Migne, Jacques-Paul (1800-1875). Patrologiae cursus completus, sive Bibliotheca universalis, integra, uniformis, commoda, oeconomica omnium s. s.

Patrum, doctorum
scriptorumque ecclesiasticorum qui ab aevo apostolico ad usque Innocenti III tempora floruer.... 1844-1864.

1/ Les contenus accessibles sur le site Gallica sont pour la plupart des reproductions numériques d'oeuvres tombées dans le domaine public provenant des collections de la
BnF.Leur réutilisation s'inscrit dans le cadre de la loi n°78-753 du 17 juillet 1978 :
*La réutilisation non commerciale de ces contenus est libre et gratuite dans le respect de la législation en vigueur et notamment du maintien de la mention de source.
*La réutilisation commerciale de ces contenus est payante et fait l'objet d'une licence. Est entendue par réutilisation commerciale la revente de contenus sous forme de produits
élaborés ou de fourniture de service.

Cliquer ici pour accéder aux tarifs et à la licence

2/ Les contenus de Gallica sont la propriété de la BnF au sens de l'article L.2112-1 du code général de la propriété des personnes publiques.

3/ Quelques contenus sont soumis à un régime de réutilisation particulier. Il s'agit :

*des reproductions de documents protégés par un droit d'auteur appartenant à un tiers. Ces documents ne peuvent être réutilisés, sauf dans le cadre de la copie privée, sans
l'autorisation préalable du titulaire des droits.
*des reproductions de documents conservés dans les bibliothèques ou autres institutions partenaires. Ceux-ci sont signalés par la mention Source gallica.BnF.fr / Bibliothèque
municipale de ... (ou autre partenaire). L'utilisateur est invité à s'informer auprès de ces bibliothèques de leurs conditions de réutilisation.

4/ Gallica constitue une base de données, dont la BnF est le producteur, protégée au sens des articles L341-1 et suivants du code de la propriété intellectuelle.

5/ Les présentes conditions d'utilisation des contenus de Gallica sont régies par la loi française. En cas de réutilisation prévue dans un autre pays, il appartient à chaque utilisateur
de vérifier la conformité de son projet avec le droit de ce pays.

6/ L'utilisateur s'engage à respecter les présentes conditions d'utilisation ainsi que la législation en vigueur, notamment en matière de propriété intellectuelle. En cas de non
respect de ces dispositions, il est notamment passible d'une amende prévue par la loi du 17 juillet 1978.

7/ Pour obtenir un document de Gallica en haute définition, contacter reutilisation@bnf.fr.

 SJECULUM XII

P. LOMBARDI

MAGISTRI SENTENTIARUM, PARISIENSIS EPISCOPI

OPERA OMNIA

TRODEUNT
MAGISTRIOPERAEXEGETICA EX EDIJIONIBUSPARISIISANNOJ536 ET 1511 PRELO
PRiEVIADILIGESTISSIMA
COMMISSIS, EMENDATIONE,EXPRESSA ; SENTENTIARBM VERO
LIBROSPRISTINOSUONITORIVERE RESTITUTOS SUPPEDITAVIT EDITIO ANTUER-
PIENSIS, ANNO1757 CURANTE J. ALEAUMEPARISIENSITHEOLOGO DATA
\ ACCEDCNT

MAGISTRI RANDINI

THEOLOGIDOCTISSIMI

SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR

ACCURANTE J.-P. MIGNE

BIBLIOTHECX CLEBI DHIVEBSiE
EIVE
IN SINGULOS
CUB51CMCOMPLETOBOM SCIENTI*ECCLESIASTICiE
RAMOSEDITORK

PATROLOGIAE LATINAE TOMUS 191

TURNHOLTI (BELGIUM)
TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICIl
 ELENCHUS

AUCTORUM ET OPERUM QUI IN HOC TOHO CXCI CONTIWENTUR

PETRDS LOMBARDUS MAGISTER SENTENTIARUM, PARISIENSIS EPISCOPUS.

Conimcntaria in Psalmos. Col. 61

— in Epistolas D. Pauli. 1297
 PROLEGOMENA.

NOTITIA HISTORICA.
(Gallia Christiana velus, t. VII, col. 68, in episcopisParisiensibus.)

Theobaldi defuncti in locum communibus cano- A j pluribus erit; desumitur ex Chronico RicobaldiFer-
nieorum volis suffectus est Philippus, Ludovici rariensis apud ClaudiumEtiennot lomo VII Fragm.
Crassi fiiius, frater autem Ludovici VII. Uxorem hist. pag. 186: Per hac tempora Petrus Lombardus '
primum duxerat, at disruplp postea matrimonio, de terrilorio Novaria agnoscitur clarus ingenio, qui
cum mililisesacrsenomen dedisset, flenrici fralris, librum Sententiarum composuit,vir peritus et humi-
qui Cislerciensem ordinem inierat, in sacerdotia lis. Hic dum esset episcopusParisinus, quidamopli-
successit, archidiaconique, non decani, Ut .habet mates illius pagi quo fuerat genitus, causa salutandi
Robertus de Monte, in Ecclesia Parisiensi munus cum matre illius, quam cum eis ducebant, Parisios
tunc obibat, cum electus est episcopus. At quae sunt profecli, et quia mater paupercula erat, eam «t
Philippi virlus erat et modestia, in graliam Petri decere opinabanlur vestibus ornaverunt. Quibus illa
quondam prseceptorisdignitali lubens renuntiavit, ait: < Ego novi fiiium meum, qui non gaudebit Iwc
archidiaconusque obiit anno 1161, memoratus in cultu. t Profecli igitur ad episcopumPelrum matrem
Necrologio pridie Nonas Septemb. et sepultus est offerunt, quam ille intuilus, ait: * Hax mater mea
retro majus allare sub capsa sancti Marcellicum non est, nam ego fui pauperculai filius, > et avertit
lioc epilaphio : Hic jacel Philippus fdius Ludovici oculosab ea. Mater tandemcomitibus: <Heu! dixit,
Crassi regis Francorum, archidiaconusEcclesimPa- B 1 vobisdixi, novi fdium meumet mores ejus, date mild
risiensis, qui obiit anno 1161. ul vesiiamveslessolilas, tunc tne noscel. > Resumplo
Pelrus itaque, Lombardus diclus quia Novariae ergo solilo cullu ad filiitm reducilur. Al Pelrus ubi
nalus est apud lhsubres, quam provinciam postea illam sic aspexit, ail: t Hmcmater mea esl, limcest
Longobardi incoluere, primis Bononisesludiis ope- paupercula maler, qum me genuit, lactavil, fovit,
ram dedit, lum amore discendi incensus, in Gailias educavit; t etsurgenseam sinusuo suscepit,et sejuxta
venit, episcopi Lucensis litteris sancto Bernardo fecit sedcre. Hicetiam Pauli apostoli Epistolas utili-
commendatus, ut illi in Galliisnecessaria procura- ler explicuit. Defunctus sepelitur Petrus in ecclesia
ret. Remis aliquantulum lemporis commoratus, coliegiata suburbii S. Marcelli, cujus tumulo legi-
eundi Parisios impetum concepit. Bernardus itaque tur etiamnum haec inscriptio : Hic jacet Magister
ad GilduinumSancti Victoris abbatem scripsit epi- Petrus Lombardus Parisiensis episcopus,qui compo-
stolam 410, ut ei ad Nativitatem beatae Mariaevi- suit librum Sententiarum, glossas Psalmorum, et
ctum subministraret. At tantum Parisiis profecit Epistolarum, cujus obitus dies est iiu Kal. Au-
Petrus, ut non solum ibi permanserit, sed et do- gusti (2); cui quidem inscriptioni perperam adjectus
cendi magisterium sibi sumpserit, quaquidem in est posteris sseculisannus 1164.
eiercitatione mullumtemporis insumpsit, magnam- Porro nemo est in theologicis vel minimum ver-
que scienliaslaudem consecutus est. Unde a clero satus, qui de Lombardonon audievit. Summis hunc
Parisiensi Philippus electus praeceptori suo jam laudibus prosecuti sunt MatthseusParis, Trithemius,
Carnotensi canonico locum et dignitatem gralanter sanctus Antoninus, Sixtus Senensis, auctuarium
cessit, quam ab anno 1159ad 1160 lenuit Petrus, Affligemenseet Aquicinclinum,Henricus Gandaven-
utconslaiexchronico NicolaiTrivetli (1), ex charta sis, Opmeerus, Baronius et Bellarminus cardina-
in annalibus Victorinis, qua Petrus canonicis hu- les, Genebrardus,Possevinus, Massonusin Annali-
jusce domus asserit decimam apud Rezias an- bus Francicis, sexcentique alii. Albericus in Chro-
no 1159, episcopatus primo, et ex instrumento quo nico recitat egregiastanti viri lucubraliones, librum
sanctimoniales de Edera investivit de tertia parte Sententiarum, Glossaturam super B. Pauli Episio-
decimaj apud Athias, dato apud S. Victoremanno las, opus salis grande super Psalterium, et haeeest
1159, episcopatus primo. Id etiam conflrmatur ex in scholis qusedicitur Major Glossatura. Addit Au-
annis Maurilii, qui episcopatum auspicatus est; bertus Miraeusex Chronico Belgicoeum compilasse
annoll60.Joannes Parisiensis ad eumdem ejusdem ex diclis sanctorum Patrum, hoc est Ambrosii,
Petri annotat obitum. Pauca nobis supersunt mo- D Hilarii,jAugusl.iniet Cassiodori,com nendabile opus
numenta de ejus episcopatuTquippe cujus tempus Sententiarum, in divinis etiam Scripturis studiosis-
brevius fuit: sed hoc unum, idque magnificumpro simumet notabiliter doclum fuisse,ingeniosubtiiem,
\i) Spicil. tom. VHl, pag. iio. - (SjSauval. tom. I, pag. 452.
PATROL.CXCI. 1
11 PKTRUSLOMBARDUS. 13
qji noinensuum eum lanta gloria transmisil ad po- A.nem esse ex anima rationali et humana carne sub-
steros, ut suis opusculistheologorumschola ubique sistentem. Scripsit quoquelibellum conlra Lombar-
exercitata singulari venerationeMagistrumeum no- dum Joachimus abbas Florensis coenobii; at vero
minct. Sententiarum ejus libros commentariisillu- in concilio generali Romano ipse accusalor Joa«
strarunt doclissimi scholasticorum GuillelmusAn- chimus damnatur anno 1215. Eamdem Petri Lom-
lissiodorensis, Albertus Magnus, S. Thomas, S. bardi doctrinam forliter impugnavit Guallerus sex-
Bonaventura, Guillelmus Durandus, ^gidius de tus prior Sancti Victoris Parisiensis qualuor libris
Roma, Gabriel major, Seotus, Okamus, ct Gtiillel- nondum editis, qui in bibliotheca Victorina asser-
mtis Estius. Plures a Lombardo scrmones scriptos vantur, in quibus eum annumerat Petro Abajlardo,
asscrit Eisingrenius. Libros ejus Sentenliarum, Petro Pictaviensiet Gilberto Porretano, quos appel-
partim seriptorum vitio corruptos et mulalos, par- lat quatuor Franciae Labyrinlhos, vehementcrque
lim Lombardi ipsius bona fide, sed non satis cauia, insectatur quod ad Aristotelicam dialeclicam fidei
multis falsiscitationibus et aliis mendis laborantes, allissima mysteria metiantur. Alii Petrum Lombar-
ut qui plura ab Hugone de Sancto Victore et dum plagii insimulant, dicuntque ex HbrisSenten-
r.Iossaordinaria uiulualus est, ad veri regulas re- tiarum Pelri Abadardi eum non parum profecisse,
vocarunttum Joannes Alealmus, tum Lovanienses; B ] et Bandinum quemdam obscuri nominis tbeologum
commentariavero in Psalmos, qusevocant Hvmnos, in quatuor Sententiarum Hbris, qui Vienna;prodie-
et Soliloquia illustravit, et" in lucem edidit Ilichar- runt anno 1519, pene integrum exscripsisse. Vide
dus Cenomanus.Cum autem primus theologiaeva- Jacobum Thomasium Dc plagio lilterario, a scct.
stissimum pelagus totum aggressus esset, non mi- 495 ad 502. In cap. Fraternitatem extra De doha-
liim si vir alioquin doctissimus in aliquoi scopulos tionibus in vcluslo cod.. ms. S. Germani a Pratis
erroris incurrat aliquando: locavidcsisapud Sixtum Alexander111scribens ad cpiscopum Parisiensem
Seneiisemin libris vet vi Bibliothecresanctaeadno- ait P. (Petrum Lombardum) dccessoremejus gra-
tat. 62 et 71. Apud Alexandrum vero III hseresis vesdonaliones fecisse in detrimenlum ecclesia:ca-
nomine cum fuisset insimulatus, quod docuisset nonicis suis inconsultis. Quod spectat ad cos qui
Ciirislum ut liominem non esse aliquid, summus volunl Lombardi fralres fuissePclrumComestorem,
ponlifex Willelmo Senonensi archiep. mandavit ut et Gralianum cx adulterio nalos, fabulam reprobat
in conventu episcoporum apud Parisios hanc Pctri S. Antoninus, ex eo quod Lombardus palria fuerit
quondam Parisiensis episcopi doclrinam peritus Novaricnsis,Gratianusdecrcti compilatorEtruscus,
ahrogare sluderet, tlieologisque doccre juberet et PelrusComesior Treccnsis.
Chrislum ul perfeelum Deum sic perfectum homi-(C

NOTITIA HISTORICO-LITTERARIA.
llisioh-i litttraire de la France. par des religieux Btmediclins,t. XII, p. 5S5.)

ime longue rcsidencc. Ainsi le mandait S. Bernard

gl. — Uhioire dc la vic de 1'ierreLombard. (cp.410):i Gilduinabbe de Sainl-Victor, par une lct-
Pierre Lomhardprit son suniom de la Lombardie ire oii il ie priait de pourvoir pendantquelqucsmois
ou il naquil, dans lc terrilnirede la ville de Nnvarc a snn cntretien. Maisles chaiincs tl'im sejour des
(5i. Sa famille cluit p.mvre et obscurc (4), mais ii lors si commoilc et si avaiitagcuxpnur les gens de
eut lc bontieitrtie imuver un pi-otecleiirqui lui lit letlres, lc caplivorcnt bientdl el nc Iui permircnt
f.iire.ses preniiores cttidcs a Belo^ne. De li (5) il se plus d*ensnrlir. Anlentau travail, ses progres c.on-
rcndil en l raiiee pour ies perlreliomier, apporlant D 1 lorme.sa ses eflorls lui iiicritercnl mic chaire de
avee iui des ietlrjs de ri:coiiiiu:indalionde 1'Eveque tlicologic, qu'il rcinplit durant plusieurs annccs
dc Lucqucs a S. Uernard. Olui-ei lenvoya dans avf-cla plusgmnle ri-putalion.On prelcnd que pen-
recolu tk Uciiiis, oii pour I01»enseignail vraisem- danl le cours de ses leeons il ful pourvu d'un c.a-
blabiement I.ot.dfc , qai et'iul Nuvar.iis lui-iui':me, nmiiealdans 1'EgliscdeCliartros. Maiscotle favcur,
ilut prcndrcun soin parlirulicr de son compatriotc. eniiune Icprouve.du C.ange((i),lomba surune aiitre
La renomun-edi^s professeurs de Paris 1'aliira dc- persnnne du meme nnm, qui excrcait lcs fone.lious
puis en cettc vilie."Son dessein n'elait pas d'y fairc de inciieein aupres du roi Louis le Jeune (7). Une
(3) Paul Jove (Hist. I. m) dit quc Pierre Lnm- dcnne Pierre LombanL Gratien et Pierrc le Man-
bard ctriit ne dans un hourg qu'on nonnnait com- geur pour trois freres uterins, nes d'une feinnie
mununent Lumen omnium; ce qui lui fit, donner, adultere. La dislance des lieux de lcur naissanee
:ijo:ite-t-i!, ii lui-n.cme lc titre dc Lumen omninm. snflit pnnr di-truire eelle liction. Pierre, Lombard
Nous pensons q'ic le bourg dont il s'ngit ici, est etait Nnvarais, (Jralien '1'ose.an,ct Pierre lc Man-
f^j^cfodarisl^Mihnnis, quclesgeograplicsprcnnent gour elaitdc Trovcs en ('hampagne.
pour 1'ancionnevilie dc Laumcllnm. Ce biiurg est (5) Dnbois,Hiii. ecci.Paris., I. II. p. 121.
sitf.c sur !a rivierc dc Grngna, entre Vnlenceet \'i- '(>)(iloss. Lal. verho Archiaier.
gevrino. (7) ISaroniuss'estegalementmepris en lc confon-
(4) On ne sarretcra pas ici a refuter la fable qui dant avec Pierre Lomiiardami de saiul Thomas iie
 13 NOTITIA.
recompensebien plus considerable 1'aUendait,mal- A Toiil ritait rnalicre de probleme dans eetic nouveili;
gre Pohstacleque 1'obscurilede sa naissauce, joirite tlieologie, qu'on a depuis nornmee Scolastiiiue,
a sa qualiui d'etranger, semblait y former. Cetait parce que tout s'y Vaitait contradictoiremenldepuis
1'evechede Paris, qui, ayant vaque Pan 1159 par la I existencede Dieu jusqu'au plus snliliiue de m s
mort de Thihaut, ful d'abord oilerta Philippe.frere mysleivs. Ln carrien: elargie de la soite, ouvrait
du roi Louis-lc Jeune (8).MaiscePrince qui n'avait un vaslecliarnpnii ehaque ecoleelevait ses opinioits
pas juge au-dessous de Iui la place^d'aichidiaere partieulieres, souvent alisurdes, quelqiieli-isdange-
tle Paris qu'il occupait alors, trouva celle de pre- reuses et presque toujours inuliles, s'ocrnpaii a ies
mier pasteur de cetle Eglise au-dessus de ses for- etayer par des snpliismescaptieux, et travailiait »-n
ccs et la refusa. Sur ses avis et a sa demande, on 'memetemps a detruire par de semblables ninyeiis
'ui substitua Pierre Lombard, dont la vertu, les la- celles qui leur etaient opposiies. Pierre Lomlilu-d,
lents et les serviceslui avaient paru plus assorlis a temoin de celte licence, eut le hon esprit riejt aper-
cetle dignite. Cesl ainsi qu'un auteur contenipo- cevoir les inconvenients,ct le zele de travailler a y
rainraconle reieelionde ce dernier. Gauticr prienr rcmedicr. Pour 1'executionde cedessein, il raiuassa
deSainl-Viclordans le memesiecleTaccuseau con- dans les Ptires et les ancicns dotteurs les )iassaees
traire d'etre parvenu a l'eveche par des voicssimo- les plus precis sur lesqueslions qui s"agilaientnlois
niaques (9). Maiscetecrivain, coimneon le vena ci- dans les eeoles, et les distribua par ordre des ma-
apres, montre lantde passion contre la memoirede tieres, afin de fornier par la un eorps de decisinns
ce preiat, qu'il ne merile nullemenl d'etre cru sans netles, respectables,authentiques, et capablcs, en -
garani sur un pareil fait. Pierre ne jouit pas long- 73un mot, de leverlous.les doules, el deramener IOMS
tempsde J'episcopat, etdesl'annee suivante, 11U0, les esprits a runiformite dedoctrine. L'Ouvragfiqiii
on le voit remplace par Maurice de Sulli (10). On resulta de cc travail, estinlilule/es Sentenccs; liti-e,
ncconnaitpresqiraueiin trailde son goiivernement, commeon l'a vu ci-devant, qni n'etailpas nouveaii
altendu sa brievete. Mais celui que rapportcnt les IIest parlagiien quatre livres, composcscliacund'un
aiiteurs du nouveau Gallia Chrisliana inonlre que grand nombre de riistinelions. La marcbe de laii-
la sagesse.qtii favailporle surson siege, ne l'y avait teur est d"etablir d'abord snr chaque niatiere letat
pas abandonne (H). de !a question, ensuite dexposer les opinions de
Nous n"ignoronspas que le meme trait esl atlri- part ct d"a:itre, avec les auloriles dont on Ies ap-
buead'aiiiies preiats; mais iln'y a nulinconveuient puie, ct enfin de porter le jugement qui lui parait
qu'il ait ete repele , el d'ailleurs nous le donnons le plus conlormea 1'espritde rantiquile.
ponr lel que nous 1'avonstrouve. ioiile seience, dit-il dans sa Preface, a pnur ob-
Lecorpsdc notre preiatfutinhume dans lechccur jel les chosesou lessignes. Les chnses se divisent
dclcglisede Saint-Marcelprcs deParis, oiil'on voit cn celles dont on doit jouir, et celles dont il n'e.-»i
encore cctte epilaphe sur sa lombc (12): Hic jacet permis que d'user; c'est-a-dire, Dieu et les cn-a-
Magisler Pelrus Lombardus 1'arisicnsis episcoyus, lures. Les signes sont aussi de deux sorles; les
qni compusuitlibrum Sentenliarum,GlossasPsalmo- unsse terminenla signifiersans conlerer cc quils
rum cl Kpistolarum,cujus obilusdies xm Kalend. signilient, tels sonlles saerementsde 1'ancienneloi;
Aug. les aulres le donnent, ce sont les sacrementsde la
Leeole.llieologique de Paris n'a pointeesscd'ho- iC nouvelle loi. Voila les quatre poiuts qui cntrent
norer la memoircde ce grand homme. Depuis un dans le dessein de l'auteur.
te.mpsimniemorialellecsldans 1'usagcdobliger ses La premier livre, compris en qiiarante-huit riis-
bacheliers cn lieence d'assister au serviee qu'elie timlions, roule,sur les attributsde la Diviniie.Mais
fait ceiebrertous les ans pour lui le 29 Juillel(lo). ftvantque denlamer ce sujet, Pierre fait une qees-
— lion ; savoir, s'il n'est pas liciie de jouir de la verui
§ II. Ses icrits imprimds. pmir elle-meme. II se decide pour Ia necative, sur
i° Deuxmeilindesregnaienidansleseeolesdellieo- ies prineipes desaint Augiistinqu'il eite,^et prouve
logic, lorsquc Pierre Lombard se mit sur les rangs que la vertu doit etre rapportee a Dieucomme liu
poin-enseigiicr.Lapremiere, qui etait celle de 1'an- dernicre. De la il passe au mystere rie la Triniie,
tiquite",consistait a expliquer par ordre la doctrine qui fait lamatierede |a seeomie distinetion. Apres
renfermoedans rEo.rilure, d'aprcs l"Ecritureelle- 1'avnii'elabliparraiitorilede 1'Ancichet dn Nouveau
liieme ci la tradition. Meihnde simple, mais surc, TcstameiU.ileliercliedanslatroisiemequellesiiiiages
paeifique,luminense, qui mainlenail dans sa puretii l'on pent tiouver de la Trinite dans les creatuivs.
ie rieprilricla revelation, edifiailcn instruisant, ct La generatiiindu Verbe occupe les six dislinclions
fixait a 1'esprit humain le terme oii il dcvoit s'ar- suivames. Entrc les queslions que l'on y propose,
rcler dans la recherche des verites riu salut. La se- l;t,plns suluile, a notre avis, est celle-cf (riist. 7):
oonde, que notre auteur avait presquc.vue naiirc, I.e Pere a-t-il eu le pnuvoir et la volonle tleiigeii-
clait de trailcr los matieres de la rcligion cnmme drer son Fils? Si vous repondez aflirmativenient,
cellesde la philosophie,d"unemaniere eonte.nlieuse,rj ' 'il sVnsuil qu'il y a dans le Pere un pouvnir et une
et par lavoie du raisnnnement.Embarrassee,jioin- volontiique.leFils n'a pas. Onresout cette dilfieulte
tilleus», plus propre a salislaire la curiosite, qifa en disant que quoique le Pere ait engeiulre volon-
nourrir la piele, elle rompait les barrieres qui sti- tairement, ncanmo.insla generation iVest point un
pareut la raison de la foi,ouvrait la poilea desques- effetrie lavoloutu,niais de la nalure. Car il esi Pere
Ikms sans lin ; et moins oecupee du prinoipal que de. la ineme maniere qu'il est Dieu (dist. tii. Or sa
de 1'aecessnire,clle jelait des nuages sur le premier diviniie nVniane pnint de sa volonte. 11faul donc
deft-s objets par les efforls que se.s paiiisans fai- en dire autant de sa paternite (dist. 7).
saient pour repandre des"lumieres sur le second. La processinn du Saint-Esprit el sa missionfour-
Canlorberie.tde Jean de Sarisberi, qui lni ecrivit, Clirisliana.EPIT.
en UG7, une Icttrc, qui est la trente-rieuxiemcdu (12) Corrozel, Ant.de Par.,c.lii.
seeondlivredecellesilu saint prelat. CePicrrc Lom- (15) «Danslecboourdereglise.collegialede Saint-
brad etait sous-diaerede 1'EgliseHomaine,et devint Mareel a Paris, est une representation du toinl.eau
cardinal, eveque de Benevent. (PAC, ad an. 1IG7, i\n celelirePierre.Lomliard.eveque.de.Paris. Ceitefi-
ii. 22.1 gurc et 1'inscription,qiiniqu'anciennes,ne sonl pas
(8) Uob. de Monle.ad an. 1159. du teinps de. sa morl , mais de plus de cent ans
M\ E?as. Bul.. 1.11, p. 858. apres.cominconle.iiieeparla hauteur de sa mitre.>
(!()) i)nbois, llist. Eccl. Parh..t. II. p. 122. I.r. SsrtT. Hisi. dc Paris. t. J, p. 196.
IH) Voye/. e.i-dessusla notice oxliaite du Goliia
15 PETRliS 'LOMBARDUS: 16
»issentiamatiere de dix dislinctions,depuiset com- A que ces, proposilions ne sigiiifientaiitre chose, si-
pris la dixieme,jusqu'a la dix-netiviemeinclusive- nqn que tout ce que Dieu„veutest en son pouvoir;
ment; apresquoi l'on traite des proprieies, tant ab- mais non pas reciproquementque toul ce qu'il a le
solues que relalives, des trois personnes divines,ce pouvoir de faire, il le veuilleou le fasse reellement.
qui se termine a la trente-quatrieme distinction. Dieu peut-il faire les chosesmeilleures qu'elles ne
On commencea la suivante, eil'oncontinuejiisqu'a sonl? Cest nne suile de la question precedente.
la lin du livre a parler de certains aitribuls de la Pierre se declare pour rafiirmative, et fait a ceux
Divinile qui deinaudentune consideration particu- qui tiennent pdur la negative le raisonneinentsui-
liere; savoir, sa science, sa providence, sa predes- vant: Pourquoi dites-vousqu'une creature particu-
tinalion, sa toute-puissance. Sur ce que toules liere, ou meme la totalite des crealures, nepeut
choses sont prescntes a la connaissaneede Dieu, etre meilleure qu'elle n'est? Est-ceparce qu'elle est
1on dcma-.ide(dist. 50) s'il faut accorder qu'elles si souverainementbonne, qu'il ne lui manque au-
soicnt rians fessence divine. La reponse est nega- cune perfeclion? Mais'alors vous egalezla creature
live, par la raison que bien que la connaissancede au Crealeur. Est-ce parce qu'eile ne peut admettre
Dieasoil dc son essence, cependant toul ce quj est le phis grand bien qui lui manque? En ce cas c'est
daris celte connaissanceifappartienl pas a 1'essence iin defaut dans elle, et non une perfection; et cer-
rieDieu ; aulrement lout lui serait coessentielel de tainementelle pourrail elremeilleure, si.on la ren-
iiieme nattire que lui; ce qui est absurde. Celte dait susceptihle d'un plus grand bien. Dieu ^peut
esseuce divine cst presente en tout lieu, et n"est donc faire unc chose meilleurcqrfelle n'est.'11peut
reniermee dans aucun. Eile n'est ni locale, ni cir- Q aussi la faire d"mieautre et meilleuremaniere,bien
consoriptible.11n'en est pas de memedes esprits. eniendu toutefois que cetle maniere se rapporle a
Qtioiquils ne.soient pas suseeptiblesde dimeusion la ehose.memc; car si on la rapporle a la sagesse
(dist. 57), ils sout neanmoinstermines et circoiir de l'ouvrier, il iaul convenirqu'il n'y a point d'au-
serils dansun lieu, mais deinaniere quequand plu- tre. ou de meilleure maniere que celle qu'il em-
sieurs esprits, et meme tous seraient rassembtes ploie.
dans un meme lieu, ils ne se presseraientpas, et Les qualre dernieres distinclions roulent sur la
lfempeeheraienl point qu'il n'y exislal autant de volonlede Dieu. L'auteur n'en connait que de deux
masiere que s'il eiait enlieremeiilvirie. sortes : la volonle du bon plaisir, qui est la volonte
La preseienee de Dieu peut se prendre en deux propremenl dite; et la volonte"de signe, qui n'est
nianieres (disl. 58), ou pour la simpleconnaissance que metaphorique.La premiere,qu'on doit regarder
des chnses a venir, ou pour la detennination de ces comme la cause universellede toutes choses, est
meineschoses. Dans le premier sens elle ifestpoint une (disl 45),eln'admei point de multipliciteni de
caiise des evenemenlsfuturs, et toutefois elle les mutabilile , parce que jamais elle ne peut manquer
embrassetous, bons et mauvais ; au lieu que, prise d'avoir son aceomplissement (15). La volonte de
rians le seconde sens, elle ne s"etendqtfa ceux du signe est dc cinq sorles : precepte, defense,conseil,
preinier genre, et les connailen les delerminanl.La operalion el pcrmission; et c'cst pour cela que l'E-
diilerencede la predestinationet dc la reprobalion criture nomme quelquefoisles volontesdu Seigneur
(riist. 40), eonsisie en ce que par celle-la Dieupre- au plurie). L'au'teur se proposc ensuite quelques
voit ce qu'il doit faire dans les eius,.el par 1'autre, iQ ilifliciiltessur rellieaciie souveraine de la volonte
il cnnnaitles mauv queieront ies reprouves etdont ile bon plaisir (disl. 46). 1" Jesus-Cliristdil a Jeru-
il nesl pas 1'auleui'. La predestination avait alors saleni qu'il a sbuventvoulu rassembler ses enfants,
des adversaires qui pretendaientqifelle neeessiiait commeuiie pouie rassemhle ses poussins sous ses
les hommes; ct voiei e.ommeils raisonnaienl : Ce ailes, et quelle ne l'a poinl voulti; 2° 1'Apolrede-
qui esl iinpossibieniaiiitenanl, l'a eie de louleeler- clare que Dieuveul le salut de lous les bommes,et
nite. Or il est maintenant impossible qu.iin prede- cependanl lous i:e soul pas sauve;s.Pierre emploie
stine ne soit pas sauve: donc il n'ajaiiiais ete pos- pnur reqinnseles exiilicalions que saint Auguslin
sible qu"ilrie Je ffit pas; donc il est de necessiie donne a ces kleux passages dans son Manuelde la
absuhie qu'il soil.predesline. <P.our la sohition rie [oi (e. 67, 98, 109). MaisDieuveut-il aussi que le
cette diflieulie,riit modestemenlnblre anleur, j'ai- nia! arrive? Apres avoir rapporteles diverses opi-
merais mieux enlenrire ies autres que de parler nionssur celte questinn, Paiiteur conclut en cetle
moi-meme. i Ensuite, apres avoir fait voir que la inaniere: « Disonsdone que Dict)ne vetit pas qu'on
nieme objection pcut se faire contre la prescience, i fasse le mal, sans loutefois ajouter quilveulque
il rijpond dircclcinenlendistinguaiit : Celui qui est « le inal ifarrive pas. Car tout ee qu'il veut qui se
prctlestine, dil-il, ne peut etre en ineme temps non « fasse, sc fail reellemenl; ct loul ce qu'il ne
predestine ;' c'est-a-dire, que la predestinatioii.et < veut pas qui se lasse, nose fait point. »
ia.iepiobationnepeuvenljamais tombcrsur lensenie L'homiueveiil qnelquefoispar une bonnevolonle
sujet: oii 1'aecorde; mais on nie que Dieu de tout • autre chose que ce que Dieuvcut, ct quelqiiefoisil
temps ifait- pu s'abslenir de predesliner celui qu'il D veiit par mie mauvaisevolouteee que Dieiiveul par
a reellemeiitpredestinii; et comiiiesa puissanee esl une boiinc (dist. 48). Par cxen.iple: mi fils bien ne
loujours la meme, il est eneore vrai presenlement snuhaite quc son jiere vive, el souvenl Dieune-Ie
qu'il peiit ifavoir pas foriue eettc priidcslination. veut pas. Ln fils denalme ttcsire, au conlraire, la
Onvoil i^i la distinctiondu sens composeet du sens mort de son pere, et Dieula veulaussi. II y a donc
tiiviseVquc Tauteur rend par les lermes de cunjun- bien de lii liilferenee entie ec quil convicitl a
ctim et dirisim. iiiomme el ee quil ctiiivienta Dieu de vouloir; et
La loute-puissan.cc(disl. 45) founiit malicrc a ia lin a laquelle!riiommc.rapportc sa volonlc, doit
plusictirs qucblionsdnnl voiei les plus rcuiarqua- etre la regiepnurapprouvcreetle volnnteou la con-
bles. Quelqucstiiiiologiensiiiniienie*,dnni.Ahailard damiier.
eLaitlechef, soiiteiiaientque bieu ne jietit faire que Quclquefoisla boiinc\olonte de Dieu s'accompIit
ce qu"ii fait. Outre !es raisons qu"ona vites ei-rie- par la mauvaise voloinc des hoiiinies,cOmmedaus
vant, ils s'etayaie;it encore de quelques enriroils ie criicihementde son Fils. Mais, dit-ou (ibid.), _si
desaint Aiigustin!'i-lj, oii il tlil tjiic Dieu n'esl ap- Dieu a voulu la jiassion de. son Fils , sa volonte a
pele Tnut-Puissant, que parce quil peul lout e.e etii, ou rion, qu'il la soufiril de la parl des Juifs.
quil veut, et quc sa volonlen'est jias plus granilc Dans le premier e.as,il a donc voulii que les Juifs le
que sa puisstuice. Nolre auteur repond (dist. 44) misscnt a inort? Pierra repond d'abord cn conve-
;'!*) F.nchind.c. 96; Confcs.1. vn, e. 4.
i 15) Haje unsiest, nce inullijiliciiatcnirccipil nec mtitabililalein,(juiaincxpleta cssenon potcst.
17 NOTITIA. 18
want simplement que Dieu a voulu qiie le Chrisl.A transmission du peche originel, il examihe quellc
souffril et mourul, parce que sa.passion eiail un estsanature,etmonlre par sainlAugustin,que c*est
bien pour nous et la source de nolre salut. Maissur la concupiscencememe que 1'Apblrenomme la loi
ce qu'on ajoute que Dieuvoulait donc qu'il fut mis du peche. On demande qu'est-ce que cetle concu-
a mortparles Juifs, ildistingue: Dieu a voulu que piscence dansles enfanls. Ce n'est pas un acte, dit-
gon Fils souffrit la passion et le crucifiement qui il, mais un vicequi rend 1'enfantdispose a convoiter,
lni elaient causes par les Juifs, il 1'accorde: Dieu et qui fait reellement convoiter l'adulte. Mais, ob-
voulaitque les Juifs donnassent la mort a sonFils, il jecte-t-on (disl; 32, initio), le bapteme efface lepe-
lenie. Car Dieu ne voulail pas, dit-il, 1'action de cheoriginel, etneanmoins la concupiscencedemeure
ces Juifs qui etait mauvaise; mais il voulait la pas- apres ce sacrement. L'auteur repond que bien que
sion iie Jesus-Chrisl qui etait bonne, et celte vo- le bapteme ne detruise pas la concupiscence,nean-
lonte s'est accomplie par celle des Juifs qui etait moins il la diminue et l'empeche de dominer et de
mauvaise.Ainsi finit le premier livre. regner : en sorte que ee qui en resle n'est plus im-
Le second, parlage en quaranle-quatre distinc- pute apeche, mais est seulement la peine du peche,
tions, concerne les creatures. Dans la premiere on au lieu qu'il elait auparavant et peine et peche. Ea
traite de la fin pour laquelle Pbomme et 1'ange ont concupiscence a-t-elle Diett pour auteur ? Oui ,
ete crees. Les dix suivantes roulent sur les anges. commepeine, dit-il (ibid.); mais commepeche, c'est
On entame a la douzieme 1'Ouvragedes six jours, 1'ouvragedu diable.
que l'on parcottrtjusqu'a la seizieme.LTrommeoc- A Texamen du peehe originel succede celui dtt
cupe le resle du livre. Pour abreger, nous ne nous B peche actuel. L'auteur (disl. 41, initio) discutant
arrelerons qu'a ce dernier objel. Apies avoir detaille Ia queslion , savoir si toutes les actions faites sans
les prerogalives de I'homme innocent, on demande la.foi sont mauvaises, dit que Taffirmalive(18) est
(dist. 24)quelle grace lui eiait necessaire pour per- soutenuepar quelques-uns avec probabilite; et il en
severer dans cet etat. La reponse est que 1'homme, allegue les raisons tirees de saint Augustin; ensnite
ainsi que Tange, avait recu dans sa ereation une il rapporte le sentiment de ceux qui tenaient pour
grace par laquelle il pouvait se maintenir, c'est-a- la negative, et ne decide rien.
dire, ne point dechoirde ce qu'il avait recri ; mais LTncarnalion, les trois vertus Theologales, les
non pas meriter sans une nouvelle grace le salut quatre Cardinales , les dix Commandemensde la
eternel. < La grace de sa creatiou, dit 1'auieur, lui loi, la differencedes deux Alliances,sont les objets
< donnait le pouvoir de resisler au mal; mais elle qui remplissent le troisieme livre compose de qua-
< ne lui donnait pas celui d'accomplir le bien. II ranle distinclions.
< pouvait cependant, au moyen de ce secours, bien Une des questions qui agilaient fort les ecolesdit
< vivre en quelque sorle, parce qu'il pouvait vivre temps de Pierre Lombard, etait de savoir si la na-
< sans peche. Mais il ne pouvait pas, sans Taide ture divine, ou seulement la personne du Fils, s'&-
< d'une autre grace, vivre d'une maniere spiriluelle lait incarneei On alleguait pour et contre des rai-
< qui lui meritat le bonheur eternel. i sons tirees des Peres. L'auteur, apres les avoir ba-
Le libre arbitre est defini (ibid. et dist. 25, initio) lancees, conclut qu'il faut dire que la personne du
une faculle de la raison et de la volonte, parla- Fils a pris la nalure humaine, et qu'a celle-ci la na-
quelle, avec le secours de la grace, on choisit le tQ ture divine a ete unie dans le Fils; el c'est potir
liien, et sans cette grace on se porte au mal. Mais cela,ajoute-t-il, que l'on dit veritablement que la na-
cette delinition, ajoute 1'auteur, ne convient ni a ture divine a pris chair. Quant a ce qifon dit, pour-
Dieu, ni aux saints glorifies, lesquels, pour elre suit-il, que leFils seul a pris la forme d'esclave,par la
incapablesde pecher, n'en ont que le libre arbitre on ne prelend point exclure la nalure divine, mais
plus parfait. < Cesl pourquoi (16) si Pon examine seulement lespersonnes du Pere et du Saint-Esprit.
« la chosede plus pres, il parait que le libre arbilre Enfin, sur ce qu'on qbjectait que ce qui est propre
< n'est appele tel, que parce qu'il peut sans con- auFils, etnon ce qui est communalaDivinite,s'estre-
« trainte ni necessile rechercher ouchoisir ce que la vetu delTmmanite,ilrepond que la nalure divines'esl
« raison lui aura dicte. » r ' uniealanature humainedanslaproprehypostase du
La grace se divise en uperante et cooperante(dist. Fils.et non danscellesdestrois personnesen commitn.
26). La premiere previent la bonne volonle; car On dispulait encore vivemeni sur Tadoralion de
c'est par elle que Ia volonte de Thommeest delivree rhumauitede Jestis-Christ (dist.9). Les unsprelen-
et preparee pour elre bonne, et pour vouloir eftica- daient qifon ne lui devait pas un culte de latrie,
cement le bien. -Lasecondesuit la volonte deja ren- mais seiilement un culte de dulie, dont ils distin-
duebonne, et l'aide'a executer. Mais comment la guaient deux sortes; l'un qu"on peut rendre a toute
grace previent-ellela volonte? (17) En lui inspirant creature sainte, Tautre qui ne convient qu'a la
une foi accompagnee d'amour. On dispute si la creature par excellence, c'est-a-dire, le corps et
grace operanle et la grace cooperante sont deux 1'ame de Jesus-Christ. C'etait 1'opinion de Gilbert
graces reellemenldifferentes. L'auleur incline pour de la Porree. D'autres voulaient qu'on ne rendil
ceux qui pehsent que ce n'est qu'une meme grace, " qu'une seule et meme adoralion aux deux-natures,
et que toute la distinction ne consiste que dans les et c'est le sentimenl que notre auteur adopte (dist.
eflets.La grace, dil-il, est appeleeoperante, en lant 10), apres Tavoir appuye de passages tres-precis
qu'elle delivre la volonle et ia dispose a vouioir le de rantiquile.
bien; et cooperante, en tant qu'elle 1'aide pour ne Autre question qui faisait grand bruit dans Ies
pas vouloir on vain, c'est-a-dire, pbur accomplir la ecoles: Jesus-Christ en tantLes qifhomme est-il une
bonne ceuvre. personne ou quelque chose? arguments ponr ei
La question du peche originel est. une de celles contre se balancent, dit notre auteur. Car on prouve
que 1'auteurtraite avec le plus d'etendue et de soin qu'il est une personne par les raisons suivantes: Si
(dist. 30-53). Dans les quatre dislinclions consa- en tant qtfhomme il est quelque chose, c'est ou une
crees a ce point de doctrine, apres avoir prouve la personne, ou une substance raisonnable : mais s'il

(16) Unde, si diligenter inspiciatur, liberum vi-
detur dici arbilrium, quia sine coactione et neces-
sitate valet appetere vel eligere quod ex ratione de-
creverit.
(17) Si diligenler altendas. nihilomintis tihi
monstratur qure sil ipsa gratia voluntatcm pneve-
niens et prseparans, seilicet Ddescum dilectione.
(18) Quod a quibusdam non irralionabililer ad-
struitur, qtti dicunt omnes actiones et voluntates
honiinis siriefidemalas esse, qure fide habita bonse
existtint.
 19 PETRUS LOMBARDUS. 20
est une substance faisonnable, il est en memetemps A , leurs objets, qu'elles ne.voient que comrae dans
. une personne. En elfet la deiinilion de la personne un miroir et en eiiigme. Mais il a eu la charile, et
ri'est autre chose que la substanceraisonnabled'uiie dans le plus:liaut degre. Cette vertu, qui consiste a
nature individuelle. Donc en accordant qu'il est aimer Dieupour lui-meme, et le prochainpour Dieu
qtielque ehose en tant quTiomnie,on est force de ou en Dieu, peut-elle se perdre lorsqu'on Ta une
convenir qu'il est une personne. Maiscel aveujelte fois recue? Pierre raffirme (dist. 32), et le prouve
dans un inconvenient. Car si en taril quTiommeil contre quelques docteurs qui le niaient. Cependant
est une personne, donc il est une quatrieme per- il avoue que la charite parfaite ne se perd point,
sonne de la Trinite; donc il esl Dieu par son huma- ou se perd rarement.
nite. Cest pour eviter cet inconvenientet d'autres, Le quatrieme livre, compris en cinquante distin-
ajoute-l-il, que quelques-unssoulieuiientque Jesus- . ctions, embrasse les sacremenls de 1'ancienne et
Christ, en tant quiiomme, ifest ni une personne, de la nouvelle loi, le jugeinent dernier, la resur-
ni quelque chose. Pierre monlre ensuite la faussele rection des morls, le bonheur des saints dans le
du raisorinementoii l'on conclut de ce que rhomme ciel, et les peines des damnesen enfer.
dans Jesus-Christ est une substance raisonnable, L'auleur preiend (dist. 1) que la circoncision
qu'il est en meme temps une personne sous ce rap- avail la meme efficaceque le baptemepour remettre
port. Car, dit-il, l'ame de Jesus-Christ esl une sub- les peches; mais non pour conferer la grace. Le
stance raisonnable. Cependant elle rfest pas une bapteme donne au seul nom de Jesus-Chrislest va-
chose isolee et non unie a une autre. Du reste, lide, selon lui (dist. 2). De son temps, ilne se con-
ajoute-t-il, cette descriplion de la personne ne con- B ] fiirait encore quepar immersion, et 1'usagede l'E-
vieiil pas aux trois personnes ds la Trinite.11fortilie glise Gallicaneetait de repeier cette immersionjus-
celte reponse d'un argument lii-ede ce que le Christ qu'a trois fois en rhonneur de la Trinite. Cependant
a eie predestine pour etre fils de Dieu, d'oit il s'ei)7 il croit permis de s'en lenir a une seule, pourvu
suit qu'il est quelque chose entant quiiomme. que la coutumede TEgliseou Ton se trouve ne s'y
Maisil combat aussitdt cetle preuve, en disant que opposepas.
ce n'est point a raison de son huinanile qu'il est fils Sur la confirmation(dist. 7), ilregarde le saint
de Dieu: Non enim quo Iwmoest, eo filiusDei. Cest Chremecommeessentiel a ce sacrement, dont il ne
par ou il termine cette quesliou , laissant a presu- reconnait point d'autre minislre que Teveque.
merqu'ilpenehait vers Fopiniondes Nihilistes,'c'est- II fait consister (dist. 8) la forme de TEucharislie
ti-dire, de ceux qui pretendaient que Jesus-Christ dans ces paroles : Ccci est mon corps, ceci est man
lfeiait po.inl quelque chose suivani Thumanile sang. « Car lorsqu'on les profere, dit-il, le pain et
(dist. 14). le vin se changent au corps et au sang de Jesus-
Huguesde Saint-Victors'eiait eflbrce de prouver Christ; le resle n'est que pour honorer Dieu. > II
quela sciencedivineet la sciencehuinainesonlegales combat vigoureusemenlTheresiede Berenger (dist.
en Jesus-Christ. Pierre Lomhard prend le justemi- 10); mais il soutient mal a propos (dist. 13)que
licu entre celte opinion et celle des theologiensqui le pouvoir de consacrer ne reside que dans les pre-
soulenaient que 1'amede Jesus-Christ ignore. quel- ires catholiques, et qu'il ne se fail aucun change-
que chose. II convicnt que par la sagesse qu'clle a ment reel du pain ct du vin dans le sacrifice oflert
recue en vertu de son union avec le \erbe, elle sait Q { par des pretres heretiques ou excommuiiies.
tout ce que Dieu sait, mais qu"ellene le comprend Dans la penitence il dislingue trois. acles (dist.
pas aussi parfailementque lui; d'ou il infere que la 17) : la conlrition, la confessionet la satisfaelion.
sagesse de cette ame rfcst pas eg^alea la sagcsse du Mais sont-ils egalement essentielsa ce sacrement?
Verbe; parce que, dit-il, celle-crest bieriplus ex- Lcs opinionsvariaient des lors sur ce sujet. Pierre
cellente, et comprend toutes choses d'unc maniere se declare pour celle qui assure que la seule con-
bien plus parfaite. On objeclait que si lTmmanile tFllionsans confessionorale effaceles peches. <Car
de Jesus-Christsait lout, il s'ensuivrail qu'ellepctit des qifun penitenl, dit-il (dist. 18), vraiment con-
aussi tout. Pierre nie la consequence,par la raison tril se propose de se confesser, Dieu lui remet ses
que la toule-puissanceesl un attribut incomihuni- peches, parce qu'alors il y a confession de cceur,
cable de la divinite, au lieu que la connaissance quoique non de bouche, par laquelle Tameest pu-
apprehensivede toules choses peut etre accordeea la rifiee de ses fautes, et la dette de la mort eternelle
creature, et l'a eie effeclivementa Tamede Jesus- lui est remise.... II faut donc que le penitent se
Christ, suivant le lemoignage de 1'Ecriture. confesse, s'il en a le Ioisir; mais avant qu'il fasse
En traitant de la mort de Jesus-Christ, Pierre sa eonfessionde vivevoix, s'ilen a le vceu dans \K
met en queslion si dans cet etat la Divinilefut se- cceur, il a deja recu la remissiondes peches.> Mais,
paree ou non de liiuinaiiite. Plusieurs theologiens demande-t-onplus bas, si le peehe a ele reinis par
soulenaient raffirmative. II rapporle leurs argu- la contrition des que le peniteut a formela resolu-
ments (dist. 21), les refute, et prouve par des au- lion de se confesser, qu'esl-ee que le pretre peut
torites preeises que 1'ameel la chair du Sauveur, rj j lui remettre (au tribunal de la penitence) ? < Quel-
quoique divisees par la mort, ne furcnt ni 1'une ni ques-uns, repond-il, penscnt que le peeheur etanl
Pautre separees du Verbe. lie d'un double lien, savoir par la souillurede 1'anie
Jesus-Chrisl ayant ete doue de la plenitude dcs et par la dette de la peineeternellc, Dieu le degage
vcrtus et des graces. a-t-il eu la foi, 1'esperanceet par hii-memedu premier lien, et le pretre du se-
la charite? Cest a Toccasion de cette question, ci cond. D'autres disent que Dieuseul remet la delte
avant que d'y satisfaire, que 1'auteur parle des eiernelle, comme lui seul vivifie Tame inlerieure-
vertus theologales (dist. 23); et ilen parle fort au iiienl par lui-meme. i Aprcs avoir rapporte quel-
long. < La foi, dit-il, a proprement pour objet les ques aulorites pour appuycr cc dernier senliment,
choses qifon ne voit pas. > II distinguc deux sortes Tasileur eonclut en celtemaniere : < On voit evi-
<lefoi : 1'unequi est informeet comniuneaux niau- demmentpar la que Dienabsout lui-memele peni-
vais chreiiens et auxMemons, c'esi la foi dc- tent de la deite de la peine, qu'il Tabsout, dis-je,
ponrvue de la charile ; Tautre, qui,est parliculiere quand il 1'eclaire interieuremenl, en lui inspirant
aux bons et les caracterise, c'esl la foi formee par la verilablc contrilion du eoeur.La raison vieni^a
la charite. La premiere, selon lui, lfest pas une Tappui de cc sentiment. Car personne n'est vrai-
verlu, quoiqu'ellesoil neanmoins un don de Dieu. liicnl contrit.... qifil n"ait la charile. Or celui qiii
L'esperance.regarde les biens invisibles et elernels. a la charite merile la vie eternelle; el personne
Elle ne peul etre sans aniour. Jesus-Christ if a eu n'esl digne cn meme lemps de la vieet de la mort:..
ni Tune ni 1'autrede ces vertus (dist. 26), parce II ne s'ensuit pas de la que nous refusions aux pre-
qifil avait la conn.aissancetiaire et distincic de tres le pouvoir de rentctlre et de retenir lcs peclieE.-
 21 NOTITIA. 22
c'esl-a-direde deelarer les peeheurs lies ou deiies.... A dans 1'univers, ce que fait un statuaire iorsquil
Car ils lient lorsquTlsimposenl la satisfaclion pe- veut refondreuhe slatue informe. Apres 1'avoirbri-
nitentielle a cenx qui se confessent, et ils delientt see, il en jelte tous les morceaux dans t:n moule
lorsquils en relachent quelquechose, ou quils ad-- plus regulier, ou ils s'arrangent autierncnt qifils
mettent les penitentspurifies a la participation dcs3 n'etaient la premiere fois, et prennent _«e nouvellc
sacrements.> Ce passage manifestedettxchoses: lai configuration.Cest la meme statue quant ; la siib-
premiere,que Pierre Lombard n'admeltait qu'une; stance; elle ne diflereque pour la forme.
espece de contrition pour la penitence,savoir: lal Les saints dans le ciel entendent los p;ie<'es
contrilion parfaile a laquelle il attribuait la vertul qu'on leur olfre sur la terre (dist. 46); et cela n est
d'effacerTespeches avecle vceudu saciement.C'e- nullement impossiblea croire, parce quils f-oiinai».-
lait Topinion de Huguesde Sainl-Victor,et ca eie; sent dans la lumiere du Verbe qui les eclaire, i'-
celle de plusieurs grands theologiensjusqu'au con- choses d'ici-bas qui peuvent les re.jouir,ou daris
cile de Trente, et de quelques-uns meme depuis. lesquelles ils peuvent nous aider. Ils intercedent
La seconde,qu'il ne regardait 1'absolutionsacra- pour nous en deux manieres, et par leurs merites,
mentelle que commeun acte juridique par lequel1 qui ajoutent du prix a nos prieres, el par lesiraflee-
le pretre declare que les peches sont remis. Lime> tion, en desiranl et demandant 1'accomplissemeiit
et 1'aulre opinions,malgre les noms et le nombrej de nos voeux,ce qu'ils ne font neanmoins qu'avee
de leurs defenseurs,sont universellement rejetees; subordinaliona la volonte divine. Pierre Loiubard
de nos jours, et avec ratson, comme opposees ai pense (dist. 47) que les damnes ne souffrent pas
1'esprit du concilede Trente, et aux decisions de; rj toutes Ies peines quils merilent a la rigueur, ct que
plusieurs Peres de TEglise. Dieuleur faitsentirquelqueseffetsdesamisericorde.
Pierre ne dit rien sur l'Extreme-Onctionque ce; Tels sont les objetsqui nous onl le pius frappis
qui est avouede tous les theologiens. dans les quatre livres que nous venons de par-
Un'agite, touchant TOrdre, qu'une seule contro- courir, ouvrage qui a merite a son auteur le
verse (dist. 25). Cest celle qui concerneles ordina- , lilre de Maitredes Sentences, qui a servi aelexic
tions faitespar les hereiiques. II avoue que celte- sV',aux lecons des professeurs de theologie pendtr.it
question est tres-embarrassee,et qu'il y a des rai-,-.-,-'plusieurs siecles,et donlles lumieresde ces rietnieis
sons tres-forles pour et contre la validite rie ees'-,'~ temps n'ont pas eclipse la celebrile. Le nombre d;--.
ordinations.II se contente de les rapporler sans commentaires qui ont ete faits sur ces livres, t.e-
rien decider. rait presquinfini a detailler.Pitseus en compte ,i'i>-
Pierre emploie seize dislinctions pour expliquer qu'a centsoixantecomposespar lesseulsAnglaisi_i).
le sacrement de mariage. Son inslitution, son es- Mais qui pourrait faire renumeration de ceux '-.r,
6ence, ses avantages, ses empechementsdirimants, ont ete enfantes paries theologiensdes aulres i.?-
ses devoirs, son indissoluhilite sont les principaux tions ?
articles qui enlrent dans ce traile. Examinant la On nes'est pas contenled'orner deCommentriircv
question du mariage des infideles (dist. 29, versus la Somme des Sentences, on a voulu memc lu:
/?».), il demande s'il peut se resoudre par la con- preter les graces de la versification.Les bildio-
version de Tune des parties a la religion chreiienne. thequcs deCaio-GonvelenetdeSaint-PierredeLiun-
Apres avoir expose"les moyens de 1'aDirmative,il /P bridgeconserventchacuneun manuscrit, quia potr.
dit < qu'il est, a la veiite, permis au rnari devenu titre: Quatuor libri Sentenliarumversificali(21).
fidele de renvoyer sa femme infidele,quoiqu'elle Avantque de passer aux autres productions dc
consenle d'habiter avec lui; mais que pendant notre auteur, nous ne devons point dissimuler 1„
qu'elle vit il ne peut en epouser une autre. Potir doute que le docteur Echius, Chelidoniuset Thoma-
celle, ajoiile-t-il, qui se retire volontairemenl, il sius onteleve sur le veritable pere de celle dont or.
n"est pas tentide ia suivre; et, pendant qu'elle vit, vient derendrecompte (22).Le premier ayant ren-
il peut contracter un nouveau mariage. Mais ccla, contre dans Tabbayede Molkun manuscrit iiititimi
poursuil-il,ne doit s'entendre que de ceux qui se la Sommede maitre Bandini, la lut attentivemer.t,
tsontmaries dans l'infidelite.Que si l'un et 1'autre dit-il, et s'apercut avec surprise qu'aja reserve du
se converlissenta la foi par la suite, ou qu'ils aient style, elle ne differaitpresqifen rien des Sentenca,
contracle leur mariage etant deja fideles, el qu'en- dePierre Lombard. < J'en fis la confronlationsui-
sttile l'un des deux apostasiant quilte l'autre en le-champ avec un imprime,ajoute-t-il, et il me pa -
haine de cette meme foi, alors celui qui est aban- rut que l'un des deux ecrivains devait passer poor
donngne doit point suivre celui qui se retire; mais plagiaire, mais sans faire tomber mon supcou sur
tanl que celui-civivra il ne pourra se remarier, l'un ni sur 1autre. Car Pierre Lombard depuis tant
parce qu'il y a entre eux un mariage ratifie, ratum, de sieclespasse si universellementpour 1'auteurde
qui ne peut se dissoudre. >Cesl a peu pres la meine cette Somme, qu'on ne peut la lui enlever sans les
doclrine que celle de Hugues de Saint-Yictorsur raisons les plusclaires et les plus fortes. Cependant
la dissolubilite du mariagedes infideles.On la re- _ lemanuscritde Bandiniest ancien, el il se troire
trouve dans tous Ies scolastiquesqui qnt suivi jus- "*• parmi les manuscrits diin tres-ancien monastere.
qifa nosjours. De plus, rouvrage"estfait de maniere qtfil parait
Parmi les decisions que notre auteur.donne sur avoir eie plus facile d'y ajoulerj que d'en retran-
1'etat des hommes apres cetle vie, celles-ci nous cher : Tali formula concinnalus,ut quis fucilu:*
ont paru Ies plus remarquables (dist. 45). Tous lcs addiderit quam detraxeril. >Chelidonius, abbe des
hommesressusciteront dans 1'etatde 1'hommepar- Benediclins Ecossais a Vienne, ayant eu commu-
fait, a la mesure de Tage plein de Jesus-Christ, nicalion de ce manuscrit, le fit imprimer en cett-
c'est-a-dire a l'age d'environ trenle ans. Mais villechezJean Singreniusl'an 151.9, en un vohini';
ils ne seronl pas tous de la meme slature, et les in-folio avec nne dedicace adressee a Teiiiperei.u
plus grands ne seront pas raccourcis pour etre Maximilien.Cet editeur ne doule riullementque la
reduits a la taille de Jesus-Christ; car il dit lui- Sommede Bandinine soit 1'original des livros (i>
meine qu'ils ne perdront pas un cheveu de leur Sentences, et Thomasius, commeon Ta dit, parait
tete. Ils ressusciteront sans aucun defaut corporel, appuyer ceite opinion. Maisun manuscri! du :nw
elDieu fera, commedil saint Augustin(19),en ras- sieele, decouvert par doin Bernard Pez (_3j dans la
semblanttoutes les parties de leurs corps eparses bibliothequede l'abbaye d'Ober-altaich, dissipe ei:-
(19) Encliir., c. 89. (22) Pcz, Anecd.t, I, Diss. isag., p. XLV,XLVII,
Script.Angl.p. 917.
(20)Cat. ii. 67.
(21) liiss. Anql.part. tti, n. 11i3 ct 1774. (23) Ihid,
 23 PETRUS LOMBARDUS. 24
tierement le nuage. II porte en titre : AbreviaiioA j ribrite dim vieux soldat sur un championqui com-
jnagistri Bandini de libro Sacramentorum Magislri menced'entrer-en lice. Nt;us ignorons ce que cet
Pelri Parisiensis episcopi fideliter acla. Ainsi ni ^ouvrage est devenu. Mais il est certain, comme on
Pierre Lombard, ni Randini ne sont coupablesde le verra, que Jean de Cornouailles ne se tint point
plagiat ; mais le dernier a fait, ce qui est tres- pour vaincu, et ne rendit pas les armes
pernris, 1'abrege de 1'ouvrage du premier.
2° Pierre Lombard est auteur d'un Commentaire § IV. — Sa doctrine, son irudition, son gdnie,
sur les Psaumeset les Canliques,dans lequel il em- sa maniere d'6crire.
ploie et amplifie la Glose interlineaire d'Anselme Cest principalementsur la Sommedes Sentences,
<leLaon. Ce Commentaire, dit Albeiic de Trois- qu'on doit apprecier le merite lilteraire de Pierre
Fontaines (24), est ce que les ecoles appellent Lombard.Onarendu comple ci-dessus dela marche
aujourdiiui la Grande Glose,ethmcest in scholisqum de cet ouvrage et des principaux arlicles de la doc-
dicitur Magna Glossalura. Gerohus prevbt desCha- trine qu'il renferme. On a parle aussi de la celebrile
jnoinesreguliers de Reichersperg en Baviere, dans dont il a constammenl joui dans les ecoles. 11est a
sa lettre au pape Alexandre 111,sur les erreurs qui proposmaintenantderetracerlescontradictions.quTl
avaienl cours de son temps (25), releve une pro- a essuyees, et de marquer en deiail ce qui en a ete
position de cet ouvrage, ou Tauteur semble avancer Toccasion. Sous preiexte du Nihilismequ'en y insi-
qu'on ne doit qu'un simple culte de dulie, et non nue, Jean de Comouailles, dont il a ele question
celui d'adoration a l'humanite de Jesus-Christ. plus haut, entreprit, du vivant de 1'auteur et apres
Mais la maniere orthodoxe dont Pierre Lombard JJ j sa mort, de le faire condainner, II adressa dans
s'explique sur ce sujet dans sa Sommedes Senlences celte vue un ecrit plein de fiel et d'emporlement au
(1. ni, dist. 10), demande qtfon interprete celte pape Alexandre III, el se donna, pendant environ
propositiou en bonne parl.Ou bien ilfaut dire que douze ans, divers mouvemeiits pour alteindre ce
la Glose sur le Psautier ayanl ete faile avant la but. A la fin il obtint du pontife, I'an 1170, un
Somme, il aura reiracte dans celle-ci ce qtfil rescrit portaiit defense a tous les professeurs
avait hasarde temerairement a cet egard dans d'enseignersqueJesus-Christ en tant qulwmme nest
Tautre. poinl quelquechose.Telle fut la renconnaissance de
3° II a fait surlaconcordeevangelique un Com- ce disciple pour son maitre, et tel fut le succes de
mentaire dont nousnepouvonsriendire, parce que ses demarches. Peu apres, Gautier, prieur de Saint-
nous ne Tavons point vu, et qu'aucun bibliographe Victor, renouvela lesmemesattaques avecaussi peu
ifen a rendu compte. . de menagementdans son traitecoHlreles laby-
4° Nous avons de lui un aulre Commenlairesur rinlhes de la theologie. Un troisieme quatre antagonisle
les Epitresde sainl Paul, tire en grande parlie des de notre autetir s'eleva du fond de 1'Ilalie, vers le
Peres, et surtout de saint Ambroise,de saint Jerdme meme temps(55). Cetait Ie fameux Joachim, abbe
et de saint Augustin. Cet ottvrage est clair, meiho- de Flore en Calabre. 11accusa le Mailre des Sen-
dique, et renferme, outre les pensees des Peres, de tences d'admettre une quaternitedans lespersonnes
fort bonnes vues propres a 1'auleur. divines; et celapour avoir dit(Sent.l.i,dist.8) que
§ III. — Ses ouvragesmanuscrits ou perdas. lePere, leFilsetleSaiiit-Espritsonl unecertainechose
P souveraine, qumdam summares, qui n'engendre
Les ouvrages de Pierre Lombard qui n'ont pas point, ifest point engendree et ne proeede point.
eneore vule jour, sont: Tout absurde que ful 1'accusation, il se mit en de-
1° Des Glosessur Job, dont on conserveun exem- voir de la prouver par un livre qu'il presenta au
plaire parmi les manuscritsde Tabbayede Savigni concile deLatran celebreranll79. Occupeed'autres
au dioeese d'Avranches (26)-. objets, l'assemblee nejugeapasa proposde pro-
2° Des Sermons siir les Dimanches et Fetes de noncer sur ce point; mais celle qui se tint au meme
Tannee, qui se rencontrenl dans la bibliothequede lieu, Tan 1215, prithaiitement la defense de la pro-
la Cathedrale d'Erfort (27), et daus celle de l'ab- posilion denoncee, et flelrit par une censure igno-
baye d'Alne, ou d'Aune, a'u diocese de Liege (2S). minieuse le libelledu denonciateur (54).
Onles voit aussi a la bibliotheque du Roi, dans uii PIus moilereset plus equilables que ces trois ri-
seul et meme volume, et le Sermon de TEucharislie vaux de Pierre Lombard, les maitres en llieologie
apartdans un autre (nc 3588). de Paris dresserent, vers Tan 1500,une lisledesar-
3" Deux lettres a Philippe (29), archeveque de ticles qtfils n'aprouvaient point dans Touvragedes
Reims, et une a Arnoul, prevdt de TEglise de Metz Sentences,et s'accorderent a ne les poiritenseigner.
(30). Cette derniere est une reponse a cellequ'Ari!Otil Maisil est a remarquer, d'apres M. d'Argentre, que
availecrite a notre auteur. Ces trois piecesexistent, cette liste ne fut point redigee dans une assemblee
selon Fabricius, dans un meine manuscril ii ia bi- de TUniversiie, que les articles qu'elle conlient
bliothfiquePauline de Leipsick. n'ont eesse d'etre enseignes que par une conven-
4°Parmi.ies manuscrits de fabhaye d'Aifligliem"j tion economique,et qu'on ne connait aucun dccret,
(31), bn trouve Petri Lombardi meihoduspraclicai nidecctte ecole, ni diuicune atitre qui les aitpros-
theologim. Ce litre annonce vraisemhlablement iin crils. IIs sont au noinbre de seize, dont voici les
ouvrage differenl des Sciitenccs. plus remarquables : 1° La charite par laquelle nous
5° Leland (32) lemoigneavoir eu entre les mains aimons Dieu ei le proebain, n'est point quelque
Tapologie de Pierre Lombard, composee par lui- chose de cree, mais le Saint-Esprit meme. (Saint
nieme contre les imputationsd'erreurs ilontle char- Thomas explique neanmoins en bonne part cette
geait Jean de Cornouaillesquiavait ele sondisciple. proposilion, en disant que (2-2, qu.- 23, a. 2)
Dans eet ouvrage, dit Leland, Pierre Lombardre- < Tintenlion dti Maitren'est pas que le mouvement
pond d'une maniere exacte, forte et subtile aux oli- par Icquel nous aimons Dieu, soit le Saint-Esprit
jeclions de son adversaire, ei le traite avec la supe- meme, mais qu'il vienl- immcdialement du Saint-
Espril, et non par le moyen d'aucune habilude,
(24) Ad an. 1156, p. 328. apparemment Philippe, archidiacre de Paris,
(25) Pez, Anecd.t V, p. 555. (50) Fabr. BibL med.lal. I. V, p. 782.
Le Long. Biblia Sacra, t II.
(26) Cal. (51) Sand., ibid, part. H, p. 147.
(27) mss. Angl.part. iv, p. IG45. (52) Scripl. Brilan. p. 227.
(28) Sand. mss. Belg. part. n, p. 244. (35)D'Argentre.Coll. jud. nov.t. I, p. 219-22C,
II
(29) n'y a poinl cu dans le xu* siecic d'ar- (34) Mallh. Paris.-:sdan. 1179.
chcveqne -ifc Reims du noin de Pliilippn. iYfsl
 SO1 JXOTITIA.
commeles actes des autres verlus, tets que ceux A niqise. {'ratien, oontemporainde notre auteur, fit,
de la foi el de Tesperance).> 21,Les anges crois- sous Ie litrede Oucrel,une compilaliondes lois ec-
ssnt en inerite par rapporl a la recompense essen- clesiasiiques, qui eut Ic menie succes et produisit
Celle, jusqtfau jiigeiuent dernier. 5° Liiomme, les memeseffetsque la Somme des Sentences. Des
avant le peche, jouissait de la vision intuitive de lors on cessa de lire les coneiles et les ancieMies
Dieu.4° Ceux qui furent baplises du bapleme de Deoretalcs. Ce nouveauDecret lint lieu de eode
Jean, sans y meltre leur esperance, n'etaient point universel el devint le texte d'un nonibre iiifini de
tenus de recevoir celui de Jesus-Christ. 5° Les volimiincuxcominentaires, ou l'on ne s'occupait
sehisinaliques",les heretiques, les excommunieset qu'a iinagiuer de nouveauxcas, a obscurcir ceux
ceux qui -sonldegrades,ne consacrentpoint !e corps que limliqiiile avait decides, et a fairediine science
de Jesus-Chrisl. 6° Les evequesqui sont dans le pacifiquepar son iuslitution,{une source inlaris-
memecas n'onl pas le pouvoir de conferer les or- saliles de chicanes. Ainsi, deux ouvrages qui
dres. avaient pour objel le retablissementdes bonneseiti-
A ces seize arlieles, les modernes en ont ajoute des, ont eie 1'occasionet 1'epoquede leur deperisse-
dix autres, qui sont les memesque nous avonsre- ment.
leves dans 1'analysedes Sentences.Voila pour les § V. — Editionsdeses mtvres.
meprisespositivesde nolre auteur.
On lui reproche (55), outre cela, des omissions Une de nos obligationselant de faire connaitre
importantes, commesur rEcrilure sainte, l'Egiise, les editions des ouvrages de nos auteurs, nous
la primautedu pape, les eonciles : (outes malleres _, avouonsqtfil rienous est pas possibled'y salisfaire
qtfil nelouchepoint; des allegoriesforceesquil rap- pleinemeiita 1'egarddes Sentencesde Pierre Lom-
porte quelquefois en preuve de ses assertions; bard. Commeellesonl ete pendantplusieurs sieeles,
enfin un defaut de crilique, qui lui a fait adopter ainsi qifon Ta dit, et presque jusqu'aux derniers
des pieces supposees, telles que les fausses Decre- temps, le lexte uiiiquesur lequelles Iecons de theo-
lales. logieroulaient, il a fallu les reproduiredans tous les
Malgreces lacbes, Pierre Lombard, ainsi qtfon pays un nombre de fois quil n'esl pas facile d'i-
I'a dit, a loujours eie regarde, et ne cessera de maginer. Nous prions donc nos lecleurs de se con-
1'btre,comiuele chei el le modelede 1'Ecole.Ume- tenter des edilions ou reimpressionsqui sont venues
rile effectivementce double titre, soit par 1'excel- a notre connaissanee apres de soigneusesreeher-
lencede sa methode,la meilleure,pourne pas dire ches. Nousallons les ranger sous les noms des
la seule, a laquelle on puisse s'attacher, soit par la lieux ou elles ont ete faiies, en ohservantde nom-
justesse et la sagacite de son esprit, qui se mani- mer les garants de cellesque nous lfarons pas vues
festent dans presque toutes ses decisions; soit par par noiis-memes.
Teiendueet le choix de son erudition, dont on voit A Venise,trois editions in-folio, savoir, en 1477
des traits frappantsdans ce nombre prodigieuxde chez Vandelin Spire, cn 1480avec 1'cxplicaiionde
passagesde fEeriture et des Peres, qtfil emploic Nicolasde Orbelliset les conchisionsde Henri Go-
pour rordinaire avec goilt el discernenientdans ses richem, en 1514 chez Gregoirede Gregoriis. Une
livres; soit enfin par la netteie deson style, qui, a edition ni-4°de l'an 1507; deux editions m-80, la
quelquesendroits pres, esl le mieuxassorli au gcnre P premiere de l'an 1565 chez Francois Laureut,
des matieresquil traite. Pourquoi donc ce guide si la seeondedc Tan 1584 chez Marc-AntoineZal-
respectable el si respeete a-t-il toujours eie si peu terio.
suivi? Pourquoi ce Maitre par excellence n'a- A Basle, buit editionsin-folio, dout les six pre-
t-il presquc fait aucun disciple? Chose eionnante! mieres sorties des presses de Nicolas Keslers, sont
L'Ecole, lout occupee a feuilleler, expliquer, com- des annees 1486, 1487, 1492, 1498, 1502, 1510;
menter, analyser la Sommedes Senlences,en a ge~ la septieme de 1515, cst accompagnee des Com-
neralement abandonne la meihode el le plan. Cet menlaires de Gilles de Rome, et des addilions de
ouvrage,fait pour bannir de la theologietoules les Henri de Vrintaria; la huitiemeftttdonneeen 1516
questions inuliles et souveiil dangereuses, pour cliezPierre de Lagendorfl',par les soins de Daniel
marquer les bornesou Tesprit hiimaindoit se ren- Agricola,Franciscain.
fermerdans l'etiide de cette science divine, pour A Geneve,le premier livre des Sentences fut pu -
faire connaitre les sources essentieiles dans les- blieTan 1580chez Euslache Vignon,i«-8°, avee Ie
quellesil faut la puiser; cet ouvrage,dis-je, si bien Commentairede LamhertDanreusel des Pro!t;go-
entendu au jugement de ses interpreles, a nean- menes, ou l'on tachc de .montrer Forigine et les
moinseu des suilesentierementcontraires a sa dcs- progres de la IheoUigiescolastique.Cette edition
tinalion. Jamais, en effct,la lieencedes opinionsne a ete mise, coinmecllc le mcrilait, a l*index.
fut plus grande que depuis qu"ii eut paru. Jamais A Louvain, une beiie eriilionin-folio, sur les cor-
les scolastiques n*etudierent avec phis d"ardeur reotions de Jean AleaumcchezBailhelemiGravius,
la philosophiepaieime, et ifen firentun plus.grand . l'an 1540.Au memelieu et cbez le meme.impri-
usage dans les malieres de rcligion, que depuisque " ineur sept editions JM-4°.savoir, en 1546, 1552,
Pierre Lombardleuren eulmoutruledanger.Jaiiiiiis 1556, 1357, 1567, 1568, 1574.
Teiudedes Peres ne fut plus negligee,que dep:;is A Mayence.Herman Maresius imprima les Sen-
qifil en eut prouve la necessitepar ses principesct tenoes
• pmir Ilerman Masius,in-8°, l"an 1652.
iail sentir liitiliie par son exemple. Oserons-nous A Cologne,quatre cditionsi"-8°, la premiere en
le dire? Cest le degre dc perieclionou notre auteiir 1509, la seconde en 1566, chez la veme Jean Biik-
semblait avoir porle son irarail, qui a fait aban- inan, sur les eorreelionsd'AnloineDemocliares, ia
donner la roule qtfil avait .liacce. Dans ces temps . troisieme chez la niemeen 1576, la qualrieiue en
deiiuesde critique on simagina qif il arait cpuisc 1604.
toule la doctrine de l'aiitiquite dans ses livres, et A Paris, trois editions in-folio; la premiere de
par la on se crul dispensede recourir aux origi- 1555, chez Ies heritiers de Josse Bade Ascensiiis;
naux. La paresse entielenait ce prejuge, Ia fiireur la deuxicme de 1546, cliez Jerbme et la veuye
de disputer le furliliait. Car que faire dans iine Denysede Marnef; la troisieme en 1564 chez Se-
ecole nombreuse, comnient s'y cxercer el s'y dis- hasticn Nivellc. Sept eilitions i»-4°, savoir, en
tinguer sans le sei-oursde la dispute? 1516 par Louis Tilietan pour Jean de Roigny, en
Ce ful dans le mcine teups et par les memes 1557par le meme; en 1558parNicolas BulTet,potir
causesque Tonvil riegeuererrbtude du droil eano- Jean Petit et Jean Mace; en 1539 che/. Chevallon,
(55)Fleurv, Hisi. crcl.\. vn, n'. 54.
 8. PETRUS LOMBARDUS. 23
en 1542 chez Nicolas de Guinganl; sur ies eorrec- A. Tardif, la seconde en -593 chez Piefre Landry, par
tions du docteur Jean Aleautne, la meme annde les soins de Pierre Wiart;iJa Iroisiemecbezle riieine
chez Jean Foucher, en 1550 chez la veuve Maurice en 1594; la qualrieme en 1618 par Jean Royaux,
de-la Porte. Vingt-une editions «n-8° donnees en pour Claude Landry.
1514,chez Francois Regnaultet Geofroide Marnef, A Rouen, Antoine Ferrandet Jean Behours repro-
en 1517 chez Jean Petit el Francois Regnault, en. duisirent en 1651, dans un volume in-4°, 1'edilion
1528chez. . enl556 chez JeanPelitsur les correc- des Sentencesdonneespar le docteurJean Aleaume.
lionsdeDeinochares; en 1541chez Poncel le Preux, A ces editions il faul en joindre une sans nom
en 1542, chez la veuve Francois Regnaut, en!543 de lieu, ni dTmprimeur, qui ' fut faile en 1499, par
chez Oudin Petil, en 1548 chez la veuye Charlotte les sbins de Jean Pyvard.
Guillaid, la inemeaimee chez Mathurin Dupuys,.en Les autres ecrils de noire auleur n'ont pas a
1550 eliez Jean Mace, la meme annee cliez Jean de beaucoup pres fait gemir autant de fois la presse.
Roignv; en 1555 cbez Mathurin Dupuys, en 1557 On ne compte que trois edilions de son Commen-
chez Gilles Corbin, la meme annee chez Oudin Pe- taire sur les psaumes, toutes trois donnees a Paris
tit; en 1558 chez Jerbme de Marnef, en 1560 chez dans le format in-folio; la premiere en 1533 avec le
Gabriel Buonel Maurice Meunier, en 1563chez la Commentaire d'Haimon; la deuxieme en 1557 chez
veuve Maurice de la Por.le, en 1564 par Maurice Chevalon, sous la direclion de Richard du Mans,
Meunier pour Jean Mace,en 1565, surles correctioiis Franciscain; la troisieme en 1541 par Louis Tille-
de Jean Bauge, chez. . . en 1573, 1574, 1575 chez tan, pour Poncet le Preux.
Jean-JacquesDupuys. Oulre cela Claudede Lepine, B Lipen aniioncedeux editions du Commentairesur
Doininicaiu, donna un abrbge des Senlences en la concorde, l'une de 1'aii 1483, rautre de 1561.
1551in-8° chez Jean Foucher. Un autre abrege du Nous connaissons huit edilions failes a_Paris du
nieme ouvrage parut in-T6 l'an 1554; deux edi- Commentaire sur[saint Paul; la premiere de 1555
lions in-12, chacune en deux volumes; Tune ehez in-folio thez les heriliers deJosse Bade Ascensius;
Jean Petit, sans date, 1'aulre chez Deitvs Rou en la seconde de 1557, ineme forniat, chez Claude Che-
1508. valon; la troisieme de la meme annee, i)i-8°comme
A Lyon, David la Mouche, pour Vincent Porto- les suivanles, chez Jean Petil; la quatrieine de
naire," imprima deux fois les Sentences dans la 1538 chez le nieme, la cinquieme de 1541 chez . .
forme i«-4°, s'avoir, l'an 1525 et l'an 1528. iQuatre la sixieme de 1545 chez Poncet lePreux; la sep-
editions ou reimpressionsen furent faites in-8°dans lieme de la meme annee chez Jean Foucher, la
la meme ville; la premiere en 1581 chez Antoiiie huitieme de 1555chez. . .

NQTITIAEX FABRICIO.

(Eibliothecamediwet infimmlatin., t. V, p. 262.)

Pelrus Lomhardus (36), ex oppido Novarisevi- C libro quarto de Sacramenlis (37) ct de qualuor no-
cino, quod Lumen omniumdicttim Jovius aliique vissimis per distincliones quinquaginta. Non est
teslantur; praises schohe iheologicaesive Schola- ineredihile Loinbardum sicut ex alrs, ita profe,-
sticus Paris. atque inde ex cauonico Carnotensi cisse etiam ex Joannis Damasceni (58) Jibris de
episcopus ab a. 1159 Parisiensis, defuiictus anno orthodoxa fide, recens tuin e Graecorersis, nec
1164, 20 Jul. De eo Vincentius Bellovac. Speeuli non e libris praceptoris [sui Petri Abaelardi(59),
hist. xxix, i: Antoninus Florenlinus Sumniaehisto- aut si velis etiam ex magislri Bandini (40) Sunima
riar. tit. 18, cap. 6 et'7, ac prceler Labbeum, Ca- theologica sive Sententiarum theologicar. libris iv,
veum aliosque, et Hottingerum p_arte in Hist. editis deinde Vienna? 1519; tamen plagii ideo
eecles., pag. 72 seq. Sammarlhani tom. I, pag. neutiquam arguendus mihi videtur, pra:cipue cum
455. Lazarus Augustinus Colta in Museo Nova- de Bandino non sit adeo exploratmn num ante
riensi, ete. Lombardum scripserit, sed epilomen polius quam-
Nihil celehrius esl Lombardi IV libris Sentenlia- dam Senlentiaruin Lomhardi referre vi-
rum: inde ipse eliam inier seholasticos doctoces deri: quanquam non einn pulemus eumdem cum polest
cognoinine Mayistri Sentenliarum esl iiotissinius. Bandinojuniore, de quo supra lom. I, pag. 169, et
Coiitinent hi libri summam theologias ex Patrum qua; audacior conjectura Oudini est loiu II, pag.
seleetam scriptis, el methodoscholastica digestam, 1222.
ila tit libro primo per distinctiones XLVIIIdoctrina Nec numerum inire editionum, nec con.menta-
Deo uno et trinoexponatur; libro secundo capila riorum hujus operis, qui snnt innumerahiles, no-
de creatione, angelis et homine lapso, per distin- D" ; titiam distinelam dare licet: cum enim per plura
ctiones XLIV ; libro lertio de incarnatione Verbi et ssecula regnum in seholis (41) obtinuerit, Sco
de charilate Dei ac proximi, per distincliones XL; tistis non minus quam Thomistis prohatum ,

(50) Eodem tempore fuit Lombardus quidam, fa-
niiliaris S. Thomae,et Romana?Ecclesiai diaconus,
cujus epistola ad Alexandrum HI. Vide Pagium ad
an. 1167, num. 22.
(57) Hoc esl magnum de sacramentis volumen,
de quo appendix ad Henricum Gandavensem
cap. li.
(38) Adam Trjbechovius De doctoribus scliolasti-
cis, pag. 285.
(59)-Jac. Thomasius De docloribus sclwlasticis,
.§-.
(40) Id. De pltigiolilierario, § 493 scq.
(41) Erasmus in Malthseil, 19 : Haud aspernan-
dus theologus Petrus Longobardus, pot^iaSos'ejus
operis quod vocanl Sen.lenlia'rum, quem drbilror
quidem et probum fuisse virum, et ul illa ferebat
cetas erudilum. Atque utinamillius labor lamfeli-
ciler cessissel orbi Chrisliano, quam ab illo stts-
cepius esl pio studiol Siquidem apparel illum hoc
egisse, ul semel collectis qum ad rem pertinebant,
quaislionesomnes excluderet. Sed ea res in diver-
sum exiii. Videmuscnimex eo operenunquamfinien-
durum quKUionumuon examina, sed maria proru-
pisse.
29 NOTITIA. 30
non mirum est tol editores, tot interpretes ha- A pag. 20: Jevous prie de nfacheter Pelrus Loinba:-
buisse, quorum centurias vel hsecBibliothecaof- dus in Psalmos; c'esl un tres-bon livre. Toul cc
fert, in indice notandas, ut illis recensendis facile qu'a fail Lombardest excellent.It elail fort homme
aliquis etiam diligens faligari possit. Ediliones de bien, etc.
vetustiores celebrari video Norimb. 1474, 1478, Glossas in Jobum, adhuc ineditas ex biblioth.
1499, fol. Savinianensilaudat Jacobus Le Long pag. 901 Bi-
Yenet. 1477, 1480. fol., et 1507, 4, cum inter- bliolh. Biblicaeexegetica:.
pretalione Nieolaide Orbellis el ciini conclusioni- Colleelaneain omnes Epislolas Pauli ex SS. Pa-
bus Henrici Gorichem, et Thomae prohleinatibus, tribus, Ambrosio, Hieronynio,Augtistino aliisque ;
Basil. 1486, 1492, 1498, 1502, 1513, fol., addilis Paris. 1555, fol., el 1537, fol. 1541, 1543, 1555,8.
erroiibus quibusdam Parisiis anno 1277 condem- Vide Rich. Simonis Hisloriamcrilicam NoviTest.,
lMlis, et Ar(icii/is(42) in quibus magister commu- 111,55.
uiter in Senlenliisnon tenclur. Hi xxvi sunt, cum Sermonesde diversis solemnitalibttsab eo scri-
in AiiloniniFlorentini Sumina Iheologica parte iv ptos ineinoralHenricus Gandavensis cap. 51, non-
tit. M, cap. 8, tantum rejiciantur xir. dum, ul pulo, editos.
Paris. 1528, 8; 1556, 8. InBiblioth. Paulina Lipsiensimanuseripta, teste
Per Joannem Aleaume Lovan. 1546, fol.; Paris. Fellero, pag. 182, Epistola ArnoldiMetensisEccle-
1550, 4; 1564, 8. Loran. 1546, 1568, 4. sim prwposiliad Peirum Lombardum,el Lombardi
Venet. 1570, 8, a Barthol. Grario et aliis viris epistotcedum ad PhilippumarchiepiscopumRemcn-
doelis recogniti. li sem. [Diu est ex quo suspicio in hunc scripto-
Colon. 1566, 1576, 8, ex reeognilione Antonii reui creata est de expilato opere magistri Bandini
Monchiaceni, Democharis, Ressouiiuei, doctoris inseripto Summa tlieotogica,in quo de sacramentis
Sorhonici, Lugd. 1594, 8; 1618, 8. ita eodemque ordine disseritur, quo et in quarto
Cmn hrevi expositione litterai, et quaistionibus libro suo Lombardus. Uter igitur ex aliero accep.1-
quse circa ipsam nioveri possunt, per Joannem rit, ambigendijure meriloqtie dahalur loctis, donec
Martinez de Ripalda, S. J. Lugd. 1656, 8. tandem eontra Pandinum litem absolvit P. Pczius
Liber primus cum commeniario Lamberti Danaii in Dissertalioneisagogicain priorem loniiiinAnec-
triplici. Gencv. 1580, 8, etc. dotor., pag. XLV;reperisse enim se ait in monasle-
Commenlariiin Psalterium sive GlossaMagistra- rio quondam Bararite codicemsaeeuloxin scriptum
lis (Major Glossatura) cx selectis et orlhodoxis au- hunc operis Bandiniani litulum prxfereniem : Av~
cloribus. Norimb. 1478, fol.; Basil. 1486, et reeo- breviatiomagisiri Bandini de libro Sacramentorum
gniti perF. llichardum Cenomanum,Fraiiciscanum. Magistri Petri Parisiensis. MAXSI.]
Paris. 1541, fol. Franciscus Pilhcaus Pithoeanis

(42) Joannes Launoius de varia Aristotelis for- consccuti sunt, «t ex Senlentiis Lombardi postea
tuna, pag. 71 -.Ad Petrum autem Lombardum quod fieret indiculusnonnuUarum,qtmminimedoccrenlur.
altinet, illius senlenlia;venlilalm sunt in concilio Hm ad calcem Sententiarumdesignaniurhocmodo:
Romano (a. 1179) quod Alexander III habuit: qui < Articuli, in quibus MagisterSententiarum commu-
il de cerlis quibusdamLombardi proposilinnibusad C niter non leuetur. > Conier qus de concilio Turo-
GuillelmumSenonensemarchiepiscopumel Legatum nensi a. 1165, et Parisiensi a. 1178Edmund. Mar-
-escripsit (obviumin tomis conciliorum,ad a. 1170). tene lom. V Anecdotor.,pag. 1655, 1657, et novse
Hn'c altercalio ad plures annos duravil. Tunc Joa- Collectionislom. II, pag. 844, et lonu I Anecdolor.,
chimus abbas Florensis ccenobii, in Lombardum, pag. 517; in Joanne i Cornubiensi lom. IV,
ejusqueSententias paulo atrociusinvasit. sed lnno- pag. 67, seq.; in Joachimo, pag. 41; Gualiero,
cenliusIII impetumtandem repressil in Lateranensi priore S. VietorisParis. lom. III, pag. 118; Oudi-
concilio,cuianno 1215prwfuil. Vl ut sit, Gallherus nunitom. II, p. 1223 seq., elc.
vrior et Joachimus abbas, vel alii certe, id demum
5J PETIU LOMBARDl 32

PETW LOMBARDI

PARISIENSIS QUONDAM EPISCOPI

SENTENTIARUM MAGISTRI

m TOTUItl PSALTERIUIrl

COMMENTARII

Ex selectis et orthodoxis aueloribus inore suo consarcinati, eoquefelici rapsodia, jusja ac

nova diiigentia contexti, per fratrem RICBUHDCMCenoinanum , doclorem theologum
Franciscani instituti haud vulgariter recogniti,indicatis suo loco auctorum nominibus,
nunc primum in lucem prodeunt. Intertexta est per eumdem ecclesiastica. editionis
vindicatio citra Hebraismi praejudicium, et diversarum translationum collatio vice ape-
logiee, ubicunque lectio vulgata ab. Hebraica veritate aut alias variare videbatur.
(Ex editkmeParisiis anno 1541data apud Poncetum Lepreux, sub Lupo, typis Joannis Lodoici Tiletani,
in-fblio minori cum privilegioregis et senatus.

AD REVERENDISSIMUM PATREM
UNIVERSlORDINISFRATRUMMINORUMGENERALEMMINISTRUM

VINCENTIUM LUNELLUM
MCLTIJCG_S VIEUM
EKODITIONIS

FRATRIS RICHARDI, CENOJJIANI

Doctoris tbeologi ac Minorum infimi,

EPISTOLA NUNCUPATORLA.

Laus divina, obscrvanlissimePater, omniumcalculis TKr.pa-ziia.tenere debet,a qua Christianwreligwnis

unus cardopendet. Nec ullus labor prodesse potest,quin polius maximenoxius dignoscituresse quo laudare
Deum Opt. Max. in dies magispro nostra illa infirmitate non perdiscimus.Hwc est nempeangelorum
c./_-po_.«,divorumconsummatafelicitas. t Beali, ait, qui habilantin domo tua, in smculasmculorumlau-
dabunlte (Psal. LXXXIII). i Qnidjinterim potestin hac lacrymarumvalle, in hoc deploratissimoexsilio, nos
alioquihoinunciones,terrw defluxmaffixos, propius transformarein illum cmleslemhabitum, quam Creato-
rem nostrum,Redemptor.em nostrum, rny-Ql riN-TOjubilis et canticis spiritualibuscelebrare, prwdicare,
exallare: undehominesefficiunturdii et filii Excetsiomnes? Ac, ut inquitBasilius,jh -4">s>5."<-v hiyuv e*«
TKypov»5f«aTc.,ouxKO-JKEV X.KFa'xal T0" TfaTEio-SKi
lpf,tp.p.£vu af-a, iv KEIi:f>b;TOava T-ivopp.r,v-£OVT-f, Taif
xop_5>scrff..-iv Nec tamcn mem
.«--o-f Ka.pnrK^aixEv.
ui|'nJloT«T<_v est temeritatis remper se.incomprehensam
verbis humanis, et iis quidem nostris futilibus velle-assequivel ad minimum, si tamen laudibus divinis
quidquamparvum dicipossit; sed quodargumentumsuscepliiiegotii, ex tua obedienliatolies milii injuncti,
ad idipsummeam bglbuliemsua ratione adigeret.Cum eliam t)ei bonilastanta sit, ut exaudire dignelur,
quod,infantia noslra de ejus majestate COIOIYM et sGrdidosermone^non sordida mente resonare parturit.
tongruebat nimirumul quipsalmosDavidicos',universamScripturw vim per jucundissimumlaudis Ihema
complectentes,pertractare Deimuneredesudat, dicendi maleriam inde utcunquedesumereordiretur. Nam,
juxta Basilium, ij TUV Tj/ai/iSvf-.SW T6IX5IKVT_IV-_tp-)..f-.ov
iripieihiyz, v.vxv.oviovmiuBioviara&yotB&v ...«7-
(_KTWV, T»IMKO-TO) -xara TijvtTu.u.&tia.v Porro
zitvpujY.ovo-a.. 4um ante.h octrienniumVictorinm Bibliolhecw tke-
saurum frequenlimanu volveremus,occurritpsalieriumnoslri lyrici David,commentariisexcellenlisviri Ma~
gistri Sententiarumnobili supellecliledilalis illustratum : suis quidemet non suis, suis ex appositissima,
cdmpendiosaet singulari quadam doctorumCatholicorum•yvujxoloyia; non suis autem, quod ex a.liorum
tcriptis.opcrosoaitificio haud segniler excerpserit.Quosubi fralres iltius cwnobii,ut sunt religiosissimi,0.
55 COMMENTARIDM 1N PSALMOS.— FRATRIS RICHARDlEPISTOLA. 54
ad litteras propagandaspropensissimi, milii haud gravalimcammtmtcaveriint,cwpimuseorum csmmenta-
riorum uberrimos (ructus deguslare. Sed et ante nos comphiresviri graves, qui in bibtiolkecisquibusdam
communibussimilia exemplariadeprchenderant,liujusmodiopnsvariis floribuscbncinnacoacervnlione conser-
tum senseranl decanlalissimum.Ob id inslabalur wsluautibnsdesideriis, ul prwlocommitlerelur, alque
onmiumfore conimodonon vulgari si in publicumdivutgarciur, prwsertimcum nihil in ore fideliumfrequen-.
lius versetur, aul accommodaliusad Dei cultum promovendumejusque indicibilemgloriamhgmniscuuoris
depromendaminveniatur,quam psalmorumineffabilisjubilus. Kam in idipsum omnislerra invilalur per di-
vinumPsaltem:*Omnislerra adoret te, et psallal tibi (Psal. LXV),Iqnod ubi, juxia Apostotum,psalliiur spi-
ritu, psallituret mente (I Cor. xiv). Quis posset vcrbis explicarequanto reficitur gaudioinlernus ipsc Iwmo,
adeoul nemosciat nisi qui accipit.In promplu est quod scribilur (l lieg. XYI),de Saul rege, a spirilunequam
exagitato, qui Davide cilharam manu perculienteleviusferebat, et rMx.oaaia.uv ab ejus duriori infesta-
tionerecedeoal.Linguam omnem,omneingeniumsuperal psalmorumvirtus, _vTKC&« */«</_'vit3zo~1.oyiv.zt1.ua.
Mullo magis lamenprwslal experiri cum timoreDei qnam snlosermonepersonare.
Verumut eo rcgrediamurunde diijressisumus, landcinpersuasisumus ul opus ipsum tam divcs ttjpisex-
cuderelur, subnolatis nostra quali vigiianlia dccloribusquos in quamdam farratjinemcouciltivcrat. Qua
effeclumest ut quod cmteri sparsim in psahnos cummenlalifuerant, ipse colleclimquodumlacuuismocom-
plecteretur.Et hwcest dignitas hujusmodicommenlariorum.Quia verononsaiis liquebatqttw locu el quum
integre suis respanderenlaucloribus, eo quod tumultuaric subinde signabuntur, necessumfuit singulosquos
adducebatpercurrcre,quasi syllabatim,ul amplius noslra prwfaliodemonstrubit,quanquam-<Y.p.r,oiv. T.O,;T,
ar.p&i;non fuerunt observalaul desidcraveram.Cwterumvidebamusediiionemecclesiiislicam,quamdicunt
Vulgatam,fcrmein sprelumposse venire: quod cl fuctum csse propemodumcon.perimns,quasi ulienussil
Davida nobis,ct a canticis haclcnus apud Chrislianoscclebralis, ob lol iuvectastranslalione*novas, ut jtim
pnssetquispiamexistimarcgermanam illam psalinoruinleclioneinesse adulleralam, in communiecctesiantm
ac monasleriorumpsalmodia, quw diu noctuqueDcoDomino polenlissiniepersolvitur,etiamsi non sum ue-
scius quantum lucis afferat diversarum trtmslalionumcolltilio. Id qtiod leslalur divusAugustinussecundo
De doctrinaChrisliana,capite decimoquarto : t 1'iurimum, tiit.juvat iuterpretum numerositascoltatiscodi-
cibus inspectaatque discussa • lantum absil falsilas.' 1 2<ecabsonum tamenvidebatur tutari sacrosanctum
Ecclesimusum, quanlum tenuitas nostra patiebalur, siistieo animosuis novitalibusonerarint pagellas, ut
traductio Vutgata,et qua ulitur universusEcclesiwordoin pessumabirel. Qucd sicut non essetcandidipec-
toris ea ralione edidissesua, sic ncc nosde ipsisquidquamsiuistri prortunliarevoluiinus,licelsil perspicuum
eorum aliquosnon satis probc audire. Igilur singulocuiqucvcrsui collationemsttbnexuimus,si quid forle va-
riabal, qua Deigralia annitiinur nosiriiinleciionemconcitiaread veritatem Ilebraicuin, quemadmodumolitn
usi sunt intcrprctes: quodfacilepersuadeluriis qui minttscorruplosuntjudicio, ct ritui ecclesiasticoChri.-Uiuno
affectu favent. Ubivero perpusillum refercbat inler lectionemnostram el tilias, pertranseitnduinfuil. Al
diutiushaud immerilofluctuabamussi tam arduum opusaggrcderemur,perpendentesnostrm infirmitatis e.ri-
guilalem, tum quod facillimum fuerit JTi". ^".O "—!_.eliam summe exercitatis ; tum quod nec illam
linguarum periliam miliiarrogem, ut valeamde cwteris vcl tantillum judicare. Quia tamen scopus noster
quemtotum prospeclabamus,est immobilis, nempeecclcsiastictvconsueludinisfirmissimumrobur, quo etiam
interdumAposlolus sua dicta non veritus est confirmare: Nos, inquit, talcm consnetudinemnon Itabemus,
neque Ecclesia Dei (I Cor. xi), ausum dedil minits teinerariitm, nt naviculamsine contentionsveiago
committeremus,el crederemusdicenli: 1Signa eosqui in me crediderint, luvc sequentur: Linguis loquenlur
novis,serpev.testollent; ctsi tptidmortiferumbiberint,non nocebileis (Marc. xvi). t
Nec dubitoeos quitotosdies cxpenduntinlilterarum\liebraicarum iTX> minori negotioet majori laude
negoliumisludpoluissepromovere.Tanlum abestut quisquiseorumeditioncmLatinis auribus tol retro swculis
religioseinculcalatnalque reccptam prwcipitanterdainnasset. Nequevetimut quispiam calumnialorex ure
meostatim rapiat, quasi Ecclesia per se alioqui tuta tne defensoreindigeat.Sed inemiiierit receptosetium
fuisse qui velpilos caprarum in tabcrnaculoDomini confkiendoofferrent. Verumenimveronondumaninw
vbfirmatumeral id muneris suscipere, donec reversndimma paternitas tua obedienlimjugum et meritttm
addiderit, quoddelrectarenon erat utiqttetiberum.Sed si.quil audaculw temeritatis in liumana 5.."«.-^.«
laiitaverit, obedienliwtcnor simul et mandatum eicusabit. El ita excusabil, ut nolim lamen lapsvs meos
perlinaciterdefendereaut aliquo fucoprmtexere,quinpotius vclimingenueconfiterimewitjnorationisculpam,
itbi deprehensafue.rit, paratus recanlare, siquid absonumveiimpcrilia, vel incogilanlia scripsero. Quid
enim dictandumvenit, quod nonsil Ecclesia:judicio, et dncloruinexamyniex omnisubmissiouect modesliu
relinquendum?Quare primam feluramin alienis laboribttsnostro marte utcunquepartam tuw relitjiosissimw
palernitali debeo, quandoquidcmabsqucjussu tuo , et eo muilotiesrepetiloinmediumprodirenitnisformida-
bilemihi fuisset. El quidquid illud est obcdientiatua pcrfccit, cui opcra nostra dicur.eomnia, consultissi-
mum. Accessitcongruentiasane compositissima,11.aijus functiogeneralis ubunico laudis diviiuvac pietatis
slatu pendet, ipsi illi lawium lucubrationesconsecrtircniur.Quidenimjampene ipsum orbem Chrislianuin
cursu apostolicoperagravcris inexhaustissudoribus? quid tam operoseperquiris, nisi ut coUaudelurDeus
Opt. Max. non solum apud fralres Franciscanos,quorumuniversumiiiinistcriuinofficioseexerces, sed apud
omncgenushominumDeihonoremmullo cum fenorepromvveasper Spirilus sancii prasenlissimamgraliam
quw tibi reddidil summnmponlificem, el majoresChrisliamv jidei priucipes, quantum rcligioniorihodoxw '
propensiswt, favorabiles,apud quos tam benc.audis quam relleni hoc ingenioli nostri moniinentttinquale.
cunquesemperwquum lectorem sorliri. E.veat iijilur sttb tuis auspiciis tuttim, qubd tam facile tibi erit a
denlibustheoninisatquecalumniosisasserere, quaincopiosaei quam raria est tum eruditionisubertas.
Parisiis, anno Christianwsatutis tiuadragesimosupra scsquiinillesimum.
 PETRI LOMBARDI

PROLOGUS IN MAGISTRUM

SIVE

COLLATIO DIVERSARUM TRANSLATIONUM

PSALTERII

Et apologia ecclesiasticse leclionis in versibus quos putant ab Hebraici fontis veritate

variare,

PER FRATREM RICHARDUM

CEXOUAJiUM
.

DOCTOREMTIIEOLOGUM,ORDINISMINORUM.

Quanquamignorata vocabuloruro,quin et syllaba- A j ost, yr.otTo,yrvotTO,id est fiat, fiat, fmis Iibrorum
rum. ralione, npn possit rerum ulla baberi intelli- sit, pro quo in Hebrreolegilur aincn, amen. Nos au-
gentia, quia tamen sola liujusmodi pertraclatio quasi tem Hebraorum auclorilatem seculi, et maximeapo-
jeiuna foret, coiisenlaneumfuit noslras adnotaliones stolorum, qui semper in JNovoTestamelito Psalino-
Pciri Longobardi,Parisiensis rum lilirimi nominant, unum asserimus Psalinorum
' insercre con.mentA.iis
qnondam episcopi, Magislri sentenliarum oplimo volumen. ) Et rursus paulo post : « Si enim amen,
iuie nuncupali, nuncpriinuni in lucemeditis. Proin- pro quo Aquila translulit nnna-optvu?, in fme tan-
»__nihii exspectet lector in liisce scholiis, nisi quod tuminodo librorum poncretur, et non interdum aut
proitiiltit lituius. Primum enim slomachum siiuin in cxordio, aut in calce sermonis sive senlenlia.,
pasoat doclis psalmi enarraiionibus; deinde, si de nunquam Salvator in Evangelioloquerelur : Amen,
Vulgatjeedilioni» fidclitaic hresitet, aul juvet varias amcndico vobis: nec Pauli Epis_ol_cin medio illud
traduc.iones nuper nalas conferre, forlasseinveniet conlinerent. Moyses quoqiieet Jeremias, et ca-leri,
qinid qurerit: nec leelionis poenilebit,inodo a_quum in hunc modum baberent libros, qui in mediis \o~
pisestet affecturo,et minime conteriliosum. luminibus suis amen frequenter interserunt. Sed et
Quoiiiamintra linicn sni proceiiiii,Magisler pau- liumerus viginti duoruiii librorum •
Ileliraicoriim ct
cula tangit de numerolibrorum in psalmis, el eorum mysterium ejiisdem niimeri commutabitur. Nam et
aucUrihus, non absonum fuerit rem dispuiationem- tilulus ipse Hebraicus D'Snn 12D SEPUER TEHILLIM,
ijue altiiis repelere: simul el rionnullapr_efari con- quod inlerpretatur votumen htjmnorumaposlolica.
venit, qure necessaria judicantur ad stabiUendum auclorilali congruens, non plures libros,' sed unum
suscepti negotii proposilum, ne, quod aiunt, illotis)E volumeriostendit. > HrocHieronymus.Sed num isla
pedibus lueubraiioriisnostrre qnalemcunqueprocur- videntur tibi contradirtionem sonare? quandoqui-
simi aggrediamur. Inprimis libri psaimorum, an dem priori loco dixit: i in quinque siquidem yolu-
pliiiCh sint, \idetur D. Hieronymus varius ct non inina Psalterium apud Hebrseosdivisum esl; i ct
siiri constare, si quis oscitabunde legat: nam quod nunc dicit, i nos Hebr_f.orumaucloritalem sccuti,
addueii Magister in suo prologo, habet divii.sHie- unum asserimus Psalmorom volumen. >
ronymus tomo tertio, in quadam epistoia ad Mar- Verumquoquomodointelligat.eta senon dissentiat
csli.-mi.cujus verba subtexinius. Ameh,Septuaginta divus Hieronymus, pefpendes ex psalmi ocluagesi-
VEVO.TB, id esl fiat. Undeet in fine librorum (in qirin- mi noni explanatione, ad Cyprianum, tomo tertio,
>i'.icsiquidem volumina Psalierium apud Hebr_eos «bi sic disSerit: «AiuntHebr_eiuno psalmorumvo-
divismn est) fiai, fiat, Iranstulenmt, quod in He- lumine quinque Hbrbs contineri, a primo usquo
Jiraico legitur ameit, amcn, quo scilicct ea verc di- quadragesimiim,et a quadragesimoprimo usque ad
cta qure sunt supra, confirmentur. Haecille. septiiagesimum prinnim, cl a septiiagesimo se-
Ljusdem sen_en.._epolest colligi-fuisse, cum ad cundo usque ad octiiagesimumoctavuiii, et ab oc-
Nhrcellamde exitu Leae lomo primo sic scribil : luagesimo nono (qui quartL libri initium esl, ct
«•Oim iiora fenne lenia hodicrna. diei, septuage- quemnuncdisseriiiiiis),_adccntesiniumquintum : in
siinuin sec.indum psalmum, id est tenii libri prin- quorum oirinium fino "duplcx amen positum cst,
< piiim , .iegere c_epissemus, ct docere oogere- quod Sopiuaginta transtulcrunl, fiat, fiat, ct a ccn-
iiiiir tituli ipsius pariem , ad. fihem sco.uiidilihri losimo scxto, usque ad (incm, instar duoflec.iinpro-
piiiicipiuin ler.ii libri pcrlinerc, > cic. Ex quibus',g pliotariini,qui cl ipsi cmn proprios Jibros edidc.rinl,
-ijip.netD, HieronymumSOntircP«altPFiiim in lihros iiniiis voliiminis iioiiiinc coiiliucntiir.> IClaniplins
(ii.sliiictum.At r.nVilrariamopiuioncin soquilur. ad j.n prsefalioiiein libnis.I-oguin : i Secundus a Da-
S.tphroniumlninfi lcrlio srrii-e.>-: * Soio qunsdam vid, qucin quinque iiioisionitmsct nno psalmorum
piitare Psajii-rinii,'"mqiiinqiif-lilirns osso divisum, volumiiif.coniprciiondiiiit.t Videsitaque quod siciit
uiubicunqiic a.pudSrptuaginta lnUTproi.es soriptimi diiodecim prophoi* in iimmi, sic et qiiinqiie psal-
37 COMMENTARIUM IN PSALMC5. — FHATRIS RICIIARDIPROLOGUS. 38
morum incisiones in unum copulantur volumen. \ Revela oc.utosmeos,> elc. Et, lomo I ad Patilinum,
De iiistilulionemonachi : • Totum quod logimus iu
Disceplalio de aucloribusPsalmorum. divinis libris, nitet quidem, cl 1'ulgeteliam in cor-
Gralidisconcertalioest inler eruditos, de auclori- tice, scd dulcius in mediillaest. Qiii ederc yiillnii-
bus Psalmorum. Sed dispulationis gratia, duo di- cleuin, frangat nucem. Revela,inquil David, oculos
cam, nullius judicio prajudicans : prius, licet divus meos, et considerabomirabilia de teqc ttia. Si lantus
Ilieronymus videatur magis declinarc ad cam opi- Prophota tenebras ignoraiiliie oonlitolur, qua ims
nionem qu;c dicit plures esse psalmorum auctores, putas parvulos, et pene lactenlesinseiiiaanoclc cir-
inlerdum lameh diversam sequitur sententiam ; se- cumdari? > Hrec Ilicronymus. Ul>i vides psal-
cundo, si quis oculatius inlrospiciat dicla Hiero- inum illum David nomitatim dopulari, quem supra
nymi et Augustini, forsan inveniet convenire inter dioel.al eumdem Prophetam in psalmo sopliiagi>-
eos de hac conlroversia. Igilur quod videalur Hie- simo septimo, ct quadragosimo primo. Pr;.:teroa
ronymus senlire non omnes psalmos esse David, Hieronyinus, psalmo soptuagosimo si-oiimlii qi.i
ostendiiur ex tomolerlio in epistola ad Cyprianum. inscribilur Asaph, ex poisfina David cital in Ecolo-
i Sciamus quoque, errare eos qui omnes psalmos siaslon, cap. iv. Plonius hiinc Iqcuin Ilavid in
Davidarbilrantur, ct non eorum quorum nominihus psalmoLXXII,ctJorem. in sno vnluminccxqiiiruul.
inscriliuniur. >Rursus eodemtomo ad Sophronium: Et in cominentariis ad l.phos. caji. in : < Quoruni,
i Psalmosoiiineseorum teslamur auclorum qui po- inquit, veiba David in porsona sua expriniens, ail :
iiuniur in titulis, Davidscilicet, Asaph et lditl.un Quam bonus israel Dcus , > cto. Itein in Mallh.,
iiliorum Corc, llcman Ezrahita., Moysiel Salomo- „ i Sicui scriptiini ost in David: Tranticrunt in ../-
nis, ct reliquoriiiii quos Esdras piimo volumine fccium curdis. > lhec autom siint in psalm. LXXII.
coinprcheiniit.)Ilem ad Cyprianum : i Quod autom c Insupor tom. 111ad Dardanuin : David in alio
in plerisquc cmlicibus nonagesimusoctavus haliol psalmocanit: Gloriosasuntdicla,i olc. Mani!..starium
lil. Psal. David,in HebraicoiTonhabclur, hanc ha- est vei'0 illuin psaliiium I.XXXVH iuscribililii..Corrr:.
benic Scriplura consiietinlineiii,ut omnes psalmi, Ad 1I;J_C,ps.il. LXXXVIII, lietlian E/.riihiia.insi-rihi-
qui cujus sinl lilulum non habenl, his doputonlur, lur, ot tauioii Hioron., loni. JUad liamas. ilo iliifi-
(|uorum in prioiibus psalmis.noinina conlinentur. > bus filiis, (iesumit iionmillos vcrsiculos ox oodem
Denique in profjciuioin Malachiam: < In psaliuis tanquaiii ad David diolos. i Srcuiiduiu illud, ail,
diximiisqui litulos non liahcntcoriiin osse cralcn- quod locutus stim ad David: Si dereliquerintflii
dos, quoruiii priores psalmi niiminihuspranolali ejus tegcm meam, et in judiciis nwisnonambulavc-
sunt. > HrccIlicronyinus. Nec valot evasio, qua di- rinl, sijustilias meas profaiiaverinl.
ceres Uieroiiyiiuimuon loqui juxta seiisum pro- Diccrot aliquis : Ideo quia David majorem psal-
priuin, scd juxta opiiiionem pra-ccploris sui in moriini pai-eui compnsuit, ob id srcpelotum Psal-
llebrrcis Bar-Uaniiiavcl alioriim.Nam inlcrprclalus torium mincupatur David. Et sic Inquitur divus
locuin Matllucidecinio lortio : Ul implcrctur quod Hieronyinusin prologoquem pra.-lixitlibris Rpgmn.
diclumest pcr prophclumdicentcm: Aperiam in pa- lntcr agiograpiia primus esi lihor JoL, ct sceuiidus
rabolis os mcum,etc, i legi, inquit, in noniiiillis David. Naiu inleriluiiisocus citat qnam noniine Da-
codicibus per Jsaiam prophelam, ijmxlquidemquia vid. tit SL'I-U!JI!O lihro advcrsus Pelagianos, •' Asnph
minime invcniobatiirin Isaia, arbilror a prudeiiti- loquiltir : Cibalis nos pane lacrymarum, >oto. Uuc
Jiusviriscssesuhlaliin.;sod niihividolur iiiprincipio G autoin des.imitur a psalmo soptuagosiinonnnn, qui
itacditiim.qiindscripium cst porproplietain Asaph, inscribilur ipsi Asaph. Yeruinct si en pacto e.mlo-
diocntem; sopinagesinmsonim scpiiinus psalimun ros, ncn onmiiiotainen salisfaeis nmiiihus piata-
de quo siimptiim cst tostimoniinn, Asaph propheUe ctis. cum (iixcrii eumdoni Propbctaiu loculiiin in
tit. insc.ribiliir.>HreeHieronyiinis.Quamlodicit : psalmo soptuagesiiiiosoptimo, ot cateris quos ad-
i Milii vidotur >, propriam sentenliam salis insi- duximiis, Et-ut ntilla detur tergiversamiinccasio,
ntiat. Qnod niitem noniiuiiquamloquatur soounduin quumodo dissolvos qnod scrihit ipse I). Hioronvm.
diversam opinto;iem, proliemus lom. 111ad 1'ahio- toino lortio ad Cyprianuiii, ubi oontrailicorotscn-
lam, dc quadraginladuabus iiiansionilius,in LXXVII lontire Apnsloliaii llohrrcos, quarto, nisi didris
psalmum,quom, iuxta evangelislam Matlhamm,ox divum lliproiiymiim nmtasse senlPiitiam, ot Uua
persona Dominidicluin credimus, decem plagarum superius comnioiiioiata lioc cstomloro, arcipieudi.
in _3_gypto,ot ogrossimiis Israel in suliiudiiioin, David in piisona, min in Psaltorio. Sod el videa-
narratur historia. Oeimlepauois iiiterjec.tissulxlit : inus quomodo alinqui contraiiot A]iosti>loail Cv-
Nam idem prophcla in alio loco dixcrat : Habilavi prianuiii. Sic ait t\e Moysc: < Cujus oro oreatuiam
cum habiientibus Cedar, mnttum incola fuit anima mundieoruni duntaxal qua_visibilia suiit, condilio-
mea (Psal. cxix), absenliam terr_e sanclrc non su- iiom himimis, et oinnis retrn historirc didicimus
slinens, lacrymahiiiter ingemiscil, ct dicit : Hac vcrilalcm, qui non solum nohis quinqtio rcliquil
rccordatussum, ci cffudiin meanimammeam, doncc lihrns, Genesim, Exndum, Levitioiim,Numoriis.it
transeam in locum tabernaculi admirabilis, usqve Deulornnoiiiinni,sod ot und.cim qunquo p.alums
ad domumIlei. In vocecxsullationisctconfessiouis,D ab ootogesimonono,cujus priiicipiuinesl : linmiiic.
sonus epulantis (Psal. xi.il. Et in alio psalimi : refttnium factus cs nobis, usque ad \ci\, qui insoii-
liesela oculosmens. ct considerabomirabiltttde lcgc bitur : Psalmus in confessione.> lla'c Hiernnvmus.
tua (l'sal. f.xviu). Ila.c ibi. Apnstulns aiitoin ad lhhnvos quartn, psaliimiiiiin-
Ex qiiilms oonstat Hioronymumpsalmos citatns, nagosimumquartum, qui de numero illnniiii timlo-
videlicetso]iliiagcsiinuinsoptiuium, cenlcsiinumile- oim oonviiicilui'osso. nianilostc tiibuit David.y«i>-
ciniuni iioiium, ot ('ontosimum deoiinum oota- niam ertjo.'\uq:ul.stiperestinlroirequosdamin iUtim,
vum eideni propheta: tiibuere : quod non polost ei ii qtiipusprioribus annuntiatum esi, non intrnie-
er.se., nisi Pavid intelligat. Nani, ut visuin est, runl proptcr incrcduUialein,itcrum tcrmintit diem
sepluagcsimiis sepliinus, Asaph, quadragesiiiius quemdam. hrdie. in lluvid dicendo: posl tantum
primus filiis Cora-, ooiilcsimusdociinus uonus ot temp ris siatt sttpra diclumest : llodie si r.ifYWcjits
cciilesiiiuis deciiimsoclavus mui habent proprium audicriiis, oto. Kx quo palaiu ost ApostolumIKMI
titiiluin. Sod si vora csl senlenlia llicionynii, quam doputarc MoysiImno psalmum, qucmiamterlin oa-
supra eoiimieiiioravimiis,cjus s.uiit,cui pi;eceden- pito de Mnyso loquons dicil : Et Mutjscsquidem
tes psalmi inso.rilmntur.Primtis aulom pr_eoodoii- fidetis erat in tota dumo cjus. tanquamfnmulus in
tiimi qui titulinn habot, ost psalmus ceiilosimiis tcstiiiiotiiumrorum quw dicendaeranl. Deindc pan-
iioiius, qui aporlc Davidtrihuilur. Rursiiin Ilicro- In posl siihdit: (Jnnpropirr, sicut dicit Spirilus san-
nyimis tom. III, ad Fahiolam, de vostitu sacerdo- cius : llotlie si voccmcjus audierilis, otc QIKOpe>-
iali : i IJnile ol David, inquil, orabal in psalmo : tnulans .-postnltis, cap. iv, ostcndil cx contevius
 33 PETRILOMBARDl , 4©
digesla et apiata conseculione Spiritum sanclumi A sicut ante meminimus psalmorum inscriptionem
locutum fuisse in Moyse, quanlum ad constitutio- denotare, |auetorem aut cantorem. Aitfauteni D,
nem mundi; et, post tantum temporisrursum in Da- August. lib. superius adducto : i Mihi credibilius
vid, Hodie si vocem, elc, Attende igitur ordinemi videntur exislimare qui omnes illos _S0 psalmos
s<_ntenti_eApost. Et quidemoperibusab institutione; ejus operi tribuunt, eumque aliquos prrenotasse no-
tnundi perfectis. Dixit enim in quodam loco de die: minibus aliorum, aliquid quod ad rem penineat
septimo sic : Et requievitDeus die septinia ab omni- figurantibus. > H_ee ibi. Qua_quomodo debeant
bus operibussuis; et in islo rursum: Si inlroibunt in: conciliari cum aliis ejusdem verbis, quaere,si potes,
requiem meam. Quoniam ergosuperestquosdamin- et viam aperuimus qu_eprius a nonnullis attacla
troire, elc. Ubi consideranium Spiritum sanctum est, licet auctoritates utriusque doctoris magna ex
post multum temporis dixisse in David,ex quo lo- parte silentio pr_eterierim. Aecedit nostrse senten-
cutus fuerat per Moysende condilione mundi. Pro- tia. quod lilulus psalmi xxxvm sic Iiabet : Pra
pterea colligilur psalmum non esse editum a Moyse, ldilhun, cmticum David; et psalmi LXXI,pro Idi-
sed a David, quem satis designat in persona, ma- thun, ipsi David. Atqui de Idithun prreter ea quae
gnum tenipnris intervallum commemorandoinler citavimus habetur I Paral. xrv : Idiihun qui in
duos prophelas. cithara prophetabat super confitentes, ei lau-
Posses tamen subterfugere, referendo, dixit, ad dantes Dominum. Nec obest titulus psalmi LXXVI
Moysen, non ad Spiritum sanctum quantum ad lit- pro Idithun, psalmus Asaph, quasi Asaph es-
terani ut Moysesdixit eum requievisse die septimo, set primarius auctor et Idithun cantor. Potuit
et post tantum lemporis. Idem Moseslerminaveril B enim Asaph inchoare psalmum, cautando, et
diem quemdam hodie in David , hoc est, per hoc ldithun respondere, sicut dicitur secundi Ma-
quod iiodie dicitur in psalterio, quod nuncupatur chab-corum primo: Jonatha inchoante, cmteris au-
esse David ,. quod quidem fuisse tempore Apq- tem respondentibus.Consilimiter debet intelligi li-
stoli proinptum est. Verumtamen h_ecexpositio es- tulus psalmi octuagesimi septimi, Caniicum psal.
set, ni fallor, paulo coactior. Superest demonslrare filiorum Corm, intellectus Heman Ezrahitw. Unde
secundum principale, neinpe quod forsan D. Hie- iii Hebraeo dicitur, Ad respondendum intelleclus
ronymus et D. Augustinus non sibi adversantur in Heman. Al dices : Opinando David esse aucto-
hujus argumenti materia. Ex verbis enim eorum rem omnium psalmorum quantum ad materiam,
facile est videre tiluli inscriplionem aut signilicare remanet scrupulus quomodo deberet intelligi titulus
a quo edilus sit, aul a quo reciiatus psalmus. Nam psalmi LXXI,videlicet Salomonis, et psalmi LXXXIX,
D. Augustinus manifeste in hanc seiitentiam de- Oratio MoysihominisDei, cum non possit ita com-
scendit, disserens in principio cur primus titulum mode de his duobus convenire, ceu de aliis canlo-
non habeai: • Centum itaque et quinquaginta rum officio fungentibus , et David synchronis.
psalmos esse nulla dubilalio est; et qui psahnus Quantum ad primum, finis psalnii suum auctorem
quotus sit, vel a quo recitatus sil, lilulorum in- praedicat: Defecerunt laudes David filii Isai, ob id,
scriptione ostendilur. Non enim omnes psalmi a titulus Salomoni, intelligitur pro Salomone vel in
David editi sunt. Ipse enim Davidex omni populo Saiomonem: qui fuit figura veri Salomonis regis
quatuor principes Spiritu sanclo mundatos elegit, pacifici, de quo maleria totius psalmi apte loquitur,
«uorum nomina sunt, Asaph, Heman, Elhan, et Idi-
quod et Hebrseum indicat nabu?1) LISLOMOH.
thun, ul in quemcunque divinus Spirilus intrasset, 'C Iamed
Nam
leste libro primo lnsiitutionum He-
hymnum Deo caneret. David ergo solus novem braicarum, Pagnino noniiunquam causam materialem deno-
psalmos ore proprio cecinit, reliqui aulein ab illis
quatuor principibus, juxta titulorum inscriptionem, tat, ut Exodi quarto, \sr\2i LEI.ACH_I.SCH, in serpen-
sunt dicti. > Heec Augustinus. Quem vides dicere lem, et septuagintaInterpretes in proposilo dixerunt,
non omnes psalmos esse editos a David, maxime in Salomonempsalmus, tis SoloiiS'.-fyalpos.Consi-
quanlum ad rationem' accinendi. Necabest ab bac mili mode potest intelligi titulus psalmi centesimi
sentenlia ipse divus Hieronymus ad Sophronium, vigesimi sexli: Canlicumgraduum Salomonis.Quan-
quod supra etiam commemoratum est, sed indistin- lum ad ad secundum de titulo psalmi LXXXIX D. Hie-
cte traclatum. Ait itaque: i Psalmos omnes eorum ronym. Cyprianum refert solutionem opinantium
teslamiirauctoriim,qui ponunturin titulisDavid sci- omnes psalmos esse David, licet forte aliter, ut
licet, Asapii, et Idithun, et flliorum Core, Heman prajlibavimus, sentiret D. Hieronymus. Unde, in-
Ezni-iita., Moysi et Solomonis, el reliquorum quos quit, et hunc psalmum volunt sub nomine Moysi a
' i-sdras primo volumine comprehendit. > Haecille. David esse compositum, quod scilicet legislaior
Ubi novissima particula invenit psalmos esse eo- commuuem humani generis et calamilatem, et
rum quorum nomina tacentur, et quos dicit Esdram deinde exspectationem salutis sacro ore describat.
comprehendere in primo volumine. Ait enim Es- Nec revinceret quod opponit dominus Lyranus cau-
dras, I Esdrae H, canlores filii Asaph centum vi- sans, quod etiam in plerisque aliis psalmis flat
ginti octo. Liquet auiem non posse pertinere psal- D mentio de ea ipsa materia, quia argumentum illud
mos ad eos quos Esdras comprehendit , nisi ' non tam breviter et contineiiter, nec per niodum
tanquam cantores, quando lex et psalmi reparata orationis in aliis tangitur. Hinc in Hebraeohabetur
sunt. Facjt quod scribitur, Nebemi_eduodecimo : m_?oS LEMOSCHEH in Moysen, de tilulis aliorum
In diebus David et Asaph ab exordio erant principes psaimorum suo loco tractari polerit.
constituti cantorum, in carmine laudantium et con- De Commentariis divi in omne Psalte-
fitentium Deo. Et I Paralip. x-xv: Igitur David et Hieronymi
rium.
magistratus exercilus, segregaveruntin ministerium
fitios Asaph et Heman, et ldithun, qui prophelarent Cseierumquia frequentissimein enarratione psal-
in cilkaris et psalteriis et cymbalis, secundumnu- morum Magister cital D. Hieronymum,ex comnien-
merum suum dedicatosibi officioservientes.Deinde tariis, quos nonnulli temerarie iuter pseudepigrapha
recitatis filiis eorum juxta regem prophetantibus, deputant, haud absonum fuerit ostendere eos com-
subtexit : t7nit_r_i sub manu patris sui ad cantan- mentariosnon esse falsoD.Hieron.inscriptos, ul ipsi
dum in templo Domini, dislributi eranl in cymbalis somniant, et impudenter asserunt; cujusmodi sunt
et psalteriis el citharis, in ministeria domusDomini ErasmuseliBrunoAniorbachius.Ille recensensalieno-
juxta regemAsaph, videticetet Idithun et Heman. rum indicem,ut ipse vocat, inler mistaH.ieronymotri-
Sicut ergo oportet exponere D. Aug. in Iib. xvn, bula, ul vult, sic ait: i Comnientariiquos habemusin
Decivit. Dei, cap. I4,nesibi contradicat in eo quod omnePsalteriuni D. Hieronymitilulo, paiamipsi pra_
dixit in prologo i psal., itaet D. Hieron., ubi mul- se ferunt quod non sint unius auctoris. Si quis autem
tospsalmorum auctoresnominat, utinid convenianl, meum requirat judiciuni, nihil illic essearbitror. D.
II COMMENTARIUM 1N PSALMOS.— FRATRIS RICHARDIPROLOGUS. 42
Hieronymi,veriimunapars est hominis,quisquisfuit; A dedii. >Ilaic Augustiiius ample excerpsit de com-
plane docli el sermonis expoliti, longe lamen dis- mentariis divi fiieronymi in Omne Psallerium, in
crepantis ab D. Hieronymo. Nam hic minus habet quibus eliam breviter tangitur eadem senlentia, ad
mtoris ac ienilalis, plus nervorum : deinde iibique versum psalmi sexagesimi quinti : Oculi ejiis super
copiosior ac diligentior, ac magis ostentans suas gentes,eic. Eant nunc et dicant temerarii censores,
opes. Allera pars est locutulei cujuspiam ac pene illic nihil esse Hieronymi. Negent Augustinum,
dixerim rabui_e.> Ecce quantam injuriam pr_eter negent ei ipsummetHieronymum, qui tesiinioniuni
ea quaeaddit in calce illius recensionis, audet in- manifestum pro se tulit contra impostores mor-
ferre his cOmmenlariisErasnius. Ille.vero in epi- dendi sludio insanientes. Quid quod vix evadit
stola pra.lixa Psallerio ad lectorem ail: • Hic octa- psalmus in quo interpretando non admisceal plura
vus tomus, optime lector, commeniarios Davidico- Auguslinus, desumpta ad verhum ex iis commenta-
rum psalmoruni complectitur : qui tametsi non riis, licet iatiori extensioneexspatialus, ul legendo
vacant eruditione, divo lamen Hieronymohaclenus utrumque probabis ? Quin apparetAugustiiuiniiden-
siuit ialso inscripii. > Audislis eoruin censuram, tidem commentarios illos Hieronymi voluisse insi-
videamusquanlum caecutiant. nuare, cum in psalmo quinquagesimo ad versi -
Loquatur ipse sanctissimus Hieronymus, el se- culuin, el spiritu principaliconfirmame, ail : Intel-
ipsum defendal adversus hujusmodi imporiunos ligiint ergo hic nonnulli Trinitalem diclani'; in
censores. Nam libro i Apologiseadversus Ruflinum, spirilu recto Filium, in spiritu sancto, Spiiiluin
islorum nimiamaudaciam confutal, Rullinoquidem sanclum, in spiritu principali Patrem. Nam ipse
respoiidens,sedAristarchos plane damnans. i Ulud, _" Hieronymus in eum locum tale attexuit inlerpreta-
iiiquit, qtioque carpere dicitur, quod secundum menlum, verbis Augusliniomninorespondens. • Tu
psalmuminterprctaus pro .eo quod legimus in La- vero, inquit Hieronymus,qui legis sauolam Scriptu-
lino : Appreltenditedisciplinam (Psal. n), et in ram, sanctam hic inlellige Trinitatem; spiritum
Hebraieovoluminescriptumest, ~a Ipi-J-lNASEOU?BAR, principalem,Patrem; spirilum reclum, Filiuiu, spi-
in commeiilarioI-Smeis dixerim : Adorale Filium; ritum sanctum, Spirilum sanctum. > Et aniphus
et rursum, omne Psalterium in Romanum vertens eamdem inleliigenliam pertraclat in capite ad Ga-
somun, quasi imnicmor expositionis antiquse,po- lat. iv. Hoc ipsum manifeste corroborat Cassio-
suerim adoraie pure : quod ulique sibi esse conlra- dorus hunc locum inlerpretatus , qui, ni fallor,
rium omnibuspalet. > Deindefusius hujusmodipur- claruit anle annos nongentos sexaginta, qui ad
gat caluinniam,ex ralione veneraiidi sensuS versi- eumdem sensum adfert Hieronymum,ut clare di-
culi multiplici inleliigentia, et Hebraismi sequivo- gnoscas quam longis retro s__culisliujusmodi coin-
calione. j mentarii indubitali fuerint auctoris.
Constat aulem commentarium psalmi secundi in Adde quod Gregorius in eumdem psalmum ad
eum versiculum: Apprehenditedisciplinam, sic h;t- versum , Cor contrilum , nominat Hieronyinum.
bere. In Hebrreolegitur -Q ipu_ NASEQU BAR,quod Quia vero Erasmus invenit quamdam epistolam ad
inlerpretari polesl, adorate Filium. Et lianc inter- Damasuni, luce clarius testilicanlem de coimncnta-
prelationein carpebat Ruluiius. Et isii morsicatores nis in psalmographum, eam tanlis conviciis et
dicunt in his commentariis, quos D. Hieroriymus tanta debacchationeiiisectalusesl, ut pigeal referre.
aperle fatetur suos, nihil esse Hieronymi. 6 iin- Ea autem habelur lomo IV , in hunc moduin :
pudentia ! Ad hoc D. Augustinus commentariosD. C • Beatissimo papae DAMASO sedis apostolica. urbis
HieronjTiiiniullis verbis adducit in psaJm. xcm, Rom_e HIEROSXMUS supplex. Legi litteras aposio-
eodemordine, eadem dictione, eadem verbonun latus tui, poscenles ut secundum simplicilatem.
forma, eadem senlentia, expresso nomiriatim D. septuaginta Inlerpretum canens, psalmograplmm
Hieronymoet ipsius commentariis.Nam Auguslinus inlerprelari leslinem propter fastidium Roiiiang-
cpistola cenlesimsiundecima, quaein anliquis codi- rum, ut ubi obscuritas inipedit,•aperlius ei Latine
cihus est centesima nonagesima octava, d.ispulans trahalur sensus. Precalur ergo cliens tuus, ut vox
adversus Anthropomorphitas, docet, si quande isia psallentium in sede Romana die noctuque ca-
Scriplura Dei membra commemoret, esse spiritua- natur, et ut in finem cujuslihet psalmi, siye matii-
liter intelligenda,quemadmodum Omnes accipiunt linis horis, sive vespertinisconjungipraecipiatapo-
qui illis spirituaii intelligeniia resistunt. Deinde stolatus tui ordo, Gloria Patri el Filio, et Spirilui
lioc ad verbiim s.ibdil: i Ex quoruin litteris, ne sanclo. Sicut erat in principio,el nunc, et semper,
multa couniiemorandomajores moras faciam; hoc et in smculaswculorum.Amen.lslud carmen omni
unum sancli Hieronymi interpono, ut noverit iste psalmo conjungi prsecipias, ut iides trecentorum
frater non se de hac re mecum niagis quam in decem el octo episcoporumNic_eniconcilii etiam
prioribus agere debere, si quid eum contra permo- veslri oris consortio declaretur: >Hrecibi. Ad lioc
vet. Cum ergo ilie vir in Scripluris doctissimus facit quod referl Sigeberlus in suo Chronico Dama-
psalmnm exponerel, ubi dictum est : Intelligite sium papam instituisse rogatu Hieronymi, ut cane-
crgo, insipientesin populis, et stulti, aliquando sa- retur in ecclesia, in line psalmorum, Gloria Patri,
pile. Qui planlat aurem non audit? aut qui finxil D elc. Cujus rei fidemmagnam facit, quod id ubique;
oculum,non consideral? (Psal. xcin.) Inler ca_lera terrarum observalur apud Latinos. Quare ne sim-
iste locus, inquit, adversus eos maxime facit, qui plices decipianlur islorum censorum nugacissimis
Anlhropomorphiia.sunt, qui dicunl Deum habere mendaciis, stat eorum lidem elevare clarissimis
menibra qu_e eliam "noshaliemus, verbi causa, di- argunicntis, ul nulla tergiversatio relinqualur, et
catur Deus hfbere oculos, oculi Dominirespiciunt ut ex uno insigni mendacio, tam impudenter con-
omnia, manus Dei facit omnia. Et audivit, inquil, licto, in cieteris nullo negolio suspecii habeanlur.
AdamsonumpedumDominiambulantis in paradiso Age paulo digredientes, ut ocius revert-.mur,-de-
(Gen. mj. Haec simpliciter audiunt el humanas-• monstremus Erasmum sa_penumeronon legisse,
imbecillitatesad Dei magnificenliam referunt. Ego qurfi suis censuris jugulare prajsumpsit; sed im-
autem dico quod Deus totus oculiis est, totus ma- pendio credulus, su_eiarin_ehominibusrem com-
nus est, tolus pes est. Totus oculus est, quia mitlebat, qui ut tractatus nimia sterlentes veeordia
oniniavidet; totus manus esl, quia omnia operalu-r; legissenl, n endacia mera suo Erasmo refereliant,
totus pes est, quia ubique est. Ergovidete quid alque adeo omnia Erasmi nomine cudebantur. Quod
dicat: Qui ptantat aurem , non audiel? Non dixit ne videar flngere, audi censuram ciijiisdam.Era-
qui.plautavit aurem, ergo ipse aurem non habel? smiani, qu_eest pra.lixatom. Vll ad Parab. Salom.
Non dixit, ergo ipse oculos non habet? Sed quid in Hieronymo. i Non clam me est, inquii, candide
dixit? Qui plantavit aurem, non audiel? Qui finxil Jeclor conimentarios in Proverbia Salomonis,qui-
oculos,non considerat? Membra tulit, ellicientias bus pritnum in. boc tom. locum' dedinms, Hiero-
PATUOL.CXCI. 2
43 PETRI LOMBARDI
i U
nymi non esse. Nain id vcl hiric deprelicndilur, Anymumad Pauluin Concordiensemde Pauli mona-
quod tota dicendi ligura ab Hieronymiana dictione chi Vita. i Misimus, inquil, interim le tibi, id est
modis omnibus dissidet, quin Gregorius semel Paulo seni Paulum seniorem: in quo prdpter sim-
atque it.rum in hoc opere citatur. Vetuslissimi pliciOres quosque multum in dejiciendo sermone
codices in membrana scripli Bedsevindicabanl. > laboravimus. > H_ecilfe. Quae si non scripsisset,
lLec ille. dicturus erat Erasmus Pauli monacbi Vitairi ncn
Audiamus nunc ipsum Erasmum tomo I, in re- esse a divo Hieronymo conscriptam ob discrepan-
censendis operibus Hieronymi vel germanis, vel, tiam, ut solet, dictionis. Bene prajlerea cecidit quod
ut vult, alienis. In Proverb. Salomonis libri tres in epislola De vitando suspecto contiihernio nobis
quos vel hinc apparel non esse Hieronymi,quod in addiderit divus Hieronymus, circa finem: t-Undede
liis citetur Gregorius, quanquam et alioqui omnia Scripturis pauca perstrinxi, nec orationem nioam
longe latoque dissident ab Hieronymianis. Is qui ut in creleris libris solitus sum, Hiaruni floribus
adornavit Venetam editionem grave pulat argu- lexui. Extemporalisest diclatio, et tanta ad lumen
menlum, quod liinc quaedam citantur in epislolis lucermila. faeilitate profusa, ut notariorum manus
decretalibus Hieronymi nomine. Suspicatur autem lingua praecurreret : Haecsi non essent adjecta,
a Beda e diversis collectum opus, cui conjecturae non liciiisset per Erasmum divo Hieronymoa con-
non admodum reclamo. Hresunt censura; doctorum suelo more discedenti eam tribuere epistolam. Am-
bominum. Demus ergo illis ut sint Bedreilli libri, plius Erasmus ipse se suo gladio misere confodil,
aut alterius cujuslibel; sed absit ut demus illis incensione quam pr_emisitoperiAuguslini De mori-
commenta mera, quse confingunt effrontes nimis! jj bus Ecclesiretomo 1. i Prodit, ait, Manicliseorum
Nam semel et iterum anxie perlegi commentarium mysteria; idque facit mirabili sermonis elegantia,
universum, ne semel quidem (ila me Deus amet) qua ulinam illi licuisselin cseterisuti lucubralion\-
citalur Gregorius. Bis autem adducitur Auguslinus bus! Hoc sane opere declaravit, si quid oflendit
sexto videlicet.et vicesimo quarto capite. Imo vero erudilos in ipsius dictione non fuisse insciliseseti
el ipse Hieronymus capile tricesimo. Mirum ubi charitalis, qua styhim demisit ad imperitorum in-
roens eorum versabatur, cum maxime, si quidpiam telligentiam.Namquo pateret leclionis utilitas, ad
aliud, ad censuram facerel. Hinc colligere licet, vulgi captum mulavit stylum in opere posteriore :
aut quod non legerit, ant si legerit, nimis pr_ecipili quod quidem in plerisque suis operibus fecissevi-
et csecofuisss judicio; si excusare velis incogitan- detur. > Ba_eErasmus. Cui quadrat ap.issime quod
tiam in re tam seria. Quod si videatur liic divinare dieit D. Hieronymus de optimo genere iiiieipie-
quidin aliis faciatintimiuspensita; elenim si patere- tandi. Quid agis, o columen liiterarum et nostro-
tur locus, promptissimumforet commonstrare quot rum temporum aristarche, qui de universis scriplo-
in locis lolo coelo aherraverit, et pios auctores ribus senleiuiam feras? S' ergo perspicuum sit di-
mendacibus censuris foede confuderit atque detur- vum Augustiniimdepressissediclionem,ad lectionis
parii. Jam redeamus ad commeiilarios Hieronymi majorem fructum, quid vetat divmn Hieronvnuini,
in Psalterium, et quatenus fieri poterit diluamus ita nonnunquam faclitasse, prae.terea quse ante
qure in diversum movere pnssent, ne spematur au- eominemorala sunt, pra.serlim cum scribat ad
ctorilas, qusein hoclibro Hieronyminomine suepius PammachiumtomoII: i Ecclesiastica interpretatio,
proferlur. Age, posset quispiam iluetuare quod Ilie- £. etiamsi habet eloquii venuslatem dissiuiulare easri
ronymus aliler exponat nonnullos psalmos in aiiis debet et fugere, ut non oliosis pliilosopborumscho
tractalibus, et interdum reprobalo sensu, qui poni- lis, paucisque discipulis, sed universo loquatur
tur in hisce commentariis. Etenim illud psalmi generi hominum. > Rursus adversus Pelagium ad
XLIV: Eructavilcor meumverbumbonum, inlerpre- Ctesiphontem: i Audi ecclesiasiicamsimplicitaiem,
tatur diclum ex persona Patris, qui sibi sequalege- aut imperitiam, ut vobis videtur. > El libro piimo
nuit Verbum, et tamen hoc imjirobat, lom. III, ad adversus Jovinianum: i Esl in verbis simplicibus
Damasum de duobus filiis. Ait ergo : i Fidelis semper divinarum Scripturarum sensus anguslior. >
mecum lector intelligis, quia pinguedine saturati, Piurimum juvat quod dicil in proomiio tertii lihri
in ructumlaudisejus erumpimus, dicentes : Eructa- ad Galatas: i Omnemsermonis elegamiam, el La-
vit cor menmverbumbonum,dicoegoopera mearegi, lini eloquii venustatem stridor leelionis Hebraicre
licet quidain superstiliose magis quani vere, non sordidavit. > Et quse postea subjungit in eumdem
e.oiisideranteslexium psalmi ex Patris persoria ar- sensum. Iteni in fine coiumentariorumin Aggrcum
bitrentur hoc inlelligi. > Haecinibi Hieronymus. piopbetam : « Ohsecro te, Jector, ut ignoscas celeri
Ad simile respondil Ruffinout supra tactum est sernione dictanti, nec requiras eloquii venustatem,
calumnianli, quod contrario modo vertisset Psalte- quam mullo lemporeHebrrerelingurestudioperdidi. >
rium in Latinam transfeiens linguaiii, quam in Denique ad Marcellam de Ephod : i Nos, ul seis,
eommentariis disseruisset. Atide quod dupliciler Hebr_eorumleclione detenli, in Latina Jingua rubi-
explanat hnnc versiculumad Principiam virginem, ginem obduximus. >
adducens diversitalemopinanlium.i Quidam,inquit, -, " Quid proinde mirtim, si divus nieronymus in
ex persona Chvisti, quidam e.x persona Palris di- nonnullis ojieribus tersior sil quam in aliis, ut
ctum intelligi volunt, quod ex.imis vitalibus et ar- quasi alter videatur ? Qtiod si adduxeris conlra nns
canis cordis, Verbum suuni quod in se erat semper divum Hieronymumin Apologiaadversiis Rulfiiumi,
protulerit, juxta allerius psaimi valicinium : Ex libro II, aperie riocentem quamdam epistolam non
utero ante luciferumgenui te (PsaL cix): ut quo- exiisse a sua ofiicina, sed esse suo nomine conli-
modo uterus non significat ntcrum (neque enim ctam, non aliiinde sumendo argumeiiluni quam ex
Deusdividitur inmembra), se:leamdemsuJisiantiam characteris dislanlia, hoc nihil obesi, quandoquidem
Patris Filiique demonstral: sic cor et verbum pro- in ea epislola assumebalur nersona divi Hieronymi,
fertur ex corde, ut Patrem oslendat et Filium elc. > lanquam pamitentiam agciitis, quod Ilehrreavolu-
In quo neutram intelligeniiamimprobandoulramque mina traduxissot ab H-braas induclus, in quibus
satis comprobat. El certe Auguslinus iiilerpretalur inillaesset veritas. Quodsi res ita habuisset, divus
de.a_lerna Verbi Dei generatioiie. Verumenimvero Hieronymus se ipse totum et maniieste proditnrus
Erasmus nohis tolies inculcat styli dislantiam. Re- erai, qiialis ah omnibus habebatur nempe diserliss -
spondeo commentariosesse multe erudilionis, quod mus, ne in epislola, cjuapalinodiamcaneret, sese in
non dilfiteiilur censuaics isii, nec oporiet seinper forma eloquii fucata quasi eelaret, non audens pfane
seriptorem servare euindeni (iicendi characleiein, errorem fateri, veluti in quibusdam tenebris. Secns
sed pro ratione materire, aul lectionis ulilitate, sae- vero cuni res, vel humilitas, vel lectionis ulilitas
pius stylum deprimit, quod ne pittes meum esse exposlulabat, sic aul sic dicere. Consultius fecisset
iigmenfuin, audias purgatis auiihus ipsum Hiero- Erasmus, si earodemhictenuissel scntenliam, quvun
45 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— FRATRIS RICHARDIPROLOGUS. 46
aperle tradit in suis adnotalionibusin Novum Te- A Hieronymus.Sedsi diligenter advertas, deprehendes
stamentum, nempe Actuum decimo lerlio, et lle- non pngnare cum praedictisHieronymi senlenliis.
braeorumsecundo. Illic enim omnes commenlarios Esset nempe ridiculumdicere Judaeosfalsasselibros
ingenue tribuitdivo Hieronymo,et quibus sua dicla in lestimoniis de Chrislo, aui Chrisii mysteriis, qua.
communit,nisi quis maliteum recantasse in adno- antequamproferrentur a Cliristo et aposlolis, non
tationibus, id quod scripserat in divum Hiero- fijissent in eorum codicibus, sed ex piredicalione
nymum. Siquidemadnotantur opera divi Hiero- apostolorumaddidisse: Ex Mgypio vocaviFilium
nymi fuisse excusa anno _5_!6-sed adnotatioiuiin (Matth.n), et: QuoniamNazarmusvocabilur(ibid.);
qiiartam recognilionemanno 1527. H;ecvoluinius et: Fluminafluentdeventreejusaqumvivm(Joan.yu),
longiusculediscutere, ne quis oflendaturin leclione et: Videbuntin quemtrans/ixerunt (Joan. xix), et
explanationumMagislri sentenliarum, passim ci- caeterabis similia, quaeante hanc quaeslionemobje-
taiitis divum Hieronymumex coinmentariis, quibus etam praemiseratD. Hieronymus, cujus iulelligen-
tanquam nolhis derogare ausi sunt novelli cen- tiain facile colligesex consequentiadiciorum.
sores. . Secundumaxiomaprobalur. Hieronymusin illud
Nec tamen velira ex bis protinus colligas libros Matth. xvi: Quem dicunl hominesesseFitium ho-
esse coiislaiilerauctorumquorum litulis inscribun- minis. i Et nola, inquil, quod ubicunquescriptum
tur, quasi nusquam aberratum sit, nec ullos esse est in Veleri TeslamentoFillus honiinis, in Hebrao
adullerinos, sed eo tendebamne temere judieetur. fdius Adam, posilum sit. IUud quoque quod in
Porro scrupulummovere posset id quod saepedi- psalmp legimus: Filii hominum usquequo gravi
cturi sumus,ecclesiasticameditionemcum.HebraicaB corde? (Psal. iv), in Hebraeodicitur: Filii Adam,
veritate conciliando, Hebraeorumcodices quos ha- et tamen in Hebraiciscodicibusqui exsiant legitur
benius, esse vitiatos post septuaginla Interpretes, tt>..SX_i-_
BEKE ISCH,id est filii viri. >
aul alias variasse, maxime cum ipse divus Hiero- Nescio tamen qua ratione factumsit ut ad eum-
nymiis in versionead Hebraicamnormam, scribens demmodurolegatur in versionedivi Hieronymijuxta
arl Sophronium, sequalur lectionemcodicum He- Hebraeum,si niodo germana sit, licet ad sensuro
bra_!!i'ttmnostrrerctalis, utplurimum. Satisfaciemus parum habeat momenti. Sed et BrunoAmorbachius
hiiic scrupuloduobusaxiomatibus: Primum, divus in epistolatriplici psalterio praefixa,liaud obscure
llieronymus Hebra_orum codices sua eliamnum faletur Hebrseoscodicesvariatos. Ait enim: i Quid
ajlate coepit in nonnullis locis babere suspectos. quoclHebraicamveritatem, ut vocant, in Judaeorum
Allerum, post divum HieronyinumHebraeorumvo- nostri lemporis (sic suspicamur) gratiam? Nam
luinina manifeslis scatent mendis, el a primreva illorum expositiohibus admodum favet, nonnihil
scriptur_egermanilatelorigedistant, Haecprobalio- immutatamcomperimus, ab aliquoHebraicedoclo.
nihus muniendasunt. Quantum ad prinium. Enar- SiquidemexemplariVeneto, cum velustissimisdivi
rans.divus Hieronvrnus, v capite Michea_-: Et lu Hieronymicodicibus,mullislocisnonconveniebat.>
Bethlehem,domnsEphrtitan Legimus, inquit,juxta Hsecille.
duiilaxal sepluaginlaInlerpretes in Jesu Nave, ubi - Verum pergamus ostendereliquido corrupta esse
tribus Judaeurbes et oppida describuntur, inter exemplaria Hebraica. Legimus Gencseos octavo,
ciclera eliarn hoc, Thecoet Ephrala, h_ecest Be- juxta veritalem, corvum fuisse ab Noeemissum et
ihlehein,eie. quodnec in Ilebraico, nec apud alium C non rc.versiiii-,ubi lamen omnes Hebraeicodices,
invenitur ir.terpretem. Et sive de veleribus libris qui prostant habent contrarium sensum, nempe
crasum sit malitia Jtidseoruni,ne.Christus de tribu fuisse egressum et reversum, 11.] a^i Nii"!VAIET
Juda ortus videretur, sive a Septuaginta addiluin, ZEIATZO VASCHOB,id est qui egressus est egrediendo
nequaquamliquido agnoscentescertnm quid novi- et redeundo. Septuaginiaautem lnlerpreteslegerunt
inus. >Rursuui periracians iliudAposloliadGalalas cum negalione, oux i_7r_o-Tp_^_ii non est reversus,
teiiio : Maledictusomnisqui pendel in ligno,quaerit quos sequilur divus Hieronymus, adversus Lucife-
cur. Apostolus omiserit a Deo, quod habetur in rianos. i Emittitur, inquit, corvus de arca et non
Deuteronomiocapite xxi. Et respondet dupliciter. rediit, et postea pacem terrae columba nuntiat. >
Primo sic : . Mihividentur aut veteres Ilebraeorum Idem ad Oceanum; i Statimque columba Spiritus
libri aliler habuisse, quam nunc habent; aut Apo- sancti expulso telerrimo alile, devolatad eum. >
stolum sensmn posuisse, non verba; aut quod ma- Astipulatur et Josephus Judaeus libro primo de
gis aestimandumest, post passionem Christi,-et iu Antiquitatibus, capile quinto: i Post paucos dies,
Ilebraeiset in nostris codicibus, ab aliquo Deino- aqua amplius recedenlemisil corvum, volens cog-
men appnsituin,ul inf_rmiamnobis inureret, qui in nosceresiquid eiiam alitid terrae fuisset derelictum
Christuin a Deo maledictiun credimus. i Deinde ab aqua, et ad egrediendumjaro tutum essevidere-
disserit quod in nulloloco Scriptura. posset ostendi tur, qui cuncta reperiensinundanlia,non regressus
quempiania Deoesse maledictum, per nomen Dei est ad Noe. > HaecJosephus. Non debuit ilaque
exprcsse additum ; et ut suam iirinel opinionem Sanctes in epistola ad CleroentemVII praelalasua;
scilicet esse a pcrfidis additum, dicit: i Audaci 0 novaeemissioni,hunc locumpraecipuetaxare, quasi
itaque pede ad hoc procedocerlamen, ut ad libros ecclesiasticalectio sil lalsata; et maluissem dicere
provocem,nullo loco soriplum, a Deomaledictum. Hebrseosesse vitiatos, quam veteremlectionem, lot
Et ubicunque roaledictioponitur, nunqnam nomen annorum centenariis in pretio babitam repudiare,
Dei adjunctiim.>Posteaadducitmultasaiicloritates. ut nihil facial eliam AugustintisEugubinus (licet
Maledictustu ab omnibusbesliis (Gen. m), dicitur aiioqui defensor Hieronymianae.editionis)qui con-
ad serpenlerii;el ad Adam: Maledictaterra in ope- tendit hunc Iocumessea librariis corruptum, aut
ribus itiis, eic. (ibid.) Forsan gravius insurges, op- lemporum diuturnitate, et addit huc esse invecias
poncns quod ait divus Hieronymusin capile Isa. interprelaiiones fabulosissimasab expositorihus,ob
vi: _ Et si aliquis riixerit Hebrreoslibros postea a id quod fuitcorvus detenlusin devorandocadavere..
Judreis esse falsalos, audiat Origenem, quod in. Et lamen divus Auguslinus, Ecclesiaejubar, non
octavovolumineExplanalionumhuic quaestiunculre abhorret ab hac sententia, quam Eugubinus dicit
respondeatquod nunqusm Dominuset apostoli, qui fabulam. • Quaeritnr,inquit, utrum corvus mortuus
creteracrimina argimnt in Seribis el Pharisaeis, de sit, an aliquo modo vivere polueril? Si enim fuit
hoc crimine quod erat niaximumreticuissenl. Sin lerra ubi requiesceret, similiter columba requiem
aulem dixerini posl adventum Domini Salvaloris invenisset: unde conjicitur a multis, quod cadaveri
et pr_edicationem aposlolorumlibros Hebrreosfuisse potuerit corvus insidere, quod naturaliter refugit
falsatos, cachinnum tenerenon potero, ut Salvator, columba. >
et apostoliet evangelistaeita testimonia protulerinl, Ad idem alludit D. Ambrosiuslibro De Noeet
ut Juda.i postea falsaturi essent. > Hrec ibi divus arca cap. 17, manifestansquoque se cum negalione
il TETRl LOMBAI-DI 48
legisse. Nam disserens, cur corvus sit emissus ei A namque vigilariter animadvertcndum pro -nnillis
non regressns, ila ait: i Sensus altior significat inter disserendum explicandisquod perhibet ilivus
quod omnis juslus quando mundare seincipit, qure Hieronynius in Apologia adverscs Rullinum libro
tenebrosa sunt et immunda et temeraria primo a se primo quanta sit silva apud Hebraeosambiguorum
repellil. Siquidem omnis impuderitiaatque culpa, nominum atque verborum , quaeres diversaeinter-
tenebrosaest, el mortuis pascitur sicut corvus; lu- pretationi materiam praebuit,dum unusquisque in-
mini autem-vicinaest virtus, quaementispuriiateet ter dubia, quod sibi consequentiusvidelur boctrans-
simplicilate resplendet. Et ideo tanquam emittitur iert,
el fugalurculpa, el separatur ab innocenlia, utnihil Deinde satisfaciendumquoque admiralioni, quae
remaneal in viri justi mente tenebrosuiu. Denique quorumdam mentibus suboritur, cum in subjectis
egressus corvus non revertitur ad juslum, quia plerumque conamur defendere ecclesiasticam tra-
fugitans culpa omnisaequitalis, nec probitati vide- ductionem, et quod non dissidet ab Hebraica veri-
lur ct juslitiae convenire. > Hsec I). Ambrosius. late, causabimur secus iegisse Septuaginta, cum
Quaecerte non sunt nec dici debent fabulosa. Quod tamen divus Hieronymusad Sophroniumtestificetur
auiem ipse Eugubinus objicit dicens : i Deinde si confidenter, et multos sui operis tesles cilat se
corvum reversum negavit, quomodo cohseret quod dunlaxat nihil sententiaede Hebraica veritate mu-
mox additur: Donec siccarentur aqua:? Quid enim lasse. Et sicubi edilio sua a veteribus discreparit,
sibi vull, qui egrediebatu.ret non revertebatur, do- miltit ad quemlibel Hebraeum, ut liquido pervideat
nec siccarentur aquae?Nunquid post arefaclas est lector Hieronymumfrustra ab rcmulislacerari. At
reversas? qnod ne coluriibaquidem fecil. > Solvit g versio divi Hierdnymi e regione respondens De-
idem D. Ambrosius et omnem scrupulum amovet. braico, longelateque discrepat saepius a consueta
i Considerandum etiam, ait, quare non regressum lectione. Igitur frustra desudamus in bujusmodi
dixerit" corvum , donec siccaretur aqua a terra, apparandis concilialionibus.In promptuest respon-
quasi vero poslea sii regressus. Sed haec loculio sio, si perspicias divum Hieronj'mumnontradidisse
faniiliaris esi Scripluraedivinse.Siquidemin Evan- editionem,quamjuxta Hebraicumelucubravit.quasi
gelio habes scriplum de «ancta Maria, quod non in communilenendam et amplexandam; sed.illam
eognoveriteamJoseph,donecpeperilfilium(Mallli.i), tradidit privato homini peculiarem, quo respondea».
curii utique nec postea cqgrioverit. > Hactenusille. Judaeis calumniantibus : secus legi in Hebraeo,ut
Idcirco non esl eradendaa nostris codicibusnegalio, Sophronius querebatur pene per singula se cludi,
ut vult Eugubinus, qui itidem affirmatexemplaria el inde fides babebatur contemptui, cum tamen
D. Hieronymiesse corrupla in Hebraicisquaestioni- Hebraeorumleclionem sequendo, quam probant,
bus quae habent negationem. Siquidemad eummo- etiam pro Christi fide lestimonium adversus cos
dum legitur: jPost (juadragintadies aperuit Noe os- mox proferatur, quod ipsi perlinaciter Sophronio
tium arcw quodfecit, et emisit corvum, et egressus litterarum Hebraicarumimperitodenegab3nt.Verba
non rediil ad eum, donec siccarelur aqua de terra. ad Sopnronium libuit subjicere : t Quia igiiur nunc
Haec dixerunt LXX, deinde' subdil suam traditio- cum Hebraeodisputans, quaedampro DominoSalva-
nem. Pro ostio fenestra scripta esl in Hebraeo,et de lore de Psalmis teslimonia protulisli, volensque te
corvo aliter dicitur : Emisit corvumel egressusesl: illudere per sermones pene singulos, asserebat nou
exienselnon reverlens.Motus est autem Eugubinus'-_ ita haberi in Hebraeo,ut tu de septuaginla Interprc-
dicere vitiatos codices, etiam nobis traditos ex Ger- tibus opponebas, studiosissimepostulasti nt post
mania,exhocquodscripsilD.Hieronymus,etdecorvo Aquilam et Symmachumet Theodotionem, novam
aliterdicitur. Sedmirnm esset omniadamnareexem- editionem Latino sermone transferrem. » Et pau-
plariaetvetuslaetrecentia. ldeo,ni fallor, sicutvicina cis interjectis inferl: • Necboc dico, quo pnecesso-
sunt fenestra et ostium, lamen annotat D. Hieron. res meos mordeam,aut quidquam arbitrerhisdotra-
ostium positum pro fenestra: sic LXXdixerunt de hendum, quorumtranslationemdiligenlissimeeinon-
corvo, egressusnonrediit, aliter in Hebraeoet egres- datam, olim linguse meafihominibusdederim. Sed
sus est exiens et non revertens, quod traducunt quod aliud sit in EcclesiisChristo credentiumpsal-
Sancteset Munsterus, exeundoet revertendo.Ponit mos legere. aliud Judaeissingula verba calumnian-
ergo aliler D. Hierony. r.on ut intelligas modum libus respondere. > Super haec, in Apologiaadver-
conlrarium, ut arbitrabatur Eugubinus, sed aliam sus Ruffmumlib. n : i Egone contra Septuaginta
lectionem. Interpretes aliquid sum locutus, quos ante annos
lgilur non fabulosescribit D. Augustinus mystice piurimos diligentissime emendatos, meae lingua»
inlerpretans negationem in psalmum centesimum studiosis dedi, quos quotidie in conventu fratrum
secundum. i Fratres non tardetis converti ad Do- edissero, quorumpsalmos Ijugimeditatione decan-
roinum; sunt enim qui prreparanl conversionem et lo? Tam stultus eram, ut quod in pnerilia didici,
differuni, et fit illis vox corvina, cras, cras. Corvus senex ohliviscivellem? Universitractatus mei. bo-
de arca missus non est reversus; non quaerit Deus rum lestimoniis texti sunt. > HaecHieronymus.
dila.ianem in voce corvina, sedcoiifessionemin ge- Ex quibus palam constat Ecclesiam legere psal-
mitu columbino. > Insuper Job xm, legimus : Etiam
si occidsritme,in ipsosperabo.Hebraeushabet despe- ^mosjuxla Septuagintapraeler paucula; nec aliler
voluisse D. Hieronymummore istorum qui ex He-
ratam sentenliam et contrariam prorsus, videlicet braeosuovoluntEcclesiaeregulamimponere.Scimus
nbn sperabo. Ubimanifeslumest mendum, nisi quis quidem Aristeum,Josephum et omnemscholamJu-
gratis desipiat. Error aulem in
irrepsit quod ipso, daeorumduntaxat iribuere septuaginlaInterpretibus
sive in ipsum, et negandiadverbium, ln voce apud quinque libros Moysi, id quod refert Hieronymus
Hebraeosnon diilerant, sed scriptione. Nam illud in cap. Ezechiel. quintum, et in Micheaen. Arvero
per lamed et vau "h, hoe vero per b et _., th. Hinc Hieronymumeam non sequi opinionemliquet, prae-
Sanciesvertit: Ecce occidelme, non sperabo. Sed ter auctoritalem modoadductamplus milliesex ejus
et Munsterussentiens intelligentiamsimpliciter ac- commentariis, et ad Suniam et Fretellam aliisque
ceptam, blasphemumquid sonare. coactus est di- locisnon paucis. Nihil est itaque incommodi,si per
cere quod alterum loco alterius positum sit, aut in- quamdamdisceptalionis ralionem, non per rem ju-
terrogative debere legi, ut redeat idem sensus. dicatam, reducamus distantiam editionis LXX, ab
Ecce clamant isti Genes. octavo negationem esse Hebraicoad varielatem leetiqiris, quaepotest e.riii,
abradendam, et edilionem nostram mendosam, et aut litterarum affinitate,apicum diversitate, sensus
ibi perniiltunt sibi quod volunt, quando non inve- clariori expressione, aequivocationismulliplicilate,
niimt quod respondeant. Demumalia quae per va- exeraplariiiiii falsatione, aul quavis alia probabili
rietatem, aul aequivocationeinsolvi habent, in scho- conjectatione. Melioriautem judicioomnia commit-
liis noslris Dd gratia pro virili disculientur. Esi timus. Polissima autem dissonanlia videlur esse
19 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— FRATRIS RICHARDIPROLOGUS. SO
orta ex additione punctorum vocalium, quae.lem- A . Scripturaesensumconati sunt ii qui erant dc Syna-
pore D, Hieronymifuisse nOndummihi persuasum goga roagna, restiluere legem ad vetustatem suam,
est. Niinquamenim apud eum deprchendes nomi- invenienlesquedissensionesin exemplaribus, adhi-
nari aut paiha aut cametz , aut id genus vocales buerunl fidem pluribus consentientibus. Ubi vero
moliones, quas recentiores Hebraei nobis iradide- clarara cogniiionem habere non potuerunt, scripse-
runl. Quin polest ex ejns commentariis in variis runt unam dictionem absque punctis, aut scripse-
locis, plane colllgi, translulisse Biblia neuliquam runt in margine et non intra conlextum.Hanc Kim-
pnncluiis dislincla. Primo in illud Habacuclerlio: hi et aliorum rabinorum opinionem, reprobat rabi
Ante laciemejiis i6if mors, pro eo,' inquil, quod nos Jacob, filius Haiimad huuc modum ; i Senlentia illo-
translnlinius snortcm,in Hebrreotres lilter_e positre rum longe est a me. _ Nec eniro adduci possum ut
suut ~~~ daielh, beth, res, absque vocali, quai si credam, et lahiis confitear Esdram scribam librum
legantui'DAHAI: ~Q~ verbum signiiicant; si DEBER, Iegis divinaeaique libros prophetarum dubios, cor-
~Q~pesiem, liic lypographiaddiderunl apices.Rur- rupios et confusos invenisse: quin magis senlentia
sus in illud Isaireix : Verbummisil Dominusin Ja- mea est quod Esdras el collegaeejus invenerint Bi-
~~~
cob, apud HebraeosDABAR, ~~~ quod per tres litte- blia sacra inlegra et illaesa,quodque Esdras judicio
ras soribilur consonantes daleth, ~~~
beth, res, suo co gnoverit qui iibri scripti cssent per sapien-
pro Iocormnqualitate.~~~ Si Iegatur DABAR verbum tiam illam excellentem.>
significat; si DEBER mortem et peslilentiam; En cernis non convenireinlcr Hebraeorumdoclo-
quam ob causam plerique sermonis ambiguitate res de codicnm suorum iidelilate, quos tamen nou
decepti, non verbumdicunt missum , sed mortem. B addubitaverim apostolorum aeiatefulsse incolumes,
El in illud Jeremiaeix : Loquere,hwcdicit Dominus, tamen de punctortim notulis ut prrediximus, non-
el cadet morticinium hominis. Verbum Ilebraicum dum est demonslratum. Cum haecscriberemus per-
quod tribus lilteris scribitur -~~ dalelh , beth, resi venil ad manus nostras tandiu desideralus libellus
(vocalesenim in medio non habet) pro consequen-. EliaeJndaei,editus de accentibus, el a Munslerover-
tia sermonisct legentis arbilrio; si legaUir DABAR , sus : in quo tam copiose et taro luculenter nostram
~~.~ sermonemsignifical; si DEBER,~Q~ morteni; sententiam oninibusniodis confirmat, ut nihil scru-
si DABBER, ~C~ loquere.Ex his' evadit perspicuum , puli restare possit quantum ad quaestionempuncto-
si fuissent ptmcta vocalia (qure nunc vocanl) et eai rum. Tandem post multam discussionera, persuadet
ascribunt calcographioperihus Hieronymi, non es- puncta vocalia esse inventa, el bibliis addlta a ma-
set in legentis arhitrio situm quid legendum foret, gistris Masoreth, viris Tyberitis ex MoesiaAsireMi-
contra praescriplummotionum. Et amplius idipsum noris, ut superius tetigimus, in sacra Scriptura exer-
clarescit ex epistola ad Evagrium, in qua tractat; eitatissimis; idque post quadringentesimum tri-
an Salem delieal dici, an Salim proferri, civitas: cesimum sexlum annum a destructione templi se-
Melchisedechregis Saleni. i Nec refert, ait, utrumi cundi, ergo post quadringentesimumsexagesimum
Saleman Saliro nominetur, cum vocalibusin medioi octavum aimum a passioneDomininostri Jesu Chri-
lilleris perraro utantur Hebrasi, et pro voluntale: sli, ac praeter alia dicit argumenlo esse quod nomi-
lectorum, atiue varietate regionum eadem verbai na punctorum ex bona parle sunt Syriaca et Baby-
diversis sonis atque accentiims proferantur. Ple- lonica. Et hic Elias adhucsuperslesest, in re gram-
raque id genus obvia sunt in ejus Explanationibus.. c matica nemini secundus, quoriingenuedepraedicant
Vocales-8016111 vocat divus Hieronymus quas nunc! omnes. Forsan objectabis : Matthajiv, scribilur:
Hebraicantes appellantgulturales, ut in confessoestt Amendico vobis, doncctranseat cmtumet terra, iola
ex prqJogoAmos proplietae, ubi dicit quod Amosi unum aul unus apex, non prmteribila legedonecom-
non est ille, quem patrem Isaiae legimus. Ille eniml nia fiant. Hebraeivero vocanl puncta vocalia apices,
scribitur per primam el ultimam noniinis sui lilte- quo fit, ut si puncta eranttempore Christi, non po-
ram aleph, N et tzade, _: hic per ayn, y et samechl luisse a recentioribus Judaeisadinveniri. At Evan-
D. Deinde sulijungit : i Nos tanlam vocalium litle- gelium non accipit apices, pro illis suis punctis, sed
rarum, et, scilicet, lillerae, qure apud Hebraeostri- minimam liiteraeparticulam ; quod evadit notum ex
plex est, differentiamnon habemus. ipso divo Hieronymoin eumdem locum. Ex figiira
Sebastianus Munsterus in prsefatione ad suami litteraeoslenditur quod etiam qure minima putantur
editionem recens natam, qui tanien tolis nervis5 in le^e, sacramentis spiritualibus plena sint. Rur-
contendit puncla vocalia, non esse noviier adventa,, sum m Abdiaeunicum caput: Illud quod in Isaia
refert quosdam sentire, a Tyberiaecommorantibus,, scriplum est: ~
OntisDuma paululum apice commu-
qui semper in lingua sancta "fuere cultiores et poli- laio, pro daleth posse legi ~\res, et sOnareRoma.
liores commenla. Tandem confitetur D. Hierony- Vau quippe litlera et pro v, et pro o, eorum lin-
mum fuisse destitutnm codice punciulis dislinclo;; gua accipitur. Et in illud Sophon. m, Reddampo-
et quod olimomniafere exemplaria punclulis care- pulis labium electum, Septuaginta legerunt BEDORAH
bant, eousque deveniens, ut ingenue asserat fuisseJ mTn, res, litteram pro daleth, existimantes, pro-
acceptiouem caballisticam; quam sacerdotes sciree X)Pter elementi nimiara similitudinem, quod parvo
tenebantur, et plebeis hominibus explauare. Cuml aDicedistinguilur. ltem in illud Isaiaexxvn: Quem
vero temporumsuccessu, demerentibus eorum pec- ducebitscientiam. Quod autem verbum Hebraicum
catis, miiltae irruerent.tribulationes, et passimperr ny~ IIKAH, quod ouines verlerunt scienliam,soli Se-
orbem dispergerenlur, doctique, imminuerentur,, ptuaginta m-/.«,id est mald, interpretati ~ sunt. Error
coacti sunt multa calamo excipere, quaeprius so- perspicuus est. Prima enim litlera daleth vel res,
lum traditione sciebantur. Haecille. Deinde grandiss parvo apice distinguitur. Si ergo legatur ni"T DEAH,
est controversia apud rahinos, de lectionis illibala. scientiam sonat, si ~,'J~\RAAH maliliam. Unde Glosa
et germana integritate, ul nihil agant qui nostrae e ordinaria : lApex est litteraesumma particula; si-
editioni praescribuntleges, ex suorum punctorum,, gnificat enim minimum prreceptum, vel minimam
ut ita loquar, superstitione. Siquidem rahi Da- prreeeptiparticulam, quin D. Hierohymusadversus
vid Kimhi non vulgaris auctorilatis apud Judreos s Helvidiumapicesaccipere videtur proipsis litteris.-
el Hebraicanlesin prooemioquod prcemisitprophe- Nonne, inquit, mihi ipsi apice.sloquentur, et me
tis, et III Regmnxvm, ait, et quod Munsterus ver- stultitiaeredarguent eumesse dictum primogenitum,
tit, in caplimtateprima, corrupla sunt exen.plaria,, qui aperuit vulvam, non qui habeat fratres?) Insul-
elicueriintqiie ex uno exemplarisic, ex alio aliter,-, labis iterum ex illo divi Hieronymiad Ephesios ter-
et uhi clarum nou potuerunt habere sensuro, scri- tio esse gentes cohreredes,et concorporaleset com-
pserunt unain dictionem intra contextum, et aliam u partir.ipes. « Scio, inquit, appositionemconjunctio-
ad marginem. Perierunlque exemplaria el distra- nis, per quam dicilur cohccredes,et coneorporales,
cla sunt, et morienlibus sapieniiims, qui teuebantt ct cproparlioipes, indecoram lacere in Lalino ser-
 51 PETRI LOMBARDI 52
mone sententiam ; scd quia habetur in Graeco, et A ret, qiianquain in noslro exemplari ad cenlexlionem
singuli sermones, syllab_e,apices, punela, in divi- Jinearum, .superscribereniur passim cerla. punclo-
his Scriptuiis plena"sunt sensibus.t Ubi videtur di- rum notula.', quibus posset internosci cujus iiiter-
vus Hieroiiymus ponere discrimen inter apices et preliisessent verba subscripla ; si perpeluo depre-
puncta, sed nulla alia inveniuntur, nisi eaquaesunl bendissemus nihil dormitatum fuisse et quatenus
apud Hebraicantes, vocalia: quare non sunl nuper exlenderetur inlerpretamentum signati auctoris, ex
orta. Neevalet dicere quod divusHieronymusloqua- punclis discrevisseinus,qui mihi indicabantquisnam
lur de punclis, hoc est accenlibus Graecis,co quod coepissetloqui, qiiousque vero non item. Siquidem
iuterpretaiur episfolam ad Ephesios, quae scripta inter sequentes ordinatim apiculos, srcpissinie mi-
est Graece.Nam addil in Scripluris divinis, ut appa- scentur multa, quaesuasdesiderabantnotiilas. Dein-
reat ipsuin loqui generatim. de experti sumus crebro aberratum esse in talibus
Verum haec non cogunt. Siquidem ab initio for- signis et in pluribus omissa. Ex quibus subolere
tasse fuerunt Ilebraeissicut et Graecisnonnullaeac- licet, aut primitus non fuisse id genus designatos
centuum notulaeiquae possuntintelligi puncla. Nain apices, ant corrupte transcriptos. Idem apparet di-
divus Hieronymus in capite Ezechielis xxvii, scri- cenduro de, titulo et numero cilaioruin auctoruni,
bit: i frequenler Hebraeanomina, pro diversitate ac- etiam si in nonnullis exempJaribus ordinalim ad
centuum et inutaiione litterarum vocalium, velma- marginem signatis et subjectis Jocis allegeniur au-
xime, quae apud illos habenl proprietates suas, va- ctores,serupulotamen,quemcommemoravimiis{reli-
rie interpretanlur. > Yel potuit accipere puiicla, ut cto. Quamobremnecesse fuit labore perlinaci ui ab
seribens ad Evagrium de variis opinionibus Melchi- ___ originariis fonlibus baurirenius quae appingenda
sedech: <-H_eclegi in Gr_ecoruni voluminibus, et erant suis locis, ut cum, verbigratia, videris apcrto
quasi latissimos terrarum situs in brevi tabella vo- codice Augustinum et Hieronymum el crcteros ad-
lui demonslrare,' non exlehdens Spatia sensuum at- duci simpliciter, intelligeexscripiis suis in eospsal-
qne tractatuum, sed quibusdam punctis alqtfe mos. Si vero loea pelenda erant ex aliis sitis volu-
compendiis infmita signiiicans, ut in parva epistola minibus, quaiituni licuit, signantur ad margineni,
mullorum simul disceresvolu'ntales.> Consimili in- et quredampauca quaepolerant aut leclorem rcmo-
lelligenlia aecipi debet illud ejusdem in Malach.in : rari, aut obscuritalem facere, aul declaratjunculam
«Ex quo, ait, perspicuum est apostolos et evange- desiderare, autscrupulnm niovere, breviteriiJiistrau-
listas et ipsum Dominum Salvatorem, non LXX tur. Ampliusquia non semper adverbum proferun-
lnlerpreluin auctoritatem sequi, qua Hebraeaelin- turdoctores, sed sentenlia colligitur el construilur,
guaehabentes scientiam non indigenl; sedex He- iuinc ex principio, nunc ex ealce, rursus ex princi-
brseoirahsferre quod legerinl, non curantes de syl- pio et medio suorum operum, inalnimiis describere
Jabis, punctisque verborum, dummodo sententia- punctim per niarginem, extali aut tali aiictore quam
rum verilas transferalur. Elclarius in prooeniio in inrectocasu. Et ubi Cassioriorusel poslerioies con-
Malachiamprqphetain.. Alioscommenlarios in hunc senliunt cum Augustino, opus erat duiilaxat Augu-
prophetam me legisse nescio, excepto Apollinaris stinuin desiguare, cuni ex ipso decerpenlespro unico
Drevilibeiio, cujus non tam interpretalio, quam in- debeant haberi. Licel autcm Ilici'oiiymus sit anti-
lerpret.ationis puneta dicenda sunt. quior Augustino, lamen uhi conveiiiiiiil, poiiusAu-
De Coinmentarm, an sint magistri. .j, gusiinum quam Hieronymumsiibindicannis, quia si
Postremo ul praefari tandem desinamus, et rem quid Hieronymusbreviter disserit, Augiistinus late
proxime aecedamus. Age, disserendum unde argu- suo niore expaliaius in eo profluit: simul el ih.Iioc
inenta sumpserimus hosce centones varie, sed et opere perpetuus est prajter creleros, qui subinde et
accuratissinie in unmn veluti corpus coaclos, esse inlerpolate addticunlur, nisi quod Cassiodorusiden-
Pelri Lombardi, quandoquidera dubilatio posselsu- tidem frequentissiniiis occurrit. Ubi vero singuli
boriri justa, ex hoc qu.oriexemplaria, quaenobis li- singulare quid dicunt, separalim insinuanlur. Quod
cuit videre, et ea q_ualuornon haheant nomen au- si sentenlia trahatur ex duobus coiijimclim, una eo-
ctoris aseriptum. Verum tibi faciet satis abbas Tri- pula colligantur. Quandodenique aucloreronon com-
themius in Catalogo scr.iptorumeeclesiasiicorum : perimus citatum, Magistroirilminms, M. lilterre in-
«Petrus, inquit, Loiribardiis scripsit sagaci studio, sinualione. Et hoc est per quam rarum et quadain
ex dictis sanctorum Palnim commendabileopus Sen- incogitantia omissum a lypographo.
tentiarum libr. qualuor, in totum Psalterium librum Porro citamus srcpeiiunieroAlcuinumet glossema
unum, cujus exordium: CMIM omnes prophetas, et interlineale, c(UO adverlas per Alciiiniimnos intelli-
c_elera.>Fideiri itidem facil non inferiorem, rege- gere giossam ordinariam, sequenles dicla Anlonini
slum insiruelissiine bibliolheca pieniissimi cfjenobii Fiorenlini et Roberti Guaguini hisioricortim. Hic
Patruin Sancti Victoris, unde codicem ultronea et deCarolo Magnoagens : n Liberalibus, ait, discipli-
allubenti familiaritate excepimus, quod procul du- nis aninmm excoluit, praecepiorepriniuin Petro Pi-
bio hos commentarios Petro Lombardo nominatim sano, deinde Alcuino Anglo, viro appriroe divinis
tribuit. Adde quod quidem manu vetusla, in exem- humanisque rebus erndito, qucm glossaein Bibliam
rjlari nobis coinmunicalo cfeperat adnotare M. lit- 'D (quamordinariam vocant) auctoreinAntqninusFlo-
teraui in margine, ubicunque videbat assui diversas rentinus prodit, id est parte secunda litulo 1A, ca-
interpretationes diversoruni doctorum, quasi insi- pile 5. Adjuvat qnod scribit in suo Chronico Sige-
nuans Magistri sedulamdiligentiam, licel forsan so- bertus. i Alciiiims,alias Albinus,de Brilannia oriun-
innolentia laboris longiusculi victus, landem' per- dus magister deliciosiisregis Caroli, scicnlia Jille-
gere omiserit, inlerdum tamen exsuscitalus idem su- rarum praepolletin Gallia,cujus praecipuemagislerio,
binde repetit. Adde qiiod quidam codex habebat ad ipse rex oronesaries liberales didicilhicmulla scri-
calcem, elsi diversa manu, Psallerium de glossis psit, inter qure multa eniinenl iihri de sancla Tri-
Lombardi. nilalescripti adipsum regem, hic etiam jussu ipsins
Creterumcommonefaciendusest lector quod varie regisdivinam'r.orrexit historiam. At scrupulum mo-
in variis exemplaribus adnolabantur, in supremo vet ahbas Trithemius asseverans Strabum fuisse
vertice jiaginaruin nominaauctoriim in Explanatio- hujusmodicoacervatorem.«Hic,aitSlrabus,glossam
nihus citatoruni. Nam in quihusdam signalur Hay- qure nunc ordinaria dicitur, super totam Bibliamci
rno: in aliis nusqiiam. El in liis Grogorius, Renii- diotis sanctorum Patrum primus comportasse me-
gius et Isidorus ; in islis iriinhne. Et uicunqne ci- moratur. Satis hucaccedunt quaedicuntur chronica
tabantur aiietores, ordine tumulliiario et vago re- chronicorum. Strabus comnicntator diligentissi-
linquebant lec.toremincerluni, ubi loquerentur, cum mus, Rabani auditor, in libris Bibliaeperpulchre
accedendum erat adconlextumcommenlarioriim, et conmieiilaliis est.-Ut fuerit, ceitissiniiim est ta-
(juanta pars sehteniiae ac quatemis danda illi fo- les rhapsodias fuisse aposlerioribusutrpque, nerope
55 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— AD LECTOROL U
Alcuinoet Strabo ampliatas et dilalas. Nam srepeA ctores in faragine glossoeordinariaeconfusissimeet
indicaturRabanus qui fuit auditorAlcuini,Strabus; mendosissimesrepius ea recensuit. Nam ubi adno-
scriba Rabani ipsemet Aleuimis, quos probabilius tandus erat Auguslinus, ascribit Cassiodorum, el
esta posterioribusaseriplosfuissequamseipsis.Adde ediverso. Et ubi principium.autiinis sentenli_eper-
quod saepiculecitaturlsidorus, qui ftiit liis omnibus linet solummodoad hunc vel illum interpretero, sic
siiperior. Interdum alleganlur Haymo, Beda, Remi- indicat nonien, quasi tota sit illius quemnolat. Imo
gius : hic junior; illi prredictis satis vicini. Nobis- vero quod iriterprelalur uno modo, altcr contrario,
cum est Trithemius in hoc articulo, qui subsecu- sic tribuit quandoqueprrrposlero ordine , illorum
tus ait quam videlicet glossam alii posimodumad- scripta, ut ulerque habeat sententiam sibi opposi-
junctis sententiis Psirum ampliarunl. Super haec tam. Ad hcec creberriroe relinquit loca anonyma
longe plura habemus in codicihus typis excussis, quasi incerli auctoris, cumtamen propriumsibi vin-
qtiam in Tetustioribusmanu descriptis. Libuit ta- diceut, sicut et alia ac forsitan interdum certius
menpotius Alcuinumasciscerequam glossam ordi- quam quaesignat. Ha_comnia legendocomprobabis
nariam, autquemlibetaliiim,proplerea quod inqui- facile. Etenim tam obvia sunt, ut supervacaneum
busdara exemplaribushujus gnomologiaenonnun- fuerit diutius immorari. Iii libris anlem manude-
quaTnsignabatur AJcuinus.Praelerhoc, Magisterin scriptis, rarissimenominaascribebantijrauctorum.
secundosentenliarum dislinctione duodecimapro- Itaque negotitun fuit non oliosum, sed operosum
fert nominatimAlcuinumsuper Genes. Et id legi- magnopere, citaliones, cilalis restituere, ne quasi
tur inglossa prdinaria. Rursus lib. m, distinctione confusum chaos exsurgeret.Deniqueut fmemfacia-
18, profertur Ambrosius, cujus sententiam videtur B mus, quantum ad glossam inlerlinealem, illam ar-
Magisieraccepisseex glossaordinaria ad 9 caputepi- bitrari anliquioremhujuscemodiconsarcinationesa-
slolaead Hebraeos,cura Ambrosiicommentariusin tis persuasum habemus,ne quis suspicelur quodea
eam epistolamdesideietur (43),Insuper libro quario, quaecommentaturMagisler,potius sint translala in
disiinctionequarta, glossam ordinariam videturvo- hujusmodi glossemala quam e diverso. Nam in ve-
care Magister,auctoritatem; addueensenim episto- teribus ei libris et bibliolhecishaecglossa inlerseri-
lam adllebraeossexto, sicait: tUnde auclorilas di- tur, maximecum prisci illi auctoresob inopiamscri-
cit, ideoApostolumpluraliter.dixisse fundamentum ptorum, el scripluraeangustiam laeonismodelecta-
baplismatum, quia est baplismus in aqua, in san- rentur. Sed et mullis parlibus Joannes Trithemius
guine, in poenitenlia,elc., quaeomnia comperiesin a nobis stal, qui inter scriptores ecclesiasticosre-
glossa ordinaria, ad illud caput. Nec mireris in bac censelAnselmumLaudunensemvirum ingenio acu-
Magistrifaragine, cuncta quae sunt in glossa ordi- tum, sermone scholasiicuinnon minus vita qnam
naria et interlinealifere ad verbum legi; quando- scientia insignem,novo expositionisgenere, ulrius-
quidemutrobique idem argumenlumassumebatur, que Teslamenti scripluras glossainterlinealict mar-
non poterat Ceri quin consarcinatio similibuscol- ginali ex Patrum scriptis explanasse. Is aulem ut
lecta coaplalionibuspari gradu adeumdem scopum exeoJem auctore colligimusclaruit ante Magistrum
leiiiieret. Sed quae erant in glossaordinaria et in- sententiarum annis circiter triginla. Deniqueadeo
lerlineali, quasi arena sirie calce, bic subtili adhi- praeclaradisces ex his commentariis, qnaenon l:a-
bilo lemperamento,In ordinemsub textum redegit. );enl!irin aliis glossarum fasciculis, ut non poeni-
Adde quod quisquis is landem fuerit, qui prsefixitQ teat frequentis lectionis. Fruere igilur et vale in crn-
tilulos nominum,quibus internoscerentur citati au- cifixoJesu, amice lector. _
(.3) Nunc dicitur excussus.

AD LECTOREM.

Quantumfrugis, amiceleclor, ei accessionisad erudilionemluam noster hic Pelrus Lombarduslibi.sil

allalurus satis vel te docerepoteslsilvaproborumauclorumquos citalos vides.Deindenonuuius lanlum do-
ctoris mentemhic repuries,id quod in aliis contingeresolet, scd oraculum quoddamdivorum(sic enimdixe-
rim) etinter sanclos et veteresillos docloresdefinitamsancilainqueexposilionem,ab eo comprobalam, cai
iiomenMagistribonojurelributumest, velulaprimo saialore, post assidentiumsuffragia,lalam sententiam.
Qitidquidenim hinc haurire licebil, none lacunis, non ex ammbusturbidis , jEgtjpliiset amaris hmretico-
rum jluviispelilum veiimexistimes. Omniaplena suntveleris el primwillius doctrinw qua floruit Ecclesia,
cum veieribusdocloribustanquam gemmisac margaritis perlucebat.Quodsi Lombardussiii animi sensum
lanlum scripsisset,profectonon lam eslinferior doctrinaet opinione,quin poluissentejus lucubraliones
inter doctorummonumcntarecenseri.Jam veroquando sua sentenlia aliorum nec vulgarium auctorum in-
lerpretationescomprobavilut sacrosanclas,quid non dignumviro bono ac modesto,quid non antiquumre-
eeptumquepoierishicvelaudire vellegere? Equidem pro tam mtillisin Psalterium comnientariis,vel hic
UHitslibiesse poterit,sicquecarebis ca:teris, ut quosdeletjildoclissimuscensor,simulin isto habeas univer-
sos. Addequodtiiuli psulmo_rutn ita copiose,docteet uliliter collecli sunt, ul nec apud quempiam reperias
liujusmodidiviliarumpenu, et fatearis postea nihil esse, quod brevicompendioad verampsalmoruminlel-
ligentiemvmm paret expedilius.Hmcdecommenlariis.
Cmlerumquodaliinel ad qpologiamviri oplimiel erudilissimidoctoris Richardi Cenomanipaucis homi-
numduo generavelim,atterum eorum qui noslra Vulgalaeditionefuerunt hactenuscontenti, allerum lle-
braicmlingua candidatorum. IUi slalim , ubi vd Hebrmas aut Grtecasvoces aliquot viderint, non despe-
renl, lanquamqui nihil utilitatis sint inde laluri, quodin linguis illisnonpromuverinl.Legantenim diligcn-
ler apologiamquam collalionemvocat,el eam conferantcumeoversu qui tractatur, legantque commenta-
rium loci illius, inm perspicientquam ridiculum sit, levioccasioneet de industria editionemecclesiasti-
cam, quw ab omnibusveieribussumme taudataest, a Hieronymo,Lirano el aliquot aliis viris peritis Ile-
braicmlinguwrecepta,probala, commentariisitlustrata sngillare ut ineptamet indignamquw apud Chri-
slianoshabeatur in manibus. Deinde hic invenienlobfectionemprmsentissimamadversusleves quosdamhu-
jus wlaiissciolos,qui vix prima elementasanclmlingumdocli deblaterant in editionemLatinam, si quando
verbumverbonon respondet, aut phrases,quibusmirandisabundant Hebrmi,apud nos non satis expti-
cantur, scilicelmodestiwstudent isii qui sibivindicareaudenl, quod vereciindefaciunt etiam ii qui lingute
iilius periiissimisunt, et judicio acerrimo valent. Poslremorogalos cupioIiebraismicandidatos dare ve-
55 PETRI LOMBARDI 56
niam hujus apologimauctori, si qupsdamacrius repreltendatquam vellenl. Vir enim candiduset prwcipitis
novttatis impatiensrem Chrislianam forsitan hac via periclitalum iri reformidavil.Et vide quid indoclum
mlgus existimare poleril obrulum lol versionibuslam dissidentibus non solum a Vulgata, sed inter *ese
quoque longissimointervallo,profectotestalos audeam bonos virosnon esse modesliwpartes tam faciliter
et liberea communiedilionerecedere,velsuam lanquamabsolutamet eam solamin vul-gnsintrudere. Afitid
eslindicare Hebraismum,seorsumqueaperire locumeumdemvarie possetransferri; aliud propria cupidine,
ct minimocumjudicio de re gravissimasuum phantasmaedere; ac velutindigestum ciliianin tultji conspe-
ctum, evomere.Ulinamvero quoshabelLuteliain ea tingua absolutissimos,scd modeslissiows,suumjudi-
cium, quodquam acerrimumhabent, de hujusmodiferrenl aliquando, tum animadverterelicerelmultos hu-
jus mtatis sciotos magis novitaliset animi ostenlandi causa, ne dicamlucri, varias ediliones prwcrpilasse,
quam ut puram et integram Scripluram haberemus. Nam qui prodesse cupit el non est demcnlulus,ita
reminstituit, ut tum muximenegotiumnon facessat cumrem aggreditur, alque adeo de poliicila utililate
grande incommodumnon fuciat egredi. Uiereitaquchis commentariis,amiceleclor, et apologiamamplectert,
\,i quidemdiligis Ecclesim auclorilatem,et pessundandosvelerum doctorumin Psatterium commenlarios
noncupis. Cmterumsi veniadeprecandaest aliquandotypographis, qimdomnialam correclenon licel excu-
dere, equidemJounnesLodoicusTiletanusoptimojureeliam si non deprecetursum diligentiwfidens, tamen
veniadigntisest. Quanlumenim laborat.umsit in exemplariveterimanuscriptonon facileexprimi posset; nam
prwter hoc quod innumerisscaleretmcndis, luni in orthographia,lumin dislinclionibus constiluendis,eliam
ila lectu difficiteerat, ut bonam partemdictionumpotiusdivinare quam legereliceret. ln Hebrwisautetn vo-
cabulis nihil mendorumadnotavimus,lametsi in aliquot paginis erralum sit, quod ~cn licerel tcmpcstive
apud typographuntadessecum prima quoqucfolia inciperet excudere. Sed id raro ei in poucissimis pagi-
nis primum dqlis prmto id accidil. Vale.

PETRI L031BARDI
IN

PSALMOS DAVIDIGOS COMMENTARII.

PR^FATIO.

Ciiuioicnes prophelas Spirit.is snr.cli revelatio- A

, lionem. Hic cnim numerus celeberrimis annoiaiur
ne constet esse locutos, David prophetarum exi- mysleriis. Conslal cnim ex octogenario el scplua-
niiusquodam digniori atque excellentiori modo, genario : el oclogenarius idem significalquoriocto-
velut tuba Spiritus sancli, quam alii prophetavit narius, el septuagenarius idem quod septenarius.
[CASSIOD,]. Aliinamque prophetreper quasdamre- 0..louarius vcrooclavam significat resurrectionis,
rnm imaginesatque verborum integumenta,scilicel quia cum sinl vi aetalesviventium, et vn morien-
per somnia ac visioues, facta ac dicta propheta- li-im, octava aetaseril resurgenlium : quaeex tunc
runt. Davidautem solius Spiritus sancti instinclu coepit,quando animce quiescere cceperunlin pas-
sine omni exleriori adminiculo, suam edidit pro-. sione Christi. Per sepienarium vero signilicatur
pheliam. Unde-convenienterdicitur liber isle Soli- tempus liujus vitce,qusescplem dierum repetilione
loquiorum. [HIER.et REMIG.] Dicitur quoque Psal- agP.ur. Recte ergo composilusest liber isle in tali
lerium, quod nOmenaccepit a quodam musico in- niirnero psalmorum, cujus parles praefata notant
strumenio, quod Hebraice nablum.Grscce psalte- mysteria,quia sic nos in hujus vitseseptenarioope-
rium, a Graeco -lallitv quod est taitgere, Latine rari ac vivere docet.ut in octava resurreclionis non
organum dicitur, quod cst decaehordum et a su- B induamur diploidc' confusionis, sed slola gcminse
periori reddit sonum per manuum taclum. Ab illo glorificalionis.
auteminstruraento ad lilteram ideo nominatur liber Velideoin hoc numero psalmorumest composi-
iste, quia ad vocemillius instrumenli Daviddecan- tus, quia ut diximus ^ic numerus constat ex oclo-
tabat psalmos antc arcahi in labernaculo Domini. genario et sepluagenario, qui idem significantquod
Et quemadmodumsingulaemodulationes illius in- oclonariuset septenarius. [ACG.]Octouarius vero
slrumenti vocabantur psalmi, ita et singulae'istius signiQcalNovumTestamenlum. Palres enim Novi
libri parliculaevel clausulae.Juxta spiritualem quo- Testamenti ogdoadi, id est, octonario deserviunl;
que intelligenliambene ab illo iiistrumento nomen observanteniin octavam dieni resurrectionisCbri-
sortitur, quia sicut illud instrumenlum est deca- sli, id est Dommicamet oclavas sanclM'iuu,exspe-
chordum, ita liber iste docet observantiam decem ciantes octavam resurrectionis. Per seplenariuni
uiandatorum. Et sicut illud iristrumentum reddit vero significatur Velus Teslamenlum, ideo quia
sonum a superiori per manuum tactum, sic liber Vcteris Testamenti Patres hebdomadi,id est septe-
iste docet bene operari, non pro terrenis, sed pro nario serviebant. Observabantenim seplimum diem
cnelestibus,quaesursumsunt. r septimam seplimanam, seplimum mensem, septi-
Consis.il autem libcr isle in centumet quinqua- niuin anuum. Et septimumannum scplimaedecafdis,
ginla psalmis, non praeter altioris signifleanlircra- qui cl jubileiis diciltir. Undc Salomon : Da partes
57 COMMENTARIUMW PSALMOS.— PR.EFATIO. 58
scpiemiiecnonet oclo (Eccle.__i);et Michreas:Susci- A rcs sunt distinctiones EpistolarumPauli, el tamen
labimus supereos sepletnpastores, et oclo primates unus liber. Ex verbis <|iioqueipsius David hoc da-
(Miclt.v). Bene igitur hic liber in hoc nuinero psal- rescit, qui in Christi persona loqueiis ait : ln ca-
niorumest edilus, cujus partestitriusque Testaraenti pite libri scriptum est de tne. [CASSIOB.] Libri ait,
significantdoctrinam, ut per hoc ostendatur iii hoc non librorum, unum libruin, et non plures fore si-
libro utriusque Teslamenticonlineri mandata. gnificans. Iude etjam jn Actibus apostolorumdici-
Dislinguiturautem liberiste per tres quinquage- tur : Sicut scriptumesl in libro psalmorum(Act: i),
nas, quibustres status Christianae religionissigni- non dixit libris. Itaque liber unus est, qnamvis
ficantur, quorum primus est iu pcenitentia, secun- Hieronymus quinque esse dical, propter qninque
dusin justilia, terlius in Iaudevitaeaeternae.Quocir- distinctiones.
ca prima quinquagena termjnalur in poenitentia, Hymnorumvel soliloquiorum.[AUG.]Hymnusest
scilicetilisereremei Deus,secundum,etc.(Psal. _): laus Dei cum cantico. Canticum est exsultatio men-
gecundain justitia, Misericordiamet judicium can- lis habila de aeternis iu vocem proiumpeDS.Bene
tabo tibi, Domine(Psal. c); tertia, in laude vilre ergo dicitur liber iste bymnorum, quia docet nos
aelernae,scilicet Omnis spiritus laudet Dominum laudare Deum curo exsultationeliabila de aeternis:
(Psal. ci_).Et-quia haecitadocet, Davidin lib. hoc, " et hoc non tantummodo corde, veruroetiam voce,ut
ideo haectriplex fit psalmorumdislinctio. qui audit, dicat: Veni (Apoc.xxn), et corlina ducat
[REJIIG.]Notandumquoque hanc Scripturamplus cortinam, etfontes nostri derivenlur foras. JEtsunt
cateris in ecclesiasticis frequenlari ofliciis, quod isti hymni apud Hebrreosinelrice scripti : quod in
ideo iit, quia in hoc libro consummatioest totius translalione servari non poluit. Vel SoliJoquioruni.
theologicaepaginre; hic enim describuntur prrcmia [CASSIOD.] Hic videndumest quid sit proplietia, et
bonorum, supplicia malorum, rudimenta incipien- quihus modis fiat, ct secundum quaetempora. Est
tium, progressus-proflcientium, perfectio perve- igitur prophetia inspiratio vel revelatio divina, re-
nienlium, vita aclivorum, speculatio contemplati- r.um evenlus immobili yeritate denuntians. Unde
vorum. Hic etiam docetur quid peccatum auferat, prophetia visio, propheta videns dicitur. Fit autem
quidpcenitentiarestituat, quid poenitenspeccati con- quatuor modis,per facta, vel per dicta, per ea qua_
scius dicat, scilicet Dominene in furore tuo arguas videntur di.ciyel fieri, id est per somnia et visio-
me, etc. (Psal. vi); et alibi : Miserere mei, Deus, nes : Per facta ut per arcam Noe, quaesignificabat
secundummagnam, clc. (Psal.h), et quid per pce- Ecclesiam, et sicut per sartaginem ferream inter
nitenliamassequatur,subjungit: Doceboiniquosvias prophetam Ezechielem et civitatem posilam;.per
tuas, et impii ad te converlentur (ibid.). Per quod dicla, ut per eaquae angeli dixeruntAbrahseet aliis
oslenditurnulli quantumcunquedelinquenti de ve- iidelibus, ut: In semineluo benediceniuromnesgen-
nia ac de misericordiaDeiforedilfidendum,assumpta tes (Gen. xxn) et hujusmodi; per visiones, siculi
pcenitendihumililate. Cum enim cernimus David factum est Jeremire, qui viriit ollam succensam a
homicidamet adullerum per pcenitentiam factuni facie aquilonis, et sicut Moysiqui vidit rubum ar-
doctoremalque prophetam,nulli poenitentiamagen- dere, qui non consumebatur, et Ezechielvidit ro-
di locus diffidenliserelinquitur. Sicut et de Sauli tam in medio rolre; per somnia, ut per somnium
conversione,ejusdemque in apostolum promotio- Nabuchodonosor,qui vidit lapidem de monte sine
ne de Deimisericordiaplene certiflcamur.Unde et manibus praecisum.Quod aulein fuil somniumregi,
Epistolis ejus plusquam aliorum, sicut prophetia ftiit prophetia Danieli. Et per somniumPharaonis ,
DaridEcclesia in oQiciisutitur. Ideo quoque haec qni vidit septem boves, et septem spicas, quod
prophetia in frequentiori usu habetur, quia inter luit prophetia Joseph, spirilualiler intelligenti.Prae-
alias dictorum excellit apertione. Ea quippe quae ter hrec, est et alius prophetiaemodus, cxteris di-
alii prophetaeobscure et quasi per senigmatadixe- gnior, quando scilicet ex sola Spiritus sancii inspi-
runt de passioneet resurrectione Christi, etaelerna D ratione, remotoomni exteriori adminiculofacti, vel
genitura et de caeteris mysteriis, David [propheta- dicti, velvisionis yel somnii, prophetatur. Hocmodo
rum excellentissimusita evidentissime aperuit, ut prophetayit David, scilicet solius Spiritus sancti
magis videatur evangelizarequam prophetare. His instinctu. Undein sequenti : Audiam quid loqualur
consideratisntueri restat quis litulus, qua*sit ejus in me DominusDeus (Psai. LXXXIV). Propterea soli-
maleria, quaeinlentio; quis modus iractandi. Est loquium dicitur, quasi solius Spiritus sancti elo-
itaque tituius talis: quium; licet enim et in lilulis et in psalmis qui-
Incipit liber Bymnorum,vel SolUoquiorum Prophetm busdam alludat diversis historiis, lamenex eis nii
de Chrislo. didicit, ,sed in eis quod per Spiritum sanctumante
Liber dicit et non libri, contra illos qui dicebant cognoverai, flgurari inteilexit. Vel soliloauia di-
plures libros esse propter quinque psalmorumdi- cuntur, quasi sola de Ghrjsto eloquia; alii namque
stincliones quaefiunt per fiat, fiat. Quibusquoque obscure, et quasi per aaiigmata prophetarunt de
Hieronymusconsentit, sed hrec illorum non valida Christo : Iste vero David, quod et de incarnalione
est ralio. Licet emm quinque sint dislirictiones, et depassione, et de aeterna-genilura,efcderesur-
uontamenideo «nuuquelibri sunl dicendi, sicutplu- rectione.evidentissimedisseruit;et ideodicitur liber
 ~
59 PETRI LOMBARDI GO
Soliloquiorum. Sicul.aulein prophetia divcrsis fuit A bihliothecama Babyloniiscombustaininstinclu Spi-
modis, ita eliam secundain diversa tempora. rittis sancl.i reformavil, eodem Spiritii revelante,
Est auiem prophelia alia de pr_esenli, alia rie prae- psalmos ila disposuit, eisdem et tilulos apposuit,
terito, alia de fuluro. De prresenti, ut Elisabeth : qui sunt quasi claves psalmornm, Sicut enim per
Undehocv.ihi, ut veniat maler Domini mei ad me? clavemintralur in domum, ila per congruas titn-
(Luc. i.) De prrcterito, ut Moyses : In principio lortim exposiliones, subjectorum clarescit intelli-
creavit Dens cmlum ei terram (Gen. 1). De fuluio, gentia psalmorura. Haecautem circa toturo Iibruro
ut : Ecce virgo concipiel,etc. (Isa. vn). Et sit pro- advertenda sunt.
phetia per bonos, ut per Isaiam, Jeremiam el alios. Praeter haec autem in singulis psalmis quajdam
Et per nialos, ut per Balaam, Caiphain et alios. specialia consideranda sunt.
Itcro prophetia alia secundum praescientiam Dei, [HIERON. in Commenl.] De primo itaque psalmo
quam necesse est oninibus modis impleri, etiam videamns, ubi considerandum est quare ei litulus
secundum lenoiem verborum, ul: Ecce virgo con- non pi'8_ponitursicut et aliis, quce sil ejus materia,
cipiet (ibid.), alia secundum comminationem, ut : quae iiiienlio, quis modus tractandi. [CASSIOD.J
Quadraginta dies sunl, \el Ninivesubverteiur (Jon. Ilinc primo psalmo, ideo tituius non apponitur, quia
m), quoenon secundum verborum superficiem, sed' B psalmusisteprincipium estet praefatio.etcapul libri,
tacitaeinlelligentiresigniflcationeimpletur. sicut in sequenli dicitur : In capite libri scriptum
Prophelmper excelleiitiam cum dicitur Proplieta esl de me : el de illo agil, qtii est omnium princi-
sine adjeclione proprii hominis intelligitur Daviri, pium, id est, de Christo, qui non habel principium.
ut cum dicilur Apostoltisintell!giiur Paulus, et Urbs [HIEROI. in Comment.] Ideo itaque liiulo carel, ne
Roma. Haecaulem dicit contra quosdam qui dixe- tilulus praescriptus, libri caput el inilium videre-
runt plures fuisse psalmortim scriptores, vel aucto- tur; vel etiam ideo quia iste psalmus, quasi titu-
res, eo quod eortim nomina in liiulis habeanlur, ut lus et prologus esl sequenlis operis. Continet eniin
Asaph, Heman,EthanetIdilhum, quodpro myslerio- sumraam et materiam totius libri. Materia autem
rmri sigriiflcationequaeex interprelalionibus nomi- lnijus psalmi eadem est, quaeet lolius libri scilicet
mim percipitur faelumesse in lihro ostendemus.Non Clirislus integer. Similiier inlenlio. Modusautem
crgo illi auclores psalmorum'fuerunt, sed posilio traclandi lalis est. Bipartitus est psalnius. Primo,
nominum rationi servit mysterioruni. agit de beato viro, po.r heatiludinem nobis blan-
De Cliristo. Ecce de quo agunt Soliloquia, de diens. Secundo, agii de ullionibus iniquorum, lcr-
Chrislo toio, id esl de capite el corpore. _ rens nos adversis, ihi: Non sic impii, non sic. Ds
Maleria itaque hujiis libri est lotus ChristHs, l.eato autem viro agit hoc niodo : Primo versu
sc.ilicet sponsus et sponsa. Intentio, homines, in ostendit euin iinmunem ab omni malo; secundo,
Adam deibrmatos, Chrislo novo homini confor- plenum omni bono in se, inde ulilem aliis, et hoc
mare. Modusiraclandi talis esl. Quandoqueagit de usque ad partilionem- Ad ostendeudum vero eun>
Christo secundum caput, aliquando secnndum cor- inununemab omni malo, utilur coinparatioue vele-
pus, aliquando secundumulrumque. De Christo au- ris hominis, scilicct Acke, osieiidens illum plenurj
tem agil secundum caput tribus modis. Quandoque esse omni malo, quia non valet nielius ostendi
secundum divinilatsm ut, Tecum principium(Psal. cujusque rei excellenlia, quaro si sui contrarii vili-
cix), aliquando secundum liumanitaiem, ut, Eyo tas atque oppressio vel depressio non laceatur
dormivi el somnum cwpi (Psal. m); aliquandoper Ostendit ilaque veterem Adam triplici genere pec
transumplionem, ut quando utitur voce niembro- candi, diliquisse, scilicet cogitatione, voluntale
rum, sicut ihi, Lenge a salule mea, etc. (Psal. xxi). et actu, verbi doctrina vel consueludine. Item :
Et ibi, Dcus, tu scis insipienliammeam, etc. (Psnl. Cogitaiio lafge accepta tria complectitur, scilicet
LXVIII).Ilem.de Ecclesia, tribus modis : Aliquando prinium motuin animaequi est venialis culpa, dele-
secundum perfectos, aliquando secundum imper- D clationem atque consensum qure sunt mortalia.
fcctos, interdum secundum malos qui sunt in Ec- Qtii ergo peccat, consensu et cogiiatione peccat.
clesia corpore, non merite; nomine, non numine. Qui vero nec cogitatione peccat, nec consensu, vel
De ordiiie quoque psalraoruro, qui a serie liislo- delectalione. Hic auiem tria genera peccandi notat
riae discordant quaerisolet, quare scilicet non sunt per tria verba scilicet: Aiiii., stetit, sedil. Per abiit,
,eo ordine dispositi quo composili. Quod non esse perc-tiim volunlalis; per s_e.it,peccatumoperis, pcr
liqiiet, cum historia de qua agilur, in Miserercmei, sedit peccatuin verbi, vel consuetudinis. Abiit ergo
Deus (Psal. L), praecesseritillud, de quo agitur, in Adaiu a Deo, non loco, [CASSIOD.] sed dissimilittt-
Dominequid mulliplicatisunt (Psal. 111).Et: Bene- dine, cura persuasioni diaboli et Evaeconsentiens a
dictus Dominus Deus tneus qui docet manus meas, Deo recessii; [ALCUIN.] stetit, cum pomum velitum
etc. (Psal. xvn), ante ambos praedictos psalmos .comedens,in peccalo delectatus est; sedil, cum se
editus fuerit. Ad quod dicilur, quia si in quibus- excusando et culpam in Creatorem referendo in
(iain possit reddi ralio ordinis, noh lamen in omni- superbia confirmatus est (Gen. 111),dicens : Mulier
bus. Neque tamen sine ratione ita dispositi sunl. qiiam dcdisti mihi seduxit roe, [AUG.]non valen»
Esdras namque prnphela, qni Psalterium el lolam redirc nisi per cmn liberatus, qui nihil horum ha-
 61 COMMENTARIUM 1NPSALMOS.— PSAL. 1. 62
buit. Et dicilur hoc a simili exsulantium, qui dum A vit. [REMIG.]
Quasi dicerel: Piimus homo miser el
sunt in via, facilius revocanlur: cum jam stanl, tnfelix, qui abiit in consiiroimpiorum. [Gloss. in-
ditlicilius; demum diflicillime,cum jam ibi magi- terlin.] Id est serpentis el Evrc, id esl consensuvo-
stri et domini eflecti sunt. Ita qui sola voluntate luntalis peccavit; iu via peceatorum sletit, id est
peccat faciliusredit; qui opere, dtflieilius; quivero opere peccavit.[ALCUIN.]Et in calhedra pestiientiae
consuetuduievel doclrina verbi, diuicillimerevoca- sedit, dans aliis exemplumpeccandi, id est ddcendo
tur. [AUG.lib. l, De sermone Dominiin monle,et vel consuetudine peccavit. Calhedra enim proprie
serm. 80 De tempore.] Isti sunt tres mortui, quos doctoriunest sicul thronus regum,tribunal judicum.
DominuSsuscitavit, in domo, in porta, in sepul- [REsiiG.]Ecceostendilprimumhomiiiemlrihusmodis
cro : hoc est triduum quo Moyscsvolebateducere peccasse. Peccatur enim cogilatione,actu, verbis,
populumDeide _Egypl.o.Item nota : Peccatorum docendo. Nunc quo ordine crevernnt in primo ho-
impiorumpeslilenlia..Nam impius est qui peccat roineremoveridebenta secundo. Ac si dicat : Pri-
in Deum, peecalor in se, pestilens in proximum. mus homo infelix, qui abiit, stetit, sedit, sed se-
Et Adamin Deumet in se, et in proximumpecca- cundus esl bealus.

PETRl LOItlBARDI

COMMENTARIUS

IN PSALMOS DAVIDICOS.

1 PSALMDS PEIMUS.

VEAS1.—« Beatusvirquinonabiilinconsilioiro- B stus plenus omni bono in se, quia non esl perfccta
• po-ruiu,etin via peccalorumnon slelit, ct in ca- laus fugere vituperanda, nisi sequaiilur laudanria.
« theJra pestilentiaenon sedit. > Unde post ostensam imrouiiilalc-m,addit, Sed in
[C.ssiod.] Realusdieitur cui omnia optala succc- lege,quasi dicat: Non abiit, non stetit, non sedit,.
dunt, J'irscilicet conlra prospera et adversa firmus, sedin lege Dominifuit volunias ejus [Aug.]. Aliud
qui r.onabiil [Gl.int.] a Deo in regionem dissimili- cst essein lege, aliud sub lege. Qui est in lege, se-
ludinis,id est cogitationenon peccavit, quamvises- cundum legem agit, voluntarie legi obediens. Qui
set positus, in consilioimpiorum, id est quamvis autem sub lege est, secundunilegem agit, necessi-
impiihoc molirentur: quod est laudabilius[Aug. et latis timore coactus.Ille liber, istevero servus. Ite-
Hier.] Non abiit iste, sicut Adaro, qui consensit rum: Aliud est lex litterae, quoescribitur servo ;
uxori, a diabolodeceptse.Impii lioc molienles, dae- aliud lex sanclilalis, quaeinente conspicitur a filio,
niones sunt, eiScribae, et Pharisaei.Etinvia pecca- qui non indigetlitteris; jusio enim lex posita non
..torumnon stetil [Aug.].Via peccatorummundusest, est, ut ait Apristolus(/ Tim., <).Dicitergo, in lcge
iin quo quidemnatus, et inter peccatoresconversa- Dominiquia voluntateserviebat,non sub lege,quasi
tus.est, sed non teiiuit eum illecebra saeculi [Gl. ex lrisli-ia et cx limore servirel voluntas ejus, id
G
inl.] Yel, via peccalorumest prava operalio, qtiae est Chrisli [Cassiod.]. Voluntas dicit, ut osicndat
ducil ad mortem.Et est: in via peccatorumnonsie- quod non sit ireditimei laborum. Et haecvohmlas
. tit, id esl vel in mundo, vel in prava '-•n°ralione non est otiosa, vel non esl ad horam [Aug.].Sed
__..in catliedra pesltlenlim non sedil [Aug.], id wMitabilurdieac nocle,id est assidue,et in prospe-
est, noluit lerrenum regnum. Est enim peslilenlia, ris, -i in adversis. Uiesenim lretitiam,nox adversi-
morbuslate pervagatus, omnes, aut pene omnesin- latem significat. [Cassiod.j In legeejus: non ulique
volvens,et _icitur a pastu, quasipastulentia. Hicest in littera Iegis, sed in sanctitale propositi. Et est
amor dominandiquo vix carel aliquis. Yel, cathe- hreclegis meditatiosanclitaiisjugis observatio,Vide
dra peslilentiae,accomraodatiusaccipitur prava, et qualiter hrec piwcedentihusrespondeant. Ibi dicit,
perniciosadoctrina, quaeut cancer serpit. Et esl in non abiil; hic, voluntasin lege. Ibi, non in via pec-
cathedra pestiientiaenon sedil, id est non pemi- calorum sletit, non in cathedra pestilentiaesedil;
ciosamdoctrinam docuit, sed salubrem. Ecce hoc hic, assidueinlegeDomini meditabitur.
primo versu oslenditur immunis ab omni malo per VERS.5. — « Et erit tanqiiamligniimquodplan-
remotionemeorum qure in primo hominefuerunl. « tatum est secus decursusaquarum: quod fructiiro
VERS.2. — < Sed in lege Dominivoluntas ejus; p. « siuimdabilin lemporesuo. >
« et in lege ejus meditabiturdie ac noote. > Et erilianquam lignttmquodplantatum. [Alcuin.]
Sed in legeDomini[Rein.]. Hic ostendilur Chri Supra ostendit Chrislumimrauneinab omni malo,
C5 PETRI LOMBARDI Ci
et plenuro omriibond in se; hic utilis nobis osien- A ejus nonerit irrittim, sed deducelad vitam. Unde:
dilur: et hoc iribus modis, scilicet dans fruclnm -CB.uin el lerra transibunljterba aulenimeanon tran-
vitre, et folia, el obumbrans. Et nota quia li_ecomnia sibunt (Matih. xxtv). [Cassiod.]. Et bene verba, fo-
non omni b.eatd viro conveniunt, seri Christo soli. lia dicuntur, quia sicut folia tegunt fructus suos, ila
Et esthaec plena diflinilio beali viri, quasi dical: vefbaDominisuaspromissionescustodiunt[Alcuin.].
Medilabitur die ac nocte, el erit tanquam lignum. Et quid per singula? [Aug., Cassiod., Gl. int.] Et
Loquitur de Christo, a simili ligni vilaequod erat jn omnia quwcunquefacietprosperabunlur,idestfructus
medio paradisi, de quo homo obediens, si comet!e- et folia, id est facta et dicla, prosperabunlur sibi,
ret, vivcret in aeternum.Ita qui ChrisUim spiritua- contra casum Adaeet merobris suisLEt bene dicit
liter sumit, non videbit morteminaeternum [Gl.in.]. omnia, quia etsi moreretur, tamen omnia quaefaciet
Et sicut illud lignum caeteris viridius erat, sic et prosperabuntur, quia mors ejus est salus mundi.
Christus c_elerissanctis yiridior eral, cui spiritus PARSH, VERS.5. — « Non sic impii, non sic;
non est dalus ad mensuram [Hier.]. Erat ergo tan- « sed tanquam pulvis quem projicit venlus a facie
quam lignum, id est verelignum vitae,utait Sapien- « terrae. > .=.
lia. Est lignum vil_eomnibus amplectentibus eam Non sic impii. Hic esl secunda pars, ubi agit
JGl. \n.]. Tanquam, aliquando similitudinemnotat ^ de ultionibus iniquorum, et terret adversis. Ho-
lantum, aliquando verilatis expressionem facit, ali- rum formido graliora facit proinissa, quasi dicat :
quando utrumque, ut hic. Ita erinn holat similitudi^ Omnia illius prosperabuntur. Sed impii non sic,
nem, ut veritatisnon excludat expressionem[Aug.]. quia nihil poterunt assequi. Et nota quia bac repeli-
Quodplantatum est, id est humanatumesi, vel incar- tione immobilis firmitas monstratur. Non sic, sed
natum, per quodad euni accederepossumus. Et hoc, siint lanquam pulvis, quia cedunt pravis suggestio-
secus dectirsus aquarum [Alcuin. et Aug.]. Aqtiae nibus, non habenles humofemgraliaeDei; quempro-
Spirilum sancluin significant,juxla illud; Quicredide- jicit ventus, id est superbia, quaevento comparatur,
ril in me,fluminadeventreejusfluent aquwvivm(Joan. quia petit alta et inflat; a facie terrw, id est a prae-
vn). Etesl contra aestuin vitiorum, ut aquaeconlra senlia stabilitatis aelernre [Aug.], quae dicitur terra
_estumsitis.Etest,plantatumestsecusdecursusaqua- a simili, quia sicut haecterra nutritetcontinetexte-
rtim.id esthoi_io'lielsecundumoperationemSpir".tus riorem hominem, ita illa interiorem.
sancti, qui in eum plenissimedescendit. Et ideo ap- VERS.6.— «Ideo nonresurgunt impii in judicio,
ponit deeursus aquarum, ut pleniludinem nolet « neque peccatores in conciliojnstorum. >
[Alctiin.]. Vel per aquam, sapienlia Dei inlelli- Ideo non resurgunt impii. Et quia ventus projicit,
gituf: quia interior homoreficitur, ut sifis aqua. Et id est quia dali fuerunt in reprobum sensum, ideo
cst plantatum secus decursus aquarum, id estsecun- non resurgunt impii, prima restirreclione, quseest
diun B.ipientiam,quae hominem suscepit, id est fiet in fide, scilicel a peccatis. Et hoc, in judicio, id est
homo unitus sapientiae Dei. Et bene ait, secus ut se jurticent et accusent.
aquam, quia non est faclus homo Deus verlibilitale Duaequippe resurrectiones sunt. Una, animae,in
naliirae in naluram, sed unione personae[Aug]. Et praesenti,qua resurgit homo a peccatis. Unde Apo-
ita aqtiaesunt mortale genus. UndeJoannesin ApOr slolus: Exsurge, qui dormis, et illuminabit le Chri-
calypsi: Aqummulim, populi tnulti (Apoc.xvu) quia stus (Ephes. v). Altera, corporis, in futuro, qua fiet
defluunt in mortem, ut aqua in mare. El est planta- impassibile-el hnmortale. Hic agit-de illa qure est
ttim secus decursus aquaruro^ id est secundum aiiimre. Neque ipsi peccatores item resurgent, in
fluxumpopulorum. quiainsimililudinecarnispeccati consiliojuslorum, ul voluntatem Dei suis prre'erant
apparuit[Gl. int,].Quodlignum dabit fructumsuum, voluntatibus, quod est eonsilium justorum. Vel, in
id est vitam aeternamin temporesup, id esl in tem- concilio, alia littera, juslorum, id est in concordi
pore plenitudinis,quo reseratus est aditus paradisi, multitudine justorum, el esl idemsensus "cuinpriori
de quo [Aug.]: Ecce nunc tempus acceptdbile, ecce D et accipit eosdem peccatores et impins. Vel ila:
nunc dies salutts (II Cor. vi). Veliia : Dabit fructum Dicit superbis lolli, quod ipsi ambiunt, id esl ut judi-
suum, id est Ecclesias constituet, in tempore suo, - cent,agensderesurreclionecorporisetjudicio fuliiro,
id est post resurrecfionem et asccnsionem, misso quasi dicat: Quiavenlusprojicit, ideo nonresurgunt
Spiritu.JVelita: Dabit fructum suum, id est Spifituin impii in judicio, id-estut judicent, quod planius
sanctum mittet. In tempore suo, id est post glorifi- repetit [Aug.], nequeipsi, id est peccaloresresurgent
calionem suam. Unde in Evangelio: _Vonesl datus in concilio juslorum, id est in judicio, ut cum eis
Spiritus sanclus, quid nondum glorificalusest Chri- judicent. Consilium dicit judicium ex similitudine
slus (Joan. vu). Et notahoclignumesserationabile, quia judicium Dei, quasi in consilioerit, in quo di-
per hoc quod ait, dabit [Cassiod.].Dareetenim per- versa peccata diversis poenispunientur. Vel ita^ut
tinet ad ratioriabilemsensum et ad voluntalemofle- alios accipiamusimpios, alios.peccatores. [Cassiod.
rentis. '/ Aug.]. Impii sunl infideles,idoiolatrae,apostalre,qui
YERS.4. — « Et folium ejus non deflnet: et om- cum resurgent non judicabuntur, quia jam judicati
« nia quaecunquefaciel prosperabunlur. > sunt. Peccatores, sunl Christiani falsi. Et est, quia
[Aug.] Et folitiniejns non defluet id est verbum ventus projicit; ideo impii, id est penilus inlidcles,
 65 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. 1. 6.
non resurgent in judicio, ad hoc ut judicentur, quia»A tergent. Qui mala praecedentiafactis sequentibus re-
jam judieati sant; heque peceatores, id est falsii dimenles, quidquid illicitum aliquando fecerunt, ab
fideles,resurgent iri corisiliojustorum, id esl ut ju-- oculis judicis, eleemosynarumsuperductionecoope•
dicent, sed judicabuntur lantym. riunt. Quibusjudex veniens, in: dextera consislen-
[Hier.et Aug.] Nota quod quatuor ordines in ju- tibus dicit: Esurivi et dedistismiltimanducare, etc.
dicio erunt: Alii namque erunt, qui judicabunt et (ilalth. xxv). Alii autem nonjudicantur, et regnant,
non jiidicabuntur, ut apostoli, etalii perfectissimi; qui et praeceptalegis, perfeclionis virtute transcen-
alii, qui nequejudicabunt, nec judicabuntur, quiai dunt, quia nequaquam hoc solum quod cunclis di-
jam judicati sunt. Sententia enim damnationiseo- vina lex praecipit implere contenti sunt, sed prae-
rum toli Ecclesisenota est, ut infideles.Alii judica- stantiori desiderio plus cxhibere appeiunt quam
buntur et salvabuntur, ut niediocfiter boni. Aliii praeceplisgeneralibus audire poluerunt. QuibusDo-
judicabuntur et damnabuntur, ut mediocriler mall. minica voce dicitur : Vos qui reliquistis omnia, et
Ideo Job ait; Non salval impios, el pauperibusjudi- secuti estis me, cum sederit Filius hotninis in.sede
ciutntribiiit (Job. xxxvi). Quia hi qui nequiter ep- majestalis sum sedebilisel vos super thronos judi-
primuntur, ipsi tunc super oppressores suos judices ' cantesxn tribus lsraei (Matth. xix). Et de quibus
venient. [Greg. et Hier.] Duaequippe sunt partes, R prophetaait: Dominusad judiciumvenietcutnsena-
electorum scilicet atque reproborum; sed bini or- toribus populi sui (Isa. iu)..£l de quibus Saiomon,
diues eisdem singulis partibus continentur. Alii cum de sanctae Ecclesiaesponso loqueretur, intulit
namque judicanlur et pereunl, alii non judicantur dicens: Nobilis in portis vir ejus, quando sederit
et pereunl; alii judicantnr et regnant, alii non judi- cum senatoribuslerrw (Prov. xxxi).
cantur et regnant. Judicantur et pefeunt,-quibus Hi itaque in extremo judicio non judicantur et
Dominicainclamalionedicitur: Sitivi, el nondedislis regnant, quia cum auctore suo etiam judices ve-
mihi potum.Discpdite,maledicti, in ignemmternum, niunt. Relinquenles quippcomnia plus propria de-
qui paratus est diabolo et angelisejus (Malth. xxv). volioneexsecuti sunl, quam juberi generaliter au-
Alii vero in extremo judicio non judicantur et pe- dicrunt. Speciali namquejussione paucis perfeclio-
reunt, de quibus, propheta ait; -JVonresurguntimpii ribus, et non generaliter omnibusdicitur, hoc quod
m judicio, et Dominus ait : Qui autem non credit, adolescensdives audivit: Vadeet vendeomnia, etc.
jam judicalus est (Joan. ni). Et Paulus : Qui sine (Matth. xix.). Si enim sub hoc prrecepto, id eslcon-
legepeccavenmt,sine legeperibunt (Rom. u). Re- silio cunctos jussio generalis astringeret, culpa
surgunt vero omnes, etiam isfideles, sed ad tor- profectoesset, aliquid nos de hoc mundo possidere.
mentum, nan ad jndieium. Sed aliud est quod per Scripturam sacram dicitur
2 Non enim tnric eorum causa discutitur qui ad omnibus, aliud quod specialiter perfectioribus im-
conspeetumdistrrcti judicis jam cum damriatiorie peratUr. Hi ergo recte sub generali judicio non te-
suaeinfidelitatis accedunt. Professionem vero fidei nentur, quia et praeceptageneralia vivendo vice-
retinentes, sed professionis opera non habentes, runt. Sicut enim non judicantur et pereunt, qui
redarguuntur ul pereant, ut mediocriter mali. Qui suadenleperfidia legemtenereconteronuiit, iia non
vero nec fideisacramenla tenuerunt, increpatiohem judicanlur et regnantv ~~i-«uadenle ettrml pieiate
judicis in extrema examinatione non audient, quia ultra- geheralia-dWinselegis preecepta-pefficiunt.
praejudicati sunt iufidelitalis suae tenebris, ejus Hincest quodPaulus etiatospecialia pfaeceptatraiis-
quem despexerant invectioneredargui non meren- ceridens, pltis operae esliibuit qiiam institutiohe'le-
tnr. Illi saltemverba judicisatidiunt, quiejus fidem gis el pefmissionisaccepit. [Aug.]Cum eriim acce-
saltem.verbo lenuerunt. Isti in damnatione sua pissel ut Evangeliumpraedicansde Evangelio vive-
aeternijudicis nec verba percipiunl, quiaejus reve- ret, et Evangeli-tmaudientibus contulit, et lameii
rentiam ne verbo tenus servare voluerunt. Illi lega- Evangeliisiuhiptibus«ustehtari recusavit. Cufefgo
liter pereunt, quia sub lege peccaverunt posilh D j_ iste judicetur ut regnet, qui mihus quod servaret
Istis in perditione sua de lege nihil dicitur, qi-Jai accepil^;sed majus quo viveret, ihvenit? Recte ergo
nil legis habereconati sunt. Princeps namque ter- judicium pauperibus tribuit, qtiia quanto huic
renam rempublicam regens, aliter punit civem _»- mundo raagna humilitate despecli sunt, lanto tunc,
terius delinqu^ntem,atque aliler hostem exlerius acceptis sedibus, majori culmine poteslatis excre-
rebellanlem.In illojura sua consulit, eumque sub scunt. Hinc alias flicitur; Donecjuslilia convertaittr
verbis dignae invectionis addicit. Contra hostem injudicium (Psal. xciu). Justitia ergo in judieium
vero bellum movet, instrumenla perditionisexercet, vertitur, quia hi qui hunc juste alqtte irreprehensi-
dignaqueejus malitiretormenta relribuit. De malo biliter vivunt, lunc judicandi potentiam nanciscun-
vero ejus quid-habeat, lex non requirit. Ita ergo:in tur. Hinc LaodicensiEcclestaedicitnr : Qui vicerit,
exlremojudicio et legalis illum inveCtioperculit, dabo ei sedereniecuniin thronomeo,-sicnt-elego vici
quia ab eo quod professionetenuit, actione dccli- et sedi cum Patre tneo in tlirono ejus (Apoc.lii),
navit, et isle sine jtidicii ihvectione perimilur, qui VincensDominusin Ihronocum Patre sedissese as-
lege fideinon lenetur. Ex elecloruinvero parte, alii serit, quia post passionis cerlgroina, posl' resufre-
judicantur et regnant, qui vitae mactiias Taciymis ctionis palmam. claruisse omnibus qiiod poteslnfi
 07 PETRI LOMRAlltil GS
Patris es.et requalis jtidicavit, eiquc se rion dispa- A Caveie d fermento Phdrisworum(Luc. xn). Ad ha_c
calcato acuJeo morlisinnotuit. Unde et Mariae, idem Hieroiiyinusinprresentem locum. psalmi com-
rem, mentando dicit: < Pro pestilentibus in Hebraeode-
necdum se credenti Patri Similem, dicit: JVo/ime lusores habet, quod scilicet omnes discipuiosper-
tar.gere, nondumeniinascendiad Palrem (Joan. xx). versus doclor illudat. Radix etiam Hebraica, unde
Nobisenim in throno Filii sedere est, ex ejusdem vocula deflp.clitur, signat interpretari verbose, Job
Filii potestate judicare. Quia enim judicii princi- xvi : Verbosi amici mei .jn 'Jfbo MELITZAHIEHAI
autem sunt haerelici,nisi verborum venatores,
palum ex ejus virttile percipimus, velul in ejus Qnid illudProverb.xix: Qui tautum verbasectatur,
throno residemus. Nec abhorret a vero, quod alias juxla nihil habebit; qui antem possessor est mentis, diligit
stiper xn thronos venturos testatur esse discipulos. animam suam. Nonne aperte nunc vides haerelicos
Hicvero in throno suo perhibei esse scssuros. Per ampullatis et sesquipedalibus verbis et interprela-
thronos quippe xii, universale judicium; per thro- tionibus distorlis, omnes Ecclesia. caeremoiiias,dis-
solulis quasi cachinnis, alque rugato subsannare
luini vero Filii, singulare culmen judiciaria. poie- naso? quibus miseras animas immedicabilitabe in-
slatis bstenditur. Vel ila, et accipit eosdem impios ficiunt, ad communemomnium perditionem, si (ieri
' el Itaqtte ut sparsa colligamushaeretica,supei-
peccaiores, quos quia. ventus projicit, ideo non posset. stitiosa et ventosa doclrina, quam in principio vo-
resurgent impii in judicio, id est ut judicent in fu- ' lebal abesse a beaio viro David',unico peslilentire
turo. Hoc convciiitcum secunda sentcntia, sed dif- B nomine, congruentissime designata est. A quactui-
ferl quod sequitur : Et ipsi ideo peccalores non que enim illarum, pestilentissima cOrruptio, si roi-
iuis caveatur, late pervagalaprocedit. Proinde tanta
resurgent in concilio juslorum, id est ut judicati in deleslalione deprecandi sunt perversi doclores, in
collegiosanctorum quiescant. Vel, in conciliojuslo- eam malitisedementiam prolapsi, ut non dicanitir
rum, in 'eodemsensu, id est in aeterno bono, quod mali, sed ipsamel malilia ; non pestilentes, non illu-
sano.tis sequi consilium est. sores, sedsingulariter etextreme, pestilentia. Disee
— igilur nostram venerariversionem, quaetantillo verbo
VERS.7. « Quoniam.novit Dominus viam ju- re maxima comprehendil tam abstrusura sensum,
« slorum, et iter impiorum peribit. > qno prregnanseral voculaHebraica Vy) LOTZ.
Quoniamnovit, quasi dicat: Impii non resurgunt VERS.5. — Non sic impii non sic. Hebrreus legit
c.um sahclis in judicio, quia opera justorum Deus semel duntaxat, non sic aS lo chen, LXXaut a!i_o
non hoc no- p
/liligit; impiOrum vero, ; est, quoniam versiones Grrecre, senlentire gravliate repetitione
vil, etc. Vel sic, junge secundum primam praeceden- iiisiiniaverunt, ul psalmo 21 : Deus, Deus meus,re-
leni sentenliam : Non resurgunt hic in anima, quia spicein me, quare medereliquisti? ubi Hebraensnon
Deus non approbat eorum opera; nam justorum liabcl, Respicein me. Ponrius enim rei, additione
illa vocali inlimins sentitur, pro immcnsitate do-
tantum, et hoc est, quoniam novit Dominus viarn loris Jesu Christi, m cruce dire paiientis, de cujus
(
C
justorum, ut sua et approbat, et iler, id est opus mira paiientia, totus ille psalmus loquiltir. Consi-
inile adducit divus Hieronymus, de oplimq genere
impiorum pcribit. Peribit dicil pro non novit Do-
ex Marc. v, NiyVn
minus, sed planius dicitur, quia hoc est nesciri a interpretandi ad Pammachium
Doroinoquod perire; et sciri a Dominoest manere 'Dlp TALITHA OUMI, quod est interpretatuin, pud-
el esse. la tibi dico, surge. « Arguatur, inquit Hierony-
m i : « VIR. > inus, niendacii, qttare addiderit, lifcidico, cum Iii
COLLATIO PSAL. BEATUS Hebrreo tantum sit, puella, surge. Sed tit ffi<p«-_-
VERS.1. — In cdthedra peslilentim non sedit. Y.iiropov faceret, et sensumvoeantis atque interpre-
Noster inlerpres significantius expressisse videlur lantis exprimeret, addidit, tibi dico. > Haee ille.
dictionem Hebraicamel Graecam,haereticaepravita- Qaantum lamen pertitiet ad praesentemlocuin, Hie-
lis notando perniciem corruplissimam, quam si di- nyinus asserit se duntaxat semelreperisse, non sic,
xissel illusorum Hebraice D^-rt LETZIM , aut ver- in Hexaplis Origenis. Quem projicit venttis a facie
tanluro habetur, duemprojicit sive
tissel peslilenliarum, Grrece| >otf_.__v. Nam legendo terrw. Hebraice
TID
simpliciter illusorum, aut pluraliter pestilentiarum, projiciel venlus eum TTTi"____ "in ~WH ASCHER
non liabe.lur forsan tale pondus emphaseos, quam PENNU RUACU. LXX, confoiniiter ad nostram editio-
praescribit Proplieta, et quam divus Hieronymus nem anb -po-iinoii T»? yns quo exprimereiillalen-
explicat, ad illud Isa. LXVI,Eligam illusores, sive il- ttam sententiae, quae includebalurin verbis Hobrai-
lusiones eoriim, et qumlimebantadducameis. t Cau- D cis. Quod autem vertit Sanctes glumam,quem se-
sas, inquit, reddil cur traditi sint Scribis et Phari- quitur interpres pro.Cajetano, Mmisteruspaieam,
Saeisillusoribus suis, de quibus.primus psalmus, Campensisparaphrasis festucam, non perinde qua-
juxta Hebrreoscanit : El incalhedra iliusorum non drat sensui prophetre, ac pulvis. «l versio nostra
sedit, quos appellant LXX pestilentes, quales fue- liabet, et Hieronymus juxta Helirreos, Conrardus
riinl filiiHeli, filii peslilentire.Idem in illud Isa. ui: et Pralensis. Nam licet MOTH V"Q significet indi-
El effeminati dominabunlur eis. Pro quo ait in He- scriminatim
brreo scriptum est D^lbiTl TAALCLIM glumam, paleam subtilem, vel pulve-
, quos LXX, rem aut quisquilias, non tamen ita ventus solct
el Theodotioillusores int;rpretati sunt. Deindesub- projicere a facie terrrc commuiiis glmnam : quin
dil: Possumus illusores dicere et magistros populi potius venlilabrum, aut excussorium projicit a fa-
Israel, qui devorant populumDei sicul escam panis, cie areae. Ventus voro ubique (ut perspicuum esl)
et perverse Scripturas sanctas interpretantur, illu- indesinenier pulvorem exagital, per quod signifi-
diintque stullitiie discipulorum. Rursus in illud cantissime denolatur iniporura iiiconslanlia,"el a
ejiisdem prophetre: Popule meus, qui te bealum di- slabilitate vilre reicrnre separalio perpetua, juxta
cunt, etc. (lsa. m). Scribas ct Pharisaeosexaclores illud Threnortim l: Peccatum peccavilJerusalem,
appellaverat non magislros, et snpra illnsores. > proplerea instaliilis facta est. Necvideo qua rationc
HaecHle. Qureperspicue insinuant nostram editio- isti rejecerint edilionem quam dicunt Vulgatam. El
nem prreter alia, prophelice taxarc peslilenleinPha- cerle quanto vtiigatiorem, tanto recepliorero. Naiu
risaeoriimfarinam, de qtia Salvatorail, Matlh. xvi: nova indigent longiorc mullo probatione, quam vc
 m COMMENTARIUM IN PSALMOS.- PSAL. II. 70
insta, qure trimniultis annis explorata sunt. Et illa A qiiiderocoiisiliiunDoiiiini,eslcongregalidjiistonim,
nova niilliusesseut aucloritalis, vel cerle minoris, qui ne ad lalum unguomdisecriunt a volmHale
nisi vetuslafieront. UndePsal. LXXXVUI, ejus.
Deus qui gloriftcaltirin consi-
VERS.6. — Nequepeccatoresin conciliojuslorum. lio sanctprum, dupliciler legi polesl, aut per s, aul
Magislerlnterprctatur conciliumet id quod esl vo- per c, etiam ex llebraeo ul intclligas
lirolalis, et quod est congregationis, duplici sensu -pD_. BESOD,
quemadmodumacceperunt LXX. Cum notuin sit eongregalionemsancloriiiii, qtiotii n est saluliforiim
6ou..jjvulrumque significare. Nec ex hoc laeditur consilium, fragil.tale sua agnila in Doinino glo-
,
HebraeumTT,'JADATH, id est congregatio.quando- riari.
PSALMCS SECUNDDS.

3 rSALHlTITULCS: «'PSALMUS DAVID. > YERS._. « Asliterunt reges terrae, cl principes

Quarefremuerunl genles[Cassiod.] Psalmus is- « conveneruntin iinumadversus Doniinmiiet adver-
le secundtisest in ordine, et primus in litulo. Undei « sus Christum cjus.>
et.in Actihtisapostolorumprimus dicilur (Act. IV). [Rem.]Astiiernnt reges, quasi dicat,- non solum
Titulos aulemEsdras propheta psalmis apposuit,, populi et genles, id est minores, contra Clirisluin
qui sunt quasi claveset janurepsalmorum. Per.eo- surrcxerunt, sed etiam majores, quia astilenmt,
rttin namqueintelligentiamsubjectorumpsalmorumi quasi cum mora, mora enim notalur in hoc, rcges
clarescil senientia. Licet enim in litulis ffequenler terrw [Gl. int.] id est Herodeset principes, id est
tangatur historia, vel ponantur aliquorum nomina, Pilatus. [Aug.5. consens.Ev. cap. 1G.]Ponitur piu-
unde ad litteram non agitur in psalmis; lamen et rale pro singulari, per synecdochen. Yel ila reges
liisloria mystice intellecla, ct nomina congrue in- terrrc, scilicet Herodes prior, qui infantes occidil;
terprelata psalmorumconlinentiamaperiunt, ut hic ei pos-criorllerodes, ejtisdem filius, qui Pilatocon-
ubi ponitur David, qui inlerpretatur manu fortis, sensil in morte Christi. [Cassibd.Rem. ] Ast.teriii-l
dcsidcrabilisaspectu. Et significat Christum, qui el principes, scilicet sacerdolum, videlicelAnna et
vere est manu foftis debellando aerias poteslates, Caiphas conveneruntin unum, id esi in unam pra-
et desiderabilisaspectu, id est in quem sancti an- . vam vohinla.em. [Cassiod.]Slulta prresumptio,re-
geli desiderant prospicere (1 Petr. l). Psalmus bo- ges terrae, conlfa regem ccoli coiiveneruiil, quod
nam operationemnotat. Dicebaturenim ad litteram aperit dicens, adversus Dominum,id est Palrem.
psahnus niodulatio quae iiebat per tactuni decem Qui enim contradicil Fiiio, el Palri contradicit.
chordarum, ila bona operalio qurc lii per observan Q ( IJeo adversus DomLiium,et id esl quia adversus
tiam decemmandaiorum. Et est sensus tiiuli, psal- Christum ejus id est mc, secundumhoc quod Chris-
mus; isie, id cst traclatus isle, qui dicilur psalmus, tus loquitur.
quia monet ad bene operandum, allribuilur David, VERS.5.—« Dirumpa::itis vincula eorum et pfo-
id est Cbrislo, qui agit liic de se rege. Intentione «jiciamtisa nobis jugum ipsormu.t
monet ut ei subdamur. Modus talis, tripartitus est VERS.4.— « Qui habilal iu co_lis irridebit eos,
psalmus. Piimo iucrepat persequentes elminatur, « et Domiiiussubsannabil cos.>
et loquiturCiirisfus, vel Propheta; secundo, inducit Dirumpamttsvinculaquasidicalipsi ila [Gl.int.]sed
verba Chrisli agenlis de omnipolentis regno, et ine- o me.i,dicitChrisius, ne consentiatis in niorte niea,
narrabili genilura sua ubi de divinjtale ct huma- ethocest, dirumpamus vincula eorum, iri esl blaii-
nilale ejus mulla discimus, ibi. Ego aulem consli- ditias et minas. et projiciamusa nobisjugunl ipso-
tutus stim, etc; firtio pro bis arcanis patefactis rum, [Rem. Gl. int:] lie doniineiilur nobis.
adroonetomneshuniliterobedire, et suadet ab ulili Qiti habitat in ctklis. Sic conlinua, secundum
scilicet ne pereant el ab honesto quia bf.aliqui con- hanc sentciiliam, dirumpamus, dieit Christus, qtiia
fidunt in.eo: ihi, El nunc reges.Increpans ergo per- qui habiiat in ccelis. [Aug. Remig.Cassiod.] Aliter
sequentesPropheta, vel Christus, dicit, D ab iiio loco, dirumpamus vincula Licet enim hoc
VERS.1. « Quare fremuerunt genles, et pnpuli p;>ss.ldici in persona Chrisli, ut legimus,aptitis la-
« meditali sunl inania ? > liiC ,'s conveniunl hcecverba qui noiunt jtiguni
[Remig.]Gentcs,id est Romanimilites, crucifixo- Christi sibi iroponi, id est perseculoribus Chrisli,
res, [Cassiod.]fremuerunt[Remig.] ut ferae sine ra- quasi dicalCiirislus, vel propheia, coiivencriintin
tione: fremereenimferarumest, [Cass.]e?populiseili- unum reges et principes dicenies; Dirumpamusvin-
cct Judrci, [Gl. inl.] medilati sunt inania, [Alcuin.] cula eorum, [Alcuin.]id est ratioies eorum, id e.st
id est falsain Scripturis, ut de fuluro adhuc Messia, Deiet Chrisii, vel Christiet ejus disoipulorum,qui-
quem exspectant. Ipsi enim sunt pueri Abrahae,ex- bus no.ssibi asiringere volunt, ct projiciamus a no-
spectantes cum asina. [Remig.]Vel meditati sunt bisjugum ipsorum,[Rem.] id esllegem. Ipsa ita, sed
inania, \& est Christumdetinere in morte. Vel, me- certe ^ui habitat [Aug. Alcuin.] id est Dominus[in
ditati sunl inania,scilicetne munduspost eumabircl; ccelis]scilicel spirilalibus, id est in sancti. anima-
[Aug.]et hoc,quare? id esl qua utiJitalesua? quasi bus, et angelisirridebiteos quasi bticcis, ut factum
dicat, frustra, quia non inipleverunt, ut Christus est, quando positis custodibus surrexit et Dominus
txsiingiieretur. subsnnnabit eos, quasi dicat naso, ut faclum est,
71 PETRl LOMBARDI 72
quandb per riumdum dispei'si sunt. [Hier.] Jrrisio A j rexab eo Palre super Sion tvontemsanctum ejus. id
enim sil bucca, subsaniiatio vero, rugajlo.naso at- est super Ecclesiamde Judaeis, quae dicilur mons
que contracto expfimilur quaetamen d.e Deo car- sanctus, qUia prius recipit radios iidei, ut monies
naliter nullatenus sunt existimanda, sedest avBpa- prius suseipiurit radios' solis, seeundum illud; iVo»
•rroir«6or. Aliter [Aug.] Irrisio Dei est vis praescieri- sum missus nisiad ovesqumperierunt domusIsrael
tire, quam dat sanctis, ul videntes nomen Chrisli (Matth. xv). [Hier. Cassiod. Rem.] Prwdicansprw-
fulurum in omnibus gentibus, et dominationem,per- ceptumejus, id est Evangelium,vel Hlud spiriluale
vagaluram in posteros, illos inania medilalos inlel- praeceptura,de quo mandatum \novum do vobis,
ligant. Et accepil pro eodem, irridebit et subsan- u't ditigatis invicem (Joan. xni. ) [Gl. int. ]. Et
nabit, etc. Qui habitat in ccelis, hoc non muta- non tantum rex est super Jiidseos, sed et super
tur. Irridebit- eos, id est dabit sanctis suis gentes : de quibus probat auclorilate Patris, quia
inlelligere eos esse irfidendos, et inania me- dubium erat, et hoc est, vere etiam stiper gentes
ditatos. Et Dominus subsannabit eos. Repetitio sum rex quia,
csl. VERS.7. — t Dominus dixit ad me : Filius meus
VERS.5. —« Tunc loquetur nd eos in iia sua et «es tu, ego hodie genui te. >
« in furore suo conturbabit eos. > )
B VERS.8. — « Postuia a me, et dabo tibi gon-
Tuttc, id est praeterca: et tunc scilicet quando « tes haereditatemtuam, et possessionemluam t.r-
irridebit, loquelur ad eos in ira sua, av0p__7ro TraSor minos lerrre.
cst hic, id est htimana propassio, quando quod cre- Dominus scilicel Pater dixit ad me (Alcuin.], id
luroeest altribuitur Crealori. [Aug.] Nam ira jDei, eslpromisit mihi. Etnota quia persona regnantis
niotus est, qui fit in sancta aniina, quaenovit legem hic loquitur, id est, Christus ut regnans, vel per-
Dei, cum eam videt a malo homine praeteriri. Per sona regnantis, id est Patris, proniisit hoc quod dixi,
quem motum multa vindicanlur, ut fecit Moyses, ide_,t,promisit mihi Pater, ecce ego dabo libi gen-
qtiando descendens de monte, et videns populttm tes, [Gl. int.]id est nationes mundi hwreditatem
ante vitulum ludenlem, transivit gladio, accinclus tuam, quas scilicel excolas; tuam, quasi dicat qua.
aporta usquead porlam; et Phinees, quando trans- baereditas est tua, secundum quod tu es Deus.
fixit Judaeum et Madianitidem lurpiter coeuntes. [Cassiod.]H_ereditasdicitur ab hero, eo quod in ea
Et esl, loquelur ad eos in irasua, id est increpabit libera potestale dominetur, et dabo lerminos terrw.
et vindicabil in eos, per sanctos qui movebuntur [Aug.]Terininoshicponitproeoquodsiipradixitgeii-
prb peccalis eorum. Postea planius aperit dicens : les; sed hoc planius, ut omnes g_n.esintelligas, non
JBlin furore suo conlurbabiteos. [Aug.]Et ira Deiet "- particulam terrae sed omnem possessionem,quas
furor est obscuratio mentis transgressorum legis. scilicet possideas ad earum utilitatem ac salutem,
El est, tunc loqueturad eos, id est excaecabit eos et tibi bona fructificent.Possessionem dico, tuam
Vel ita, ul partim de praesenti,pavtim.de fuluro le- quasi dicat, dabo tibi gentes, quas lamen ut Deus
gatur versus iste, sic, [Gl. int.] tunc id est quando mecum possides. (Gl. int.] Et ut ego deni libi, pos-
irridebit, loquetur ad eos, per prophetas et per tula a me, id est obedi patiendo, moriendo, ut sic
Scripturam sanctam et hoc, in ira sua, id est in possis postulare [Aug.]. Hoc enim quod dicil, pos-
comminalione paenae;et in futuro, conturbabit eos, tula, ad susceplionemhominis, id est humanaena-
corpore et anima. In furore suo, id est, in aelerna turae pertinet, quaepro salute hominum facla est,
pcena. Veltolum de futuro legitur ab illo loco. Qui secundum quam interpellat pro nobis, quod esl
habitat, hoc modo, [Rem.] qui habitat in coelis, hoc poslulare. Ideo autem dabo tibi gentes haereditalem,
non mutatur. Irridebil eos, id est irrisione dignosred- potius quam alicui obedienti [Alcuin.], quia tu es
det eos in futuro. Post ea idem repetit, etDominus Filius meus, pernaturam consubstantialis, ineflabili
subsannabit eos. Tunc scilicet in futuro, loquetur ad genitura et vere, quia ego coaelernustibi hodie, id
eos, qui modotacere videtur dum lolerat, in ira sua ,D est aeternaliter,genuite [Gl. int.], idest nonest nova,
et in furore suo conturbabit eos, [Aug.] Ira Dei et sed ab aeternofacta generatio [Aug.]. Quod dicit,
furor, non est perturbatio, quae,ab eo penitus rele- hodie genui, et sij, posset ad litteram accipi d. die
gata est, sed vis, id est virtus ejus, qua juste vin- illo quo Christus seeundum hominemnatus est,ta-
dicat, et est, in virtule sua puni.eteos. men quia hodie praesentiamsignificat, et quod aeter-
VERS.6.—« Ego autcm constitutus sum rex ab eo num est, semperest, de aeterna generatione sapien-
« super .Sion montem sanctum ejus, praedicans tiae Dei diyinitus accipitur. Et nota quia in quibus-
convenit Chrislo ' cum aliis
«prseceptumejus.> dam praediclorum
Ego aulem . [Cassiod. Alcuin.] Hic est secunda [Alcuin.]Conslitutus est enim rex a Deo : sicet rc-
partilio, ubi inducil verba Chrisli agentis de om- ges terrae constiluli sunt ab eo, et praedicanssuper
nipotenli regno et ineflahiligenitura sua, ubi multa Sion [Cassiod.] sicut prophetaepraedicaverunt.lpse
discimus de divinitale, el humanitate Christi quasi est Filius, sic et Israel dicitur filius. UndeDominus
dicat illi ita turbabuntur; sed [ego] dicit Christus. ad Pharaonem dicit per Moysen: Dimilleprimogeni-
[Aug. Gl. int.] Ego cum pondere, quasi dicat, cujns lum meutnIsrael. Hodie genui te, hoc soli Chrislo.
jugurn et vincula volebant abjicere, constitutussum [Rem.]
 '
75 COMMENTARIUMIN PSALMOS. — PSAL. II. 74
Aliter, per Sion, qure interpretatur specula vel A id-est per ea quce dicta sunt, intelligite quanta
tpeculatio,intelligitur Ecclcsia generalis, quaespe- facit Filius, [Aug.] et si per vos non suflicilis,
culatur gloriam Dei, et est mons eminentia virlutuiri erudimini ab aliis. Ne aulem inde superbianl, sub-
et firmitate.Et.estv Ego autem conslilutus sum rex ditur.
ab eo, hoc non mulatur. Super.Sion montem sanc- VERS.H. « Servite Dominoin timore, et exsultate
tum ejus [Aug.],id est : super sanctam Ecclesiam « ei in cum timore. >
generalcm,quseDeum speculatur, firma et alta in [Aug.] Servite Domino, qui non sinit peccare. m
virtutibus. Praedicans pfaeceptum ejus, nec hoc timore, ut qui stal, videat ne cadal [Cassiod.]. Ne
mu.atur. Benedico quod sum rex conslitutus ab vero misera servilus videatur, addit, et exsultate ci,
eo, quia Dominusdixit ad me: Dabo tibi gentes hae- [Aug.] Iquia timor Domini non est miseriae, sed
redilatem tuam, etc. Haec et sequentia non mulan- gaudii. Sed ne ilerum in temeritatera eatur, subdi-
tur. Nota vero quia dicere Patris, pluribus modis tur cumtremore,nesitnegligens exsnItatio.[Cassiod.,
accipitur, pro disponere, pro facere, pro gignere, Aug.] Aliter lotum, et loquitur Chrislus ad reges
ei pro promitiere: hic autem pro disponere, vel terrae, quasi dicat: Constitulus sum rex, el nunc
promittere potest accipi. me constituto rege, vos reges, qtii judicatis lerram,
VERS.9. —« Reges eos in virgaferrea, ettanquam ad lilteram, ne contristemini, sed intelligite eteru-
« vas figuliconfringes eos. > dimini; expedit enim vobis ut sub illo sitis, a quo
Regeseos.[Cassiod.]Quasidicat: Tibi dabo genles, est tntellectus et eruditio; et expedit ut lemerenon
et merito, quia reges eos, [Cassiod.] id est, non eris dominemini, sed Dominooniiiium serviatis el in
lyrannus in virga ferrea, [Aug. Cassiod.] id esl in beatitudine exsu'tetis. Et hoc est quod sequilur :
justitia inflexibiii, vel in regali polestate, et con- Servite Dominoin timore, et exsultate ei cum tre-
fringes eos, ad vitam tanquam vas figuli, [Aug,] id more. Et
est sectindiun hoc quod surit vas figuli, id est lu- VERS. 12. — « Apprehendile disciplinam, ne
tum, id esl quidquid de ", peceatore limo contra- « quando irascatur Dominus, et pereatis dc via
xcriint, conteres in eis. [Alcuin.] Vel ita, ut partim « justa. » ^
in bono, partim in malo accipiatur, secundum il- Apprehendile,etiamsi fugiat disciplinam Dei, sci-
lud Simeonis: Ecce hic positus est in ruinanii el re- licet adversa. [Cl. int., Aug.] Appr.ehendite, dico,
svrrectionemtnultorum (Luc. n), ut qui jusius est, quasi praesidiumet munimenlum. Nequando irasca-
justiftceturadhuc; et qui in sordibus est, sordescat tur Dominus, dubitative dicit, Nequando. [Aug.]
adlmcfApoc.xxu).[Cassiod.]Etest, regeseos, idest (~ Haecautem dubitatio non est secundum Prophclam,
bonos,. in virga ferrea, haecest regalis potestas sed secundum illos qui cum dubitatione cogilant
Christi: et confringes eos, scilicet peccalores, per- iram Dei. [Cassiod.] Yel, nequando, dicit, propler
miltendo eos amplius sordescere, quisunl tanquam patientiam Dei,' quia in hoc sacculodiu sustinet;
vas figuli, quodet luteum est, et facile frangitur. Ne pereatis de via justa, id est Chrislo sublati,
VERS._0.« Et nunc, reges, inlelligite, erudimini, vel de operatione bona. [Aug.] A qua deficere ma-
« qui judicatis lerram. > gna pcena est, his scilicet qui dulcedinem jusliliae
Etnunc, reges.[Cassiod.]Hicest terlia partilio,ubi gustaverunt.
pro hispatefactis,admonetomneshumilitcrei obedire, YERS.13. — « Cum exarserit in brevi ira ejus,
ct suadetab utili, scilicet ne pereant, et ab honesto, « beals omnes qui confidunt in eo. »
quia, Beati omnes-quiconfidunt in eo. Et nota quia Cum exarserit, quasi dicat: Apprehendite ne pe-
in prima parte Propheta loquitur secundum quam- reatis, et ut beati sitis, quod plus est ; [Alcuin.,
dam senlentiam; in secunda parte, Christus tan- Cassiod.] quia cum exarscrit modo non ardet, cum
tum; hic in tertia, iterum Propheta loquitur post castigat tit pater, sed in futuro ardebit, quia
Christumsecundumquamdamsenlentiam. [Cassiod.] nihil patientiae erit in brevi; [Cassiod., Aug.] quia
In prima ergo parte praeceditquasi Propheta, id est D non singula horum separatim, sed simul omnia di-
ante Christiuu loquilur, sicut prophetae anie Ciiri- scutiet. Yel in brevi, qui cum ptitent longe futu-
stum prophetaverunt. In hac post Christum loqui- rui-i >ia. ejus, id est vindicta iniquorum, beati erunt
lur quasi apostolus, id est gerens figuram aposto- omnes qui confidunt in eo, et esl sensus, [Aug.]
lorum, quipost Chrislumpraedicaverunt.Quasidicat, cum exarserit, id est cum venerit vindicta ini-
conlritum est lutum. El nunc jam contrilo in yobis quorum, non modo non altinget confidenles in
luto, jam innovati et facti reges, [Aug.] id est.jam Deo, sed et beati erunl, quia ad regnumpervenient.
valentcs regcre vos, scilicet qui judicatis, id est COLLATIO IS TSALM. H, « QUARE FREMCERCNT, > CtC.
damnatis, terram, [Rem.] id est terrenaj in vobis, YERS.6. — Ego autem constitutus sutn rex ab
inlelligilequae dicta sunt. Et si per vos non suf- eo super Sion montetn sanctum ejus, Hebraeus,
ficilis, eruditniniab aliis, el.dicit reges, sanctos, et n_np -n pw Ss ^SD 'n_D_ NASACTI MALKIAL
loquitur Chrislus vel propheta.'[Gl. int.] Aliler, et TZIONHARQUODSI , Constilui rcgem meum, super
Sion montem sanctum tneum, aut sanctitatis mew,
loquilur Christus, quasi dicat: Ila promisit mihi At LXX et subsequenter nosira traductio reddidit
Paler, sed, o vos facti reges, scilicet qui judicatis sensum in passiva significationeper tertiam perso-
lerram. Haecnon mutantur a prima sententia. Nttnc, nam pronominis, referendo ad Patrem, propler ver-
P__.TBOL. CXCI. 3
 75 PETRl, LOMBARDI 76
sum proxime praeccdenlem: Tunc loqiielurad eos, A liter respondere. Quod si nrilii non credis, loqualur
quo sentehtiaeapiius"colirererent. Davidenim in su- Hieronymus in epislola ad Paulinum l. 111:« Da .
perioribus nominaveral Deumin teriia persona, ob vid, Simonides noslor, Pind:_rusel Alcaeus,Flac-,
id apposile intulil posl punilionem malis commina- cus quoque, Catullus cl Serenus, Christum lyra
tam : Consliui.iis sum rex ab eo, in persona Filii, personat. > Idem.in prolog. in lib. Job.: « Quod si
non obslante concilio iniqiioriini.Versus etiarocon- cui iiicreduluin videtur, melra scilicet esse apud
linuo sequens eo niodo ordinalus subneclitur: Do- Hehraeos, et in morem nosiri Flacci, Graecique
minus dix.t ad mc, quia sequendo anxie lectionem Pindari et Alcaeiet Sapphus, vel PsalteriumvelLa-
Hebraicam, serrao traiisil a pcrsona verhi tertia in mentationesjeremiae,vel omniafermeScriptiirarum
primam, el mox de prima in lertiam, juxta quod canticacoroprehendi;legalPhiloiiem,Josephum,Ori-
suggerebat- impetus Spirilus, qni ut vull spirat ginem, CaesariensemEuscbium, et eorum lestimo-
(Joan. m), et menlem proplieUctarigit. Boni autem nio me verum diccre comprobabil. > Rursum in
inlerpreles licet eorieni spiritu langantur, tamen caput Jerem. x : Et Davidin lyrico carmine canat:
altemperant se proximiiis humanaeconsueludini, A Domino grtssus homittis dirigcntur, clc. (Psal.
quod el spiritus ipse passim facit, nonnunquam et xxxvi). Itidem in captit Jer. xxv : « Unde in Psalte-
super huroanum sensum. rio, male quidemjtixta lextum hislorire, psalmortim
Hic Faber magis probat lectionem, quam invenit requirunt ordinem , quod in lyrico carmine non
in exemplari CceleslinorumParisieiisium:v_delicet, observalur. > Ilerum ad cap. Ezech. xxx: « Ul cae-
Ego autem unxi regemmeum, quaro alias quaslibet. tcra pia.iermiltani quaein psahnoruni ordine conli-
Naro Hieionymus juxta Ilebrreumvertit, ego autem j, nentur, quaerilur quoniodo terlius psalmus prrepo-
ordinavi regem meunt. Quem sequilur Pellicanus, nalur iis psalmis in quibus mulat faciemsuam David
Sanctes Pratensis, Munslerus Hebraismo addictis- coram Abimeleeh, ct de Doech Idumaeo,et quando
simi, ccns-i-Utregemmeum. Campensiset interpre- inventus est in spclunca ; et quiiiquagesimus po_-
tcspro Cajclano, prmfccitrcgemmeum;tamen Cam- niteiiti_e, in cujus tiiulo dcinonslraltir, qtiod intro-
pensis iu versione habol ungam. Sed Faber inlerim ierit ad Bclhesabee uxorem Urire, cum priores
seciilus est (ut grandiler praedicat) auctoritatem sint isli psahni lertio, in quo ftigere donaltir a fa-
priiicipis apuslolorum, qui in Aclis IV, cap., pa- cie liiii"sui Absalon. Sed m psalmis facilis est re-
lam refert hunc psalmum: Quare fremuerunt gentes, sponsio, carmen esse lyricum, et in hujusmodi
et populi medilali sunt inania. Astilerunl reges Opere non qureri ordinem historiae, sed factorum
ierrm, el principes conveneruntin tinum, adversus cttrmina singulorum. >
chrislum ejus. Deindc quasi alludens ad interpreta- VERS.9. — Reges eos in virga ferrea. Cur Mun-
tionem Fabri subdil: Conveneruntenim vere in ci- slerus confrtnges, Sancles conteres, et Pr.;tensis,
viiale isla, advcrsus sanclum puerum luum Jesum, interpreles pro CajeUno confringes,et Campensis
quemunxisti, Ilerodcs cl Pottlius Pilatus, e!e. Qnam- titreges et confringes? quaiidoqiiidem nolius sit quam
vis atitem nihil-verins quam qtiod Patcr Filium a me dicatur D"V\~\TEROEM apud Hebraeossi-
suum Jcsum unxerit Spirilu sancto, oportebat ta- gnilicare reges eos, sive, ut vertit Hieronymus,pa-
men advcrterc piincipein aposlolorum respieere sccseos. Siqtiidempascere elapnd Gr.ee.os7roi-.x_v__v,
Chrisli nomen , quem pioxime commemoraverat; est cuin auctoritate guLeinare. Unde Domimisdixit
nec cogcbnttil dicerctur referri ad versum , poslea 0 Pctro, Joan. xxi: Pasce oves tneas. Et ad rem ,
in psalmo posilum , quem non prodtixit ipse Pctrus. Pellicaniis lioc in loco, Regeseos, nobiscum, cum
C-O.terumvoculaHebrriica"D_NASAC leste Munstero, etiain Munstertis et Pratensis psalmo xxn; aperle
in suisscholiis,signilicat libare et fundere; et quia transferaiit,ubi Domiuuspastor meus,ac Sancles, Domi-
regcs oloo pcrfundcbanlurtum reguo praclicerentur, mtspascit, esleadem radix verbi, qure hic ~~v
ADONAI noi. Non negamus tamen', quin non-
ulitur hic Proplieta verbo ~D. NASAC, qure osten- 'SH
dunt parvi referrc ad sensum, seu legcris unxi; seu nunquam signiiicetconlerere^ sed hic non debebant
constitui, tamen non eral sibi sapiendtim. spiritum coiiiiadiclioiiishal;ere, si tamen liabtieiint.
In eodem versu, Pradicans prmceptumejtcs.Hinc Adde qiiod D. Joannes, Apoc. xix, adducerevidctur
in Hebra» versus exbrdilur in ; prima persona hunc versiculuro juxla nostram leciionem.
VERS.12. — Apprchendite disciplinam. Heb.
TttVpn. hnh.-SDS ASAPERAII EL IIOQADOKAI. Nar- ~!_1
"iptl..NASEQU BAR ; quod Sanctes, Munsierus,
rsbo prwceptumDomini. Utraquc contextio suae Praiensis
, pro Cajelano interpres, adorate FHium,
personacpro varietate respnnrict inviolato scnsu , iit diiunt, liieronyuius in Commer.tariis, adorate Fi-
prrelibatumest. De diversa dislinetione nil mirttm, lium , utin prologo
cum hoc passimoeciirrat, roox causam reddenius. In noslrosupra coromemoravimus.
Qnia vero gravissima et plus qnam ardua incipie- versione juxla Ilebraemn, aderale pure. Pellica-
balur materia, nempe de aelernaFilii generalione, nus, osculamini purt: Omnes sensus possunt ex-
non incoiiciiiiiecerte dcliuerunt LXX iiline versnm cerpi ex Hebr_eisvoculis. ~1~2MASCAQ signat quan-
ut
inchoare, capul sermonis respondeat capiti sen- _,
. doque arinatum esse. I Paralip. xu, n__'p -pt_?_j
tentiae. Cum autem semel ponerettir duntaxal no- NOSQUE, armali arcu, sive tendenies ar-
men Dei, LXXaddidernnt ad declaralionem sensus, cum.~QQUESCUET, BAR vero nullo llebraorum reclamaritenunc
et
prouomen ejus.Hieronymus Pellicanusgenil.ivuin filiutn, nunc ptiritatem, nunc pabulum, nunc ele-
Dei, inlerpreies pro Cajetano, ad prseceptum ctttm noial.Ilaque juxta signiiicanliam ormari, in
KESSIACH, Dominus,etc. Sancles simpiiciter, narrabo
stalutum, fac.ladiastole, deinde; Dominusdixit, etc. piO NASCAQ , LXX, scnsum recle reddiderunt, ap-
Et ad euindem modum Pratensis, sed Munslerus prehenditedisciplinam, quasi armamini filio, puri-
magis audet, Narrabo velutslatutum, quod Dominus tate elecla lanquam 5 pabulo, delecliminiet cor-
dixil: etCampensis, Erudiam eum legeDomini. Sic roboremitii in disciplina Christi. Ut enim scribit
elidm apud me cogiio, tu es Filius meus, elc. En Hieronymus ad Siniiam et Freteliam, «"Haecetre-
cernisquo tandeminsaniaedeveniemus:nisiad unum gula boni interpretis, ut idioma alterius liiigtiae,
scopum ecclesiastici ritus lendannis, omnia certe suae linguaeexprimat proprietate , quod quidem et
efunt confusa et inceria. At curo in progressu non Tulliiim in Prolagora Piatonis, et in OEconomico
raro se olierant aliaeet alise versuum sectiones, in Xenophontis, et Demosthenis in .Eschinem ora- .
editione Latina et Hebr_ea, operreprctium est el tione fecisse convincimus,et Plauluiri, Terentium,
hunc nodum dissolvere, et semel hoc loco diclum, Coeciliumqueerudiiissimos viros in comediistrans-
puta aliis locisubi exposlulal, repelitum. Siquidem ferendis. Neque ex eo quis Latinam Jinguara an-
psallerium Hebraice lyrico carmine constat, ob id gustissimnmputet, quod non possil verbumde verbo
uon potuil Laiine aulGraiee pedtimiiumcrus aeqtia- transferre, cum eliam Gr_ecipleraque nostra- pcr
77 COMMENTARIUM 1NPSALMOS.— PSAL. III. 78
circuilus tfansferant, et vefba Hebr_iic-inon inter- A plenitlidine omnes accepimus (Joan. i_), per ampYu.
pretationis fide, sedlinguae suse proprietalibus ni- affectum totara aroplexarites,juxta illud Cantie. i: •
tanlur exprimere. > Quod ergo totis hervis et vi- « Osculetur me.osculo oris sui, digna et exoscu-
ribus (quaeconcinneinnuuntur per arma) debeamus landa phrasi dixerunl LXX, 3/.«EK_-8_ -aiStiut, ap-
disciplinre Christianre mordicus hrerere, cujus prehenditedisciplinam.Muniliolaquidem prudentes
siiinma est in eonfessione et adoratione nominis pertransimus. A nobis stat aperiissime paraphrasis
Chrisli, osculando ejus sanctimoniam, de cuius C__ald__a, Recipitedoclrinam.

PSALMUS III.

_>SALHI TITCLLS : < PSALHUS DAVID cuu FCGERET sanctum tantum intelligens, in psabni.serie verbis
AFACIE ABSALONIS FILIlSUI. allusil historire, et est sensus tituli: Psalmus iste,
jDomine,quid mulliplicati?Titulus : Ptahnus Da- atlribuitur David, id est Christo, qui hic loquilur.
vid cum fugereta facie Absalonisfilii sui. De hisle- Psalmus dico agens de eo quod figuratum est, cum
ria sumpsil Esdras velamen mystcriorum ; legitur fugeret a facie Absalonis filii sui, [Aug.] id est de
enim in libro Regum quod Absalon filius David passione et resurreclione Christi, quaein illa histo-
persequens palrem suum, quaerebateum occidere. ria significata sunl. Et est psahnus isle primus de
Cui Davidcessit cum suis, exiens de civitate Jeru- his qui breviter de passione et resurrecjtioncChrisli
salem, nudis planlis : inlelligens hoc sibi conlin- agunt. [Cassiod.] Intenlio Prophelaeesl redarguero'
gere propter peccatum adullerii commissicum Ber- eos, et maxime paganos : qui non. putant gloriam
sabee, et homicidii de Uria perpetrati, sicut Na- raajestalis posse descendere ad humilia, id cst
than propheta praedixerat ei dicens: Non recedet Deumet hominem fieri, pati mori. Modustalis est,
gltdius de domo tua, et susdtabit Dominussemen bipartitus est psalmus : primo, ponit duas parles
tuum conlra te (II Reg. XM). Dum autem Absalon oppositas a siriiili praeliantium, ex una parte per-
persequeretur Davidcoriversocontra eum exercitu, sequentium multitudinem, ex altera, Chrislum
Ahsalon terga vertit in fugam, atque impetu muli oratione armatum, et Deo susceptore seeurum; se-
-uctus esl in ramosam quercum: ramis cujus cir- cundo finis rei ostenditur, id est resurrectio : qure
cumnectentibuscolltim ejus, ibique capite inlerce- est consummatio passionis. Unde proponit non esse
plo pendens, ab Joab principe militiaeDavid, inter- limenduni, ibi, Ego dortnivi.Christus ergo ad Pa-
fectus est. Quo mortuo David restitutus in regnum, Q trem loquens, et quasi admirar.s cur lot habeat
in pace fegnavit. Huic historiae alludit litulus, de persecutores, cum ad salvandum venerit, dicit:
quo tamen non agit psalmus, sed de significatohi- VERS.1. — « Domine, quid mulliplicali suiit qui
storiae, id est de passione et resurrectione Chri- «tribulant me? mulli insurgunt adversum me, >
sli. JAug. ] Davidenim, Christus est: Absalonfi- Dominemulliplicali sunt qui tribulant me, [Aug.,
Jius ejus, Judas est, quera cum aliis apostolis filium Cassiod., Rem.] ut de numero discipulorumaugere-
vocat Chrislus in Evangelio, dicens : Non possunt tur numerus persecutorum, Pt ut quid ? nimirum
filii sponsi jejunare quandiu sponsus cum illis est est, quia nil mali ab eis merui. Mulliplicali dico,
(Luc. v). A quo Juda Chrislus fugit, cum illo ad [Gl. int.] quia eccem«/(iinsurguntdeprimendo me,
Scribas et Pharisseos discedente, cum caeterisapo- id.est ut deprimant me, adversumme, et vere.
stolis in montemsecessit, et potius tunc ab eo fu- YERS.2.— « Multi dicunt animaemeae. Non cst
git, ciim mentem ejns sapienlia Dei deseruit,ut «salus ipsi in Deo ejus. >
totus esset et plene diaboli. Quae deserlio dicitur Multi enim anitnmmewinsidiantes dicunt in rei
fuga, propter celeritatem. Unde etDominus ei di- evidentia, id est hoc, scilicet ostendentes verbo
xit: Quodfacis, id est facere moliris, fac citius, id et opere. [Cassiod., GI. int.] Etnola iterari multi
est facies (Joan. xm). Et siculDavid pacem exhi- D pro magno numero persequentium. Quid dicunt
builfilioiniqiio,scilicetAbsalon,quipraecepitpopulo hoc, non est salus ipsi in Deoejus, id est in eo quem
eunti ad bellum servare puerum Absaloh, eoque sibi Deum facit ? hoc dicunt persecutores. Nisienim
interempto dixit: Quis mUii del ut moriar pro te, rusurreclurum desperarent, nec Judas traderct,
ftli mi Absalon? (II Reg.xvm.) Ita Christus Judae nec illi occiderent, [Aug.] et est scnsus, Deus non
prodilori, ut _n convivio, et In osculo, et in aliis : salvabit eum, nec est Filius Dei.
propter quod bene Absalon dicitur, quod pax palris YERS.5. — « Tu autem, Domine, susceptor meus
'
interpretatur; aba enim pater, salem pax dicitur : « es, gloria mea, et exaltans caput meum. »
inde Absalon, quasi Absalem dicitur. Et sicut Ab- Tu autetn, Domine. Proposuit mullitudinem ho-
salon, ita Judas supensus interiit. Quo mortuoChri- slium contra se; bic alteram partem, scilicet suam
stus in pace regnavit, quia in gloria resurrexit, contra illos ostendit. Quasi dicatilli ita: [Cassiod.]
Hoc igitur intelligensEsdras, scilicetillo facto signi- Sed tu Domine, Vefbum Fili Dei aeterne,dicii ho-
ficari mysteriumpassionis et resurrectionis Christi, mo Christus es susceptortneus, [Aug.] id cst me_e
de quibusagit psalmus, tiluli verba posuit de histo- humanitatis, non personaequidem, sed naturaehu-
ria, [Rem.] quasi dicatidem etDavid per Spiritum manre.[Gl. irit., Rem.].Hominisvero, id esl humanae
 79 . PETRI LOMBARDI 80
naturae susceptio, estYerbum caro factum, id est A in nobis facil ipse, Et est, Exsurge, Domine, id est
Verbi incarnatio. Et nota, quia ioquitur de Deo a fac rae resurgere a morle., Quod aperil subdens ,
simili oratoris, et judicis, etmedici. [Cassiod.] salvum me fac, Deus meus.
Suscipit cnim orator reuni ut eum defendat, ju- YERS.7.— « Quoniam tu percussisti omnes ad-
dex vero .ut parcat, medicus _egrum, ut curet. «versanles mihi sine causa; dentes peccatoruin
Gloria mea, [Aug.] ecce proeedit angendo,tu gkn « conlrivisti. >
ria mea es, quia homo ille est, el Deus unus cum Quoniam tu percussisti, hoc non retropendet, id
illo qui suscipit, id est cum Yerbo quod illius hu- est a praecedentibus non contintialur, nec praece-
manitatem hominis suscepit. Et es exallans caput dentis causa hic redditur ; non enim propterea sal-
meum, id esl mentem meam, quae tanla passione vum facit, quia percussit; sed inde contrili sunt
non deponitur. Hoc mihi merito, quia denies, id est maledica verba in irritum duct»,
YERS.i. —« Voce mea ad Dominum clamavi, et quia percussit. Et est, salvum me fac, Deus meus ,
« exaudivit me de monte sanclo suo. » et, me salvalo, contrivisti dentes peccatorum, id
Voce mea, [Gl. int.] voce cordis, qtisesonat Deo, est maledica verba in irritum deduxisti: quibus
qiia Mosestacens ore clamabat ad Dominum,quandp " mali dilacerant Christum et Christianos. [Gl. int.]
dictum est ei: Quid clamas ad mede terra ? [Aug., Yel, dentes sunt principes peccalorum , qui quos •
Gl. int.] Hac etiam voce clamans Susanna, audita dam de numero sanctorum praecidunt, "et malis
est. Hac, inquam, voce clamaviad Dominum.Clai incorporant. Et hcc inde est, quoniam percussisii
roor dicitur oratio, propter vim intentionis. Et omnes adversantes mihi sine causa, dentes pecca-
cxaudivitme de montesancto tuo, id est de me, qui lorum conlrivisti, [Aug.] id est omnes haercticos,
eram sanctus mons, in quo habital; dequo Isaias : qui sunt intus in Ecclesia nobiscum, corpore qui-
Et erit in novissimisdiebus monsdotnus Domini in dem, non menle.
verlice montium, el fluent ad eum omnesgentes, etc. YERS.8. — « Domini est salus,' -et super popu-
(Isa. i!). Hic est Japisparvus de monte sine mani- «lum tuum benedictio lua. >
bus praecisus, qui crevit in montem magnum, et Dominiest salus. [GI. int.] Convertit verha ad
occupavit totam faciem terrae, sieut ait Daniel homines, quasi dicat : Et quia ita est', ut dixi, o
(Dan. n). [Aug.-]Yel, de monte sancto suo, id est homines, hoc vobis credendum esl, quia Dominiest
_e sua jtistitia. Justum eral enim..,ut innocentem salus : [Aug.] inde pro eis fit oralio ad Dominum,
resuscitaret, qui pro aliis , non pro se mori voluit. ad quem loquitur Chrislus sic, et, o Domine, bene-
PARSII. YERS.5. — « Ego dormivi et soporalus „. diciio tua sit super populumtuum , id esl qui spe-
« sum ; et exsurrexi, quia Dominus suscepit me.» rat de te salulem, non ab alio.
Ego dormivi. [Alcuiri.]Hic est secunda pars hujus Aliter potest legi psalmus iste, ut loquatur lolus
psalmi, ubi ostenditur fmis rei, id est passionis. "Chrislus hic, id est Ecclesia et caput ejus inter
[Gl. int., Alcuin.] Unde proponitnon esse timen- procellas persecutionum constilula. Et sccundum
dum. Quasi dicat: Exaudivit me. In quo ? in hoc, hoc, in litulo per David intelligitur Ecelesia, cum
quia ego exsurrexi a morte, et quia Dominussusce- capite suo ; per Absalon, perseculOresEcclesire. Et
pit-tne in regno suo, unde misso Spiritu confirmat est sensus liluli, psalmus iste attribuitur David, id
praedicatores. Et merito, quia morlem sponte su- est Ecclesiae, agens de hoc quod fuit, cum fuge-
scepi. Et hoc est quod dicit, quia ego dormivi ret David a facie Absalon filii sui, id esl a praesen-
id est passioni me sponte permisi, et soporatus tia persecutorum. Timens ergo Ecclesia, ail: Do-
sum. Alialittera : [Aug., Gl. inl.] Et somnum cepi, id tnine, tnulliplicali tunt qui iribulant me, et ut quid?
est mors subsecula est, ut a dormitalione trans- et vere, quia muttijnsurgunt adversumtne, Chrislia-
itur ad somnum. Aliler, secundum lii.teraeseriem. num nomen exslihguere cupieittes. Multi dicunt
Quasi dicat : Serviunl illi contra me ; sed non dor- animm mem: Non esl salus ipsi in Deo ejus. Aliter,
mirem, nisi vellem. Et hoc ego cum pondere pro- D j persecutores non sperarent delere Ecclesiam Jate
nuntiandum est, quasi dicat qui tantus sum. Dor- pullulanlem. Ipsi ita : Tuauiem, Dornine, susceptor
tnivi, idest injuriisfui aifectus : el soporatus sum, ineus es, quia in Chrislo homine suscepta est Ec- .
ir; corde terrae sepultus, et post exsurrexi, quia clesia, et cum eo exaltata. Unde sequitur : Q Et
Dominus suscepit nie. lu es gloria mea, et exallans in coel.0vaput meum,
VERS.C. — « Non timebo millia populi circum- id esl Chris-iim, qui primus .iscendit in coclum.
« danlis rse; exsurge, Domine, saivum me fac, Et merito, quia voce mea ad Dominumclamavi,
« Deus meus. » hoc non mutatur. Et extiadivitme de monte sancto
iVonlimebo,quasi dicat: Et ideo, quia modo sum suo, id est de Chrislo, vel de justitia stta. Quid
liberatus, non amplius timebomillia populi circum- libi fecit? [Hier., Aug., Alcuin.] Ecce: Ego dor-
dmttis me pendenlem in cruce, quanta mullitudo mivi, olim in vitiorum torpore, et soporatus stim,
crucifixum circumsletit, quae pdst resurrectionem et post e_cs_irre__i secundum illud : Exsurge a roor-
niiiil ei riocere potuit. [Aug.] Et ttt non timeam luis qui dormis, et illuminabit te Chrislus. Et hoc
cxiurge, Domine,nec dormienti Deo dicit, exsurge; non propler me, sed quia Dominus suscepit me. Et
sed mos est Scripturae sacrae Deo attribuere quod idao, Non titnebo miilia populi circumdantis tne, id
 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. IY. '' (.__
81
est gentes quaeconantur exslinguere Christianum A tissime referel ad quod alludil scutum seu clypeus,
nomen. Et ut hocfial, Exsurge, Domine, scilicet fumtamenut Munsterus verterit, proteclioes circum tne. Ve-
• Christe, caput meum",in cujus ressureclione salus Lalina longe magis respondet editio LXX, et
mysterio Incarnationis, ut clare habes ih ex-
est. Unde : Salvum me fac Deus meus. Et me re- planalione contcxtus.
gnante dicit Ecclesia : Percussisti confusione otnnes VERS.6. — Non timebomillia populi, etc. Heb.
_0'N NSLOIKAMERIBABOTH.
adversanlesmihi sine causa. Et quoniam pereussisti nixna JVonliinebo Sanctes, Mun-
sterus, a decem millibus, quibus con-
omnes adversantes mihi sine causa, ideo denles sentiunt LXX, ano uMpiaowv. Solemne est sumere
peccalorumeontrivisti, id est verba maledica vel millia indefinite. Unde Hieronymus juxta Heb. et
Pellicanus verterunt simpliciter millia. Campensis,
principes. Et quia ita fecit Dominus, ergo credite, cenlummillia, et Pralensis, prmtia, usi paraphrasi,
homines, quod Dominiest salus, el, o Domine, su- sed non mulalur intelligentia.
per populumtuum benedicliolua. YERS.VII.—Percussisti otnnes adversantes tnihi
Polest eljam legi psalmus iste moraliter, in per- sine causa, Heb. i~h '3'R S.3ITNT\i~T\HICHITA ETH
sona uniuscujusque fidelis, qui a vitiis et cupidila- COLOIEBAI LEHI.Pratensis, Sanctes, Munslerus,
tibus impugnatur, et secundum hoc per David acci- Pellicanus, interpreles pro Cajetano, Campensis,
verterunt in maxilla aul in maxillam. LEHI He-
cipitur quilihet fidelis; etper Absalon, vitia.etcon- braeum
cupiscentiaecarnales. Fidelis ergo vitiorum pugnam B etiam refertur
signat percussionem conlemptibilem, quae
ad blasphemias, juxta illud Job
senliens, ail: Dotnine,quid mulliplicatisunt qui tri- xvi; Exprobranies percusserunt maxillam meam,
bulantme? multi insurguntadversutntne.Multidicunt quod non negant Saneles in suo Thesauro ,
animmtnem: Nonestsalus ipsi in Deoejus. Coacerva- et Munslerus in Scholiis. ldipsum vero quam apte
Chrislo Doniino'qiiisnon videt? quem im-
quadrel
tione namqttevitiorum, subrepit desperalio sanitatis, pii Judaei, licet per oninia innocuuro, alapis et co-
quasi viliis insullanlibus animaevel etiam diabolo laphis ceciderunl, blasphemiis onerantes, el in fa-
ct angelis ejus persuggestiones. Tu autem, Domine, ciem ejus spuentes, seu ;in vilissimum homuncio-
meus etexaltans nem, cum tamen non esset inventus dolus in ore
tusceptor es, gloriamea caputmeum, ejus (I Pelr. u). Hincet servo illi nefandissimo re-
id est Christumin ccelo,vel mentemmeamquaeservit spondit percutienli maxillam : Quid me cmdis?
legi Dei. Et merito, quia Vocemea ad Dominum (Joan. XVIII.) Quid enim peccaverat ut frustra cae-
el exaudivitme de monte sanclo suo: hoc deretur? Et juvat mtillis partibus quod scribitur
clamavi, Luc. vi, et Matlh.v: Si quis te percusserit in unam
non mulalur. Ego dormiviet exsurrexi, Dominussus- maxillam, prwbe ei et alleram. Quod non esse
ceplor meus; hoc non mulatur. Ideo non timebo in.elligendum ad lilteram, erudite docet August.
miliia populi circumdantisme. Hic cum est populus lib. ii De sermone Dom. in monte. Quando cnim
Apostolus II Cor. xi, dixit : Suslinetis enim si
vitiorum et daemonum,Exsurge Domine, salvumtne C quis vos in faciem cmdit, significat, inquit Augu-
fac, Deus meus; hoc non mutatur. Quoniamtu per- stinus, conlemni atque despici; alias enim now
cussisliomnesadversanlesmihisine causa. Rectehoc implevisset Dominus quod jusserat, non praebens
ministro sacerdotis alteram roaxillam, quin potius
dicitur de diaboloel angelisejus in praedestinatione, redarguens. Si autem verteris, ut Hebraicantes vo-
id est secundum hoc quod a Deo praedestinatumest lunt, Percussisli omnes inimicosmeosin tnaxilla,
de eis, et futurum. Dentes peccatorum,id est aucto- jam contradictiones et contumeliaenon referuntur
res viliorum, qui conantur eum de corpore Christi ad Chrislum palientem, sed ad Judaeo.ruminimico-
rum Christi destructionem, ut etiam in ' Scholio
praecidere,eos scilicet qui ei maledicunt. Domini suo interpretatur Munslerus.Ignominiosacade slra-
est salus. Cavenda est superbia, et lotum Deo visti adversarios tneos. Et juxta sensum catholicae
dandum. Etsuper populumluum benedictio tua, id psalmodiae,Judreoruroet haerelicorum mulla sub-
nectuntur congrua, quasi poenalalionis respondens
est super unumquemquenostrum. ad percussiones irrogatas contumeliose Christo.
COLLATIO 1NPSALMUM III, <DOMINE, QUID El enim Sapient. xi: Per quwquis peccat, per hwc
HULTIPLICATI? > et lorquetur. Percusserunt maxillam Chrisli, con-
VERS.3. — Tu autem, Dotnine, susceptor meus tradicenles illi frustra,^ergo justa animadversione
es, Heb. i~~z ~XQMAGEN BAADI. Hieronymusjuxta dentes peccatorum debuerunt conieri, ut luantalium poe-
Hebr. clypeuscirca tne; Pellicanus, Sanctes, et pro nam recto ordine culpae debitam, juxla
Cajelano interpreles, clypeuspro me; Pratensis et Qpsalmum LVII: Conteret denleseorum in ore ipso-
Campensis,sratiimpro tne, in eamdemrecidunt sen- rum rum. Hieronymusdixit: Percussisti omniuminimico-
tentiam ctun nostra lectione. Et ^erte radix unde meorum maxillam. Quod potesl sonare, ani-
madvertisti in percussionem illam, qua despica-
derivatur idnominis, significat protexit. u_j MIGGEN,biliter, nulla causa, me innoxium maligni cecide-
inde ~SDMAGEN proteclorem, sive susceptorem, ap- runt.

PSALMUS IV.
i
. SALHI TITULUS,« INFINEM PSALHUSCANTICl DAVID. » lur, finita estdomus, finitusestliber,idestconsum-
Cuminvocarem.Titulus : In finem psalmus cantici malus est. [Aug.] In litulis autem psalmorum pro
Hier. Alc.]Finisduobusmodisaccipilur, consummatione accipitur, et significat Chrisliim,.
_D_mi_f.[Aug.
scilicetproconsumplione,et pro co.nsummatione,id qui est consummatiofideliumin praesentiad justi-
est quando aliquid deflcit, velquandoperficitur. Pro tiam; in futuro, ad coronam. [Gl. int.] Vel signi-
consumptione,ut cum dicilur, finita est candela,vel ficat pleniludinemtemporis. Unde Apostolus: Cutn
finilaest expensa.Pro consummatione,ut cumdici- venit igilur pteniludo lemporis, misit Deus Filium
 s5 PETRI LOMBARW 84
suutti, facliim de muliere factumsub lege(Gal. iv). A etc, tertio; deposito velere homine, nos in sacri-
[Cassiod.] Quod autem hic habetur, psaltnus cantici ficium Deo jubemur offera., quia cerli sumus de
diligenter adverlendum est; in titulis namque psal- bonis, ibi, sacriftcale,elc. Prophelaergoredarguens
morum aliquando tanlum ponitur psalmus, ali- idololatras, et ab idololatriaesuperslitione revocans,
quando tantum canticum, interdum ulrumque, sed dicit:
diverso modo. Qitandoque enim canticum psalmi, YERS.i. — « Cum invocarem, exaudivil me
quandoque psalmus canlici, Esdras posuit. Cujus « Beus juslitiae nieae;in tribulatione dilatasli mihi.»
diversitalis ratio, secundum lilleram, ut liqueat, Cum itivocaremexaudivitme. Quasi dicat: Yestri
sciendumest quia quandoque psalmus ante arcam dii, oidololalrre.curoinvocantur, nequeunl exaudire,
in labernaculo Domini solius instrumenti, quod quia non vere vivunt; sed Deus, scilicet dalor justi-
«licebaturpsalterium, sono decanlabalur sine chori lim mem,id est me justiflcans, scilicet a qHOest ju-
voce, quandoque voce huroana, sine instrumento; slilia mea, exaudivit me, cum invocaremeuro, [Aug.]
quandoque instrumento, et chori voce. Et quando id est intus in mente habens gratiam, vocarem
utroque cantabatur, aliquando prceeinebat sonus ad majorem conferendam.Yel in secunda persona
inslrumenli, et acclamabalvox ehori. Aliquandovox legitur secundum aliam litteram, quaeest exaudisii
chori praecinebat, et inslrumentmn sequebalur. " me; sic, o Deus juslili_c mese, exaudisli me, cum
Quando so'o instrumento cantabatur dicebatur lan- invocarem-te, et est idem sensus ciiin priori. In tri-
lum psalmus. Quia psalirius ad litteram sonus cst bulationedilatasli mihi, id est ab angusliis tristi-
instrumenti et modulatio. [Aug.,Cassiod.j Quando liae in latiludinem gaudii deduxisti me, quod
sine iiistruroento sola voce canlabatur, dicebaltir gaudium est de pura conscientia, et de spe vilae
tantum caniicum. Canticum enim sonus est hu- _etern_t.Unde Apostolus: Gaudemusin tribulatione,
manoe vocis. Quando instrumento prrecedente, et scientesquoniam tribulatio operalur palienliam; pa-
voce sequenle, dicebatur psalmi canficum, vel can- lienlia, probalionem;probatio vero, spem; spes au-
ticum psalmi. Quando vero chori vox praecedebat, tem non confundit, quia charitas Dei diffttsaesl in
et inslrumentuin sequebatur, dicebatur cantici cordibus nostris (Rom.v). Hsecdilalatienem cordis
psalmus, vel psalmus cantici. Quod elsi secundmn generat, anguslias depellit. Ilac viri sancti intus
litleram prredicta raiione factum csse vidcatur, recreanlur, elsi extra aflligantur, qua qni carcnt,
maxime lamen pro myslerii signifiealione, hac di- in visceribus angusliantur. Hoecsunt deambulatoria
versitate in titulis ustis est Esdras, sicut David in sacerdolumin lemplo Ezechielis (Eiech. XLII).Unde
magnomysterioiisuscstpraedictoinstrumento.[Aug. p alibi, Deambulabam in innocenlia cordis mei. Et
psal. LXXTII, Cassiod.] Ul enimsupra diximuspsal- nota mutationem personae.A terlia enim persona,
nnis bonam operationem notat, canticum la_liliam ubi ait, Exaudivit, transit ad secundam, ubi ail:
nicntis habitam de aeternis indicat. Dicitur itaque Dilalasli mihi. Prius enim indicavit horoiiiibus se
psalmus in quo tanluin de bona operalione agilur; esse exaudilum, deinde quasi jam habens in corde
canticum, in'quo dc mentis cxsultationesolum tra- Dominum, de quo ante loquebalur, ex dilectione
ctatur. Psalmi canlicura, vel canlicum psalmi, ubi ei familiariter loquilur, in quo demonslralur cordis
priroum de bona operalione, postea de mentis jo- dilatatio.
cunditate; canlici psalmus, vel psalmus cantici, YERS.2. — « Misereremei, et exaudi orationem
ubi prinium de mcnlis laclilia, postmodum de bona 7 meam. »,
operalionc tractatur, ut hic; prius' enim dicit se Miserere. [Alcuin.J Quasi dicat : Misertus es de
cxaudilum, et in tribulatione dilatatum; deinde justitia, et de dilatatione. [Aug.] Item adhuc tnise-
de pcenilenlia et sacrifici.o juslitia. agit. Et cst rere meicontra roiscrias hiijus vitx, ut in me coepta
psahnus iste de moribus, quia ad bonos mores nos perficianlur, exaudi orationem tneam, qtiae csl de
informal. Et cst sensus titsili talis, psalmus iste, pelendis bonis, dicil vir justus. Et eum ita de me
qtii diciiuf psalmus, quia monet ad bene opcran- D sit, o
dum; psalmus dico cantici, quia agit de menlis l_e- VERS.5. — « Filii hominum, usquequo gravi
lilia, faciens menlionem de aelerna jucunditate. « corde? ut quid diligitis vanitalem ct qua_rilis
Psalmus dico riirigens nos /« finem, id est,-in Chri- « mendacium".>
. slum, qui esl finis consiimmansin prresenti ad ju- Filii hominum. [Gl. inl.] Qnasi dicat: Qui uti ra-
slitiam, in futuro ad coronam. Vol in finein, id tione deberent. Yel, fiJiihominum, scilicct Adreet
est.in plcnitudincm lcmporis, quia agit de liis qure Evrc, non Dei. Adam enim homo fuit, et non filius
facta sunt tempore plcntludinis. Est David proplie- hominis, cujus filii sunl qui ejus imaginem por-
l_e,qui hic loquitur in sua persona, vel alieujiis lant. Yos, inquani, estis gravi corde, id est cor ve-
perfecli. [Alcuin.] Intentio, monet ut deserantur strum sarcina peccalorum, et pondere iniquilgtis
falsi dii ct vana srcculi, id est temporalia. gravatum est, quo demergitur in profundum. Ini-
Modtistalis. Triparlitus est psalmus. [Cassiod.] qtiitas enim in Zacharia prophcta legitur sedere su-
Primo, excmplo sui incrcpat infidelesde falsis diis per lalentum plumbi (Zach. v). Ideoque de Plia-
et falsis bonis; secundo, proponcns novum Iiomi- raone el __'.gypliislegilur quod suhmersi sunt velut
nem , veteremjubet cxuere ibi, ct scitotequoniant, plurobuiiiin aquam vehcmcuiissimrun(Exod. xv),
85 COMMENTARIUM IN PSALMOS,—PSAL. IV. 86
qiiia ingravatum erat cor Pharaonis et __Egyptio-A Yel ila conjungipotest cum superioribus, quasi di-
rum. Petrus quoque quasi aliquid plumbi habens, cat : Nolite diligere vanitatem. Et scitote. Quare?
super isiquamambulans timuit; sed pondere non Quoniam mirificavit Dominussanclum suum; Do-
gravatus, aquisnon est submersus; sed extenlaad niinus exaudiet me cuni, etc. Sed diapsalma intcr-
eum Dominicamanu, est eductus (Matth. xiv). Do- positum sic jungi vetat. Proprietas enim diapsai-
minus autem Christusab omni peccati contagione, matis non conjunctionem inferiorum et superiorum
immunis super aquas intrepidus ambulavit, tan- verbprum exigit, sed disjunctionem, licet hoc pene
quam plumbea.gravedinis nihii habens. Unde dicit nusquam servetur. Licet enim diapsalma interpo-
Isaias : Et ascendit Dotninus super nubem levem natur, sequens tainen cum praecedenti littera con-
(Isa. xix). Quia carnem suscepit, nobis contra in- jungilur. Unde et hic aliter polest conlinuari lit-
centiva vitiorum refrigerium pr_ebentem,omnisno- lera, [Cassiod.]quasi dicat: Quod vana suntscitote,
xiaegravedinisliberam.Vos, inquam,filii horainum, el eliam scitole quid sequamini. Quoniam Dominus
estis gravi corde,et usquequo eril istud? [Aug.] ld Pater mirificavitsanctum suum, scilicet Christum,
est saltem in advenlu Filii Dei, praesente veritate qui esl Sanctus sanctorum, [Aug;] id est mirabi-
cesseterror vester. Ut quid diligitis,quasidical:Yere Jemeum ostendit suscitando, et ad dexteram suam
gravi corde estis, quia vos diligilis, [Alcuin.] id est B collocando, ad quem converti debelis ab amore
voto amplexamini,el quwrilis cum labore vanilatem niundi; de quo dicilur : Cum venerit Sanctus tan~
et meudacium,[Cass.] id est idola, quaevana sunt, clorum, cessabit unclio veslra (Dan. ix). Sicut ergo
scilicet, a vero esse aliena et mendacia, quia non dicilur Domiiuis dominanlium, et Deus deoruro, ita
sunt Deus ut dicuntur. Et ut quid hoc facitis, vel et Sanctus sanctorum, qui in se sanclus-est, et
diligitis,velquaerilisvanitatemelmendacium, [Aug.] alios sanctificans, [Gl. int.] Et per eum Dominus
id est lerrena, quaesunl vana, quia ut umbra trans- exaudiet me de requie aeterna, cum clamarem (vei
eunl? Oroniaenini que sub-sole sunl vanitas sunt et cum clamavero)ad eum. lla el vos exaudiet si cla_
mendacia, [Ilem., Aug.] quia non faciunt quod pro- maveritis. Et ideo clamate, el sic digni audilu eri-
mitlunt, scilicet beatos. Et ut quid hoc facilis, sci- lis, scilicet, si clamaverilis, et fecerilis quod sub-
licel cur de terrenis, quae vana sunt et transeunt, ditur.
vultis esse beati? Sola veritas facit esse beatos, ex VERS.5. — « Irascimini et nolile peccare, qtire
qua vera sunt omnia. Ul qtiid igitur temporalium « dicitis in cordibus veslris, et in cubilibus veslris
rerum amore delinemini? ut quid tanquam prima, « compungimini.
extrema sequamini? Irascimini. Quasi dicat: Ut autem et vos merea-
PARSII, oiaj>akp.a. mini exaudiri, irascimini et nolite peccare, [Aug.] id
VERS.i.— «Et.scitote quoniam mirificavitDomi- est si motus animi surgit, qui non est in potestate
« nus sanctum suutn; Dominusexaudiet me cum nostra, non ei consentiat ratio. [Cassiod., Alcuin.]
« clamaveroad eum. » Yenialis enim ira est, quaenon ducitur ad effectum.
__..scitote. [Hier., Aug.] Secunda pars, ubi posito Et sciendum quod primtis motus animi non est in
novo homine, velerem jubet exuere. Et sciendum nostra poteslate, sed Dei gratia contemperare pos-
quod ubi nos habemus diapsalma, Hebraei habent suinus. [Cassiod.] Quod ergo cousuetudinis est,
SELA,quodinterprelalur semper. Et est confirmatio permillit, :d est non prohibet; quod culpae,scilicet
et coramendatio praecedentiam, vel sequentium. mortale, prohibet. Quasi dicat : Irascimini quideui
[Hier.]In hujusmodi vero locis, dum psalmi ante primomotu, qui est invincibilis; [Aug.; Hier. lib. n
arcam Dominicantarentur, in psallendointerpone- adv. Pelag.] et si irascimini, nolite peccare, con-
batur silentium, et fiebat quaedam verborum inter- sentiendo, et ad effeclum dncendo. Haec eadem
cisio, quasi speciali laude aliud inlelligerentur se- Apostolus docet dicens : Sol non occidat super ira-
quenlia conlinere quam praecedentia.[Aug.]Ideoque cundiam vestram (Ephes iv). Quibus verbis innuit,
LXX interpretes raagis atlenrientes sensum et rei D ut peccalum sit onmino vel, id est eliam leviter
ordinem, quam Hrebrei verbi proprietatem, non irasci: justitia aulem est iram celeri pcenitudine
translulerunt SELA,sed pro eo posuerunt diapsalma. mitigare. [Aug.] VTel,irasciminr, vobismetipsis, de
Quo vocabulo significatur vocum divisio, in psal- praeteritis peecatis, el ulterius nolite peccare. [GI.
lendo, ut psalma sit quod psallitur , diapsalma int.] Yel, irascimini, primis motibus, cis resislendo
vero inierpositum in psallendo silenlium. Sicut et nolite peccare, id est ne ducatis ad affeclum.
ciip.ilu1.pKdicitur vocum copulatio in cantando. Et Post iram enim, removet etiam simulationem, di-
certum est, ubicunque diapsalma ponitur, rei et cens, qum dicitis. [Aug.] Labiis etiam in cordibus
personaefieri narrationem, ut sic post increpatio- vestrisdicite, ne silis de illis de quibus dicilur: Po-
nem infideliumChristum proponit, per quem Deus pulus hic labiis me honoral, cor aulemeorumlongeest
exaudil, dicens : scitole. Et nota et conjunctionem a tne (Malth.xy). Et in cubilibus vestris compungi-
ininiliis solere poni in propbeticis Scripturis, ut gimini, id esl in cordibusvestris compungiminido-
dicta cumvisione quaeest in corde conjungat. Nain lore pcenitentiae, ut seipsam anima puniens com-
saepeinvenis ila coeptum : Et dixit Dominusad il- pungal, ne in Dei judicio damnata torqueatur. Vel,
lum; Et factumest vcrbutnDominiad illum. Ita hic. in ctibilibusveslris compungimini,id est qua6iqui-
J.T PETRI LOMBARDI 88
btisdam stimulis adh-bitus excilate vOs.non pro A j « lus4ui, Dpminc; dedisti ,J_etitiamin cordo meo.»
dolore peccMoruiri,sed ad videndamlucem Christi, Signalum esi. Quasi dical-: Hoc illi dicunt, sed
tcilicet j non pro irriguo inferiori, sed pro irriguo jam, o Domine, lumenmltus lui, scilicet lumengra-
«uperiori, ut invisibrlium amore inardescatis. Vel tiae tuae, quo reformatur imago lua in nobis , qua
ita, dico nolite peccare, et si peceaveritis, compun- tibi similes sumus, est signatumsuper nos,id est im-
gimini per poehiteritiamde his quaedicitis in cordi-. pressum rationi, quae superior vis animaeest, qua
bus, [Gassiod. Rem.] id estde hisquae tractatis in Deo similes sumus, cui impressum est illud lumen,
corde vestro, quae eliam novit Deus, id est de con- ut sigillum cerae.Vultus ergo Dei, ratio nostra ac-
sensu et de his quaevoluistis. In cubilibus vestris, cipilur, quia sicut per vultum cognoscitur aliquis ,
id est de delectatione carnis, in qua captiva versatur ita per speculum ralionis , cognosciiur Deus, etsi-
ratio, ut fera in cubili. Vel cubilia sunt cogitationes cut vultus conformitate alius alii assimilatur, ita
ferocium, ut de homicidiis, vel rapinis, elhujusmo- per rationem nos Deosimiles sumus, secundum il-
di. Et esl, compungimini de his quaedicitis in cu- Iud : Fecit Deus hominemad imaginem et similitu-
bilibus vestris, id est compungiminide atrocissimis: dinemsuam (Gen.l). H_ecautem ratio per peccatum
cogitationibus. hominis deformataest, per quod homo dissimilis
B
PARSHI. Mutfakpm.VERS.6. — i Sacrificate sa- Deofactus est; sed per gratiam Chrisli reformata
« criCcium justitiae, et sperate in Domino; multi: est, vel recuperata. Unde Apostolus : Renovamini
< dicunt: Quis ostendit nobis bona? > spirilu tnentis veslrm, etc. (Eph. iv.) Gratia ergo
tertia qua renovatur imago creala, hic lumen dicitur. Tri-
Sacriftcate, pars. [Cassiod. Alcuin] Depo- enim est imago , imago scilicet creationis,
sito in praecedentiparte homine veteri, hic nos in1 plex
similitudinis. Imago
sacrificium jubemur offerre, quia certi sumus de imago recrealionis, imago
creationis est, in qua creatus est liomo, scilicet ra-
btnis. Quasi dicat: Compungimini, irascimini, et
tio; imago recreationis est, per qtiain reformalur
sacrificate, id est offerte, non animalia quibus non1 scilicel Dei gratia , qure menli fepa-
delectatur Deus. Unde per Isaiam : Sacrificia veslra1 imago creata,
randae infunditur; imago similitudiuisest, ad quam
odivit anhna mea (Isa. 1), sed sacrificate sacrificia1
factus est homo, qui factus esl ad imaginem et si-
justitiw, quod est spiritus contribulatus. Ut se pu- militudinem non Patris
niens homo per poenitcnliam,maptet Deo.Undeali- tantum, vel Filii, sed to-
bi: SacrificiumDeo spiritus contribulatus. (Psal. L). tius Trinitatis. [Aug.] Per memoriam, sinhlis Patri;
per intelligentiam, Filio; per dilectionem, Spiritui
[Aug.] Qirod bene dicitur sacrificium justitiae. Qttid sanclo. Unde meminerim le ,
enim justius quam ut suis quisque peccalis.polius' ( te. Lumen intelligamle, diligam
alienis ergovultus est gratia justilicationis, qua
quam irascatur, seque puniens per pceniten- imogo creala
tiam et satisfaclionem Deoofferat? Vel ita, com- insignitur. Hoc lunien est tolum et
8 verum hominis bonum, quo signatur ut denarius
pungimini et sacrificate sacrificium juslitiae, id est in
imagine regis. Horaoenim factus est ad imagi-
opera justa facite, post pcenitentiam et lamentum : nemDei,
quam peccando corrupit, sed renascendo
quod notat fortassis intefpositum diapsalma, scili- Unde Dominusin Evangelio : Redditequte
cet ut de veteri vita transealur ad novam, ut scili- signatur.
sunt Cmsaris Cwsari, et quw sUnt Dei Deo. (Matth.
celexstincto per poenitentiamveteri homine, sacri-
Ac £i diceret : Sicut rcddit Cresari
ficitimjustitiae secundum regenerationem novi ho- xxn.) [Alcuin.]
suam imaginem, sic animam Deo , lumine vultus
minis offeratur Deo, quia sic se offert ipsa anima1
ejus illustratam et signatam. Vel ita, ut iutransi-
jam abluta in altari fidei, divino igne, id est Spiritu tive
sancto succensa, ut post Pascha, quando torrebant legatur, lumen vultus tui, id est luminosus
vultus tuus, et illuminans nos, scilicet imago per
spicas igni confricantes manibus, sequatttr Pente-
quam cognoscetis nunc inaenigmate, in futuro prout
coste, quando novospanes denovis messibus offe- es.
rehant. Quibus significabaulur opera justiliae. Dico' Signatum est super nos, id est impressum est
animaenostrae. [Hier., Cassiod.] Etdicit, lumen vul-
sacrificate, [Aug., Cassiod.] ef sic speratein Domino, p^ lus
dona aelerna. Non enim hic ea recipietis, sedquia1 rationem, quia illuminosa est, et illuminat ho-
et vultus Dei, quia ut pra_dietum'est,
vix aliquis est qui diligat interiqra bona, queesola minem;
per eam videtur Deus. Yel lumen vultus , dicitur
diligenda sunt; caeterisautera ad necessilatemuten- crux
dum, lion ad gaudium perfruendum est, subjicit, Christi, quaenobis impressa est intus et exte-
mulli dicunt. Quasi dicat: Dico sperale, sed mulli1 rius, sciiicet in frontementis, et in fronle corporis,
dicunt : quis ostendit nobis bona ? [Aug.] scilicet et in signum regis nostri. [Aug.j Ut eniin nummus
fulura, de quibus ipsi dubitantet desperant. Ideo- imperatoris imagincmporlat, ita fidelibus signa coe-
lestis principis imprimuritur, quae crux est luroen
que dicunt: Quisnovil si vera sint? aut quis venit in talibus irradiat Deus. Et per hoc lu-
al)inferis, ut ista nuntiaret? Ad verum, quia
quos respondet men dedisliimtitiam
Propheta, sciiicet quod quaeritur. Quis oslendit no- spiritualem non foris , et3n
sed inlus in corde meo , ubi habilat Deus, ibi
bis bona? osleudit breviter quae bonasint quae- vanis,
renda, subdens : quaerendaest laelitia; inlus enim sunt vera et certa
bona, quaemali non vident, lemporalia sectantcs, de
VERS7.— « Signatum est super nos lumen vul- quibtis recte subdit.
89 COMMENTARIUM 1N PSALMOS:—PSAL. 1T. 80
VERS.8. — « A fructu frumenti, vini, et olei, A multiplicati sunt a tempore frumenlij vini et olei;
« sui multiplicati sunt. > perit enim hree multiplicitas, et singularitas tenettir
A fructu, vel tempore frumenti. [Alctiin.]Quasi in sanctis, de quibus dicilur: Mullitudiniscredentium
dicat: Dedislimihilaetitiaminius, sed illi qui dicunt, erat cor unum, et anima una in Deum (Act. iv). Se-
Quis ostendit nobis bona, multi sunt a tempore creti enim ab omnibus rebus nascentibus et morien-
frumenti, viiii et olei, id est a lemporali frumento, tibus araalores aeternitatiset unitatis, uni Deo lias-
vino et olco.-Vel:A fructu frumenti, vini et olei, • rere debent.
quia putant in his esse fructum, id est consumma- COLLATIO IN PSALMCM IV: « CCMINVOCAREM EXAU-
tum bonum. Et addit sui, non sine significationis DIVITMEDEUSJUSTITI.F..
causa, et est referendum ad haec tria, ut dicatur YERS.— Cum invocaremexaudivil nte. Ileli. i'"j
frumenti sui, vini sui, olei sui, ad differentiam no- AVENI,Munsterus, Sanctes, Campensis, exaudi me.
tandam. [Aug,] Quia est aliud frumeiitum non Hieronymtts juxta Hebr. videtur le.gisse AVITANI
suum, scilicet panis Dei qui descendil de ccelo. Est My el Pellicanus i~~yper duplex Kamet, AVANI.
et aliud vinum quod laetificatcor hominis. Est et Unde argumento est codices variasse, quia trans-
uleum Dei de quo dictum est : Impinguasti in oleo tulerunt, exaudisli me, et exaudivit me. Qtiod au-
lem Pratensis et interpretes pro Cajelano vertunt,
capul nteum (Psal. xxn). Et nota quod hrec tria B 1 responde niihi,, gratis faciunl, curo Deum nobis
magis humanis usibus necessaria poriit pro poliori- respondere, sit oraliones exaudire. Utrumque lege-
bus omnibus diviliis, quibus illi mulli qui non ris, exaudivit, exandi, exaudisti, responde, nihil lae-
ditur sensus. Fabertamen mallel occiniin Ecclesiis,
quaeruntverum booum, multiplicati sunt. Qui enim exaudisti me, in secunda persona. Sed cur? « Ex
non vident regnum coelorum intra se esse, in his Graecoinquit et iranslatione Romana. >
mulliplicaiisunt, non quidem in verilate, sed mul- Sicontttlisset exemplariaquaedamhabere ria~r,Y.owh
tiplicati in distractione el aerumna. Non enim mul- pto-o,quaedamtio-rW.o-jo-ag /_.'_,non pr_elulisset aliam
liplicatio semper ubertatem significat, sed plerum- translalionem nostrae Yulgatae. Eadem caeeitate
laborat CaectisBurgensis in quadam apologia, cujus
que ad multa distractionem, cum anima lemporali- est talis titulus : Pelri de Ponle Creci Burgensis,
bus dedila semper exardescit cupiditale, nec vacarc Apologiain eos qui pleraque divini sacrificii voca-
potest, sed multiformi et aerumnosa cogitatione bula et sensainhrerent. perperam obstinalis suis erroribus
Hic volebal eum Fabro legi
dislracta. Simplex bonum non siuitur videre. Isli pertinaciter
in secunda persona, exaudisti. Quod quam caeculiat
ergo innumeris phanlasmatibus dislracti, non in convicimus. Omnia tamen qure in ipsis iste repre-
siniplicilate cordis quaerunlsimplex bonum, agenles hendit, a Fabro vix apice mutato expiscatus est.
contra quod praeceplum esl : ServileDominoin bo- YERS.3. — Filii hotninum. In Heb. fc,-N .»
C BENE ISCH,id est filii viri. Et ad eum moditmtraducit
nilate, et simplicilad cordis quwrite illum (Sap. l). Hieronymus juxta Heb. Allamen in Commenlariis
Ista multiplicitasvehementer adversa est illi simpli- in Mallh. xvi: Quetn dicunt Iwminesesse Filiumho-
citati, qua simplex et verum bonum quaeritur de minis. Et nota, inquit, quod ubicunque in Veleri
bonus exsultat dicens Testamento scriptum est filii homiiium, in Haebraeo
quo :
— « quoque scriptum est iilii Adam, nominatim hunc
VERS.9. In pace in idipsum dormiam et rer recensens locum. Quare luee clarius collegimus
« quiescam. > setale eliam Hieronymi codices variasse, et LXX
•uloiMpiiimv. Usquequo tyravi corde.
Inpace.inidipsum. [Cassiod.] Quasidicat: Dedisli vertcrunt,
mihi Ia.tiliam utique de hoc quod in pace quae est Hebr. naS_jS i~~~~ nn "<" AD MEIIQUEBODI LI-
in idipsum. id est , immutabilis, dormiam ab CIUMMAH. Quod Hieron. in versione quam srep_
citamus ad preees Sophronii ita reddit: Usquequo,
omni slrepilu mundi secrelus. Et hoc erit, cum inchjti mei, ignomiuiosaditigitis, elc.: Pratensis ,
roortale hoc induerit immortalitatem; et requiescam Usqttequogloria mea opprobrio; Sanctes peripbras,.
id est fruarvita beata. [Alcuin.] Et hoc vere, quia usus est: Usqueqttogloriam meam vertetis in igno-
miniam ; Musterus: Usquequogloria mea eril in
jam est spes qure non confundit. El hoc est quod ignominiam; lnterpres pro Cajeiano, Eril ignomi-
ail : niw, Paraplirasis Campensis, Studebitis conlumelia
VERS.10. — « Quoniamtu, Domine, singulariier " afficere. ConsentilPellicanus, Usquequo gloria inea
< in spe constituisti me. » adignominiam. Tr.inslatoradCampen_em, Quousque
spreta magniiudine mea. Tanta varietas el discre-
Quoniam __, Domine, elc. [Rem., Cassiod.] Vel iiani i a lectione Yulgataoritnr cx seijuivocalione
ita, In pace. Quasi dicat: Hli laborant multiplicari verl-i Uebrxi ~~J CABAD, quod iiilerdum signilical,
liis temporalibus, ego aute.m in pace mentis dor- gravis fttit, quandoque honorabilemesse. Hinc Yl__>
CABOD gloria, et 1~~~3CEBODI, gtoria mea. Sed me-
miam, hic oulilusmundi tendens in idipsum, id est rito rogamus, unde habcamus gravi seu graves
ad illud bonum, quod est id ipsum, id est quod corde. SapvxapSioi?Luce clarius constat LXX
nulla vicissitudine commutatur, sed ipsum in se legisse, txd~~h "i~~.~TTD~ISADMEH CABOD LEBLAM-
manens immutabili perennitate consistit. Et re- MAH,id est, usqitequq gravi corde, posita diaslole.
adeo ut quod nunc
quiescam in fuluro. Et hoc vere erit, quoniamjam Deinde secuti, ul quid, elc,
tu, Domine,consliluisli me.Vel habitare fecisli me legitur unica diciione nnS_lS duabus distinclim
legebant LXX nnS ~h LEKLAMMAII,
singulariler in spe, id est in una spe, qua singula- Delh^et praesertimcum
affinitatemnon parvam, et
riter untun et verum bouum speratur, non in multi- facilis estcaph_habeant
l^risus, ut alterum loco alterius irrepat.
plicitale saeculi.Ei profecto erit quod speratur. Et Caeterum LXS|ungunt I.AMMAH nnb quod est pars
bene ait singulariler; hoc snim ait conlra hoc quod dictionis, cumalii secus legunt junettm LICLIMAH, ad
M PETRl LOMBARDI n
id quod niox sequitur illud, lil quid, facta pritis dis- A , postremo verbum coiiipungimini. Quod numerus
liic vel ibi yarietur, sehsum non mutat, cum «;e-
junctiuiicula IN LEB,id esl, corde, ~h ubi alii lege- penumero aJler p.ro allero soleat porii in sacris.
runt "h i_ic, iiiilium diclionis in leclione quam no- Quantum ad primum, felativum, quod, casu quo-
bis tradunt. Hieronymus Judaeispro Sophronio sa- cunque, genere, numefo apud Hebraeospassim sn-
tisfaciens, "ut in prrefalione explicuimus., junxit bauditur, ut liqueat exempli causa, psahn. vn •
nnbab LICLIMAH ad id, verbi diligitis , et adje- In prmceplo quod tnandasti; et incidit iii foveam
ctive- .accepit "~~~~OUEBODI, quando verlit, inclyii qudm fecil, in Hebraeonon ponitur relalivum. De
inei, quod alii dicunt gloria mea. secundo quatuor litlerse, aleph, men, res, vau, ci-
VERS.-. — Miriftcavit. Non possum satis mirari tra punclorum dislinctionem sic, 1^n« possunt in-
cur Sanetes, Mtmslerus, Pralensis, interpreles pro telligi omra indicativi modi "nCN id est, dixistis
Cajelano voluerint vertere, segregavitaut separavit, vel dicilis, praeterilum pro praesenli, sicut etiam
cum ipsi alteslentur verbum hic positum rf.2n Munsterus accepit initiuni psalmi secundi, Quare
traducens, quare ad lumultum conve-
HiPHLA significareextra controversiam, tum mirabi- fremuerunt,
lem reddere, lum segregare. Ac Hieronymus dixit, niunl gentes, ubi certum est Hebraicelegi per prre--
terilum. "w~~~ de conjunelione transpo-
mirabilem reddidit, licet ad sententiam parvi refe- sita RAGESCHU;
non esse digladiandum, cura possit
ral, curo quae sunt mirifica, extollendo creteris su- . respicere pro magnopere bonitale intelligentis aut praecedentia
periora facihius et segregamus. Ostendunt tamen
se sponle discedere a lectioni coromuniet recta. Sunt atti sequentia. Poslremo vcrbum Qi"~ DAMAM, id
el pleraque id genus, qua_piget adnotar.eccu levicula. R est, siluit, inde ~QT\DOMU,
"] nem refertur ad compunctio-
VERS.5, .— Irasciinini et nolite peccare. Heb. tet. Silentium cordis, quaefil in abscondito, et soli Deo pa-
enim est intimis visceribus
Quanlum ad priniam pariiculam t~~~~RIGZUPra- secrelo ad Deumire cordis, et converti, juxta illud psalm.
teiitis, Munsterus, el iriterpres pro Cajelano, con- XXXVII : Domine, anle te desiderium meum, et ge-
tre.niscite,seu tremile: Sancles, pavete, ut peccali milus meus a te non est absconditus. Alia pete ex
nomine homines timere debeant, et id repraesentat commentario.
sua paraphasi Campensis , dale operam sedulo ne VERS. 7. Signatum est super nos lumen vul-
peccetis. Qtiodiicet quam verissimum sit, tamen non lus tui, Domine. Heb. legunt ,-|p_ NESAH , quod
congruit hoc loco inlerpretaiioni apostolicae,Ephes. magno consensu verlunt leva, aut exalia super
iv, qui hunc versiculum intelligit de ira moderan- a themate NASAII nos,
da. Cum enim prremisisset, <./>y-?_-_- v.al p-h apap» est, exaliavi. riD_ loco a"~~ per sin el aleph., id
._CV_T_,confestim quid intelligat explicat; Sol ttun naliter ApparetLXX legisse iri vocabuli iiomi-
occidal super iracundiam veslram. Quam intelligen- fint, pro signo, licet sensnm ponderantes vcrte-
tiam plane tradit Hieronymuslib. n adversus Pela- braeiafflrmani signatum est. Elenim citra conlroversiam He-
audito :« y_ NESa radice NASASVD. signifieare
gianos, cujusverbahaudgravatim IraDei vexillum, quodprocul dtibioexalialui', a quononiine
justa est, ira autemviri de pertufbata menleproce- non incongrue deflexerunlLXX ~~D~NESAII, id est si-
dit. Unde et in psalmo dicitur: Irascimini, etc. Qui et traduxerunt lffj}u._£__8vj
versiculus (]uera sensura habeat Apostolus docet,: gnum, signaium esl. Isa.
Sol noncccidat super iracundiam vestram ut pecca- autem XLIX, legimus -D_!_-H.< ARIMNISI,id csiexakabo
ium omnino sil vel leviler irasci, justitia autem, ce- C signum meum. Qtiid ergo piohihct LXX sic usur-
leri pcenitudiiie miligare. > Eamdehi sentenliam in < Psaltes passe, prresertim cmri lumen illud de quo canit
descendens a Palre ltiminum, pertineat ad
Conimenlariis ad Ephesios recenset. « De quarlo Dei et conleraplalionem, quaequate-
psalmo, ait, hoc usurpatum nulli dnbium est, et vi- nus cognilionem
aelur illi esse contrariuni, quod alibi dicitur: Nunc Addehominem exallel, nemo novit nisi qui accipit.
aulem deponileel vos omnemiram, el indignationem quod radix vocabtili unde id proficiscitur, ut
ei maliliam, et blasphcmiatn,et turpem sermonemex probataticloritatibus adductisin suo Thesauro San-
ore veslro(Coioss.iu). Sed et simpliciter intellecluin cles, recte significatpraeter alia non pauca, capcre-
et donare; quod abunde quadrat imagini, quam
nocel, dum pulanlur iraefrena laxata. Duplexautem naturaliter
non sohimad nos, veruni etiam apud philosopliosirae gestamus, et qua Dei parlicipes sunms.
iiomenaccipitur, velctiin injuria lacescilinaturalibus YERS.8. —.4 fruclu frumenli, vini et olei mulli-
Btimulisconcitanitir, vel cum requiescente impelu plicati. Hebraei, ~~r~~~w~-'~~~ ]'X~ nj?n MEETH DE-
et furore reslinclo, polest mens habere judicium, le GANAN
nihilominus super eo qui putatur laesissedesideral a VETIRPSCHAN RABBU, quod potest iiilerpretari
ullionem. Arbitior ilaque de priori ira hunc dictum, cati temporefrumenlieorutn, et musti eorum mullipli-
el nobis quasi hominibus esse concessum, ut ad in- sunt, vel ut in versione Hieron : In tempore
rei faciem frumenlum eorum et niustum eorum mulliplicata
dignaealicujus inoveaiiiur,iranquillitalem- sunt. Pratensis habet ctim, Sanctes et Munsterus,
que meniis velut levis qtiaedamaura conturbet, ne- quofruinentum eorum el vinumeoruin multiplicata
quaquam lamen liimenlis gurgiiibus ftiroris suble- sunt. Interpres pro Cajetano non addit quo, sicut
vemur. > Hrec sacer Hieroiiyiuus. Quae nihil aut D j nec in Heb. haJ_etur. Pellicanus, magis quamtem-
parum respondont ad versionem istorum quae dissi-
del a sensu'Aposloli, et ila psalmographigermanam pore frumenti eorum et musti eorum mulliplicenlur.
dixerunt a fruclu, etc, emphasin
inlelligentiam forte aut aut distrahuiit. Inlerpretes qui
depravant
Unde et Hieionyinus in versione juxta Ileb. scri- senientirepropius expresserunt. Quid namque est
psil, irascimini et non mofe istorum, pavele, aut pore multiplicari a lempore fruraenti nisi fruetu qui tem-
conlremiscite.Sic et Pellicanus, irascimini. Quamvis ostendit suo colligilur, quod non male -~<~pa?pa-Ti.xi';
aulcm pavor cum ira possil conciliari, ut reddat in- Campensis, quod illis frumentum et vi-
ntun, quemadmodumoptaverant, abundanter pro-
telligentiam dignam, tamen non est idem aniroiaf- venerit, et divites facti sunt. Faber vult.gra_ispar-
feclus. liculam olei
Qum diciiis in cordibus veslris, et in cubilibiisve- inquit, sacerconfodi, lanquam superfluara. « Nec,
stris compungimini.Hebr. D3_i_;u;a-Sy Hieronymus particulam illam reperit,
D___:_S_. Iinx cumvetustumOrigenisHexapliPsalteriumrevovisset,
iniTl 1MRU BILBABCHE5I ALMISSCABCHEM VEDOMMU, td quod ipsius irianu fuerat emendatum,neque in Heb.,
esi loquimini in corde vestro supet;cubiti vestro, el neque, in caeteris editionibus, nec apud LXX repe-
silete; ut contendunt Hebraismi canriidati. Qua- riri. Quare inecclesiisnihilforniidiniesse debeiillico
tuof sunt quse in nostra edilione et LXX Q pa- locumillum emendare, et convellere particulam il-
riunt diversitatem : nempe relalivum, quw, non lam olei, el amodo canere, a fruclu frumenti el vini
positum in Hebraeo; deinde indicandi rooriiis, di- sui multiplicaiisunt. Ita Faber: 0 bone, quid graval
citis; terlio coiijunclio copulaliva, el transposila: gultur tuum olei parlicula tam mollis? Certe in
93 COSMENTARLMM. IN PSALMOS. — PSAL. V. U
Vcleri Testaroentosolet Domiuus innuere.bonoriim A sed moventur ad malum, non habetur in Heb.;
affluen.eni abuiidantiam per haec tria simul, fru- tamen ostendit debere subaudiri.
jnentum, vinum et oleum, ut est illud Joel n : VERS. 9. — IN pace in idipsum dormiam et re-
Ecce ego miltam vobisfrutnentum, vinum.et oleum, quiescam. Duplex potest fieri dislinclio : primo sic,
et replebiminiin eis. Paliaris iiaque canluin eccle- in pace in idipsum; deinde, dormiam et reqtiie-
siasticum oleo laetititi_eperungi, quoniam citra scam. Vel sic : in pace in idipsum dormiam, et
oleum nulla est melodia in Ecclesia. Nec movere requiescam. Priorem insectattir Caecus Btirgcnsis
debet dictuin Ificronymi, cuin nolitparticulamillani in Apologia, et subsannat cantuin eeclesiastieo.ui.i
confodi, convelli, ul exaggerat Faber, si in Eccle- ad complelorium et ad alias preccs, qui suspen-
sia decanietur praesertim etiam si non ponatur, dunl spiritum, in pace in idipsum, quasi debercnt
debeat intelligi, ad significandam diviliarum om- occinere, in paee in idipsum dorroiam, facta pausa.
nium opulentiam qtiad ; quasi insinuat Pellicanus At neuira est rejicienda, quia si perpendas quid
in Scholiis. De spiriluall consolalione lua nos longe signifieet in idipsum, fortasse magis probabis di-
magis gaudeamiis, qtiam illi sreculares de roesscet stinctionem priorcm quam postciiorem. Profccto
vindeiuia copiosissima. Pcrspicuum est autem vin- Augtist. inlerprelans illum veisicultini psalmi cxxi,
deiniam et ad alia transferri. Deinde Hieroityuius Jerusalem qttw wdificalur ul civilas, cujus partici-
quaesiionex ad Hedibiam prredicat nihil sibi pla- palio cjus in idipsum, docct idipsum esse qund
cere, nisi quod ecclesiasticum est, et quod publice niutari non potest, et significareipsum nomen Dei,
in Ecclesia dicere non timet. Apparet nihilominus qui est, Ego sumqtti sum (Exod. 111).Caetera qurc
codices variasse, quia in Graecis nunc legimus B creala sunt aliler et aliler possunt esse ; qui aulem
ilaiov. Quod si in quibusdam aliis non fueril, non creavit, aliter et aliter non polest esse, quoniam
refert, ubi iiitelligentia sana est, el codem recidat. (iicttimcsl ei : Mulabisea, et mulabunlur; in auteir
Quin si verum est quori aridtixiiiius in prologo de idem ipse es (Psal. ci). lgiltir cum Christus sit
rabbi David Kimhi, qui dicit dissensioncs fuisse in pax noslra, qui fecit ulraque unum (Ephes. n), et
exemplaribus, et nonnullas dictiones fuisse ascri- ea pax est rclerna, quaeexsuperal omnein sonsuin
plas margini, non est omnino iroprobabile,quibus- (Philipp. iv), et immutabilis, in qua omnes unum
dam codicibusadditam in iine illius -vocabuliIitte- sumus : noiii-c congruentissinie lihi videtur quod
rulam dunlaxat unam, videlicet nun , ut legas idipsum conveniat liuic paci ct jubilemus in pace
7C_t>VW loco D.flll liabebisvinumel oleutntiros- in idipsum, pace, qua1 est sola imperturbabilis et
saraen dictionemcomposilam. Facile esl autem aut immortalis? Quod si proprius vocabulum in He-
addere aut expungere unam litlerulam. Nec obstat brseo positum inspicias, pervidebis non posilum
quod sequendo lectionem illam neque conjunclio simpliciler ~~~i IAHAD, id est simul, sed cum pro-
secunda habeielur, nequc aOixum seu pronomen, noniine vau, quod significat eum ~~~\tIAHADAN ,
quia interpretes hoc supplenl, niaxime cmn Psal- quod LXX interpreles dixcrunt : ei-i TOCO-T.ad in-
terium sit carmen lyricum, ut probavimus in prre- nuenriam summam unitatem. Haecpotuissent silen-
fatione. Et in hoc versu Munsterus el Sanctes ad- tio prenri, si quidem tacuissent. Nec tamcn prohi-
diderunt quo, sic primo psalmo dixil Munsterus, beo emendare, sicubi in pausis aut aliis manifesie
Non sic impii, sedmovenlurad matum, sicut palea; aberretur sine imperitia, sine incogitanlia.

PSALMUS V.

____L_1 TITCLUS : « 1SFIXF.MPROEAQU.ECONSF.QUI- C dirigens nos in finetn, id esl ad reternam hrrredi-

TURH.EREDITATEM. > tatem, qtia. est consummatio. Est pro ea libera, id
Verba mea. Tilulus: In finempro ea qum conse- est Sara honoranda, id est agit de Ecclesia hono-
quilur hwreditatem. [Uem.] Titulus hujus psalmi randa, per liberam Saram significata. [Rero., Al-
historiaeGenesis alludit, ubi legilur quod Abraham cuin.] Quia hic honoratur Ecclesia, cui habenda
duos filios habuit, unum quidem de ancilla Agar, haeredilasaffirmatur, a qua aemulaexcluditur. Unde
scilicellsmaelem; alterum vero de libera Sara, scili- sequitur quare consequitur hwredilatem, non sic
cotlsaae.lsmaelveromajornatttpersequebalurlsaac, Synagoga qtiae ejicitur de domo. [Aug.] Ecclesia
diim luderel cum co. lnleHigcnsergo Sara ludum vero est qure haeredilalem,id est vitam aeteniam,
lsmaelis eum Isaac persecutioncm esse, dixit viro id est ipsum Deum accipit, qui dicitur nostra hrc-
sno : Ejice anciUam et filiutn cjus de domo (Gen. reditas, quia ipse pascit nos et continet, et nos
xxi). Ejecta itaque est ancilla de doim, . ;-ro _ilio, qtioque haereditas Dei dicimur, quod ipse nos ad-
et libera ctim fiho li_ercditalcni obtimiil. Ad iunc _.:i:.:<* .-atet regit.
historiara vidctur respicere lilulus, cui etiara qure- [Cas.iod.] Intentio prophetaeest certificare fide-
dam vcrba psalmi alludunt. Verum non de hislo- les de haereditalehabenda. Modus : triparlitus est
ria, imo uo signilicalo agitur hoc psalmo. Libera D psalmus : primo, agit de baereditate quam sibi pe-
oiiim Sarrr, qure non secundum naturam, sed per lit, et asserit sibi dari, rcmulam dicens excludi;
Dei graliam prperit, Ecclesiam signiiicat, qure fi- secundo, petit auxilium contra ea quae_emulainge-
lios spirituales Deo gencrat, non vi carnis, sed rit; ibi, Dotnine,deduc ; lertio, prremia bonorum
gratia Dei. Ancilla significat Synagogam, qttrepro oslendit, ul sicut lerrel pcena, ita illiciant pracmia;
lemporalibus servil; cl totum corpus nialorum, ihi, Et Imtentur. Hoc modo distinguitur hic psal-
(jtii fecundi et tcrrenis abundantcs perseqiumlur mus. secundum Cassiodorum. Augaslinus autem,
Ecclesiam el filios ejus tormentis et illusionibus : qui quinque facit partiliones, hoc modo : pritis
qua. tanien conseqtiitur Iircrcilitatema.lernam, illis orat Ecclesia. ut audiatiir; secundo, ut intelligat
cxclusis. El cst sensus (it:i!i la'is Psalmtis isle. qu_eimi-eriiunleain ad videnduin Deum, vel ut.se
 P5' PETRI LOMBARDI .96
esaudTlam cognoscat, ibi, Quoniam ad U orabofA. A substaiilia Patris el Filii, et una divinilas, _n_ co-
teflio, promittit se fuluram Dei domura, ibi, Ego aeternilas, perfecta aequalitas, nulla dissimilitudo.
aulem'; quarto, orat juvari intus, ibi, Deduc me; Si igitur credis alium Christum esse a Palre in ali-
quinto, propbetat qnae poena sit malis, quod prae- quo tameu dislanlem secundum naiuram, a Cha-
mium ; justis ibi, Judica illos. [Cassiod.] Ecclesiae rybdi Sabellii evasisli; sed in Scyllaeis scopu-
ergo vocataea Deo, trina est oralio hic, quaeorat lis Arii naufragasti. In medio ergo naviga,
separari a malitia saeculi, et ad Deum pervenire, utrumqiie periculosum Iatus devita , et dic : Pa-
ila dicens: ter, Paler est, Filius, Filius :.alius Pater, alius Fi-
VERS.i. — « Yerba mea auribus percipe,-Do- lius, sed non aliud, imo lioc ipsum, quia unus
i mine, intellige clamorem meum. > Deus.
Domine, percipe verba oris mei, [Cassiod.] id est VERS.3. — « Quoniam ad te orabo , Domine;
psalmodiam, et.inlellige clamorcm meum, id esl,. « mane exaudies vocemmeam. >
cordis affeetum, quo ad te clanio, [Aug.] quod[ Quoniam ad te. Secunda pars secundum Au-
clamabat Moyses tacens. et Sttsanna a presbyteris.; guslinum: Hucusque est oralio Ecclesiae, ut au-
• accusata.
Intellige, dico, et percipe aufibus, id est diatur, liic lamen intellectus eorum quae impe-
"
praeseulia tuaemajestatis. Et per hoc quod ait. In-. diunt eam ad videndum Dominum. Vel ad hdc ut
tellige, bene ostenditur quod spiritualis clamor est,p se exauditam esse cognoscat, prius "Ecelesiaquasi
non vocalis, qui intelligitur. Unde et auris Dei,, in praesenti volens audiri, dixit : Exaudi oralio-
non corporcum inslrumentum, sed praesenlia di- nem in quo ipsa tuam vocationem ostendit; sed
vinae majestatis accipituf. Yox enim corporalisj caligans inter procellas hujus sreculi, seiitit se nnn
aure corporis auditur, spiritualis vero inielligitur, videfe quod cupit, et tamen sperat. Scit autem
Ideoque nota congruam verborttm dislinctionem, quare non videat, quia adhtic est ei nox peccato-
cum ait, Verba percipe, clamorem intellige. Ett rum. Dicit ergo : Quoniam ad te, quasi diceret
quia qre et corde clamo, ideo. oravi, nec sum exaudita; nec lamen desistam, imo
VERS.2. — «lntende voci orationis meae, rext ad leorabo, o Domine, non in nocle peccatorura,
« meus el Deus meus. > sed in mane exaudies vocem meam. Non in nocte,
Intende voci orationis mem, vel, exaudi oratio- quoniam peccala fecerunt; sed ea finita, videberis.
nenv meam; alia littera: [Cassiod.] Ecce ter dee [Alcuin.] Mane est finis tenebrarum, et initium
eodem oravit, oralionem diriges ad sanctam Tri- lucis, quae semper crescit, ut nec incipientes ex-
hitatem, dicens : Tu dico qui es rex tneus, scilicell _., cludanlur, qui consueludine et amore peccandi
Christus, et lu q.ui es Deus meus, scilicet 10\ discedentibus quasi tenebris et incipiunt Dominum
pater. [Aug.] Rex enim proprie dicitur filius, se-;. videre, et in eo paulatim proliciunt, [Aug.] Et quia
cundum. consueludinem . Scripturae, et fortassis s nondum exaudita est, sed se exaudiendam dicit,
ideo, quia secundum hominem uncttis est oleo spi- cur ergo prius dixit, Exaudi, et non, exaudies ?
riluali. Et bene primo ponitur rex, quia per eum _, Quia forsan supra clamavit, volens in praesenti
itur ad Palrein. Unde subditur, Et Deus meus. Et;t . audiri, et ideo dixit, Exaudi. Sed quia in nocle
tamen non dicit, intendite, sed inlende. Qnia fides s clatnavit, non est exaudita. Et quia noirest exwi-
catholica non duos aul tres deos pracdicat,sed ip-,. dita, sentil quid oporteat transire, ut audiatur. Et
sam Trinitatem unum Deuni; non ul cademTrini- ideo ait, Exaudies. Vel superius exaudita est, sed
las simul possit aliquaiido Pater, aliqnando Filius,, non intelligit se exauditam, quia nondum videt
aliquando Spiritus sanctus dici, sicut Sabellius s auditorem, nisi tenuerit. Et est sensus: Oravi,
credidil; sed ut Pater, non riisi Pater; et Filius,. nec sentio me exauditam; et adhuc, Ad le orabo,
non nisi Filius ; et Spiritus sanclus, non nisi Spiri- Domine. [Alcuin.] Et quoniam ad te orabo, mane,
l_s sanctus. Et haec Trinilas non nisi unus Deus s hochon mutatur, exaudiesvocemmeam, id est in-
Sihquia vere unns Deusest. [Aug. tract. 36 in '„ D telligam me exauditam. Et in hoc,
Joan.] Unde Christus dominus ait: Ego el Paler ,_. YERS.i. — « Maneaslabo tibi, et videboquoniam
unum sutnus (Joan. x). Ulrumque audi, et adverte, 5 « non volens Deus iniquitatem tu es. »
ct unutn, et sutnus, et a Charybdi et a Scylla libe->_ Jtfene. [Aug.]Non ero horarius, sed as*abotibi
raberis. Quodenim dixit unum, liberat te ab Ario;, perseveranter, et per munditiam vitae, non jacebo
quod dixit sumus, liberat le a Sabellio. Si unum , in terrenis, quaerensin eis beatitudinem. Per hoc
ergo non diversnm; si sumus, ergo et Pater et Fi- j. enim quod ait, astabo, duo nolal, mentis directio-
lius. Sumus non delerminate dicerel de uno, nec ic nem ad aeterna,et perseveranliam. Et videbo,id est
unum de diverso. Erubescant ergo Sabelliani, qui ui sciam, quoniam lu es proprie, qui stabilis manens
dicunt ipsum esse Palrem qui est Filius, confun- i_ das cuncta moveri. Deus es. El ideo non es votent
denles personas; qui dicti suntPatripassiani, quia ia iniquitatem,id est scienliam, [Alcuin.] quod Deum
dicunt Patrem fuisse passum. Ariani vero dicunt nt esse, et placere iniquitatem, nunquam conveniunt
aliud esse Patrem, aliud Filium : non unam sub- 3- [Cassiod., Alcuiri.] Nota singula verba, es dicit,
stanliam, sed duas : Patrem majorem, Filium mi- i- quod proprie convcnitDeo. Item astabo tibi. Astat
horem. Noli hoc dicere, tu catholice; una enim m ille Deout praesens,qui purus est. [Hier., et Aug.J
 97 COMMENTARIDM 1N PSALMOS."—PSAL. V. <\R
Et hoc, Mane,scilicct niox ut lenebras vitiorum de-- Aj quod est. Mendaciumvero non est substantia, vel
serit. Vel ita, Mane astabo tibi, non mutalur. Ett nalura, id est non est de eo quod est naturali-
t".nc videbo, te. Noh enimvidel Deum qui terrenis5 ter, sed de eo quod nou esl. Et merito
perditur ,
iuhaeret, sedqui in mane virlutum Deo astat. Beatii qui deelinal ab eo quod esl ad id quod non est. Et
enitn mundocorde,quoniam ipsiDeum videbunt,etc. sciendum quia non omnino idem est
mentiri, et
(Matth. -y). Ideo, Mane astabo, ut videam te, quo-- mendacium loqui. [Aug. in Ench. cap. 18, et De
niam lu Deusesnon volens iniquitatem. Iniquitas,, mendacio, c. 12.] Mentiri enim est contra
scilicel mendacium, homicidium, dolus, et hujus-- quam quod animo seiitit loqui
quis. Et s*ane aliqtiiando
modi sunl nox, qua transeunte fitmane,ulvidealur r verum dicens, mentitur, quia contra conscieiitiam
Deus. Et reddil hic causam, quare mane aslabit, ett loquitur; aliquando falsum dicens, verax
est, quia
videbit. QuoniamDeusnon vult iniquitatem, quo-. non contra conscienliam loquilur. Mendaciumvero
niam si vellet, posset ab iniquis videri sine mane. est, falsa significatiovocis, cum inlenlione fal-
Verenon vis iniquitatem, quia, lendi. Ut ergo mandacium sit, necesse est ut fal-.
VERS.5. — « Neque habilabit juxta te mali-. sitas subsit, et contra conscientiam dicatur. Hoc
« gnus : neque permanebunt injusti ante oculosi atitem quod hic ait, non generaliter de omni men-
« tuos. > c~ dacio
accipiendum esl, sicut nec illud : Os quod
Malignus.[Gl. int.] Qui malura vult proximo, etsii meniilur occidit animam (Sap. i). Stint enim tria
non possit, neque habilabitjuxta te, id est non sic: genera mendaciorum. Nam sunt mendacia
quae-
videbit te, ut adhaereatlibi. Unde subdit, neque.per- riam pro salule, vel commodo aliciijus, non mali-
manebuntinjusli. Injustus est qui. non facit quodl tia, sed benigniiate dicla, ut obsletrices in Exodo
debet. Ante oculos luos, id est arite Jucem tuam, fecisse leguntur, qnae dixerunt Pharaoni falsum,.
quia oculi mentis eorum prae lenebris peccatorunai pro filiis Hebraeorumservatis (Exod. i). Haecau-
non sustinent lucem reclae intelligentiae,et si ali- lem mendacia non re, sed in dolo, vel indole
quando vident veram lucem, non permanent, quo- laudantur. Qui sic mentiuntur, non mendacium
niam ea amant quaea vero avertunt. Sed si hrec in eis, sed dolus, id est prudenlia vel indoles-ktu-
nox transit, fit eis mane, ut videant, el inh_erea»t datur, quia qui sic solummodo mentiuntur, me-
veritati. rebuntur ali quando ab omni mendacioliberari.
\Teliia, Mane,mane dicit, quandp incipiet aeter- Est eliam aliud mendacii genus, quod fit joco,
nilas. Et esl, Oraboad te, Domine; et quoniam ad quod non fallit. Scit enim ille cui dicitur, causa
te orabo, hbc non mutatur. TJRem.]Mane, id est in pQ joci dici. Et haec duo genera mendaciorum non
inilio aelernilatis. Exaudies vocem meam. Et in sunt sine culpa, sed non cum magna. Perfectis au-
illo, mane, ego astabo tibi, ut; prcesens. Et tunc tem non convenit menliri, nec eliam prb temporali
plene viriebo,Quoniam tu es Deus non volensini- vita alicujus servanda, cujus morte non occiditur
quitatem, id est, intelligamquod non placent libi anima sua, id est jtisti tacentis, vel alterius, id est
iniqui. Et vere, quia lunc, non habilabit juxta te occisi. Licet autem eis si non falsum dicere, ve-
malignus, sed tolletur impius ne videat gratiam rum tacere. Ut si quis non vult hominem ad mor-
Dei. Et lunc non pcrmanebunt injusti ante oculos tem perdere, verum taceat, sed non falsum dicat,
tuos, et si hic misericordiam ejus habuerunt, qui ne pro corpore alterius animam suam occidat. Non
solemsuum oriri facit super bonos et malos. [Al- est enim culpa verum aliquando lacere, ul et Do-
cuin.] Injusli sunt, qui mala faciunt. Vere non per- minus in Evangelio oslendil discipufis suis, dicens;
manelmnt.Nam Multa habeovobisdicere, quw non poteslisportare
VERS.6. — « Odisti omnes qni operantur ini- tnodo(Joo.n. xvi). Illud aulem ubi non est duplex
< quilatem; perdes omnes qui loquuntur menda- cor, non debet dici mendacium. Ut, yerbj gratia ,
i cium. > si quis commendetmilii gladium, et promillam rcd-
Odisii;_mnes.[Rem.Aug.]idestviderisodisse,dtimD dere poscenti: si furens poscit, non debeo red-
ne se vel alium oceidat. Ideo non hic est
separas a ie. Non enim odium eadit in i.cuu_, si dere,
odire dicitur malos, quia non sinit manere in se. 3_-_P-..'__ cor, quia cum proraisi reddere, non cogi-
lurenlem posse repetere. Si quis ergo omnia
Omnesdico <__.» operantur iniquitatem. [Hier.] Non tavi
dicit qui oporati sunt, ne excludat poenitentiam, mendacia vitarc npn potest, vel sola htijtis neces-
sitatis habeat mendacia, ut etiam ab istis, si sola
per quam peccalores juslificanlur; sed qui operan-
tur iniquitatem. Et accipit iniquitatem, gcneraliter remanserint, liberari mereatur, el Spirilus san-
quodlibet a divinis mandalis alienum ; quod ope- cli robur accipere, quod quidquid perpeiicndum
ratur ille cui placet. [GI. int.] Si vero displicet, est, pro verilate contemnat. Tertium vero genus
etsi cadit, languor naturae facit, non ipse facit. mendacii est, quod ex malignilate et duplicitate
Unde Apostolus: Jamnonego operor iltud, sed procedit, quod omnibus et summopere cavendum
quod inhabitat in me peccatum (Rom.vn). Sequi- est.
tnr : ___._perdes omnes non solunr operantes , sed YERS.7.— « Yirum sanguinum et dolosum abo-
ctiam eos qui loquunlur mendacium. [Aug.] Quia i minalur Dorainus. >
hoc cst 'verilali contrarium. Verilas enim esWc eo VERS.8.—«Ego autem in multitudine misericor-
 98 PETRI LOMRARDl 1«0
i diaelusc intrabo in doriium luarii; adorabo adI A malis cos reunquii, in id quod elcgerunt expellens
« tcmplum sariclum 1uuni in limbrc tuo. > eos. Hoino ycro cum punit, malo voto boc agit. Et
Virum sanguinum, [Cassiod., Aug.] ld est ho- ideo ipse prior malus est, dum punire vult malum.
micidam, idem repetit quod supra dixil, ibi, qui Deindecausam supponit, qnare debeat deduci.
operantur iniquitalem et dolosum,scilicet quidecipit Propler ii.imicos nteos, confundendos, vel con-
vicinum, hoc esl, quod supra dixit: Qui loquuntur vcrlcndos : Et dtrige viam meatnqua ilur ad te, tn
raendacium. Hos inquam Domitius abominatur, id conspectu luo, id est conscienlia, ubi homo aliquis
est exhreredabit. Solent enim abominali dici ex- non videt, sed tu solus, cui honhni laudanti yel vi-
haeredati. Ecclesia autein quae consequitur haa- tuperanti non est credendum: quia non videl in
reditalem, exsullat in spe, dicens: Ego autem. conscientia, in qua iler ad Deum dirigitur. Ideo
[Aug. in conclus. Iiuj. psal.] Tertia pars secundum subditur:
Augustinum, ubi Ecclesia se promisit futuram Dei VERS.10. — "«Quoniam non est in ore eorum
donium, et hunc proximare in timore, ante futuram « verilas; cor eorum vanum est. >
consuramationem, qu;e espeliit limofem. Quasi di- Quoniam non est in ore eorum tcritas, cor eorttm
cal : Maligniet injusli non permanebunt ante ocu- vanum est. [Hief.] Vel ita secundum aliam lilleram,
los, Ego autem in multitudine misericordiw ium, id B ubi etiam distingiiitur liltera sic: Propler inimicos
cstnonmeis meritis, sed mulla riiisericordia lua. meos, qui insidiantur milii, dirige, id esl ostende.
Introibo in doniumttiam, [Rem.] id est coelestem,vel [Rem.]. Vtam meatn, id est pneccpla lua, »"neon-
multiludo miscricoruite Dei est, multi .et perfecli spectu luo, ut prre oculis habeam ipsa pi-aecepta.
sancti, quos nunc paril Ecclesia. Cum quibus dicit Et per ea me regas, ila ut in haeresimnondeclincm,
Ecclesia : Introibo in multiludine misericordiaetuie, vel ad dexleram prosperitatis, vel adsinistram ad-
id est cum mulliltidint. bominum perfectorum, et versilalis, sed regia incedam via, quae est Chri-
beatorum , qui talcs sunl ex misericordia tua. stus, qui dicit: Ego stim via, veritas, et vila (Joan.
[Gl. int.] Inlroibo in donum luam ccelestem, ullapis xiv). Quoniam non esl in ore eorum veritas, [Aug.]
in sedificium.Hie nolatur liberaeSarae, id est Eccle- scilicet iuimicorum meorum, quorum judicio non
si.aereceplio, sicut supra ancillae exclusio, ut di- cst credendum. Et ideo ad conscienliam ubi Deus
clum est: Non habitabit jhxla te malignus, elc. vldet, fugiendum est. Nec mirum si veritas in ore
In hoe introitu perfectio est, per hoc iniroibo: quia eorum non est, quia, cor eottim vanumest. Et ex
adorabo ad templumsancium tuum, coelesle. [Aug.] abundantia cordis os loquitur (Luc: viu). Vanum
Id esl proprie lemplum, non in' leraplo, cui ope- ._ est cor eorum, quia cor eorum fallilur de pec-
ribus bonis et orationibus appropinquo, orans ut cato, putaris peccata quaedam non esse peccata, et
sim in ejus scdificio.Hocdicitur de progressu, qui aliquid esse peccatum quod non est peccalum. Etde
esl prius quam detur consummalio. Adorabo dico, poena peccati, quia promitlunt sibi impunitatem.
in limore tuo, qui est magnum praesidium pro- Et lantum modo non est in ore eorumvveritas. Sed
ficientibus ad salutem, sed pervenientibus foras eliam
mittitur. Non enim liment jam amici, qnibus di- VERS.11. — I Sepulcrum patens est gultur eo-
clum est: Jam noti dicam vos servos, sed amicos « rura; linguis suis dolose agebant : judica illos
(Joan.x\), cum scilicet ad id perducti fuerinl, quod « Deus. »
promissum est. [Hier., Remig.,et Alcuin.] Gutiureorutnest sepul-
YERS.9. —« Domine, deduc me in juslitia tua; crum patens, id est comparabile sepulcro patenli,
« propter inimicos meos dirige iu conspectu luo quia felida promunt ad corrumpendum alios. Qui-
« viam mcam. > bus si non proficiunt linguis suis, id est malis,
H Domine, deduc me. Quarta pars secundum dolose agebant. Si enim aptenon possunt decipere,
Atigustinum , ubi Ecclesia proficiens inter im- dolose agunl, sub specie veri falsa inducentes. El
pcdimenla orat juvari intus, ne linguis dolosis D I nota quod ait, agebant, quia non modo moliunlur
avertatur. Secundum Cassiodorum et Alcuinum,. dolos, sed efticiunt quod intendunt, cum alios se-
est hic secunda pars, ubi Ecclesia pelit auxilium ducunl. Vel ita : Gultur eorum est sepulcruin. Pro
contra ea quae aeniulaingerit. Unde ipsa peribit, voracitate, pro qua adulando meniiuntur. Et addit,
quasi dicat: Inlroibo, in futuro, adorabo, sed nunc patens quia semper hiat illorum voracitas, nt se-
contra adversa, o Dotnine,deduc me, id est fac me pulcrum patens in recipiendis cadaveribus paratum
proficere. [Alcuin. et Gl. int.] Deductio enini est. Vel ita : Guttur eorum est sepulcrumpatens,
convenit proficienti. Per hoe declarat se in pro- [Aug.] quia mendaces blanda adttlatiohead se tra-
fectione esse, id est in provectu ad perfeclionem, hunt homines, et sibi assimilando devorant, quibus
nondum in ipsa perfectione. [Cassiod., Aug. ] mortuis, ipsi sunt sepulcra. Sequilur : Linguis suis
Deduc, dico in justilia tua qua poenitenteset sup- dolose agebant : hoc non mutalur. Judica. Quinta
plices recipis, non in juslitia hominis, id est quae pars secundum Augustinum. Et est haecprophetia.
hoinini videtur justitia, ubi malum promalo datur, qua praediciturquaepoena sit malis, quod praemuim
quod videtur homini justilia, quod Deus non facit. justis. Nqn est hic optalio, sed videt quod futurum
Quia etsi punit, non suum malum infert, sed suis est, secundum justiliam Dei. Quasi dicat, El quia
101 COMMENTARIUM INPS\LMOS. — PSAL. V. m
tales sunl, o Deus,judica illos. Non optat, sed quodi A nem. Et est sensus, bona voluntns tua qua vocas,
futurum esl pra.die.it.Judica, dico, sic : prolegit nos, el vinccre facil, cl accipitur totum
VERS. 12. — « Decidant a cogilalionibus suis;; de praesenli.[Cassiod.] Vel ita, imoverlio indicat
< secundum mulliludinem impietatum eorum ex- beneficia Dei, scilicet praesentiset fuiuri teroporis,
« pelle eos, qubnianr irrilaverunt te, Domine. > cum ait, scutobonw voluntalis tua:coronaslinos,elc.
Decidant a\cogilalionibus suis, id est frustren- Et accipilur partiin de prajsenti, parlim de fuluro.
lar opinionihus suis [Cassiod., Aug. ] Deci- Sculum enim quod a rotundltate dicilur, et esl rc~
dit enim qui spe sua iruslratur. Yel sic, dcci-• tundum in patria David, duo facil, quia corpus
danl, id est damnenlur. Et hoc, a cogitalionibusi muuit, caput coronat. Ita graluita Dei voluntas,
suis, id est tesle conscienlia eorum, et accusanles qui nos vocat, cst dcfensiohic conlra omnia, et in
eos. Ila decidant. Expelle eos qui sibi videnlur in- futuro corona, utclypeuscapiliaplalus, eorona cst,
tromissi secundumtnuititudinem impietalumeorum, cordi defensio. Et, Domine coronasti nos ut sculo
id est longe, ut mcrenlur niultaeimpietates eorum,, bonae voluntatis tuae, id est bona voluntas lua, in
pelle eos ab haereditaleseterna, quae videndo Deumi praesenlinobis est ut scutum, in futuro ut corona.
possidetur. Nam secundum quantilatcm et qualila- COLLATIO INPSAl.MUM : « VERBA
tem peccaiorum,expellenlurplusminusve. Ideoex- j} MEA,etC. »
VERS.9.—Dirige in conspeclu tuo viam meam. In
pelle,ijuoniani, o Dominc,irritavcrunt te, vel amari-
caverunl le, id est peccando te cibum veritalis; Heb. CHAR
conversus est sermo ~]~~~i~~y~
LEPHANM DARCHECA
nann HANES-
suavem sibi amarum fecerunl. Panis enim qui deL tuo viam meam. Hieronymus , Dirige itt conspectu
ad Siiniam el Fre.el-
ccelo descendit, qui in se dulcis est, el vila aegris, lam, et lib.. m, adversus Pelagianos, atteslatur va-
ita amarus esl per peccala, ut sustinevenon possint. riasse exemplaria, ei eodem recidere sentenliam.
Ait enim;« Salomon loquitur: Eslo confidensin Do-
VERS.13. — « Et laetenlur omnes qui speranl minum in loio corde tuo. In lua autem sapientia,
« in te; in aeternum exsultabunt, ct habitabis ini ne exalteris, in omnibusviis luis cognosceeum, ut
c eis. > rectas faciat viastuas. Inlellige quid loquitur : Nec
in sapientia nostra, nec in ullis virlutibus confi-
Et Imtentur.Tertia parsesl hic secttnduraCassio- dendum; sed in solo Domino,a quo gressus homi-
•
dorum, ubi post retribuliones malorum subdit pra_- nis dirigtmtur. Denique praecipiturut ostenriamus
mia honorum, ut sicut lerret pcena, ita alliciant; et vias noslras, et nostras esse facianitis, quaenon
dicat: Illi et labbre proprio, sed ejus adjutorio atque clementia
prremia. [Hier., Aug.] Quasi decidant, recte fiunl. Unde scriplum est : Rectumfac in con-
ccntra isetenlurboni in futuro de habita haereditate. spectumeoviamtuam, siveut alia exemplariahabcnt,
Omnes qui modo sperant in le. Quibus gustantibus P rectamfacinconspecluf.tuo viammeam,utquodtibire-
clum
sucivis es. Unde : Guslaleet videle quoniamsuavis mtis. Profcctovia est, etiam mihi rectum videatur. lta Hierony-
Dei,est via nostra. Est via Dei
est Dotninus (Psal. xxxm): Dico laetentur, et non praecipit et oslendil; est via nostra, qua adquam euni
dubie dico [Cassiod.] quta exsullabunt in[ mternum, lendimus. Unde psalmo cxvm : Servavi mandata
nontemporaliler. Unde exsultabunt? ecce, et, id est lua el luo.In lestinwnia tua, quia omncsviw mcm in con-
hoc psalmoet caeterisomnibus,ponun_
habitabis in eis Hoecest aeterna ex- spectu
quia [Aug.]. neoterici interpretes alia vocabula a vulgatis, sed
sultatio eorum, cum teinplum Dei fient jusli, et erit cum non Iredatur sententia, nolo his Ieviculistor-
gaudiumipsorum, ipse ineolatus eorum. queri lectorem, quanquam debuissent meo judicio
VERS.14. — « Et gloriabunlur in te omnes qui communi editioni deferre, si tamen eo animo relin-
quunt ut damnent, quod non facile credimus de
« diligunt nomen luum : quoniam tu benedices omnibus. Monet tamen decimiis_versus, in quo
« juslo. > habeinus, Cor eorum vanutn cst,' Heb. ~T~~\D3lp
Et tunc qui diligunt nomen tuum gloriabuntur in QUIRBAM UAVOTH , Intimum eorum pravitates. Et
non dissideat sensus, taroen H.ierony-
te, tanquam habentes ad fruendum quod diiigunt, qiianquam mus asserit melius baberi in Hebraeo.Q~~~)QUIR-
quae est haereditasaelerna, qua de intitulatur psal- BAM. Non dicit Ilieronymus quod melius transfe-
mus, ldeo gloriabuntur, quoniatn tu benedices juslo, ratur intimum quam cor, sed quod melius sonat
id est benedictionemaeternaindabis juslo. [Aug.] " in Hebraeo.Namstatim subdit in Commenlariolohu-
Renedictioest gloriari in Deo, et habilare ab eo. jus loei:«Yere enim>insidialur^corhaereticorumom-
est nibus quos decipit. Deinde reriditaest ratio supra,
Sed quia hanc praecedit vocatio. quae gratiae, cur non semper eaedem sectiones el membra ver-
subdit : suum occurrant, ob id de hujiismodi minus anxm
\TERS.1S.— « Domine, ul scuto bonaevoluntatis digladiari, hominis esset oliosi.
« luaecoronasti n'os. > VERS.12. — Irritaverunl te, Domine.Nihil mira-
heris quod, Doroine, non sit in Hebraeo,sed apud
ut
Domine scuto bonm voluntatis tumcoronasti nos, LXX et nos, ut majorem energiam faci3t, ad de-
id est bona voluntas tua, qua nos vocasti, nobisest clarandam rebellionis superliiam, quando servi
ut scutum conlra inimicum quo protegamur; et maliirrilant sibi lam bonum Dominum. Siquidemet isti
inimicus. permittunl liberius siroilia et dissimilia, verbi
est utvictricia arma, quibus vincitur
ipsa gralia, Job xv, ubi habet nostra leclio : Currit ad-
[Aug., Cassiod.] Nam bona voluntas Dei praece- versus eum extento collo, etc. Sancles vertit, Deus
dit nostram bonam voluntalem, ut vocet ad poeni- curret adversus eum, ut percutiat eum in collo.
et haeesunl arma, expugnatur ini- Munsterus, Idcirco festinavit maims Dei contra
tentiam; quibus euin, ut comprehendal eum in collo. Cernis sen-
micus. [Aug.] Hoc est sculum contra eum qui in tentiam esse conversam, proplerea quod atldide-
tribulalionibus el tentalionibtts suggerit desperalio- runt Deum, aul Dei manum, quod non legebatur in
 "403'' PETRi LOMIMLRDI 104
eoloco, ac oportet lectorem hujusrei meminisse, A cqrohabiseum, haud dubielegeruht interpretes sine
ne cogamur soepiuseamdemcantilenam cantare, ubi puncto in ventre liilerae. Num, quem punclum vo-
cOnSiliase offerunt. eilarit Hebraeidagges. Qui si inseratur in ventre lit-
VERS.13. — I/l scuto bonm volunlatisium. Pra- lerae sic, significat eum, ubi sine ipso significat nos.
t',;nsis, ut scuio dilectione; Hieronymus, scato pla- Adjuvat quod dicil Faber inveniri in nonriullisco-
cabilitatis. Yocabulum Heb. pst ZATZON, esl pius dicibus Hebraeis, nos ad sentenliam perparvi refert,
coronasii eum justum aut nos, nisi referatur ad
' ineiilis aiTeclus, seu ut ait Pellicanus, benevolen- Christum coronatum. De diversitate lemporis non
lia , unus vertil in genilivo, alius in ablativo.
Quando quidem Heliraeinon habent hujusroodi ca- est certahdum. Est enim familiarissimum Hebraeis
suum varielatcs, habent tamen stalum regiminis, tempus pro tempore accipere, pracserlim.in prophe-
nt appareat lcctam esse priorem diclionem r0X3 tis.
CATZNATH, coronasti nos. 13~i_!yriTAATRENNU, idest

PSAXMUS VI.

12 PSALMUSVI. quo peccator timet argui, et ideo poenitel. Eu est

-_ll_._S: « II- FINEM PSALMCS DAVID PROOCTAVA. > T>
] iste psalmus primus omnium poenitentialiumpsal-
pomine, ne in furore. Titulus : In finem psalmus mortim, qui sunt septem. Ideo tit ostendatur per
Dsvid pro oclava. [Aug.] Octava dicunt aliqui ad- sepliformem Spirilum posse deleri quidquid in sep-
ventnm Domini ad judiciuni, quia venturus esl Do- tenario hujus vilae coinnhtlitur, ct qnia.seplem sunt
miniis ad judicanduin vivos et mortuos, post sep- praeeipuembdi remissionis, quibus peccata delentur,
tem niillia annortim, ut aiunt; sed nulli hoc tempus scilicet baptismus, eleemosyna,marlyrium, conver-
itolum est, lil Dominus dicil in Evangelio : De die sio fratris erranlis, remittere in se peccanti, flelus
autemiita el iiora nemo scit, nequeangelus, nequeFi- et satisfactio pro peccatis, communicalio corporis
lius, ttisi solus Paler(Matth. xxiv). Et Aposlol. ait: et sanguinis Domini: horiim poenitentialium psal-
Dies autem Domini lanquam fur, ila in nocte veniet morum talis est forma, quia lacrymis et amaritti-
(I Tltes. v). Filius autem dicitur nescire, non quod dine poeniludinisincipiunl, et in certitudinemveniae
apud se ipse hon noverit, sed quia nescire faciat lerminantur, sicut hic patet. Concessio quoque de-
eos quibus non expedit-hoc scire. Unde quorumdam precativa est hic, ubi peccalum conceditur, et venia
nimiumvidelur temeraria praesumplio,qui annis com- poslulatur, quae, licet apud judices saeculareslocum
pulatis certissimum sperant post septem millia an- non habeat, apud Deumtamen multum valet, cui
norum diem Domini futurum. Potius ergo oclavus P placet peccali confessio et damnalio.
dies dicitur, dies judicii, quia omnia tempora sep* Intenlio: Monctad poenitentiam.Modus: Quatuor
tem dierum repelitione volvuntur, post quaeerit ille stint partiliones. Primo, est exordium in quo captat
dies qui nullam habet varietatem. Yel ideo dies ju- a pcrsona judicis, per ejus poleslatem, et a sua per-
dicii, dicitur octavus, quia posl duas Vitas fulurus soua, per infirmitatem suam. Item a persona judicis
est, scilicet carnalem el spirilualem. Duaeenimvitae per consuetudinem parcendi, quia non vult a moi-
sunl, qiiaein praesenli aguntur. Una est in delecta- tuis, sed a vivis rogari. Seeundo, exponit aerumnas
lione carnis, quaeperlinet ad corpus; quodesfexterior ptenitentis, ibi, Laboravi. Tertio, ostendit se corre-
et vetus homo, cui dalum est Velus Testamentum, ctiira, ut separelur a malis, ibi, D.isvediteame, etc.
scilicet viventi secundum corpus, in qua vita regna- Quarto, pro inimicis convertendis orat, ibi, Erube-
vit mors. Altera vero vita perlinel ad animum, quii scant, etc. In persona ergo poenitentis, in judicio
est novus homo, regeneratus per Christum; ad cor- puniri nietueritis orat diccns, o
pus autem pertinet qualernarius, quia constat ex . YERS.1. — « Domine,nein fiirore luo arguas mc,
qualuor elementis, et quatuor qualitalibus afiicitnr, « neque in ira lua corripias me. »
seilicet sicca, luimida, calida, frigida, et quatuor Domitte, ne drguas me in furore tuo. [Aug.]Furor
iemporibus anni administratur, vefe, aestate, autu ___ idem est ex Graeco,quod ira, unde et hic varie di-
rnno, hieme: ad aniniam vero perlinet ternarius; citur. Nam in aliis codicibus prius invenilur furor,
propter tripliccm vim animae, quae est ralionafis, post ira. In aliis ecqnverso, prius ira, deinde furor.
lrascibilis, concupiscibilis. Peracla ergo utraque vi- ki aliis pro furore, indignalio ponilur sive bilis,
la, quasi septenario numero transacto, veniet octa- alia litlera. Est aulem ira et furor motus animi,
vus dies judioii, libi cuique pro meritis reddetur. provocans ad poenaminferendara, qui tamen molus
Unde timens Ecclesia, et poenitenshic orat. Et est: in Deuin non cadit. De quo scriptum est -.Tu au-
scnsus, Psalmus iste, qui dieitar psalmus eo quodl tetn , Domine virlutumr cum tranquiUilatejudicas
iiionot ad bene agendum, dirigens nos, in finsm, id[ (Sap. xn). Quod autem^lranquillum esl, perturba-
cst iu Chrislum, qui est consummatio fidelium, ini tum non est. Non ergo in Deum judicem cadit per-
pra-sentiad jtistitiam, in futuro ad coronaro. Attri- turbatio; sed furor ejus idem aeeipitur quod ira,
builur David,- id est poenitenti, qui hic loquitur, scilicet judicium quo malis quasi iratus videbitur, et
poenilcns et timens de peccatis suis, [Cassiod., Al- velut furibundus. Argui autem et corripi diversa
cuin. ] Psalmus dico, compositus pro oclava),id est_ sunt. Nara argui gravius est quam "accusari unde,
»ro metu judicii. Octava est adventus Domini, inL damnatio timetur. - Corripi vero mitius est, id est
10S C COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. VI. !05
emendarivel erudiri. Arguenturergo in judicio.id est A VERS... — « Converlere, Domine, et eripe ani-
damnabuntur qui sine fidei fundamento sunt. Emen- « mam meam; salvum me fac propler misericor-
dabuntur vero, id est purgabuntur qui super fun- « diam tuam. >
damentum illud, ligna, fenum, stipulam aediiicave- [Aug.] Converlere, Domine,ad me, qui aversus
runl. Iste ergo nolens esse inter eos qui arguentur, eras, ut ego convertar ad le juxta illud : Converti-
vel corripientur, sciens horrendum esse incidere in mini ad me, et ego convertar ad vos, dicil Dominus
manus Dei viventis[Alcuin., Gl. int.] orans dicit, o (Zach. i). Sed, quiaperfectaenoslraeconversionisem-
Dotninequi polens es, hic seca, hic ure me; sed in per est paratus Deus, sicut propheta dicit: Tanquam
furore tuo, vel indignationetua, id est in futuro judi- dilucututn paratum inveniemusillum (Ose. vi). Quse
cio, ubi malos damnabis ne arguas me, id est quasi ut admitteremus non fecit ejus absentia, qui ubique
damnandum convincas, neque etiam corripias quod esl, sed nostra fecit aversio. Meliusautem videtur
minus est, me quasi castigandum in ira tua, id est dici: Cenvertere, Domine, id est fac me perfecte
in judicio, quasi dicat bic sana me, ne ibi opus sit. converti: in quo sentit laborem. Durum enim est,
[Aug.]Ubienkn est sanitas, nec mors metuenda est, et Iaboriosumad serenitatem et tranquillitatem di-
nec urentis aut secantis medici manus. Unde sub- vinaj lucis a terrenarum cupiditatum caligine relor-
jecit: B queri. Unde, poslquam dixit: Convertere, addit, et
VERS2. —« Misereremei, Domine, quoniam in- eripe animam meam peecatis ligatam, quasi in con-
« firmus sum; sana me, Domine, quoniam contur- versione, multis impeditam hoslibus et oppressam,
t bata sunt ossa mea. > tanquam inhaerentemperplexitatibus hujus saeculi,
VERS.5. — « Et anima mea turbata est valde; et spinas quasdam dilacerantium desideriorum ih
t sed, tu Domine, usquequo? > ipsa conversione patientem. Et salvum me fac, id
[Rem.,Hier.] Miserere:quasidicat:Ne arguas, scd est fac me incolumemproficere in bono, dando vir-
potius, o Dotnine,tnisererein hae vila meimiseri. El tutes. Et hoc,propler tnisericordiam tuatn,non me-
opus est [Cassiod.] quoniatn infirmus sum natura ritis meis, quia jusla damnatio debetur peccanli, et
et vitio, adeo quia justitiam sustinere nequeo. Et dalum praeceplumpraetereunti. [Cassiod.] Yel ita,
non parum sum infirmus, sed usque ad ossa perve- Convertere, Domine, a viudicta, et eripe animam
nit infirmitas, id esl ad robur animae, et hoc valde. meam ab imminente morle, salvum me fac propter
[Aug.] Et hoc est quod ait : vere sum infirmus misericordiam luam; hoc non mutatur. Sequitur.
Quoniamconlurbata sunt ossa mea, id est forlitudo YERS.5. — « Quoniamnon est in morte qui me-
aitimae. Deinde sequitur expositio ossium cum « mor sit tui: in inferno aulem quis confitebitur
G«
ait: tibi? >
Et anima mea, (ecceossa) turbala est, el hoc valde [Cassiod.]Quoniam non est, quasi dicat: Ideo hic
Et quia ila morbum delego tibi sana tne, o Domine, festino dimitti, quia post mortem vel in inferno non
[Hier.] quasi dicat cura me ut sapiens medicus, accipitur confessio.Et hoc est, quoniam non est in
quia ego aegrolussum, tu medicus; ego habeo infir- mortequimemor sit lui, ad veiiiam, scilicet in morte,
mitatem, tu sanitatem; ego sum infirmus pro pec- id est postquam mortuus est. [Aug.] Intelligit enim
calo, tu sana per misericordiam.Oro ut sanes, el tu, nunc esse tempus conversionis, quia, cum haecvita
Domine,differs, sed usquequo?[Aug.] Innuit iste se transierit, non restat nisi retributio. Non est qui me-
diu luctari cum vitiis. Non est autem crudeliias di- mor sil tui in morle : in inferno autem quis conftte-
lr.tio Dei; sed ideo differt, ut persuadeat animae in bitur tibi? [Cassiod.] Nullus confilebilur od veniam,
qtiasmala se praecipitavit.Et ideo etiam, quia non- scilicet, vel post judicium. Non est ergo contra Jioc,
dum hic lam perfecle orat, ut dicatur ei: adhuc te quod in inferno confesstts est dives ille evangeli-
loquenle, dicam : Ecce adsum. Et etiam ideo, ul ex cus, qui Lazarum vidit in requie, etsi de profundo,
difficultatesanationis, inde magis caveat sibi. Qiiod cujus Lazari comparationecoaclus est confiterimala
enim facilesanatur, non multum cavetur. Ex difti- D ] sua, usque adeo ut etiam fralres roget ab his prae-
cultate autem sanalionis, iit diligentior custodia te- moneri. Sed post judicium in profundioribus tene-
ceptsesanilatis. Et ideo, ut ostendatur quaepoenasit bris erunt impii, ubi nullam Dei lucem videbunt,
nonconversis, si tanta diflicullasest conversis.Unde cui aliqttid confiteantur. Yel mortem dicit peccatum
alibi: Si jnstiis vix salvabitur, impius vbi parebit? quod conlempta divina legecommittitur, ut aculeum
(I Petr. iv). Vel ita polest legi: miserere mei, Do- morlis mortem appellamus,eo quod mortem generet.
mine. Hoc non mutatur. Et neeesse est, quoniam Aculeus enim mortis peccalum est, in quo imme-
infirmus sum. [Aleuin.] Reaiu infirmalur anima. A mor est Dei, qui prseceplaejus contemnit. Infernum
quo reatu, sana me, Domine.[Reni.] Et debes, quo- autem dicitcaecitatemanimi quam ineurrit quis cum
niam ossa mea conlurbata sunt, id esl mens mea desperat. Caecitas enim desperalionis, peccantem,
conturbatur ad poenitentiam.Et anima mea, id est id est morientem excipil et involvit, jit detur in re-
eliam sensttalilas, lurbata est valde, ad poeniten- probum sensum. Littera sic continuatur: Ideo ita
liam. [Alcuin.] Ergo, usquequo? o Domine, tu dif- gemo pro peccato et doleo, quoniam non est qui
fers? quasi dicat: Quid restat quin sanes? nihil. Et memor sit tui in inferriO,id est in pecGato,qtio iex
ideo tu qui pius es, ne differas: sed potius, o, divina contemnilur. In inferno autoin, id est in cae-
PATEOL.CXCI.
 m PETRI LOMRARDI 1C8
eitate desperalionis, qua3jnortiiuriv involvit, quis A tis, cnm danlur peccatores in reprobum sensum.
confitebiturtibi ? nullus. Ibi exteriores tenebraeerunt, quia tunc pBccatores
PARS.II. VERS.6. — « Laboravi in gemitu meo, penitus erunt extra Deum, id estextra lucein, quia
« lavabo per singulas noctes lectum meum : lacry- in summa caeeitateerunt. Quid enim est penitus esse
« mis meis stratum meum rigabo. » exlra Deum,nisi esse in summa caecitate? Siquidem
Laboravi. [Cassiod., Alcuin.] Secunda pars, ubi Deus habilat lucem inaccessibilem: hae autem tene-
narral aerumnas, quibus poenitens aiteritur, quasi braehic jam incipiunt in peccante, cum ab interiorc
dicat nullus est memor lui in morle, vel in inferno; Dei luce secluditur; sed nondum penitus.dum in liac
[Aug., Gl. int., Cassiod., Alcttin.] sed,ut inde libe- vita est. Et ideo dicit turbatum, non exslincium
rer, ego laboravi, satisfaciendo; In gemitu tneo, id oculum quasi dicat, ideo lavabo, quia oculus met.s,
est cordis. Gemit isle, dum videt quid egit, et quae id est ralio mea, lurbatus est a furcre Dei, et futuro,
poena sit futura. Et quasi parum profuerit,"addit. quem timeo, et praesenti, quem sentio. Et a sua ira
[Aug., Hier., Cassiod.] Et posl, lavaio per singulas propria turbatus esl oculus, qua conturbanle solem
iiocleslectutn meum, ad litleram, pernoctes in leclo interiorem, id est sapientiam Dei, non potest videre,
plorabo pro peccalis. Quod idem repelii aliis ver- " et quasi oecasum .in se pati arbitratur mens quae
bis lacrymismeisstratum mcumrigabo. Idem accipi- sua perlurbatione illum videre non sinitur. Unde
tur hic strattis quodsupra lectus, quasi dicat vestem Apostolus : Sol non occidat super iracundiam ve-
superpositamlectorigabolacrymismeis,idestmultuiiv stram. Et est, ideo sic gemo, quia ocuius meus, sci-
laerymabor. [Rem., Alcuin.] Yel lectum vocat con- licet ralio, lurbatus est a furore, vel ab ira mea
scientiani, quae quibusslain est quies, quibusdam propria. Turbatus esl, et merito, quia inveteraviin-
lormcntum. Ibi enim mundi corde quiescunt. Ibi ter omnesinimicostneos,scilicel vitia vel malos ho-
male cordali cruciantur. Slralum dicit sensualita- mines qui vere sunt inimici ad Deum se converlen-
tem. Et est sensus : Lavabo lectum meum, id est tiuro, a quibuSseparatur omnis bonus, non.loco,
niundabo conscientiam meam. [Rem.] Per singulas sed animo. Et addit, otnnes, quasi dicat: Etiam in-
noctes, idestpersingulapeccata. 13 [Rem., Alcuin.] ter onines inveteravi, a nullo fui immunis, omnibus
Et lacrymis meis, id est amaritudinepoenitentise,stra- consensi. Yel italegi potest: Ideo sic laboro, quia
lum mei>m,id est Sensualilatem,rigabo, id eslferliiem inveteravi, membrum factus veteris hominis. Et
faciam, quae prius erat arida a bonis operibus. dicit hoc a simili veteris vestis, quaenec est deco-
[Aug., Cassiod.] Yel, lectus est voluptas corporis ri, nee usui. Inter omnes iuimicos meos visibiles et
eJ deiectatio saeculi,in qua aeger animus quieseit; P invisibiles, quilius consensi. Per hoc ostendit se
in qua homo resolvitur. Stralus est, cumulus pec- omnibusvitiis subjectum. Hoc ideo dicit, quis de-
catorum, ut vestium: quo resoluto per imbrem la- sperel degravitate peccatorum. Sedunde hoc? quia,
trymarum, nova messis virtutum succressit. El est oculus meus, rationis, turbatus esl a furore, priuio
sensus : Lavabo, id est lacrymis poenitentiaedelcbo, parenti exerto, [Alcuin.] id est a poenaprimo ho-
[Aug., ltem.] lcclum meum, id est voluptalem cor- mini illata, per quem in universam posleritatem est
poris et delectationem saeculi,quam lavat ilie qui transfusa : ipse enim origo, nos propagosumuspee-
se ab ea conatur extrahere. Et hoc faciam, per sin- nae. [Aug., Alcuin.] Quia vero non est inanis labor
gulas noctes, id est per singula.peccata ex ea orien- poenitentiaepost laborem et geniitum, et imbres
tia. ldeo autem ait, per singulas noctes, ut intelligi creberrimos larymarmn, exauditum se significans;
daret quod qtiasi alternatim palitur, dies et noctes./, stibdil:
Qui enim spiritu promptus, sentilaliquam lucem ve- VERS.8. — « Disceditea me, omnes qui opera-
ritalis, et tamen in delectatione hujus saeculi per « roini iniquitatem, quoniam exaudivil Dominns
carnis infirmilatem aliquando requiescit, tanquam « vocem fietus mei. >
dies et noctes alterno affectu cogitur pati. Noctes Discediteame. [Cassiod.] Tertia pars, ubiosten-
patitur, cum' carne servit legi peccali, et dies seniit, D
1 dilur correptio liujus qui orat, ut separetur ab illis
cum mcnteservit legi Dei. [Cassiod.]Lacrymis mejs malismmc animo, in futuro, etiam loco, quorum
stratum meum rigabo, id est imbre laerymarum collegiopeccavit, et insistat mandatisDei. Vel non
cumtilumpeccatorum riissolvam,utpost messisvir_ est optatio, sed proplietia hic, quiaita injudicio fu-
lulum germinet. Et nota, quod ait, rigabo, cum su- lurum est, quando a juslis impii separabuntur. Vel
pradixit, lavabo. Amplius enim est rigarc quam la- etiam nunc fit hoe in area, ubi jam graija a paleis
vare, quia potcst aiiquid in superficie lavari, rigatio nuda sunt, et separata mente, etsi inter eas lateant,
vero ad interiora pertinet. Pcr quod significat fie- et eisdemconveniiculiscontineantur. Dicit ergo iste
ttun usque ad cordis intima permanere. poenitens post tantas diflicultatcsse exauditum si-
VERS.7. — « Tttrbatus est a furore oculus gnificans. Discedite a me, nunc anirao in futuro,
. meus ; inveteravi intef omnes inimicosmeos. > etiaro loco. Omnes qni operamini iniquitatetn,
[Aug.] Turbalus est a furore. Yel ab ira oculus. quoniam exaudivil Dominus vocem flelus tnei.
Furor sive ira accipitur hic, vel Dei, vel ipsius VERS.9. — « ExaudivitDominus deprecationem ~
h.iminis. Item ira Dei duplex est, scilioet quaj in « meani : Dominusoralionem meam suscepit. >
judicio erit, et hic in pracsentiest, in caecilatemen- Exaudivil Domiiius rcmiltendo deprecalionem
 IN PSALMOS.— PSAL. VII. x
109 COMMENTARIUM HO
meam quae est pro deponendis peccatis. [Rem., A injudiciohoe erit, ribi erubescentes dicent de bonis
Aug.] Repelitio ejusdeni sententiaecrebra est hic sicut scriptum est: Hi sunt quosaliquandohabuimus
ex affectunimio, quia gaudenti non sufficit semel «n derisumet in similitudinemimproperiL Nos in-
dicere quodgaudeat, unde subdit: Dominussuscepit sensativilamillorummslimabamusinsaniam, et finem
[Cassiod.,Rem.] quasi ohlalionemorationemmeam, itlorum sine honore. Ecce quomodocompulati sunt
[Gl. int., Alcuin.]quaeest pro virtutibus adipiscen- inier filios Dei, el inter sanclos sors illorum est?
dis. Deprecalionamque est, pro removendismalis : Quid nobis profuit superbia, aut quid divitiarum
Oralio, pro adhibendis bonis. [Cassiod.] His verbis jaclantia contulit nobis ? Transierunt omnia illa
dat exemplum fideliter orantes exaudiri. Et nota tanquamumbra (Sap. y). Ej, convertanlur et erube-
quod ter hic ponitur Dominus, quia sanctam Trini- scant, quasi dicat, illis conversiosit ad confusionem
talem pfecibus adfuiss.eostendit. Incipit a lacrymisi qui noluerunl habere ad salutem quod justissimum
exauditus exsultat, sicut fit el in aliis poenitenliali- est. Et haecomniafiant valde velociter, qiiia, cum
bus psalmis. desperare coeperintde judicio, et dixerint: Pax et
VERS.10. — « Erubescant et conturbentur vehe- securitas est, tunc repentinus superveniet inleritus
< menleromnes inimici mei; converlanlur et eru- (/ Thess. v), qui cum venerit, sentietur non esse
« bescant valde velociter. > B longa omnis vita ; 'quia sicut desideranlibus
Erubescant. Quarta pars ubi jam liber a peccatis tarde, ita desperantibus . ito Venire videbitur.
in conclusione exsultans pro inimicis ut conver- Psalmus hic in exsequiis mortuorum canlatur,
tantur orat, ut sicut ipse, babeant veniam, quasi quia per hujusmodi gemitum atque poenilentiale
dicat et quia Dominus me poenitentem exaudivit, lamentum post hanc vitam a fidelibus obtinetur
in hac vita diu ac vehementer desideraverunl
ergo jam meo exemplo.Omnes initnicimei conver- quod
lantur el erubescant,id est de actibus suis quia mali et a malis sentitur, quod hic non timuerunt, sed
sunt; el conturbenliirjudicii limore, ad po?nilenliain. contempserunt.
Et hOc,vehementer,id esl vehemenli gemitu. [Aug.] COLLATIO IN PSALMUM VI: « DOMINE, » ETC.
Pei-eelus vir oral hic, ut mali de peccatis erube- YERS.5. — In hoc psalmo recentiores ponunt
scant, et pcenileant, el convcrtantur[Cassiod.]ne diversa vocabula, intelligenlia tamen remanet invio-
eant quo lendebant, et nondifferalur, sed erubescant lala, neceslnoslri instituti omnia syllabatim venari.
Sufiiciel discutere quae magis et longius distra-
valdevelociter.[Aug.] Hoc ad effectum pptantis re- hunt, levia quandoque ad alia transeunles adno-
ferlur, velad polenliam Chrisli, qui tam celeri tem- lando Sanctes de suo addidit, conteres,Munsterus,
tu
pore cilo gentes ad fidem converlit. Vel ita, con- C afjliges.Sed, Domine,Iratus usquequoconlercs me?. In -
vertantur velociter a malis. Et post conversionem, terpres pro Cajelano, eris, quanquam ex-
planatioHieronymiel Aug.eo tendit ut subaudi.itur,
erubescanl valde, ex recordatione peccatorum,quod non eripis,non emendas. Si Latinus interpres hoc
est custodia virtutum. Vel prophelia est hic non addidisset, nesciosi voeiferatifuissentnon iraberi.in
ubi futurum sit inimicis Hebraeo,quare jugulandum, convellendum, confo-
oplatio, praedicilquid qui diendum.
hic suorum peccatorumpoenitere nolunt, quasi dicat VERS.5. — In inferno quis, etc. Quid in mentem
me exaudivit Dominus, sed omnesinimicimei, etc, venil Sancti et Munstero ut transferrent foveamet
id est erubescent et conturbabuntur vehementer in sepulcrum proinferno, dum ipsi doceant,
futuro. Hocutique non est hic, ubi potius iniqui ir- ex Scheol significare foveam, sepulcrum,infernum,et
locis Scriptursecorroborent, acHieronym.,Pra-
rident eos qui omnia relinquunt, et suis irrisionibus tenisis, Pellicanus, Campensis, Nebiensis posuerint
infirmosde Christinomine erubescere faciunt. Sed infernuin.

PSALMUS VII.

PSALKI TITULUS : « 1NFINEM PSALMOS DAVID QUEM leret fieri in patrem suum, eumque occidi ; quod
CANTAVIT DOHINO PROVERBIS CHUSI FILHGEMINI. > mutatum erat prudenlia Chusi, qui consuluit David,
DominusDeusmeus. Titulus, In finem psatmus et secreto mandavit ut de campestribus fugeret in"
David quemcantavil Domino pro verbis Chusi fitii soliludinem, unde Achitophel dolore Commolusla-
Gemini(ii). Historiam unde occasionempropheta queo se suspendil. Huic historiae alludit litulus, de
sumpsit, in lecundo libro Regum facile esl cogno- qua tamennon agit psalmus, sed de historia pro-
scere, ubi legitur, quod David, fugiens Absalon pheta velamen sumpsit mysleriorum, quaejuxta no-
filium suum de civitate nudis plantis exivit, cujus minum interprelationes declarantur. Ghusi enim in-
consilioChusiamicus ejus cessit in parlem Absalon, terpretatur silentiutn, Gemini, dexler, Achitophel,
ad exploranda consiliael renuntianda quaeadversus' fralris ruina , quo significaturJudae scelus, id est
patrem illemoliebatur, auctore Achitophel, qui de- scelerosusJudas, qui Dominumtradidit Judaeis, cj
fecerat ab amicilia David,et filium adversus pitrem ila fuit ruina fratris sui, scilicetChristi, cujus disci-
consiliisquibuspolerat inslruebatur cui inler omnia puli non solum filii sed ct fratres dicti sunl, sicut
hocconsilium dedit, ut Absalon impelum permit-. in Evangelio Dominus ail : Vade etdic fratribus
(il) Ex Aug.; sedhanc tituli expositionemimprobatllieronym.
 111 PETRI LOMBARDI 112
mcis (Mallh. xxvin). Et Apostolus dicit eum pri- A.cui debetuf lalria. Et meus Dominus et Dcus vo-
mogenitumin niullis fralribus (Rom.vm). Et sicut luntate, ego speravi in le non in me. [Hier., Cas-
David dimicavit contra Aehitophel et Absalon per siod., Remig., Gl. int.] Ecce praelendit meritum,
consilium Chusi, ita contra omnes dolos Judae, scili- deinde petit liberari a vitiis et a diabolo, dicens:
cet et Judaeorum, Dominus dimicavit, Chusi, id est Salvum me fac ex omnibus persequenlibusme, id
silentio, id est alto seereto, quo caecitasinlsrael facla est ab omnibus spiritualibus nequitiis, scilicet vi-
est, ut plenitudo gentium subintraret, el sic omnis liis et peccatis. Et libera me.
Israel salvus fieret (Rom. xi). De quo silenlio Apo- VERS.2. — « Ne quando rapiat ut leo animam
slolus admirans, nonexponens exclamat: Oaltitu- « meam, dum non est qui redimat, neque qui sal-
do diviliarum sapientiwet' scienliw Dei, elc. (Ibid.) « vum faciat. »
Hoc silentio Dominusoccullans Judaeet Judseispas- [Hier., Aug.] Nequando,idest aliquando rapiat ut
sionis sacramentum, ruinarii fratris, id est scelus leo, seilicet diabolus, qui ut leo rttgiens.circuit,quae-
Judae convertit in misericordiam, et quod ille ad rens quem devoret (I Petr. v), quiin illis pugnat.Vi-
perniciem fecit unius hominis, isle ad salulem om- tiis enim et peccatis utitur, quasi armis, ad impu-
iiiuminflexit. Cantat ergo hunc psalmum Domino gnandum fideles. [Gl. int.] Rapiat dico, anitnam
fidelis, cui facta sunl verba Chusi, id est manifesta- **meam. De corpore non curat iste si ailligalur. [Cas-
lio hujus silentii, id est secreti, quod dexler Deus siod., Alcuin.] Et nota quia propria verba ponit
et favens operalus est. Non enimerat abscondenduro cmn ait, libera et rapiat. Domini enim est liberare,
eis, pro quibus gestum est. Myslerium ergo incar- leonis rapere. Altende eliam congruum ordinem,
nalionis et passionis, silentium fuit Judseis, sed re- dum prius ponitpersequenles, deindeIeonem.[Aug.,
velatio fuit fidelibus, quibus Chrislus nola fecit om- Alcuin.] Qui enim expialus est ab omnibus spirilua-
niaquae a Patre audivil (Joan. xv); et siculper Achi- Iibus nequitiis, id est a sordibus delictorum, a dia-
tophel significat Judas, ila per Absalonsignificantur bolo liberatur. [Gl. int.] Vel aliter, ut persequentes
Judaei.Ufenim a filioiniquopatitur, ilaChristus a po- et leo idem accipiatur, invidus, scilicel diabolus.
puloquem nutrierat sustinuit, sicut per Isaiam ait: Perfectus enim vir hic loquilur, qiiijam victis viliis
Filios enulrivi et exaliavi, ipsi aulem spreveruntme non habet bellum nisi conlra diabolum dicensr Sal-
(Isa. i). [Rem.] Et esl sensus tituli talis : Psal- vum mefac ex oranibus pers., etc., scilicet a diabolo
mus, iste diriges nos in finem, id est in Christum, et angelisejus. [Aug.] Quasi superalo omni bellovi-
attTibuitur David, id est fideli, cui facta est myste- tiorum, jam perfecto nihil restet, nisi invidus dia-
rii revelalio quem psalmum , ille fideiis canta- p bolus. Deinde quod per pluralem numerum diserat
vit Domitw, id est ad honorem Domini; pro ver- per singularem subinfert dicens : Libera me, ne
4>isChusi, id estpro manifestationealti silentii, quo quando, id est aliquando, leo, id est diabolus, ra-
Chrislus 14 dimieavit contra Judaeos, occullans piat animam meam. Rapiat dico, dum non est qui
mysterium passionis. Chusi dico, Filii Gemini,id redimat, nisi Christus, quasi dicat: si non redimis,
est dextrae, quia illud silentium Deus dexter, id esl ille rapit; nequeest qui salvumfaciat, \Aesl dando
favens et propitius, huic iideli aperuit. [Aug., Cas- vilam aeternam, nisi qui redimit, scilicet Christus.
siod.] Ad litleram Chusi filius Gemini,id est dextrae Si eniiriChristusnon redimat, neque salvum fuciat,
esse dicitur, quia consuluit saluti David necessa- ille rapit. Et,utmanifestum sit perfectum virumhoc
ria proditione. Et est iste psalmus prinius eorum dicere, cui solius diaboli fraudulentissimae.insidiae
in quibus per actus David futura mysteri.aDomini sunt cavendae,subdit:
significantur, late scilicet et aperte. In terlio enim YERS.3. — « DomineDeus meus, si feci islitd, si
psalmo similiter per actus David significata sunt « est iniquitas in manibus meis. >
Christi mysteria, sed breviter et obscure. Intentio. DomineDeus meus, elc. [Gl. int.] Ubi item prae-
Monet ad gratiarum actionem, pro manifestatione tendit meritum, scilicet quia innocens, et patiens.
silentii. Modus. Quinque sunt partitiones. Primo, ]Qquasi dicat, libera el salva, quia, o DomineDeus
petit ab omnibus persecutoribus, vel persecutioni- meus, etc. [Aug., Alcuin.] Ego non feci istud scili-
busliberari; secundo, peiit ut gloria resurrecliouis cet universale peccatum, quia illud sine nominedi-
Christi subveniat, ibi: Exsurge, Domine; tertio, agit xit, quod est superbia, quaeest radix omnium ma-
de judicio regressi, ibi, Dominus judicat populos; lorum, hoc est vitium primum recedentibus, et
quarto, metu futuri judicii terret, spem reversis pro- ultimum redeuntibus. Et non est modo i»_7«i(asts
mittens, ibi, Dominus judex; quinto, laetaconclusio manibus meis, id est in operibus. Yel ita : Non feci
ponitur de concessione laudis, ibi, Confitebbr. islud. [AlcUin.]Deindeexponit quid dixit: Non feci
Fidelis ergo isle non de se praesumens, orat a • islud, scilicet illud quod sequitur: [Alcuin.] Non
Dominoliberari, pralendens meritum hoc modo, o. est iniquitas in manibus meis, quod de omni peccalo
YERS.1. —« Doinine Deus meus, in te speravi, dicitur et accipilur. Deinde repele secundum ordi-
i salvum nie iac ex omnibus persequentibus me, et nem singulorum verborum, etc, o Domine DCHS
« libera me . » meus, si feci istud. [Aug.] Vel universale peccatum,
[Gl. int.] Domineomniura per notenliam, cui de- quia sine nomine dixit. Vel hoc quod gequitur, sci-
bctur dulia, qui es omnium pcr recreationem Deus licet si est iniquitas in manibus, elc.
 115 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. VII. Hi
VERS.-. — « Si reddidi retvibuenlibus mihi ma- A , incorporet, et ibi sit despicabilis. Unde subdil, et
t la, decidammerito ab inimicis meis inanis. > gloriatn meam, id est me hominem ad imaginem Dei
Si reddidi mala, scilicet relribucntibus mihi mala factum, deducatin pulverem,quasi dicat: ad nihilum
probonisi [Aug.] Majorpatienlia est si nori reddidit redigat. Yel ita: Et gloriam meam, quaedebet esse
hisquiprdbonisredduntmala, quam si sustinerelab in conscientia ubi Deus videt, el solida in Domino,
his quibus bona non fecerit: quod est dicere: Si le ut qui gloriatur, in Domino glorietur (II Cor. x).
non sum imitatus patientia quam pro me operalus Deducat in pulverem, id est in superbiam et jactan-
es in illo silentio, ut palientissime sustineres dolos tiam, ut velim gloriari apud homines. Pulvis enim,
proditoris tui merilo decidam.Non jurejurando hoc quem projicit ventus, superborum jactantia est. Yult
imprecaiur sibi, sed dicit quid contingat se vindi- ergo ut gloria sua sit solida inlus, ubi Deus videt.
canlibus. Prophetat ergo, non jurat per exsecratio- Est enim pulvis si apud homines gloriatur. Ecoe
nem sicut videtur : quod est gravissimum juris- quam cavenda est superbia.
jurandi genus, cum homo dicit, si illud feci, illtid VERS.1. — « Exsurge, Domine, in ira tua: el ex-
patiar. Decidam dico ab inimicis meis superatus et « altare in finibusinimicorum meorum. >
inanis factus. Qui enim se vindicat occulte a dia- [Cassiod.,Alcuin.] Dotnine,exsurge. Secunda pars
bolo superatur, inanis fatctus vana et superba lae-B ubi petit, ut gloria resurrectionis Christi subveniat,
titia de hoc quod vinci non potuit qui vero non [Gl. int.] quasi dicat: si hoc feci, hoc mihi contin-
retribuit mala , vincil iram. Et melior est qui gat; [Aug.] sed, quia non merui, o Domine,exsurge,
vincit iram quam qui capit civilatem, ut ait Sa- id est appare per carnem. Dormit enim, dum in se-
lomon (Prov. xvi). Et patet hic perfectum vi- cretis suis Iatet incognitus. |Cassiod.] Appare, dico,
rum loqui. Hoc enim non potest dicere nisi per- in ira tua, id est in vindicta contra diabolum. Per-
fectus vir, scilicet si reddidi relribuentibus mihi feetus enim iste non precatur hic adversus homines,
mala, sciens hoc Chrislum fecisse [Cassiod., Al- ^ed adversus diabolum, ut possessionem amittat, id
cuin.] Vel ad lilterairi de David polest accipi, qui est peccatores et impios, qui sunt ejus possessie.
conlra Absalon non commisit, quare sibi mala in- [Aug.] Cum enim justificatur impius, ex possessione
ferret, qui ait: Domine, Deus meus, si feci, etc, id diaboli migrat in tcmplumDei. Et quia ablatio homi-
est, si hoe maium quod sustineo, mihi per prae- , nis poena est diaboli, ideo dicitur ira Dei contra
teritam culpam quam commiserim contra Absalon . eum. Unde subdit: Et exallare in finibus, [Gl. int.,
contingit. Vel, si modoestiniquitasin manibus, etc, Aug.] in possessione inimicorummeorum, id est dia-
id est in operibus, quare hoe mihi contingat. Vel, ., boli et angelorum ejus, ut ibi honoreris a conversis,
si reddidi retribuentibus mihi mala: quod dicitur qui prius erant possessio diaboli. Et quia superbus
aequitasapud homines, merito decidam, et si non diabolus per humilitalem vincitur, ostendens qua-
ila videalur hominibus. Decidam dico, superatus lem vult apparere Christum, subdit:
ab inimicis ineis, Absalon scilicet et complicibus \TERS. 8. — « Et exsurge, Domine Deus meus, in
ejus, et factus inanis, a fructu mansuetiidinis, quae « praecepto quod mandasti; et Synagoga populo-
in David abundavil. Deinde ex persona ipsius Da- « rura circumdabit te.»
vid, et viri perfecti communiter subditur. « Et propler hanc in altum regredere; Dominus
VERS.6. —« Persequatur inimicusanimam meam» « judicat populos.
« et comprehendat , et conculcet in terra vitam Et exsurge, id est appare, Domine Deus meus, in
t meam, et gloriam meam in pulverem deducat. > praiceptohumilitalis, quod tnandasti, [Aug.] id est,
[Aug.]Persequatur, quasi dicat: Dixi: decidam ina- quia humilitatem praecipis,eam prior imple; humilis
nis, et etiam quod gravius est, inimicus,scilicet dia- appare, ut a te discant alii superbiam vincere, ne
bolus, qui singulariler est inimicus, qui supra leo di- possideantur a superbo. Dico appare humilis, [AI-
. ctus est. [Gl. int.] Persequatur animam meam cui cuin., Gl. int., Aug.] et ita Synagoga,id est congre-
liominesnon habent quid faciant. In carnem quidem D gatiopopulorumcircumdabitte,quidamainando, qui-
saevirepossunt, sed animam in potestate habere ne- dam persequendo. Circumdederunt enim Chrislum
queunt. Quam diabolus impugnando, scilicet sugge- populi, vel humilem 'contemnentes, ut persequen-
rendo persequitur, et comprehendit, cum decipit. tes; vel amando, ut credentes.
Unde subdit, et comprehendat, id est -decipiat, per El, o Domine, regredere,resurgendo, ascendendo,
consensumet zonculcelin terra vitam meatn, id est, in altum, id est in coelum, propter hanc, id est pro-
conculcandovitam meam terram faciat, scilicet ci- pter Synagogamcredituram, ut de alto miltas Spiri- .
bum sibi, quia non tantum est leo, ut supra diclum tum quo fit congregatio. Yel propter hanc, scilicet
est, sed et serpens appellatus est. Cui diclum est in propter persequentem Synagogam regredere in al-
maledictione; terram manducabis (Gen.m). Et pec- tum te illi subtrahendo, [Cassiod., Alcuin.J quasi
catori dictum est: Terra es, et in texram ibis (ibid.). dicat: quialocum non habes in malis, subtrahe te
[Alcuin.] Yita ergo peccatoris, cibus serpentis., id illis. Yel ita ab illo loco : Exsurge in praecepto,ubi
est, diaboli est, quia terra, id est terrena est. [Cas- precatur Christi resurrectionem, sicut in praece-
siod., Aug.] Ideo hic ait, conculcet in terra vitam denti versu, ejusdem mcafnationem, quasi dical:
meam,id est animairi meamin terrara redactam sibi Appareper carncm. Et,o DomincDeusmeus,exsurge.
113 PETRI LOMBARDI 116
[Rem., Alcuin:] id estto.O Orbenotus eflicere, fesur- A (Psal. vi), in qua vocat peccatores ad poenitentiam,
gendo. Et hoc, in praeceptoimplendo, quodmanda- nullumque meritmn suum commemorat. Nuncvero
sli, id est ut prasceptumhumilitatis, quod lriandasti, jam vocatus, quia praeeepta servavit, secundum
facias homines adimplere. Et hoc modo sequitur, justiliampetit judicari, superme, quasi dieat, justi-
quia Synagoga populorum, id est de diversis po- tiam meam et innocentiam meam, quaetamen justi-
pulis, vel specialiler de Judseis. Circumdabil te, . tia et innocentia sunt super me, quia a Deo sunt,
amando vel persequendo, sicut ante dictum est. Et non a me.
propter banc, scilicet propter amautem Synagogam YERS.10. —« Consumetur nequitia peccalorum,
regredere in altum, id est fac eos qui te amant scire t et diriges justum, scrutans corda et renes Deus. >
tuam omnipotentiam, qui descendisti ul te vidercnt. Consumelurnequilia,[Aug.] quasidicat: Dominus
Yel, propter hanc, id est propter persequentem, in judicabit, et interinvnequitia peccatorum consume-
qua locum non invenis, regredere in altum, id est tur, id est perficiatur, ut qui in sordibus est sor-
subtrahe te his, qui te persequuntur. Et convenitliaec descat adhuc (Apoc. xxn), ut jam tandem veniat
sententia in parte cum praecedenti. Yel ita ab illo justum judicium et praedicit, non optat. [Rem.] Et
loco: Exsurge, o Doroine, in ira tua, id est exerce quia cfescente invidia malorum, crescunl merita
iram luam contra inimicos meos, scilicet Judaeos, justorum, subditur: El diriges, quasi dicat, consu-
dicit Ecclesia. [Aug.] Deinde quasi exponendo sub- met nequiiia malorum. Et ex eo, dirigesjustum , ut
dit: Et propler hoc exaltare in finibus inimicorum juslus juslificetur adhuc. Et quia propler simula-
meorunl, o Christe , id est altus efficere, et ineo- tionem non cognoscitur ab homine ubi slt vera
gnitus inimicis meis, qui siint tui inimici, ut te non jusliiia, subdit, quod Deo tantum couvenit. Tu,
intelligant; quod est siientium, unde intitulatur psal- dico, o Deus, scrulans corda et renes, id est cogita-
mus, ul sicte crucifigant- Etexsurge, DomineDeus liones et delectaliones, quas in occulto scrutatur,
nieus, inpraeceptoquod mandasti, idestcum appares ubi nullus videt nisi ipsequi prospicit corda, id est
humilis, qui humjlitatem praecipis, altus esto. Ipse Deus. Ipse enim solus scrutatur corda, id est quod
enim humilitate exallatus est, id est non inlellectus. quisaue cogitet; et renes, scilicet quid quemque
Et per hoc quod non intelligunt te Jttdaei,.qui cruci- delectet, quia fmis cur_eet cogitalionis estdelecta-
figunt, credent inte gentes. Et ita Synagoga popu- tio, ad quam cura et cogitatione nililur quisque;
lorum, id est plenitudo gentium, circumdabit te, pervenire. Quaedelectatio per renes accipilur, quia
credendo. Et propter hapc, id est Synagogamgen- iu renibus esl generandi voluplas, per quam in
lium, regredere in altum, id est rursus desine intel- r-
Q aerumnosam, et fallacis ketilioe vitam , per prolis
ligl, quia et ista te offensura est, in fine, et a iide successionem natura humana transfunditur. Opera
recesgura. Unde aitin Evangelio: Pulas, cum Filius autem nostra quae sunt in dietis et faclis possunt
hominis veuerit, invenkt fidemin terra? (Luc. xvm.) videre hoinines ; sed quo aniino fianl, ei quo venire
-rtefrigescetenimcharitas Igniultorum, etabundabit ; cupiant, solusvidet Deus, qui, cum videt cor esse in
iniquitas (Matth.xxiv).Et Dominusin altum regredie- coeloet rion delectari in came, sed in Domino,
tur, ut a paucis sinccra fides, et ab omnium prava- [Aug.] id est cum bonse sunt cogitaiiones el earura
rum opinionum labe purgata leneatur. Et quomodo- fines, dirigit justum, el non solum dirigit, sed etiam
libet hic locus exponatur, eonvenienler sequilur: adjuvat: unde subdit.
Dominus judicat populos. [Cassiod.] Tertia pars, YERS.11. — « Justum adjutorium meum a Do-
ubi agitur de judicio regressi, id est Christi, cujus « mino, qui salvos facit rectos corde. >
' Justutn est
regressio multipliciter supraexpositaest. [Aug.]Post adjutorium meum a Domino. [Aug.]
quam de judicio congrue subdil. Post ascensionem Ideo justum, quia jam justotribuitur. Et est quasi
namque in ccelum, quae regressio accipitur, aperte medicina, quae servat salutem : altera est, quaefa-
subdit de judicio, quia inde venturus est judicare cit. Duoenim sunt oflicia medicinse, scilicet mor-
vivos et mortuos; vel cum peccantes Christianos D bum sanare, et sanitatem custodire, secundiim
deseret intelligentia veritatis, quae ilem regressiO' primum officium dixit in alio psalmo; Inftrmus
dicitur, secundum aliam sententiam , veniet judi- suni, sana, etc. (Psal. vi); juxta alterum dicit hic
cafe, quasi dicat, dixi regredere, et post regres- perfectus , Justum adjutorium, etc. Et illa enim et
sionem Dominus judicat, vel judicabit populos : :.. ista medicina salvos facit; sed illa ex aegritudinead
quod judicium non timens perfectus, audet orare. salutem transfert, hsee in ipsa saluie conserval;
YERS.9. — « Judica me, Domine, secundum ju- illa, ad moibum evadendum remedium, fiaee auiem
« stiliam meam, et secundum innocentiam meam ne in morbum redeat, vel recidat, remedium, prae-
« superme. > stat; illa sanamur infirnli, hac custodimur sani. Et
Judica tne, Domine, secundumjusiiliam meam nota quod ait, rectos corde, nec adjunxit et.renibus,
[Rem.], qtiaeest in bonis faciendis. Et secundum quia ubi est.cor, ibi etiam est delectatio, ciim
innocentiam meam,etc. quia sinemalis sum,quia aeternacogitantur, et quia d.lectalio boni non ad
non reddidi retribuentibus mihi mala. [Aug.] Et renes sed ad cor pertinet.
nota quia poenitens supra in poenitentiali psalmo PARSIV.YERS.12. — < Deus judex juslus, fortis
aieb;;l : Sntvum me fac propter misericordiamittum ( ei patiens nunqnid irascitur per
singulos dies? >
117 ; COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. VII. IIS
Deusjudex. [Cassiod., Gl. int.] Quarta pars, ubi A , scilicet, .quaedam loca obscura Scripturae sacrae»
metu fuluvi judicii terret, et spem reversis pro- [Alcuin.] Unde mors est haereticisprave intelligen-
mitlit, quasidicat, mihi est adjulorium. Sed , o vos . libus,'sed ardentibusstudio eadem loca sunt sagittae,
iniqui, quorum hic nequitia consummatur, Deus quia ipsa difficullate intelligendi exercitantur, ut
vibravit gladium scilicet in judicio . Et vere, quia sane capere valeant, et aliis aperire. [Aug.] Vel,
ipse est judex, ipse est justus secundum merita sin- vass morlis et sagitlas dicil haerelicos,qui ex eodem
gulisreddens..[Aug.]Ipse est fortis cui non resisli- arcusacrae Scripturae in animas non charilate in-
tur, et simodo paliens est, qui sustinel in mulla flammandas,sed venenis perimendas insiliunt: quod
patientia vasa irae.El vereest paliens, nunquidenim non contingit, nisi pro meritis hominum. Parat
irascitur per singulos dies? non , sed exspeclat ad enim el disponil Deus, utquidam malo voto legen-
pcenitentiam: unde post gravius punit, si non con- tes, propter peccata male intelligant in Scripturis,
verlantur, [Aug.] et secundumaliam litteram, nun- quod est eis pnenapeccati; et illi quasi spinaeel sa-
quid adduceliram per singulosdiet ? Ila in Graecoin- gitlae, a somno excitant bonos catholicaeEeclesiae
venitur ___>j__.yijvi-ruyoiv, et significanlius dicitur filios, ut Scripturis intelligendis invigilent, ut ma-
qtiam irascitur, quia 11011 in ipso est ira qua punit, nifesti fiant qui probali surit argenio. Hoc autem
sed in angelis irae, per quos punit : qui non propter B1 divinaedispositionitribuitur, non quia ipsa pecca-
justiliam qua non gaudenl, sed propler maliliam tores faciat, sed quia ipsade malis eorum ordinat,
poenahumana delectantur. Non ergo adducit iram cum peccaverint; vel de bonis ulrumque potest ac-
Deus per singulosdies, [Aug.] id est non congregat cipi. Idem enim sunt vasa morlis, quibusdam , et
ad vindictamministros suos, per singulos dies, sed sagittaeaiiis, secundum illud Apostoli: Aliissumus
per oatientiamad poenileniiaminvitat. odor morlis in tnortem, aliis odor vitmin vitam
YERS.15. — < Nisi conversi fuerilis, gladium (II Cor. n). Et est s6nsus: el in eo arcu, id est in
c suum vibravit, arcum suum tetendit et paravit il- sacra Scriptura, paravit vasa mortis, id esl aposto-
« lum. los, qui qtiibusdam sunt odor morlis. Et eosdem
[Rem.] ATisiconversi, quasi dicat, modo est pa- effecitsagiltas suas , id est odorem vitae in vitam,
tiens, sed nisi conversi fuerilis iniqui vibravit gla- ardentibus amore Yerbi. Post hanc autem dispensa-
dium, vel, frameam suam splendificavii. Alia litte- tionem, et pro peccalis malorum veniel justum ju-
ra : GladiusDeiesl Christus , [Aug.] qui in primo dicium. De quo dicitur, quod non pax Dei et inef-
advenlu tanquam. vagina humilitalis , teclus fuit; fabile lumen de se profert, unde puniantur iniqui;
sed in secundocoruscabil Iumen suis, terrorem im- sed ipsa peccala vertuntur homini in poenam, ut
piis. Yel: Gladiumsuum vibravit, [Rem.] id est(**quae fuerunt delectamenta homini facienti, sint
manifestemvindictam exeret. Kec impraedictuinest instrumenta Deopunienti.
hoc, quia arcumsuum teiendil et paravit illum. Ar- VERS.15. — « Ecce parturit injustitiam, conce-
cum dicit sacram Seripluram, ubi per chordam « pit dolorem, et peperit iniquitalem. >
NoviTestamenti durilia Veteris flectitur , et do- [Alcuin.] Ecce, inquit, parturit injustitiam, quasi
niatur. Tetendit ergo arcum, temperando Vetus dicai: Hoc paravit Deus in Scripturis, unde videtur
Testamentum per Novum. Paravit arcum, pcr ex- esse causa damnationis hominum malorum; ,sed
planationem expositionis, per quam intelligibilero ecce, curo in manifeslo est quod non ex Deo est,
fecit. Et dicit hoc a simili. [Alcuin.] Sieut enim sed ex homine est causa damnationis, quia iniquus
qui tendit arccm minatur, ita per sacram Scriptu- similiter est aperienti laeum et effodienti, et inci-
ram minatur Deus malis, ne putetur remissa Dei dehti in foveamquam fecit. [Gl. int., Aug.] Et vere,
patientia. quia concepit a diabolo, scilicet per suggestionem,
YERS.14. — « Et in eo paravit vasa mortis]; sa- dolorem, id esl appelitum temporalium rerum. Qui
« gittas suas ardenlibus effecit. > dicitur dolor, quia dolor est malis de terrenis rebus
[Cassiod., Alcuin.] Et in eo paravit ut mox mis- T_,amissis, pro quibus mala machinantur. Hae sunt
surus sagittam puteiur, sicut quis art; . •••tat, semen, unde iniquitas, id est injustitia nascitur.
ul sagittam lnillat, et ineo arcum[Aug., ALain.] i i..' nddit: Et parturit, id est nititur efficere in-
id est in sacra Scriptura. Paravit vasa tnortit, id justitiaro, scilicet ut decipiat proximum. Et hujus-
est haereticosqui ex Scripturis venenant animas , modi, et tandem peperit, id est .effecit et emisit,
ideoque vasa mortis dicunlur, quos parat in scri- iniquitatein. Iniquilas hoc est quo injuslitia. Hoc
ptura non faciendo, sed errare permiltendo : et ex ergopeperit, quod parturit. In quod notatur pecca-
eodcm arcu jaculatiir sagitlas suas, id est aposto- tum operis patrali. Emisit enim iniquitatem, cum^
los, de quibus alibi: Sagilim polentisacutw (Psal. ad actum perduxit. Et in emissa iniquitale, est la-
cxix). Quas sagittas effecit,idest operatusest. Ar- cus, id est praecipitiumaliis.Unde subdit:
dentibusaraore Dei. Qui his sagittis vulnera.i, tanto \TERS.16. — « Lacum aperuit et effoditeum et
araoreregivicoelorumardent, ut omnia resistentia, « incidit in foveam quain fecit. >
el a proposito revocanlia contcmnant, dicentes : Lacumaperuit, quasi dicat, concepit, parturivi.,
Qtiis nos separabit a charilale Cltristi? (Rom. vin.) peperit, et sicjam, Iacum aperuit, [Alcuin.] id est
Vcl, vasa morlis, ci sagiltas, pro eod m aceipii- comparabilis est aperienti lacum, concipiendo, sci-
'119' . PETRI LOMRARDI 120
Hcet quod estdicere, fraudem inchoavit, [Aug,] A dicta ad ihfirmitatem nostram referanlur, quam
consentierido suggeslioni terrenarum cupiditatum. . ipse Chrislus gestavit
Et effodiieum, [Alciiin.] id est similis est effodienti
id est instando fraudis. Et inci- COLLATIO IN PSALMCM VII: « DOMINE DECSBEBS,IS
parturiendo, operi TESPERAVI. >
dit in foveamquatn fecit, id est similis est incidenti
in foveam, pariendo, id est fraudem perpelrando. VERS.2. — Dum non est qui redimat, neque qui
Heb. ^Nl b'3Q ~~~~~) POREQVEEN
[Aug.] Prius enim fraudator laeditur damno inno- sqlvum faciat. lacerans seu laceret, et non sit
alius damno MATZIL, id est
centiae,quam pecuniae.
qui eripiat, ut volunl Hebraizantes. Hoc tamen non
VERS.17. — Convertetur dolor ejus in caput est necessarium, quandoquidem
]_~3 PAHAQ signi-
« ejus; et in verticera ipsius iniquitas ejus descen- ficet liberavit, redemit, psal. cxxxv ; Et redemit
« det. » nos: ab inimicis noslris. Ubi iriem .erbum legitur
Dolor ejus, quod concipitur, convertetur in caput quod hic. Sed LXX acceperunt negationem relatam
ad priorem et posteriorem dictiones.
ejus, id est in mentem, et iniquitasejus quam peperit YERS.i. — Si reddidi relribuentibusmihi malutn.
descendel in verticemipsius, id est rationem, quam Pratensis. Si -eddidi pacem hubenti mecummalum;
dixeral caput. [Aug. Gl.,int.] Hocideo, quianoluit " Sanctes, Si Sed retribui pacificedegenlimecum matutn;
Munsterus, reddidi matum pacificon!eo;Inter-
ipse peccatum evadere, sed servus esse peccali, Ii- pres pro Cajelano, Si retribui pacifico meo tnaiutn.
bidine dominante rationi. Et ideo ipse inferior gra- ln eamdem sentenliam descendit Campensis in pa-
vatur iniquitate, quae sedet super talentum plumbi, raphrasi lantum, quaelonge discrepat a Latina. Sed
in Zacharia propheta, et in illum descendet; et one- vocabulum Hebraicum est mulliplex '__Vi_? SCHOLMI,
rat, ut non revolet ad requiem sanctorum. Vel dis- pacifico meo, vel relribucnti milti a radice t_lTi_'
tingue inter caput et verticem , et convertetur et SCHALAM, pacificus fuit vel res.i.ni.. Posleriorem si-
descendet. [Cassiod., Alcuin.] Caput est aninia, gnificantiam acceperunt HieroiiTmusjuxtaHebraeum,
el LXX de varielate mihi perpiisillum refert. Trans-
vertex ratio; cui utrique dominantur peccata, et lator ad Campensemproperoodum esl nobiscum,
supersunt, et postea superdescendent, cum in poe- Si damnummihi dantibus reddidi, Decidammerito ab
nas detrudent. Et est, dolor ejus , quem concepit. inimicistneisinanis. Heb. Q~-i~i n_.bnKlVAAHAL-
i~~~~~!
Et iniquitas quam peperit. Cohverteturincaput ejus, TZAH TZORERI REUCAM. Hieron. Dimisihostesmeosva-
cau-
id est in animam. Et in verticem ejus, id cst in ra- cuos; Pralensis, Oppressiadversanles mihisine
sa;iAtinsierus,Quieliameripuiabafjlictione{idversan-
tionem crii dominanlur hic [Cassiod., Gl. int.] Et lemtnilti sine causa; Sanctes, Qui enti hostemmeum
postea dolor et iniq_i__fs,descendet, scilicet cum gratis; inleipres pro Cajetano, Et erui angustatorem
meum inanitcr; Pellicanus, El st non eripui inimicos
impetu, super caput et verticem, cum pcenis aeter- C meossinecansa; translator ad Campensem,Si hostem
nis subjicient eum. tneum temere spoliavi. Ut conveniunl? Haee itaque
VERS.18. — « Confitebor Domino seeundum diaphoniaet verboruin etsensus profecta estex aeqtii-
verbum
« justiti-tm ejus; et psallam nomini Domini altis- vocatione duarum vocularum. Siquidem
« simi. » ybn BALATZ polysemon est, modo signat declinavit
ut Oseaev, Yadent ad quwrendum Dominum et non
Confitebor Domino. [Cassiod.] Quinta pars, ubi invenicnt,abiatus est ab eis. In quo Heb. pouiiur lwec
est psalmi conclusio," qua • omnia in summam particula eumdein vero sensum refert, ablalus est
dicit se alacriter confileri, dicat: Et ab eis, et declinavitab eis. Ilidem declinare inanis
coHigenS', quasi ab inimicis, quid aliud est quam superari ab eis ,
quia adjutorium meum est a Domino, ideo confile- sicut acceperunt LXX? Alias id vocabuli significat
bor Domino, id est laudabo Dominum. [Aug.jEt eripuit, exuit', armavit. Secunda in-
Qpi~~REQCAM,
lioc, seeundum, id est propler juttitiam ejus. Haec terdum notat inaniter, gralis, frnstra, quandoque
enim confessio non est peccatorum, sed justitice vacuum, ut Deuteron. xv: Non patieris eum abire
Dei, qui intus justos protegit, et malos pro sua ma- vacuum, ea ponitur in Hebraeo particula; vacutis
aulem et inanis idem surit.
litia punjt. Contra hanc laudem nihil valent bla- YERS.6. — Exaltare in finibus inimicorummea-
sphenria. impiorum, qui volentes suaeculpsetribuere D 1 rum. LXX habent fnisi fallant codices) T_-K lyfip&v
quod peccant, mala sua excusanl per fortunam, vo\> iniuiicorum liiorum, ut etiam in
legitur psa"lmo-
vel falum, vel diabolum, cui potest resisti, vel per dia Rom.versu et apparet variasse voluroina. Namin hoc
psalmo 9, Judica me secundum justitiam
aliam naturam, quae non sit ex Deo. Hi tales flu- meam, Simia et Frclella moverant quaeslionemipsi
ctuant 16 errantes, potius quam confiteantur Deo, Hieronymo,cur in Graecohaberelur xa-a -r,v Stxato-
ut eis ignoscat. Qui autem videt merita animarum o-vvnvo-ox), id est, jttxta justiliam luam, eum tamen
sic ordinari a Deo, ut, dum sua cuique tribuuntur, leganius justitiara meam. Si autem in praeeedenti
versu exemplaria habuissent similem diversitatem,
pulchritudo universitalis nulla ex parte violetur, in similem excilassentforle quaestionemin-eodem pro-
omnibus laudat Deum, distinguens aliud Deum fe- nomine. Adde quod in codicibus noslris verstts,
cisse et ordinasse, videlicetuniversum bonum: aliud de quo requirebant Simia et Fretella habet, uou,noa
o-ou,quod est argumentum clarissimum varietatis.
auteih non fecisse, sed ordinasse, ut malum. Et Sed legas inimicorum meorum, legas tuoriun, ndn
psallam opere nomini Domiui allissimi. [Cassiod.] niutatur sensus. Nam inimiei jusiorum simt etiain
Psallere ad gaudium pertinct, sicut pcenitentiapec- inimiei Dei, juxta illud Act. ix : Sittile, Saule, quid
.me perseqttcris?idqtie propter unitaiem corporis.et
catorum ad trislitiam. Potest et lric psalmus in capitis multo secus Hebrreividentur habere propler
personaChrisliintelligi, si ea quae humiliter sunt particulam BEABROTH nMv_, Hieronymus juxU
 121 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. VIII. 122
Hebraeumelevareindignans. Pratensis, elevare inter A ricordia. Ambrosiiaulein lib.v ni Hexameron ait:
iracuhdias tribulanlium me; Paraphrasis Campen- Multanon oliose a LXX viris Flebraicaelectioni ad-
sis , Commoveantlefurores hostium meorum; .Mun- dita et adjuncta comperirous. Hieronymusponit
slerus, Elevarepropterindignationeshosliummeorum; fortis, caeterirepetunl Deus, vox autem Hebraeaha.
Sanctes, Eievate, propter indignaliones hoslium EL dicit. Munsterus,Dctisjudexjustus est.
meorum; Pellicanus, Elevare in transgressionesvel SicutrumquePratensis et Pellicanus. Saneles vero, Campen-
iracundiastribulantiumme; interpretes proCajetano,
In indignationibusangusliatorumtneorum;Nebiensis, sis, interpretes pro Cajetano, ac Nebiensis, Deus
ambtguo sensu. Qui quam recte
Elevare in iram molestantiumtne; Chalclneus,Irrue judicat justutn,viderint.
in fremilusuper molestalorcs tneos. JEquivocatio transtulerint, Siquidem potest in hunc
verbi -~~~ABAR iitrtimque sensum accipi, ut Deus judicet justum
fecit diversitatem; cum enim quan- honiinemaut rem juslam.
doque notet ultra transire (unde secundum quos- Nunquidirascilur per singulosdies ? Hebraeilegunt
dam, Hebra.i dieunmr, quasi transfluviales) el fi- sine interrogatione. Hieronymiisjuxla Hebra.um,.
nes sint ad quoi seroper.transimus, erudile, juxta Comminanstola die; Miinsterus, Commovelurper
sensum verterunt LXX, iu finibus, quos Augiistiinis singulosdies; Sanctes addil de suo, Irascitur impio
inlerpretalur possessionemDei, quaeper conversio- die omni,Reliqui in eunidem sensum. Apparet LXX
nein migravit de dilione diaboli in templum Dei. bis legisse citra puncta hx bn ALEPH ETLAMILD , ut
Felix est transilus isle, ultra quem non esl alius sit SN EL, id est, Deusvel forlis. Secundum
quaerendus. Idem etiam verbum significat irasci, B prius
cujus significaiiliamalii seculi sunt, ut verissimum ~)HAL, non accipiendo interrogative, sicut Munste-
sit quod in piologo adduximus de Ilieronymo ad- rus volebat intelligi : Etiamsi me occiderit, non
versus Rufiinimlib. 1, quanta sylva apud fieb. am- sperabo? (Job xm.) Ubi nostra edilio caret ne-
biguofum nominufn alque verborum, quaeres di- gatione, el redit idem sensus, si interrogative cum
versaeinterprelationi.maleriainpraebuil,dum unus- ncgalionelegatur. Ulut fueril, non variatur intelli-
quisque inter dubia, quod sibi consequcnlius vide- genlia, quod Deus per singulos dies comroinetur,
tur, hoe transfert. et tamen non irascitur, mox peccatores puniendo.
VERS.10. — Consumetur nequitia peccatorum. YERS.13.—Nisi conversifueritis, Heb. ~V\\1)~ nbzm
Nebiensis, Complealur, obsecro, 'JO—inj- Chal- IM DOJASCUB, id est, nisi conversusftterii, in sin-
daeus. Destrualur nunc malitia, IIGMOR KA; Pra- gulari nuroero. Sed ad eum modiim transferendo
tensis, Sanctes, inlerpres pro Cajetano, Campensis redditur sentenlia dubia , an videlicetdebeat id re-
accipiiint active, Constnnetmalum impios, Ilieron. ferri ad Deum, an ad po.ccalorein,an ad gladium.
juxta Heb. Pellicanus, Mtiiislerus, vertunt passive, In plurali vero, traditur, sensus mullo clarior, ubi
Absmnatur, quwso,maltim impiorum.juxta Mimsle- numerus singularis subaudiret impium, qui si non
ruiu in Graaco est passivum G-UVTCWG--™ , ul sit resipiscat, vindictamsuam exercebit ad eum Deus.
constimmeLurper duplex m, juxla expositionem quare LXX pluraliter more boni interpretis ambi-
August. Qui in sordibus est sordescat adhuc (Apoc. guitatem suppresserunt, ponentes secundam perso-
xxn). Tamenid non est necessariumex Hebraeo~~T~~ "
nam pluralem, Unde Hieronymusverlit per partici-
GAMAR , unde per futurum hic dicitur ~y~~iUGMeR. pium, Non convertenti, suum gludium acuet, quan-
Scrutans corda et renesDeus. Primum vocabulum borum quam manifeslum sil Hebractunesse in futtiro ver-
sequentis versus in ordine versionis Latina;, Hebraei editioni: quarli ordinis. Chaldaeusrespondel nostrae
nonrevertalurad honoremejus. Nebiensis
referuut ad finem praecedentis,ut sit Scruians corda aliier, Si non reverlelur.
et renesDeus justus, deinde, Adjuicrkimtneum,elc. Profecto
—
In Graeooquaedamexemplaria habentin fine versus buerunt VERS.13. Sagitas ardenlibus effecit. Cur de-
6 @zb;SLY.UIO}-, id est Deus juste, adverbialiter; Sanctes, Mtinsterus, Pratensis, et inler-
aut perseculores ant
alia mY.uio;,id esl justtts; alia ncmpe Alriina, in pretes pro Cajetano vertere
versiculi, SLY.UIU
« id persequenles , pro ardentibus ? quandoqiiidem
principio sequentis por,~-iu,
est justum adjutorium, ut legimus. Utfumque ae- ~~h~tDALAQ , nullo feclaniante eliam significct
cipias; et Deus est jtislus, imo ipsa justitia, et ju- arsit. Et Hieronymus"traduxit ad comburendum,
stum ejus adjutorium. Pellicanus, ardenies, Campensisutrumque convpre-
—
YERS.12. Deus judex justus, fortis et longani- hendit, Qui ardentissitnepersequunluraliquem. Quo-
mis. In Hebraeohon est longanimis, LXXadJiderunt modo autem debeal inlelligi, sagiilas eflecil arden-
fiuY.pb~vp.o;. Hoc aulem non superflue fecerunt, tibus in ablalivone, an in dativo, habes supra in
quia nunquam juslilia Dei separatur ab ejus mise- enarratione Commenlarii.

PSALMUS VIII.

PSALUl TITULUS : « INFINE5I PSALMUS DAVID PROTOR-D ratione qua dieitur area. Multisenim et variis simi-
CULARIBUS. » litudinibuseadem res in Scripturis saepeinsinuatur.
Dominusdominusnoster.Titulus, in finempsalmus Ideo vero areaevel torculari coroparatur,quia, sicut
David,pro torcularibus. [Aug., Alcuin.] Nihi!de vi- in area grana a paleis, et in torcularibus vinum di-
sibilibustorcularibus, in lextu hujus psalmidicitur, viditur a vinatiis, ita in Ecclesia boni a malis opero
sed de spiritualibus, et per visibilia torcularia si- ministeriorum separantur, non loco, sedaffectu; et
gnificatis,id est de Ecclesiis; quia de Ecclesiaecon- quasi a legumentis purganlur, ul frumenta in area
stitutione, et causa constitutionis hic agitur, scilicet a paleis,et in lorcularibus vina exuunlur a vinatiis.
de Christi ascensione, et Spiritus sancti missione. Quaelamen necessaria erant, ut simul nascerenittr
Cum enim Dominuspost resurreclionem ascendit, et crescerent, ad maluritatemque pervenirent. Ita in
misit Spiritum sanctum in apostolos et alios lide- Ecclesiaadmistio malorum est necessaria bonis :
les : Quo impleti pi'aedioandoEcclcsias congrcgave- qui simul incipiunt, crescunt, et consummantur,
ruut. fAug.]Ecdesia autem dicitur torcular, eadem sed boni in boim, maliin malo. In fuluro vero etiam
m PETRI LOMBARDI m
loco-ScparaD-hluf; ciim frumenta fecoiidcnttir in A cst super cccios, idest super Seripluras, qnibus
horreis, paleae verocoinburehtur igne inexstingui- ad plenuin non explicalur. acriptufaa autem dicun-
bili. Yel Ecclesia ideo dicitur torcular, quia in ea tur coeli, eo quod divina mysteria celant. Ei, o
intellectus verbi Dei, dum sono vocis ministralur, Domine, tu,
quasi viriumincluditur in vinariis, et sic fertur ad YERS.3. « Exoreinfantiumetlactentium perfe-
anres, quasi ad torcular, ubi discernitur, quia « cisli laudem propler inimicos tuos, ul destruas
sonus valet auribus, inlellectus vero a memoriaau- « inimicum et ultorem. »
dilorum, quasi quodam lacu excipitur : inde in , [Cassiod.]Perfecisli taudem ex ore infanlium. In-
mentis habitum et morum disciplinam, tanquam de fanles et laclentesnon pro aetaledicit. seri pro sim-
lacu in cellas transit, in quibus, si negiigentianon plicitatc, sicut Petrus in Epistola canonica ait :
aeuerit, vetustate firmabitur. Yel lorcularia sunt Quasi modo genili, etc. (lPelr. n), qui scilicetnon-
, ctiam martyria, ubi corpora eorum qui pro Christi dum escam, sed lac capere possunt, [Atig.] quales
nomine alfliclione perseeulionum calcantur, quasi erant illi qttibus Apostolus lac dabat dicens : Tan-
acina reinanent in terra; animaevero ad requiem quamparvulis in Christo; iac potum dedi vobis, non
habitationis coelestisemanant. Et quia haecfiunt in escam (I Cor.m). Quos significabantilli, quiDomi-.
Ecelesiis, ideo ipsae Ecclesiaelorcularia dicuntur. B - num venientem ad passionem laudabant, in quos
17 Et cst sensus lituli, Psalmus iste, David pro- hoculitur Dominus testimonio, cum Judteis dicen-
pi:et;e tendens infinem, idestin Christum,[Cassiod.,'• libus ut eos corriperct, respondit; ~ion legistis:
Gl. int.] quia agit de exaltatione Chrisli, secundum Ex ore infantium, etc. (Mallh. xxi.) Bene autem,
duas naturas , el agens pro torcularibus, id est de non ait fecisti, sed perfecisti. Ex his enim perfecit
Ecclosiis, de quarum constitutione et causa consli- Deus laudem, quia, si soli perfecti essent in Eccle-
tutionis agit. Intentip est hic Prophetaeerrorem Ju- s;_s, non ita consulerent humanogeneri, sicut nuuc
d;eorum, qui dicunt in Judaeatantum notum Deum, c.B_netiam nemini nondum capaces cogniiionis rc-
et Donatistarum, qui tantum in Afrlea notum di- rum spirilualium atque aeternarum nutriunttir iide
cunt, et similium, confutare. [Cassiod.] Modus. Bi- lemporalis historiae,et Deum laudanl. Et est sen-
partitus est psalmus : Primo, laudgs Christi de- SH-S : Perfecisli laudemex ore infgnliumet lacteK-
seribuntur, scilicet majestas ejus et operatioi tium. [Cassiod.Jid est non solum a perfectis, sed
excelsa; sccundo, dicit naturam hominis olim inci- ab insipienlibus praedicaris, et hoc fecisli propter
tatam in Christo super omnia exaltatam, ibi, Quidl inimicostuos deslruendos, et ut destntas inimicum
est hotno. A laude ergo incipiengpropheta, ait:0 .„ et ultoremvel defensorem. Alia liltera. [Aug.]lni-
YERS.1. — « Domine, Dominus nostcr, quami raici sunt generaliler omnes, qui dispensalioni per
« admirabile est nomen tuum in uriiversa tcrra! » crucifixum factaecontraria dicunt. Defensores vi-
[Rem., Gl. int.] Dotnineomnium, secunduin po- denturhaeretici fidei, et philosophi sapientia;, cum
tentiam. Qui es specialiter Dominus nosler, secun- tamen et illi fidem, el hi sapienliam veram imptt-
dum receptionem et cultum, nomen luutn. id est,, gnent. Vel infantes et lactenles dicit Apostolos,
gloria et fama, admirabile esl, propter creaturas> quia stulla mundi elegit Deus, ut forlia confunde-
qiias fecistiet regis, et quam admirabile quasi di- ret(J Cor. i). [Rem.] Unde perfectior est laus.
cat, infmite. Nullusenim suflicit omnes creaturas! quia ad eamnon humaua sapientia, sed divina gra -
cognosceresin quibus admiramur te. Admirabile ; tia acccditur. Et est : ex ore infanlium et lacten-
est dico, in universa lerra, non in Judaeatantum, utt tium,idest apostolorum, perfeeisti laudem. [Cas-
dicunt Judaei; nec lanlum in Africa, ut dicunt Do- siod., Rem.] Ne\ de puerisHebraeorumpoteslaccipi,
natistae. Ne ergo Judaei vel quilibet sibi vindicentt quia ex verbis illorum piierorura, perfecla est Iaus.
q::asi proprium quod est commune omnium, quod1 Quod videbatur pueriliter agi, sed sancli Spiriius
est intentio psalmi, et dirigilur scrmo ad Deuiu l instinctu iiebat. Et est sensus : ex ore infantium et
Trinitatcni''; deinde supponit in parte per quid estt D Iactentium perfeclsti laudem, idest ex verbis pue-
admirabile, loquens adDeum Palrem. rorum Hebroeorumperfecisli Iaudeni. Et hoc to-
VERS.2. — « Quoiham elevata esl magnificentia a tum propter inimicos tuos confundendos, forsan
< tua super coelos. paganos.[Cassiod.] Ideo enim a lalibus laudari vo-
Quoniamelevaia est, quasi dicat per hoc est ad- luit ne videretur haecsapientia humana, sed divini-
roirabile, quia magnificentialua, [Rem., Cassiod.] ] tus dala. Et ideo hoc fecisti, ut destruas- inimicum
id est Filius luus Deus homo,.ekvala est de terre- id est Judaeum,et ultorem vel defensorem.Judaeus
na humilitate, supcr cwlosad litleram, homo Detis s eniminimicusest Dei, dumPatrem solum defendit,
ad dexleram Dei Patris sedens. Vel elevata esl:l quia qui non honorificat Filium, non honorificai
niagnificentiatua super coelos,[Aug.] id est superr Patrem (Joan.v). Yel, iiiimicus est voto, et ultor
Seripluras, quia excedilomniumeloquia Scriptura- scilicetsuae sectae defensor.
itim. Vel elevata est, in incomprehensibilitate;su- YERS.i — « Quoniam videbo coelos tuos, opera
per coelos,[Rem.] id est super omnes rationabiles s « digitorum tuorum, lunam et stellas quaelu fuu-
crealtiras. YeJ, magnificenliatua, id cstfamaet glo-
i- « dasli. >
ria tua, idem quod ante dixerat nomen, elcvatum u Qwmiamridebn, qnasi dicit, vcre perfccisti lau-
125 COMMENTARIUM 1NPSALMOS. — PSAL. VIII. 128
dem, etdestrues inimicum, quoniam videbo cwlosA Dei beneficiodignum, [Gl. int.] quasi dicat, et quia
tuos, [Rem., Alcuin.] id est, praevideojam per Spi- omnia hsec per Filium sunt, ergo quid est homo,elc.
ritum saiictum apostolos, et videbo etiam praesen- Velilacontinua. Elevata est magnificenliatua, et
tialiler in posteris. Hoc dicere, bene convenit pri- quid est homo quod memores ejus ? aut filius hotni-
mitivis. Coelosdico, qui sunt opera digitorum tuo- nis. [Aug.] Per hominem accipiunlur peccatores;
rum, [Cassiod.] quia cooperatione Trinitatis instru- per iiliuin hominis, spirituales. Disjunctio enimin-
cti suut quaeTxinitas in tribus digitis significatur nuit distare inter hominem et filium hominis. Om-
hic, ut ibi: Qui appendit tribus ditjilis molem lerrm nis enim filius hominis, homo est; sed non econ-
(Isa.xL). [Hier., Aug., Alcuin.] Et pereos coelos, verso : ut Adam qui fuit homo, sed non filius homi-
videbo aedificari lunam id est universalem Eccle- nis. Homo ergo hic accipitur; oinnis qui portat
siam, et siellas , id est Ecclesias singulatim per imaginemterreni, id est omnis peceator carnalis;
loca diversa, vel doctores alios. Quaetamen, sciii- filius hominis accipitur omnis qui portat imaginem
oetlunam etstellas, velquas scilicet stellas ulfun- coelestis, id est Christi. Et merito. novus homo fi-
dasti non illi. Apostoli enim ministri sunt sedifi- lius hominis dicitur, quia uovus ex veteri quadam
cationis; tuveroauctor vel fundator. Vel aliter ab mutatione fit. Spiritualis enim regeneratio, qua
illo loco, Ex ore, et proceditur de' illa seutentia, " innovatur mutatione vitaeseternae atque saecularis,
in qua coelosappellavitScripturas. [Aug.]Quia er- a Deo inchoatur, ulrumque vero respicit miseri-
go dixerat Christum excedere omnium Scripiura- cordia Dei; sed illum quasi longe sejtinctum a Deo;
rum eloquia, forte videretur quod per Scripturas istum, id est filiumUominis quasi pr&sentem. [Cas-
ad ejus notiliam parvitli pervenire, vel ascendere siod.] Ideoque cum despectu pronunlians, ait, Ho-
non valerent. Hoc aulem removens, dicit eum mo peccator lerrenus, quid est quod tu es tne-
siiam infantibus Scripturas humiliasse, per quod mor ejus, quasi longe positi? cujus Deus menior
et ipsi magnificenliamDei caperent, et inimici de- cst, [Aug.] dando salutem temporalem, scilicet be-
struerentur. Et hoc est, super Scripturas elevatus nedictionemsinistrae.Undealibi: Homineset jumen-
est Filius. Et per illas tamen, perfeeisli laudem ex ta salvabit Dbminus (Psa/.xxxv). Aul filius hominis,
ore infantiumet lacteniium, id est iilas Scripturas id est spiritualis, qui portat imaginem coelestis,
inclinastiinfantibusei lactentibus ad ascendenrium, quid est? Quoniam lu visitas eum, [Aug. Gl. int.]
ut sieforet laus perfecta, quod est per Scripturas, quasi praesentem, qui prope est Deo munditia vi-
quas infantibus incliiiavit. Unde alibi : lnctinavit tss. Et ideo praesensvisitatur, id est lumine vulttis
cwiumet descendil (Psal. xvn). Et hoc fecisli pro- ~ . Dei illustratur. Undeaiibi : Signatum est super nos
pter iiiimicos luos, scilicet inimicos crucis Chri- lumenvultus tui, Domine(Psal. iv), a peccatortbus
sti deslruendos. Et quasi exponendo subdil, scili- vero longe est salus. Vel per hominem accipit ge-
cet ut destruas inimicumet defeusorem et accipit neraliter quemlibet hominem, et per filium homi-
eosdem per inimicum etdefensorem, quos dixitini- nis Christum hominem.Et est. Qttid est homo[Cas-
micos onmes, scilicet qui cruci Christi contradi- siod.] quilibet vilis et miser. Quodmemor es ejus ;
cunt, qui destruuntur cum videutur, id est intelli- ejus memor est Deus miserendo. Aut filius honii-
guntur Seripturae,usque ad infantiura capacitatem nis. Hicvoce surgendum est, id est homo Christus,
ductae,el per eas usque ad robur nutriuntur, el ad qi.id est ? quoniam per eum visitas eum, scilicet
Bublimitatein inielligentice eriguntur. De quibus - hoiainem: quod fuit cttm Yerbum caro factum est
subdit, quoniam videbo coelos. Et verc deslrues, (Joan. 1). [Aug.]In qua incarnatione medicus cce-
__citpropheta, in persona Ecclesiae,quqniam vide- lestis venit ad infirmos, et faclus est Dei Filias,
bo coelostuus, [Rem.] id est, intelligam Scriplu- homhvisillius, de quo propler carnis iufirmitatcm,
ras sacras, quaesunt opera digitorum luoruro, id subdit .
est Spiritu Dei factaesunt, cujus septem sunt dona,
— « Minuisti eum paulo minus ab an-
cum sit unus spirilus, sicut piures digiti sunt in ] VERS.6.
una manu. [Aug.] Et videbo lunam, id-. -in:._r- «• gelis, gloria et lionore coronasti eum ; et consli-
salem Eeclesiam; et stellas, id.est Ecclesiss s.:igu- luisti eum super opera manuumtuarum. >
ias, vel doclores. Quaevel quas tu fundasti in coelis [nuj,., Cassiod.] Minuisti enm, quasi dicat, non
vel in eisdem Scripturis collocasti quas cceloruin roodoin aliis hiiinana natura esl humiliata, sed
vocabuloposiias credinius. etiam in ipso Christo, quia minuisti euro qui est
YERS.S. — «Quidest homo quod memor es ejus ? caput omnium iidelium; Minus ab angelis, [ Gl.
« aul filius hominis quoniam visitas eum ?> int.] quia passibilis, et mortalis, sed paulo quia in
Quidest homo. [Cassiod., Alcuin. ] Secunda est aliis superat angelos quibus imperat. Dico minui-
pars, ubi dicit naturam hominis olim vitiatam in sti, sed postea, coronasti eum gloria, id esl corpo-
Christo super omniaexaltalam : prius enim osten- ris incorruptibili clafitate, et honore, ut omnibus
derat omnipolentiam deitatis. Ideoque congrue in sit venerabilis. [Cassiod.] Et bene ait, coronasti,
hac parle agit de exaltatione humanitatis; seri prae- qma circulus mundi qui est quasi siniilis coro-
aiillit de humiliatione lotius humana. natiirae, nae, ad fidem ejus venit. Et constiiuisli, id est
ostendens nulltim esse penilus homini meiitum stal-ilisti super opcra manuumtuarum. [Aug.] Quia
127 PETRl LOMBARDl. 123
ergo et angeli sunt opera manuum Dei, et super A t conclusio psalmi. Ecce quo totum tendat, quasi di-
eos conslitulus esl unigenitus DeiFilius. cat. Etquia haecomnia fecisti, ergooDomine, domi-
Y'ERS,7. — « Oinnia subjecisli sub pedibus ejus,' nusmsler,quamadmirabileestnotnentuuminuniversa
« oves et boves universas, insuper et pecora terra! [Aug.] Decenter principium repetit, osten-
« canipi. > dens initiumel finemboni ad Deumreferendum.
Omnia, etc. [Gl.int.] Dico quod constiluisli su-> COLLATIO INPSALMUM VIII: « DOMINE, DOMINliS
per opera oninia, quidem subjecisti sub pedibusejus, NOSTER. >
id est sub dominio et potestate ejus, et enumerat
VERS.5. — Ex ore infanlium et lactentiumperfe-
quae,scilicet oves, etc. [Aug.] Cur relictis altiori- cisti laudem. Utinain sine lemerilate Neoterici He-
bns, scilieet exercilibus angelorum, et ipsis homi- braizantes verterint, Perfecisii robur, aut fortitudi-
nibus, haec ima dicil? Sed myslice inlelligendum nem pro perfecisti laudem. Reprehendant ergo evan-
Matth. xxi, imo Christum ipsum, qui hunc
est. Oves ergo innocentes dicil. Boyes dicit illos gelistam locum in Judaeoscalumniantes retorsit: Nunquam
qui operantes, lerrenos faciunt fructificare. Et hoc legistis, inquit :•Ex ore infantium el tgctenliumper-
rieangelis et hominibus dicitur, ut de omnibus pro- fecisti laudem. Ecceaut Christus dicit laudem, et tu
bet quod subjecti sint Christo. Et est, subjecisti ei sapientiorMatthaeum,Christo, interprete Joanne evange-
g lista, qui referente Theophylacto, Gire-
oves, id cst, innocenles. tam homines quam ange- cum fecit, secundumquosdam (prouabiiiusest enim
los; et boves, scilicel arantes, et triturantes, quiin MatlliaeiimscripsisseHebraice),vis meliustransferre
vincii Domini vomere spirituali arbusla criminis robur, fortitudinem? Qttidergomiruro, si alia loca
non timeas qui vel evangelistis non
conscindunt. [Aug., Alcuin., Rem.] Boves dico, parcis? Quidlabefactare, deinceps non audebunt bellihomines?
universas, femineogenere utilur, ut notet fructifi- Nonne legitur, Matth. xxi, Graece -a.-tip-:i-a olvov
cantes, qui semine verbi Dei hominum corda fru- Quid ergo in mentem venit Munslero ut verlerit
et sunt et forlitudincra, et in Psalmographo et in Maltha.0?
clificarefaciunt; illilg homines, angeli. Scimus quidemdignam esse intelligenliam, quod eo
Jnsuper, etc, quasi dicat, non tantumboves subje- tisqiiefundata sit forlitudo Chrisli, adeo ut sit insu-
cisti ei, sed insuper et pecord campi. [Aug.] Per perabilis, et teslimonio infantium coniirmata. Yide
hoc quod dicit, insuper, disliiiguit haec a praedictis lamen laudem. si Hieronymusjuxta Hebraeunivertit aliud
quain Nebiensisest nobiscum.
sanolis. Ilsec eiiini sunt acina, sicut praediclisnnt —
YERS.C. Minuisli eumpaulo minus ab angelis.
vinuin. Et malos ergo subjectds Christo esse notat, Plerique, ut Faber et CaecusBurgensis, contendunt
quod dical minus videretur. Quodsignificat.cumait, debere constanter legi, o Deo, quia habetur Hebr.
Et eam proruperunt insaniam,
pecora campi, id est carnales in amplitudine volu- D'rPN ELOHIM. in
ptatum, tanquam in latitudine camporum, non in C ut dixerint et scripserint locum bealissimi Pauli,
Ilebraeorum n, ad inctident revocandum, taxantes
montibus virtutum habitantes. Pecora ergo campi ejus
inierpretem (quemferuntquidam fuisse Lucam)
sunt horiiines qui in carne vivunt, ubi nihil ar-- ut perperam legatur ab angelis; seddeinceps in ec-
diiuro, nihil laboriosum asccndunt; sed latavia clesiis psallaturlocum : Minuistieum paulo minus a Deo.
cst cui inhaerent, quae ducit ad monern. Unde et Ul prsesenlemde vocabulo, eventilemus, primo non esl
disceptandum quod nemo ambigit si-
Abel a fratre in campo occiditur. Et subjecisti ei : gnificareDeum et judices, principes et viros adnii-
YERS.8. — t Yolucres eceli,et pisces maris; qui rationc riignos ac forliludine, alque adeoipsos an-
. perambulant semilas maris..» gelos, Exod. xxi: Offerat eum Dominus diis. Et
Exod. xxu : Diis non detrahes, ponitur elohim. Ca-
Volucrescwli, id est superbos (Aug., Alcuin.)i put negotii versalur eirca intelligentiam Prophelaa
Bene per volucres cceli signifioanlur superbi, de et Apostoli, quam, ut reor, nequaquam assecuius
mullis partibus ptignat cum sensu
quibus dicitur : Posuerunt in caslumos suum (Psal. est faber, quin et apostolico, si oculalius introspicianlur
prophetico
LXXII).Quorum caput dicit: Ascendam in ccelum,r praecedenliaet seqtientia. Praemisit enim Davidad-
ef exaltabo solium meum, ete. (Isa. xiv), et pisces: mirando et suspiciendo nimis unionem illara na-
tnaris, id est curiosos, quiperamoulanl semitas tna- lurae humanae ad verbum. Quid esl homo, nalura
id liumana tam fragilis, tam despecla, cujus lanien
ris, est in
qui profurido saeculitemporalia, quae - niemor es per mullam miseralionem,ut assumas ad
«juasiseraitaein mari cito vanescunt, inquirunt per- D dignitatem unionis hyposlalicae?Deinde ut opposita
tinaci studip. Underecte non ait, ambulant, sed per- sese ex vicinitate mittuo collustrent, ostendit e]us
ambulant: per hoc ostendens pertinacissimum stu-" mortalitatem, et abjectionem et passibiiitatem, ut
mox subjungat gloriosam exaltationem, juxta illud
dium inania et pra_terfluenlia requirenlium. H_ec : Philipp. ll: Semetipsumexinanivitformam servi ac-
antem tria genera vitiorum, id est voluptas carnis, cipiens, factus obediens usque ad tnortem. Deinde
subseoutus : Proptet quod et Deus exallavit illum,
superbiaetcuriositasincluduntomniavi-ia:qua_,sie- etc. Dicit itaque Propheta : Minuistieum paulo mi-
ut Joannes ait, sunt eoncupiscentiacarnis, ambi- nus ab angelis,propter mortaJitalem et.passibilila-
tio saeculi, id est superbia, et concupiscenlia oculo- tem, quibus angeli non sunt obnoxii. Licet igilur
rum (I Joan. n). Per oeulos namque curiositas3 fuerit mortalis, et hinc minor angelis, tamen postea
triumpho inenarrabili supra naluram angelicam se-
maxime praevalet. De his tribus tentatus fnit Do- det ad dexteram Patris. Quare coiitirienter sub-
minus et Salvator, et vicit: quibus primus homo) texuit: Gloriaethonore coronastieumet constituisti
V/iclus,succuhuit. eum super opera manuum tuarum. Nec obest quin
alia ratione,'Christus sit superior angelis, gratia
YERS 9. —- - Domine,Dominus nosler, quam1 et plenitudinis influenlife,etiam qualenus est
capitis
'« admirabile est nomcn luum in universa terra ! » homo, jtixta illud Ephes. i : Instaurare omnia in
Ecce
e Christo, in cwlis in terra stmt, in ipso •
Domine, Domittus noster, quam. [Gl. inl.] quw elquw
129 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. IX. 150
et ad Col. i Et per eum recdneiliare opinia in A lis. Nam psalmo xxxvi: Adhucpusillutn etnon erit
ipsum, pacificans per sanguinem crucis ejus, sive peccator. Heb. legitur HKATT_J?D.Et psalnio n :
qum in terris, sive.qum in cwlis sunt. At diceret for- Cuniexarserit inbrevi ira ejus, quae manifosle rer
sitan qnispiamcontentiosus : Qui fit ul dicatur dun- rationem temporis. Conscntit Graecus_._._.-
taxat paulum ab angelis imminuti-s, cum .cribatur spiciunt
psalmo xxi: Vermiset non Iwmo, opprobrium ho- beris yin, adbreve tempus. Yeruin obslrepes el.vocifera-
minumet abjeclioplebis. Quaesententia sonare vi- ta Heb. Hieronymumvertisse, paulo minus a Deo, jux-
«letur plurimum esse imminulum ab angelis, non Huic objedioni satisfactum est in prologo,
Hoecerte ratiocinium confutat illam Hieronymum tradidisse illam versionem Sophronio
paululum. opi- cum Judaeo, qui pene per singulos ser-
nionem quae vult dici minoratum a Deo, quod non disputantimones illudere volehs Sophronium, assorebat non
polest intelligi secundum naturam divinam. Igitur
sccundum huroanam, cujus nulla est proportio ad ita haberi ininHebraeo, utChristo ipse opponebat. i Et aliud
credentiumPsalmos
divinam, vel posl assumptam stolaeimmortalis glo- est, inquit, Ecclesiis
riam. Contravero alteram nihil obstrepit, si allen- hjgere, aliud >Judaeis singula verba calumniantibus
Cernis ilaque Hieronym. ita verlisse
tius perpendas sensum Prophetae. Recipimus eninv respondere. calumniosos. Hinc in Commenlario hujus
Christum fuisse habitum infra abjectissimos homi- propler « eo quod est ab angelis,
nes, juxta _eslimationemimpiorum Judaaoruih et loci ait: In Hebraeo pro
infidelium,cum revera ipsa sanctimonia esset ac bo- qui dicuntur ff^n MALACHIM, Deum habet, hoc est
nilas. UndeaccomroodalissimedicitPropiiela,paulo elohim. (48) Hunc locum Apostolus in Epislola ad
niinus, quia licet mortalitati ullro se substraverit B Heb. super Chrislo interpretatur. Ubi perspicis
Dominus, 'eoque angelis inferior, verumtamen a.d Hier. sentire Aposlolum interprelari Heb. elohim
unionem illam superbene diclam, si mentis oculos pro angelis. Non enim ignorabat lectionem Graeca-
defixeris, paulo minor fuisse videbilur illa diminu- nicam Episl. ad Heb. Et in ea dicit Apost. :Eum au-
tio. Necetiam absonum est quod Chrysostomus et tem qui modicoquum ab angelis minoralus est vide-
Theophylactus interpretantur de modo temporis. mus Jesutn, propter passionem morlis gloria el ho-
Ghristus quidem mortalitaiem nostram induit, sed nore coronatum. Juvat quod Pellicanus, Sanctes, et
ad glorificationemsubsecutam, brevi temporemise- Mimsterusverlunt ab angelis. Hic in scholiis docet
riis nostris fuit attritus. Sed frustra interpretamen- Qirhtt ELOHIM
pro accipi D*SNb__ MALACHIM,post Heb_
tumhoc rejicil Faber, quia _5_nMEAT apud Hebraeos interprelalionem el Chaldaicaparaphrasismanifeste
ait, non refertur ad modum lemporis, sed quantita- Iiabet ab angelis.

PSALMUS IX.

PSALHI TITULUS : « 1NFINEM PROOtXULTlS FILIIPSAL-C tus est Christus secundum carnem. Intentio : mo-
MUSDAVID. > net ut non casu vel falo, quis credat mundum regi,
Confileborlibi. Titulus in finempro occullis filii, sed justo judicio Dei. Modus.Quinque sunt partitio-
psttlmus David. Cum dicitur filius, nec additur cu nes : [Cassiod.] Primo, Propheta laeluspsaliit quia
jiis, sicut hic, perexcellentiam intelligitur Christus, cnllura diaboli adventu Ghristi destfuitur, etChrlr
quiestunigenitus DeiFilius, sicut ipse sineaddita- stus regnat, judicat, adjuvat; secundo, fideles pro-
mento de se ail: Si Filius vos liberaverit,veri liberi v.ocatad laudem, ibi : Psallite Domino; tertio, fi-
eritis. [Aug.] Yel lil.us est eliam ipsius David, quia nem malorum venturum peccatoribus cum;Ariti-
de eo nalus, cum dicit, pro occultis nominando oc- christo praedicit, ibi t Convertantur peccatores;
culla filii, dat iriielligi, quia alia ejus sunt manife- quarto, mala temporis Antichristi pertractat, jbi:
sta. Sciendum igitur quia duo sunl adventus Cliri- Ulquid, Domine; quintoprecatur judieium maturari,
sii. Primus, in humilitate, qui occullus <tii*Judaeis, ul sanctorum mala iiniantur, ibi: Exsufge, Domihe.
qui caecatisJudaeis, gentibusprofuit. Urtde : Cmci- [Aug.] Contra illos ergo qui de flore malornm et
tas eontigit Israel, ul pleniludo gentium intraret labore bonorum murmurant, putantes non divina
(Rom. xi). Secundus inmajestale, qui omnibus erit disposilione, sed casu hoc contingere, ioquitur liie
manifeslus. Duo etiam sunt judicia Dei, scilicet oc- D Propheta.
cultum, quod nunc agitur, quod incipit a domo YERS.1.— «Confitebortibi,Domine, intotocordo
~ meo : narrabo omnia mirabilia tua. »
I_ei, id est occultum Dei judicium est poena,qua
nunc quisque hominumvel exercelur ad purgatio- Confiteborlibi, quasi dical: qitidam murmuranl et
nem, velmonetur adconversionem. Vel, si contem- delrahunt, sedegoconfitebortibi^Domine,idesllau-
nit Dei vocanlis disciplinam, excaecaturad damna- dabo te, quicunque detrahat; [Gl.int.] ethofcinlaio
tionem. Manifestumjudicium erit in ultimo, cum cordemeo,et nonin parte, JQ ut faciunt illiqui quae-
cuique retribuet juxta merila. Hic ergo agit de oc- dam opera Domini approbant,quaedamblasphemant.
cultis, id est de humili adveritu, qui caecatisJudaeis sed ego,Confiteborin toto corde meo, [Aug.]quia in
profuit gentibus, et de poenaqua judicat purgando, nullo de providentia Dei dubitO; sed omnia recte
converlendo, excaecando.Et est sensus tiluli: Psal- agi sentio, quae stulti lemere et casu agiputant. Et
tnus iste, David prophetae,qui hic loquitur in per- etiam narrabo aliis mirabilia tua, non hoslra, et
sona Ecclesiaedirigens nos in finetn, id est in Chri- omnia, scilicet visibilia et invisibilia : omnia enim
stum, est pro occultis,[Gl. int.] id esl, agit de occul- narrat, qui de. vis;bilibus transit ad invisibilia, ut
tXsfilii,scilicet Dei.Velfilii ipsius David,dequona- qui dicit eum quod Lazarum suscilavit in corpore,
(45) Hic adverte Erasm. ad Heb. n, sensisse commentariosHier. esse ei probasse, quos postea in-«
sectatur, ut declaratur in prologo.
 «i M.TRI LOMBARDI 13.
Paulum suscitasse inriiente: quod majusest et ex-tj -lA Increpasli, "nfest terruisti, gentes de peccatis.-Vel
- ceUentius.Vel: Narrabo omnia mirabilia tua, id estt adChristum dirigitur sermo. Sedisti, quasi dicat:
quaecunquedicam de tuis operibiis, sunt mirabilia. fecisti judicium, [Aug.] et, o Christe, sedisli, vel
, VERS.2. — « Laetaboret exsultaboin le : psallaml sedes, posl resurreclionem, super thronum, id esl, ad
t nomini tuo, Altissime. » dexteram Patris. Tu, dico, sedes, quijudicas, id est
Lmtabor. [Gl. int.] Norsolum aliis narrabo, sedI judicabis, in fine jusliliam, quiaChrislus jn finejuste
et twtabor el exsultabo, quod plus est quara laetari. judicabit, cui Pater omne judicium dedit (Joan. v).
[Cassiod.] Exsultatio enim est intensissima laeti- Dicosedes ad dexteram Patris.Unde miltens Spiritum
tia. Laelabor dico, et exsultabo, in te, [Aug., Gl. sanctum in aposlolos, et per apostolos, increpasti
int'.] non in S-ecularibus,non in jucunditate rerumI gentes pro peccatis. Et sic, periit impius,factus pius.
labilium, sed in oecultis filii : alibi, non est verat Vel impius, id est diabolus, periit amissa polestate
laetitia, el psallam opere, nomini tuo, exsullando, o> a Deo. Periit impitts, quia delesti nomeneorum, irii-
Altissime : quod faciam ut eo exemplo psallant ett piorum. Non enim dicuutur impii qui Deo credunt.-
alii. Deindecausam laudis subjicit, dicens : Et hoc in wternum, velin smculum,scilicet praesens,
VERS.3. — «In convertendo.inimicum meum re-. . et in swculumswculi, scilicet a.ternum. Saeculumest
« trorsum : infirmabuntur et peribuntafacietua. »i " hoc praesens, quod volvitur vicissiludine tempdrum
In convertendo,elc. [Gl. int.] Ecce quare prae- sibi succedentium; saeculumsaeculiest aeternum,
dicta facit, quasi dicat, ideolaetabofet psallam, quiai quod incommutabiliaeternitate consistit, cujus istud
in convertendo inimicum tneum, [Hier., Rem., Gl., >r saeculumimago est et umbra. Yel quod dicit, in s_e-
int.] scilicet diabolum retrorsum, id est quia, dumi culum saeculi, determinatio est et expositio praece-
diabolum convertisti retro amisso jure, qui ante ad- . denlis, scilicet in aeternum,ne dicendo, in aeternuni,
' ventum Christi praecedebat, ut dux itineris morlisi hoc praesenssaeculumacciperes. Delestiergo nomen
infirmabunlur, [Aug.] id est infirmantur inlpii, utt impiorum in aeternumet in saeculumsaeculi[GI.int.],
nihil possint vel velint contra pios. Et peribunl quiat quia amodo nihil poterunt in populo Dei tranquillo.
non erunt impii, juxta illud: Converieimpium,et noni Etvere, quia
erit (Prov. xn, 7). Et hoc a facie tua, scilicel a cogni- YERS.6. —« Inimici defecerunt frameaein finem;
tione Dei, quia iniquitatum eorum non recordabitur. « et civitates eorum destruxisti. »
Ita periit ille qui dixit : Vivoego,jamnon ego; viviti Framew inimicigenitivus casus est, [Aug., Gl. int.]
vero in me Christus (Gal. n). Vel in malo potest ac- id est rebelliones diaboli, et diversi errores quibus
cipi, quia diabolum converlisti in fugam. Et ideo, Q (_ animas occidit, defeceruntin finem, id est per Chri-
membra ejus, iniirmabuntur, in malis, [Hier., Rem.,t stum in primo adventu ex parte, et in secundo ple-
Alcuin.] ul nihil nocere possint bonis. Et peribunt; narie. [Aug.]Iste finis est, ille gladius quem vibravit
in die judicii, A facie tua, id est ab iropugnatione. Deus aperte, judicas. Unde supra in alio psalmo
tua, cum dices : Ite, maledicti, in ignem wternutn( dixit : Gladium suum vibravit, qui modo occulle ju-
(Matth. xxv). Deinde, ostendens per cmidconversusi dicat usque ad quem aperte judicanlem in futuro
sit diabolus retro, subdit: aliquid valent hostis frameae; sed tunc deficient pe-
VERS,i. — « Quoniam fecisti judicium meum et1 nitus, quandopalam vibrabilur. Et nune eo occulle
« causam meam; sedisti super thronum qui judicasi judicanle destruxisti civilates eorum, id est muni-
« juslitiam. > tiones, [Hier., Aug.] scilicet illos inquibus diabolus
Quoniamfecisti, quasi dicat: Conversus est retroi regnat, ubi dolosa et fraudulenta concilia, quasi cu-
inimicus, et perierunt impii; [Gl. int.] sed, quo- riae locum obtinent. Cui principatui, quasi sateDiles
modo hoc? et per quid? ecce, quoniamfecistijudi- et ministri adsunt officia singulorum .membrorum,
cium meum, hoc fuit, seilicet quando judicatus est sicut oculi ad curiositatem, aures ad lasciviam, ma-
Chrislus, et senlentia in eumdata, et causam, quami nus ad rapinam, et in hunc modum caelera membra
Christus egit contra impios aceusalus. Judiciumi D I tyrannico principatui, id est perversis consiliis mi-
dico et causaro meam et meum; quia mihi servie- litant. Hujus civitalis, quasi plebs est, omnes deli-
runt, et ad utilitatem meam fuerunt. [Aug.] Quali- cataj a-fectiones, et turbulenti motus animi, quoti-
ter et natitae dicunt ventum suum, quo utuntur ad dianas seditiones in homine agitahtes. Has ergo
benenavigandum, sedisti, vel sedes, quasi dicat: Fe- civitates ubi rex, ubi curia, ubi minisler, ubi plebs
cisti causam meam per hoc, quia sedisti, vel sedes, invenitur, destruxisti, ut excluso diabolo serviant
oDeus Pater super thronum, [Rem.] id est, super justitiao.Et ideo'
animam Christi, quia Deus, scilicet Paler, erat in YERS.7.—« Periit memoria eorum cum sonitu;
Christo, mundum reconcilians sibi (IICor.\). Tu, « et Dominusin aeternum permanet.
dico, sedisli, qui judicas, o Pater, jusliliam, scilicet Memoriaeorum periit. [Gl. int.] Apud Deum, ne
ut Christus morialur pro genere humano. Et per puniat. Vel, memoria eorum, id est impiorumperiit,
hoc, id est ritus eorum excidet. Periit, dico, tnwnsoniiu,
YERS,S. — «Increpasli genles et periit impius; vel strepilu, id est et strepitus et tumultus impietatis
« nomen eorum delesti in aeternum, et in saeculum periit. [Aug.]Vel ideo dicit, cum strepitu, quia, cum
< saeculi. > impietas evertitur, strepitus fit, quia non venit ad
135 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. IX. 154
snniraam pacem, nisi qui cum magno strepilu cum A _| occasum, Dominusesl nomeniili (Psat. Lxvn). Quod
vitiis pugnavit. Yel de fuluro potest accipi totum ab nomen beiie novit, qui libenter ei ut Domino servit.
illo loco. [Cassiod.] Inimici, id est diaboli; framea., Yel nomen Dei est: Qui est. Unde Dominusdicit ad
id esl virtus diaboli; defecerunt in fine.m, id e.st in Mosen; Ego sum qui sum. Et hwcdices filiis lsrael':
fine saeculi deslruetur; el civitates eorum, id esl, Qui est, misit tne ad vos (Exod. m). Quod nome.n
populos ejus; destruxisti, id est, destrues. Nota recte intelligit, qui spem non ponit in rebus his,
quod pluraliter dicit, eorum, cum supra dixit sin- quae temporis volubilitate praeterfluunt, nihil ferme
gulari_er,-inimici,quia,cum plures sint daemones,in habenles, nisi erit et fuit, quoniam quod in illis i'u-
malilia similes suat, et quasi unum. Sequitur, per- turum est, cum venerit, sit stalim praeteritum, et
iit, id est peribit, in fulttro, memoria eorum cum exspectatur cum cupiditale, et amittitur cum dolore,
sonitu, id est cum magno clamore, ut fit cum res non tenelur cum certitudine. Et ideo nemo speret
prosperae gravi fine clauduntur. [Aug.] Sed.contra in trafisitoriis, sed in eo, cujus essentia non novtt
Dominuspermanet in aelernum, fruslra ergo contra praeteritum vel futurum, quoniam non dereliquisti,
eum nisisunt impii. [Aug.,Gl. int.] quasi dical: Vere adjutor es et re-
VERS.8. — t Paravit in judicio thronum suum ; fugium, quoniam non dereliquisti, etsi ad hcram
_ el ipse judicabit orbem terrae in aequitate, judi- B 1 vide.ur, qumrenteste, Domine,cum quo nemo poiest
_ cabit populos in justitia. > quaerere transitoria: Nemo enim potest duobus do-
Paravit thronumsuum. [Aug.] Dico, Permanet in minis servire (Mallh. vi).
aeternumet judicabit, quia paravit thronum suum, PARSII. VERS.2. — < Psallile Dominoqui habital
id est judiciariam polestalem in judicio, id est cum « in Sion ; annunliate inter genles studia ejus. >
judicatus est, [Cassiod.]qtiia pcr patientiam ccelum Psallite Domino, [Aug.] Secunda pars, ubi fideles
acquisivit, et poteslatcm judieii. Nam, quia in humi- provocat ad laudem Propheta, respiciens beneficia
!i..;te judicalus esl, in majestate judicabit [Aug.]. praesentis lemporis et futuri, quasi dicat, et quia
Cnrie subdit, et ipsc judicabit tandera aperte orbem Dominus non dereliquit quaerentes se, ergo, o vos
ierrw, id est munduin ipsum, ut habeat incorrupti- quos quaerentes non dereliquit, psallile Domino,
biles qualitates, et ut sit purgatus. [GI. inl., Aug.] [Hier.] id est laudate Dominum, eum praedicando,
Yel de toto orbe, gentes omnes, judicabit dico, in et opere quod praedicalis implendo. Domino dico,
esquitatemeritisreddens digna. Et repetit aliis ver- (h(i/--!->i--i-inS.on,idestinpraesen_iEce_esia,[Aug.]
bis, judicabil populos, hoc est quod dixil orbem ; in quc«nunc per speculum contemplalur Deum. Sicut
justitia, hoc est quod dixit, in aeqaitate. „ enim Jerusalem, quaeinterpretatur visiopacis, signi-
VERS.9. — « El faclus est Dominus refugium ficat supercoelestem Ecclesiam, ila Sion gestat ima-
« pauperi, adjulor in opportunilatibus, in tribula- ginem Ecclesiae,quaenunc est. Quia Sion inlerpre-
« tio.ne. > tatur speculalio, quaemodo agitur, ut perveniamus
El faclus,. [Aug., Gl. int.] quasi dicat, in fiiluro ad pacis visionem, id est de Sion in Jerusalem.
judicabit, et mterira ut inimicus retro conversusnon Quaelibetautem studiosa speculatio it in errorem,
noceat, Dominus faclus est refngium, in malis vi- nisi Dominus in ea habilet, annunliate inter gentes
tandis, sed Iioc non nisi pauperi, id est illi qui nil studia ejus, quae habet erga suos. Quae sunt illa?
amat in transitoriis, et quantum est cum qui judex Haec,scilicel :
est esse refugiumpatiperi, qui nihil raundi cupit? Et YERS.I__.—«Quoniamrequirens sanguinemeorum
ipse esl eliam adjutor in agendis bonis. In quibus « recordatus est; non est oblitus clamorem pau-
est adjutor et refugium; in opportunitatibus, id est « perum. >
in his in quibus opus est. Deinde exponit opportu- Quoniam ipse requirens ullionem, quam exercet
nitates, scilicet in tribulatione posito est adjutor et contra occisores, sanguinem eorntn recordatus est,
refugiurn. Dulceauxilium et refugium est, quod in ipsorum occisorum consolando eos, et glorificando.
neeessitale datur. [Cassiod., Aug.] Tribulationes D I Yel ita : Annuntiate inter gentes sludia ejus, [Hier.,
bene dicit opportuuitates, quia non oppor.unius Aug.] id est mandata ejus, in quibus studendum
avellilurhomo a saeculo,nisi his vchiptatibus nuga- est. Sed, quasi dicant qtti missi sunt evangelizare:
toriis et perniciosis labores et dolores misceantur. Kemo credit nobis, sedoccidimur, respondet : Non
YERS10. — « Et sperent in le qui noverunt no- sinefructu2©_eternitatisoccidunturmissiaCliristo.
« men luum, quoniam non dereliquisli qua.ren.es Quoniam Dominus
requirens ultioneni, id est san-
s le, Doniine.> gttinemeorum in judicio futuro, ubi pcenaoccisori,
Et sperent,[Gl.inl.] quasi dicat: El quia refugium et
gloria occiso erit, recordatus est suorum, glorifi-
es et adjulor, ideo, o Doinine, sperenl in te, noji in cando eos et consolando, et in terrores puuiendo.
sreculo,qui noverunt notnentv.uin [Aug.]. Quod fa- Recordatus autem diGit, non qtiod oblivio cadat in
ciunt, cum desinunl sperare in rebtis saeculi;,tunc Deum,et post oblivioneramemor fiat, sed quia post
enim iilosaversos a saeculo, et qti-erenlesubi figant longum(empus futurum est judicium : et dicitur hoc
spem, excipit cognitio nominis Dei. Nomen autem secundumaffectuminlirmorum, qui oblitum putant,
scitur, cum iile cujus esfnoroen cognoscitur. Nomen quia non tam cilo fit ut volunt. Quibus etiam addit,
autero Dei esl Dominus. Unde : Qui ascendit s-tper et non est obtitus clamorem pauperam, quasi dicat,
J55 PETRI LOMBARDI . 136
$\x\, Recordatus est, per quod videtur fuisse oblilus, A , el collocas me in portis filiae Sion, id est in pro-
imo nOnest oblilus clamorempauperum, ut putalis. phetis et apostolis, id esl in doctrina prophetarum
Et si dixi, recordatus, hoc dicit contra querentes, et apostolorum, ut ibi annuntiem omnes laudes
qui pro dilationeputant Deumoblitum. Quisautem tuas. .
fil ille clamor pauperum, ostendit : . YERS.15. -— « Exsultabo in salutari tuo, infixae-
VERS.13.—« Miserere mei, Domine,vide humi- « sunt genles in interittt quera fecerunt. »
< litatem meam de inimicis meis.» Exsultabo. [Aug., Alcuiu.] Hucusque fuit cla-
Miserere'tnei, etc. [Gl. init.] Ecce ille clamor. mor pauperum, quem non obliviscilur Deus : in-
Uimspro omnilms loquitur, elc., in sua persona de dicil Ecclesia, quaeafiligitur, se gaudere, et asse-
dicit quod unusquisque petit, sic ihquam: Miserere rit se salvari, dicens : Exsultabo. Quasi dieat: Quia
mei, Domine, vide contuilu misericordiac humili- exaltas me de portis mortis : ideo, exsultaboin salu-
tatemmeam. Aspeetus Dei, auxiliumest, qui, cum tari tuo, id est in Jesu Christo. Spe enim jam sal-
sitlux, tenebras fugat serenans mentem. Et est va est Ecclesia. Ego exsultabo, sed, gentes, volen-
sensus : Yide huiuilitatem, id est adjuva humilita- tes occidere corpora sanctorum infixmsunt i« in-
tem meam, quae, quanla sit, aestimatur, de inimicis leritu animaequibusdam clavis peccatorum confixae,
meis, de superbia quippe inimici testimatur humi- " id est moriuntur in anima. In interitu, dico, ^itero
litas palienlis, quia tantum hi humiliantur qnan- fecerunt. [ Aug., Cassiod. ]. Poena enim cuique
turo illi extolluntur. Tu, dfco, vide. est sua iniquilas. Deinde, quomodo suis peccalis
VERS.1.. — « Qui exaltas iriede portis mortis quique constringantur, ostendit dicens : Et
_ ut annuntiem omnes laudalion.s tuas in portis fi- VERS16. — « In laqueo isto quem absconderunt,
liae Sion. » « comprehensus esl pes eorum. »
[ Aug., Cassiod.] Qui exaltas me, id est longe [Aug. ]. In laqueo isto etiam , quemabsconde-
me facis, de portis morlis, id est ab omnibus pravis runt, id est in fraude quam tegunt, comprehensus
cupiditalibus, quibus itur ad mortem. Mors autem esl pes eorutn, id est aflectus eorum. Laqueus oc-
est ipsa laclitia, quae jam habetur in hac vita in cultus est dolosa cogitatio ; pes ariimaeamor est.
perfruendo cupitis. UndeApostolus : Vidua, qum in Qiii si pravus est, dicitur cupiditas vel libido; si
deliciisvivit, mortua __..[I Tim.,v], Ad quas delicias reclus est, dicitur charilas : amore. enim mo-
per cupiditates tanquam per portas mortis venitur. vetur anima , quasi ad locum quo tendil, id est
A qtiibus ideome elongas, ut annuntiemomneslau- ad delectationem bonam vel nialaro, quo se perve-
daliones [Gl. int., Aug.].Quia, quidquiddico, lauda- £( nisse per amorem laetatur. In laqueo ergo isto
lioDei est. Annuntiemdico, ego existens et exi- qjuerhabsconderunt, id est in fraudulento consilio,
slentibus, in portis filim Sion. Portae filiseSion sunt pes eorum, id est amor qui per fraudem venit ad
optima studia per qusevenitur in sancla Ecclesia vanam Jaetitiam,comprehensus est, quia illa dele-
ad visionem pacis, ubi 'non erit aliquid quasi non- ctaiio alligaleos, ut inde abrumpere .•iinorem,et ad
dum sit, nec fuit, quasi.jam non sit; sedest lantum ulilia vertere non audeanl. Si enim conenltir, do-
id quod est, et ipsa est aeternitas. In his ergo por- lor est deserere quae delectant, el ille dolor non
tis bene annuntiantur omnes laudes Dei, ut petenli- sinit abscedere. Et h_ecfiunt occullo Dei judicio
bus delur sanctum, et non canibus (Mallli. vn), qui quo nunc judicat. Uhde subdit : El
malunl perlinaciter latrare quam stndiose quaerere. YERS.17. — c Cognoscetur Dominus judicia
Et sunt haeportaecohtra praedictasportas. Ulaenam- « faciens in operibus manuuro suarum comprehen-
que sunt porlae mortis, haeporlae vilae, Filia vero < sus esl pcccator. »
Sion esl Ecclesia, Sion enim onuies Ecclesias gene- Cognoscetur Dominus. [Gl. int.] Hic a snis, fa-
ravit mundi, quia ibi natus esl Christus, unde fidcs ciens judicia, vera, secernens, seilicet hic, nierito
incepit. Vel portae mortis sunt corporei sensus, a non loco, nialos a bonis. Deinrie, quomodo crucien-
quibus exallanlur qui quaerunt,non quaevidentur , D ] tur mali hicel quaejuriicia faciat, ostenriit subdens,
sed quaenon vidcntur. Et portae filiaeSion snnt sa- in operibusmanuumsuarum. Quasi dicat:Haec sunt
cramenta, et initia fidei, quaepulsantibus apcriun- judicia quae facit, scilicet , peccalorcomprehenstis
tuf, ut perveniatur ad occulta, quaenec oculus vidil, esl in operibus,etc., quod, quia non a Deo procedit,
nec auris audivit (I Cor. u). Et est sensus : Exaltas quo cruciat eos, sed ab eis, qui.i ipsa peccala sunt
me de portis mortis, id est ab appetitu lempora- eis cruciatus ct tormenla. Deindenon optando, sed
lium quinque sensibus subjacentium. Adquid? Ut pt-edicendo subdilur :
annunliem omneslaudes luas his qui sunl inportis PARSIII. YERS.18. --- . Convertantur peccalo-
filia. Sion, id estin sacramenlisetinitiis fidei.Aliter. '« res in infernum ; omnes g'entesqui obliviscun-
[Hier., Gl. int.] Portae mortis sunt haeretici,vel « tur Deum. >
eorum. dogmata. Portae viteesunt, prophetae, apo- Gcnvertatitur. Tertia pars secundum Atigusli-
sioli et eorum doctrina, qui per bonam doctriham num et est hic canticum diapsalmalis, id est in hac
ad vitam ducunt, sic haeretici permalam doctri- tertia parte est diapsalma, ubi est ct canlicum,
nam trahtint ad inleritum. Et est : Qui exallas me scilicet quasi occulta Iaelitiaseparationis, id est de
de porlis mortis, id est a doctrina haereticorum; soparationisquaehic fit inler bonos et malos , non
437 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. IX. J5S
locc, sed aHectu.Horum ergo separationem praedi- A _, conspectu tuo, [Aug.] id est in occulto , quod patu i
cens Propheta, ait, convertantur peccaloresin infer- sancti et justi vident et intelligunt. El o.
num, id est illaqueehtur delectatione morlifera. Et VERS.21. —« Constitue, Domine, legislatorem
quosdixerit peccalores, aperit, scilicet omnes gentes t super eos, ut sciant gentes quoniam. homines
quw dbliviscuntur Deum. Quasi dicat : Sicut non t sunt. »
probaverunt Deum habere in notitiam sui, ita det [Gl. int., Eier., Aug.] Domine, quia te et lc-
illos Deus in-repfobum sensum. Yel de fuluro judi- gem tuam noluerunt. Constitue Antichristum, le-
cio potest accipi totum ab illo loco, cognoscetur. gislatorem , pravum super eos, id est in ruinr.m
[ Cassiod.] Quasi dicat: Hic comprehensus est eorum, [Gl. int., Aug.] et sic gentes, iri esl in
pes eorqm in laqueo, et in futuro damnabunlur. genliliter viventes, sciant, id est cruciali expe-
quia cognoscetur in futuro judicio ab omnibus Do- riaulur, quoniamhominessunt , id est quod slulli
minus faciensvera judicia , quando secernet etiam fuerunt. Quasi dicat: Quia nolunt esse filii homi-
loco malos a bonis. Inde scielur Dominus vera judi- nis , id est novi, sint homines veleres, veteri ho-
cia facere quia comprehensus est peccator in ope- mini, id est peccalori servientes. .
ribns manuum suarum , id est peccator suis operi- PARSSV.VERS.22. — « Ul quid, Domine, reccs-
bus constringetur, nori eorum memoria lanlum B I < sisti longe; despicis in opportunitatibus in tribt!-
punielur, ut quidam falso pulant, sed pro qualitate « latione. »
operum, danmatus pcenis exterioribus. Utquid, Domine. [Cassiod.,|Alcuin.]Quarta pars.
Ubi mala illius temporis pertractat, quorum nimie-
Converlantur.Tertia pars secundum Cassiodo- tate
ubi cum Anlichristo fiuem malo- permotus dicit Deo : Ut quid, Domine, eic.
rum, peccatoribus Quia enim illi licebit tanta faeere, ut Deus
rum praedicit.Quasi dicat: Hoc interim est quod [Aug.] subdit
infixae sunt in et
putetiir, quasi vocem gementium et queren-
gentes interitu, pes comprehensus tium de diiatione
est in laqueo; sed tandem convertantur, id est con- judicii, dicens : Ut quid, etc.
quasi dicat, gentes judicentur, sed a luis, o Do-
verlenlur peccatores , ne in suis voluptatibus gau- ut cur recessistilonge. [Cassiod.]
deant. Convertentur, dico, in infermim, ne alibi mine, quid.id est,
Hoc videlur, dum tardat subvenire. Hoc autem
mi-ieudos se pulent, scilicet omnes gentes quae
obliviscuntur Deum. quaerit Propheta ut simpliees sanctos doceal : et
— mox quasi subito intellexerit, vel quasi sciens ut
VERS.19. « Quoniam non in finem oblivio
doceret quae scierit, solvit subdens, despicis,.etc.
« erit pauperis ; patientia pauperum non periliit
« in finem. > cC JAug., Cassiod.] Quasi dicat : Ecce cur recessisli
longe , quia despicis in opportunitatibus, id esl,
Quoniamnon in finem. Quasi dicat: Nonesl o- opporturie despicis, et sinis tribulari.
Despicisdicit,
fciil.is -Dsus.cl-imorem pauperum et vere, [Aug.] secundum hoc quod videtur
in gementibus; dnm dif-
qucniam cblivio pauperi- non est apud Deum feitur, vel, id est saltem modico tempore auxilium
finem, vel fine, id est pauper non erit in fme in __d opportune id.facit, ita scilicet quod.
oblivione; et si bic videtur, cum maii iloreut feli- VERS.23. — « Dum superbit impiifg, incendllur
citate sEECtili, et justi laborant. In fine mundi i
pauper; comprehenduntur in consiliis quibus co-
non conlemnentur pauperes : et hoe propter patien- <
gilant. >
tiam. Unde subdit ; et paiieniia pauperum non per- Dum superbit impius, incenditur pauper; [Aug.,
ibit in finem, et propler hoc praecipue memor
Alcuic, Cassiod.] quasi dicat : Hoc consiliode-
erit Deus paiiperis, scilicet, propter patientiam,
spicis, et tribulari sinis, ut incendatur pauper, de-
qua modoopus est ad ferendos malos, qui jam se- siderio tui adventus, quia dum
superbit impius,
parati sunt volunlatibus, donec finaliter, id est in pauper spiritu incenditur amore Dei.
ullimo judicio, separenlur localiter. De quo judicio Vel, incendi-
subdil. tur, id est purificatur; fornax enim tribulationis
j ligna viliorum cinerat et aurum virtutum purgat;
D
VERS.20. — « Exsurge, Domine, non conforle- vel malos vitiat, bonos purificat.
[Aug.] Ex his li-
« tur homo , judieentur gentes in conspectu quet quod mire providenlia Dei de malis
operatnr.
t tuo. >
Comparalione namqne peccanliumboni magno slu-
Exsurge, Domine. [Cassiod.] Precatur hic futu- dio bonaespei accenduntur ad recte vivendura, sictst
rum judicium Prophela. Loquens eniro de finesae- et per haeresescrescil, et gratior esl cognitio veri-
culi prospexil cordis illuminatione advenlum Anli- tatis. Et ipsi impii comprehendunturin consiliis,
christi. [Gl. int. ] Unde quasi territus exclamat, id est in cogitationibus quibus cogitant conipre-
exsurge, Doniine. Quasi dicat: Dico quod non per- hendere sanctos. Malaeenim cogitationes sunl ejus
ibit patientia pauperum. Ut aulem non pereat, vincula. Et quasi quis quaereret cur haeceunt nia-
exsurge, Domine, ad judicandum, et non cotiforle- lis, respondet.
lur, [Cassiod.] id est non praevaleatsupcr eos, YERS.24. — « Quoniam laudatur peccator in de-
homo purus, non Deus sicut fingel; sed ante, judi- « sideriis animaesuae,et iniquus benedicitur. i
centur gentes, id est per eum praecipitentur in pec- Quoniamlaudalur, etc. Quasi dicat: Ideo super-
catum. -Ethoc quod dlcitur de Anlichrislo csl in bit impius, vel comprehenditur, qtioniam peccalar
PATROL.CXCI. 5
139 PETRI LOMBARDI UO
qui in se peccal, laudalur 21 a suis non corrigi- A VERS.28. — < Dixit enim in corde suo : NOB
tur, in desideriisanimwsumid est impletione desi- « movebor a. generatione in generationem sine
deriorum sensualitalis suae. [ Cassiod., Alcuin. ] « malo. >
Haecest magna ira Dei, ut desit correctio, et adsit Dixit enim in corde suo, [Gl. int.] quasi dicat:
adulatio. [61. int., Aug., Alcuin.] Adulantiumlin- Yere dominabitur, quia per malas artes. Dixitenim
guaealligant animas in peccatis. [Cassiod. Gl. int.] in corde suo, id est apud se, extra, alia dicit, ut
Delectal enim hominem ea iacere in quibus non bonus videatur. Quid dixit? Non movebora genera-
solum non metuitur reprehensor, sed etiam audilur tionein generaiionemsine malo, [Aug.] id est fama
laudator. Unde subdit, et iniquus, quod est no- mea non transibit de hac praesenti generatione ad
cendo aliis, benedicitur, quasi Deus. Et per hoc posteros, nisi malis artibus tale culmen et tam
peccator, scilicet Antichristus. excelsum principatum consequatur, de quo posteri
VERS.25.—« Exacerbavit Dominum peccator, lacere non possint. Animusenim perditus et expers
t secundumniultitudinemirae suaenon quaeret. > bonarum arlium, atque a justitiae lumine alienus;
ExacerbavitDominum,[Hier.] id est verum Deum malis artibus sibi aditum molitur ad famam tam
iniram provocavit, ut ab eo puniatur. Yel ita dixi diuturnam, ut apudposterosetiam celebretur. Etqui
quod peccator laudatur in desideriis, et hoc ulique " non possunt bene innotescere, cupiunt vel malede se
meruit, quia peccator,scilicet Antichristus, exacer- homines Ioqui, dummodo nomen eorum lalissime
-iavitvel irritavit Dominum,ut haecpatiatur, [Aug.J'• pervagetur. Vel ita, dixit, ego movebora genera-
id est correctionis flagella, ab eo suspendantur. lione mortali, in generationem immorlalem; sed
Adeo exacerbavit, qttod Antichristus non qumret non sine malo, id est non sine malis artibus. Pula-
Deum secundummulliludinemirm sum Antichrisli, bit enim Antichristus se malis artibus, et non aliter
ICassiod.] quiomniaturbulenle, etcrudeliter faciet. venturum cum corpore de mortali generatione, in
Vel Deus qui solet alios quaerere,et a malis revo- aeternam; de terra in ccelum: quod et Simon Ma-
care. Non quaeret cum, [Aug.] id est non atiendet gus putavit, cum sceleratis artibus ceelum se ar-
peccata ejus, ut hic ulciscatur, in futuro gravius bitralus est adepturum, et de humana genera-
puniturus. Et hoc secundummultiludinemirw suw, tione in divinam arlibus magicis transiturum.
id est Dei. Et hoc ideo, quia Deus est multum ei Yel ita, movebitur a generatione in genera.io-
iratus dum per fraudes et scelera-ad diviiias et nem, id est omnes gentes occupabo, sed non
honores pervenire sinit. Magna enim ira Deiesi, sine malo, id est sine peccato, quod ei proprium est.
quando peccantemnon eofripit, sed vagamIicenliain [Cassiod., Alcuin.] Yel ita, Ego non movebor, hic
in peccatum ruendi permillit. Unde ad peccantem dislingue, id est non inquielabor, sed potius, a ge-
Synagogam dicit : Recessita te zelus meus. Non vi- neratione pra_sentitendens, in generationem futu-
silabo super filias tuas et uxores cum fornicatm ram semper ero sine malo, [Rem. et Alcuin.] id est
fuerint (f)se. lv.) Et lanta esl ira Dei, vel nequilia sine inquielatione. Deindeexsequitur ejus malitiam,
ipsius Antichristi, qnia dicens:
VERS.26. — « Non est Deus in conspectu ejus, YERS.29.— < Cujus maledictioneos plenum est et
« inquinataesunt viaeillius in onmi temporo « amaritudine et dolo; sub lingua ejus labor et do-
JVonest Deusin conspectuejus.[Aug.]Magnumest « lor. >
malum luce veritatis deseri, cum magnum malum Cujus maledictione, etc. [Gl. int.] Quasi dicat:
putent homines esse oculorum corporalium caecila- Hoc sibi permittit ille cujus maledictioneos ple-
tem , qua lux ista retrahitur. [Aug., Alcuin.] num esl, id est blasphemiis et contumeliis. [Aug.]
Nequiliaeautem suae est causa, quod Deum non Bene intra os ejus dicitur esse malediclio, non
habet ante .oculossuos. Et ideo viw illius, id est extra, quia effectu caret. Valebit enim tantum-
cogitationes, et consilia, ef opera, inquinatw sunt, modo ad eum perdendum, et non nocebit electis.
id est sordent in omni suo tempore, id est omni D Et os ejus plenum est amaritudine, id est amaris
tempore vitsesuce.Yel, in omni tempore, id est ad verbis, et minis et dolo, [Aug. et Cassiod.] id est
comparationemomnium, qui fuerunt in aliquotem- blanditiis, quia amaritudine et dolo, id est ira et
pofe. Quod inde procedit,quia, o Deus, insidiis alios cbnVertet.Et labor, id est iniquitas et
YERS.27. — « Auferentur judicia tua a facie ejus, dolnr, id est pernicies, quem inde sequetur, est
e omnium inimicorum suorum dominabilur. > sub linguaejus, non in lingua, quia tacite apud se
Auferentur judicia lua a. facie ejus, id est, putat ista cogitabit. Aliter exlra loquetur hominibus, ut
quodDeus non judicet, quia enimdifferturjudicium justus videatur. [Cassiod.] Yel sub lingua ejtts la-
non pulat se puniendum. Et ideo eliam inquinatae bor et dolor, id est cogitationesejus sunt de labore
sunt quia omniuminimicorumsuorum dominabilur. sanctorum, et dolore corporeo, quia cogitabitquali-
Dicitur enim omnes reges superaturus, ut solus re- ter sanclos affligat,et occidat: quod in martyribus
gnet ei sedcat in templo Dei, extollens se supra ab eo et a suis occisis patet. Vel, labor sanctorum,
omne quod colitur, et dicitur Deus (II Tliess.u). et dolor, qui est extra in pcenis corporis, est sub
Et quia per nefarias et malas artes ad illttd inane lingua ejus, id est sfeculorumest lingua ejus quae
culmen dominationemmieveniel, aridil : inlus in anima nocet illa extra, [Alcuin.]quia verba
 IN PSALMOS.-~ PSAL. i.v. "
iU COMMENTARIUM IH
ejus plus timebuntur et nocebunt, quibus praecipi-A _ ct pro hihilo habebuntiir; sed inclinabilur el cadoi
tabitur anima, quam verbera. [Cassiod.]Deindecon- cum sanctis supplicia intulerit : Unde subdit: Et
parat eum latroni, qui occultas insidet vias, ut in- inclinabit se et cadel. [Cassiod.] Cum enim nimia
lerficiat innocentes, dicens: felicitate in otium remiserit animum, cadet repen-
VERS.30. — « Sedet in insidiis cum divilibus in lino interitu. Cadet dico, cumdominatus fuerit pau-y
< occultis : ut interficial innocentem.» perum. Ecce vis. [Aug.] Ut enim muscipula bene
Sedet.[Rem'.Aug.] Quasi dicat: Cum mora in in- signat insidias, ita dominatioterrorem aperlissimo
sidiis cum diviiibus hujus saeculi, quos ditabit, et insinuat. Et merito cadet.
inuneribus cumulabit, quorum falsam felicitatem, VERS.34.— «Dixit enimin cordesuo: ObHtusest
-td alios decipiendos, ostentabit. Insidiis dico posi- «Deus; avertil faciem suani, ne videatinfinem. >
lis in occullis, id est, in ambiguis, ubi non facile Dixit enim, etc. Vel ita continua, vere inclinabi-
intelligitur quid appelendum sit, quidve non. Ad tur et cadet. [Gl. int.] Quia hoc modo, dixit cnimin
quid ilh sedet?ut interficiatinnocenlemex innocenti, cordosuo. Oblitus est Deus pauperum, ut eos sal-
faciendo nocentem. Deindetexponit insidias ejus, vet. Vel, oblitus est Deus mei ad puniendum.
dicens: [Aug.] Hoc autem putare, scilicet se impuniluni',
VERS.51. —< Oculi ejus fh pauperem respiciunt; B I inclinatio est et casus. Item dixit, averlit faciem
< insidiatur in abscondito quasi leo in spelunca suamDeus ne videat me vel illos. Usque in finein, id
< sua.> est in die judicii. [Gl. int."JYel avertet faciemsuam
Oculiejus respicinnl. [Alcuin. Cassiod.] Quasi ne videat in finem, id est ne videat ea quae in
dicat, misericordia et affeclu jn pauperem. Vel alios terra et in mundo aguntur. [Aug.] In finem ne-
sic decipit, quia qculi ejus respiciunt. crudeliter in gant Deum videre, qui dicunt eum non curare hu-
pauperem spiritu. [Aug.] Quia justos et pauperes manas res , quia terra finis est rerum, et ulti-
spiritu, quorum est regnum coelorum,maxime per- mum elementum, in quo nihil agitttr sine ordirie;
sequelur. Et ipse Ansidiaturin abscondito, quia ille sed homines eum non vident, quoniampertinet ad
nescit qui decipitur. Ipse dico, existens quasi leo occulla filii. Laborans ergo Ecclesia illo tempore,
propter vim in spelunca sua, scilicet propter do- quasi navis in magnis fluctibus et pfocellis velut
lnm [GI. Int. Aug.] Recte comparalur leoni exi- dormientemexcitat Dominum, ut imperet ventis et
stenti in spelunca, quia in eo vis et dolus operabi- tranquillitas veniat, dicens:
tur, vis, in imperio; dolus, in miraculis. Haecest PARSv. YERS.55. — « Exsurge, DoniineDeus,et
terlia persecutio, composita ex vi et fraude. Diise « exaltetur manustua, he obliviscaris pauperum. >
enim slmt anle persecutionem Antichristi. Prior " Exsurge, Domine. [Cassiod. Alcuin.] Qiunta pars
fuit violenta, cum martj-res proscriptionibus et tor- . in qua precatur judicium, ut haec cito finiansiir
roentis et caedibusagebantur, iit sacrificarent ido- quaetanta sunt, ut nemovelit tempus quo haecfiunt
lis. Altera.est fraudulenta, quae nunc fit per haere- dilatari. [Cassiod., Aug.] Quasi dicat : Talia dicet
ticos el falsos fralres-; illa vero erit violentael frau- Antichristus et faciet, sed o Domine Deus, y.un
«iulenla.Vis pef leonem; dolus per speluncaminlel- exsurge, id est, cito veni, et manifesta tuam poten-
iig-tur. Quaeduo in Antichristo erunt, Deinde ejus tiam. Jam de vindicta agitur contra Antichristuro.
iutentionem exponens de utroque scilicet dolo et Et exalleturmanus lua, id est potentia et judicium.
'
vi, repetit : [Hier.] Et ne obliviscarispauperum, ut putat Anti-
YERS.32. — < Insidiatur ut rapiat pauperem: . christus el complices sui, dicentes: Avertit faciem
< rapere pauperem, dum attrahit cum. > suam, etc. [Aug.] Jam itaque de judicio illo Eccle-
Insidiqlur.Quasi dicat: Ad quid insidiatur? [Aug.] sia intelligens et exsuitans, dicit:
Ecceinsidiatur utrapial dolopauperem. Ecce dolus. YERS.36. — « Propter quid irritavit impius
[Gl. int.] Item insidiatur rdpere violehtia pauperem, «Deum: dixit enim in corde suo : Non requiret.>
dum atlrahit eum ad se cruciatibus. Vel econverso r> _ Propter quid irrilavit impius Antichrislus Deum,
potest dici, ut prius de vi, posiea de dolo agat, id est quid profuit ei tanta mala facere ? Dico irri-
hoc modo : Insidiatur ut rapiat pauperem vi. Item, tavit, et vere dixit enim in corde stio-: Non cst
Insidialur ut rapiat pauperem dolo, dum blanditiis Deus, [Rem., Cassiod.] non:credens Deum puni-
attrahil eum ad se, quod tamen non minus est ra- torem. Non requirel Deus quae facio. Ila dicit An-
pcre. Deindeapertius de illis duobus subdit, et prius tichristus, sed, o tu Deus:
de dolo, dicens : YERS.37. — « Yides quoniam tu laborem et do-
VERS.33.— «Inlaqueo suo humiliabit eum; in- «lorem corisideras: ut tradaseos in manus tuas. >
t clinabit se, et cadet cttm dominatus fuerit paupe- Vides, id est, nosti, ut, id est qualiter, tradas
< r.im. > eos, scilicet Antichristum et complices suos in
Inlaqueo. [Aug.,Gl.'inl.]Eccedolus. Suo, seilicel, manus luas, id est in vindictas tuas. [Hieri] Qua-
qui sibi sit. Vel in muscipula sua. Non quidemin- re? Quoniam tu laborem et dolorem consideras,
tercipiet, ut cadat in anima, sed humiliabit eum quem infert sanctis. De quo supra dictum est,
pauperem. [Aug.] Quia quanta mir-biliora signa sub lingua ejus labor et dolor, quod putant 22
faciet.tantoeisancti conlrarii magis coiuemnentur, Deum nescire, sed vere scit. Vel ila; Dixit in corde
 «5 PETRl LOMBARDI ui
suo, non requiret. Et vidcs quoniaimlu laborem et.A ibilis, sed paup_res habebuul, quia Dominusexau-
dolorein, vel iram consideras, ut tradas eos in ma- divit pauperumdesideriutn, quo aestuabantin malis
nus tuas. [Aug.j Solent enira homines inlerdum s_eculi htijus, cupientes diem Domini. Deinde con-
iion siimere vindictam de universis sibi illalis, quia vertens sermonem ad Deum,ait: Et auris tua, id
timenl laborare, vcl irasci: sic et iste iropius de Deo est potentia qua audis, vel misericordia. [Atig.]
putat quod non valeat Deus tot mala punire sine la- Non enim corporeum membruinfas est in deitate
bore et ira. Sensus autem iste pronuntiatiohemquae- accipere, sed nominatis membris quaein nobis visi-
rit, in qua, si erratum fuerit, obscuratur. Sic enim bilia et corporea sunt, potentias operationumopor-
dixit impius : Non requirel Deus, quasi Deus labo- tet intelligi. [Cassiod., Alcuin.] Auris, inquam, tua
rem et iram consideret, ut trariat eos in manus suas, [audivitprwparationemcordiseorum],idestcor para-
id est quasi laborare et irasci timeat. Et ideo parcat lum servire, per patientiam exspectans. Yel secun-
eis, ne puniendo eos laboret, et turbetur ira sicut dum aliam litleram, audivil auris, inquam, tua pne-
aliquando faciunt homines, dissimulata vindicta ne ' parationem, vel concupiscenliamcordis eorum, id
laborent vel irascantur, Et est sensus. Dixit Anti- est ardorem desiderii eorum : quod est ubi omni-
cliristus : Non requirel Deus mala quae facio. El bus viribus animae aliquid ardenlius pelitur. Yel
dixitquod tu, o Deus, vides, idest, sustines mala, B 1 audivit pneparationem cordis eorum, id est *hoc
et impunita dimiltis. Ideo quoniam tu laborem et quod in cordibus eorum ipse Deus praeparavit.Vel,
dolorem, vel iram consideras, ut tradas eos in praeparalionemcordis eorum audivit auris tua, id
manus luas, id est, quia times laborare et irasci, cst quam statim volunt pelere, Deus audit.
si eqs punias. Sed nunquid'limes hoc? absit! YERS.42. — « Judicare pupillo et humi.i, ut non
YERS.38.—«Tibi derelictus est pauper; orphano « apponat ultra magnificare se homo super ter-
« lu eris adjutor. > « ram.
Tibidereliclus. Quasi dicat : Ne obliviscaris pau- Judicare pupillo. [Aug.] Ecce desiderium paupe-
perum, nec debes, quia, tibi derelictus est pauper. rum. Eorum enim desiderium est te judicare, id est
[Aug.] Ideoenim pauper est, omnibus hujus mundi, ut judices, Pupillo, non conformi saeculo,et.humili,
leroporalibus relictis, ul tu tan.uin sis spes ejus. Et non superbo. Aliud est enim jndicare pupillum,
tu, non alius, eris adjulor orpliano,cui moritur pater aliud judicare pupillo. Judicat enim pupilium,eliani
riumdus, per qiiera carnaliter est genitus, ut dicat: qui condemnat. Judicat vero pupillo, qui pro illo
Mihi mundus crttcifixusest, et ego tnundo(Gal. vi). profert sententiam. Et notandum quod hic memo-
jAlcuin.] Et nota quia poenis terret, bonis demul- „ ralur secundus adventus ad judicium, qui manife-
cet. Et quia libi derelictus est pauper, ergo stus erit, cum iste psalmus de occultis filii agat,
VERS.39. — « Contere brachiuni peccatoris et sicut titulus insintiat. Sed et ille adventus EUUJ
« raaligni : qnaeretur peecatum illius, et non inve- inier occulta filii recle ponitur, quia de eo nemo
« nielur. > scit, neque angeli, neqtie virtutos, neque Filius ho-
Conterebrachiumpeccaloris el maligui, [Aug., Gl. niinis. Non utique ad cognoscendum,sed ad pro-
int.] id est polentiam illius pessimi, qui peccator dendum nobis ut non apponat, [Gl. int., Cassiod.]
est in se, et malignus in alios, vel peccalor in vi, et Quasi dicat: Ideo desiderant ui judiccs, ut homo,
malignus in fraude. Deinde qiiod oravit, afiirmat scilicet, ille superbus Antiehiislus, qui est homo
Quwretur peccatum illius, id est judicabilur de purus, non Deus, non apponat ultra, ul fecit in
peccato suo, et non invcnietur, [Rem., Alctiin.] id terra, magniftcarese, id esl se magnum facere sitper
est et ipseperibit, propter peccatumsuum.Vel, [Aug.] lerra. Tunc enim omnia mala finientnr, cum homo,
Qutereturpeccatum illius, an sit arihuc necessarium id est auctor malorum, cum sua piebe damnabitur.
ad purgandos bonos, sicut ante. Unde supra dum COLLATIO INFSALMUM IX, « COXFITF.BOR.
>
superbit impius, incenditur paiiper. Et non invenie- Quantum ad titulum, quem LXX verterunl, pro
tur, tune esse necessarium, quia jam non est in Q ; occuliisfilii, Rabini et versiones novre pepererunt
quo sit locus peccato illius, omnibus justis tunc monslrtiosas et confusaneas inlerpreialiones. Unus
dicit, snper morte cujusdam inimiciDtivitl,qui nun-
pnrgatis, sicut plano ferro non est opus lima. cupabalur Laben : hic asseril melathesin, Laben,
VERS.40. — « Dominus regnabit in a.ternumet pro Nabal. Alitts scribil noinen!"essecantoris, Pra-
« in saeculumsaeculi: peribitis gentes de terra il- tensis transfert pro tnorie insipientis; Pollicanus, ad
i lius. > victoriam juventutis filio. Inlerpretes pro Cajolano,
super tnorle, filio; Ilieronymus aniem, sttper mor.e
VERS.41. — « Desiderium pauperum exaudivit filii. Sancles et Munslert-. reliipierunt Hel_i'_eum
%Dominus; praeparationem cordis eorum audivil ' 1~h ~~i~l~h~} ALMUTH, Labben. Si legatur uhioo voca-
« auris lua. > bulo alrouth potest significare occttltmn, ut acce-
Dominus,aulem, regnabit in mternumet in smcu- perunt LXX a themate D"" ALAM, id est abscondit;
lum swculi. [Cassiod., Aug.] Hoc regnum gratius si dividatur in duas particulas, super morie, ut ver-
erit pro pr_ecurrenlibus malis, quod veniet destru- tit Hieronymus.
cto Antichristo. Sed, vos gentes, id est peccatores VEUS.i. — Qiioniam fecisti judicium meum et
causaui tneam. Nescio quo motu vc-rterit Pratenfis
oranes,qui sine logeDeieslis peribilisde lerra illius, rifjorcmmeum,pro cansam meam.cum omnes lio-
sciiieet de terra vivenlium, id est ab hoc regno per- braei, Gioeciot Latini. quos iicuit videre, trarijfe-
 145 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. IX. UC
raiitcausaro meam.In Hebraeoest U'TDi_.i.InGf_ecoA ; sis, in insidiis pagorum; Sanctcs el interpres pro
T_jv$b~n> JXOU. Casetanb,vitlarum; Munsteriis,uicarttin,-Peilicarius,
YERS.o. — inimici defecerunt framewin finem. atriorum; Hieronymus, vestibulorum D^-iVnIUT_.E-
Pratensis, Munsterus, Nebiensis, Sanctes, Cam- RIMLXX legerunt peraleph b'"!3.NHATZERIM aradice
pensis verterunt, o inimice,vocandi casu. Tamen l.1-} ATZAR thesaurizavit. Yox esl eadem praeter
llieronymus et Pellicanuscum LXX ponunt geniti- aspirationero. Et certe facilis est transitus muiuus
vum. Deiiidepro frameis Hieronymus dicit sotitu- inter gutturales., quas vocant. De discrepantia
dines, reliqui pene desolationes, seu populaliones, autem exemplarium saepejam inculcalum est noa
eodem sensu. Vocabula Hebraica 3Tr_nnHORABOTH oliose el amplius diluscescet.
est anceps ad gladioset desolationes. UndePellica- VERS.31. — Oculi ejus in pauperem respicitintw
nus et Pratensis traduxerunl frameae. Solus Hieronymus juxta Hebraeos,quantuni licuit
YERS.7. — Periit memoria eorum cum sonilu. videre, verlit, in robuslos tuos rchrh LEHELECACH.
Heb. cum ipsis. Unde ergo acceperunt LXX cum Undeliquet luce clarius Hieronyinumper duas di-
sonitu ? Sed adverleLXX accepisse nnn HEMAH, non cliones legisse, aul unam ex duabus conflatam, et
ut est pronomen, sed ut est nomen deflexum a ra- duxisse ab bVl HAIIL,id est robur, alle-
dice ncn HAMAH, quod significat sonare, fremere, priorem
lumultum facere, quod liquet ex psalmo XLV: So- ram vero sumpsisseper CAPH servilenon essentiale,
versu 58, libi derelictuseslpauper,
mterunl el turbatte sunt aqumeorum.Pro sonuerunt, sicut etidem facit
Ilebr. legitur illud vocabulum. Ad quod videtur ubi transtulil, Tibi derelinquunturfor/es tui. Habe-
ailudere Campensis paraphrasis, cum, inquit, ad- U j mus in nostris BibliisHebraicis mhn IIELECA.
VERS.35. — Cum dominatus fuerit pauperum.
miratione transeunlium.
VERS.17. — In operibus manuum suarum cotn- Heb. D'101".!VC-fin BAATZUMAU HELCAIM. Hieroiiy-
est
prelwnsus peccalor. Hebr. addunt. TOanHIGAION, mus, in viribussuis vaienler.Ubi Pratensis, cadet in
quod significat meditalione : Septuaginta aiitera fortitudineejus exercituscontritorum; Sancles, cadei
omiserunt, sicut et vocabulum SELAH, quod non cum forlibusejus congregatiopauperum; Munslerus,
ut cadal in manu forthimejus cwtuspatiperum;Pelli-
est de contexlu psalmorum nbo SELAH. Sed, ut scri- canus,
bit.Hieronymus ad Marcellain,est diapsalma, quo Alludit dejicietper fortitudinem suam depauperalos.
animadvertimussuperiorapariter inferioraque con- ad et Campensis. Haeversiones referunt cadel,
necli, aut certe doceri sempiterna esse quae dieta "sonam pauperum congregationem.Septuaginta ad per-
sunt". Antichristi, quia interpretali sunt belh lit-
VERS.21. — Conslitue,Domine,legislaioremsuper teram servilem proHehraei quando, veluti 23 lia"d infrc-
et verbuni substanlivum
eos. Hieron. Sanctes, Munsterus, Campensis, terro- quenter accipiunt
rem, Pralensis, jugum; interpretes pro Cajetano suppleverunt, videliceldum esl exercitus pauperum
dominium.Hocprovenit ideo quod vocabulumN-r.„_ seu insontium, in forlitudinibus nerope Antichristi.
vero id fuisset paulo subobscurius, extuleruut
MORAII potesl deflecti a radice JD- IAREcum alepii Quia
in line, signilitabilqne lerrorem: Vel a themale n~>' per verbum et participium, cum dominatus fuerit
Nec debetverbum verbo reddere fidus
IARAH per hl in fine, id est docuit, ut inorah seu pauperum.
rooreh sit doctor, seu tegislator.Aleph aulem et hl, inlerpres. Hieronymus habuit oeulum ad. vocabu-
apud Hebraeos,sunt lilteraepassim commutabiles. C ( lum, quasi compositumexSTlHAiiL,ut in superiori
VERS.24. — Quoniamlaudalur peccator in desi- mox versu angebatur et n_0 CAAH, id est doluit seu
deriis animm sw, et iniquus benedicit.Deinde sub- oppressus est, quia verlit valenler, In eodemversu
Faber dicit in ista clausula, Inclinabit se, quod se
sequilur principium "alterius versus apud nos et debeat
LXX : exacerbavitDominum peccator. Hebraeico- expungi, ex Graecoet Hebraeo. quod quam
dices, alia sectionerevocant duovoeabulasequenlis clinavilfalsum sit manifestat radix ~~wSCHOAH, id est jn-
versus; videlicetexacerbavit Dominum, adprioreni Sed et se,cl professoresHebraismihaud dissenliu_.t.
versum, et varie transferunt; Hieronymus, avarus GraecumXO-TT-O signilicat seipsum inclinare.
—
VERS.36. Ju corde suo non requiret. Hebr&'i
applaudenssibi blasphemavitDominum; Pratensis,
iniquusbenedicilblasphemantiDominum; Munslerus nunc legunt non requires in' secunda persona xb
benedixitqueavarum, quemexsecraturDeus;Sanctes, ttn*n LOTIDROS, cuin tamen Hieronymusjuxta. He-
et avaro benedixit,irasci fecii Dominum; interpres braeuro,vertat cum LXX in tertia persona, et licet
pro Cajelano, avarus benedixit, sprevit Dominum; eodem recidat intelligentia, tamen argumento est
Pellio.anus,avarus benedicit,blasphematDominum; prreter alia, quod Hebraica leclio respondens ver-
paraphrasis Campensis,Nec desunlqui adulenturob sioni Hieronymianaenon omnino sit geimana elsi
spemprwdmilli videlicet impio lam manifestebla- Germanica. —
sphemoinDominum;Nebiensisjraptorem benedicens YERS.39. Conterebrachiumpeccatoris et mali-
blasphemavitDominum;Chaldaeus,Qui benedicitho- gni, qumreturpeccattimillius et noninvenielur. Ilic-
minem raptorem, rejicit Deutn.-Sedquo tandem di- ronymus, conterebrachium impii et maligni,qumres
verlemus? Septuagintalegerunt "~TQ,BARUGH, idest DI impielatemejus et non invenies.Idem sensus quem
bencdiciturseu benedictus, et non ~~Q BERECn, be- sequitur Munsterus,Nebiensiset Chaldaeusinterpres.
Aliam distinctiohem el inlelligeniiam faciunt Pia-
nedixit,cum alia distinclione, ut fit propter ratio- tensis, Pellicanuset Interpres pro Cajetano. Prinms
nem melrici carminis, quo Psalterium est numera- sic, cotiterebracltium
tum, iit supra docuimus. itnpii, et malutn requires, hn-
— pielalemejusnoninvenies;secundus,conlerebrachium
VERS.26. Inquinatw sunt vim illius in otnni impii, et malignuntihsequaris; tertius, frange bra-
tempore. Ob ambiguitatem vocabuli Hebraici Tin chium impii, etmalumqumres.Sanctes addidil aliquid
de suo, quteresimpietatemejus, quam dixit, quodnon
HOL,vel Vsi HALAL, oritur magna diversitastransfe- invenies. Perpendis quid el qualenus sibi permii-
rentium.Cuirienim iilaeradices signiiicenl polluere, tant neoterici
dolere, parere, prosperari, Hieronymuset Nebiensis nianl. professores, nempe quidquid soni-
verlunt parlurient viw ejus; Pratensis et Sancles, YERS.42. — Ut tion apponat ullra magnificarese
prosperabuntur, sequentes Chaldaeuminterpretem. homosuper terram. Nebiensissatis accedit, ne appo-
Munsterus, molestmsuntviw ejus, cui alludit Cam- nat ultra superbirehomodeterra; Pralensis, Utnon
pensis. Editio tamenadhuc modum habet, profanw pergat ultra conlererehominemex terra. Accedit
viwejus,more noslro; Pellicanus, dolebuntvimejus
Sanctes, ne addal impius, ut conleral hominemde
.--mVTV -AHII.U DERACAC. terra; seu ut interpres pro Cajetano, non adjiciet
VERS.30.—Sedetin insidiis cumdivitibus.Vtzlm- ultra ad frangendumhominema tcrra. Haecdive.(_ura
147 PETRI LOMBARDI li8
faeiunt sensum a riostro, licet eodcnitendaht. fie- A _ ribussuisfideremiserabilishomuncioprognatutetetra.
liiaei sutem non habeht inflexionefncasuum more Munsterus secus, et non adjiciat amplius grtissari
Latinorum, ob id homo potest accipi, casu nomi- conlra eos homode terra. Pellicanus, neaddatur ultra
nandi aut accusandi. Hinc Hieronymus yertit, ne- consternari anitno homo ex terra. Ubi Munsterus
quaquam ultra superbial homo de terra, quod noh reierl Ijominem ad Autichristum aut lyrannum,
distat ab intelligentia nostrae editionis, ut id etiam Pellicanus ad pauperem. Et vocabulum
innuat paraphrasis Campensis, tie tentel amplius vi- ARATZ, anceps est.

PSALMUS X.
PSALMI TITULBS: < 1HFINEM PSALMUS DAVIB. > « rtintarcum, paraverunt sagittas suas in pharetrsj
In Domino confido. Titulus, In finetn,psalmus « ut sagittent in obscuro rectos corde. >
David. Agit hic Propheta de haereticis, qui in Eccle- Quoniamecce. Quasi dicat: Aliquis diceret, qui-
sia putrida membra mentiuntur se Christum habere, bus hoc dicis : et quare? Respondet: [Gl.int.] Ecce
alque ab unius Ecclesiaeveraematris uberibus alios peccatoribus hoc dico ideo, quoniameccepeccatores
avertere alque abripere moliuntur, et ad se trahere inlenderunl arcum, elc. Yel ila continua, ideo in
""
volunt, affirmahtes quod apud se sit Christus, et Domino confido. Quoniam ecce quasi dicat, in evi-
quasi pie studioseque admonentes, ut ad eos trans- denti est quod peccalores, [Hier.,Rem.] id esthare-
eundo transmigremus in Cnristum. Quibus hic re- tici intenderunt arcum, id est versus se, scilicet
spondet Prophela, in persona alicujus fidelis, redar- juxta voluntatem suam detorserunt Scripturam sa-
guendo eos et docendo, eis esse resistendum. Et est cram ad vulnerandas animas simplicium. [Cassiod.,
sensus tituli: JPsa.musisle, dirigens nos, in finem, Gl. int.] Vel, intenderunt arcum, id est in Seriptu-
idest in Chrislum, est David prophetae. [Cassioii.] ris sanetis subtilem, ul sibi videtur intellectum ha-
Docentis resisterehaerelicis.Quaeest intentio psalmi. buerunt, et alios remissunahabere a.stimant,.e. pa-
Modus bipartitus est psalmus: Primo, de haereticis raverunt sagitlas suas in pharetra, [Aug.] id est
agit, qui Catholicos in suam pravitatem volunt con- parala babent in corde suo verba venenosa. Ad
vertere; secundo dicit: Quid utrisque det Deus, quid ?ut sagiltent rectos cordein obscuro, [Hier.] id
scilicet bonis et malis. lbi, justus autem. Haerelicis est in simplici sensu degentes. Vel, sagitlent re-
ergo respondens, cum increpatione, ait: clos corde in obscuro, id est in suis ambiguis et
YERS,1. —>«ln Dominoconfido: quomododicitis obscuris senlenliis. Per arcum hoc faciunt, non
t animae meae: Transmigra in montem sicut pas- _„ quod Scriplura ad hoc valeat, id est non ex vitio
« ser. > C
Scripturae, sed
In Dominoconfido. [Aug.]Quasi dicat: Unusmons YERS'.3. — « Quoniam quae perfecisti destruxe-
est, scilicet Christus, in quo confido, quem teneo, « runt; justus autem quid fecit? .
qui est mons in vertice montium. Quomodoergo_.i- Quoniam destruxerunl. [Cassiod., Rem.l Male
citis. Ecce increpatio; animm mem, quid? Transmi- exponendo, id est perverterunt ea, quw perfecisti,
gra in monte, id est in Christum qui apud nos est, id est Scripturas quas perfeele edidisti. Yel perfe-
i.d est quomodo monetis, me transire ad vos, tan- cisti, implendo in te, praedicta in Scripturis. \rel
quam multi sint Chrisli? Quasi dicat: Mirum est. secundum aliam litleram : Ut sagittent in obscura
Yos ita monetis, sed si haecfecero, ero sicut passer, luna reetos corde. Luna congrue significai Eccle-
id est sicut avis, id est instabilis el levis sum, si siam. Duae enim sunt opiniones de Iuna, quarum
transeo. [Cassiod., Rem.] Ponilur enim speciespro quaevera sit, quae non omnino vel difficile sciri
genere. Yel ita: Dicitisanimaemeae: Transmigra in polest. Alii dicunt eam suum iumen habere, sed
monies, alialiltera,. [Ang.] id est in nos,qui sumus globum ejus dimidium lucere, dimidiuro obscurum
montes. Montes vere sunt, per superbiam, non per esse. Dum autem partem illani quaelucet paulatim
humilitatem, ut justi. Et debesadnostransire, quia D £ ad terram converlit, ut videri possit, corniculala
tu es sicut passer, id est pennalus virtutibus, et apparet; et sic crescit douec tota illa pars videatur
praeceptis.Sed hcecquae obtenditis ul transeam, ad et dum iterum convertitur, obscura pars incipit ap-
vos, non sinunt me iransire, quia si passer sum, ha- parere, donec nobis tota iterum auferatur. Haecest
beo domum ubi requiescam, secundum illud : Et- Ecclesia, quaeex spirilualium parte lucet, etexcar-
enim passer invcnii sibi domum (Psal. LXXXIII). Sed nalium parle obseura est, el spirilualis quidem pars,
quain domum? Dominum, qui est refugium pauperi. modo apparet hominibus per bona opera, modolatet
Quomodoergo dicilis, ut ad vos transeam ? Yel ita: in conscientia soli Deo.nota, et solo corpore vide-
Dicilis animaemeae: Transmigra, a tuo irao, in mon- lur. Sicut contingit ctim oramus in corde, el quasi
tem, id estin eminentiam intellectus, quainnosha- nihil agere videmur, cum tamen non lerram, sed
bemus. El ita eris sicut passer, qui in altis nidificat. sursum corda dirigamus ad Dominum. Alii autem
Et quomodo hoc dicitis? Qnasi dical : Hoc mirtim dieunl quod luna non habet lumen nisi a sole, sed
est. Deinde ftdelis, in cujus persona loquitur Pro- quando esl curo illo habct partem illam ad nos
pliela, convertens se ad alios, ait: quaenon videtur ab eo, etideo non itioet nobis; sed
VERS.2. — . Ouoniam ecce peccalores intende- cura recedit ab ec ilhistratur ab oa partc qu3m halH.r
 149 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. X. .50
'
ad nos, donec, sole occidente, plena surgat ab 1A erant lacte nutriendi iidei, vanis el scruptilosisquse-
oriente. Cum autem ex alia parte soli coeperitap- stionibus sagitlanl, vel exagitant, et venenis pravo-
propinquare, superior pars illuminatur, inferior ob- rum dogmatum necanl, quibus quasi nituntur efii-
scuratur. Hocidem bene convenit Ecclesiae,quaelu- cere ne laudetis. [Cassiod.]juslus autem. Seeunda
men non habet, nisi a sole justiliae, id est Christo, pars ubi dicit quid utrisque det, scilicet bonis et
qui in mullis locis Scripturae allegorice sol appella- malis, et minatur judicium, cujus timore sallem de-
tus esl. Quaelibetergo istarum duarum opinionum serant falsitates, quasi dicat, ita haereticinos offea-
vera sit. Congruenter luna, allegorice Ecclesia ac- dunt et turbant. Justus aulem, id est Chrislus quid
cipitur. Si quis autem haecobscufavit, at cum in his fecit? secundum utramquepartem, scilicet bonorum
obscuritalibus magis negotiosis quam fructuosis et malorum, [Aug.]quasi dicat: Si haereticioffen-
animum exercere aut non Iibet, aul non vacat, aul dunt, nonne Christus pacem dat vobis? Qui dicit:
animus ipse non valet, satis habet, omissis obscu- Pacem meam do vobis,pacem relinquo vobis (Joan.
ris causis, attendere popularibus oculis incrementa xiv). Dat utique pacem, quam haeretici nefai.da
et detrimenta lunae,quaesi deficit ut renovetur, no- dissensione violant. Christus vero lantam pacero
lat Ecclesiam, ubi creditur resurreclio mortuorum exhibuit, quod etiam tradilorem suum Judam miia
futura. Ecce qualiter luna significatEcclesiam. palientia toleravit, et ad praedicandumregntim coe-
Nunc videndum est quomodo obscuritas lunae lorum cum aliis apostolis misit. Et ei sicut in caete-
obscuritatem Ecclesiae significat. Obscura autem ris eucharistiam dedit, quam ante traditorem suum
est, vel fit luna tribus modis vel cum menstruis 24 et diabolum nominavit. Cui praedicla ideo con-
cursibus finitur, vel cum ejus fulgor nubilo interpo- lulit, ut ostenderet dona Dei ad eos pervenire qui
latur, vel in eclipsi, ubi cruenta videtur. [Aug.] Si- fidem accipiunt, etiam si talis sit per quem acci-
militer et Ecclesia fuit obscura, cum in initio fidei piunt, qualis Judas fuit. [Alcuin.] El nota quod
adhuc nova uondum terris major effulsit, vel cum hac interrogatione invitat utrosque ad solulhnem,
nubibus blasphemorumtecta vituperatur, vel cum quaeest ibi.
caedibusmartyrum est cruenta. In his terroribus et VERS.4. — « Domiuus in lemplo sanclo suc,
obscuritatibus Ecclesiae,iniqui dolosa verba jacu- « Dominusin coelosedes ejus. >
lantur, ut reelos pervertant, quia sciunt haec tem- Dominusin templo sancto, ubi ostendit quid fa-
pora decipiendis infirmis accommoda. Dicit ergo: cial bonis; et ibi pluet super peccatores, ubi dicit
Ut sagittent rectos corde in obscura luna, id est in . quid faciat malis. Prius ergo ostendit quid bonis
obscurilate Ecclesiae,quae tribus modis obscuratur, r_ faciat, praemissaeinterrogationi respondens sic,
vl supra dictum est. Yel obscura dicilur Ecclesia, Dominusestin templosanctosuo. [Alcuin., Aug.] Id
dum filii ejus peccant, et imperiti et carnales multi est in suis, ut faciat eos sibi templum. Quod tem-
in ea abundant, et tunc occasione obscuraclunae plum est etiam ccelum,unde subdit. Dominusetiam
opprobria ingerunt iniqui haeretici Catholicis, eo hoc facit, quasi dicat : In cmlo est sedes ejus, id
quod talibus cohabilenl,et a talibus sacramenta ac- est eos quos facit templum, facil et coelum, id est
cipiant. Sed nihil timendum est confidenti in Do- arcana secrela. [Aug., Gl. int.] Yel ita potest di-
mino. Timeat ille qui confiditin homine, qui lunc stingui, Dominuscommuniter omnium per poten-
dicit sancta esse sacramenta, cum per sanctos den- tiam est Dominus,specialiter, in lemplo sanctosuo,
tur. Et est sensus : Ut sagittent rectos corde in ob- id est in fidelibus. Unde dicitur TentplumDei, san-
scura luna, id est cum senserint se non posse con- ctumest, quod eslis vos (I Cot: m), ubiciinquenon
vinci, lumine Ecclesiae obscurato, propter multos sic est ipse Deusut in suo templo. Deinde repetit
carnales et imperitos. Quoniam quaeperfecisti de- in coelo,id est in sanctis est sedes ejus.
struxerunt: hoc non mutatur. Vel ita ab illo loco: VEHS.5. — « Oculiejus in pauperem respiciunt;
Quoniamecce: et sunt hi terrores et verba haereti- « palpebraeejus interrogant filioshominum. >
corum comminantium nobis de peccatoribus, nisi D I Oculiejus, [Rem., 61. int.] quasi dicat, ita de
ad se quasi ad justos transeamus. Dicuntenim: De- majoribus facit, scilicet quod sint templum et coe-
betis ad nos transire, quoniam ecce peccatores in- lum, in pauperemvero, id est in minores. [Hier.,
tenderunt arcum, id est Scripluras carnaliter inter- Aug.] Oculiejus, id est misericordia ejus respiciunt,
pretantur. Et paraverunt sagittas suas in pharetra, quod est ei pauperi lux. Namque respeclus Dei, et
id est venenata verba in corde. Ad quid ? Ut sagit- auxilium, et lux suis est. Et ideo non sunt limendi
tent in obscuro _rectos corde: hoc non mutatur a tumultus tribulationum qui in retibus fiunt, ante-
sentenlia priraaeleetionis. Quamqueperfecisti. Con- quamadlittus aeternitatisveniatur. Vel per paupe-
vertit fidelis sermonem ab islis haereticis, quibus rem, eosdem significatquos per coelumet templum
ante loquebatur, ad Deum. Quasi aliquis dicat: Cur significavit.Quasi dicat: Quidam sunt templum et
dicunt libi, transmigra? cur de peccaloribus te ter- ccelum.Et hoc eliam, non modo alia, a Dominoest,
rent, cum tenduut sagitlare rectos ? Respondet: quia oculi ejus, id est misericordia, respiciunt in
Quoniamea quaeperfecisti, id est laudem quam ex pauperem, per quod fit ccelum; et palpebrm ejus,
ore infantium perfecit Deus. Destruxerunt quantum id est crebra aperlio Scripturarum per loca, et aper-
in ipsis esl, in suis conventibusubi parvulos qui tio per alia loca, quae Scripturae quasi oculi Dci
151 PETRI LOMBARDI 153
_unt, interrogant, id est probant, filios hominum, fi A tatis, illud de praesenlipotest accipi, spiritus pro-
scilicet de veteribus innovatos per fidem, id est cellarum, id est tumulluosa mens.
probant bonos, quia boni de obscuris non fatigan- YERS. 8. — t Quoniam justus Dominus, et
tur, sed exercentur; de cognilione non inflanlur, « justitias dilexit: aequitatem vidit vultus ejus. >
sed confirmantur, Et etiam: QuoniamjuslusDotrAnus.lh"-.]Quasidicat: Haec
VERS.6. — « Dominus interrogat justum el praedictareddet Dominusbonis et malis, et quare
< impium; qui aulem diligit iniquitatem, odit ani- hoc faciet ? QuoniamDominusestjustus, etjustilias,
< mam suam. > id est justos dilexit pluraliter, dixit justitias, ut jus-
Dominusinterrogat,[Hier., 61. int.] id est per tri- tos accipias, in quibus multae sunt justitiae, cum
bulaliones et haereses probat justum et impium. una sit Dei, qua omnes participant. Et wquitatem
[Aug.] Quid ergo times, lujuste, he obsit tibi iin- viditvultus ejus. Vel, facies ejus, id est acquitas
pius, sacramentis non sincere communicans, cum visa est in facie, id estin notitia ejus. Facies enim
Dominus interroget te et illum. [Cassiod.] Yel ejus est notitia ejus, id est polentia, qua dignis
Dominus interrogat jusliim et impium,quia Domi- innotescit. Vel vultus ejus vidit aequitatem,*se-
nus solusde conscientiis utriusque judicat, Domi- cundum. utramque partem, scilicet bonorum et
nus interrogat utrumque interrogando autem hoc "~ malorum, quia non se dat noscendum malis, sed
invenit quod ille quidiligiliniquitaiem,odit animam bonis; quod est aequitas.
iuam, [Aug., Alcuin.] id'est animaesuae nocet. Polest iste psalmus et aliter legi, ut de passione
dilector iniquilatis, non justo qui credit Deo. Cbrisli accipiatur, et dicit Christus secundum ho-
Cur ergo times si corporaliter lecum est injustus ? minero, ut solet, contra errores Judaeorum: In Do-
Nota quod ait, qui diligitiniquitatem, non qui facit. mino confido: quomodo ergo dicilis animmmem:
[Gl. in.] Iniquitas idem est quod peccatum, unde Tratismigrain montemsicut passer, id est consenti
Joannes : Omnisqui facilpeccatuin,et iniquilatemfa- nobis, in legalibus observantiis,elinca.teris.Ideo,
cit (Joan. vm). Nemo vero sine peecato vivit. lile in Dominoconfido, quoniameccepeccatores,Scribae
v.:ro diligitiniquilatero,qui ex desiderio et afleetu etPharisaei, inlenderunt arctim, paravemnt sagitias
peccat qui etsi semper viveret, semperpeccarcvellet. sttas in pharelra,ut sagittentin obscurorectosccrde,
VERS.7. — i-Pluet super peccatores laqueos id est volunt sagittare fideles, in obscura luna, id
« ignis, et sulphur; el spirilus proccliaruin pars est replela peccatoribus Synagoga. [Hier., Aug.]
« oalicis eorum. > Alia liltera; Quoniamqumperfecisti,id est me quem
Pluet superpeccatores.Hucusquedixit quid jus- r perlectum fecisti, destruxerunt Judaei, id est de-
tiis faciat bonis, [Alcuin.] Hic dicit quid malis red- structorem legis arbilrati sunt. Justus autetn quem
dat. Quasi dicat: Dominusest in lemplo, et in coe- tanquam deslruclorem legis contemnebant, quid
lo. Dominus, cliam pluel super pcccatoresiaqueos. fecii? Ecce Dominusin templo sancto suo est, id
Yel ita junge : Dicoqui diligiliniquitaiem, odil ani- est Yerbura Patris, in homine vel Filius hominis in
mara suam, et hoc effeclusindicat, quia Dominus ceelo est ad dexteram Patris. Et repetit, in cmlo
pluet laqueos, id est doctrinam illaqueantemsuper est sedesejus. El oculi ejus respiciuntin pauperem,
peccatores. [Aug., Gl. int.]Hoslaqueos pluit Dorai- quem suscepit secundum Deum.Vel propter quem
nus de nubibus, scilicet de pseudo prophetis, qui passus est secundum horainein. Et palpebrwejus
veris falsa adraiscent;vel etiam de bonis prophelis, inlerrogant filios hominum. Palpebrae Christi stmt
de quibus laquei manant, cum male intelliguntur apertio et opeftio oeulorum, id est mors et resur-
eorum doctrinae;sedhoslaqueos nonpluit Dominus rectio, ubi probavit filios hominum, id est discipu-
nisi his qui peccatores sunt. Unde aliisfsumusodor los. Et Dominus, jam de coelo regens Ecclesiam,
vitaein vitam, aliis odor mortis in mortem (II Cor. inierrogat jnstum et impiant, interrogando autem
n). Omnes ergo sive boni sive mali, qui verbo Dei hoe invenit, quod qui diiigit iniquitalem, odil ani-
animas irrigant, nubes dici possunt, de quibus D i mam suam. Et cur ita sit, docet. Pluet enim sttper
piuit Dominussuper peccatores, utinde sintinexcu- peccatores.Hooet caeterausque in finem,a priore ex-
saliiles. Qu_epluvia est illis laqueus, quia vel non positione, non mutantur.
sane intelligunt, vel opere non complent. Deinde COLLATIO ISPSALMUM X : « I.ND0MIS0 C0NFID0. >
pcena blasphemorum deseribitur, cum subdilur, YERS.I. — Quomododicilis aninuemew: Trans-
in sicut passer. Pratensis, trans-
ignis, [Aug.,Hier.] scilicet cupiditatis, et sulphur, id tnigra ex niontem,
moiite vcstro, vtlut passer; Consenlit
est fetor malorum operum, et spiritus procellarum, migra Saiictes, a quibus non longe est Munsterus, avola
qui erit in futuro, id est tiltima illa separatio a jus- de monievestro siculpass^er;Inlerpres pro Casetano,
lis.sunt -ars calicis, id est pcenaeeorum. [Aug.]Ideo vagaremonlemvestrumavis. Statim ipse refert lit-
eorum toram seu lectionemHebraicam,quaenon habet ex-
pocnas eorumcalieem dicit, quia et pcenae presse .praepositionem,nec simililudinis nolam.
sunt, secundummodum et mensuram meritoruro. Pellicanus vertit, ad montetn eorum passer, cum
Et notatur hic ordo pcenarumquas patiuntur iniqui. lamen inIlebraoonunc Iegatur rj_-in HARCHEM, men-
Piimo enim igne cupiditatis vaslanlur: inde malo- no.irine iem vestrum.Sed Hieronymusjuxta Heb. sine pro-
, Transvolain montemvelutavis. Ubi cernis
rum operum fetore abjiciuntnr a sanctis, inde mer- quod Rabini, eteorum asseelae,volunt intt-lligiprjs-
gnntur aeternispoenis [Cassiod.] Vei aliis non mu- posiiionem a vel ab. Sepluaginta, Hieronymui,
153 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XI. 1.1
Pellicamis, pr_eposi_ionem in vel ad, nec pronoraen A peccatores, quam posuit Hieronymus et reliqui.
vestrum legit Hieronymus, sicutnecLXX. Transla- Utraquedignitatem suaeintelligentiae obtinet. Tan-
tor ad Campensem,abi hincprolinus in tnontes tuos tum obslrepit, quod riN_2. SAMEAH, id esl odivit,
volucrecitius; Et Paraphrasis, fugede montein mon- est Jerainini generis, ut sic non possit respi-
lem, sicut solescum tuis, et abscondete nsquam in cere nisi animam, quae esse Dei dicitur. Yeruro
antro, sicut consuevitpasser. Si autem unusquisque facile fierel, ubi non sunt puncta adscripta, ul lil-
suum cerebrum pergat edere; tolaplauslra diversi- tera he pertineret ad particulam sequentem T_.3_i
tatum sacris infulcientur, usque adeo ut lectores NAPHSSO dicendo 'iXS~TiHAKAPHSSO, ac remaneret
tandem nihip reportent nisi confusionem, et avis
ultro citroque devolantis instabilitatem. superior dictio xiti) legenda SANAK-B?.Mirum quam
YERS.2. — Paraverunt sagittas suas inpharetra. tragice Faber, et CaecusBurgensis insectenlur Lati-
Hic poferat conniveri quod Hebraismi jurati pro nara lectionem, quasi contradicat ex dianielro
pharetra -ponunt nervum aut chordam, nisi quod Evangelio, quando admonet ut qui oderilanimam
praesentiusvidetur periculum sagitta adaptata su- suam, in vitam aeternamcustodiat eam (Joan. xn),
per nervum, quam recondita pharetrae, licet eo- ceu anima semper debeat accipi pro vita carnali.
dem tendat ratio sensus. Tamen cum inlerpretelur Quid est ergo illud Proverbiorum xxix;, Qui cum
Augustinus de insidiis haereticorum, ut accipialur jure parlicipat, odit animam suam? El. : Sitivit a;ii-
pharelra pro corde eorum, in quo machinantur con- ma tneaad le, Deus? (Psal. LXII.) Cmi:qi;e'tolios
tra simplices pravas cogitationes,quibus postea le- animain Scripturis in bonam parteui dioitur, debuis-
talitervulnerent incautos, accommodatiorest phare- 2 sent advertere, quod Evangeiium seipsuni exponai,
tra huic intelligentiae,quam sagitta jam posila su- quando additum est: Qui odii aiiiinam snam in hoc
per nervum. Et particula Heb. ~~~\iIETER,facile mundo. Deinde nitunlur belli horoines excusaie
pnlest accommodariad violentiam malignorum, et Septuaginta, qui reformidarimt animam tribtiere
occullasfraudes corum. Hujusroodicerle parliculam Deo, nihilomimiseam cxcusationemslatim, suppri-
interprelalus est Hieronymus, Job xxx, pharetra. mentes, quod propheta. nihil verili fiierint tribuere
Pharetram (inquit) suatn aperuit. Deo animara, dum sane inteliigatur, quando dixit
YERS.5. —Quoniam quwperfecistideslruxerunt. Isaias : Solemnitatesveslras odivitanima mea, quasi
Hieronymus, leges dissipatm sunt. Non varialur 25 non scripserint LXX, ~u; £op-u; £"S>vU.LO--1 -fi
sensus, quia leges Dei sunt ea quaeperficit, et qtise Ivyi f_ou,Isa. primo. Propter liujtismodi casuum
nos perficiunt. Ad idem redticunlur quae vertunt iiidfslanliam eflectum est, ul in sequenli versu,
Pratensis, Augustinus, Nebiensis, Munslerus et in- pluet super peccatoreslaqueos, ignis, suiphttr, spiri-
lerpres pro Casetano, videlicel fundamenla; vel ut tus procellarumpars calicis eorum, quidam vertcrint
Pellieanus vult quem posila sunt. Solus Sancles igneinct sulphur, in accusalivo; el mox spirittts
verlit retia, irailatus quosdam Rabinos. TranSlator procellarnm, in iiominativo; alii, omnia in accti-
ad Campsnsemet paraphrasis nescio quomodosen- sativo. Quos tandem scquemur? Ne vacillemus, ha-
sus laeerant et discindunt. llle verlit, ut funditus bemus ritum Ecclesiarum nulla sui parte vacillan-
perdant; haec,in ipso conalu irrila facla sunt con- tem.
silia. VERS.8. — JEquilalem viditvultus ejtis. Hierony-
VERS.o. — Oculi ejus in pauperem respiciunt. mus juxta Heliraeos,el Peliicanus Iraducunt facies
Septuaginta declarationis gratia addiderunt -bv C seu vultus eorum. Hebr. legunt "~y~~~ PANEMO. So-
-~£V-O\>TU,id est paupercm, cujusmodi frequenlis- lent autem Hebraei accipere modo, ut valeat eis
sime facere solent juniores inlerpretes. eos eornm juxta rationem regiminis, et ita inlelii-
\TERS.6. — Qui aulem diligit iniquilatem,odil ani- genlia referretur ad justos, quorum facies viderunt
mam suam. Quia Hebraei destituuntur vafiatione quid reclum sit. Tamen LXX acceperunt ia,_i2
casuiim, idcirco potest reddi sensus conversus, ad PAKEMO, loco ~i~~)PANAU, id est vultus ejus. Quod
liunc modum : Diligentem iniquilatem odit atiitna ne videatur commenturiimeura, Munsterus in sclio-
ejus. Casus commulatiofacit ut versio noslra refe- liis haud diffitetur. Consimiliter transtulerunt San-
ratur ad peccantem, qui salutem suam peccando ctes, Pratensis, el inlerpretes pro Cajelano. Seiisus
oderit. Altera vero ad Deum, qui odio prosequalur tameu ulerque quadral.

PSALMUS XI.

i>SALMITITBLUS : t INFINEMPSALJICSDAVID, PRO falsitalibus saeculi, et ad eloquia Dei, ubi salus est
OCTAVA.> [Cassiod.]Modus, biparlitus est. Primo, a perver-
Salvum tne fac, Deus. Titulus, in finem,Psalmus ~*sitate saeculipetit salvari, secundo, ostendittircon-
David pro oclava. [Aug.] Oclava sicut in sexto tra mala saeculiChrislus a patre missus, cujus elo-
psalmo diclum est, accipitur dies judicii, quia post quia sunt vera, ibi, proplef roiseriam, etc. Videns
hoc lempus quod seplem diebus agilur, venturus ergo sanctus vir multiplicatain vanitatem saeculi,
rsi Domintis ad judicium. Supra peccalor culpae quasi timens, subito exclamat, pro magnitudine
coissciustmieliat octavam ne ibi puniretur. llic periculi, et ait:
i-rop!ieta in persona viri perfecli pro ea orat, ut YERS.1. —« Salvum me fac, Domine, quoniam
venial. [Cassiod.] Quia bic petit Propheta iniqui- « defecit sanclus: quoniam diminulae sunt veri-
laleii! numdi deslrui, ut ad veritatem futuraepro- « tates a filiishominum. >
missionis perveniat. Et est sensus: Psalmus isle Salvum me fac, Domine. [Cassiod.] Deinde ex-
(lirigens hos, in finem,est David prophetae,qui hic ponit quaetimuit, multa congregans in uiuim, tit
loqiiitur in persona alicujus justi, habilus. JPio major vis periculi appareal, dicens: Quoniam de-
vciava, id esl die judicii, qucm desiderat, ut saeculi fecit sanclus , quasi dicat: Ideo claino. quoniam
iniquitas destrualur, et veritas promissa vcniat do.feoitsanctus, id est non invenilur sanctus in hoc
[Cassiod., Alcuin.] Intentio. Revocat homiiies a niundo, tibi tot mala sunt Ha!-":opinio fuit el i»
155 "'.'.'"... PETRI LOMBARDI 156
Elia; quando dixit : Domine, reliclus sum solus A"« , magnificabimus;labia nostra a nobis sunt. Quis
(III Reg.xix). Yel, sancttts, id esl Deus, qui ubi- « noster dominus est ? >
que est praesens; [Alcuin.]quantiim ad homines, Qtiidixerunt,hoc, scilicel linguam nostrammagni-
defecit, quia vix ab homine agnoscitur. Defecit ficabimus. [Cassiod., Rem.] Etita faciunt, quia Io-
ergo, quantum ad eos, qui in eum non credunt. quacitate se extollunt, et ponunt in sua polestale,
[Aug.] Et vere defecil sanctus, quia defecit verilas. quod se a Deo nOnputant accepisse. Dixeruntenim
Et hoc esl, quoniam diminutmsunt veritatesa filiis hoc et aliud : Labia nostra'a nobis sunt, id est fa-
hominum. Pluraliter dicit verilates , quia agit de cundia nostra a nobis est, non a Deo [Cassiod.]
veritatibus hominura. Veritas enim Dei una est, Jaclant enim se de polestate labiorum, quasi a Deo
qua iliuslrantur animae sanclae; sed in homini- nonsit.fGl. int.]Unde aiunt, quis nosterdominusest,
bus multaesunt veritates. Sicut ab una facie multae id esl quis est cujus regulaenos subjicimur ? quasi
in speculis imagines apparent. [CassioJ.] Et nota dicat:NullUs.
quod non ait in filiis, sed, a filiis hominiim, quia PARSn. YERS.5.— « Propter miseriam inopum,
dona Dei culpa eorum depr.avantur,eldiminuuntur. « et gemilum pauperum nunc exsurgam, dicit Do-
Sequitur : < minus. >
VERS.2.— « Vana locuti sunt unusquisque ad Propter tniscriam.Secunda pars, ubi contra mala
« proxiraum suum ; labia dolosa in corde et corde saeculi,Christus a Patre missus dicitur, cujus elo-
« locuti sunt. > quia sunt vera, sicut impiorum sunt falsa : quasi
Vana loculi sunt, etc. [Cassiod.] Quasi dicat : dicat. [Hier., Cassiod.] Ita haec praedicta dicunl, et
Vere diminuta esl veritas, quia crevit falsitas. Et faciunt mali, sed contra haec DominusPater dicil
hoc est, vana locuti sunt. Vel ita junge, diminulae hoc : exsurgam, id est, apparebo in Filio. JVuncin
sunt veritates; et insuper, vana locuti sunt, unus- hoc tempore gratiae, quod non in priore populo fe-
cit. Et hoc propler miseriam tollendam et gemitum
quisque ad decipiendum proximumsuum, quemlibet
liomineui. [Aug.] Proximtis enira est oinnis homo inopum, id est gentium et pauperum,id est Judaeo-
conditionc priraaenativitatis. Cum nullo ergo male rum. [Rem.j Inopes recte dicuntur gentiles, qui
nec prophetas habuerunt; pauperes,
agendum esl. Vei proximum accipit aliqua oppor- nec legem,
tunilate conjunctum, ad quem etiam decipiendum Judaei, qui spiritualiter legem non inlellexerunt.
Et est sensus [Aug.] Pro inopia et paupertate, spi-
utuntur; quod deterius est. [Alcuin.] Et sciendum
ritualium bonorum quam patiuntur Judaei, et gen-
quia proximus dicilur tribus modis, scilicet condi-
tione primae nativitatis, secundum quem modum r< liles, niillam Filium, vel per inopes et pauperes
omnis homo polesl dici proximus, cognalione car- eosdem significat. Et est sensus : Miltam Filinm
miseriam inopum tollendam, [Gl. int.] id
nis, secundum illud : Diliges proximum luum, et propler
odio habebis inimicumtuum (Luc. x). Impensa be- est mortalitatem et passibilitatem. Et hoe faciam
de malis gemunt,
neficii, et compassione misericordiae. Unde in propler gemituui pauperum, qui
in de vttlnerato : et pro peccalis conleruntur. Narnaliter non essent
Evangelio dicitur, parabola Quis
tibi videlur proximus fuisse illi ? Qui fecil miseri- aigni auxilio. Quid autem faciet exsurgens suppo-
cordiam super illum (ibid.). Dico, locuti sunt vana , nit, dicens :
VERS.C.—«Ponara in salutari; fiducialiter agam
ipsi dico existentes labia dolota, [Gl. inl.] id est
« in eo. >
garruli, ad oblatrandum, et dolosi ad decipien-
dum. [Aug.] Et vere dolosi sunt, quia in cordeet Ponam in satutari, [Aug. Cassiod.] id esl in Jesu
cordeloculi sunt, id esl in mulliplici corde. Gemi- non in servis. Non dicit quid ponat, sed sciendum
nalio enim duplex cor significat. Sequilur : est quia ad pauperes consolandos pertinet. Acsi di-
ceret: Ponam in Jesu consolationem pauperum.
VERS.5.— « Disperdat Dominus universa labia Gl. inl.] Et fiducialiter, id est potenter agam
_' dolosa, et linguam magniloquam. > [Aug.,
D in eo, quia niliil ei resistet. Quin eliam docebit,
Disperdat. Quasi dicat; Garruli sunt et dolosi, non quam si Scribaeet Pharisaei, sed tanquam po-
sed disperdal Dominuslabia dolosa. Non ipsos ho- lestatem habens (Matth. vn), adden^ legi, et mu-
mines, sed dolos et garrulitales eorum. [Cassiod.] tans quaedam pro voluntate sua1,ut auctor legis.
Et addit, «nirerso ne quis dolosus se excipiat, id Ideo ait: Fiducialiter agam in eo, quod non in
esl se exceplum putet, quasi passimpereanl qui in servis.
una pravitate conveniunt. Et disperdal linguam VERS.7.— « Eloquia Domini, eloquia casla : ar-
magniloquam, id est superbam. [Rem.] Hi sunt « gentum igne examinatura, probatum lerrae, pur-
hypocritae,habentes speciem in sermone, ad deci- « gatum septuplum. >
piendos homines, et Deonon sunt subditi. Yel phi- Eloquia Domini. [Aug.,Cassiod.] Hucusque fue-
losophi per linguam magniloquam significantiir, runt verba Patris de Filio. Haecautem dicit Pro-
propter eloquentiam. Deinde qualiter linguam ma- pheta in sua persona, verba praedicationisChristi
gniloquamhabeant hypooritse,vel philosophi, sub- commendans, quorum sinceritatem et utilitateui
dit ; ostendit, quasi dicat: Patermittel Filium. [Aug.] El
VERS 4. — « Qui dixcrunt: l.inguam nostram eloquia Domini, scilicet Filii, sunt eloquiacasla, id
 157 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. XI. • 1S3
est sine corruptione simulationis. Multi enim prae-jA < cundumaltitudinem tuam multiplieasti filios ho-
dicant veritalem, sed non caste, quia venduntillam < minum. >
pfetio cupidilatum hujus saeculi. [Cassiod.] HoC In circuitu, quasi dicat, nos servabis; impii aulem
djcit contra hoc quod supra de malis dictum est: ambulant incircuitu, [Aug.] idest in cupiditate re-
Vanalocutisunt etargentumDominicieloquiieste_ca- rum temporalium, quae septem dierum repetitione
minalumigne,[Cassiod.]quiaDomini eloquiapertri- volvuntur. Et ideo non perveniunt in octavum, id
bulationumignemprobata sunt contra illudquorisu- esl in .eternum, quod dabitur in octava; unde psal-
pradictum est: Labia dolosa in corde, et corde lo- musisteintitulatur.Dehoccircuitudicit Salomonin
cuti sunt. Argento autem comparatur divinum elo- Proverbiis: Vcntilatorest impiorum rex sapiens, et
quium, quia sicut inter omnia metalla nihil est immittitillis rolammalorum(Prov. xx), [Aug.]idest
quod dulcius linniat argento, ita inler omnia elo- ambitum26volubilium, quaelanquam rotavolvun-
quia sermo divinus dulciusinsonal menti. [Gl.int.J tur.Sequilur: Secundumaltitudinetnimpii suntic cir-
Et iilud argentum est probatum lerrae, id esl a lerra cuilu, sed ftlios hominummultiplicasli,non quidem
scilicet nihil terrenitatis habens, et ponitur-genili- in temporalibus, sed secundum altitudinem tuam,
vus hic pro ablativo, moreGraeco.Et est purgatum id est virlutibus, per quas facis eos ascendere ad
septuplum, id est perfecle. [Alcuin.] Seplenarius B te allum contemplanduin.Hoc ideo adjunxit, quia
namqtienumerus perfectionem, et universitalem si- esl et multiplicatio in temporalibus, quaeaverlit ab
gnificat. [Aug.]Yel est purgatum septuplum,id est unitate Dei. Sed justi raultiplicantur secundumalti-
per septiformemSpiritum verbum nilet, et rutilal, tudinem Dei, quando euiil de virtute in virtulem.
scilicet per limoremDei, per pietatem, et per cae- Vel ila : [Cassiod.] Mulliplicasti filios hominum,
tera dona Spiritus sancli, quae sunt septem, per sicut stellas coeli, secundum promissionemfactam
quaedivinumeloquiumsplendet, dum verbi Dei prae- Abrahae,ct hoc, non secundummerita eorum, sed
dicalores his charismalibus refulgent. [Aug.]Unde secundum altitudinem tuam, id est sicut te altum
ostenditur sanclum esse quod praedicant.Yel ita, ut decet.
specialiter de sermone Domini in monle habitoad COLLATIO II»PSALMUM XI: « SALVUM M£FAC >
discipulos accipiatur. Quasi dicat: El illud argen- VERS.6. — Fiducialiler agam in eo. Hebr. habet
tum divini eloquii est Septuplum, quia septem sunt h T\i~)iIAPHIAII LO. Pratensis, Loquetur pro eo.
MtinSterusaliquid addidit, vel subaudiri voluit de
gradusbeatiludinis, de quibus totus sermo in monte suo, et sic reddidil, ab eo qui snfttalin eum, vel qui
productus est, scilicet paupertas spiritus, mansue-
ponit ei laqueum; lnterpres pro Cajetano simplicius
ludo, misericordia, etc. Et illud argentum est pur- vertit, sufflabitipsi; Sanetes plus auriet. ab eo qui
id est id est per ^" deridendo sufflat in eum; Pellicanus aliler, flalus
gatum septuplum, septempliciter,
erunt. Quid hic faciemus, inter tot dubios viaruin
singula septem estpurgatum igne, perseculionis, anfraclus ? Teneamuscertum et relinquamus incer-
de quo agitur in octava beatitudine, cnm dicitur: tum. Certum ~~~~~
POHACH
est-quidem significare
Beali qui persecutionempatiuntur propter justitiam, sufflareaut LXX autera per metaphoram haud
loqui,
(Malth.v), etc. Oclavaergo beatitudo est, patientia incongruam cceperunt sufflare aut spirare alicui
persecutionis, qua velut igue purgatur argentum vcl in aliquo qtiod est in illo: ponere hoe est sug-
septempliciter, id est secundum illa septem quae Id gerere et dicere velul in aurem quid agendum.sit.
quod satis indicat versio Hieronyini, videlicet
praemittunturin sermone. Hoc enim igne purgantur auxilium eorum, ut legeril in Hebraeo^n MO, pro
et pauperes, et mites, et misericordes, et alii, 'h- Et LXX. iS ITSXAPHIACH LO, id esl spirabo
ideo in sermone septem praemilturilur virtutes, ei, si verbum verbo reddas. Et similia liaud infre-
quaeet beatitudines dicuntur, quaeconsummant,et quenler conlingereargumentis non futilibus causati
beatos faciunt.Octava autem quae redit ad caput, sunnis, si aequum lectoretn nancisceiitur.
est VERS.7. — Argenlumigneexaminatum,probatum
examinat, et clarificat, et quidquid perfectum lerrw. Graecanicamlocutionem sequitur interpres,
demonstrat. quod est jam de multis receptum in usu ecclesia-
VERS.8.— « Tu Domine,servabis nos, et custo- j) r. stico, ut illud; In convertendoDomintiscaptivilatem
< dies nos a generalione hac in aeternum. > Sion (Psal. cxxv); ln convertendoinimicum meum
reirorsum (Psal. ix); Vado piscari (Joan. xxi) : et
Tu, Domine.[Cassiod:]Hic ostendit utilitatem di- i:l genus non pauca. Et tamehhauc lectionein liimis
vinorum eloquiorum, convertens se ad Dominum, contemnunl Faber el suus caecus.Consuetudola-
linae loctttionis niagis recipit quod verlit Hiero-
quasi dicat: Talia sunt eloquia Domini.Et, 0 Do- nymus, separatum a terra. Miruni quam inter se
inine, cujus eloquia sunt casta, tu, non nos ipsi, varient neoterici Hebraizantes. Munsterus dicit, in
Servabisnos per illa eloquia hic et in futuro. Supra exquisilo loco terrw; Sanctes, a Dominotcrrw. Iti-
dixit de malis, Disperdal Dominus universa labia dem Pratensis, interpretes prb Caselano, de lecto
hic dicit de bonis. Se- terrw; jPellicanus, alchimico terreo; Paraphrasis
dolosa; quod servet, agens Campensis, arte et insirumcnlisad eam rem aptis,
quitur: El cusiodiesnos. [Aug.]Hic tanquaroinopes ablatum est quidquidinerat lerrm impurioris. Alii.
et pauperes, in fuluro lanquam opulenlos et divites. in fttrnulo aurifabri de exquisita formalo terra,
Cuslodies dico, ducendo a generationehac, scilicet Chaldaeiiset Nebiensis, argentumrepurgatumin fu-
sorio a terra. In Hebraeotaulum sunt duo vocabula
hujus saeculiin wternum, id est ad aeternambeati-
y-)ih 'ihvZi BAELILLAARETZ,quae parient tot
iudinem.[Cassiod.,Rem.] somnia quot volcnt lionunes, si ad ecclesiasticam
VERS.9. — « In circuilu impii ambulant; sc- leclionemdormiamus.
 159 PETRI LOMBARDI 100
VERS.9;— Sccundumaltitudincmtuam mullipli- A tenes eurodem sensum. Sed de vocabulo seqnenie
easti filios hominum. Hebr. Q~a i~~hT\h~ D".3, videlicetri .bt ZULLOTH , manet scruptis. Qnod si
C.ERUU ZULLOTH LiDNEADAM. Hieronymusjuxta Heb. defleclas a radice SVtZALAL , significalcomessatio-
ad eum modumreddidit, cum exallaii fuerint vilis-
simi filiorum homtnutn;Pratensis, cumexallabtmlur nes, aut vilitales. et ptinctum quod vocant dages in
ventre lilterae
cpprobria filiis Adam; Munsterus, cum exaltantur lamed deficere. lamed denotal more suo, alteruin
Si vero deduxeris ZULLOTH, a radice
in ignominia, sttnt fitii hominum; Interpretes pro
Caselano, velutelevandovilitatesftliis Adw; Sanctes, hl~ KAZAL, id est defluxit, tunc zuloth significat
cum exallali fuerinl, vililas est filiis hominum;Pel- fluentq seu defluxiones.Igitur fluviifiliorumhomi
lican., cum exaltali fuerinl, comessationesfiliis ho- num quadranterinlelligunlurgeneralioneshominum,
minum; paraphrasis Campensis, cum principatum quae multiplicantur ut stellae coeli, et fluunt niore
.nacli fuerint, qui inter hominessunt perdilissimi; .aquarum: juxta illud Ecclesiast. priino : Generaiio
edilio ad eamd.em,curovanitasexallatur inter filios prwlerit, generalioadvenit.Et illud II Reg. xiv; Otn-
horointiin; Nebiensis,cutn exallali fnerint, vilifictt- nes morimur, et quasi aqua dilabimur in terram quw
bunlur filii hominum; Chaldaeusparaphrasles , tan- non revertunlur. Porro si ad verbum verteres, pos-
quam sanquisuga,qumsugit sangttinemfiliorum ho- ses ila reddere, secundumaltiludinemfluenlafiliorum
minum. Sod expendannis ecclesiaslicainleclionem. hominum. Et LXX quo dilucidior esset sensus,
Imprimis qiiatenus perliriet ad exaltationem, seu extulerunt per verbum clarius, Multiplicasti filios
verias per verbum, parlieipium, aut noinen, adbuc hominum.El non inconcinne.

PSALMUS XII.

PSALMUSXII. B Magnus ardor sustinenlis hic ostenditur, qui dicit

P9ALMI -ITLLUS: « IN FINEM PSALMUS DAV1D. > sibi deesse consilium ut, id est qualiter, videndi
Usquequo, Domine. Titulus, In finem Psulmus nhtigit affectum. Quando antem magna anxietas
David. Tilulus iste palel. [Cassiod.] Psalmus iste est, concupiscerehonum, et diulius suslinere, cre-
itgl de charitate Christi, in qua tolius legis perfe- scil desiderimn in dolorero, quia spes prolrahitur.
clio est, quam qui habet, mundum non amat. Unde suhditur : Et quandiu ponatn doloremin corde
[Alcuin.] Hic enim Prophetaplenus charitate, qua meo. [Aug., Cassiod.] Et hoc per diem absolule, id
avirie Christi Incarnatioiiem exspectat, per quam esl per singulos dies. Et,
futuram redemplionem intelligit, in persona anti- VERS.5.— « Usquequoexaltabiturinimicusmeus
quorum Patruin, quasi de dilatione conquerilur. In « super me ? respice, et exaudi me, Domine Deus
qtio eliam dilectio proximi ostenditur, cujus saluti « nieus. >
lioc optatur, ut, superslitione abjecta, unius Dei Usquequoexaltabitur inimicus meus, [Cassiod.,
culttira suscipiatur. Vel in persona sanctorum id est diabolus super tne. Hoc ideo dicit, quia anle
modemorum loquilur, secundumChrisli advenlum adventura Chrisli diabolus captivos lenebat homi-
desiderantium, ubi certi sunt de salute. Quanto nes. Vel,super me, id est super meam credulitatem,
enim desiderio anliqui primum desideraverunt ad- G quia ille toto orbe colitur, mea fides esl in paucis.
ventum, tanto moderni secundum cupiunt, juxla Et quia sic orbis interit, plorat hic sanctus. Respice
illud : Cttpiodissolviet essecumChrislo(Philipp. 1). et exaudi. Secunda pars. Posl conquestionemorat,
Intentio. Ad idem desiderium invilat. Modus. Bi- ut illuminetur, ne cedat fraudibus iiiimici iste qui
partitus est psalmus. Prima pars est conqueslio de in misericordia confidit.Quasi dicat: Modo dolor
dilatione adventus primi, secundum antiquos; se- est, cum facies tua est aversa, et cum exaltabatur
cundi,,juxta modernos. [Cassiod.] Secundo, orat inimicus, sed o Domine, cujus ego sum servus,
illuminari ne cedat fraudibus inimici, ibi, respice, qui es Deus tneus, cujus sum creahira, respice, id
etc. Prius ergo Propheta in persona antiquorum de est mitte quem missurus es, et exaudi me. Pro
Incarnationis dilatione conquerentium ait: o omnibus loquitur iste pro quibus generaliler
\TERS.1. — « Usquequo, Domine,obliviscerisme petit.
t in fineiii-?usquequo-averlis faciemtuam a me? > VERS.i. — Illumina oculos meos ne unqnam
VERS.2. — « Quandiu ponam consilia in anima « obdormiam in mofte, nequandp dicat inimicus
i mea, dolorem iiv corde meo per diera? > « meus: Prsevaluiadversuseum. >
Domine,obliviscerisme, id est praescnliamincar- _. Illumina oculos meos. [Hier., Aug.] Interiores,
nationis mihi subtrahis, usque in finem, [Cassiod.] ut si non corpore videmus, vel, id est saltem menle
id est usque ad tempus plenitudinis. Unde Aposto- videamus. Alitertotum legitur ex persona moderno-
lus: Cum venitplenitudolemporismisitDeus Filium rum sanctorum, et secundum Cbrisli adventum
suum, etc. (Gal. iv), usquequo exspectabitur hoc? optanlium, ut cum eo beate vivant, et pro dilatiohe
deinde repetit aliis verbis uverlisfaciem luam a me, conquerenlium, sic ut, o Domine, usquequooblivi-
[Cassiod., Gl. inl.] scilicet,pracsentiamFilii tui, qui sceris me in finem capiendum sit ,-quousque differs
est faciestua, quaehominibusest videnda. Et usque- roe ad inlelligendumChristum spiritualiter, qui est
qtio erit hoc? El, Patris sapienlia , et finis rectus intentionis omnis.
Qtiandiu ponam consilia, [Gl. int., Cassiod.] [Aug.] Et repetit: Usquequoaverlis faciemtuam a
iscilicetdc diVersis,utqui auxius est in anima mea. me? id est usquequo non das animaemeaenotiliam
:_|1 COMMENIARIUMIN PSALMOS.,— PSAL. XIIL 162
tiii? Tilore nostro loquiliir Scfipiura, ciirii dicit,'.A « irobtus fuero; ego auteni in hiisericdrdia tua spe-
Deum oblivisci et ayerlere faciem. Hic eninv non '• « ravi. *',. -"'. :--.;.'./.!;..>
juxta rerum pfoprielalem, sed per creaturarum Qui tribulant me; [Aug.] scilicet diabolus et an-
siniilitudmemdicilur: in Deum quippe oblivio hon geli ejus exsultabunt si motus fuero de stabililate
cadit, nec aliqua permutatio. Et quandiu ponam . fidei. Acsi diceret: [Alcuin.] Non solum propter
consilia in anima mea ? corisilionon est opus , pisi medebes illuminare, sed etpropter hoc neinimicus
in adversis. Et est sensus: Quandiu ponam, etc, gaudeat. Sequitur :Ego autem, quasi dicat, illi tri-
id estquandiu ero inadversis: quod exponit sub- bulant, ego autemin misericordiatua speravi, [Aug.]
dens, scilieel quandiu ponam dolorem in cordemeo non de me praesumpsi, qui etiam id ipsum, quod
per diem? Diem ponit pro tempore isto, quo vult non commovetur, non sibi dat, sed Deo. Yel infni-
exui dolens, precansque aeterna. Yel, per diem, id seficordia tua, scilicet de adveritu Filii, quia elsi
esl continue. Yel non sub interrogatione dicitur festinat iste vir sanctus, tamen est paliens, [Cas-
istud, quandiu ponam, sed est responsio pr_ecedendi siod;] qui elsi differtur quod desiderat, firraus est
interrogatidni, quasi dicat : Tandiu oblivisceris, et inspe; et interius jam videns illum quem Ih carne
faciem avertis, quandiu ponam consilia, id esl videre desiderat, exsultat. Unde subdit:
- quandiu necesse erit ut ponam consilium in anima B — . ,
27 VERS.6. « Exsultabit cor meum m salu-
mea, ul nisi ponal quisque consilium in anilna sua «tarituo : cantabo Dominoqui bonatribuit mihi,
tale scilicet ut operetur inisericordiam, non eum «
et psallain nominiDomini altissiirii. >
dirigat Detisin finem, neque delei plenaro notiLiam
siii, ut einn facie ad faciemvideat. Deindesequitur : Exsultabit, vel exsullavit cor meuin".[Aug„ GI.
iinc.e
Quandiu ponam dolorem in corde, etc, boc non int.] Quasi dicat: Speravi in misericordia:
lniilatur. Sequitur: Et usquequo exaltabitur inimi- exsultabit cor meumin salulari luo, id est in Jes!i
cus roeus super me, scilicel diaboltts, vel carnalis quem mente venturum conspicio. [Alcuin.] Unde
consueludo,Ut auleni hoc lollatur, respice et exaudi et sibi bonadala dicitiste qui prius conquerebatur
me, DomineDeus meus, etc Respice riicit, coulra subdens : Dominus tribujt mihi bona spiritualia,
hoc quod supradiclum est, avertis faciem tuam a nonad huinanum dienv perlihentia. Et ei Domtno
me; exaudi, contra oblivisceris me. Illumina oculos qui iribuit bona cantabo corde, [Aug., Cassiod.]
tr.eos cordis ne unquam obdurmiatn. Per concupi- scili.cetcordis laelilia, quod ad conlemplativam vi-
sceiuiam qna_ex me sit in tnorie, id est ne peccati tam pertinet. Et nota quod ait, tribuit, non tiibuel,
delectatioiieclandantur ips: oculi. [Cassiod.] Oculi in quo notatur raagna virtus fidei. Jam ehim.ha-
enim obdormiunt in. morte , quando fidei lumine C bet quodfulurumest. Sequitur : el psallam opere,
vitam perlinet,
sepulto carnali delectat;one clauduntur, Yel, ne [Aug., Cassibd.] quodad actiyam
Psallam dico, noniini Domiuialtissimi. Et est seh-
unquam obdormiamin morle,.id est ne obvolyar
Gantabo et Psullam noniini Domini dltissiini,
quolibet criminali peCcato. [Rem., Gl. int.] Yel, in sus:
id est cum gaudio gratias agam corde et opefe. Si
morle, id est in peccato quod fit in Spirilum san-
clum , de quo dicit Joannes : Estpeccalum ad tnor- ergo iste lidelistanlum desideral, si sic famulatur
adhuc venturo, quid faciendum est jam su-
tem, non prd eo dico ut quis oret (I Joan. v). Dico Chrisio,
non obdormiamper me , nec etiam per alium. Et scepto? [Cassiod.] nlique; omni modo ei est famu-
lioc est ne quando dicat inimicus meus , [Cassiod.] landum.
id est diabolus, qui insullat dum capil. Quid dicat:, COLLATIO INPSALMUM SIl: « USQUEQUO. >:
Prwvaltti adversuseum? [Aug.] Ecce instiltatio dia- Psallam nomini Domini allissimi. Hoc non legi-
boli. .qu.sevehemenler limenda esl,: Ideo dico, ne mus in Hebr_eo.Quod si in Graecosit addiium ex
dicat inimicus, quia, contextione qnorumdam aliorum psalmoruni, nihil
YERS.5.— « Qtii tribulant me, exsultabunt si afierl incommodi.

PSALMUS XIII.

PSALH! TITULCS : « IXFISEMPSALMUS DAVII). > i) Interilio. Prophelae est confutare Judaeos, Christi
Dixil iiisipic.s Titidus. In finem psalmus David. coriteniptores. Modus. Tripartitus est psalmus.
[Cassiod.] Facies quam in praecedentipsalmo desi- Prima pars est increpalio Juda.oriiin , dcscripta eo-
derabat Propheta venire, hic ostendilur venisse, et rum malilia. Secundo minaluf judicium ibi. Nonne
a Judaeis conlemptam fore. Ideoque Propheta ' in cbgnoscent omnes. Tertio, praedicilur eorum con-
suam vel Christi persona loquens , increpat liic in- versio, ibi, Quis dabit ex Sion, imprecanS ergo du-
sipientiara et duriliam Judaeorum,qtii Christo prae- ritiam Judaeoruni aif:
senti' quem optavertint, non credunt. Et est iste YERS.1. — « Dixit'insipiens in corde suo : Kou
prinius psalmus de increpatione.Judaeorum,et con- « est,Deus. >
vcrsione. Et esl sensus liluli: Psalnius iste dirigens Dixit insipiens. [CaBsiod.JQuasi dicat: Priores
nos in fitiemist David, id est Chrisli, vel Proplielae. Patres exspeclaverunt GhrisUimveuturum; sed cum
163 PETRl LOMBARDI 164
apparcret, insipiens, id est Judaeusdixit in corde A quis esl intelligens aut requirens: [Augj et hoc
suo, non tantum ore, hic homo non est Deus. Hoc innuit, quod aliquis non intelligit, quia non requi-
ideo dixerunt, quia, rit, sed declinat. Et vere. Nam omnesdeclinaverunt.
VERS.2. — « Corrupti sunt et abominabilesfacti [Gl. int., Hier.] Judaei tales facli sunt, quales et
« sunt in studiis suis; non est qui faciat bonum, gentes, de quibus superius dixitibi, dixit insipiens:
« non est usque ad unum. > Non est Deus, etc. [Hier., Aug.] Et, simul cum ipsa
Corrupti sunt. [Cassiod., GI. int.] Omni vi ratio- declinatione injusli facii sunt, id est perniciosi sibi
nis privati, et abominabiles,id est reprobi, factisunt. et aliis, a Deodeclinaverunt, quod nonesl qui faeiat
!Aug., Gl. inl.] Et hoc in sludiis suis, id est, quia bonum, non est usque ad unum , [Cassiod., Alcuin.}
sreculumamant, non Deum,et quia a Christo rece- id estpraeter unum, quia nullus facit bonum, sine
dunt, non est de illis qui faciat bonum.Vel de gen- uno, scilicet Christo.
tilibus potest accipi, Deum non esse putanlibus. Sepulcrumpatens, etc. Dicuntur hi tres versus
[Aug.]Insipiens, id est gentilis, dixit: Nonest Deus. qui sunt usque ad divisionemsecundam , non esse
Et hoc dixit, in corde suo, non in ore, quia nemo de Hebra.o, quos tamen Apostolus in Epislola ad
audet dicere, etsi cogitare: Deusnon' est. Hoc ideo Romanos contra Judaeos adducit, sed dicuntur ab
"
dicunt, quia corrupti sunt, id est caeci sunt, ut Apostolo propter Judaeorum vituperationem. De
dicant: Non est Deus. Et abominali facti sunt, id mullis psalmis compacti dicuntur, etiam a septua-
est rcprobi. Sicut~enimprdbaverunt Deumnon ha ginta interpretibus additi, unde in sequenli isle
bere in notiliam, ita tradidit illos Deus iu reprobum psalmus repelitus, eos non habet, in quibus osten-
sensura. Et hoc, in studiis suis, vel affectionibus, dilurqualiter illi qui declinaverunl,inutiles suntaliis
id cst quia saeculumamant, et non Deum. Et ideo et sibi, et prius quomodo aliis. [Cassiod., Rem.]
non est, sive de Judaeis, sive de gentibus, non cre- Quasi dicat: Ita aliis inutiles facli sunt, quia gultur
dentibus, qui faciat bonum. Non est dico usque ad eorum esl sepulcrumpatens id est similes sunt se-
unum, id est nec etiam unus. Vel, usque ad unum, pulcro patenli. [Aug.] Quibus verbis, vel voraeila-
id est praeter unum, id est praeter Chrislum, sine tem hianlis gulaesignificat, vel quia alios occidunt
quo nemo facit honum , quia non potest quisquam in fetidis quaepromunt, et quasi devorant eos, qui-
fncere bonum, nisi ipse monstraverit. bus morum suorum perversitatem persuadeut. [Cas-
YERS.3. — « Dominus de coelo prospexit super siod.] Nam sicut sepulcrum cum patet felidos odo-
« filios hominum, ut videat si est intelligens aut res exhalat, ita et istorum gutlur, sermones pesti-
« requirens Deum. > Q feros. Et linguis suis doloseagebant,aduiantes aliis.
Domintisde cwlo. [Aug., Alcuin.] Ab hoe loco [Aug.] Comesenim est veracibus adulatio, et omni-
specialiter agit de Judaeis. Quasi dicat: Nuilus de bus malis. [Gl.-int.] Yel, dolose agebant, mala si:a-
eis facit bonum, sed hoc est, unde inexcusabiles dentes sub specie boni. Et venenumaspidum, id est
sunt, quia Dominus, scilicet Christus de cmlopro- dolus aspidumest sub labiis eorum, id esl in corde,
spex.il, [Rem., Alcuin.} id est de humana nattira, quod pejus est quam in ore. T_T_e.m.] Aspis au-
quam assumpsit, eminuitvirtute deitatis divina ope- res obturat, ne vocemincantanlis audiat. [Aug.,
rans. Ipse dico intendens super filios hominum. Hier..,Gl. int.] Recte ergo aspidi comparantur, quia
[Aug., Alcuin.] Vel, de ccelo,id eslper sanctas ani- nolurit audire praeceplumlegis, sed mala reddunt
mas, prospexit. Nam per se eum nihil Iatet. Coelum praedicanlibusea. Unde subditur:
sedes Dei dicitur; sedes autem Dei anima justi.Ideo VERS.6. — « Quorum os maledictione et amari-
per coelum,hic animas sanctas signilicat, per quas « tudine plenum est; veloces pedes eorum ad effun-
prospexit super filioshominum.Nondicit super ho- < dendum sanguinem. >
mines, sed filios hominum, [Aug.]id est Judaeos, Quorum os maledictione plenum est, [Gassiod.,
quos honoratins npminatpropter unius Dei cultum. Aug.] id est opprobriis, blasphemiis, hoc est vene-
[Cassiod.]'Yel, Dominus, Pater, de coelo mittendo D num aspidum, et amariludine,id est minis. El pedes
Filium, prospexit super filios hominum, id est mi- eorutn,id est voluntas et affectioneseorurti sunt, ve-
sertus est Judaeorum, ad quos misit corporaliter locesquia omniainconsulte faciunt, [Aug., Cassiod.,
Filium. [Rem. ,5Cassiod.] Ad hoc, inquam , pro- GI. int.] Vel, veloces, id est expediti, pro consuetu-
spexit, ut videat, id est ut videri faciat si quis est dine male faciendi, ad effundendumsanguinemChri-
intelligenscorde Deumesse in homineaut requirens sti et suorum.
Deutn, [Hier.] sequendo mandala ejus. Sed invenit YTERS.7. — « Contritio et infelicitas in viis eo-
hoc quod « rum; et viam pacis non cognoverunt; non esl ti-
VERS.i. — « Omnes declinaverunt, simul inuti- « mor Dei ante oculos eorum. >
«les facti sunt, non est qui ..faciat bonum, non Contritio, etc [Hier.] Hic ostenditqualiter inuli-
« est usque ad unum. > les sibi fuerunt, quasi dical, et quia lales stmt,
YERS.5. —« Sepulcrumpalens est gtitlur eorum; ideo,
- Conlrilioet infelicilasest inviis, id est operibus
linguis snis dolose agebant; venenum aspidum
. sub labiis eorum. > ejus. [Aug., Cassiod., Alcuin.] Omnes enim viae
Omnesdeclinaverunt.Yel ita junge: Yidit si ali- malorum plenaesunt doloribus et miseria. Et recio
165 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL/XIII. 166
via impiorum contritio dicitur, et infelix contritio, A j gente et loco, timore Dei abjecto, ut fecerant Judaei.
quia et terit et teritur, dum alii nocet et sibi. Vel Dixerunt enim : Si relinquimus eum sic, omnes cre-
quia et hic poena est, et in futuro punietur. Infeli- dent in eum, et venient Romani et tollent noslrum
citas, quia ad infernum ducit a quibus viis non locutn et gentetn(Joan. l). Sequitur,
revertuntur mali. Ideo et, id est quia non cognove- VERS.10. — i Quoniam 'Dominus in generatione
runt viam pacis, [Aug.] id est Christum. Vel viam « justa est, consilium inopis confudistis, quoniam
pacis, id est Evangelium, de qua via Dominus ait: t Dominus spes ejus est. >
Jugum meumsuave, etc. (Matth., xi.) Yel speciali- 28 Consiliuminopis. [Cassiod.] Ostensa senten-
ler de Judaeis potest dici, quasi dicat: Ila inutiles tia damnationis communis adversus Judaeos, spe-
sibi fuenint, quia contritio et infelicitas est in viis cialiter invehitur, dicens : ConsiJium inopis con-
eorum, [Alcuin.] quia pro suis operibus contrili fudistis, quasi dicat: Dominus est in justa genera-
sunt, per Titum et Vespasianum; ubi et infelices lione, sed, vos miseri Judaei, confudistis consilium
sunt, quia ubique dispersi sunt. Vel, contritio est inopis, [Aug.] id est humilem adventum Christi
modo in viis eorum, et infelicitas, in futuro. [Rem.] contempsistis, factum irieo, quia ut quos vocabat,
Nunc enim lapis angularis, M est Christus super in Deo solospem ponerentnon insaeculotranseunli.
eos cadens, conteret eos per excaecationem. Infeli- Et ideo ipse adventus dicitur consilium. [Cassioil.]
citas vero erit in inferno, cum aniina et corpore Ecceinvectio in Judaeos, quibus obscure dicitur
damnabuntur. Et haecideo quia via pacis non cogno- consiliuminopis, id est CJiristi, confudistis, id est
verunt: Hocnop mutatur. Et haecomnia ideo, quo- reeipere noluistis, qui ad vos liberandos venerat: et
niam Deum non timent. Et hoc est, non est timor est admirative legendura. Vel consilium inopis cti-
Dei anle ocuios eorutn. [Aug.] Isti non dicunt: Non juslibet, qui est membrum Christi. El hoc ideo fe-
est Deus, sicut supra gentiles, sed lamen non ti- cistis, quoniam Dominusest spesejus. [Cassiod., GI.
ment. int.] Unde ergo magis reverendus esset, inde ma-
PARS.II. VERS.8. — « Noane cognoscent omnes gis contemnitur.
t qui operantur iniquitatem, qui devorant plebem PARSIH. YERS.11. — « Quis dabit ex Sion salu-
« meam sicut escam panis ? » t larelsrael? cum averterit Dominus captivitatem
Nonne cognoscent,elc.[Aug.] Secunda pars. Mi- « plebis suae, exsultabil Jacob et JaetabiturIsrael. >
natur judicium impiis, quasi dicat: Praedicta mala Quisdabit. [Cassiod.] Tertia pars. Postremo con-
faciunt, et nec de his timent in futuro puniri. [Cas- versio Judaeorumpraedicitur,qusefiet, cum plenitu-
siod.] Sed, nonne cognoscenlqui operantur iniqui- , do genlium intraverit. [Rem., Aug.] Quasi dicat:
tatem, quoniam Dominusest in generationevjusta, Vos consilium Christi confudistis, sed quis alius
q"i__sidicat, hoc cognoscent tunc quod modb sciret ex Sion, id est, de Judaeis procedens, dabit salutare
nolunt, scilicet quod Dominus est in generatione Israel, id est salvabit fideles, nisi, subaudi, ille
justa, non in ea quae sseculum diligit, quaeme oc- quem humilem sprevistis ? lpse enimin claritale ven-
cidit, dicit Christus. Et quam iniquitatem operen- turus est ad judicium. Quasidicat: Nullus aliussal-
tur, interponit dicens : [Gl. int., Cassiod.] Qui de- vabit ; sed iste in futuro salvabil, quia cum Do-
vorant plebem meam, seducendo, vel occidendo minus Christus averteril captivitalem plebis sum,
sicut escampanis, id est ut sit eis satietas, de dece- [Cassiod.]id est cum damnaveritdiabolum, qui po-
ptione Chrislianorum. [Aug.] Yel, devorant plebem, puluin Dei captjvavit, exsullabit Jacob et twlabitur
ut faciunt illi qui in ministerio suo utuntur ad ca- Israel. [Aug.] Repetitio est, sicut frequenter solet
pienda commoda ab hominibus, non ad salutem fieri. Nam idem pulo esse, exsultabit Jacob, quod
hominum, vel ad gloriam Dei. Et hoc sicut escam est, laetabiturIsrael. Ei nota quod pro Judaeisetian.
panis, id est quotidie sicut panis est. quotidianus hoc testimonium ponit lsaiae Aposlolus, scilicet»
cibus, ita el illi quolidiana rapina simplices Chri- venietex Sion, qui averlet captivilatem vel im-
stianos absorbent. Cur hoc faciunt ? ] pietatem a Jacob (Rom.xi), sicut hic positum est
rj
VERS.9. — « Dominumnon invocaverunt; illic pro Judaeis.
t trepidaverunt timore ubi non erat timor. > COLLATIO INPSALMUM XIII: « DIXITINSIPIENS IN
Dominumnon invocaverunt.[Aug.] Nonenira vere CORDE SUO.>
Deum invocant, qui Deo displicentia amant. Inde Versus 5, 6, 7, quorum initia sunt, Sepulcrum,
interitus Domi- etc ; Contrilio, etc. Quorumos, etc, non habentur
ergo augetur eorum, [Cassiori.] quia in Heb. nec in Graeco in hoc loco, sed desumpti
num non invocant, quia necesse est mala agere, cum sunt ex aliis locis Scripturae. Id palara indicat Hie-
superbi Deum nolunt invooare. Et quia Deum non ronymus praefatusin commentarium xvi Isaiaepro-
invocaverunt, ideo trepidaverunt timore illic ubi non pheta., respondens.Eustochio virgini, quae illi obje-
cerat Apostolumad Rom. m, qui hos versiculos
fuit timor, [Aug.] id est in damno rerum tempo- aperte recenset. Hieron. verba non pigebit audire.
ralium trepidaverunt. Timuerunt enim Judaeiper- ltaque omnem Scriptttram mente perlustrans, ani-
dere regnum terrenum, ubi non erat limendum; et madverti sicut omnis pene ad Romanos Epistola
non timuerunt perdere coelum, ubi esset timendum. moniuin de Yeteri structa est lnstrumento, sic et hoc testi-
de Psalmis, et in lsa. esse contextum.
[Cassiod.] Et nota quia sicut cautela est opporlune Nam primi duo versus, Sepulcrum patens est guttur
tiroere, ita ignavia est ineple trepidare, ut pro eorum, linguis suis dolose agebant, quinli psalnti
167 PETRI LOMBARDI 168
sunt.Tllud autem quod sequituf, Venenuniaspidutn ___ quido conftterilesin Hebraiconon haberi, nec esse
subiabiis eorum,cenlesimitricesimi noni psalmiest. in LXX Interpretibus, sediu edilioneVulgata, quae
Rursumque guod dicitur, Quortim os maledictio- Graeceyji-v-hdicitur, et in toto orbe diversa est. H_ee
ne et amaritudine pienumest, de nono psalmo sum- Hierony-qui eamdemhabel sententiam in lsa. cap.
ptum est. Tresautem versiculi, qui sequuntur, Ve- LIX.At vero nihil periculi est, si hos versus decan-
locespedeseorum ad effundendumsanguinem,Con- temus in hoc loco, quamvis non sint de hoc loco,
tritio et infelicitasin viiseorum , et viam pacis-non quos nec gravalim iri commentario hujus psalmi
cognoverunt,iulsaia propheta reperi. Ultimus au- Hieron. exposuit, yelindicansexaliis locis assump-
tein versus, nonest limor Defante oculoseorum, in tos.
xxxvpsalmiprincipioestarbitrorsolutamquaestionem VERS.9.—Illic trepidaverunt limore ubvnonerat
ttiam,etnostramregulamsupertranslationeYet.Tesl. limor. In Hebraeolaiitum legitur, illic trepidaverunt
concussam magis esse quam molam, et nontamApo- timore, et altera pars videtur desumpia ex psalmo
stolum de psalmo XIIIsumpsisse, quod in Heb. non LII. Et quid, si subaudiatur in Hebraeo,quod inler-
habetur, quam eos qui arlem contexendaruminter pretes expresserunt ? Nam Chaldaeus habet, quem
se Scriplurarum aposlolinesciebant,quaesisseaptum twndecebattimere.Caeterumquod est alia dislinclio,
locum, ubi assumptumab eo ponerenttestimonium, boc jam semel et iterum adnotatum est. Et si quan-
qnod absque auctoritate in Scriptura positum non doque yarium pariat sensum,dum sit sanus, juvat;
pulabanl. Denique omnes tractatores, qui nobis absit tamen propter vitas. Spirilus enim sapien!i:o
erudilionis suaeinpsalffioscommentariosreliquerunt, est multiplex, unicus sanctus, subtiliset mobiXs
hos versiculosverum aduotanl atquepraetereunl,li- (Sap. VII.)

PSALMUS XIV.

PSALMI TlTCLUS : « PSALMUS DAVID. > i eminentiacharitatis, ubi nullus jn agoneconlendet,

B
Dominequis liabitabit. Titulus, psalmus David. sed in aelernapace quiescet.
Palertitulus. [Cassiod.,Alcuin.] Psalmus iste pro- PARSII. VERS.2. —« Qui ingreditur sine macula,
t et operaturjustitiam. >
prie est instructorius morum, et praesumptionisre-
pressio, ubi agilur de unilateEcclesiaepraesentis,el" Quiingreditur. [Cassiod., Alcuin.] Secunda pars,
de futura quiete. In praesentinanique Ecclesia, quia ubi subdilur responsio Domini, qui dicit in exein-
propter corporalem cohabitalionemmalorum ciim niri. plumDecalogi, decemvirtutibus ad atria sua perve-
Et notaquod decemvirtutes hic appellat decem
bonis, non permittimur scire qui vere sint de uni-
tate Ecclesise,ideo quidam, licet indigni, jactant effectus virtutum, qui omnes ad quatuor principa-
les virtutes referuntur, seilicet justitiam, temperan-
sc esse de Ecclesia, cum tamen vere non sint. Illo-
rum ergo praesumptioneiriretundens Propheta, quasi tiam, prudentiam, fortiludinem. Et quaedamuliqiie
de his decem ad aliquam harum quatuor virtulum
sncerdos ante propitiatiorum astans, quaerit qui et
in praesentiEcclesia digni Deo mililent, et in fulura specialiler referuntur; quaedam vero conmuniter
a ad plures. El item, quaedamperfeclis tantum, qnj_-
beatitudinesintquieturi. Cuidatur Deo responsum dam
plenaedefinitionis,quos clare oslenditurqui vere sint " inperfectis conveniunt, ut in psalmi lcctione
de praesentiEcclesia, et in futura bealificandi.Et ostendetur, [Cassiod.] Ex|adytis ergo alrii Dominus
esl intentio Prophetaecomprimereeos qui se jaetant' respondens, ait ; Qui ingreditur sine tnacula. Qtiasi
dicat : Ille habitabit el requiescet qui ingredilur in
esscde Ecclesia, cum non sint. Modus: Biparlilus
tabernaculum sine inacula, id est iimocens. [Rcm.,
esl. Primo, inlerrogatProphela, [Cassiod.]quasi di-
Gl. int.] Ecce prima virtus, id est primus effecius
cat, sacerdos ante faciem Dominus el
slans, pelil
volensscire suaEccle- virtutis, in quonolatur temperantia. [Hier., Rem.]
responsa, quos Deusjudicet secunda virtus, el operalurjustitiam, qui-A
sia dignos. Secundo, subditur Domini respon- Sequitur
non est satis abstinere a malo: et referlur hoc ad
sio, ibi : Qui ingreditur sine macula. Pro-
velut juslitiam. Deinde exsequiiur liaec plenius, id
pheta ergo, sacerdbs, petens responsum ,' est has duas
ait. virtutes, subijciens alios earum ef-
fectus.
Y7ERS. 1.— « Domine,quis habitabit in taber- VEns. 5. — « Qui loquitur veritalem in corde
« naculo tuo, aut quis requiescet in monte sancio5 « suo ;
qui non egit dolum in lingua sua. >
. tuo? > Qui loquitur veritatem. [Gl. int.] Ecce terlius
[Cassiod.,Aug.]Domine,guis habitabit digne, sci- virtutis effectus.Veritalem dico in corde suo con-
D
jicet, in tabernaculoluo, id est in praesenliEcclesia,, ceptam, [Aug.] id est qui scit veritalem.et dicil, in
ubi contra diabolum dimicamus, quia etsi taberna-- quo nolatur prudentia, etiam et justitia. Congrue
culum aliquando ponatur pro habitatione sempiter- addil, in corde suo, quia aliquis putal fallerequan-
na, tamen proprium est belli, atqu&^mililantiurii. . doque, elverum dicit.Et"habetille veritatemin labiis,
Unde contubernalesmililes dicunlur, lanquam si-- sed non in corde, [GI. int.] utsiquis alicuidoloseps-
mul habentes tahernacula. Hic autem sensus adjti-- tendatviam,pulansineaesselalrones,etdical: Sihanc
valur ex eo quod conlinet alia translatio, scilicett leris, a latronibus tulus eris; et contingat ut vereibi
quisperegrinabilurin tabernaculoluo, aut quis requi• latrones non inveniantur ; verum ille locutu» est,
cscetin montesancto tuo? [Aug., Cassiod.] id cst:t sed non in corde. Sequitur quarla virtus, qui non
in .cterna bealiludine? ubi est visio pacis et super-- egit dotum.inlinguatua. [Aug.]Hsecest pars i_.no-
 169 COMMENTARIUM IN PSALMQS. — PSAL; XIV. «0
centiae,id est temperaiiti_e.D-lusestin lihgua, cum ^' yiti Quasi dicis': Qiiishdbitalii, ::quis.reqiiiescctt[Ul<-
aliud dieitur, aliudest iri pectore, Sequitur quin- utique Qui ingredilur Sinemqcula, id ^Q esl Chri-
.-ta virtus. slus, [Cassiod.] qtii propfie sccuhduniTlegem ut
VERS._. — « Nec fecit 'proximo suo malum, agnus sine fractura membrorum teinplum ingressus
« et opprobrium non' accepit adversus prOximos esl, nonutexpiaretur.sicut caeteri, sed sinemacula,
« suos. > id est a peccatis liberjet operalur jiistiliam, iitcum
Nec fecit proximo suo malum. [6L int.] Item vendentes et ementes ejecit de tcniplo (Matth. xxi);
i pars innocentiaeest hie. [Aug.] Proximum accipit t~ui ioquitur veritatem. Verilas est curo fes ita.es!:
pro omni homine.Sequitursexta;ef opprobrinmnon ut dicituf. Hoc proprie Christus, fecit. Addit, in
cccepit adversus proxitnotsuos, id est teiriere corde suo, quia aliquando Christus tacuit, ut indi-
vel liberiler non credit criminatori. Sequitur sep- gnis fraudulenter quaerentibus. El non egit doium
timai in lingua sua, quia omnia quaeaudivit a Palre sine
VERS.5,:— « Ad.lihilum deductus est in con- aliqua adjectionevel repressione nota fecitdiscipulis
« spectri ejus malignus: timehtes aulem Dominum quaeeis hotificanda erant (Jpan. xv). Nec fecit pro-
« glorificat. > ximo suo malum, id est Judaeis secundum carnem
Ad nihilumdeductus esl. [Gl.int.] Ecce forlitudo. B sibi proximis non fecitmalum, sed pro eis oravit.
Quasidicat: Non accepitopprqbrium; sed malignus, Et non accepit, idest, non acceplum habuil, oppro-
id estdiabo-us, vel homo male suggerens, deduclus briumadversusproxitnossuos. Sicut est patens per
.5. adnihilum, id est non potuit cogi nocere alicui. hoc quod Judam non mordaciincrepatione iaeeravit;
Et hoc est in conspeciuejus, scilicel quare sit mali- et; ad nihilum deductusest in conspectu ejus mali-
gnus. [Aug.] Haecest magna perfectio, ut nihil in gnus (Psal. LXXII),id est diabolus despicitur ab eo,
homine valeat malignus, et ut hoc sit in conspectu ut cum dixit : Vaderetro, Satana (Matlh. lv), econ-
ejus, id est certe sciat malignum nonesse, [61. int.] tra atttem : TimenlesDominum glorificat Christus.
nisi qui a Creatore ad creaturarii convertitur. Ti- Qiiijurat proximo suo et non decipit. Juravit Chri-
nieniesautem Dominum glorificat. [Aug.] Septem stus, quando apostolis certisSima veritate promisit;
virtutes supra posuil, quaeperfectorum. sunt: nunc Jam non dicam vos servos, sed amicos(Joan. xv).
tfia alia ponit, quaeincipieutibus conyeriiunt,quasi' ' Sequitur : Qui non dedil pecuniamsuatn ad usuram,
dicat, non solum perfectos qiii praedicta habent glo- terrenam. Pecunia enim duplex est: yel terrena,
rificabit, sed etiam glorificat Deus ;; limentes Domi- quae penitus ad iisuram dari prohibetur, quoriiam
ntim, id est incipientes, quia timor est initium sa-'. Ddminus Judae tradidit ad erogandum paupefibus,
•
pientiae("Eccli.i), Sicut ergo superioraad perfectos, non ad usuram, sed ad instruendos homines ; vel
itahaecquae dicturus est ad incipientes pertinent. spiritualis est, quaead ustiram dari jubetur, id es t
Sequitur octava. praedicatioverbi Dei, quaelucrum salutis ahimarum
VERS.6. — « Qui jurat proxintf) suo, et non refert. Et munera super innocentesnon accepii.\A<i-
t decipit; qui pecuniam suamnonoedit ad usuram, cepit Christus muhera quidem, ut a magis, et quo-
t et munera super innocenlem non accepit. > - lidie pias oblationes afidelibus in Ecclesia, sed non
Qui jurat proximo suo et non decipil. [GI.inl.] contra innocentes, imo animampro eis dedit. Sequi-
Ille qui jurat non nocet proximo, sed subvenit. lur : Qui facit hwc. Ecce absoluta responsio fit in-
Jurat proximofirmiter, id est promittit, etnon de- terroganti. Et est hic conclusio psalmi. Quasi dicat:
cipit, quia promissurrireddit. Sequitur nona, qtii Sicut de Christo dixi, siiniliier quicunque proximo
pecuniamsiiam non dedit ad usuram [Rem., Gl.lrit.] suo facit haec, noh movebiturinmlernum, id est ab
id estnon temporalem expelit mercimoniam. Sequi. ipso Deo non dividetur, sed requiescet in monte
lur decima; eimunera super innocenlcnitton accepit, . aeiernaebeatitudinis. Et nola quod dicit, facil h_ce,
[Aug.] id est, causam innocentis non deprimit pro ut adactum nos invitet, non solum adcantandum
munere alicujus. Haectria non suntmagna, sed qui 0j haec.
nec ista potest, niulto minus potest loqui veritatem
- COLLATIO 1NPSALHCM XIV: « DOHINE, QCIS HABITABIT. >
in corde, et non agere dolum ih lingua, et nori fa
cefe malum proximo, Haectamen parva ita con- VERS.5.—Ad nihilum deduclusesl in conspeciu
cludit. ejus malignus. [Hieron.] dcspicitur in oculis cjus
YTERS. 7. — « Qui facit haec, non movebitur improbus; Sahctes, qui despicit se in oculis suis,
t in aeternum. > abjicit se; Pratensis, neglectusin oculis suis abomi-
nabilis; Munsterus, qui despectusest tn oculis pro-
Qui facit hwc non movebitur in wlernum. [Aug.] priis et contemptus. Sic et caeteri ferme in eunidem
id est, perveniet ad illa majora, ih quibus est in- modum, praeter hoc quod aliqui eorum faeiunt
concussa stabilitas. Cnde et per futurum tem- distinclionem iu ea parte, in conspectuvel in cculis
ejus sive suis. Alii jungunt simiil parlicuiam, md-
pus dicit, non movebitur cum in superiori con- iignus aut improbus, abominabilis aut coniempitts,
clusione praeteritum posuerit,: ubi ait, ad nihilum adeo ut Munsterus, quo tolleret ambiguitatero, vo-
dediictusest in conspectu ejus raalignus. luerit addere conjunctiohem copulativam ad deno-
tandam distinctionem,' rju_etamen non habetur in
Aliter.: Qui ingreditur, etc, etlegilur spfcciali- Hebr. sicut nec relativum qui., nisi qubd possit
ter de Christo, qui haec omnia plenissime serva- subaudiri ex supefioribus ex cujus accessioi.e tur-
PATROL.cxa. 0 :_
17i PETRI LOMBARDI 172
hatur ordo sensus. Quantum vero ad pririiam par- A Qiii seipsum juravit afjUgere,et non mutavit; NcT
ticulam, quam vertunt despici aut negligi, et nos biensis, jurat ut se afjligat et non variat; interpreS
dicimus, ad nihilum deductus esi, id orlum habuit pro Cajelano, juravit ad malefaciendumsibi. Ulti-
e__vocabuli Hebraici aequivocatione T\X1~NIBZEH. niam parliculam ponit tanquam glossulam. Yarie-
Quod si descendat a radice ,TOBAZAH, est neglectus tatem fecit anceps lectio, videlicet ~n~ HARA, yel
seu despectus. Si vero a themate tu BAZAZ, recte tr.ansposita lillera ,".?"..RAAH,vel si vis "5.7 REEH,
verlitur ad nihilum deductus esl, cujtts radix signi- potest.etiam sic legi yyrb pro proximo vel socio
ficat depopulari atque deprwdari; etiam si non pos- LEIIAREA. Seeunda autera manifeste proximum re-
sel esse parlisipium cuni tali forma; dieendum praesenlat, ut acceperunt LXX, quibus accedunt
enim foret 133 NABAZ. YTeletiam a priori radice, Pellicanus et paraphrasis Campensis. Hic eiiira sie
perinde quasi diceres nullius momenti est in con- explicat: Firmissime statuit in amicitia semelcum
spectu ejus malignus. aliquoinita persistere, nec proposilutnmulabil Alter
YERS.6.— Quijurat proximo suo et non decipit. autem Qui jiiral proximo suo, et non tuulabtt, sed
Heb. "~V~~ NISEBA
-?bl ~)~~hJf_.i_._l LEHARA VELO IAMIR. et hoc non mutabit, eamdem intelligentiam prae
Hieron. Qui jttrat, ut affligat,. el non tnutabit; tendit, quam et illud non decipit. Qui enim violat
Munslerus, jural malum inferre, et non mutat; Pra- juramentum, mutat: ob idque decipit cui juravit.
tensis, juravit affligere, et non tnutabit; Sancles, Unde Chaldaeusinterpres dicit: et non pejerabit.

P.SALMUS XV.

FSALSll TITULUS : « TITULIINSCR1PTIO IPSIDAVID. >B; num, etc. Chrislus ergo secundum. homlnem ad
Conserva me, Domine.[Titulus : liittli, inscriptio Patrem orans, ait: 0
ipsi David]. Hic titulus de Evangelio non de YTeteri VERS.1. —« Conserva me, Domine, quoniam
Testamento sumitur. [Hier., Cassiod.] In Eyangelio « speravi in te. Dixi Doinino: Deus riieus es tu,
eiiim legitur quod crucifixo DominoPilalus lalem « quoniam bonorum meorum non eges. >
titulum superposuit: JESUS NAZARENUS REX JUD„EORUSI.
[Cassiod.,Gl. int.] -DominePater,conservame inter
Quem cum mplti Judoeorumdelere vellenl, dicen-
pericula, et debes, quoniamin te, non in me, speravi.
tes : Noli scribere Jesus Nazarenus rex Judmorum, Ecce merilum servari debet. Dicosperavi cl me-
quo
sed quia dixit: Ego sum rex Judworum. Respondit rilo,
quia tu es Deus tneus,[Cassiod.]id est mei ho-
Pilatus : Quod scripsi, scripsi. [Cassiod.] Ibi quam- minis, et hoc dixi non
labiis,[sed cordis affeclu,'tibi
vis per nescienlem Deo signilicante hoc quod re- Domino.Vel
ita, speravi in te, et dixi tibi Doniino,
gnum Christi per passionis humilitalem non infir- Deusmeus es tu [Aug.] in eo quod homo sum, et
maretur, sed confirmaretur: De hie
quo regno agitur, vcre Deus, quoniam bonorum meorutn twn
confirmationem titulus imrauialus notavit. eges, id
ciijus est meis bonis non exspectas fieri beatus. [Cassiod.]
Idedque Esdras de illius lituli inscriptione, quam Si atitem bonis Christi non
sanctum futuram hunc' C eget Deus, sed ab ipso
per Spiritum praevidebat, habet omnia, destruitur arrogantia hominum, et
psalmum pra.titulavit, [Alctiin.] ostendens hic agi. haeresis
de regno Christi, illa inscriptione significato. Et Pelagianorum, qui putant aliquod bonum
suis viribus fieri, cum etiam Chrislus a se homine
est sensus : lnscriptio tituli, id est, victoria et re-
nihil boni habeat. Sequitur :
gnttm quod tituli inscriptio notavit, altribuitur
vel convenit David. [Cassiod.] Non illa actuali filio YERS.2. — « Sanctis qui sunt ih terra ejus, mi-
« ri-icavit omnes voluntates meas in eis. >
Isai, sed ipsi vero David, id est Christo qui seeun-
dum hominem hic loquitur, [Aug.] de quo titulus Sanctit qui tunl. Exposuit Christus qualiter oravit,
reg3lis in passione eminuit, scriptus Hebraice , Nunc incipit narrare quaebona sibi fecit Dominus.
Graeceet Latine, ul ostenderetur rex esse omnium Quasi dicat : Hoec dixi Domino, Deus autem miri-
vere Judaeoriim,id est confitentium. [Cassiod., Gl. ficavit, [Aleuin.] id est miras fecit oinnes .volun-
int.] Sicut.ergo in arcu triumphali scribebatur tates tneas: hsec sunt bona mea. Oranes voluntates
Uomae titulus quo triumpbi regum monstrantur, suas.dicit Christus, voluntatem moriendi et resur-
ita et Chrislo titulus fuit inscriptus, qui erat siiae gendi. [Cassiod.] Hae autem sunl mirae, dum eis
vicloriae nola. [Hier.] Tres enim sunt tituli qui D _ obedientesfiuntdeterrenis coelestes,de fiiiisdiaboli,
scribuntur: Unus super tumulos mortuorum ; alius filii Dei. Has,' inquam, voluntates mirificavit; san-
in liminibus civitatis vel domorum ; tertius, in vi- ctis, qui sunt in terra ejus, scilicet in terra eui bene-
cloriam regis. Hic ergo de litulo regis nostri dicit. dicitur, non in terra maledictionis,nou quidemde sae-
[Gassiod.] Et est iste psalmus secundus eorum culi ambitu jaclantibus, sed qui sunlih lerra ejas,
qui breviter de Christi passione et fesurreclione [Aug.] id est qui inlerra. viventium spem suam fixe-
agunt. Intentio. Monet omnes ne regno Christi runt, quae est eis anchora in fluctibus hujus saeculi.
aut titulo conlradicant. Modus/Bipartilus est: pri- Mirasfecilomnesvoluntates meas, id est voluntatem
mo, veram hominis naturam Christus ostendens, moriendi et resurgendi. [Gl. int., Aug.] Yolunlates
petit se inter pericula servari, dicens omnia quae dico plantatas et completas in eis , id est in pfo-
pertulit ad gloriam suae haereditatis perducta. Se- feclu eorum in quo senserunt, et incipientes et
cundo, agit gratias Patri de intellectu sibi dato el perfecti, quid eis profuit et humilitas, ut more-
pas_ione et resurrectione, ibi: Benedicam Dotni- rer; et potentia, ut resurgerera. Vel mirificavit
 ' " '
!73 COMMENTARIUM —
IN PSALMOS. PSAL. XV. 17.
omnes volunlates meas in eis, id est inter eos qui jA dicat, tu Domine, es h_eredilas, tu eti;in. »s resti-
haecviderunt el intellexerunl. Sequilur: tutor ejus. Et hoc est -. Tu es, o Paler, t/ui resti-
YERS.3. — « Multiplicatae sunt infirmitates tues hmreditalemmeam, id est noliliam baereditatis,
« eorum : poslea acceleraverunt. > id est claritatis meae, mihi. Non mihi in meipso
3Iultiplicatm. Quasi dicat: Mirificavit voluntates aliquid reslilues quod amiserim, quia nihi! amisi,
meas sanctis, quibus ante per severitatem legis infir- sed ineis in quibus eo sum, el cum quibus unum
mitas carnalis multiplicata est, ul gratiam Novi' sum, restitues notiliam claritatis meae, qnam per
Teslamenli desiderarent. Et hoc est: Mirifieavit peccalum amiserunt : quae claritas erat apud te
sanctis, sed prius multiplicatw sunt infirmilates antequam mundus fiefet (Joan. xvn). Unrie ipse
eorum, [Aug.] quia data lege infirmilas eorum ait in Evangelio : Clarifica, Pater, FUtvm tuum
aucta esl, non ulique ad perniciem, sed ut ad ea claritate quam habuit apud te anlequam mundus
nicdicum accelerarent. Unde subdit: Postea accele- fierel. [Hier.] Vel haereditatem dicit lumen elari-
tmxT-int,[Cassiod., Alcuin.] currenles ad medicum. tatis, id est, gloriam immortalilatis, quam in Adam
Vel de exleriori afflictione agit, qua s_epe flagel- perdidimus, quae Christo in sua resurrectione
lati sunt, ut sanarentur. Et est: Infirmitates eorum reslituta est, et nobis in nostra restituelur. Uiide
exleriores multiplicalaesunt salubri afflictione, Deo B • ipse alibi ait: Et refloruit caro tnea (Psal. xxva).
providente. [Rem.] El flagellati postea accelerave- Sequilur:
runt, sed non priore more, quia VERS.6 — «Funes ceciderunt mihi in praeclaris:
VERS.4. —«Non congregabo convenlicula eorum « etenim haereditas mea praeclaraest mihi.>
« de sanguinibus; nec memor ero nominum eorum Funes. [Aug.]Quasi dicas: Reslitues h_eredital.em,
« per labia mea. > quaeest praeclara. Nam funes cecideruntmihiinprm-
[Gl. int.] JYou congregabo convenlicula eorum, claris, id est limites possessionis meaein tuam clari-
inslituta de sanguinibus, id est non erunt conven- tatem quasi sorte ceciderunt, sicut possessio sacer-
lus eorum carnales, nec de sanguinibus pecorum dotum et levitarum Deus est. Bene dixi in praecla-
propiliatus. Congregaboeos, quasl dicat, non se- ris, elenim hwredita- mea prmclara est mihi, non
cundum legalem ritum faciam eis; nec memor ero utique omnibus, sed videntibus, in quibus ego sum.
nominum eorum, sed spiriluali mutatione oblivi- Et ideo dico mihi:
scenlur quid fuerint, quia jam non dicentur pecca- YERS.7.—«Benedicam Dominumqui tribuit mihi
tores, vel ininhci, vel homines, sed vocabuntur « intellectum: insuper et usque ad noctem increpue-
justi et fratres et filii Dei. Vel, non ero memor no- „. < runt me renes mei. > .
minum eorum, sicut prius in Veteri Testamento, BenedicamDominum. [Aug.] Quasi dical:Videnti-
[Alcuin.] quando specialiter designabat, vel popu- . bus est praeclara; ego autembenedicamDominumqui
lum, ut: Hwc dices ftliis Israel. Vel personam, ut, tribuit mihi intellectum,quohaec haeredilas videri et
Moysi. Vel tribum, ut : Dic domui Judm, domui possideri potest. Unde: Hwcest autem vita wterna,
Benjatnin. Nunc autem non est acceptio persdna- ut cognoscantte, etc (Joan. XVH.)Insuper elusque,
rum, sed in onini gente qui timet Dominum, hic quasi dicat: Iribuit mihi intellectum insuperaulem,
acceptus est illi. Non Cro memor nominum eorum id est super intellectum, el usque ad noclem, id est
per labia mea, propria, quibus dicam in futuro usque ad mortem increpuerunt, vel erudiverunl, vel
malis; ite, tnaledictiin ignetnwternum (Mallh. xxv), emendaverunt me renes mei, [Aug., Alcuin.] id est
quod non illis. Yel, per labia tnea, id est per apo- usque ad mortem erudivit nie inferior pars mea,
slolos, per quos loquilur Deus. [Cassiod.] Vel, la- scilieet, carnis assumptio, ut experirer tenebras moi>
bia dicit duo Teslamenta, quae in uno sonat, quibus talitatis, quas lenebras ille inlellectus non habel,
voluntates ejus oslendunlur. [Cassiod.] Sed nec quia pro eis nec turbari, nec delicere potuit.
aposloli, nec Testamenla talibus mirianlur judi- Vel ita, ab illo loco, Dominuspars, et acccpit por
cium. Sequitur: ] haereditalemgentes conversas, id est onmes fideles,
D
VERS.5.— «Domiuus pars hacreditalis meaeet qui sunt haereditasChristi, [Alcuin.] quasi diceret:
« calicis mei; lu es qui reslitues haereditatem Non congregabo fundenles sanguinem, sed eos qui
« meam mihi. > Deum eliguntpartem. Ethocest: Dominusest pars,
Dominus pars, quasi dicat: Non ero mernor no- id est porlio el praemium,hwreditaiis.mew[Cassiod.]
minum eorum, sed potius mecum habebunt haere- id esi sanctorum, qui sunt liaereditas mea. Et est
ditaieni, ipsum Deum. [Aug.] Ethoc est, Dominus pars calicis tnei, id est merces passionis raeae: Hae-
Pater est, pars hmreditatis mem, intransitive le- reditas enim ad gentes, calix ad passionempertiuet,
gilur, id est est pars haereditaria mei et meorum. qui bibitusdat resurrectionem. Et, o DominePater,
vel Iiae-
[Gl. int., Aug.] Eligant sibi alii alia, quibus friian- tu es qui restitues hmreditatemmihi, Christo;
ttir: Pars autem mci et sanctorum Detts est. Et reditatem meam, id est genus humanum, quod de-
Dominus 30 est Pars calicK mei, id esl ealix meus disti mihi haereditatemet regnuni, ut excoiam, el in
est. [Aug.] Bibant ergo alii venena, el roortiferas eoregnem, quod diabolofaciente perierat. [Hieron.]
voluptates:ego aulem et mei bibemus Deum.Deinde Sed nemo pulel se haeredilatem, nisi praeclarus sit,
convertens sormonom ad Deuin ait: 7'tt es, quasi quia fuiiescecidcrunlmihi in prwclaris, id est in san-
 178 PETRl LOMBARDI - 175
ctis. [Cassiod.] Ideo dicit funes , quia sancti fiuiu A ferno, possidendadabitur, nec corpus sanctum, per
haereditasChristi, quasidicat, softe, in quo intelli- quod el alii sanclificandi sunt, patieris corrumpi.
gilur divina eleclio, qua in partem Christi cesse- Ethocest, quoniamnondereliquisli, communimore
runt, sicut sors cccidit super Matlhiam,qui ab aeter- aliorura, animam tneam, [Cassiod.]quam habeo, ut
no electus crat, [Hier.] et quisque capit ad mensu- verus homo, in inferno; ncc dabis sanctum tttum,
ram suam, id est, prout gratiaDei mensural cuique. scilicet corpus meum a te sanclificatum, viderecor-
Sequitur : Elenim, quasi dicat: Bene dixi, in prae- ruptionem,id est, putrefaclionem. Alibidicit se pati
claris, [Rem.] etenim hmreditas mea prmclara est corruptionem, id est vulneraiionem.Ibi : Quw uti-
mihi. Quamvis enim sancti sint in mundo quibus- litas in sanguine tneo, dutn descenderoin corruplio-
dam abjecti, mihi lamen praeclari sunt. Benedicam nem (Psal. xxix). Diconon riabis, imo
Dominum. [Alcuin., Cassiod.] Secunda pars, ubi YERS.11. — «Notas mihi fecisti vias vitae: adim-
Christus gralias agit Patri deintellectu et passione, « plebis me laetiliacum vultu tuo, delectationes in
in qua eo favente vicit, et de resttrrectione et con- « dextera tua usque in finem. >
fessione : ct haec sunt per quae h_eredilasreslituilur, [Aug.J Noias fecisliper me, mihi, id est meis in
ut sit rex Judaeorum,ut titulus dicit. Quasi dicat : quibus et ego sum. Dico roihi fecisli; et uolas fe-
Mihi reslituta est haereditas. Ego autem benedicam" cisti dico vias vitm, id est, vias humilitatis, ut ad
Dominumqui tribuit mihiinteltectum,[Cassiod.]quo vitam redeant homines. Unde per superbiam ceci-
omnia vera et sancta vidit Chrislus. Insuper de hoc derunt. Et adimplebisme, id est, roeos in futuro,
benedicam, quodrenesmei, id est Juriaciqui deJuda tmtitia cum vultu tuo, id est ul nihil ultra deside-
sttnt, unde ego suni, ex quibus secundum carnem rcnt cum facie ad faciem te viderint, in quibus quia
exivi, scilicet parentela raea, increpuerunt me inju- ego sum,dico, adimplebisme, et inierim sunt eisdeie-
riis, ct per tentationes et passiones. Et hoc est, us- clationes[GLint.] in itinere hujusvita.. [Aug.JEthoc
que ad noctem, id est usque ad mortem. Sed in his in dextera tua, id est in favore et propitiatioue tua.
semper. DeJectationesdico, perducentes eos usqiiein finem,
VERS.8. —« Providebam Dominumin conspectu id est usque ad consumnialionembealitudinistL.er-
. meo semper, quoniam a dextris est mihi ne com- nae, et est sensus: [Cassiod.] Delectatio est eis in
< movear. > favore tuo, in itinere hujus vilae, perducens eos ad
Providebamin conspectumeo Dominum,qui sem- finemgloriaeconspectus tui. Yel de seipso Chrislus
per est, [Aug.] idest et veniensin ea quaetranseunt, dicit, adimplebis me laetitiacum vullu tuo, delecla-
non abstuli oculum ab eo qui semper est providens liones erunt milii in dextera tua, id est loetitiaet de-
quod in eum post lemporalia peracla recurrerem. lectatio erit mihi in consessu tuo, humanis obtuti-
Altende quod ait, providebam semper Dominum. bus subtracto. Et hoc usque in iinero, id est perfe-
[Cassiod.] Hinc trahe exemplumquo peccala vilen- cte et -eiernaliter.
lur. Qui enim semper acie mentis Deuni inluetur, COLLATIO IN PSALMCM XV: « CONSERVA ME,DOMINE.>
non peccatis inquinatur. Ideo Deum attendo, quo- Titulns scciindum Hieronymum, humilis et sim-
niam a dextris est ne
mihi, commovear, [Aug., Cas- plicis David, quiduas diclioriesvel unam ex duabus
siod.] id est favet mihi ut in eo stabilis pcrmaneam, coaclam legit. Nempe~~~.~~) MACAC, et cn TAM.Prior
et ideo nil sinistri mihi praevalet.Et quia est a dex- significat hutniliavit, posterior simplicemet purum,
ul sit nn_.__!MICIITAM. Alii vero ca>perunt dictio-
tris, nem simplicem, derivatam tamen, et verterunt iu-
est
VERS.9. —« Proptcr hoc laetatum cormeum, signia, vel ornatumauro oplimo. Ilinc LXXdixenmt
<et exsultavit lingua mea, insuper et caro mea re- iri esttitttli insciip/io,aquibusnonlonge
cTii/.oypufiu,
< quiescet in spe. > esl Chaldceus,sculpiura recta.
YERS.1. — jDiii DominoDeusmeuses tti. Sic Ilie-
Propter hoctmlalumest cor meumet exsullavit iin- ron. Sed Pralensis, Sanctes, Pellicanus, Munsterus,
gua mea, [Aug., Cassiod.] id est, ideo etiam in co- inlerpretes pro Cajetano et Campensis, verlunt in
_. secunda persona, dixisli, id referentes ad aniinam
gilationibus et in verbis est exultalio. Haecest plena _ , ut habet etiam inter--
l_e_ilia,quae et corde hilari percipitur, et alacri ser- quasi seipsam alloquentem
pres Chaldaeus: Locuta es, tu anima mea. Punctu-
nione profertur. Isuper et caro mea non deficietin lum in Heb.niinimumvariat personam et genus, id
interitu, sed requiescet,[Aug.] id est dormiet in spe est qui ponuntprimampersonamlegtmt-ri7_JXAMAR-
resurrectionis. [Cassiod.] Nota quod ita dicit hic, JTO. Ti,et accessione punctuli unius, rejecto iod, fit
secundaepersonsefomininigeneris, cuni apsid
insuper, agens de et
gaudio quiete, sicut ct supra Heb. verba habeant gemis sicut nomina, sensus la-
agens de passionibus dixerat: Insuper usque ad no- men omnino conspirat.
ctem increpuerunt me renes mei, ut pro modo mo- ;"estBonorum meorumnon cges. Hier. Bene mihi non
sinele. Propler quod Faber, et caecusBurgensis
lestiarum gaudia sinl humanitatis coelestia. Sequi- redargiiuntLXX,qiiasiquiconverterintintelligentiam
Uir : Prophetae. Sed ignari potius litteraturae Heoraicae,
VERS.10. — « Quoniamnon derelinques animam hoc potuerunt temerario ausu dioere. Heb. autem
?i meam in iaferno, nec dabis sanctum tuum videre habent ~~ib~~ 53W_.T_- TOI!.-TIBAL ALECA, quod sonat
P corruptionem. > si ad verbum redilideris, honummeum, vel boniias
mea non snper tc. Qiifecerle sententia, quod altern-
Quoniatn non derelinques.[Aug.] Quasi dicat: In tram inclndat inteliigeiiiiam,nihilofficit,UndeMun-
qua spe requiescel? in hac, quia nec anima in in- sterus sic transieit, bonum tneum niltil tibi addii;
 177 COMMENTARiUM IN PSALMOS. - PSAL. XVI. 178
Pratensis, bonitas meanon confert tibi. Eodemten- A Hehraeushabet T.n__-m ~i~T~~V T_7»-._-_»«IT*K-
dunlPellicanus elCampensis^Sanctes cum Hier.alte- BOTAM AHERMAHARU. Chaldaeusinterpres, postmoi
rum sequitur sensum, Bonummeutnnon esl nisi a.te. dum festinanl, ul sacriftcent sacrificia.
VERS.2. — Mirificavitomnesvoluntatesmeas.LXX VERS.4. — iVoncongregabo convenliculaeorum
acceperunt 7^TKnHEEDIR, in verboquod dicunt HI-
PHIL.Alii innomine -7HN ADDIRE', id est magnifici, de sanguinibus. Heb. QTO_._"^DNb~ _./.-_ASSIC MIS-
admirabiles, fortes, etc. Vel probabilius, copularunt SCEHEH. Et vertunt, non iibabo libamina eorum; aut
LXXnomen illud ad yoluntates ceu mirabilesvolunla- ut vult Nebiensis, non miscebomistioneseorum de
tes mem in eis. Quem loquendi modum extulerunt sanguine, utsignificetur deincepscarnales observan-
per verbum , non variato sensu. Caeteri autem re- tias non fore Deo acceptas. Quia vero leclio eccle-
trahunt -7-"7_tADDIBE, ad id quod praecessit, ut di- siastica eodemconspirat,31 nonest opusinquisitione
cas in sanclis magnificisomnis voluntas mea est. anxia, quamvis etiam ad litleram posset iieri con-
VERS.5. — Multiplicalmsunt infirniitates eorutri. ciliatio, discutiendo radices ~DJ NASAC , quaenotat
Hieron. et interpreles pro Cajelano, idola eorum. libare et miscere, ac ~~ZD SACAC,
Caeteri transferunt, anxietales, dolores, moleslias, quaepotest signare
Ut ut sensus est illaesus:
quia ~tit~~ATZAB signat afflixit, vel sculpsit. Unde aggregavil. — fuerit,
~~~C3ATZABAH afjlklio vel idolum, quod se colenti- VERS.9. Exsultavit lingua tnea. Hebr. -TD3
bus sil in magnam affliclionem, ut vult Munsterus QUEBODI, id est gloria mea. Sed quia verbum7~~ QUIB-
in lexico. Ob idque Hieronymus in commentario BED,signat glorificet, et nos quempiairiglorificamus
hujus loci, ait LXX inlerpretatos fuisse idola, infir- lingua', ideirco maluerunt interpretes transferre,
mitates. Sed et Chaldaeusinterpretatur idola. B per tinguam : quod aptissime quadrat sensui verbo-
_ Poslea acceleraverunl.Hier., post tergum sequen- ruro praecedentium et sequenlium. Nam prirao po-
tium, Sequi autem post tergum est celeriter reverti, suerunt cordis laetitiam, propter hoc laetatum est
ut idem subindical in commentariis. « Gentiles, in- cor meum-.Et cum ex abundantia cordis os loqua-
quit, relinquentes idola, ad me celerrime sunt re- ' tur, congruenlissime subjectum est, exsultavit lin-
versi.> Quod non dissidet ab eo quod est, postea ac-, gua mea, juxta illud psal. LXII: Sicut adipe et pin-
-eleraverunt.Munsteruset Sanctes de suo addentes, guedhterepleaiur anima mea, et labiis exsullationis
alio detorserunl sensum : Hic, multiplicenturdolo- iaudabil os meum. Tum demum sequitur, et caro
res eorum, qui alterideo donaverunt; iUemultiplica- mea requiescet in spe, ut coiisummatanilaudem ab-
buntur anxietates eorum, qui fesiinant ad deumalie- solverent, in corde, in lingua, in omni opere. Quid
num. Satis accedit Pratensis, post alterum accelera- etiam si interpretes legissent istsoh LESCHONI pro
verttnt; et Nebiensis, post alienumproperant. Nobis- CUEBOBI, in ?
vocandine forent jus Sensus deniqtie
cum sunt Pellicanus , el inlerpretes pro Cajetano, uon alto portendit.
-tosleaacceleravertmt,videlicet ad cultum unius Dei.

PSALMUS XVI.

PSALMI TITULtlS: « ORATIO ~

IPSIDAVID. > int.] quia justitia habet vocem apud Deum, quaepe-
Exaudi Domine. Titulus : Oralio Davtd. [Cas- netrat ccelum. Et pro justitia intende deprecationem
siod.] Psalmus iste primus est eorum qui nomine meam, quaeest de cavendis malis. Et non modo in~
orationis intitulanlur, et sequuntur alii quatuor, qui tendas, sed <
bene ab oratione praetitulanlur, quia cum in aliis VERS.2. — t Auribus percipe orationem meam
interseratur oratio, in istis pene continuatur. < non in labiis dolosis. >
[Hier.] In hoc autem psalmo Christus secunduriiho- Auribus percipe,[Cassiod.]quasi dicat, non trans-
minem orat, adjuncta sibi vocesui corporis, quod est itorie, ut cito transeat orationem meam quae est de
Ecclesia;et facit istepsalmus veramhumanitatisna- bonis suis, etsibi adhibendis. [Gl. int.] Orationem
turam in Christo altendere, qui in eadem voce cum dico, prolatam non in labiis dolosissicut oratio eo-
membris suis hic orat, non pro sua ulilitate, sed pro rum qui inique me damnant, et nieos. [Cassiod.,
nostra necessitnte. [Alcuin.] Christi enim oratio, est Rem.] Velsicut est illorum oratio, qui dicunt: Do-
fideliuminstilutio. Sieut enim flendoLazarum, cha- mine, Domine, et non faciunt voluntatem Patris
rilatem proximi nos habere docuit, et sicut perse- (Matlh. vn). Sequitur.
cutores fugU, ut inconsulte terminatis nobis aufer- VERS.3. — « De vultu tuo judicium meum pro-
ret audaciam : Ita oravit, ut formam orandi nobis D * deat; oculi tui videant aequitatem. >
proponeret. [Aug.]Et est sensus liluli: Oratio hujtis Devuilu luo. (Gl. int.] Ecce quid pelit in oratibne,
psalmi, convenit David, id est personaeDomini ad- quasi dicat: Exaudiorationem meamjquahocpelo./u-
juncta sibi Ecclesia, quae corpus ejus est. [Cassiod.] diciummeum,quofuijudicatusaPilatoetJudaeis.pror
Intenlio : mon~t ad orationem. Modus: Tripartitus deat, o Domine, [Rem.] id est videatur prodiisse. De
est psalmus. Primo pelit secundum justitiam retri- vullu tuo, id est de aspectu tuo quiomnia vides, nec.
bui sibi. Secundo petit a Judaeoruminsidiis liberari. eges testimonio alterius, [Cassiod., Rem.] id est se-
ibi, ego clamavi. Tertio orat sibi et adversariis re- cundum ea quae agnoscis in me, qui nullum habeo
tribui, ibi: exsurge, Domine.Christus ergoseeundum peccatum, videatur provenisse, non de dispositione,
hominemad Patrem orans, adjuncta sibi voce cor- id est secundum dispositionemet volunlatemJudaeo-
poris, ail:0 rum: quodpatet factumessein resurrectione, quando
VERS.1. — c Exaudi, Domine,justiliam meam : praetereorumopinionema morluis resurrexit. Et ocu/i
_ inlende depreealionem meam. > lui, o Domine, videantmquitatem,ut mihi remedium,
Bomine, exaudi justitiam meam. [Cassiod., Gl. Judaeispcenam des, sicut meruerunt. {Gl. int., Al-
.79 PETRI LOMBARDI ISO
cuin.] Vel ita, judicium meum, dicitj Christus ho- A labioruriitudrum, complenda, rAug.,Rem.] id est ut
mo, qub discerrio omnia, De vultu tuo prodeat, id compleantur verba pacis tuae, quae significalurper
est de illuminalione notitia. tuae, uf veritatem judi- labia, quam verbis suis promisil: quae promissio
cein. Et oculi mei. Alia litlera, [Aug.,Gl. int.]seilicet dicitur verba pacis. Vel propter verba lahiornm luo-
oculi cordis, viderunt a_qui_alem.[Aug.] Vel eodem rum complenda, id est prophetarum. Sequitur :
sensu manente, itadistingue litteram, pereipe ora- VERS..6. — « Perfice gressus meos in semitis
tionem meam, hic dislingue. Deinde sequitur : Non t tuis, ut non moveantur vcstigia mea. >
in labiis dolosis, de vultu tuo judicium meum pro- Perfice, vel ad perficiendos gressus meos, etc,
deat, videlicet judicans non proferam labiis aliud quasi dical: Cuslodivi vias duras, utique ad perfi-
quam ex te intelligo. Oculi mei videant aequitatem, ciendos gressus meos in semitis tuis, [Aug.] id est
hoc non mutatur. ut perficerelur charilas Ecclesiaemeae,qua venitur
VERS.i. — « Probasti cor meum, el visitasti no- ad requiem tuam in angustis viis, idest inarctiori-
« cte: igne me examinasti, et non est inventa in bus praeceptis.Per hoo,enim docui quod non potest
« me iniquitas. > ad te pervenire Ecclesia, nisi per anguslam viam,
Probasti, ideo fa. quod peto, quia probasti cor et H..non tnoveantnr.vestigiamea, id est signa iline-
meunt, et visitasti nocte, [Aug.] id est ipsum cor B ris mei, quae sacramentis et Scripturis aposlolicis
meum visitatione tribulalionis probalum est: quae impressa sunt, ut illa inliieantur et observent, qui
tribulatio, non solum nox dicitur, sed eliam ignis. me sequi volunt. Yel ideo custodivi vias duras, et
Nox, quia perturbat, ignis, quia exurit. Unde sub- perfici gressus ut jam non moveantur vesligia mea,
dit, igiie tribulationis me examinasli, [Cassiod.]hoc id est ut stabililcr maneam in aeternitate, postquam
dicit ad simililudinem fornacis, quae metallum pur- peregi vias duras, et gressus perfeci.
gat, et non est inventa in me, quasi dicat, tribula- Aliter ab illo loco, ul non loquatur, quasi dicat:
tione me prohasti, sed in ea inventus sum jusius. [Cassiod.] Non cst inventa in me iniquitss, quod tu
Et, id est quia non est inventa in me iniquitas quam 6cis, et si ego taceam. Et hoc est quod ait, hoc quod
ustio coqtieret. Adeo sum justus, et sine iniquitate, dico nosti, ut, id est, qtiamvis, Non loquainr os
VERS.5. — « Ut non loquatur os meum opera mcum, id est, et si ego taceara. Et hoe est quod
« hominum : propter verba labiorum tuorum ego ait, lu scis me esse piirum Et distinguitur ibi litte-
« cuslodivi vias duras. > ra, os meum. Deinde sequitur, opera, etc, quasi di-
Et non loquatur os meum opera hominum, [Aug.] cat: Et licet tam purus sim, tamen propter verba
id est ul aliud non procedat de ore meo,-quam quod labiorum tuorum hoc non mutatur. Ego custodivi
p.d gloriam et laudem tuam pertinet non ad opera vias duras, scilicet opera hominum, id est quas me-
hominum, quae faciunt praeter voluntatem tuam, id rentur opera hominum, scilicct passionem et mor-
est riihil nisi bonum locutus sum. Alibi aulem scri- lem, et reliquas passiones et miserias. [Hier.] Yel
ptum est: Ex ore Ailissimi (Thren. m), id esl hu- vias duras dicit virlutes, quse hominibus sunl difti-
manat Filii Dei non egredientur nec bona nec^mala: ciles, non Christo. Et est sensus: Ego custodivi
qui cum staret ante Herodem, *cilieet quando inqui- vias virtutum, duras hominibus, scilicet opcra bo-
situs ab eo multis quaestionibuset sermonibus, nihil minuro, id est quas debent imitari homines: quibus
respondit (Luc. xxui), sed tanquam ovis coram lon- itcr vitiorum leve est, et virliitum diffieiie.Y"elita :
dente obmutuit (Isa. LHI).Vel ex ore Altissimi, id dico, non est invenla in me iniquiias, [Alcuin.] ita
est Christi, ascendentis in ccelum, non egredientur tamen hoc dico, ut non loquatur os meum, ut non
nec bona nec mala, quia in ascensu nihil Iegitur jactanler hoc dicam, quod est opera, id est opus
fuisso locutus, qui anle multa dixerat. Vel ex ore hominum,scilicet jactanter loqui. Vel ita: [Rem.]
Altissimi, id est Christi, in majeslate judicaluri, Adeo sum justus, ut non loquatur os meum aliquid
non egredientur in judieio nec bona, nec mala, id indebitum, id est( ut non peccem in iingua : quod
est egredientur bona et mala. Duaeenim negationes D esl opera, id est opus hominum, scilicel peccare in
complent sensum unius afflrmationis. Dicet autem lingua. Sequentia non mutantur a seusu primaeex-
bona bonis : Venile, benedicli(Matth. xxv); et mala positionis usque perfice,quasi dicat: El quia custo-
malis : lle, maledicli (ibid.). Vel ex ore Altissimi, id divi vias duras, ideo perficegressus tneos,[Cassiod.]
est Dei Patris, non egredientur in judicio nec bona id est humanas meas actiones usque in finem, id
nec mala, quia Pater ncn judicat quemquam, sed est usque ad passionem et morlem. Ante enim non
omne judicium dedit Filio (Joan. v); propter verba, est nisi inchoatio. Perfice dico in semitis tuis, id
quasi dicat, [Gl. int.] et ego si ita innocens sum, est in arctioribus praeceptisluis. Ad hoc pcrfice, ut
dicit Christus, tamen ego custodivi. Vel junge, vesligia mea non moveaniiir,id esl ul illi qui volunt
non loquatur os meum opera hominum, sed po- me imitari, non moveantur a le. [Rem., Gl. int.]
tius ego cum pondere eustodivi vias duras, vel la- Vel vesligia dicit opera bona quae fecit, et doctri-
boriosas, [Aug.) scilicet mortalitatis, et passionis. nara quam tradidit. Et est sensus : Ideo perfice, ut
Vel, secundum aliam litteram, [Rem.] eustodivi vias vestigia mea, quibus est imprcssa forma juslitiae,
latronis, id est quod latro merilo, ego immerito su- B(>nmoveantur a bonis, qui volunt mc iniiiari.
slinui, et hoc non pro mea culpa, sed propter verba PARSII. YERS.7. — « Ego clamavi, quoniam
181 COMMENTARIUM IN PSALMOS,-* PSAL. XVI. 182
< exaudisti me, Deus : inclina aurem tuam mihi, et J} A quam cupiditas eorum de scelere satlata est. Capto
« exaudi verba tnea. . enim Christo lactitiam pinguedine intus conceptam
Ego clamavi, etc. [Cassiod.] Secunda pars, ubi extra ostentarunt. [Alcuin., Cassiod.] Yei a simiii
Christus petit ut a Judaeorum insidiis ejus puritas animalium, quaeex adipe inflantur et sunt lasciva,
liberetur, quasi dicat, custodivivias duras, et perfeci dicit, adipem suum concluserunt, Id est super-
gressus meos.Egoetiam, dicit totus Ghristus, tlamavi, biam retinuerunt, non macri, idest non humiles,
id est libera et valida intentione preces ad le direxi, sed inflati superbia. Yel adipem suum concluse-
ideo quoniamexaudisti me, o Deus, id est quia cer- runt,id esl pinguem et carnalem sensum retinue-
tissime scio me exaudiendum esse. {Cassiod.] Hoc runt. Vel adipem suum concluserunt, sceleribus
dicerenon convenit nisi justo, qui confidenter orat, saginali, veram intelligentiamjamiserunt. [Cassiod.
quia se -scit exaudiri, qui converso verborum or- Aug.] Unde restat superbia loqui. Et ideo os eorum
dine potest dicere [Aiig.] quoniam exaudisli me cla- locutum est superbiam dicendo : Ave, rex Judworum
mavi, alioquin potius diceridum videretur quoniam (Matth. xxvn), et hujusmodi. [Cassiod.] Os dicit
clamaviexaudisti me. Vel iia clamavi, hoc non mu- non cor, quia saepeiniqui quod ore defenduns, corde
tatur: ideo utique, quoniam, ut hoc possem, o Deus, damnant. Sequitur: Et
exaudisti me, olim infirmius orantem. [Aug.] Hoc B ' VERS.12. — « Projicientes me nunc circumde-
proprie Christus in membris dicit. Et quia clamavi, « derunt me:.oculos suos sialuerunt declinare in
ideo inclinaaurem tuam, [Gl. inl.] scilicet aurem cle- < terram. >
mentiaeet misericordiaeluae mihi, [Cassiod.] seilicet Projicienles.me [Aug., Gl. int.] extra civitalem,
humili, et exaudi verba tnea, non deserat exauditio quasi Ioeus de me macularetur. Pravi coloni quia
tua me humilem. Quaeverba? haec: prius servos in vinea missos occiderunt ( Malth.
YERS.8. — « Mirificamisericordias tuas qui sal- xxi), nunc me Filium et haeredem(ibid.) drcumde-
€ vos facis sperantes in te. > derunt in cruce, non obsequio, sed furore, quasi
Mirifica misericordias tuas. [Aug.] Mira sunt quae ad spectaculum converiientes, et hoc ideo, quia
nova sunt. Haec sunt quae in carne Christus gessit statuerunt oculas suos, scilicet cordis in terratn,
miranlibus Judaeis. Et est, mirifica misericordias, scilicet ne perderent locum et gentem. Dixerunt
id est fac nova quse et mali mirentur, ne vilescant enim : Si dimitlimus eum sic, lotus mundus abit
D-isericordiae,et ne minus amentur. Tu dico qui sal- post eum, et vcnieniRomani, et tollent locumet gen-
tos facis sperantes in te. tem (Joan. xi). Vel, slatuerunt oculos suos decli-
Y7ERS.9. — < A resistentibus dexteraetuaecustodi nare in terram , [Aug.] id est intentionem cordis
4 me, ut pupillam oculi. . sui, in terrena declinaverunt, putanles eum pati
32 ^ resistentibusdextera-'tum, [Aug.] id est ab malum qui occidebatur, et sc nultum qui occide-
illis qui resistunt dexterae tuae, id est favori quo bant. Et quasi quis diceret: Unde eis haecopportu-
n_ihi faves. [Casiod.]Vel, dexteraetuae, id est mihi nitas ? Respondet:
Fiiio tuo. Et custodi me ut pupillam oculi, id est VERS.15. — < Susceperunt me sicut leo paratus
custodi me secundum humanitatem. [Aug.] Pupilla < ad pracdam, et sicut catulus leonis habilans in
enim perexigua est, et tamen per eam acies lumi- <abdilis. i
tiis dirigitur, quo lux et tenebrae dijudicantur. Sic Susceperunttne, [Alcuin.] id est avlde acceperunt
per humanifatemChristi deitas discernens est in- me a Deo, cujus dispositio erat ut moreretur;
ter homines bonos et malos, quia eos qui fidem [Rem., Cassiod.] vel a Judatradilore, vel a judice
humanitatis habent, in sorle bonorum, alios vero Pilato. Qui ? principes qui erant sicut leo, id est
in consortio malorum adnumerat. [Cassiod.] Hanc diabolus paratus ad prwdam, qui circuit quaerens
autem petit cuslodiri hoc modo, quem devoret (I Petr. v), [Cassiod.] id est compa-
VERS.10. — « Sub umbra alarum tuarum protege randi erant leoni diabolo, quo auctore faciunt. Et
« me, a facie impiorum qui me afilixerunt. > D non tantum principes, [Aug.] sed et populus qui
[Ang.] Prolege tne, ut gallina pullos siios sub erat sicut calulus leonis, id est filius diaboli, cui
umbra alarum tuarutn, [ Cassiod. ] id est in muni- diclum est: Vos ex patre diabolo estis (Joati. vui)
mento charilatis et misericordiaetuse. Misericordia habitans in abditis, id est permanens et cogitans in
enim et charitas sunt alae Patris, quimis nos pro- insidiis, [Cassiod.] quia mos est malis vola tegere,
tegit. Protege dico, a facie, id est ab instantia im- ut latenter possint perficere. [ Aug.] Cogitabant
piorum, id est daemonumet Judaeorum qui me affli- ergo insidias quibu.s circumvenirent et perdercnt
xerunt, sic, juslum.
\TERS.11. — « Inimici mei animam meam cir- PARSHI. VERS.14. — <.Exsurge, Domine, prae-
« cumdederuut, adipem suum concluserunt; os < veni eum et supplanta eum, eripe auimam meam
< eorum locutuin est superbiam. > <ab impio, frameamtuam ab inimicts manus tuae.»
Inimici mei, [Cassiod.] scilicet Judaei, circumde- Exsurge, Domine. [Cassiod.] Pars tertia, ubi de
derunt consiliis animatn meam, id est vitam, vo- rctributionibus suis , et adversariorum est oratio,
lenles eam lollere, et adipem suum concluserunt, quasi dicat: [Aug.] Illi ila, sed tu, o Domine, qui
[Aug.] id est laetitiasua pingui cooperti sunt, post- videris ilormire, et iniquitates hominum non curare
183 PETRI LOMBARDI 181
exsurge ad vindictam cdntra Judieos, etprwveni eum A £ ditis tuis, id est de immunditiis, quas utiqueDeus
populum, vel eos, scilicetJudaeos;-a simili cur- non novit, idest prohibet. Adimpletus,ejt xenter eo-
rentis dicit. [Alcuin.] Currit enim populus, ut cru- rum, id est, satiata est carnalitas eorum. [Cassiod.;
cifigat; currit Deus Pater ut vindicet; sed Deus Alcuin.] Vel in bono pntest accipi.de absconditis
praevenit excaecando. Nemo enim non prius in se tuis, id est de praeeeptislegis, et miraculis C.hri-
quam in alium peccat, id est quisque peccando 'sti. [Gassiod.]Venter, id est carnalis sensus, eo-
prius se laedit quam alium. Et est praeveni eum, rum adimpletus est, quibus bonis elsi pasti fne-
[Aug..]id est factum eorum vindicta excaecationis rint, tamen saturati sunt porcina, id est immun-
praeveniat, et ita subverte eos. Vel supplanta eum, ditia, et.retiquias suas, scilicet reliquias peccatorum
a simili Juctantis, id est inefDcacesfac, et dejice dimiserunt parvulis suis, [Aug., Hier.] id est, po-
eos, ut locum et gentem perdant, pro quibus reti- steris, clamantes : Sanguis ejus super nos, et sn-
iiendis Cliristum occiderunt. Unde subdit : per filios nostros. [Alcuin.] Vel, saturali snnt fi-
YERS.1.5,--' t Domirie, a paucis de terra divide liis, id est ad optis filiorum.Et est similitudo a re,
< cos in vita eorum : de absconditis.tuis adimple- quae non est. Nullius enim dape filii saturantur," et
<tus est venter eorum. > ita saturati sunt, quod dimiserunt reliquias suas,
B
Domine, apaucis deterra, sed de se interponit scilicet reliquias maledielionis parvulis snis, id est
eripe animam meam, quasi dicat: [Aug.] Illos sup- posleris suis. [Rem.] Yel, saturati sunt de abscon-
•• ditis, id est de peccatis. Et hoc filiis, id est ad
planta, sed eripe animam ineam ab initnicis, dia-'
utilitatein filior.um, qui suntreliquiaesalvandae, de
iiolo, resuscitando me a morte illata ab impiis.
Deinde exponit quod dixeral, eripe frameam luam quibus dixit Isaias : Reliquiw Israel 'saivw fient
_. inintich manus tum, anima mea et framea tua, (Isa. x). Unde et hic subdit, et dimiserunt reli-
suas suas parvulis suis, id est posteris suis,
quara manus, id est aeterna yirtus tua assumpsit, quias
ut per eam regna iniquitatis debellet, et justos di- de quibus erunt illae reliquiae. Sequitur :
vidat ab impiis hic affectu, in futnro etiam Ioco. YERS.17. — « Ego autem in juslitia apparebo con-
Haric ergo eripe animam meam ab inimicis manus « spectui tuo: satiabor cum apparuerit gloria tua. >
tuae, id est virtutis tu_e,.id est ab inimicis meis, Ego autem, quasi dical: [Aug.) Illis ila contin-
non apparui eis, qui corde
qui sum manus..Uia. Domine, a paucis, postquam get; ego autem, qui
oravit pro sua, subdit de adversariorum retribu- sordido et lenebroso, lucem veritatis et sapientiac
tione, et .xsequitur quod dixerat, supplanta, quasi non vident, in justilia iua , id est secundum justi-
tiam tuam, appareboconspectuituo, vel, in conspe-
dicat, supplanla eos, hoc modo: 0 Dofnine, perdes f_
eos de terra, vel dispartire eos in vita eorum, alia ctu tuo; et cum illi saturati sint immunditia, ut me
littera quasi dicat: Domine, perdes eos de terra, non cognoscercnt, ego satiabor, mundilia, id esl,
in his qui me intelligunt, id est in sanctis, cuin ap-
quam inhabitant, et dispartire eos per tottim orbem
iu ista vita, quam solam suam putant qui de aeterna paruerit, vel dum nanifestabitur sanctis in judicio
tua aeterna.
desperant. Non solum aulem erit eis haecpcena vi- gloria
sibilis, sed de abscondai- luis-adimpleius est venter COLLATIO INPSALMBM XVI: < EXAUDI, DOMI-TC,
eorum, id est de peccatis quae lanquam tenebraea JUSTITIAM MEAM, II.TEXDE. >
lumine veritatis tuae abscondunlur, plena est me- YERS3. — Oculi tui viderunt wquiiates. Psalmo-
moria eorum, ut obliviscantur Deum. dia Romana habcl, oculi tnei; sed ilior. emendat
ad Simiam et Fretellam. .
VERS.16. — <Saturati sunt filiis : et dimiserunt VERS.i. — Versus i et 5, proplerea quod pos-
< reliquias suas parvulis suis. >' sunt aliter et aliler dislingui, diversum identidem
[Aug.] Saturati sunt filiis operibus malis. Filios parient sensum. Primo sic : Igne me examinasli, et
non cogiiavi, vel ut vult Hier., cogitaliones,
enim opera intelligimus : et sicut bona opera bonos non invenies, pertransibit os meum, vel non transire os meum,
filios, ita malos inala. [IJier.] Vel saturati sunt por- hic finiendo versiculum quarium : mox ut inchoe-
cirta, id est*immunditia, concultantes maTgaritas D - tur quintus versus , in opera hominuin, juxla Heb.
sermonum Dei. interpretes nostri etiam fecerunt sectionem, igne
me exanimasli, et non invenies iniquitalem. Yel
Aliter ab illo loco, Domine, a paucis, et legitur (qttod eodem recidit) non est inventa in me iniqui-
littera nostra, 0 Domine, divideeos, id est Judaeos, tas, quia DDTZAMAM, licet nolet, cogilavit, id la-
men non absolute semper, sed cogilavit nefas aut
apaucis, id est ab electis, secundum mores qui- scelus. Dehinc
bus sordescunt. [Alcuin.] Vel, a paucis fidelibus, perlranseat os nieum incipiatur caput quinti vers: Ut non
opera liominum.Et ita transire
qui monitu angeli, imminente Judaeorum extermi- coiicinue inlelligitur in ore versare: igitur non lo-
nio, in regnum Agrippaesecesserant, ubi tuli man- quatur os tneumopera hominum.Haecet illa inlelli-
non dissidel a.v.ritalis spiriiu, qui niulti-
serunt. (i) Judaeos dico, sublatos de terra, pro qua gentia, piex esl et unicus (Sap. vn).
me occiderunt. Illos, inquam, divideper orbem. Et YERS.S. — Ego custodivivias duras. Hieron., vias
hoc in vita eorum praesenti. Quid ergo post hanc iatronis, seu ut alii voluiil, vias dissipaloris. At
~~i~~~~PARITZ vel _7B PERETZab eodeni yefbo T~~\
vitam erit eis ?. omnimoda miseria. De absconditis PARATZ
, inlcrdum signiiicat viam interruptam c-t
tuis, quasi dicat merito haeceis, quia de abscou- confractam, quaesolet esse dura. El Nebiensisvertit
(i) Ex Eusebio Hist. Eccles., m, cap. 5; et Pet. Com. C <i\ Hist. Acfuum.apost., cap. 68.
 185 COMMENTARIUM IH PSALMOS. — PSAL. X\H. 185
vias dirutas. Alioquiet viaelatroiiis sunt laboriosse, A manus tum.Hier., a viris thanns <_«i.,quomodo et Ne-
ut explanatur in interprelatione de Chrislo, quitan- biensis. Yel, ut alii reddunt, a viris qtti sunt manus
quam princeps latronum ignominiosepassus est. lua, vel flagellum,erue, ut vertil Sanetes. Caeterum
VERS.11. — Adipemsuum concluserunt.Faber et cum vocuia Hebraica DTiQHATHIM secundumrabbi
Caecusconlenduntdebere in ecclesiis occini, adipe David, sint viri addicti desideriis hujus s;eculi,certe
suo conetuserunt, auferendi casu, ut subaudiatur erunt inimici manus Domini,quaelargitur praecipue
accusalivus animam meam.Hoc volunt pro suo ce- dona spiritualia amicis suis. Unde exponit Pellica-
rebro ; sed potest intelligi quod adipe concluserunt nus, de quibus,inquit, vindiclamsumis.
corpus suum, ut vertit Sanctes a quo non dissidet VERS15.— Domitte, a paucis de terra divideeos
Munsterus interpretalus passive, adipe suo clau- invita eorum; Sanctes , dviris de mundo , quorum
dunlur, quo itidem tendit paraphrasi Campensis, pars in vita; Pralensis , a viris ex tempore, quorum
qui sunt benepasli et obesi.Et hoc est adipem suum pars in vita; interpres pro Cajetano, a virisde mun-
concludere. Pratensis quidem vertit, adipe eorum do, quorumpars in vitis ; Pellicanus, a viris subsi-
concluserunt,sed ut id verbi transeat ad parliculam stentiw modicw, portioeorum in vilis; Munsterus, o
sequenlem videlicet os suum, contra tamen ratio- viris inquamet a smculonequam, quorumpars estin
nem pausaeHaebraicae,licet Chaldaeusad eum mo- vita; Nebiensis , a viris de smculo, pars quoruin in
dum distinguat, adepseorum operil os eorum. vita eorum. Longe secus Hicron., qui moriuisttnt
—
VERS.12. Projicienles me, nunc circumdede- in profundo,quorumpars in vita. Singulas particu-
rnnt me. Si legamus -_7TE_>N ASSURENI per iod in fine, las sigillatim expendamus in eo quod habemus. A
id est gressus contra me, ut legerunt LXX, et Hier. B pflticis,in Hebraeoeadem repetitur diclio, quam in-
dilueidius vertentes, projicientesme, vel incedentes lerprelabanlur LXX in priori versu inimicos, sicut
ailversutn tne. Sic et Nebiensis. Alii 33 Hebrai- declaratmn est. Sed cum significetetiam viros sub-
zanles legunt"_ NUin fine per vau, ut sit gressus tistentiw tnodicm,!ut vertebal Pellicanus, noslr.i le-
noslri. Sirailiterin sequenti vocabulodistinguendum ctio non violatveritatemHebraicam.Deliincscquens
venil -_l__,DSERARUNI , quomodo legerunt LXX, videlicetde terra ~hvHELED, Hebraiceinnuit
Hieron. Nebiensis , Sanctes et Pellicanus, vel particula. duralionem vitaehujus saeculi.Quare nihil est dis-
~l~~~.2~~SEBABUNU , quomodoMunsterus, Campensis, crepanliae, si sensus concilictur. Et Munsterus in
et interpretes pro Cajetano. Cernis quam facile
variant exemplaria. priorisuolexico, scribitsignificareprofundumerbis,
VERS13.— Susceperunlmesicut leo paratus ad quomodo accepit~yina Hieronymus, qui etiam ut mani-
Heb. id est similitudo festumest, legit METHIM per e longum, quod
prwdam. "."i-CTDIMIONO, ejus dicunt modo tzere, et signiflcat morluos, ut trans-
sictit leonis,ete. Interpretes legeruntper iodin fine, tulit a breve, quod voci-
non per vau , quod passim fit apud Hebr. Et quia tant Hieron..Ca_lerivero per
fuisset subobscurius dicere, similitudo mea seu si- hateph pathah, deniquedivideeos in vita eorum;
militudo tnei, sicut leoparalus ad prwdam, intelle- Hebraicanies, quorumpars in vila. Sed nihil a fonte
ctnm clarum reddiderunt, susceperunttne sicut leo. Hebraeo recedit. Nam pTI HALAQ, significat dtrisi.,
Quasi diceres: Haeesimililudo leonis parali ad prae- et pSn HELEQ, partem. Ob idque DpSn HELQCASI,
dam mihi aptala est, dum instar leonis saevientis,
inimici in me debaechatisunt. ," pars eorum, vel HOLQUAMjDpSn divideeos.
VERS, 14. — Eripe animam meam ab impio, fra- VERS.17. — Satiabor cum apparuerit gloria lua.
tneamluamab inimicismanus luw. Difficultasin hoc Hieronymus, cum evigilaverosimilitudinetua. Yel,
versu, et proprie sequentis est in varia distinctione ut alii habent, cum evigilaveroad simililudinemseu
et aliorum verborum redditione. Nam Hebraicam imaginemtuam. Sensusest prorsus idem.Namgloria
litteram persequentes, faciunt finem versiculi in quam vobis promisit omnipotens Deus, est ut trans-
framea tua. Et Hier. ita vertit, cripe animam meam feratur ad imaginemFilii sui, juxta illud Rom.vm :
ab impio, qui est gladius tuus, quera versiones alio- Quosprmscivitet prmdeslinavilconformesfieri ima-
riim imitantur. LXX intellexerunl in accusativo ginis Filii sui. Et rursus jf Joan. m, cHinapparuerit,
casu, frameamtuam, referentes ad aniraam, ut ex- similesei erimus.lioc Scio tamen quosdam interpretari
ponit August. Ob id aliter secuerunt contextionem imaginem tuam, est animam. Sed ad hocnon
versieulorum , quod et non rariter faciunt, ob astringimur. Caelerumquod LXXdixerunt in tertia
cansas supra dictas. persona, alii in prima, procedit ex vocabulo He-
Eodemversu, cujus principium seeundura Hebr. braico infinitivi modi, qui accommodatur cuilibet
est finisversiculi 14, secunduin Latinos, ab inimicis perso_:ae,,_iprOBEUAQUITZ.

PSALMUS XVII.

rSALMI TlTULUS : «INriNEMPUERO DOMI.il

DAVID, QU.CD canticum vero est exsultatio de aeternis.Meliusergo
I.OCUTUS ESTDOMINO : VERBA CANTICIHUJUS INDIE de toto Christo, scilicet de capite et
QUAER1PD1T EIMDEMANU EJUS,ET DE accipitur
IN1M1C0RU5I
MANU SACL,ET DIXIT: > roembris, quem totum Dominuseripuit in die resur-
Ditieam le, Domine, forliludo mca. Titulus, [in rectionis Christi de manu itiimicorttm,id est Ju-
finempuero domini David, qum loculus est Domino; da.orumel daemonum,et [demanu Saul] id est mor-
verbacanlici hujus, indiequa eripuitcum Dominus lis. [Hier., Alcuin.] Per Saul enim intelligitur mors..
de manuinimicorumejus, et de manu Saul, et dixil.] [Aug.] Saul namque interpretalur peiilio, quia po-
Legitur in libro Regum quod rex iniquus Saul per- ptilus extorsit hunc regem a Dco, qui non est
secutusesl Davidmitemct mansuelum. Quo mortuo electus ad permanendum, [Alciiin.] sed permissus
David liberatus est, et in pace regnavit. [Hier. et ad tempus regnare, sicut dicitur in Job : Facit
Rem.] Pro hac Iiberalione videtur David hunc Detisregnarehypocrilampropterperversilatempopuli.
psalinum cantasse Domino: Sed quia tilulus babet (Job xxiv). David autem elegit Deus ad permanen-
fin finemet caniici] removemur ab historia. [Gl. dum, de quo Christus nalus est rex in -eternurn.
int., Cassiod., Alcuiii.] Finis namque Christus est. Scd non ante Davidtenet regnum, qtiam liberalur
 187 PETRILOMRARDI ; ISS
_. persequentibus.yEt sicut David prius susiinuit A I VERS.2;— <;Deus irieus, adjutor meus: et spe-
Saulem quam in pace regriaret, [Alcuin.] sic Chri- < raboin-euin. >
stus ante sustinuit mortem, quam regnaret quietus, Deus meus, [Hier., Cassiod.J id est Crealor est,
sic et corpus ejus quod est Ecclesia. Et hene Saul adjutor meus, quasi dicat, qui me creat, me adju-
persecutor Davidmors dicitur, quae sola nos perse- vat: et. eo adjuvante, ego sperabo in eum ac si in
qiiitur. Nisi enim morlales essemus, nihil nobis secunda persona diceret: LAug.]Tu qui creas es
faceret inimicus. Et sicut Deus illum regem non adjutor, qui prius adjutorium vocationismihi gratis
elegit, itahancnOnfecit Deus (Sap. i), sed impiima- praestitisti, ut-per hoc possem sperare-in-le. Et
nibus et.verbis accersierunt. [Hier., Aug., Rem., tu es .
Cassiod.] .Et est sensus lituli: Verba cantici hujus, VERS.3. — « Protector meus, et cornu salutis
quod dicitur canlicmn, quia agit de Iaetiliaresur- «[meae, et susceptor meus. >
reclioriis Christi, et constitutionis Ecclesiae.[Hier.] Prolector meus contra insidias, [Cassiod.,Aug.]
Hoc posuit ne de historia David accipiatur. Cantici quia non de me praesumpsi, quasi cornu superbiae
dico, tendentis in finem, \d est in Christum, conve- contra te erigens, sed te celsitudinem salutis,in-
niunt David, id est Christo, secundum caput, et veni; Unde subdit, et tues cornu, idest firma celsi-
secundum corpus cjus, id est Ecclesiam. David B J tudo salutis memad dissipandbs inimicos; et ut hoc
d ico, puero domini Dei Patris, de quo Isaias ait: invenirem, lu es susceptormeus, [Cassiod., Aug.,
Pttcr natus esi nobis,el filiusdatus est nobis (lsa. ix); Gl. int.] id est tu suscepisti me per gratiam. Et
Qua. verba locutusest, tolus est Christus, Domino, ideo
[Gl. int., Aug.] id est ad honorem Domini. Hoc VERS.4. — < Laudans invocaboDominum, et ab
enim dicit Christus et Ecclesia, id est lotus Chri- < inimicis meis salvus ero. >
stus. Cantici dico, habili iu die, id est pro die re- Laudans, [Aug., Gl. int.] non meam gloriam, sed
surre.tionis Christi, qiia die DotninusPater eripuit Doniini quaerens invocaboDominum&dperseveran-
eum, id est Christum, secundum caput et corpus, dum, et sic ab inimicis meis salvus ero, \Aest non
de tr.anu inimkorumejus, id est de poteslate Judaeo- nocebit mihi impietatis error. [Aug.]
rum, secundura caput; et de potestale daemonum, Vel in persona ipsius David, totum 'legi potest.
secundum caput et membra. [Aug., et Cassiod.] In Qui ait: Diligamte, Domine,qui es virtus mea, vel
die namque resurrectionis a diabolo Chrislus fortiludomea, id est ex quo forlis sum. Deinde nm-
ereptus est, et membra ab.olula siiht. Et de manu tans personam de eo loquitur hominibus dicens :
Saul, id est.de potestate mortis Christum in re, Dominusest firmamenium,quo firmusstelit in acie.
et membra in spe, et tandem in re eripiet. [Rem.] Et refugium meum, [Cassiod.] quia quando opus
Etbeneprius ait de inimicis, postea de morte, quia erat consilio ad eum refugit, et invenit; et liberator
novissima inimica destruetur mors. Et pro hac meus, ut si potens caplum ah hoslibus liheret, et
spirituali lilieralione tolus Christus agens gratias Deusmeusest, et adjulor meus, et speraboineum, et
Deo dixit: Diligam te, Domine. Intentio [Cassiod.] prolector meus, contra insidias, et cornu salutis
Monetad gratiarum actiones pro liberatione spiri- tnew, ad dissipandos inimicos, et susceptor tneus,
tuali. sicut medicus aegri. [Rem., Cassiod.] Laudans, post
Modus.Quatuorsuhtpartiliones: primo Propheta omnia beneficianon elatus se jaclat, sedomnia Deo
de liberatione gratias agit, summam beneficiorum tribuit dicens: Laudans invocaboDominum.Et ideo
Dei eplligens. Secundo agit de cladibus humani ab inimicis meis salvus ero. Nam qui aliler agit,
generis anteadventum Christi, etqualiter Dominus sibi derelictus perit, etsi vicisse videbatur. Sequi-
sit misertus ibi, circumdederunt.Terlio, Chrislus tur :
agit de virlute ac potentia sua ibi, Deus qui prmcin- PARS.II. VERS.K. — « Circumdederuntme dolo-
__i..Quarto, Ecclesia lteta munera Dei laudat ibi, < res mortis, et torrentes iniquitatis conturbaverunt
vivit Domipus.De spirituali ergo liberatione Chrislus n « me. >
inleger gratias agens, ait: 0 Circumdederuntme. [Cassiod.] Secunda pars, ubi
\rERs. 1. — « Diligamte, Domine, fortitudo mea: jn persona juslorum qui fuerunt ante adventum
< Dominusfifmamentum meum, et refugiuin meum, Christi, agit Propheta de cladibus humani generis,
« et liberator raeus. > et quomodo Deus mysterio iucarnalionis misertus
Domine,diligaro le : [Rem.] quod tantum restat sit, et in baptismo de toto orbe Christianos t-olle-
de omnibus ereplo. Et causam subdit, qui es virlus git. [Alcuin.] Et attende regulam unitatis capilis et
vel fortitudo niea, [Aug.] per quam scilicet fortis corporis, id est Christi el Ecclesiae; quasienim una
Bum super inimicos. Dominusfirmamenlumtneum, persona est caput et -corpus, ideoque una voce
vel Domine, alia liltera, quasi dicat, et, o Domine, utilur caput cum membris, licet ea quae dicunfur
tu es firmamentum meum, id esi firmasti me. Et ad diversos referantur. Quaedamenim soli capiti
hoc ideo, quia es refugium meum, quia ad te refugi; conveniunt, quaedamsolis membris, quaedamcapiti
refugi aulem, et, id est quia liberator meus es de et membris. Item quaemembris conveniunt, quaedam
inimicis, id est quia libcrasti me. Deinde mulans pra_teritis, quaedam pncscntibus, quaedam fuluris,
personam, ait, et ctquaedam perfectb-, et quaedamimperfeclis conve-
 189 COMMEKTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. XVII. ISO
nicnt, et lamen in tanta diversitate una vox est, ct A seilicet per incarnalionem, quam per <a quac ttinc
quasi una persona videtur loqui, ut sicut duo sunt facta sunt, sic describitj^oriimotaest, quasi dicat,
in carne una, scilicel sponsus el sponsa, ita sinl et hoc modo audivit, quia tempore incarnationis una.
in voce una. Vide enim hic quia cum ex persona id est peccatores, [Aug., Cassiod.', com.i.ota estin-
antiquorum loqui incipial, et post de mysterio in- leriusadpceniteiitiam.Etpost,e. contremuiiexu.rius'
carnationis agat, eo usque narrationem ducit, ut propeccatis. [Cassiod.] Necesse est cniin ut pr_e-
utalur verbis praesentis Ecclesiae de toto orbe in senliam judicis tremanl peecatores; et fundamenta
baplismo collectae,ibi, Misit^de summo, elc. [Cas- montiura, [Aug.] id est spes supeiborum in s__culo,
siod.] Siccontinuam3-S.'itleram- Dixerat, invocabo, conturbata sunt. Fundamenta inbnlium sunt piae-
et ab inimicis salvus ero, raodo quasi quis diceret: sumptiones superborum, el hujusmodi, quiLus in-
Mirum est quare hoc dicis. Quid eniin libi est? nitebantur. Sed haec conturbata sunl, et commota
Resp. Ecce qtiid : Circumdederuntme dolores mor- sunt, ut jam spes mundi non habeal lirmamentum
tis, non de rebus niundi, sed morlis, id est diaboli, in cordibus hominum. [Cassiod.] Spes enim muroU
per quem raors, id est diabolus, ut ait Apostolus, abiil, quam Deusodit. Et quare lioc ? Quoniamiratut
anle Christi adventum ubique el in omnibus pene esl eis, id esl quia innoluit eis ira Dei. Et ita:
regnabat (Rom.v), inter quos rari erant justi, qui "' VERS.10. — « Ascendit fumus in ira ejus, et :g._is
rapidis iniquitatibus conlurbati sunt. Unde subdit, « a facie ejus exarsit : carbones succcnsi sunt al.
et torrentesiniquitalis conlurbaverunlme, id est iui- « eo. >
qnilales abundantes, et rapidaeut torrentes, con- Ascenditfumus, [Aug.] id est Iacrymosa depreui
liirbaverunt me. tio pcenitenlium, in ira ejus, scilicet in poena jiidicii
VERS.6. — « Dolores inferni circumdederunt praevisa,id esl cum novissent quid mitietur Dev.s.
< me; pneoccupaverunt me Iaquei morlis. > Et post ignis a facie ejus exarsil, id est flagrans
Doioresinferni, [Cassiod.] id est gentiles in in- charitas, post pcenilentiam de nolilht ejus exarsit.
femo debito dolore torquendi, circunidcderuiit me. Et ita carbones succensi sunt, id est illi, qui jam
Et praelerhoc prmoccupaveruntme laquei mortis, id mortui erant exstincli ab igne Dei, etalucejustiliae,
esl originale peccatum, unde et mors quae anle et frigidi tenebrosique remanserant. Rursus ac-
Jiaavit me, quam ex propria virtule peccarem. censi, et illuminati revixerunl. [Cassiod.] Et hou
Sed ab eo, id est venienteDomino. Sed nunquid vcnit?
\TERS.7. — < In tribalatione mea invocavi Do- utique venit, quia
< Hiinuin,et ad Deummeum clamavi. > .
P YERS.11. — « Inclinavit ccelos, et descendit : et
]n hac tanta tribulatione mea, id est in hac tanta « caligo sub pedibus ejus. >
neccssitale, ubi lotis viribus petilur, invocaviJDo- Inclinavit cwlos, vel coelum, [Cassiod.] id est liu-
minum, [Cassiod.] quod esl unicum inter mala re- miliavit se Verbum Dei, ut carnem sumeret., et
medium. Dominumdico, non utique alienurii, sed descendit,id est ad nos venit, carne indutus. Yel
meum Deuro. El hoc est quodj subdit, et ad Do- ita : Carbones succcnsi sunt, [Hier.] id est illi qui
minummeum clamavi.; quod plus est quam invo- prius erant exslincti, succensi sunt ab eo igne cha-
care. ritatis. Sed quomodo sunt haecomnia facta? ecce ,
YERS8. — « Et exaudivit de templo sancto suo inclinavil Deus Pater coelos, [Gl.int.] id est hunii-
« vocemmeara : et clamor meus in conspectu ejus liavit ccelesliamisso Filio, de quo subdit, ei descen-
« introivit in aures ejus. > dil ad nos. Humiliavitautem tunc ccelestia, quia
Et ipse Deus _e.ca_-.-in'.vocemmeam de tetnplo angelos humaii_eiialur_esubjecit,(..caligo,[Cassiod.]
tanclo suo, [Cassiod.] id cst de coelo,velde venturo id est, diabolus, qui mentes obnubilat, est sub pedi-
Christi corpore, in cujus incarnalione efleclum bus ejus, quia Domini potestate calcatur.
exauditionisconsecuti sunt; et clamor meus, id est VERS.12. — « Et ascendit super cherubim, et
causa justitiae meae,quaebene ad Deumintrat, quia D : < volavit : volavit super pennas ventorum. >
pro mundi clade supplicat, qui clamor est in con- [Cassiod.] Et ipse qui descendit ascendit super
spectuejus, [Aug.] id est quem intus habeo in con- ccelos, quando videntibus apostolis conscendit :
scienlia, non coraro hominibus introivil, a simili fi- quod lale est super chertibim quod interpretatur
delis nuntii, in aures potentiae et ciementiaeejus. plenitudoscientim, id est omnem modum scientiae
Sequitur: excedii. [Aug., Cassiod.] Quis enim atlingit hocar-
VERS.9. — Commota ^est et conlremuit terra; canum quod caro mortalis, et passibilis sic est exal-
« et fundamenla montium conturbata sunt, et com- tat.a?et volavit fama ejus. Volavit item itemque ge-
< mota sunt, quoniam iralus est eis. > minatum. Namque verbum nimiam celeritatcm
Comtnotaest. [Cassiod.] Deetirsa trislilia, quam' significat, qua per totum mundum fama ejus cu-
ante Christi adventum Dei populus sustinebat, ad currit. Unde et subdit, super pcnnas, id est veioci-
incarnationis secreta pervenit, quacproprie notatur tatem, ventorum.Yentos cnim, quibus nihil est ve-
cum ait, inclinavit cce.los; sed pr_emittit ca quae locius, superat fama ejus, utdum mox nalus, Ma-
facta sunt tempore incarnationis, dicens : Commota gis per stellam est nuntiatus.
est. Ecce quomodo audivit de pra_missa tristitia, \'ERS. 15. — « Et posuit tenebras latibuium
191 PETRI LOMBARDI 192
< suum, in circuitu cjus taDernacululnejus : tene- A.pedibus
_ ejus, id est impiiqui lerrena sapiunt, cali-.
< bresa aqua in imbibus aeris. > gine suaemalitiaecaeci,non eum cognoverunt.Terra
El lenebras, id est incarnationis mysteriura, quqd enimest scabellumpedum ejus, quia terreni ad ejus
nobis est profundiim et obscurum, posuit latibulum contemplationemnon eriguntur. Et ascendit super
suum, [Cassiod.] id est secrctum majestatis suae, cherubim,id esl exaltalus est super plenitudinem
quae nube carnis tegebalur : quod tuncaperiet, scientiae,quaeest charilas; ut ad Deum nemo per-
quando videbimuseum facie ad faciem. Tabernacu- veniret, nisi per charitatem; et volavit, quia dile-
lum ejus, id est Ecclesia qu_eei mililat, est in cir- Cloribus suis se incomprehensibilem ostendit, ne
cuilu ejus, id est ei proxima. Et ideo, etsi nondum corporeis imaginibus quaeranteum comprehendcre:
per speciem videt, tamen per fidem. volavildico superpennasventorum, quia incompre-
Vel ila ab illo loco, circumdederuntme, et legitur hensibilitas ejus, superat virlutes animarum, qui-
fexpersona Christi non mutata voce, qui referens bus se velut pennis, a terrenis limoribus in auras
p issionem suam, ait : Circumdederunt me dolores libertalis attollunt. El posuit tenebras tatibulum
inoriis, [Aug.] id est carnis, qui sunt gravissimi. Et suum, id est occultam spem in corde credentium,
torrentes iniquitatis, id est turbae Judaeorum iniquae ubi latel, non deserens eos. El posuit tenebras lali-
ad lempiis motac,sed cito desiturae, sicut pluvialia "- bulum suum, id est obscuritatem sacramenlorum,
flumina. Conlurbaverunt me, id est egerunt ut me in quibus latet. Latuit enim divinilas in carne, re-
conturbarent; et doioresinferni circumdederunttne, missio peccalorum in baplismo, Christus in altari
id est in circumdantibus roe ut perderent, erant sub sacramento panis. Vel, posuil tenebras latibu-
dolores invidiae,qui mortem operantur, ducuntque ium suum, id esl in his tenebrls vilaemortalis latet,
ad infernum ; et laquei mortis, scilicet Judaei, qui ubi per fidem ambulamus,el non per speciem, et
iaclalione juslitiae mala suadent, unde est mors, quod non videmus speramus, et per patientiam
prwoccupaverutitme, utpriores mihi nocerevellent, exspectamus.Et quamvislateat, lamen, labernacu-
quod eis poslea reddetur. Vel ita : Doloresmortis lum ejus esl in circuitu ejus, id-est conversi, in qui-
circumdederunlme, et doiores inferni circumdede- . bus hoc tempore habitat et militat, ambiunt eum
runt me, \d estdolentes de me Judaei, qu_e est eis quasi medium, quia omnibus aeqnaliterfavet, nec
causa mortis interioris, et inferni circumdederunt lamen vident eum nunc per speciem, etiam per
me. Vel ita, circumdederuntmedoloresmorlis, id est Scripturas, quia , lencbrosaaqua , id est obscura
dolores morienlium, seilicet quos solenl pati mo- doctrina esl, in nubibusaeris, id est in prophetis, et
rientes. Et hi dolores, qui circumdederunl me, sunt Q ^ in omnibus praedicatoribus,qui a terrenis elevali,
infixi, alialittera, [Alcuin.] id est pro iriferioriparte inferioribus compluunt verbum Dei. Obscura est,
mea, scilicet humanitatis infirmitate. Et torrentes dico :
iniquitalis, [Gl. int.] id est transitorii impelus YERS.14. — < Praefulgore in conspectuejtts mi-
iniquorum, conturbaveruntme , secundum illud : « bes transierunt, giando, et carbones ignis. >
Cwpil Jesus pavere, etlwdere iMarc. xiv). Et haec Prw fulgorequi erit in conspecluejus, [Aug.] id
omniaideo, quia prwoccupaverunt melaqueimortis, id est in comparationefulgoris, qui erit in manifesta-
est quia pra.occupaver.ti me mortalitas et passibi- tione ejus. Ntmc enim per specultimvidemus, tunc
lilas; sed in tribulatione tnea invocaviDominum, facie ad faciem (J Cor. xm). [Aug.] Ne quis ergo
hoc non mutatur. Et ad Dominummeumclamavi, et putet se esse in futura luce, ideo quia Scripturas
hoc non mutatur. Et Dominusexaudivil vocemmeatn recte intelligit, sequitur, nubes transierunt, quasi
de templo sancio sno, [Aug.] id est de corde meo, dicat obscura aqua est in nubibus, quae nubes, id
in quo habilat; ei clamor meus, qui est, in conspe- est divini verbi praedicalores, transierunt, ad gen-
clu ejus, id esl quem intus habeo in conscientia, tes, non jam in Judaea tantum sunl. [Hier.] Aliler
non coram hominibus, introivitin aures ejus, hoc ab illo loco inclinavit calos, id est praedicalores
non mulatur, nisi quia hic clamor est pro resurre-• D humiliayit a conlemplativa vita ad minislerium
cliorie. Introivit dico , unde clarifieatus sum. Yel1 activae, ut Rachel virum suum Liae concedat. Et
ita : Comniotaest et conlremuit terra. Nam clarifi- descenditipse per eorumdoctruiam in quorumdam
cato Christo, commoti sunt et contremuerunt pec- simplicium notitiam, qui majora capere non valent.
calores ad poenitentiam; et fundamenta montium : Et ideo ait, descendit,vel, inclinavit cwlos,[Alcuin.]
conturbata sunt, el commolasunl, quoniamiralus est: id est humiliavitpraedicaloresad ferendasmolestias.
'iis, Deus, et hoe non mutalur. Et, ascendit fumtts; Et descendil, ipse passus in eis, curii quibus est
in ira ejus, carbonessuccensisunt ab eo, hoc sicut unum. Et ideo in eis dicitur pati, sicut- ipse ait :
ante intellige. Inclinavit cwlos, vel coclum, qualiler EccevenioRotnamilerum crucifigi(S). Sequitur : Et
ira Dei innoluil eis, ct praedictafacta sunt, ostendit,, caligoejus, id est tenebrosi qui etiam persequuntur,
quia, inclinavit coelum, et descenditcoelum, id est: sunt, sub pedibusejns, [Alcuin.] id eslsub ejus po-
humiliavitjuslum, ut ipse descenderet ad hominurai testate. Yel, caligo, id est qui simplieiter credunt,
jnfirmilalem, docendo simplicia. Et caligo est stibi sunl sub pedibusejus, id est ei sulijecti sunt. Sequi-
(5) Ex historia passionis Petri aposloli.
 195 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. XVH. 194
tur : Ei ascendit, [Hier.] quasi in quibusdam' per A j YERS. 16. — « Et misit sagittas suas, et dissi-
ccelos,id est per praedicatores; descenditscilicet in < pavit eos: fulgura multiplicavit, et conturbavit
infirmis. Alii autem sunt iu quibus per eosdeni « eos. >
ascendit. Et hoc esl: Et ascendil super cherubim, Et misit. Quasi dicat: Dominusintonuil et Do-
[Alo.uin.]id est facit quosdam plenos scientia, in mimis itiisit, [Alcuin.] Quasi dicat, non temere
quibus supercminet, sed nec illi penitus eum coni- transibunt, sed missi; non enim transitus apostolo-
prehendunt, quia volavit super pennas ventorum, rum ad gentes semper crat certus, neque rationa-
[Aug.] id est celerilaleroinlellectuseorumtranscen- bilis habitus; ideoqueait, ettnisitsagittassuas, [Aug.]
dit. Et posuit tenebraslatibulum suum, [Alcuin.] id idestevangelislas.cumpennisvirlutumrectevolantcs
est tenebrosis lalenter ulitur, sicut ipse ait per pro- el dissipavit,vel dispersit, hos ad quos misitutaliis
phelam : Virgafuroris tnei esl Assur; ipse vero non eorum essent odor vilaein vitam, aliis odor mortis
cognovit(Isa. x), quia per Assyrium, id est per in mortem (// Cor. n); fulgura etiam mullipiicavit,
Sennacherib,vel Nabuchodonosor,afflixitDeus pcc- id est miracula, quaestupidos reddunt. Unde subdit:
cantes in seJudceos,et alios multos, nec intellcxit ei ccnlurbaviteos.
Assyrius quare vel cujus virtute hoc fieret, sed YERS.17. — < Et apparuerunt fontes aquarum,
tabernacuhim35 ejus est in circuiluejus, [Alcuin.] B ' « et revelata sunt fundameiitaorbis terrarum. >
id esl militessui cognoscunt,quod per malos agitur. El apparueruttt fontes aquarum, [Cassiod.] id est
Sequilur : Tenebrosa aqua in nubibusmlheris. Alia veritas prcedicatorum, qui aquis comparantur,
littera, secundum quoi in Hebrceo habetur, prw quia doctrina alios rigant. [Aug.] Yel apparuerunt
fulgore in conspeciucjus nubes.Hic dislingue, quasi fontes aquarum, salientium in vitam aeternam,qui
dical per ccelos, id esl doctores Novi Teslamcnti facti sunt in praedicanlihus; et revciata sunt funda-
descendit in notiliam minorum, sed ascendit in no- menla orbis terrarum, [Aug., Gl.iut.] id estrevelati
titiam majoriini. Sed per nubcs aetlicris, id est per sunt propheta., id est qui ante non intelligebantur:
propbctas, in quibus nubibus est tenebrosa aqua, super quos credens orbis aedificatur,id est Ecclesia,
[Cassiod.]id est obscura doctrina , non sic ascen- quaedicitur orbis, quia de tolo orbe colligituf. Et
dit, et descendit : quia umbra figurarumtecti, luce bene ail revelala : [Cassiod.]Christo cnim veniente
doctrinaealiis nou irradiabant; sed nubes, quaenon patuil quod divinun tegebateJoquiuro.Inde esl quod
sunl aelheris,idest apostoli, sunt prmfulgore, una in diepassionis illa sacramenta deteguntur in Eccle-
dictio, id est praefulgidae.jIn conspectuejus, id est sia, quaein precedenti tempore XLtecta fuerunt.
vicinius oonlemplanteseum. Et hae nubes iransie- ,„ YERS.18. — « Ab increpatione lua, Domine,
runt, quia praedicatoresde Judceaad gentes transie- « ab inspiratione spirilus iraetuce. >
runt. Hicinunum redigitur lectio. Et ex illis trans- Ab increpaiione. [Alcuin.] Hic fit conversio ad
cunlibus prooesserunt grando el carbones ignis, ipsmn Deum. Cui quasi cum gratiarum aclione Io-
[Aug.]id cst objurgationes, quaa velut grando dura quitur. Quasi dicat: Et omnia facta sunt, o Domine
corda feriunt; sed si ignis charitalis duritiain re- ab increpalione tua, [Aug.] id esttuiclamantis; ap-
solvit, in miti animo fit aqua satians. Et carbones, propinquabit regnum cwlorum (Malth. iv). Et ab
quia illo igne accensa corda reviviscunl. inspirationespirilus irm tuai, id esttui dicenlis : Nisi
« YERS.15. — Et intonuit de coeloDominus, et pxnitenliam egerilis, morte moricmini (Luc. xm),
« Altissimusdedit vocem suam : grando et carbo- [Cassiod.]increpationem vero et inspiralionem ac-
« nos ignis. > cepit Christus praedicalionem,quia per praedicalio-
Et intonuit, quasi dicat, nubes transierunt, et per nem increpabat peccantes, et inspirabat ul timerent
lr:-ns£un_esDominusqui est de cwlo,[GI.int.] id est iram fuluram. Sequilur:
excelsus,intonuitminis, quaesuntdepoenis aeternis; YERS.19.—« Misit de summo et accepit me; et
et Altissimtis,hoc est quod dixerat, de coelodedit « assumpsit me de aquis multis. >
vocemsuam suavem, quce est de praemiisaelernis. D I Misit de summo.[Cassiod.] Hucusque egit de ad-
Yel ila: Inionuit de cwloDominus,[Aug., Gl. int.] id ventu Domini. Hinc agit de temporibus Chrislianis,
esl, de corde jttsti sonuit Dominus, quando ingen- ex persona praesentisEcclesiae,non mutata voce.
tia mysleria loquitur, quae est fidueia Evangelii. Quasi dicat, hoc totum factum est, quia misit Deus
Pcr hoc enim el ipsipraedicatoresfiducialiuspraedi- Pater Chrislum, de summo, id est de eoclo; et ae-
cant, et aud.tores prcedieantibusfidentius credunt. ccpit tne Ecclesiam sponsam , et assumpsit me de
Et Aliiss.dcdil vocem suam, [Aug.]ut in profundo aqnis multis, id est de aquis baptismi [Aug.]. Yel,-
sceculiaudiremus ccelestia.YTel ad lilteram, Dominus aceepitme, gloriosamEcclesiamsicutprius vocando
intottuitde cmlo,[Cassiod.]ut quando visumest to- ex genlibus in haereditatemsuam. Unde subdit; el
nitruum, sicut legitur in Evangelio, Deo palre di- assumpsit me de aquis multis, id est multiludine
cenle : Clarificavi, et ilerum clarificabo eum. populorum[Alcuin.].Yelitamisit Spiritumsanctum,
(Joan. xn). Et Altissimus dedit vocetnsuatn cum qui esl dorium, de summo,id est de allo, quia aequa-
dixit: Hicest Fiiius meus dileclus, in quo mihi bcne lis Patri est et Filio. Spiritussanctus namque unus
complacui (jfaiih. m). Et inde processit, Grando, estDeus cum•Paireet Filio, et donum, quia donari
et carbcnesignis, sicut supradictura est. Sequitur ; polest, et donalur, cum incipit in aliquo esse se
 iq3 PETT-ILOMBARDI 186
cundum charismata gratise,quaecuiri a Patre et Fi- A tneam, [Aug.] id est secundum Justiliam bonaevo-
Ho pariler tribuantur, saepiustamen Spiritus sancti luhlatis, qui dedit per misericordiam ul vellembo-
esse dicuntur, quia ex dilectionenobis praestantur; num, et retribuet mihi hic secundumpurilatem ma-
et Spiritus sanctus dilectio est utriusque, scilicet nuummearum, [Cassiod.]idest faclorum meorum,
Patris in Filium, et Filii in Patrem, amborumque qui dedit ut facerem, educendoin latiludinem,idest
connexio. Sequitur : et accepitme, quasi dicat, fu- retribuit mihi secundum justitiam bonaevoluntalis,
gitivam; et assumpsitme in allitudinemvirtutis, et et secundum opera quse opera sunl post prima be-
boni operis. El hoc, de aquisntultis, hoc non muta- neficia Dei, scilicet fidem et charitalem, quae gra-
tur. Et tuito sine praecedentimerito Deus praestat. [Alcuin.]
VERS.20. — < Eripuit me de inimicis meis for- Deinde pro' illis, scilicet lide et charitale, et ope-
< tissimis, et ab his qui oderunt me : quoniamcon- . ribusexillisprovenientibus,quasi pro meritis bona
< fortati sunt super me. > spirilualia retribuit. Hic in praeseriti, scilicet per-
Eripuit me de inimicismeisforlissimis, id est de- severantia, et alia. Undesubdit:
vitiisquaesuper inimicos omnes nocentje. ab hisnui YTER». 24. — « Quia custodivi vias Domini,,nec
oderunt iniquilaiem, [Alcuin.] id est ab exterioribus « impie gessi a Deomeo. >
inimicis hominibus, scilicet et dcemonibusquod ne- B I Quiacustodivi, [Aug.]quasi dicat: hoe retribuet,
cesse est; quoniamconfortati sunt olim super me, quia custodiviviasDomini, ut latitudinem operum
[Aug.] quandiu sub ipsis eram, ignorabamDeum. longanimitas consequatur perseverandi, nec impie
Et agit de se secundum statum ante conversionem. gessi, recedendo a Deo meo. Vel ita, et retribuct
Secundumquid sunt eonfortati? Ecce Dominus secuiidunvjjuslitiainmeam, el secundum
VERS.21..— < Prsevenerunlme in die affliclionis puritalem manuum. mearum, [Alcuin.] id esl retri-
< mece,et factus est Dominusproteclor meus. » buel mihi secundum quod sum justus, et purus,
Prmvenerunlme, id est prcevalueruntmihi, in die id esl innocens.Justus sum, quia custodivivias Do-
afflictionis.tnem,[Gl. int.] in lempore meaecarnali- mini. Purus sum, quia uon impie gessi, recedendo
talis. Vel iniraicos,et odientes dicit persecutores, tit a Deomeo. Ethocutrumqueideo, quia consideravi
agit Ecclesia de se, secundumstatum post conversio- judicia Dei, tam praesentia quam futura, et vidi
nem, dicens : [Aug.]eripuil mede inimicismeis, qui justa et inventajusta non repuli, id est placuerunt
milii invidebant, jam volenli eum; fortissimis,quia .mihi, et sic cuslodivi; et hoc est quod ait :
prcevaluerunttemporaliter ad afiiigeridamet perver- YERS.2&. — « Quoniam omnia judicia ejus jn
tendam hanc temporalem vitam meani; et ab < conspeclumeo: el justitias ejus non repuii a me. >
his qui oderunt me, quia volo eum. Dico, eripuit Quoniamotttniajudicia ejussunt in conspectumeo,
per hoc, quoniatnconforlati sunt superme. Per hoc [Aug.]id est praemiajustorum, pcenasimpiorum,fia-
enim magiseripuit, quod illi sunt confoiiati. [Cas- gella corrigendorum,tentationes probandorum sem-
siod.] Cum enim affligitur Ecclesia, magis crescit. per attendoet perseveranticontemplationeconsidero;
Et prmveneruntme, [Gl. int.]id est priores mihi no- etjustitias ejus, [Cassiod.]id est illa judicia invenla
cuerunt, a simili currentium, et boc non in tempore justa, non repuli a me, ut facit ille qui sub sarcina
gaudii, sed in die afflictionistnem,idest in tempore eorum deficit, revertens ad vomitum. Velqui fragi-
camis quo, [Aug.] scilicet mortale et laboriosum litate carnis superatus, dhnittit quod coeperat. Se-
corpus gero, et factus est protector meus Dominus quitur:
conlra miserias et voluptates. Sequitur: YERS.26. — < Etero immaculatus cumeo; et
VERS. 22. — < Et eduxit nie in lalitudiKem, < observabo me ab iuiquitale roea. >
< salvum me fecit, quoniamvoluit me. > Et ero. [Cassiod.,Gl, int.] Quasidicat: Itaolimvixi,
Et eduxil.Quasi dicat: Cum carnalespatiebar an- et sicut coepi, ita et poslmodiunerocumeo, Id est ei
gustias, eduxilmeDeus lalitudinemspiritualeracon- adhaerensimmaculatus,[Aicuin.]non ita quodpror-
tra anguslias carnis, ut me dilataret, merito et D ] sus sine macula sim, [Cassiod.] scd quia observabo
numero. [Cassiod.] Per mala enim dilatatDeuscha- tne ab iniquitate mea, ne ilerum cadam per pecca-
ritalem; per saevitiamquippe malorum merito cres- tum morlale, quod est mors beati. Sequitur:
cit Ecclesia. :Et merito sa.tiumme fecit quod fuit, YERS.27. — « Etrelribuet mihi Dominussecun-
[Cassiod.] quandoad lidemvenit. Ut enim infidelilas < dum juslitiam mearo, et seeuudum pmilatem ma-
mors animaeest, ita et vitaejusdemfides est. Unde : < nuum mearum in conspectuoculorumejus. >
Juslus meus ex fide vivil(Hebr. x). Et hoc totum El retribtiet mihi. [Cassiod.] Supra "dixit sibi
fecit quoniamvoluit me, antequam ego euni vellem, relribuendum in prcesenli pro fide, ct charitale et
id est gratis clegil me. operibus; hic, in fuluro; et addit pro eisdem
VERS.23. — «Et relribuet mihi Dominus secun- sibi retribui, ubi etiam pro perseverantiaclonga-
« dum juslitiam meam, et secundum puritalem nimitale prceniium reddetur, quae sicut
supradi-
« manuum mearumrelribuet mihi. > ctum est, pro fide et operibns in pr_csenti reddi-
Et retribuct.. [Gl. int.] Quasi dical: Haec omnia tur. Et hoc est, et retribuit mihi, in futuroJOouiinuj
gratis dedit, scilicet lidein el charitalem.,Sed post, secundum justiliam meam, et secundumptirilaiem
retribuet mihi hic in praesenli secundumjustitiam manuum mearutn, [Aug.] jam itaque non soium
197 COMMENTARICM IN PSALMOS.— PSAL. XVII. _„8
propler lalitudinem fidei, qu_eper dileclionem ope- A intelligitur quod cum sancto sanctus eris, scilicet
ratur (Gal. v), sed etiam propter longanimilatero, sanctificans eum, quia intelligeris; cum sancto
retribuel mihi, qui sum in conspectuoculorumejus, sanctus, quia tu sanctificas, et qua inteliigitur,
[Cassiod.] hoc dicere solis justis convenit, ut sicut quod cum viro innocente innocens eris, quia nulli
illi semper Dominum contuentur, ita Dominusjugi- noees, sed funiculis peccalorum suorum quisque
ter eos respiciat. Yel determinal quid Deus sibi re- constringitur; et cum electo electus eris, id est ab
tribuet, illud scilicet quod est in conspeclu oculo- eo quem eligis eligeris; et cum perverso perverte-
rum ejus, [Aug.] non quod homines vident, sed ris, id esl perverso perversus videris, quia dicunt
quod Deussolus, quia quae videntur ab hominibus mali : Non est recta via Domini lEzech. xvin). Et
temporalia sunt, quce non videntur aeterna sunt hoc ideo,quoniam populum humilem salvumfacies.
(II Cor. xiy), quo pertinet altitudo spei. [Aug.] Hic perversum eis videlur, quod coniitentes
VERS.28. — « Cum sancto sanctus eris, et cum peccala salvas, quod oculossuperborumhumiliabis.
« 36 vu*°innocente innocens eris. > Hocnon mutatur.
Cutnsanclo sanctus. [Alcuin.]' Dixerat sibi retri- VERS.31. — < Quoniam lu illuminas lucernam
bui secundum justitiam suam, nunc ut videatur < meara, Domine Deus meus, illumina tenebras
gralia cum libero arbitrio, ostendit quomodo ha- B t meas. >
beatur justilia, et iit conversio ad Dominum, quasi Quoniam tu illum. [Alcuin.] Quod snpra enuntia-
cuni gratiarum actione. Quasi dicat : Etsi dixi: vit de quibusdam meuibris electis et sanclificatis,
Retribuet mihi secundum justiliam meam, lamen, hic orat de aliis, [Cassiod.] el ila progreditur Ec-
o Domine, tu eris sanctus cum sanclo, id est adju- clesia. Affirmavitenim supra quod sanctificat san-
vas sanctum in sarictitate, [Hier.] quia sanctus es ctos; hicprecalur ut illuminet alios qui suntiene-
nalura, et alios sanctificans gratia, et cum viro in- brce, loquens ad Palrem sic: 0 Domiue,Pater, qc.i
nocenteinnocenseris, id est innocentem adjuvas in es Deus meus, lu illuminas lucernam meutn, id est
innocentia, quia innocens es. apostolos; et alios primitivos. [Cassiod.] Lucerna
VERS.29.—;« Et cum electo eleetus eris, et cum enim fuerunl prcedicalores, in quibus fuit Jux, id
« perverso perverteris. > est cognilio veritatis, qua illuniinaverunt alios,
Et cumelectoelecluseris, [Aug.]id est ab eo quem sicui lucema lumen liabet in testa. Unde Apostolus:
eligis eligeris el cum perverso perverieris, [Alcuin.] Habens thesaurum istum in vasis fictilibus(II Cor.
id esl perversum pervertis, id esl perverti sinis. iv). Et quoniam illuminas lucernam meam, id es»
Nola quod seeundumduo judicia, occultum, scilicet prcedicatores. [Alcuin.] Per eos illumina lenebras
quodnunc agitur, et manifestum quod erit infuturo, meas, id est eos qui adhtic sunt in tenebris. Tene-
dupliciler Deus retribuit bonis el malis. Hic enim bras dico meas, quia licet sint in tenebris mei, ta-
relribuit ut justus justificetur,et qui in sordibus est, men suut pr&.deslirialione.Yel ita, ut non fiat dis-
sordescat adhuc (Apoc.xxu). Unde hic dicit: Cum tmctio inter lucernam el lcnebras, [Aug.] sed idem
sancto sanclus eris, et cum perverso perverteris. per utrumque significetur, ex alio quidem et ex
Et in futuro retribuet prcemium bonis, et poenam alio. Lucerna enim dicimur, quia non habemus a
malis. Unde ibi ait: nobis lucem, sieut lueerna a se non lucet; tenebrae
VERS.50.— « Quoniam tu populum humilem sal- vero dicimur, quia vitiis nostris tenebrosi sumus.
> vuiri faeies ; el oculossuperborum humiliabis. > Et est, quoniam tu illuminas lucernam meam,
Quoniam lu populum humilem. [Cassiod.] Quasi Domine, id est quia nostrum Iumen non esl ex
dieat: Hic ila facies bonis et malis, ct hoc ideo nobis , sed a te, o tu qui es, Deus meus, illumina
quoniam in futuro tu populum humilemsalvum fa- tcitebras meas, id est nos qui peccatis noslris tene-
cies, ei oculos superborum, [Aug.j qui ignorantes brcesumus.
jusliliam Dei, suam volunt constiiuere (Rom. x), YERS.52.— < Quoniam in te eripiar a tentalione,
humiliabis, [Cassiod.] quanto plus alli sunt. YTeljji el in Deomeo transgrediar murum. >
ita, cum sancto , el loquitur hominibus. Quasi di- Quoniam in te. [Aug., Gl. int.] Quasi dicat: Te
cat: Sicut ego ero imroaculalus ctim eo, similiter rogo, et mcrito, quoniam in te, id est per te eri-
mutat
tu, quicunque es, cum sancto, scilicet cum Chri- piar a lentatione diaboli. [Cassiod.] Deinde
in
sto, qtti est Sanclus sanctorum, id est ipso donante personam ex gaudio dieens, et in Deomeo, non
eris sancitis, et cum viro mnocente, scilicet Chri- me, transgrediar murum, [Aug.] quem inter homi-
sto, eris innocens, et cum eleclo, scilicet Chrislo , nes et CCCIUIE peccala exstruxerunl. Et nota quod
eris eleclus, et cum perverso, diabolo, perverteris, non ait diruam, sed iransgrediar. [Cassiod.]Diruere
Dei transit
id est perversus eris. Et est argtimenlum a con- enim penilus non polest honio, sed ope
victu, quia ex convictu mores formantur: et qui murum, id est obstaculum peccatorum.
— « Deus meus , in.polluta.via ejus ;
ab ea (Eccli. xin). Et hoc \TERS.55.
tangit picem, inquinatur
lotum ideo, quoiiiam tu, Domine, populum humi- « eloquia Domini igne examinata; protector est
lem salvum facies. Velita : Cum sancto sanctus eris. « omnium sperantium in se. >
dicat: Occultum est quod sauctis in futuro Deusmeus, quasi dicat: Vere in te, o Deus, eri-
Quasi de contradict.0-
relribues. [Aug.]Est etiam occulta profunditas qua piar, quia lu Deusmeus eripies me
 199 PETIU LOMBARDl 200
^ opera bona>[Aiig.]Praecmxit dlco 'titritif.';'ut fortis
nibus populi. [Gassiod., Alcuiri.] USquiehiiric orilo ^A
lilterae extendilur: ccetera interponil ad eommen- sim, et ioquitur hic Ecclesia. Sequitur: Et posuit
dationem ejus, mutata persona, de.eo loquens aliis immaculaidmviam theam, scilicet charitatem qua
sic;-.Deus meus eripiet. Et via ejus est impolluta, ad illum ascendam. Sicut enim immaculata esl fi-
id est non incedit nisi per mundam viam, [Aug.] des, qua ad me venit, sic charitas qua ad illum va-
quia non venit in homines, nisi mundent viam fidei, dam. Sequitur: ipseest
qua veniat, quia impollula est via ejus. Unde : Pa- VERS.56. —« Qui.perfecit pedes meos lanquam
rate viam Domini, rectas facite semitas Dei nosiri < cervorum, et super excelsa statuens me. >
(Isa. XL);Et alibi clamat propheta : Eligitelapides Qui perfecit pedes meos, [Aug.] id est amorem
deptaieis (Isa. LXII). Inde est quod in prcecipuis meum, quo vado ad eum tanquam cervorum, id est
solemnitalibus templa manufacta mundantur et or- ad transcendenda spinosa, et umbrosa impliea-
nantur, ut magnus sacerdos cum processione in- menla saeculi.Et ipse est staluens me super excelsa,
trel, ita el tu adorna thalamum mentis, ut aeternus id est in coclofigit cordis mei intenlionem. Et ipse
sacerdos cum pleniludine gratiarum ad te introeat, est
. teque paulalim procedere de virtute in virtutem VERS.57.—< Qui docet manus meas adprcelium;
faciat. Sequilur, et eloquia Dominisuntexaminala D 13< et posuit ut arcum sereum brachia mea. >
igne, [Aug.] id esl igne tribulationis probantur. Et [Aug.J Qui docet manus meas ad prwlium con-
Dominus proteclor est omnium sperantium in se, id., tra vilia etdcemones, id esl docet operari nos ad
est eos qui sperant, non in seipsis, sed in illo, non superandos hosles, qui iter cceli claudere nitun-
consumet Iribulatio. Et bene prius de fide, post de lur. Deinde mutans personam, subdit, et posuisti
speagit, quia spes sequitur fidem. [Cassiod.] Ad- vl arcum wreumbrachia mea, id est dedisti mihi in-
dit, omnium : nullus enim exeipitur, nisi qui spe- fatigabilem intentionembonorum operum etmorum.
rare non vult. Vel ita : Deus meus. Quasi dicat : VERS.58.— < Et dedisti mihi protectionem sa-
In Deo meo transgrediar. Deus enim meus hoc ha- < lulis tuce: et dextera tua suscepit me. >
bet, quod via ejus est impollula, [Alcuin.] id est Etdedisli mihi protectionem salulis ium, [Aug.]
quod ipse est via, qua itur ad ccelum, impoliuta, id est protexisti me ad salutem, quia non sufliciunt
[Bier.] Vel hoc habet quod via ejus, qua venit iri prcedicta nisi adsit protectio Def; et dexiera tua,
mundum-est impolluta, id est sancta et immaculata id est favor graticetuae, suscepit me.
virgo Maria: et secundnmhoc ordo litterse non re- VERS.59. — « Et disciplina lua correxit me in fi-
spicit ad inferiora. Sequitur : Et eloquiaDomini, < nem, et disciplina tua ipsa me docebit. >
id est Christi, sunt igne, Spiritus sancti, exanii- c Et disciplinatua, [Alcuin.] quasi dicat, proteges,
nata. [Cassibd., Alcuin.] id est quidquid dixit non utique ut nihil patiar, quod tamen est ad pro-
Spiritu saricto examinatum est, id est utile et ho- fectum. Et, id est quia, disciplina tua correxit, vel
riestum, ut sapiens quidquid dicit, prius apud se di- direxit, vel erexit me in finem, id est correctio tua
judieat. non sinit deviare, [Aug.] ut quidquid ago, in enm
YERS.54. — « Quoniam quis Deus prceter Domi- finem reseram, quo libi cohaeretur; .. diseiptina
« num? aut quis Deus prceterDeumnostrum ? > tua ipsa me docebit melioribus insistere, [Gl. inl.,
Quoniam quis, quasi dicat, Deus meus, el bene. Aug.] id est eadem disciplina docebit me perve-
Quohiam quis alius Deus est prwier Dominum,id nire quo direxit, nec ^impediuntcarnales angustice.
cst nisi ille qui est in rebus mundi Dominus? aut Quia
quis Deus. est prmter Deum noslrum? [Cassiod.] id VERS.40. — < Dilatasti gressus meos subtusme,
icst qrii in Judaeanatus est? non dii gentium. Hoc < et non sunt infirmata vesligia mea. >
dicit contra paganos, qui multos sibi fingunt dcos. Dilatasti gressus meos sublus me, [Aug.] id est
Vel ita, quoniam non mutatur junctura, quasi di- quia latam fecisti charitatem hilariler operantem,
catfAug.] di/_o,Deus,quoniam quis, alius est, Deus j_ -. etiam de his qucesub me sunt, scilicet de morlali-
praeter Dominum nostrum, cui ex debito servimus. bUs. rebus et membris. Et non sunt infirmata per
Aut quis est Deus propter DeUirinostrum, quempost mala mundi vesiigia mea, id est itinera, vel si-
bonam servilulem, tanquam h_ereditalemseparatam gna, quae imitaturis reliqui. [Alcuin.] Ex his ver-
filii possidemus. bis palet quod tribulalio esl correclio, et doclrina,
PARS11.VERS.55.—<Deus qtii praecinxit me vir- et diiatio, et confirmatio. Non sunt infirmata, dico,
« lule, i?tposuit immaculatamviam meam. > sed
Deus qui prwcinxit. [Aleuin.] Pars terlia. Adhuc VERS.i\.. —« Pcrsequar inimicos meos, elcom-
pr_eter communia commendat eum per specialia. « prehendam illos: et nnn convertar donec defi-
Dixerat enim quod proleclor est, et adjutor, nunc « ciant. >
specialiter docet qualiter et in quibus sil adjutor Persequar inimicos meos, [Aug.] id est carnales
ct protector. [Hier.] Quasi dicat: Bene dixi, Deus affectusmeos, et comprehendamillos , ut absuman-
meus. Deus enirii est ^tii prwcinxilme, id est prce- tur, non illi comprehendant me ; et non convertar
armavit. \Tel, praecihxit, a siniili currentis, ne ab bac inlenlione donec deficiant a rebellione, qui
Cucules siiuis cupiditaiis, imccdiant grcssus, id est modo obstrcpunt.
 201 COMMENTARIUM IN PSALMOS.'_- PSAL, XVII. ".'._.__.
YE»S.42. — « Confringam illos, nec poterunt.A VERS.«4. — <Et inimicos meos dedisli mihi rioi-
< stare: cadent subtiis pedes meos. > « sum, et odientes me disperdidisti.t
Confringam iltos, nec poterunt stare, id est.non Ei inimicosmeosdedistimihidorsum, id est fecisti
durahunt adversum me; cadent subtus pedes meos, ut me sequerentur, el odientesme, [Aug., Gl. int.]
id est praeponamillis amores quibus itur in aeter- id est perdurantes in odio disperdidisli per univer-
nitatem. Et hoc tolum est ex eo quia, sum orbem. Ubi, id est in qua dispersione.
YERS.45. — < Et praecinxisti-mevirtute ad bel- VERS.45. — « Clamaverunt, nec erat qui salvos
< lum : supplantasti insurgentes in me subtus < faceret ad Dominum; nec exaudivil eos. >
< me. > [Aug.] Clamaveruntad alios deos, necerat qui sal-
Prmcinxisti me virtule ad bellum, [Aug.] id est vos faceret eos. Alius enim non polerat; quis enim
fluentia desideria carnis virtute strinxisli, ne in salvos faceret, quos tu non faceres? Poslea, clama-
pugna praepedirer. Supplantasti insurgentes subtus verunt ad Dominum, nec exaudivit eos, id est non
me. Haecverba capili Chrislo conveniunt, 37 in indicavit eos dignos exauditione. Ac si diceret _
cujus etiam persona potest totum intelligi ab illo Alius enim non potest, tu non vis salvare, quia non
loco, Deusquiprwciitxitme virtute. recedunt a malitia sua.
PARS.H.—[Cassiod.]Tertia pars ubi Christus de 'B YERS.46. — < Et comminuam eos ut pulverem
virtute ac potentia sua agit, dicens: Deus Pater < ante faciem venti, ;ut lutum platearum delebo
est, qui praecinxit me virlute, per hoc notat di- - < eos. >
gnitatem et fortitudinem, quod ei convenit qui po- Et comminuam. [Gl. int., Alcuin.] Quasidicat:
testate sua judicabit mundum; et posuit, id est fir- Disperdidislieoset praeterdispersionemcomminuam
mavit viatn tneatn immaculalam, id est sine pec- eosut pulveremantefaciemvenli, idest auferam vir-
cato, qui perfecit pedes meos tanquam cervorum. tutes ut cedant omnivento doctrinaeet suggestionis,
Sicut enim cervus spinas et humana loca transilit, et ita factum est, [Aug.]quia aridi sunt, sine imbro
sic et Chrislus vitavit spinas et foveas peccatorum. misericordiaeDei, ut elati et inflali superbia, a spo
Et superexcelsaest staluensme. Quasi dicat: Sicut firma,quasi a soliditateterraerapiantur. Ecce eadenj
cerwis pelit alta, ita Christus super omnes creatu- operalio Patris et Filii. [Alcuin.] Supra enim dixe-
ras conscendit. Et ipse est qui docet, ab imminen- rat Patri, disperdidisli. Hic ait, comminuam.Et ut
libus insidiis me cautum faciendo, manus meas, id lutum platearum deleboeosj [Aug.] id est deleboeos
est opera vel volunlales, ad prmlium contra diabo- ut luxuriantes et lubricos, per lalas vias, quae du-
lum, et posuil ul arcum wreum brachia mea, id est /_ cuntad mortem.
dedisti mihi irremissibilem forlitudinem. [Alcuin.] VERS.47. — < Eripies me de contradiclionibus
Et hcecest similitudo rei, quce non est. [Cassiod.] < populi, constilues me in capul genlium. >
Yel brachia Christi sunt prophetae et apostoli, per Eripies me. [Aleuin.] Hic item ex persona capitis
quos operatur, qui sunt arcus aereus, quia praedi- Christi accipitur, quasi dicat, de illis ita, [Aug ]
cando non mollescunt, sed seniper fortes, verba sed eripies me de contradiciionibuspopuli, Judaeo-
salutis jaculanlur. Et dedisti tnihi proteclionemsa- rum, qui dixerunt : Si dimiltimus eum sic, lolus
tutis tum, id est gloriamresurrectionis, eldextera sci- mundus post eum ibit (Joan. xi); et constitues me
1icet lua suscepit me, id est potentia deitatis quae in caput gentium, id est ut sim capul gentium. Et
me hominem in alluni conslituit; el disciplina tua vere, quia
correxit, yel, direxit me in finem el dis. etc, hoc VERS.48 — <Populus quem non cognoviservivit
quantum ad eflectum,quia .ffectus correcti et docti <mihi : in audilu auris oberiivitmihi.>
fuit in Chrislo, qui tamen nec a malo correctus, [Aug.] Populus gentium quem non cognovi,id est
nec quod ignoraret doctus fuit. Dilatasli gressus non visitavi corporali prcesentia,vel in lege et pro-
meos subtus me, id est opera etiam inferioris na- phetis, servivit mihi, in auditu auris obedivii mihi,
turae, scilicet humanilatis notificasti per munduin, ]D [Hier. Aug.] Oculisquidemnon vidit, sed per prae-
et non sunt infinnaia vesligia tnea, id est signa quae dicatores obedivil. [Alcuin.] Nota quod in hac serie
reliquit imitaturis. Et quia ila me virtule firmasti, continelur exaltatio gentium, [et depressio Judceo-
persequarinimicosmeos, [Hier., Alcuin.] id est Ju- rum, de quibus subdit:
daeos,arguendo eos, et diversis afflictionibus fati- YERS.49. — <Filii alieni mentiti sunt mihi: filii
gando,'elcomprehendamillos,id est veris rationibus < alieni inveterati sunt, et claudicaverunl a semitis
circumveniam. Et non convertar ab islo' opere, « suis. >
donecdeficiant,arebellione; confringamiliot, [Cas- Filii alieni.jQuasidicat: Populusgentiumobedivit,
siod.] id est diversis miseriis affligam; nec poterunt [Alcuin.] sed filii, id est Judaei, quos 'enutrivi et
tlare, adversumme, et cadenl subtus pedes meot, id exaltavi, facti alieni, mentiti sunt mihi, id est ad
est subjiciam illos mihi.Et hoc ex eo quia prmcin- meuin honorem. Unde alibi: In multitudinevirtutis .
xistimevirlute ad bellum, contra daemoneset Ju- tuw mentienlurlibtinimici tui. (Psal. LXV.)Vel ita
daeos.Et supplantastiinsurgentesin me,ut sint subtus Filii non mei dicendi, [Aug.] sed alieni, id est Ju-
tne, [Aug.]id esf decipi fecisli insequenles me, ut dcei, quibus dicitur : Vot ex palre diabolo eslis,
mmisubessent, qui superesse volebanl. {Joan. vin.) Mentiti sunt mihi. De quibus Isaias ,
P_.T_.OL.CXCI. .7
/203 .."';•'•'PETRILOMBARDI , 204
Vmgentipeccairici,filiisdlienis populoplehopeccalis!A Christi, [Aug.] Id esf admirabilesfacit salutes, quas
(Isa. i) [Hier.] Prius enim Judceifilii.dicebanturpro salutes ejus Filius dat credentibus. Et Deus, dico
facit misericordiath christo suo
prcerogativa patris, sicut per Moysendicit-ad Pha- faciens, id est qui
.raonem : Dimilte primogenitum meum Israel. David, id est ipsi liberalori manu forti, qui vicit
[Exod. iv.] Sed per peccatum facti sunt alieni. Et mundum hunc; et semini ejtis, id est eis quos
repelit ut exprobret,/i(.i alieniinveteralisunt, [Aug.] credenles in Evangeliogenuit. Et hoc, usque in s~-
id est m veleri homine remanserunt, quos innovare cutum, id est sine fine. [Hier.] Yelex persona Christi
veni, et claudicaverunl. Quasi dicat: Unb pede de- capitis loquentis ad Patrem accipi potest ab illo loco,
biles, quia Yetus Testamentum tenentes, et Novum o Deus Pater, lu es qui das tnihi vindictas de Ju-
, respuerites, claudi effeclisunt, unum pedem haben- daeis, et subdis populos,id est gentes, sub me. Tu
tes, altero carentes. Et in illo etiam quain habent dico, libeiator meiisdeinimicismeis, [Aug.]Judceis,
claudi sunt, quia claudificaverunt, etiam a semitis iracundis, in passione clamantibus : Crucifige, cru,-
suis, id est etiam inveteri lege sunt claudi, sequen- cifige (Joan. xix). Et ab insurgeniibusinme, patien-
tes polius suas traditiones, quam Dei. tem, exaltabis me, resurgentem, vel ascendenlem, et.
VEHS.50. — « Yivit Dorainuset benedictus Deus a viro iniquo, id est a regno eorum iniquo, eripies
« meus, et exaltelur Deus salutis mece. > me. Propterea confitebortibi in nalionibus, Domine,
VivitDominus.[Cassiod.] Quarta pars, ubi exsul- id est gentes per me confitebuntur tibi; et notnini
tans Ecclesia, summatim munera Dei laudat, quasi tuo psatmum dicam, id est latius innotesces bonis
dicat, el quia praedictaDeusfacit,patet quod Domi- operibus meis; tnagnificans, interpositis verbis ca-
nus vivit, quia vivificat omnia etbenedictus est Deus pilis redit Ecclesia ad id quodcoeperat,quasi dicat:
tneus quia omnia benedicit. Et ideo exaltetur Deus Exaltetur Deus. Deus dico, magnificanssalutes re-
salutis mem, id est toto orbe credalur. Vel ita : gis ejus; el faciensmisericordiamchristosuo David,
Vivit Dominus,quia praesensest in corde meo firma et seminiejus usque in smculum.Haecnon mutantur.
iide mihi visus. Et benedictus sit Deus meus, id est COLLA.TIO INrSALMUM XVII: « DILIGAM TE.>
laudatus sit. Et exaltelur Deus salutis meae,[Aug.] YERS.4. — Laudans invocaboDominuin, Hiero-
id est det niihi salulem in excesso, nonin imo, id nymus, Sanctes, Munsterus, interpres pro Caje-
est coelestem,elnon temporalem. Non enim lerreno tano, Campensisdicunt, laudatum, seu laude dignum
salu- invocaboDominum,;texlustainenin Campensihabet,
more de Deo salutis mece sentiam, n.ee ipsam laudibus cutn cano Dominum; Pralensis, laudatus
tem terrena, sed in excelsode illo sperabo. Deinde invecabo, etc. Septuaginla et Pellicanus, laudans.
converso sermone ad Deuin, ait: In Hebr. sunt peniltis eaedemlitterse, quando signi-
G iicatur laudans aut laudalus. Apices laciunt distin-
VERS.51. — « Deus, qui das vindictas mihi, et
sub liberalor meus de inimi- ctionem, nam hh~~'0potest legi hbrfiZ MEHULLAL,
« subdis populos me, id est laudatus, vel h~TTaMEHALLEL, id est lau-
< cis meis iracundis. > dans. Cumque Hebraeicasuum deflexione careant,
Deusqui das, quasi dicat: Benedicere Deumhor- effectumest ut quidain yerlerint, laudatus invocabo,
tor et merito, quia tu Deus es qui das, dicit Eccle- quod niinus congruit: alii, laudaluminvocabo.Pro-
mihi subdendo mihi populos. pter punclorum quoque aliam prolationem, potuit
sia, pindictas, [Aug.] reddi laudans, quomodo legimus. Sed et Chaldaeus
Unde quasi exponendosubjicit, et subdis populossub inlerpretatur, infer laudanduni ego orabo coratn
me. [Cassiod.] Pia vindicta est, dum rebellis subdi- Deo.
liberalor meus de inimicis YERS. 9. — Jra.its est eis. Faber censet prono-
lur. Tu, dico, existens
sed iracundis. men eis redundare. Heb. legilur h mn HARAH LO,
meis, non qualibetcunque, Major quod significat iratus est ipsi, si adverbum reddas,
jcloria est a ferventibus malis liberari. ut respiciat terram de quapaulo ante, ac ila Nebiensis
YERS.52. — «Et ab insurgentibus in me exallabis Chald_eusqueinterpres. Yidetur tanien reclamare
< me, a viro iniquo eripies me. > quod terra in Hebrceofemininigeneris sit,quanquam
Sanctes, Pratensis et Munsterus accipianl, ut
Et ab insurgenlibusitt tne exaltabis me. [Cassiod.] Deus ipse sit iralus. Hieronymustamen juxlaHebr.
Quia quanto allius insurgit in iram, tanto amplius ;Dhabet nobiscum, iralus es't eis, si niodo codices
exaltalur ille qui pertulit. Et aviroiniquo, [Rem.] noslri veri sunt. Quo cognoscaslegisse~zh LAMO , id
est eis. Yolebam huc ipsum.ceu perpusillumpraeter-
i.d cst a quolibet sehismatico eripies me. eo quod nibil turbat sensum, nisi invenirem
YERS.55. — « confilebor tibi iu nalio- ire,
Propterea qui vellent transfigere yeru.
« nibus, Domine, et nomini tuo psalmurtidicam. > YERS.15. — Allissimusdedil vocemsuam, grando
carbonesignis. Hic Faber et Caecusreprehendunt
Propterea,\Rem.] id est propterea qucedicla sunt et locutionem , cunr secundum
tibiin nalionibus,Domine, et lau- tanquam incongruam
superius, confitebor morem Latinitatis debeat recte dici, dedit vocem
des et peccata, et nominituo psatmumdicdm, [Aug.] suatn, grandinemet carbonesignis, appositjve per
id est latius innotesces bonis operibus meis. quartum casum. Quasi*vero non possit subaudiri
verbum descenderuni, ut indicat Munslerus, et in-
\TERS.54. — « Magnificanssalules regis ejus, et Pratensis et Sanctes. Et licet Hieronymns
telligunt
« faciens misericordiam chrislo suo David, et se- vertat per accusandi casum, lamen aiteram versio-
i mini ejus usque in saeculum.> nem roinus rejiciebat : quod liquet ex traclatu-ad
safu.es.Ordo litterae ad illud Suniam et Fretellam, ubi respondet cur istum ver-
Magnificans respicit siculumgrando et carbones ignis, secuudo non ha-
praedicium,exaltetur Deus salutis meae.Deus dico, beant Grceeiinterpositis duobus versibus. Sed scien-
'
magnifieans, id est qui magnificatsalutes regis ejus, dum, inquit 38 quiade Hebraico, el de Theodotionis
 __&D COMMENTARIUM IN PSALMOS,—PSAL. XVIII. 9(\p
editione, in LXX interpretalione sub asterisco ad- A j bum Heb.. n_J. IKACH , vel r__, AKACH , inierdun.
dilum sil. notat afflixit, unde descendit parlicula hic posiu
YERS.52. — Quoniamin te eripiar a tentalione. iT_y ANAVAH, eoque non oilieit ut itidem signilicet
Hieronymusjuxla Heiuceosin le curram accinctus, alllictionemqua alioqui a Deoprobamur cum man-
quem sequitur Pellieanus. Alii iransferunt, conle- sueludine. Quos enim diligit arguit, etomnem filiunj
ram turtnatn, sen exercitum, seu tnilitum cuneum; flagellatquem recipit. (Hebr. xn).
Septuaginta,aperueruntilliusmetaphorwinteliectum. YERS..9. —Claudicaverunta semilissuis. Priniam
Sed et cum TU GADAD, signet accinctus est ad particulam ferme ponit eamdem Hier. nerope con-
irwlium, Hieronymus accepit participium TVU trahenlur. Pellicanus quantum ad utruroque om-
non ut est nomen, quando legitur TVT_U >id est nino est nobiscum. Caeleridicunl, liinebunt, vel
accinclioad prwlium,quceaptissime respondet ten- expavescent;Nebiensis, cingentur; Cha_da_iispara-
lationi, quceprobat hominem et ad prcelium ciet. phrastes, migrabunl de prmtoriis suis. Nec tarocii
SiquidemJob. vu: Militiaesl vita hominissuperter- dilliteritur praesertim Munsterus quin verbum He-
ram. Proinde non erat quod hoc in loco taxaret edi- braicum ~n~~HARAG possit accipi per inelachesin,
tionem Faber, qui vull solumillud referri ad Chri- loco "ijn HAGAR, quod significat ctaudicareaul cotu
stum, qui expeditus ad DeumPatrem ascendit. Sed trahi, eodemteste in suo lexico. Postea illud quod
debuit adverlere unitateui corporis et capitis, ob sequitur, a semilissuis, IraiisferuiUa ctausuris, pe-
quam transitus idenlidemari allerutrum, pro more netralibus, carceribus, vel talibulis; Hieronyuius,in
Seriplurae sacraefit : qnem morem crebrius docet angustiis suis. Cum autem hic locus interprele Au-
Augusiiiius,qui eliam in praesentiainterpreiatur de ___ gustino et Hieronymo, significel Judceos, sensum
nieinbris. spiritualem relinqucntes, et legis litterceac obscr-
YERS.57. — Posuisli ut arcum mreum brachia vantiis carnalibustolos adha.ienles, ne carceres et
msa. Nec dissiriet Hieronymusjuxta Hebraeos.Cae- clausureeintelligereniur, ut ad verbum sonant, se~
teii convertuiitintelligentiamtraducentes, coniriius mitas maluerunl dicere inlerpretes, quibus inlelli-
eslnrcuswreusbrachiistneis.Yocuiam,quaeponuntur gerentur perfidi Judcei, uno pede contiacti, deli-
in Hebr. rinro KIIIATAH , siiniunt deflexam a ra- cientas a vero Scriptur_e spiritu, ut jani nmi
dice nnn HATATU: lnterpretes LXX cum' Hiero- ambulent, nisi in supetiicie luLricalitterce,quceoc-
nymo, dediixerunt a themate nru NAHAH, id est cidit (II Cer. m): quod properooduiiiinntiebat Ilie-
duxit, ut liltera nim, sil radicalis, et legalur r.'n__ ronyrous dicens, in angusiiissuis. Quid enim an-
KAIIITA, signiliceiquedtixisti, sive ut verlit Pellica- gustius quam Scriplurceinlelligcnliam vinculis iilis
nus, teiendisliarcumareum brachia tnea; Chaldceus, mortifercelittercetam arclini constringere.
corroboraveluliarcttmchalibeumbrachiummeum. VERS.51. — Liberalbr tneus de inimicismeisira-
YERS.59. — El disciplinatua correxil tne in finem cundis. Novissimam particulam quaeest iracundis,
Istud non habetur in exemplaribus Hebraicis. Fal- addidertmt LX.X,uttestatur Hieronymusad Suniani
sum est autem quod addit Faber, quod nec habealur el Fretellam, o pvo-Th;•u>\> i%iyj)pi>v povOUV«T_-V, /i-
in Grceco.QuandoquidemIegimus,Y.UX o-_o beralortneusde inimicis meis potentibus.Nostri c.o-
i. 7.a_3_i_.
cv.jpT_._-_fie d; zilo;, forlassis Faber alio tttebalur dices pro owuzoivhab.nl ___yt).uv, id est iracundis.
couice. Ccelerumapparet LXXvoluisse exponere id Acsecutus Hieronymusostenditqucedamexemplaria
•quod conlinuo subnectcbatur, disciplinalua ipsame j- , Iegisse gentes pro inimicis, idque adhuc visitur in
docebit.Yel,ul verlunt propinquius sequeiites lilte- psalmoriiaRoraana.
iara, multiplicabiime. Quomodoautem creverit Ec- • YERS.54. — Magnificanssalutes regisejus, Codes
clesialyrannorum persecutionibus, haereticorumin- Fabri erat mendosus, qui legil in Hieron. magnifi-.
sultationibuset niaiorumtentationibtis, detnonslrai cattti, et in eo quod sequitur, faciens misericor-
profectus ssnctoruro ab initio mundi, qui disciplinar ctiam,elc. legit ex facienti, cum libri correcti ha-
Dominieruditi mullipSicatisunt ut stellcecoeli.Nec beant nominandi casum utrobique, simul el alii a<i
obestquod tradil Hieronymusjuxla Hebr. cum reli- eunidem verlant moduin proptcr Nebiensein el
quis, mansne.t-rfolua mulliplicabit me, quia ver- Chaidaieameditionem.Sensus uon mutatur.

PSALMUS XVIII.

PSALMI TITULUS : « INFISEHPSALMUS DAVID. » vitiis, ut sit dignus tanla sacramenla refcrre, ibi,
Cff./ienarranl. Titulus : In finempsalmus David. detictaquis. Commendansergo prcedicationemnov;ij
[Cassiod.] Psalrous iste agil de primo adventu legis, qui praedicent,et quid et qui discrete, elquam
Christi, per quem lyrannus diabolus cadit, et homo mirifice, et quam late, in prima parte ostendit, ity
a peccato et a morle absolvilur. Per linemvero ac- D dicens :
cipitur Christus, vel plenitudinis tempus. De quo : VERS.1. — « Co-lienarrant gloriam Dei, et opera
Eccenunctempusacceptabile,eccenunc dies salulis « manuum ejus annunliat firnianientum. >
(II Cor. vi). [Alcuin.]Et est sensus lituli: Psalmus Cwli enarrant, [Aug.] id est apostoli, in quibus
isle altribuitur David respicienli in finem, id esl in tariquam in ccelis Deus habilat, enarranl gloriam
Christum, qui est finis omnis consummationis,vel Dei, id est expoiniut gloriaro Christi, jn qua est
in tempus pleniludinis. Hic enim Propheta respicit aequalisPatri, et quod Deus est, et quod peccata
in finem, id est in Chrislum, vel in ultima tempora, gralis dimittit. Yel, gloriam Dei, id estgloriaro qua
quibus acta sunt quce hic tractantur. Intentio. Mo- ipse Filius Palrem glorificavitsuper terrani; ct /.r«
net ut relicla vetustale ad novum hominem, vel ad matneniutn,idest ipsiiidem aposloli firmali Spiritu
novaro legeai accedamus. Modus. Tripartilus est sancto, el ccelum facti, qui prius et terra fqerant
psahnus, Primo Propheta loquens de Christi incar- pertimorem, annunlialoperamanuumejus, [Gl. int.]
naiione conimendaipraedicationemnovaelegis.[Cas- id est facta virtulum Domini, qucesecundum homi-.
siod.] Secundo laudal praeceptael Noviet Yeieris nem egit, scilicet nativitaiem,passionem, mortem,
Testamenli, ibi, tex Domini.Tertio petit ptirgari a et hujusmodi. [Alcuin., A.ug.]Beno ergo in priniO
.207 PETRI LOMBARDI 2G8
dicuntur cceli, id est alti, qnia' altuin,_nuntiai.i.In A cyathis, minima et tenuis signatur quia in doctrina
isto sunt firmaraeiituui,id est firroati, et quia pro sacri eloquii non solum sunt exhibenda magna et
eo opus est pali. Non enim ideo passi sunt, quia arcana quce debriant, sed etiam parva cl tenuia,
praedicaveruntVerbura in principio apud Palrem, quae quasi per gustum notitiam praestent. Aliter
sed quia annuntiaverint eumdera Dei Filium homi- enim instruendi sunt sapientes, aliler insipientes,
nem factum, passum, mortuum. Unde Apostolus: aliter senes, aliter juvenes, aliter ccelibes, aliter
Non enim erubescoEvangelium(I Cor. v). Et alibi: conjugati. Et ita, dies diei eructat ver. elc. Yel,
.Pra;dic_.mttsJesum Christum.crucifixum, Judwis dies diei eructat, elc. ad lilleram. [Alcuin.] quia
quidem scandalum, gentibusvero slullitiam (I Cor. hcecdoctrina diebus ae noclibus continualur usque
i). Ecce qui et quid praedicant.Yel ad litteram, coeli ad posteros. Et hoc tam mirifice, quod omnibus lin-
enarrant gloriam Dei, et opera manuum ejus an- guis locuti sunt. Et hoc est quod subdit:
nuntiat firmamentum,[Aug.] quia ccelistellam mi- YERS.5. — « Non suntloquelce neque sermones,
serunt novam, ortum summi Regis nuntiantem, quae « quorum non audianlur voces eorum. i
Magos;.d praesepeduxit. Non sunt loquelw. [Alcuin.] quasi dicat: Enar-
VERS.2. — « Diesdiei eructat verbum, et nox rant, et hoc lam mirifice quod non sunt loquelce,
« nocli indicat scientiam. >' -} id est linguae,quarura, id est per quas non audian-
Dies diei. [Alcuin., Aug.] Ecce quain discrete tur, etc, nequescrmones, [Gl. inl.] id est genera
prcedicant.Non enim omnia omnibus dicunt. Sed, dicendi, scilicet humile, mediocrc, altum. quorum
dies diei, id est clari claris, scilicet sancti sanctis, sermonum, id est per quos sermones,non audiantur
eructat, quasi dicat,deplenoproferunt, verbum,id est voceseorutn ccelorum, | Aug.] id est per quos non
sapientiam Dei, ex Patre genilani, quasi dicat: Spi- sunt audilaevoces apostolorum. Omnibusenim lin-
ritus, id esl spirilualis ex spiritualibus profert ple- guis primos doctores loqui fecit Spiritus sanclus,
nitudinem sapientice,quod est Yerbum in principio qtti-omnesgentes in unum erat congregaturus. (49)
apud Palrem Deum; et nox, scilicet mortalitas car- Et sicut unus homo tunc omnibus linguis loqueba-
nis, id est ipsi eidem mortalitali et infirmitalicar- tttr, sic et modo etunus homo, scilicet totus Chri-
nis condescendentes, et quasi nox, idestquasi car- stus caput et corpus, omnibus loquitur, quia ex
nales facti nocti, [Rem., Aug.] id esl lenebrosiset omnibus gentibus, una et saneta constal Ecclesia.
carnalibus, quasi longe positis, indicat, ut simpli- [Cassiod.]Yel, loquelceaccipiuntur publiccepersua-
cibus, non Yerbum Patris, sed scienliamquaeest de siones, qucefiunt ad mullitudinem; sermones,com-
humanis, id est de humanitate Christi. Yel, indieat P munes narrationes, qucequotidie et cuique fiunt.
scientiam, id est fidem humanitalis insinuando, an- YERS.i. — « In omnemterram exivit sonus eo-
riunliat fuluram scientiam, scilicet quodper illa mi- « rum et in fines orbis teriaeverba eorum. >
nora perveniet ad majora. [Rem.] Hanc discretio- In omtiemterram. [Alcuin.] Hic ostendit quam
nem se habmsse in praedicatione docet Aposlolus, late prcedicaverunt.Quasi dicat: Tam mirificeprce-
cuin ait: Nihil tnejudicaviscireiniervos, nisi Jesum dicaverunt, et etiam lam lale, quod in omnem ter-
Christum,et hunc crncifixum Sapientiam autem lo ram, id estinomni parte ambilus lerrce exivitsonus
quimur inter perfectos(lCor. n). Et alibi: Siveexce- eorutn, [Gl. int ] id est fama aposlolorum, et si non
diinus Deo, sivesobriisumus vobis(II Cor. v). Exce- preesentia,et eliam in finesorbisterrm, id est etiam
dunt, dum menle (ascendunt, usque ad VerbumPa- in angulis terrce exierunl verba corum,eadem quae
tris, quod semellocutus esl Detts; sobrii sunt, dum dixerunt.
se parvulis contemperant.Unde Dominusait: Quis YERS.5. — « ln sole posuit tabernaculum suum ;
putas est fidelisservus et prudens, quem cutn, etc. « et ipse tanquam sponsus procedens de thalamo
(Malih. xiv). [Aug.] Pauci enim sunt iideles , et « suo. >
pauciores prudentes in dispensatione verbiJDei. In soleposuit. [Cassiod.]Quodalios fecisselaudat
Rarus eniui doctor est, qui eloquiis divinis aliquod D Propheta, ipse facil. Prcedicatenim Incarnationem.
adulterina opinionenon admisceat; rarior quod sin- Et quasi quis qucerat a Propheta, quomodo hcec
gulis congrua dijudicel. Uli ergo non sunt dispen- facta sunt. Respondet,in sole. [Gl. int.] Yel possunt
salores, sed prodigi exstirpatores, quia celandair- hcecesse verba ipsorum apostolorum,quibus aperi-
revereiiter, quibus non oportet detegunt, et sludiose tur quid prcedicent.Quasi dicat: Exierunt-in fines
quaerendasiue mensura perfundunt incauti,vinoque terrceverba eorum, ita dicenlium: [Aug.] Dominus
debriant quos opus est ali lacte, plus curantes in- belligerare volens adversus regna lemporalium er- .
genium ostentare quam proximis prodesse.*(48) rorum posuit tabernaculum,quasi dicat, mililareha-
Unde in tabernaculo Dominiin mensa erant aceta- bitaculum, id est dispensationemincarnationis suce,
bula ac phialae, ac cyathi, quibusofferebantur liba- in qua venit expugnareerrores mundi. [Alcuiu.] in
mina. In acetabulismordax et aspera prcedicatio, sole; sol tria facit, lucet, urit, el varielatem tempo-
in comminationibus; in phialislarga praedicatio; in rum iacit. Posuit ergo tabernaculum in sole, [Aug.]
'
(48) Ex Greg. libro xx Mor. in illis Job. xxix : Et (49) Ex Aug. tract. 52 in Joannemet in hoc psal.
Superillud stillabat eloquium meum. ld. lib. xxxix infra, vers. 10.
M6r., c. 6.
2.9 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. XYIIL y.fi
in -einpere, quia carnem assumpsit.lemporalibus A . versus ih coelunipost ascensionenr apostolis misit,
vieissitudinlbus subjectam. Vel, in sole, id estin a quo nemo absconditur, quia ut Deus omniuincorda
manifestatione, 39 scilicel in manifesto niundi. novit ut valeat arguere mundum de peccato, et jus-
Urfdeait: Nonvenit lucerna ut ponalur sub modio, titia, ei de judicio (Joan. xvi). In his verbis osleri-
sed super candelabrum. Vel, in sole, [Alcuin.] id dilur Trinilas et unilas et utraque Chrisli nalura.
est in labore, quia sestumlaborum gratis sustinuit. Ubienim dicil,asummocoelo,Pater intelligitur ; ubi
Et tabernaculumsuum, [Aug.]id est Ecclesiam, po- vero ait, egressio, intelligilur aeternageneratio Filii;
suit in sole, id esl in manifesto, non in occulto ut cum ait, occursus, idem Filius secundum hominem,
laleat; secundum Ulud : Nonpolest civilas abscondi intelligitur, cum ait, usque ad summum ejtts, ipse
tupra montemposita (Mallh. v). [Cassiod., Aug.] El idem seeundum quod Deus Patri aequalis; cum ait,
ipse lanquamsponsus,quiaaprophetis toties promis- a calore ejus, intelligilur Spiritus sanctus. Dicendo
sus processitdethalamo,\dest de virginali utero,ubi vero, ejus, notat unitatem Trinitalis. ;.''"
Deushumancenaturae,ut sponsus sponsaecopulatus PARS.II. YERS.8. — « Lex Domini immaculata,
est. [Cassiod.] Et est hic magna et convenienssimi- « convertens animas; testimonium Domini fidele,
iitudo sacramenti, id estsignietsignati. [Aug.]Ideo « sapientiamprcestansparvulis. >
enim de Virgine natus est, ut significaretur quod Lex Dominiimmaculata. [Alcuin.] Secunda pars,
Eeelesiam sibi virginem copularet. Ecce humilis ubi laudantur prceceptaNoviet Yeleris Teslamenti.
erat Christi misericordia, sed fortis majestale. Unde Quasi dicat: Non est qui se abscondat a calore, id
subdit: est a Spiritu sancto; [Aug.]Qui spiritus est lex Do-
VERS.6.— « Exsultavit ut gigas ad eurrendam mini,et testimonium, et justitiae, et prcecepta, et
« viam; a summo coeloegressio ejus. > timor et judicium. Haecautem dicitur esse spiritus,
Exsuttavit, etc. [Gl. int.] quasi dicat : Processit quia haec agit, qucesingula commendat, et primo
de thalamo;et proccdens,exsultavit, quia non invitus legem. Quasi dicat : Processit sponsus de thaiamo,
suscepillaborem,ad currendamviamnon habitandam, et sponscededit per Spiritum sanctum dona. Quce?
quia non stetit in via mundi. [Aug.] Exsultavit dieo legem et alia quinque. Et, lex Domini, per Moysen
ul gigas, id esl sicut fortissimus, et omnes homines, dataest, immaculata, [Cassiod.] vel irreprehensi-
incomparabilivirtuteprcecedens.[Cassiod., Alcuin.] bilis, id esl per omniaest vera, et convertcnsanimas,
Bene ergo giganticomparatur, quia imperlurbabilis, id est sua districtione corrigens, el ad Christi gra-
irrevocabilishumanam naturam pctentia superans, tiam mittens, et teslimuniutnDomini est fidele et
a summo cwlo,quasi dicat: Quam viam cticurrit ? .r sapieniiamde diviriisprwstansparvulis, non superbis,
[Aug.] ecce ipse qui.aeternaliter a Palre exivitj Qucecunqueenimtestimonia dedit Israel, plena veri-
venit inmundum, factushomo ; et iterum relinquens tale sunt, et humilibus sapientiam dedit non super-
mundum, ascendit ad Palreni. El Jiocesl quod ait, bis. [Gl.-int.] Ideo el testiuionium Domini fidele
a surorooccelo,id est a Patre, scilicet ab cequalitate dicitur, quia quod omftibusobservantibus promitlit,
Patris est; egressioejus, non lemporalis, sedaeterna, complebitur. Et
qua de Palre natusest, qui, subaudi, in tempore, VERS.9.— « Justitiae Domini rectae, laetificantes
factus est homo. « corda; prceceptum Domini lucidum, illuminans
VERS.7. —« Et occursus ejus usque ad summum « oculos. >
« ejus; nec est qui se abscondal a calore ejus. > Justitiw Domihi sunt rectm, [Alcuin.] id est lex.
Et occursusejus, facti hominis, occursusest usque qu_ejuslificatquidquidpraecipitjustumest.|Cassiod.]
ad sutnmumejus, Patris, [Aug., Cassiod.] id esl oc- Justiticedico tmtificantescorda spe prcemii, prmcep-
currit. ipse homo, plenitudine divinitatis, usque ad tutn Domini. Hucusque comniendavitVetus Tesla-
cequaliiatemPalris. Occursus ergo competit Christo menlum. Hinc commendatnovtim.
secundumhominem,dum ascendens ad sedemPatris, Vel aliter, ab illo Ioco, lex Domini, quasi dicat:
occurrit. Ascendit aulem secundum humanilatem. D i Dico quod Christi calor umbram mortis penetravit,
Per hoc autem quod dicit, usque ad summum, [Cas- et vere, quia ipse Christus est, lex, non humana,
siod., Gl. inl.] notat quia secundum qnod Deusesl sed Domini, [Aug.] qui venit non Iegemsolvere, sed
Patri aequalisest. Hocidem quod dicit hic Prophela,. adimplere (Maith. y), immaculatu, quia ipse pecca-
C-iristus de se in Evangelioait sic : Exivi a Patre, tumnon fecit (IPelr. n), et alios imraaculatos facit,
el veniin mundum;ilerum relinquomundum,et vado quod non prior lex fecit. Ipse, dico, converten»
ad Palretn (Joan. xm). Nec est qui se abscondat, animas, liberlate ad se imitandum, non premens
posl Verbi incarnationem,a calore ejus. [Aug.]Yer- jugo servitutis. [Aug.]Et nota quod ait, animas, id
bum enimcaro factum morlalitatem nostram susci- est voluntales, non solummodomanus, ut vetusk*
piens, rion permisit ullum mortalium se excusare manum maxime, nonaniroum cohibebat. Et ipse est
de umbra mortis, id est de peccatis, quia et ipsam testimoniumDominifidete,[Gl.int.] quia nemo novit
umbram penelravit, et dissolvit calorVerbi, id est Patrem nisi Filius, et cui voluit Filius revelare
amor, vel gralia Chrisli, quando sedentibus in re- (Matth. x). Ipse dico, prmslans sapientiam, de di-
gione umbrae morlis lttx orla est eis {Luc. i), vinis, parvulis, quia ea quaesapienlilius abscondita
TCassiod.] Vel calor est Spiritus sanctus, quem re- sunf. per curo revelata sunt panVlis (ibid.), id est
•__. PETRI LOMBARDI 21-
humilibus non superbis. Et, jusiitiw Dbmini (omnesi A _. sunt multum desiderabilia super aurum et lapidem
, in illo sunt) rectm, quianon docuit quod non fecit, pretiosum, vel, superdurum, el lapidem mullutnpre-
ut qui iraitarenlur eum, corde gauderent in eis quae tiosum. Quocunque autem roodo Iillera ordinetur,
vel qui libere cum charitate facerenl, non serviliter hic esl sensus : [Aug.] Sunt desiderabilia super au-
cum timore. Justitiae, dico, tmtificantescorda, spe rum et lapidem pretiosum multum, id est super
praemii aeterni,non terrentes limore pcence,ut vctus omnes pompas hujus saeculi, pro quibus aliquando
lex faciebat. Et, prmceptumDomini, [Aug., Gl. int.] judicia Domini non desiderantur, sedtimentur, vel
id estChristi, est/wcirf«in,idestsinevelo carnaliuro eontemmmtur, vel non creduntur. Qucepompaeper
observationum: prceceptumdico, illuminans oculos, haecduo, id est per aurum el lapidem signantur. Et
id est inlerioris hominis aspeclum non obtundens, est sensus : [Hier.] Judicia Domini sunt desidera-
sicut Moysesin cujus facie non poterant intendere bilia supra omne id quod appetitur pro divitiis, quce
filii, Israel, et ideo ponebal velamen super faeiem notantur in auro; vel pro potentia, qute notatur in
suam (// Cor. III). lapide pretioso; vel pro voluptate, qucenotatur in
Vers. 10. — « Timor Domini sanctus permanet in melle et favo. Unde siibdit, et sunt dulciora super
« sceculumsaeculi; judicia Domini vera, justificata met el favutn, [Alcuin.] id est, super omnemdulce-
« in semelipsa. > " dinem
temporalis voluptatis. [Cassiod.] Melli .ero
Timor Dominiest sanctus, [Aug.] Gratis scilicet praefertjudicia, secundumNovumTeslamentum, in
amans non puniri, sed separari timens, id est non quo quasi mel eliquatum, manifesla sunt judicia Dei
limore punilionis, sed ami$sionis summi boni ser- sine figuris. Favo vero prcefert, secundum Vetus
viens. Hic est timor castus et filialis. (50) Qualuor Testamentum, id est secundum hoc quod in Yeteri
enim sunt timores, prceternaturalem, scilicet mun- Testamento ccntinentur, ubi quasi in cellulis figu-
danus, quo timemus perdere bona roundi; servilis, rarum clauduntur. Comparatio tamen ad mel vel
quo timore pcencea malo opere cohibemur; initialis, favum fit, quia in Novo judicia aperta et operta
qno partim ex timore poenae,partim ex amore jus- in Yeteri Testamento, quae dulcius sapiunt palato
tili.e servitnr; filialis, sive castus, quo sponsum fidei, quam faucibus carnis mel vel favus. [Aug.]
ofiendere timemus et separari. Et de hoc timore hic Yel ita, per aurum et lapidem, et mel el favum
agit:ir. [Aug.] Non enim ille poenalis,pro lerrenis, intelliguntur sancti. Et est desiderabilia, sunt su-
qtiorum amore fornicalur anima, sanctus est, sed per aurum et lapidem pretiosum muitum et dul-
casius; qno quanto diiigit Ecclesia, tanto diligentitis ciora super mel et favum, id est si quis esl aurum,
cavet offenderesponsum. Et ideo non foras miltitur rQ vel lapis, vel mel, vel favus, plus desiderat quam se,
hic timor a charitate perfecta (/ Joan. iv), sed per- judicia Dei, cujus voluntalemsuce praeponit, et dul-
inauet: quce foras mittit initialem, qui in charitale ciora sunt quam ipse sibi. Aurum autem et lapis
qtiidem est, sed non perfecta; servilem autem et pretiosus est lapis ille qtii non est igneconsumendus,
iiiundaniim.charitasctiamimperfccta evacuat. [Cas- sed purus in ihesaurum Dei assumendus. Cihus au-
siod.] Timor ergo saeculinon est sanctus, quia non tem Dei est ille qui est mel,idest solutus jam a sae-
est proficuus, sed cum temporalibusmutatur, id est culi hujus vinculis, exspectans diem quo veniat in
mutari faCil,homines de temporaliter habitis, vel epulas Dei; et ille qui favus est, id est qui adhuc
amissis. Timor autem Domini sine omni perturba- circumplicatur hac vita, qaasi mel in cera, non huie
tione est, quia est mista cum pavore dilectio, quia vita?conerelus, nec a carnalitate omnino liber, cui
si timet jndicem, scit misericordem. Ergo timor opus est pressura, non deprimentis, sed exprimentis
permanetin smculumswcutiquia fructus ejus perma- roanus Dei, ut de lemporali vita dirigatur ad vilam
net in telermim. Vel ipse limor permanet secundum aeternam.
aliqiicm usum sine line, vel usque ad finem. Et YERS.12. — « Etenim servus tuus custodit ea in
judicia Domini, [Aug.] id est Patris, qui non judicat « custodiendisillis retributio multa. >
quemquam, sed omne judicium dedit Filio, [Aug.] D Etenim. Vere sunt dulcia. Etenim, id esl quia
sunl in Christo vera, quia sive minatur, sive polli- servusluus non tantum dicit, [Aug.]sed etiam opere
cetur, neminem fallit, et sunl, jusiificata in semel- cusiodil ea modo dulcia, post salubria. Et ita non
ipsa: vel, in idipsum, alia littera, id est incommu- loquendo, sedcuslodicndoprobat ea dulcia. Custodit
tabiliter, quia non eripit quis praemiaquaedat, vel ea dico, et retributio multa quce quanta sit nequit
pcenas. [Hier., Rem.] Yel, juslificata in seroetipsa, dici. [Cassiod.] Est, in cuslodiendis illis id est in
quia non egent alterius aucloritate, ut firma ha- leoipso quod custodiuntur, non modoin extra posila
'
beantur, quam ipsius Doraini. re. [Aug., Gl. int.] sed in ipsis dum custodiuntur
VERS.11. — « Desiderabiliasuper aurum et lapi- in hac vita, quia in eis gaudetur, per se ipsa pla-
« dem pretiosum multum; et dulciora super mel et eent. Et ideonon ait, pro cuslodiendis, sed in cuslo-
« favum. > diendis illis, [Rem.] quia non tantum pro eis in fii-
Desiderabilia. Adhuc commendat judicia Dei. turo reddetur prcemium,sed et hic meorumcustodia
Quasi dicat : Et quia talia sunt judicia Dei, ideo magnumest gaudium. ServireenimDeo regnare est.

(S0) III Sentent. partim cx Aug. ct partim ex Ciissioricroin psai. CXXVII.

gt_ COMMENTARIUM 1N PSALMOS. -^ PSAL. XYIII. 2U
PARS.HI.VERS.13. —« Delicla quis inle.lligit?ab Abus.
i! Hoc vere est maximum. Non esl eniin majus
t occultismeismuftda me; ct ab ailienisparceservo deiictum quam apostalare a Deo, quod esl initiiim
t tuo. » superbiaeangeli ethominis. Superbia vero est ini-
Delicta. [Cassiod.] Tertia pars, ubiProphela pelit tium et causa omnis peccali; qua qui caref, ille
se a vitiis purgari, ufsit dignus Psalmista qui haec vere est immaculatus.
referat sacramenta. [Aug.] Quasi dicat : Menlivi- VERS.15. —:« Et erunt ut complaceant eloquia
denti suavisest veritas, dulcia sunt judicia; sed non « oris mei; et meditatio cordis [mei in conspectu
videnti quce erit suavitas? nulla. Sed quare nou « luo semper. >
videl? Propter delicta. Nec mirum. Delicta enim Et erunt quasi dicat: Immaculatus cro ct emnn-
auis inlelligil?Yel ita contiiiua, quasi dicat: Servus dabor et ila eloquia oris mei erunt talia, [Aiig.] ut
tuus custodit judicia, sed timeo ne quibusdam prce- complaceantin conspeclu tuo, non homimmi. Si au-
occuper, quo minus ea custodiam. Quis enim intel- lem non mundus a superbia ftiero, cloquia mca,pla-
ligit delicla, scilicet omnia? quasi dicat: Nulhis, cebunt in conspeclu hominum, uon Dei. Sivero
omnia. [Cassiod.] Quaedamenim nota sunt, ideo mundus fuero, non solum cloquia, scd et meditalio
delicla omnia nullus intelligit. [Aug.] Quia sicut cordisinei erit talis, non utplaeeal hominibus,quia
tcnebrce oeitlos involyunl, ita delicta mentein non B •" jam nulla est superbia; sed in conspectutuo semper
sintint videre, vcl lucem, vel se, ideoque orat pro . qui inlus vides, et conscienliaminspicis. In conspe-
deiictissubdens,40 au occultis,quasi dical: Utpos- clu lno dico, o -
sim intelligereet te laudare, o Domine, munda me VERS.16. — « Domine adjutor meus' et redem-
cb occullis,el parce ab alienis. [Cassiod.] Omnia « ptor meus. ~ '
peccata in duobus includit, occultis scilicet et Domine, qui es adjutor in bonis agendis, tneus,
alienis. Occulta sunt originalia, et eliam quce se- [Aug.] id est mei lendentis ad te ; et hoc inde, quia
creta voluntate oriuntur, multis ante efleclum rei es redemplor meus a inalis, ut lendererii ad le. Ca-
celantur qusesi forte noscuntur, ut dicit Salomon, veat ergo quisque ne sibi converti ad le vel perve-
r.on eas post concupiscentias(Eccli. xvm, 1). Ulud nire tribuens, repellatur ut superbus.
tamen debemus adverlere, quoniam mtilla peecala C0LLATI0 IJ. PSALMUM XVIII: « COi'.LI ENARRAiST
sunt quce omnimode ignoramus, quorum nec ori- GLORIAM. >
gines possumus nec subrepliones agnoscere. Aliena YTERS. 5. — JVonsunl loquelwnequeserinoncsquo~
rum non audianlur voceseorum.. Hic versus atroci-
sunt, queesnadentibusmalis hominibus, veldiabolo ter est impclitus a Fabro et suo Cteco. « Est in-
fiunt. [Aug.]Pro ulrisque ergoprecans ait: Aboccul- C ~
quiunt, ineptus sermo, nullusque omnino sensus,
tis, idest a ciipiditatibus in me lalentibus, meis nec cunctaiiduro limendumque c-st in nostris eo-
scilicet qiiae ex me proveniunt, munda me. Mea dicibus htinc emendare errorem, ul divina psalmo-
diarecte ct'inlclligibiliter,adcjusqui illaroinspirat,a-
enim me inquinant. A meis dico, munda, ut non modo concinaiur lioi.orem. Bona veilia, quceso, o
scducar ab alienis, quia non capitur ab alicnis qui egregii viri, praescribi.e nobis regulam loquendi.
est mundus a suis. Unde congrue subdit, et ab Dicenduni:est, ait is, qtiibtis, vcl accommndatiusa
alienis, scilicet a peccatis, qucealiunde sunt, parce. niusquibus Konaudiantur voces eorum, quia Ilierony-
jtixta Hebra'os sic reddidit, quibiis non audia-
Aliena enim afiligunt me. Et ideo dico, parcc mihi, tur vox eorum. Et quia Grccceliabetur ____ovyi.
servo tuo, non superbo meo, et in poleslale mea uY.ovwTctt ai o-w.Kta-oroi;.Y'isbone Faber inlolligen-
esse cupienti. Ab illis ergo, munda, tollendo miiu dum u'S «v, ut tuo slomacho respnnrieat a quibns.
malam cogitationemex corde. Ab istis parce, repel- vos Ergo est ineptus August. Ergo imllius judicii per.
loquatur recle tantiis doctor, ct quas dicitis
lendo suasorem, quia servus tuus sum jam, non incptias ejus audiamus, in enarratione cjus loci.
liber meus. Quaesi non dominantur, luncsum inun- « Quorutn,nisi cceioriimqui enarrant gloriam Dei ?
JYonsunt ioquelwneque sennones,quorum non au-
dus. Undesnbdit: diantur voceseoruin.Legile Actus apostolortim,quo-
YERS.li. — < Si niei non fuerintdominati, lunc morio"vciiienlcsuper eos Spiritu sancto, (mmesim-
«imraaculatusero; etemundaboradilectomaxirao. > D r, pleti sunl illo et loqucbanlur'linguis omnium gen-
Si mei. [Gl. int.] quasi dicat: Parce ab aiienis, Ecce tium, sicut Spiritus sanctus riabat eis pronuniiare.
non sunt loqueiwnequc sermones, quorum ncn
non ita qnodomnino tollantur, quod impossibileest, attdianlur voceseorum. Sed non ibi taiitum nbi in)"
sed nfi dpminenlur, quia si mei non fuerinl domi- plcli sunt, sonuerunt. »Ha_cdivus Atigus!.,iiiaginim
nati, alieni, tuncimmaculatusero a criminali. [Aug.] Ecclesire jubar. Quid plura? In Hebr. niiliiiiirrcia-
livum expresse ponilur, adeo ut nonnulli siinplici-
Yelita, niunda ab occullis, parcc ab alienis, ila, sci- ler verterunt, non auditur vox eorum ; alii, ui non
licet ne dominenlur, quia si mei non fuerinl domi- audiqtur vox eorum, h>2 EELIKISCUMA.
dyip ~j~3iV2
nali. Alia litlera, oeculta, scilicet et aliena, tunc QUOLAM. Solent tamen Ileb. passim subauriircrelati-
immaculatusero a criininali macula, quia non est vum, qtti, qttm, quod, juxta qnocLexpostulal ratio
cerlior origo peccati prceter occultum quo cecidit sentenliie. Ob idque. potest subinlelligi, qttorutn,
iiut quibus, ut genitivus vel ablativus rcferat ser-
diabolus, et alienum quo homo seductus est, et con- mones omnitimgentium, per quos vox apostolorum,
sentiendo fecL*suum; et emiindaborquasi dicat: Et ubique tcrrarum auriita esl. In explanalione ma_
si mei non fuerint dominati, cmundabor a deticto gistri, accipiturgenitivus loco ablativi, mcreGrreco,
on quorum, id est per quos, interprete Augustino.
maximo, id est a dclielo superbiie, quod est ulti- YF.RS... — ln omnemterram e.rivitsonuscornm,
nium redcuniiliiisad Dcum, c( primiiii r-red^n.i- Mimsierus, direclio eortint; interprctes pro Caje..
 _i_ PKTRI LOMRARDI 216
tant., fiium eorutn; Sanctes, tineacorum; Praten- A ctuni esl: Dies diei eructat verbum? Et illud Verbum
sis, cursus eortitn; Peilicantis, regula eorum. Ueli. pnsuit in sole labernaculum, ut copiusissiiiiejuxta
CipQUAVAM. Isti non debuissent repreheiidcie Apo- ac sapientissime disserit divus Augustinus.
Stoliiinad Rom. x : Nam quomodocredenl, ait, nisi YERS.11. — Super aurum et iapidetn pretiosum
mittaniur ? El quideinin omnemterram exivilsonus mulium. In secunda particula quidam vertunt, au-
eorum, yQbyyo;_'JT__V Profecto nimis suis versioni- rum p„r«m,videlicelobrizon. Hebr. pxzV2quod an-
bus recens natis, derogant pnedicationi aposloli- cepsestadaurumriefaecaturo, et lapidempretiosum.
cce, quceloli miindoquoriamtonilru statim insonuit. Undein nostro codice, Hieron. jnxta Heb. habel la-
Quod el significalum est riie sancto Pentecosles, in pidem preliosum; in exemplari Fabri obrizon : la-
sono illo Spirilus sancli adventum clarissime le- nien oroni ex parte idem est sensus.
stanle (Act. u). Vide si Hieronymus aliud verleril YERS.12. — Elenitnservusluus custoditea. Hier.,
qui sonum.vel jtixta Ilcbr. Facis ut nihil libi creda- docebitea ; Pratensis, cauius fuil in ipsis; Pellica-
lur in v.rtcndis IIebr;eis, qui maluisti recedere ab-. . ntts, cautus eril in eis ; Munslerus, adinonetur per
Apostoloquam a tuis rabbinis qui sine regula fidei ea ; Sanctes, Uluslralur in cis; lnlerpres pro Caje-
interpretantur regulam, lineam sphccrarum, quce tano, sollicitalus esl in eis; Campensis, pro ea do-
suiit extensce super lilleram : hoc est enim judai- celur. Hebr. legitur, Di_ "iriu NIZEHAR BAHEM. Ra-
zare. Verius dixil Campensis,universamterram per- dix int autem signiiicat observarevel docere. Ilinc
vagala cst doctrina eorum: et alter, oratio eorum. Ezech. xxxni,'ubi legimus; Ei non se obseriwe-
.Hic recte monuit Eugubinus, non esse alienura sen- . rit, habelur in Hebr. eadem pariieula , qiw. in
tircLXX, addita una lillerula, nempe laroed, legisse B prcesenti Ioco. Tantuni monet quod interpn tes et
pro DTpQUAVA dnp QUOLAM. YTelsi superposueris llier. vertunt active, alii passive juxla cmijugatio-
nem Hebraicam, quam dicunt niphal. Apparet in-
ad vau verticem, apicis tractum, habebis obp Quo-. et HieroymumSegisse~~~~'i i;zi_ii,.Rin fu-
____>. lerpretes
turo quod non frequenler apud Hebr. loco pr_esen-
Y'Ens.5. — In sole posuil tabernaculum suum. lis sumitur, quanquam ideni sit intcllectus. custo-
Hebr. crn bns cw yyaEh LASSEMESCU SAMOIIELBA- aitus est in eis, sive cavit sibi in eis, ei cusiodi-
HEM.Prima pariictila indiscriminalim potest accipi, vil ea.
in dativo aut ablalivo et ullima reciproce ct rela- YERS.13. — Ab alienis servo tuo. Ilier. a sttper-
tive simpliciter. Intlc potest reddi ad hunc niodum, bis. ConsenliiiiitHebraizanles...Yelex hoc ioco p;t-
soli posuii tabernacutumin eis, v. 1in sole posuit ta- lam fit interprcles legisse D'T! per rcs Iiiteram, ZE-
bernaculum sunm ; qiioroodo variant translatures. RIM,et non per dalelh D'" ZCDIM. Et fluxa est hu-
Prior tanicn modus diflicilioriscst intelligontice,et jusniorii conimutalio, ob maximam alHniialeindua-
si sana., qtirceo lendil, nt Christus sol ille habitet in rtim litlerularum, qua. parvo apice distinguunlur,
aposlolis. Nostra autem clara est ex mente Angu- ut noverunt etiam abecedarii. Si aulrm icgas per
stini, u!.habes in explanalione. Porro minus ariidet res, lilleram, manifeste significat alietws ; si per
Aiigustiiuis Etigul.inus, et placet sanclus Aurelius rialclli, sttperbossuttinsolenlias. Qiiateims vero spe-
Aiigusl. III.-.cnim spernit nostram Icctinncm, seu clatari .eiisuin, nullaest disciepanlia, cum per alie-
male assulam, ut qucenon siiperiorilmsrespondf.it. nos iiitelliganlur dceiiionessupeibi, a quibus preca-
« Quis eniiii, ait, est is qtii in sfile lahcrnaculum C mur nobis parci, qiioniaravirtule Deia nobis repel-
postiiiit, cum neinincmanle nisi cccioscommcmo- Itml.ii.'.Ac si dicas; Ab alieuis parce servo tuo, cum
ravit?i Etmiratur, quccnamrcspossit csse, tilponal alils translatoribiis prohibevel contineservuintuum.
tabernaculum in sole. Sed nunquid paulo aiite di- Yel etim Hieronymo, libera servumtuum.

PSALMUS XIX.

PSALMI : « l~iFINEM
TITULUS PSALMUS >
DAVID. YERS.2. — « Miltattibi auxiliumde sancto et de
Exaudial le. Titulus : In \fincm, psaltnus David, « Sion tuealur le. >
Miital tibi auxilium de sancto, [Aug.] id est au-
patct. Hic agit Propheta de Christo, quasi desacer-
dote immolaturo et rege pugnaluro, [Aug.]ubi figura xilielur libi, faciens tibi sanctificalum corpus. Cor-
id est Eccl.siam, et de Siontuealur ... Sion in-
optandi canit Propheta quaavenlura sunt Clirislo, pus,
tempore alllictioiiis cjtts, quod fuit usque ad pas- terpretatur specula, vel specnlatio.Quasi dicat: De
Sion ergo ttietur [Dens Christum, cuin Ecclesiain,
sionem ; et tempore gaudii, quod fuit post resurre-
clionem. Iotenlio. Mor.et fideles ad iriem desidc-. quceest corpus ejus, de alta speculatione tutam fa-
rium. Modus. Biparlilus est psal. Primo, dicit'ea 'D cit. Et
41 YERS.3. — < Memorsit omnis sacrificii tui;
quce tempore tribr.lalionis vult Christo fieri. Se- - el
liolocaustumtuum pingue fiat. >
cundo, oplat et afiirmat, quaetcmporc glori_efie;;t, Memorsit. Dominus omnis sacrirtcii tui [Aug.] id
ibi, tribuat tibi, [llicr.] Optans ergo Clirisli vocem
est memoresnos facial injnriarum omnium et con-
tanquam sacerdotis exaudiri, ait, o Christe.
tumeiiarum, quas pro nobis tulisti, el holocaustum
«
VERS.i.'— Exaudiat te Dominus in dic tribu- tuum
pingue fiat, id est jucunduro fiat Deo, id est
« lationis ; prolegat te nomen Dei Jacob. > crucem qua tolus oblalus es convertat in lcetitian»
[Aug.] DominusPater cxaudiat te in die tribula- rosuirectionis.
tionis, qua dixisti: Pater, clarifica Filiutn tutim. Aliler totum Exaudial. Potest enim eliam Eccle
(Joan. xvu) Exaudiat dieo, ita protegai le notnenDei siseconvenire quod liic optalur. [Cassiod.]Prophett
cui studes, Dei dico Jacob, id csl junioris populi. cnim ex nimia cliaritate optat prospere evenire Ec«
Ideoque te protegat, quia ad te periinet populus clesise,ea scilicetquaeper Christum videbal yentur_t(
posterius natus, pro quo pugnas. liic est populus sicdicens : 0 EccJesia, Duminus cxaudial le in rf«.
Christianus. Et iribv.tuiwnis,quo niajori d.siderio Deum lirecaniur;
217 COMMENTARIUM I_. PSALMOS.— PSAL. X!X. .2!8
Ita, prolegat te notnenDet Jacob, lta protegat, lta A solum de terra, ubi petit clarifican, sed ctiam ia
tibi faciat quod Jacob fecit, ut sicut illi, ut tibi coetoiubi interpellat pro nobis ad dexteram Palris.-
gratiam benedictionis det et praeponal te Judxis, miltensinde Spirilum sanclum super credenles, h
sicut illum praeposuitmajori fralri Esau, quem ele- potcntatibus.Quasi dicat: Exaudiet illum ulique in
cto Jacobreprobavit(Gen.xxvii), ita reprobatis Ju- hoe quod in potentalibus nostris est salus dexlerw
dseis, Ecclesiamgentium elcgit, secundum illud: ejus, \d est potenlatus nostri sunt, salus favoris
Erunt novissimiprimi et primi novissitni (Matth. ejus, id est nos potentes sumus ex auxilio gralia.
xx). Et, o Ecclesia, millat tibi Paler auxiliumde ejus, ctimetiam de tribulalione dat nobis auxilium,
sancto, id est de misso Filio; ei de Sion tueatur te, ut quando infirmamur, tunc potentes simus, quia
id estde speculationete miltat, et faciat tutam; et vana est salus hominis, quaeest sinistrce.Unrie et
memorsitomnis sacriftcii lui, ad remunerandumte. superbia nascitur, dum peccantes extollunlur, quia
SacrifieiumEcclesiaepraevidebatProphela per Spi- temporaliter salvi sunl. De quibus subdit :
ritum sanclumquaeoffert,non sacrificiumpecuduiyi, YEUS.8. — Hiincurribus, el hi in equis; nosau-
sed corporiset sanguinis Chrisli. Et holocaustum « tem in nomineDominiDei noslri invocabimus. >
tuum, ubi inlentioamore Deitota incenditur, pingue Hi in curribus. [Cassiod.]Yelita : Quia dixerat
fiat, id esl jucundumDeo, B Christumpetere et exaudiri, per quod ostenditur vc-
PARS. u. AIKi|/K_.fta.VERS.-4.— « Tribuat tibi rus homo, ut ipsum quoque omnipotenlemDeuiii
. secundumcor tuumet omne consiliumtuum con- ostenderet, addit, in potentatibus, quasi dicat, pe-
« lirmet. let et exaudietur ul verus homo ; lamen ipse est
Tribuat libi. [Alcuin.] Secunda pars, ubi oplat idem Deus omnipotens, quia, salus est dexlcrce
et afiirmatqticetempore gloriaevult fieri Christo. ejus, id est, in dextera divinitalis ejus salus est,
Quasi dicat: Exaudial te et tribuat tibi secundum id esl habet in deitate quod petit ex carne; et licec
cor tiaim, id est secundum inlentionemluam, qui salus non esl teniporalis, nec aliquibus malis afli-
scisti quid valeret passio, [Aug.]non secundumcor cienda; sed est in potentatibus, id est suos facit po-
eorum qui te delere voluerun.; et consiliumtuum tenlcs in ceternitate. [Alcuin.] Salus aulem sinistrae
confirmet,id estcompleat, quia omnia alto consilio sunl lemporalia, in quibus potentes erunt, non sui.
facitChristus. Et addil omnescilicel non solura qu* Et hoc est quod subdit, hi in curribus, quasi di-
animamposuisti pro vita plurimorum, ut mortifica- cat: Salus dexterceejus est in polentatibus, scd hi
tum granum copiosiussurgeret; sed eliam quo cae- qui non smit sui, sunt in curribus, [Aug.]id est
cilas ex parle contigit in Israel, ut plcniludo gen- P volubilisuccessione temporaliumbonorum tralnin-
lium inlraret, et sic omnis Israel salvus fieret tur, el in sceculari potentia gaudent, et hi sunl iu
(jRom.n). . equis, id est, superbis honoribus gaudent. Tangit
YTERS. 5. — « Leelabimtirin salutari tuo , et in duo gencra triiimphoriim,qui erant apud anliquos,
« nomineDei noslri magnificaJiimur.> unus major, aller minor. [Cassiod.]Major trium-
Lielabimur.[Aug.]Quasi dicat: Ideo bcecoro, 0 phus, qui dicebatur laureatum, in curru ficbal; roi-
Christe, quia kelabimur, in salutari luo, id esl, in nor, qui dicebatur ovatio, fiebat in equo. [Alcuin.]
eo quod libi mors non noeebit, in quo nobis eam Et per hcecdespicit eos Prophela, qui de lerrena.di-
nocere non posse facis, et in twmine Dei ttostri, gnilale praesumunt.Nos autem. Quasidicat: Illi ex-
[Cassiod., Rem,] scilicet Christi, magnificabimur sultanl in hujusmodi, nos autem in nomineDomini
ejus nomine dicti Christiani. [Aug., Cassiod.] Yel, Dei nostri invocabimtts, [Aug.] spem figentes lu
in nomine Dei noslri magnificabimtir, id est con- ceternis,nec gloriam nostram qucereiites,sed Dei.
fessiolui nominisnon perdet, sed magnificabilnos. YERS.9. — « Ipsi obligati sunt et ceciderunt;
Dum ait, lcelabimuret magnificabimur, ostendit « nos autem surreximus .et erecti sumus. >
Propheta se unum de Ecclesia tanto tempore anle Ipsi obligali. [Cassiod.] Hic oslendit quomoao
Christum. j) vanasit salus hominis : Quasi dicat: Iili sunl i_i
YERS.6. — « Impleat Dominusomnes petitiones curribus et equis, ideo ipsi obligati sunt, lerrcnis
« luas; nunc cognoviquoniam salvum fecit Dorai- desideriis, scilicet cupiditatetemporalium,nolentes
« nus christum suum. > parcere Domino,[Aug.]ne perderent locumel gen-
Impleal. Quasi dicat: Qtiid per singtila? Impleat tem (Joan.xi). Et irruentes in lapidemofiensionis,el
Dominusomnespetitiones tuas. [Gl. int. Aug.] Non pelram scandali (7 Pclr. n), cecideruntde spe cce-
soliimquas in lerra fecisti, sed eas eliam quas in lesti in mortem ccccitatis,quamvis videanlur stare
ca.!o facis, interpellanspro nobis. Nec inde dubilo recti, quibus ccecitasex parte facla esl, Dei jus_i-
quia jam nunccognovi tanlo ante per prophetiam liam ignorantibus, et suam constituere volentibus
mihi ostensttm est quoniam salvumfecit, idestfa- (Rotn.x), nos autem, quasi dicat: Judceioblig__ti
ciet, DomintisPater Chrislumsuum, id estquod re- ceciderunt, nos autem populus genlium,de lapidi
ouscitabitDominusChrislum. Et bus suscitati filii Abrahce, stirreximus a vitiis ei
YERS.7. — « Exaudietillumde ccelosanclo suo; morte. [Cassiod.]*Et hoc, non viribus nostris, Ee.d
« in potcntatibussalus dexterccejtis. pcr fidemjustificati, crcctisumus ad alla.
Exaudiet illum de caio saucio suo, [Ai.g] Non YERS.10. — « Domiric, salvum fac reacii), c.
 _19 PETRI LOMBARDl _____
i exaudi rios in die qua irivocaverimuste. > :: A vbcabimus.Hebr. NAzciR^._t:sorialad litteram re-
Domine.Hic est conclusiopsalirii. Et quiasic erit, cordabimur,seu faciemustecordari. Sed iiiterpretes
id est quia salvo rege salvi erimtis, ergo, 0 Do- inteUigeniiam reddiderunt. Nam quo pacto nominis
Dei recordabimur, nisiidipsum invocandointribu-
mine, salvum fac regeinChristum, [Aug.] ut qui pa- lationibus? Hinc Nebiensisvertit, Thiera, ponemus.
liendo exemplum praeliahdinobis dedit, ofleratet; VERS.10. —-Domine salvum facregem, In Hebr.
sacrificia nostra sacerdos excitatus a morte, et in1 distincliomembriponitufinverbo/acny-^nHoscuiA,
ut dehinc rex nominandi casu ordinetur. LXX se-
coeloconstitulus. Et eo jairi pro nobis oflerenle, cus. Sed in flebr. ne protinus colligas, quod si
quasi per eum advocalum exaudinos in die qua in- membri signum ponalur in verbis, debeat et itidem
vocaverimuste, id est qua vere credimus eum resur- inipsa fieri sentenlia. Nam psal. xxi: Factutn est
cor meumtanquaincera liquescens,ponitur in Hebr.
rexisse : quia hoc vere est inyocare. distinclio membri magni sic, DC- l~TOCADDOSAG
COLLATlO INPSALMUM XIX: « EX4UDIAT TE DOMINUS i NAMES, et tamen non est suspendendalectioin par-
INC-E TRIBULATIONIS. > ticula cera, sed continenlcr legendum,si Hieron.
assentimur transferenti, tanquam cera liquefactu,
VERS.5. — Holocaustum tuurit pinguefiat. De- ob id in praesentiloco ulraque lectio potest habere
miror vehementercur Munsterus, Sanctes, Nebien- suum sensum et suam rationem. At Faber et Ccecus
sis, Pralerisis, et interpretespro Cajetano,voluerint arbilrantur nostram lectionem esse quasi blasphe-
verlere, holocausiumtnum incineret,et si suura lia- R raiam, quce videlur innuere Prophetam orare pro
beat sensum, cum apud Hebr. nemine refragante; ' Clirislo: Domine, Paler, salvtimfac regem,id cst
~V~tDASSEN significet utrumque et pingnescere, ef\ Christum. 0 lepidi homines, quid non respicitis
incinerare, etiam si sit in conjugationepiel nuncu-'. iniliuin ipsius psahni, Exaudial te Dominusin die
tribulationis,protegat le elc. Ergo hic Prophela orat
pata. Et LXX, Hieron. Chaldaeus,Pellicanus, Cam- Deuin Patrera pro Christo. Ignoratis quod luijus-
pensis, acceperunt sub priori significatu.Si inter- modi loctilionesdicuntur
preles posuissent incitterct,vereor certe ne illi ver- vel eliam saepeperaggratttlationem;
tissent pingnefiat, ne dicam quod spernant lectio- proyhctice poniinlur loco futnri, sicul est
nem ecclesiasticam. iHud: Jttda, quod facis, fac cilius. Et id geniis sex-
VERS.5. — In nomineDei nbstriviagnificabimur. centa. In eo aulem quod sequitur, ei exaudinos in
Hieron., ducemuschoros.Alii transferunt, erigemus die, elc. Hieron. legil, exaudiesnos; Cceleri,cxait-
dial nos. Varielas potest esse in principio parli-
vexillum,vel triumphabimus.~)~~DAGAL apud Hebr. culce,in .qna si scripseris i:;"n TAANEXU, ul legit
significat erigere vexillutn. Porro in confesso est Hieronymus, id est, exattdiesnos, vel *__;_•' IAANENI:,
sic ut
interpreles aecepisse, transponerentur liltene ut accepertuit isli, vcl l_;_"iVAANENU, vau pro iod,
GADAL ~r~~magnificdtusest. Iri ftiluro h~~~ NIGDOL,quori passim sit, el exattdi nos, quomodo legerunt
tnagnificabimur.Nec prceterea longe sunt a se, eri- LXX.El Nebiensisverlit, respondenobis.ChaldcedS,
gere vexillum,et magnificareseu iriumphare,ducere flc_./.ie oralionemnostram.Adseji.-timvcro.iiihilha-
choros. bet momeuli.
YERS.8. — A"osautemin nomineDei noslri in-

PSALMUS XX.

PSAX.MITITULUS : « INFINEM PSALMUS > C Domine,Paler rex scilicct, homo Christus _«..._-
DAVID.
_Donitne,invirlute lua. Titulus. lnfinem psalmus bitur in virtute tua [Aug.] scilicet Verbi, id est in
David, patet. [Cassiod.]Iste est tertius psalmus eo- eo quod Vcrbum caro factum est. Quod recle dici-
rum qui de duabus naturis in Christo agunl, de tur virlus lua, quia tibi coomnipotens.[Cassiod.]
qua re prcecesseruntduo, scilicetsecunduset octa- Ecce merilum, quia non de se homo Christus prae-
vus, et sequunlur adhuc alii quidam de eodem, in sumpsit, sed Yerbo omnia tribuil. [Alcuin.] Unde
quibus oronibus monstratur una persona Christi, boc praemiumhabuil, quod per enm omnia salvata
subsistensin duabus naturis, (51) conlra hcerelicos sunt. Unde subdit, et super salutare tuum, [Aug.]
qui vel personara(lividunt,vel naturas nefandacon- id est super hoc quod per eum vivificansomnia ex-
junctione confundunt. Hic aiitem Propheta descri- suttabil vehemenler[Cassiod.],ut res -magna est. Et
bit Christum coelestemregem, verum Deumct ho- lioc idco, quia,
minem, ut auditum credat mundus, quem visum VERS.2. — « Desideriumcordis ejus tribuisli ei;
contempsit Judceus. Inlentio : Monetut Christum « et voluntalelabiorum ejus non fraudasli eum. >
Deuinet hominemcredamus.Modus: Tripartitus est Desideriutncordis ejus tribuisli ei, [Hier.,!Aug.l
psalraus : Primo summam proponit, id est summa- scilicet comederePascha cum discipulis,quod desi-
tirii merilum et prcemiuro.Secundo virtutes Christi ® deravilj et cum vellet ponere animam et iterum
et gloriam describit, ibi, quoniamprmvenistieum. sumere cl mundum redimere, ct votuntaleiabiorum,
Terlio agit de pcenisinimicorum,ihi invenialurma- [Aug., Cassiod.] id esl verbortim ejus, id est per
nus. Quod 42 aulem in praecedentipsaliriooravit verba prolata, tion frau&asti'eum. Quidquid enim
de Cliristo. Ilic annunliat ila incipiens, o, dixit, factum cst: Dixitenim : Pacemmeamrelinquo
VERS.1. — « Domine in virtute tua laetabitur vobis (Joan. xiv), et faclum est. Yerbum quoque
t rex; et super Salutare tuum exsultabit vehemen- ejus implelumest, fugando dcemones,sanando m-
« ter. > firmos, prcedicatioejtts quoquerecepta cst,

(51) Nestoriani personam dividebant, Eulychianinaturas confuniicbant-

8-- COMMENTARIUM 1N PSALMOS.— PSAL. XX. 222
PARS.n. dw i^aijia. YERS.5. — « Quoniam prae-A . «tuoj gloriam et magnum decorem imponessuper
t venisti eum in benediclionibus dulcedinis; po- « eum. >
t suisti in capite ejus coronarade lapide pretioso. > Magnaesl gloria ejus, iu est dabis ei nomen quod
Quoniampraevenisli.[Cassiod.]Secundapars, ubi estsuperomne nomen (Philip., n). Ethoc in salutari
virtutes ejus.etgloriamdescribit. Quasi dicat: Unde tuo, [Gl. int. Aug.] id est in hoc quod resuscitasti
hoc ei? Qtioniamprmvenislieum in bencdictionibus eum; quia elsi ante habuit nomen Dei, lamen in
dulcedinis.[Rem.]Benedielionesdicit immunitatem resurreclione innotuil: et ttinc dicitur res fieri,
peccati, qua Christus donaius est, etiara in conce- quando innolescit. Sicul et ipse jam resuseitalus
plione, ut postea ei peccatumnon obesset. [Gl. inl.] ail; Data esl mihi omnispolestas in cwloet in terra
Qucedicitur dulcedinis,quia totum ex gratia fuit. (Malth. xxvm) et adhtic imponessuper eum [Aug.]
Cum ergo alii amaritudine Adaepraeveniantur,eura id est addes ei gloriam el magnumdecoremcum in
solum praevenistiin benedictionibusdulcedinis, id cosload dexlram tuam collocabiseum. Et vere ita
est immunitatepeccati; quaeest ex gratia; [Aug.] et erit.
illi praevenloimmunitatefel peccati nostri non no- YERS.6. — « Quoniamdabis eum in benediclioni-
cuit. Et posuistiin capiteejus coronamde lapidepre- « bus in saeculumsaeculi; Iaetificabiseum in gaudio
tioso, [Gl. int.] id est faciens eum regem a simili « cum vultu tuo. >
iriumphantis. Yel, posuisli in capite ejus coronam Quoniamdabis eum in benediclionibusin smculum
de Iapidepretioso, id est iri principio sermonis ejus s~cuii, [Aug.]id est ipse erit in benedictione sine
ambierunleum lapidespreiiosi, [Aug.] scilicet apo- fine: et haecerit illa benediclio,quia Imtificabiseum
stoli, a quibus exordium pracdicalionisficret (52). secundum hominem quem levavit ad te, ut sit in
Isti sunt duodecimlapides pretiosi, in rationali ju- gaudiocum vultuluo, id est cum prcesentia(ua.
dicii, qui eranl insculpti noroinibusduodecimfilio- [Gl. int.] Vel ita ab illo loco, magna est gloria
rum Israel, quce summus sacerdos ingressurus la-
ejus, Christi hominis,Iti salutari tuo, id est inYerbo
bernaculum in pectore gestabat, qttia doclor eccle- Patris.
[Cassiod.,Gl. int.] Quaeindeestgloria?Eccc,
siasticusvita sanctorumpraecedentiumdebet inspi-
imponessuper eum, gloriamde judicio, quia in dei-
cere aliue doctrinam; et qui praecipue virtutum tate judicabit, et magnum decorem,in majestate,
operibus iloruerint et doctrina veritatis claruerint, quae tunc apparebil. Nota quod hic dicitur Chri-
sollicitescrutari, et hs-j cuncta in secreto pectoris stus in divinitate judicaturus, alibi vero in huma-
colligere et operis exseculione prodere. [Cassiori.] nitale, utrumque verum est. In humanitate eniin
Coroiiam vero dicit, quia docentem Christum cir- C judicabit, quia forma servi omnibus in judicio ap-
cuitus apostolorum lanquam corona ambibat. Vel
parebit. In divinilate vero, quia ex ea polentiam ju-
ila, praevenistieum in benedictionibus dulcedinis, dicandi habet. Vel gloriatn et magnnm decorem,
[Alcuin.]id est prius et plenius in eum munera [Alcuin.] id est gloriososet decoros,ut fuitPetrus,
g.aliae contulisli, in quo omnes vivificantur, cui cujtis umbra infirmi sanahanlur (Acl. v). Impones
spirilus non esl datus ad mensuram, et de plenitu- super eum, praeter quem non est aliud fundamen-
dine ejus nos omnes accepimus (Joan. i). Unde : tuin, ut ait Aposlolus: Fundamenlum positum est,
Propterea unxit te, Deusluus oleo Imlitimprw con- quod nemomutare potest, quod est Chrisius Jesus
sortibus tuis (Psal. XLIV).In eo enim plenitudo (I Cor. m). Ideo, super eum. Quoniamdabis eumin
divinitalis corporaliter habilavit ut sit ipse priroo- benediclionibusin smculum swculi, scilicel ul per
genitus in multis fratribus (Coloss. i, n), id est, eum omnes genles benedicanlur, sicut promisit
prae caeterishabens spiritum, et prius caeteris re- Deus Abrahae: In semine luo benedicenturomnes
surgens impassibiliset imroortalis, [Alcuin.] quos gentes(Gen.xxn). Et, tmlificabiseumin gaudiocum
posl mortis experientiam aptasli ei, quasi capili vultu luo, [Alcuin.] id esl dc hoc quod sui gaude-
coronaro.Unde subdit, posuisti in capite ejns co- bunt cum lua praescntia, quando eris omnia in
ronam de lapide pretioso, [Cassiod.] quia lolus omnibus (/ Cor. xv). Sequittir :
roundi circulus, id est Ecclesia generalis eum fide 7 . — « Quoniamrex sperat in Domino; et
YERS.
ambit, ut corona capul circumdat. Sequitur : « in misericordia Allissiminon commovebilur.>
YERS.-. — « Vitam peliit a te, et tribuisti ei :
t longitudinemdierum in saeculumet in saeculum Quoniamrex. [Gl. int.] Reddit causam omnium
« sceculi.> prcecedentium.Quasi dicat : Merilo liaecegi, quo-
a niam rex, [Aug.] scilicet homo Christus, non su-
Viiam,id est resurrectionem, petiit le, dicens :
Filium luum Et tribuisli perbit, sed ul humilis corde sperat in Domino;et in
Pater, clarifica (Joan. xvn). el ideonon commovebilur,id
ei. Ecclesicev ero suee et tu tribuisli ei longi- misericordiaAltissimi;
petiit, humilitatem ejus et obedientiam
tudinetndierumin swculumet in smculumswculi, id est nihil turbabit
Yel sic distingue, El in miseri-
est longa tempora liujus sceculi,quce habct Eccle- tisque ad mortem.
sia. Et deindeaeternitatero.Et praeterea, cordia Allissiminon commovebilur: Idem sensus.
5. — « Magna est gloria ejus in salutari
Y"ER'S. PARS.III. YERS.8. — « Inveniatur manus tua

(52) Ex Greg. in n sarte Curre Fasloralis, capite 2.

 £23 . '
PETJRILOMBARDI __f
e omnibus inimicis tiiis; dexteratua inveniatomnes A [Aug.] Quoniamtnala, quaesibi imminere a Ro-
« qui le oderunt. > manis te regnante putabant,' declinaveruntid estv
Invenialur manus. [Cassiod.] Tertia pars, ubi retorserunt in te occidendum.[Gl. int.] Yel, mala,
de poenisinimicorumChristi, ut supra quaein eis sunt, declinaverunt in te, id est impo-
' ag.l Propheta
agil de laudibus ipsius, et loquitur ad Christum. suerunt, tibidicentes : Dmmoniumhabes(Jqan. vu).
Quasi dicat : Et quia talis es, b rex Christe, manut Et hujusmodi. Et cogitaveruntconsilia,haecscilicet:
lua, [Aug.]id est potestas tua, Invenialur, cum ad Expedit ut unus moriatur pro populo(Jcan. xu), et
judicium veneris omnibusinimicis tuis, qui eam in ne munduspost eumabiret, [Aug.]Quaetamenomnia
Iiumilitate tua non cognoverunt,et dexlera tua, id perierunt. Unde subdit, qum non potueruntstabilire
est claritas qua regnas ad dexleram Patris, inveniat juxta volunlatem suam, nescientes quid dicerent.
puniendosin die judicii omnesqui te oderunt,quia Yerum quidam dicebant, sed non intelligebant.
ipsi nunc non invenerunt eam.Yelad Patrem loqui- VERS.12. — « Quoniampones eos dorsum in re»
lur et accipitur parlim de praesenliin bono, partim « Iiquiis luis prceparabisvultum eorum. > ,
de fultiro in malo. Et dicit manum et dexteram, Quoniam poneseos. [Alcuin.]Poslquam dixit- de
Filium. [Cassiod.] Quasi dicat : Rex talis est, o pcena eorum futura, dicit de praesenti, quce est
Pater, manus lua, id est Filius tuus, inveniatur, " causa futurce.Quasi dicat: Ideo haec eis erunt iit
per fidcm,omnibus inimicis tuis, ut credanl. Et si futuro, quoniam in praesenti,pones eos dorsum,
cui non inveniturdextera ttia, id est ipse Filius, in- [Aug.] id est ordinabis eos in his excaecatis,a qui-
venial, [Hier.] in die judicii, omnes qui te oderunt, bus poslpositisct contemptis averteris. Et in reli-
puniendos.Et sic erit, quia quiis tuis, id est in his qucerelinquis, etreprobas,
VERS.9. — « Pones eos ut clibanum ignis in id est in cupiditatibus regni terreni, quas non amas
t tempore vullus tui; Dominusin ira sua conlur- prmparabis tibi ad passionem,vultum, id est im-
« babit eos et devorabit eos ignis. > pudenliam, eorum,dum propter relinendi regni cu-
Poneseosut clibanumignis, [Aug.]ardentes intus, piditalem Christum occiderunt : quod patienter
sn conscientia impietatis suae.Etboc in temporevul- sustinuit pro salute nostra ut disposilum erat. Yel
tus lui, id est in temporemanifestationistuae.Deinde ita. [Alcuin.] Quasi dicat: Quia h_ecJudaeifaciunt,
personam mutans ostendil illos etiam exterius cru- pones eos dorsum, id est repelles eos a le, in reli-
ciandos subdens, Dominus,etc. Quasi dicat: Ignis quiis tuis. Et quoniam pones eos dorsum, id est
conscientiaeintus cruciabit eos. Et praeterea,Do- quia hi repellentur a te, in reliquiis tuis, id est iu
niintis, in ira sua, [Cassiod.]id est, in judicio fu- „ his quos tibi relinquis de gentibus assumendos,
turo ubi irasci nialis videbilur, conturbabiteoscum praeparabis vullum eorum, id est cognitionemtui.
dicet: Ite, maledicli,in ignemmternum(Matth.xxv): Vulttimdico eorum, id est qui deberet esse eorum,
et mox devorabiteos ignis infernalis, ubi erit flelus quia eis credita fuerunt eloquia legis et propheta-
et slridor dentium. [Aug.]Qrdo damnalionisoslen- rum (Rom.m) : et ad eos venit Cbristus. Vel dor-
ditur, quia post aceusationem conscientiaecontur- sum sunt Judcei,qui terrena non ccelestia conteni-
bali yindicta Deidevorabuntur igne aeterno.Unde plantur. 43 Et est ideohoc eis in futuro, quoniam
propheta Sophoniasait: A prima porla eril clamor, . pones eos dorsum.id est permittes eos curvari usque
et a secunda ululalus (Soph.i). Quasi dical (55) : ad terrena, quae retro sunt;et vultu [Cassiod.]'id
Duae porla: sunt visus et auditus, a prima ergo est malam intentionem eorum, prceparabisin reli-
porla, quaeest visus, erit clamor, cum impii vide- quiis luis, id est paras ad passionem tuam, ut cum
rint omnia mala sua propriis conscientiis accusan- putarent occidere, saltis mnndi fieret.Paravit ergo
tibus eos. Unde, ecce homo, et omnia opera ejus; Christus' inlentionem eorum, boiuint de ea dispo-
coram eo. A secunda vero porta, id cst ab auditu nendo.
erit ululatus, idest dolor vehemens'cum in ultimo VERS.13. — « Exaltare, Domine, in virtute tua;
hanc damrialionis senlenliam audierint, scilicet : D « cantabimuset psallerousvirlutes tuas. >
Ile maledicli,etc. Et Exallare. Conclusio psalmi. Quasi dicat : Illi ita
VERS.10. — < Fructum corum de terra perdcs; cogitaverunt,sed tu, Domitie,quemhumilemnon co-
« et semeneorum a filiishominum. > gnoverunt. Exaltare, id est, ing!oriaresurge,[Aug.]
Fruclum eorum,quia de terra est [Aug.] id est et hoc in virtule tua humililalis, quam infirmitatem
lerrenus, de lerra viventium,perdes, [Alcuin.] idI putaverunt, el nos cantabimusel psallemusvirlutes
est non erit eis fructus bealitudinis in terra viven- tuas, id est corde et opere celebrabimus,et nota
tium, quia lerrena amaverunt; et setneneorumid est: faciemusmirabilialua.
opera vel illos quos seduxerunl, perdesa filiishomi- COLLATIO INPSALMUM XX: « DOMINE IS VIRTUTE TUA
tiuin, [Aug.] id est, non dcptitabis inter hajredcs' LitTABITURREX.>
regui. Haecautem pcenaideo erit illis, VERS.2. — Et voluntatelabiorumejus nonfrauda-
Y'ERS.11. —« Quoniamdeclinavcruntin te mala;i sti eum. Et ad eumdem moduni verlit Hicr. Alii
« cogitavcrunlconsiliaquaenon poluerunl stabilirc. . vero transferunt, probationemlabiorum ejus noti

(55) Ex Ilicr. in Comment,Sophon.

 __5 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. XXI. $2-5
piohibv.isli,seu twn negasti. YocabuluhiHebraicumA editionemYulgatam?Certe si vertisserit iriterprctes,
Iric posilum rmns in iiullo alio loco Scriplurae in- pones eos ad partem, exspeclandum forte erat ut
venitur. Ob id satius fuisset, istos Hebraizantes antiqui traducerenl, pones eos dorsum. Tanta est
sequiLXXet Hieron. in significanliaillius vocabuli, contradicendilibido. Persuadere tanien mihi volo
quam Judceos,el si eodein conspirent, voluntasla- quod id fecerunt non damnandi studio, sed varie-
biorum, et eorum prolalio libera. Et certe non in- tatis decore.
congi_.it, quin LXX el Hieron. legerint rfitt.".*. fn retiquiis luis prmparabisvultuineorum. Hiero-
ARESSUTH pro ARESSETH, ut aleph a principio sit nymus, Nebiensis, Sanctes, inlerpretes pro Caje-
adjectitia, quia RESSUTn apud Helir. significat fa- tano, pro reliquiis ponunt funes. Munsterus, Pra-
cultatem liberam, quod mire quadrat praedicationi tensis, Pellicanus, paraphrasis Campensis, acci-
Chrisli, queeliberrima fuif, cilra ullam personafuiri piitnt nervum arcus seu balisim.Yerum ~~~~particula
acceptionem. Hebraica tria potissime signilicat IETHER ,
YERS.12.—Quoniampones eos dorsum. Munste- quandoque residuum seu reliquias, quo modo ac-
rus, Nebiensis, Pratensis el Campensis, pones eos ceperunt LXX interdum funem,ul intelligit Hiero-
ud parletn;Hieronymus,Sancles.Pellicanus, inter- nymus, tertio nervuin, ut volunl, qui ita verlunt.
preles pro Cajetano, humerum seu dorsum. Cum Et haectriplex significatio,facile potest adaplari ad
igiliirHebr.u.ramque; habeat signilicantiam,nempe insiiiuandamJudaeorumobslinalorum perditioncra,
D_U?SCHECIIEM, cur pugnant nulla ratione contra secundum expositionemdiviAugustini.

PSALMUS XXL

FSALHI TITULCS ;« is FINEM PSALMUS DAVID, PROAS-B sislit, in pcenascilicet, et in culpa: quceduo Christus
SUMPTIONE vel SUSCEPTIONE MATUTI..A SeU PR0 in nobis consumpsit, per suam simplarovetustalem,
CERVA MATUTINA, >
undeel uiiadie et duabus noctibusjacuit in sepulcro,
DeusDeus meus, respicein me. Titulus. In finein significans se sua simplici vetustate nostram gemi-
psaltnusDavidpro assumpltonevel susceptionema- nam constimere.Nam ut ait Apostolus: Vetushomo
tutina seu pro cerva malutina. [Cassiod. ] Psalmus nostercottfixusestcrucicumillo. (flom.vi).CndeOsee
iste primus eorum est qui principaliler et lale propliela; Ero mors tua, o tnors (Ose. xui) : Chrisli
agunt de passione Chrisli. [Alcuin.] Et cum iste dico, orantis pre assumptione matutina, id est,
psalmus sufliceret in teslimonium Domiriicaepas- agenlis de passione, ubi orat pro resurrectione
sionis , ne qua sit alicui excusalio, ne qua ambi- raane facta. [Cassiod.] Hic ergo oratur assumptio
guilas, sequunlur et alii qualuor, de eadem re Chris_i,idestresurrectio proqua prcemiltiturpassio,
aperle scripli, seilicet trigesimusquartus et quin- ita expresseexposita, quasi sil historia evangelica,
quagesimusquartus; sexagesimusoctavus, centesi- non prophelia et merito ita diligentef narralur,
mus octavus.Quorumomniumtalis est forma : Quia quia ipsa passio salus est mundi. Alii autem habent
a geroiluel operationeincipiunt, et in salute homi- pro cerva matutina quod idem esl secundum aliam
num terminanlur, ne audita passione fidelesdespe- " similitudinem. [Alcuin] Cerva enim est htimana
renl, sedex ea yeramsalntemesse credant, in titulo Chrisli uatura, qucelulum et spinas, scilicet pec-
lamen non fit mentio de passione, sed de resurrec- catorum transiliit, et mane in gloria resurrectionis,
lione cum ait: Pro assumplione vel suscepiione quasi in altum est assumpta. Intenlione nos menet
tnatutina (Cassiod.),sed per id quod sequitur, id compatiChristo, ut conregnemus.[Cassiod.]Modus.
per assumptioncm notatur quod praecedit, id est Tripartitus est psalmus. IPrimo prcemittilur con-
passio, ut cum dicitur aliquis manumissus, inlelli- questio de derelictione, necnon et oratio, sicut in
gitur fu.isseservus; ita etiam cum dicitur Christus omnibus psalmis de'passione. Secundo, describilur
resurrexisse, inlelligitur mortuus fuisse. [Aug.] passio, ubi et oratur resurrectio ibi, circtmdedcrunt
Assumptio autem vel susceptio matutina dicitur etc. Terlio fruclns et virilitas passionis ostendilur,
resurreclio Chrisli, qucemanefacta est, cumadhuc ibi, narrabo etc. [Aug.] Christus ergo sub persona
lenebrceessent, quando humana nalura in gloria veleris hominis, pcenceet culpceexpositi, clamat.
assumpla esl. [Alcuin.]Et hcecdicitur a similitu- YERS.1. — « Deus Deus nieus, respice in me,
dine solis, qui paulatim ascendendo assumitur, « quare me dereliquisti longe a salute mea : verba
donec ubique clarescal, sic Christus de passione j) « delictorum meorum. >
ad resurreclionem, inde in ccelumad dexteramPa- [Alcuin.] Deus, Deustnetis. Deus, geminat ex af-
tris asceudit.Unde misso in aposlolos Spiritu san- fectu. Vel, Deus, omnitimper polenliam creationis,
clo, mundumfideiradiis illuslravil. Etquia hic prin- qui es'Deus nieus prpprie per cultum respicein me.
cipaliter agitur de passione in qua Christus oravit Hoc non esl in Hebr., sed additum est a LXX Inter-
pro rcsurreclioiie , bene non de asstimplione , sed pretibus, magis sensum quam verba sequeiitibus.
pro assumplione dicil. Et est sensus tiluli talis: Respice, dico, et necesse est, quia dereliqnistitne,
Dsatmusiste, lendens in fitteinid est in Christum, id est, pcenae et culpae me exposuisli.' Et hoc
liecujus passione agit, est David, id est Christi, qui quare? secundum Hebr. ila junge litleram : Deus
hic loijuiturin persona sua, vel sub personnaveteris Deus meus, quare dereliquisli me? [Aug.] Mirum
hominis,[Aug.]ideslEcclesia., quaevetusestinculpa est quoniodoChrislus dicil, dereliquisti ine, cumct
eiin i-cena.Yelustas nanique nostra in duobus con- Deus esset cum eo. Non enim Deus dereliquerat. il-
£27 "-'..' -PETRI LOMBARDI ,,. __S
lum, cum esset Verbuin Dei Deiis^sed pro nobis.A a tne calix iste : (ibid.) sed maxime pro infinnis
hoc dicit, qui in eo sumus unum ut menibra, et wembris. Ila et hic ex membrorum persona dicit
sumus Corpusejus. Corpus eiiini Christi est Eccle- se non exaudiendum. Sed hoc ad salutem, non ad
sia, pro qua hic dicit, pro qua et Yerbura caro fac- insipienliam esl. Unde subdit, et non ad insipien-
tum est, et habitavit in nobis .(Joan. i) : Longe.Hic tiam. Quasi dicat : Clamaviin prosperis el adver-
cst solutio. Quasi dicat: Ecce quare ; ideo scilicet sis, etnonsumexaudilus. Et de utroque, non est
quia longees a salute tnea, scilicet mei veteris homi- mihi ad insipienliam, sed ad sapientiam, scilicei
nis, quialonge est a peccaloribus salus (Psal. cxvm). ut sapiam, quid clamandum sit, et quomodo[Aug.]
Et hcec verba, scilicet dereliquislime, et longe, et scilicet non verbis delictorum, et ex desiderio lem-
quare, non sunt justitiae, sed delictorummeorum, id poralis vitae, sed verbis conversionisad le pro vila
est ostendunt menon esse justum, sed peccatorem. ceterna. Per hoc ergo intelligo quod non audit
Vel sub una distinetione, longe a salute mea sunt Deusad voluntalem, sed ad salutem, sicut medicus
verba delictorum meorttm, id est verba mea, dicit non agit ad voluntatem cegri, sed ad sanitatem.
Christus in persona veleris homhus, quce stulta VERS.3. — « Tu autemin sanclo habilas, laus
sunt et delicta, sunt causa quare tum longe es a « lsrael. >
salute mea. •" Tu autem. Quasi dicat : Clamabo ad te el die
VERS.2. — « Deus meus, clamabo per diem, et et nocte, nec exaudior. [Aug.] Quare aulein hoe
~ non exaudies : et nocle, et non ad
insipientiam fiat, tui intelligunt, quia tu aulem habitas in sancio,
_ mihi. > id est in sanc.tificatisa te. Et ideo non audis verba
Deus meus[Aug.]. Itera hoc Chrislus ex persona delictorum, sed clamantes verbis vitce ceterna_,
veteris hominis. Quasi dicat: Ita longe sunl a salute, . scilicet quos facis intelligerequod ari salutem san-
quod clamaboad te, o tu qni es Deusmeus per diem, ctos interdum non audis, ul Paulum (II Cor, xu ):
id est in prosperis , ut non abeant: et nocte , el ad damnalionem, malos aliquando audis, ut fe-
id est in tribulatione ut abeat; et non exaudies, cisti dcemonibus,concedensintrare porcos, (Matth.
me clamentem sic, quia verbis delictoruin clamo. vm), vel lentare Job (Job. i). Tu, dico, qui es laus
Quomodo hoc dicit qui peccatum non fecit, neque Isruet, id est videnlis te, non ejus qui se voluit
inventusest dolus in ore ejus : (I Pc.r. n) sed de absconderea conspectu luo.
nobis corpore suo dicit hoc, scilicet de me, de te, YERS.4.—«In te speraverunt patres nostri: spe-
de illo corporis enim sui id est Ecclesice gerebat « raverunt, et liberasti eos. >
personam. Sicut et alibij cum dixit: Transeai a me (C ln te
calixisle (Matth. xxvi) pro nobis loquitur. Nisiforte speravcrunt[Gl. int.] Loquitur adhuc Chri-
slus ex persona velerishoiuhiis.Quasidicat: Menon
puletur timuisse mori, id est timore morlis suce
sed praecedentespatresaudisti et libcrasli.
i.lud dixisse. [Aug.] Sed non vere timebat Deus audisti,
Quare ergo non audis, et me, vel nos? quasi dieat,
pali, tertia die resurrecturus, cum arderet Paulus mirum est. Et hoc est
dissolvi et esse cum Christo. Non est enim fortior quod ail : In te speraverunt
nostri [Aug.], antiqui, scilicet jusli sperave-
miles quam imperator, suflicit servo, ut sit sicut patres
runt. Quasi dicat: Ex spe est liberatio et liberasli
dominus ejus. Miles ergo coronandus gaudel mori;
eosut populum lsrael, de__Egypto(__.5_orf.xiv) et.ca-
ct dominus coronaturus timet morlem. Sed infir-
minotres pueros (Dan. ni, ), et Danielem de laeu
milatem nostram reprcesenlans, pro suis infirmis
leonum et Susannam 44 ^e fa'so cri~
qui limeiil mori hcecdixit: Illorum vox erat, sic et mine (Dan. vi),et
hic vox membrorum est, non capitis, clamabo per (Dan. xm), hujusmodi [Aug.] Quare ergo
similiter et nos non liberas? Sciant omnes ad
diem et noctem, et non exaudies. Multi 'eninn cla-
inant in tribulatione et non exaudiuntur.' Sed ChristtKnvenientes, hoc ideo fieri, quia in tribu-
animadvertendum diligenter, quodAugust. hic (5.) latiOne Christianus probatur, si non derelinquit
virielur dicere Christum non veram tristitiam, vel i Deum suum, Fornax enim paleas in cineremvertit,
timorem habuisse, cum ipse idem alibi dicat Chns- auro sordes tollit; ita illi in quibus habitatDeus,
tum sic veram tristitiam vel timorem assumpsisse, in tribulatione raeliores fiunl, lanquam aurum pro-
ut veram carnem et Evangelium quoque; dicil; bati. Novit ergo quid agat qui nos fecit, novit et
CwpitJesus pavereel tmdere(Matth, xxvi.)Dislinguat reficere nos bonus structor, qui aedificatdomura.
ergo leclor quomodo utrumque dictum sit. Et Elsiquid ceciderit, novit resarcire Sequitur,
utrumque verum esse intelligat. Vere enim morlem \7ERS.5. — « Ad te clamaverunt, el salvi facli
non timuit, id esl necessilate conditionis illi de- « sunt; in le speraverunt, et non sunt confusi.t
iectui non subjacuit, quia sine vitio et peccato erat; Ad le etiam clamaverunt, [Aug.] non utique ver-
ettamen verumtimoreraatque tristiliam in se susce- bis delictorum, a quibus longe est salus, et sahi
pit, quomodo veraro earnem, sed sola voluntate mi- facti sunt slatim, non dico in futuro. Et repetit i..
seralionis, non necessitale conditionis. Verum ita- le speraverunl. [Cassiod.] Attende quod maguus
que timorein mortis habens, illud dixit; Transeat decor loculionis est, duro iterat, speraverunt; et
(51) AugusC.in Psal. xcni, in ver_.ic;:himiii-.un, QuousquejusiUia. ctc.-
 29 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. XXI 233
on tunt confuside prcenub, [Aug,]quia non in se: kvoluntate tabiorum ejus non fraudasti eum (Psal,.
ibi spes fuil, sed in te. xx). Et alibi : Impleat Dominusomnes petitiones
VERS.6. — « Ego aulem sum vermis el noni tuas (Psal. xix). Sciendumigitur juxta duas natu-
t homo; dpprobfiumliominumel abjeclioplebis. >i ras, diversas fuisse voluntates in Christo, Aliud
Ego autem. [Aug.J Hucusque locutus est Chri- enim volebat voluntate divinitatis, cui per omnia
slus in persona veleris hominis. Hic jam propries rationis affeclusconcordabat.Aliud aflectu sensua-
Chrislus in sua persona loquitur.>Quasi dical: Pa- litatis. Voluntatenamque divinitatis et rationis vo-
tres liberasti, et non Ecclesiam, quod mirum est. lebat mori pro salute hominis; aflectu sensualitatis
Et non lantum hoc est mirum, sed etiam quod des non volebat. Utrumque tamen bonum erat, sed
me fecisti; me enim qui major sum omnibus abje- alterum melius, scilicet ut moreretur. Ideoque
ctiorem aliis fecisti. Excellentiamsuam notat dumi illud effectuimancipavit. Nec lamen dicendumest
ait: Ego autem sumvermiset non homo: Abjectio- in Chrislo spiritum concupisse contra carnem, vel
nem, cum dicit, opprobriumhominum.Et boc est, carnem conlra spiritum, sive conlra Deum, quia
cgo autem sum vermis, quia sine virili seminena- voluntasDeierat ul secundum carnemillud vellet
tus sum de Yirgine, ut essem ultra hominesin ho- ac peteret, ut veritas humanitatis in eo exprimere-
nore. Unde subdit, et non bomo tanlum, quia " tur. Hoc ergo attendenlesdicimusChrislum aliquid
etiam Deus.sum.Ideocum dixisset, vermis, addit, voluisse et petiisse juxta affeclumcarnis quod
et non homo, ut distinclionemnolaret, quia est et non obtinuit, quia nec secundum volunlatemdei-
homo vermis, ut Adam, qui non de semine viri tatis et rationis id oblinere voluit. Quare ergo pe-
fuit, et homo tantum; sed Christus est vermiset tiit ? ut tibi formam•in tribulalione clamandi ad
non homo, quia erat Yerbum in prineipio apud Deum daret, et tuam divinaesubjiciendi volunta-
Deum. [Cassiod.]Yel, non homo, id est peccator. tem. Qucecunque enim secundum divinitatem ct
Et cum sim lalis et tanlus, ego qui major sum om- rationem voluit, facta sunt. Quia ergo hic sectin-
nibus, cum essem in hae dignitate, etiani factus dum aifeclum sensualitatis, pro temporali salute
sum, opprobrium hominum, in sputis et colaphis, clamavit, quam non obtinuit, bene ait: Clamabo
et abjectioplebis,dum pro eo elegerunt Barabbam. et non exaudies, e't hoc, non erit ad insipienliam
[Cassiod.,Gl. int., Aug.]Ecce quanta patitur Chri- mihi. [Cassiod.,Aug.] Sed ut sapienter meo san-
stus, cum patres liberati fuerunt. Ideo vero de se guine genus humanum liberelur. Nullus enim fuit
objeclio dicit, ut vel sic superbia -hominisDeum convenientiormodus nqstrae liberatioriis, ul homo
lmmilem imiielur. Yel in persona Christi omnia .~ qui per superbiam cecidit, per humilitatemresur-
superiora possunt aecipi, qui veram humanitalis gat. Tu autem. Quasi dicat : Dico, non exaudies,
naturam exprimens.ait : Deus Deus meus, haec sed quamvis non audis, tamen tu, habitas in nie
sunt verba quceclamavitin cruce pendens, Eli, Eli, sancto, qiiia Deus erat in Christo mundum sibi re-
quareme dereliquisti,hoc est quod ibi dixit, lamma concilians(II Cor. v). Tu dico, LaMSIsraei, [Cas-
sabacthani(Malth.xxvn). Quandohaecvero in cruce siod., Alcuin.] id est qui laudas te videntem.7« te
dixit, psalmumistutn de se scriptum indicavit, speraverunt,cjuasidicat : Dico in me sancto Itabi-
longe a salule. Quasi dicat : Ecce quare, quia tas, ct ita niirum, quia patres liberasli antiquos,
verba, id est poslulalio, deliclorum meornm[Cas- me autem non. Sed sum vermis, et opprobrium,
siod., Gl. inl., Alcuin.] id est membrorummeorum [Gl. int., Cassiod.]et hoc est quod ait: In le spe-
delicta, postulantiamorlemmeam sine qua non est rayerunt, dicil Chrislus, patres nostri qui minores
salus, sunt, longe a salute mea, corporali, id est erant quam ego qui fuerunt patres mei secundum
sunt causa quare patior, quia slc, id est per pas- carnem, speraverunt ct liberasti eos, hoc non mu-
sionemsunt tollecdadelicla meorum. Et nota quia tatur. Ad te etiam clamaverunlet salvi facli sunt;
nostra delictadicit sua, sua ea fecit non ad haben- in te speraverunl et non sunt confusi, haec sicut
dum, [Aug.] sed ad delendum, ut suam justitiam D i prius inlellige. Ego autem sum, etc, quasi dicat:
faceret nostram. [Cassiod.] Ila longe sunt, quod IIlos liberasli, ego autem sum vermis el non hotno
clamaboad te, quasi dicat : Tu es Deus tneus,pei [Cassiod.],id est ila viliter conculcatusac si essem
diem, quia nullcein eo lenebraeerant. Ei nocte, id vermis, el non homo. Yel, ego sum vermis, [Aug.,
est in tribulatione, in qua claraanlessolent exau- Cassiod.]quia mortalis, et de carne sine coitu et
diri. El, tameii, nenexaudies me quin sinas cruci- concupiscentianatus, ut vermis de terra, et humi-
figi. Non enim exauditus est Chrislus ad saltilem lis et vilis ac silentio repens. Et tamen, nbn sum
corporalem.Attende diligenlerquod dicit hic Chri- homo tanlum, quia etiam Deus. Et sum oppro-
sttira non fuisse exaudiliim, cui coneordat illud brium hominum, etc.
qtiod in Evangelioipse Christus dicit: Transeata YERS.7— « Omnesvidentes me deriserunt me:
tr.e, si fieri polest, calix isle; verumiamennon fiql « locuti sunt labiis et moverunt caput. >
volttntasmea, sed tua (Malth. xxvi). Ex his enim [Gassiod.,Aug.] Omnes, mali, scilicet, videntes
videturChrislus peliisse et voluisse quod non obti- me hujusmodideriserunt me, et loculi sunt labiis,
nuit. Sedhis conlfaria videntur, qttcein alio psalmo non corde tantum dicentes: Si Filius Dci,descendat
dicuntur : Desidcriumcordis ejus tribuisti ei; et de cruce, et creditnusei (Matth. xxvu). [Cass.od.]
£51 PETRI LOMBARDI -%
Et moveruntcaput irridentes yel qiiasi minantes, A j nrihi faciunt,"quoniam tu es ^m abstraxitli me d
non judicio agentes et ironice dicentes : venlre. [Atig.] Non solum de illo virginali ventre,
VERS.8. — t Speravit. in Domino, eripiat eum: quaelex nascendi est omnibus, sed et de tenebris
« salvum facial eum.quoniam vult eum. > Synagogaequibus obtegitur, et nondum in lucem
[Gl. iijt.] Speravit in Domino, ut ait, eripiat eum Christi nalus est, quisquis in legalibus observatio-
de manibus nostris. Vel si non [eripit, salvutnfa- nibus Sabbati, et circumcisionis cceterorumque
ciat, id est resuscitet eum quoniam vult eum, ut confidit. Et tu es spes mea, vel, Deus meusab ube-
ait. [Cassiod.]Hcecest ironia Judceorum.Ecce quasi ribus mdtris mem, non ex quo uberibus virginis
historialisnarratio, non prophelia, ne qua sit excu- lactari coepi,quia et ante : sed ab uberibus Syna-
satio, ne qua amhiguitas. gogw, a quibus sicut de ventre, ut ante dixi, ex-
VERS.9. — « Quoniam tu es qui extraxisli me Iraxisli me, ne scilicet camalem consueludinem
« de ventre, spes mea ab uberibus matris mece: in sugerem. Et in te projectussum ex utero Synagogae,
< te projectus sum ex utero. > cujus«terus, id est Scribae et Pharisaei, me non
Quoni-imtu es, causam opprobriorumhic osten- pertulit, sed jactavit. Nec fecit ejus venter ufsic-
dit. [Aug.] Quasi dicat: Ideo haecdicunt, quoniam ut parvulus essem tui oblitus : sed, tu es, id est
tii es qui abstraxisti me de ventre,id est quia homo B fuisti Deus meus de ulero matris meae,Synagogae:
factus sum tui operatione. Nam in Yerbum quod ergo, ne discesserisa me. Terminat conquestionem
est in principioapud Deum (Joan. i), talia non di- in oratione, et causam supponit.
cererit. Verbum enim illud per quod facta sunt VERS.11. — < Quoniamtribulatio proxima est:
omnia (ibid.), non exlractum esl de venlre, nisi « et non est qui adjuvet. >
quia Yerbum caro faclum est (ibid.). Et iu es spes Quoniam tribulatio proxima est, [Aug.] in cor-
mea, vel, Deusmeus. Alia litlera. Et boc ab uberi- pore meo, vel, proxima est, secundum tempus,
bus malris mem,id est secundiimhumanitatem, se« quia imminet. Et item ideo quoniamnon est alius
cundum quam suxit ubera malris. Ab iiberibusergo qui adjuvet,si tu non adjuvas.
est spes el Deus meus, qui ante saeculaesPater PARS.n. YERS.12.—« Circumdederuntme vituli
meus secundumdivinitalem. Et in te projectus, vel « mulli, tauri pingues obsederuntme. >
jactalus sum exutero, ut lu soltts esses spes mea, Circumdederuntme. [Cassiod.] Secunda pars,
qui jam homo, jain infinnus sum. et tu es Deus ubi describitur Chrisli passio, quam terminat ora-
meus. lio, et ad convincendosJudaeosrefert futura quasi
Y'ERS.10. — « De ventre matris meaeDeusmeus , praeterila,quasi dicat, tribulatio proxiroaest. Nam
t es lu : ne discesserisa me. > circumdederunt me, consiliis vel cum gladiis et
De ventre matris mem,etc, id est secundumid fustibus viiuli multi, [Aug.. Cassiod.]id est, raulti-
quod a matrc habeo, non secundum id quod de te tudo luxuriantis populi, qui erant sine jugo Dei. El
habeo. [Aug.] Nam de te es Pater meus, sed de tauri pingues, id est principes superbi, de pingue-
malre es Deus nieus, id est crealor secundum quod dine ferociores, vbsederuntme a simili, quasi ca-
homo sum; sed secundum quod sum Deus, a te slrum, ne evaderem. Et
sum genitus. Et ideo, ne discesserisa tne. Yel ila, YERS.13. — « Aperuerunt super me os suum :
et mutalur ordo lilterae sic : [Cassiod.] Ipsi ila « sicut leo rapiens et rugiens. > '
mihi facitml, sed, tu ne discesserisa me, quia jam [Cassiod., Aug.] Aperueruntsuper tne, ut ferce,
coepistimecumesse. Et hoc est quod ait: quoniam volentesme deglulire, os suutn, scilicetnon a sa-
tu es qui exlraxisli-me de ientre malris mem,nori pientia Dei, sed s>.;acogilatione scelerata resera-
vir, quia tua virtute, non opere viri clauso utero tum. Ipsi dico existentes sicut leo rapiens in com-
nalus sum. Hoc dicit, ne dubilelur Yirginispartus. prehensione, et rugiens quando dixerunt : Cruci-
Virlute enim Dei totum faclum est. Et tu es spes fige, crucifige(Joan. xix). Fuil enim quasi leonis
tnea ab nltro matris mem.Vera humanitas in Chri- D ; rapina, quando apprehensus sum ; et rugitus, cum
sto, et magna perfectio hic notatur; ab ubere enim clamaverunt: Crucifige,crucifige.Conferverba, et
fecit qubd vix facil aliquisjam maturus, elc, in te redde singula singulis. [Cassiod.] Ut leo rapiens,
projeclus sum ex utero, non in peccato hominis, circumdederunl; ul rugiens, os aperuerunt. Se-
alii enim in peccato Adceprojiciuntur, ex quo rei quilur :
sunt. Ego vero projectus sum in te, ut in le solo YERS.M. — t Sicuf aqua effusus sum ; et di-
.'sperarem, et non tantum ab uberibus es spes mea, < spersa sunl omnia ossa mea. >
sed eliam : Tu es Deusmeus de venlrematris tnem, Sicut. Quasi dicat : .Obsederunt et circumdede-
quasi dical: Nec conceptiosine Deofacta cst, nec runt me, et eliam oceiderunt me, et tam viliter,
in peecatoconceptus sum ut homo, sed de Spirilu quod effusussum sicut aqua, id est occisus sum^b
sanelo conceptus sum et natus. Unde Angelusad eis, 45 ila viliter, ut aqua effunditur. [Gl. int.]
Mariam ait : Spirilus sanclus supervenietin le, et Non sine causa aqtiaeelfusioneutitur, in compara-
viitus Altissimi obumbrabil tibi (Luc. i). Vel ila, lione suae mortis. [Aug.] Aqua enim quando fun-
quoniati.tlu es, et legitur allegorice, ubi per ma- dilur tria facit, scilicet abluil, et irrigat et lapsum
irem intelligitur Synagoga, quasi dical : Ideo haec facit pedibus : ita effusoChristo, ablutcesunt vitio-
 S.3 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. XXI. 254
rum sordes, et ad germinandumrigalaesunl virtu- A . ila passionis Christi igne admotOj Scripturarum
tibus mentes, et eliam lapsi sunt persecutores, mysteria patefacta sunt, ul omnibus in Ecclesia il-
quia pro peccalonecis Christi interius exterinsques lucescerent. Et pro eo velum templi scissum esl, a
puniuntur, sicut Judcei; el prae timore passionis> summo usque deorsum (Mallh. XXVII),et per eam-
dispersa sunl omniaossa mea, [Aug., Hier.] id.est dem passionem, virtus. mea aruit lanquam tesla,
dispersi sunt discipuli mei, qui erant futuri-firma- (Hier. Cassiod.] id est nomen meum quod ante pas-
menta corporis mei, id est Ecclesice, quia reliclo sionem contemnebatur, post firmius honoratiir. Et
eo, fugerunt. Unde alibi : Elongasti a me amicum ideo non ait tanquam fenum, sed tanquam testa,
(Psal. LXXXVII). Et ideo discipuli fugerunt, quia quia ut testa igni fit firmior, ita virtus Chrisli igne
VERS.15. — « Factum est cor meum tanquam passionis quasi induruit, et solidata est. El lingua
t cera liquescens: in medio venlris mei. > mea, id est prcedicatores mei, adhmsit faucibus
Cor meum faclum tanquam cera liquescens, in meis, id est vcrbis meis intenderunt, ut de interio-
mediovenlrismei, id est doclrina mea qua eos con- ribus meis caperent sapientiam. Yel, liugua mea
firmaveram, admota passione, quasi igne evanuit, adhaesitfaucibus meis, id est aposloliper quos lo-
et infirmisexcidit, [Alcuin.]qui per ventrem signi- cuturus eram, servaverunt praeceptamea, apud se.
ficanlur. Et etiam ideo, quia "' Et
per eos, in pulveremmortis, [Aug.] id est in im-
VERS.1C.— « Aruit tanquam testa virtus mea, pios quos projicit ventus a facie lerrae, et morli
« et lingua mea adhcesit fancihus meis; et in pul- destinatos, deduzisti me [Gl. int.], id est in cogni-
« verem morlis deduxisti me. > tionem eorum, qui erant pulvis morlis. Duclus
Virtusnieaprius probata miraculisaruit [Alcuin.] sum, per aposlolorumprcedicalionem,quoniamcir-
id est yiluit tanquam testa, quceest quiddam vilis- cumdederunl,quasi dicat eflusus sum, et hoc ideo,
simum. Aruit virtus ideo et, id est quia, lingua quoniam circumdederunt me canes mulli, [Aug.,
mea adhmsitfaucibus, id est non respondi eis ver- Cassiod.] scilicet Judaei, non pro veritate, sed pro
bum. Unde: Tanquamovis ductusest ad occisionem, consuetttdinelatranles et mordentes ut canes con-
et tanquamagnus coram tondentese obtnutuit (Isa. suetudinem sequuntur. Et consilktm;vei concilium,
LIII).Et ideoetiam,aruit,(jf-(ia
deduxislitne, secundum a!ia littera , malignanlium,id est Judaeorum, mala
opinionem Judaeorum, in pulverem.morlis, [Hier.] cogitantium, [Cassiod.] ut scilicet dolo tenerent et
scilicet, in quem rediguntur mortui. Et hoc totum occiderent obseditmein passione, inquo spiritualis
inde processit. civitas Hierusalem obsidetur. [Gl. inl.] Yel, con-
VERS.17. — < Quoniam circumdederunt me Q ( cilium malignantium, id est gentilium obsedit me.
< canesmulti; consiliummalignantiumobseditrae. > Vel
Quoniamcircumdederuntme canes mulli. Vel ila VERS.18. — < Foderunt manus meas et pedes
ab illo loco: Sicut aqua effusa sunt. Alia liltera. Et"r « meos; dinumeraverunt omnia ossa mea. »
notatur hic magnum sacramentum, dum ait: Sicut Foderunt manus meas. [Aug.] Ecce evangelica
aqua, scilicet ablutio peccatorum. [Cassiod.] Et narratio. Hcecenim in Evangeliofacta leguntur:
haecfacta est, quia apostoli per mundum dispersi Foderunt clavis gentiles milites manustneaset pedes
sunt ad pTcedicandum,qui iBtelligunturper ossa, meos.(Gl. int.) Etnolaquod non ait, transfixerunt
qui etiam ipsi effusi dicuntur, ut aqua abluens ct velvulneraverunt, sed foderunt, [Cassiod.]quia sicut
rigans, quasi dicat: Circutndederuntme,et etiam terra fossa fructus facit, sic frucluin vitae dedit
occiderunt, et me passo, omnia ossa^mea, id est Christus vulneratus. Et dinumeraveruni,id est di-
firmi mei aposloli, scilicet, dispersa sunt, [Aug.] numerabilia fecerunt omnia ossa mea. [Aug.]Pro-
id esl missisunt ad prcedicandumubique a Domino, prie describitur hic pcena crucis, et non polerat
dicente illis: Ecce ego millo vos sicut ovesin medio meliusdescribi corporis extensioin ligno, quam ut
luporum (Matih. x). Et illa ossa effusa sunt sicut diceret, dinumeraveruntomniaossa mea. [Cassiod.j
aqua, [Cassiod.]quia apostoli abluerunt sordes vi- D E Et quamvis haec ad litteram sane accipiantur, in-
tiorum, et rigaverunt mentes, ut aqua abluit et nuit tamen fossio manuum quod operibus ejus no_i
rigat. Et per eos, cor meumfactumest lanquam,etc, crediderunt, et fossio pedum, quod apostolos lace-
id est secrelum Scripturce elicuil, [Hier., Aug., raverunt. Sic etiam, et ossa mea dinumeraverunt,
Cassiod.] qu<aScriptura, id est sapientia et volun- id est apostolos, ne in majorem numeruin cresce-
tas Christi, quaeerat in Seripturis clausa, cruci- rent, quaerebantexstinguere, ut scilicet pauci et in-
fixo Dominoliquefacta est ut cera , adeo ut omnes variabilesessent. Et non tantummodo,praedictafece-
infirmi intelligerent. Unde subdit, in medioventris runt. Sed etiam
mei. Venter, qui mollis eslpafs corporis, inlirmos VERS.19. —« Ipsi vero consideraveruntet inspe-
in Ecclesiasigiiificat, quibus eliam manifestata est < xerunt me; diviserunt sibi vestimenta mea, et
sapientia Christi et voluntas. Vel in medio ventris t super vestemmeam miserunt sortem. >
mei, id est in memoriaEccleslae.[Aug.] Sicut enim Ipsi Judaei, [Aug.] a sua nequilia non mutati
venier escas recipit, ita memoria rerum lenet no- consideraveruntquodagebatur, et non inleilexerunti,
titias. Et bene legis mysteria comparat cerce, quae et inspexerunt tne, tanlum vidcrunt usque ad car-
tunc lucemreddit, cuni calore dissolvitur,[Cassiod.i nem oculi corporis, et non uscpe ad verbum ocali
PATnoi.. CXCI. 8
 £35 J?ETRILOMBARDI 256
cofdis. Vel considerayerunt et inspexerunt me, id A J cularis; et a cornibus,\d est a sublimitatibus. vel
cst cum duigenlia et delectatione inspexerunt me superbia unicominm, id est Judaeorum, salva hu-
talia perferentem: cum a re crudeli oculi soleant miliiatemmeam (55). Unicornis est animal super-
averli. [Cassiod.]Eccequam obstinali erantJudaei, bissimum, quod dicilur mori ex indignalione, si
non casu aliquid factum fuit, nec tot miraculis cor praeler voluntatem suam teneatur, et unum cornu
eorum mollitum fuit; et diviseriintsibi vestimenia habet. [Alcuin., Hier.] Per hunc significantur Ju-
tnea, ad litleram in qualuor partes. Sicut dicit daei, qui bene unicornes dicuntur, quasi terrena
3oan. evangelista (Joan. xix), Et super vestimenta tantum petenles, vel de cultu Dei singulariter se
mea miseruntsorlem. Haec fuit tunica inconsutilis, jactanles, vel singulariter superbientes, occiso
desuper contexta per tolum. [Cassiod.] Mystice etiam Filio posl servos. [Atig.] Sunt eliam unicor-
quoque haec accipi possunt. Per vestimenta enim nes quicunque superbi, qui singulariter se erigunt,
Chrisli Scripturae vel sacramenta Ecclesice acci- et consortes non ferunl. Et est a cornibus unicor-
piimlur; per tunicam inconsulilem, super quam nis, id est sublimitatibus Judceorum, vel quorumli-
missa fuit sors, charitas vel unitas Ecclesiceintel- bet superborum, singulariter se erigentium, et con-
ligitur; per illos qui vestimenta diviserunt perver- sortes non ferentium.
sores Scripturarum intclliguntur. Sicut ergo illi PARSIII. VERS. 25. — < Narrabo nomen tuum
actualiter vestesdiviserunt: sicilli qui nontendunlad « fratribus meis: in medio Ecclesicelaudabo te.*>
unitatem, diviserunt sibi vestimenta mea, spiritua- Narrdbo nomen. [Aug.] Tertia pars, m qua fru-
lia sacramenta, et Scripluras sacras corrumpenles. ctus passionisostenditur. Hactenusdixit qucepassus
Sacramenta eriimilliuset Scripturcepotuerunt dividi est, et quid oravit. Ecce jam quare passus, qui
per hcereses; sed non lunica desuper, id est adeo nisi vellet non pateretur. [Cassiod.] Ecce passionis
per totum contexta. [Aug.] Hsec est charitas veli fruclus, ne de audita passione turbelur corda fide-
unltas CalholicaeEcclesiae, quam nemo potest di- liura, quasi quis quaereret. Quo fructu haecpateris?
videre. Non enim discerpitur charitas ecclesiastica, Resp. [Aug.] Hi fructus, scilicet quod narrabo no-
sed sorte et dono Dei quibusdam provenit. Qui vero> memluum fratribus meis, id est aposlolis meis, qui
hanc habet, securus est, et nemo eum a Catholicai inyicem se diligunt, ut a me dilecti sunt. Et per
Ecclesia movet, et si e.-lra incipit eam habere, in- eos laudabote, o Pater, non in parte, sed in meaio
tromittitur, ut ramus olivaea columba delatus esl adI Ecclesimpro qua passus sum. Sed quaeest ea ? Ubi-
arcam (Gen.vm). cunque timetur Deus et laudatur, ibi Ecclesia est.
YERS.20. — « Tu autem Domine, ne elongave- Q Semen Jacob, semen Israel esl Ecclesia. Unde sub-
« ris auxiliumtuum a me; ad defensionemmeami dit: Et o vos
< conspice. > VERS.24. — t Qui timetis Dominum, laudate
Tu aulem. Post narralionem orat, quasi dicat: « eum, universumsemen Jacob glorificateeum. >
Ita ipsi, Tu autem, o Doininene elongaverisa me! Qui timetis Dominum, laudate eum, non vos
usque in communeraomnium resurrectionem, au- ipsos. [Aug.] Timentes Deum ad laudem vocat.
xiiium tuum; [Aug.] sed slalim resuscita me,, [Cassiod.] Timor enim humanus, non laudem, sed
ct ita factum est, quia post triduum surrexil;, ett vituperium parit. Et o vos qui estis semen Jacob,
ad defensionemmeathconspice,ne quid mihi noceant. cui major serviet, universum,id est de oroni genle,
VERS.__l.— « Erue a framea, Deus,. ariimami id est qui estis populus fideliumde omni gente coi-
t meam; et de manu canis unicam meam. > leclus, cui major populus Judaicus servit glorifi-
Erue, quasi dicat : Ne elongaveris, sed, erue, o, cateeum. Quos ante dixil, semen Jacob, aperit,
Deus, animammeama framea, [Aug.]id est amorte. subderis:
Framea enim gladius est, per quem mortein intel- VERS.-.5. — « Timeat eum omnesemen Israel,
ligi voluit. Vel a framea, id est a lingua dissensio- « quoniam non sprevit, neque despexitdeprecatio-
nis. Et, erue unicam meam, id est Ecclesiam, de, D « nem pauperis. >
. manu canis, id est de poteslate Judceorumcanino, Timeal eum omne semen Israel, [Aug.] id est
more lalrantium et sine discretione. Ac si dicerel: omnes ad novam vilam nati, [Cassiod.] et ad vi-.
Libera caput et corpus. Per animara namque et; sionem Dei reparati; alienus enim nescit timere.
unicam, caput et corpus accipitur, quod cum sit; [Gl. int.] Deinde subdit causam, quare debeant
unum, diversitates respuit. [Hier.] Et ideo con- glorificare,idest quoniam,licet esset allus, non spre-
grue pro utroque conjunclim ora. Vel unica est; vitnequedespexit[Aug.],scilicethumilemdeprecatio-
anima Christi, quaesola a peccato esl immunis. . nem pauperis non ejus qui verbum dileclorum cla-
VERS.22. — « Salva me ex ore leonis; et a mat de vana vita, sed pauperis vel pauperum, id
« eornibus unicornium humilitatem meam. > est deprecationem cujuscunquc de se non praesu-
Salva me ex ore leonis, [Aug.]id est diaboli, quii mentis, nec de pompis sceculitumentis.
circuit tanquam leo rogiens, qucerensquem devo- VERS.26. —« Nec avertit faciemsuam a me •
ret (I Petr. y). Vel, de ore leonis, id est rcgni sie- « et cum clam»rem ad eum exaudivit me. s
(55) Ex Pliniolib. vm, cap. 21.
 157 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. XXI. 2.8
Necaverlit faciem suama me, [Aug.] ut ab illo ve- A YERS.30. — t Et adorabunt in conspectu ejus
teri, qui supra dicebat, clamaboetnonexaudies. Et « universcefamilicegentium. >
__mclamaremad eumexaudivittne. Ut quid exaudi- Et universmfamilim gentium, [Gl. int.] id esl de
tur? quia omnibus familiis, "_tde omnibus finibus aliqui adb-
VERS 57. — < Apud te laus mea in ecclesia rabunt in conspectuejus, [Aug.] id est in conscien-
t magna, vota mea reddam in conspectu limentium tiis suis, ubi adoratores veri adorant Patrem, non
< eum. > in conspectu hominum. [Gl. int., Cassiod.] Yel
46 [Aftg.]Apud te est laus mea, 0 Domine, adorabunt in conspectu ejus, id est quia eum Do-
quia laudem meam non qusero,quia tu mihi laus minum conspiciunt. Vel, adorabunt in conspectu
es. Qui iri me sancto habitas, et jam me sanclum ejus, id est in intelleclu fide adorabunt, per quam
orantem audis. Apud Detimlaudes ponit, qui docet Deum 'conspiciunt, quia conspectus Dei non est
in hominenonpra.sumi.Vel ita junge, dico, exaudi- nisi super fidem.
vit, Et ideo, apud te est laus mea, id est laudabote. VERS.31. —« Quoniam Domini est regnum;et
Et noc in ecctesia magna, id est in toto orbe, non « ipse dominabitur genlium. >
modo in Africa, ut Donatistceaiunt. Quomodoerit QuoniamDomini,[Aug.] quasi dicat: Etdebet coli.-
laus? ecce vota mea, Ldest sacrificium corporis " QuoniamDomini, non hominum superborum est
et Sanguinismei, quod Christus obtulitDeo, [Aug., regnum.[Gl.irit.] Olimei abjuratum est regnuma Ju-
Gl. int.] quod norunt fideles reddam in conspeclu daeis, dicentibus: ATonhabemusregem nisi Cmsarem
timentiumeutn, utintelligant et verum essecorpus, (Joun. xix). [Aug.]Sedsolus Christus rex noster est,
et perillud se salvari. Et haecsacrificia corporis et uttituluscrucis ejus insinuat, cujusnomine et charac-
sanguinis mei. lere insignimur, ut denafius nomine regis et ti-
VERS.28. —-« Edent pauperes el saturabuntur; lulo. Ideoque h_Eretici,qui baptismum Christi ha-
t et laudabunt Dominumquirequirunt eumjvivenl berit, si veniunt ad unitalem Ecclesice, non mula-
t corda eorumin saeculumsaeculi. > mus in eis, sed agnoscimus titulos regis nostri.
Edenl pauperes, [Aug.] id est conlemplores sae- De quo subdit, et ipse dominabiiur gentium, non
culiet humiles,et saturabuntur; imitandodivitesnon modo Judaeorum.
saturanlur, quia non esuriunt ceenamet passionem VERS.32. — t Manducaverunt et adoraverunt
Domini. Saturantur vero, qui imitantur patiendo, < omnes pingues' terrae; in conspeclu ejus cadent
et eructarit laudando. Ita enim pauperes, nec co- t omnes qui descendunlin terram. >
piam hujus saeculi concupiscunt, nec timent ino- f, Manducaveruiit. [Cassiod.] Hic ostendit sacra-
piam : de quibus subdit, et laudabunt Dominum mentum corporis esse commune etiam malis, sed
qui requirunt eum. ]Aug.] Pauperes Deum laudant, »on eis proficit sicut bonis, quasi dicat, non tantum
divites se.-Ideo enim pauperes sunt, quia Deum pauperes edent, sed etiam omttes pingues terrm,
laudanl, ut eum quaerant, et ipse est divitiaepaupe- id est divites terraemanducaverunt corpus humili-
rnm. Divites quceruntimplere arcam.terrenis opi- latis Christi, [Aug.] nec sicut pauperes satiati sunt
bus : pauperes quaerunt implere cor Deo. [Gl. int., usque ad.imitationem,sed tantum adorayerunt (56).
Aug.] Et ideo et si moriuntur corpora, tamen .i- Et hoc est quod subdit, [Aug.] et adoraverunt.
vent corda eorum, in hoc divites sunt alii extra» Specie tenus adorant Deum, sed bumanitatem fra-
Ideo dicit corda, quia cibus ille cordis est. Vi- ternam non exhibent. Ex lris patet -quod boni et
vent dico in swculum smculi.Divites vivunt in hoc mali sacramento vitae communicant. Unde Augu^
saeculo,sed post moriiintur s*mefine. Contra pau- stinus alibi ait : <Non prohibeat disperifiatorman-
peres in perpeluum vivent. ducare, sed exactorem moneat limere, si quis ta
VERS.29.-^- < Reminiscentur, et convertentur men in peccato criminali manifeste perdurat, pro-
_ ad Dominum, universi fines lerrae. > hibendus est. > Occultus vero monendus est in con-
Reminiscentur.[Gl. int.] Loquitur hic Ecclesia ]D spectuejus, quasi dicat: malimanducantcumbonis.
quasi dicat,Quisurit pauperes,et quomOdolaudabunl? Sed omnesqui descenduntin terram, id est qui ter-
Respondet: Pauperes sunt unirersi ^nes terrw et rena amant, cadenl quia indigne sumunt. [Aug.]
univers_efamiliaegentium. Et. ipsi ita laudabunt, In conspectu ejus, Dei, quia sdlus Deus videt quo-
quod reminiscentur, elc. Vel ita junge. litteram. modo cadant, qui ccelestia deserentes in terra eli-
Supra dixit Christus, se narraturum nomen Dei gunt beati fieri. [Cassiod.] Ecclesia vero utrosque
fralribus, id est apostolis, etper eos se laudaturum recipit, dignos scilicet et indignos. Sed ipse videt
Deum,in medioEcclesiae':Mcaddit quod per eosdem et discernit qui sumant ad vitam, el qui ad mor-
multi convertentur. [Aug.]Et hoc estper illoslaudabo tem.
le, et post per istos laudatores, Universi fines terrm, VERS.33. — < Et anima mea illi vivel; et semen
id est Ecclesiamde toto orbe. ReminiscenturDeum, ~< meum serviet ipsi. >
quia eis Deusexciderat et convertenturad Dominum. Et anima [Aug.] quasi dicat: Pingues cadunt,

versu, Simul in unum dives et.pauper. et refertur de consecr. 2, can. Nott

(56) Augusli. psaL XLVIH,
vrohibeat.
 'PETRI LOMBARDI -_._
_ed, anima mea qufe in coritemptu sccculi.Jiomini-A.iransl-itioneh-proba.t, et Interprefatiif divus Hiero-
i.us mori videtur, non sibi, sed, illi vivel, id est nymus in hunc locuni: Aquila, inquit, hune , locum
sie iritefpretalus est : longea salnte mea,verba ru-
non a se, sed a Deo vitam habet;' nec sibi, sed gitus mei; Symmachus, verba gemiiuum tneorum:
illi tribuit, el semett tneum, id est opera mea, vel quinta et sexia editio, verba clamoris mei. Et est
per me credentes serviel ipsi, id est laudabit Deum. sensus juxla eseleros.inlerpretes, Gemitus mei al-
Hocideo ne dubitet de succes- que conatus, quibus super pqpulum Lrael salvare
[Gl. inl.] dicit, qtiis quaesivi,lorige facti suut a saitite roea, quam po-
sionibus Ecclesice.Serviet dico, quia pulo tribuere cupiebam, quia ipsi noliiernnt reci-
YERS.31. — « Annunliabilar Domino generatio pere sanitaiem. Juxta LXX vero Interpretes, iste
et anniinliabunt cceli sensus est: Hoc quod saliitem depreeor, quod me
ventura; justiliam ejus po- dereli.tum conqueror, non ev. pn-pria pefsona lo-
pulo qui nascetur, qtiom fccit Dominus. > quor, sed expopuli, cujus peccata, in iueo corpore
Annuntiabiiur, [Gl. int.] id est per aninintiaiio- ipse suscepi. lisde dico, longe sunt a saltite roea,
nem convertelur Domino,. id est ad honorem Do- verba, quse fundo. Non enim tam roihi salutero po-
slulo qui Deus sum, quam populo qui saiute in-
mini tjeticraiioveniura, id est, generalio Novi Testa- digct.
menti quceex aqua el Spiritu sancto regencrabittir. YERS.2. — Clamaboper diem et non exaudies, et
nocle et non ad mihi. Papae' quam
[Cassiod.] Yel ita, anima roea Deo vivet et ipsi B slomaciiatur hic insipieniiam Ctceus Burgensis post Fabrum,
serviet, et ila vcniet ad Dominum. El annunliabilur causans leclioncmLatinam esse incongruani el in-
Domino, ab angelis (Joan. m), generalio ventura, eplam, quodista lociilio, elamabo per diem et no-
ad ipsum,' quia angeli preces hominum. offerunt ctesolcecissct.Dicendiiuiforet, per diem et notle,
non scd miiiisterio vcl die et nocte. Cur ergo Hieronymus, et Augusti-
Deo, pro inslrtictione, pro (Tob. lius inter rhelores et gramroaticos nutril-i, l-anlam
xu). El cmii, [Hicr., Cassiod.] id est evangelistae, ineptitudinem non senserunt? Cerle si continenter
ainutuiubiint jusiiiiam• ejus, id est Fiiium Dei, vel dictum esset per diem et noctero..haberet majorem
mandata ejus. Annunliabunt, dico, pcpulo : Quis ansam lalrandi; sed ubi duaeparlicuia. interpoiuin-
lur, poluit subatidiri praepositioin, ul sil in noele.
«st ille populiis? [Aug.] qui nasceiur ex' fidc Do- inaxinie cum repelalur conjunctio' copulativa, ol
:nino. Quomodonascelur? Ecee populus quem fecit no:i solum in Latina editione, sed in Graeco;et in
Uemitms, [Cassiod.] id est quia eitm _e_uiH.ofecit Ilebneo; imo r.ec opus est subaudiri piu>positio-
iicm in, clamabo et non exaudies: ei
Dominus, per regencralionem sciliccl; qui enim clamabo nocle, etc.per diem,
primo nos fecit ul essemus, secundo fecit ul jtisii Magisaperil id quod sequitur in e.odemversi-
essenms. Nola"psalmos de passione, sicut diximus eulo, et non ad insipientiam mihi. lli.roimnus ct
in magna spe Christianorum lerramafi, ut sciatur Hebraei-bT~~~ihftVF.LO DLJUAII LI, id est nec est
ex passione salus esse. silcnlium mihi. Hieronymus in commentario pras-
C s&ilis loci, oslendit LXX reddidisse sensum, < In
COLLATIO IN rSALSOIxxi : « DECS , DECSMECS die pentlens, ait, non exaudilur a Palrc, uocls Te-
RESPICE 1NME.> stirgit ab inferis victor. > Alitcr, t Qui in gaudio
In titulo, LXX haheni, pro susceptionemaluiina. non exatidittir, exauditur in lacrymis. J Unde ail,
«0)1iu stultitium milti, id esl non fruslra cJamavi.
Hieronyiniis,pro cervo maiuiino, vcl ut aliidicunt, Et Aquila transtulit ex Hebrseodicens : et nocte et
pro cerva, seu sttper cervanv aurorm. Yocabulum non tacebis, id est audies mc, respomlebis mihi,
Hebraicitro rhx dicit M.inslenis in seholio, incer- facies qttod oravi. Ubi cernis illam parliculam no-
tum esse apud Ilebracosquid significet, sedetquan- cle, posse respicere scqucntia, ut non sil silenlium
doque noiat fertiiudiiiein, aul circumstanliam, in Christo in nr.cle tribulationis, in qua exauditus esi
qua citra negolium intelligilur illa forliludo Chrisli pro sua revercntia. SHereenim dicitur Deusqiiando
in resurrectione matutina, qua susceplus est ad non exaudit; cl clamamusad insipieiitiaro,qiiando
immortalitatem, quoniodointerpretatur Augustinus. frustra oramus, et Deus nobis tacei.
Et ca-terahabes in expianatione, ne acta agamus. YERS.18. — Foderunt manus measel pedesmeos.
YERS.1. — Deus, Lieustneus, respice in me. Ex- Yel ex hoe loco clarissime liquel Jiuhcos corrupisss
treiiia pars non habetnr in Ileb. eoque'videtur codices Hebraeos,quos prceseus^versictihis aper e
convellenda maxime cum scribut liierouymus in rcvincebai, non posse docere ubi David habuis.et
cap. MaUh.xxi. iliudque quod in medjo vbrsicuio iuainis fixas et pedes, sed poteramus ex liacprophe-
legilur, retpice in me, supcriltium est. Respondet liaeisobjicereriefaiidissimcni sceius, quod lofreiro
i-iem Hieronvmus, in libclio De optimo genere in- D saccuiispri-dixeratDayid, ab impiis perpetraudum;
terpretandi. *<Obtreclatores mei quaerant, et inlel- et eortunos obslruebalur, nisivilassent Scriptnram,
ligant, non verba in Seriptnris consideranda, scd qiiam gernianam habuisseeum codicem, quo Hiero-
sensus. Vicesimi primrjnxta Hebr. idipsum exor- nymusutebaiur, probabile est, quoniam eiucubrat
dium est, quod Domintislocutus est in ertiee, Eli, versioneinjuxta IIebrfeum,adpreces Sophronii,cui
Eli, elc. Deus inetis, Bsus meus, qnare «;„ dcrcii- , qnotidiamiserat cmn JmUcisconflicius,et ubi quid-
qiiisli? Reddant rationem cur LXX Transiatorcs ]>iamdcpsaltcrio,profcrebalproChristoDomino,op-
interposuerint, respice in mc. Ila enim vcrter.i!;., ponebant nerliJi non ita haberi in Hebr:.eo, ut
Deus, Deus meus, rcspice in rne,-qnare me dere- iile citabat. Ob idque nitebaiitur Sophronium,
liquisti? Respondebunt utique nihil damni'in sensu per singnlos scriiiones eludere, propter quam
esse, si riiioverba sint addita. Audinnt el a me, 47 caiisam asserit se Hierouymus, eam eailioncm
non periclilari ecclesianim stattim, si celcrilaie apparasse, n?c aliquidde IIebr_aoimroutasse,ne dien-
dictandi, aliqiia verba dimiserim, longmn est nuric ceps Sophronius, Judaeoruin mendaciis cireiimve-
eyolvere, quanta LXX de s'.:o adu.d.rinl, quanta niretur, Dmie arguimus locum nondum vitiatum,
dimiserint, qtiasin exemplaribusEeclcsia., obeliscis quem vertisse secundum lectionemnostram agno-
asteriscisque dislincla sunl. > H_ecille : scinuis, alias praebuisset majoreiiiansam calumnise.
V-erbadelictorum meorum. Hieronymus juxta Quamobrem Munsterus in scholiis monel recurren-
Heb. "t reliqni omn.es qnos saepcaddncinius, verba dum ad aniicpia exemplaria, cujus verba non piguit
rugitus mei, aut lainenlaiionis mew. Utra:i;qi;e adneclere, ut quac faciant ad nosiri insiituti propo-
241 COMMENtAmiJMIN _>SALMOS:— PSAL. XXII. 2iS
situm, quo sa.pecausamur, vel codicesivariasse,aut A biensi. Hebraeiautem , leg.HiiC-ZH".LEijAEciir.M cor
vitiatosessesive malitia, sive incuria, sive aiio qiio- vesirum. Si vero dixeris Dn_nS;tERABUF,si, est cor
vis modo.Sedaudiamusipsum Munsterum: <Hebraei eorum. Sed quiasens.is est integer, liic poterat con-
hic coinmuniterlegunt, sicut leo, manus measel pe- niveri, sicut saepiusfaciendum est ob miiiuti:.la,qua.
des meos,subaudi, observaverunt,ne scilicet me de- magis onerarent, quaro prodessent, iioiinunquam
fenderem "manibus, aut fugerem pedibus. Veleres veroqu-edam leviter altingenda, propter aequp. hio-
vero translalores legerunt vi_ CARU,foderunt pro rosioivs.
'~-0 CAARI. Et quidem hic consulenda essent anti. S'ERS.53. — Et anima mea illi vivel. Heb. vide-
quissima Hebraica exemplaria.Pro rei hujus veri- tur ex diametro pugnare, riTi th 1_f5_KAPHSSO LO
tate indaganda. Ego hic nihil habeonisi Nizabonis niiAu, aiiima illius non vivet, seu anima iilius non
irrisionem, qiii hic conviciain nos congerit, propier vivificabilur, ul sit praeleritum loeo ftiluri. Sed ubi
ineptamhujus loci translaiionem,perindequasi dala esl eadem prolatio, et allinis scriptura, iacilis est
opera, vetereshic ex .-*o fecerint vo CARU. »Haec lapsus in bujiismodi. Nam Helnaice iili, et non
ille. Sed et manifeste judaizat editio, quae visilur e eodemmodo proferunlur, et ferroe seribuntur, nisi
latere Paraphrasis Campensis, Frangil, inquit, nta- quod negatio habet aleph, sic NS lo, et relalivum
nus et pedesmeosinslarleonis.Nebiensisvult codices '• habel vau, sic h lo, quOmodolegerunl LXX. Rur-
esse corruptos, sed constructionem defectivam, ut sus litteia yau, ct iod sunt litterae commutabilesin
lamen subaudiatur perforaverunl: el sit, impii lan- Hebraismoet vicinae,ob idque nonest disceplandtun,
qaam leomanus measfoderunl, male habuerunt, fixe- R cur dixerint LXX, anima mea, alii vero anima i.->
runt. Illudquoquequod in eodemversiculo sequitur, /itis, NAPHSSO vel NAPHSSI. IJtramque leclionem cx«
dinumeraverunlomnia ossa tnea. Heb. legunt singu- poiiit Pellicanus, quanlum ad allirmationemaut nc-
lariler numeraboomnia, etc. eodemtamen sensiis galionem, onimaejus ncn vivet, id esl ex se nihil va-
conspirat. Et ut doeet Hieronymus,De optimogenere lel, non curabitur prae humiliatione suiipsius, velei
interpretandi, sermonum varielas, spirilus unitaie vivetper eum, pro eo, Campensis leclionc-mnegati-
concordal. vam aliler declaral, quiapropriam-vitam non est d_-
YERS.22. — Et a cornibu.sunicornhimImtnilita- dignatus impendere.pro illis.
tem meam. Heb. -__"!"_'ASITATI , si capiatur VEHS. 55. — Annuntiabitur Dominogeveratioven-
veibaliler, id est exaudistime,vel rexpondislismilti, tura. Hebr. aliam faeiunt distinclionem et dicunt,
utver.eruntnovi translatores. Hieronynnistamendi- annunliabiliir, seu attnumerabiturin generationem.
xit, exaudi me, ut videatur legisse ___ AKEKI. Ve- Deinde sequitnr exordium alteriusversictili. Venknt
i'um tamen nihil proliibet quin possit accipi nomi- et aimuntiabunt, etc. LXX, yero aliter distinguen-
naliler, ut fecit Pellicanus transferens, hutnili- les, subaudierimt relalivum quae,ut passim fit apud
tatein meam, a radice n:j? AKAH, quceinlerdum no- Hebr. Generaiio qum veniet, hoc est venlura. Mee
tat afjlixil,humilial. obest qtiod ger.us"ponalur in singulari ~~~ ct *,KU.'
VERS.28. — Viventcorda eorum. Hicvariant co- IADOU yenient in plurali, quia ubi est nomen colle-
dices. Hieron.juxla Heb. in exemplari Fabri hal.et ctivum, solet quandoque jungi plur_di. LUesfillud..
cor eorum.Itidem interpretes pro Cajetano ac Ne- Jubilale Deo, omnis terra (Psal. LXVJ.

PSALMUS XXII.

PSALBl TITUL.S: < PSALMCS DAVID. > C sibia Deo conferendam. Christus dico, jam perdu-
Dominusregilme.Tilulus. PsaimusDavid.[Alcuin.] cens me in loco pascum,id est in intelligentia di-
Snb figUraJudaici populi, de captivitate Babylo- vini sermonis incipientis ad fidem, id esl incipientes
nica reversi, s;ibZorobabelet Jesu sacerdole magno instruentis adfldero. [Aug., Alcuin.,Gl. int.J Inqtio
propheta : praedicit hic reditum fidelis populi de loco pascuaecertus sum de salielate, et ibi, id est
Babylone hujus sreculi, per Christum ad domum in eocemloco coltocavit tne, nutriendum, non ego
Dei. Psalmusnamqueisteagit de lnisericordia Chri- me. Sermo enim divinus duo facit, quia et instruit
sli, qua fit reduclio, enumerans decem gratias, per incipientes, quod notavit dicens, perduces me, i?.
quas velut per mansiones ad Dominunihoroo rever- loco pascum : et jara fldeles in lirie plenius corrobo-
titur. Et est sensus: Psalmus isle altribuitur David, rat, etnutril, quod notal cumait, ifri.wiecoliacavit.
id esl Ecclesioe,in cujus persona loquitur hic Pro- PARSii. VERS.2.— < Super aquam refcctio-
pheta. lntenlio, monet ut omnes sperent in Dei roi- < nis educavit me : animam meam cpnverlit. >
sericordia. Modus. Decem sunt partitiones, sicut Super aquatn. [Cassiod., Gl. int.] Secitndi pars
ct deeem graliae. [Aug.] Prima gralia est locus ubi notatur secunda gralia, qu_e est aqua refectio-
pascuae,id est sermo divinus, qui saginat mcditari- nis quasi dicat instruxitme ad Cdem. [Cassiod.,
les ; alias suis locis exsequemur. Et quia per Chri- D Aug.] El post educavil me, paulatim ut pueros. Su-
stum sacerdotemmagnum iit spiritualis reversio, per aquam refeciionis,id est baplismi, q;io reiiciun-
[Aug.] ideo Ecclesia loquilur de ipso Christo sic, tur, qui integritatem et vires amiserant. Et aniir.a
dieens : ariditate peccatorum sterilis fecundatur. s-
VERS.I. — < Domiaus"rcgitme, et nihil mihi de- PARSIII.—Eta.i.Biani wec/Hi.Terlia pars ubi notatsir
< erit, in loeo pascuaeibi me collocavit. lerliagralia.quapostbaptisnHim anima eontracta fil
Dominus, [Aug., Cassiod.] id est Chrislus re- sineruga,idesldepeccatriceiit,justa, peraugmentum
dicat:
git vel pascit me, id est Christus est pastor meus,' virtutis etbonae operationis ; [Cassiod.]quasi
in quo suro lulus, et eiiam sufficiens. Unde sub- Educavitme in baptismo.El post, atiimamliieamcon-
dit, el nihil tnihi.deerit in fuluro. [Cassiod.] Hoc vertil, vt post sit sancta, et justa. Ecce p.rimamgra-
idso dicit, quia spirilualem substantiam credil, tiam oslendimus esse divini verlii intelligentiam,
 PETRI LOMBARDI 24.
secundam baplismi regeriera.ionem, tertiam post A ores filios, qui ab animalivita creseunl ad spiritua-
baptismum sanctifiealionem. [Aleuin.] Quibusdam lem, ipsa me non afllixerunt, sed potius consolata
faineiividetur ordo harum gratiarum esse conversus. sunt erudiendome, quia in his intelligo te esseme-
Quia tertia, prima videlur, et prima tertia. Prius morem mei. [Cassiod.]Yel virga est districtio se-
cnim convertitur Jiomo ad Deum, postea regenera- vera, comminationis et poenae,quaeconterit vitia.
tur, deinde divini verbi intelligentia saginatur. Et [Hier.] Baculus,gubernatio, id est facilis animad-
secundum hoc, ita legitur. quasi dicat: Perduxit versio, cum persuasiopisdulcedine, quaesuslinet, id
me in locum pascuae; [Gl. int.] et prius, educavit est continet fidelesin bono.
me super aqtiam refectionis, verboruin sensus non PARSVU.YTERS. 6. — < Parasti in conspectumeo
lnutatur, sed prius animammeamaversamin Adam. < mensamadversus eos qui tribulant mc. >
Convertit, ul pastor ovem. Parasti. Septimapars, ubi notalur.septimagratia,
PARSIV.YERS.3. — < Deduxit mc super semi- [Cassiod.]mensa Domini, id est beala convivatio,
< tas justitia., propternomen suum. > saturitas fidei, escacfleleslis,de qua dicit Apostolus:
Deduxitme. [Cassiod.] Quarta pars, ubi notatur Qui manducatindigne carnemDominus, mortetn tibi
quarta gratia, seilicet quod super praecepta charita- manducatet bibit (I Cor. xi), quasi dicat: Per quid
lis eum duxit, ut in charitate sit radicatus, et per- " consolata sunt nie? quia, parasli mihi mensam, sci-
fectus. Quasi dicat: Educavit me, convertit, et in- licet comraunionem corporis Christi. [Alcuin.] Et
de deduxit tnesuper semitasjustitim suae,id est per- hoc in conspectumeo, etnon inconspeclu impiorum,
severare me fecit in praeceptischaritatis. Yel, dedu- quiaintelligomedebereimitarivestigiapassionisChri-
xit me super- semitas justitiae suae, id est ad hoc sti. Undein Proverbiis dicitur : Sedistiad inensani
scientiaeme perduxit, ut ejus praecepta tanquam divilis, id esl Christi, videqumtibi apponunlur,scilo
isiagister doceam. [Aug.] Vel, semitas justiliae, di- et te similia debereprwparare, id est pati, sicut ipse
cit amiora mandata, elperfectiora consilia, quibus (Prov. xxm, juxta LXX). Unde propheta alibi :
quasisemitispaucijustiambuiant, sicut semitaear- Quid retribuamDotnind?Calicettisalularisaccipiam,
cliqres sunt quam.viae; quae tamen istae dicit se et nomenDominiinvocabo(Psal. cxv). Et- hsecmen-
eustodisse Dei gralia. Undesubdit: Ptopter notnen sa est adversus eos qui tribulant tv.e, [Aug.]quia
suum, quasi dicat, deduxit me, et hoc propler no - impiis indigne sumentibus ollicit, quia judicium si-
men suum, non propter meritum meum. [Gl. int.] Et bi manducant,etbibunt,quiaelbonamdigne sumpla
sihic videatur meritum, quod nonin aliis videatur, obsunt malis. Tres autem mensas legirous: prima
sed sola gratia. p fuit in lege, secunda in Evangelio,tertia in ceelo.
PASSv. YERS.i. — J Nam elsi ambulavero in De prima ait Moyesin Exodo, ubi legiturmensa po-
_ rnedio umbrtemortis, non liinebo mala quoniam sita iu tabernaculo juxta introitum, superque eam
< tu mecum es. > erant xn panes propositionis de similagine, et su-
Natn et si. [Cassiod.] Quinta pars, ubi notatur per singulos patena aurea cum pugillo thuris (Exod.
quinta gratia quaeest quqd in umbra mortis non ti- xxiv). De secunda inquit Aposlolus: Non polestis
niet mala, id est pravas persuasiones haereticorum communicaremensw Christi, et menswdwmoniorum
et schismatieorum. Quasi dicat: Yere deduxit me (I Cer. x.). De tertia ait Dominus: Ut edatiset bi-
nam id est quia et si ambulaveroin medioumbrw batis super mensamtneam in regno meo (Luc. xxuj
morlis, id est si conversor inter ignaros Dei. Yel, Prima itaque mensa monstrabat, non praestabat
in medio umbraemortis [Aug.]id est in medio vitae refectionem, secunda satiat, terlia glorificat.Prima
bujus, quseest umbra mortis, quia et caliginepec- erat in littera, secunda in spirilu, tertia in specie.
catorum est obscura, et ad mortem ducit. Vel, in Prima enim docebat, secunda adjuvat, lertia con-
medio umbraemortis, [Cassiod.] inter haerelicas et summat. Vel, mensamhic accipit doctrinam validio-
schismaticos qui sunt.umbra mortis, quiafiguram rem, qua noh parvnli, sed grandiores vescuntur :
exitii, id esUmaginemdiaboli portant. Si inquam D Quasi dicat: 48 Per 1uid consolatasunt me ? [Aug.J
iater haecambulavero,non timebo mata occulta v.el Quia post virgam qua adhuc parvulus et animalis,
manifesta, [Aug.] ideo quoniamtu mecumes in cor- quasi Iaclispascuis alebar, parasti in conspeclu meo
de per fidem, ut post umbram uiorlis, ego tecum mensam, id est validiorem cibum, ut jam non lacte
sini per speciem. alar parvulus, sed ad mensam Patris accedamgran-
PARSvi. VERS.5. —« Virga tua et baculus tuus, diusculus. Etper lioc confirmatussum, ad.versuseos
- ipsa me consolata sunt. >
qui tribulanl nie.
Virga tua. [Cassiod.,Aug.] Sexla pars ubi nota- PARS.VIU,ix, VERS..7..— < Impinguasli in oleo
tar sexta gralia, quae est correctio, qua_ dicitur < capul meum; el calix meus inebrians quam prse-
virga et baculus. Virga dicit, diseipiinaqueest lai.vis, t clarus est? »
5fu_esit quasi ad oves.Baculusdicitur disciplinaqua. Itnpintjuasti. [Cassiod.] Octavapars ubi notatur
eslforlis, quae fit ad grandiores filios. Quasi dicat: octava gratia, quae est unctio capitis, sciiieel
Non timebo mala, et vcre, nam virga tua et baculus Cliristi, quod nulla ariditatc peccatorum exaruit,
tuus, id est disciplina, qu_eest virga ad oves, id de ctijus unctione cactera laelanlur membra; [AI--
ejt simpliceS;e. infirmoset baculus tuus ad era.uti- cuin.] quia a capite descendit unguentum in bav-.
 _i5 COMMENTARIUM 1N PSALMOS..— PSAL XXIIL __6
bam Aaron, el in oram vestis ejus (Ptal. cxxxn). A tur, adjuvando. Quasi dicat > Haecomnia mihi fc-
Et cst, Impinguasii caput meum in oleo, id est cisli, et post haecomnia, misericordia tua subse-
Chrislum implevisti spirituali gratia, de cujus quetur me, omnibus diebus vitaemeae, non tuae,
pleniludinenos accepimus (Joan i). Vel, caput dicit [Cassiod.] id est quandiu vivit in hac mortalivita.
vir juslus mentem suam. Et esl, impinguasti capiit [Aug.]"Nonhaecsubsequalur me. ad servanda prse-
meum in oleo, [Aug.] id est laetificasti mentem cedenlia, sed etiam,
mcam spirituali laelitia, el calix meus. [Cassiod.] YERS.9. — < Et ut inliabitem in domo Domini,
Nona pars ubi notatur nona gratia, quaeest calix < in longitudinem dierum. >
benedictionis, id est Christi sanguis, qui sic ine- [Aug.] Et at inhabitem, in futuro, in domo Do-
brial ut sobrios reddat. Et hoc esl, calix tuus, vel, mini, non manufacta. Et hic, in longiludinemdk-
tneus, tuus quia das, meus quia accipio, inebrians, rutri, id est ___ernaliter.[Alcuin.] Yel aliler conti-
[Aug.] id est dans oblivionem vanarum delectatio- nuatur hic versus ad praecedentia. Potest enim hic
num, quam prwclarus est. [Cassiod.] Dat enim cla- , versus iste omnibus superioribus jungi. Quasi di-
yritatem aeternaevitae. Nota quod calicem, id est cal : Collocasli, educasti, deduxisti, etc. Et hoc
sanguinem Chrisli per se ponit, quasi aliam gra- ideo, ut inhabilem in domo Domini omnibus diebus
liam a mensa, id est a carne ; cum lamen nec caro B vilaemeaein longitudinemdierum.
sine sanguine, nec sanguis sine carne possil csse, Cantalur iste psalmus in exsequiis defunclorum
vel sumi, nec ibi sint duo sacramenta, sed unum. fidelium, quia per gralias hic enumeratas velut per
[Alcuin.] Sed quia nec caro est sanguis, nec san- quasdam dielas ad vitam ascenditur aeternam, quaa
guis est caro : et pauis in carnem convertilur, et tunc fidelibus optatur et oratur
vinum in sanguinem, cl non econverso, et sub di- COLLATIO INPSALMUM XXII: < DOMINUSREG1T ME,
versis speciebus utrumque sumilur : ideo mensam ETNIHIL.>
et calicem hic dislinguit, velut diversas gratias. VESS._.__.— Calix meusinebrians, quam prmcla-
PARSx, VERS.8.— t Et misericorriia tua subse- rus est. Haebraeifaciunt finemversus, in eo quod est,
< quetur me omnibusdiebus vitaemeae.•> inebrians, deinde incipiunt sequeniem versum, la-
mettbonitas , etc. Septuaginta autem junxerunt _d
Et misericordia. [Cassiod.] Decima pars, •__._ eumdem versum y-~ ~~~ACTOBpraesertiincum par-
notat decima gratia, quaeest misericordia- subse- ticula D.TOTOBsignificelbonum, pulchrum, et no-
tum sit lyrico carmine currere, ut supra
quens ad custodiam, quaepraecedil ad gratiam cbn- semeletpsalterium
iterum ostensum est. Bonitatem verosonat,
ferendaro(57). Undemisericordia tua, Domine, nos ubi est cum vau sured quod vocant, ex. Rabbi Da-
praeveniatetsequatur, praeveniatinspirando;sequa- vid in libro radicum ~~.~Xi TDB.

PSALMUS XXIII.

t-ALMITIT-l.S : trSALSUSDAVID INTRIMASABBATl.> C dicitur:. eadem quaedies fuit prima in primordiali

Dominiestterra. Titulus: Psalmut Dav',d,\n pritna rerum condilione. [Alcuin.] Intentione monet victo-
Sabbali. Prima Sabbati diciturdiesprimaposl Sab- rem Christum cum triumpho suscipere [Cassiod.].
batum(58).Hebr_einamqueprepter dignitatem Sab- Hodus talis; tripartitus est psalmus. Primo dicit
bati omnes-diesaliosappellant nomine Sabbati, di- totum orbem esse Dei, ut sicut nullus ab ejus impe-
centes primam Sabbati, secundam Sabbali, et dein- rio, ita nec a fide ejus sit alienus. Secundo deter-
ceps, sicut gentiles dies appellabant nominibuspla- minat quibus virtutibus praediti sint in Ecclesia,
nelarum, dicentes diem Lunae, diem Martis, diem ibi, quis ascendet. Tertio, superslitiosos avocat a
Mercurii, etc. Christiani vero dies appellant ferias, pravitate, ut patulis cdrdibus Christum recipiant;
eo quodomnibusdiebus a servili opere, id est a pec- ibi, attoitite porlas. Propheta itaque a siniili praeeo-
cato cessare debemus. [Cassiod.] In prima autem nis, qui post triumphum (otam terram clamat esse
Sabbali, mundus conditus est, et lux riivisa a tene- victoris resurrectionis Chrisli gloriamattendens, ait:
bris rebus confusis, atque informibus accipientibus VERS.I. — <D.ominiestterra el plenitudo ejus;
formas, et in eadem die Christus depositis mortali- torbis lerrarum, et universi qui habilant in eo.>
latis tenebris, clarificatus est, et homo depulsapec- Domini,id est Christi, qui eslDominus dominan-
catorum caLgine, restauratus per Christi resurre- D tium, est terra, [Cassiod.]idest, Ecclesia fructifera.
ctionem. [Aug.]De hac clarificationeChrisli, et ho- Haecestterrabona.superquam Evangelicumsemen.
- minis
reparatione, agit hic psalmus. Et est sensus cecidit, el protulit fructum, tricesimum, sexagesi-
lituli: Psalmusiste est Davidqui hic loquitur in per- mum, centesimum, et plenitudoejus, id est onmia,
sona sua, vel Ecclesiae.Psalmus dico, agens de cla- quibus plena est Ecclesia, scilicet omnes sancli et
rilicalione Domini, et hominis reformalione, quae charismata gratiarum. Et haecterra, id esl Ecclesia,
facta est in prima Sabbati. TCassiod.]quaeDominica non est parva, sed est de toto orbe et de omnibus

(S7) Cassiod.in Collecta Dominic_exvi post Pen- (S8) Ex Hier. quaest. . ad Hedibiam.
lecosten. \
 tr? PETRI L0M3ARD.. ..__,.
qui in eo sunt. Unde subdit, et ipsa est orbis terra- A , opera intelliguntur. Et qui est, mundo corde, id est
rum, etin ea sunt universi quihabitanl in eo, [Aug.] mundus in eogitalionibus, et qui non accepitin vano
Cuin enim clarificatus Dominus annuntialur in fi- animam suam, idestquinon deputavitanimam suam
dem omnium genlium, tunc et totus orbis fit Eccle- rebus non permanenlibus et caducis, sed eam sen-
sia ejus, id est in toto orbe, et de loto orbe fit Ec- liens immortalem, aeterna desideravit. Et ideo non
clesia ejus. Et merito Ecclesia est Domini. juravit in dolo proximo suo. Sicut enim simplicia,
VERS.2. — «Quia ipsesuper mariafundavit eum, et non fallentia suntaeterna, ita se pra_b.it proximo.
<et super flumina prseparavit eum.» [Alcuin.] Nil promillit, unde decipiat eum ne dum
Ipsefundavil, [Augjidestfirmissimes.abilivit eam pejus faceret, permillit juramenta siroplicia, et do-
super maria, id est super omnes fluctus saeculi,ut losa prohibet. Et nota quod non ait simpliciter, non
eos superet, nee sibi noceant; el prwparavit eum juravit, sed non juravit in dolo. Ex quo datur in-
orbe [Hier.] id est Ecclesiam, super flumina, id est telligi quod permillil juramenta simplicia, et dolO-
stiper cupidos hujus saeculi.[Aug.] Ut enim flumina sa prohibet. [Cassiod.]In dolo autem jurat, qui ali-
in mare fluunt, ita cupidi homines labuntur in sae-. ter facturus est quam promittit; cum perjurium sit,
culum, et hos etiam superat Ecclesia, quaevictis Dei nequiter decipere credenlem. [Hier.] Ille in dolonon
gratiacupiditatibussaecularibusadrecipiendammor- "* jurat, qui quod cogitat praedicat, et opere iroplet.
talitatem charitate paravit. YTel,animam, hic sensualitatem suam accepit. Et
PARSII. VERS.3. — t Qiiis ascendet super mon- e_t, qui suam aiiimam senstialem, id est sensualita-
etcm Domini? aut quis"stabit in loco sanclo ejus? > lem quae est inferior vis animae, non accepit, id est
Quis ascendet. [Cassiod.] Secundapars ubi deter- non acceptabilem habuit. In vano, [Gl. int.] id est
aiinat quibus virtulibus praediti sunt in Ecclesia; id peccato, [Hier.] qui nullis eam faecibuspeccami-
Quasi dicat: Orbis, id estEcclesia, de toto orbe ter- num post baptismum maculavit. Nec juravil in dolo
rarum est Domini, non tamen.ibi est/nisi innocens. proximo stto, hoc non mutatur.
Et hic dicit sub interrogatione, ut altentos reddat. VERS.5. — <Hic aecipiet benediclionem a Dc
Quis ascendetin montemDomini? etc. Yel ad littera <mino, et misericordiam a Deo salutari suo.>
possunt accipi superiora. Domini est ierra, quarii Hic accipiet qtiasi dicat : Debet quisque innocens
ereavit, et pleniiudo ejus, id est omnia quibus eam esseet sibi, etproximo, et indesunt ei hsec praemia
ornavit. [Hier.] Et non pars terrae tantum, imo, or- quia, hic, talis ascendit in montem Domini, [Cas-
bis terrarum, id est totus mundus, et, universi qui siod.] id est in altitudinem justitise et fidei: quod
habilant in eo, id est omnes incoiaeejus sunt Domini. rP quidem est ei a Domino.Et hoc est, quod ait hic ac-
Et merito, quia ipse super maria fundavit eum et cepit benedictionema Domino, [Gl. int.] id est per
super flutnina prwp., etc. [Alcuin.] id est slatuil Domir.ibenedictionem acceptaro, ascendet et slabit
eam ne obruatur a mari, vel a fluminibus. Qui as- in alta justilia Dei. Yel ita , quasl dical: Ule qui
cendilin montem, quasi dicat, [Hier.] orbis, et om- praedictahabet, ascendet. Illa vero non habet a se,
nes ejus incolaesunt Domini,-[Cassiod.]sed in monte sed a Deo, quia, hic accipiet benediclionem, id est
jjustiliae ejus non est aliquis nisi innocens. Et ad praedicta bona, a Domirio. [Cassiod.] Et haecbene-
.I-.e.iititur interrogatione dicens, quis ascendet? dictio per misericordiam, non per merita datur,
[Hier.] quasi dicat magno nisu opus est. Quis hic quia prius per misericordiam peccaia dimi.til Deus.
ponitur pro raritate, non pro impossibilitatein mon- Et hoc est quod ait: Et accipiet tnisericordiam, id
tem Doinini, [Aug.j id est in altam justitiam Domini, est remissionem peccatorum per misericordlam fa-
aut quis stabit post ascensum in locosanclo ejus su- clam a Deo salutari stio,id est a Christo, et ne
putes
per maria et flumina parato, [Aug.] id est quis per- praedicta de solo Christo fore accipienda, quia
manebitmeo quo ascendet?[Hier.] Quasi dical: Pauci VERS.6. — < Haecest generatio quaerentiuni4S
ascendunt, et pauciores. permanent. Muiti enim as- <eum, quaerenliuRifaeiem Dei Jacob. J
cendunt, qui non perseverant. Delnde pra_miBsae in- D
I Hwc generatio, id est lalis est generatio omnium
terrogationi respondet, dicens : coramuniter, qiiwreniiiiineum vel Deum. Ac si di-
VERS.i. — «Innocens roanibus et mundo corde, ccret: Licet singulariler dixerim ascendet, inno-
<qui non aecepit in vano aniniam suam, nec jura- cens accipiet: tamen hi tales non sunt pauci, sed
<vit in dolo proximp suo. > cst generatio, [Cassiod.] id^est mulliludo baptismo
Innocensmanibus, etc. [Alcuin.] Et dicit utique il- renata, et non nisi quaerant Deum. Ideo ait,
qnae-
lum ascensurum et permansurum, qui est innocens rentium eum. Yel ita continua : Yere benedictio
ad proximum. [Hier.] Tribus modis, scilicet manu,
eritper miscricordiam. Sic enim [Aug.] id est per
id est opere, et corde, quod notat ibi, innocensma- roisericordiam nascuntur in
baptismo qui quae-
nibuset tnundo cordeet qui est innocens in verbis. runt eum. Et hoc est : haec esl
generatio quaer.n-
Et lioc est quod ibi ait, nec juravit in dolo, etc. et tium eum, non
utique pro favore s_eeulari,vel pfo
qui sibi ipsi innocens est. [Alcuin.] Quodibi dicit, terrenis opibus, sed quaerentium Deum, ita quod
~ni nonaccepit,etc. Quasidicat: Quaeriturquisascen-
facietn Dci, [Rem.] id est praesentiam et cogni-
det et stabit ? ille utique, quiest innocens manib.is, tionem
ej.s q".aerunt, Dei, dico Jacob [Cassiod.]
fAug.] id est purus in operibus , quia per manus id est
qui quacrunt Deum ut Jacob qu_esivit.Quot;
 -__.§ GOMMENTARIUM 1N PSALMOS.— PSAL. XXIII. 230
facinnt il!i qui ferventiores aliis volunl praeponi, A Quis est -islerex gloriae? (Cassiod.) BreTiter et
ul eis primatum det sicut Jacob fecit, quae prtepo- tolum respondet, seilicel Dominus virtutum coele-
suit Esati, cujus primogenita haereditavit, [Aug.] slium, iri est angelorum, vel virtutum, (Alcuin.) id
ila et Cbrisliano populo posterius nato dat Deus est gratiarum, quia omnibus omnia dat dona ; vei,
primalum, Judaeis ablatum id esl Christum. Unde Dominus virtutum, (Ilier.) id est terrenoruin princi-
-Isaias : Auferam ab Jerusaiem caput et caudatn pum ipse est rex gloriae.Ubi apuri nos est virtuium,
(Isa. ix). in Hebraeohabetursabaolh, quod interpretatur exir-
Pars III, .ta^K).fi«,VERS.6. — < Attollite portas, ciluutn, vel mililiarum, vel virlutum.
< principes vestras, et elevamini, portae aeternales, Aliter aitollite vel tollile, etc. principes dicit dae-
< et introibit rex gloriae.> mones, quiprincipari hominibus volunl.Aitergo: 0
Attollite, [Cassiod.] tertia pars. Chrisliana reli- principes itencbrarum qui priniaturo in Jiominibus
gione declarata superslitiosos a pravitate avocat, qii-erilis, tollife portas principes, id est auferte arii-
ut patefactis cordihus Christum admiltant quasi lus cupidilatis et limoris, ne imperiiant Dominmu
dicat : Et quia nullus ascendit, vel stat, nisi innocens veiiieiitem,quos staluislis iifanimis hominum, utpe,-
et purus : Ergo, o vos principes mundi, et super- eos ad decipiendos homincs iiitretis, [Aug.] dum ti-
sli-iosi,utsu_it hypocrisiarcha., atlollite, vel, tollite, menl non limenda, et cupitmt non cupicnda. Et vos
id est auferte ab animis vestris porta.s ves.ras, poriat xtcrnales, id est aditus _eternaevilte, sciJicet
(Cassiod.)id estmortis; quoea principe diabolopo- renuntiationis s_eculi, et conversionisadDeum, etc-
sitsesunt, per quas ipse ad corda intrat. Port_eill_e. vamiui, [Gl. int.] iri est exaltamini in cordibus ho-
sunt vitia et peccata, quibus locus sit diabolo in roiiium. Et sic introibit rex glorim [Aug,], id esl
co-dibus homimim. Et eor.tra illas portas moi-tis Cinislus in quo sine superbia gloriemiir. Qui supe--
clevamini,id estexaltamini, in cordibus horoinum, ravi: porlas niortis, et patefecit sibi ccelcslesjanuas,
;>_•;-.<_miernales,scilicet omnis gralia, ciusevenieiite impiens qtiod dixerat: Gaudcte, qucniam cgo vici
Ghristo data esl, qui spiritu gratia.plenus alios gra- imuidum (Joan. xvi). Quis cst istc ? [Aug.] Pavet
tia rigavit, ut spiritualia nequi_ia_de cordibus suo- admirans mortalis natura, dum aiulil regem gloriae
rum pelleret. Elevamini dico, et sic introibit ad intraturum, et qurerit: Quis est iste rex gloriae?ies-
corda rex glorke, [Aug.] id est Christus, in quo sine pondet Propheta, ipse esl fortis el potens, quein lu
superlia gloriemur, qui praecinctus humilitate infirmum et oppressum putasti. Ipse est D.o)_iit>i:s
superbiam diaboli, ut forlis athleta expugnare potensin prmlio, ubi contra morlem pugnavit, con-
venit. rI tracta, et concreta cicatrice, el senties te repa-
VERS.7. — t Quis est iste rex gloriae? Dominus ratam immorlalilate reddita. Infirmitate namque
c fortis et polens , Dominus potens in praelio.> hominis soluta, _quccterris dobebatur, ubi cinn nior-
Quis esiiste. [Cassiod.] Interrogat hic Prophela te belligeralum esl, finnataesl clarificalio Domini.
non propter-suamignorantiam, sed ad convincen- Altolliie, vel, tollite ; egit supra contia daemones,
dam Jud-eorumsuperbiam et perfidiam. [Alcuin.] f_t hinc jani itur in ccelum, id est ecelestes angelos al-
ul amplius Christum commendando, alios ad ejus loquitur, qui solebant ab hominibus adorari. Et ex-
invitet amorem, sic dicens: Quis esl iste rex glorim? clamat iterum Propheta dicens : Yos cliam ca.-
[Cassiod.]Quid intratiirus est ad corda? respondet, lesles principes toliite porlas veslras qiias habetis
describenseum per virtules, quasi proprio nomine in an.mis hominum, qui adorant mililiamcceli. Antc
dicens : [Cassiod.jIpse est Dominus absolute om- Christi namque adventura permittcbaut se angeli
nium forlis in rebus, et si eum gladiis eum cepislis boni adorari illa adoratione quae dulia esl, non la-
et potens,el siPilato eum tradidistis, Dominus est tria (Gen. xvm, Josue v), ut sibi potius qiiam
potens in pralio ubi contra diabolum pugnavil, et malis angelis revereistia exhiberettir ab honiini-
contra Judaeos.Ne ergo in pugna, vos Judcei, eum bus (59), sed posl incarnationem ex huniiiilate
superasseputelis, et si adversus eum ad horam W I alque subjectione, quam debet Domino suo pro-
pi'_evaluissevideamini. hibent homines se adorare, ut inlclligant huma-
VERS.8.— c Altolliteportas, principes vestras, ct naro naturam ii_ Christo super omncm crer.tu-
< elevaroini, _port_e aeiernales, et inlroibit rex rara exaltatam. Unde in Apocalypsi'angeius dixit
< glorine.> Joanni : Noli tne adorare, conscrvuscr.inituv.ssum,
Attollile, >el, tollite portas, principes vestras, et ei fratrum tuoram (_lpoc.xxi). Et •elevamini poi't_e
elevaroiiii, porUeaetcniales et introibit, etc. Con- aelernales,idcstporla. -Clernaejustitiae,ei charitatis
geminatioesl bic. [Cassiod.] Prredictacnim repetil, et caslitatis, per qtias tmiim vertim Deum diligat
ut amplius determinet quis sit rex gloriae et non anima et non fornicctur sub mttltis qui dicuritur
per singula,ut prius fecerat, dicendo,po/ens, fortis, dii, ct sie introibit rcx glorias ad mentcm t;t ad
etc, sed sicut prius pra._n.UcnsProphetam inter- dexteram Patrisinterpellet (I/eAr..vu), iu cst inter-
rogationem: pellarepro nobis credatur. Quisest iste rex giorit.?
VERS.9. — t Quis est iste rex gloria.? Doroinus (Aug.)Princeps eiiam hujus aeris, qui ant.. prima-
virtuliiro ipse est rex glorire. > tum babeb-atin homiue, miratur et. qtiaerit: C_i_'s
;59) Ex Greg, .Horoil. 8 Evangeliorum.
2X1,'. PETRI LOMBARDI ' f52
est iste rex gloriae? Respondet Propbela: Domintis A i rex gloriae? quibus respondent aliae: Dominus vir-
virtutum seilicet coelestium,veHerrenorum, ipseest tulum, ipse est rex gloriae.
rex glorice,etiam supra le glorificatocorpore pergit, Yel aliter, attoUite portas, principes hic appellat
ille tentatus super omnes angelos tendit, ille ab an- sanctos, de quibus alibi dicitur : Etnunc, reges, in-
gelo praevaricalorelentatus. Nemo ergo princeps se telligite (Psal. n), el Petrus ait : Vosestis genus
objiciat nequam, atque intercludat itcr ipsius ad electum,regale sacerdolium,gens saneta (I Pelr. n).
nos, ut tanquam Deus habitet in nobis, atque cola- [Gl.int.] Quasi dicat: quianullus ascenditnisi inno-
tur. Yel aliter, attollite, vel tollite. DicithsecDavid cens et mundus, ergo, o vos, principes, id est lideles»
propheta, persona angelorum sibi assumpta, qui qui estis genus electum, regale sacerdotium, atloL-
Chrislum praecesserunt descendentem ad inferos vel lite portas veslras, id est amplificate bona opera,
ascendenlem ad coelos, Angeli ergo praeeuntes per quaeDeusintrat. Et elevamini, portaeaeternales,
Chrislum ad infernum dicunt tartareis potestatibus, et introibit rex gloriae.Haecet sequentia non mutan-
[Qier.] 0 vos, principes, inferni, lollite portas ve- tur a lectione primae expositionis usque, altollite,
stras, ld est auferle potestatem vestram, qua usque ubi est repelilio praecedentium,usque ad flnem,
nunc in inferno omnes delinebatis. El ipsi idem _ COLLATIO IN PSALMDH XXIII: t DOHISIEST
pnEcedentes Chrislum in ascensione dicunt: Et o I TERRA. I
vos portae aetemales, quae hactenus eratis clausae,
scilicet adilus cceli, irigressus paradisi, elevamini, Quidam VERS,i. Qui non accepit in vano anhnam suam.
vertunt animam meam, aiii animam ejus,
id est aperiamini, et introibit rex gloriae, id est alii animam suam, sicut LXXet Hieronymus.Diver-
Chrislus in coelum.Hic est summus sacerdos-,qui sitas profecta est ex parlicula Hebraica, quae scri-
in veteri lege semel in anno cum sanguine intrabat bitur per vau in line, et tamen punctuatur cum
id 1033 KAPHSCO, vel NAPHSCI.
in sancta sanctorum (ffefcr.ix). Mirantur autemdae- hirec, est,
VERS. 5. — Et misericordiama Deo sabitari suo.
mones et quserunt: Quis est iste rex gloriae?[Hier.] Hieronymus ex Hebr. habet jusiitiam, quomodo
quasidicat: Nos regem nostrum habemus, scilicet et neoterici translatores reddunt, Yerum nCTSC
rfiabolum.Isle rex glosiae,quis est? Respondent an- TZEDMjAii quandoque accipitur pro etecemosyna,
geli Christum praecedentes ad infernum: Ipse est quae opus misericordiae.Adde
est quod corona iila
Dominus fortis et potens, qui mortem vicit et dla- justitiae, quam reddet Dominus iis qui diligunt
adventum ejus (H Tim. iv), et quaerespondet bonis
bolum; Dominuspotens in praelio,contra diabolum operibus nostris, plus habet liberalitalis divinaeet
principem vestrum, quia alligavit fortem, et nunc gratisequam debiti, juxta illud ad .sed Titum iu : Nonex
venit everlere domum ejus et diripere vasa, id operibusjustiliai qumfecimusnos, secundumsuam
est, C misericordiamsalvos nos fecit. Justitia aulem haec,
confringere infernalia claustra, et educere caplivam est etiam fldes, Dei donum, per quod reddimur mi-
captivitatem. [Hier.] Attollite portas, virtutes, mi- sericorditer jusli, quia, Hehr. n, sine flde impossi-
bile est placere Deo.
nistraepraecedenlesChristum in ascensione, adalias YERS.6.—Attolliie, portas principes, vestrat, Hie-
virlutes coclestesclamant, ut viam Dominovenienti ronymus et caeteri traduxerunt, levatc,poria:,capita
aperiant, eique oceurrant, o principes cceli attollile veslra. Ideoque accidit ob polysemasiamvoculaeHe-
portas vestras, id est reserare ccelestes aditus ve- braice Wx~)BOSH,quam nullus Hebraeorum negat
nientiDomino. Et o vos.portse aeternaleselevamini. iaepesignificare principem. Quod autem variatur
terminatio casuum apud Latinos et Graecos,id non
id est adilus coeli et aeternaiis ingressus pateat. perinde sit apud Hebraeos. Quare.juxta corisequen-
et
Aperianturaetheresejanuae, aeternarum aediumval- tiam sermonis, nunc redditur casus unus nunc al-
vae.Et introibit rex gloriaein coelumut ad dexteram ter, nec praejudicat sententiae haec aut illa lectio,
Palris iuterpellet pro nobis [Aug. Hier.]. Ipse autem seu acceperis portas pro primatu terrenae cupidi-
tatis, seu pro quibuscunque peccatis, quaeimpe-
virlutes angelicae,novo mysterio carne induti stu- diunt adilum regni coeleslis.
pefacti, quaerunt cum admiratione : Quis est iste

PSALMDS XXIV.

PSALMI TITULBS : i IK FINEHPSALHUS DAVID.l D Quidam enim scribunlur per omnes; quidam non.
Ad te,Domine,levavianimammeam.Titulus: In p- Illi qui per omnes scribunlur, ilios significant
nem, psalmus David.Psalmus iste est consolatioflde- qui omnibus perfecti virtutibus cantant Dei lau-
lium contra adversa saeculi.[Alciun.] Ecce haecoratio des. Qui non per omnes, minus perfectos lauda-
Eeclesiaeinhoosaeculo graviter afflictae,quasi ora- datores signifieant. Et est sensus titulL: Psalmus
tio populi in Babylonegraviter constituti. Hic enim iste dirigit nos in finem, id est in Christum, attribui-
Ecclesialoquitur, quasi poinitensgraviter flagellalus, tur David (Gl.int.) id est Ecclesiae,quaehic loquitur
qui praeponituraliis ne murmurent in adversis, qui in persona poenitentis,perflagella correcti. Intentia
in se expertus misericordiam et juslitiam Dei, per nionet in adversis non murmurare, sed ad Deum
misericordiam blanditur, per justitiam terret. [Cas- respicere. Modus tripartitus est 50 psalmus, primo
siod.] Et est hic psalmus primus per litteras He- pelit doceri vias Dei, quia ad Dominumerectus est.
braei alphabeti digestus, et si non per omnes. Secundo orat pro peccatis dimiltendis, pro priori-
2S5 COMMENTARICM IN PSALMOS.— PSAL. XXIV. 23?
bus, et his quaequotidie fiunt, ibi, reminiscere, etc. A viora demonslramild, [Gl.int.']quasi.dicat, quaevi-
Tertio agit dc aeternis, oslendens quomodo ha- sui subsunt; sicut solet manu aliquid deriionstrari
beantur, ibi quisesl homo.Ecclesia itaqueut secure oculis subjectum. [Cassiod.] Yioeergo sunl inslilu-
valeat pelerequaesequuntur, praemillit de suo de- liones de ordine vitae, qui convenit omnibus etiam
siderio et dilectioiiequam habet erga Deum, sic ad simplicibus. Etsemilce suntquae occultaeetangustai
ipsum loquens : 0 sunt, ul esl mystica inlelligeiiiia legis, quaepaucis
YERS.1. — < Ad te, Domine, levavi animam nola est. Unde subdit, el semitas tuas , id est legis
i meam': Deus meus, in te confido, non erube- intelligentias arigustas et paucis notas , edoce me,
< scam. > •
quasi dicat: Ea quaeocculta sunt, et, o Domine,
[Hier.] Domine,ego tevavispirituali desiderio de VERS.5. — t Dirige in veritate lua, et doce meE
terra, a similitudinegrani quod in terra ortum sur- < quia tu es Deus salvator meus, et te sustiriui lota.
git in alium. Si vero in imo jaceat, conculcatur, < die. >
atque computrescit, quid ? animammeam , [Aug.] [Aug.]Dirige meerrores fugientemi'nverilate lua
qiiaecarnalibus desideriis conculcala premebatur in ut recte vivam, et pie, sicut veritas. tua exigit, et.
terra. Quo levavi? [Cassiod., Gl. inl.] ad te ample- doce me ipsam veritatem.v.ulquod credo intelligam.
sandum et contemplandum.[Alcuin.]Facile terrena D ldeo dico, doce, quia per me nori novi nisi menda-
despicit, qui ad divina conspiciendase erigit; el o cium. Distingue, duo petit, dirigi et doceri. [Cas-
Deus meus, [Aug.] ego expertus in malis mcam in- siod.] Dirige, ad bonam vitam pertinel; doce, ad
lirniilateni, jam in te conftdo,non in me, qui prius veram.scienliam, in quibus est perfeclio. Sequitur :
in me confidensvoluiesse sicut Deus.Unde ad haiic Quia tu es, quasidicat: Ideo fac quod peto quia lu
infirmitatemcarnis perductus de superbia mea eru- es Deussalvator meus, non ego, [Aug.] quia expul-
bui. Jam ergo, in te solo confido. Et ideo, non eru- sus sum a te de paradiso in longinquamregionem,.
bescam per peccalum quod de me procedat, de eo per me redire non possum, nisi occurras erranti; et
unde confido: quod esset, si illud perderem. Spes item etiam ideo, quia te sustinuitota die, id est toio
enimnon confundit. Nec eliam per peccalum quod tractalu ssecularis temporis, reditus meus tuam
fit ex inimicorum suggestione,illud perdam. Et hoc cxspectat misericordiam. Duo hicponit commenda-
est quod ait: bilia, dicendo, tu es salvator meus, et te sustinui.
YERS.2.— < Neque irrideant me inimici mei; [Cassiod.]Duseenim sunt res, quaebonos faeiunl,
c etenim universi qui sustinent te, non confunden- scilicet ut Deum salvatorem credamus, et patientcr
t tur. J _ retributionem ejus exspectemus.
Neqv.eirrideant meim'imci.tnei,TGl.inl.]idestnon YERS.6. — < Reminisceremiseralionum tuarum,
praevaleantmihi. Haecoratiovim enuntiationis ha- < Domine, et misericordiarum tuarum quaeasaeculo
bei, quasi diceret: Non praevalebunt mihi, quod < sunt. i
quidem oro, inimici mei, emnis modi, [Aug.]scili- Reminiscere.[Alcuin.] Secunda pars, ubi de pec-
cet visibileset invisibiles, et praecipueilli qui ser- catis prioribus, et de his quaequotidie fiunt, orat,
peutinis atque occultis suggestionibusinsidianteset per misericordiam antiquis factam, et quia tknet
suggerentes ad haecmala riie dejecerunt. [Alcuin.] verum judicem. Quasi dicat: dirigere et docere de-
Et certus sum de eo quod peto, quia in nullo susli- bes, quia tu es Deus, et quia sustinui le, [Alcuin.]
nente patienter fallit. [Gl.int.] Hoc est quod ait, et si hoc non sufllcit,o Domine,tu reminiscerequem
etenimuniversiqui sustinent te, id est qui patienter homines putant oblitum , dum tardas miserationum
ferunt pondus dieiet aestus(Matth. xx), id est prae- luarum. [Cassiod.] id est operum miserieordiaj, et
sentis tribulationis, donec venias, non confundentur misericordiarumluarum, naturaliter tibi insilarum.
per se, vel per inimicos, id est per peccatum a se, Miseratioenim proprie est in exhibitione bonorum
vel ab inimicis exiens. misericordia, quaenaturaliter in Deo est, qure est
YERS.5. — c Confundanturomnes iniquaagentes j) ] ipse Deus, qummisericordiaeetmiserationesa seeculo
< supervacue. i ab initio saeculisunt. [Aug.] Nunquam enim sine
Confundanlur.[Gl. int.] Quasi dical:' Sustinentes misericordia fuisti, nec peccanli homini miseraiia
te non confundentur, sed confundantur, hic pro tuadefuit: qui etiam peccantem hominemnon va-
peeeatis salubriter, vel si hic nolunt, landem in nitati quidem, sed in spe subjecisti. [Alcuin.] Ne
poenaaeierna..Et subdit, etqui et quare, [Aug.]sci- ergo in me fallat, quod ab initio saeculiinccepluniest.
iicet omnesiniqui vel iniqua agenles, ideo quod ini- YERS.7. — < Delicta juventutis meae, et igno-
que faciunt ad acquirenda quaetranseunt. Ideo ini- < rantias meas nememineris. J
qua, quia supervacueagunt, id est in. supervacuis Delicta. Quasi dicat: Reminiscere misericordiie,
laborant, quia omnia sunt vana et infructuosa, quae et per misericordiam tuam ne memineris, [Aug.] id
a Deosunt aliena. est, ne serves ad vindictam perpeluam, delicta, qui-
VERS.i. — < Yias luas , Domine, denionstra bus viam aequitatis dereliqui, juventutis mem. [Cas-
c mihi, et semitas tuas edoce me. » siod.] id est confidenlis, [Aug.] et praecipitisauda-
Yias tuas, quasi dicat : Non erubescam. Et ne ciaj meaeigiiorautias meas. Vel, ignorantiaemea;*id
lioc fiat, o Domine, vias tuas, id est proeeeptale- est peccata qu* ignoranter feei, vel qus feci ante-
£55 PETRI LOMBARDl 25G
quam crederem. [Cassiod.] Delicta enim sunt, A . Diriget mansuetosin judicio, [Aug.] Qui ei non
quando derelinquilur scienter via aequitatis. Juven- resistunt in judkio futuro, id est non perlurbabit in
lus non accipitur liic.pro aelate, sed pro proecipita- judicio eos, qui sequuntur voluntatem ejus, nec re-
lionis audacia, quae est lunc, quando color animi sistunt ei. Et docefiilhic mites, vias suas, non eos
modestiam excedit. Ignoranlias dicit peccata igno- qui praecurrere volunt, quasi se melius regere va-
ranter facta; facimusenim qucemala esse nesci- leant; sed eos qui non erigunt cervicem, neque
mus, eliam post baptismum et fidem. Vel, ignoran- recalcitrant, cum eis jugum leve ponitur et levis
tias dicit, peccata ante fidem comniissa. [Hier.] sarcina.
Yel, delicta juvenlutis dicit peccala, quae quasi in YERS.li. — <UniversaeviaeDomini, misericordia
adolescciitia gessit, scilicet antequam de domo ini- < et veritas; requirentibus lestamentum ejus, et
qui patris, id est diaboli exiret, de quo dicitur : < testimonia ejus. >
Vosea: patre diabolo estis (Joan. vm). Delictaigno- Universa:: [Aug.] quasi dicat: Quas vias docebit
rantiae, dicit ea quaesunt in parvulis, qui vel origi- eos? Misericordiam,qua placabilis est, et veritatem,
nali peccato tenentur. El est, delicta juventutis qua incorruptus est. Et universm vimDomini sant
meae, [Cassiod.] id est quse feci adhuc juvenis in misericordiaet veritas, [Cassiod., Aug.] quae cum
domo prioris niei, scilicet diaboli. Et delicla igno- " infinitaesint, in his tamen duobus includuntur, quo-
ranliae meae, id est originale peccatum, quod in rum unum exhibet, donando peccala, alterum judi-
parvulis ne memineris, id est ne serves ad aeternam cando merita. Misericordiaenini dimittit peccata,
ultionem. veritas judicat meiila. Ergo universae viae Domini
YERS.8. — t Secundum misericordiam tuam sunt duo advenlus FiliiDei. Cnus miserantis, alter
«mementomeilu, propter bonitatemluam,Doniine.> judicantis, id est in illis duobus adventibus mise-
Secundummisericordiam,quasi dicat: Ne meuii- ricordiam el verilalem .manifcslc nobis exhibet. In
neris d.ico,sed potius memeniomei, [Gl. int.] id est primo, misericordiam; in secundo,'verilatem. Quae
vide misericorditer quam fragilis naturaesim, [Aug.] duo-tamen in omni opere Dominisimul sunt, elsi
tu cujus opus est misereri, ct peccata dimillere. Me- non nobis manifesle appareant. Tenet autem ilie
mento dico, 11011secundum iram qua ego sum vias ejus, qui expertus misericordiam deponit su-
digmis, [Alcuin.] sed secundum misericordiam perbiam, nullis suis meritis liberatum se videns, et
ttiam . qua me quasrere dignalus es,..qua le digna deinceps eavet severilalem judicis. Sequitur : Re-
est, quasi dicat: Cl ampla estmiscricordia tua, ita quirentibus, etc. Quasi dicat : Dico quod universae
ample miserearis mei. [Gl.int.] Et, oDomine, me- viaeDonrinisunt misericordia et verilas, quod et si
menio mei, non propler meum merilum, [Alcuin.] non aliis videtur, apparet lamen requirentibus, id
sed propter bonilatemitiam naturaliler tibi insitam , cslhis qui requirunt testamenlumejus, [Hier.] idest
qua omnia ex nihilo fecisti. Distingue inter miseri- passionem et mortem, per quam redempti sumus,
cordiam et bonitatem. [Cassiod.] Misericordia est et vita promissa, nobisestreddita. Et quirequirunt
proprie erga miseros; bonitas erga quoslibet, facit testamentum ejus, [Aug.] id est qui attendunt quae
autemDeus bonum, et a miseris imploratus, et bo- in prophetis et in evangelislistestatus est. Illi enim
nilate ductus. Nemoenim bonus ex se, nisi solus intelligunt Christum misericordem in primo adven-
Deus (Luc. XVIII). tu, et judicem in secur.do.Qui mitesquaerunt, tesla-
YERS.9. — < Dulciset rectus Dominus; propter mentum ejus, id est iiiortem, quando suo sanguine
« hoc legem dabit delinquenlibus in via. > nos redemit in novamvilam. Etqui requirunl tcsli-
Dulcis et rectus. [GI.inl.] Hic fit conversio ser- monia ejus in propheiis et evangclistis, ubi creden-
nionis ad homines, quibus isle fidelis loquitur, libus in mortem suam vitam promitlit, incredulis
ostendens qua fiducia ita instanter petat. Quasi di- vero minalur mortem aeternam.
cat: Hac fiducia pelo, quia, Dominus est dulcis, Velila, ab illo loco, dulcis, elc. et legitur totum
[Aug.] quia peccantibus et impiis omnia priora di- Q de praesenli: Quasi dicat: Hac fiducia peto, quia,
miltit, ubi est gratia sine merilis, et est recttts, Dominus est dulcis et reclus. [Cassiod.] Dulcis,
[Alcuin.] quia posl misericordiamvocalionis et ve- quia suavia dat; rectus, quia corrigit. Et propier
nise, digna in ultimo judicio merita requiret. Hoc Iwc quia dulcis et rectus, ideo non ex crudelitate,
ideo dicit ne leniias ejus securos nos et oliosos red- sed ex benignitate, dabit legem, correctionis vel
dat, [Aug.] Et propter lioc, scilicet quia misericor- charitalis deiinquentibus, tamen si sunt, in via, fi-
diam praerogavit,ut perducere in viam dabit delin- deli, [Alcuin.] vel ad hoc ufsint in via praceplorum
quenlibuslegem,[Ilier.] id est correctionem,vel cho- Dei. Yel, dabit in via hujus vitae,ubi recte viven-
ritatem , qua junguntur et reconciliantur homines dum est. Daliit legem dic*o,[Cassiod.]et, in jydicio
Deo, [Alcuiii.]dabit, ita tamen, si sunt in via, id est praesenti, quojudicat dumpunit et corripit. Diriget
•in fide. Veldabit legem, ul ponal eos ; in via, id est mansuetos, ad meliora, [Alcuin.j id esl si mansueti
in praceplis Dei. Vel, dabit in via, hujus yitae, ubi sint, qui corripiuntur : quod est ex feris domili, jit
recle vivendumestvel necessariumesl. Et Domimis tollerent palienter flagelhun emendautis palris, mo-'
YERS.10. — < Diriget mansuetosin judicio : do- dclam urentis medici. Quod si mitessunt, id est le-
< ccbil miles vias suas. J nis animi, quasi dieat, naturaliter hoc habentes
 ' -
"?S7 ;. COMMENTARILM INJPSALMQS.— PSAL. XXiY; 7,', cgg
docebiteos, was juas, id est praeccptasua, pro quO- Ascilicel limeriti legem,id est correctionem, ne jam.
rum neglectu venerunt flagella. Vniverscs,quasi di- impnnepercct. Vel iegeni,id est complctionem
legis,
cat docebit vias, id est praecepta sua. Universie, quae est charilas ci, [Gl. iiii.] dico posilo in via
autem vim Domini, id est universa praeceptaejus, fidei qnam eler.il id est quam liber apprehendit,
sunt misericordiael verilas, id est plena niise- ve! ul tutam clegit, expertus per flagellanon essc
ricordia 51 et veritale, quod utique apparet requi- deviandnm ab ea. El deindc subdil de prcemiodi-
rentibus testamentum ejus novum [Cassiod.] quod eciis : Et
egregie dicilur teslamentum, ubi est clara ct certa YERS.4- — <Anima.ejus in bonis demorabitur;
promissio haeredilatis,quod etiam in morte testato- <.ct scmen ejus haeredilabilterram. >
ris confirmatur.El lestimonxacjus, scilicct testimo- [Cassiod.] Anima ejus, posl dissolutionemcor-
niaVeleris Teslamenli, ubi fuerunt prophetaetesles poris demorabitur in bonis, quia elsi 11011statim
promissionum. posl-corpus habet perfectam bealitudinem, lanieri
VERS.12.'—" < Propler nomen tuum, Domine, in bonis demorabilur, habens simplicem stolam
< propitiaberis peccato meo : multum est enim. > usqua ad rcsurrectionis tenipns, quando corpus
Propter nomen tuum, Domine [GI.int.], id est clarificr.bilur. [Ilier., Alcuim] Unde addit, eMan-
el qUia dulcis et rectus, sicut oravi facies, id est B dcm semenejus, opus bonum, imde colligilur fructus
peccata.quai accuso dimittes. [Aug.] Et h.ocest, o hmrediiabiiterram, [Aug.]id esl habebit solidam-hae-
Dominepropitiaberis oblalo libi sacriiicio ,spiritus veditatem instaurati corporis, quando merito boni
contribulatus, [Alcuin.] peccatomeo. Et hoc facies, operis quod hic fecit secundum slolam glorificati
propternomenluum, propter glpriam luam, ul lau- corporis accipiet, interim vero,
deris ab homine. Causa ad Dominum refertur. Et YERS.15. — « Firmamcntum est Dominus ti-
hoc ideo, quia non negligo, nec extenuo peccaium < mentibus eum; e.t leslamentum ipsius ut niEni-
meum: sed puto; quod muilum cst. < festetur iilis. >
Yel ita: [Cassiod.]quiadulcis es,0 Dominepropler Dominus, [Cassiod.] non homo mutabilis, est
nomen luqm, [Aug.] quod esl Jesus, sciliccl salva- ftrmamentum timentibuseum, [Aug.] Videturinfir-
tnr, id esl ut impieasrem nominis tui, propiliaberis, morum esse timor. Sed, Dominusest firmamentum
sacrificio spirilus conlribulati, peccalo meo, 11011 timeniibus cum, [Cassiod.] quia limor Doi dat fir—
solum ante fidem,scd post fidemcommisso.El ne- miUilem,humanus diflidcnliam.Et, Dominus facit
cesse est euim, [Aug., Alcuin.] id est quia multum ul testamenlum ipsius manifestelur illis, [Aug.] id
est, id est grande est illud peccalum, quia et in via est ut manifcsletur illis boc quod ipse testatus est,
fideinon deest offensio. Et ideo nisi per te non de- scilicet quod gcntes et termini terrae sunt haeredi-
lebilur, qui non solum peccata donas, quae anle tas Christi. Yel ita, anima ejus, timenlis modo non
fldem, sed eliam illud quod multum est, [Cassiod.] icdil in JEgyptum ad ollas carnium, ut peccatorum
id est quotidiefil. Ergo propler nomen luum parce. tenebris deiectetur, sed demorabilur in bonis, [Al-
Hoc ideo dicit, quod non propter se sibi parci pe- cuin.] id cst in 'praeceptismorabitur, quasi in deli-
tere audet, quia quotidie peccatum ejus augetur : ciis. Yel modo, demorabilur, spe, et si r.on re, in
in quo Caliiari refutantur (60). Erat enim quaedam bonis fiituris. Et semen ejus haer., cle. [Hier.]
sccta baenticorui, qui se isto nomine, quasi pro- Id esl merito boni operis s;ii, id esl bene operan-
nler muiiditiam siipeibissime appellabant, qui pec- do, pi'r quod meretur vitam, cxcolit tcrram. [Ai-
catoribusveniam peccalorum negat, secundas 1111- cuin.] Alia littera, Evam, id est carnem, mortifi-
ptias non admiliil; mundioresse CD2leris praedicant. cando vitia ejus, et concupiscentias.Et pnr-ler haec,
Unde et calharos se quasi mundos dicebant, qv.isi Dominus est firmamentum, timcntibus eum. [Cas-
nomen suum cognoscerevellent, mundanos se po- siod.] Homo quidem est mutabilis, sed firmat
tius quara mundosvoearent. Deus timentem ne in malis cedat. Idem sensus cum
PARS.11, YERS.13. — < Quis est homo qui timet D ] priori. Et testamentum ipsius est hoc, ut manif.
i Dominuin? legem statuit ei in via quam elegil. > iilis, .[Alcuin.] id est manifeslabit seipsum eis,
Quis est bomo. [Alcnin.] Tertia pr.rs ubi ngit de sicut promisil dicer.s: Si quis sennor.esmecsserva-
ffiternis, ostendens quomodo hahcantur, lahorans verit, diligameum, et manifcstaboei meipsum(Joan.,
et orans, ut ipse et tolus Israel ab ipsis maiis iibc- xiv). El ideo, quidquid alii facianl,
renlur. Prsemiltil aulem de timore, qui est initium YERS.10. — < Oculi mei semper ad Dominum:
sapientiae, quasi dicat : Dominus dabit legem; et < quoniam ipse eveilct de laqueo pedes mcos. >
cum ita sil, visscire cui dabit? [Cassiod., Gl. inl.] Oculi mei, [Hier., Gi. int.] scilicet cordis, dequi-
Et quasi responsiim sil ei ab aliquo, volo addit bus Salomon: Oculisapicnlisin capiteejus (Eccles.
qi:is est homo,scilicet rationalis qui timet non se- 11),id est in corde ejns, id cst omnesconiuitus mei
curus de se Dominum? [Aug.] Timor est, unde semper sunt ad Dominum,[Cassiod.] quia terram
quis incipit venire ad sapienliam. Ideoque de illo non intueor, -nec ante me ad pedes attendo, ut
proponit. Et quasi quis diceret: Quare hoc quaeris? solent quidam, ne incidant in laqueos, vel foveas.
Respondet: Ecce quare, quia Pominus, statuit ev, Ego vero ad Domimmisursum spectans non liffiSt)
(60)Ex Isid. vn, etym. 2-5,qurest.5, cap. Quidam.
 "
559 IPEtill LOMBARDI . 20i>
terrena pericula, quoniamipse qttcm iritueor, evellelA imitatioriem eorum [Aug.] et erue vie a perplexllate
tle laqueovitiorumpedesmeos,id. est aflectus.Yel, de: qua mihi miscentur. Erue dico, et fac, ut «ow eru-.
laqueo evellet pedes meos, [Gl. int.] id est de pas- bescam, Si forle insurgunt contra me-. Et debes
sione et riiorie, quae tenet ligatos. Et est per simile quoniamsperavi inle, non in me. Yel ita: Noneru-
dictum, tanquam sit incalenatus pede, qui morle bescam, [Alcuin., Cassiod.] quasi dicat: Dico erue,
tenetur. et si non propter aliud, vel, id est saltem idco.
YERS.17. — < Respice in me, et miserere mei, ut non erubescam de hoc, quoniam speravi in te,
c quia unicus et pauper sum ego. > id est ne cedat mihi erubescenliae, quod speravi in
Respice; [GI. int.] quasi dicat: Et quia oculi mei te. Et ideo erue, quia facti
sunt ad te, ergo respice, etc. Yel ila junge, oculi YERS.22. — < Innocentes et recti adhaeserunt
mei sunt ad Dominum, mei dico, ita dicentis [Cas- < mihi, quia sustinui te. >
siod.] respice in me, aspicientem in te, et miserere [Alcuin.] Innocentes et recti. Bona operatione
mei, quia miser sum, et locus est misericordiae per tribulaliones adhmserummilii, id est non solum
<7uiaunicus sum, [Gl. int.] id est non per plura corporis praesentia miscentur, sed etiam consen-
distractus, sed in unitate permanens. [Aug.] Nulla " sione cordis. [Aug., Cassiod.] Mali quidem tolerati
enim schismala, vel haereses tenent Ecclesiam, et B sunt, et non adhaeserunt mente, sed recti corde
pauper a mundi rebus, sum ego. Ideo se unicum «t mihi adhaeserunt. [Aug.] Et hoc ideo, quia non de-
pauperem dicit, ut Dei misericordiam sibi corici- feci a bono, sequens illos. Sed, quia sustinui le,
liet. [Cassiod.] Unicus enirii plus amatur, pauper exspectans ventilalionem ultimaemessis tuae, id est
plus dolelur. Et item alia causa est: quia, scilicet, judicium. Et tu, o
YERS,18.'—< Tribulaliones cordis mei multi- VERS.25. — < Libera, DeuS, Israel, ex omnibu3
« plicataesunt; de necessitatibus meis erue me. > < tribulationibus suis. >
Tribulaliones cordis mei multiplicataj sunt, [GI. Deus libera Israel, id' est eos qui sunt Israel,
jnt., Aug.] id est tot sunt calamitates mundi, quod [Aug.] id est populum quem ad tuam visionem
earum anxielas' pervenit usque ad cor, abun- praeparasti. Libera, dico, ex omnibustributalionibut
dante iniquitate, et refrigescente charitate mullo- suis quaeforis, vel intus sunt.
rum; [Alcuin.] et, o Domine, erue me de necessi-
tatibus meis, id est de adversis, quae necessaria COLLA.TIO IN PSALMDM XXIV: I JU)TE, DOHINE ,
j LEVAVI. >
sunt omnibus qui pie in Christo vivere volunt.
haec VERS.2. — Neque irrideant me inimici mei. He-
[Aug.] Ideoque congrue vocat necessitates, „
haec C braei *b WN "OrVsf^ SNALIAALZC OIEBAI LI,ne Iaeten-
quia necesse est ei tolerare in
usque finem, ut tur mihi, hoc est de me, inimici mei. Manifestum
salvus flat. Et, est cacodaemoriemnon posse revera in se laetari,
YERS.19. — < Yide humilitalem meam et labo- cum ejus perpetua damnatio, sit abyssus tristitiae
« rem meum; et dimille universa delicta mea. > indicibilis; sed ejus gaudium dicitur pereffeetum,
quarido nos decipit incautos. Gaudere igitur ipsum
Vide, [GI. int.] id est gratam habe, humilitatem de nobis, est nobis illudere, et ejus irrisio, est
meam. quia jactantia justitise non-me ab unitate fallax deceplio, quomodo declaraverunt LXX,non
abrumpo, et laborem meum, [Aug.] quo indisciplir- recendetes a veritate Hebraica.
VERS.6. — El misericordiarum luarum, qum a
natos mihi admistos suffero. Et his sacrificiis swculo sunt. In Graeco on, id est
quia a saeculo
placatus dimitte universa delicta mea, non ea tan- sunt. In Hebraeoeliam ^3 IDEST,quia. Et ad eum-
tum quae feci ante fidem, [Aug.] sed etiam quae dem modum legit Auguslinus in enarratione hujus
post fidem per inflrmitatem, vel vitse hujus cali- psalmi. Quare videtur vilio librariorum esse posi-
tum qum, pro quia, quanquam riihil prorsus incom-
ginem, admitto. Deinde pro inimicis oral, dicens: modatur senlenliae.Dndetranslator ad Campensem
Et etiam sic reddidit, memor sis tnisericordim el bonitatis
YERS.20. — < Respice inimicos meos, quoniam tucs, quibtis ab mternouteris; et Paraphrasis, revoca
in memoriam, Domine,clemenliam et benignitatem
t mulliplicati sunt; et odio iniquo oderunt me. > JJ. D tuam, quibus superioribus smcuiis, tam liberaliter
Respice, [Cassiod.] id est converte, inimicos usus es erga luos.
meos, vel quia nescimus qnid oremus, sicut. opor- YERS.7. •—Delictajuventutis memyet ignorantia»
tet. Polest esse lalis sensus; respice iniquitalem videtur meas ne memineris.In eo quod dicilur ignoranlias,
repugnare significalioni vocabuli Hebraici,
meam, [Gl. int.] id est fac de eis sicut scis, quo- videlicet VUT2PESSA,quod deformatur a themale
niam mulliplicati sunt, [Aug.] non solum foris infi- yu?SPASSA. Idque signiflcat ex certa roalitia peecare
et rebellare : quod nemo non advertit opponi igno-
dcles, sed eliam intus in Ecclesia non desunt falsi • rantiae. Sed est a theolo-
quaedamignorantia,
fratres. [Cassiod.] Et tot hominum perditio sine gis dicitur affectata,.juxta illud psal. xxxv : Notuil quae
dolore esse non potest. Et ideo pro eis orat, de inlettigere ul bene ageret. El haec est periculosis-
sima.Yerumtamen Hieron. ad Cyprianum, inter-
quibus subdit, [Aug.] et odio iniquo oderunt iwe, pretalur de communi
se. Sed ab ignoratione" dicens : Delicta
diligentem eis, juvenlulis mem et ign., etc. Et ilerum, delicta quis
YERS.21. — <Custodi animam meam et erue intelligit? El ab occuitis meis mundame, Domine,
< me; non erubescam quoniam speravi in te. > ei ab alienis parc., etc. Aliena enim nobis sunl
[GLint., Cassiod.] Custodi animam meam. Ser- . errorequae
vitia, saepevolurilate, interdum ignorantia et
committimus. Et tamen cum non sit volun-
vando in his bonis quse habui, nec decliner ad tas in crimine, error in culpa est.
«51 COMMENTARHJM IN PSALMOS.— PSAL: IXV: S63
58 YE«S.li. — Firmamenium iestDominus ti- A coritrbversiam significat jfunddi, Et quia, ait Mun-
mentibuseum: Hieronymuset caeteri Hebraicantes, slerus, nori minus requirendum est consilium in
dicunt secretumDeum, etc. rftn' TIDSOD ADONAI. Et omrii bpere, quam fundamentum in sediflcib,ob id
si aliquantuia sit dislantia verborum, eodem tamen etiam significat consiliumiriire. Quid «rgo vetat TD
intelligentiseconspirant. Nam TIDSODest arcanum SOD, notare fundamentum seu firmamentum,cuin.
consilium quod si das infirmis, eos stabilis et cor- verbum a quo potest deuecti.signifteet/irmotfQuae-
roboras. Adde quodTO' JASA»apud Hebr. exlra dam levicula scientes praetermittimus.

PSALMUS XXV.
T-SALMITITULUS : < PSALMUS DAVID. > peccatores. [Aug., Gl. int.] Aliter, scilicet nisi spe'-
Judicamt, Domine.Titulus:JPsofntusDavid.[Aug.] raret in Domino, inter malos titubaret, qui etsi
Per David non accipitur hic Christus medialor Dei cadunt, iste stat ; qui non in eis, sed in Dominp
el hominum; sed vir perfectus, [GI. int.] qui pelit sperat. Yel, non movebor, alia littera, Iocaliter,inter
in futiiro separari a malis, loco,'i quibus in praesenli peccatores; [Aug.] sed permanebo intcr eos cor-
sejungitur merito. Et est sensus : Psalmus iste at- g pore, non mente, quod quidam nolunt facere, ut
tribuitur David, [Cassiod. Alcuin.] id est perfecto boni videanlur. Qui vero quasi boni nolunt inter
Viroqui hic loquitur. Intentio haecest. Psalmus isle malosesse, schismatici sunt, et pejores sufat illis,
monet vitari consortia iniquorum, et jungi justis, et ut paleaejam ante ipsam venlilationema vento
quia ex convictu mores formantur. Modus.Biparti- . superbiaerapiuntur.
tus est psalmus. [Cassiod.] Primo vir justus se VERS.2. — <Proba me, Domine,et tenta me :
dicit non habere hic partem cum iniquis, etpetit « ure renes meos et cor meum. >
discerni ab eis in futuro. Secundo petit rie malis in Proba quasi dicat : Dixi quod innocens et juslus
judicio miseeatur, ibi, Doniine dilexi. Et nota dif- sum; sed quia delicta nullus intelligit, ne quid oc-
ferentiam inter primam et secundam partem. ln cultorum meorum lateat me, proba me, Domine,et
prima enim parum de judicio, et multum de inno- tenta me, id est tenlationibus pi-oba me [Aug.] id
centia sua agit; in secunda de utroque; pene pari- estjudica me probatum, non tibi, quia omnianb-
ter tangit, et in prima, prius de judicio, post de sti, sed mihi et hominibus, ne qiiid delicli remaneat-
innocentia sua agit; in secunda econverso. [Aug.] [Cassiod.] Ideo dicil, tenta, quia nisi tentaretTier
Yidens |ergo vir iste sanctus nunc bonos cum ma- gligentes essemus. [Alcuin.] Et nota quod teritat
lis, grana cum paleis, itaut pauca vel nulla videan- C Deus,tentat homo, tentat diabolus, sed aliter Deus,
tur grana, sicut Elias, se solum relictum putavit aliter homo, aliter diabolus.Tentat enira Deus ut
(III Reg. xix), orat in futuro localiter dividi, sjc erudiat, tentat homo ut discat quod nescit, tentat
dicens: 0, diabolus ut seducat. [Cassiod.] Dei ergo tentatio
YERS.I. — < Judica me, Domine, quoniam ego probatio est, qualiter tentavit Deiis Abraham. [Al-
« in inriocentia mea ingressus sum; et inDomino cuin.] Atteride quod Wc perfectus vir precalur tri-
« sperkns nori infirmabor*> bulationes, ne quis de eis murmuret. Unde subdit,
Domine judica me, [Aug.] id est discerne me a. et ure igne tribulationis, scilicet, renesmeoset cor
malis^ loco, qui simul sunt in Ecclesia iiobiscum meum.JA.ug.] Adhibe purgatorium medicinale tri-
modo,nesimul eamus in ignemseternum. Quod au- bulationis delectationibus meis, ne quid-mali deie-
tem dicit, jiidica. [Cassiod.] Non est praesiimptio ctetme, et.cogitationibus, nequidmali cogitem.Cor
justi, sed eertitudo misericordiae Dei, quod ibi namque pro cogitationibus, renes, pro delectatio-
ostendit, ubi ail, in Domino sperans. Deindesub- nibus posuit.
dit :Non infinnabor, sicut et Apostolus, non exar- YEKS.3. — « Quoniam misericordia tua ante
rogantia, sed ex spei confidentia ait: Repositaest < oculos meos est; et complacui iri veritate tua.»
tnilii coronajuslitim, quam reddet mihi justusjudex, D Quoniani misericordia, quasi dicat: Ideo dico,
etc. (IZ Tim. iv, 8). Deihdemeritum ostendens sub- Ure qnoniam misericordia tua ante oculos meos
dit quoniam ego, etc, [Aug.] quasi dicat: Dico, est, [Aug.] id est non merita mea, sed misericor-
judica, quare ? ideo, scilicet quia post misericor- diam tiiam, quae talem me fecit. Attendb neillo
diam quam mihi praerogasti,habeo innocentisemeae igne consumar. Yel ita, proba me, Domine,et tenta
meritum, cujus- viam custodivi. Hbc est quoniam me (61), id est prius vires meas inspice, et tunc ut
sum ingressus viam morum. [Gl. int.] Yel, inter ferre valeo tentari permitte, et, Ure renes meos, id
verbi tui, dequoDo-
peccatbresinnocentiomeo [Alcuin.] rion angelorum. est mieas delectationes, igne
Sed qualis est hominum innocentia? [Gl. int.] hoc minus ait, Ignem veni mitlereinterram(Luc. xn):
autem dicerenon est elatio, sednon ingrati confes- [Aug.] Hoc igne delectationes urit, bonas.inflam-
slo. [Aug.] Et licet siminnocens et justus, non ta- mando, malas absumendo. Et ure cor meum, id est
men sic in me, sed in Deo sperabo. Et in Domino cogitationes bonas illustrando, malas consumendo.
sperans mn infirmabor, id est non titubabo inter Ure calore sancti Spiritus, a quo nemo seabscon-
(Ci) Ex Greg. lib. ii Mor., cap.ll.
 253 PETRI LOMBARDI 254
dit. Quoniam misericordiam, qiiasi dicat: Peto ne A merile semper, et corpore sajpe, el b. Domine, al-
sinas me tentari supra •vires, quod utique facies, tare tuum, [Alcuin.] id est mentem meam, vel
quoniam misericordia tua ante oculos meos est, id fidem, ubi Deo vota offeruntur, [Hier.lquia non
est misericordiam tuam toto corde intueor, quae est locus veri sacrificii extra Catholieam Eccle-
non sinit tentari supra vires. Yel ita junge, quasi siam, id est extra fidemcalholicse Ecclesiaecirevm-
dicat : Iiieo dico, ure, quoniam ipsa uslio est, mi- dabo, [Alcuin.] id est virtutibus ornabo, [Hier.]ideo
sericordia tua ante oculos meos, id est niihi vide- inter innocentes conversabor.
tur misericordia, non asperilas, quia in eaDeum YERS.7. — < Ut audiam vocem laudis; et enar-
sibi misericordem cognoscit[Aug., Gl. int.]. Etc&m- < rem universa mirabilia tua. >
placui mihi intus ubi vides : non timeo si displi- [Aug.] Ut ego audiam ab eis vocemlaudis, id est
ceam, ubi homines vident. Complacui, dico, in ve- discam qua voce sis laudandus, scilicet quomodote
rilate tua, id est delectant nie bona tua, et plaeent. laudero, non me, ul scilicet, non ex ipso bono de me
El dicit hoc asimili. Ita enim sibiintus complacet, prsesumam, sed de te, qui dedisti. [Rem.] Ille ergo
quasi quis sepulcrum in speculo videat. Et attende inteiligit qualiter est laudandus Deus, qui bonum
quod non ait placui, sed complacui. Cui enim dis- suum Deo [Alcuin.] non sibi tribuit. Vel, ut audiam
plicet mendacium suum, et placet verilas Dei, P vocem laudis, id est vocem Spiritus sancli, qui 8o-
placet ipse sibi cum illa, et in illa. cet laudare le, [Aug.] et cum didicero enarrem, id
YF.RS.i. — < Ncn sedi cum consilio vanitatis; est exponam aliis universa mirabilia tua, non mea.
« et cum iniqua gerentibus non introibo. > Yel ita, ut per allare, coelestisJerusalem accipiatur,
Non sedi [Alcuin.] quasidieat : Complacuiin ve- quod altare non ampleclitur, nisi qui lavat manus
rilate, et vere, quia non sedi, et odivi, quod est vi- inter innocentes. Nam multi hoc altare visibile tan-
tare mala : et lavabo manus meas, quod est agere gunt indigni, et tolerat Deus pati injuriam ad tem-
recta. Et hoc est, non sedi cum consiliovaiiitatis, pi s sacramenta sua, sed nunquid sic erit Jerusaleia
[Aug.] id est cor non apposui, non consensi, etsi cceleslis ? Non, non enim quomodo nunc recipe-
intravi corpore. Sedere est consenlire cum his qui ris cum malis intra parietes istos Ecclesise, ita re-
ibi sedent. Quod si praesens es, et hoc non feceris, cipieris cum malis in Jerusalem coelestem, id esl ia
non ibi sedisti. Si absens feceris, sedisti ibi sinum Abrahae. Ideo dicit iste, lavabo manus, id est
corde, quamvis non corpore. Ideo ait, non sedi opera, quibus lotis, circumdabo altare iuum Do-
xum consilio vel concilio vanitatis, id est cor roine, id est amplexabor meo desiderio et spe, et
meum non apposui illis qui providenl beali fieri „ in futuro etiam re [Hier. Cassiod.]. Sublimia tua,
in transitoriis, quae causa est omnium iniquo- scilicet altare coeleste,quo sacerdos noster Christus
rum, id est iniquitalum. Ac si diceret: Tractatum pro nobis introivit. Circumdabo dico, ut audiam
iniquorum vitavi, facta eliam nec inccepi.Unde sub- vocem laudis luae, quae cantatur ab angelis, [Al-
dit el cuminiqua gerentibusnon inlroibo, [Cassiod.] cuin.] scilicet Sanclus, sanctus, sanctus, etc. Yel,
i'd est conscientiam operis eorumnon habco, id est ut audiam vocem laudis tuae, id est vocem qua di-
nec eliam incipiam cum eis agere iniqua, etsi in- e.es in futuro : Yenite, benedicti Patris mei, etc.
ter eos sim. Et quia nbn satis est vitasse, addit; (Matik. xv). Et enarrem hic, universa riiirabilia
YERS.5. — < Odivi ecclesiam malignantium ; tua. Haecnon mutantur.
« Et cum impiis non sedebo. > PARSII. YERS.8.— < Domine, dilexi decorem
Odivi ecclesiam. Quasi dicat. Non tantum vitavi < domus tuae : et locum habilationis gloriaetuae. »
consilium vanitatis, sed eliam ipsam ecclesiamma- Domine dilexi. [Cassiod. Alcuin.] Secundapars,
lignanlium [Aug.] id est congregalionem malorum, ubi petit ne malis in judicio misceatur, quia non
quae fit ut venialur ad consilium vanitatis, odivi. El eis sed domui Dei concordat, quasi dicat : Lavabo
si denobissuntcorporenon mente,numero, rionme- manus, circumdabo altare, et hoc ideo faciam, quia,
rito, nomine non numine. Et cum impiisnonsedebo, [)dilexi, oDomine decoremdomus lua, [Hier.] idesi
id esl placitum nonhabebo [Cassiod.] Distinguein- dilexi me facere decoram dornum tibi, et Jocum
ter vanos, et malignanles, et impios. Yani sunt qui de habitationis gloriae tuae, [Alcuin.] id esl locum in
caducis rebus et transitoriis laborant. Impii sunt quo gloriose habites, ut degloria etessenliai dei-
hacrelici, qni Scripluras sacras pervcrtunt. llli su- tatis aJiquid capiam. Yel ita : Domus DeiEcclesia
perflua quaerunt, bi venenosa, ut qnasi diversis er- esl; decor hujus domus sunt sancti,et iidemsunt lo-
roruin lelis vulnerent corda [Alcuin.]. Malignanles cus habitationis gloriae tuae. [Aug.] El est, dilexi
sunt qui proximis mala agunt. decorem domus tuae, qui est in sanclis, et si adhuc.
YERS.6. — <Lavabointer innocentesmanus meas; Ecclesia habet malos, id est dilexi bonos, qui sunt
t et circumdabo altaretuum, Domine. > in Ecclesia, quorum vita et doctrina ipsa Ecclesia
Lavabo. Ostenso quomodo vitetmala, subdit quo* est decora. El locum habitationis, decor domus
modo faciat recta. Quasi dicat ; Non consenliam est locus habitationis gloriae,id est sancti qui sur.t
impiis, sed potius tavabo manus meas, [Hier.] id decor Ecclesiae, et sunt locus habilationis gloriae,
est poenitendo el confitehdo faciam munda opera quia non suam, sed gloriam Dei qiiaerunt. Et boc
niea. [Aug.] Ego dico conversans inter innoceniet esl. Et dilexi locum habitationis gloripeluae, id est
 -5SS COMMENTARIUM IN PSALMOS...-'— PSAL. XXVI. 2C6
i los 1n qriibus"babitans glorificaris,ut non sibi, sed A
: rilatis inclinant (Deut. xyi). Unde per IsaianiDo-
iibi detur gloria. Et ideo non slrupliciter dicit, lo- minusdit: vmvobisquijustificatisimpiumpromune-
«im habilationis, sed addit, gloriaetuae,scilicet ubi ribus (Isa. xxxm). Vel, dexlra, id est ratio, eorum
habitat gloria tua. Vel ita, dilexi decoremdomus repleta est muneribus, id.est praeserilibusbonis re-
tuae,^Cassiod.]idest bonos aeius quibus decoralur munerata est, quasi dicat: Quod eis datum est ad
domus tua, secundum illud : Sic luceant opera ve obtinendamsalutem seternam,convertunt ad acci-
stra coramhominibus,ut glorificentPalrem veslrum pienda saeculidona, aestimantes quaestumesse pie-
e/ui in ccctisest (Matth. x). Et locum habitationis tatera (/ Tim. vi).
glori* tuae, id est arcanum pectoris, ubi est sedes VERS.II. — < Ego autem in innocentia mea in-
• piarum cogitalionum. Et quia ita me habui, ergo < gressus sum; redime me, et miserere mei. »
baecrelribue mihi : Ego autem, [Cassiod.] quasi dicat: In munerib]us
53- YERS.9 — « Ne perdas cum impiis, Deus, sunt ditati. Ego aulem, contra in innocenliamea in-
< animam meam; et cum viris sanguinum vitam gressussum, id est divitiis innocentiaeet spiritualibus
« meam. '» thesauris ditatus sum. Et ideo ait redime me. Videt
[Aug., Cassiod.] Ne perdas, in futuro, o Deus, iste pretium sanguinis Christi, quo mundus redimi-
animam meamqusedilexit decoremdomus tuaecum ^ tur. Etideo ait: redime me, [Aug.]id est valeat mihi
impiisqui le oderunt, qtiibus hic mente, non com- ad remunerationem, vel ad periectionem iiberatio-
munico, elsi corpore. Ergo etsi modo simul esse nis prelium lanti sanguinis, et miserere mei, id cst
pateris bonos et malos, ne simul perdas in futu- non deserat me misericordia tua in hujus vitae pe-
ro (19). In area pro palea non videntur a longe gra- riculis; sed in omnibusme comitelur, quod debes.
na; sic et opinio est, abundante iniquitate roulto- Etiim, id est quia.
rum, nullum esse bonum, quaeeliam fuit in Elia, YERS.12. — < Pes enim meus stetit in direeto;
quando dixit-: Domine,relictus sum solus (III Reg. « in ecclesiisbenedicam te, Domine. >
• Pes meus,
xix), sed-non nocebilbonis in futifromalorumcom- [Aug., Alcuin.] etsi undique scandalis
mistio, quia non errat Deus injudicio, sed singulis concussus, slelit in direclo, id est dilectio mea et
juxta merita reddet. Et ne perdas vilam meam cum affeclio,quaefacile labi solet, non recessit a juslitia
viris sangmmm, [Cassiod.]sicilicet, qui carnaliler tua. [Cassiod., Alcuin,] Sed stetit immobilis contra
vivunt, et proximum oderunt. Et ita impii et viri ornnia scandala, lendens ultra, et persistens in di-
sanguinum, illi accipiuntur, qui conlra diio praece- recio. In hoc oslendit se diligere Deum.[Aug.]Dein-
pta charitatis agunl, et sie donum Dei, quantum in de subjicit de dilectione proximi, subdens, in eccle-
se est dehonestantatque maculant. [Aug.] Namduo- C siis. [Cassiod.] Quasi dicat: ldeo eliam redime me,
bus praeceptisdilectionis,scilicet Deiet proximido- quia si redimis, o Domine,benedicamle, non me.
miis Dei decpratur. In ecclesiis, pluraliler dicit, quia multae sunt in
YERS.10. — « In quorum manibris iniquitales mundo. [Aug.] Quasi dicat: Dilectionituae adjungo
« sunt; dexteraeorum replela est muneribus. » dilcclionem proximi, quia non occultabo eis quos
In quorum.Ostendit qui sint impii et viri sangui- vocasti benedictionemtuam, ut per me benedicaris
nuni, hi in quorum manibus iniquitates sunt, [Aug.] ab illis, qui in eo exemploatque doetriua informan-
id est quorumopera sunt iniqua, et dexlera eorum tur ad benedicendum. Benedicereenim Dominum
rcpleta est munefibus,id est si quid boni agunt, pro in ecclesiis, est sic vivere, ut per mores cujusque
muneribus faciunt, pecuniae, vel laudis bumanae, benedicalur Deus. Qui enim benedicit Domino,lin-
vel timoris, quo timent divitem offendere; vel inju- guis non factis, non benedicit vere.
stae misericordiae,dum quis ne reprehendatur, eo
COLLATIO INPSALMUM XXV: < JUBICAHE, D0M1NE. >
quod contra pauperem fecerit oppressit justitiam,
etprotulit contra veritatem sententiam, parcenspau- YERS.3.—Complacuiin verilaletua. Hebr. ^robnnn
niriiALLACHTin, id est ambiilavi. Melaphoram eru-
in
peri mala.causa; vel ita, quasi munus a
accepit P dite explicuerunt inlerpretes. Ambulare enim cum
paupere, quod non arguitur contra pauperem fecis- Deo, quid aptius sonat, quam illi in studiosa eon-
se. Sed beatus est qui excutit manus ab omni mu- versalione placere? Sicut Gen'esisv, Enocliambula-
nere. Muneraenimexcaecantoculos, et vim aucto- vit cumDeo.

PSALMUS XXVI

PSALMITITULDS ".< INFINEM PSALMUS BAVID, vid ter fuisse iuunctus. Primo in Bethlaeema Sa-
PRIUSQUAM LINIRETDR.> muele in domopatris sui Esai, non utique in regem,
DominHS illuminatiomea. Titulus. In finem,psal- sed in signum futuri regni (J Reg. xvi). Et ab illa
mus Davidpriusquam liniretur. [Hier.] Tilulus iste die directus est in eum spirilus Domini. Secundo
sumptusest-de historia libri Regum, ubi.legitur Da- inunclus est in llebron in regem mortuo Saule, et

(19) Ev Aug., in praefat.2 enarrat. ejusdem ps.

PATIIGL.CXCI.
 167 PETRI LOMBARDI . 268
regnavil super tribtim Juda (ll.Reg. n). Oeeiso au- A [Gl. int.] Dominus habitans in me, est illuminatio
tem HisbosetfilioSaul, qui stiper.alias tribus regna- niea, [Aug.] vel lux mea, contra tenebras ignorantke
bat, tertio inunctus est ibidem, ut regnarel super meae.[Hier.] Non ego mihi sum lux, sed ipse qui illu-
universum Israel (// Reg. v). Et ascendens in Je- minal omnemhominem venientemin hunc mundum
rusalem, in pace regnavit. Sed duaeextremae repu- (Joan. i). Et ipse est salus mea contra infirmitatem,
tanlur pro una. [Alcuin.] Post primam imctionemi [Aug.]ul jam possim resistere peccato. [Gl.int.] Et
David hosles halmit. Pnsl sec.iindamin pace regna- est ac si diceret, Dominuset nol.tiam suam dedil ct
vit. Huic historiaealiudil lituhis. Sed quia omnia in salutem, quem ergo timcbo9 nullum, quia nullus po-
figura contingebanl illis (/ Cor. x), sciendum quod tesl contra eiim. Et
olim duaepersonaeungebantur,[Aug.]rex scilicet et YERS.2. — < Dominus protector vitae meae; a
.sacerdos, in quibus signillcabaturuiius Clirislus rex s quo trepidabo? >
et sacerdos : Rex, quia nos regil et ducit; sacerdos, Dominus est protector vitm mem, [Alcuin.] id est
quia pro nobis interpellat, et sacrificiumDeo obtu- dat mihi vitam^virtutum, [Aug.]quam et prolegit,
lit, non aliud quam seipsum. Nos vero sumus cor- dum omnesyimpetus el insidias repellit, [Cassiod.]
, pus Christi, et in eo Cliristus suinus, quia omnes sine cujus proleclione omnia dona ejus perduntur.
ungimurde ejus plenitudine unclionis, a qua dicitur B Non ergo satis est dare, nisi etiam et protegat. Ideo
Christus. Dicitur enim a chrismale Christus. Et non ait dator, sed, protector vitae meae.Vel quia
ideo Cliristum accipientes omnes, in illo cl Christi, Dominus prolegit, ergo o quo homine, vel a quo, id
•elChristns simus, quia quodam modo lotus Chrislus est a qua re Irepidabo,idest queni vel quid trepi-
«aput est et corpus. Et sicut Davidprius fuit unctus dabo? [Aug.] quasi dicat: nec aliquem nec aliquid.
in signo, deindc bis in regem, atque illu; duceun- Ad poienlissimum enim omnium omnipolentemper-
ctiones prb una reputantur, ila et nos prius inun- lineo, qui illuminat, salval et protegit. Ideo nullum
gimur, hic in signo futuri regni, dum Snirilns san- limeo, prooteripsum, ambulansin himine gratiaefir-
cti gratiam in baptismoet in aliis sacramcntis per- mus. Vel de futuro possunl lii duo versus accipi, et
Cipimus(Rom.vi); secundo autcm i'u fuiuro inun- in pimo quidem versu notat sabbatismum animae;
gemur in reges, quando libertatem glo>ix filiorum in secundo sabbalismum corporis, in cujus rei figu-
Dei, et redemptionem corporis nostri reeipiemus. ra, ul praedictum est, pra^cesserunt duae exiremae
Et sicul David post primam unctionem hostes ha- unctiones David (20). Hoc idem quoque significavit
buit, post secundam in pacc regnavit; [Alc.iin.] ila in tabernaculo Dominiunius cubiti labula secta per
-et nos post sacramentalem unctiowrmsub hosiibus medium, in oecidenlalislaleris angulis posita, quae
laboramus et gemimus adoplionom.filioruniexspe- duos parietes tabernaculihinc inde excipiebat,alque
ctanies (Rom.vm). Post secundam quiescemus. Et cum fronte occidentali jungebat, quia fideles de
sicut David bis in regem unclus esl, it» ei iinctio glo- ulroque populo sperant se habituros geminam glo-
rificationis nostrae qua in reges ungemur, gemina rificalionemposi occasum corporis : propterea per-
est stola, scilicet animae et corporis. Seil hse duae severant constanter in bono usque in fmcm.Et hoc
quasi pro una reputantur. [Aug.] Nobis ergo modo est, Dominuserit illuminalio mea, vel Iux mea, post
esl unctio in sacrariiento, quo praMiguraiur-quid hanc vilam, et salus mea, sccundumanimam quam
futuri sumus. Et ideo dicitur, priusquam liniretur. giorificabit et illuminabit, ut videat Deum facie ad
Et est sensus tituli : [Gl. int.j psalw.usIste. dirigcns faciem. Quem ergo tunc timebo? Quasi dicat nul-
HOSin finem futurae consummationis, altiibuilur lum. Quis enim est quem timeat anima in qua ha-
David, id est cuilibet fideli. Psalmus dico, airensde bilat Beus! Deinde subdil de sabbatismo corporis.
hoc quod est, priusquam liniretur, secunda, id est El Dominusest proleclor vitae meaj, [Aug.] id est
de eo quod est ante perfectam unctionem antequam proteget me vita immortalilatis. A quo ergo trepi-
hostes habu.it. [Aug.]Unde in sacramento, id est in dabo?quem trcpidet caro cum indueril incorruptio-
sacramentaii unclione isle fideUsgemens el iabo- iD nem? Nullum.
rans, ut in re gaudeat; Iiie loqtiitur quiddam ine-f- VERS.5, — < Dum appropianl super me nocen-
fabile se desiderare, oslendens proquo omnialolorat. < tes, ul edant carnes meas. >
Intentio. Monet ne qnis post primam unclioncm Dum appropiant. Hic ostendit quare non limeat,
torpeat, sed ad secnndam se diliger.ter pare!. Mo- et jungitur haeclittera cum praecedenli, secundum
diis. Bipartitus est psalmus, [Alc.iin.] Prius agit de primam senlenliam, sic quasi dicat^: nec aliquem
prima unctione, per quam cerlific.ilursecunda. [Cas- nec aliquid limebo, quia qui persequunlur me, sci-
siod.] Sjcundo dicil quis labor ct gemilus sit ants licet nocentese.tinimici niei cadunt, nec tollunt nisi
sacundam, ut possit haberi, ibi Exaudi, Domine. carnes.; illis finitis, ero spiritus, id est spiritualis.
[Aug.] Fidelis ergo prima inunclione inuncliis, lan- Et hoc est quod ait, dum appropiant, etc. Sectiiidum
quam tyro Christi ait: aliam sententiam de fttturo sic junge, Dominuspro-
\ERS. 1. —< Dominus illuminaliomca cl salus teget me in futuro, [Aug.]et vere, quia jam hoc-fa-
< mea : quem tiniebo? > cil, quod, nocenles cadunt. Et hoc est quoi ait,
(20) Ex Beda in Exod. xvi. Qtiodvefucrit aliqua tabula per medium habeUi-ex Joseph., lib. m Anti-
quit., eap. 7.
369 COMMENTARIUM IN PSALMGS.- PSAL. XXVI. 270
dum appropiant,elc. Ordo verborum talis; nocen- A. , spem victoriaehabcbo in Domino, et spem reinune-
tes, volo suo scilicet, et si non effectu, infirmati- ralionis seternae.Et merilo quia
sunt, et ceciderunl; et hoc, dum appropiant. [Gl. YERS.7. — < Unam petii a Domino, hanc re-
int.] Benehoc dicit, quia jam in se ipso eos sentit. < quiram, ut inhabilem in domo Domini omnibus
Appropiant dico, super me, [Aug.] scilicet ut se < diebus vilaemeae.>•
mihi praeferantinsultantes : quod veriit Deusin me- Unampetii etc. [Aug.] Vel, in hoc, id cst in hac
lius, ut scilicetmaledicodente, non me sicut vole- una pelitione, quam cogito, Ego sperabo, id ist
bant, sed carnalia desideria consumant. Unde sub- figam spem meam, unamenim petii. Cum autem
dit, ut edant carnes meas. Et est hic ut effectivum deberet dicere neutraliter, unum petii, dixit, unam
vel consecutivum,non affectivum,quia non ipsi hoc petii, utens adjectivo feminino pro substantivo,
affectuappropiant, sed de illis consilio Dei eflicitur, secutus usum vulgaris locutionis qua solemus di-
ut non animamlaedant,sed carnes edant, id est car- eere, duas habes, non duo, et unam libi dabo, non
nales concupiscentiasperimant. unum. [Hier.] Hoc modo, inquit, unam, scilicet
YERS.i. -r- t Qui tribulant rae inimici mei, ipsi rem, id est ipsum Deum, petii a Domino.[Cassiod.]
< infirmatisunl et ceciderunt. > Maliquidem mulliplicia quaerunl,ego lamen unam.
" Et hanc requiram, ideo ul omnibusdiebus vitmmem
Qui tribulantme. [Gl.int.] Quasi dieat non solum habitemin dotnoDomini,
videntur amici blandis volentes ca- [Aug.l seilieel in praesenti
qui decipere Ecelesia, id esl ut quandiu vivo nulla adversitas me
dunt, sed eiiam manifesli inimici mei, qui ex odio
excludatab unitate fidelium, qui unitatem et veri-
aperlo tribulant me ipsi infirmati sunt, et cecide-
talem Dominicajfidei, perorbem terrarum tenent,
runt, [Aug.]in eo quod male defendebant, ut 54 sed in ea semper permaneain. Et
jam credant meliora. [Hier., Alcuin.l Dum enim
VERS.8. — i Dt videam voluntatem Domini.: et
Christus carnem accipit, inimicinutantes facti sunt <
visitem templumejus. >
in his quaeprius defendebant. Et posl, ceciderunt,
id est colla sua fidei subdiderunt. Et accipilur in [Cassiod.] Ut videam voluntalem Domini quam
videi qui praeceptaintelligit. Et est, ut videam vo-
bono. Velin malo potest accipi: ipsi infirmatisunt,
luntatem Domini, id est prajceptaejus spirilualiter
id est debilitati, paulatim, et ceciderunl, [Alcuin.]
ei vtsitemmente, et si non oculis cor-
id est ad ruinam animaepervenerunt. Yel ila, ut intelligam,
id est corpus Chrisli,
eosdem per nocentes et inimicos accipiamus, boc poris, temptumejus [Alcuin.]
scilicet inimici mei quod est templum divinitatis. Vel visitem templum
modo; noeentes, qui tribulant
„ id me faciam lemplum ejus, qui
me, etc. Hocnon mutatur, ea intentione, id est fine i ejus, [Hier.] est,
<?tdesiderio, ut edant carnes meas, [Cassiod.]id est non requiescit nisi super humilemet quietum (Isa.
ut delectenturin morte mea carnali. Crudelilasini- LXVI).Quod potero, quoniam ubsconditme in ta-
etc.
micorumhic notatur, qui carnes lacerant, animas bernaculo,
Vel ita : unam petii quasi dical: Unam pelilionem
laederenon valentes. Ideo non suni timendi, secun-
omnibusdiebusvitm
dum illud : notite timere eos qui corpus occidunt a Dominopetii,et/ianc requiram
mali? mem.Et quaesit illa petitio, exponit, [Aug.] scilicet
(Maith. x). [Hier.] Quid ergo nobis faciunt
Utiiihabitemin domoDomminonmanu facta, scilicet
possunt auferre spem? possunt lollere quod dat
in coelesti Jerusalem, ubi nihil mali est. Ad hoc
omnipotens?[Aug.] Si auferri potest dalum, vinci-
ini ut ibi videamvoluntalemDomini, sic-
tur dator, Sedsicut nonvincitur qui dal, sicnon au- volo esse,
ut est. lAlcuin.] Ibi enim voluntas Domini in ho-
fertur quod donat. Non ergo limeamus nisi Domi-
mine pienius fit quam hic. Undedicitur: Fiat vo-
num. Quidquidalius fremat, quidquid alius super-
luntas tua, sicttt in cozloet in terra (Mattli. vi), id
biat conlra nos, non timeamus.Et, dummali appro-
infirmati et ceeiderunt. ac- esl, sicut in angelis fit et in sanclis qui nunc lecuin
piant, ipsi sunt, Ergo ita fiat et in aliis -hominibus, ut in nullo a
sunt,
eepta tanta fiducia. tua voluntate, sicutmodo fit, dissentiant. Et visitem,
1
yj
YERS.S. — < Si consistant adversum me castra; id est cum desiderio et frequentia videam, templum
non timebit cor meum. > ejus, id est Jerusaleni coelestem,scilicetconventuiu
Si deincepsconsistantadversummecastra, [Aug., coeleslis curiae, vel humanam Christi naturam, in
Cassiod., Gl. inl.] id est contradicentium con- qua velut in lemplo hahitat Divinitas. Quod hac
spiratio, hosliummolimina,cor meum, [Aug.] id est fiducia peto, quoniam abscondil me, etc. Vel ita,
ratio reslituta, non timebilut ad eos transfugiam. unam petii. Et accipit unam et domumpro eodem,
Et etiam scilicet pro ccelestiJerusalem. Ait ergo, unam pelii
YERS.6. — < Si exsurgat adversuvnme prailium, a Domino, et hanc requiram. [Aug.] Haecuna est
« in hoc egbsperabo. > domus.aeterna, in qua semper maneatur, [Alcuin.]
Si prmlium,[Aug., Cassiod.] id est persecutio ubi sunl aelernidies, de quibus dicilur, Et anni tui
steculi,scilicetconflictus persequentium, exsurgal, non deficient. Unde subdit, ut inhabitem in domo
HJl.int.] scilicetsubito, vel in imriiensumcrescat ad- Domininon manu facta. Omnibiisdiebus vitaemeae,
versum me, [Cassiod.]ego cui Deus protector est m. id est aeternaliter. Cur ibi? Ut comlemplerdelecia-
Aoi:praeliosperapo in Domino, [Alcuin.] scilicel, lioticm Domini. }Ang.]Alia liltcra, id est eo fine
 ' PETRl LOMBABDI; - j- 272
STi V
ut demum appareat iiiihi spes desi<krabilis, quam A iteni certiis est, id est per hoc gaudium ostendit se
faeic ad faciem videam, quod est verum bo- certum de secunda unctione sicut per praedicta.
num. Et ul protegar a templo sancto ejus, id est Norienim gauderet nisi certus esset. Subditverum
induar immortaliiate eflectus lemplum ejtts. Alia gaudiumdicens:
litlera habel; Et protegat templumejus, vel pro- YERS.II.— <Circuivietimmolaviin tabernacnlo
tegel templum ejus, quae non variat praeceden- < ejus, hosliamvociferationis;cantabo et psalnKon
temsensum, sedconfirmat hoc modo:ideo habilare < dicam Domino. >
volo semper in donio, ut contemplerdelectationem Circuivi.quasi dicat: PraedictafecitmihiDominus,
Domini, id est fruar contemplationeipsius summi etpost haecomnia circuivi, id est omnia beneficia
lioiii, incommutabilis, acterni, a quo omnia bona memoriaedando pertraclavi et non ingratus iinmo-
sunl ut securiusi frnar deliciis. Et ut nulla me mo- laviin labernaculoejus, [Aug.]idest ecclesiatotoorbe
"
lcstia contingat, nullaque suggestio avertat, prote- diffusa hostiamvociferalionhvel jubilationis, id est
get ipse me templum ejus. Non solum ergo con- lattdis ineflabilis, ut deficiente sermone sola jubi-
templarivolo ipsum, sed etiam ut metemplum suum bilatio restet, et de reliquo canlaboDomino,scilieet
protegat, dando impassibilitatem.Alterum horum fecunditalecontemplationis,et psalmumdicam,id cst
perlinet ad glorificalionemmentis, alterum ad cla- opus manifestabo.[Aug., Cassiod.] Etest sensus:
ritatem corporis. Ibi perfectio gatidiiest, hic incor- eorde laetaborDomino,et opere et verbis gloriam
ruptio sanilatis : Qute duo eiiam in primisversibus Dei praedicabo,et factis.
psalmi distinximus. Ideoaulem hsee mihi in finem Aliter ab illo loco, Proiexil me in abscondilo11-
praeslal. bernaculisui. [Aug.]lla dicil, in abscondilo, qufsi
YERS.9.— t Quoiiiamabscondil.me in tabernaculo .dical Multaesunt partes ejtts, scilicet forinsecaeet
< suo in die malorum; prolexit me in abscondiio penetrale, quod utique ita esl. Nos enim sumus
< tabernaculi sui. > quasi forinseci,qui per adoptionemsumus filii. Ipse
Quoniam ubscondit. [Aug.] El ideo non temere sacerdos Christus, esl absconditum tabernaculuni,
pelo unam elsi peccator sim absconditmedico in in quo vita nostra abscondita esl. Corpusergo etiam
taberriaeulosuo, idcstdispensatione incarnati Vcrbi, el captii, id est tola Ecclesia, unum tabernaculum
[Gassiod.]ibi abscondit me ne viderer a quaerenti- esl, cujus penetrale Cbristus est, quem mox vocat
bus me inimicis, ut figttraliter Davidcum fugeret pelram, cum ait: I'n pelra: Et est sensus : protexit
Saulem,abscondit se in latibulisne videretur (/ Reg. me in absconditolabernaculi sui, id est in Chrislo,
xxiv). [Aug.Hier.] Tabernaculumaulem deitalis est Q in petra, id est in eodem Cbrislo, exaltavit.me, et
caro Chrisli, in qua debellavitae.reaspotestaies, in nunc, [Gi.int.]idest in praesenlianlequamveniamad
qua per fidemet spem irieoccultavitne mihi noceant domum, exaltayit caput meum, id est Chrislum,
mala saeeuli.Unde Apostolusait:. Nunc vita vestra snper iniinicos meos. Elsi enim adhuc patior,
absccnditaest cuiiiChrisioinDeo(Col.ni), [Aug.]<yz<iaChristus supraest, qui est pignus noslraeexaitatio-
nunc per fidemei spem oecuStorumjam sumus cum nis. Vel, protexil me in absc. tabern. sui, id est in
Christo in conspectnDei. Abscondildico in die ma- corde credenti ad juslitiam. Et tit palam iieret ad
iorum hominumid est in die prsesenli,quo mali flo- saiutem, quod credidi, in petra exallavit me, id est
rent. Vel, in die malorum, [Gl. inl.] idesttempore in sua firmitate fecit einincre confessionemmeam.
tentalionum, quibus morlalis vita mea subjaeet Et nunc, in hac vila, ubi corpus -morluum est
[Aug.] ibisuntdies vitaemeae.[Gl. int.] et protexii propter peccatum, exaltavit caput meum, id est
me ne laederer, in absconditotabernaculisui [Cas- menlem, super inimicos meos, id est vitia, quia
siod.] id est in secreto divinitatis, ubi semper esl mens mea servit legi Dei, non est captiva sub lege
animus justi. Et pcccali. Et ego non ingratus, quasi materiam lau-
VERS.10. — « ln pelra exaltavit me : et nunc dandi Deum quaerens,circuivi. id est circumspexi
< exallavit caputmeumsuper inimicos meps. > D animoomnia crcata, et universa dicunt, Dc-ttsme
Inpetra exaltavilme. [Aug.]A simili imperatOT fecit; mc cuncta dcleclant, in quibus artifex coni-
rtim superiora loca suis mililihusprovidentium,hoc mendatur : undique resonant oniniaconditorem.Et
dicit: ila et Dominus,in petra,id esl infirmitatevir- ipsa?species creaturarttm qnasi qusedamvoccssuiit
tulum. Yelin Christoexaltaviiniesecundumpromo- creatorem laudanliura. Et in bis lanla latts Deiin-
tionem qua de virlule in virtutem progredi, el qtiasi venilur, quceverbis non potest.dici. Unde subdit,
extra hominesme fecit. Et nunc dicil prophcta re- et immolavi in labernaculo ejus, id esl Ecclesia
spiciens ad lempus suum, id est ante ternpusihcar- catholica, liosliam jubjlationis, id est ineffa-
nationis, exaltamt caputmeum [Cassiod.] id esl, bilislaudis.Jubilttsenim gaudiumvel laus est, quoJ
raeniem super inimicosmeos, id est super .vitiosos verbis explicari non valet, sequentia non mulanlur..
appelituo.Yel, nunc, scilicetdum dies malorumost. Vel,circuivi, id esl consideravifidem orbis terra-
Et ideo magis mirtim, exallavit caput 'jicum super rum in qua caput est exaltalum, super inimicos
iiiimieos iueos , id est ila illustravit mcnlenjmeaiu, nieos, qttod est honor Ecclesiaein co exaltatae.Et,
iit piaevideamdamnationemmalurtimluturam. De- in ipso tabornaculo ejus, id esl in Ecclesia toto
nde [iro hh lieneficiisgaudium suvimsubdit, uiuic orbe diflitsa, immolaVihosiiam vociferationis ve!
275 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. XXVI. m
jubilationis, id est inneffabiliter laudavi Dominuin. A veranter iiislabo. Ut auicm inveriian»quod qiiicrbj
VeT,circuivi id est consideravi Orbemcredenlem, tu Domine, -...-'
idem sensus cum praecedentr,sed mutatur quod se- \ YERS.ii. — < Ne avertas faciem tiiairia me-
quitur. [Aug.]. Accipitur enim per labernaculum. < ne dcclines in ira a servo tuo. >
Cbristi incarnatio et passio, in qua diabolum ex- Ne avertas in litluro faciem tuam a ine, quia lion
pugnavit.Et hoeesl, in tabernacutoejus, id est mco, est inmanumcaohliiiereqiiOd pclo, ei ne declines
quod Dominuspro nobis bumiliatus est, dum illud infuturoi» ira a servotuo, [Atig.] ne te qilacrcns
attendo. Immolavit hosliam vociferalionis, id est in malura incurram. Ttt csciiim unaquam peto, nil
gaudens laudavi eum, tali enim hostia deleclalur. aliud volo habere nec liineo pcrdere nisi un.iin. Ve-
Yel,circuiui,a simili boni militis hoc dicit, qui sol- henieiilcriste vir sanctus iixitdcsideriumet petitio-
licile caslra custodit, nec ubi sit aditus hosti. Sic, ncm suam in hac una; aliud non petil, una stifficit
iste ait, circuivi, quasi dicat: Quia se mihi praebuit ei. Alius pctit ha;cbona lemporalia a Deoct dc da-
ducem, ego me illi prsebeomilitem,ut pro eo certcm tis gaudct; iiicnon nisi itna. Aliusbabens h;«cbona
contra hostes, caute servando niosniameiilis m.eoe. timet iratum, nc lollal ca; iste non ptilal iram nisi
Et in tabernaculo ejus, id est in Ecclesia, iriimo- si avcftil vulliimsuttni Deusab co. Etiam si quid
lavi, elc. Non muianlur.Yel,circuivi, id est nienlein D in eo vindicel, nil divinittspotcrat dicerc. Vel de
meam exquisivi,ul omnesvoluntates ejus implcrcm. pfcesentipotesl boc accipi ne declines,quasi dieat •
R.eliquanon mulaiitur. Yel, circuivi, [Hicr.] id est Oro ne aycrlas!facicmin futuro : piopier"qiiod in-
exempla proecedenlium sanctorum "cireumspexi, lerim, ne declines in ira a servo luo. Non sinipiici-
quibus informaremyitani meam. El ii»iinefiabilem ler'dixil,' licdeclines, sed addil, in ira, a quibusdam
laudem inveni. Unde subdit, et imniolavi in taber- eiiimdcclinat in ira,a quibusdam lionin ira. Non in
naculo ejus, etc: Non mtilanlur. ira deelinat, quando a jieccatisfaciem avcrlil, tii ea
PARSII. VERS.1.2.— « Exaadi, 'Domine, vecem' deleat, non ab ipso peccanle, ul eum perdal : in
< ineam qua clamavi ad te : miserere mei el exaudi ira declinal, quandopeccaiitinon indulgcl. [Alcuin.]
< me. > Yelnon in ira dcclinal, cuin labi aliquein sinit, ut
Exaudi. [Cassiod.,Alcuin.] Secuuda pars, ubi cautior el fortior surgat. Suciindum quod, sic cx-
ostenditur quis labor, quis gemitus, el oraiio fit pone : Ne dcolines a me, servo luo, iil est ne me
anle secundamuiiclionem, ut possil haberi: quam labi sinas, in ira, ila quod ;elcrnaliiei' ptinias, seu
et sibi spiritu prophetlaepromillit ibi, credo vi- ut nosira infiriiiitascautior lial. Ne deelines, dico,
dere, [Aug.]quasi dicat: In futuro habebo unam, sed
cum dileciioneinDei contemplaljor, cum in corru- VERS.15. — < Adjittor inctis esio, ne derelin-
plione prolegar, ante autem 55 quamgaudealtir iii « qtias ine : neque ' despicias
' me, Detis salularis
illii una, est gemitiismiserorum, el oratio indigen- « mcus. » .
tium. Et Ideo ego inter alios geinens el orans, cla- Adjutor meus esto, [Aug.] quia cgo qi;:mivis liber
mo, o Domine, exaudi. [Alciiin.]Yel ita jttngilur ct in via positus mihi non suflicio. Qnando eniin
littera per omnia praediela: certus pelii unaiu , ei inveniam le, nisi adjuves me? sine te deficiam.Et
adhuc pelam. [Attg., Gl. int.] Et.lu, o Domine, ideo precor et hoe, [Gl.int.] id est in hac via nederetiu-
cxaudi' vocemmeam interiorem qua clamaviad te f/Mos n;.e,[Aug.]quasidicat: Inccepiumne interniillas
forli intenlionepro illa una; el misereremei, ut cum Jam in viameposuisti, sedaberrabo si me relinquis.
merilo meo misericordia tua sii, qua in illa una Yoluntatemliberammihidedisti, sed sin.etcnihil e:t
sim , et exaudi tne. [Cassiod.]Deilht una preees in- conaitis meus; nequedespiciasme, id esl non. cou-
culcat, cum ail, exaudi, miserere mei, quia quaiito lemnas quodego mortalis te aelernuiii audeo qtiK-
plus accepil, lantoardeiitius appetit: desideriocnim rerc, quia tu es Deus qui me creasli; el salutaris
non est finis ei salietas. meus, quisaitasplagam peccati,'qtiasi dicat: Fruslr.i
VERS.15. — < Tibi dixil cor meum : exqttisivit0 crcasli, el recreastisi mortalcs despicis, quod non
« te faciesmea; faciem tuam, Dominc, requiram. i debes, quia non mea propria, sed parentalis .culpa
Tibi dixii. [Cassiod.,Akuiii.] Quasi dical: Ideo cst, qua in hanc mortaiilalcmdccidi. Et hoc est
exaudi, quia cor meumdixit libi, id esl desiderium quod ail :
cofdis quod Deoloquitur. Velratio a le docta tibi VEIIS.16. — < Quoniam paler metis et mater
confabulalurde OSa una, non aliud quam doces, < mea dereliquerunt me : Domiiiusautem assurii-
pertraclat. [Aug.] Yel desiderat, nec me osieiiiavi < psit me. >
hominibus, sed in corde ubi lu solus audis, dixi, Quoniampater meus, [Alcuin.] scilicei Adam, et
quid? hoc, scilieel, exqutshit le, non aliquid cxtra maler mea, scilicel Eva, dereiiquerunt me, id csi
te, faciesmea, id esl praesenliamealuam exquisivit. btiic miseria; me exposiieriinlpeccn.ndo: Doniinus
[Alciiin.]Vel pulchriludo mea qua sum notabiiis autem accepla carnc assumpsit me ail immortalila-
cxquisiviltiiam, qiuc est ima, de qititsupra, ut con- teni. [Hier.],Hocad litteranr potesl convenireDavid,
templcr delcctalionemDomini,.faciem tuam, [Aug., qui cum esset fratrum miiiimiiu, ct a pareiUibus
Cassiod.] quasidicat : Exquisivi, ct oDomine, fa- contcmplus, a Domino per Saintielem est eieclus
r.iemtv.ainrequiram, id esl huie inquisitioni pers^- (l Rcg. xvi). Myslicequoqtie pyiest accipi iioc, pa-
 •275 • x PETRI LOMBARDl 276
ter malus fuit regnum saeculi,v.el diabolus. Mater,, A suum : Omneenim peccatum in suum redit aucto-
civitas saeculi, scilicet Babylonia, id esl societas; rem. [Cassiod.] Hoc quoque seeundum historiam
impiorum,,quasi dicat : Ideo non despicias, quo- potest dici ex persona David, sic : Ne tradas me in
niam pater meus, scilicet regnum saeculi,vel diabo- animastribulantium me, scilicel Saul, et adjutorium
lus, et mater mea, scilicet civitas saeculi, unde; ejus. Quoniaminsurrexerunt in me testes iniqui,
natus sum, dcreliquerunt me quaerentemte, et con-- ut Doeg Idumaeus, et alii accusatores David (1
temnentem, se eum idquod quaerodarenonpossent. Reg.xxi). Et mentita est iniquilas sibi, ut dum di-
Dominus autem assumpsit me, qui potest dare mi- xerunt, sacerdotem Abimelech consilia dedisse
hi quod quaero, el modo necessaria. Ecce niagnai Davidcontra Saiilem, et Dominum consuluisse.pro
humilitas, qua fecit iste se parvulum Deo; ipsumi eo (ibid.). Mentitaest, dico, sibi, id est addamnum
fecit sibi Patrem et matrem. Pater est, quia condi- suum, quia falsi fuerunt.
dit, quia vocat, quia jubet, quia regit. Mater est, YERS.19. — < Credo videre bona Domini in
quia fovet, quianutrit, quia Iactat, quia continet. < terraviventium. >
Ideo dicit, Dominus assumpsit me, scilicet ad re- Credovidere. [Aug.] Hic redit ad illam unam, ad
gendum, ad nutriendum, tanquam pater et mater. quam suspirat, quasi dicat: Tot pericula, lot labo-
VERS.17. — « Legem pone mihi, Domine, in res me undique pulsant, et ego inter haecpericula
< via tua; et dirige me in semita recta propter ini- et dilficultatDs,Deo dirigente, credo videre bona
< micos meos. > '
Domini, qui et haecmala prior passus est, et post
Legem. [Aug.]Quasi dieat: Quoniamad te tendo, glorificalusest seeundum illud : De torrente in via
igitur mihilendenti ad te et jam in via posito, o bibet,etc. (Psat. cix.) [Alcuin.] Et ego post linguas
D.ominepone legem, id est da correctionem quae mordentium et detrahentium, credo videre bona
non sinat aberrare. Ideo, pone legem, ne aberran- Domini, quaesunt vera et aeterna.[Aug.]Hlisuadent
tem disciplina tua deserat. Hoc suscepttis potest beatitudinemin lerra ista, quaeest morientium;sed
dicere, pone mihi, dico, posito in via tua, id est in illa bona quae exspecto sunt in terra uiuentiuni,ubi
Christo, in quo est lex cum misericordia, quae est nullus locus falsitatis esl.
via, veritas et vita (Joan. xiv). Ipse est sapientia, de YERS.20. — < Exspecta Dominum,viriliter age;
qua scriptum esf: Legemel misericordiamin lingua « conforteturcor tuum, et sustine Dotninum. >
porlat (Prov. xxxi, juxta LXX).Si enim offen- Expecla Dominum,[Alcuin.] quasi dicat: Sicut
deris in lege, ipse qui pro te sanguinem effudit, egb certus sum de illa una : ita ut quicunque lini-
confitentitibi ignoscit. Deindede misericordia,sub- (Q tus es, exspecta Dominum, [Aug.j secure qui non
dit, dicens eldirige me ulterius insemiia recta, id fallit, omnipotens promisit, certus promisit, verax
est in rectitudine angustiarum, quoniam non suffi- promisit, qui menlirinon potest. Vel ita jungelitte-
cit inehoare, cum inimici donec perveniatur, rion ram, quasi dicat : Credovidere bona Domini. Sed
quiescant. Undesubdit,propierinimicosmeos.qui in- etsi tardum esi hoc anianli, exspecta Dominum,
sidiari non cessant. Nota qtiod duo dicit, scilieet [Aug., Cassiod.] non fallacem, et ut conseqtiaris,
legem pone, et dirige. Illud ad praeceptumpertinet, non remisseagas, sed tiW/iterveifortiter age, id est
quia in pr«cepto est correctio; hoc ad misericor- tolera uslionem rerum viriliter, et ustionem cordis
diam pertinet, per quam fit directio in melius. £t fortiler; undesubdit : cl cor.forleturcor tuum, [Gl.
YERS.18. — « Ne tradideris me in animas inl.] scilicelne lasseris, et si mala eveniant, sustine
« tribulantium me; quoniam insurrexerunt in me Dominumperseveranter, non triduo, sed usque in
« testes iniqui : et mentila est iniquitas sibi. > fineni.[Cassiod.]Distingueinter, exspectaDominum,
Ne tradideris tne in animas tribulanlium,[Aug.]id et, sustine Dominum.Exspecta Domimim,id estil-
est nesinaseossaiiari de malismeisut consenliameis, lud quod credis et speras de Domino; sustine Do-
etsicarnem meam dasin manuseorura.UndeinJob minum, id esl ilhid quod pateris pro Domino et a
dicitur : Terra data est in manus impii (Job ix), id D I Domino.Et pro eodem accipit, susline Doniinum,
est caro tradita est in mamis peccatoris. Trade er- etexspecla Dominum, ut sitrepetitio ad confirma-
go, si placet, carnem meam in manus tribulantium; tionem : quasi dicat: Viriliter age et confortare, et
sed non animam meam in animas eorum tradas. sic sustine Dominum. [Aug.] Non negaium putes,
Devoretcaro carnem, terra terram, anima tibiilla-sa quod nondum accipis : si difiertur , non aufertur.
scrvetur. Et quasi quis quaererel, Quare hoc dicis ? Ideoquenon desperatione deficias,quia diclum est,
respondet : Ecce quare, quoniam insurrexerunt in sustine Dominum.Sustinendo quippe habebis eum .
me testesiniqui, id est mihi de me falsa dieentes, quem sustinebis. Aliud exspecia, aliud desidera, si
ut moveantet revocent me a te, quasi ab hominibus melius, si majus, si suavius inveneris. Sed quia Do-
gloriam quaeram.Sed hoc modo traderer in auimas minus solusbonus est et suavis univer-sis (Psal.
eorum, si essem falsuscum eis, et si humanamcap- CXLIV),ipsum sustine et desidera, ne sis inter eos
tarem glariam ; et mentita est iniquitassibi, non mi- quibus dicilur: Vmhis qui perdideruntsustinentiam
hi, id est suo mendaciodelectala est. Sed me non (Eccli. n).
roovit, unde major merces &stmihi in coelo. Yel,
mentita est iniquitas sibi, [fTier.]id est ad damnum
 277 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. XXVII. 278
lOLLXTH) IS PSALMUM XXVI: < DOMINUS ILLUMINATIO A recipit istam. Unum auteri) cerluni est llkron.
MEA;.> fuisse usum exemplaridiversoab his hebraicis qu;<:
exstaiit, propterea quod habent it^pa BAQQUESSU, id
YERS.8.— Ut videamvotuntalemDomini. Appa- est
rel vitio seriptoris positum esse voluntatem, pro inquiriie. Et ita trarisferunt Neoterici, inquiriie
si codex Hier. habuerit Erpa ISJQ-
voluptate, maximecum particulaesint valde alfines. faciem meam, lum est qumsivitut legunl LXX, atldentes
Acceriilplurimum quod Graecelegitur TE/WVOTIJTK, QUESCH,
jd est votuptatem,magistro omnium consensu, id pronomen te, EgstnrwEwr,intelligentiaecausa. Sie
ruod prorsus corroborat lectio et interpretatio estillud psal. xvin : Ab occuttis meis munda me.
Aug., ut conlempler delectalionem Domini. Et Pronomen meis,non est in Hebr. qitod tamen de-
Hieron. jitxta Heb. vertit pulchritudinemsmjucun- bere subaudiri palam est quod et indicat Munste-
ditatem. Yerumtamen quum radix Hebraica iffa rus, in sua versione. In Graeciscodicibus reperi-
KAAM significet pulchrum fuil, et placuit, potest mus addilum xy/HovSnrijo-u,id est Dominumrequi-
utrumque rects dici, Ut videam volmilatemet vo- ram. Caeterum Aug. ciim psalmodia Romana legit,
luptatem. Nain et conimenlarius Ilieron! in hunc qumsivivullumluutn, vultum tuum, Domine, requi-
locum interpretatur, ut videam dileclionem,juxta ram. Certe varielas sermonum,spiritus unitale con-
quod scribiturI Joan. m, Videbimuseum sicuti esl. cordat.
Nisi dixerissimilemendum esse in Hier. dilectio- 50 VERS.8. — Mentitaesl iniquitas sibi.In Hebr.
nem pro delectationem.Deniquead sensum riil re- ponitur inloco pronominis,sibi, parlicula pertinens
fert. j> ad sequentem versum, videlicet, ihh LCLE,id est
YERS.11. — Circuiviet immolavi.Principiumhu- nisi. Et quia sensus erat obscurus, addidit Munste-
jus versiculi,in Ilebr, translationibus,respicitfinem rus de suo, defecissem,inquit, si non credidissemtne
praecedentissententiae,nunc exaltavit caput meum visurumbona Domini.Hanc voculam non apparet
super inimicosmeos,qui in circuilumco sunt. Pro- Hier. legisse, qui postquam terminat usum pra:ce-
babileest auteminierpretes legisse TTCD SABROTI,dentemin aperto mendacio,statitnsecutus ail: <,ego
id.est circuivi,uhi alii legunt JJTCriDSEnmoTAi, id autem credo etc. LXX vero non esl alienum a.ra-
est circuitus, et subaudierunt praepositionem,in, tione
ut in circuiiibusmeis, adverbum. legisse simpliciter "h LOid est sibi, vel bis
VERS-. 15. — Tibidixit cor meum,exquisivit,elc. ib V) LOLOad majoremexpressionem,el non vh'h
Juxta Heb. Hierony. legit, quaisivit vultus meus, LULE,ut nunc habenl codices.Probavimus aulcin
sine pronominete. Et licet non reprobet alieram supraetiamexMunslero, quod xbperalepb, quando-.
leciionein,tamen ad Suniam et Fretellam, magis que ponilur pro LO"h sine aleph.. >

PSALMUS XXVII.
. PSALMI TITULUS : < PSALMUS BUICDAVID. > C juxta Hebrajum. Yerumest tanien quod Romanttm
Ad te, Domine, clamabo. Titulus. Psalmus huic psalterium non legit. Ilebraeussic habet, TVX!>T\ TV'
David. .[Alcuin.] Per David aliquando inlclligitur ideoque prosequi debes, quasi interposilum non
capul, id est Christus, aliquando corpus, id est sit, et assimilabor, quasi dicat : Dico ne siicas.
Ecclesia: interdum utrumque simul, id est totus [Hier.]Elid est quia si silueris, assimilabor de-
Christiis. [Cassiod.] Ubi autem in titulo addilur, scendentibusin lacum, [Aug.] id est in miseriam
huic, vel ipsi, Christns intelligitur, sicut hic. Et hujus vilae.Ex eo enim quod verbum mihi sempef
est sensus : Psalmus isle, altribuitur huic David, unitur, non sum talis homo quales cselcri, qui ,
id est Chrislo, qui loquitur in hoc psalmo. Et est naseuntur in profunda miseria saeculi. Ubi, quasi
psalmus iste tertius eorum qui breviter agunt de sileas, non agnoscitur verbum tuum. [Alcuin.]
passione Christi et resurreclione, [Alcuin.] ubi Velpotest utrumque convenienter legi, ne sile?s,
proponitur Christus, etsi adeo dignus, noii in se et nequando taceas, quod LXXnon sine causa ad-
confidere, sed tolum a Deo petere, quod est utile diderunt. Intellexerunt enim illa una oratione,
exemplura jusfis. Intenlio. [Cassiod.] Monet eos scilicet ne sileas, Christum duo peliisse. scilicet
adversa tolerare, qui volunt cum Christo regnare. ut in passione clarificaret eum Paier , prole-
Modus.Bipartitus est. Primo, ponitur oratio tem- D gendo, et in resurrectione a morte resuscitando.
pore passionis habita. Secundo, auditus de re- Haecigitur duo dislinxerunl diversis verbis, [GI.
surreciionesua, gratiasagil, ibi, benedicius,etc. [Al- int.] et in primo quidem petit clarificari in resur-
cuin.] Christusutique secundumquod honio propo- rectione : in secundo vero, ifi passione. Et est, nc
nensse exeraplumjuslis,humiliterad Patrem ait, 0 sileas a me, in resurreclione. Sed responde mihi
VERS. 1.— <Adte, Doraine,clamabo : Deusmeus, annuendo, id est resuscitando. Et non tantum hoc,
« ne sileas a me, nequando taceas a me, et assimi- sed nequando, id est nec ad horam, taceas a me,
« labordescendenlibusin lacum. > sed et hic [Hier.] id est in passione clarifica,-pro-
DomineDeus meus, [Gl. int.] ego homo claniabo legendo; et post in resurreclione, pro qua ante
vcl clamavi, ad le. [Aug.] Et tu, o Deus, ne sileas oravit. Deinde causam subdit, quasi dicat : Ideone
a me, id est ne unitatem Yerbi lui separes ab eo sileas, quia, si silueris, assimilabor descendentibus
quod homo sum; nequandotaceas a me, [Alcuin,] in lacum, id est in infernum, id est illis qui in in-
Hocnon est in Hebr., sed est addilum a LXX,quod ferno detinentur.
Hier. obelo ante posito quasi jugulandum nolavii. YERS.2. — < Exaudi, Domine, vocem orationis
Miritmest quod dicat non haberi in Hebr. et esse < meae,dumoro ad te, dum exlollomanus measad
jugulatum a Hier., quia et legitur, et Hier. vertil < teinphimsanctumtuum. >
279 PETRI LOMBARDI 280
Exaudi : [Cassibd.] quasi djeat: Ne sileas, sed A priori. Et repelit ut notet pertinaeiam maligmtatis'
cxaudi, Dominevocemdeprecationismece.Hoc ideo eorum dicens:
dumid est, quia oroad te, [Aug.]quodfecitChristus VERS.6.— « Secundum opera manuurii eorum
antetraditionempro credituris. [Hier.]Eletiamideo tribue illis, redde retributionem eorum ipsis. >
dum id est quia exlollo manus meas, ad lilteram, RetribueiUissecundumoperamannumeorum.[Aug.]
in cruce. Et hoc, non pro culpa mea, sed ad con- Et si aliis prosit ad salutem quod fecerunt, tamen
siituendum templum sanctum tuum, [Gl. int.] id secundumopera manuumtuarum tribue illis, id est-
est ul tibi Ecclesiam constituam. Quasi dicat: Hoc secundumvoluntatem operum ipsorum. Opera ma-
facioad salutem eorum, qui fiunt templum tuum. nuum dicit ideo, quia in eis studiosi fuerunt, quia
Yel extollo nianus meas, id est opera non deprimo, ceperunt, crucifixevuntlinguis, et si non manibus,
ad templum sanctum tuum, hocnon mutatur. [Cas- inslinctu, et ss non actu quae inier opera eorum
siod.] Velad lilteram, extollo manus meas ad tem- sunl pessima. Hoc ideo dicit, ne se per alios excu-
plum sanctum tuum, quod est in Hierusalem, hoc sent. [Cassiod.] Adhuc de poena eorum addit di-
dicit secundum morem Judaeorum quibus praece- cens redde retribulionemeorum ipsis. [Aug.] Quia
ptum est ut ubicunque essent ad illam parteai mala pro bonis reddurit niihi. Et hoc redde eis, ut
orarent, ubi lerusalem esse scirent; quod et Jesus ^ sicut fallaciammihi pro verilate reddebant, ila fal-
legem implens fecit. Vel in Oratione, manus levo lacia eorum ipsos fallat. Et hoc eis accidissemani-
ad templum, id estad cceliirii, quaeest consuetudo• festum est.
fidelium,quia inde auxilium speramus. VERS.7. — < Quoniam non intellexerunt opera
VERS.5. — < Ne'simul tradas me cum peccato- 8 Domini, et in opera manuum e]us destrues illos,
« ribus, el cuin operantibus iniquitatem ne per- < et non aedificabiseos. >
« das roe. > Quoniamnon intcllexerunt opera Domini.Yel in
Nesimul. Quasidical. Dicoexattdine Iradasme in opera Domini,scilicet Yerbuni factuni esse h.omi-
inortem, simul cum peccatoribus,[GI. int.] id est, nem. [Aug.] Haecesl nimirum ipsa relributio eo-
ea inteittione qua illi. Quasi dicat: Ei si tradis me rum, ui quem malivoloanimo lenlavernnt, non co-
in mortem, non eo volo facias quo illi, qtiia illi . gnoscerent esse Deuni, quo ccnsilio incarnalum
:unt peccatores, tu verilas. Ei ne perdas me dam- Paler misit; et non ialellexerunt in opera manuum
nando velut reum csim operanlibus iniquitatcm, ejus visibilia, id est r.ec ipsis visibilibus operibus
id est illi sicut intendunt, quia ipsi operantur ini- moli sunt, quseporrecta sunt usque ad oculos eo-
quitalem, id est morlemmeam, et quia loquuniur r riim, per qua3 ad invisibiiia ducerentur, sed nou
pacem dolose.Unde subdit: intellexerunl.Et ideo destrue illos, vel destrues, uf
YERS.i.— < Qui loquuntur pacem cum prOximo nihil mihi noceant, nec prius ecclesiaemeaeet non
« suo ; mala autem in cordibus eorum. » adificabiseos, pos.tea, ut solebas olim post capti-
[Aug.] Qtii loquunlur pacem dicentes : Scimus vitates, sed dc hac captivitale non reducentitr.
quia a Deo venisti, magister(Joan. m). Loquuntur, [Alcuin.] Yel ita, quoniam reddit causam quare
dico, cum proximo suo , id est mecum qtti sum relribuendum sit eis, quasi dicat: El merilo red-
proximus eorum per carneni, et etiam per impcn- det, quoniam et si deessent opera quae fecerunt,
sam misericordiae, quia non pertransivi videns. ho.csuffieeretdamnationi eorum, quod ipsi non in-
vulneratum a lalronibus sieut sacerdos et levila, tellexerunt per legem el pvophelas,quibus perstii-
sed ut vere proximus appropiavi, ul in eum face- cti sunt, opera Domiui, id esl quai invisibiliaope-
rem misericordiam : mala aulcm, Quasi.dicat, lo- ratttr Deus per me. Et in opera manuum ejus>
quuntur bona et pacem labiis; mala auiem sunt, id [Cassiod.]id est nec etiam visibilia quaeDeusper
est odium, in cordibuseorum.Et ideo me operalur, iutellexerunt. Et ideo, destrues illos,
YERS.S. — « Da illis secundum opera eorum, et non aedifieabiseos, id est non sic destrues, ut
< et secundum nequiliam adiventionum ipso- D in melius aedifices,sicut Pauiumet multos alios de-
« rum. > slruxisti ut faceres meliores, secundum illud J^-
Da illis secundum opcra eorum, [Cassiod., Al- remiae: Misi te ut cvellas,et dissipes, el deslruas,
cuin.] id est secundum quod inlenderunt, non se- et disperdas, et mdifices et plantes (Jer. i). [Gl.
cundum quud inde provenit. Et est hoc praedicere, int.] Vel, destrue ilios, et non aedificabiseos, id
non optare. [Aug.,Rem.] Yeloplai justiliam Dei iu est excaecabiseos, non ad horam, sed- usque in'
hoc servari, quia hoc et justum est, ac si dicat : finem.
Juslitiae tuae, Domine, consentio,quae mihi placet, PARSII. — VERS.8. ^- < Benedictus Dominus,
et si eorum poena non delecter. Et secundum ne- < quoniam exaudivit vocem depreealionis meae. »
quitiam adivenlionamipsorum da illis. [Gl. int.] Benedictus. [Cassiod.] Seeunda pars, ubi Chri,-
Mala enim fecerunt, et mala adinvenerunt, dicen- stus auditus de resurrectione gralias agii, subdens
tes qupd seductor essem, et non Deus (Mattk. de sahtle credenlium. Quasi dicat: Non ex diffi-
xxin). [Aug.j Alia litlera habet, secundum mali- dentia oro, quoniatn Dominus exaudhit vacemdc-
gnitalem affectionuinipsorum, quia mala aileclanles precationismem, unde ipse benedictus sit. Exaudi-
bona invenire non possiint, Nec variatur sensus a vit dko ita qnod
281 COMMENTARIUM INPSALMOS. — PSAL. XXVII. 282
YERS.9.— < Dominus adjutor meus, et prote-.jA ntim [Cassiod.]Ilinc lolle eos usqtie in aeternum, id
< ctor meus, et in ipsosperavit cor meum, et adju- est in nelernamvilam.
< tus sum. > COLLATIO 1KPSALMUM. XXVII: <ADTE, DOMINE, CLA-
Dominusest adjulor meus [Aug.]id est mei, tanta MABO. >
patienlis el proleclormeus, id est mei, in immorla- elc. VERS.1. —Nequandolaccas a me, el assimitubor,
litaiem resurgenlis, el in ipsosperavit cor meum, HicFab. el Caecuslhirgensis laceranl edilionem
Graecam,el Latinani, quasi faeial opposituin sen-
et adjutussv.m: sum,ad intelligeriliamProphclae,qui, ut volunt,vere-
YERS.10.— « Et refloruil caro mea, el ex voliin- lurncassimilelurniortuis eldespcralis, si Deus non
< tale mea confitehorei. > respondeat, id est, exaudial oraiioncm ejns, et !ec-
tio noslra videiur aliirmare quod fugicnihiiii esi.
Et reflorv.il Quasi dicat: Adjutus sum et sic Hanc latiicn seijttiliirAug. Pellic.ct Praiesisis.Scn-
quod refloruitcaro mea, immunitale peceati, [Gl. liunt ergo Faber et Csecuspro incoluniitaleei gram-
Floreia matices el scnleiilirr:ita deherft legi : ncquandota-
int.] quae inAdam deiloruit per peccaluin. ceas a tnc, el assimiler descendenttbusin laeijm, ne
ergo quem in primo homine amisit, in nie recupe- si dicalur, Et assimihihor, alfirnistio inlclligalur
ravil, qui sine vitio et peccato conceptus sum, et contra verilatem. Sidamiutsscnlvidissent cxplanalioncm Hier.
natus de Spiritu sancto. Vel, caro mea refloruit, B in hunc locum, uon Griecamcontexiio-
nem, y.aioaouaOiio-oftat. iiiiovero ad verbum resptm-
id est iterum in resurreclione floruit, scilicet cum det Ileb. Ww-5221VESIMSSALTI, et assimilabor. Sie
resurrexit, (Cassiod.)quaeprius immunitate floruit ergo iiitelligit iiier. Ncqnandolaceas a me, quod si
in couceplione.Unde jam melu morlis consmqilo, silneris, ero siiniiis pereunlibus. Quse expositio lticc
ciarior et in eiiarra-
confileborei, et hoc ex voluntatemea [Aug.j id est lione. evaiiit, amplius palel supra
confilebuntur ei mei, in quibus ego suui. Et Iioc VERS.3. — Cvm operaniibusiniquitalcmne perdas
non timoris necessitate, ut sub lege, sed lihera vo- mc.-Extrcmapartiettla neperdas me, non habctur in
lunlate cum lege. Heb. sed subaisdiehalurex praiccdenli claitsiila, ne
simnl tradns me cuinpeccaloribus.Et imi'ta conipc-
VERS.11. — < Dominus forlitudo plebis suae : et rinuis a LXXviris non otiosc addita Hcbraicajlec-
< prolector salvationumChristi sui esl. > tioni, ir.quil Amb. lib m. Hexaineron. Verbi gra-
lia psaim. xx , coaitaverunt consilia , qum r.on
Dominusforiiludo. Hic subdit de salute creJen- potuerunt, etiam LXX addiderunl haud ineple par-
tlum. Quasi dicat: Et merito confitebuntur. (Cas- ticuiani stabilire, qu;u non erat in Heb. quod et
Dominus, idem est Muiislerus fecil. Fovtasse qttod in eodeui vcrsu
siod.) quia ipse qui adjulor prseeessil, ne siinul tradas nie, LXX crrore scri-
meus et protector, [Alcuin.] est fortitudo in pugna ptoris positmn est , pro , ne sitnul trahas me.
conlradiabolum. Plebis sum [Aug.] scilicet quaein. Graecienim leguntpii avn)xiari; v-s, Hebnei ';~ns^n
eo confidit. Non ergo fortem se putet plebs, ul C 5x AI. TISMECIIE.NI, ae Munslcrus dixit, ne traxeris
me. Hiero. laiiien el Pralensis babenl, ne tradas tne,
suam prasurcal constitiiere justitiam, sed justitias nisi suspiceriseamdemesse niendain, denique sen-
Deise subjiciat. Et ipse est proteclor salvaiionum ; sus idem est.
Christi sui, [Gl. int.] id est illos quos Chrislus adi YERS.7 — Destrue*eos, etnon csdificabiseos. Co-
salutem elegit, protegit hic in lucta, ne liedantur a1 etdiccs Heb. habent tertiam personam, destruet illos,
non mdificabit. Et tainen Hier. et LXX legtnU
diabolo.Vel de futuro potesl hoc accipi, [Aug.] in secunda persona. Si eniin dixeris DD~n'>IEHER-
quasi dicat in pugna est ipse forliludo suorum. SEM,id esl destruet eos. Sierat vero TEHERSEM CD^nn
E;, post pugnam, est proleetor salvalioimuiChri- id estsolent destrues. Nec opus id admoiiere, nisi
noimulli clamiiare : Non sic babclur in
sti sui, id esl salvos factos per Clirislum suum quia Heb.
immortalitate prolegei. Qnod ego jam rcsusci- VEKS.iO. — Elrefloruit caro mea. Hebr. dicunt
tatus, jam reflorente carne mea, interpello et oro, exsultavil,aut gavisumest cor meum ilb *bj?'IAALOZ
sic : 0 LIBBI.Caeterumfbj?AI.AZhaud incongrne significat
VERS.12.—<Salvttmfae popithuntuum, Domine, florescere , pracsertim euin hoc respiciat resiirre-
tionemChristi ad immorialitaiein.Elenim, psal. xcv,
< et bcnedichaereditatituas; et rege eos, et extolle1
gandebuntcampi Heb. ITO STVIAALOZ SADAI, gau-
< illos usque in aeternum. > D aiiim auicm campi,quidnam sonat, qtiam herbarum
[GI.int.] 'DominePater, salvumfac a malis 157 r et floruiii vernationem ac virorem? LXX quo em-
et pondus gaudii iudicarent, posuerunt ef-
saeculipopulnmtuum, [Gl. int-.]qttietmeusest, quin1 phasimfectum, nempe exaltalionenicarnis prae cordis laUi-
omnia mea lua sunt, et benedic hmreditali tum, tia, quando in Cbristo deitatis majestas, in resur-
(Aug.)id est auge virttttibus et numero haeredita- reetione ad corpus abunde reduiidat. Animus enim
aetalem fioridam facit, Proverb. xvm,
tera tuam, (Gl. int.,Aug.) qu;e est et mea, quia1 gaudcnsmaxime cum proximepraecesserat, in ipso speravit
dir.isti, Dabo tibi genies, etc. (Psal. n.) Ecce; cor meum, et adjutus stmi. LXX Spirittt saneto, itt-
surijunxerunt aptissimedecarnis TP-
qu.?.nlaest spes credcnlium cum pro eis orat pas- creditur afflati,refloruit caro mea, statimquc.iteruin
sus, pro eis judex et advocalus. Et rege eos in hae' surrectioiie,etde gattdio eordis, ct ex voluntate mea, sine
sequitur
temporali vita, [Alcuin.] ne declinent ad prava, e> canlico meo, ut volunt Heb.eonfiteborilli, uiglo-
extolle illos, [Ang.] a terrenis usque in mternum, ria corporis, quasi in medio posita, circuinamieia-
id est ad apnetenda aelerna. Vcl, extolle iiitelle- lur ineorruplionis triuiuplio. caro Non enim ignorabant
quod diclum cral, psal. xv, mea requicsceihi
ctu, scilicet Seripturarum el bono opere. Et hoc, sp'e.
usquein aelernum, id eslper lotum hoc saeculum, YERS.U. — Dominus fortitudo plebis snce l'J<2-
usque in finem. Vcl, exto!!?.illos '.isqtie in ar-ter-- bra?i nunc legimt, l^tS OZ,LAHQ, id est forlitudo
 285 PETRI LOMBARDT 284
ipsis, seti ipsorum. Unde conspicuumesf LXXle- A foret, sub vestimentisignificatu,ivrvh LEBUSSI, nes-
gisseipy AMMO pro LASIO, id est su.ae.'Hier. legit timentummeum, quo significaluf caro. Philip. n,
quia hic licet in vdce ulrumque resporideaiitAMO
'b"?J?ozLI, quia verlit fortitudomea. Sancltis "lSTJ LAMO, et
in Seriptura tamen est riiajor discrepanlia; el
oz LO,quia traiisttiiit forliludo ejus. Unde facile tamen cernis allerum loco allerius aperte poni,
adducor etiam LXXhabuissealiud vocabulumsatis ut haud dubie colligatur constans argumeiitiim,
vicinum cordi, de quo paisloante discussimus, ubi qnod saepecausamur, exemplaria olim fuisse di-
ponebant carnem.Et id possemus indicare, si opus versa.

PSALMUS XXVIII.

JSALMI TITULUS. <PSALMUS DAVID IXCONSUMMATIONE tus sancli, ibi, vox Dominisuper aquas. Tertio, di-
TADERNACULI. > cit quid constilulaefiat Ecclesiae,ibi Dominusdilu-
AfferleDotnino.Titulus. Psalmus David in con- vium. Monensergo Propheta fideles afferre spiri-
tummatione labernaculi. In libro Regttm legilur, tuales hoslias Deo,ait,,
[Gl. int.] o filii Dci, libn
quod.temjore Heli sacerdoiis dimicaverunt filii Is- iraevel perdilionis.
rael contra Philistbaeos, et vicli sunt ab eis VERS.1. —< AffcrleDomino, filii Dei,afferteDo-
(I Reg.IV). Duo quoque filii Heli, scilicet Ophniet < mino filios
arielum, >
Phinees, iri praelio oecubuerunt, el arca Dbmiiii
capla esl a Pbilisthaeis,et translata est in Azolum. [Hier., Aug.j AfferteDomino,vosipsos in lide, *t
bonis. In bac serie ostenditcui, el qui, et
Posueruntque eam Philisthaeijuxla idolumDagon. operibus
In crastino aulem invenerunt Dagon ante arcam quid, et quomodo,et ubi, et quare offerre debeant.
Cui? scilicet, Domino;qui? filii Dei; quid 1 filios
proslralum, et erexerunl. Et similiter secundumin
crasiino inveuerunt prostratuin, qiiem iterum ere- arielum,quomodo?afferteDbminogioriam el hono-
. xerunt. Et iu lertio, invenerunt iierum ante arcam rem; ubi?In atrio sancto; quare? YoxDomini.Diclo
et
prostratum, absciso capite et palmis manuum (21). ergo qui quidebeant offerre, subdit, qujd: Afferte
Fuit aulem in regionibus Philislhaeorumarca se- Doniinofilios arietum, [Aug., Gl. int.] itl est, vos-
non corruptos erroribus, quos psr Evan-
ptem inensibus, et percussi sunl plaga vehemenii. metipsos
EbuUiertmtenim mures de terra, et demoliebaiitur . gelium genuerunt apostoli, duces gregum alque.
eos atque corrodebantexlales corum proeniinentes. custodes; qui sollicita diligentiacustodiuntgregem,
Hac igilur plaga percussi.et compulsi, tandem re-( quia non deest impugnatio ab haereticis.ideo ait
tulerunt arcam in Gabaa, atque pro peccali plaga afferte,vos scilicel Dominofiliosarietum, [Cassiod.,
sananda, miserunt cum arca juxta. numerum Alcuin.] id est, ut filios apostolorum, quos imitari
provinciarum quinque anos, et lolidem mures au- debelis,.Quidicuntur arietes, quia duobuscornihus,
reos. Cum autem Davidprospeie regnaret, mortuo id]estutriusquaeTestamentiauctoritatibuspraevalue-
Sauleetfilio ejus Hisboseth,tulit arcam de Gabaa, runt contra haerelicos, et superstiiiones et idola
«t detulit in Jerusalein. Qua feducla fecit ei taber- quasi dura fronte diruerunt. [Alcuin.]Inde est quod
naculum, et obtulit holocausla. [Hier.] Ad quod mitra pontificalis duo habet cornua, quia omnis
juxta lilteram videlur hic hortari alios hostias af- scriba doctus in regno coelorum,de ihesaitro cordis
ferre, sed politis de significato tabernaculo, id est sui profert nova et vetera (Matth. xm). Et septima
Ecclesia, agitur hic. [Hier.,Alcuin.]Sicutenira arca mansio filiorumIsrael venieiiliumde iEgypto, fnit
•a Philisthaeisreducta fuit, cui Davidtabernaculum Elim ubi erant duodecimfontes, ei.sepluagintapal-
extendit, sic Christusa jure diaboliEcclesiam re- mse(Exod. xv), quod tam nomine quam loci qua-
duxit, eique dona gratiae contulit. De wtjus perfec- litate ordinem apostolicum significat. Interpretatur
• tione hic loquitur Propheta, scilicet quod donis, enim Elim arieles.Hi sunt apostoli,gregum fidelium
septeraSpirkus sancli eara replet Chrislus, et in eis; D duces; duodecim fontes, duodecim sunt aposloli,
confirraat; et sic promovet, et post remunerabit.. primo a Dominbelecti, de quibus emanat aqua viva
Et esl sensus liluli: Psalmus iste, eonvenit Davidi saliens in vitam ajternam (Joan. iv). Septuaginta
prophetac,qui hic loquitur, habitus in consumma- pahnaesuntalii septuagintaduodiscipuliin Evange-
lionelabernaculi,;[Aug.]id est, agens de perfectione. lio Lucaedesignati, et adpraedicandum missi, qui
Ecclesiaein hoc saeculo, ubi contra diabolum in, palmamvicioriae Christi toli mundonuntiaverunt.
va militatur.Et.ideotabernaculumdicitur [Cassiod.]I Et sciendumquod per Dominumlota Trinitas hic
«juemadmoduinsecundum futurum statum dicitur accipitur, id est Pater, et. Filius, et Spiriius san-
domus, quia in ea quiescetur. Intenlio. [Alcuin., ctus.
Cassiod.]Monetut fidelestali se offeraiitconsum- YERS.2. — < AfferteDominogloriamet honorein,
matori. Modus.Tripartitus est psalmus. Prius, mo- < afferteDominogloriam nomiiiiejus : adorale Do-
net fidelessacrificia offerre. Secundo, agit de c.on- < minum iu alrio sancto ejus. >
slitutio^ Ecclesiaj,enumerans septem dona Spiri- AffcrlcDcmino,[Aug.]scilicet Trinitali, gloriamet
(21) Justu LXXinterp. ad secundam erectionemDagon.
 •83 COMMENTARIUMIN PSALMOS.— PSAL. XXVIII. 286
honoremut per opera nostra bona glorificeturDeus,,A facta est in virluie, id est, pielatem dedil, qiia.1timori
el honoretur. Et fepetit, afferteDominogloriam, ita comparala, idest respectu timoris dicitur yirlus.
qiiod etiam nominiejus afferalis, ut scilicet gloriose Est enim pietas cultus erga Deum, quein exhibent
~per vos innotescat Deus per orbem. [Hier.] Deo poslquam Deumoffenderetiment. Additcliam Deus
enim nihil ex nobis accedit, sed quanlum ad alios magnificentiam, id est scienliam, quae est tertia
qui inde proficiuiit. Dicit ut afferamusDqniinoglo- gratia, qua; magnificosfacil, ut qui est in cullu Dei,
riam et noininiejus. Yel per Dominum,in hac serie scial quomodo se agat in praesenii.El hoc cst qtiod
Christus intelligipolest. Quamvis enim indivisa sit siibdil, voxDominiest facta in magnifweniia,id est
trium personarum essentia, [Cassiod.] diversa la- praedicatioChrisli spiritum seientiaededit, quo sei-
men Scripturarttmloca diversis apiantur personis, mus eonversarirecle in medioiialionishujus pravae
sicut hic, DominumaccepimusChristum, qui Eccle- el perversae(Philipp. n).TTa;cetiam
siam virtutibus confirmat. Huic ergo Domino, id VERS.5.-^< Yox Domini confringenlis cedros;
est Christo, afferte, vos, o filii Dei, afferle vos <ct confringet Dominuscedros Libani. >
huie Domino,filios arietum. Non mutalur verbo-
Vox Domini, est confringentis cedros, [Aug.,
rum sensus. [Gl. int.] Deindequomodo afferre de-
id cst Dominuscenfringetper poenilentiam
beant, subdit, afferteDomino, Christo, gloriam, ul JJ Alcuin.]
ethumililalcmcer/ros,id est, altosdegenlibus, el con-
praedice.tisqtiodipse aequalisest Patri; et honorem,
fringelcedrosLibani, Dominus,id esl allos de Jndaeis,
quia ipse est qui incperiumhabet in rebus. Afferle
ita et nomiiii quos tempore ultimi introitus quando reliquiaesalvae
Doniiuo,Chrislo, gloriam, quod ejus, fieiit
ut gloriose per orbem innotescal. [Aug.] Deinde (Rom.n), ita franget et humiliabit ul quaehbet
adversa non refugiant pati/Qiiod est dicere: Dabit
ostendit ubi afferre debeant, dicens, AdoraleDomi-
ul
num in airio sancto ejus, vel in aula sancta ejus, spirilum fortitudinisgentibuselJudaeis, sinlfoitcs
in iis, quaespirilu scientiae cognoscunt. [Cassiod.]
[Aug., Gl. int.] id est in dilalato el sanctificato Per cedrum aulem bene superbia inlelligilur, quia
corde, qttia ex charilale est omnis sanclitas. cedrus altissima arbor cst, maxime in Libano, ubi
PARSII. YERS.5. — « VoxDomini super aqtias, sunt
« Deus majestatis intonuit : Domhuissnper aquas magis proceraecedri. Haecarbor noii succisa
inutilis est, in sua radice manens non facit utiles
tmultas. > fructus : sic superbia quae peccalum trobis intulil,
VoxDomini.[Cassiod.]Secunda pars, ubi agit de in sua radice
manens, inutiles parit fruclus; ea
conslitutioneEcclesiae,in qua seplemvirtuies Spiri-
suceisa,.succrescunt fruclus graliae.
tus sancti cum magno praeconio enumerat. Incipit r(
aulem ab imo, id est a spirilu timoris, et ascendit YERS.6. — < Et comminueteas tanquam vilulum
usque ad supremum,scilicet ad spiritum sapientiae. < <Libani; et dilectus quemadmodumfilius unicor-
Isaias antem econversoeadem nium. i
[Greg.] eiuimerans,
a summoad imum deseendit, dicens : Et requiescet Et succisa atque confractam eis superbia, coni-
super eum Spirilus Domini, spiritus sapieniimet in- minttet, [Atig.,Cassiod., Alcuin.] id est humiliabit
telleclus, spiritus consilii el forlitudinis, spirilus eas tanquamviiulum. In Libanomonte pascuali, vi-
scientimet pietatis,et replebit eum spirilus limoris ttili ad sacrificia nulriebantur, quia mons ille ferax
Demini.IdeodescendendoIsaias enumerat quia agit esl herbarum, et irriguis fonlibus, et consiliisarbo-
de Christi incarnatione, in qua se exinanivifjfor- ribus. Huic comparantur qui de superbia bumiliati
mam servi accipiens, vel assumendo; liic aulem ab sunt, et tanquam vitulus parali sunt pro Christo
imo ascendit ad summum, quia agit de Ecclesia; mori, ommiriuet ergq eas tanquam vitulum Libani,
conslitutione,quaea timore, qui est initium sapien- id esl hurailiabiteos adeo,ut immolenturpro Chrislo,
tiae,incipit, et ad majora paulatim conscendit. Et si sit opus. Et quia dixerai, comminuet, et confrin-
ostendit hic quare sit Dominoofferendum,quasi di- get,~et non dixerat quis, hic determinat, et dilectus,
cat. Ideo afferle,quia voxDomini,[Aug.,'Gl. int.] id D I scilicethoc faciet, id esl Christus superbiam commi-
est Christi, est facta superoqiuas,ideslsuper Judaeos, nuet. De quo Pater : Hic est Filius meus dilcctus
qui erant in 58 fluxu saeculi super aquas maris, (Malth.III), qui esl quemadmodumfilius unicornium,
[Aug.] id est super populos gentium. Qualiter vero [IJier., Alcuin.] id est, filiusJudaeorumsecundttm
sit faeta illa vox osiendit cum ait: DominusDeus carnem, qui in una legesuperbiunt,ideoquedicuntur
majeslatisinlonuit, id est Chrislus, qui est Rex glo- unicornes. Vel ita, el dilectus, quasi dical: Illi con-
rire, denubecarnis lerribiliier poenitentiampraedica- fringenlur et comniinueiitur,et quid mirum, si illi
vit, et inius menteshominumterruit. [Alcuin.]Quod comminuentur? Nonest rairura. Et dilecttts enim,
est dicere, praedicalioChristi spiritum timorisdedii id est Christus, comminuetur, id est humiliabitur
Judaeiset genlibus; nec intonare Christus destitit, usque ad mortem. Et hoc, quemadmodum lilius
donec Cbristus daret virlutem, id est pietalem. Et unicornium, id est secundum quod ipse est filius
hoc est quod subdit. Judaeorum, id est seeundum quod ipse est homo.
VERS.4. — < VoxDominiin virtute; vox Domini Aliterenim cum sit Deusnon videtur posse com-
< in magnificentia.i minui. Deindesttbdit de spiritu consilii, dicens :
Yox:D:-mir,i,[Alniin.] id est praedicalioChristi, VERS.7, — « Yox Domini intercidentis flammam
287 ','*' ".' PETRI LOMBARDI 288
<; igriis; vox Doininiconcutienlis desertum, et cOm--iA Christi jam in ipsis hahitantis est, in virtute, id-etl
< movebit Dominusdesertum Cades. i polentcs facienseos. Ei, wx Dotnini,est, in magm-
Vox Dominiinlercidenlisflammamignis. [Alcuin.] ficeniia, miracnloruin, vel operum, id est faciensin
Imis est fomes peccati. Flamma quaeinde exit, est eis miraeula, vel opera. Et, voxDomini,est, confrin-
consensus actus, et consuetudo. Sedhanc flammam gentis ced.ros,id est praedicatioChristi per conlri-
Doiuiiius non quidem exstingitit, sed interrumpit tionem.cordis,esl humilians superbos. Et confringel
et intercidit, dato spiritu consilii, ne veniat tisqtie Dominus, per pocnitentiam, cedros Libani, id est
ad consensum,vel usque adaclum, vel ad consiielu- elatos nitore terrenaenobililalis. [Alcuin.]Libamis
dincm. Hoc fortibus convenit, ne si otiosi sint, atitern interpretattir candidalio, quo sigiiificf.tur
enmipal flamniaab igne. Deindesubdit de spiritu candor saeculi,qtto nitentes et elatos Dominuscon-
iniellectus, dicens, tw Domini esl conculientisde- fundet, et confiingetper ignobiliamundi, qureelegit
serium, [Aug.]id esl'coinr.ioveniisgenlilesad fidcm. (II Cor. i). [Aug.] Et ablata superbia et allittiuine
Desertum voeal gentes, ideo, quia sine lege, sine ilioruin, comminueleos cedros, id est elalos saeculi
Deo, sine prophelis ftierant, et commovebitDominus opibus, lanquamviluli, id est deponet,et humiliabit
deserlumCades, [Cassiod., Alc-uin.]id est Judaeos. eos ad imitationem humilitatis sure, qui ut vitulus
Cadesad litteram Iocus esl, ubi aqua dc pelra data B ' ad viqtiinam crucis ductus est, per nobiles saiculi,
e.;t quod et modo fit et ibi, ad litteram, et spiritua- significatosper Libanum.UndePropheta : Astiterunl
liJer bodie in Ecclesia, quando etiam dura corda ad . rcgestcrrm,el principes,etc. (Psal. n.) El nonmirum
fidemconverluntur, quaeeinananl aquasvivas.Inler- si illi comminuentur;nam, Et ipse, dilectus, id est
pretatur aulem Cades sanctum legis, deserlum ergo Christus Patris unicus, eomminuitse, id est exina-
Cades, [Atig.]id esufeaneto legisJudacisuntdeserti, nivit se nobililatesua. Et fac-lusesl homo. Qucmad--
qui non habent sanctum iegis,id esl spiritualeinlegis modumfilius nnicornium, id est sicut filius Jttdaeo-
inteilectum. Sed hos et gcntiles Doiuiuuscommovet rum ignorantiumjustitiam Dei,et superbejactantiiim
et conculit, ut agrieolasterilemlerram ui fructificet, tanquam singularetnsuamjuslitiam. Et, voxDomini,
id est dat intellectum, ul Scripiuras et secundum est, iniercidentisflammamignis, id est, Iranscuntis
anagogenpercipiant, quod fit in niente bene paeala sineulla laesionesua, pcr ardorem coneitatissimum
consilio. Per hunc autemintellectum Scripturarum perseqiienliuni. Vel dividenlis fureiiiem iram illo-
provehit usqtie ad Spiritum sapientiae,et facit eos rum, ut alii convertanlur, alii non. Alque ita inter-
cervos qui conseendantin monlem sapiemiffi,quoe. cidit lumultum illorum, ut aliosin suamcharitatem
est de divina essentia. Ethoc est quod subdit: . traheret, alios in malitia sua relinqueret. Vox Do-
YERS.8. -—< VoxDoniini praeparaniiscervos, et mini conculienlisdesertum, id est commoventisad
« revelabit condensa; et in leniploejus omnes dieent fidemgentes, quaeerant sine Deo, sine lege el pro-
< gioriam. > phelis. Et, tunc, commovebit DominusdcsertumCades,
VoxDomini,[Ilier.] id esl praedicalioChristi; est id est celebrari faeiel sanctum Scripturaruni sua-
pnvparantiscervos, [Alcuin.,Hier., Aug.] id est tri- rum, quod a Jttdaeisnon intelligenlibusdeserebatur,
bult spiritum sapientiaequibusdam, qui superant et id est intelligibilia faciet verbaiegis. Vox Domini,
rcpeiluntvenenosaslinguasharelicorum. [Cassiod.] est, prwparantiscervos, id est perficientis eos, qui
Et ideo cervis comparantur. [Alcuin., Aug.] Et hoc superant et rcpelluntvenenataslinguas. Et, revelabit
no:i solum gentibuspraestat, sed et Judaeisin ultimn eis, condensa, id est opacitateslibrorum, et umbra-
reielabil, ea quvede deitate sunt condensa. Aperiel cula mysteriorum, ubi libere pascantur. [Alcuin.]
enim eis opacitates librorum, et umbracula myste- Et in temploejus, Hucusqtteostendit quomodo vn
riorum, ubi libere pascantur. [Alcuin.]Atlendequod donis consummatChrislus Ecclesiam; hic dicit qttid
a tiniore incipiensusque ad sapientiam conscendit. in ea fiat, et vocat hoc templura, quod in titulo ta-
Cum omiiibus enim his gradibus donorum timor bernaculum. Quasidieat: Ita perfecitClirislusEeele-
] siam, et omnes, qui sunt in templo ejus sic con-
castus scilicet sociatur, qui etiam a perfecia chari- j)
lale foras non mittitur. summato, dicent gloriam. Vel, omnis dicet, alia
Potest etiam haee series legi sine praesignalavn liltora, gloriam. [Attg.,Alcuin.] Unusqttisqueenirn
donorum distinctione, hoc modo : Vox Domini, id laudal Dominumpro suo dono. Qui ergo non dicet
e^t praediealioCliristi, super aquas, id est super gloriam, non est vere in templo,qttare date gloriam.
populos. [Aug.] Nonenim fil hic dislinelio intcr Ju- PARSIU. VERS.9. — < Doriiinusdrluviuni inlta-
daeoset gentiies. Deinde qualiter sit facta subdit, « bitar.e facit; el sedebilDotninusrexinaeternum. >
Deus majestalis, id est Cbristus. intonuit, id est de Dominusdiluvium. [Alcuin.]Tertia pars, ubi dicil
nube carnis terribililer pcenileiuiampra:dicavit. Et quid constitutaeEcclesiaifiat. Quasidical: hieo date
per hoc, Uomims, id est Cbristus habilat, super gloriam, quia Dominusfacit hie teinplum, [Ang.,
aquas mullas, id est poptilos niullos. lpse enim Hier., Alcuin.] id est sanclos in Ecclesia, quasi in
Chrislus poslquam voceuimisil populis, et perter- arca Noe constitutos , inliabiiare diluvium hujus
vuit eos, couvertit eos in se, et habiiat in eis per sreculi,id cst faciet eos habitare illaesosiiiter flttcnles
fldem, spem, et charitatera; et accepit eosdeni per et suhmcrsorcs, ut arcam Noeservavitinter lluctus
aquas, et per aquas niultas. Et vox Uomini, iri cst PI aquarum inundatibnes, [Kem.]VelDominusfacif
'259 ' . COMMENTARIUM. IN PSALMOS.PSAL. XXVIII. • > ; 29»
«Tiluvium,id est illos malos qui alios in peccalum A eofnm emoliivii, et ad se immolaridumper iiitcrmim
s;ibmergebant, inhahiiare boc templum, scilicct tulum dolorem induxil. Quaespirilualis imii.ioiatioper vi-
irileHigilur. Cor vcro Sic niundatiiin, qtio-,
Ecclesiam,quia etiam illos lales ad unilatem Eccle- modonon exallaret in Deum suum et Clirislocon-
siaesanctaeconverlit. Yel secundum aliam litteram, crucifixumnon gloriaretur in Carnis riionificalione,
r-ominusdiluviuminhabitat,' [Cassiod.]id est aquas et veri vituli passione. In eodeni. Et dilcctus quem-
admodumfiliusunicornium.IIcL.D'CX"i"p.*,DJl"i"nU'1
laptisnii, quae criraina purgant mundi, sicut per di-
VESSIRIOX IZEMO BENREMIM, id est: Ei siiioti sicut
lavium purgatus est mundus. Et sedebil. Ostendit filius aut (juxta exigenliam)unicoruium aut
ftliuin
qiiomodo consummatChristus Ecclesiairi,hic qua- rhinoccrolis.Ulriunqiie eniin polest h.abcri exlle-
liter promovet. Quasi dieat: Et deinde in eo lemplo braeo.Et inlerdum Hieronyniushoe aut allero verlit
aul SARION"
sedebitDominusrex in mlernum, [Atig., Alcuin.] id modo, smiox qtiando est noinen pro-
prium significal monieiu,qui aniuia! dicilur lier-
est regnans in eis aeternum, id esi potens et regens mon. Polest aiilem iiiclinari a verbo ~"C, scnoit,
eos, usquequo aeternitasveniat. Et vere reget, quia quod cst canlare, coniemplari,munus offerre,quae
omnia compctunt dileclo, qtii est praedicanduset
VERS.10.— <Dominusvirlutempopulo suodabit: muneribus affieiendus. LXX videntur ad id re-
Dominusbenedicet populo suo in pace. > spexisse.
Dominusdabit virlutempopulosuo. [Aug.]Conlra VERS.7. —' Vox Dominiconcutientis deserlum.
R Quidainvertunl parturire faciensdeserium; et San-
hujus mundi procellas et turbines dimicanli, quia ctes addidil dc suo, parturire faciens feras deserti;
non est pax in hoc saeculo:Deinde subdit de remu- alii, tieinescit desertum, quod est idem cum noslra
neralione. Et, Dominus tandem, benedicetpopulo lcctione, ei diversitas nascitur, ex mulliplicilate
suoin pace,aelerna, in scipsopacem illis dans. Unde particulaeHebraicieb'n «OL,vel bbin quaesignificat
ipse in Evangelioait: Pacem meatn do vobis, paccm tremefacere,tamen concipere,parlurire, et pleraque alia.
Intelligenlia— .facilepolesl concinnari.
relinquo vobis (Joan. xiv). YERS.8. VoxDoniini prmparantiscervos.Hie-
COLLATIO IXFSALMUM XXVIII : < AFFERTE DOMIKO ronyrmis. voxDominiobsietricanscervis, sett ut.alii
Frr.iiDEI. > voltml, parturire facienscervas,yel treinefecitcervos.
Jam dicttiTnest qttod vox SS*nHOLEL, quaehic poni-
—
VERS.1. AfferleDomino,filiiDei, afferteDomino ttir, est muUumaequivoca.Untssaccipit liane signi-
filiosarielum. Quidamreddurildunlaxat posteriorem ficaiuiam,alius aliam. Faberet Crecusnon sinesto-
partem, afierte Dominofilios arietum, cujusmodi macho conlendunl debere potitis legi cervas, quam
sunt Hieronyinuset Sancles. Alii vero tantum prio- cervos-qui non paituriunl. Ad qnod dicimus 'verum
rem parlem, afferteDomino,filii deorum, id est, ut esse, si vertendum forel-partuwe jaciet. Sed si ver-
voltint, procerum, principum, forlium. In Heb. timus prwparare, non a!;esl si reddas cervos,cum
liabetur G'Ss'i2 BEXEELIM. Elim aulem significat b'X AIALsit utrisque commune, etianisi pro cervis
Deum, angelos, principes irieies, fortes. El inter- "I forte dicendum foret D'b'N AIALIM in masculiiio.
pretes nostri duplici clausula utrumque complexi Yox autem Doniini praeparal cervos, quando iiomi-
stint et reddiderur.t. nes suis meritis reddil diligentes, et impigrosinstar
VERS.2.'— Inatrio sancto ejus. Heb. cervorum velocilate decaiitalorum.
BEiiADr.ATn. Si he, id est h, aspiratio ftteritradicalis, "YERS. 9. — Dominusdiluvium inliabilare facit.
inlerprelatio est in decore, seu magnificeraia,juxla Ex boc loco calurania elidiltir, qua quispiam ca-
quod habetHieronymuset novatores. Si aulem fueril villalor posset forsan insiinulare nos, qui saepitis
servilis, ut eoruni morc loquar, et. inclinetur a the- merilo cattsamur ambiguilatein vocabulj, ob quam
male, significabilmansioneni,ob idqtte atriuin, pro leclione Latina inslruimtis :>pologiam,et oslen-
quomodoacceperuntinterpfetes, quanquam non sit dere conamur interpreles nostros aliam secuios
necesse in liujiismodi plus acqtio laborare, quando fuisse sigiiificaiitiani,el si Jlieronymus secus verlat,
alrium Dei, sit ejusdemmagnifieagloria. Et versu & ul satisfacerel Soplironio,adversus Judrcos,qiiibtis-
ipsius psahni, inlei preles eamdem voculamverte- cum erat ei frequens concerlalio. Natn divus Hie-
rinl. ronynvis respondens Suniaeet Fn tellse,de hoc ver-
VERS.6. ;—Et comminueleosveleas tanquam vi- sictilo qitrerentibus, atlhuc scribit moduni: « Do-
lulum 59 Libaiti. Quoniam Hebrrei deslituuntiir minusdiiuvium inhabitare facii, pro quo vos legisse
terminatione dissincta casuum, ideo Hieronymus dicitis, v.jpto; TOV7.azurJ.vc7'J.bv id est, Do-
y.uTor/.ci,
.vertil nominandi casu, et Sanctes, viiulus, ut refe- . minus diluvium inhabitai: quo.rumprius pertinet
ratur ad Chrisium, qui fuit vitulus in passionis ad graliam .credentium, secunduni ad cjus in quo ,
httmilitate, ut superbiam nostram comminueret. "I credtint, hahitacuhim. Sed quia 2£}i IASSAB verbmn
Alii Hebraicanlestransferunt quarto casu more.no- ambiguum est, el potosl utrumque sonare, nam
stro, sed iigunl diaslolen in particttla vitulum, aut sessio cl habiiatio dicitur, et in ipso psalmo, de
Libanumreferunt ad sequenlia, quod et facit Hiero- gratia baplismatis dicitur, voxDomini super aquas
nynius. DifferurUtamen, quia ponit in nominativo mtiltas, et voxDomini prayarantis cervos: et reve-
qtiod alii praeler Sanctem, in aceusalivo. Et sic po- labit cimdensa, cl in temploejus omnis dicei glo-
tesl esse diversitas dubia in casibus, ita in patt- riam; de ipsis senliri volumus, qtti glorificaiit f)o-
saruiii scelione. Unde Paraphrasis Campensis, et ininuin , et interpretati sttmus, Dominusdituvium
subsilirefaciet instar vituli Libanum. In eo aulem inhabitare facit. > HrecD. Hieronymus. Quibus nou
qttod dicitnuset comininnet-eos, novatores vertunt obsisteniibus juxla Hebrreos vertit, Doininusdilu-
sallare faciel. Sedquia Hicronymustranstulit juxta vium inltabilal, el Neoterici Hebraicantes, supcr
Hebneosdispergeteas, consentilNebiensis,non puto dihxviumsedet, vel sedii. Quod Fabruin fefellit di-
eos semper assecutos plenam significationemvoea- centem : < Reelius ex Heb. dici videlur inhabiiat,
bulorum. Translator ad Campensem dixil, instar quam inhabitarefacit, siquidemipse per se dignalur
tauri conculcabiiLibanum.Nihil tandem vetiit quin raentes purificatas, ei alluvione aquarum sanclifi-
eodemseiisus conspiret. Yox enim Domini, id esi, catas inliabitare. i
Chrisli prajuicatio,comminuitgentes, dum corda
 2<)j PETRI LOMRARI)! 292
"'
r'r".'{-'' PSALMXJS xxix.

TSALBII TITULUS : < PSALMOS CASTICI INDED1CAT10NE A in futuro dicetur ex persona universaedomus, cum
DOMUS DAVID. > in communi resurrectione fiierit dedicata. Item ex
Exallabo te. Titulus. Psalmus cantici in dedica- persona capitis subdit noc-deleclasti,vel jucundasti.
tione domus David.. Non legitur David se fecisse, AHalittera: inimicosmeossuperme, id est non per-
vel dedicasse aliquam domum Domino.De spirituali misisti iriimicosmeos, Jud:eos scilicet et daemones
itaque domo hnc accipiendum est. [Alcuin.] Totus delectari, vel jucundari super me.
enim Christtis, idesi sponsits et sponsa, una domus YERS.2. — «•Domine Deus meus, clamaviad te:
Dei est, quia et in capile Christo plenitttdo divinae « et sanasti me. >
graiiae habitavit, et de plenitudtne ejus nos omnes DomineDeus meus, clamavi ad te, ct sanasii mc.
accepimus (Joan. i). Haecaulem domus quanlum ad [Aitg.]Non videntur haec esse verha Christi, scili-
caput el membra fabricata est et dedicala; quantum cel-nec jucundasli, etclamavi. Alterum quippe -vi-
ad Chrislum fabricata est in ejus conceplione; videtur falsum, alterum impossibiie: falsum qtiippe
[Cassiod.] dedicata vero, in ejus resurreclione, videtur quod inimici non sint jucundati super eum,
quando resurgens a mortuis, immortalitaiis gratia eum inEvangeliolegatur flagellalusfuisse, colaphi-
confirmatus est. Quanlum vero ad Eeclesiam, z;atus,crucifixus.Ilem contrarium, imo impossibile
quo-'g videiur
tidie fabricatur, dum in hae vita laborat. [Hier.] quod Chrisius clamet ei oret, cum sit omni-
Dedicabitur autem in fuluro, qtiando sancti restir- potensDeus, qui fidelitim vota implel, per.quem
gentes a mortuis, stahunt in magna coiislantia ful- et omnia naturalia facta sunt. Sed sciendum quod
gentes sicutsol. [Alcuin.] Dicilur autem haecdorrius , Christus nec Deus lantum nec homo tanlum est,
etiam tabernaculum, sicut in praecedentispsalmij Sicut diversi haerelici dogmalizaverunt. Sed verus
tilulo. Tabcrnaculum dicitur seeundum praesentem Deus est, et verus hoino. Nec duo tamen, sed unus
slaluni, quando ineamililatur. Quia tabernaculumj est Christus, qui non secundum qttod-Deus est,
.rroprie belli est, donm-ivero dicitur secundum sta- sed ex eo quod homo est, cst infirmus. Et ex hoc
lum fultirum, quando in ea quiescelur, ut in hujus. eiiam orat pro nobis, et mediator inler Deum Tri-
psalmi titulo dicittir. Supra enirn agif de cOnsummaT nilalem, id est Patrem et Filium et Spiritum san-
tione tabernaculi tempore belli; hicautem est psal- ctum, el homines peccatores. Habens cum ulroque
muscanlici, [Atig.] id est, lacliliaehabitse in dedica- convenientiam.In eo enim quod infirmus, propin-
lione domusDavid, id esl pro dedicatione domus. qual nobis. In eo vero quod non iniquus est, jungit
Chrisli, qure dedicalio modo in capilc facta est; nos Deo. In hoc tamen etiam quod homo esl, prae-
pos' futura, quaein membris. lnde ergo laetitiaest, Q C est nobis ut caput, in quo sunt omnes sensus in cae-
. quia domus dedicatur, id est eonfirmatur. Qtiacin leris membris. Non est ergo incongruum, vel im-
aeterna pace manebit innovato corpore, non tantum possibile eum secundum hominem quem suscepit
Christi, sed et toiius Ecclesiae.Yel loquitur Chri- orare, quia ipse est qui oratur, secundumdeilatem.
stus totus, in hoc psalmo, [Alcuin.] quia verba Et super hunc quidem jucundati sunt inimici in
psalmi hiijus quaedamcapili, quaedamcorpori con- cruce : sie et super suos jucundatur in passioni-
veniunt, quaedamutrique. Et est iste psalmus hre- bus, sed non in dedicatione, vel sttper eum, vel
vis de passione el resurrectione Chrisli, ut passio, super suos. Ideoque venim est quod ait, nec delc-
non terreat, qttos spes fesiirreclionis laetificat.(22) clasti, vel jucundasli inimicos meos super me, id
Inientio. Monet per spem dedicationis jam in Chri- est non permisisti eos jucundari super me, in dedi-
slo faclaefideles ad laudem. Modus. Triparlilus est; catione, scilicet, elsi ante. Deinde ponit susceptio-
psalmus. Primo, agit Christus de sua dedieaiione, nem, dicens, DomineDeus meus, clamavi ad te, fn
jubens sarictos idem speranles laudes dicere. Se- passione. Et sanasti me, in resurreclione, quiajam
cundo, dicit quomodo dedieationem meruit, ibi, non gero aegrumcorpus, sed gloriosum et immor-
ego autem. Teriio, quomodoeam acceperit, ibi, au- lale. Et o
divit Dominns.Chrislus ergo secundum qtiod homo D VERS.3. — « Domine, eduxisli ab inferno ani-
gratias agens Deo, pro sua dedicatione, ait: 0 « mam meam; salvasti me a descendenlibus in
YERS.1.— <Exallabo te, Domine, quoniam sus- < lacum. >
« cepisti me, nec delectasti inimicos meos super Domine, eduxisli ab inferno animam meam. Hoc
<: me. t expositione non indiget. [Aug., Hier.] Manifestum
Dotnine, exaliabo te, [Aug.] id est aliitudinem est eriimChristi animam cum animabus sanctorum
tuam laudabo. Ideo quoniamsuscepisiime in resur- de infernoeduclama Deo; et salvastimea descenden-
reclione, dcdic.andome gloria impassibiiitatis. Hoc tibus in lacum, [Aug.] id est ab his persequentibus,
modo dicitur ex persona fundamenti, id est Christi qui deseenduntiiisaeculiprofunditalem. Lacus enim
capitis, quod jain dedicalumest. Postea vefo, id est esl profunditas saeculi, scilicet abundantia luxuris
(22) Ex Cass. in conclusionepsalmi.
295 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL.XXIX. 231
et n»quiliae.Qui ergo libidinibusse immerguril et "A t viribus vel meritis nostris, sed qtiia voluit, dcdit,
terrenis desideriis, ipsi deseeriduntin lacum. Tales ad quam pervos non fediretis, [Gl. jnt.] sed ipsc
Christuni persecuti sunt, sed ab his saTvatus est vos reduxit, el gralis salvos nos fecil; non enim
in resurrectione,, ue ampliuscum eisisit. Vel, Sal- digni eramus. Quo est enim peccalor dignus, nisi
vasti me a descendentibusin Iacum, id est, a con- supplicio? sed ipse impios per fidem justifuavii,
dilione profundaecaecitatis,quia immunis a peecato eisquevitam donavit.
et corruptibiliscarnis, quia impassibilis.Vel, salva YERS.C— t Ad vesperum demorabitur fletus; ct
me a descendentibus in lacum, [Hier.] id est de < ad matutmum laelilia.>
lacu inferni, ubi animai peccatorum sunl, ne sicut Ad vesperum,etc. [Aug.] Duobus pr*dictis, dtto
illi praecepscaderemin mortem. aliareddit, hoc modo, Quia ira esi in indignalione
VERS.i. —< Psallite, Domino, sancli ejus; et ejus, ideo ad vesperumdemorabiturflelus. Et quia
« confiteminimemoriaesanclitalis ejus. > vitaest in vohinlale ejus, ideo ad matulinum erit
Psallite [Aug.]Post canticumsequitur psalmus.Et tmtitia. Persequere ordinem lilteiw, e( verliorum
voxEccIesiaevelprophetaeesthic atlendenlis haecfu- exposiiionem sie : Ira processit ex ejus indi.gna-
tura in membris, quaepraecesseruntin capite, unde lione, et illa ira non est brevis, imo lor.ga. Qtiia,
exsullal, et aliosexsullaremonet. Quasidicat: Quia B ' flelus id csl omnimodaliominis miseria. iam
ctiipro
resurrexit capul nostrum, ergo hoc sperate membra quam poenae, incipieris, ad vesperum, Adae tam
caetera; quod videtis factum in capile, hoc sperate leniporis quam pectoris, demorabittir, usque ad
quod credidistis in capite, quod idem promissum malutinum. Vespera enim est quando sol in ocea-
est nobis. Has ergo promissiones habentes psalliie sum declinat, quo tempore Adam peccavit, et lux
Dominoopere, o vos sancii ejus. [Gl.inl, Hier.] Vel inde solis, id est Cbristtis, qui est sol jiislitiae, et
totum potesl diciin persona Ecclesire loquentis ad lumen pectorum ab eo occidit, vcrgenle tunc i:;.
Chrislumsic: Exallabo te, Domine, id est altitudi- occasum sole temporis. Unde in Genesi : Cum
nem luam glorioselaudabo : ideo, quoniam susce- deainbularel Dominus in paradiso ad aurain post
pistime, in dedicatione,'iii est. sttscipies in futuro meridiem, limuit Adam, et absconditse (Gen. iu).
in re, et jam in spe suscepisli. Nec deleclasti, vel Jam ille'peccator tegebat se inter ligna paradisi,
jucundasli inimicos meos super me, [Aug.] id est, nolebat videre faciem Dei, ad quam gaudere con-
non jucundabis eos lunc super me, qui per orbem sueverat. Occideratilli sol justiliae,non gaudebat ad
variis persecutionibus me conati suni opprimere. praesentiamDei. lnde incboata est omnis vita ista
Quia tunc non jucundabunlur inimici super nos, ut . mortalis, dies vcrsus est in noclem, Iretitiain fletum.
raodo. Deinde exponit susceplionem dicens: [Gl. Defleergo,genus humanum, quia nasceris de Adam.
int.] Domine,Deus meus, clamaviad te, hic, Et sa- Ex Adarn enim facti sumus onmes, et quolqujt
ttasti me,jara in spc, et in futuro sanabis in re. Et procreavertint filios, et procreaturi sunl, ex quo ct
o Domine,eduxistiab infemo anitnammeam, [Hier.] ipsi creati sunt. Vespere ilaque ccepll post meri-
quia el animas justorum, qui ibi detinebantur edu- diem, ubi lux sapientiaea peccanle homine reccssit,
xit, et alios a peccatis liberans ne illuc mittereniur quando et raorte damnalus est. Et ex tunc durat
60 fecit. Unde subdit, Et, saivasli me a descen- fletiis, etdurabit, quandiu in laboribus et tenlatio-
dcntibus in lacum inferni. Ergo psatlile Domino, nibtts populus Dei exspectat diem Domini, scilicet
[Hier.] bene operando, sancii ejus-, et confitemini matut.num. Et hOcest fletus, id est universa mise-
memoriuisanctitalisejus, [Aug.] id est laudale eum, ria hominis, incipiens ad vesperum Adae, quo pec-
qitia memorfuit sanctificarevos, id est quia sancti- cavit, et lux interior ab eo recessit. Demorabitur,
tatis qua vos saiictificavit, non est oblitus hoe toto [Gl. int.] id est diu et in multis morabitur; dir,
tempore, qttod desiderionoslro nimis loifgumesset. quia non mox est lota restitutio tradito Doniino,
Vos autem eratis ejus obliti, scd ipse vos non est el in multis, quia omnesex eo nascimitrin peccato
oblilus. Yel, confiteminimemoriaesanctitalis ejus , D 3 et poena. Demorabitur, dico, usque ad mattitinum,
[Cassiod.,Gl. int.] id est laudate eum, quia ex boni- [Aug.]id est usque ad diem Domini,quo resurrectio
tale sua et sanctitate, memorfuil nostri. Ideo psal- noslra futura est: qure in matutina Christi resur-
lite et confitemini rectione praefloruit; et lunc, scilicet in mytutino,
YERS.3. — < Quoniam ira in indignalioneejus, erit nobis laUitia perennis, quia ttinc abslerget
* el vita in fohmlate ejus.' > Domintts omnem lacryniam al) oculis sahctorura
Quoniamira, [Aug.] id est, vindicta qua vindi- (Apoc.xxi).
cavit in vos primumpeccatum,quod morle solvislis, Aliter secundummoraleminlellcctum. [Aug.] Di-
fuit »ii indignalioneejus, id est in comminatione citur enim matuiinum, vel mane, ortus fidei et
ejus contempta,qua dixeral primis pareulibus: Qua cliaritatis, seilicel cum lux graliaeorilur lideli, qttae
die comedclis, tnorte moriemini (Gen: n). [Aug., occidit peccanti, per quam in anima resurgi;nus,
Gl. int.] Illi vero letigerunt et mortui sunt, et ejecli secundumillttd: Exsurge a mortuis, ei illuininabit
de paradiso. Ergo quod abjecit homines, pro pec- tibi Chrisius (Eplies.v). Pro qua resurreclione de-
cato est, sed lamen estelspes: et, id cst quia vita signanda, Dominusmane surrexit, idem promitten;;
est iitvoluniaieejus, [Aug.Jid est vilam aetcrnamnon nobis per suam resurrectionem, quae esl efficien::
 535 PETRI LOMBARDI 296
causa •resurrectionis, et animaein praesenli, et cor- A j ciem luam iri passione, et lunc dixi, clamavi ad te,
poris in futuro. (23) Christiis enim cujus aetio no- Domine,De gloria immorlalitatis adhibenda, et ad
stra est instruclio, non sine mysterii celebrisratione Dominummeum deprecabor de mortalitate tollenda,
in hoc vespere quo peccavitAdam, sepeliri voluit, dicens:
et mane resurgcre, et hoc mane terliaediei. [Aug.] YERS.11.— <QuaeutiHtas in sanguihe meo,diim
Yespere est sepultus, ut oslenderet se mori non pro « descendo in corruplionem? >
sua culpa, sed pro nobis, qui vespere sumus sepulti Qum utilitas, etc. Possunt haec etiam accipi ex
in paradiso, id esl per peccatum Adaecommissum. persona membrorum, ego autem. Et ostenditur
Yespere in paradiso sepulti sumus in culpa et in causa quare fletus demoretur. [Aug.]quasi dicat:
pcena. Mane surrexit, ut nos mane surgamus, quod Vespere est fletus, sed hoc ex culpa mea, quia ego
est quando lux graliaeorilur homini in mente. Mane ille populusqui ab iriitioloquebarin Adam existens,
tertii diei resurrexit, ita et nos surgimus die tertio, in ebundantiamea, id est dura mihi in paradiso esset
id est in tempore gratiaequod esl post lenipus ante abundantia, jam nullam paiiens egestatem, dixi
legem, et sub lege. Quod ergo triduo illo ostendit hoc, scilicct: Non movcborin mternum, ab hoc
caput tuum in se, hoc triduo saeculiostendetur in bono, in quo suflicientiaerat illi, quia Deofrueba-
le. Si enim saeculum cogites, unus dies est ante "' tur. Hoc autem dixi tibi credens diabolo dicenti:
legem, secundus sub lege, tertius sub gratia. Et Non morte moriemini, sed eritis sicut dii, scientes
hoc est fletus incipiens, ad vesperumdemorabitur. bona et mala (Gen.m). Sed quia Deuserat ablatu-
Hoc non mutatur, iisque- ad matutinum, id est, rus superbo quod dederat humili, sequitur: Do-
qiiousque oriatur lux fidei per Christi matutinam v mine, in volunlate. Quasi dicat: In paradiso erat
; resurrectionem, et tunc eril laetitia. Yel, ad vespe- mihi abundantia, sed haec abundantia, o Domine,
rum demorabiturflctus, [Hier., Cassiod.]quia passoi erat ex te, non ex me, quia, in voluntatetua prmsli-
• et sepulto Domino apustoli el mulieres in fletu et lisli decori meo virlutem, id est non ex nie bonus
gemitu morabantur; et, ad matutinum fuit lcetilia, eramet fortis, sed exte. Quod ut ostenderes, arer-
quia mane venientes ad sepulcrum gloriam resur- tisti faciem tuam a me, id est foris misisli me de
.reclionis acceperunt. Et dictum est mulieribus: paradiso; el factus sum conturbatus,sed jam hic po-
Ite, nuntiale fratribus meis, ut eanl in Galilmam,ibii situs, clqmabo. Ei hoc est, ad te, Domine,clamabo,
me videbunt(Matlh. xxvni). Yespere fleveruntmor- in paradisonon clamabas, sed laudabas, non geme-
tuum; mane exsultaveruntad resurrectionem. bas, sed fruebaris. Foris vero positus geme, et
• PARSII. YERS.7. — <
Ego autemdixi inabundan-. £( clama, quia propinquat tribulatio, qui deservit su-
< lia mea: Non movebor in aeternum. > pefbientein. Deuseniin snperbh resislit, humilibus
Ego autein. [Alcuin., Gl. int.] Secunda pars ubi[ dat gratiam (Jac. IV). Deinde ex persona Domini,
dieil Christus quomodo ante dedicalionem egerit,, scilicet ipsius fundamenli nostri,. qum utilitas ,
.et eam meruerit. Quasi dicat: Ex Adam male moto» ; in sang. etc. [Aug.] Aliter ab. illo loco, averli-
est flelus, ego auiem in abitndantia mea,[[Cassiod.] [ sti, quasi prmsliiisti mihi decorem et virtulem.
id est confidentiadeita.tiSj cujus plenitudo habilatt Quod ex eo didici, quod ex me, scilicet a pec-
in me, [Gl. inl.] dixi hoc, non moveborin mternumi cante homine, avertisti aliquando faciem tttam,
a Deo, a quo Adam raotus est. Et sicut egoi id est lumerrtuaenolitiae.Unde coriturbatio hominis
dixi, tu, processit, quod ita ait, et factus sum conturbalus,
YERS.8. —« Domine, in voluntate tua praestitisti[ recedente a me lumine tuae notitiae.Quod tempus
« decori meo virtutem. > conturbationis et miseriaemeae,recolens, et in eo
Dotnine, [Gl. int.] fecisti quia prmslilisti mihii positus audio vocem capitis .raei pro nie morituri,
• decorem , scilicet quia immunis a peccato. Et illii et in passione dicentis : Ad te, Dotnine,clamavi,de
decorimeo prmstitisti virtutem, scilicet quia et mira- gloria. Et ad Deummeum deprecabor,de immorta-
cula fecil. [Cassiod.] Hoc non de humana nalurai D litate, dicens, qum uiilitas erit in sanguine meo,
liabui, sed•in voiuntate,id estex voluntale tua sci- [Aug., GI. int.] id est, in effusionesanguinis mei,
licet ex te. quod inde probatur, quia qui sine culpa mea effusus est, dum descendo,quasi
YERS.9. — < Avertistifaciem tuam a me, et actrisi per quosdam gradus malofum, in corruptionem?
« sum conturbatus. > Quasi dicat nullam. £i enim statim non resurgo,
Averlistifaciemtuam a me exponendome passionii corruplumque fuerit corpus, nemini annuntiabo,
tt factus sum conturbatus, id est te adverso, turba-* * nullumIucrabor , et ita peribit confessio. Quod ita
tur carnis meaeinfirmitas. Unde ccepit Jesus paveres ait:
et taedere(Marc. xiv). Unde ergo praesumithomo,, VERS.12 — « Nunquid confitebitur libi pulvis,
cum audiat Christum de se taiia dicentem? « aut annuntiabit verilatem tuam? >
YERS.10.— <Adte, Domine,clamabo, et ad Deumi Nunquid pulvis, [Aug.] id est, turba impiorurn
'« meum deprecabor. > quam mea resurrectione juslificabo confitebituriib:.
Adte, Domine,[Gl. int.] quasidicat: Avertisti fa- laudes, vel peccata aut annuntiabilad salulem cas-«

(23) Ex primo Dial. lib. Greg , cap. 9.

 297 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. XXIX. 29S
leroriim vefltaiemluam. [Aicuin.*]Quasl dicat: Non A VERS.;15.'—« Ut caiitet gloria mea et rion com-
his verbis necessitatemostendit, per quam non sinat « pungar,DomineDeusmeus,inaetefnumconntebor
eum Pater descendere in corruptionem. Vel ita, « tibi. >
quasi dicat: Yere nulla utilitas erit, si corpus cor- Ut ipsa gloria mea cantet tibi, [Aug.] id est sit
rumpitur, quia si pulvis remaneo, nuuquid confi- causa quare lauderis a me, et a meiset vere cir-
tebitur lihi aliquis, aut annuntiabit verilatem tuam? cumdedistime laelitia, quiajam non compungar, id
qiiasi dicat: Non fiet tibi confessio,vel annunliatio. estjam ulterius non moriar, quia Christus semel
[Aug.] Et sciendumquia gemina est confessio, aut passus est, et ampliusnon moritur. El jam in flne,
peccati, aul laudis. Nunquam ergo sine ea simus. DomineDeusmeus, in mternumconfiteborlibi,id est
Quando male esl nobis in tribulationibus, confitea- laudabote. Vel possunt esse verba Ecclesiaeab illo
uiur peccala nostra; quando nobis bene est, in loco, convertisti.Nonmutatur vox propter unilatem
exsullatione laelitiaecOnflteamurIaudem. capilis ei corporis. Quasi dical: Fundamenlummeum
PARSIII. YERS.13. — < Audivit Dominus, et mi- dedicatum est, id est Christus gloria immortalitatis
< seftus est mei; Dominus faclus esl adjulor est confirmatus, quem primogenitum a mortuis ego
« meus. > . Ecclesia corisecuta, jam spe et in futuro postea re,
AudivitDominus. [Cassiod., Alcuin.]Tertia pars nunc in dedicationedomus tuae, quaein capite meo
Dico convertistiplanctum meum, qui est
ubi dicit quomodo dedicationem acceperit. Quasi praecessit.
de peccatis. Et gaudium mihi, quod est deabsolu-
dicat: Deprecatus sum et me deprecantem audivit '
Dominuset miseriusest mei ila quod Dominusfactus tione, quta concidislisaccum nieum, id est velum
est adjulor meus, [Aug.] quia non dedit sanctum peccatorum, et tristitiam mortalitatis', et circum-
suum videre corruptionein(Psal. xv), sed me dedi- dedisli me tmtitia, id est cinxisti me stola prima, id
ut
cavit gloria immorlalitatis. Deindeloquens ad ipsum est immortali lsetitia, cantet tibi gloria niea, jam
Patrem ait: non plangal humilitas. Et id est quia,jam non com-
pungar, conscientia peccati vel limore morlis, vel
YERS.14. — « Converlisli planctum meum in timore
judicii. Et, o DomineDeusmeus,in mternum
< gaudium mihi; concidisli saccum meum, et cir-
« cumdedislime laetitia. > confitebortibi. Haecest glofia mea, ut in mlernum
confitear libi, quod nihilmihi est exme, sed ex te
Conuerristi. [Bier.] Quasi dicat: Factus es adju- omnia, qui est Deusomnia in omnibus.
tor ineus, ita, scilicelquia convcrlisliplanctummetim
quo dixi: Trislis est anima mea usque ad morlem,C COLLATIO IS PSALMCU XXIX:« EXALTABO TE, DOMINE,
QUONIAM. >
in
(Malth.'xxvi) gaudium resurrectionis. [Gl. int.]
Yel,convertistiplanclummeumingaudium, idesldo- YERS.S. •— Quoniam ira in tndignutioneejus.
lentesdeme apostolosgaudere fecisti.Ideoquia con- Heb. 12X2yxi ">3KI REGABEAPPO Hieronymus, ad
cidislisaccummeumel cir., elc, [Cassiod.,Alcuin.] niomentumira ejus, vel momentanea est ira ejus. In -
Saccus estvestis aspera in usum laboris, vel tem- lerpreles acceperunt per metathesim lyj GEAR ,
id est ira, increpatio, pro 5TJ-|,quod et interdum
pore tristitiaeut Ninivilis, qui induti saccis, pomi- fieri satis subindical nominatimin hac radice Mun-
lentiam egerunt. Haecest caro humana quam Chri- sterus in suo lexico.
stus suscepit, quae scissa esl moriendo et prodiit VERS.8. — Prwslitislidecorimeovirlutem. Hiero-
id est munus nynnis et Hebr. monli meo virtutemsive 'fortiludi-
frumenlum, gloriosae resurrectionis. nem. Ubi perspicuum est interpreles legisse intn
Vel deitas apparuit, unde subdit, et circumdedisti iiADRtloco i-nn IIARRI,dalelh pro res, in qui-
«le tmtiiia, vel saccus est pcena peccati. Saccus bus litteris est propinaua affmitas, vel minima dis-
enim fit de capris et haedis; [Aug.] et caprae et tinctio.
haedi significant peccatores, quia pro peccaiis in Hebr. YERS.13. —AudivilDominus,el miscrlus estmei.
audi, Domine,et misereremei. Sententia con-
lege oflerebantur. Saecus ergo est immortalilas stat integra ulrobique. Nonest tamen difiicilelegere
quam de peccatoribus Christus traxit, vel accepit. D I VClti}SCHAMA, id est audivit, pro ycw SCHEMA, id
enim sed non meritum est audi, praesertim ubi non affiguntur puncta,
Assumpsit saccum, sacci, lectio est omnino indifferens. Consimiliter ^jn
id est peccaliim, quod esl causa niortis. Hoc sacco HANNANI pro'jan HONNENI, id est miserlus est, pro
mortalitalis, divinitas lanquam frumentum occulta- miserere. Oportebat ad ista connivere, nisi per-
batur. Undealibi: Dummihimolestiessentinduebar penderem quosdam cacozelialitterae sestuare.
cilicio (Psal. xxxiv), id est, sacco mortalitalis, ut YERS.15. — Vtcanlet tibi gloria mea, et non com-
quod intus erat non videtur. Hie saccus, [Aug., pungar. Hebr. ,rn* th LO IIDDOM; id est non ta-
ceal, vel non lacebit. Similiter habebatur psalmo iv,
Alcuin.] id est haecmortalitas, in resurreclione con- Silentium autem cordis, est-secreta compunctio,
scissaest. Id est deslructa. Qua conscissa, prolata quam solus Deus audit in abscondito, in gloria vero
csl divinitas, 61 iQest manifestata, quaeanle erat cessai omne lamentum, etpeccati mordax recorda-
occulta, sicui saccus integer celat quod intus est; tio. Accepisse apparel LXX, in prima persona
scissus aperit, et hoc est concidisti saceum meum, 0~ia ih LO EDDOM, vel simpliciter in participio
id est morlalilatem carnis deslruxisti in resurre- DTTNS Denique, dividendo, non compungaturglo-
ria, nihil distat ab eo quod est hominem, jam in
ctione. Et circumdedisti me laelitia, [Aug.] id est felicitaleilla requiescenlem, esseextra omnemaleam
gloria immortalitalis. comptinciionis.Adde quod Saiietesin suo Thesaurb
Pi.yaoL.CXCL , .' 10
299. PETRI LOMBARDI 30O
docet gloriaiiiiii Ilebraeo siimiqtiandoqiie pro anima A carifem,et te laudem, mox facile cohaerebit,et non
deinde manifesiius esl quandoque usurpari pro toto compungar.
homine, igititr, utcdntettibi gloria mea, hoc est, ut

PSALMUS XXX.

I'SALM1 TITULUS : « IHFINEM PSALMCS DAVID PRO Saule,quid me persequeris? (Act. ix.) Vel quando
EXSTASI.> aliquid in se esseostendit quod non habet ex natura
In te, Dotninesperavi. Tiliilus : In finem. Psalmus suae conditionis, sed misericorditer assumpsit, de
David pro e*stasiExstasis, zwtaai; Graece,lalinedici- corruplione nostrae inlirmitatis, ut cum dicit se
tur excessus,[Aug.]qui est mentis, qui fitduobusmo- tristari vel pavere, et hujusmodi. Qui ergo sic nos
dis. Yel payore terrehorum, vel mente rapta ad su- transfiguravit in se, non dedignatur loqui verbis
perna, etinferiorum oblita,qtiaecommuniumnegotio- nostris ut, et uos Ioquamur suis. Haecesl divina
rum curam pertractal. In hoc autem psalmo exstasis commulatio, et divina sunt baeccommercia, cele-
maxime accipitur pavor de perseciitioiiepopuli Dei brata in hoc mundo a negotiatore ccelesli.Venit
omnium gentium, et defectu fldei per orbem terra- enim ccelestisnegotiator accipere contumelias, dare
rum perturbati. [Alcuin.]hic enim describitur hu- honores; haurire dolorem, dare salutem; subire
miliatio Christi, sanclorumque martyrum. Unde se- . mortem, donare vitam. Moritur ergo ex nostro, id
quitur exaltatio. (66) Etexprimit hicpsalmus imbe- est ex carne noslra, quam habebat, ncn in se, sed
cillitatem humanilatis, et beneficia Dei; ut videns in nobis pavebat. Quod enim paves, tuum est;
se homo non superbiat, et misericordiam Deividens quod speras, donum Deiest. Paves, ut te agnoscas;
nontimeat. Et est sensus tituli: psalmus iste dirigens speras, ut divinam misericordiam glorifiees, quae le
nos in finem, [Aug.] id est in Christum, est David in pavore consolatur. Loquitur ergo hic Christus
qui hic loquitur in persona Christi vel sua, vel Ec- iu propheta et in.membris. Et si enim in hoc psalmo
clesiae. Habitus pro exstasi, id est agens de excessu qiiffidamdicanturquaecapiti non valeant.eongruere;
menlis, qui fit quando mens pavet terrena. Intentio: Christus tamen Ioquitur, quia in membris suis
Mcnct ne quis de se praesumat, sed de Dei miseri- Christus est. Quasi enim una persona est sponsus
cordia. Modus: Tripartitus est. [Cassiod.] Contra et sponsa, id Christus et Ecclesia. Unde Isaias,
pavore praemittitur spes, et oratio cura cerlitudine hanc unitatem commendansait: Sicut sponsoatliga
liberationis et gaudio. Sgcundo enumerat quot et Q vit mihi milram, el sicut sponsam ornavit meoma-
quanta conturbant. Conlra quse est oratio, ibi mise- mentis (Isd. LXI).Se dicit sponsum, et sesponsum,
rere mei. Tertio dicit quaesint bona Deicontra mala, propler excellentissimamunitatem capitis et corpo-
ibi, quam magna. [Aug.]"Et sCiendum quod verba ris, quam etiam nolayit Dominus, cum de conjugio
psahni hujus quaedam capiti, quaedam membris, loqueretur per Adam ; propter hoc, inquit, relinquet
quaedamProphelae conveniunt. Et primo quidem lo- homo patrem et matrem, et adhmrebituxori suw,
quitur Redemptor, deinde"redempligratias agentes, et erunl duo in carne una (Gen. n). Quod exponeus
de sua liberatione, ibi, redemisti. Inde ipsi iidem Apostolusdicit : Hoc magnum sacramentumesse in
diu de perturbatione sua agentes, misereremei, elc. Christo, etin Ecclesia(Ephes. v). Quia ergo sponsus
Prophetae autem vox interponitur. propter finem et et sponsa sunt duo in carne una, merilo haecduo
in finem, ibi, quammagna, et ibi, diligite Domi- sunt in voce una. [Hier.] Ineipit ergo ex persona
num. In hac tamen tanta varietate non mutatur capitis, dicentis ad Palrem sic :
vox, sed caput et membra eadem voce utuntur, di- YERS.1. — « In le, Domine, speravi, non con-
cendo, ego me mihi, quod fit propler nimiam unita- « fundar in aeternum; in justitia lua Hberame. >
tem capitis et corporis, id est Christi et Ecclesiae, In te, DominePater, speravisecundum quodhomo,
sponsi et sponsae, quam facit charitas. Sicut enim D non confundar in aelernum, [Aug.] id est nunquam
lingua omniummembrorura suscipit vocem, dicens : confundar, dum mihi ut homini simili caeteris i.n-
Pro pedecalcas me; non dicit, calcas pedem, et pfo sultatur, [Cassiod.] in justitia tua tibera me, de
manu vulneras me, non ait vulneras manum meam. morle resuscitando.
Sic Christus membrorum utitur verbis, non incon- VERS.2. — « Inclina ad me aurem tuam; acce-
grue, non se dividens a verbis nostris. [Aug.] Qui « lera ut eruas me. >
enim dignatus estpro nobis homo fieri, etforma Inclina ad me aurem luam, [Aiig.] id est proxima
servi vestiri,' non dedignatur nos transfigurari in se. mibi humili, et accetera in faciendis, [Alcuin.] id
Quod uiique facit pluribus modis, scilicet dum vel cst, in his quae facienda sunt, in solvendis ani-
aliquid facitveldicit ad infOrmationemmembrorum, mabus de, inferno et hujusmodi. Et ut eruas me, a
ut quando jejiinavit et oravit et tentatus est morte tertia die resuscitando. Non differas usque ii»
(Matlh.iv). Yel quando in persona membrorumIo- communeraresurreclionem, vel in finemmundi se-
quitur, vel de membris in sua persona, ut Saule, gregare me a peccaloribus quod ut sit,

(66) Ex Cass. in conclusione psalmi.

 501 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. XXX. 502
VERS.3. — « Eslo mihi in Deum prolectorem,., A invenit Salvatof quid coronet, sed quid damnet.
« et in domum refugii, ut salvum me facias. > Non invenit menta bonorum, sed merita supplicio-
Esto mihiin Deum protectoreni, [Alcuin.] id esl. rum, si ageret tanquara districte, damnaretur pec-
esto mihi, o Deus, tantus protector, quantum decet'. cator. Et si hoc ageret, quem liberaret? nullum.
esse Deum, et in domum refugii, ut salvum me fa- Omnesenim peccatoresinvenit solussine peccato in
cias, [Aug.] id est, esto mihi quasi domus ad quami muridumveniens. Gratia ergo Dei per Jesum Chri-
refugiens salvus fiam. Ideo te, et non alium quaero. stum liberat. Quare gratia? quia gratis datur.
VERS.i. —« Quoniam forlitudomea et refugiumi Quare gratis datur? quia merila tua non praeces-
« meumes tu; et propter nomen tuum deducesme, serunt, sed beneficia Dei praevenerunt.Ideo ait in
« et enutries me. > jtistitia tua libera me, id esl ideo me liberet, quia
[Gl.int.] Quoniamtu fortitudo tneaad tolerandos: me juslificat, id est ex impio facit pium, ex iniquo
peccatores,vel persecutores, [Aug.]et tu es refugium; justum, de caeco videntem. Inclina ad me aurem
meum, [Cassiod.] ad relinquendoseos in line ma- tuam, id est misericordiamtuam. Hoc fecit. Deus,
lorum, qui scilicet flnis est per mortem, et propler quando Filium misit. Quaeenim major misericordia,
nomen tuum, [Aug.] id est ut per meinnotescas> quam ut unicumFilium daret pro nobis? Ecce hic
omnibus gentibus; deducesme, vel dux mihi eris,i B oralio, sicut in principiopsalmi, praemissaest spes:
Alia Hltera.id estperomnia sequar voluntatemtuam' Acceleraut eruas me, id est a malis. Aceelera dicit,
et enutriesme, id est paulalin aggregandomihi san- ut notet quod non est diu illud quod finilur, et
ctos, adimplebiscorpus meum. [Gl. int.] El etiam quod tibi tardum est et longum, in oculis Deibreve
de passionibusme erues, quod ita ait : est. Adhuc orando dicit: Esto mihi in Deumprote-
YERS.S. — « Educes me de laqueo quem abs- ciorem,id est prolege me, ut deeet te Deummeuni,
« conderunt mihi, quoniam tu es protector meus. > et, esto mihi in domumrefugii, quia refugio ad te
Educesmedelaqueoquemabsconderuntmilii, [Cas- cum periclitor. Sunt alii qui fugiunt ate, cum tamen
sioi ] id est de morte levabis me ad superna, ut lalere te non possunt, sed quocunque divertant,
lruslrasinlJudaeorumconsilia: educesdico quoniam Deumiratum inveniunt. Unde alibi: Quo ibo a spi-
tu es proleclormeuscontra quem nulla potest adver- ritu tuo, et quo a facie tua fugiam? (Psal. cxxxvm.)
silas. Undejam in passione clamante : Nihil ergo restat, nisi ad te fugere, non a te cujus
YERS.6. — « In manus tuas commendo spiritum oculis omnia nuda sunt. Attendeordinem orationis.
« meura; redemisti me, DomineDeusveritatis. > [Alcuin.] Quomodoascendit? Dixit enim, justitiam
In manus tuas commendospirilum meum, [Aug.] da, a peccalis erue, protege. Hic dicit: Esto domus
idest poteslati tuaecommendocito recepturus. Nota ^1refugii. [Cassiod.] Domus refugii est Ecclesia, in
eumhic loqui qui in passione eadem verba protulit. qua sunt salvi homines, ut in arca Noe salvi fue-
Ex his enim verbis quaein cruce Christus dixit, ad- riint. Et est : Esto mihi in domum refugii, id est
monet se in hoc psalmo locutum esse; deinde popu- esto mihi refugium in domo Ecclesiae,ita ut sal-
lus fidelispassione Christi redemptus, et de resur- vumme facias. ldeo te non alium quaero, quoniam
reclionecapilislaetus, dicit gratias agens; Redemisli tu, non alius es, fortitudo mea et refugium meum.
me, domineDeusveritatis, non fallensin promissio- Hoc exposilione non indiget. El propter nomen
ne, quia facis quod promisisti. tuum, [Aug.] non propter meritum meum; non
Possuntetiam praecedentiaaccipiexpersonaejus- quiasim dignus, sed ul lu glorificeris,deducesme,
dem populi,id est Ecclesiae,quaein exstasi pavens, a vel, dux mihi eris, ne aberrem a te, et, enutriesme,
spe tamen incipit, ita dicens: 0 Domine,speraviin te, ut validus sim ad capiendamescam, qua pascis an-
non in rae.Pavorenim non est isti sinespe. Si enim gelos. Hicenim lacte nos nutrivit, qui nobis ccele-
est conturbatio, nondeestdivina consolatio.Etideo, stem cibum promisit, et usus est matcrna miseri-
non confundatin wternum.Illam.enim confusionem cordia. Maler enim lactans parvulum, escam cui
perhorresco, qurc est inreternum. Est enimquaedamrp. mandendae infans idoneus non est, per carnem
confusio lemporalis,qureest ad horam, qusequidem trajicit, et lac infunditparvulo, hoc idem accipienti,
prodest, scilicet perturbatio animi, respicientis pec- quod accepturus erat ad mensam, sic Dominus
cata sua, et respeclione borrentis, et horrore eru- sapientiam suam qua pascuntur angeli, ut lac nobis
bescentis, et rubore corrigentis. Tali enim confu- faceret carne indutus venit ad nos, [Alcuin.J ut
sione vult iste confundi, sed non aeterna: a qua li- grandi tibo angelorum in lac converso, alamur
herari precatur, subdens : in tua juslitia tibera me; parvuli, ut tandero eodem reficiamur validi. Et
62 id csl>m ea juslitia quam das mihi, libera me, attende quod hic aflirraat liberationem, de qua
[Gl. int.] quia meam non invenis nisi superbam et etiam subdit, educesme de laqueo.[Aug.]Laqueum
falsam. Unde dicitur: Ignorantes Dei justitiam, el vocat insidias et tentationem diaboli, qui per duas
suam volenlesconstituere, justitim Dei non sunt portas tentat, scilicet cupiditatis et timoris. Per
subjecti(Rom.x). [Aug.] Si ergo altendas ad justi- cupiditatis portam tentavit primo Chrislum tribus
tiam meam, damnas me. Hominis justitia est, qua modis, scilicet gula,. avaritia et vana gloria. Quam
suis viribus putat se justificari, non quaerensgratis portam cuni invenisset clausam, postea tentavit
salvari. Quis est qui salvatur gralis ? In quo non eumdem, pcr timorem passionis, et ita per easdera
303 PETRI LQMBARDI 301
portas tentat omnes sanclos. Unde totum eorpus A i in Hbertatemin manibusinimici, id est, in potestate
Chrislidicat, educes me de laqueo quemabsconde- diaboli, ciipiditate vitae illaqueantis, et morte
rtintmihi; vel muscipula, quam occultaveruiit lerrentis, a cujus manibus liberantur qui benevi-
mihi, id est de insidiis quas occulte tendunt mihi vunt, et bene moriuritur. Qtii autem male, conclu-
diabolus et sui. Ideo educes, quoniamtu es proteclor duntur hic, ut cum illo in fine damnentur. Et, sta-
meus, Et vere, quia tu, domine Deiis veritatis rede- tuisti in loco spatiosopedesmeos, id est ab angustiis
misti nte, in Christo clamante: In manus tuas com- limoris in libertatem deduxisti charitalem meam, et
mendospiritum meum(Luc. xxiu). Deinde sequitur hoc in resurrectione Chrisli, simili promissa mihi.
ex persona ejusdem populi. .Jam enim facilem mihi fecisti jusiiliam, quae ali-
VERS.7. — i Odisti observantes vanitates super- quando difliciUsfuit; certe angusta via est laboranti,
« vacue. > lata est amanti eadem quaeangusta est, lata lit. Vel
Odisti, etc. Quasi dical: Meredemisti, [Aug.]sed potest dici ex persona Ghristi: Ego autemin Domino
odisti quidem observantesvanitates, id est falsahi speravi, exallabo et Imtabor in tua misericordia,
beatitudinem Saeculi,quaenon tantum vacue, sed et quoniam respexisiihumilitatemmeam.Haecde Cliri-
superuacueobservatur, [Aug., Gl. int.] cum et pro sto patent, qui etiam subdit : Salvasli me a descen-
vita male quis agit appetendo vanitalem, et tamen ' dentibusin lacum, [Cassiod.] id est a peccalis, qui-
eamdemvitam perdit. bus homo se exsolvere nequit, nec conclusistimein
VERS.8. —« Ego autemin Dominosperavi, ex-. manibus inimici, [Gl. int.] idest, in potestale dia-
« sultabo et laetaborin misericordia tua. > boli, qui non habet in me quidquam. Et, staiuisti
Ego autem quinon observo vana in Dominospe- pedesmeos, id est affectus, in loco spatioso, [Cas-
revi, [Aug.] si speras in pecunia, vel in honore et siod.] id est in palria virtutum, id est in charitate
sublimitate aliqua humanae polestatis, sive in ali- quaeest locus spatiosus, el regio beaiorum, id est
quo homiriepotente, observas vanitatem. In his enim locus liber a potestate diaboli. Sed quia caro est
omnibus cum speras, aut tu exspiras, et ea hic inflrma, et urgent mala, subdit ex persona mem-
dimittis; aut cum vivis omnia pereunt, et in spe tua brorum.
deficis. Unde Isaias : Omnis caro fenum, et omnis PARS.H. VERS.11. —'« Miserere mei, Domine,
gloria ejus quasiflos terrm. Aruit fenum, et flosejus « quoniam tribulor; conturbatus est in ira oeulus
decidit; verbum.autem Domini manet in wternum « meus, anima mea, et venter meus. >
(lsa. XL).Ideo ait, speravi in Domino, qui non est Misereremei: [Aleuiri.]Secundapars inqua jam
vanitas, sed veritas et .vita. Et ideo, exsultabo et Q ( enarratur pavor, id estquol et quanla mala pertur-
ttetabor in misericordiatua, [Aiig., Gl. int.] qucenon bant, contra qure est et oratio : quasidicat: Sta-
fallit, non in-mea juslitia. [Cassiod.] Dislingue tuisli in loeo spalioso pedes meos, [Aug., Gl. int.j
inter exsultabo et laetabor : exsultare est cuc» sed econtra sunt mali incutientes mihi pavorem :
magna alacritate animi gaudere; Iaetari temperala unde precor, misereremei, Domine, et necesse est
animi affectione gaudere. [Alcuin.] Et allende quod quoniam tribulor, non dico morior, [Aug.] sed
hic agitde gaudio, quod habet ex eo quod sperat tributor: quia de morte jam non terreor, sed rle
in Domino, qui oditvanos. cruciatibus, et de malorum excessibus. Mirum
VERS. 9. — < Quoniam respexisti huiriilitatem videtur quod hicait, tribulor, cumdemanu inimici
< meam, salvasti de necessitatibus animam meam. > liberatus paulo ante gaudebat, quodam infuso sibt
Quoniam respexisti.[Gl. int.] Exponit misericer- a largitore dono Dei, et dicebat: Statuisti in loco
diam, quasi dicat : In hoc apparet misericordia spatioso pedes meos. Sed sciendumquod secundum
lua quoniam respexisli humilitatem medm, qua me alia membra ejusdem corporis, quod est Ecclesia,
vanilati in spe subjecisti. Et accipit humilitatem, ibi loquebatur secundumalia hujtismodi. Aliis enim
[Aleuin.] et pro infirmitate, et pro ipsa virtute hu- est locus spatiosus, ex liberationis gratulatione,
militatis, et salvasti, quasi dicat, et quia placet D ] aliis ex tribulatione et augustia, secundum quos
humilitas, ideo, salvasti de necessitatibusanimam ait; quoniam-tribulor aDeo, quod, oculus meus,
meam. [Gl. int.] Necessilates sunt infiriitse,scilicet rationis conlurbatus est in ira, [Cassiod.] id est
nescire eor alterius, suspicari non bene de amico propter iram, et furorem persequenlium. In ira
fideli, vel bene de infideli, nescire qualis cras eris, enim persecutorum, turbatur oculus raeus', id est
nolle mori etlamen mori, sequiveteres consuetudi- ratio et anima mea, [Alcuin.] id est, sensualilas
nes. Unde Apostolus : Infelix #go homo, quis me et ventermeus, id est caro mea. Vel per oeulum et
liberabit de corpare mortis hujus ? (Rom. VH.)Qui animam significantur doctores spirituales, quorum
sic humilis est, [Alcuin.] salvatur in praesenti ex doctrina alii vident, eorumque exemploaliivivunt.
parte, in fuluro plenarie. Vel, salvasli me a descen- Per ventrem intelliguntur inflrmi. Et, conturbatus
dentibus in lacum, legalistimoris, scilicet ut chari- est oculus meus in ira, id est hi per quos alii vi-
tate libera serviat, et victis neeessitaiibus. dent. Et,- anima mea, id est ii quorum exemplo alii
VERS.10. — « Nec conclusisti me in manibus vivunt; et venter meus, id est debiles : hos omnes
« inimici; statuisti in loco spalioso pedesmeos. t ponit ut ab omnibus gradibus quaeratur Deus. Hinc
Nec conehisistime, [Aug.] ita ut non respirarem csllurbatio et metus.
 305 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. XXX. 306
YERS 13. — « Quoniam defecit in dolore vitai ^t non impinguetcaput meum(Psal. CXL).Uridcalibi:
< mea, ct anni mei in gemilibus. > Meliora sunt vulnera 63 diligentis, quam fraudu-
Quoniamdefecitvila temporalis in doloretormen-. -. lenla oscula odientis (Prov. xxnt). Et alibi: Mel
torum, [GLinl.] quasi dicat: Per longas et grave.s ; dislillat de labiis meretrieis. Iri labiis vero sancto-
passionesad mortem perducta est praesensvila et>, fum mors est, vel gladius, quo peccantes feriunt
anni mei, [Cassiod.]id est, longa vita durans adl quasi irati bona est haecira. Iniqua autem est illa,
poenas. Sunt in gemilibus,non morte tollunlur. quaetransit in odium. Unde Aposlolus: Sol non
YERS.13. — < lufirinala est in paupertate virtus occidatsuperiracundiamvestram(Ephes.iv). [Aug.]
< mea, el ossa meaconlurbala sunt. > Super illam occidit sol, quaehabel odium fralris,
Infirmata est virlusmea, vel inflrmatus est vigor haec oculum exstinguit. [Alcuin!] Ira enim per
meus, alia lillera, in paupertate vel egeslate. Alia vitiumoculum mentis excaecat.Ira enim per zelum
littera, [Aug.] egeo eiiim sanitate corporis, nec turbat, quia et haecconcussa mente contemplatio-
parcitur cruciatibus, egeo resolutione, et parcitur nem dissipat, quae non est nisi in quieta mente;
morti, et in hoc infirmala est virtus mea, id esl sed inde post paululum plus proflcit ad videndum
fiducia mea, et ossa mea conlurbata sunt, id est Deum,ut colliriuraoculis apposilum,prius pertur-
firmilasiuea conturbata est. Yel de ira Dei agit, B 1 bat visum, sed post clariorem reddit. De hac ira
[Cassiod.] qui iratus exponit sauctos quandoque agit isle, dicens : Conturbalus esl oculus meus
magnis tribulationibus. Quasi dicat: Adeo tribu- , interior in ira, id est propter iram meam. Et
lor, quod oculus meus, [Hier.] id est intellectus, anima mea, id est sensualitas. Et venter meus, id
quo te, o Deus, contemplabar, conturbatus est in est omnia interiora mea. [Aug.] Irascitur enim iste
ira tua et anlma mea et venter meus. [Aug.] Iratus peccatis palearum, non tamen odit, in quo exstin-
enim turbasti oculum quem habebam in le.Et, gupretur oculus. Yeuter pro inlerioribus ponitur,
animam,id estsensualitatem, et, ventrem, [Alcuin.] quaeturbantur, -quando nec corripi possunt imjpii,
id est memoriamqua tenebam quid pro me pertule- quibus non clamat clare, sed inlus ingemiscit, di-
ris, et quid mihi promiseris. [Cassiod.] lntelleclus ceus: Quoniamdefecit, quasi dicat: Ideo turbatus
enim turbatur, et animus confunditur, quando pe- est oculus, quoniamvita mea defecitin dolore, vita
ricula formidantur quibus Deus sanctos exponil. perfectorum est profectus aliorum. UndeApostolus:
Et, venter turbatur, id est memoria, quae notitias Nuncvivimus,sivos statis in Domino(1 Thes. m).
rerum, quasi venter escas recipit. Haec memoria, Et item : Cupiodissolvietessecutn Christo; manere
habens in se reposita promissa Dei-, turbatur im- {_ aulem in carne, necessariumesl propter vos (Phi-
minentibus periculis. Inde est turbatio et metus. , lipp. ni). Cum aulem videtaliquis ex dispensatiorie
Quoniamvila mea, [Aug.] id est, confessiofidei, sua, et ex laboribus suis, et praedicationesua non
et tui nominis, o Deus, defecitin dolore tormento- proficere homines, dolet et ait, defecit in dolorc
rum; et anni mei, [Cassiod.] id est, tempora quae vila mea, videns non proficere*eos quibus praedi-
hic diutius ago, sunt, in gemitibus, non in claris cat: et anni mei, id est tempora qure hic ago, ct
vocibus. Et virtus mea, scilicet virlus animi inflr- non in claris vocibus, sed, in gemitibus sunt, quia
mata est, ila ul taedeatetiam vivere, [Alcuin.] et abiMidaliniquitas multorum. Et virtus mea infir-
hocin paupertatevel egestate, id est in indigentia mata est in paupertate,vel egestate, quia refrigescit
plenitudinis, [Cassiod.]quia humana fragilitas nil charitas multorum, et ossa mea conturbata sunt,
boni habet in se. Et ossa mea conlurbata sunt, id id est fortes eliam pro peccantibus turbati sunt.
est forlitudo corporis conturbata est. Per hoc VERS.14. — « Super omnes inimicosmeosfaclus
ostendilurquod nec in ahiraa, nec in corpore ulla « sum opprobriumvicinis meis valde, et timor notis
potest esse hominis praesumptio. Yel de ira sua « meis. >
propria agit hic sanctus vir. Ira enim alia est Super omnes. Item haecEcclesiaevox est, [Aug.]
justa, alia iniqua, quia alia est per vitium, alia per D
JJ id est populi fidelis, qui ait, faotus sum opprobrium
zelum. Irajusta est, [Aug.] qu»irascitur quis suis superinimicostneos,id est, super omnes iniquosqui
et alienis peccalis, videns homines confitenles torquentur pro sceleribussuis usque ad confessio-
Deumore.etnegantes moribus, renuntiantessaeeulo nem. Horum opprobrium stipero, cujus eonfessio-
verbis el noL faclis, et videns fratres fratribus in- nem, rion mors, sed cruciatus sequitur. Quibus au-
sidiantes, osculum dantes, et fldem non servantes, tem fiat opprobrium determinat, dicensvicinistneis,
quales geriuit iste exislens lanquam granum inter id est, his qui jam proximi sunt fidei meae,et timor
paleas,et quasi lilium inter spinas, quibus condo- notis meis, id est, ipsis notis timorem incussi,
let, et irascitur ex charitate. Unde alibi: Zelus exeriiplohorribilistribulationis.Velita: Factus sum
domuslum comeditme, et opprobriaexprobrantium opprobriumvalde, et hoc pro his inimicis, qui sunt,
libi ceciderunl super me (Psal. LXVIII). Et Salomon super omnes inimicos meos, id est qui sunt dete-
ait: Melierest manifesla correclio,quam amor abs- riores omnibus aliis iniraicis meis. Inimici sunt
conditus(Prov. xxm), quia melior est ira et aspera pagani et Judaei, sed omnibus pejores sunt falsi'
increpatioviri sanctiapta, quam adulatorisassenta- Christiani, pejus enim paganiset Judaeisvivuntmali
tiolenisveritatemoccultans.Unde: Oleumpeccaloris Christiani, quos propheta Ezechiel comparat sar-
 307 PETRl LOMBARDI 308
mentis (Ezech.xv); Ihee enim in ife prsevalent sil- A tum temporalium ferum it nolentes revefti iu pa-
vestribus lignis, quia ferunt fructum, praecisasolus triam mecum. Yiluperantur enim pro malis Chri-
ignis exspeclat, cum de illis faber aliquid facerenon stianis omnes boni a circumeuntibus, et nunquam
possit. Vitis Christus est, qtti ait : Ego sum vitis intrantibus ad veritatem. Multi enim mala dicunt m
vera, et vos palmiles (Joan. xv). In hac vite ma- malos Christianos, quae maledicta perveniunt ad
nentes fideles, fructum salutis ferunt; excisi vero, omnes Cbristianos. Quasi enim maledicit vel repre-
incendio ignis aeterni sunt apti, cum de paganis e't hendit, non separat, non discernit bonos a malis,
Judaeis aliquid adhuc fieri possit. Cum enim illud vel malos a bonis. Non dicit, eccequaefaciunt mali;
quod nodosumet curvum, et corticosum est in eis sed ecce quaefaciunt Christiani. Illi tamen isla di-
dolabitur et deplanabitur, potuerint venire in usum cunt qui circumeunt et non intrant. Quare circum-
spirilualis fabrieae, sicut ligna silvalicastructuris eunt et non intrant? quia rotam temporis amant,
sedificiorumsunt apta. Mali Cbristiani sunt malae non inlrant ad veritatem, quia non amant aeternita-
ficus, malae valde; sicut et vere boni, sunt ficus. tem lemporalibusdediti, tanquam rota conslricti:
bonae, bonaevalde: de quibus in Jeremia legitur : de quibus alibi : Pone principes eorum ut rotam
Quid lu vides,Jeremia? Qui ait: Calathosficuumego (Psal. LXXXH). Et alibi: In circuitu impii ambulanl
video, ficusbonas, bonas valde; el ficusmalas, malas B ^ (Psal. xi), qui tales nos fidelesvituperando a veri-
tiaWe (Je?. xxiv). De malis ait Petrus : Facta sunt tate et abEcclesia ejicere voluut. Uude subdit:
illis poslerioradeteriora pridribus. Melius enim illis YERS.17.—<In eodum convenirentsimul adver-
erat noncognoscereviamjustiliw,quamcognoscenlibus- < sum me, accipereanimam meam consilialisunt. >
retro flecti (II Petr. n). [Aug.] Suntenim quasi ca- In eo [Aug.] scilicet vituperio dum convenirenlad-
nis reversus ad vomitum suum, et quasi sus Iotain versum me, [Cassiod.] et hoc simul omues, non
volutabro luti. Deindequibus factum sit opprobrium, pauci, graviusque est quod consiliogeritur plurimo-
subdit, vicinis meis, scilicet factus sum oppro- rum. Dum, inquam, convenirentconsilialisunt acci-
brium, id est, jam volentibus credere, qui deterriti pere ammam mcam, [Aug.] id est facereut consen-
sunt,mala vita falsorumChristianorum gravantium tiret eis aniraa mea, quam ne mors liberet; consilium
navem, id est Ecclesiam. Haecest navis Petri, quae fecertnit, quo mori non sinerent. Sf»dego quid con-
multitudine piscium gravabatur, ita ut pene sub- tra feci? Quod consilium inveni? Ecce,
mergeretur. lsti sunt mali homines in Ecclesiaabun- VERS.18. — < Ego aulem in lesperavi, Domine;
dantes, pro quibus timent et noti, ne omnes tales <dixi: Deusmeuses tu, inmanibustuis sortesmea3.>
sint: et veniunt in suspicione mala prope omnes Ego autem in te speravi, [Aug.] quasi dicat illi
boni. Dicitur enim, qualis vir erat ille? QuomodoC ^ ita, ego autem inler haec opprobna, 'inter haec
cecidit? quomodo inventus est in illaturpitudinem? scandala, inter istas s*:ditiones, [Cassiod., Aug.]
in illo scelere? Ui illo facto malo? Putas non tales sciens quia potestas talium nulla est, in te,
sunt oranes? Sunt utique. Ideo subdit: Et timor Domine, speravi, non in homine. Nihil salubrius,
factus sum notis meis. JSosdem dicit notos, quos nihil securius est quam sperare in Domino,
dixerat vicinos. quia, malediclus omnis qui spem suam ponit in
VERS.15. — • Qui videbantme foras, fugerunt a homine. [Hier.] Si enim attendis hominem, et ex
« me; oblivioni datus sum tanquam mortuus a illo vis pendere spem tuam adhuc lacte nutriri
« corde. > vis, et fies mammotreptus,quales dicuntur pueri qui
Qui videbantme, [Aug.] id est, qui non intellige- diu sugunt, .quod non decct. Idoneus ergo eslo ad
banl invisibilemspem meam, foras fugerunta me, id mensam, ubi validiori cibo pascaris. Ideo forte
est, in exleriora et invisibilia ista fugerunt a spe in- permisit te Deus incidere in malum hominem quem
visibilium,et a fide catholica inhaereseset schismata bonum putabas, ut in ubere quasi nialerno amari-
declinaverunt. Hoc maxime gemendum est et do- tudinem invenires, et ea offensionerepellereris, et
lendum, quod illi eliam qui noverunt quid sit Ee- rn ad cibum validiorem, id est, ad Deum invitareris.
clesia foras, fugerunt faciendoschismataet haereses, Faciunt enim nutrices haecmammotreplis,ut aliqua
Et oblivionidatus sum, vel oblitus sum, tanquam amara ponant in papillis suis.quibus offensi parvuli
mortuus a corde, id est sic in oblivionemeis veni, ab ubcre resiliant et ad mensam venianl. Die ergo
et sic obliti sunt me illi, quasi a corde eorum mor- tanquam grandiusculus, ego autem in le, Domine,
tuus sim. Et speravi. In hoc nemo fallitur, in aliis jnvitandis
VERS.16.—« Factus sum tanquam vasperditum, sajpe fallimur. Et, dixi, Domino, lu, non homo
« quoniam audivi vituperationemmultorumcommo- qttisquam Deus meuses quia non mulabilis es. Vel,
< rantium in circuitu. > non enim proficis, vel deflcis, ut homo non proficis,
Faclus sum tanquamvasperditum,[Aug.,Gl. inl.j quia perfectus; non deficis, quia aeteriius. Vel,
id est, visus sum mihi periisse, usibus Domini vi- Deusmeus es, id est Salvator meus, et nonne sai-
vens, et nulltimlucri faciens, vel acquisilos non re- vum me facies, qui modo emendas? quasi dicat
tinens: Hoc ideo dico,"quoniam audivi, et tactti, facies utique, et in manibus tuis, non hominum, id
multorumcommorantiumin circuitu vituperationem. est in potestate tua, atque notilia lua sunt sortcs
[Aug.] Multienim me vituperant, sequentes circui- mccc,id cst causa ct brdo cleclioms hominibusoc-
309 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. XXX. 310
ciiltus.Noii enimvideocur me elegislide impiis. Et. A auroetargeritononvisillum venire ad te? Qttid ergo
hae sorles sunt meae, quasi dicat; et si justus et de hisquae lacit tibi Deirssuflicit, cui Deu»ipse non
occultus ordo electionis apud te est, ego lainen suflicil?Meritoergo hic rogat, non confundar quoniam
quem hoc Iatet, ad tunicam dominiinconsutilem, id invocavite. Invoca ergo Deura si vis non confundi.
estad unitatem Ecclesiaesorle perveni,idestgratia VERS.21. — < Erubescant impii, et deducanlur
electionis. Ad litteram, sors non est aliquid raali, < in infernum: muta fiant labia dolosa. >
s:d res in humana dubitalione divmam indicans Ql^Erubescant, [Cassiod.]quasi dicat: Praecorut
volunialem.Namet sortes raiserunt apostoli,quaudo non confundar, potius erubescant itnpii qui lapides
Judas tradito Dnmino periit, et tunc quaeri coepit, invocantet deducanlurin infernum, id est in umbris
quis in locum ejus ordinarelur; el elecli sunt duo infernalibus socientur, talem confusionem timebat
judicio bumano, sed electus est de illis duobus isle. [Aug.] Et labia dolosa, quaehic garrula sunt,
unus judicio divino; de duobus consultus est Deus dura non liment judicium, muta fiantin poenis, ut
quemnain illorum ipse vellet, et cecidit sors super polius dicant : Nos insensati vitatn illorumjestima-
Mathiam.Sors ergo hic accipilur quantum existimo bamus insaniam, etc. (Sap. v). Labia dico,
ego, gralia Dei, quae sine meritis quos vult eligit. VERS.22. — < Quae Ioquuntur adversus juslum
Et hoc est, iu manibus tuis sunt sorles meae,id est B « iniquilatem, in superbia el in abusione. >
gratuita mea eleclio, quia Dei volunlate et justitia Qumloquuntur adversusjustum, [Gl. int.] id est,
occulla venit electio mea. Yel, secundum aliam lit- conlra Christum, vel etiam contra suos. [Cassiod.]
teram, in manibus tuis, id est, in potestate tua. Attendequodapte opponitjuslo iniquitalem.Loquun-
[Cassiod.]Sunt tempora vitae,quia quando vis vivi- tur dico, in superbiaquia creatura contra Creatorem
iiius vel morimur. Et ideo, extolliiur, et in abusione, [Alcuin.] id esl, perverso
VERS.19.— < Eripe rae de manu inimicorum usumbeneficiorumDei. Praelerusum namquequo de
« meorum, et a persequenlibus me. > heneficiis solent hominesesse grati, fecerunt, cum
Eripe tne de manibus inimicorummeorum, [Aug.] euraqui propter eos venit crucifixerunt. Vel, secun-
id est diaboli et ministrorum ejus, qui nobis invi- dum|aliamlitteram, loquuntur iniquitalemin super-
dent regnum coelorum. Unde ejecti siint qui nos bia et coiitemptu,[Aug., Gl.int.lid est, superbientes
persequuntur. Unde subdil, et a persequentibusme, el contemnentes Christum, quasi purum hominem
maximeilli persequunlur Ecclesiam, qui cum sinl crueifixum, cum ipsi floreantin mundo, conlra quos
Christiani, nolunt bene vivere. Per hos enim oppro- ex-Propheta clamabatdicens: Quam magna, elc.
britim habet Ecclesia, et ab his inimicilias sustinet, [Cassiod.] Possunt etiam haecex persona Christt
quando corripiuntur, quando male vivere non per- accipi ab illo loco, Super omnes inimicosmeos. Et
niiltuntur. Inter quos isle gemens ait: dicit Christus secundttm quod honio, faclus sum.
VERS.20. — <Illuslra faciem luam super servum opprobriumsuper omnesinimicosmeos, id est apud
< luum; salvumme fac in misericordia lua, Domine: omnes inimicos meos; et factus sum eliam oppro -
< non confundar, quoniam invoeavite. > briura vicinismeis valde, el timor nolis meis. Et fit
Ilhtstra faciemtuam super servum tuum, [Aug.]id distinclio, ibi, opprobrium.Vel ila, faclus sum op-
est, nolum fac hominibus, qui putant me iicgligi, probrium super omnesinimicosmeos,id est, in ma-
quod faciestua super rae inlendat, et quod ego tibi jori opprobrio habilus stim, quam illi qui erant
serviam,cumconfusiosit modo perniislis malis cum digni eo, ut quando Judaeielegerunl Barrabbam et
bonis, ac si diceret: Appareat qttid ad le pertinet, Christura refecerunt. Et quibus faclus sit oppro-
cum modo sit confusio. Unde iu alio psalmoait; brium subdit dicens, vicinis meis valde, id est
Disceme causam mc.amde genle non sancla (Psal. parentibus meis, vel jam credituris. Et timor i.olis
XLII),ne lamen juslificare se videatur, subdit, et meis, id est familiaribus meis. Et, qui videbantme
saivumtne fac, o Domine,non in mea juslitia, non foras, id est qui me purum hominem putabant, ut
in meritis meis, sed in tniseiicordia tua. Non quia J0 exterius videbar, fugerunt a me, sicut apostoli:
ego dignus sim, sed qula lu misericors es, noli me qui videntes Chrislum comprehendi in passione eo
audire, secunduiii judiciariam severitatem, [Aug.] rclicto aufugerunt. [Cassiod., Alcuin.] Et oblivioni
sed secundum misericordissimam bonitatem. El, datus sum, vel excidi tanquam morluus a corde
non confundar, id est non erubescam insultantibus eorum, id est a menle illorum excidi ut mortuus,
mihi malis, ex eo quoniam,id est quod invocavile cujus memoria cum corpore sepelitur, de cujus re-
non aliud.Yelcausa est, quarenon confundar, quasi paralione desperalur. Et factus sum tanquam vas
dical : Ideo non confundar, quoniam invocavi te, perdiium, [Cassiod.]quia mortuus Jesus abjicien-
proprie quod non mali. Invocas enim Dominum, dus putabatur. Et hoc ideo, quoniamaudivi et tacui
qtiando in te vocas Deum, quando eum in domum vituperalionemmultorum commoranliumin circuittt
cordis tui invitas, quod prius necesse est mundari erroris, ut illi qui legem carnaliter el non spirilua-
ab universis sordibus et fraudibus, aliler enim non liter intelligunt, vel qui punclum veritatis in me
vere invocas. Si enim invocas Deum, ut dcl libi lu- non altingunt. Sienim cognovisscnt,nunquamDomi-
crum, lucruru invocas,nonDeum. Gratis ergo Deum num gloriwcirucifixisscnt(I Cor. n). [Aug.] Vel irt
invoca avarc, ut te implcal ipse Deus.Nuiiquid siue circuitu, id cst in appclitu tcmporaltum. Et in eo,
 311 PETRI LOMBARDI 312
vituperio, duin convenireiilsimui, ii est omnes,, A curiduiriAdam, sed secuhdum Filium hominis vi-
Accipereadversumme animammeam consitiatisunt, vunt, et si multi inde dubitant.
[Cassiod,] id est, facere ut eis cc-risehtir-etanimai YERS.25. — « Abscondes eos in abscondito fa-
mea. Ego autem sciens quia potestas talitira nullai « ciei luae, a conturbatione hominiini. >
est, in te, Domine,speravi. Et, dixi, Deus meus es; Abscondes eos, quasi dicat: Ita est eis dukedo
tu, in manibus tuis sorles mem, vel temporavitae, perfecta, quia abscondes eos, ne videantur ab im-
hoc non rautatur. Eripe me, quasi dicat. In tespe- piis in absconditofaciei lum, [Gl. int., Cassiod.] id
ravi,.ut autem eripe me de manu inimicorummeo- est notitiae tuae, scilicet ut te videant per speciem,
rum, et a persequeutibus me, scilicet de manu Ju- qui modo lates: abscondes dico, A conturbatione
dreorumet daemonum.Et illustra faciemtuam super hominum, id est dum mali homines turbabuntur
servumtuum, id est manifestam fac benevolentiami damnati. [Aug., Cassiod.] Vel, a conlurbatione
tuam super rae, ut sicut de moriente desperant, hominum, ut ipsi jam nullara humanam conturba-
ila de resurgenle confidant. Unde subdit, et salvum tionera patiantur. De praesenlietiam potest boc ae-
me fac in misericordia tua, Domine, resuscitando cipi, quia etiam modo tribulati et opprobriis homi-
me; et non confundar,quoniam invocavite. Hoc non num vexati, mente intrantes ad vulium Dei, non
mutatur. lmpii vero Judaei el alii non credenles,. B turbantur. Proteges, quiapraedietain futuro promi-
erubescant el deducanlur in infernum, [Aug.] post serat, ne promissio tamen futura lurbarel, hic de
hanc vitam, et hic interim, tabia dolosa, quaede me-. praesenliagit.
flngunt falsa, muia fianl, manifestatis sacramentis VERS.26. —« Proteges eos in tabernaculo tuo; a
tuis sciiicet, passionis, resurreetionis, redemptio- < contradietionc liriguarum. >
nis humanae.Labia dico, quceloquuntur iniquilatem Proteges, [Aug.] quasi dicat: In futuro abscon-
adversum justum, scilicet me, et hoc, in superbia des, et hic inlerim dum peregrinantttr, dum male-
et in abusione, sicut anle hoc expone. Ista ergo dictaelinguaeobstrepunt, negantes futura, proteges
cerneus et admirans Propheta exclamat: eos ne eis noceatur, in tabernaculo tuo, scilicet
PARSHI. VERS.23. — < Quam uiagna multitudo in tabernaculo fidei earum rerum, quas pro nobis
« dulcedinis tuae, Domine: quam abscondislitimen- Dominus gessit et perlulit, id est, in Ecclesia ca-
« tibus te. > tholica, quaeest tabernaculum fidei. Tabernaculum
Quam magna. [Alcuin.] Tertia pars, ubi dicit enim, habitatio est miliium positorum in expedi-
quae bona Dei sunt, contra praedictamala, quse le- tione; domus habitatio est quiescentium. Ptignet
niant ipsa mala , quasi dicat: lili loquuntur adver- „. ergo in expeditione peregrinus, ut protectus in ta-
sum justum, et superbiurit. Sed, o Domine, quam bernaculo; gloriosus quiescat in domo cceli, non
magna est tnutlitudo dulcedinis tuce, [Cassiod.] id manu facta. Sed a quibusproleges?ecce, a contradi-
est, quam mullis modis copiosa est dulcedo tua, tione linguarum, scilicet omnium schismatum ct
qua corrigis, parcis, proraittis, [Aug.] qua etiam eos haeresum. Diversaeenim haereseset schismata per-
quos emendas multum amas, quam tamen impius sonant, quaecontradicunt veridicae Christianaj do-
non sentit, qui palalum cordis perdidit, de febre ctrinae.Ided tu curre ad tabernaculum Dei, Eccle-
I iiiiquitalis, sed ne seciiri negligentiusagant, abs- siam catbolicam tene, a regula veritatis non disce-
condisti eis :dulcedinem tui amoris, quibus utile dere. [Gassiod., Alcuin.] Benedictus, plenitudiiiem
est timere te. Hoc est quod subdit, quam, scilicet beneficii in laude conclusit, comparans illud suae
dulcedinemtuam abscondisti,[Cassiod.]idest, occul- imbecillitati, et loquitur Propheta, vel populus ftde-
tasti ut plus desideretur, in fuluro vero patebit. Abs- lis, quasi dicat : quid ultra dicam? nil restatnisi
condisti dico, timenlibus te, id est tuis, ad hoc ut ti- laudare deum. Et,
meant le. Vel abscondisti timeittibus te, scilicet VERS.27. .— < RenedictusDominus, quoniammi-
illis servasti, illis non negasti, [Aug.] ut soli ad < riftcavitmisericordiam suam mihi: in civitate mu-
eam parveniant, ut soli eam habearit, non commu- D I « nita.>
-,riem impiis. Hanc autem dulcedinemj Renedictussit Dominus, id est laudalus, [Aug.]
VERS.24. — « Perfecisli eis qui sperant in te, in quoniam post emendationem persecutionum mirifi-
* conspectu filiorumhominum. > cavil tnisericordiamsuam mihi, id est, mirabilem
Perfecisti, [Hier.] id est, periicies, non substra- fecil omnibus misericordiam suam, non tantum in
hens eis qui non tantum timent, sed et sperant in Jerusalem, sed in civilate munita vel circumstan-
U, scilicet qui usque in finem exspeetant. Sperant tire.Alia liltera, id est in toto orbe terrarum. Misso
dico, in conspeclu fitiorum hominum, [Aug.] id enim Spiritu sancto, tolum mundum replevit, qui
f.st qui ita sperarit, ut non erubescant de spe sua dicitur civilas cireumstantiae, quia eircumstabat
et fide, sed coram hominibus confiteantur. Unde Judaeam, in qua populus Dei erat. Quasi dicat:
Dominus in Evangelio• Qtti me confessusfuerit co- In medio gentium, ibi dicebanlur laudes Deo, ibi
ram Iwtninibus, confiieboret ego eum coram Patre sacrificia offerebantur, ibi prophetia non cessabat:
meo (Matth. iv). Yel ita, perfecisti hano dulcedinerii modo vero in omnibus gentibuscircumstautibus est
•iperantibus, ct hoc quidem est, in conspectu filio- populus Dei', in quibus effusa est misericordia,
-vurniioniinum, id est hoc non latct eos, qtti non se- prius in illa Jerusalem. Quasi dicat: In vase un-
313 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. XXX. Si.i
guentum Christi tenebatur; sed nunc tanquam dc A Pereo. Hoc est quod iste ait: Ego dixi in excessu
fracto vase unguenlttm per mundum diffusum est. inentis meae, projectus sum a facie oculorum tuo-
Unde in Canticis: Unguenlum effusum ev£nomen rum. Et hoc estquod in alio psalmo dicitur: Dice-
ttiuin (Cant. i), quia apostoli Spirilu sancto inuncli, bam molus est pes ' meus (Psal. XCIII),Jesus autem
magnalia Dei ubique praedicaverunt,et de Jerusa- porrigens Petro mannm, levavil eum. Hoc est quoi
lem, fugali quasi ligna ardentia igne divino to- hic subditur, ideo exaudisii vocem orationis meae.
tam silvam mundi fervore spiritus incenderunt, et Hoc idera est quod in alio psalmo dicilur: Miseri-
lumine veritalis impleverunt. liem et idem mundus cordia lua adjuvabat me (Psal. xcml. Yel excessum
bene dicitur civilas munila, quia sapientia carnis, mentis hic dicit, qul fit quando mens rapitur ad
et philosophica traditione armatus erat contra superna. Unde recognoscit hujus peregrinalionis
Deum. [Cassiod] Vel mirificavit Deus Paler mi- miseriam. Rapta enim mente sursum, vidit isle al-
sericordiam suam, id est incamationem Yerbi, in litudinem Dei, [Hier., Alcuin.] ex qua sensit, dum
civilate circunistantiae,id esl in Jerusalem [Aug.] est in hac vita, se esse projectum valde longe a
qttaeest in medio gentium, qtiasi leinplum fldei. Contemplalioneluminis Dei. Et quia boc humilitcr
Unde circumjectis genlibus veritas fluxit, quia ubi piangit, et amissum in primo parente bonum sibi
Christus docuit, passus esl, resurrexit, et caetera B reddi precalur, ideo exauditur a Deo. Unde subdit;
sacramenta complevit.Loquilur hic populus fidelis, ideo exaudisti vocem orationis meae,dum clamarein
qui anle loquebatur, comparans Dei beneficiumsure ad 05 te. [Aug.] Hic est conclusio hortatoria. Hic
imbecilliiati, quasi dicat: MirificavitDominusmise- enim hortatur iterum Prophela, quasi' dicat pro bis
ricordiam suam. '
praedictis.
YERS.28. — < Ego autem dixi in excessu men- VERS.30. — « Diligite Dominum, omnes sancti
« tis mere: Projectus sum a facie oculorum tuo- « ejus, quoniam verilalem requiret Dominus ; et re-
« rum. > « tribuet abundariler facientibus superbiam. >
Ego autem. Populus fidelis superius loquens dixi Ditigite Dominum.[Aug.]Yel hic loquitur populus
in excessuvel exstasi tnentis mem, et in pavore meo fidelis, qui praedicta expertus jam vos hortatuf,
cum in me saevirenlhorribiliter gentes; qui pavor quasi dicat, tribulatus sum, clamavi, limui, notv
dicitur excessus, [Alcuin.] quia a ratione excedilti- sum confusus; [Cassiod.]ita et vosexaudiemini si di •
uieiido,projeclHssnmsecundumpoenametsecundum lexeritis Deum. Et ideo, diligileDominum,auctorem
ctilpani, a facie oculorumii(orum.[Aug.]Si enim me tanti beneficii, [Aug.] o vos omnes sancli ejus quo-
respiceres, non ista paii-sineres; si in facie tua p rum est diligere Deum, qui non amant mundum,
essem,,non ila timerem. Sed dicitur in alio psalmo: neque quaein mttndo sunt (Joan. iv). [Alcuin.] Ami-
Si dicebaxn, motusest pes meus, misericordia iua, cus enim bujus mundi, constiluitur iniuiicus Dei.
Domv.w.,adjuvabal tne (Psal. xcm). Unde ei hic [Aug.] Disce ergo non diligere mundum, ut diseas
siibdil, diligere Deum. Averie, ul convertaris: funde, ut
VEKS.29. — « Ideo exaudisli vocem orationis implearis. Ideo dihgite, quoniam Dominus reqniret
< mere: dum clamarem ad te. > veritatem. [Gl. int.] Yeritas est, ut creatura serviat
Ideo exaudisii,elc.,quasidicat: Quia confessussum Creatori. Hanc in futuro requiret Dominus, etiam a
meum lapsum, qui.i nou superbus exstiti, sed cor sanctis, quando vix justus salvabitur. [Aug.] El si
liieum accusavi, quia in tribtilalione tilubans ad te vix juslus salvabilur, impius et peccator ubi pare-
clamavi, [Gl. int.] ideo non me timentem et pusil- bunt? (I Petr. iv.) Et tunc retribuet abundanter fa-
laniraem abjecisti, sed exaudisii vocemoralionis cienlibussuperbiam,[Cassiod.] sreviendocontra eos
mem, [Aug.] modum ponens emendationi, osten- qui euro contemnunt, faciendo contra jussa Dei,
dens me ad te pertinere. Et hoc fecisti indilate, [Aug.] id esl, tribuet his qui abundanter faciunt
scilicet dum clamarem, id est nimis intenderem ad superbiam, qui nec convicti convertuntur, quia
te, clamor enim fit ad Deum, non voce, sed cotde, D multum superbiunt. [Cassiod.]Omnibusetiam abun-
quia multi silentes labiis clamaverunt, multi ore danter faciunt superbiam, qui non cito poenitentde
strepentes, corde averso nihil impetrare potuerunt. quolibet criminali peccato.' Superbia enim ponilur.
Ciama ergo intus, ubi Deus audit. Attende ergo hoc pro omni vitio, quia radix est omnium vitiorum.
totum in Petro, in quo nostri limoris typus prae- Hic etiam in praesentialiquibus aliquando retribuet
cessit, qui videns Dominum ambulantem super Dominus, ut superbos humiliet, [Aug.] quod ideo
aquas, pulavit esse phanlasiua, cui Dominus ait: fit, quia si nulli hoc faceret, non videretur vigilare-
Eqo sum, noli timere. ConfiditPetrus et dixit: Do- divina providentia; si omnibus hoc faceret, non
inine, si lu es, jube me vcnire ad te super aquas servarelur divina patientia. Ut ergo paliens et ju-
(ilatlh. xiv), quasi dicat: Hinc probo si lu es, si in stus appareat aliquibus, et non omnibus, hic retri-
verbo tuo potero quod potes. Etait, veni, et ad buit-
verbttmjubentis facta est potestas audientis. Deseen- YERS.51. — < Yiriliter agite et confortetur cor
dit enim et coepit ut intrepidus tanquam in illo spe- < vestrum , omnes qui speratis in Domino. >
rans. Yidens autem ventum validum venientem, Viriliter agile , et confortetur, etc, [Gl. int.]
limuit; ef cum ccopisset mergi clamavit dicens: quasi dicat; Retribuet in futuro. Intcrim crgo
315 ' . PETRI LOMBARDI '•'.. 516
tOassiod.] Viriliter agile , ne sit bliosa dilectio , A mOdomansvmem,inodo pavoremn theniate "ii; GOR,
id esl commoratusest, timuil.Maleigilur et gratis no-
[Aug.] sed indesinenler bona operenlur, ul bonuni valores recedunt a Latina cdilione, si ex coritem-
sine defectu operanles suo lrmpore sine defectu
ptu fecerinl.—
metalis, [Cassiod.]ctsi gravia occurrant, quaesupra VERS.18. In manibustuis sortes mew.. Hebr.
dixi conforlelur cor veslruni, omnes qui speralis in TlTO ITTOTAI, id es.t lempora mea. Eodem recidit
virlus el iiitentio sensus; sorsenim nostra, id esteleclio esiin pote-
Domino. In hoc versu exprimitur slate Dei abscondila, lempus autem ex sui ratione,
psalmi lotius, ne carnis fragililas limeal tot niala innuit quid Deus disponat, aul ordinet. Undetrans-
saeciili. latio. ad Campensem,in tnanu tua facta tnea sunt.
VERS.21. — Erubescant impii, el deducantur i;i
COLLATio IN PSALMUM XXX: « IN ,TE, DOMINE, infernum. Hebr. V|KE?S "ICT IIDEMU LISSEOL, iaceant
« SPERAVI, NONCONFUNDAR IN .5GTERNUM. > in fovea, id est inferno. Sanctes lanien verlit, exci-
YERS.i. — Deducesmc et enulries me. IdemHie- denlur in inferno. Qiianlum ad rem ipsam perlinet,
non si-
ron. et Carapensis, sed Sancles, Pratensis, Mun- perpusillum esl. tamen Esto fortasse qtiod DTTDOM.
silere ad infernum, est nul-
slcrus, et interpretes pro Cajetano, duceset deduces gnificet deduxit,
me, veftunt, quia tamen similem partictilam psalni. lam habere causam defensionis, quin peccator ad
xxi versiculo, super aquas refectioniseducavit me, illa infcrnuiu miilalur ac' deducatur. Et ita taciturmtas
Hieron. IransluHl, enulrivk tne; et quadrantins re- justa est damnatio, cui non habeas quod re-
ad enulrit nos ut for- B spondeas,juxtaMatth.xxn: At ille obmutuit.Ettrans-
spondet gratiam Christi, quae
tes simus, lit commentatus estin hunc locum. Prae- lator ad Gmnpeiisemhabel, in (oveamconsopianlur;
stabal non mutare LXXversionem, et si sensus pos-. et Munslerus, compescantur.
sil conciliari. Pellicanus verbum Hebraicum, quod Hebr. Quw loquunlur adversus jtistum iniquitalem.
hic habetnr per he id esl per aspirationem te- alias pnjJ ATHAQ. alias signat reHigravemcl duram,
liuem, legit per fortem aspiralionem, quia traduxit, veterem,eoque in versione Hier.juxla alterum
exemplar habet vetera,juxta alterum dura. Et posle-
tjuasi hwreditatem possidebisme. ijSron TENACHA-riorem modum sequuntur Praleiisis, Sanctes, Mim-
LENI , pro libmn TENAHALENI. El videtur magis ac- sterus, et interpreles pro Cajelano. Pellicanus di-
cedeve ad rationem educalionis. cit veiustum. Quomodo aulem vetustas et gravilas
VERS.6. •— In mtnus luas, Domine, commendo proprie dicanturde peccalo, Scriplura nusquain non
spirilum tneumtHebr. habent TpSN APHQUID, et LXX oslendit, et quid per ea inlelligi deberet, LXXcon-
id esl commendabo,per futurum tem- cinne in suo inlerpretamento aperuerunt:
itapa.Ort<Top.cf.i,
pus. Apparet Christum Dominum, dum in cruce VERS.25. — A conturbaiionehoininuin,il"X'K"Y2
penderei, tempus-mutasse. Licet Graecicodices, in MERUCESC IS»Hieron. a durilia viri, Sancics, Pralen-
EvangelioLucaexxm, habeant futurum, quos credi- sis, interpretes pro Cajelano. Pellicanus, ab elalio-
derim mendosos, eo quod veleres adducunt evan- tiibus, seu supcrbiis viri, id est hominum, inquit
gelistam per praesens.HierOnymus3 adversus Pela- Sanctes in suo Thesauro, qui eliam expositionem
gianos, et in commentariohujus loci; Aug. contra rabbinorumrefert. RabbiSaloirion, a conjunclionibus
sermonem Arianorum, cap. 9 et 10 , et in enarra- C seu socieiatibusinipiorum. Thargum, ab exercilibus
lione psalmi ; Ambr. in locum Lucaeindicatum. ac pptentium; Rabbi Himmaniel, a duriliis eV[ortitudi-
rursus in eumdem Theophylacltis, nisi fallat codex. nibus viri. Munsterus propinquius ad LXX, ab irri-
Simile fecit Apostolus,Ephes. iv, qui fespiciens rei lationibuscujuscunque.Coiilurbalioauleni hoininuiu
factaeadirapletionem,quoddixeratpsal.: Accepitdona ista omnia eoinpleetilur.
in hominibus,posuit EVW.E Sofiara,deditdona.Trans- YERS.28. — Ego dixi in excessu meniis mcw.
latio tamen ad Campenseni hahet per praesens. in stttporemeo. Plures vertuni. in prwcipiia-
Nec esl insolilum apud Hehr. futurum fungi vice Hier., tione tnea, seu dum fesiinarem; Pellicanus utrum-
praesentis. Unde Munsterus verlil, commendospiri- que ponit, et prmcipilationem, et pavorem.In hoc ni-
tuth meum. hil aliud
YERS.15. — Qui videbant tne, foras fugerunt a Suniam etdicimus, quara quod flier. respondet ad
me. Faber et Caecusvolunl emendari lectionemLati- menlismew, Fretellam: « Ego autem dixi in e.reessu
pro in Lalinis codicibuslegebalur,
nara, ut particula foras, non jungatur ad fugerunt, in pavoremeo. Etquo nos juxta Graecumtranstulimus
sed ad.verbum videbant, ct dicalur Latinius, foris lv
videbant, quia Hier. dixit, videbanttne in plateis. Aliler Tjj EzcrT«(r£t(iou, id est iu excessu meniis mew.
Hier.lamenin commenlariis, etAugusl. referuntad enim Latinus sermo Ezorac-tvexpriniere non
verbura fugerunt, ut liquet. ex inlerprelatione. Et polesi, noveram, nisi mentis excessum.Aliler in Hebraicome
legisse in slupore et admiraiione tnea. >
Campensisdicit, foras fugerunt reliclo me solo. Nec Haecille. Sed Iranslatio ad Campenseni,in despera-
pbest quod ad dictionem yim BAHUTZ, ponitur"no- iione meg; ipse Campensis,in anxietatesuinma.
tula disiinctionis, qttia in psalterio, teste Campensi, n YERS.50. — Quotiiamverilatcin Dominus requi-
non habet vira distinguendi. ret. Hebr.nvis D';T2NEJIUNIM XOTZER, fidelesseu ve-
YERS. 16. — Audivi viluperalionem mutlorum ritates custcdit. Sed quorum paeto ctistodil verila-
commorantium in circuitu. Sanctes, Pratensis, tes Dominus,uisi cxaniniandovitam veraeemdislri-
. Munste.rus,interpretes pro Cajelano, vituperalionem cte in exlrcmo judicio?Uiide verilates eusioditqui
seu infamiammuliorum,pavor aut pavoremcircum- semperquomodoservenlurrequiril, ul nihi! non ex-
quaque, ut pro illo quod est commorantium. po- aminatum relinquat, vcl minutulani cogHaliohem:
nant nanoiem. Ilier.,juxta Hebr. sic reddit, tongre- quaesi quid sinisiri habuerit, adanuissini,el ad ve-
gationemin circuitu; et Pellicanus, quwperambulat ritatis regulam expendelur : a judice vero, quem la-
in circuitu. VocabulumHebr. -nja MAGOR siguat lere nihil polest.
'
PSALMUS. XXXI.
PSALMl TITULUS : « INTELLECTUS DAVID. > et misericordia Dci, qua Chrisliani sumus. Unde
Reali quorum remisscesunl iniquilules. Titulus, Apost. in Epislola ad Romanos, e.x boc psahno ar-
iniellectus David. [Aug.] Psalmus iste agil de gralia guincnlunigralire sumil, comraillosqui de operibus
 517 COMMENTABJUM IN PSALMOS.— PSAL. XXXI. 518
legis gloriantur, et merita siia jactant, dicens, hea- A
A tur origirialepeecatum : non ul non sit, sed ut pec-
titudinera esse illius hominis, cuiDeus acceploferl catuin ullra non sit. Ideoque congruc dicit licati
justitiam (Rom. m), sicut ait Prophela : Reali quo- quorum remissmsunl iniquitates, id est, miligalaeper
rum, etc. [Alcuin.] Et agit iste Psalmus maxime gratiam, ut non regnent in mortali corpore (Rotn.
contra vitia hominum, qui vel peccata sua nescium, vi). Cujus rei causa est, quod in baptismo lecia
vel agnita defendunt et merita jactant; [Aug.] siuit peccala. Unde stibdit, etquorumpeccata, scilicet
econtra docens ut peccalores nos agnoscamus, et originalia, ct si qua sunt aclualia, tectasunl, [Aug.]id
peccata accusemus, et bona graliaeDei atlribuamus est, cooperla et abolila. Sienim Dettstcxit peccala,
(67). Contra vilia ergo hominum hic psalmus oppo- noluitadvertere. Si noluil advertere, noluit animad-
nitur, ne quis pulet Deo abscondilum, quod in con- vertere, id est punire ; noluit agnoscere, sed igno-
scientia habetoccultum.Etest sensus lituli: [Gl.int.] scere. Non ergo dicit tecla peccata, ^tanquam ibi
Ilic est intetleclusDavid,id est, pcenilentis,in cujus sint et vivant, sed ila deleta ut Deus non videat, id
persona hic loquitur David, [Cassiod.] id est hic esl puniat aeternaliler. Yidereenim Dei est peccata
docelur quid intelligere debeas, si vere poenilenses, punire. Undealibi: Averle faciem luam a peccalis
vel poeniierevis. [Aug.] Primo, intelligas te pecca- tneis (Psal.h). Etdicilurhocasimili.fGl.ini.] Iia
'
lorem esse, post si coeperis bonum facere, ne viri- "* enim teguntur peccata in baplismo, sicut jEgypiii
bus tuis iribuas, verbo te justificans, sed gratiae insequentes Israel, lecti sunl in mari Rubro (Exod.
Dei, ut non sit dolus in corde. Et est iste psalmus xiv). Ne hoc sutficit quod in baptismo tegantur pec.
secundus pcenilentialium,diversus a primo. In pri- cala, nisi inde caveatur ab eo quod Deus impulat,
mo euim poenitenslimore judicii plorat. In islo pec- id est a criminali. Unde subdit:
cala quaetacuerat, graviler afllictus cogitur confi- YERS.2. — « Beatusvir cui non impulavil Domi-
teri. « nus peccalum : nec est in spirilu ejus dolus. > .
Inteniio.Monetad poenitentiam.[Cassiod.,Alcuin.] Reatus vir cui non impulavil Dominus peccalum,
Modus. Quatuor sunt partes-: primo, dicif inilium qui sibi cavet a criminali peccato, quod iinpulalur
boni esse per indtilgenliam Dei, se ve-rosequentem ad poenamaelernam. [Cassiod.] Yel et si remissis
illud vitium homiuumfuisse miserum, sed per nii- iniquitalibus et teclis peccatis sit aliquod levius
scricordiam Deiconversum fuisse ad verum inlel- peccalum, ut Job etNalhanaeli, quos laudat Domi-
leclum, ad qitein opportunius experlus casum alios nus, non imputavitDominuspeccalum(69). Yel ini-
deceplos revocat, in quo ct stantes confirmat. Se- quilatem dicitpeccata quaeante fidemvel baptismum
cundo agil de confessiouerunde est venia, ibi, de- rQ sunt; peccala, qusepostfidem vel baplismum sunt.
lictummeumcognilum.[Cassiod.]Tertio poeniteiiliain Et est, beati quorumremissaisunl iniqullates, etquo-
commendat,ibi, prahacorabit. Quarto, ponitur lae- rum tecta sunt peccata, id est quibus Deus peccata
lus finis, ubi dicitur Deus dare intelleclum, ibi, anle fidemremittit. Non enim per se beali sunt, in
intelleclutnlibi dabo. Gratiam ilaque commendans quibus legit peccala post fidem, ne in judicio reve-
Propheta initium boni per indulgenliam Dei esse leiilur. Et sic non imputabitur eis peccatum aliquod
oslendit, dicens: ad pcenam. [Alcuin.] Unde subdit : Reatus vir cui
VERS.1. — « Reali quorum remissse sunt iniqui- non imputavitDominuspeccalum,aliisenim qui gra-
«lales, et quorum tecla sunt peccata. > via habent Deus impulat, aliis per inisericordiam
Reati quorumremksmsunl iniquilates. [Aug.] Non non imputat| et si habent aliqua, his scilicet
dicit in quibus non invenit peccaium, nam in pmni- qui non juslos se praedicant cura sint. mali, sed
bus invenit, sed quibus remiltuntur. Nihil boni se agnoscentes satisfaciunt, Unde aii, nec est in
fecisti et datur remissio peccalorum. Tibi debebat spiritu ejus dolus, [Aug., Cassiod.]hic oslendit cui
vindiclam ex culpa tua, dal iiidulgeniiairiex gralia non imputet, illi, scilicet, in quo non est dolus.
sua. Malisenim operibus tuis debelur damnatio, si- Quia se accusat cum sit peccalor, corde lenel quod
culbouis operibus debetur regnum ccelorum. Si red- D ^ ore faietur. Dolus est, ut cum sii peccalor, juslum
datttr ergo tibi quod debetur, puniendtts es, non tibi qui se praedicet.Qui vero se accusat, dolocarel :
redditDeus debitampoenam,sed donat et indebilam talis erat Nathaiiael, de quo Dominusdixil: Ecre
gratiam. Nemo ergo jaclet opera sua anle fidem, vcrusIsraelila, in quo dolus nonest (Joan. i); elpu-
nenio sit piger in operibus bonis accepta flde. Dat blicanus ille humilis, qui dicebat: Propitius esto,
enim Deus indtilgentiam impiis, et eos juslificat ex Deus, tnihi peccatori (Lttc.xvin).
fide.Incipitur (J0ergojustiDcalio fideiperindulgen- YERS.O. — « Quoniam tacui, inveteraverunt ossa
liam. [Alcuin.]Iniquitatesauteni dicit, fomitempec- « mea : dura clamarem tola die. >
cati, scilicet coricupiscibilitatem,quae ante bapti- Quoniamlacui. [Hier.]Quasidicat: Hocmodoprofi.
smum non tantum poena, sed et culpa est, non uli- teor, sed olimquoniamlacui, iiiveieraveruttlossa mea;
que actualis sed et originalis; post baptismum vero vei ita jungc: Hic est beaius in cujus spiriiu non esl
poenaestet non culpa (68). In baptismo enirn dele- dolus, [Aug.] quia ego non confitensDco olira, veni
(67) Ex Cassiod.in 5 vers. lntjus psal. (09)Ex Hier. in c. Osc. vin.' ,
(68) Ex Aug., lib. i, Dc mipt. ct cone. cap. 2'j.
 ' ' '
SI9 PETRILOMBARDI . , -320
in peccatuiri. Et hoc est quod ail, quoriiam tacui, A 1 serisum,et consueludiiiera,etopusducitur. [Alcuin.]
quod non esset tacenduin, scilicet confessionemi De his spinis diclum est primo homini peccanti:
peccati. Inveteraveruntossa rnea, idest interior for- Terra tuagerminabit tibi spinas et tribulos (Gen.in).
litudo defecit, si contra fecisset, innovaretur virtus; Et alibi: Spinw et tribuli nascunlur in manibusle-
robusla in Domino.Si enim clamassem peccala, in- mulenti(Prov. xvi). Yel spina, jd est ratio; con-
veniretur in se infirraus; sed fieret in Domino fir- fringilur, id est fracta ad terrena curvatur, quae
mus. Nunc autem perverse tacuit peccata , et cla- sursura erigi debet, sicut spina dorsi hominem
mavit merita. Unde subdit : Dumclamaremtota die. erigit.
Dixi enim quod non esse dicendumde justilia mea, PARSII. bttyaXpu. YERS.5. --?-«DeUctummeum
ergo non est contrarium quod ait, tacui dum cla- « cognitum libi feci; et injustiliam meamnon abs-
marem. Tacuit enira quaedam, non tacuit quredam; « condi. >
lacuit unde proflceret, non tacuit unde deficeret; Delictummetim, ete. [Cassiod.,Alcuin.] Secunda
tacuit confessionem, clamavit de meritis praesum- pars, ubi commendatiir confessio peccati, unde ve-
plionem. Sana membramedico ostendebat,vulnerala nia est, sicut supra dix.it, quod de tectione invele-
tcgebat. Ideo non ftiit curatus, non fuit sanatus, sed ratio proeessit (71). Quasi dicat: Conversus suin in
invetefatus, idest remansit in vetustate, quia con- B I aerumna, puncta est conscientia mea, et sic ego feci
fitendo non amavii novitalem. Qui enim non vult per me cognitum tibi confitendo, scilicet delictum
confiteri pe6cata, laborat sirie causa in defensione meum, scilicet quod commisi facienda, scilicel quod
peccatorum, in quo cum jactet merita, amplius de- tacui peccata; et injustilidtn meam, scilicet quod
ficit ejus fortitudo. Exaggerat enim culpam, dura non facierida feci, id esl quod clamavi nierila, non
defendit : propellit gratiam , dum merita jactat. abscondi, [Aug., Gl. int.] id est, non operui, sed
Ergo etiam si non sil sibi quis conscius, non tamen aperui, ut operires lu; detexi, ut tegeres tu. >Nam
justum se praedicet, qttia delicla . quis inielligit quando homo detegit, Deus tegit: cum homo te-
(Psal. xvm) ? aut, quis glorialur castum se habere git, Deus demidat; si horao agnoscit, Deus igno-
cor? (Prov. xx.) Qui dicil sepeccatum non habere, scit.
mendax est (Joan. i). Unde Apostolus : Nihil mihi VERS.6.—«Dixi : Conflteboradversttmme injtis-
consciussum, sed non in hocjuslus sum (I Cor. iv). « tiliam meam Domino; et tu remisisti impietatem
Et Salomon: Estjustus qui perit in suajustilia (Ec- « peccali mei. >
cli. vn). Ille, scilicel, qui praesumit de justitia, ut Dixi: Confitebor,[Gl.int.] quasi dicat, feci cogni-
pharisaeus, qui dicebat : Non sum sicut cmteri ho- tum, et vere. Dixi enim prius, [Alcuin.] id est, de-
mines, etc. (Luc.vm). Yel ita, tacui, voce peccatum, ^* * Hberavi apud me, hoc, scilicet, quod ego confitebor
dturi clamarem tota die, afleclu me fore peccatorem, vel pronuntiabo, injuslitiam meam Domino, agens
quia poenapeccati vel inlerior excaecatiorae pecca- adversumme injuslitiam, [Gl. int.] idest agenscon-
torem oslendebat. tra priora. Prius enim tacueram, modo pronuntiabo.
YERS.i. — « Quoniam die ac nocle gravata est Yel ila, confitebor injuslitiam meam Domino,[Aug.]
« super me manus tua; conversus sum in aerumna dicens eam esse adversum me, id est mihi eam
« mea, dum configilur spina. > dando, non Deovel naturae, quod iterum est dare
Quoniamdie. Quasi dicat: Peccata tacens et me- Deo; modo ergo confltebor adversum me, [Gl. int.]
rita jactans inveteravi,sed, o Domine,quoniam ma- qui prius contra Deum. [Aug.] Multi enim eonfiten-
nus lua gravata est super me ad humiliandum me tur imquilatera suam, sed adversus Deum. Quando
superbum, [Aug.] quia vindicta tua me letigit, et enim inveniuntur in peccatis, dicunt : Non hoc
hoc die ac nocle, id est assidue, conversussum in feci, aut non est hoc peccatum, sed Deus voluit.
wrumna mea, id est cognovi me miserum, dutn AHi dicunt : Fatum mihi fecit, stellae mihi fece-
confringitur, vel configitur spina, id est, dum com- runt. Et ila per circuitum volunt pervenire ad Deum
puncta est conscientia. Tunc enim sensi dolorem,et «j accusandum, non de compendio ad Deura placan-
inveni meam infirmilatem. [Cassiod.] Yel cognovi dum. Stellasenim ipse fecit et ordinavit. Et ita per
me miserum; dum confringilur spina [(70) scilicet eas volunt oslendere quod Deusfecit ut peccarent.
quae totum corpus erigit, scilicet superbia, quaefra- Dicant ergo illi potius : Domine, miserere mei, et
cla non ejicit ad inleritum, sed erigit ad salutem. sana animam tneam, quia peccavitibi (Psal. XL).Ita
Yel ita lege Htteram, quasi dicat: Clamavi et tacui, clamet aegerad medicum, et dicat: Cum libero ar-
quod non debui, et ideo, manus tua gravala est bitrio creavit me Deus : ideoque si peccavi, ego
super me die ac nocte, non mutatur sensus horum peccavi non fatum, non fortuna, non di&bolusme
verborum, quasi dicat: Me assidue percussisti, et coegit : sed ego persuadenti consensi. El tu remi-
non immerito, quoniam conversus sum in aerumna sisti, [Gl. int.] quasi dicat, ita dixi, et ita proposui.
mea, [Aug.] id est factiis sum raiser. Et vere est Et tu remisisti etiam impietatempeccati mei, quas
ierumna mea el miseria, dum, id est quia, spina, est quod tacere decrevi culpam, et male clamavi
id est peccalum configitur, id est usque ad con- merita. Magnapietas Dei hic oslenditur, [Casslod.]
(70) In Psall. Rom. legitur confringitut
H\\ Ex Greg. in expositione vn psal. pcenilent.et ex Cassiod.
 521 COMMENTARIUM IN PSALMOS.- PSAL. XXXI. 322
ut scilicet ad solam promissionem dimiserit pecca- A illo emanat, qui cura esset altus, pro nobis factus
- tum. Votum enim pro operalionejudicatur. [Aug.] esthumilis, id est a Chrislo. Yei, non approxima-
Magnum est ergo quod ait, dixi : Confitebor vel bunt ad eum, il est ad sanctum, illi tales secundum
pronuntiabo, alia liltera. Nondum pronuntiat, pro- imitalionem. Sed in hoc diluvio quod undique per-
mittit se pronuntiaturum. Et Deusjam dimittit, quia Slrepit.
hoc ipsum dicere, scilicet pronuntiabo vel confite- YERS.9. — « Tu es refugium meum a tribula-
bor, quodammodopronuntiare est, non ore, sed « tione quaecircumdedit me : exsultatio mea, erue
corde; nondumest vox in ore, ut homo.audiat con- - « me a cirCumdanlibusme. >
fessionem,et Deus sradit. Tu es refugium,etc. [Greg.] Ego enim ens in hoe
PARSIII. Aia^akfta.VERS.7. — « Pro hac orabit ©7 diluvio, ambulans in hoc saeculo, non audio
« ad te omnis sanclus in lempore opportuno. > lales, sed ad terefugio. [Hier.] Yel ita , pro hac,
Pro hac orabit. [Cassiod.] Tertia pars, ubi pleni- scilicet impietate tollenda, orabit ad te omnis san-
tudinem commendans omnibus sanclis dicit eam clus, quia nullus est sine peccato. Etiamorabit dico,
esse communem, quam variaesectaerespuunt : con- in lempore opporluno, in hac vila ubi licet. Ye-
tra quas ad Deumrefugit, [Alcuin.] quasi dicat, re- rumtamen, quasi dicat, dico, sanctus orat, in quo
"'
misisliimpieialempeccatLmei. [Aug.] Et, pro hac, nolalur habefe peccata, sed tamen in diluvio aqua-
remissione facla, orabit ad te omnis sanclus. Inde ruin multarum, id est dumpoenaeet angustiaeinunda-
enini est sancius, et inde oralur, quia dimisisti, quia bunt injudicio, [Alcuin.]ipsaepoenaenonapproxima-
aliter non esset sanctus, nec adoraret, quia omnes bunt ad eum, sanclum, sicut nec aquaead Noein dilu-
sunt peccatores, et egent gloria Dei. Kt qiiando ora- vioappropinquaverunt (Gen. vn), tues, quasidicat,
bit? In temporeopporluno.Tempus oppqrtunum cst /Sahctus orabit, dicens ita, o Domine,tu es refugium
lempus gratiae,quod novum libi manifestalum est meum non mea vis, vel alius Deus: sed, tu solus, es
et gratia Christirevelata est (Rom.JII). De quo Apo- refugium meum, [Aug.] a tribulationehujussaeculi,
stolus : Quando venit pleniludo temporis, misit vel peccatorum, qumcircumdeditme, et tu es exsul-
DeusFilium suum, factum ex muliere, factum sub tatio mea. Gaudeo enim spe futuri boni quod pro-
lege,uteosquisub lege essent redimeret (Galat. iv). millis, etquodparcis.Et ideo, o tu Domine, erue me
Unde redimerel? a diabolo, aperdilione, apeccatis, a circumdantibusme, quia quamvisgaudeam in spe,
ab onere legis, quaeeos premebat, et reos convi»- tamen adhuc sum in malis.
cebat; non juvabat spinam peccati, ostendens, non PARSIV.kiA$a\p.a.VERS.10. — «Intellectiim tibi
consumens. [Alcuin.] Et ila quasi coegit eos cla- -, , « dabo, et instruam te in via hac qua gradieris : iir-
mare ad graliam et ad medicum, gratia autera « mabo super te oculos meos. >
sanat. Inteltectum tibi, etc. [Alcuin.] Quarta pars, ubi
VERS.8. — « Yerumlamen in diluvio aquarum •ostenditur laetusfinis. Et dicitur quod Deus dat in-
< multarum, ad eum non approximabunt. > tellectum. Unde iste alios hortalur ad idem quasi
Veramtame».[Aleuin.] Quasi dicat : Licet san- dical: Tu, erue me, qui promisisti mihi hoc, intel-
ctus oret, licet tempus opporlunum sit, [Aug.] v.e- lectum tibi dabo. [Cassiod.]Vel respondet Christus
rumtamen illi qui sunl in diluvioaquarum multarum, pocnitenti qui petierat erui; cui respondetur a Do-
id est defluenlesin carnalibus concupiscentiis. Yel mino: Intelleclum tibi dabo, [Aug.] ut scilicet te
qui sunt in diluvio aquarum multarum, [Aicuin.] cognoscat et scias. Quod omnia sunt ex gratia, et
id est qui sunt in erroribus diversarum sectarum, gaudcas in spe. Ecce quare dicitur psalmus inlelli-
c-tin mulliplicitatevanarum doctrinarum, ut philo- gentiae, sicut titulus monstrat, quia scilicet hic di-
sophi qui libero arbitrio, et Judaei, qui carnalibus citur dari intellectus poenitenti, [Alcuin.] ne pu-
observanliis salutem ascribtint, [Aug.] et alii qui tetur supplicans negligi, teste Deo, et instruam te
fato vel forlunaepeccata, vel aliis hujusmodi impu- ne aberres quasi dicat inermem gladio. [Aug., Cas-
tant, cum una sit doctrina Dei, quaeest de humilia- ID siod.] Et hoCin via hac scilicet Dei ^raa gradicris
tione cordis et confessione peccati. Ii, inquam, rion errore, non ul haereasibi firmabosuper te ocu-
onuiesnon approximabuntad eum, id est, ad Deum, tos ne quis tibi noceat, id est non auferam a le
mulat enim hic personara, jut saepe facit, ut K)i: postea oculos meos, [Aug.] quia tu semper Ievas
Dominiest salus, et superpopulumtuum benedictio oculos tuos ad me, [Cassiod.]jam justificatus. Ecce
tua (Psal. m). Nonenim appropriant ad Deum qui quanta est gloria poenitenlis.
sunt in diltiviovariarum doctrinarum , ut qui di- VERS.11. — «Nolite fieri sicut equus et mulus
cuni, fatumme peccare fecit, vel fortuna, quaeom- « quibus non esl intelleclus. >
niaregit, vel gens tenebrarum, quae Deo rebellat. Notitefieri, etc. [Aug.]Acceptointellectuconver-
Diversaesunt hse aqtiae et amarae; sed illa est vera til se iste pcenitens ad superbos peccata defenden-
et dulcis aqtta, quaede intimo fonte purae verilatis tes, et ostendit nobis quid sit intellectus. [Alcuin.]
emanat: hsec est aqua confessionispeccatorum, et Quasi dicat: Ita Dominus mihi fecit: ergo o vos
humiliationis cordis, vitaehominis salularis abji- quos invito, nolite fieri sicut equns, non dicit sicttt
cientis se, et nihil de se prrjesumentis, et nil suae bos qui est humilis, sed equus, qui erecta cervicein-
-
potciilire superbiaeque tribueniis. H;ec. aqua ab cedil, per quem significantursuperbi: sicul. per mu
'"$£:: ::/: :^:'y":: ;.: p^f RI LOMRARDI ,--,":v .: '524-.
lum stolidi et pigri. Et est j nolite fieri sfcut equus A gam viain quaediicit ad mortem. Vel de futriro po-
ct niulus, id-esl superbi et stdlidi, quia talibus non test hoc accipi sic : Hic constringes, et iri futuro.
cst intellectus. [Hier.] Yel per equum et mulum, [Hier. et Alcuin.] Multa, erunt, flagellapeccatoris.
duo populi inlelliguntur. Per cquum inlelligitur Yel de praesenti simul et de futuro potest accipi,
gentilis indoraitus; per raulum Judaeus piger ad sic: Nolitefieri sicut equus et mulus, quia, multa
credendum. Et est, nolite fieri sicut equus et mu- sunt flagella peccatoris, hic et in fuluro ; sperante
lus, id est nolite fieri sicut gentiles, vel sicut Judaei, autem in Domino, [Gl. int.] qui omnia gratis dat
^wifcasnonest intelleclus.Quid enim tales patiuntur? circumdabitundique, [Cassiod.] ne sit Iocus hosti
Ecce, in camo, etc. Yel ita, nolite fieri sicut equus. misericordia, [Aug.] quse est ,'in consolalionibus.
Equus sine discretione sessorem, mulus quaelibet Lex vero in flageUis, EvangeTum in consolatione.
onera accipit. [Cassiod.] Et ita neulri est intellc- Et quia misericordia circumdat, ergo vos olim impii
clus, vel illi sessoriim , vel buic onerum. et superbi.
Prohibet ergo homines a diabolo insideri et vitiis> YERS.14. — « Laetamiriiin Domino et exsultatc,
enerari, alioquin equus freno, mulus camo arcea- « justi, et rioriamini, omnes recti corde. >
tur. JEt est, nolile fieri sicut equus et mulus, id estt Lcetaminiin Domino,[Gl. int.] qui prius in vobis
nolite diabolum sessorem recipere, vel onus vitio- B laetabamini, et exsultate in Domino, quia jam justi
rum subire, quia talibus non est intellectus, sicutt eslis, non meritis vestris, sed gratia qui prius era •
non est ' tis
intellectus:
equoet mulo. Unde subdit, quibus peccalores. Distingue. Laelari est tacita suavita-
[Aug.] quod si noluit acquiescere, o Deus, fac eis> te gaudere; exsullare, esl concitati animi fervore
quod mihi fecisti, dicit poenitens, scilicet, gaudere, el gloriamini quod estis ei subdili, et hoc
YERS.12. — « In camo et freno maxillas eoruml facite eliam in tribulationibus, [Aug.] omnes vos,
« constringe, qui non approximant ad te. > qui estis recticorde, id est non resistentes Deo.
In camoet freno, id est in majori et minori tribu- Pravi corde sunt qui dicunt Deum vel non esse, vel
latione constringe, vel confringe, [Alcuin.] vel con- non justum esse, vel non regere haec, cum videant
fringes, id est reconde et coarcta tnaxitlas eorum,, malos florere et bonos pati. Recli corde sunt qui
id est jactantiam de yiribus suis et merilis. [Aug.]] dirigunt cor secundum voluntatem Dei, quam suro
Si enim non hab.esChristum sessorem, os quo ja-- praeponunt, ut et Ghrislus docuit, dicens, Non
ctas merita, ettaces peccata, confringetur. Si ergot sicut ego volo, sed, etc (Matth. xxvi), transfigu-
non vis confringi os tuum, noli esse sicut equus ell rans in se suos, ut et ibi: Saule, Saule, quid tne
mulus, sed sicut bos qui cognovit possessorem 1 £Q persequeris? (Act., ix.)
suum (Isa. i). Yel, in camo et freno maxillas s
. COLLATIO IN PSALMUM XXXI:« BEATI QC0RUJI.>
eorum, quibus mandunt, Confringe , [Cassiod.] id
cst parcius da victualia, ut saltem necessilate coa- YERS.2. — Nec est in spiritu ejus dolus. Latina
cti redeaut sicut animalia donecviam teneant, frenaa editio, et si fere sequatur Graeca exemplaria qure
et Maxillas non habemus, non tamen constanter, quia hic legimns,
paliuntur flagella. eorum, dico, qui cu5s Eo-Ttv h TM(TTOfiaTefeOTou SoXof, id est nec est
-
cpproxitnabuntad te huihiliando se, quia sunt qui- in ore ejus doliis, quod Hier. ad Suniam et Fretel-
t!;uu qui si peccant carnis imbecillitate, tamen a larii, indicavit esse Symmachi solius, alioquin et
non recedunl. LXX Interpretes, et Ttieodotio, et quinla et sexta
piis precibus . editio, et Aquila, et ipsum Hebr.,.In spiriiu ejus,
Possunt etiam haec esse verba Christi : Nolite,, | habenl. Sunt et aliquot alia loca in Graecisquae di-
;
etc, qui supra poenitenlirespondil dicens : Intelle-- screpant a Latinis.
clum, etc, et hoc ad alios loquilur, monens eos adi YERS.i. — Converstissum in wrumna mea. Om-
, idem, dicens, Nolite, etc Postea verba ad Patrema nes receniiores hic relinquunt lectionem Yulgatam,
simul et Hier. juxta Hebr., quia vertunt succum
converlit, dum ait, constrinae, etc Nec mulatur r meumhumoremvel virorem, pro wrumna mea, aut
verborum sententia. miseria.Clarissimumevadit, quod Hier.,et LXXac-
YERS.13.— « Mulla flagella peccatoris, speran-_ j ceperunt lamed, lilteram servilem ut vocant, alii
« tem autem in Domino misericordia circumda- autem ut est radicalis i"i&hLESSADDI, quia twb LAS-
« bil. > SAU , est huiiior. Si vero deduxeris a tbemate TW
1 SCIIADAD , id est vastavh , significat miseriam , et
Multa etiam cum freno sunt flagella peccatoris. . lamed erit nota ablat. aut accusalivi, in wrumna,
Aug,, Alcuin.] Ecce post frenum adduntur flagella a aut ad wrumnam meam. Et quia sic acceperit Hier.
ad domandum, he sit de illis impunitis quibus modo u non solum liquet ex ejus versione juxta Hebr., ve-
rum eliam ejus tractatione ad Suniam el.Fretellam,
datar vaga licentia suae viae: sic iste supra se dixitt cujus verba subtexo : «.Contiersassum in wrumna
domitum, ubi ait : Gravala est super, etc [Aug.,t mea, in Graecoinea, non esse suggeritis, EO-T/JK^V
evTS inftayiria.1po« axavSav,id est
Hier.] Nonest ergo n:«rumsi adhibito freno sequun- ei; TaXaiTTwpictv,
conversiissum in dum configiturmihispina,
lur flagella. Indomitura enim animal iste esse cu-- quod ex Hebr. et wrumna, translatione Theodolionis additum
piebat: nec Dei voluntate, sed proprio motu see jj est; et in Hebr. legitur iTVjbLESSADDI, > ubi vides
regere volebat, et efifenis in luxuriam prolabi.. |I Hier. asserere in flebr. ad mrumnam addi meam,
Ideoque domatur freno et flagello; atqiie utinamtt propter iod in fine particulae illius. Si autem acce-
pisset Iamed, radicale, nec vertisset, nec
perdomettir! Yidendum es.t enim ne nimium resi-- indicasset ad tanquam id significati addi aflixum prono-
stendo, indomitus feliiiqiti mereatur et ire in va- men. -
 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. XXXII. 32S
Dum conftgiturspina. Hier. translulit, cum exar- A leri legunt »an RONE.Deindc EJ-SPALLET sonat li-
descerel,alii*insiccilates wstatis. Varietas orta est, bera, liberandi, aut liberalionis. Sed TDSISPOLET,id
quia ad verbtim polest interpretari, in gladiis spi- est salvans, quomodo apparet intellexisse Hier.
nm, qnod LXX haud inepte dixerunl, dum configi- etiam si neoterici vellent esse neutrius generis,
tur spina. Siqttidempmn HARBON, vel ann UEREB,
potiusque ; dicendtim thzta MEPUALLET.
est siccitasvel gladius, et yip QUAIITZ yip QOOTZ VERS.10. — Firmabo super le oculosmeos.Hier.
seu
potest esse anceps ad mstalemet spinam. Secundam sulam Cogilabo de te oculo meo.Reliqni, renuam aut con-
acceptionemrespexerunt LXX. libi oculo meo; quaeproxima sunt, et pari
VERS.7. — Tu es refugium meum a tribtdalione inlelligentia, referuiitur ad Dei custodiamet provi-
circumdedilme. Pro circumdedit, vertttnt cu- dentiam erga peecatorem conversum, ne deinceps
quw
stodies, '.niTI TITZRENI , a radice ~IMNATZAR , so- relabalur :ad quod est Dei consilium firmissimum. Et
nat, custodies tne,- cum aliis tamen punclis a the- meos.translatio Campens. habef, figam in te oculos
male -fli' TZOR,interim poterit significare, circum- VERS.14. — Gloriamini omnes recli corde. Est
dabis me, vel in feminino, circumdabit me lyflrn satis intolerabile quod Sanctes et interpretes prt>
TETZDRENI. De punctorum atttem ratione, eorum- Cajetano verterint, laudate omnesrectos, per accu-
que adinventione, salis superque in praefatione salivum, cum nulla ratione ne mininia quidem
diclum esi. Translator ad Campensemstat a nobis. cogebaniur id facere. Unde Hier. addidit eum,
Vertit enim, tu es refugium meum a tribulatione laudate eum , omnes recti corde, quasi admonens
qum circnmdederalme. " ne quis referrct haric laudem ad reclos, sed ad
Exsullatiomeaerue tne a circundantibusmc.Hier. Deum qtti faeit rectos. Sttspicor tamen in conlexlu
Laus mea salvans circumdabisme. Alii transferunt, Sanctis, librariorum vilio esse accusativum_,cum
canlicis vel clamoribusliberali aut liberalionis -cir- in Thesauro suo vertat per nominalivum. Versio
cumdabisme. Versiones istaeeodem tendunt. Hier. etiatn in Cajetano facile reduceretur ad sensttm le-
tamen et inlerpretes pro Cajetano legerunt, iy~t ctionis Latinae, quando dicit, facite laudare omncs
RONI,quia dicunt exsultalio, aut laus mea, ubi cae- reclos cordis.

PSAJLMUS XXXII.

PSALHI TITULUS : « IN FINEM PSALMCS DAVID. I proponens nobis, et docens, et proeslans nobis vi-
[Cassiod.] Exsultale, justi,in Domitio.Titulus. vere, ostcndit nobis privatam quamdam hominis
In finem, psalmusDavid Titulus iste patet, hic au- voluntatem, in qua suam et noslram figuravit, qtii
tem Propheta misericordiam et polentiam Dei com- caput nostrum est, et ad eum sicut membra perti-
mendat, et facta ejtis enumerat, agens de operibus tinemus. Paler, inquit, si fieri potest, transeat a me
creationis el recreationis, ut timeatur potentia, qua calix, isle (Mallh. xxvi). Haechumana voluntas erat
creat, et ametur misericordia qua recreal. Intentio. *J proprium aliquid, el tanquam privatum volens. Scd
Ad laudem invilal ostendens qui et quem, et quo- quia rectum vull hominem esse, et ad illttm dirigi,
modo , et quare laudare debeant. Modus. Tripar- qui scmper est rectus , suhdit: Non quod ego volo,
titus est psalmus. Primo juslos vel rectos laudare sed quod tu vis, Pater (Ibid.), ac si diceret homini:
monet. Secundo, beatum dicit illum qui ad eultum Vide le in me , quia potes aliquid proprium velle ,
Dei pervenit, ibi, beata gens. Terlio, quid de prae- quaravis Deus aliud velit, conceditur hoc humanre
dictis senliat, subdit, ibi, anima noslra. Oslendens fragilitati scilicet aliquid proprium velle, sed statim
ergo Propheta qui laudare debeant, justos ad lau- cogila quid sitsuprate, id est Deus, illum supra
dem monet, dicens, o le, ie iiifra ; illtim Crealorem, te creatiiram cogita ;
YERS.1.— « Exsultate, justi, in Domino, rectos illum Dominttm, te servum; illum Omnipotentem,
« decet collaudatio. > te infirmum: subjiciesque tuam voluntalem ejus
Justi, exsu/tateetiaminadversis, nonin68vobis, voluntati, erisque rectus. [Cassiod.] Ideoque ail,
[Aug.] non in saeculoquod peril, sicut injusti fa- rectos deeet collatidalio, non dicit laudatio, sed
ciunt, quorum exsultatio finitur cum srec.ulo; sed collaudatio, propter unilatem Ecclesiae.
in Domino in quo nihil displicet eis. Placel auteni j) VERS.2. — « ConfileminiDoininoin cilhara ; iu
Deo, cui placet Deus , quo permanente perraanebil « psalterio decem chordarum psallite ei. >
juslorum exsultalio. Et qttia exsultare in illo non Confitemini.Dixit, qui et quem laudare debeant,
possumus nisi laudando, inquit, rectosdecel collau- hic dicit qualiter, hoc modo, scilicet laudandus
datio. Laudat qui rectus est, id est subdilus Deo est. ConfiteminiDominoin cilhara. Cithara ab infe,-
aliter est distortus, curvus laudat Deum quando riori sonat, et ex terra est. [Aug.] Unde laudare
sibi bene est; blasphemat, quando male; reclus debemus, id est terrena prosperitas et adversitas ,
vero semper, id est in prosperis et in adversis, ut qure ab eo sunt nobis. Et est, confitemini Doniino
Job; recti ergo sunt qui dirigunt cor suum secun- in cithara , id est laudate Dominum, sive abundent
dum voluntalem Dei, quaeest regula, et praeponunt prospera; sive occurrant adversa, et in psalierio de-
volunlatem metioris suae voluntati, id est volun- cemclwrdarum psallite ei vel illi. Psalterium a su-
taleni omnipotentis Dei volunlati infirmi, volunta- periori reddil sontiiii, et est deeachordum, per qtioil
tem Dei volunlati hominis. Quantum enim distat signiftcaturdoctrina ccelestis quae de sursum est,
Deusab homine, tanlum volunlas Dei a voluntate ct ad ccelumle vocat, quacin decem praeceptisbre-
Itominis.Undehominemgcrcns Christus, ct regulara viter ostensa est. El csl, psallite ilHin gs.ji.lteri.0 de-
 '
:.5^r ..V/Y: '']':::: "[ :"':;^.'PETRI'LdMRARDt;,,,; V-,;"' 528
—
cein cliordarum', id est Taitdateeuro durii attenditis A YERS.5. « Diligit misericordiam et judicium :
« misericordia Domiriiplena est terra.»
quac superiora vobis dedil scilicet ccelestemdoclri-
nam: Yelper citharam inlelligitur caro, quaeest in- Diligit misericordiam,-TAug.]quaeiest in promit-
ferior natura hominis. [Hier.] Per psalterium intel- tendo et juaictum quod est in reddendo. Vel per
scilicet. lex Evangelii.
ligitur charitas, qure continetur in duobus mandatis verbumintelligitur lexDei,
dileclionis Dei et proximi, ad quem pertinent de- [Gl.int.]Quasi dicat. ldeo laudate, quia est rectum
. cem mandata legis, tria in prima tabula ad Deum, verbum Domini, [Aug.] id est recta est lex Dei,vel,
rectus est sermo Domini, scilicet ad faciendos vos
septem iri secunda ad proximum. Et est, confite-
mini in Domino et cithara, [Aug.] id est.exhibete rectos, quod per vos fieri non potestis; rectus est
corpora vestra hosliam vivam morlificando carnem ergo in se, et rectus in effeclu. Et omnia opera
cuni vitiis et concupiscentiis. Et, psallite illi in ejus sunt in fide, [Cassiod.] quia non nisi in fide-
lihus operatur ad salutem. Unde in Evangelio : Fi-
psalterio decem chordarum, id est serviant merii-
bra vestra charilali, ubi tria et septem praecepta des lua te satvum fecit (Luc. vn). Yel ita : Verbum
complentur, in quibus tota lex pendet et prophe- Doniini reelum est, hoc non mulatur. Ei., ouuiia
tae. [Alcuin.] Et quia non suflicit nisi abundet ju- opera ejus, subaudi, sunt recta. Hic distingue,
"
slitia vestra plusquam Scribarum et Pharisreorum, [Alcuin.] id est quaecunquepraecepitoperari, sunt
subdit, recta in se, quod palet posilis, in fide. Vel omnia
YERS.3. — « Canlate ei canlicum novum ; bene' opera quae diligit et seternaliter remunerat, ex lide
« psallite ei in vociferatione > procedunt: quae fides quia a Deo est, et omnia
vita opera, bona sunl a Deo. Hoc ideo dicit, ne quis
Cantate ei, [Aug.] non tantum Hngua, sed putel se merilis operuiri ad fidem venisse, cum k
caniicum novum, scilicet canlicum gratiae, canti- fide sint omnia opera qure Deus diligit, id esl re-
cum fideiet chariutis, [Cassiod.]canticum de incar- munerat. ldeoque laudate, qui non modo
prredicla
natione, de qua mundus exsullat, de qua et angeli facit; sed eliam , diligit, quia srepefacit; miseri-
cantaverunt. Hoc esl canticum novum, quod no- cordiam quae est haec,
nova lex. Nova [Aug., Alcuin.] id est ex
vus atlulit homo. Novus enim rex, dilectione nostri facit misericordiam,- quam nunc
eccefacta sunt omniu(Apoc.xxi). [Hier., Aug.] Hoc praerogat in via, vocando et
homines renovati juslificando. Et judi-
canticum non cantant, nisi noti, cium, quod erit in fuluro, quo exiget praerogata,
per gratiam, perlinentes ad Nqvun Testamentum. quia el ibi bonis et malis secundum merita relri-
Cantate ergo ei canlicum novum, et exuite vetu- buet, cum usura talenta nobis credita
110- exigens
statem et induite novitatem, quia non nisi ad (Matlh. xxv). Yide quia Dominus diligit misericor-
vos pertinet Novum Teslamenlum. [Cassiod.] Et diam et judicium , et tu quoque utrumque servare
bene, non male, psallite ei bonis operibus. Si
debes, quia utrumque ad te pertinet: alioqui non
«ruaerisquomodo bene, ecce, psallite ei in voci-
argueret Pharisaeos Doniinus dicens: Relinquiiis
feraiione, vel jubilatlone, id est in laelitia vel ex-
graviora legis, scilicet misericcrdiam et judicium
sultatione ineffabili, ut non possit dici verbis quod (Matth.xxm). Cave ergo ne amisso judicio sis
inlelligitur, et dc quo gaudetur, [Aug.] hoc decet pauperi in mala causa misericors, quia ait libi
ineffabilem, qiiem fari non vales, et lacere non de- Deus tuus : Non accipiaspersonatn. in ju-
pauperis
bes. Nil ergo restat nisi ut jubiles, id cst ut gau- dicio ut malam ejus causam foveas, et
(Exod. xm),
deas corde, et si non verbis , et immensa latitudo si parcis saccello,
iniquitatem ejus contegas. Cujus
gaudiorum metas non habeat syllabarum. percutis cor, quia remanet iniquum, et ideo iil ne-
YERS.4. —•« Quia rectum est verburo Domini; quiorj quia justum sibi favere videt. Misericordia
« et omnia opera ejus in fide. > Domini, quasi dicat, vere misericordiam diligit,
Quia rectum est. [Alcuin.] Hic dicit cur sit lau- quia misericordia Domini plena est terra, ubique
dandus, supra modumlaudandi exposuit; nunc D enim peccata dimittuntur hominibus, ubique Evan-
causam, id esl cur laudandus.sil Deus. Quasi dicat: gelium praedicatur. Ideo ait, misericordia Domini,
Ideo laudare debetis, ^aia verbum Domini rectum plena est terra. Terram dicit, non coeU,quia coeli
est, [Aug.j id est promissio ejus vera est in omni- non indigent misericordia, ubi nulla est miseria.
bus et nullum fallit. Unde et fidelis dicitur Deus In terra horainis abundat miseria et superabundat
(J Cor. x; Joan. H), sed aliter homo fidelis dici- Domini misericordia. Miseria hominis.et miseri-
tur. Fidelis enim esl Deus, dans homini quod pro- cordia Domini, plena est terra ; non cceli, qui non
misit, fidelis est homo credens promittenti Deo, indigent misericordia, indigent tamen regente Do-
ex promisso vero, Deus est nobis debitor, non ex mino. Omnia enim indigent Domino, et misera et
commisso, quia nihil ei commendavimus, ut debi- felicia, quia sine illo miser non sublevatur, felix
torem teneamus, cum ab illo habeamus omnia qui- non regitur, ergo et coeli mdigenl Doraino. Non
bus gaudemus. Teneamus ergo fidelissimumdebi- enim propriam flrmitalem sibi ipsi pr.aestiterunt,sed
lorem, quia tenemus fidelissimum promissorem; YERS.6. — « Yerbo Domini cceli firmali sunt,
Et omnia opera ejus in fide sunt, id est fidelia.Nihil « et spiritu oris ejus omnis virlus eorum. >
non promittit, el non reddit. quia. Firmaii stint cceli [Aug.] non a se. sed verbo
 329 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. XXXII. 530
Domini, id est Filio Patris; ct spiritu oris ejus, idd A
. vero murmur rugit iri eis, et intra morlalem pel-
«jst Spiritu sancto, qui procedit a Filio, qui est oss lem fremit conclusa salsugo. Unde subdit, congre-
Palris, est solidatavirtus eoram, et omnis,non parss gans, etc„ quasi dical: Virtus apostblorum firmata
tantum, quia nihil a se habuerunt, quasi a Deofie-- est Spiritu Dei, et ea firmafa, postea etiam Domi-
ret supplementum.Nota unum esse opus Yerbi, idd nus cstcongregans,aquas, etc.; quia si postea ama-
est Filii et Spiritus sancti. Idem est enim, omnis s ritudo est tecta in pelle, mortalis pestis eoritegit
virtus eorunr, et quod flrmati sunt. Hoc ergo facitt amaram cogitationen. Modo enim pelli suae mali
Filius et Spiritus sanctus. Sed nunquid sinePalre?? timentes, tenent intus mala, quaenon audent emit-
imo vero Pater per Yerbum, et per Spiritum san-- tere, de quibus profert Dominus: Unde vos emen-
ctum operatur. Trinitas ergo haec, unus Deus est.. det qui secreta omnium uovit corda. .Unde subdit:
YERS.7. — « Congreganssicul in ulreaquas ma- ,. ponens abyssos, id est valde malos, in thesauris
« ris ; ponens in thesauris abyssos.» suis, quia tribuit eis ad.tempus potestatem qua ea
Congregans.Adhuc exsequilur de operibus nalu-' - faciant et dicant quibus boni erudiuritur. El
quia
ralibus ad potentiam perlinentibus, [Hier.] dicens:: adhuc est aqua in utre licet inclusa, ergo limeat
ct ipse est congregansaquas maris sicut in utre, ad1 Dominum omnis terra, non sit secura et
torpens
lit.teramUttoribus mare claudit. Et est, ponensinj B lajtitia; et si gaudet de misericordia, qua plena est
thesaurissuis abyssos, secnndumillud : Qui produ-. terra, limeat ne sit superba laetitia. Ideo, quia
tit venlosde ihesaurissuis (Psal. cxxxiv); Ergo aqua est in utre, et in thesauris abyssi. Yel ita,
YERS.8. —«Timeat Dominumomnis terra, ab eo) congregans, quasi dicat: firmavitccelos,id est apo-
« autem coimnoveanturomnesinhabitaritesorbera.>, stolos, et per ccelosflrmalosest congregansaquas
TimeatDominumomnis term, [Aug.] id est pec-. maris sicut in utre, [Cassiod., Alcuin.] id est con-
cator, ut desinat peccare; et si non amore, saltem, gregat et consolidat iluctuanles populos in unltale
timore. Yel mystice possunt accipi terra, coeli,( fidei, spei, et charitalis; id est in Ecclesia, in qua
etc. [Hier., Aug.] qiiasi dicat : vere misericordiamt est caro morlua. Et etiam abyssos, id esl profundos
diligit, quia terra, id est Ecclesia ubique terrarum, p tenebris viliorum, est ponensin lltesaurts, [Alcuin.]
plena est misericordiaDomini, [Aug.] quia ubique. id est ponit inter eos qui sunt thesaurus, de quibus
EcclesiaeEvangeliumpraedicalur,remissio peccato- alios ditat sapientia. Talis fuit Paulus, qui de abysso
rum praeslatur,salus ubique annuntiatur. Sed quo- factusest thesaurus, id est de perseeulore apostolus,
modo hoc? quia cosli, id est apostoli, qui nos; de cristallo bucella. Et ideo, tiraeat Dominum,etc,
conpluuntdoctrinis, ut seges Ecclesiaeper totum Q „ id est Ecclesiade mari, id est de fluctuanli populo,
mundum pullulet, VerboDotnini, id est sapientia facla. Yel, thesauris, sapientiae et scienliaesui»,
Patris, firmati sunt, id est plene instructi sunt, [Cassiod.] id esl Scripturis ejus, sapientiam ejus
cum eo etiam corporaliter conversando, qui est conlinentibus, pones abyssos, id est profundas al-
verbum Patris, qui interiori inspiratione et exte- liludines, ut probet quis pietatis studio scripturas
riori praedicalioneeos docuit.- Et post, virtus eo- 69 inquirai. [Hier., Alcuin.] Vel ila, congregans,
rum, quara habebant, esl roborata, spiritu oris quasi dicat, coeli,id est apostoli,firraati sunt verbo
ejus, id est Spiritu Filii, a quo data erat, et non Dei, et non modo est ipse potens super hos quos
pars, sed omnis, et doctrina eorum et miracula diligit et firmal; sed est etiam congregans aquas
a Spirilu sancto data sunt et conflrmata, a quo maris sicut in utre, id est manifestos Ecclesiaeper-
adeo confirmata sunt, ut cum fiducia inter lupos se.cutoreshabet sicul in utre, quia nil nisi permissi
'
irent, et cum essent ihler eos viverent. Unde tan- faciunt, et ponit sibi eos in thesauris, ul ex eis
tam virtulem acceperunt, nisi ab eo qui eosmisit ? donet mililes suos, dum sinit eos flagellare fllios
Ecce, inquit, mitto vossicut ovesin medioluporum quos recipit. Ergo non eos, sed Dominum timeat
(Matth. x). Yide quos mitlit, et quo mittit. Oves omnis terra.
utiquemiltit, elin medium.luporumeas raittit.Unus D Et differthaec sententia a secunda, quia ibi per
lupus si mittatur in mediuminnumerabiliumovium, aquas maris agit de Christianis malis et haereticis,
quaeei resistent? Quidnon turbat ? Omnesdevorat, hic vero de manifestis perseculoribus, ut sunt Ju-
nisi forte quod cito satiatur. Misit vero Chistus daeietgentes. Yel ita : Ipse est, congregqnsaquas
infirmos intei saevos, qui eos tenuerunt et tradi- maris sicut in uire, id est congregatpopulos saeculi,
derunt potestatibus, atque pressuras intulerunt: in confessionemortificatipeccati,ne libere defluant.
sed virtute non sua, sed Spirilus in eis loquenlis Et est ponensin thesauris abyssos, quia eis occulta
non defecerunt, sed oves lupos vicerunt; et mun- sua serval, ad divitias, quae nec cculus vidit, nec
dum lupis plenum, ovibus impleverunt. Saeviebat auris audivit (/ Cor. n). Ergo limeatDominum,non
tunc mare persequentiumingentibus fluctibus, si- aHud omnis lerra. Id est omnis homo. Dico timeat,
liebat terra coelumDei, modo vero per passionem imo, commoveatur,quasi manu misericordiaeDei.
illorumqui aciem ruperunt glorificatum est iiomen [Alcuin.] Et dicitur hoc a simili dormientis, qui
Christi, et elevatum est super capita tumentium •commovetur ut evigilet, ita el gratia Dei movetut
gurgilum. Unde salsa maris aqua, quaeremansit in vigilent, timori admiscendoamorem : quasi dicat:
Chrislianis, modb saevire non audet; occultum [Gl. ; inl.] Omnesprofecto, inhabitantesorbem, scili-
PATROL.GXCI. 11
 351, PETRl LOMBARDT 552
cet universam Ecclesiam, id est omnes in per- A puli, [Cassiod.] dum idololatriam destruxit. «e-
fectione caeterorumfidelium stantes. Commoveantur probat aulem cogitationespopulorum, [Aug.] id est
dico, non ab alio, sed ab eo lanlum. [Gassiod.]Hoc Judaeorum, quorum etsi sit completa voluntas occi-
ideo dicit, quia et a diabolo aliquid commovetur; dendo Christum, tamen in resurreclione est repro-
sed quod a Deo, utiliter commovelur : quod a dia- bata; et reprobal consilia eliam princivum, id est
bolo, inutiliter. [Aug.] Abeo ergo commoveanttir, tyrannorum ejus sseculi, vel daemonumqui taiibus
non terroribus hominum, vel cujusquam creaturae, populis quaerunt dominari.
scilicet leonis, serpentis, diaboli c-t hujusmodi: si YERS.11. — « Consiliumautem Domini in aiter-
haec saeviunt,Deum time, non ista, quia sub eo suiit « num manet; cogitationes cordis ejus in genera-
omnia. Quid autem de omnibus his timendum est? « lior.eet in generationem. >
nihil. Consitiumautem Domini, [Aug.]quasi dicat: Illo-
VERS.9. — t Quoniam ipse dixit, et factasunt: rum consilia reprobat; sed consilium Domini',quo
< ipse raandavit, et creata sunt. > beatumnon facil nisi subditum sibi, manel iu mtet-
Qaonircmipse dixit et facla sunl, [Aug.] quasi num, [Cassiod.] quia nullo dissolvitur tempore, Et
dicat: Ideo nihil possunt, nisi quod perrailtit: cupi- cogitationes cordis ejus, [Aug.] id est cogitationes
'
ditatem nocendi per te habes; potestalem autem D sapienliaeejus, siml in generalioneel generationem,
nocendi si ille non dat, non habes, quia non est id est non sunt mutabiles, sed asternae.Vel, consilium
potestas nisi a Deo (Rom. m), sed est mala cupi- Doininimanet in aeternum. [Cassiod.] lncainationis
ditas quaenon est a Deo: sed illa nihil nocet si ille areanum, in quo consulit homini, manel in aeternum,
rion permiltil a quo est omnis potestas. Ideo Deus ad aeternamsalutem obtinendam nobis valet. Et eo-
homo stans anie hominem, ait : Ncn habcresin tne gitationes cordis ejus sunt in generaiione et gene-
i>otesiatein,nisi datumlibi esseidesuper (Joan.xix). rationem, [Aug.] id est praedesiinatioejus immu-
llomo enim non liabet taiUarii poiestatem , nisi tabilis est, in qtia omnia reposita sunt : quaeet sic
cum acceperit desuper. Nec eliam ipse diabo- permanent ul prscvisa sunt.
ius, vel unamoviculam potuit tollere sanclo viro Job, YERS.12.—« Beatagens, cujusesl DominusDeus
nisi prius diceret: ilfitte manum tuam, (Job i), hoc . « ejus; populus quem elegit in hsereditatemsibi. >
est, da potestalem. Ideo eruditus ipse Job non ait; Beata gens. [Cassiod.] Secunda pars, in qua dicit
Dominus dedit, et diabolus abstulit: sed, Dominus beatum illum qui ad ctiltum Dei pervenit, quod fit
dedit, et Dominusabstulit (ibid.). Ab eo crgo com- temporibus Christianis, in quibus gentes conversae
moveantur omnes. Ideo, ab eo, quia non ea qure sunt. Hi sunl justi et recti, quos decet laudatio.
t:meant alius fecit, sed ipse solus ereavil. Qnoniam Quasi dicat : ConsiliumDominiin relernum manet,
ipse dixit, [Gl. int.] id est voluit, et facta sunt, id est hoc csl consilium Dei, quod beata estgens, elc,
iormata de informi materia; ipse mandavit |A1- id estquod solum illud bealificat, qui ei obedit. Yel
cuin.l, id est verbo suo praecepit, etcreata suut in- ita coiitinua: et quia consilium Dominiest in aeier-
formia de nihilo. Et notat in his verbis creationem num, ergo haecsola gens de omnibus genlibus est
rerum et formationem. Vel notat crealiouem et for- beata, cujus Dominus est Deus ejus, [Aug.] id esl
ip.ationemsimul et recreationem. Creationemet for- quae sibi dominum non elegit, nisi Deum suum,
mationem, primo, cum ait: ipse dixit etfacla sunt, de quOvivil, quem colil. Et iia Deusest ejus posses-
id est creata et formata. Deinde recreationem cum sio et hacreditas, neque, hoc est a se , sed a Deo
att: ipse mandavit, legem [Cassiod.] scilicet per e-st eleeta, ut ipsa sit Dei baereditas, et inde beata.
prophetas. Et-creata sunt, id est creali suct fideles Unde subdit: et beatus est populusquem elegit Do-
per eam in bonis operibus. minus in hwreAitaicmsibi, quam colit, ut possi-
YERS.10. — « Dominus dissipat consilia gen- dendo eam, noii sinal esse incultam et miseram.
« tium, reprobat autem cogilationespopulorum : et Ecce egens possidet Deum, et eadem possidetur ab
« reprobat eonsilia principum. s ,D eo: et ila Deus esl possessor, el possessio : posses-
Dominusdissipat [Cassiod.,Alcuin.],quasi dicat: sio,quia ex eo vivimus tanquam de pane nostro: pos-
Non tantum malos, quando vult nocere permiltit, sessor, quia excolit nos, ut terram suam, et prava
sed malos quando vult nocere, cessare facit. Et hoc exstirpat, el in utroque non Deus, sedhomoproficit.
esl quod ait: Dominus dissipat, ne habeant effe- ' Beaia est enim gens, de Deopossessione; beatus est
ctum consiliacontra se facta, etcontra suos.Consilia populusdeDeo possessore; quia non est bomobeatus
dico, gentium, [Aug.] id est Judaeorum, qui non nisi peri!lttd,quod eo melius est, quose ipse homo
ejus, sed suum quaeruntregnum. Et nonsolum dis- melior sit. Si ergo melior te vis esse, quajre quod
sipat, sed eliam reprobalcogilationespopulorum,id te meiius esl, et inde efficierismelior le, et beaius.
esi Judaeorumqui cogilant de terrenis. Etsi enim Illud autem non quaerasexlra te, quia in leipso est
multa machinarenlur Judaei ut lollerent nomen quod quaeris si beatus esse cupis. Non iilud qureras
Christianum de terra , tamen crevit Ecclcsia. Vel in corpore tuo, sed in ipso animo tuo quaerequidsit
distingue inler gentes et populos, ut per gentes iu- meiius, quia beatiludo omnis in animo tuo est, quia '
telligas gentilem populum. per populos. Judaicum. animus nattiraliter esl capaxbcatitudinis, valens ea
Et est, dih.sipatconsilia genlium, id est gentilis po- Irtii, el pcr illuminationem gratiae, quae sit vera
558 COMMENTARIUM IN PSALMOS:— PSAL. XXXIL 534
beatitudo iriteUigit,eamque mereluir: per cujus illu- A
J\ tium, quos per eos vocavitad vitahi, et nonsolum
minalionemmeretur etiam corpus ei subjectum in- per eos vocavit,"sed etiam ipse est qui iinxit sigil-
corruptionem, ut fiat inferioris reparatio, id est latim, id est singula corda eorum, [Cassiod.] id esl,
corporis per meliorem,id est per animum. Fit enim qui inspiravil eis omnembonamvoluntatemeorum :
corpus melius et gloriosum per animum, qui est et ipse est qui intelligit, [Aug.]id-est secictius et
liielior corpore, et nunquam est homobeatus, per id interius videt omnia opera eorumj-,quo iine fiant,
qtiod esl eo inferius. Ergo per nihil terrenum, nec quia apud illum intellectus sunt operaeorum,id est
etiam per aequale,ul per angelos quibus aequabilur ita noseit intenliones eorttm operum, sicut opera
humana natura, cumfuerit incorruptubilis facta, sed ipsa. Yel ad lilleram, finxit corda, [Hier.] id est
per id quo meliusest animo, quod supra ipsum est. creavil animas, sigillatim, id est singulas per se cx
Hic est Deus qui eum fecit, et ipse est beatiludo: nihilo, non ex Adam, ut quidam dicunt, puianies
Ipsum visurus, ipsum habiturus es, erige ergo te animam esse ex anima. Et ipse esl qui inlelligit
ad illum, quem,cum volueris, habebis, qtiia ad le oiv.nia opera ejus, id esl iusimul omnes ahiiuas
venit reformator animi tui, qui ante erat ejus for- agnoscit, et earum aclus.
mator. Nec fit animus per corpus melior, sed per YERS.16. — « Non salvatur rex per muitairi
juslum animum fiet corpus immorlale. Justus vero B I i virtutem, et gigas non salvabiUir in multitudine
est animus ex Deo, cujus imago est in eo per quam « virtulis suae.>
similisest angelis. Deus ergo hominissunimum bo- Non salvatur. [Alcuin:] i)ixit spiritualia esse a
num est. Deo; bie subdit quod etiara corporalia a Deo-sunl,
YERS.13. — « De ccelo respexit Dominus; vi^ scilicel corporalis salus, et alia quse continentur in
s dit omnesfilioshommum. > his tribus, scilicetin polentia, in forlitudine corpo-
[Aug.] De ccr.looslendit quomodo elegit Deus po- ris, et in divitiis. Quaetria notat per triaverba quae
pulum in haeredilatem,ita, scilicet, de coelo,id est ponit, scilicel rex, gigas, equus. Quasi dical: Non
de Christo homine, Dominusrespexit in adventu niodo Deus spiritualia dat, sed eliam exteriorem sn-
Filii, [Cassiod.]et vidit misericorditer non peccata luleni; Nemo enim habel nisi ab eo, quia potens v.t
a quibus averlit faciem, [Aug.] sed omnes filios rex. Non salvatur, corporali salute, per multani
hominum, id est omnes qui in novam vitam volunt virtutem, id est potentiam suam, gigas, id cst s'u-
renasci, periinentes ad filitimhominis.Et perbus aliquis, extollens se coiitra.Deum, et fortig
YERS.1-4. •— « De prrcparato habitaculo stio, viribus corporisut gigas, non salvabitur in multi-
« respexit supcr omnesqni habitanlterram. > tudine virtutis suw, nec etiam dives salvabittir in
De praparalo habitacv.losiio. [Aug.] ld csi de-" diviliis suis, quod in equo notatur. Unde subdit:
babilaculo siisceptionis bumanae-, quod sibi Deus YERS.17. — « Fallax equus ad salutem; in
praeparavit,[Alcuin.jquianonnisipraeparaiitePatre « abundaniia autem virtulis suaenon saivabitur. >
•factumesl.Yel prreparato, [Cassiod.] id est praeviso Fallax equus. [Aug.]Equus esi animal in cujus
ad salulem riiundi; respexit Deus, [Aug.] id est mi- velociiaie et virtute confiditur, per quem .figuratri
sericordiler vidit, super omnes, ut praesil illis ad quaelibetampliludo soeculiaccipitur, unde superbi-
regendum eos qui kabitant terram, id est per omnes tur : sedquanto inea altius erigeris, tanto gravius
terras. Yel, qui babilant lerram, id est carnem cadis. [Cassiod.Jtdeoquecongrueequushiimana feli-
excoleudoeam respexit. Et vere, quia ipse est citas dicilur, quaehominesvehitjet dum nimisprope-
VEHJS:15; — « Qui fmxit sigillalim corda eo- ratcadil, ut equus, et sessoremperdit. Legelitleraii),
rum; qui ihtelligitomniabpera eoruni: > etabinferioriassumeantem [f. altiorem], quasi dicat:
Qui finxit, [Aug.]id est, mami gralire formavit. Nonmodo in potentia vel viribus non est salus, sed
Et sigiltalim corda eorum, singulis singula quaedam etiam equus fallaxad salutem, id est superba poten-
dona dans, qttia corda singulorum propria dona tri- tia mundanaefelicitatis faliit et riienlilur homini de
buit. [Gl. int.] Uridetamen tinitas corporis, id est jjj salule exteriori. Nam sessor ejus non salvqtur in
Ecclesiae fiat et ipse est qui intelligit omnia opera mult. virt. sum, [Hier.] id est iiisessor ejus non
eorum, id est, scit quomodounusquisque utatur eis salvatur per eam; Et equus est corpus honiinis,
donis. Yel per ccelumet habitaculum possunl intel- quod quantumcunque sit speciosum et formatum
ligi sancti angeli. Ethoc est,decoelo, [Aug.,Alcuin.] bene, tamen fallax 70 esl ad salutem, spiritttalem,
id est, de anima jusla et mente angelica, respexit vel eorporalem. Yel ita : Nonsalvalur, agit hic de
Dominus misericordiler. Et vidit omnes filios ho- spiritualibus. Sicut enim.supra dixit, quomodo fiant
mirium.Hocnon mutaiiir. De pramaraio habitaculo. justi a Deo per gratiam, ita et hic dicit quodplus
HabitaciilumDei sunt angeli, et omnes quos mittit qttamfacti sunt, abeodemadjuvantur, etinbonocon-
ad praedicandum,et praecipueaposloli doctrina et servantur. Quasi sic dical: Fiunt justi, sednec facti,
gralia sancti Spiriihs prreparali ad vocationemalio- sua virlule salvantur, quia, non salvatur rex, elc,
rum qua misertus est omnium. El hoc est, de prae- Vel ita continua, quandoqurdem bona voluntas, cl
parato habitaculo suo, de angelis et omnibus qtios omnia bona sunl a Deo.j[Aug.j Ergo quictinque,
mittit; respexit super omnes qui habitant terrani, rex scilicet,.qui carnem suam regit, moriilicans vi-
jd est raisertus est omriiumterram carnis excoleh- tia, concupisccnliasejus, aon salvatur per niult».!;-
 555 ^ PETRI LOMBARDI 53G
virtutem suaih, id est si virtute sua praesumit,im- A i quia nobis absentibus per fidemmisit noitien suum,
putans sibietnon Deo^quia non consequetur prae- id est Filium. Deinde siibdit orationem :
miumex sua virtute. Etgigas, scilicet quisquis mi- YERS.22. — « Fiat misericordia tua, Domine,
lilat contra diabolum , vel concupiscentiam suam, « super nos, quemadmodumsperavimus in te. >
non salvabitur in multitudine virtutis suae, id est si JFiat misericordiaiua. Quasi dicat : Et sicut spe-
for.titudiui suaetribuit, et non Deo: fallax, quasi di- ravimus fiat misericordia lua, Domine, super ttos,
cat: non salvabitur in virtute sua, sed polius si id est, per misericordiam tuam impleatur in nobis,
ascendit in equum, id est in superbam opinionem, scilicelutin futuro laetemur in tc Quo merito?
quasi sua virtute salvetur, fallilur; quia equus, id Ecce quemadtnodumsperavimus in te, spes enim
est superba opinio, est fallax ad salutem; fallitur non confundit. Vel ila : [Cassiod.] quia in eo, quia
enim quisquis qui per se vel per hominem putat sal- dixeralnos suslinere,nequismussitet de patientia,
vari, qiiia non salvabitur : eliam-si sitnon dico in subjicit' munus, scilicet quod Iaetatur hic in Do-
parte, sed, in abundantia virtulis suae,ila ut eam mino; quasi dicat ideo suslinendum, quia .corno-
sibi tribttat. Unde ergo salvi? strum, dum sustinemus, lajtabitur in eo, [Aug.]
YERS.18. — « Ecce oculi Dominisuper metuen- non in nobis, ubi magna inopia est sine illo; et
« tes eum, et in eirijui sperant super misericordia B f speravimus in nomiiie sancto ejus, [Cassiod.] sci-
s ejus, > licet in nomine Christi, quem palienter PropUeia
Ecce oculi Domini. Yel ila junge : in sua virtute. T.etusvenlurum sustinuit. Per hoc aulem quod spe-
nullus salvatur, [Cassiod.] sed ecceunde est salus : ravimus nolat conlinuum tempus spei, qua antiqtti
Oculi Domini, id est dilectio Dei, scilicet respectus justi adventum Chrisli desideraverunt, donec ve-
deitalis, quae protegit, sunt super meiuenteseutn, nit : quia non est fas desinere a spe, donec im-
non super de se praesumenles,ef in eis qui sperant, pleatur. Sequitur : Fiat, quasi dicat : sicul speravi-
non in virtutibus suis, vel meritis, sed in miseri- mus, ita fiat misericordia lua, Domine super nos.
cordia ejus. Nola quod timere Deum et sperare sem- Christi incarnationem impleri desiderat Propheta,
per conjuncta sttnt. Ad hoc autem sunt oculi Do- ut perfeclus possit esse. Quo merito ? Quemadmo-
mini super timentes el sperantes, dum, quasi ita fiat, et per lioc fiat, quia speravinius
VERS.19. — «Ut erual a morte animas eoruiii, noninalio, sed in te. Hoc ideo dicit, ut omnis
< et alat eosin fame. > superstilio el pravitas excludatur.
Uttandem eraaf a morte animas eorum, dans eis C0LLATIO IN PSALMDM XXXII:« EXSLXTATE, JCSTI.
vitam aeternam, et hic interim alat eos verbo et
aelerna veritate, qui sunt in famejustitiae, id est, C YERS.7. — Gongreganssicut in ulre aquas maris.
esuriunt et siliunt justitiam. [Cassiod.] Hrec sunt Qui legunt TJ NED,vertunt sicut acervum vel cu-
mulum. Qui vero TiNJ NOD,transferunt utrem,
duo vota fldelis, quae hic nolantur, scilicet, ul in quomodoHieronymusetLXXassonat Nehiensis,nec
judicio eripiatur a morte aeterna: et hic spirituali- magni interest ad sensum, quemadmodumix versu
bus alatur, ubi esl indigentia bonorum. Vel de prae- Hebraji dicunt ipse prwcepit et stetit, ubi dicimus,
ipse mandcivitet creata sunt, eodem enim conspirat
senti totum accipitur, ut eruat a morte, hic, animas intelligenlia, diverso loquendi modo. Quo innuitur
eoruro, et non corpora; et alat eos in fame. Haec citra Dei potentiam nil posse consistere, mox enim
non mutantur. Deo manum subtrahente suam, omnia in nibilum
redigenda forent.
PAIRS.II. YERS.20. — « Anima nostra sustinet YERS.15. Qui finxit sigillatim corda eorum, T!T
«Dominum,quoniamadjutor et protector noster est. > JAHA» Hebraicantes vertunt pariter o«f simul, quod
Anitna nostra. [Alcuin.] Tertia pars, ubi ostendit dicimus sigillatim. Sed quia particula Hebraica est
de sentiat. Et est hic conclu- ambigua, ad singularitatem et ad paritatem, seu (si
quid praedictis quasi sic loqui permittitur) ad simullatem congruentius
sio praedictorum. [Aug.] Quasi dicat: Modo alit traduxerunt LXX interpreles, ne viderentur acce-
nos in fame, ul autem post perfecte saginetur, dere ad duos errores. Priorera, qui postea tribuitur
anima nostra escis incorruptibilibus, sustinet Domi- T Origeni et Priscilianistis,aflTrraantibusanimas fuisse
j) ante corporis infusionem: allerum, cujus auctorem
«itm. Yel ita continua, eruat a morte, hoc exspe- fuisse Terlullianum scribit Augustinus in lib. De
cta'ns anima noslra sustinet Dominum: vel ita haeres.adquodvultDeum capite 86: « Iserrorerat,
ex aiiima patris, velut corpus ex corpce, generari
dico, eruat animam; nam ideo anima nostra inte- animam filii. Ubi autem audis LXX dicere sigiila-
rim sustinet Doniinum, id est patiens est. Et po- tim vel sirigulatim finxit corda, nil fulcimentiex
lest suslinere quoniamipse esl adjutor nosler, dum hoc loco relinquunt hujusmodiamentiae.>Nebiensis
conamur ad Deum, ef protector, dum hosti resi- stat a nobis.
VERS.17.— In abundanlia virtulis sumnon salva-
stimus. bitur. Haibrrcihabent active, non salvabit. Et Mun-
YERS.21. —« Qttia in eo laetabitur cor nostrum ; sterus addit de suo, queinquam. Faber irridet no-
« et in nomine sancto ejus speravimus. > stram lectionem, quasi ea innuat equum beatiiu-
dinis incapacem, non salvari, quod dictum esset
Quia in eo, etc [GI. ir.t.] Quasi dicat ideo susti- Propheta indignum, cum nullits vel obtusissimtis
nendum quia cor noslrum lcetabitur timc plene in pliilosopliorumunquam id ignoraverit. Monet igitur
eb, [Aug.] non in nobis, ubi est inopia; el spera- ad evitandum hoc incoinmodum,ut psaliamus dein-
vimus nunc nos venturos aJ Deum in futuro, non ceps, in abundantiavirtutis sum nonsalvabit. Eara-
dem fariuam conspersit CaecusBurgensis. 0 lepi-
merilis noslris, scd in namine sanclo ejus, id est dumcapitt, non intelligis equum accipi metapho-
{>)! COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. XXXIH. S3S
rice, juxia-sententiamAugustini.prOqualibet hujusiAHtterae, in acliva et passiva sigiiificalionc vnw
saeculi amplitudineatque superba dignitate ! Qure TDSDV Et potes legerc JEMALLET
aut JEUULLAT,
certe quarito celsior, eo periculosior est. Quantum aclive, posterius prius.
ve.road ralionem Hebraismi, sunt omnino eaedem passive

PSALMUS XXXIII.

PSALKI TITULUS : « PSALMUS DAVID, CUM MUTAVIT VUL- carnetn mcam, el biberitis sanguinem meum, non
TCHSUUM CORAH ARIMELECH, ET DIMISIT EUM,£T habebitisvitatn in vobis (Joan. vi); ajstimaveriint
AB1IT.> illi quod parliculatim carnem daret ad manducan-
BenedicamDominum. Titulus. Psalmus David dum, dicenles : Quomodohic potest nobis carnem.
eum mutavitvullum suum coratn Abimelech,et di- suatn dare ad manducandum? Durus est hic sermo
misil eiim,el abiil. [Aug.] Tilulus isle attenlos fa- (ibid.). In hac quoque.mulatione vultus affeclabat
cit, et pulsantes desiderat. Et est tractus de histo- Christus, id est affectu compassionis plenus erat,
ria libri Regum, ubi scriptum est quod cum fugeret quia compassus est nobis usque ad morlem, et
David Saulem perseculorem suum, contulit se ad B lympanizabat,quia extensus in cruce sicut coriuin
Achis regem Gech, id est cujusdam gentis vicinae in ligno. El hoc ad oslia civitatis, id est ad corda
regno Judreorum, ibiqtie latitabat ut perseciitorem Deo clausa, ut ea per crucem aperiret, ferebatur
Saul evilaret. Suggestum est autem illi regni quod manibus suis, quod non ad litteram potest accipi;
ilium apud se baberet, qui magnam receperat glo- sed turic manibus ferebatur, cum corpus et sangui-
riam in populo Judaeorum.Et dictum est illi: isfe nem suumin Coenaaposlolis porrexit, in quo humiii-
csf David cui chorum fecerunt tnulieres Israelitw, taiem hominibus comiriendavil.Salivaedecurrcbant
dicentes: Saul percussil tnille, el Daviddecemmillia in baibani, id est verba.infantilia, et infirma dicen-
(I Reg.xxi). Quibusaudilis David sensit invidiam, tis : IIo.c est corpus meutn (Matih. xxvi), tcgebant
et timuit regem. Cum enim propter hanc gloriam virtuiem ejus, quaeper barb.am intelligitur. Et.per,
invidere «eperit illi Saul, valde meluendum erat hsecomnia procidebal ad oslia porlae, id est humi-
Davidne et ille rex ad qttem confugerat vellet op- liabat se ad initiuni fidei nostrae; ostiura enim por-
primere eum quem possel de vicino boslem ha- tre initium est fidei, unde incipit Ecclesia, et per-
bere. si salvum servarel. [Hier.] Ad quem etiam venit ad specieih.
Saul nuntios miserat, quibus Achis traderet David, Et est sensus tituli : [Gl. int.] Psalmus iste
ut ad se ducerent eum, queiri volebat occidcre; sed altribuitur David, id est Christo, quia loquitur et
misericordia Dei providentc , et viam evadendi in eb Christianus. Verba enim. hujus psalmi, et
monslraiUe, per figuralionem furoris evasit [Aug.] membris et capiti conveniunt. Psalmus dico agens
Mutavit enim vultum suum coram Achis, et ailie- de hoc quod fecit, eum tnutavil vullum suum,
ctabat et tyrapanizabat ad ostia civitatis, etiam fe- [Aug.] id est, vetus sacrificium in novum, quam
rebalur mauibus suis, et procidebat ad oslia por- mutationem in Ccena ostendit, dum in Ccena cor-
tae, et salivaedecurrebant super barbam ejus. Quem pus suum el sanguinem disciptilis docens humi-
cum vidisset rex Acbis, ait servis : Ut quid milii lilatem commendavit. Mutavit dico coram Abime-
istum abreptilium adduxistis? Nunquid intralurus tech, id est coramJudaeis; ef dimisit eum, David
esl domum meam? Et sic illum dimisit, projiciens Abimelcch, id est Chrislus dimisit Judaeos, ef abiit
illum, el abiil inde David incolumis (I Reg.xxi). ad genies, ila etiam corain Achis mutavit, id est
Ad han.c historiam videlur pcrtinere titulus : nec coram ignaris discipulis. Et Achis, vel Abimelech,.
discordat, nisi quod qui hic dicitur Abimelech,. diniisit eum, David.Et abiit, id est illi ignari disci-
idem proprie Achis .vocabalur, sicut in historia puli dimiserunt Christum, pro miilato sacrificio, et
legitur. [Alcuin.] Sed Esdras propler sacramentum D abierunt retro. Vel Chrislus abiit ab illorum cor-
nomeninutavit^necpuletursolahislorianarrari. Om- dibus; ad lillcram, et patet de David. Quod mula--
nia enimin figuracontingebantillis. (I Cor. x.) [Aug.] vit vultum suum coram Abimelech, et Abimelcch
Sciendura ergoquod David Cbristum, et vultus mu- dimisit eum, el Davidabiit incolumis. Et est isle
latio mutalionem veteris sacrificii in novum signi- psalmus secundus eorum qui per imperfectum scri-
ficat. [Alctiin.]Vetus autern sacrificium dicitur vul- buntur alpliabetum. Interitio. [Cassiod;] Monel ad
tus, quia indicabat voluiitatcm Dei, in signo. Abi- novum saerificium accedere 71 mente, non pede.
melech inlerpretalur palris tnei regnum (Luc. i), et [Cassiod.]Modus. Qttatuor siinl parliliones: Prius
significatJudaeos, qui erant regnum palris sui, Propheta summaiim laudem praemittit, monens
scilicct David,qui fuit pater Cbrisii, secundum car- mansuetos ad idera. Secundo, ad communionem
iiem, juxla ilittd: El dabit illi DeussedemDavidpa- novi sacrificii fideles hortalur, ibi, accedite.Tertio,
tris sui. [Aug.]Ecclesiaest regnum non David patris incipientes monet a qttibus abstineant, ibi, venile.
sui, sed Dei Patris. Achis vero interprelalur quo- Quarto, agit de retribuiionibus bonorum et malo-
modo est, per quod significanlur tardi illi discipuli, rum, ibi, oculi Domini.A laude itaquc incipicris,
quibus cum diccrct Dominus: Nisi manducaveritis ail Christus, et in eo Chrislianus,
 559 PETRI LOMBARDI 510
YERS.1. — « BenedicamDomiiuiminpmni lem- A . impetravit, id est de quantis eripi inipetraverit, qui
< pore : semper laus ejus in ore meo. i non aliud quam Deurnquaesivit.
Benedicam, [Hier.] id est laudabo, Dominum PARS.H. VERS.5. —« Accedite ad eum, et illu-
[Aug.] corde, ore, opere; et hoc non tantum in pro« « minamini; et facies vestrae non cOnfundenlur. »
speris, [Gl. inj.] sed in omni lempore, prosperitalis Accedite.[Cassiod.] Secundapars, praemissislau-
et adversitatis, quod non tempore prioris vultus, id dibus jam particulalim de novo vullu admonet san-
est veleris sacrificii fiebat, quando carnales pro car- clos, [Alcuin.]quos ad communionemveri sacrificii
«alibus serviebanl.. horiatur, [CassTod.]quasi dicat: Dico magnificale,
Nota quod hunc versiculum canlat Ecclesia in et si in primis in}ucundumvidetur, accedilepropius
scxta, qua hora passus est Christus, et levatus in ad eum. Hortatur alios dicens, quod ipse probavit.
cruce;. et sol fervet, quia Chrisli passio ex fervore [Aug.] Vel ita junge, dico, magnific&te:el quo or-
charilalis prodiens, ndbis causa est et maleria lau- dine? [Alcttin.]Ecce. Accedite ad eum, [Aug.] fide
dandi Dominum dilectione inlentissima, [Cassiod.] inhaerendo, et duobus pedibus geminae charitatis
et laus ejus eril in ore meo ut alios instruam. [Aug.] currendo; et percipiendo illum, Uluminamini,.ne
Et hoc semper, quia omnia quae cogilat vel dicit, , fiatis cajci sicut Judaei, qui de Crucifixotenebrali
sine culpa sunt; et ita laus Dei semper in eo est. "' sunt: nos manducando Crucifixumet bibendo, illu-
Sed quia hoc nequit nisi humilis humilitatem com- minamur. Et post luraen facies vestrm,[Cassiod.]id
mendans, subdit: et est menles, non confundenlur in futuro judicio, et
VERS.2. — « In Domino laudabitur anima mea; non fruslrabuntur mcnte, decepli enim erubescunt,
« audiant mansueti, et laetentur. > vos autem impetrabitis. Yel hic etiam in praesenli,
Anima mea laudabitur, [Cassiod.] hic non in inc, mentes vestrae,non confundentur,in adversis. [Attg.]
vel in exterioribus, [Aug.] sedin Domino: s.ua eniin Quidquid enim hic fiat juslo, non erubescit, quia
laus est praedicatio Doriiini sui, ut bonus famulus clsi apud homines judicatur inferior inimico, tamen
de bona fama domirii gloriatur. [GI. int.] Qui in semper est superior apud Deum. Superbus vero in
ad Dominumnon a*ccessit.
Domino non vult laudari, non est mansuetus, sed adversis erubescit, quia
[Gl. int.] Yel si accesseritis fide, menlesveslrre non
«uperbus. Yel de fuluro potest accipi, quasi dical:
unde in in Doinino laudabitur confundentur-,si.cut eorum qui cum audissentChri-
benedicam, futiiro, carnem suam ad manducandum,dixe-
anima mea, hoc autem audianl tnansueti, [Cassiod.] stum dalurum
est hic sersiw (Joan. vi), et coiifnsi
non docti, non jejunantes, quia sunt superbi; runt: Durus
relro abierunt.
[Aug.] sed mansueti, quilemperaiitiam haber.t om- ( YERS.6. —« Iste
iiium rerum, qui sunt leni animo, qui enim non pauper clamavit, et Doniir.us
« exaudiviteum; et ex omnibus tribulationibus ejus
mansuetus est irascitur. [Gl. int.] Audiant dico et
« salvavit eum. >
non tristenlur de hac mutatione, sed Iwteniur, quia
Isle pauper, [Ilier.] quasi dicat: Vere accedenles
res jucunda est aniraae. [Cassiod.] Et quia spiritua-
non confundentur, quia iste pauper, id est spiritua-
lis gratia non vult sola facere quod multis proficit:
lis pauper, scilicet, ego David, vel Christus, vel
ideo vocat alios, dicens: Et, o vos mansueti,
Eeclesia clamavit, el Dominusexaudivile-um.[Aug.]
YERS.5.— < Magnificate Dominum mecum; et Ilic ostendil
« exaltemus nomen ejus in idipsum. > quomodo exaudiaris, seilicet si fueris
pauper spirilu; dives non audilur. Sed hoe mcdo
MagnificaleDominum. [Aug.] Ex fervore charita- fit exauditio, scilicet si quis pauper sit spiritualis :
lis hoc dicit. Magnificate dico «tecam, non enira hinc est qui acceuit ad Deum, et illumi-
[Cassiod.]
arcta res est, omnibus ipse sufficit, et exaltemusom- natur : nec
erubescit, quia quando clamat, liberatur
nes nomen ejus in idipsum, id es.t in unurn, ut ab ab omuibus angustiis saeculi, dum transit ad
oinnibus fiat unum. [Cassiod.] Ut omnes invitatos jam
Deum, ef de omnibus tribulationibus ejus salvavil
traheret, dicit qure bona sibi inde evenerunt, sub- iD eum, in obitu transcunlem ad se. Sed quomodo
dciis: hoc? Ecce:
VERS.i. — « Exquisivi Dominum, et exaudivit \T£ns. 7. —« Immiltet arigelusDominiin circuitu
« me; et ex omnibus tribulationibus meis eripuit « limentium eum, et eripiel eos. >
« me. > Immittel angelus Domini. Vel ita continua. [Al-
[Aug.] Exquisivi.intus munda cons.cientia, non cuin.] Dico accedite, et sicut isle pauper clamavit
aurum, non aliud, sed Dominumipsum, ef exaudivit et exauditus est, eodemmodoaiigelusDotnini, [Attg.]
tne, per quod patet quod qui non auditur, ipsum id esl Christus, qui est angelus magni consilii, vel
nonquaesivit,ef ex oninibustribulalionibusmeis: hoe aliquis angelus de ccelo*,qui est Ecclesiae vallum,
ideo dicit, quod post mundum cor, .el mundam con- [llier.] vel homo, qui est minister volutatis Dei,
scientiam restanl tribulationes; sed ex omnibus, di- immillel, [Cassiod.] id est, immissionem faciet in
cit iste sanctus, eripuit me,\c\ est futur.o eripiet, circnilu pure, timenliumeum, ut muniathic eos;-ef
ciim mortalehoc induerit imraor|.alitatem.[Cassiod.] in futuro eripiet eos. [Alcuin.}Alii interpretes qui
Ideo dici ex omnibus universaliler, quia non pos- concordant huic sensui translulerunt sic: circumdat
sunt dici parliculariter, id est singillalim, quanta angelus Domini in ggre iimcnlium eum. [Aug.] AIU.
 541 COMMENTARIUM IN PSALMOS.:—PSAL: XXXIIL M2
qui vero mendosicodiceshabenl: immittit angelum Abus J hic acpipe quod alt: divitcs eguerunt, [Casr
Dominus, etc. stod.] quia fiderii non habent quae est; substaritia
YF.RS.8. —« Gustate, et videte, quoniam suavis sperandarum rerum (Hebr. xi). Et esurierunt, [Al-
< est Dominus-;beatus vir qui sperat in eo. » cuin.] quia corpore Domini non satianlur. Quid
Gustate. [Aug.] Hic aperle agit de sacramento enim habent, qui Deum non habent? Yel, divites"
quod ferebalur manibus. [Gl. int.] Quasi dicat: eguerunl, id est carebunt in fuluro summo bono,
Non solum accedite, ut credatis, sed gasfafecarnem id est Deo, licet esurianl, id esl desiderent. [Gl.
et sanguinemChristi, ef sic videle, [Cassiod.] id est int.] Unde subdit, et tamen esurierunt, id est desi-
inlelligitequoniamsuavis est Deus, [Alcuin.] id est deraverunt, dote naturae. Inquirenles autem. [Cas^
dtilcis cibus, qui esl vita sumenli, pellens omnes siod.] Quasidicat: divites eguerunt, sed, inquirentes,
moleslias in futuro. [Cassiod.] Deus enim vita est, id est toto studio quaerenles,Dotninum, nqn aiiad,
et verilas. [Aug.] Et quia Deus est vita, et caro, non minuetur omni bono, id est siiie minutione
quam sibi univit, est vivificalrix. Si autem haecnon- habebunt bonum quod est omne bonum, quia in
dum intelligis,regnat in te Achis, id est ignorantia, Deo sunt omnia bona, quia omnium auctor est ct
et abiit a te David, id est Christus, veritas. Bea- plena sufficientia.
tus, etc, quasi dicat: dico gustate, et sperate in eo B E PARSIII, $ia-iia),p.a,VERS.II. — < Yenite, filii,
quod guslalis, quia beatus eril vir qui sperat in eo < audite me, timorem Doroinidocebo vos. t
quod gustat; per hoe sperate, id est vitam aelernam, Venite.[Cassiod.]Tertiapars. Tractatis supra Ec-<.
in futuro. Yel ita : beatus, quasi dicat suavis est clesiaesacramenlis, admonet jam eos, quasi qui ex-
Dominus, el sperate in eo, quia, beatus est, etiam tra sunt, id est incipienles qui prima fldeirudimeriU
nunc, vir qui sperat in eo; miser qui sperat in se, accipiunt, a quibus abslineant. Qussi dicat: Dico ti-
vel in aliis hominibus. [Gl. int.] Sed qui sperat in mete, ut autem sciatis^timere,o filii, scilicet diseeu-.
eo, jam beatus est, quia eum jam babet in spe qui tes. Mos enim prophelicus est, discipulos. vocare
est oranebonum.Et quia vull omnes sollicilosesse, filios. Venife, [Hicr.] fide audite me, id est discite a.
addit: Et, o vos, me, et ne nomen limoris horreatur, addit, docebo
YERS.9. — i Timele Dominum, omnes sancli vos filios, [Cassiod., Gl. int.] quos. non docerem.
< ejus, quoniam non est inopia timentibus eum. > nisi rem ulilem, scilicet timorem Domini, qui cft
[Gl. inl.] Omnes sancii ejus, timete Dominum, initium sapienliae.[Hier., Gl. int.] Quasi dical: Di-
[Cassiod.] ut qui stat, videat ne cadat. [Hier.] Et scile timorem, et debetis, quia in.hoc est vila, quod
addit omnes,utnullus, licet bene merilus, abboede- ita ait :
sislat, non securitatem praesumat.ldeo, limete Do- VERS.12.— < Quis est homo.qui vult vitam? di-
minum, quoniamnon ost inopiatemporaliumtimen- « ligit dies vldere bonos? »
tibus eum. Alii aliquo indigent, sed non sui, quibus Oais esf homoqui vult vitam aeternam?et qui dili-.
ipse ait; Primum quwrileregnum Dei et hwc-omnia git videre dies bonos qui nunquam sunt in hoc sae-
adjicienlur vobis (Mallh. vi). [Aug.] Pascebat [Do- culo? [Aug.] Hoc omnes fatenlur se velle, bonam
minus contemnenlemse, el deseret.timenlem se? rem volunt, sed non in regionee]us qurenint illam.
ne ergo deseras Deum, ne famein patiaris. Mulli Yelut si aliquem justum quaerercs,sed non in pa-
enim ideo deserunt Deum, ne inopss sint. [Alcuin.] tria ubi habitaret, diceretur tibi: Bonum viruni et
Sed promillil, non superflua sed necessaria, quia magnum qttaeris, sed noli quaercrehic, ubi non in-
timentibus Deumnihil deest, sed venies eum; ita quaeramus et nos vilaro, sed nwi
VERS."10.:—< Divites eguerunt et esurierunt : hic Et quasi dicat aliquis : quare hoc quseris? re-
< inquirenles autem Dominumnon minuentur omni spondet:
< bono. », YERS.13.— « Prohibe linguam tuani a malo, et
Diviiessaeculi,[Gl. int.] id est superbi, eguerunlet « labia tua ne loquaniiir dolum. »
esurierunl, quia etiam pane temporali egent, et ine- T. rj Prohibe linguam, ostendens quomodo debent ti-
diam patiuntur interdiim: Yel potius de spiriluali- mere. [Alcuin.] Quasi dicat: tu quicunque es, qui
bus bonis hic accipiendum est. [Cassiod.] Quasi vitam ajternam cupis, hoc modo tinie, scilicet pro-
dicat: Ideo timete, quoniam non est inopia, spiri- hibe linquam tttam, de qua Salomon ait in Prover-
tualis, el veri boni, timentibus eum; sed divites sae- biis: Morset vita in manibuslingum(Prov. xvm), a
culi, scilicet superbi, eguerunt bonis interioribus : mulo omni, [Hier.] ne mala loquaris aperte proiiibe
Non enim pulare debes hoc dici de terrenis quae labia tua ne loquanlurdolum, id est ne bona dolose
nullius pretii sunt, sed de spiritualibus. [Aug.]Re- Ioquantur. [Gl. int.] Nola quod dicit prius cobilie
spice enim multos divites iiuquos mori in diviliis linguam quam labia, [Cassiod.] quia cum loqui vo-
suis, nec faclosfuisse pauperes cum viverent; sed Jumus anle commovemus 72 linguam, et post
inter magnas copias diviiiarum usque ad ullimum labia linguaemotum sequuntiir.
vitae perdttci, et exspirare in lectis eburneis cir- 'YERS.\i. —« Diverte a malo et fac bonum, in-
cumfluentefainilia, etmagnificam celebrari pompam « qttire paoem, et persequere eam. »
funeris, ac pompato funere ad tumulum deduci a Diverlea malo el fac bonum, [Aug.] id est null:
suis. Re ergo te fallat hic Scriptura : de spirituali- noceas facto. Etquia hoc nqn suflicit, addit, ef fes.
545 PETRI LOMBARDI 544
oonam.Parum enim est ut non exspolies vestilum,. , A admiserunt. Et vere cculi Domini super justos,
sed vesti nudum. Si non exspOliaveris,.deelinasti ai quia i
malo; sed non facies bonum, nisinudum veslieris, VERS.17. — « Clamaverunt justi, et Dominus
et peregrinum in domo tua susceperis. [Gassiod.]| « exaudivit eos; el ex omnibus iribulationibus eo-
Duo ergo bona sttiit, diverte a malo et fac boniim. « rum liberavit eos. >
lllud vitat culpam; hoc meretur palmam. Justi antiqui, [Gl. int.] sicut Abraham et caeteri,
ef
Et nota quod est quidam declinandi a malo mo- clamaverunt pro liberatione sua ad Dominum,
id est Chrislus, exaudiviteosinsua«resur-
dus, quo tantum poena vitalur; et est quidam quoh Dominus,
etiam vita acquiritur. Si enim quis nulla occasione. reclione'; ef ex omnibus tribulationibus eorum libe-
ravit eos, quando captivam duxit captivitalem
provocalus ad malum, amalo opere declinat, vilavitt
vel corporaliter liberavit, [Aug.] uttres
utique poenamqttam incurrisset, si illud amisisset. (Eplies. iv),
Si vero ab inimico invisibili vel visibili provocatus pueros in camino flamma Iaedere non potuit, in
alios H-
vel laesusmalum non reddit, vel malo non consen- qttorum laudibus ignes friguerunl; sic et
beravit.
tit, a malo declinavit, et palmampromeruit. Yelita: — « Juxla est Dominushis qui tribu-
Divertea malo, [Hier.] id est destrue vilia inte; ett D VERS.18.
fac bonum, id est aedificavirlutes; et sic inquircv € iato sunt corde, et humiles spiritu salvabit. >
Juxta est Dominus. [Alcuin.] Quasi dical: Sicut
pacem, [Cassiod.] id cst desidera, ut pax sit spiri-
tui tuo cum carne. ldeo aulem dieit inquire, quia in Yeleri Teslamento exaudivit Dominusjustos, sic
hic nunquam estjusto plena pax cum corporesuo, etiam et in Noyo Teslamentojuxla est Dominushis
est cum viliis. Ideo hic qui tribulato sunt corde, non omnibus tribulatis
sedsemper pugna praecipit
etsi hic haberi non corpore, sed tribulalis corde, scilicet qui terunt du-
pacem semper inquiri, plene
riliam cordis, ef humiles spiriiu, non verbis salva-
possit. Unde subdil: Et persequere eam fugientem, '
id est perseyera inquirendo. Aliter enim in fuluro bit: quod necesse est, quia
non capietur. Vel, inquire pacem, [Aug.] id est. YERS.19. — « Multaetribulationesjuslorum; et
« de omnibus bis liberabit eos Dominus-.>
Deum ipsuro, qui est pax nostra. Et quia hic non
in ccelum Multw tribulaliones. Yel de modernis justis po-
habebis, persequere eam, quo praecessit. test
— accipi, et de spirituali liberatione qua liberati
PARSIV. VERS.15. « Oeuli Domini super ju-
sunt, [Cassiod.] non ut tribulationes non sentirent,
< stos; et aures ejus in preces eorum. »
sed ul fortiter tolerando non succumberent. Et hoe
Oculi Domini. [Cassiod.] Quarta pars, ubi agitt est, clamaverunt justi, et Dominusexaudivit eos :
de tribulationibus bonorura et malorum, ne in peri- [Aug., Alcuin.] sic exaudivit, quod liberavit eos,
culis justus aliqua dubietate mollescat. Quasidicat:: non corporaliter, sed dando cis patientiam. Et hoc
Dico, diverle a malo, inquire pacem, ctneex infir- cst quod subdit, et ex omnibus tribulationibus eo-
mitale tua dissidas, quia oculiDomini, [Aug.] id estt rum liberavit eos, sallem spiritualiler. El vere libe-
respectus misericordire Dei, sunt super justos, etsii ravit; nam pronus est adhoc Et hoc est quod ait,
ut medicus secat et urit, per quod videtur non ex- juxta est Dominus, velallusioest ad hoc quod di-
audire, sedhocfacilul sanet, et pariat in sempiter-- xerat, clamaverunt, quasi dical illi: Clamaverunt.
num; et aures ejus sunlinpreces eorum,ut quodpeluntt et Dominus juxla est his qui Iribulato sunt corde.
i*.el,[Gl. int.] scilicet gratiam pro gralia. Et notai [Aug.] AIlus quitfeni est Dominus, sed vicinatur
quod non ait ad preces ; sed in preces, [Cassiod.] ) humili, et non se erigenli. Unde subdit: Et humi-
in quo notatur celeritas audiendi dum in ipsis andilorf les spiritu salvabit, hoc non mutatur. Multw tribu-
habitat. [Aug.] Sed forte dicit malus : Secure fa- lationes, quasi dicat: Humiles salvabit, non
utique
cio mala, quia non super me sunt oculi Domini; ad1 sic ul nihil patiantur, quia tribulaliones jusloruih
jtislosDeusatlendit, me nonvidet. Ideo subdit: [Cassiod.]multaesunt, quia a diabolo et invidis ho-
YERS.16.-—« Yultus autem Domini super fa-;. p minibus, et a seipsis. Qui ergo non patitur non est
« cienles mala, ut perdat de terra meinoriam ec>- . justus, quia mullae sunt tribulationes justorum :
« rum. » [Aug.] econtra pauciores iniquorum, ef de omnibus
Vullus autem. [Cassiod.] Quasi dicat: Justos rc- his liberavileos Dominus in futuro. Dominus, po-
spicit Deus, sed nec malus putel se nesciri, quiat tens Iiberator : interim vero
vulius Domini, id est cognilio Dei, est saper facien- YERS.20. — « Gustodit Dominusomnia ossa eo-
tes mida; non lamen respicit eos misericorditer,, « rum; unum ex his non conterelttr. >
scilicet ul exaudiat,.sed cognoscit ut puniat. Undei Dominuscustoditomniaossa eorum, id est firma-
subdit: ut perdat de terra viventium memoriameo- menta fidei, scilicet palienliam et alias virtutes; et
rum, [Alcuin.]scilicet ut nec raentio, id est inler- anam ex his non conteretur, [Aug.] id est nec etiam
cessio, fiat pro eis inter bonos. Adeo placet eis; palienlia peribit : qttod signatum est in agno pa-
justitia Dei. Unde in Evangelio ait Abrahara ad di- schali, de quo dicitur in Exodo : Os iion frangetis
vitem : Chaos firmalum esl inier nos ef vos (Lue. ex eo (Exod. xn) : qttod implelum est in Domino
xvi), ut boni non possint transire ad eos cum pas- nostro Jesu Christo, cujus crura non siinl fracta in
sione aliqua propter confusionempeccalorum quae ; cruce, el impletur iri sanctis suis, quorum patien-
5*5 COMMENTARIUM 1N PSALMOS.— PSAL. XX5IV. /..S45-
lia in tribulalionibus exercelur, sed non vincitur. A I mortale delictum caveat, dum, id est quia speras
YERS.21. — « Mors peccatorum pessima; etqui [ in eo in quo est remissio peccatorum.
« oderunt justum delinqueiil. > COLLATIO IN PSALMUM XXXIII: « BENEDICAM DOMI-
Mors peccatorum, quasi dicat : Juslos custodit' NUM.>
In fifaZo. Vultum tuum. Hieronymus, Os sutnn,.
Domirms,et liberabit, [Aug.] sed mors peccatorum !
Sanctes, verbumsuum; Munsterus,eloquiumsuum;
non solum est mala, sed et pessima, quia rapit adl interpretes pro Cajetanosensumsuurj; Pratensis, gu-.
gehennam. Etsienim in diviliis, et odoribus et la-. . slum suum. Mttuslerusindicat juxta opinioriemquo-
mentis hominum finiatur, tamen pessima est, quia1 runidamsignificariwsioneni,velconsi/it(m.Pel!icarius
etiam docet posse ac.cipipro ritu et more. Denique
in peccatis est, et ad infernum trahit. Et dicit hoc: qttid et quomodo debeai intelligi, clare habes, I
contra illud qtiod de bonis dixerat, liherabit eos. Ett Reg. xxi, ne inter tantam varietatemfltictues.
Acccditead eumel itluminamini. Hieronymus, re-
quia omnes sunt peccatores, determinat quorum spicitead eutn el confluile;Pratensis,
mors esl respexeruniad
peccalorum pessima, dicens : ef qui ocle- eum, el cucurrerunt; Munslerus, Sancles, et inter-
runt, ctc Et quasi quis diceret: Quorum peccato- preles pro Cajetano, respexeruntad eum, el illuim-
rum mors est pessima? respondetur: Non omnium,' nati sunt. In primis quorj Hieronymus el LX.Xver-
terunt per iuiperativum sub secundapersona : qtiod
quia omnes sunt peccatores; sed eorum qui ode- ; caeterinovatores per indicativuni, et sub terlia per-
B
runt justum, id est Cbrislum, qui justificat, perf sona. Id effectuni est propler ailinilateni persona-
quem qui non reconciliatur, perit; illi enim delin- rum utriusqiie modi, prresertimsi non subscriban-
tur puncta. Nam Vo^n IIABDITU, id esl respiciie. Et
quent, id esl Dominum derelinquenl, odiendo bo- quia iste respectusesi ad Deuni accessus per con-
nnm, et est contra illtid quod supra dixit de bonis,, versionem,gratiam, fidem, contctnplaiiuuemconve-
scilicet custodit Dominusomnia ossa eorum. nienter dixerunt, accedite, si autein legeris *'£'-"
HIBBITU, id est respexcrunt. Cajiensni partictila
YERS.22. — « Redimet Dominus animas servo-- TCii NAIIARU aradice TK OR,ut vnlt Ra.kimhi, in-
« rum suorum; et non delinquent omnes qui spe- dicanle Munslero in sclioliis, cst illuminati sunt, ut
« rant in co. > sit he pro aleph. Si aulem a themaieirJ NAIIAH
significat currite sive confiuite,til vcrtii Hierony-
Redimet Dominus. [Cassiod.] Quasi dicat: Mors s mus et Pratensis. Ulramque accepiioiieni insinuat
peccatorumest pessima, sed reditnetDominuspretio Pellicanus. Nebiensis et Clialdaeusinterpres stant
a nobis,respicilead etiin, el illuminamini.
mortis animas, non libertorum, id est eorum qtii1 VERS.10. — Divites eguerunlei esurierunt. Hebr.
de servis Dei facti sunt liberi sui, sed servorum i D*TS3 KF.pnims,id esl leuncttli, vel leones, quae
stiorumsibi obedicritium,et omnesquisperanl in eo,' nominis ralio neiniiiimagis quadrat quam divitibus
" Iiujns srcculi, qui superbe sapiiint, et pauperum
quamvis sine peccalo non sint, lamen non delin- bona instar lconiim, rabide et violenler
p diripiurit.
quent, [Rem.] id est non peccabunt ad mortcm.. *•*Ob id baud absurde Ieones niutaverunt iri divites.
Iste est enim rnodus justitiae bumanae,ut vita mor- Hinc translator ad Campensem violenti egebtintel
talis qttantumlibetproliciens, quia sine peccalo esse3 esurient,: vcrtit. Et htic alludit canlicum deiparm
Virginis Esurieutesimplevilbonisct divitesdimisit
non polest, in hoc non delinouat id est per hoe3 inanes (Luc. i).

PSALMUS XXXIV

PSALMI TITULUS : i ix FINEMPSALMUS IPSIDAVID. »
Judica, Domine. Tiltilus. In finem,psalmus ipsi
David. [Aug.] Per David qui interpretatttr manu
fonis, vel desiderabilisaspeclu,inlelligitur Christus,
qui vincendo diabolum est manu fortis : vilara
aclernampromiltendo, est visu desiderabilis. Quid
eiiimfortius illa manu, quoehostem stravit, non ar- •
mala; sed in ligno clavis transfixa? Quid desidera-
bilius eo, in quem angeli desiderant prospicere?
quem et marlyres non videnles voluerunt mori, ut
ad illum videndummererentur pervenire? Ipse ergo'
vere desiderabilis est, dum vitam promiltit, quod
in hoc psalmo"agitur. Hic enim Christus invocat;
Deum contra tribulatores capitis el corporis, et;
per tribulationes omnibus vitam promittit. Et est;
sensus: Psalmtts iste dirigens nos in finemattribui-
lur ipsi David, id est Christo, qui bic loquitur,
nun.c in pr-rsona sua, nunc in persona corporis.
[Cassiod.] Et est iste psalmussecundus eorum qul[
late agunt dc passione Christi. IiaieiUio. Monct ut:
adversa feramus. Modus. Tripartitus est psalmus.
Primo incipit ab oratione, pro utraque parte orans,
id est pro se, et pro adversariis cum commemora-
tione culpaeeorum. Secundo praemittensde spe boni
et gaudio, narrat quam maligne erga Christum fe-
cerint, ibi, anima aulem. Tertio de fructu passionis
agit, promittens confessionem totius Ecclesise,ibi,
confitebortibi. Incipiens itaque ab oraiione in per-
sona sua et suorum membrorum, ait: 0
73 VERS.1. — « Judica, Domine, noccntes me,
« expugna impugnantes me. >
Domine,judica, [Cassiod.] condemna nocentesme
voto; etexpugna, [Aug.] id est vince, impugnanles
me actu. Ecce Deus pro nobis pugnat. Si Deus pro
nofcis,aais contra nos ? (Rom.vm.)
VERS.2. — « Apprehende arma et scutum; et ex-
« surge in adjtttorium mihi. >
Apprehende.[Gl.irit.] Hoc prius ex persona men-
brorum legitur. Quasi dicat : Dico, expugna, sed
quomodo hoc ages ? Apprelwndepro me artna et scu*
tum. Magnumspeclaculuni cst videre Deum arma •
lum pro te. [Aug.] Qui habct arma et sculum ar-
 ' 548
S47 PETRI LOMBARDi
mis hostes perculit, scutq nqs prolegit. Sed quid1A inimiCorum. [Ayg.] El est prophelia, nou optatio.
est scutum Dei, elquaesunt armaejus? Scutum estt Quasi dicat: Salva animani meam, ila ut quaerentes
eam perdere confundantur. Et hoc est quod subdit,
protectio bonae volunlalis Dei, qua nos defendit.
Unde alibi : Ut sculo bonmvolunlatis luw coronastij confundantur et revereantur, id est limeant poenas,
nos (Psal. v). Arma Dei nos sumus, quia ut nos ab> quaerentes animam meam perdere, non imilari. Et
eo, ila ipse armatur de nobis, quibus perculit ini- YERS.5. — « Avertantur retrorsuni et confun-
micos. Et est, apprehendearma et sculum, [Cassiod.]] < danlur cogitantes inihi mala. >
id est ita adjuva et muni nos tua bona voluntate,, [Hier.] Avertanlur a Deo, ut sint relrorsum; et
v.t el.inimicos pcrcutiamus, ct ab eorum jaculis; confundunlurmorlifera confttsione cogilantes mihi
protegamur, Yel arma Dei dicil animam justi, vell mala. Ve'1 polius de convertendis dicit hoc, pro
Christi, [Alcuin.] qua hostes debellavit, quae nill quibus orat. [Aug.] Quasi dical: Animam meam
> ad poeni-
agit, nisi Deus pttgnet de ea. Ideo ait, apprehende salva, et confundantur, eliam salubriler
armaetscutura, id eslanimam Christi sic rege et de- lenliam; et revereanlur, id est timeant poenas
Lmde, ul per eam adversarios debelles, el nos pro- quaerentesanimam nicam. Et avertanlur relrorsum,
tegas. El exsurge in adjutorium mihi. [Aug.] Dicitt id cst sequanlur el non praecedant; non dent con-
Detis dormire, dum nos dormimus; et exsurgere,, R silium, sed accipiant. Pelrus cnim praecedendo,
dumnos vigilamus et excilamur. Undc alibi : Ex- Salanas sequendo discipulus fuit. Et confundantur
surge,quare obdormis, Domihe? (Psal. XLIII.)Undei. salubriter cogitantes mihi mala, id est sequenlcs
in Evangeliolegitur quod dormiebat Jesiis in navi,, jam deliberabunt bona; pertinaces autem in ma-
et ttinc fluctuabat navis (Matth. vTn): si vigilaret,, lllia
non flucluaret. Nayis cor tuiim est, aliqttandoergo1 VERS.C. — < Fiant lanquam pulvis ante facicm
dormit Deus in navi, id est fides in corde tuo tepe- < venli, et angelus Domini coarctans eos. >
scit;et lune fluctual navis. Observa naufragium,, Fiant lanquani, etc [Aug.] Prophelia hic est qua
ct excita Chrislum dorniieiitem, id est fidcm : qure» praedicit raala iniquoruni; non optatio, utoptet sie
si vigilaverit fiet iranquillitas. Recedenl enim ten- evenire. Yel prophela in spiiTtu Dei cp modo ea
tationes omnes, aut cerle nihil valcbunt, quando> dicit quo Deus facit ea, id est fieri sinit certo judi-.
Glirislus, id est fides tua, vigilaverit in corde tuo. cio, juslo ct sancto, atque tranquillo, non perlnr-
. Dic ergo : Exsurge, id est innotesce, appare, sen- bata ira, non animo exercendarum iuimicitiarum,
tire in adjulorium niihi, et in alios sed juslilia viliorum puniendorum. Qttani Propheta
YERS.5. — « Effunde frameam, et conclude ad-- _ servari oplat ei quod eongaudet, non delectalus
« versus eos qui persequuntur me: dic animaemeae:; malo crealurae. Yerumlamen et sic prophetia est.
t Salus tua ego sum. > Ait ergo : [Aug., Gl. int.] Fianl tanquam pulvisanle
EJfundeframeam, [Hier.] id est multiplica vindi- faciemvenli, id est tentaiionis, id est facile cedant
ctafti, ef adversus eos qui persequunlurme, id estt teutationi, vel suggeslioni etiam minima?,quasi non
visibiles et invisibiles bostes, conclude, id est fac: exspectent. Faciem venli, id esl priesenliamgravio-
conclusianem, ne evagenlur tibi nooendo. [Aug.] ris lentalionis, sed anlecedanl minori, et angclus
Vel fi'«meaidem est quod arma, id est anima justi. Domini, scilicet nialus, sit coarctans eos, scilicot
Haec framea effundiiur, dum abundantibtis justis; affligenseos cura ipsa suggestione. Et siquandoper
vita bona cor-us.cal.Unde et concluditur lioslis, noni rationem resistant,
habcns de nobis male loqui. Et quia suggerunl in- YERS.7. — < Fial via illorum tenebraeet lubri-
visibiles hostes animaemeae, non est salus ipsi ini < cum; et angelus Domini persequens eos. >
Deo ejus. Tu conlra eos dic animw tnewin re ipsa,, Fiat via illorutn, id est ratio, lenebrwet lubricum,
ut audiaminte, quid? salus lua cgo sum , utroques id est obscura et lubricosa, id est inconstans.
modo, scilicet in praesentiet in fuluro, in tempo- [Cassiod., Aug.] Vel lenebrre, id est ignorantia,
ralibus et aeternis, ut prreter le nullum quaeram. D ] et lubricum, id est luxuria; fiat via illorum, ut in
Vel in propria persona dicit Christus, apprebende his vitiis tanquam in barathrum raortis descendant.
arma quasi inimicos judica. [Alcuin.] Pro me au- Horrenda via est haec, quis non horreal lubricum
tem fac quod oro, scilicet apprehende arma, id est; et tenebras? Qttis non caveat ibi figere petles?
fac me habere arma, scilicetdoctrinam etmiracula. Suiit ista duo mala niagna et poenreIioininum. Ef
Et scutum, id est constanliam, el cxsttrgein adjuto- angetusDotnini sit persequenseos, qui non sinat eos
rium mihi, id est fac me uli aceeptis, scilicet armis< stare, donec Tuccatanle p.^des. Hoc dicit a simili
et sculo. Et effunde frameam, et coiiclude adversusi ' illius qui in lenebris et lubrico facile impellitur, .
eos qui persequunliir nie, id est qui modo sum ini cum non viderit ubi pe'dem mover.t. Vel hoc forle
obseuro clarifica, ita evidenter ut concludas et con- facit ut exspectet, d.onecluceat. [Gl.
int.] Sed lios
vincas inimicos, ne babeant quid oblatrent; et dic non siiiit angelus Domini slare, donec lux gratiae
animaemere,ilaut omnes sciant: Saltis tuaego sum. oriatur eis, sed in varia mala prrecipitat.
VERS.i. — « Confundanlur et revereaniur quae- VERS.8. — « Quoniam gralis abscoriderunl mihi
« rentcs animam meam. > « interitum laquei sui; supervacue cxprobraveruut
Confundaulur et revereantur. Hic pr;etlicit niala « aiiimam meam. >
549 CpMMENfARIUMIN PSALMOS.—PSAL.:''.XlAly.;':'';;';:'.;v- ;',':'s;'^ 1;
Quonidmgrafis. khc cqnimemoratculpam iuiirii-- A j abscondita captio,,mors Chrisli, appreh.eridateum,
cqrum. Et quasi quis qurcrcret: Quo merito suntt noii suis sceleribtis reTiiiqtiatur. Et iif laqueum.
tanta mala eis? resppndet: Audi quo merito. [Aug.]] cadat, bonuni, quo a malis cohibeanl. El hoc in
Quoniam gratis, quia eis non noetii, absconderunt t ipso, id est ex ipsa morte
Judaei,ut putabant, cum eorumtamen corda cognO- PARSII, VERS.10.'— Anima autem mea exsuT-
scerem mihi Christo interilum laquei sui, [Gl. int.]1 « tabit in
Domino, et deleclabitur super salutari
id est consilia et insidias, quibus me occiderent;' « suo. »
siedlamen fuit eis in interitum laqueus suus, et non
mihi. Illeenim laquettsnon morienlis, [Cassiod.]sed( Anima mea, etc [Alcuiri.]Secunda pars ubi prae-
missa spe boni el gaudio enarrat quammaligneerga
peccantis erit interilus. [Aug.] Unde alia edilio(
habet, absconderuntmihi muscipulamcorruptionis, beiiignum agtint. Et loquitur hic prius Christus,
sure, el exprobraverunt,id est accusaverunlanimatn quasi dicat: Haecpraedicta illis fient, anima aulem
meam: et hoc supervacue,id est inulililer, falsa sci- mea exsultabit, ut quae audit salus tua ego sum,
licet dicentes,non probantes. Et ideo exsullabil,dico, in Domino,non qtiaerensaliasexlrin-
YERS.9. — « Yeniat illi laqueus quem ignorat, secus divitias, non quaereuscircumfluerevoluptatiT
« st captio quam absconditappreliendal eum; ct in B * bus bonisque terrenis, sed ipsum solum sibi pro-
i laqueum cadat, in ipsum. > ponens, quo nil suaviusest: non deficit qui oninia
Veniatilli laqueusquemignorat, [Aug.]ipse stitts fecit. Ipsum ergo pete, et in illo habebis omnia,
ef delectabilur,quasi dicat, anima aulem riiea exsul-
iagtieus teneat illos. Ecee digna retributio. Nilenim labit in Domiiio.Unde hoc sequilur, quod eliam
juslius quam illa evenire quae absconderunt. Inde
enim decipiuntur, unde decipere voluerunl; inde[ delectabitur ,in salutari suo, [Gl. int.] id est supcr
nocetur eis, unde nocere voluerunt. Unde subdit, salvatione sua, quae facta est ei in resurrectioiic
ct captioquamabscondilapprehendatcum,ut funicu- Qua scilicetresurrectione
lis suorum peccatorum coiistringantur, qtiaecoiUu- VERS.11. — « Omniaossa meadieent: Dominc,
leruut occulte tractantes quomodocaperent Chri- « quis similis tui? »
stum et pertimercnt, ef in laqueum cadal, non ,inL Omnia ossa tuea, [Hier.] id est discipuli mei ro-
alium, sed in ipsum,qui mibi teteuderunt, tanquami borati sunt, et dicent,gralias agenles : Domine,etc.
si quisquam veneni calicem praeparet alicui, ett Et boc dicent illi qui sunt ossa mea, id est firmi.
pblitus biberet. Ila factttmesl Judaeis, qui laqueumi Etsi enim caro cedat; tanien ossa, [Aug.] id cst
paraverunl ipsi Christo : in quem inciderunt. Nemo, i _ jusli, verbis laudanl. Carnes enim, [Alcuin.] id est
eiiim malus csl, qui non prius sibi noceat.Sic enimi carnales ct infirminon habent verba lauiiis et con-
putaio malitiamesse, quoniqdo ignem. Si incendere. fessionis, quia infirma apttd te silenl pcnitus, sed
vis aliquid, illud quod admoves igni, prius ardet ; fortia te rnagnum laudant et tiraeut. Vel ex jier-
nisi ardeat, non iicendit aliud. Verbi gratia, cumL sona Ecclesiaj polest dici : [Aug.] Aiiiiun autem
faculam apponis igni, prius ardet ut aliud possitt meaexsullabkin Domino,non mulalur. El detecta-
incendere: ita ergo malitia procedit ex te, et quem, oifar supersalulari, ctc, id est Christo, de quo alibi
vastal antequam le, quo profundit ramum, laedit; dicitur : Qttoniamviderunt oculimei saiulare tuum
ubi radicem habet, non laedit.Equidem dico, quod1 (Luc. n). Ef omnia ossa mea dicent, id est omnis
malitialua ut alteri non noceal, fieri polest; ut au- fortiliido menlismeaedicei, [Aug.] quia boc alitis
lem tibi non noceat, non potest. Yel secundumj dicere nequit, scilicet quod sequilur, scilicct.: O
aliam lillerain, in laqueum cadat in ipsum,neutra- Domine,quis similis sit tibi, vel f«i?nullus. Niliil
liler, [Hier., Gl. iut.] id est ex hoc ipso quod niihi; enimin diis vel creaturis simile cst illi, [Attg.]quia
parant laqueum, cadaiit interius. Yel de poenaexte-. ipse soltts eripuit hominem de manu forti. Unde
riori polest accipi, qua puniti sunt Judaei,pro pec-. subdit: Tu es
calo mortis Chrisli, hoc modo : Yeniat illi laqueus. >D] VERS.12. — « Eiipiens inopem de manu fortio-
caplivitatis, quem ignorat, et captio quam abscon- « rum cjus; egenum et pauperem a diripientibus
dit mibi apprehendaleum, itl est similiter capiaturf « eum. >
a Tilo et Yespasiano,ex improviso, sicut me cepc- Eripiens incarnalionemVerbi in opcre,[Cassiod.j
runt; et in Iaqueummortis cadat in ipsum, scilicett id cst genus humaiium, de manu forliorum ejus, id
quem mihi paraverun^.Eodein niodo iriterficiaiitur, , est diaboli qtii tenebat eum; sed manu fortis alli-
sicut me iiiterficiunt. Et ita evcnit. Qttidamcniini. gavit diabolum, [Aug.] qui eral. forlior homine,
ftterunt capli, et quidam interfecli. Yel in bonq\ quem ipse vicil egenumet pauperema diripientibus
polest accipilaqueus, et captio. [Cassiod., Gl. int.]] cum, id est a diaboloetmembris cjus. ldera acri-
Et dicit haec opiando bonum eis de morle Christii pitur p.crinppem,egenum et pauperem, [Cassiod.]
provenire. Quasi dicat : Paraverunt mihi mortem,, scilicet genus humanum, quod cst qttasi ttiius inops,
et ex ea veniat ille laqucus quem ignorat, id estt et egenus el pauper : Inops, quia morlalis;'cgeuus,
laqueus vei'ilalis quam peccator ignorat, astringatt quia in sudore vulttis stii quaerit paneni (Gen. u);
e.os,cujus nexu diaboloadhaererues,Deoadhaereanl; ; paupcr, quia dc pura sapicntia dejectus, teiiuem et
el capiio qitamabscondit, [Cassiod-.,Alcuin] idestt umbralilemhafcetrationcm.
 ' '
i':35T:':r:,,'\''.;,,',;
.v•_..•..::/_ '.:; ^'-^^'''''''\':^ETKl'.EOMBAIU»v ':•'';'.''''.'->''' ' 352
-._-.• ...''.'".;
74 YERS.:,13.:— « Siirgeutcs testcs iniqiii,:quaji A et Pelrus qn.i se usque ad mortem pcrsevcra-
«-igiiorabam iiUerrogabaiu irib. V turuin promiseral, jani ler uegaverai: vix inve-
Sergenieslestesiiiiqui.[Cassiod.]Dictiscalamitali=. ;. nil unumTatronem, quem in cruce guslavit. Ideoque
bus hominis, ne ipse Christus ab his alienus videa- in bujus rei memoria passionis die arctissimum je- \
tur, passionem suam exponit, quasi dicat: Non mo- junium observat sancta Ecclesia. Et oralie mea,
do alii calamitates passi sunt, sed cliam ego, quia. quasi dicat: Humiliabam me in jejunio, et etiam
surgentes, quasi subito et immoderate fesfes iniqui, orabam, et oratio mea converteiurin sinu meo vel
iniqui, quia contra aequumtestabantur, inlerroga-• meum, [Aug.] id estnonalium orabam, quam illum
bant tne-jnon convincebant ea, scilicet qum ignora-• qui mihipersonaliterunitus esl, dicitChristus secun-
bam aciu, peccata sunt ea quaeCbristus ignoravit fa- dum quod liomo, secundum quod orat'; sed oratio
ccre, sicut usn dicilur de aliquo: Non novil bene- ad sinum converlilur, id est ad verbum in quo erat
racere, quia non benefacit [Aug.]Itaet Chrislus, qui Pater. Sinusenim esi secretum in quo orare jube-
estcognitoriniquitatumquasjudical,dicitur ignorare: mur, ubi oravit Susaima (Dan. xin). Secretum vero
peccatum, non quasiuonvidendo, elnon judicando, Christi est divinitas ad qtiam orat humanitas. [Aug].
scdnon committendo. Alienumest enimab opere, et ai Christus enim secundum quod Yerbumest non oral,
conseienlia ejus. Elideo dicit, ignorabam, quo modoi B sed exaudit. Et non sibi subvenire quserit, sed om-
ars dicilurnescire vitium,quod tamen per artem co- nibus subvenit cum Paire. Et est, oratio meain sinu
gnitumdevitatur. Ideo ait: Quaeignorabaminterroga- meo convertetur, id est in me ipso homo interpellat
bant me, quasi dicat : De iniquitatibusinterrogabant; divinitatem. Yel, oratiomeaconvertetur in sinu meo ;
me cumvincere volebant, sednon polerant, [Gl.int.] vel, verbum raeum, [Gl. int.] id estnon proderit nisi
quia ego sum ars ipsa, in qua quisque non diseit, his qtti sunt pracdesliuati,quisunt familiares futuri,
nisi facere bonum. Et cum venissem salvare eos, et et sani, in sinu sauctreEcclesire, a quo exierant le-
curassem infirmos eorum, pro iis bonis prosi facti, ut mantts Moysi,qtiaeextra sinum appa-
VERS.14. — «Retribuebant mihi mala pro bonis, rebat leprosa, sanainsiim esl facta (Exod. IV).
« sterilitatem animremeae.> YERS.17. —-« Qttasi proximum, et quasifratrem
Retribuebanl mihi mala pro bonis, scilicet slerili- « nostrum, sic coroplaeebarn; quasi lugens el con-
taicm animwmew. cum ego attulissemfecunditatem, « tristatus sic humiliabar. >
[Aug.]ipsi relribuebant slerilitatem. Egoattuli vitam, Qaasi proxiinum,etc [Cassiod.] Casus pro casu
ips; mortem relribuerunl; ego honores, ipsi conlu- ponitur, accusativus pro ablativo. Et esl: ei si mihi
melias ; ego medicinam, ipsi vulnera. Hanc sterili- molesti essenl Judaei, ego tamen sic complacebain
lalem in ficu maledixit Dominus, ubi cum qtirererel miliiineis, quasi proximumelquasifratr.emnostrum,
non invenit, folia erant in ea et fructus non erant id est quasi de proximo, et quasi dc fratre noslro. Ita
(Marc. xi), idesl verha eranlin Synagoga,etfacta non mibi complacebamin eis, id est de eorum affiniiase
erant. Yide enim in verbis numerositatem, et infa- gaudebam,quimeinsequebantur. [Gl.inl.]Ecoegratia
clis sterilitalem. Ait enim Apostolus: Qui prwdicas pro odio ; beneficiumpro laesionc Vel, complacebam
non furandum,furaris, elc (fiom.n.) Patri meohabendoeos, subaudisic, quasi proximuii!,
YERS.15. — « Ego autem, cum mihi molesti es- et quasi fratrem nostrum. Et cum haeconmia face-
« sent, induebar cilicio. > rem, [Cassiod., Alcuin.] tamennolebant converti; ct
Egoaniem. Quasi dicat:TUi ita; ego autein*cum cum nollent converti, ego sic humiliabar, id est do-
mihi molesiiessent, [Aug.]et.cum saevirentin mc, in- lebam quasi pater lugens fiiiura, constristalus de
duebar cilicio, id est sub carne morlali latebam se- morte filii. Alii interpreles dicunt, ^aasi lugetisma-
cundumdivinitatem,quia p,onexercui polentiam,ideo ter incurvabar super eos.Velin persona membrorttm
ignotus eis fui. Caro enim Chrisli dicitur cilicium, polest dici: Et oratio, quasi dicat: Humiliabamani-
propter simililudinemcarnis peccati. Cilicium enim mam,dicitChristus in personamembrorum, etetiam
fit de pilis ,'caprarum,quaein veteri lege oOereban-]D orabam pro Judaois, et oratio mea in sinu meocon-
tur pro pHccalis.Eteliam vertetur, [Hicr.] id etsi eis non profuerit, ego tamen
VERS.16.— « Humiliabam in jejunio animam non sum frustratus mea mercede, ut Dominusdicit
« meam, et oratio mea in sinu meo convertetur. > in Evangelio : In quamcunquedomutn intraveritis,
Humiliabam, id est attligebam, animam meamin dicite: Pax huic domui; el si illi qui in ea sunt non
jejunio. [Aug.] Qtiale fuit illudChristi jejunitim, eor- receperint,pax vestrainsinuveslro ei ad tios reverte-
porale an spiritua!e?ManducarequidemvolebatChri- tur, vel reduceiur(Mailh.x), id est, [Cassiod.]si non
stus, quandopoma inarbore quaerebat; bibere etiam eis, tamen vobis prcderit. Ita ejus oralio, qr.a in
volebal, quando mulieri Samaritanaedixit : Da mihi membris oravit, a Judreh?non accepta ad eum re-
bibere (Joan. iv). Sed non de hac siti, non de diit quasi proximum. Item hic loquitur in membris,
hoc jejunio hic agitur, sed de alio jejunio in in quibus sunt quidam valde proximi Deo, qui cri-
illo significato. Esurivit enim et sitivit Christus minali macula hunquam sunt polluti; alii sunt qui
salutem nostram, bona noslra. Jejunabat ergo, per peccatumlonge sunl. Illisergo gaudiumest, istis
quia nulla bona opera in Judaeis invenit, et apo- luetus et trislilia. Dc illis qui proximi sunt prius
stoli eum fugerant et in turba se absconderant,; agit, ponens casum pro casu. Et hoc est, ego sic
5S5 : -',' •;," COMMENTARIUM;iN DSALMOS..-^SAL. XXXIV.'"' ; •".'•::':':"'"•- 'v;";;".%&.:
complacebam,Deo, qitgsiproxiihumeiqugsifratrem A me resuseites ?|passiod:]:Quasi dicat: Ne«iiu dif-
nostrum,M est quasi proximo elfralri. Hoe dicere feras, sed restilue ainhnam meam Corporidie lertib •_
convenit propinquanti ad Deum, gaudenti, qui pla- aniniam dico erutam a trialigniiuteeorum, et a leoni-
cet Deo, quasi fratri el proximo : cuinon appropin- bus, id est a potestatibus saevientibus,erue uriicam
quatur locis, sed aclionibus. [Aug.J Dep enim, qui meam,id est Ecelesiam, velcarnem meain, qtiaesi-
ubique est, et nullo conlinetur loconon ut perloca ne peccato fuil. Yel expttrsona nostra di.cit quibus
appropinquamus, vel ab illo removemur; sed pro- lardum est: Domine,quando respicies ? [Aug.] id est
pinquare illi est similem ei fieri, longinquare ab illo quando videbimusvindictam de eis qui nobis insui-
dissimilem illifieri, ut cum videris duas res prope tant, quando illam viduamjudex taediovictus exau-
similes,dicis: Propinqua haecest illi; et quando dis- diet, cum judex noster non tsedio,sed amore difiert
siriiiles, quamvis uno loco, una manu leneahtur, ta- salutem nostram; ratione, non inppia,_ufscilicei ma-
men dicis : Longe est haecspecies, vel res ab illa. gis desideremusetniimerus omnium noslrum'impl.ea-
Et sicutqui similis estgaudet, ita qui dissimilis est tur usque in finem; et iamen rios ex desiderio di-
gemit. Unde iste suhdit, quasi lugens et contri- cimus : Doiriine,quando respicies ? restilue anim.am
status sic, etc Hoc convenit non longinquo, ut sic meara, etc, id OstEcclesiam.
proximet. .'".'• " PARSIII. YERS.21. — « Confitebortibi .n ecele-
YERS.18. — « Et adversum me lsetati sunt, et « sia magna , in populo gravi laudabo te. >
s convenerunt; congregala sunt super me flagella, Cdnfitebor.Tertiapars. [Cassiod., Alcuin.] Jamde
< et ignoravi. > fructu passionis agit, et permittit confessioriemto^
Et adversunime. [Cassiod.] Loquitur hic Ghrislus tius Ecclesiae.lnde precatur cum commemoratione
exponensquam impie egerint Judaei ;contra ipsum, culpaesuaeconfusione persecutorum, et exsultaiioiie
quasi dical: Ego trislabar de perditione eorumy et fidelium. Quasi dicat : [Gl.iiu.] Dico, restitue, et si
ipsi fldtiersamme Iwlali suni, [Aug.,Cassiod.] quasi hoc feceris confileborlibi in Ecclesia, haecest uriica.
dicat': Illi sunt Ireli, ego Irislis; cum enim pie con- Et addit magna, quia estdeomnibus genlibus ;-elin
tristor, Judaei inipie laetantur: Et conveneruntin populo gravi,'quem scilicet non aufert yenlus teuta-
concilium, et congregatasuper me sunt flagella, [Gl. tionis, laudabote in orimimultitudine, [Aug.]scilicet
iiif.] id esl tormenla parabant, ef ignoravi secun- granOrumetpalearum confessio est, sed latis ingra-
dum opiriionemeorum. Vel ignoraverunt alia littera, vibus est et grariis, non in palea. Palea volat, fru-
[Cassiod.] scilicet cui facerent, et cur, vel quod in mentum remanet, quia grave est. Bona est haec gra-
eos essent reditura. P vitas, longe dislans ab illa de qua alibi: Uusquequo
VERS.,19. — « Dissipali sunt nec compuricti; ten- gravi corde? (Psal. ly.) Haecconfirlnat, illa deprimit^
« taverunt me, slibsannaverunt me subsarinatione, et in profundum stibmergit, scilicct sreculi, tinclq
« fronduerunt super me denlibus suis. >. subjectinonsunt quasi plumbum in aquis vehernen-
Dissipatisuhi, [Cassiod.] id est dissoluti, vel'stu- tibus. Etut ego coiifiteaf illi,
pefacti visis miraculis inpassione, nec tamenpraedu- YERS.22. — « Non supergaiideant mihi qui ad-
ritia eordiura compunclisunt per poenitentiam. Yel, « versantur mihi inique, qui oderunt megratis, et
dissipati, [Alcuin.] id est dispersi sunt per totum « annuunt oculis
orbem a Romanis. Nec tamen, compuncii sunt, id Qui adversanlur milii inique, non supergiiudeant
est non po3iiitueruiit.Yel dissipati sunt, id est di- mihi. [Aug.JIrisultant enim de palea mea rfut',e'tiam
visi: AHienim dicunt quodbonus est, aliinon; sed oderunt me, [GL.inl.] quod non omnes adyersi fa-
seducit turbas (Joan. vii). Nec compuncti sunt., et ciiint; et gralis, qttia eis rion liocui. Repelit IiieCiiri-
tentaveruni tne, dicentes: Dic nobis si lu esChristus slusde passione sua, [Hier.],ut de pcona eorum ad-
Filius Deivivi (Malth. xxvn) et subsannaverunt me, dat. Dico adversantur et qdiuht, ef tamen anuuunt
[Aug.]dicentes : Aliossalvos fecit, seipsum non po- oculis,[Aug.]sictit h}rpocritae et simulali, pronuiuiaii-
lesl salvumfacere(ibid.). Subsannaverunt, dicosafr- D ] tes vultu quod in corde noii iiabent. [Cassiod.] Yel,
sannatione : Hoc genus locutionis, scilicet ubi est annuunt oculis,quandovicissim se tacilis niilibus ail-
geminatio,ponitur, cum res copiosefacta videtiirut monent ad decipiendum et lehlandum. Et ^ere an-
dicilur : Ut benedicens benedicam te, et gaudens nttuntmihi uthypocritfc
gaudebo. El frendueruntsuper medentibussuis,[Cas- YERS.23. — « Quomani mihi quidem pacifice
siod., Alcuin.j ul feraemos saevitiaeest, quodquan- « loquebantur; et in iracundia terrae loquentes, do-
do ralio deficitdentibus frendit, el quod vult taceris « lbs cogilabant. >
ostendil. [Aug.] Hrec autem quaecapti in cruCe re- Qiioniammihi qnidem pacifice loquebanlur,dicen-
feruntur factahic, cqrpori ubique fiunt. Hagcautem tes : Scimusquia verax es, magister, et in veritate
in oralione finit, subdens : viamDei doces. Liceidare iributum Cwsari, an ncit?
YERS.20. — « Domine, quando respicies? resti- (Malth. xxii.) [Aug.] Hi sunt annuentes qui talia lo-
« tue ariimam meam a malignitate eorum, a le^ni- quebantur, etipsi loquentestaliter, [Cassiod.] id est .
« hus unicam meam. > dum loquerenlur paqifice, cogitabant doios. Et hoc
'- Domine, etc. Quasi dicat: Hic inihi faeiunt mali, in iracundia, id est exitiaHter. Gogitat eninr quis
dicil Christus, sed, o Domine, quando respicies, ut doluro, qui non vult occidere, quae iracundia crat
553:,'./;--:.•';, ',v;: ":,'.'.. PETRl LOMBARDl,;'... :;.:./ 356
lerrtBj.J.GLint'.] id est pro terra, gcilicet ne perde- A et secundum eamdem justitiam judica illos qui me
rentlocum ei gentem. perseqiiunlur; et non supergaudearii miki, [Gas-
VERS.24. — < Et dilataverunt super me osi siod.] id est magis detleant quam gaudeant implesse
< suum; dixerunt : Euge, euge, viderunt oculii mala sua.
< nostri. > ' • YERS.28. — « Non dicant ih cordibus suis.
Ef ipsi qui pritis erant annuentes el dolos cogi- « Euge, euge ahimae nostrae; nec dicant: Devora-
tanles, post aperle dilataverunt 75 super me os; « bimus eum. >
suum, libera et aperta voce mortem inclamantes :; Non dtcanl in cordibus sitis, [Gl. int.] et si ui
Crucifige,crucificjeeum (Luc-.xxm). El in ipsa morte ore : euge, cuge, est aninue noslrm, [Aiig.] id est
dixerunt : Euge, cuge, bene esl nobis ; vidcrunloculii bene est nobis, quia fecimus quod voluimus. Sen-
nostri detequod voluimus,qttod desiderabamus.Vel,, sus talis est: Ostende eis quia nihil fecerunt, et ut
dixerunt insullando, eitge, euge. [Aug.] Yoxirriso- non gaudeant, nec dicanl : devorabimus eum, [Gl.
ria est et insultatoria; jain viderunt oculi nosiri fa- int.J ut non resurgeret, sed potius
cla tua, elmirabilia lua. Ilic esl Christus, el si ipse> •' YERS.29. — « Erubescant et revereaniur siraul
est Christus rex Israel, descendat de cruce, et credi- « qui grattilantur malis meis. >
mus ei (Maiih. xxvn). " Iirubescanl in ciarificaiione resurreelionis
mese,
VERS.25.— < YidistijDomine,ne sileas; Domine,, ef revereanlur, id est simul bnmes tinieant poenaS
« ne discedas a riic > qui gratutanlur malis meis, [ilier.] non solum fa-
i cientes. Yel de membris, vel in menibris hoc dicit,
Vidisti. Quasi dieat illi ila: [Gl. int.] Sed, o 1'u
Domine,vidisti, obedientiain meam et iniquitatenii non dicant; et agit de psrsecutoribus Ecclesiae,ut
illorum. [Cassiod.]Hocdicitur, quandoin memoriami sunl Judaei et gentes, quasi dicat, non gaudeant;
revocare volumus aliquid. Ac si diceret : Yidistii et ut hoc sil, ne dicanl, devorabimus eum, vel, ab-
quam crudeles sunt iTli, et quam patiens ego. Ett sorbebiiuus eum. [Aug.] Justum devorant illi qui
ideo ne siteas, [Aug.] id est ne differas dare sen- sunt incorporati malis. Sicut enitn ilii revlviscuiit
tentiam, [Hier.] sed judica; Doniine, ne discedass quos mactat vel manducat Petrus, ita illi absor-
a me, in passione, sed, o benlur, qui in cdrpus roalorum transformantur.
YERS.26. — < Exsurge et intende judicio meo;; Erubescant. Quasi dicat : illi non dicant hoc, sed
< Deus meiiS)et Dominus meus, in causam meam. > potius erubescant de peccatis ut nos absorbeamus
;- eos , ut Israel absorpsit vitulum comminutum ,
Dotnine,[Cassiod., Gl. inl.] qui videris jacere, ex-
surge adreddendum mihielauversariis,ef iniendeju-- (Q quem"Aaron in ignem cdnflavit. Moyses vero de
dicium,yeljudicio, tneum,yelmeo,[Alcttin.]reddeudo o monle descendens in ignem misit, et confudit for-
mihi noineii, quod est super omne nomen, ul ego 0 mam, et deinde comminuit, et misit in aquam, et
intensus sum, et merilo intendein causam meam,, dedit poptilo bibere (Exod. xxxn). Quo significatur
[Aug.] passionis scilicel et rcorlis, scilicet quod1 corpus impiorum (72) ctijus maliliae characlerem
pro redemptione humani generis palior et morior. sancti praedicatoresconfunduni igne ccclesti,el pef
Tu dico, intende, qui' es Deus metts et Dominus s aquam baptisnii mundatum in socielatem Ecciesiae
tneus, vel ex persona membrorum dicit: Domine e trajiciunt. Qtiod ttt fiat hic precatur dicens : Erube-
ne discedas a nie, donec veniat judicium, sicutt scant. [Cassiod.] Qui erubeseit actus stios, propria
promisisli mibi: Ecce ecjo vobiscumsum usque add acstiniationedamnat, sed quia potest erubescere qui
consummalionemsmculi (Matlh.xxvm). Sed exsur-- non habet reverenliam, ideo addit: et revereantur
ge, Domine, in auxilium meum, et ad remuneran- ' simul, ut conversionem notet, quia reverenlia est
dum. Et inlende judicio meo, quod tribulatus sum,i, timor Domini cum amore. Et quos erubescere ve-
qtiod laboribus et doloribus cruciatus sum. Sed. d. lit, addit, qui gralulanlur malis meis; Deindequod
quia et ista multi mali patiuntur, addit, intende inn dixerat evidentius determinat dicens :
causam meam, pro qua patior. Pcena enim similis s D YERS.50. — < Induanlur conftisioneet reveren-
esi sceleraiis et bonis, sed non causa; martyrem ii « tia, qui maligna loquuntur super me. >
facit ita.quenon pcena, sed causa. Itieo Induaniur plene confusione, vel pudore, [Cas-
VERS.27. — « Judica me seeundum justitiamn siod.] quasi cilicia pceniteniiaeet veste itigubri e<
< tuam, Domine Deus meus; et non supergau- revcrentia: pudor est contra audaciam quam ha-
< deanl mihi. > buerunt fuienies; reverenlia, contra impudentiam
Domine,judica me, [GI. int., Aug.j quem illi ju- falsitatis. Hoe debent habere, ut his iUa curent.
dicant injuste, non seciindiimpoenam,sed sccttndum n Yel in malo polest accipi, induantur, quasi dicat,
justiliam luam, quam mihi dedisti. Vel, meam,, erubcscant hic ad salutem; et revereantur. Quod
quaein me est. Haecest causa mca, [Aug.] judica,i, si noluerint, [Hier.] induantur landem in inferno
dico, o Domine,lu qui es Detts jneas, et secundum n cohfusione mala; et reverentia, illi scilicet, gai
hoc me jtidica, scilicet quo tu es Deus meus. [Gl. I. maligna , vel magna, id est superba, loquunlur
iut.] Dico ut me judices, sccundum jusliliam ttiam, i, supcr me.
(72) Ex Isidor., in cap.Exod xxxn.
 357 ,,;COMMEiSTARlUM INPSALMOS.—PSAL. XXXIV. 5SS
YERS.31. —'« Exsultent et laelentur quLvolunt JAtatem loculionis Latinaelegbridunifoxtiorumeo.rum.
.« juslitiam meam, et dicant-. Semper magnificetur Veruin jam adiiioiiuinnis ecclesiasticiiin rituiri re-
in aliquibus Graicanicani forinam, ut est
cepisse
« Dominus, qui volurit pacem servi ejus. > Illiid I Corintli. XIII : Major horum esi charitus,
Exsulieiit [Cassiod.]In spe magna iideliumfinit, pro mcijorcx his, si Latinis atiribus purgatiiis velis
sicut aHi psalmi de passione. Quasi dicat: 1111 quod loqtii, liisiaccr-perisroiiiparativiim loc.osuperhitivi:
est usitalum iiilerdiim Lalinis. Ista eiai.t ne-
erubescant et confundantur, exsullent auteni et tw- gligenda, ni sugillalores tanquani gi-andepiaeuhnn
tenlur qui voltint,non suam justitiam staluere, [GI. eeiisercnl. Ocnique tradil divus Attgusiinus in psal-
mum i.xxxn,-vers. 4,qtiod quandoque interprcs
inl.] sed iustitiam tneamimitari cf qui ex ca volunt traiisicia loculionein Griccam, quae Latinis imisi-
pacemservi ejtts, [Hier.] id esl Christi, [Gl. int.] id tala est.
est pacem mearii, quam veni miltere in terrani ad YERS.1S. — Ego atilem cum tnihi molesti esscnl.
Deum et ad proximuni; et exsliltantes dicanl: Hebraicanics Ncolerici, Ctun ojgrotarent, aut acjro-
SempermagnificeturDominus, id est ita usque in iantibus ipsis. VocabulumIleb. DHTOBAIIALOTKASI
finem saeculimagnificetur, sicut jam esl magnifica- potesi accipi propler men, id est m linale, et for-
ius in conversione quorumdam. Multum distat marn infmiii, sub netitra antein passiva significa-
lione. Suflragalur Hierbnyinusjuxta Hebr.^qui. ad
inler hos laetanteset praediclos. Illi enim maledi- .
j> iiunc modum reddidit, cinii informarer ab cis, et ita
sunt: Euge, euge animae sttae, [Cassiod.] quae lae- citmmilii molcstiessenl, licet altera senlentia habci
titia cito fugit; isti vero noiv animae sttae hoc di- sensum conversum.
sed vota ad Deum et in YF.RS. \i. — Qucisiproximum, quasi fratrem no-
cuut, convertunt, ejus sirttm sic complacebani.Hieronymus,
non in suam laeiiliam est r/aasi ad ami-
laudibus, se, ponunt, qure cum, quasi ad fratrein meumsic ambulabam; San-
perpetua. ctes, sicaf pro amico, sicut pro fralre meo ambula-
— «Et lingua mea meditabitur justi- bum; Pratensis et inlcipretes pro Cajelaiio, (-/ansj
YERS.~32. vel sicnf socius, sicut fraier mcus gmbulavi; 'Pelli-
s tiam tuam, tota die laudcm tuam. > canus, sicut amicus, sicul fraier mquttmme convcr-
E-f lingua. Quasi dicat: Confltebor, laudabo, ef salione mea exhibui; Mttnslerus, perinde ac si ami-~
mea mediiabitur iuam ;medilatio cus, atque acsi frater tneus fuisset quilibel eorum,
lingua justitiam sic incessi.IivHebr. sunt lantum qttatuor vocabula,
cordis est non linguae, sed ita Chrisli vox eonsonat 'n^nnn h n>0 "~Q BEREA KEAHLI IHTIIIIALACHTI,
cordi, ul quod est cordis detur ori, cum ait, lin- Primum sisnificat amicum, secunduiu fralrem, ter-
gua mea mc-ditabilurjuslitiam tuam. Lingua ejus lium esl pronomen primae personae, quod polest
meditala est juslitiam Dei, [Cassiod.] qttando No- respicere parliculam praacedeiileni,aut sequeiueni;
ultiraum significat ambularc. Qupd recte Inlerpre-
vum Testamentum populis prredieavil. Et tofo die les LXX.acceperunt pro complaceie,figurale. Quis
laudein tuam, [Aug.J qtiia in omnibus verbis et C enim dicitur ambulare in via mandaiorum Dei,
factis Deum laudavit. Tola die enim laudat qui quando sibi ealaiUum perplacent: quo tropo sacpiusScri-
movet locutio qriaj videlur
ptura utilur,
beneomnia agit. Nondesinillaudare qui non desinit inepta, fratrem meumcomplacebam.Nil lamen in-
bene agere; non desinit bene agere qui non desinit commodisensit Aiiguslinus in enarratione, qui to-
lies repetit id lectionis; yidelur enim subaudire
justus esse. Omnia ergo bona age, et Dominum infinitivum esse, sic, compiacebam,id est gaude-
laudasti lota dic Vel, lingua inlerior, [Hier.] sei- baiii Deo proximum esse, id est propinquare. Ex
licet lingua menlis et non corporis; mea, id est cujus inlerpretatione, ut babes in Expositione, li-
meorum fidelium,dixit Christus, medilabiiur jusli- quido constal, elidi taxalionem Fabri el Cacci,
dicilur fratrem nostrum, et reci-
tiani tuain. Unde alibi: Le.r,lua tneditatiomea est. repudiantiuraquod
pientium meum, quod non communicamus aliqua
[Alcuin.JVel, lingua, Chrisli accipiuiilur praedica- propinquitale Palri, qtiera Chrislus hic alloquitur.
tores, per quos alios docet. Quasi dicat; Hoc fiat'-. Quod lamen sonat dicendosoeieiatem fratrem nosfrant, nori
namrae Iiu-
mea meuitabitur autem dicendo meum, ob
quod dixi,et lingua justitiam manas, qtia nol.is copulalur. Hoc lotuni ralioeinium
tuam, id est pradiealores mei ex studio annun- corruit, si Augustini explanalionem revolveris,
tiabunt te justum, qui promissa implesti; ei tota praeter hoc quod dicitur subaudiri praeposiiioiiem
'
die laudem tuam, id est omnia aiinuiitiabunt uni- ad.
versaliter in quibus laudandus es. D Quasi lucjcnsei comristatus. Hebr. pro eontrkta-
.* tus ponunt mctlrsm-,EMD!<, id est tnatcr. Et qttia
COLLATIO 3>"T>SALMl<M XXXIV : t JUDICA, BOMI.VE,. destiluunlur castntmPellicaii. variatione, Hieron., inler-
et Nebiensis verlunt
NOCEXTES ME.i ; pretes pro Cajetano,
nominandi casu, quasi luqens maier, intelligendo
—
YERS.3. Effundeframeam. Ferme omnes prae- filiuin.E diverso Sanetes, Pratensis, Campeusis re-
ter Hieronyn.jm vertunt lanceam.Non alio qttidem ferunt luctum ad filiuni, sub accusandi casu, quasi
deciinat seiisus, et framea est laneea. Polerant igitur Itiqens matrem, scilicet fdius. Et Chaldicus Pa-
palres suos seqtii. Translalio ad Campensem, raphrastes, sicut lugens et trislis de malrc stta.
habet slringe mucronem; et Nebiensis, arma ca- Ob id Munslerus traiistuiit, juxta lucttim matris,
pesce. quo posset utrolibet accipi. Interprctes lege-
VERS.8. — Exprobraveruntaniinam meam. Hie- runt IM, DK pro DN EM, quandoquidem milla
ronymus cum aliis, foderunt animwtncw. Scd -£n est prorstis distinctio litterarum, et polesl hoc aut
UAPHAR ambigtium esl, ut constat eiiam ex eodeni illud legi eitra punctationem. Et dixerunt, ef con-
psalmo, versu 5, etiam si sit ibi neutrum. Senten- iristalus, non curantes magis ad verbtim reddere,
lia lamen hic non est aliena, nec obest si LXX cum contristalionehumiliabar. Sanctes pro coniri-
active acceperunt "nsn HAPHERU. stato poiiit pullatnm; interpres pro Cajetano,
VERS.12. — Eripiens inopem de manu fortiorum atrum; Pralensis, niaerrimifnt..Interpretes<seruti
ejus. Taber el Caecuscoiitendunl propter commodi- suiit melaplioram, cum nigritudo symbolum sit tri-
359 PETRI LOMBARDI 300
stiliae. Unde Hieronymus dixit, tristis; et Mu-nste-A . prophetarum famiiiare est praeteritum accpere
rus, moestus. loco futuri, ut est illud quod sequitur , tanquam
VERS.18.—Et adversum me Iwtati sunt. Hieron. causa vindictae, Tenfareranf me, etc. Exposilio
in infirmitateseuadversavaleludineimea;ut vult Mun- enim Magislri oslendit eofum tela nulla esse,
simul et Hieron. Dissipali sunt, inquit, a vinculo
sterus, Sancles, et Pellican. in claudicationemea; chaptatis.
Pratensis, cum attritus essem.ySs TZELAHebraiceJ YERS.17. — Domine,quandoaspicies? Ut sit ora
notat nonnunquam iafas et coslam, ut habelur,> tio tribulali tempus praestolantis, quo desiderat
Gen. n, de costa Adae; alias vero, fracluram , pla-[ eitius liberari. Hebr. liabent nca CAMMAH, id est
gam, ciaudicalionem. Igitur, adversus laius 76 » quantum vel quandiu, aut quando aspiciesi sicque
meam, non dissonat ab eo quod est, adversumtne. respicerel magniludinem irrisionum et persecutio-
Nec etiam aliaeversiones longe sunt. num, quas alllictus requireret aut finemaccipere,
*
VERS.15. — Congregatasunt adversumme flagel- aut sallem imminui. Et utrumque apte refertur ad
la. Quodvertunt Hieron. et interpreles pro Caje- personam Clirisli hominis, Judaeorumblasphemias
tano, pro flagellis percutienles nisiinter est ad sen- exsecraniis, et eorum perditioncm commiserantis,
sum, quem Sanclis translatio converlit, congrega- nihilominus justam vindictara expetenlis. Et cum
verunt se adversum me percussi; Pratensis'et Pelli- vocula Hebraica sit anceps, non debuit Faber edi-
canus claudi; Munsterus, abjecti; Chaldaeus,impii.. tioni nostraeoblalrare.
0O3 KECHIM inelinatur a radice ri33 NACHA, id estt 20..— Quoniammilii quidem pacificeloquebantur.
percussit, debilitavit Eoque interpretes recte sen- ." Negationemhabent Hcbr. quaefacil opposituni«en-
sum expresserunt. sum, nempe, non pacemloqueniur: el quem reddidit
VERS.16. — Dissipati sunt nec cotnpuncti.Hier., Hier., juxta Hebr. Sed non dubito quin LXX lege-
icindentes, et non iacenles. Cui satis accedunt pro) rint, LI "h pro ih LO, prius aulem significat mihi,
Cajetano inlerpretes, scideninfef non tacuerunt. Sic; sicut Job xiu. Hebr. legunt negationem, non spe-
et Pellicanus, Munsterus, distenderuntos suutn, ett rabo; et nos legimus ipsi, vel in ipso sperabo. At
non tacuerunl. Cui accinit Sanctes, cachinnaverunt t insultant Faber et Caecus, qui fil ut pacem loquan-
et non tacuerunt. Pralensis, aperuerunl et Heb. lur, el conlinuo subnectatur, dilalaverttnlsttper trie
jnp QUARA,significat scidit, rapif, aperuit. Ett os suum,etverba dixerunt: Yah, vah, viderunloculiuostri.
melaphorice, tesle Sancte ex rabi David, cdchinna- Isla sunt istam odii, non pacis. Commentariusdiluit
tus est, ac si loquacitate carnem scinderet. Juxtat plenissime quaesiionem.
germanam significaiitiam acceperunt LXX et neu- In iracundia terrw loquentes.Hier. et Nebiensis, in
traliter. Secundam vero particulam, metaphorice, rapina. Alii vertunt, super mansuetos seu humiles
sicut alii, saepe solent ipsara vertere 1CTxh ,"LO , tetrw, etc. Polysemasia parliculaejran REGA,aut
DAMU, non iacuerunt. Judaei enim multis angustiis; J?J1parit varietalem.
attriti, non cessant blasphemare, nec ullis flagellis
compunguntur. Silentium autem iu corde, compun- YERS.24. — Viderunt oculi nosiri. Nescio quod
ctio est. movCritinterpretes pro Cajetano, ul verlereul, tiia'^-
Tenlaveruntme, subsannaveruntme subsannatione. runl oculosnosiros,per accusativum.El id iion solum,
Hier., in simulalioneverborumfictorum;Pellicanus, C i sed ipse Cajetanus in sua Exposilione secuius est.
cum simulatoribusderidenliumcoclionem;Pratensis, Omnes aulem alii transferunt per nominandi
cum simulatoribus derisionum esculentorum; San- casum, juxta inlelligenliam in commentario tra-
tes, cum impiissubsannaloribus,qui indutgent ven-; ditam.
tri; Munsterus, cam assentatoribus erant garrulii YERS.24. — Judica mesecundumjustiliam tuam,
subsannatores; interpretes proCajetano, blandiliisi Vel hic Faber errat toto ccolo.Ex Hebr. inquit, non
derisionem vaniloquii. Hebraeus habet, 'S3i"D.12$H i tuam, sed meam dicitur. Nam Hebr, legilur
JIVD BEANPHE LAAGE NAOG. Primum vocabulumsi- "plK CEIzinQUECA secundum justiliam tiiam, sic-
giiificat simulareet personas accipere,quod maxime: que reddit Hieron. Fuit ille falsus mendoso co-
quadrat Scribis Pharisaeiset Herodianis, Christum dicc'.
Domiimmtentanttbus, Maltb. xxn, ut caperent eum VERS.25. — Ris legimus, Euge euge, sicut versu
in sermone: Magisler, scimusquia verax es, et viam 24 codex Fabri in versione Hier. habet repetituni;
Deiin verilale doces, el non esl libi cura de aliquo, noster seraelduntaxat, quemadraoduranune legimus
nonenim respicispersonam hominum, etc Ac viden- in Hebr. Poluerunt haud absone LXX iterare ad
tur legisse Interpreles LXX, i33na. BEAHANPHI, id eraphasim. Faber et C;vcuscontendunt debere dici
est cam simulatoribtts seu hypocritis meis. Clarius vah, vah, propter evangelicumcontextum, quia euge
tamen exlnlerunl sub verbo, tentaveruntme. Duo alia est interjectio gaudenlis ubi vah est insullantis. Noit
voeabula extra omhem controversiara significant intellexerunt autem voculam Hebraicam ns%AHdtt-
subsannationem , Hcet ullimum etiam quaedamalia pliciter accipi. Quod si a fronte accesseril he, i, h,
notet. Non eral igitur ut isli novatores lectionem D ] aspiralio lenuis sic, riNn UEAH, plerumque accipi-
Lalinam labefactarent, si tamen eo animo secus tur pro euge, quemadmodum in Hebr. legimus hoc
verlerant, in praesentiversu, ad id, dissipati sunt loco.
ncc compuncli. Mirum quod blaterant Faber et YERS.31. — Semper magnificetltrDominus, qui
Caecusadversus LXX, (qtiitamen, allestante Hier. volunt pacem servi ejus. Hebr. qui vult pacem ser-
pi'aefato in libros Paralipomenon, Spiritu sancto vi ejus, ui referatur ad Patrem, cujus fuit benepla-
pleni fuerunt) eos insimulantes magnaetemeritatis, citum salvare Christum suum. Frequenler admo-
qui audaciusculeeverterunt sensum Spiritus sancti, nuimus affinitatemvocularuni in causa esse ut nu-
et suum reddiderunl. « Quomodoenim, inquiunl, merus nunc hic nunc ille inveniatur. -Nam ii*2n~
si dissipali sunt, continuo subuectitur , non com- et, ysnn tantum diflerunt per iod a fine. Et prius
pur.cti tentaverunt me , subsannaveruntme subsan- polest esse plurale, alterum est
natione , frenduerunt sttper me dentibus suis? Anle- singulare. Hoc ita
cedentia enim el frequentia adversantur. • Frigida punctaiur yEnri HEUAPHETZ. Illud sic, WSTinUAHA-
est haec ratiocinatio, quandoquidem in verbis PHETZE.
5G1 IN PSALMO&— PSAL. XXXY;
COMMENTARIUM o82

^'^•''PSALM^ ';'

PSALSITITULUS : « INFINEHSERVO DOJIINI, PSALMUS . noluit vere invenire ct odisse. Mullienini inquirunt
A
DAVID. » iniquitates suas, sed cuni dolo, nolentes eas vere
Dirif injuslus. Tilulus. In finem servo Domini, invenire et odisse : qui cuni eas agnoscuhi, r.on
psalimtsDavid.[Alcuin.],Psalmusiste agit de errore diraittunt, sed defendunt. Quod si sincere qtiacre-
quorumdam dicentiumomnia mala esse ex vilio na- rent, invenirenl et odirent. Lalet ergo illos vere, sed
lurae et creationis nostrse; bona vero esse ex libero nolenles contra se faciunt, nolenlesvere inlelbgei-e,
arbilrio. Qnod destruit hic Propheta, dicens malsi cumtamen quaerant nec excusentur de ignorantia.
omnia esse ex nobis, bona vero a Deo per gratiam. Aliter ab illo loco, quoniam doiose, etc, quasi
Unde el in litulo recte servus Domini dicitur fidelis, dicat: [Cassiod.] Nonest limor, quoniamdoloseegit
qui in hoc psalmo loquitur, quia bona a Dco, mala inconspeclu ejus, scilicelDei, id est noluit studere
sibi attrihuil. Et est psaimus iste lendens in finem legi Dei, ul inveniatur iniquilas ejus ad odium, id est
attribuitur David, id est fideli alicui, qui loquiiur in ut per eam legem inveniret iniquitatem suam et
hoc psalmo, scnio Domini, scilicet de Deo rccte odiret, quasi per ignoranliam excusari possit. Ali-
senlienli, quia bona Deo, mala sibi aitribuit. [Cas- ter toium; quasi dieat: Dicunt mali se delinquere,
siod.] Vel per David, hic inlelligitur Chrislus , qui . vel fato vel constellatione, vel necessilate provi-
dicitur servus Domini, id estusquequam Patri obe- B dentiae; [Alcuin.] sed potius dixit, id esl delibera-
diens. Cuietiam verba psalmi hujus conveniunt. Et vit, in semetipso,id est ex propria.voluntate, niliit
est psalmusiste lendensin fittem.Attribuitur David, eum impulit, ut delinquat, id est ut dcrelinqual ad
id esl Chrisio servoDomini, id est DeoPatri usque- id quod creatus est. Et per hoc est injttslus, el sic
quam obedienti.Intentio. Monetut mala nobis, bona patet quod nonest timor Dei, actu, ante cculosejt/s,
Deo attribuamus. Modus. Biparlitus est psalnms. id esi ante eum , qui timor omnibus imminet, quia
[Alcuin.] Prinio asserit inala esse ex.hominc. Se- omnes fatentur Deum timere, sed in actu non osten-
cundo, dicit bona essea Deo per misericordiam ibi, dunt. Non est limor Dei anfe ocuiosejus , quoniam
Dominusincwio, elc [Cassiod.]Et nolandum quod dolose cgit, id est cami obedit non Deo, cum aiiud
sunt duo genera peccantiuni,quia vel cx infiruiilale ratio insinuet quod est in cottspecluejns , scilicet
carnis non possuni sequijussa legis. Undein libro Dei, quasi dicat, quod videt Deus, ei si non aiiusv
Sapientiaedicitur : Corpusquod corrumpitur, aggra- Vel, in conspectuejus, scilicet injusli, quasi dicat
valanimasn, et terrena inJtabilalio deprimil sensum quodvidet ipse injusius, aDeo scit; ut inveniatur,
tnulta cogitaniem (Sap. ix). Yel- blasphemi siinl , ab ipso eodem iniquilas ejus ad odium,,id esl, qiiod
sciiicet qui ex voluntale et libere peccanl, quasi iniquilas sua habendaest odio apud Deumet onines
'
«iical, haecDeus non curet. Inde , id esl de talibus bonos, non odivit tamen eam.
est quod dicit psalmus. YERS.3. —-« Yerba oris ejus iniquitas ef dolus;
YERS.1. — « Dixit injuslus ut delinqtial in sc- « noluit intelligere ut bene ageret. »
« mclipso : non est limor Dei anle oculos ejus. > Verbaoris ejus. [Alcuin.] Hic ostendil per paries
Dixit injustus,elc [Aug.]El est hic descriptioviri iniquiiaiera, scilicet in verbis, in cogitationibus,'
iniqui-.Quasi dicat: Injustns, id esl genus iniquo- in operibus malis. Et hocest, verba oris ejus, sunt
rum, dixil, id esl deliberavil, in semelipso, scilieet iniquitas eldolus, id esl iniqua et dolosa, vel aperte
apudse, et non in publico; quasi dicat, proposuit mala. Yelsi bona cumdolo, cogitatio quoque ejus
in se ubi bomonon videl. Quid ? af derelinqual, id cuni posset esse bona de bonis, est de iniquis. Et hoc
est jibere peccet. Dico.in semclipso, ubi si Deus est, noluit inlelligere, non nego cum posse, sed dico
videt non curat, quia nonest timor Dominianle ocu- nolle, quid? af bene ageret. Non dico eumnolle in-
los ejus: homines timent he publice profileantur telligere quod non potuit, sed quod potult. Et ita
iniquiiaiem. Deum nori timent, quasi dicat, Detts perniciosius agit contra seipsura, qui quod polc-st
non requirat, vel curet. Yel ita junge, injusltisdixit, intelligere, non vult. [Attg.] Sunt enim quaedamet
elc Ut delinquat. Unde hoc ei ? quia, non csl limor quaesi volunt intelligere hominesnon possunt, ut iit
n
Dominiante oeulos ejus. principioerat Verbum(Joan. i), sed si nonpotuitin-
-YERS.2. — « Quoiiiairi dolose egit in con- telligere77 in principioeral Yerbum potuit, tamen
« spectu ejus, ut inveuiatur iniquitas ejus ad inlelligere ut bene ageret, sed noluit et ila. veniam
« odium. i non habet. [Cassiod.] Imprudenliaeenim aliquando
Quoniamin conspeciuejus, [Aug.] scilicet Dei, dalur venia, vohintati malae seniper poena. Noltiit
cujus liniornon estante oculos ejus; doluseegii, id inlelligere, sed potius'
est in corde suo egit dolose, quia non nescit, imo YERS.i. -- « Iniquitatem medilaltis est in t;ubili
scii, Deitiiiesse ibi, id est in corde videre, et tamen « suo; asliiil omni vi» con bonae, malitiara autem
malum vult; in hoc dolose agit, «f inveniretiniqui- « non odivit. «
tatem suam el odissei.Alia liltera, id esl ile.hoc do- Iniquitalem meditatns es.tin cubili suo, [Aug.J id
lose egil, qttodiniqtiitalem suamcmn dolo qiiaerens, esl in corde, in quo sibi complacet, in quo mundc-i
PATUOL.CXCL. •:. 1-2
 303 V" PETIti LOMBARDI ,364
id est si muridumessci,quiescerct. Ubi praecipit. , A sunt scrutabilia. Et licct hos erigas, aiios reprobes
Dominus orare, clauso ostio mentis importunis co- tamen ulrosque salvas. El hoc est :
ut scilicet nihil exirinsecumi YERS. 7 . — « Homines et juuienta salvabis, Do-
gitationibus (Malth.vi),
a Deo pelamus : quod si pelimus, ostium cordisi « mine, quemadmodummulliplicasti misericordiam
« luam, Deus. i
patet, turba malarum cogitationunividet atque sub-
iritrat. Unde Salomon : Muscm nwrientes perdunt Homines et jumenta, id est electos et reprobos,
, saaiiitafemanaaenfij(Eccle. x, 1), id est importunae: salvabis, Domine,[Alcuin.] hos corporaliter tantum,
scilicel reprobos; illos etiam spiritualiter, id est,
cogitationessibi succedentesexterminanl dulcedinem,
in quo magna apparet misericordia. Unde
purae orationis. Hanc turbam amovit Dominus, electos,
admirando dicit, quemadmodum,etc Aliter junge
quando filiam archisynagogi in domo suscitavil
. ibi tua sunt in-
(Mattlt.xix). Et MosesIegemaccepturus, ct cum Do- litleram, [Cassiod.] noniines.judicia
rnino locuturus, reliciis turbis in inferioribus montis, comprehensibilia, quia homines, [Hier.] id esl ra-
verticem ascendil (Exod. xix). Isboselh quoque filiusi tionabiles, etjumenla, idest irralionabiles, salvabis,
Saulis ab hosiibus, ancilla osliara non bene custo- Domine. Non muialur sensus. Salvabis quemadmo-
diente oslitim, occisus est (// Reg. iv). [Aug.] Hoc dum tnuliiplicasii misericordiamluam Deus. Secun-
"
•esi ergo hic, in cubilisuo, quod supra dixil, in semef- dum hanc lectionem sic procede in sequenlein ver-
ipso, id est in corde, ubi velut in cubili quiescunt; sum, quasi dicat: Homineset jumenta salvabis, scd
miindocordc Si ergo extra est tumultus, vel, id est; praelerjunienta, id est praeter salutem lemporalem,
sallem, in cubili sit quies, quaeerit, si sit ibi bonai quae jumentis, id est reprobis datur. Filii homi
conjux, scilicet Dei sapienlia. et pura conscientia : ntim, etc
qttod si ibi sit mala uxor, nec ibi est quies, et ilat Aliter totum ab illo loco, Domine,.incceh. [Aug.j
nttsquam. Sunl namqueiria quaenon sinunt hominemt Quasi dicat: Malasunt ab homine, sed bona et spiri-
i.n domo quiescere, scilieel fumus, slillicidium ett tualia ct lemporalia sunt aDeo. Despiritualibus doeef
mala tixor. Fumus, sunt peccata, quaeex con-cupi- primo, post de lemporalibus. Ethocest, mala ab
scentia nata mentem oblenebrant; slillicidium, pec- homine, sed, o Domine, misericordia ttt-a, sciiicef.
cala quaj aliunde piolluunl; mala conjux, est sa- quam sanctis das, est in cwlo, id est ccelestis, non
-
picntia carnis, quae inimica est Deo; vel mala cou- terrena, ut ista temporalis, quas communisest bonis
seieritia, quae ralioni repugnat. Si quem ergo sttai et malis. Sed qnomodo homo agnoscerel misericor-
vel aliena inquiclaverint vilia, confugial ad cubile, diam ccolesteiiiuisi-ei Deus nttntiaret? Nunlial vero
ibique si bonam receperit conjugem, quiescet; sii missa verilale usque ad nubes. Et hoc est, veritas
malam, turbabilur amplius. Asfifif. Quasi dicat: iud, venit usque ad nubes, id est praedicatores,per
Mala stint verba, et cogitationes, et etiam opera sunt; quos tonat Deus commiiiationibus, coruscat mira-
mala. Et hoc est, asiitit, quasi dicat, cum studio et; culis, pluit doclrinis. Et ideo recte dicuntur nubes.
mora, scilicet perseveranter. omni viw non bonw, Unde Qui stint isli qui ut nubes volant, et qttasi co-
[Aug.] id est, pronus fuit iniqua operari, malitiam; lumbwad fenestras suas? (Isa. LX.)Et alibi : Jtfan-
autemnon odivit,sed dilexit. Ecce summa mali. Quii dabo nubibus meis ne pluant super eam imbrem
enim non potest penilus carere malitia, debet vcl, (Isa. v). Et est sensus: Yeritas tua usque adnubes
id est saltem odisse, quam quidem Deus odit, ut; venil, id est veritatem tuam nubibus, et per nubes
mente serviat legi Dei: quod isle non fecit qui in- omnibus aliis praestas, per quam coelestemmiseri-
venil el scivit esse mala, sed lamen non odivit. cordiam tuam intelliganl. Etipsi iidem nubes qui
PARS.II. VERS.5. — « Doraine, in coelo miseri- sunt justitia tua, id est per justiliam tuam, qna im-
« cordia lua , el verilas lua usque ad nubes. » plenlur. Sunt montesDci, non saeculi.Montessaeculi
Domine,in ccelomisericordiatua: [Alcuin.] Hieest; siint, Arius, Maximianus, Donatus, Sabellius, et
secunda pars, ubi dicit bona esse a Deo per miseri- alii haeretici, per quos unusquisque ducens navem,
eordiam. Quasi dicat : Malasunt cx bomine, sed D naufragium faceret. Et bene doctores etiam montes
biina sunl ex Dei misericordia, Et hoe esl, sed, o dicuniur, qtios prius sol justiliae, id est Christits,
Domine in coelo,id est in iis qui suut coelum,id est luce sapienliaevestit, quaepnst de eis, el si non ab
arcana scientes, est misericordia tua, et quod ipsi eis, ab infima vallium, id est in inferiorum corda
iidem sunt nubes, est a te. Et hoc est, ei veritaslua descendit. Ideo dico de eis, et si non ab eis; mi-
Venitusquead ntibes. [Aug.] Nubes sunt doctores. nistri enim sunt doctrinae, non auctores, sed illu-
VERS.(5.— «Juslilia tua sicut montes Dei; judicia minali per justitiam fiunl montes, et per judicia tua,
« tua abyssus multa. i fittnt alii abijssus, id est profundi in peccatis, et est
Justitia tua est sictifrnonfesDei, id est jusli tui, hajc abyssus multa, quia isti tales sunt niulti, mon-
qui sunl montes Dei spiriluales, comparanlur mon- tes vero pauei. Homhtes. Ostendit supra spirilualia
tibus realibus, [Aug.] qtiia luce veii solis ante alios bona esse a Deo, hic lemporalia esse ab eodeuidicit.
ilhislranlur, [Hier , Alcuin.l Ei sicut hos elegis qui Quasi dicat : Non solum spiritualia, sed etiam tem-
sunt montes et nubes, ila alios reprobas, ei ila /«- poralia sunt aDco, quia, homineseljumenia, idest,
(iicia tua, scilicet quod iiorum misereris, et hos carnales qui haec ainanl, cum jumentis, salvabis
excaecas, sunt abussus multa, id est nulli penitus Domine, sicut jumenla leniporaliter lantum. Quasi
365 COMMENTARIUM IN PSALMOS..— PSAL. XXXV, S6G
diciit: Quiutrosque.fccit,ulrosque temporaliler sal- A i Christus, ijui idem est luroen. Uride sequilur, ef ih
yat, quia et tempofaliasunt a Deo, quaeeis conimu- lumirietuo, idest per Clirislnin, [Hier.]qui est lumen
niterdat.el dicitliominesearnales lanlum. Juinenta, de luroine, videbimuslumen, [Aug.] iri futuro, id est
accipit ad Uiteram, salvabis, quemadmodum miilli- Patrem. Et riota quod idem qui estforis, esl lumen :
plicasti misericordiamtuam, Deus. fons, quia satiat; lumen, quia illuminat. lntei ini
YERS.8. — < Filii autem hominum in tegmine aulem'
« alarum tuarura, sperabunt in te. i VERS. 11. — « Praetende misericordiam tuam
Filiiautem hominum.[Aug.]Quasidicat: Homines, « scienlibus te, et juslitiam luam his qui recto sunt
scilicet carnales, salvabis corporaliter lanlum, cum « corde. >
iumentis, sed filii hominum, id est boni, sperabunt, Prwtende misericordiamtuam scienlibus le, recte
id est supra homines dicuntur, qui sunt securiduni credentibus scilicet, (Aug., Gl. int.) quod bona ate,
Adam, id estqui portant imaginem veteris horainis: raalaa se, efjuslitiam tuaritscilicelvltaereclitudinem,
hic filii homiuum dicuntur, qui sunt secundum hisqui rectosunt corde,qui dirigunt se ad voluntalem
Chrislum, id est qui imaginem Chrisli portant. ta- Dei, [Cassiod.] non eam curvant a se ul in omnibus,
inen filii hominum, generaliter homines dicuntur, [Aug.]seilicet prosperis et adversis, laudent Deum.
in legminealartiin luarum, [Aug.] a simili avis hoc D ' VERS.12. — « Non veniat raihi pes superbiae, et
dicil. Et dicii alas. [Hier.] Yelus et NovumTesta- « raanus peccatoris non moveat,me. i
menlum. Et esl, in legminealarumluarum, [Gl.int.] Non veniat. [Aug.] Quasi dicat: Spero, ihebrior,
id esl in proleclione Veteris et Novi Testamentr, et pro his non«eniafmiliipessuperbim, [Cassiod.]id
sperabunt fulura bona, cura illi qui gunt secnndum est superba affectio, quaeest pes quo ifur a Deo, id
Adam praesenlibusgaudeant, hi qui secundumCbri- est receditur. [Aug.] Hoc est quod in alio psalmo
stum sunl, spe.rantmisericordiam quaein ccel.oest, dicit : Ab occUllismeis miinda me (Psal. xvm). Et
per nubes annunliata. inanus, id est impubiiopeccatoris, id est diaboli,
YERS.9. — « lnebriabuntur ab uberlate domus nonmoveatnie, hoc est qiiod alibi dicit. Et ab alienis
« tuae, et torrenle voluptaiis tuoepotabis eos.-1 parce servo tuo (ibid.). Et ifa facit nobis sicut istc
Inebriabtinlur. [Aug.].Asimili loquittir, quianon petil. (Gl. int.) Nam el mala quaea nobis vel a dia -
potest res exprimi, sed per hoc simile innuil/ ul, bolo siint amovet Deus. Et nola reetum ordineiri.
per hoc pleni gralia menlem carnalis afieclionisi Prius enimdicit:' Non vfiniatsuperbia; et post, ma-
perdanl, ne suos carnaliler jam cognoscant patres, nus peccatofis non moveatme, quia si superbus es,
filios, amicos. UndeDominusin Evangelio: Qui nont r, ( cito te movet operalio male suadentis, alitet non
cderitpatrem etniairem, auifratres,sivesororespro- Ideo timeo non veniat mihi pes superbiae,quia
pter me, nonest me digniis (Matth. x). Et haecine-. „ VERS.13. — «Ibi ceciderunt qui operantur ini-
Vrialioesl ab uberlatedomus tuw praesentis scilicett « quitalem; expulsi siint, et non poterunt stare. »
ficclesiae.Ef torrente volupiatistuce, [Cassiod.j idestl Ibi ceciderunt, [Aug.] id est in pede superbiaececi-
Spiritu sancto, potabiseos, [Aug.] quasi dieat: Im- derunt. [Gl. int.] Quasi dicat: De alto, qui operaniur
'
pelus erit gratiaeetmisericordiaead eos inebriandos. adhuc iniquiiatem, (Aug.)scilicetdiaboluset primus
[Alcuin.] Vellorrens voluptatis dicilur voluntas Deii homo [Gl. irit.] expulsi sunl a paradiso, diabolus
in homine, rumpens omnia obstacula. Et est, tor- primo, et posleahomo; necpotueruntslare vi sua.Vel
rente voluptatis,elc, id est volunlas tua quasi tor- de philosophispolestaccipi lioc, Sic: [Aug.]Ideo non
rens in homineomriiarumpet obstacula.Yel, torrensi veniatpes, quia, ibi, idest in pede superbimcecide-
voluplalistuaedicitur sapientiaChristi,quia subila estt rUnl, quia cum cognovissent,rion sicutDeUmglori-
et rapida. [Cassiod.]Etest, lorrente voluptalis tuae,, ficaveriint (Rom.i), ^ai operantutiniquitalem, juxla
id est sapienliatua polabis eos. Vel de fiituropotestt illud : Tradidit illos Deus in desideria cordis eo-
accipi sic: lnebriabuntur ab ubertale dormis tuae,, ram, etc (Ibid.) Expulsi sunt nec poiuerunt stare,
[Aug.] fuluraeJerusalem, [Alcuin.] tunc enim in re'.D ] hoc non mutatur.
ebrii erunt, id est pleni, qui modo sperant. Et, tor- 78 COLLATIO INPSALMLM XXXV : « DIXIT1NJUSTUS.
renle voluptatis, id est deleclationis, luae, quaedici- VERS.2. — Quoniamdoloseegit in conspeclueju$,
iur torrens, non ideo ut sit transitoria bcalitudo,, nt invenialuriniquitasejus ad odium. infinitivus He-
sed copiosa,potabis'eos, et poteris. braicus posilus loco geruudivi Latini, et respon-
YERS.10.—«Quoniamapud le esl fons vitae,el in dens ad idquod dictum est, af inveniaiur, ettiecit
« lumiiieluo videbimuslumen. i ut possit verli aclive aut pasive NltcfeLIMTZO ad
inveniendum,id est, ut verlit Hieron., inveniretini-
o
Quoniamapud te, (Aug.) Chrisle, esf fons vitm,, quitatem,sCilicetDeusad odiendum.Pratensis etiam
id esl iniliuinomnis boni, ef in lumineluo, 0 Christe,( vertit active. Sanctes quidem activum pos.uil, et
videbitnusItimeh, quia per ejus praedicationemVide- addidit de suo, ad alium sensum convertens sic,
ut inveniat iniquitalemsuam, ut odioliabeatbonum.
mus nunc lumenPatris, et Spiritus sancti. Et ideo,, Nam propter reeiproeum pronomen, necesse erat
praetende misericordiam tuam, ut in hoc saeculo j intelligentiamreferri ad inalitiam peccantisqui sibi
tutius eatur.Yelita, ut ad Patrem dirigaluTsermo ab} blanditur de peccato. Apud Hebraeosautem hujus-
modi aflixa seupronomina, juxta quodresexposiu-
illo loco, quoniamapud te, quasi dicat : Polabis, et' lat,
possunt facere reciprocationem,.aut siniplicem
vere, quia apud te, o Pater, esf fons vitw, id estt relationem : quod et fit apud Graecos. Ob idaue
 36/ FETltl LOMRARDl -.68
.Augustinus legit, af inueniref iniquilatem suam cl! x\ r.ai fiwntrKt.Mtmsteriisnon dissidet a LXX: Qucus-
-odtnset, seeundum quod habes in glossa expositio- que, ait, invenialur iniquilasejus odiodigna. Succiuit
"iieiii.Graeceenim legiturTovEupefvTnv KUTOO,Pellicanus et Campcnsisparapbrasis.
tt.vop.iav

PSALMUS XXXVI.

PSA.LMI TITULUS : « PS.U.MUSDAVID.> secundum il ud : De die autem illo nemo scil, neque
Noli wmulari. Tilulus Psalmus David. [Alcuin.] Fiiius, nequeangelus,nequehomo (Maltli.xxiv/.Sed
Psalmus iste terlius esi eorum qui per alphabetum quomododiciturFilius nescire, qui omnia novil quae
imperfectum describuniur, el est totus de corre- Paler: Ut dicitur dies laelus, quia laetosfacit, et
ctione morum. Est enim psalmlis iste, quasi vestis frigus pigrum, quia pigros reddit. Sic dicitur Filius
Chrisli, et potio corporis ejus, veslis scilicet quae nescire vel scire nobis, quibus missus est magister
letum coipys ejtis operiat praeceptis, et protegal quae scire vel nescire nos facil : scit ilaque sibi,
contra adversa, el quasi sinu consilii foveat. [Attg.] non nobis. [Cassiod.] Aliter per fenum intelligunlur
Polio contra infirmos, qui murmurant de Dorema- B nobiles, qui in temporalibus proficiunt.facile. Per
lorum ei labore bonoruro, quasi omnia casu agan- olera quaenon horlorum sunt, sed herbarum, id est
tur, quorum errorem curat psalmus velut salubre vilissima quaeper agros sponte nascunlur, inlelli-
anlidotuiu, docens orania, et haeciuferiora divina gunlur mediocres; sed et illi cito arescent, id est
providentia gubernari, et non casu agi. Intenlio. KTobiles;et lii, id est mediocres, decident,ei hoc
[Alcuiii.] Monet ut spreto mundo Deo adhereamus, cur? Queniam itti qui sunt lanquam fenum, id est
Modus. Triparlitus esi psalmus. [Cassiod.] Primo, nobiles, velocilerarescenl, et illi qui sunt qucmad-
monel Ecclesia, in cujus persona loquitur Pro- modum olera lierbarum, id est mediocres, decident.
pheta, ne quis malignantes .imitetur, sed quidquid Illi ita; tu vero
boni speratur, a Doniino posiuletur, qui profutura YERS.5. — « Spera in Domino, et fac bonitalem ;
dat el aelerna. Secundo dicit malos super bonos « el inhabiia lerram, el pasceris in diviliis ejus. »
invidia lorqueri, ibi, observabi*veccalor. Tertio, Spera in Domino, illi in vanis. [Aug.] Spes enim
tractat justum hic ntmquam deseri, praemiabono- est inlroitus fidei, inilium salulis, [Cassiod.] quia
riim et pcenas malorum coinmiseens, cum interje- per spem inlralur ad videndum illud quod credi-
eiis adhorlationibus, ibi, junivr fui, elc Dehorlans lur : et sperare in Deo, initio fidei doceinur, ei fac
ergo Ecclesia ab immulatioue malignantinm, ait: bonitalemquia fides sine operibusmortua est, [Aug.]
VERS.1. —«Noli aemulariin maliganlibus; neque ilUconlra maliliain faciunt; ef inhabila icrram ue
zelaveris facientes iniquitatem. » bona facias extra Ecclesiam, [Aug., Cassiod., Hier.]
Noli, [Gl. int.] o tu infirme, qui hoc soles, mmu- et pasceris usque ad saturitatem et suavitatem iu
lari, [Hier.] id est indignari, in malignanlibus, [Gl. divitiis ejus lerrae, quae sunt ipse Deus, vel in Scri-
int.J id est m consideralione maligiiantium, quia pluris sacris. Et
florent. Neque zelaveris, [Hier.]id esl non ames nec VERS.i. — « Delectare in Domino, et dabit libi
imiteris facientesiniquilatem, [Gl. int.] quia bonos « petitiones cordistui. >
premunt. Cur? Deleclarein Domino. [Aug.] Ecce diviliaeteme .
VERS.2. — « Quohiam lanquam fenum veloeiter delectare in Domino, sciUcet ila ul suavis sit libi
< arescent, el quemadmodiimolera herbarum cito ejus deleclalio vel recordatio, [Cassiod.] et ut ames
i decidenl. i quem tiines, spreta mundi iucunditate, ef dabit ;ibi
Quoniamtanquamfenum [Aug.,Gl. int.] quodho- petilionescordis tui, id est rationis, non carnis. Et
die floret, et cras in clibanuin mittitur, velociter ut det
arescentmali, id est etcito decidentmali, etquemad- jj VERS.5. — « RevelaDominoviam tuam, ct spera
modumoteraherbarnm vel prati. Alia litlera, [Aug.] « in eo; et ipse faciet. >
vilia quaenon habent altam radicem. Elideohieme Revela Domino viam tuam, [Aug.] id esl indica
virent, aestate arent. Et accipiturpro eodemfenum ei qnid pateris in carnem, id est carnis corruptio-
ei olera, quibus recte comparanlur mali, qui hieme nem. et quod velis inde liberari, et spera in eo, et
florent, aestale autem arescent. Modo ergo hiems ipse qui poiest faciet, quasi dicat, et gratia Dei te
est, aestas judieii dies, ubi mali non virenles deci- liberabit de corpore morlis hujus. Yel ita ab illo
dent, atque arescent, quia non habent radicem in loco, spera in Domino, aeterna, quae sunt in Do-
alta per charitalem. Econtra allaeradicis arbor per • mino.Et ut speres, fac bonitatem, id esi bona: quae
eharitalem modo est arida, quia nondum apparuit ul facias, excoleterram. Alia Ullera, Evara,[Alcuin.]
quod erimus; lunc gloriosa, quia tuiic nos circum- scilicet corpus.ne gerrainetspinasettribulos. Etsic
vesliet dignitas florura, et ubertas fructuum locu- pasceris in divitiis ejus, id esl virtutibus ejus. Unde.
plelabit. Hpc autem ct si longum videalur patienti, non in te, sed in Domino delectare, id est delecle
ciio est Deo. Junge ergo te Deo et libi cito erit. Et ris : quod si est, dabit tibi petitionescordis lui, id
est dies illa incognila, quia lanquam fur veniet, est aHema, qme petil ralto. Haecquidem praedicta
569 \ COMMENTAIUUM IN PSALMOS.— PSAL. XXXYi. 570
justis dlco; quod si peccalor es, revela DominoA i sustinentes aulem, [Cassiod., Gl. int.] scilicet qut
tiiarii tudm, id est confitere peccala. Et sicilem, adversa ferunt, et praesenlia despiciunl, propler
spera in eo, id est bona quae sunl in Domino, cf Dominum, qui non fallil et omnia potest, ipsi kw--
ipsefaciel, id esl dabit. Quid? reditabunt terramvivenlium, sed quandiu ferendum?
YERS.6.— « Et educet quasi lrimen juslitiam [Aug.]cito eritJquod inflrmodiuvidetur. Ethocesl:
« luam; et judicium tnum tanqnam meridiem : sub- VERS.10. — « Et adhucpusillumet non erltpec-
« ditus esto Domiiio, et ora eum. i « cator; et quseres locum ejus, et non invenies'. i
Et educet de tenebris saeculi jusiitiam tuam Et adhuc. Quasi dicat: Jam suslinuisti, et adhuc
[Cassiod.] id est fidem, quae hic est quasi submo- restat pusillum, id est parum. [Gl. int.] Ne ergo
«lio, quasi lumen, [Aug.] id est ad lucem judicii, taedeat te, et non erit peccalor, pro quo gemis, id
ubi omnia palam erunt. Modo eirm abscondita est est non erit domiuiuro peccatOris, qui nunc vivit
juslilia,. id est fides qua juste operaris, quia non- pio, id est ad utilitalem pii, quem purgat pusilluiri,
dum vides quod credis ; ef judicium tuum quod ju- est usque ad finem vitaecujusqtie, quando liberan-
dicas et eligis sequi quod non vides, quod modo a tur sancti. [Aug.] Post istam tamcri vitam parvani,
malis irridetur. Educes lanqudm meridiem, non so- nondum eris ubi erunt saricti, quibiis dicetur':'
lum ut lumen, sed ut clarum lumen. Interim vero. B Venite, benedicli Patris mei (Matth. xxv), id est
debes hoc facere, scilicet subditus eslo Doniino, id hon habebis geminam stolam, quam .habebunt san-
est obedi praeceptisejus, etora eum, donec det pro- cli in resurreclione, sed poteris esse in illa requie,
missa [Cassiod.] Ecce bona regula, ut bona facia- in qua dives superbus et sterilis vidit Lazarum ul-
mus, et semper rogemus. cerosum et pauperem (Luc. xvi), in quaireqiiie se-
YF.BS.7. — « Noli semulari in eo qui prospera- curus exspectes diem judicii, qiiando wceplo cor'-
i iur in via sua, in homjne faciente injiistilias. > pore angelis aequaberis. Sed quomodo Lazarus erat
Noli. [Gl. int.] Hic exponit unde solet nasci indi- in requie, cum nondum essel missa hostia? [Alcuin.]
gnatio. Noli temulari in eo qui prosperatur in via in spe, exloto;inre, parlim, quia riec igrieramale-
sma, [Aug.] et non Dei, in quatu ss. ln via pro- rialem, nec vermein conscientiae corroderitis sen-
speratur iste, sed in perventione, id est,cum ad tiebat. Et qumres. Quasi dicat . Sic non erit pecca-
firiem pervenerit, erit infelix; tibi juslo econtra. tor, quia quaeres iocam ejus et non invenies, id est.
Et ideO,noli aemulariin eo qui prosperatur, scilicet si quaereres non invenires, [Aug.] quia nqn habe-
Jn hominefacieriiein/asfifias. Sed tu bit tunc usrim quem mOdo habet, cum eO utatur
VERS.8.— « Desine ab ira, et derelinque furo- Q i Deusad probandum justum; flagelluriinempe facit
« rem ; noli aemulariut maligneris. I Deus de malis sibi quocastiget filios
Desine ab ira, [Aug.] id est rieturbetur oculus YERS. 11. — < Mansueti autem haereditabiinf
tuus ira. Vide veritatem, id est Christum. mulla « terrara ; et Jdelectabuntur in multittidine pacis. '»
passum, niinquam prosperatum, nec tamen irauim. JUansaefi autem, [Gassiod.] rioriquicunque sustH
Ideoque non irascaris de flore malorum, quia inde nentes, sed qui patienter tolerant, Hwreditabuntier-
irasci et indignari, est contra Deum murmtirare, ct ram viventium, et quid ibi eis? [Aug.] Deleclabun-
prope blasphemare;-ef<iereiinr/aefurorem. [Cassiod.] turin mullitudinepacis. Mali inexterisdelectantur:
Nota differenliam inter iram, ct furorem. Ira su- tibi, ojuste, Omriiapax.
bita esl,furor diulius durat; sed utraque deserenda 79 PARSII. VERS.12.— « Observabil peccator
sunl, per quaepeccatur. [Aug.] Hoc dicitur ei qui .« justum; et stridebit super eum denlibus sttis.»
adhitc infirmus tumei, crir non bona sibi dantttr, Observabit peccaiorjustum. [Cassiod,] Secunda
qttaeeliam mali habent. Et noli mmularlut matigne- pars. Dictoquod boni|non debent aemularimalos, snb-
ris, id est ut voluntarie sis malus, imitando eum dit hic malos super bpnos invidia torqueri, qtiod nOn
qui maligne faciendo ad tempus floret. Yel ita ab sunt eis similes. Et ideopudor est eos id est mailos
illo loco, holi asmulari, quasi dicat, Ora eum, et, D ] aemulari, quasi dicat : Tunc pax eis, sed modo est
noli autem, temulari in eo qui prosperdtur in via sua, bellum, quia peccatorobservabit,quasi dicat.qccitltis
id est ne moveat le a perseverantia, prosperitas insidiis justutn, ut eum alliciat. Ideo observabit,,
malorum, tteque i» komine faciente\injuslilias, id quia dtim videt jiislum, credit se accusari ab eo; si;.
est si faciu: t juslis iniqua : quod et si tibi ali- vero non potest allicere, siridebit \super eum denfi-
qua faciunt, desine ab ira, id est ue sis iratus: bns stiis, utfurens bellua. [Aug.] Quasi dicat: Quem
Qtiod et si grandia faciunt, derelinquefurorem, id non potest subverlere, conatur occidere.
est, ne furiosus sis, praeserlim, noWcemulari tit VERS.15. — « Dominus autem irridebit eimi,
maligneris, id est, ut eodem modo sis malignus. « quoniam prospicit quod veniet dies ejus; »
YERS,9.— « Quoniam qui malignantur extermi- Dominus aulem irridebit eum, [Gl. int.] id est ir-
• nabuiitur; suslinentes autem Dominum ipsi hae- risibilem videt, el videre suos facit. Sicut ergo
« redilabunt terram. i -' Deus, sicut et nos videnles malos perituros irridea-
Quoniamqui malignantur, [Gl. inl.] id est qui mali mus, [Cassiod.] el praesentes grandis consolatio est
stinl, et si modo florent, esferminaftnnfHrin futuro, ista. De hoc irridebit, quoniam prospicit, [Aug.]
id est extra terminosterrae viventium damnabuntur; quod ipse peceatornoii videt,,ijaod veniat, yide ettu.
:''37i-"'." ''-":"\"";''" PETRILOMBARDI '"372
hoc cum Deo, rffesejus quo retiibuettir ei. Semperr'A quia, novit Dominus,homo non potest scire, dies im-
eniin vindicatur in impium, aut hic aut in futuro,, maculatorum, el si miseri videntur
ignaris, scit Deus
si se convertit, vindicatur in eum hic, ut in Paulo,, quid eis serviet. Yel novit,
[Hier.] id est approbat
qui divina voce prostratus resipuit; si non conver- Dominus dies immaciilatorum, id est vitam imnia-
tit se, vindicabitur in eum infuturo. [Alcuin.] Sii culatorum, et hwreditas eorum, [Gl.
inl.] quae pro
nequeblanditiis, nequeminis aget, poenaaggreditur. diebus immaculatis dabitur, in mternum erit.
Unde subdit; YERS.20. — « Nonconfundetur in tempore malo,
YERS.14. -r-1 Gladium evaginaveriiHtpeccatores;; « et in diebus famis saturabuntur, quia peccatores
« intenderunt arcum suum. » « peribunt. >
Gladium eliam evaginaverunt peccatores.[Aug.]] Non confundentur. [Aug.] Confunditur ille qui
Ecce aperta impugnatio. [Alcuin.] Si vero nec sic3 sperat in homine, se, vel alio. Unde : Maledictus
qui
proficit, insidiatur dolis, quando Ibene loquendo,t ponit carnem brachium (Jer. xvu). Si in tempore
mala mtendit. Et hoc est, intendernnt arcum suum,t mato, id est tribulationis praesentis, in qua potius
[Aug.] id est, dolos. Ecce oeculta impugnatio, quae » gloriantur, efin diebusfamis qui modo sunt, quando
sit per insidias: postea reddit singula singulis. Quasji non est plena refectio, et est mulla miseria, safu-
dict.1 : Arcum suum intenderunt. " rabuntur in spe, et vere,
gnia peccalores peribunt
VERS.lo. — «Ut decipiant pauperem et inopem ;. tantum qui ablatis exlerioribus nihil habent intus,
i ut tricident rectos corde.» extra tribulantur ef intra. Nam
fjf decipiant pauperem, [Gl. inl.] qui sibi non suf- VERS,21. — « Inimici vero Domini mox ut ho-
lieit, cf inopemqtii nec habet spem ab alio. Gladiumi « norificali fuerint et exaltati, deficientes quemad-
evaginaverunt «f trvcident reclos corde, [Cassiod.]] « modum fumus deficiem. >
ut martyres, sed Inin.ici Dominivero,[Hier., Gl. inl.] id eslin veri-
VERS.-16—« Gladiuseorum iiitret in coFda ipso- tate, mox ut honorijicalifuerint honoribus et poten-
( riim; et arcus eorum coiifiingaiur.i tia, ef exallati gloria, deficientesin inleriori, et pe-
Gladius eorum intret in corda ipsorum, unde ve- nitus ab omni virtute quemadmodumfumusdeficient.
nerat, [Cassiod., Gl. inl.] quasi dicat, occidendo ini [Aug.] Fumus quanto plus extenditur, tanto plus
corpore, se oeeiderat in mente. quod non nocett evanescit, ila roali. Nam quanto gradus altior est,
Sranctis,sed potius dolus eorum fit inanis, ul in! tant0 easus gravior. Yel 'ita ab illo loco. Non con-
sequenti dicitur, Gladius eorum inlret in corda ip- fundenlur in tempore(Psal. xxiv). Et legitur partim
soruin et sie fit. [Aug.] Tibi enim nocent,. o juste» pQ de pi-aesenli,parlim de futuro, sic, non confundentur
extra : sibi vero inlus, et ita insaniunt, quasi cumj in temporemalo (ibid.),id est futuri judicii. [Cassiod [
per corpus sutim mittatgladinm, ut cedat tunicamj Et iri diebus famis, id est in hac vita, quae est dies
alterius. Et arcus eorum confringatur,id est insidiae 3 famis, quando boni esuriunt et siliui.t justitiam
frustrentur, ne noeeant juslo, qui et si spolieturr (Mcillh.v). Saturabuntur : per Scripturas ei exem-
dicat : pla, et per Domini promissiones. His duobus alia
YEns. 17. — «Meliusesi modicurajttsio, ssiper di- duo posiea opponit, agens de malis, [Cassiod.] sciU-
* vitias peccatorum multas. i cet peccatores peribunl', conlra hoc quod dixerat»
Melius est modicumjusto, etc Yel ita junge litle- non confundentur, et inimici vero, contra hoc quod
ram. Jta impius justo, [Gl, int.] lamcn Melius estt dixerat, saturabuntur. Sic honi non confuiukntur i»
modicumjusto quod habet super divilias pecculornm i futuro, quia peccalores tanlum, peribur.t in judicio,
multas, id est quia .et si modo prospere malis, noni boni salurabuntur hic , sed inimiciDomini mox, id
tamen sic scmper erit, [Alcuin.] Et nota quod pauio> est, quam slatim honchificatifuerint et exaltati defi-
autc de malilia peccatorum et sust'menlia bonorum i cienles, id est, quam statim in altum conscendtiut,
egtt; liic de diviliis illorum et pauperlate horum. tam statim a verilate cadunt. necest intextu af (75)^
Tere melius, D Ipsi dico, delicientes, utnecjudicium boni remaneat.
VERS.18. — «Quoniam brachia pec.catorumeon- Et hocqnemadmodumfumus, quia qtianto pius ele-
« lerenlur; ccnfirmal autem juslos Dominus.i vanlur, tanto cilius cadunlsul fumus.[Jiier.] Velitav.i
Quoniambrachia, id est potentia peccatorumcon- primus versus, tolus de fuluro, secundus de prae-
terenlur, [Aug.]jastos autera confirmat Do:ninusini senli legatur, sic: Non confundenturin temporemalo,
adversis per spem,per exempla,et maximeper exem- id est judicii, ef in diebus famis, scilicet quando mali
pltim crucis stiae. Crux enim finila est in poena, esurient, in futuro, saturabuntur. Quia, tunc, pec-
maiiet in gloria, a locis enim supplicionim [transit% catores peribunt, et non solum tunc, sed etiam iute-
ad frontes imperatorum. Qui lanlum honorem deditt rim, inimici Domini mox honorificaii,elc Hoc uon
suis poenis,quid faciet fidelibussuis? uiuiatur.. Ideo haecmalis, quia!
VERS.19. — « Novit Dominus dies iramaculato- i- VERS.22. — « Mutuabiiur peccalor et non solvei;
t rum; ethaereditas eorum in aeterniimerit. > « jusius autem miserettir et tribuet. >
Novit. [Aug.] Quasi dical : Quomodo confirmat? Mutuabitur peccatoret non solvel, [Aug.]Hic ac^
(75) Graecustamen innuit, ttt, essede textu a«a TOS^ao-S^vztufjrtb;.
573 COMMENTARIUM IN PSALMOS.'-r- PSAL. XSXVi. 57-i
cipit corpus et menlem ct cacteraj a Deo, etndnagil , A nuit in senecta uberi, cum in hoiiorabili aetate
gralias. Vel, muluabilur peccator, [Cassiod!]id est; Christum suscepit per omnes genles dilatata';;'.et his
audit verbum Dei, ef nonsvlvet id est non reddit aetatibus non vidi justum derelictuma Deo, nec se^
operibus, quod anditu percepit, quasi dicat, nou' men ejus. [Cassiod., Gl. int.] Id est opera vel imi-
refert lucruni,.[Aug.] justus aulem miseretur el tri- tatores, qumrens panem spiritualem, [Aug.] id est
buet de his quaeaccipit a Deo. [Cassiod.] Et nota indigere pane verbi, quia verbum Dei semper cum
quia prius inoveturraisericordia erga non habentes eo est. Vere non, quia
deindetribuet. Praeceditergo misericordia in affectu, YERS.27. —« Toia die misereturet commodaf
et largilas sequilur in efleetu. Et ideo prius.dixit, « et semen illius in benedictioneerit.»
miserelur, et postea tribuet. [Aug.] Semper est ali- Tofa die. Yel sic junge lilteram. Quia non eget, a
quid quod det, saltem orationem, ideo niiseretur et ideo, fofadie mheretur affectu misericordioe,ef post-
dat, quia scil quod benedicentes Doriiinum haeredi- ea commodallerrena ut aeterna capiat. [Attg.] Vel
labitnt lerram, et maledicentes disperibunt. Et boc; miseretur admonendo, et commodaldocendo. [Cas-
est siod., Gl. int.] Dicitur enim hoc, vel de eleemosyna
VERS.25. — «Quia beriedicenlesei haereditabunt; actuali, quaea misericordia incipit, ct poslea ma-
« terram, maledicentesaulem ei disperibunt. » " num
aperil. [Cassiod.] Yel de spiritualibus; cf se-
Quiabcnedicentesei, [Cassiod., Gl. int.] scilicet ini meni//ias quod seminat ut metat, [Aug.] id est opera
omuihus gratias agenles, et jussa sequentes, hwre- bona, vel iinilalores erif in benedictione,[Gl. inl.]
ditabunt terratn vivenlium; malediceniesaulem eii id esl multiplicatione, [Aug.] quia cum exsultatione
lurpi vita de quibus dicilur. NomenDei per vos bla- veniet portans manipulos suos (Psal. cxxv). Et
spl:einalurinlergentes(R6in.n),disperibuntel\_\mcum i idep, tu quicunque es,
benedicenlesfiunt,perCunl in malo.secundum illud, YERS.28. — « Declina a malo, et ,facbonura : et
Convertereimphim el non erit. Ideo est benedicen- « inhabita in saeetilumsaeculi.>
dtim, quia Declinaa maloel fac bonutn, [Aug.] id cst, ne cui
VERS.24. — « Apud Domirium gressus hoiiiinis' noceas, sed benefac Prius dicit, declina a malo;
« dirigentur, et viam cjus volel.>
postea, fac bonum, quia nialus repente non potest
Gressushominis, [Cassiod.l qui per se erant tor- bona appetere. [Cassidd.]Nemoenim repente fit pul-
tuosi, quia in peccatis nati sunt homines, dirigenlur cher. Neque putes te perdidisse, potius per hoc vi-
vel dirigeturapuclDominum,[Gl.int.] id esl aDoraino. ves. Et hoc est inhabiia lerram viventiiim, [Aug.] in
Dicitur hoc a situili regis vel reipublicaedisponenlis. C ( sa-'cu/amsa;ca/i,[Gl.int.] ecce merces, Declinaa malo
[Hier.] Gressus dicil opera el eiieclus; ef per hoc! et fac bonum.
viain ej.usDei, el si dura sit ro/ef homo. [Aug.]Via
| YF.RS. 29.— «Quia Dominus amat judicium; et
terrsenonesl dura; sed tamen plena latronibus; sed «
non derelinquet sanctos suos; 80 in icternum
via Dominiluta, etsi dura. Yel, viam ejtis, [Alcuin.]' «
conservabuntur. »
id esl hominis, volet Deus. In qtia via Dei,
VERS.25. — «Cum ceciderit, non collidctur, quia Quia Dominusamat judicium, [Aug.]quo permit-
tit sanctos afiligi; nam et si sinit sanctos pati, ju-
« Dominussupponit manum suam,>
id est adversa' eril ste tamen judicat. [Cassiod.]Et quiaDominus amat
Cum cecideril, [Cassiod.] pas-
noncollidelur mente, Yel si judicium, ideo ettu ama ut tuis bonis gaudeas. Et
sus corpore, [Hier.] non derclinquetsanctossuos; [Gl. int.] et si sinit
cadit peccando venialiter, non frangilur per cri-
a simili hoc affligii non tamen deserit eos. |Yel Dominus ainat
niina, quia Dominus,stipponit,[Gl. int.]
dicit manum suam, id est auxilium. judicium, [Cassiod.]id est discretos qui discernunt
bonum a malo. Et non derelinquet sanctos suos,
PARSIII. VERS.28. — « Junior fui, etenim senui:
in et si h.ic morien-
« et non vidi justum derelictura, nec semen ejus quia wternum eonservabuntur,
tur. Contra
« quaerens panem.i D
Junior fui, etc Terlia pars. [Cassiod.j Tractal hic; VERS.30. — « Injusli punienlur; et senien ini-
deseri, bonoruin et pcenas , « piorum peribit. i
jtislum nunquam praemia
raalorum commiscenscum inlerjectis adhortalioni- Injusli punientur propter prava opera. Ef semeu
id est non
bns. Quasi dicat: Supponit marium, nam juniorfui, impiorum, [Gl. int.] id est opera, peribil,
ctenhn senui. [Alcuhi.] Ecclesia hic loquilur quasiL ferent fructura, quia sine fructu bealiludinis erunt.
id est imita-
unus homo, qui fuit puer in Abel; in prophetis, Vel, semen impiorum peribit, [Aug.]
in patriarchis, juvenis; in tempore marlyrum, tores eorum peribunt cum eis, sicul econtra senicn
in senecta uberi, in line mundi, i justi in benedictione erit.
quasi senex; quasi
in decrepita aetateerii. Ilas quatuor aetatesnon di- VEUS.31. —« Justi autem haercdilahunlterram;
stinguit hic proplieia, duas tanlum ponens, juven- < et inhabilabunt in saeculum saeculi super eam. >
ttiteniet senecluiem,etponitjuventutem propuerilia. [Aug.] Jasfi autem hwredilabunt terram viven-
[Aug., Cassiod.] Ecclesia enim quasi unus homo [in tium, quaeest aeterna. Unde scquitur,' ef inhabiia-
jirimis temporibus junior fuit, quando inilia legis bunt in smculumsmcuti sttper eam. Merito hsec ju-<
iiaturalis in Adam susccpit; jain in fine sacculi se- sto, quia
 375 /' PETRI LOMBARDl 57«
YERS.32. — « Os justi meditabitiir sapientiam, A . ctatur felicitate impiorum. Peribuntrie ? uiiqu?,
« etlinguaejus loquelur judicium. > quia.
Os cordis jusli meditabititr sapientiam, [Gl. int.] VEBS.57. — « Vidi impium superexallaium, et
quae est de ipso Deo et aclcrnis, ef lingua ejv.slo- « elevatum sicut cedros Libani. >
quetur instructioni aliorum judicium, id est quid Vidi impium.[ Cassiod.] Hoc dicitur conlra hoe
Deus praecipittenere et fugere. [Aug.] Sed ne putes quod pistabatur Deo non displicere, qui hic utitur
de illis esse de qtiibus dicitur : Populttshic labiisme prosperitate; super, id est ullra modum, exallatum
honoral, cor auiemeomm longeest a me (Matth. xv). in honoribus, ef elevatumsicut cedrosLibani. Asi-
YERS.55. — « Lex Dei ejus in eorde ipsius; et mili dieit.'[Gl. int.] Est enim Libanus mons in quo
« non supplantabunlur gressus ejus. > sunt alt« cedri, quse a vento dejiciuntur. Et inler-
Lex Dei ejus, [Gl. int.] id est praeceplaDei, est in pretatur candidalioj per quod significalur candor
corde ipsius, quasi dicat, cor consonat linguae, et saeculihujus; et est elevatttm super cedros Libani,
quid illi prodesl? Non supplantabunturgressusejus. id esl in candore saeculi,qui cito dejicitur.
fCassiod.]Supplantareestplantis foveaminsidiarum YERS.58. — « Et transivi, el ecce non erat;
preelendere. Et est sensus; [Aug.]vcrbum in corde « quaesivieum, et non est inventus Iocus ejus. >
liberat a laqueis peccatorum. Non supplaniabunlur ' Et transivi ad novissima ejus, [Aug.] transivit
lamen. qui praesentiamnon altendit, sed novissima. Unde
YERS.3i. — « Considerat peccalor iustura; et- alibi : floc labor est ante me, donecintrein in san-
« qiiKrit mortificare eum. > etuarium Dei, elc (Psal. I.XXII.)Et eccenonerai po-
Considerutyeccalorjustum, [Aug.]id est, insidia- tess, quia non esl invenius tocus ejus. Unde sequi-
tur, quia justus gravis est ei ad videndunt: quia tur : Et qumsivieum, si ibi impius vivat pio, id esi
«Jisshniliseslaliisvita ejus. Et ideo, qitwritmortifi- ad ntilitatem pii. Ef non esl inveniustccitsejus, re-
care euin. gnaiuli. Yel ita ab illo loco vidi impium super hu-
YERS.53. — « Dominus autem non derelinquet riiilosesse exaltalumei elevatum supor alia !siier:i,
« eum in manibus ejus; nee damnabit euni, cuni cedros Libani, [Cassiod.] id est superaltos, til altis
« judicabitur illi. » celsior sit, El transivi, mundum, meliori conversa-
Dominns auteiri non derelinqueteum in manibns tione ad Deum tendeiis, faclus verus Hebracus.Bi!-
ejus, [Aug.]id est in polestate ejus, secundumani- IIKSest isle Iransilus : Hrecesf mutaiiodexicricEx-
liiiiru, ut ei consentiat. Ut.eiiiinait Job : Terra celsi' (Psal. LXXVI).Unde : Transeamus usque in
tradiiaest in mantis imph(Job ix) id est caro, in r< Belhlehem,et videamushocverbumquoclfactum esl
qitam saevirepotest; sed animam invictam educit (Lttc. ii). Et transiens vidi hoc : Eccc lton erat,
Deus, ne cedaf eis. Necdamnabit'cuin Dominusju- quasi dicat, vidi nihil posse, cum nihil sint omnia
stum, [G!. int.] et si ab honiine hic damnetur; cum in quibus gloriatur homo. Et quaesivieum id est
judicabiiur justus in futuro, id esl cum judicitim in memoriam reduxi, quia tunc magis dolent boni
fiet de illo ante tribunal Christi; quod judicium de impiis, qttod ab eis suut separati, cum in me-
fiet illi justo, id est ad commodum illius. Ecce lius immutaiUur.Et non est inveiittis locus ejus.
cotisolatio justi. Yel ita, non damnabil Dominus, [Cassiod.] Locusmalorum mundus est, quietdisscl-
euiu, id esi non perrsiittetjustum damnari, cuin ju- vetttr. Potesl tamen et de diabolo totum aceipi, cui
dicabitur ab impio : quodjudicium fiet illi impio, rehgato, noceiidi locus ablatus esl; jam ex parle,
[Aleuin.j id est admalum ejus. [Aug.]Etquia Domi- in futuro ex toto. Unde Jeremias elamat : Pcrdi.v.
jmsita facitjusto, crgo nunc congregavitquw.non peperit, fecit divitias non cum
VERS.56. — « Exspecta Dominum, et custodi judicio, in dimidiodieram suorumderetinquenteum,
« viam ejus; et exallabitte ut hajiedilale capias ter- el in novissiiniscjus reperietnr insipiens(Jer. xvn).
« ram; cum perierint peccatores, videbis. » Et Joel : Enm qui ab aqv.iioneest fugaboa vobis
ExspectaDqminum,efsidiu pateris inexspectan- D (Joel. n). Et hoc csl, vidi iinpium, id esl diabolum
do, custodi viamejus, id esl praecepta; ef quid inde super alios exallaium, hoc maxime anteChristi ad-
mihi ? exaltabit te merilis, [Cassiod.] quia non nisi ventum tempore, anle legeni, et sub lege, cum lio-
exaltatus ccelestem potest habere patriam. Unde: mines velut gregem post se trahebai; sed terlio
subdji, ut hmredilale,quasi dicai, ita exaltabit, ut lempore, scilicet graiiae, et tertio die, scilieet re-
hiereditate, id est firmiter capias terratn yiventium, surrectionis Christi, bumiliaius esl supcrbus, ci re-
[G!.int.] et si modo noscis quod promiltit, in ex- tro conversus per fortiorem vasa cjus diripiemem
perjentia postea disces. Unde subdit, cttmpsrierint! (Ltic. xil. Indeestquaeiii-iogaiionibusdraco dtiobus
peccaloresvidebisin re quod modo credis de prae- primis diebtts antecedit crucem plena cauda. In
liiiis bonorum el po^nismalorum. Dupliciternotat- tertio, sequitiir eademevacuata. Et elevatum supei'
gaudia bmiorum : primum, quia tune seulicnt ini cedros Libani, id csi supcr altos, Sequenlia non
quantis sintjucundilatibus, inde quia videbunt poe- mutantur de prima lectione.
nas impiorum. [Cassiod.] Unde gratior est beati- YF.RS.59. — « Custodi innocenliam, et vidc-
ttiao Jiberatis ab hujusmodi malo. Vel videbis hic: « aequilalem,qtioniam siint reliquiae homini paci-
jn prffisentioeulofidei.[Aujr] Quo qtti ca.rct, dcle « fico. 5
577 COMMENTARIUMINPSALMOS.— PSAL. XXXYl. 578
Custodi. [Gl. int.] Quasi dicat: Quia ita impiis, A censeat, contendal, quod via impiorum prospera-
lur. Hieroii, in Commentariis utramque sighilican-
ergo eis sitis dissimiles. El hoc est, custodi, [Aug.] tiam-vocis Hebraicae compiexus est. « Mullas ,
ne exlorqueai a le innocentiatn, non terrena; post- inquit, habet aenmlatio interpretationes, quaeloco
ea custOdi, [Gl. int.] et si graveris, intelliges suo debent ve! inleliigi, vel exponi. Nam hic dicit:
Loc esse aequum. Et hoc esl, ef i>ide wquitatcm. Noli partUcpx esf.e mcilignis,nec ad zelum, nec ad
invidiani, quia zelus ira est, seciindum illiitl quod
[Cassiod.]Vel aliter secundum aliam lilteram, cuslo- Dominus per proplielam ait : In indignatione mala
di veritalem,liaecest alia liltera, ne scilicet in mun- zelatns sum Sion (Zach. vm). > Ilaac ille. Polest.
danis curarahabeas. Et vide direclionem,alia littera, etiaiu intelligi, ne quis eflieiaiur similis malignanti-
id quod" altingunt ChaldaeusParaphrastes ac
ut non iniquus puletuf Deus, [Aug.] qui favet im- bus, Nebiensis.
piis et jusios afiligit. Qttasi dicat: [Gi.•int.] Quae- ' VERS.5. — Pasceris in diviliis ejus. Quidam ver-
cunqtte vult Deus, te velle, velis ttt, quia alilcr cur- ttinl,pascere fide,seu verilate, veluti llier.; quidam,
vus es. Vel, custodi innoeenliam, qiiantum ad pascefidemvel veritatcm, quemadmodum 1'acitPra-
tensis et Sanctcs. Sed quia in Hebr. subaudiebatur
Deum; et vide aequitatem,quantum ad proximum. pronomen te, sicut est pasce le veritale, ob id recle
[Aug.] Et ne putes quod finitus sit homo , atlende dicebalur, pasccre\e\pasceris fidevel veritaie. Cae-
novissima, et videbis quoniamsttnt reliquiw liomini terum cum particula rtfiCN ESIUNAII, quam inler-
hanc vitani remanet ei non B preianlttr veritatem,descendal a radice, ICK AIIAX,
pacifico; post bonum;
interdum significat uutrire, ut probatur Thren.
periil omnino, sed vivit. [Aug.] Reliquiae sunt bon.i quae
iv, haud incongrue LXX dixerunt divitias, quibus
quie posl hanc vitam relinquuntur bonis, id est lioino iiutriturrsimul et fidem qua vivit jtislus vo-
aelerna, velmemoria bona post obilum. [Cassiod.] cal Aposl. divitias mundi, Rom. n. Quod si deli-
Haecaulem sunl homini pacifico. Pacificus cst qui clum eoruii) divitiaisunt miindi.et diminulio ebriim
diviliae gentiuin, quanlo magis pleiiitiide eornin?
inter discordantes pacem servat ei facit. [Cassiod.] Oimiiliusmodis eonsentil Nebiensisin adnotalioni-
Etnota cui haecvirttts esl; loco beati ponilur. Un- bsis. Hebr., ait, verbum aequeftdemsicut cliiitias si-
de : Beati pacifici, quonicnnfitii Dei vocabuntur gnilicat. Quo dattir inlelligi divitias in hoc mundo
esse fitlemDei. Qui enim fi.decaret, pauperrinnis et
(Matth. v). Sed econtra, miser esl. Stapitlensis81 et Caecus,iiiterpielcin in
YERS.40. — « Injusli autem disperibuiil, siniul, jus vocanl, qui secuntium ralionem Laiini sermo-
( reliquix impioruin interibuiit. > nisdiccre dchuissei ptiscere, per iinperativtiin, eo
quod pr;ecessit, inhabila lcrrctm,et conjuriclio l;a-
Injusii anlem disperibuntsitnul, [Aug.] vcl in id- beat similes inoiios. Uespondemus lameiiinierpre-
ipsum. Alia littera, id esl, in aeiernum. Yel omnes tem pleruintitie ioijui raore Graico, qui in non pau-
simul, in ununi, ef reliquim impiorum, id est ter- cis receplus' est in usu Ecclesite, ttt vado piscari
(Joan. xxi). Exigit nihiiominus regula coiisuciudinis
rena, interibunt. Velsic :
distingue [Alciiin.j Injusli C lloniana!, ul dicanms, ad piscandum, vcl piscalum :
disperibunl, et simul, cum eis reliquise impiqrum alqui Grteci ad bunc haiient modum, XBTKCTXMVOU
inlcribuiit, scilicet terrena. riiv yf,vv.ai T.aiy.o.v%Grt. Nec video iiisoliiuu) esse
VERS.il. — « Salus aulem justorum a Domino, Lalinis auribus quod cbnjunctio ef requirat conipa-
res niodos, quando signilical consequentiam rei, «':-
« ei proteetor eorum in temporo tribulationis. » ciit bic, spera inDeo, el fac bonilaiem, et iultabita
Salus autcm. [GI. int.] Qttasi dicat : Haecomma tcrram. Et certe ex his consequens esi, quodjjasce-
juslis, totum est lamen a Domino. Et eolligit sum- risVERS. in diviliis ejus.
i5.— Subdilits esto Domino, ct ora eunt.
matira. Et hoc est saltts, qtiod dicat : Cuslodi in-
nocenliam, vide a?quilaiem,[Cassiod.] quod non est Hcbr. "h HT~P~', ~"~h G'~ UOMLAIDONAI VEIIITH-
HOLEL LO, id est face Doinino, el e.xspeciaeum. Ye-
taineu nisi per Deum, qui salus juslorum a Doinino rum eodein recurrit sensus. Quid eniw est silen-
est, [Gl. int.] non aliunde, ef proleclor eorttm est, tium illud de quo hie intelligilur, nisi obedientia
si quis impugnat in iemporeIribulationis. perfecta erga Deum, cilra ullam miirmitrationem,
VERS.42. — « Et adjuvabit eos Dominus, et Iibe- aut detri.ctalionem'/ Quod autem verlur.t inleipre-
tes, ora eum, palam est ipsos legisse he, aspiralio-
« rabit eos; et eruet eos a peccatoribus; et salva- nem leniiem,
pro, cbet, aspiratione forti, SbT.rir.
« bit eos quia speraverunt in eo. » iiiTHHOLEL, id est taiida. quanquain et aiiam halici
non slaiiui
Adjuvabit eos Dominus, [Gl. int.] id est coopera- 1) signilicanliam. Ea2autera aspiraliones
hilitr eis, ef liberabil eos Dominusa labore vineae, discernuntur.
YERS.15. — Ul trucidcnl recios corde. llebr.
in fuluro, vel de prcesciiti: liberabit eos Dominus, "iTS '1^.'' IISSREDAREC, id est juslos via, quam in-.
id est faciet liberos et securus, ac si rnillus contra- terpretes sjiiritualiter acceperunt, ut oporiuil, pro
rius; elerueieos, [Cassiod.]nefideseorum perverla- corde.Via enim spirilu-aiisafiectus.est cordis. Unue
lur « peccaloribus,quasi dical, servat illtesosa con- solet pes accipi in Scripturis pro afiect:i interno,
ut esl idem Joan. xiii : Qai lolus esi, non indig-.i
trarietate saeculi,ef saivabiteos in futuro, non quia nisi ut pedes lavet (Joan.. xm), et Sliinstenis iuii:
non peccaverunt,sed quia speraveruntin eo. omnino male transtulit, qui rectmsunt convcraalw-
nis. Unde Hieronyrous ad Suiiiam et Fi-ete!!aui:
COLLATIO IXrSALMCM XXXVI : « NOLIjEMULARI. i « dum interpreiatioiiis xa_y.ot-_ii.uf_v
sequiniur, on,-
neiii decorem traiisialionis aroittimus. i
VERS.1. — tNoli mmulariin malignantibus.Quod YERS.17.—Mciius cst modicumjtislo, super di-
Sanctes et interpretes pro Cajetano', iranstulerunl, ritias peccatorum multas. Munsterus , Pratensir,,
ne misceaste, gratis fecerunt, quia radix Ttn TA- Pellicanus, inlerpretes jiro Cajetano, extreniam par-
HARancepsest, Hier. et Pratensis dicunt, nolicon- ticulam multas, refertiul ad peccatores,iiori ad rtii'i-
tendere, quodrespicit iiitelligeuliam nostrte cdilio- iias, hoc niodo: Super diviiias impiortitnmagnalir.n
pis, ne vidciicct ijuis commoveatur, irritctur, sue- dut muliorum,quod non oportuit. Nam Ilicronyniiis
S79 PETRI LOMBARDl 5so:
aiiter yeitit juxta, Hebr. * Quan,.inquitj. divitiaeA MERORACAu vcl.vy~Q_s3HEBARACAU. Perpusillum ta-
peecalorurh miilUe,.»' Aceedunt Clialdceuset JNe- nien refert, quafenus spectat ad iiitelligentiam,cum.
biensis, a qtiibus non dissident Sanctes et Para- benedicentes Domino, ab ipso ideDtidein beneui-
pbrasis Campensis. Ulcinique forsan lolerandum cantur; et a Dominobaiedicti, rursus ipsi bencdi-
esi, quando receditur a Vulgata editione, ubi lectio cant.
Hebraica lougo injeivallo yidelur distare, sediubi VERS.25. — Cam cecideril non collideiur, qttia
est ambigua vel proxima, aequocensori placerejne- Dominus supponit manum suam. Qiiia Hebr. pro-
quit. . . '• prie carent pronomine reciproco, scilicet suo, pro-
VERS.21. — Inimici vero Dominimox ut honori- nomine indiscriminatim utuntur juxta rationeni, et
ficati fuerint et exaltati, deficienlesquemadmodum consequentiam sermonis. Ob id polest verti, sttppo-
fumus deftcient. Hierori. Inimici Doniini glorianles nit manum suam, nempe Detts; aut sustentat mdnum
ut monoceroles, consumcnlursicut fumus consume- ejus, videlicel jttsli, ne labaiur. Eodem tamen pror-
lur; Munsterus, inimici Domini sicut oplimumquod sus conspiral— sensus.
esl in agnis consumcnlur, cum fumo disperibunt; VERS.57. Vidi impium superexaltalumet ele-
Sanctes, inimici Domini erunt sicut preiiosi agni, vatum sicui cedrosLibani. Hieronymus, sicnf indi~
defecerunt,elc ; Pratensis, i!e/«fadeps aqnorumde- genam virentem. Alii, sicut laurum vel arborem
fecerunt. Et ad euindem modum caeteriHebraican- frondosam, mtK EZRAH est ambiguum. Significat
tes, Htrjusmodiversiones discrepant a nostra edi- indigenam. Exod. xn, ut habet Hier. Hebr. autem
lione in dttobiis vocabtilis videlicet, honorificali et ul dicit Munsterus in scholio, accipiunt pro arbore
exallati, ubi in Hebr. respondent alia duo ip»3 KI- B semper viridi et succtilenta, qualis est laurus,
QUAR,et D'""CCARIM. Pritnum ad verbum si anxie buxus, cedrus, el similes. Et metaphoricos signiii-
reddas,sonal secundum quod pretium aut gloria. cat secundum Ra. Da. virum qui flnrel, et omnibtis
Oh id rectissime converterrint intrerpretes, af ho- conspicuus est sua nobililate, el prosapia, quem
norificali fnerunt; et Hieronymus, gtorianles, pro- Hieron. vocat indigenam, id est civem, qui dicitur
pler vitandam -xay.ntriXiav transiationis. Secundiim arbor viridis. Sicul enim arbor viridis nota est ol>
vocabulimi, CARIM potest componi a c-"lRAM,quod illius pulchriludinem cl virorem, itacivis notitsest
esi excelsum, vel a D'~l'REM,quod esf unicornis, oranibus quis sit et ciijus familiic.Cernis quod ser-
quomodoaccepit procul dubio Hieronymus, et ad monumvarielas —
spirilus unitale concordet.
editionis Latinaesensum plane conspirat. Est enim VERS.58. Transhi et ecce non eral. Hieron.
nionoceros, seu unicornis aniinal indomabile.Et Pranlensis, Pellicanus, Campensis, Nebiensis le-
inimici Doinini in gloria et superbia humana pu- gttnt cum LXXsub priroapersona;Munsterus, San-
tant se insiiperabiles. Porro quod alii verlerunt ctes, et interpretes pro Cajelano, transhil, sub ter-
sicul adeps agnorum, vel prctiosum agnoritm, id ef- tia. Eodem sane recidit senteniia, et volebamus
feclum est, propterea qitod acceperunt litleram, 3, proeterire, sed par est saepiusadmonere de divcrsi-
essentialem et non subsidiariam, cujus differentiam tate exemplarium, aut leclionum, ne videamur di-
agnoscunt Hebraismi candidati. Siquidem D'H3CA- vinare. Et certe mox subjungiiur ciira controvef-
RIMaceipiendoprimam lilteram, quaesil de essen- siam prima persona, qawsivi, etc
tia dictionis, el non ut faciat composilionemsunt VERS.59. — Quoniamsunt reliquiwIwminipaci-
agni, et -ai ICQUAR, ut praediclum esl significat,c
fico. Hebr. xyhs 1»>NS n^.ns -AIIARITH LEISCH SCHA-
prelium. Eslqtie sensus secundum eos; sicut adeps LOM.Primum verbum signiiieal nmissiiiuim; se-
agnorum super altare superposilus illieo inflaiu- cundum signiiicat virum, qtii accipilur pro uuo-
matur , sio inimici Uominideficient cttm fttmo. quoque, et ponitur nota dalivi; lertium signilicat
VERS25: — Quia benedicentesei hwreditabunt pacem. Igitur vertit Hier. ad exlremum viropux;
terram, maledicenlesautem disperibunt.Hieronymus Sanctes alludens ad id quod novisjiiue ledditur
ct alii. legunt passive : -Qiti bcnediciifuerinl ab eo, homini, ail, aaia merces unicuiquepax; Munsterus
hcuredilabunl lerram, et qui maledicli interibunt. novissimumquidqniddabitur, tali vho eslpa.r; Prs-
Campensis tamen legit active, quod et verlit Ne- tensis paulo secius, novissimumviro pach. EoJem
biensis in acttva et passiva significatione. Nulla est tendunt quo LXX, qui illud extremttm quod bomi-
disianlia poenilus litterarum. Puncia addita faciunt nem manet, vocant reliquias, eo quod post inortem,
distinctioiiem, de quibus fusius in prologo, imo nil relinquitur homini justo, prseler iiinoeeiuiain,
nec nunc in synagogis suis Judsei legtint Biblia, simplicitatem et conscienliaepacem. Unde Clial-
cum apicum ascriptione, 1'3-an potesl legi VS-Qn daeus, finis hominispax.

PSALMUS XXXVII.

PSALMI TITCLUS .- « PSALMUS DAVID IN REMEMO-D vari peceati conscius, desiderat frui graviter aflii-
RATIOSE SADBATI. » ctus. [Cassiod.] Hic enim poenitenteminducit mul-
Dominc, ne in furore. Titulus. Psahnus Duvidin tis modis eruciatum, ita ut ipsum Job qui carnis
rememoraihme.[Cassiod.] Psalmtis isle terlius est incentiva et ingentia vicit suppiicia, videatur pro-
in ordine pecniteniialium,docens ut peccatum quod ponere lironibus in exemplumut cruciatus grale
prorsus ftigero nequimus, semper in memoria ha- ampleclantur, minores quidem merilis, id est quam
beamus, non ad facicndum, sed ut ab ejus fre- ipsi meruerunl, per quos ab aeternapcena liberan-
quenlia saltem nos lempcremus. Et hoe est, psal- lur. Et hoe est: psalmus isie est David, id est poe-
mus isle esl David, id est prjenitentis, liobilus in nitenlis, habilus in renieraoratione Sabbali, id est
rememoralicne,id cst doccns nos memoriam jmc- agens de recordatione Sabbali, qitod poenitensde-
cati habere, ut caveamus.Velin rememorationeSab- siderat, Inientio. Monet ad poenitentiara. Modus.
bati, [Aug.]Sahbalura esl requies aelernilatis, <iuam Quatuor sunt partitiones. Primuni captal miseri-
habere dcsiderat, et perdcre formidat. Iste itaque cordiam per poenas summatim dictas. Secundo,
jiamilens in malis posilus pejus timens, et tamcn ponitur narralio in qua enumerantur miseria;, ibi
iiigens Sabbati telerni recordalur, quo limct p:i- pulntcnini ct corrufiuv sunl. Tertio, quia inler tot
 581 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. XXXVII. 582
mala speravit in Domino, affirmat se audiendum, ki ossibus meis. Accipit ossa pro carne, et exponit
cum ciiiimiemoralioneemendationis,ibi quoniamini quod dixerat, aUud dicens, scilicel a facie peccalo-
te, Domine,speravi. Quarto, exsullaliva conclusioi ram meorum,quasi dicat, hujus rei causa sunt pec-
de salttte ponilur, ut certa sit spes imitanlibus. Sic cata mea.
cst in omnibuspoenitenlialibus, ibi, ne derelinquas VERS.i. — « Quoniam iniquitates meaesuper-
tne, DomineDeus meus, ne, etc Ab oralione ergoi « gressae sunt caput meum; et sicut onus grave
et lacrymisincipiens, ait: « gravataesunt super me. >
VERS1. — « Domine, ne in furore luo arguas; Quoniaminiquitates.Repetit quod dixerat, aper-
« me, neque; in ira tua corripias me. > tius exponens,quoniaminiquitates meaesupergressae
Domine,ne in furore tuo, [Aug.] vel indignatione, sunt; vel, suslulerunt eapnf meum; hoc est quod
tua. Alia littera, arguas me, id est ne sim inler ante dixerat, a facie peccatorummeorum.Ideo sicaf
eos, quibus in j'udiciodices : Esurivi, el non dedi- onas grave vel fascis gravis, gravatwsunt super me:
stis mihi manducare.lte, maledicti, in ignemwter- hoc est quod ante dixerat, non est pax ossibtts
nuiii (Malth.xxv). Neque in ira tua corripiasme, meis. Et est sensus : Quoniaminiquitales meae[[su-~
vel emendes me; alia littera, id est ne inler eos pergressaesunt caput meum,sicut onus grave,ctc;
sim qui per ignem emendati salvabunlur; sed hic, [Aug.] id est quia iniquitas elevavit captit superbi
emenda, quia lune gravior ignis. Et accipilur hic contra Deum, Deus gravavit eum mole poeuarum,
ira et furor pro eodem, rd est pro judicii die quoi nt fasce, et compressit ne jam erigatur. Etiam nota
malis videbit Deus irasci. Vel ila : [Cassiod.]Ro- quod congrue dicit iniquitates super se gravatas,
gal ul non iratus judex infcrat tormenla ad perem- quia iniquitates quaeleves sunt et dulces, dum fiunt
ptionero, sed misericorsad correctionem.Et est, o afilictionibusonerantur, id est onerosaeet graves
Domine,ne in furore tuo arguas me, neque in ira fiunt. [Gl. int.] Yelila ab illo loco, nonest pax, ubi
ttta corripias me, [Hier.] argue me ita, ut poena ostendit afllictionemanimaepost ostensam infirmi-
sit in misericordiaad correctionem, non ab ira ad tatem carnis. Et est, nonest sanitas in carnemea.
ultionem. Et etiam, nonest pax ossibusmeis,id est nec rationi
VERS.2. — « Quoniam sagittae tuae infixaesunt est pax, quia caro irapugnat. Et hoc, a faciepecca-
« mihi, et conlirmaslisuper me manum tuam. > lorum meorum, id est ab instantia cOgitationumet
Quoniamsagittm tum, etc [Aug.] Numerat hic suggeslionummearura. Non est pax, quia peccalum
poenitens mala quaepalitur, ut quia sunt inulta, regnat in mortali corpore (Rom. vi). Et hoc est
salis sint, id est sufliciant Deo, ne pejora patian- quod dicit, quoniam iniquitates mem supergressw
ttir, quasi dicat: Ne arguas in furore, quia sufli- sanf caput meum, id est rationem. Caeleranon mu-
cere tibi possunl quae palior. Et hoc est, quoniam tantur. [Cassiod.]Aliter totum ab illo loco: Quo-
sagitl» tuae infixaesunt mihi. Sagillae sunt vin- niam sagittm,et dicit sagittas verba Dei, quaepene-
dictaeDei, sciiieet dolores animi et corporis, quia[ irant corda bominum, et infigunt vulnus amoris,
sicul sagittae intenduntur et infiguntur, ita vin- non livoris. Unde sponsain Canticis ait: Vulnerala
dictae intensse fuerunt in Adam per comminalio- sum charitate. Haecinfixa cordi poenitentis, faciunt
nem, qtta Deus ei comminabatur Adaedicens : In eum recordari Sabbati aeterni. Quasi dicat: Ne ar-
quacunquedie comederis, morle morieris (Gen.n). guas, quoniamsagiitm tuw infixw sanf mihi, id est'
Et quia coroedit, infixaesunt etiaih nobis per poe- verba tua cordi meo infixa sunt, quse faciunlme
nam el culpam. Ille enim hujus miseriaefuit origo, rccordari Sabbali. Et quia nondum habet quod
nos propago. Infixaesunt, et non ad horam; sed[ araat, gemit. Unde sequitur : Et confirmaslisuper
confirmasti diu, scilicet ut sint usque; in finem memanumluam, scilicet vindictam, quia quod amo
saecttli,et in multis partibus, sciiicet in carne, et non habeo. Et ita, non esfsanites in carne mea, id
in anims, et in eisdem multis modis, ut oslende- est cognosconon esse salutem carnis, comparatione
ttH- in sequenti. [Cassiod., Gl. int.] Confirmaslig1 futuri. Non est sanilas, et hoc, a facie irm tum
dico, sirperme manum luam, id esl vindictam. futuras, [Cassiod.]id est, quia praevidifaciem irae,
Captat hic misericordiama potestale judicis. Eo id est quiaiminaris ne videam iram, timore futurse
usque coiifirmasti,quod" iraj sic lerretur iste ut non sit sanitas in carne,
VERS.5. — « Non est sanitas in carne mea a more verecundi famuli, qui futuris flagellisaflligi-
t faeie iraeluse; non est pax ossibus meis, a facie l«T. Et nonesl pax ossibusmeis, quasi dicat, gravis
c pcccatorummeorum. » dolor ad interiora usque pervenil. Et hoc, a facie
82 Ko~est sanilas in carne mea. [Aug.]Portat, feccalorummeorum,quia sanclus super peenas-cor-
enim mortale corpus tot miseriis subdilum, quod poris affligiturpeccatis, putans se graviora mereri;
e.fsanuni cum dicilur, non vere sanum est, quod quoniaminiquitatesmem,etc Quasi dicat: Nec in-
leviler potest laedi. Unde hic dicit, nou esf sanitas jusle passus sum, sed peccatis impulo,per quidquid
in carne mea a facie irw tum, [Cassiod.] id est, ab melius captat. Et hoc est, quoniaminiquilalesmem
instaniia vindielrein Adamexercitae.Captat hic ab supergressmsunt, elc Haecnon mtttantur.
infirmapersona sua, quaevindicta non est injusta, PARS.II. YERS.5. — «Pulruerunt etcorruptae
•JAug.]quia csl pro peccalis. El hoc esl, nonesl pax » sunt cicatrices raeaea facie msipicntiaemeae. »
 '
385 .;.^^.>'''' ^:''i'':.':•''.<:-: ;PETRI''LOMBARDI' :y 584
Putruerunt, ete. [Cassiod.] Secunda pars, ubi est ,1 A ifflpletaest illusionibus, diabolicis. Ei jieivhocinie-
narratio, in qua eiiunieranturmisCriae.Quasi dicat: fira : Non esl sanitas in carne mea, qttain diaboius
Iniqttitates siint supergressaa caput meiim, qtiia aflligil, sicut et supra, per sagillas, non erat in ea
cicalrices mew, [Gl. int.] id est plagacpeccatorum, sanilas.
per baplismum sanatae compulruerunt, cttm jam YERS.8. — Afllictus sum et humiliatus sum ni-
peccato ilerum consentitur et corruplmsunt, dum ad « mis, rugiebam a gemiiu cordis mei. »
'
actum perducitur (74). Et hoc totum a facie insi- Affliclussum. [Cassiod.] Dttobus praemissisduo
pieniimmem, id est per stultiliam meam, quia non reddit, non esl sanilas in carne, quia afjlicttttsxm
sum usus viribus in baptismoreceptis: quod mihi, corpore, anima impletur ilhisionibiis et, id est quia
non Dco imputo. Et hoc idem quod supra dixcrat, humiliatus sttm animo, ut nihil in me sit liberum
a facie peccatorum meorum. [Gl. int.] Aliter, cica- a poena; nimis, quia undique est calamitas.Yel ita:
trices meae,vel livoresmei. Alia liitera, [Cassiod.]id [Gl, int.J Conlristatus sum et afllictus per poeniten-
est peecata mea, computruerunt, [Aug.] aliis per tiam, et humiliatus suni nimis, humilitate pceni-
exeniplum. Et putruerunt, alia liltera. Mihi ijisii lendi, rttgiebam a gemilu cordis mei, [Alcuin.]ge-
paletquia non estiste sanus, quia cicatrices habet, mittis corde, rugitus vocefieri solet. Istevero rmrjt
'
quaeputruerunt aliis, et felent sibi, ul ab eis aversi a gemilu, non in voce. Et est rugiebam, [Gl. inl.]
odoremus Sabbatum aeternum, et gemamuscurrcn- id est ciim magno desiderio quoerebamanimrercfe-
tes cttin sponsa post odorein unguentorum; a facie• ctionem. [Cassiod.]A simili leonis et aliarum bel-
huipientiwmew, non mutatur. luariim, quibusse comparat utforliorostendaturge-
VERS.0. — « Miser factus sum et curvatus siim milus. Et ille rugitus erat a gemitu. Ecce virtus
« usque in finem; tota die contristatus ingredie- palientiaeoslenditur quod in gemitum non in verba
« bar. > prorumpit. Et est sensus: [Aug.] Desideraliani
Miserfaclus sum. [Alcuiri.]Dixit qualiter iniqui- Sabbatum et quaerebam,quod quia non obtinebam,
tates supergressae, hic dicit quomodo aggravatae. gemebam. Et ille gemitus erat cordis roei, [Hier.]
Qtiasi dicat: Quia putruerunt, ideo miser facfas id esl rationis. Est enim gemitus carnis, el gemilus
tuiii, [Aug.]id est miseriis aflliclusstim, ef curvatus ineniis. Omnis gemilus qui de exterioribus esl,
titm, ab elatione, quia omnis qiti se exaltat humilia- carnis est; qui vero pro Sabbato est, quod caro
bilur (Lac. xvm), a Deo iste incurvatus est, ut rion oblinet, cordis esl.
non possit se erigere, sicut curva mulier quam in- YF.RS.9. — « Domine, ante te omne desiderium
vcriit Dominus decem et octo annis curvani, quam. ,Q « meum; et gemitus meus a le non est abscon-
erexit. Yel, incurvatus sum, [Aug.] id est terrenis; « dilus. >
dcditus. Unde et miser factus sum, id est trislis. Domiiie,anle le. Quasi dicat: Rugiebam a gemitu
Miser factus, et hoc usquein finem, id est usque ini cordis mei, [Aug.]quem gemilum non novit homo.
mortem, ef tota die, id estlota vita, scilicet jugiler Sed, o Domine,anlele qui vides cor, estomnedesi-
contristatus, quia Sabbali memor quo carebam; sedI deriuinmeum. Si desiderium est ante Deum, ergo
non desperans ingrediebar, vel, ambulabam, [Cas- el gemitus qui cum eo est. Desiderium vero est
siod.] viam hujus vitae.Contristatus sum, ideo, oralio nec Unquamdesinit orare, qui non desinit
VERS.'7.— « Quoniam lumbi mei impleti sunti amarc Charitas enim amor est. Yel ila : [Gl. inl.]
« illusionibus; et non est sanilas in carne mea. > Omnedesiderium meum, o Domine, est ante te, id
Quoniamlumbimeiimplelisunt. [Aug.] Yelanimai est nihil desidero nisi esse ante te. Et est ante te,
mea impleta est illusionibus,et quoniamnon est sa- omne d^siderium nieum, [Cassiod.] id est tale est
nilas in carne mea. Et ita non est in tolo homine, quodmeretur esse ante te, quia pro peccalisgemo.Et
unde sil plena laetitia, donec anima exuatur illusio- ideo, gemitus meus a te, [Aug., Alcuin.] ct non ab
riibtis, et corpus indualur sanitate. Illusionesanimae s hominibus, non est absconditus,sed exauditus, quia
infinitaesunt,quaealiquando vix orare sinunt, inia- D ] pius est pro liberatione animse, non pro terrenis,
gines corporum occurrunt, el transis de hac ini sed pro coelestibus.Alios gemitus non curat Daus.
illam; venit oblivio, recordaris hoc pro illo. Et YERS.10. — « Cor meum conturbatum est, de-
hujusmodi. Haepellentur, cum videbimusveritatem; « reliquit me virtus mea, eliumen oculorum meo-
ut cst. Unde Aposlolus: Qais me tiberabitde cor- « rum, et ipsum non est mecum. >
' Cor meum. Hic exponit dolores animi. Cor.meum
pore mortis hujus? (Rom.vn.) Gratia Dei. Yel.ita:
[Hier., Gl. int.] ut per lurabos accipiaraus carnali- conltirbatum estinme. [Cassiod.]Quasi dicat: Inde
lalem, id est sensualitatem, quae a diabolo fatiga- dolor et gemitus, quia cor meum conlurbatumesl in
tur, et corpus affligilur.Quasi dicat: Non solumi ?ne. [Aug.] Pavor undique incutitur et sollicitudo.
mea infirmitatc pecco, sed et diabolo, [Cassiod.] id[ Et hoc ideo, quia dereliquit me virlus mea, quam
est per diabolum, qui corpus aflligit, et animami habui anle peccatum. Si virttts illa mansisset, nihil
fatigat variis imaginationibus.Et hoc est quoniami terreret. Cur et luec virtus reliquit ? [Aug.] quia et
lumbi mei, vel anima mea, id est carnalitas mea, ipsum tumen oculorummeorumnon est mecum,.id

(74)Ex Greg. in exposilioneseptem psalmorum,

585 COMMENTARIUM INPSALMOS. — PSAL. XXXVII 586
esl luroen quod Deus est, non est mecum, ex quo>A cebal, quasi non esset, unde illos argueret, quod
Adam ad urabrara fugit, timens a facie Dei. Hoc: anle feceral: sed implendum eral illud: Sicnf ovis
lumen nemo videt in praesenli per speciem, quiai coram tondenlese,sic non aperuit os suum (Isa. LIII).
etsi j'am Christiani sunl, nondum tamen vident, nec: Quoniam in te, Domine, speravi. Quasi dicat: Ideo
in fuluro visuri sunt. Vel ila: [Cassiod.] Cor meum[ tacui in passione,quoriiam in te, Domine, speravi;
conturbatum esl in me, id est mens mea succuhuit; tu exaudies me, DomineDeus meus. Sl bona con-
passionibus, quia virtus mea, id est virtus patien- scientia est, nihilest timendum, nee in aliquo haesi-
tiae, reliquil me; el lumen oculorum meorum non! landum. Quia dixi, Iterii hic caput loquitur de in-
est mecum, idest, ralio imperiurbala, quam non[ firmis pedibus.idest membris, sicutante de seipso
habet secum pro ingentibus molestiis. loquebatur, quia cum sit in ccelo, non-deserit quarj
VERS.11. —«Amicimci et proxirai meiadversumi in terra habet. Quasi dicat: Ideo audies, quiadixi:
« me appropinquaverunt et steterunt. > Nequandosupergaudeant mihi, id est meis, inimici
Amicimei. [Aug.] Hactenus confessus est quae. mei, ut eis praevaleant; ad hoc enim laborant. Et,
patilur a se intus : nunc dicit quaea foris patitur, ab, id est quia, dum pedes mei, id est infirma membra
his inler quos vivit. Unde alibi dicitur: Ab occtdtisi mea, commoventur, aliquando in aliquod peccatum,
meis munda me, et ab atienis parce servo tuo (Psal. B scilicet super me magna loculi sunt inimici mei,
XVIH).Et ideo, quia in persona capitis, exponens; id est insurgunt nequissimae linguae inimicorum,
ejus passionem,non dividens vocem suam a capite. cum potius fuisset miserandum.
Ut enim caput dicit peccata nostra, sua, sic nos | Cassiod.]Aliter ab illo loco, Amicimei, dicit liaeo
passiones ej'us, quaehic ponunlur, dicamus nostras, poeniterrsgraviler aflliclus,ila ut ipse Job videatur
quia una vox tolius est. Et haecetiam cuique ver- istaverbaproferre: Amicimeietproximi_mei,Uis duo-
santi inter hominesconveniunl. Ait ergo in persona bus solatiis gaudet humanilas, sed hi sunt cuniului
capilis, amicitnei, fieli, ef proximi mei, scilicet co- passionum. Unde sequitur: Adversumme appropii-
gnali, Judsei, adversumme appropinquaveruntcru- quaveruntet steterunt, exprobrando, ita venit supcr
erfigenles, et consiliisac dolis, [Greg.] et sleterunt me plaga et defeci. Et qui juxta me eranl de tonge
perseveranter. stelerunt, ut et ipsa uxor. Unde ipse ait: IlalUum
VERS.12. — Et qui juxta me erant de longe ste- meumexhorruituxor mea (Job \ix).Et vimfaciehant
< tertiul; et vim faciebant qui quaerebant animam qui quwrebanl animam meam, id est diaboius cum
« meam. > " rainislris
. suis,qui quanto magis moliunlur inor-
Et qui juxla me erant, [Aug.] scilicet apostoli, p lem animae, tanto magis vident aliquem stare.
de longesteierunttimentes niori, ef vim faciebanl, id El qui inquirebant mala milti, ul uxor, et amici,
cst crucifigebanlqni quwrebantanimam meam tol- locuti sunt vanilates, quia consulentes corpori,
lere, non iinitari. animaecontraria suggeruut, scilicet ut loquerelur
YERS.15. — « Et qui inquirebant mala mihi, contra Deura. Dolostota die meditabantur. Ego au-
« locuti sunt vanitates: et dolos lota die medita- tem tanquam surdus ad iniquitatem consulentium,
« bantur. > no« audiebam. Et factus sum iicut mutus non ape-
Ef qui inquirebanlmala mihi, [Aug.j quia non riens ossuum. Mutus dicit et non aperiens os; quia
inveniebanl crimina, loculi sunt vanitales, id est et si mutus clare non loquitur, saltem balbuliendo
finxerunl falsa, ef dolos, id est fallacias fota die me- murraurat. Hic quoque poenitens nihil asperum,
dilabantur; quot falsa testimonia dixerunt ante cru- nihil contra Deum dixit. Et nula quod contra ini-
cem, el post resurrectionem corruptis custodibus ? quas cogitationes tacet iste qui supra conlra do-
De quibus Isaias dicit: Ponam malos pro sepultura lores corporis rugiebat. Et factus sutn sicut honw
ejus (Isa. LIH).Corrupti namque pecunia, menda- non audiens, per hoc existens, homo [Alcuin.], id
cium seminaverunt dicentes: A7o6isdormientibus est ralionalis, quasi dicat: assimilatus sum dissi-
renenrnf discipuli ejus, et tulerunt eum (Matlh. D raulanli audire conviciasua, in quo horaoest, idest
xxvni). rationalis ne per hoc cadat in pejus; et non habens i»
YERS.14. — « Ego autem tanquam surdus ore suo redarguliones,sic tacui quasi non essel quod
« non audiebam; et sicut mutus uon aperiens os juste redderem. Ecce magna virtus audire noxia, et
« suum. > non reddere contra.
Ego anfemlanquam surdus non audiebam, [Aug.] PARSIII. VERS.16. — « Quoniam in te, Domi-
non respondebam,quasi non audirem. El sicut mu- « ne, speravi; lu exaudies, Deus meus. »
tus non aperiensos suum. Et non solura non audie- Quoniamin te Domine, speravi. [Cassiod.]. Ter-
bam, sedcliam tia pars, in qua affirmat se audienduro, cum com-
VERS.15. — « Et factus sum sicut homo non memoratione emendationis, quia inter tot mala
« 83 audiens, et non habens in ore suo redargu-
speravit in Domino.Quasi dicat: Haecmihi faciunt,
« tiones. > sed speravi. Salutaris medicina est in malis spe-
Et faclus sum sicul homonon audiens, [Aug.] id rare, non deficere, in te Domine, qui mutas tristi*
est factus sum quasi non possem audire, ef non " in laeta. Repete: Et quoniam in te Domine.speravi,.
habensin ore suo redarguliones. Ila contra illos ta- fa exaudiesme, DomineDeusmeus. Ideo audies,
387 J PETRILOMDARDI 538
YERS.17.'—« Quia dixi : Nequando supergau- A j PARS.iy. YERS.22. — « Ne derelinqiias me,Do-
« deant raihi inimici raei, et dura cdmmoventur « mine Deus meus; ne discesseris a mc >
« pedes mei, super me inagna locuti sunt. > Ne derelinquas me. [Cassiod.] Quarta pars, ubi
Quia dixi: Nequandosvpergaudeantinimici mei. est exsultativa conclusio, ut cerla spes sil imitanli-
[Aug.] Inter mala maxime cavet sanclus ne de lap- bus, quasi dicat : Praedictamala mihi ingerunt,
su ejus insultet inimicus. Hoc dixi, et lamen hoc [Greg.] sed quia haec mala homini sunt intoiera-
evenit forsitan ad emendationem.Et hoc est, dum bilia, ne derelinquasme; vel ita conjungitur Hllera:
commoventurpedesmei, id est actus mci. [Cassiod.] [Cassiod.]Hicpoenilensde piaeleritis absolutus cum
Et dum hoc fit super me magna loculi sunt si com- graliarum aclione profilens Deum salutis suae au-
rnoventur aliquando bumana infirmitale, irrident clorem, laelusexclariiat,nejam relinqualur, dicens :
impii, undc dolent pii. Et ideo etiam exaudies. Ne derelinquas me, Domvte Deus meus [Greg.],
YERS.18. — « Quoniam ego in flagella paratus quia gravis est oifensioposlveniam. El si adhoram
« sum; et dolor meus in conspectu meo seroper > relinquis , ne discesseris penilus a me, sed potius
Quoniam ego paralus sum, [Aug.] sciens me de- B ' VERS.23. — «Intende in adjutorium nieum, Do-
liquisse, in fiagella, quasi dicat, ad hoc natus sum, « mine, Deus salutis meae.>
ut flagella feram. Fiagellat enim Deus omnem1 lntende inadjutoriummeum, [Cassiod.]dumpugno
filiuui quem recipit (Hebr. xn). Et ideo, non ex- contra
hostem, Domine, Derus salutis tneai, dator
sullent inimici ; et dolor meus est in conspectu 1 aelerne.
[Aug.] Aliter, ne derelinquas me, ut sint
meo semper. [Aug., Cassiod.] Inde dolet, quiadeli- verba Christi. Hoecenim dicimus in iilo
qui pro
quit. impius se defendit, justus contra se irascilur. nobis interpellat, id est in
persona Chrisli dicenlis:
YERS.19. — Quoniam iniquilatem meamannun- Ne dereiinquasme, DomineDeus meus.Sed cum hic
« tiabo; et cogitabo pro peccalo meo. > , dicat, ne derelinquas, ne discesseris, quomodoergo
Quoniam iniquitatem. [Aug.] Quasi dicat: Unde; supraclamabat: Utquid medereliquisti?(Joan.xix.)
dolor? non de flagello, quod est medicina, sed dei Hot enim quodhic dicitur, illiclamorivideturcontra -
peccali vulnere, nisi enim doleret, non se sic ac- rium, sed non est. Ibi enim YOXest veteris hominis,
cusaret. Et hoc est quoniam iniquitatem meam^an- ' qui cum eo crucifixus est, id est ibi loquebatur in
nunliabo, id esl confitebor. Et quia non sufflcit t persona Ecclesias, quae est vetus in ctilpa et poena,
confiteri, addil et cogitabo, id est sollicitus ero,, cujus vetustas in Christi cruce consumpta est. Hic
et sedule agam pro peccalomeosanando. Duo modii C autem loquitur inpersona sua propria, intendein ad-
sunt perfectaeprjenitenliae,confessio et emendatio , jutoriummenm, DomineDeussalulis mew, [Cassiod.]
quae fit per fletus et eleemosynas, el hujusmodii quia et animam meam servavit, et a passionibus
quae hic notanlur. corpus et animam liberavit.
VERS.20. « Inimici autem mei vivunt, et confir-
« mati sunt, super me, et mulliplicati sunt qui ode- C0LLATI0 INPSALMUM XXXVH : «DOMIXE,iSEIXFUnORE. >
« runt me iniquc
Inimici aulem mei, [Cassiod.] lua permissione ad1 VERS.7. — Lumbi mei iinpleli sunt illusionibin.
probalionem mei missi, vivunt,[Aug.] id est, fruun- Munsterus vertit femora pro lumbis. Pratensis,
tur mundo, quia bene eis in saeculoest, ubi laboro Sancles, Campensis in paraphrasi , ilia seu int:-
siina. Nescio tamen quo ingenio. Licet enim ei id
et r.ugio ef confirmati sunt in mendaciis. Vel con-
Alia sunf me in signifieet voculuHebraica ibco CESALAI, simul etiani
fortati. liltera. snper [Gl. int.] per- et h.mbos notal, ut transferunt Hieronymus, Prlli^
seculione (quod gravius esl). Et hoc valet ad im- canus, interpretes pro Cajetano, Chaidaeuset Ne-
pelrandum; et non sunt pauei, sed multiplicalisunt,,' biensis. Quod autem pro iltusionibus, Hieronyinus.
dicil ignominia; Pellicanus vilitate, alii ardore seti
id est quotidie plures fiunt (quod gravissimum est)' comfcasfione.
p Facile est accommodare expositioni
qui oderuntme inique, [Aug.] dando mala pro bonis. contextus. Sed et Chaldaeusest nobiscum.
Uride sequitur : VERS.11. — Amicimei el proximi mei, adversum
PARS.IV. YERS.21. — « Qui retribuit mala pro' me appropinquaverunt.Hebr. chari mei el amici mei,
contra lepram meam, vel e regione plagmmew sie-
« bonis, detrahebant mlhi, quoniam sequebar boni- feranf 5?a.NEGAnomen, significatseabiosamplagam,
« talem. > et i'J__\2KIGEI,plagam meam, quomodo acceperunt
Qui etiam retribuunt mala pro nobis detrahebant, Hebrasi.J?33NAGA vero verbttm significal accedere
et aciyM NAEC appropinquaverunt,legendo
mihi, cur? [Aug.] quoniam sequebar bonitatemideo} vauperculere, pro iod et punctis neglectis. Quod quam litcile
<lixitmala pro bonis. sit apud Hebraeosin confesso est

PSALMUS XXXVIII.

PSALMI TlTULUS : « INFINEHCANTICUH DAVID PRO ihun. Legitur in ParalipomenOnquod arca Doinini
J
IDITHUN. reducta a Philislhaeis,Davidanteeamconstituitcafl-
Dixi. Titulus. In finemcantieum David pro Idi- tores quatuor millia, et iolidem janitores, q.uibu»
 589' COMMENTARJUM IN PSALMOS.— PSAL. XXXVIII. 590
praefecitfilios Core, caiiloribus vero praeposuitdri- A, grua exirent. Posui, custodiam, non propler .studio-
cenlos octoginta cl oclo viros, inier quos fuerunt sos, el audire paraios, sed cum consisieret, scilicot
Asaph, Eman, Elhan et Idilhun , quorum noroina • cum mora, quasi dicat, hoc feci cum maximeejjus
Esdras frequenter posuit in titulis, tum pro ho- esset. Peccator, scilicel qui non percipit ea quae
nore myslerii, tum propter nominum interpreta- sunt spiritus Dei, et calumniatur: hujusmodi, tur-
liones, per quas subjectorum psalniorum intelle- gidis caluraniosis- Hligiosis, nil diceiidum esl, ut
clus pandunlur,sicut hujus psalmi aperitur senstts. et agnus, scilicet Chrislus sinevoce corarolondente
Perhocjiomen Idithun , quod interpretalur trand- se siluil, qui etiam audire paratis mulla discipu-
Ikns eos, id est remanenles in mundo, haerenlesque lis, postea dicenda retieuit. Consisteret <ico
terrenis, de quo transiliente agitur hic Docet enim adversum me, quaerens caluiimiani,a quo trans-
psalmus isle a dileclione saeculi ad Dei legem, et iliente peceator decipitur per sileiiiium, non va-
inde ad aeternitatemmenle transilirc Et quia hoc lens eum verbis tenere. Unde sequitur :
jocundum est inenti, et si grave sil carni, ideo bene YERS.5. — « Obmutui, et humiliatus sum: et
in litulo apponitur canticum.El est sensus : Canli- « silui a honis, et dolor meus renovatus cst. >
cum istud dicitur, canticum, quia hic est mentio de Obmutui, [Hier.] quasi dieal : Posui custodiam,
ceterna bealitudine, pro qua jucundum est meiili ; usqtie eo quod obmuiui,id est penitus tacui, el liu-
transiUre, et si grave sit carni, dirigens nos i» miliatussum. Hocdicit ul purtiminlelligas sileiilium,
fiuetii,id estin consummaiionemesl Davictpropliciai. non dolosum. Tel liumilialus sum, [Hier.] id est
Et est Pro Idithun, [GI. int.J id est, de traiisiiiente. impropcria ab eis sustinui, [Casslod.]ef silui a bonis
inteiitio. [Cassiod.]Monelhicpsalmusinterblaspiie- aimunliandis. Yel a bonis hominibus, pro porcis et
mos el iniquos linguaecontinentiam servare, cer- canibus, quibus sanctum non esl dandum, neque
taroina et rixas comprimere. Hoc enim silentium margarita miltenda (Multh.vn). Taeuit ergo bonis ne
-niullura est utile. Modus. Tripartitus estjisalinus docerelconiemnentem,quicausamconteniionisquaa-
primo agit de continentia Unguaeinier blasphenios ril, [Aug.] el ita dolor meus, quem passiis est in
ct coniumeliosos.Unde et oplat noscerc fmcin, tibi Ioquendo,aquo quievilhisileiUio.renctwfasesf.Inde
haecnon sunt mala. Secundo dixit quomodo oinnes esiei doior,quianegat conserviscibariaverbi. Et ideo
sunt sub vanitale et casu. Unde apponit se exspe- YERS.i. — « Concaiuit cor meum iitlra me : et
eiare Dominum petens liberari, ibi, veruinlamenin « in meditatione mea exardoscet ignis. >
ititagine. Terlio inter tot mala saeculi petit sibi Cor tueumconcaluitintra me, [Cassiod.] id esl ex
Deum adesse, cl peccata dimitti, ut prospero omni parte caluit igne Dei, id est amore ccelestium.
fine exeat, ibi, exaudi orationem meam. [Aug.] Et hociniia me, [Alcuin.] id estin ratione, ut de
Transilitor aulem isle, terrcnis abdicans il!e- coelestibuscogilaret. Et nota quia prius intra co-
cebris, de bona opinione semper contrahit invidiam gitavit, quam extra exiret, loquendo vel concaiuit
iniquorum et calumniam.Unde deliberat inlcr ma- intra roe, [Cassiod.] id est interna gratia Spirilus
ios iacere, ne quid dicat male, ila incipiens : sancti; ef in mediialionemeu,id cst in consilio. Hoc
YERS.1. — «Dixi: Custodiamvias meas, ut non dicit ne insaims videretur aestus ejus exurdescet
«•delinquam in lingua raea.» ignis dileclionis.
Dixi, [Cassiod.]idest, in corde deiiberavi,ui;i sa- VERS.5. — « Locuius sum in lingua mea: Notum
pienles prius deiiberant, quara loquanlur. !deo « fae mihi, Domine, fineninieum. >
prius deliberat quia grave hoc est quod incipit. Locuius sum. [Cassiod.] Dixit se intus eogitasse.
Quid sil iilud exponendo subdit: Cuslodiam. Hoc [Alcuin.] Hic dicitse extra esse locutuni, quasi di-
dicil [Aug.], quia forsan lapsus jam fuerat in lin- cat posiquam intra me cogitavi, etiam in liticjzta
gua, vias, id est actiones et verba. Yias dico jam mea, id est transilienliuin locutussum, [Aug.] nbn
meas, [Cassiod.]id est bonas. [Hier.] Ideo cuslodiam audiiori erudiendo, [Cassiod.] sed exaudilori Deo,
ut non delinquamper fatua vel oliosa 84 !" thtgua pj a quo intus audio quod est malis invitus silui, scd
quod est diflieile.[Aug.] Non enim frustra est lin- Dominolocutus sum, aestucharilatis agenle. Quid
gua in udo quia facile labilur. Perfeclus est ergo locutussutn? istud scilicet nolum facmihi, Domhie
vir qui non pec.catin liugua (Jac. m). Lingua dico finem meum,[Aug.] id esl Christum, qui esl liiiis
jam mea, [Gl. inl,] id est mei juris. noster, id esl consummatioad justitiam in pnesen-
VERS.2. — « Posui ori meo custodiam,, cum ti, et in futuro ad coronam.
'
« consisteretpeccator adversurame. > YERS.6. — « Etnuraerum dierum meorum quis
Posai ori meo,[Aug.]quasi dicat poslquam Irans- « est, utsciam quid desitmihi. >
ivi terrenas delectationes, et ea verbis bonis con- Z7fetiam fac notum numerumdierummeorumqnis
trabo invidiamet calumniam,suflteitmihi intelligen- est, [Aug.] quemvolebalscire non desiderio huj'us
tia coram Deo, ne loquendo dem adituin calum- vilae,[Cassiod.] sed desiderio Christi ut appareat si
niosis, in quo sae.pefit perturbalio, ut dicantur non ejus adventtim poterjl videre, quem antiqiii Patres
dicenda, contra quod meliusremediumest sileniium. magnodesidcrio cupieriun videre. Unde: Mulii rc-
Undehicait, posuiorimeocusfo<iiain,q'uasidical,dxii: gcs et prophetw votueruntvidcre quem vos videtis,
Custodiam et posui ori meo custodiam, ne incon- etc {Luc. x). Inde Siroeonillc senex clamabal pu-
391 PETRI LOMBARDI -\'-: 592
tas, videbo?'ctc.' (Luc. u.) Inde etiam anle niilale t (Psa/.Lx), id est amor proximoruniquibus tacuit
le A
Domini illae aiiliphonaecantantur in persona anli- i- angit eum. Unde sequitur : concaluitcor meumin-
quorumPatruro, [Cassiod.]scilieet, 0 Adonai, OSa- i- tra me. Ccepit inquietum esse cor, videnshinc inde
>- El in meditalionetnea exardescetignis,
pienlia, elc [Aug., Alctiin.] Ideo volo scire nume- esse pericula.
rum, ut sciamquid desil milti ad vitam, ante Chrisli li id est aestuatio, dum in utroque video esse peri-
advenlum, ante quem mulluin deest ad vitam, quia ia cula, el in hac flucluationedicendi et tacendi inter
ante eum sunt veleres dies Adae,qui ducunt ad id fluctuososet calumniosos, ct audire parates in hoc
morlem, et nori nova generatio qua; ducit ad vi- i- aestu/ocafassam in lingua mea,id est, quaesivimeUo-
tam. Undesequilur: rem locum, ubihaec nonpatiar, scilicet linem, id
YERS.7. — « Ecce mensurabiles posuisti dies ;s est vitam aelernam.El hoc est: Notum fac milii, Do-
« meos, et subslantia mea tanquam nihilum ante te mine,finemmeum,[GL int.] quasi dicat : Etsi mul-
« te. > ta transivi, restat adhuc linis ubinonsunt scandala;
Ecce.[Gl. int.] Quasi dicat: An deest ahquid ? et numerum: Ecce quasi noto fine plus desideral et
uiique ; quia eccedies meos, vel veteres, [Cassiod.]- ;.]. omnia transilit; desiderat eram de fine perfeaitts
id est breveset inanes posuistipedesmeos,etsubstatr «- cognoscere. Et hoc est, fac mihi nolum numerum
tid mea, quaeAdam peccante daranata est tanquam m B dierummeorum. [Aug.]Hic estnumerus sine nurae-
nihUumesi ex se, quia cilo transit, et quandiu est, t, ro, qui numerus dierum est vere, et non transit.
nihil esl, [Cassiod.] actus' quidem boni aliquid- id- Numerus vero dierum qui modo sunl, non est vere
sunt, quia vilam conferunt. Nihil est dico, et hoc )c lraiisilienti;hrerentiautemessevidetur.«7fsciamr/aii/,
onte fe qui vere vides, [Cassiod.] quasi dicat: Et it idestquantum desil hicin prresenli, mihi; ur.de hu-
si ac.tustransilientis aliquid sunl, subslantia tamen :n niilior est homo, qui iirec novil. Ecce mensurabiles
nihil est anle Deum. quasi dicat noto fine, et diebus qui sunt, allendit
YERS.8. — « Yerumtamenuniversavanitas: om- i- ad haec lemporalia quas relinquit, et comparalinvi-
« nis homo vivens. > cem. Quasi dicat aliquis : Cur dixisli illos dies
Vera»<f amen. [Cassiod.] Yidens iste adventttm oi esse tanquam et isti temporales dies non sinl? Quid
Chrisli, quempetierat videre.et nondumhabens bo- )- enim de istis diebus transitoriisseniis? [Gl. int.]
num aeternum, redit ad infirmitatem suain, quam m Ecce mensurabiles posuisii dics meos, qtii dederas
hahet inter virtules, dicens : Magna-sunl quaedixi- i- iiiiinensurabiles, si borao perstilisset. Yel, veteres,
inus et ciedimus, sed tamen nondumesl illud acter- r- alia littera : [Aug.]Posuisii dies meos,quia corrum-
num; sed anitiersasunt «nnifas pro mutabilitale. El ^t puntur corpora peccalo et poena.Ef substantiamea
'
qriia mutabilia ei transitoria sunt, eece isle deside-
3- tauquam nihilumestanle le, id est qui vidit nihil es-
rans aeterna, exprobrat hiimariaevitaecui subesl. t. se hanc substanliam, ante le videt, ubi oculilui sunl,
Quod ideo dicit, ne quis putet sanctos a tenlaiio- J- videt, non ubi humani, id csttuae visioni concordat.
nibusalienos. [Gl.int.] Eladhanc vaniiateraperlinet et [Alcuin.] Vel substantia mea tanquam nihilum est
homo,non Deus, non-Spiritus omnis, [Hier.] id est st anfe fe, id est contuilu illius, qtiaeante erit. [Aug.]
et bonus et malus. Si enim malus est, in saecula- i- Yerumtamen, quasi dicai, quamvis tanta transilivi,
ribus vanus est. Si vero bonus, ei cuin Chrislo vo- 3- quamvis aeternis inbio, verumtamen, dum hic vivo,
lenti esse vani est haecvita. Horao dico vivensin in ubi tol scandala sunt, ubi tentatio-esl, universava-
hoc mundo. nilas esl omnishomo vivens,et transiliens, et hae-
Aliler totum ab illo loco, obmutui, vel, obsurdui.i. rens, id est ad universam vanilalem adhuc perti-
Et dicit isle transiliens se lacuisse, bona, dum li- i- nent, quia omnia sub sole sunt vanilas, sub sole est
met ne loquatur mala. Ego silui, [Aug.] id est lacui ui omne visibile. lnvisibilia autera non sunt sub sole,
etiam bona conversis, dum limeo ne loquarmala.Et£t id esl fides, spes, charilas. Hic habet Idithun ullra
quianonerogo pauperibus talentum mihi creditum, i, solem, cuj'us conversatio in ccelis est (Philip. m).
noncommiltit raihidivesDominus.Ethoc cst,obsur- f- jy Yel ita, licet meiisurabiles sint dies, licct substan-
dui. Alialittera.ideslcoepiaDeojamnonaudire; po- o- tia niliil sil, verumiamen unhcrsa vanitas est om-
siiusenimeslinter divitemDeum,etpauperem bomi- i- nis honwvivens,id est, universavanilas est in ratio-
nem.IrilercurrittransilieiisinterDeum et bomiiiem, ), nabili creatura, quaesecundum diversos universam
uta Deoaccipial,elhotninidistribuatDominisuipecu- u- vanitatem appetit, de hoc gemit iste, sicitt in super-
riiam.Seddumtimetesseprodiguseidissipalor fitava- a- na, id esl supernorum amorem inardescit. Yel ita,
rus dispensator, aliis non erogando (Malih. xxv). ). licet substaniia nihil sit, verumiamen omnis homo
Et ideosublrahilur ei a Doinino, hociste confiletur ir viveris, [Gl. int.] quasijucunde in mundo, cui servit,
sepassum, docens nOscaverehocnonimilari. [Aug.] .] est universa var.itas, ipsa vanilas est, non modo
Si aulem piger iste damnatur, quia non crogat, quid id vanus. El dicitur lioc per exaggerationem.
ille palietur, quiper luxuriamconsumil?Et sic humi- i- PARSII. Aia-iialaa.VERS.9. —« Veriimlamenin
liatus sum a Deo, non humiHavime. Et ila, dolor. >r. « imsgine pertiansit bomo ; sed ei fruslra coniiir-
meusrenovatusesl, dolet tacuisse dicenda; quia vi- i- i batur. >
dil mala, ideotacuit etiam bona et bonis. unde, sci- i- Verumfamen:[Cassi.od.]Secunda pars esl hic, itbi
licet quia tacuil. Zelus domus Dei comedit euiu iu dicit quomodo omnes sub vanitale ei casu sint. Un-
SS3 COMMENTARIUM IN PSALMQS.— PSAL. XXXYIH. 50*
de opponit se exspeetare Dominum, et petit liberari, A 1 quia nemo sine peccato est, quaritumcunque tran-
quasi dicat: Quamvis iia studeat homo vanitati, ve- silierit, peto,
rumtamen knmo pertransit, [Alcuin.] id est cito VERS.12. — « Ab omnibus iniquitalibus meis
transit in imagine, idestcomparabiliter imagini spe- < ertie me; opprobriuminsipienti dedisti me. >
culi, quaecito vanescit. UndeJob : Homo quasi flos Erae meab omnibus iniquitatibus meis. [Aug.]Yel
egreditur et coriieritur,et fugit, etc. (Job xm). Yel sic conlinua : Te exspecto, ideo erue me ab omnibus
ila : Licet studeat vanilati, tamen pertransit homo. iniquitatibusmeis, quia multaesiint, eliam justo. Ab
Hoc non mutatur. Ipse dico positus in imagine Dei, omnibus, dico, scilicet hon solum ab eis quaetrans-
id esl inratione et ila mirum, quod hoc non retrahit ilivi, ne revolvar in ea, sed ab omnibus omniiio,
eum a vanitate serffruslra, quasi dicat: Homoposi- ita sentire non impedit perfectionem, sed facit. lm-
tus est in imagine Dei, sed tamen conlurbatur, [Cas- perfectus enim est homo, qui nondum accepit quod
siod.] id est a purilate mentis in actibus saeculide- optat; perfectus tamen quia scit hoc ipsum quod
ducitur, quia cum Iabore et miseria terrena appetit. desit sibi. Opprobrium insipienti, quasi dicat : Et
Et hoc frustra, id esl inutiliter, quia omnia trans- quia sic ago, opprobrium, elc, vel sic junge, ideo
eunt. Aliter secundum aliam litteram, quae esl: i debes eruere, quia dedisti me opprobriuminsipienli,
'
QuanquaminiA~ji~e ambulethomo, tamenvanetur- [Cassiod.] id est stulto. Stultus qui remanetin v?.<
batur. E*.est: Homo est vanilas, [Aug.] tamen am- nitate, quos boriis moribus esse cognoscit, irridet:
hulat in imagice Dei. Et quanquam iu imagine, contra quem.
scilicet Dei, id est in ratione, ambulet homo, quae: VERS.15. — «.Obmutui, et non aperui os meum,
est ultra solem et veritas, quia invisibilia el vera « quoniam tu fecisli; amove a me plagas tuas. >
bona appetil; tamen turbatur vane, id est in va- Obmutui. [Alcuin.] Habilus opprobrio, tacui;
nis desideriis, [Cassiod.] seilicet de victu et veste, nou egi contentiose contra eos, et non aperui os
et hujusmodi. tneum, id est non egi murmure contra Deum. Ethoc
VERS.10.— « Thesaurizat, et ignorat cui con- a te, gaoniam tu fecisli me talem, dans riiihipatien-
« gregabitea. » tiam, et quia talis, amoveame plagastuas. [Gl. inl.]
Thcsaurizat,[Aug.]quasi.dicat: Indeest vana con- Yel sic junge, ente ab iniquilate peccati, et etiam,
turbatio, quia thesaurizat. [Cassiod.] Ecce de caete- amove a me plagas, id est passionem et morlem :
ris vitiis elegit propheta avaritiam ad ostendendumi qtiod potes, quia fecisti eas. [Cassiod.] Et hoc est
quoiinlendit. lpsa enim est radix omnium malorum,i «juodsequitur : tuas, id est a te factas. Et neccsse
ef ignorat cui congregabitea. [Aug.] Nescit enim sii r est utamoveas, quiadefeci. Et hoc est:
filius possidebit qui et transit. YERS.14. — « A fortitudine manus tuae ego de-
VERS.11. — « Et nunc quae est exspectatio> « feci in increpationibus; propter iniquilalem cor-
« niea? nonnc -Dominus? et substanlia mea apud' « ripuisti bominem. >
«te est. > A fortiludine' enim manus tuw, [Alcuin.] id est
Et nunc qum est. [Aug.] Visa hac vanitate a quai forti potentia tua ego defeciin hoc in increpatione,
transilivit et respiciens veritatemad quam se exlen- quibus humanum genus increpuisti: quod tamen ex
dit, quasi in mediopositus ait ergo: Et nuncpostquami merito nostro est, quia est propter iniquitatem no-
tanla transilui quw est exspectatio mea, id est finis; stram. Dico increpationibus, quae lamen sunl ad
meus, unde supra dixit: Nolum fac mibl, Domine, correetionem, quia per eas corripuisli hominem.
finera meum, exspectatio dicit, [Cassiod.]quia nemo, Aliter eniminiquitas incurata permanerel. [Cassiod.]
liic perfectus est noriiieDominus qui est super om- Aliter ab illo loco; obmului, et legitur ibi alia
nia? id est Chrislus, quasi dicat: Mea exspectatio) littera, videUcet obsardai, [Hier.] ^quasi dicat :
est exspectatio primi adventus Chrisli, vel secundi. Dedisli me opprobrium insipienli, ad cujus convicia,
Qtiaedicitur exspeclalio, quia cum mora esl, ett ego obsurdui et non aperui os meum, [Gl. int.] id
quia interim mulla sustinet ef substantia mea, qua-- j) est nec conatus sum loqui, quia frustra loquerer,
si dicat: Yere, o lu Domine, es exspectatio, id estt cum illi sint incorrigibiles, et quam tu fecisti.
quia substantia mea apud te considerata, [Alcuin.]] Amouea meplagas tuas, [Aug.] id est fiagella tua,
id est secundum quod erit in futuro, quando etiam! id est quia fecisti me, noli me exterminare, tantum
impassibilisetimmorlalis esf; vel ita: Substanliameai cede ul proficiam, non ut deficiam, tanlum tonde
apud te est, id est quiapraeyideosubstantiam meam, ut producar, non ut coraminuar. Quasi dicat : Ille
dicil David,ajmd te futuram per unionem personae, qui creavit, ille recreet. A fortiludine, quasi plagas
est, vel ila substantiam dicit, non illam actualemab) amone. Plagas dico, graviter illatas. A fortitudine
Adam contractam, sed bonae conscientiae85 Pos" manus lum [Cassiod.] ego defeci in arguilionibus,
sessionem.Et hoc est substantia mea, non illa ve- alia littera, [Aug.] id est cum arguis me defecu
tus Adae, sed pttraeconscientiaepossessio, qua in- Arguere autera tuuro est propter iniquitatem eru-
terior horao susteutatur et pascitur. Est apud te,, dire : Unde sequitur : Propler iniquitatem. Quasi
non in saeculisnostris ; [Aug.] sed ante Deum cuii dicat: Quia defeci, arguis; sed non sine causa esS
placet. Velita : Substantia mea apud te est, id estt quod defeei et infirmus sum, imo propter iniqvila-
ad te tendens, jam incipit aliquantulunl esse. SedI tem. Et ir. hoc, erudisti hominem.Aiia littera, non
PATROL.CXCI. 13
595 PETRl LOMBARDI 5gG
damnas.t, quasi tua argutio, etpoena est et gratia, A quitur, auribus percipelacrymas riieas, [Aug.Tlicct
Unde alibi, qui fingis dolorem inprwcepto (Psat. enim lot transilivit iste, habet tamen quod fleat,
xcm); id est formas doloremmeum, quem intulisli. quia abestquoddesiderat, quiacrebresciiniseaiidala,
Dolorenimalius informis, alius formatus : lnformis, abundat iniquitas, refrigescilcharitas^Jlfaffn.xxiv).
qui non emendat hominem; formalus vero esl, qtii YERS.17. — « Ne sileas; qUoniam advena ego
eruditionis formam prsestat; ct talis dolor est prae- « sum apud te et peregrinus, sicut omnes patres
ceptum, id esi vicem et imaginem praecepti habct, « mei. >
quia docet a malis exirc Ne siieas. [Aug.] Quasi dicat: Oro, deprecor, o
YERS.15. — « Ettabescere fecislisicut araneara Domine, ne sileas, id est fac ut audiam te, [Cas-
« animamejus; verumtamemvane conturbatur om- siod.] quia occulte loquitur Deus in corde fidelis :
« nis homo. > Salus tuaego sum(Luc. ii), quam vocemiste optat,
Ef tabescere : Eruditionis modum ostendit, [Al- Yel, ne.sileas, id est dic mihi: Remissa sunt tibi
cuin.] quasi dicat: Adeo corripuisti hominem, quia peccata lua, vel, ne sileas in futuro, id est dic mihi:
fecisti tabescere animam ejus, id est siccatam ab Venite, benedicli,etc. (Matih. xxv). Ne sileas, quo-
humore virtutum et cognitionis Dei, sicut araneain, nium egojam sum apud te spe, [Aug.] sed adhuc
°
quaetexit inanem telam : sicetisteinaniter laborat advenavel inquilinus, id esl non habens hic sedem,
in congregationetemporalium; vel sicut araneam, quia hinc transiturus adaelerna, ubi non ero in-
quia sicut aranea egestione'viscerum, unde telara quilinus ; ef sum peregrinus, subaudi apud te, quia
texit moritur, [Cassiod.] ita et homo, dum exlrahit quidam sunt peregrini cum diabolo, id est mali
a se iniquitatem, moritur. Yel in bono potest accipi. quidam vero cum Deo, cum quo sunt spe non re,
Araneaenim corpus tenue habet, nec in terra, sed quandiu enim sumus in corpore, peregrinamur a
in alto stat, telas egestione viscerum texit; sic arii- Domino (7J Cor. v) sicutomnespatres mei, qui mi-
ma hominis conversi et afllicti deserit terrena, graverunlad vilam. Constat ergo idem de me. [Cas-
stans in alto ccelestis conversationis, et subliles siod.] Yel ita : Ne sileas, quoniam ego sum advena
operationes perficit, limore Dei tabefacta, id est apud te, id est non in diaboli civitatemaneo, sed in
humiliata. [Aug.]Yel ita comparatur honio aranere, tua sum reccptus, de Babyloniaad Hierusalemsum
quia sicut aranea, tabidum quiddam est et infir- translatus, meum regnum pro tuo desero. Et pere-
mum, sic anima hominis infirmitate...et humililate grinus, non eligens mihi sedera hic, quia ibi mihi
eruditur, ut non de se praesumat,qui displicuit for- patria, non hic Sicut omnes patres mei: hoc dicit,
titudine et superbia. Et hoc est: Ita erudisti, quia P ne quis ab hac conditione puletur exceptus.
tabescere fecisli animam ejus sicut araneam, id est YERS.18.— « Remitle roihi, ut refrigere prius-
fecisti ut anima tabesceret, id est infirraa fieret, « quam abeam ; et amplius non ero. >
per humilitatem deposita superbia, quasi aranea, Remitte.[Cassiod.] Hic sibi petit dimittiut eertus
qua nihil est tabidius, quae leniter tacla digilo defi- ad judicium perveniat, [Aug.] quasi dicat : Et quia
cit; haecinfirmitas bona est, sicut superba forti- migraturus sum reslat hoc petere, remitte, etc Yel
tudo, ante eratvilium. Verumtamenvaneeonturbalur ila junge : Quia sum apud te, ideo, remitte mihi,
omnis homo,[Cassiod.] quasi dical : Licet homo sit qui curis uror, ut refrigerer per misericordiam,
correetus, licet increpetur, licet tabefiat, verumla- quia habet aeslusvitiorum, unde dicit: Dhnittenobis
men omnis homo vivens in incerto, [Aug.] vane debilanostrasicul et nos diiiiilthnus.,eic. (Mattlt.yi).
conturbalur, id est humana infirmitalevanis rebus Refrigerer, dico,priasflaamabhacvilaaoeam, [Aug.]
confunditur. [Cassiod.] Ab bac vanilate nemo exci- necum peccatis eam. Dico remiite, et alioquin, id
pitur, nisi qui Deum pura mente coulemplatur. est, si non remiltis ut refrigerer, ego ibo de hac
PARS.III."Lia$a\p.a. YERS.16.— «Exaudi ora- vita; ef jam non ero amplius in vero esse quod est
« tionem meam, Doniine, et deprecationem meam; cuni Deo.
« auribus percipe lacrymas meas. > " COLLATIO IXPSALMCH XXXVIII: 4 DIXI: CCSTO-
Exaudi. Et est hicdiapsalma.[Cassiod.]Tertia pars DIAM.V
ubi inter lot mala saeculipetit sibi Deum adesse, et VERS.5. — Obmuluiet humiliulus stttn. Pro se-
peccata dimitti, ut prospero fine exeat, quasi uni- cunda parlieula in Hebr. legitur, JTEYTDUMUAH et
versa vanitas sint. [Aug.] Inter haec ergo positus verliintsi/cnfiuin, ut sit, o.bmutuisiientio.Quia vero
radix
transiliens, iam in superioribus speagens, inquit, ficat ns~
DAMAII aut.-;™ DIMACH, prreteralia signi-
oppressit, non absurde dixerunt LXX humilia-
exaudi. Vel ita continuat. [Alcuin.] Haecsunt vana, tus sum, pro obmutttiImmilialione.
sed quia ego isla nec peto, nec pro eis tristor, VERS.7. — In tncdifatioiiemea exardescet ignis.
exaudi, Domine. Quanto plura vovit iste, tanlo Hic pliilosophatur Faber, quod ex Hebr. aplius ad
Orationemmeamoratio vehementiam dicitur, in meditalionetneasuccenstts
plus supplicat. est, quando sum igni, cum lamen ad ipsissimam lilteram, (ut
vota Deo pandimus ef deprecalionemmeam. [Cas- ita loquar), Hebraicenunc habeatur B?N-iVSTTiirQ
siod.] Deprecatio est frequens supplicatio, ab imo RAAGIGI TIBEAR ESCH,in meditaiionemea exardescet
cordis. Sed ne pules eum lanturo" verbis orare, ignis. Nec obstat qtiodHieronymusnegligens caco-
zeliam translationis verlerit ad eum modum quem
addit et Lacrgmas, quaeviolenlaesunt in precibus legit Faber. Ignorabat tamen Hieronymus se talem
ad movendammisericordiam.-Et hoc est, quod se- habiturum proplietain, nisi Iegerit Hieronyniussub
 397 COMMENTARIUM 1N fiSALMOS.— PSAL; XXXIX. ' 838
prima persona ")2DNEBEAR, cujusmodi saepenuirie- A in ipso confisi fuerint, habebunt euin in sanctifica-
ro deprehendimusfactitaluiri. tiqriem, et noii impingenl quasi in lapidemscandali,
YERS.6. — Lt sciam.quiddesit mihi. Subscribit et qiiasi in petram ruinae. De tioc loco et Apostolus
omnino Hieronymus.Caeteritransferunt; gnani bre- surail testimonium, quod Christus Jtidaeisfactus sit
. vis temporis ego. Palam est yin HADAL significare in scandalum,genlibusautera in stultiliam (I Cor.i).
Et rursum.: Israel seclandolegemjusliliw, in legerii
desitt et ViTIHADEL signiffcare "tbn HELED , id est jusliliw nonpervenit. Quare? Quia non ex fide, sed
durationem, transpositis litteris lamed et dalet. quusiexoperibus legis, offenderantin lapidem offen-
Unde nisi Sepluaginta dixissent T/ <)<ntp&iy" po- sionis: sicitt scriplumesf: Ecceponam in Sion lapi-
terat suspicari vilio scribae facttim esse, desit a dem et petram scandali. Omnisqui credit
offensionis,
deesse,pro desiif, a desinq. Yerum dies noslros bre- in eo non confundelur(liom. ix). En cernis ista duo
viter desinere, et nos illis velociter currere, satis pugnare : Eritvobis in lapidemoffensionis,etpetraiii
cortsonanlet conveniunt.Et Chaldaeusac Nebiensis scandali: Et non ut lapidioffetisionisoccurrelis,ne-
dixerunt, af sciam quandodeficiam. que el petrw ruinm. Sed qtiando intelligitur, st in
YERS.11. — Opprobriuminsipienli dedisti me. ipsoconfisi fueritis, non ut lapidioffensionisoccurre-
Hebraei legttnt, ut apparet, contrarium sensum, lis, jam omnia concordant. Ita ad propositum no-
opprobriuinstttllo ne ponas me Va^n btt ALTESI- strum : Si ab iniquitalibus meis eripueiit meDomi-
HE.NI : videlur repugnanlia in verborum sono; sed nus, non est quod tradar in opprobrium insipienti.
ubi desiderium introspexeris peccatoris, ad Deum Si vero peccata amplector, consequens est ut tra-
conversi, eiflagilaniis toto aflectuab omnibus ini- B dar in opprobrium insipienli. > Denique cum nega-
qnilatibus eripi, ob qtias sensit ^e traditum insi- lio et Dei nomen nihil distent, si nude scribantur,
pientis cacodaemonisopprobrio, invenies quod eon- cui non potueruut LXX legere bn EL, id est Deus,
fitealur se ante poeiiitudinemremordente conscien-
liae slimulo insipienti datum, id Deo permittente, ei non SN, AL,id est non, ut sit : Opprobrium Devs
ut tyrannide inimici cognila, rcsipisceret, et insipientidedisti me, quanquam Deus non exprima-
lur.
deinceps Deum precaretur, ne ad vomitum redeun-
do, tradatur rursus opprobrium insipienti, et dia- VERS.16. — Ef tabescere fecisti sicut araneam
holicis illusionibtis, ut in summa sit dicere : Ab animam ejus. Hieronymus et ferme caeteri,pro ara-
cmnibus iniquilaiibttsmeis erue me; el Deo ante nea ponunt tineamsensu haud alieno, licet dictiun-
omnia idipsumdeprecari,quia propter peccata mea, cula Uf^ASCIIsignificet quoque araneam sive ara-
juste insipienliopprobrium dedisti me. Sed, hone ncum, ut vertii Pellicaitus , et versio ex Chaldaeo
Deus, si deinceps me praeserves a peccato, secure habet. Sed quidest quod iibihabemus animamejus,
potero dicere : Opprobriumstulto ne ponas me. Quod alii dicutit desideralum, desidcrabilia, preliosum?
sividear libi Scriplura torquere repugnanleni, si- Munsterus nonnihil de suo addidit, expetibilerobur
mile proferam cx Hieronymo in libello Deoplimo ejus. Certe si perpenderimus animae dignitalem, et
genere intsrpretandi; et in Commentario ad cap. qtianti eam facere debeamus, non est quod aucii-
Isa. vni. In priori quidem muliis argumentis volens peris litteras et syliabas, dum sententiam tenes.
demonstrare, boni inlerpretis oflicium: ut apertis- Secusdicunl ChaldfeusParaphrastes et Nebiensis :
sime docearverum translatorem non debere dormi- Q Hic, carnemejus; ille, cujus corpusfraciiim est. Ve-
lanti litteraeservire, et.putida verborum cacozelia rum sequamur LXX, si iinitatem diligimiis.
torqueri, inter alia addticit testimoniiini LXX, lsa. Vaneconlurbalur omnishomo.Nec in Graeco,nec
vm,quod videturexdiamelropugnareHebraicaeve- in Ilebracolegitur coniurbatur. Et tradit Hierony-
ritali, apostoloPaulo itidemetPetro. «Nanique apo- mus ad Suniam et Frelellain esse de editione qttaift
slolus Paidus ad Romanosnono, exemplum sttmcns vocat Koivnv addilum fuisse sub veru in LXX. Nec
de Isaia: Ecce,inqttit,ponaminSion lapidemoffensio- lamen continuo colligas eradendatn esse,.meminis-
nis, et petramscandati, diseordat a translalione Vete- seque debemus qnod in eodem tractatu dicit : « Et
ris et lanien cum Hehraica veritate concordat. In quaeso vos, tit hujusmodi ineptias et superfluas
Sepluaginlaenimcontrariussenstisesl: Nonutlaptdi coiilentiones, ubi nuila est sensus mutatio, decli-
86 offensionisoccurretis,nee ul pelrw ruinm, cum netis.,»
apostolus quoque Pelrus Hebraeis Pauloque con- YERS. 1 8. — Remitte mihi, ut refrigerer. Hiero-
ila
senliens, posuerit : Incredulisautem lapis offen- nymus: parce mihi ul rideam. Caeteri,averlerea me
sioniset petra scandali (I Pelr. n). Ex quibus uni-
versis perspicuum est apostolos et evangelistas in- seu desineaul declina, et roborabor. De primo, con-
cordia inler et id genus , claret.
terpretatione velerum Scriplurarum sensum qure- De secundo, remittere,parcere,
ridere, roborari, non longe sunt a re-
sisse, non verba; nec magnopere de ordine sermo- : quod sub aliis verbis dicit Munsterus,
nihusque curasse, dum intellectui res pateret. > frigerio
IlaeeKieronymus.Ubi pervides in LXX esse nega- desiuea me, ut vires recuperem, et si vocula He-
tio.iem, et in Hebraicaveritale esse aflirmationem, braica £n BALAG significet conforiare,ridere, refri-
qnaesunt contradictoria. Taraen quaehic non con- p gerare, juxta vocabularium academiaeComplutensis. in
ciliavit, in commentariisad cap. Isa. vm, ad con- Quasi vero non corisolidatur cprroboraturquecoe-
cordiam rcduxil: Aitenim :« Unde praecipitureisut homine in uno, qui, remisso crimine, gratiae
Domintimaudiant, et ipsum solumtiineant. Si enim lestis oleo et refrigerio divinaemisericordiae gaudet.
PSALMUS XXXIX.

rsAHitTiTtxus ': « INFIXEM PSALHUSDAVID.> Testamentum mutatura esseostenditur,quod Eccle-

ExspeclansexspeclaviDominum.Tilulus. ln finem
psalmus David. Finis in titulis psalmorum diversis
rnodis accipitur. Aliquandoenim Cbrislum signifi-
C3t, aliqtiando pleniludinem temporis, aliquando
Novum Testamenlum, aliquandopassionem vel re-
surrectioncra Chrisli. Hic auem pro Novo Testa-
mento accipilur, qnod consumat in ftuod Yetus
sia longo tempore exspectavit, desiderans Cliri-
stum, et cum eo Novum Testamentum, in qua ex-
spectatione raulta a diabolo sustinuit, occulte et
manifeste, a quibus eliam post Christi advenlum.
et novaelegis perceptionem, penitus immunis non
fuit, diaboliinsidias omninonon declinans, et aperie
et occulle nocqntis. [Aug.] Est enim diabolus leo
 399; PETRl LOMBARDl 409
ct draco; leo, cum aperte saevit, iil fecit teroporeA ] de laeu miseriacet de luto faecis,id est de profundo
martyrum, ubiopiis est palientia; draco, cuirioc- iniquitatis, et ex carrialibus concupiscenliis. [Gl.
culte insidiatur, cum scandala movelet tentationes, int.] Vel per lacum miseriaeel lutum faecisaccipitur
sicut nunc facit, ubi opus est vigilantia, et roagis infernus, unde eduxit caplivosj'ustos, qui ibi tene-
iimendus est cum fallit ut draco, quam cum sxvit b.antur. Et est, eduxit me de lacu •miseriae, etc;
ut.leo. Illic enim cogit, hic docet negare Christum. id est de inferno.
Inter hreo tariien exspectare non desiil, quousque YERS.5.—« Et siatuit supra petram pedes meos,
ulrumque recipit. Ei esi sensus liluli: Psalmus isle « et direxit gressus meos. >
dirigens nos in finem, [Gl. inl.] id est in NovumTe- Et staluit, [Aug.] ul jam ambulem proficiendo
stamentum consummans, quia agit de mulatione sapi'a peiram, id est Christum, pedes meos, [Hier.]
Veteris Testamenli in Novum; attribuitur David, id id est sensus meos, qui prius cum diaholo eranl.
•est Christo, qui salvat : quod non facit lex, nec dii [Cassiod.] Nota quia dupliciter dal Deus profutura.
gentium, [Gl, int.] qui loquitur in hoc psalmo ex Primum educit de miseria saeculi, quaeest lacus et
membris, id est ex persona .membrorum. Inlenlio. luluin faecis.-Deindesupra petrara statuit, cum.in
[Hier,]Monet,relictis caeremoniislegis elidololatriae praeceplisCliristi ambulamus, peccata sicut lutum
superstilione, ad NovumTestamenlum accedere. "' laci fetent, et mergunt, petra conlra illud lutumest.
Modus. [Cassiod., Alcuin.] Bipartitus est psaimus. [Hier.] In lacu vero et lulo peccatorum sunt gentes
Primo inducit Ecclesiam exspeclasse Deum et ac- idola colenles, vel omnes terrena amantes, et dire-
cepisse eum et ab eo Novum Testamentum, quod et xit, ne retro aspicerem gressus meos, id est operum
niulti secuturi sunt. Unde perculit omnes supersli- mcoruni. Uxornamque Lot aspiciens relro, versa
tiones, et invitat ad mirabilia Dei. [Cassiod.] Se- csl in slaluam salis, et nemo mittens manum suam
cundo exponit mirabilia quaesuntincarnatio, j"usli- ad arairum, et aspiciens reiro, aptus erit regno
tia praedicationis,liberatio hominum ab iniquitati- Dei.
hiis,-confusioinimicorum : laeiitia sp.erantium,ibi, . YERS.i. — « Et immisit in os meum cantieum
annuntiavi. Et quia difficileerat Judaeosa consuelis « novum, carmen Deo nostro. >
caeremoniis,et gentes ab idololatria revocare ad no- El immisit, quasi dicat : statuit, direxit; ef sic
vum Tesfamentum, ideoutitur auctoritate antiquo- immisitpraedicalionemNoviTeslameiili,scilicet can-
rum Patrurn, diGens': ticum novum, id est Iaeiitiamde nova gratia, non
YERS.1.— « Exspectans exspeclavi Dominum.; vetus de lege Moysi. Cantabanlenim homines Ycte-
« et >nieiidiiraihi. >
p. ris Testamenti vetus caiilicum, scilicet oculum pro
Exspectansexspeclavi.[Cassiod.]Hac geminalione oculo, dentem pro denle, animam pro aniraa (Denf.
plus intelligitur quam simpliciter dicerclur. Exspec- xi); ad inferosquoque descendebant,occlusaeis regni
tat enim qui etiam ingrolus esi; sed exspectans janua, probibente cherubimadiluroparadisi, in cujus
cxspeclat qui mitis et cum desiderio exspectai. Ei manu erat ignea romphsea(Gen.ni). [Aug.]Sedho-
est exspeclans exspectavi, [Hier.] id est mitis, et mines novaelegis cantant cantieum novum, qttod
cum desiderio exspectavi assidue in Abraham et homo novus attulil. Novusenim rcx, nova lex, nova
in aliis palriarchis, atque in promissionepropheta- ecce facta sunt omnia (Apoc. xxi). [Hicr.] Novus
rum. [Alcuin.] Ecceauetoritas ab antiquis. Quid? ergo populus, nova cantal de incarnatione Domiiti,
non legem, per quam abundat iniquitas vel de- dc resurrectione el ascensione, et bujusmodi. Unde
liclum; non hominem , [Aug.] qui potest fallereet in bis praecipuesolcmnitalibusniinislii Ecclesiajin-
falli, etqui mecum indiget; non aliud ; sed Domi- duti albisvel sericis ornamenlis cantant el legunt,
num qui salvarepotest. Etquid illerJEt inlendit, non ut novum canticum nemo nisi iniiovalus caniare
averlit se; sed inlendit milii, id est ad ulilitatem praesumai.Canticum, dico, scilicelcariiietivel hym-
meam, scilicet ut prodesset. Non dicit inlendit me, lium, quod carmcn placet Deo, [Hier.] quasi dicat :
ut etiarrirnalos intendit, sed non malis. Et est, Do- D Nonest ttirpe carmen, non thealrale, sed est per
riiinus fuit intentus et benevolus eis. Postea subdit Noyura Teslamentum. Deo, inquani nostro placet,
quomodointendit, scilicet exaudiendo eos et edu- non alienis diis, [Cassiod.] sed Deo qtii noster est
cendo. Et hoc est : per cultiini non aliorttra.
YERS.2. — « Et exaudivit preces meas, et edu- VERS.S. — « Videbunt r.uilli et timebunt : et
« xit me de lacu miseriae, et de luto faecis. > « sperabunt in Domino. >
'
Et exaudivit. [Hier.] Qui jirophetis se abdidit Videbunt,[Aug.]quasidicat:IIocquoddeprioribiis
preces meas, a quibus exspectans non cessat. Et dixit, vidcbunt multi popttli posteri, id cst vidcbunt
quid fecit ? Ef eduxit mede tacu miserim, [Aug.] id venisse prffidictumChrislum, [Ilier.] quem priores
esl deprofundocarnalium concupiscentiarum,deluio exspectartini. [Cassiod.] Velvidebunt mttiti mira-
fwcisvel limi, id est de malis operibus, quaepedes bilia in lempore incarnationis faeta. Yel iia : Vide-
aflectuum inquinant, et retinent, et sunt vilia ut bunt multi, [Aug.] seqtienles, id est imitando prae-
faex, comparatione vini. Vel lacus sunt lenebraj: cedentem populum patriarcharum et proplietariun;
iniquitatum, id est infidelitaiis et ignorantiae; lu- ef limebuntjam sequi malas vias, quia peccatoresse
luin, est carnalis coiicupiscentia,El est, et eduxit ine inleiligeiU,[Hier.] et facli Christiani sprra&itnfre-
 • COMMENTARIUM '
401 .:'' IN PSALMOS.— PSAL; XXXIX.;:.;' . :.:::' ^-'''402::
riiissionempeccatorum in Domino, non in praece-A Ha, el haecinirabilia ego annanfiaui,dicit Chrislus,
deniibiis, [Aug.] scilicet patriarchls et prophelis, etc Yel ita continua : Quaesunt illa niirabilia? ecce
quia solus Deus peecata dimilljt. Et vide mirabilia Dei, annuntiavi prius per prophelas,
YERS.6. —.« Beatusvir cujus est nomen Domini ef post locntus sum [Cassiod.] egomet, et mutlipli-
« spes ejus; et non respexit irivanitates et insanias cati sunt mali snper numerum salvandorum: [Aug.]
« falsas. > certus quidem numerus est Jerusalem, id est
Beatus vir,-cujus est nomenDomini spesejus. No- praedeslinalOrum,sed super hunc numerum sunt
men dicil, quod est Salvaior. Et est sensus : Reatus admistaapaleae, [Gl. int.] id est niali: Multi enim
est vir cujus est spes nomenDomini, id est qui non sunl vocaii,pauci veroelecii (Malth.xix). Yel mulii-
temporalia sperat ab eo, sed illud quod ejus nomen plicati sunt super numerum, [Cassiod.] id est super
indicat, [Aug.] sciHcet salulem, id est qtti ipsum boc quod aliquis numerare possit. Vel, sic locutus
Deum, non aliud ab eo sperat. Et superabundat stim, et me loquente, multiplicali sunt super nume-
cjus. In Hebraeoenim saepeduplicantur hoc modoge- rum, id cst plures quam olim crediderunt.
nitivi. [Alcuin.]Velilautnon abundet ejus: Bealtts VERS.9. — « Sacrificium et oblationemnoluisti;
vir cujus esl nomenDomini. [Aug.] Hic distingue, « aures autem perfecisli niihi. >
id est in quo est Iaus Def, utab eo solo credat sa- Sacrificium.Quasi dicat: Quaefuit necessitas lo-
lutem undeet spes ejus est, id est inde est ei spes quendi, cum sufiieerent legalia? quia sacri/icium,
vitae. Et, post twn respexitin vanitales, quo, id est quod de animalibus fiebat ef oblationem,quae erat
ad quas vaniiates plures eunt. [Hier.] Vana sunt de aliis rebus ut de simila, et thure el oleo, noluisti
ierrena, ef non respexitin insatiias falsas. [Cassiod.] ullerius, poslquam veritas est exhibila. [Aug.] Ut
Insaniae sunt irae, rixae. Yel insaniae falsse sunt enim venit res, noluit Deus illa legalia quae eranl
idola, quaefallunt a verilate. lnsania ergo mendax quasi verba promittenlia: tandiu est promissor do-
est, [Aug.]quia non est quodputatur; salus verax: nec det. Ul dedit, mutat verbum, non dicit: Dabo,
Yel insanise sunt Jin spectaculis fallacibus histrio- sed: Dedi. Ipso ergo veniente, noluit ea quaeerant
numthealrorum, et in 87 auls voluptalibus.[Aug.] ejus figura. Unde in Natali Dominicantatur missa
Ideo enim piuraliter dixit ut accipiatur de ohmibus de promissioue, scilicet: Lux fulgebil,nec repetitur
ad voluptatempertinenlibus. Et hoc est, non respe- postea de promissionis exhibitione, scilicet: Paer
xit insanias falsas, quaesunt in voluptatibus saeculi nalwsesf,~etc quod iteratur postea. Ecce verborum
hujus. [Aug.] Qtiivero ista non respicit, habet quod mutatio. Ibi enim est de futuro promissio, hic de
miretur el spectet, quia
' ,C jam nato gratiarum actio. Unde el prophelia anle
YERS:7. — « Multa fecisti, tu jDomine Deus Epislolam eadem die cantatur, ut fit basi? eab co-
« meus, mirabilialua; et cOgitationibustuisnonest lumna in tabernaculo Domini. Si quis autem dicat
« quis sirailissil libi. > adhucapud Judaeosdurare illa legalia, quiacircum-
[Aug.] Multuenim fecisti, elc Yel ita continua. ciduntur et quaedam hujusmodi faciunl, non est
[Cassiod.]Haecsunt falsa, sed opera tua sunt mira- verum. Ablata sunt enim ex maxima parte. Non
bilia, scilicet ccelum, lerra. Hic elidit supersti- enim habent regem, neque sacerdotem, neque un-
tiones. [Aug.] Et hoc est, multa fecisli, tu Domiiie ctionem, neque ephod, neque cheraphin. [Aug.]
Deus, mirabtlialua et in corporalibus elln spiritua- Quaedfcmetiam manserunt illis quae celebrant, no
iibus. In corporalibus,ut coelum,terram, el Pelrum omnino sine sigrio remanerent; sicut enim posuit
ambulare super aquas (Matth. xiv); quod fuit in Deus signum Cain, ut nemo occideret eum. (Erat
signo spirilualis miraculi hujus, scilicetquod nosin enim vagtts et profugus superterram, et tremebun-
sreculo,id est in fluctibus saeeulisicco pede ambu- dus capile), ita manet Judaeuscum signo circumei-
lare facis. Majusergo facis quam histrio. Illeenim sionis, et aliis hujusmodi, et nondum est occisus,
didicit ambulare in fune; tu vero facis ambulare habens signum suum. Sed maledictus est Cairi a
supra mare; ef haec fecisti cogitationibusluis, [GI. 1D lerra, qtiie exccpit sanguinem fralris sui, quem ille
int.] id est non alieno consilio, sed tua sapientia. effudit.Unde Dominusdixit: Vox sariguinisfralrts
Undequis consiliariusejus fuit? Ef nonesl quisimilis tni clamal ad me de terrU (Gen.iv), id est Judaeus
sit tibi: in illis omnibus nulli auclores arlium. maledictusest ab Ecclesia, quaeexcepitsanguinem
PARSII. VERS.8. — « Annuntiaviet locutus sum; Cliristi, quem effudit Judaeus: et de hac terra cla-
« niuliiplicatisunt super numerum. > mat ille sanguis ad Deum, dum quolidie in Ecclesia
Aiinuntiavi. Secunda pars. [Alcuin.] Ecce qttae pro hoKiinisexpiatione Deooffertur. Sed Judaeusqui
sunt mirabilia, scilicet incarnatio,-justitia praedica- fudil, surdus non audit spirilualiter. Et haecsunt
tionis, liberatio bominumab iniquitatibus, confttsio mirabilia Deiet cogitationes,quibus nemo est simi-
inimicorum, laetilia speranlium. Et nota quia in lis. Aures autem, vel corpus, quasi dicat: Illa no-
jniina parte rudes et ineoraposiiipraeparalisunt, ut luisti, sed corpus perfecisti mfiii, [Alcuin.] id est
libenlcr suscipiant verba Chrisli. [Attg.] Christus perfeclum dedisti, scilicet sine peccato. Propter
eiiim loquilur haec,quae in secunda parle continen- hoc illa noluit. Yel, aures perfecisti, id est p.erfecte
tttr, parlitn in capile, ideslin persona sua, et par- fecisli me intelligere quid velles. Yel, secundum
lim in membris.Quasi dreat: Multa fecisli mirabi- aliam litleram, scilicct corpus autcm aplazti mihi.
:: :ism/:''V:::.v VV;v\;"::':: ^:-'-PETRLLOMBARDL'- . '::':,- /' - m
lla ponil Apdstoius, inEpistpla ad Hebreeos,id estt A j contra simulaiionem. Yef sic, non prohibebo, el, o
corpus aptrim ad pfferenduni milii dedisti. Domine, tu scisti, id est lu es testis quod timor
VERS.10. — < Holocaustum et pro peccalo noni non proiiibet loqui. Yel sic, non prohibebo, et hoe
« postulasti : tunc dixi: Ecce venio. > per te est, quia tu, Domine, scisti, id esi ita praede-
Holocaustum.[Aug.]Hic exponit priorem versum, sstinastifuturum, et ad hoc non sum piger, quia
et dicit holocaustum, quod prius sacrificium proi YERS.15. — « Justitiam tuam non abscondi in
peccato,quod supra oblationem, et secundum hqc! « corde meo, veritatem luam et salutare tuuni
est una diclio, pro peccato ; proprie laroen holo- « dixi. >
causlum dicitur qubd totum comburebatur ; holos; Non abscondi in corde meo, [Cassiod.] quando
enim Graece,Latine tofam; cauma, id est incendium; potui prodessealiis,;astifiamf«am, velmeam, [Aug.l
inde holocaustum, id esl fofam incensum pro pec- id est fidemconfessussum, non celaio timore, quasi
cato, ut de liirco a Pompeio, id esl emissario, quii satis sit- in corde lenerc [Gl. int.] Et dicitur hie
eum peccatis poptili, in desertum mittebatur. Vel1 contra segniliem carnis, non abscondi, sed verita-
jta ntsint duaedietiones pro jieecato. Etest, holo- tem tttam, [Alcuin.j id est promissorum exhibitio-
caustum et, id est etiam, pro peccato, id esl quod nem, ef salittare ttium,id est salvaiionemtuam dixi,
pro peccato fiebat, eteratmajus et dignius in lege,, "* vel veritalem tuam et salutare tuum, [Aug,] id est
ut de vitula rufa (iYam.x), non poslulasii, tuncdixi, Chrisium, dixi, [Gl. int.] id esi pradieavi, nec
qttasi quia haecnoluisti, et corpus aptasti, tunc dixi: propier nmllos consiliantes dimisi. Et boc est
Ecce statim venio,[Cassiod.]quia lempiis est ut ve- YERS.M. — « Non abscondimisericordiam luam
niant promissa, quia auferuntur promitteniia. [Aug.] « et. veritatem tuam a concilio multo. >
Cuni ergo sacrificia cesserit, constat Chrislum ve- Non abscjor.dimisericordiam iuam, [Aug.j quat
nisse. Venio, quia ipsepeccala dimittit.Et verilatemtuam qua ipse retri-
VERS.11. — « In capile libri scriptum est de me: buit prremia a conciliomullo, id est propter multos
« Ut facerem voluntatem tuam, Deus meus, volui, conciliantes.
« et legem tuam in raedio cordis mei. > VERS.15. — « Tu autem, Domine, ne longe faeias
Vt faciatn voluntateminam, [Aug.]quia ita scrip- « miserationes tuas a me, raiserieordia tua et veri-
tum esl de tne in capite hiijus libri psalmorum, sci- « tas ttta seinpersusceperunt me. >
licet vel sic scriptum esl de.me, id est prajfini- Tu aiitem,Domine,quia non celavi misericordiaiu
tuiii, in capite libri, [Alcuin.] id est apud Deum tuam etveritatem tuara, f«, Domine,neionge facias,
Patrem, qui est caput mei, dicit Christus, qui sum P Q ne sint sine effectutniserationestttw a me, [Gl. int.j
liber humani generis, m qtto quisque legere debet, id id est noli removere misericordias tuas a sauciis
. est qui sum forma justitiaehominibtts.Quidseriptum membris tuis, quia misericordia tua et veritas tua,
esl? [Gl. int.] ut faciam voluntatemtuam omnino [Aug.] scilicet a primo justo, susceperunt me. Ne
obediens, me offerens. Et, o Deus meus ego vutui ergo sit inane quod ccepisti. [Rem.] Distingtiequod
istud. [Au;.r.]Hoc est quod in primopsalmodicitnr; ait misericordia ei veritas stisceperunt, [Aug.] mise-
sed in lege Doinini facere voiuntatem ejus; ef legem ricordia me suscepit,quianon auderemconverti, nisi
tuamvotuiin mecliocordis, [Gl. im.J idestin pleni- securus essem deremissionc, quasi dicat: Bonuses,
ludine cordis mei. [Ang.] Unde et in eodem et amo te. Yeritas suscepit, quia non perseverarem,
psalmo dicil: Et in lege ejus meditabitur die ac nisi securus de praeroio,quasi dicat: Justus es, et ti-
nocte. meo te. Et est "sensus: Miserieordiatua et verilas
VERS.12. — « Annuntiavi j'ustitiam tuam in ec- susceperunt me, id est amor el limor perdueunt me
« clesia magna; ecce labia mea non prohibebo; ad le. Quasi dicat: Haecsemper suscipiunt, et sem-
« Doraine, tu scisti. > per aspicio. Et opus est, . .
Annuntiavi. Hsecdicit Christus in membris, [Aug.] VERS. 16. — « Quoniam circumdederunt me
id est in persona membrorum, quasi dicat, prius D f « mala quorum non est numerus; coniprehenderunt
per me locutus sum, post eliam in menibris annun- « ine iniquilates meae,et non potui ut viderem. i
tiavi aliis jusiitiam esse tttam, [Gl. int.] id est Quoniam.chcumdederunt me mala, [Cassiod.] id
quoda te esl justilia. Et hoc feci in ecclesiamagna, est peccata quorum non est numerus apttd homines,
[Aug.] scilicet quaeest in tolo orbe terrarttni, non quia sunt jieecata a nobis el ab alienis [Aug.] Quid
parva ut fuit prius; et siquid insurget, liinor noii ergo si cesset misericordia '? [GI. int.] Vel circum-
prohibet loqui. Et boc esl ecce non prohibebolabia dederunt me mala, id est poenai.Et comprehenderunt
mea loqui, quasi non habeam in so!o corde ut ti- me ipso actu iniquilcilesmew, [Aug.] quilms pressus
more laceam. Hoc dicil contra limorcm mundanum, oculus non potest videre, sed mundato cordevidebit
Domine. Quasi dicat: Et siric simulationeeliam id homoDeum. Undc sequitur: Et nonpotttifaeere,sub»
agam, quia, Domine, tu scisti cor meum. Quasi di- audi ut viderem. Quasi dicat : Adeo conipreiiende-
cat: Labia sonant hominibus, sed, tu- Domine, runl me, ut nec per conattim possem te videre,
nosli cor meum. Hoc dicit ne in solis labiis esset nam
annuntiatio, quia corde creditur ad justilium, ore! VEKS.17, — « Mullipiicataesunl super capillos
pntem confenio fit ad r.ahcfenu[Alcuin ] Et dicit hoc < capitis mei, et cor meum dereliquit me. »
m COMMENTARIUM 1N PSALMOS.--- PSAL. XXXIX. - 486;
Multiplicatwsuiil iniquitates super capilloscapilis A . dolose laudando : unde hic dicit: Qtti dicutit mihi:
mei. [Alcuin.] Id est ut superent eos qui sunt ca- euge, euge.Ulerque malus eslet caveridus. ;
pilli capilis, [Aug.] id est fideles qui in Chrislo sunt VERS.22, 25. — « Exsultent et iretenttir super te
radicati, quem et bene vivendo ornant,-Yel ad litte- V « oriinesquaerenleste,etdicantsemper:Magnilicetur
ram comparative dicitur: Et est, multiplioataesunt « Dominus, qui diligunt salutare luum. >
super capillos capitis mei, id est innumerabiliter. Exsultent[Cassiod.]quasi dicat: llli confundanlur;
Cave ergo si vitasti gravia, ut adulteriiim et homi- econtra exsultent ef twtentur sttperte fundati omnes
cidium, ne obruaris arena minorum peccatorum: quwreuteste, [Aug.]scilicet, non me, sed in me te
minima quidemvidentur, sed multa sunt. [Cassiod.] gIorificantes,efdicani:Maam'/icef«rDomtnas[Gl.iiit.j
Beneautem in comparatione delictorum capilli.dicti scilicel in membris suis, qui in se grandescere non
sunt. Namideo sacerdoles in Yeteri Teslamentora- potest. [Cassiod.] Hoecest eorum exsullatio. Haec
debantur, ut sic carnis vitia deposuisseviderentur, enim professio in aelernumgaudentes effecil Chris-
et cor meum, id est ratio dereliquit me, quia pro- tianos. Magnificetur, [Aug.] dico seniper, quia si
fuiura non appelit. Yel, cor meum dereliquit me, peccator homoesl, ad pcenitentiamvocat; si justus,
[Aug.] id est eor non agnoscit se, ut cum Petrus ad coronam. [Cassiod.] Et ne quilibet hoc dicant,
dixit: Non te negabo (Matth. xxv), Et nota quod I* 1 sed quidiligunt salutare tuum, id est me.
ait, dereliquit. Non enim naturaliter fuit in homine YERS;24. — « Ego autem meudicus sum et pau-
hrec caecitas; [Gl. int.] sed per peccatum a primo « p.er : Dominus sollicitus est mei. > . .
parenle caecisumus, qui in nos transfudit poenamet Ego autem. [Cassiod.] Hoc dicitChristusde seex .
culpam. Ergo forma servi, ne quis gloriam praedictaelaetitiaesibi
18. — VERS.« Complaceattibi, Domine,ut eruas arroget. Illi ila dicant, Ego autem, cui dicebant:
« me; Domine,adadjuvandum me respice. > Euge, euge, de me hoc dico, scilicet quod triendieus
Domine,complaceat,[Cassiod.] id est communiter sum secundum quod homo. Mendicus est, qui ab
non suflicit; sed Denti-
placeat Trinitati fidi uni Deo. Dicendo enim, tibi, alio petit, ef pattperqui sibi
id ita:
singulariter unitalemessentiaenolat: dicendo com- »as sollicitusest.mei, esthabetcuram mei.Yel
ut de membris agatur, qiiasi di-
placeat, trinitatem personarum. Complacealdico ut [Atig.]Ego aulein,
eritasmeamalis. [Aug.]Et nota quod ait, complaceat, cal: hoc dicant de te semper: MagnificeturDomi-
non diflidensde poter.tia Dei, si adsit voluntas. nus, etc De se autem hocdicanl: Ego autem men-
id est non est quod in me laude-
Quasi dicat: Si tu vis, poies, Domine, 88 °d ad- dicus et pauper,
ex me egenus sum et pauper, ut publicanus qui
juvandum me respice in boni cooperatione, [Cas- r- tur,
non audebat oculos levare ad coelumcum quo dico :
siod.]quasi dicat, respice poenitentesin dolore suo.
RespectusaulemDei, auxiliumnostrum est. Propitius esto mihi peccatori{Luc.xvm.) Nonsum
dives, quia non superbus ut Pharisaeusqui dicebat:
YERS.19.— « Confundantur el revereantur siroul, Non sum sicutcmlerihominum, etc (ibid.) sed, Do-
« qui qurerunt animam meam, ut auferant eam. >
minus sollicitus est mei.
Confundanlur.[Cassiod.] Loquitur liic Christus, YERS.25. —. « Adjutor meus et protector meus
quasi dicat: Me respice : contra aulem confundan- « tu es : Deus meus, ne tardaveris. >
tur mirabili operatione roirabilium, cf revereanlur
Adjutor meus, [Aug.] Hic orat totum corpus
simut resurrectionis gloria. [Aug.]Et ita factum esl,
Chrisi, unus mendicus cum Christo, et unus pau-
Gavisi enim sunt cum posuit animam, sed confusi,
per. Quasidicat: Ego sum pauper, et, o Domine, ad-
cum eam recepit, qui quwrunl animain meam, rion
jutor raeus ef protector meus tu es, [Gl. int.] quasi
ut ea fruantur, sed ut auferant eam interficiendo
- dicat, de hoc constat. Hoc vero quod sequitur pelo,
me. Deus meus, ne tardaveris, [Aug.] id est fac ne diu
YERS.20. — « Convcrtantur retrorsum et reve- sinius in malis, sed cilo fini, maxime in tempore
« reantur qui volunt mihi mala. > Anlicliristij.qtiando erit lanta tribulatio, ut etiam
jj
Convertaniuretiam retrorsum, [Aug.] id esl hu- si fieripotest, nioveanlurelecti (Matth.xxiv). Unde:
miles sequantur, qui superbe peribant. HocCbrisius A7isibreviali ftmsent dies illi, non salvaretur omnis
de merobrisdicit in bono et revereanlur, non solum caro, et tunc erit vm prwgnantibus et nutrientibus
qui dicunt vel faciunt, sed qui votunimild mala, id (ibid.); vel de praesenlipotest accipi hoc sic : Deus
est qui cum henedicunt, tamen mala volunt. meus, ue tardaveris modo nobis auxiliari, quia et
VERS.21. — « Ferant confeslim confusionem modo est vae praegnantibus, id est concipientibus
t suam, qui dicunl mihi: Euge, euge. » desideria alienaruni rerum, et latrantibus, id est
Fcranl, ut pondus immensum, confusionemsuam qui jam quaesitanutriunt.
coiifestim[Cassiod.] ne diulius ingravetur malum COLLATIO INPSALMUM. XXXIX: « EXSPECTAKS EXSPEC-
eorum, qui dicunt mihi adulatorie : Euge, euge, id TAVIDOMINUM. >
est qui applaudttntmihi, quasi bono animo. [Aug.] VERS.6. —:Bealus vh, cujus est nomen Domini
Nota duo genera hosiium, qui maximesuntcavendi. spes ejus. Hebr. Beatus vh qui posuit Dominum
Nam el qui bona dicit malo animo: unde supra tiam, spenisuam. Perpusilhim quidem inlerest ad senten-
tamen notum est LXXlegisse CWSCHEM, id est
dixit: Qui volttnl mihi mala; et qui mala dicit nomen,ubi alii.legiinl UV SAM, id est posaif.
407 PETP.I LQMBARDI 408
VERS.7. — Mulla fecisli, Domine Deus meus, A _, aperte tradil Hier. ibidem dicens : Hinc ipse Doriii-
mhabilia lua, et cogitationibustuis.;..nonesi quisi- iius ad patrera ila exOrsusest, diceris: Pwnitentiam
milis sit tibi. Hieronyiuus: et cogitalionesiuas proi ayiie,appropinquavit enimregnumcmlorum(Malth.m).
nobis, non invenioordinemcoratnle ; Pellicanus : et Postea oslendit quod nihilominusraulti super nuiue-
cogilalionestuas ad nos, non esl qui periingai ad le; rum remaiiserint inereduli. Sciotamen alteramsen-
Pratensis : ef cogitationestuwergu nos, non est com- tentianihabere dignitatemsui sensus. Ulraque igilur
paralio tibi; Nebiensis: non est proportioad te; San- sana esl. Devaria versuum parlitione hic et alicul-i
ctes : ef cogilationesluas pro nobis non est ordinarc semel et iterum pertractalum est causis reddiiis.
tibi; Munsterus: sicut et cogitalionestum quai sunt Aures aulem perfecisti milti. LXXvertunt c&iia,
erga nos, et nemoest qui ea, subaudi mirabilia, ordi- id est corpus, et idem citat Aposl. Hebr. x. Eadeni
net ad te; interpreles pro Cajetano, captivrelitterae, esl inlelligeiitia. Nam ex perfecta obedientia, quae
pliis aequo, suo-more inhaerentes, multa fecisti, tui eonvenienlissime per aures intelligilur, Chrisius
DomineDeus meus, separata iua. el cogilalionesluas: corpus liabuit mortale, ut per parlem lottimintelli-
nobis, non wstimandoad le. Hebraeumpressius est. gas, el per eam quae pondus rei ailerret, quod
Ob id paraphrasis polesl circuire huiic aut illum1 Hebr. eliam dicunt h n'"!; D^JtxOZSAIM CARITHA LI,
sensum, noslrum tamen satis est vindicare. Nain1 aares fodistiaxilaptasli mihi.
Campensisdicit: cogitationesquibussedutocuras nos,< VERS.11. — Jn capife libri scriptum est de me.
tam sunl mullmel mirabiles,ut nemohominumintel- Hebr.
iigerequeat, quaniumtibi debeat pro illis. Sed Chal-, luminenso pbiOS BIMGILLATII SEPHER, id est in vo-
dtEiisbrevius et aliter : IVon esf, inqtiit, possibile
'D libri. Prior dictio proprie significat cliar-
ordinare laudemtuam. Primum ^rwnm UMACHS-tam coinplicaiilein.Unde LXX verlerunt in capiie,
BEROTHECA, quasi a prinio folio, mox ut liber cceperil volui, in-
quod polest verti et cogifafionestna;,'_ venies
aut faas, aut tuis cogilatwnib-us,juxla diversum re- • clarescitscriptum de me, atque idipsum amplius
ex Hieron. et August. explanationibus, a
speclum. Deindevhti ELENU,id est ad nos, erga1 quibus pelere poteris, quanquam si opus foret, os-
nos, vel pro nobis, juxta exigentiam. Ilem "p-lj?|'N» tendere possenius ex Hebr. parliculara iliain non
EHAROC , id est sine comparalione, perinde quasii absone accipi quoquepro capite, propterea qiiod au
dieeres: cogilationes tuaesi compurenlurad nos velL eadem pene radice desumiiur significalio capilis
nostrasi nullam babeiit aequationemseu proportio- et voluminis, videlicet hhi GALAL,. id est gyravit,
nem : quem sensum aperte sonat leclio nostra,
cogitationibustuis non esl qui similissit libi. Hincl voluit, complicuil.etNam nbs^S cranium teslamque
iransiator ad Cainpensem, consilia tua apud nos5 capitis significat, aliquandopro loto capite, ob
exemplocarent. spbaericamliguram,
— accipilur.
VERS.8. — Annunfiaiiiet loculussum; mullipli- VERS. 1 8. Ad adjuvandumme respice.Hieron.
cali sunt super numerum. Hieronymus, si narrare, et alii vertunt festina. NamHebr. diciiur 2U?"nTUS-
votuero,einumerure,plura sunt quteutnarrariqueant.\ CHAB, et tameri ipse Hieron. probai quod LXXdixe-
Alii eodem lendttnt. Hebraeus sic -habet, ntUNj runt, respire, satisfaciens cnim Suniaeet Fretell-.e
T2DQ IDVy n~Q~NlAGUIDAH VAADABERAH ATZMUj quod in GraecolegKsent-cTrjOs-ov, id est festina, re-
aissAPER.Quodest etiaro ad verbum, narrabo, et /o- spondit. Sedapud LXXTrpotrz-uEseriptum esl. Unde,
lector, perspicere potest quod si antiqtia
quar, mullipticati, aut multiplicatasunl, (indiseri-.-Q prudensconvenianl
rainalim potest dici) saper numerum, vel a nuine- raagis cum Hebraica veriiate, quam.
rando, ut noslra editio referat mulliplicalionemadj cum LXXnon statim consequens esse, ut deb*eant
homines. Aliorumversiones, ad mirabiliaDei. Quod j eradi; praesertiraubi daranumnon est in seiisu.
novissimum probant Faber et Caecus, eatenus au- YERS.21. — Ferant confesthnconfusionemsuam.
lem quatenus damrientLatinam editionem incon- NeoterieiHebraicalores pro confestimdicunt merce-
gruitaiis et depravaiaeintelligenliae.Talium censo- dem, ul sit, dcsoleulurproplermcrcedempudorissive
rum naenias lemerarias plane refellit exposiiio. confusionis. Hoc lamen gralis faciunt, quia ypV
Hier. in eumdemversiculum, eui etacceditAugust. EOUEB est ambiguuni ad calcancum,finem, et prw-
Mulliplicali sunt super numerum,Judaei in malitia i mium.Et Ita super calcaneumseu fmem recte in-
eua. Vel saper mtmerum,hoe esl peccatores superr lelligitur velociter aut confestim. quomodoaccepe-
numcrum, et foris super numeruni sunt, quia noni runtLXX. Ad quod alludit versioHier.: pereantpott
sttnl digni numerari in numero justorum. Noneniml confusionemsuam. Hincet interpretes pro Cajetano
secttndum hanc iulerpretalioiiem, multiplicati, res- iranstulerunt, destituunlur super calce confusionis
picit mirabiliaquae in piwcedenti versu errnt, sed1 sao;. Tandeni ulcunque legas, sententia videtur eo-
id quod proxime pramiiliilur,Aimuntiavi,etc. Quod I dera respicere.

PSALMUS XL.

T-SALMl TITULUS : « 1NFIKEMPSALUUS DAVID(vel D in lib. Numeri xvi, cuin Dathan et Abiron movit
sicut Hieromjmustransfcrl :) ix FIKEM JLHTELLEC- seditionem conlra Mosen et Aaron. Cnde Dalhan
TIJSFlLIISCORE.> etAbiron cum omni fainilia suavivi absorpti sunl a
Bealus qui intelligit. Tilulus. ln finem psatmus terra. Core vero, et cumeoccL, qai thuribula ac-
David, vel sicut Hier. transfert in finemintellectus ceperanl, ut adolerent incensura in conspectu Do-
jiiiis Core. Isla sentenliola vel sicut Hier. trans- niini,divinoigneperempti sunt, quia oiliciumAaron
ferl, etc, est adjectitia.Nam alium codicem manu et filiorum ej'us sibi usurpaverarit(JVam. xxvi).
descriptumvidimus in quo non habetur, cum etiam Fuerunl autemquidam filiiCore qtti patris neqnitiam
ipse Hier. neque tomo VIII, neque in versione non sunt imitati. Unde et postea a Davidin minr-
jiixla Hebr. talerrititulum pq'nat. Consimiliter nec slerinmdomus Doininisunt assumpti, ei a Do.nino
LXX ; sed bic tiiulus habelur in Hayniorie: unde aeterno gaudio benedicti. Propier quod etiam in
forsan quispiamposuit Hier., loco Iiaymonis.Idem titulis psalmortim saepefit mentio eorum, maxi-
habetur meriduiriin glosa ordin. Core sicut legitur, me tamen jnopler. nominis inlc-rpretationem,
409 : COMMENTAIUUMM PSALMOS,—PSAL. XL. W
S9 ex qua spiritualisintelligenlia psalmi accipilur A Dominus coriserveteum, inter mala saeculi,[Hier.]
ut hic: [Hier.] Core enim •interprelatiir.ca/varia, .ne ab hoc inlellectu cadat; sed in liOcmanentem
qui fuit locus Dominicrepassionis. Unde per cal- vivificet. Unde sequitur vivificeteum, [Arig.]in fu-
variam, Christi passio intelligilur. Legitur id in tura vita, vel hic per justificationem. Et ne piilent
tomo IV in quadam expositione psalmi XLI, quse sibi tantum in futuro dari, et hic negligi, subdit, ef
non tribuitur Hieronymo; hoc eliam divus Augu- beatumfaciat eum in lerra, id est in hac vita. Et
stinus in titulo sequentis psalmi, et idem habet bene in praesenli et in futuro promittit bona, [Gl.
Hieronymusinfra psalm. LXXXIV. Filii ergo calva- int.] quia pietas promissionemliabet vitaequaenune
riae sunt filii passionis , filii crucis, qui in cruce est et futurae; cf non tradal enmin aiiimam, id est
Doraininostri Jesu Christi glorianlur cum Aposlolo in voluntalem, et si in manus inimicorum ejtts,
dicente : Mihi autein absil gloriari, nisi in cruce [Aug.] id est diaboliet ministroriim ejus.
Domininostri Jesu Chrisli (Gal.vi). Et his talibus VERS5. — «Dominusopemferatilli super lectum
hujus psalmi intellectus allribuilur, qui credunl « doloris ejus; universum slratum ejus versasli in
Chrisium, et si pauperem et morluum esse, lamen « infirmitate ejus. >
verum Deum. Et hoc est, intellectuspsalmi hujus, Dominus opem. [Cassiod.] Ne putes hic beatura
tendens in finein,id est in Christurc,attr-ibuiturfitiis; B habere requiem, dolores ejus mitigari piccatiir, ne
Core, id est filiis crucis. Intentio. Monetut si Chri- hominis infirmilas duris superetur. Quasi dicat:
slus et pauper et passus, credatur tamen Deus. Non iradateum, sed potius Dominusopemferat illi
[Cassiod.] Modus. Triparlilus esl psalmus. Primo super lectum doloris ejus. Quasi dicat : Leclus
propheta; inlelligentem^aper egenum el pauperem, quielis, sunt isla bona temporalia, sed Deus facit
divina laude concelebrat. Secundo Christus de sua haecdoloribus plena, ne in eis spes habeatur. Et
passione agit, quaesecundumegenumfuit, ibi: Ini- ideo hic dicil, super lectum doloris ejus. [Aug.]
mici mei, etc Tertio agit de resurrectione, quae Cur ergo, Deo opem ferente, tanla patiuniur? con-
est gloria egeni ad confirmandam spem ftdelium, vertens isle sermonem ad Deum, exponit consilium
ibi: Tu auiem Domine.Et notandum quia in hoc medieinaeejus dicens : Vniversum stratum, quasi
psalmo vox est lolius Chrisli, id esl capitis et cor- dicat: Bene dixi, leclum doloris universuriistra-
poris, quasi unius hominis. Quaedaro"enim verba tum ej'us, hominis , id est inundanain felicitalem,
hujus psalmi,capili cor.veniunt, quaedammembris, fersasfi in infirmitateejus, id est.provide convertisti
quaedamprophetae.[Hier.] Prius Propheta loquitur in angustias ejus. Stratum enim est aliquod terre-
a se in persona sua. Poslea inducit Christum lo- . num, quod infirmus, licet bonus, sibi eligit, tti quo
^
qucnteiu, el in niembris et in se ; In membris, ibi: pauset, ut uxor, filii et caetera Hcila, cum iaborem
Ego dixi; in se, ibi: Inimici mei, etc, ait ergo Pro- mentis in Deum extensae non possit assidue tole-
phela : rare, sed Deus volens nos non habere amorem
. YERS.1. — « Beatus qui intelligit super egenum nisi aeternaevitae, his delectationibusmiscet amara,
« et pauperem; in dic mala liberabit eura Domi- et verlit in infirmitalem nostram, ne via qua pe-
« nus. > regrinainur a Domino, stabulum ubi Samaritanus
Reatus qui intelligit, [Aug.] quasi dicat : Irride- mandat vulneratum curandum qui incidit in latro-
tur qui pauperem morluum colil, sed ceafas est in ises (Luc. x), amemus pro domo aelernaehabitatio-
seiernis qui intelligit Christum, ct si videt eura ege- nis. [Cassiod.] His autem trepidus iste misericor-
num esse swperegenutnet pauperem,[Hier.] quia et diam pelit, quia qui se peccasse sciebat, his j'5J'e
Deus est, qui sic credit hoininem ut etiam intelli- tradi th.-iebat.Unde subdit:
gal eumdemDeumesse. Potest etiam hoc accipi de VERS.4.— < Ego dixi : Domine, miserere, mei :
niernbris Christi. [Aug.] Iniendenduro qtiippe est « sana animam meam, quia peccavi tibi. >.
super egentes, ut eis detur, quod et ad eum perli- Ego dixi. Quasi dicat : Yersasti, sed ego sciens
net. El hoc est: Beaiusaai inlelligitsuperegenumel j, me peccasse dixi; Domine, miserere mei. [Aug.]
paupercm.Et nota quod non ait, qui dat, sed qui Hoc dicit Christus caput in membris. Miserereita:
intelligit, ut etiam non petentibus detur. [Cassiod.] Sana per flagella animam meain, quoniam nullo
Qtti enini petenli dat, bene 1'acilquidem; qui vero modo excuso peccatum, sed accuso dicens : Quia
taccmem intelligit, beatus sine dubio est. Unde peccavilibi, non accuso fortunam. non dico : Iloc
beatus qui praeoccupatvocem petiluri; indie expo- mihi facit fatura ; non dico : Adulterum me.fecit
nit bic beatitudinem: in die mala, id est j'udicii, Venus, et latronem Mars, et avarum Saturnus.
liberabhettmDominus. Nota quia versiculus iste cantatur in Terlia, qnia
YERS.2 — « Dominusconservet eum, et vivificel fide et operalione Trinitatis sanatur anima a pec-
« eum et bealum faeiat eum in terra; et non tradat cato. [Cassiod.] Sed ne famuli Dei his afflicliideo
« eum in aniniam inimicorumejus. > videanlur a Deo deserli, cum ipse Doiiiiuustalia
Dominusconserveteum et vivificet, [Aug.] bene pertulerit, unde dicit : Inimici mei dixertmt ,
optat hic Prophela intelligenti super egenum et Et dicit hoc Cbristus in se. Velaliter ab illo loco,
pauperem, quod est cerla promissio; [Cassiod.] Dominusopem feral ilti. [Aug".]Et dicilur lectus
nuasi dicat: In fuluro liberabit, interim auleni, doloris, caro in qua peccalum esl, in quo pius ge-
 :'
411 '; ;--: ''r^;','v''';:-.'': "';.PETRI;L;OMBAK'DI'': :'.'':/' 412-
init tanquam paralyliciis In leclo, impius gaudel.. A , siod.] Ecce malus est ingressus, etmalus agressus
Et esl, non tradat, sed pOlius, snper lecturiidoloris; Elloquebattir inidipsum, [Gl. int.] scilicet vanita-
ejus, id est super infirmitatem carnis, quaegravatl tis, id est falsa et vana.
animam. [Hier.] Domiriusopem ferat illi, ut quasii YERS.8.—« Adversumme susurrabant omnesini-
sanatus paralytictisportet lectum imperando, carnii « mici mei, adversum me cogitabant mala mihi. >
non serviendo. Sed unde dolor? quia universumi Adversumme, [Cassiod.] Quasi dicat: Non modo
stratum ejus. [Alcuin.] Universum stratum dieitt ingredientes, sed et omnesinimici mei, cum soleant
vegetalionem et sensualitatem, quae in paradisoi pauci esse actores scelerum, aduersam me susur-
erat subjecta rationi, et lectus laetitiaeet quielis,, rabant, in auribus invicem murinurando. Non
vel propter •peccatum versavit Deus per contra-. enim audent consilia detegere, qui socii sunt in
rium, ut modo impugnet et dolores inferat. Et hoc: scelere. [Aug.] Yel ita distingue litteram : Egredie-
est, aniwersamstratum ejus versasti, id est, sensua- batur foras et loquebalur. Hic distingue, nec mu-
Utatemrationi repugnare permisisti. Et hoc In in- latur sensus ; in idipsum, in uno consilio : Omnes
firraitate ejus, hominis, [Alcuin.] id est quandoi inimici mei adversum me susurrabant, et adversum
Adam infirmatus est praevaricando. [Aug.] Sciensi me cogilabant mala mihi. [Gl. int.]'Si quis amplius
autem homo se pati hoc propter peccata, conver- "' alio inveniret, mala dico mihi, [Aug.J secundum
tat se et dicat: Ego dixi,Dominemisereremei, sana! quod intendunt, cum potius sibi mala essent tan-
animam meamquiapeccavilibi. dem.
PARS,II. VERS.5. — t Inimici mei dixerunl mala VERS.9. — « Verbuminiquum constituerunt ad-
« mihi : Quando morielur et peribit nomen ejus? > « versum me :. nunquid qui dormit non adjiciet ut
Inimici mei. [Cassiod.] Secunda pars, ubi Deus « resurgal? >
agit ipse de passione sua, quaesecundum egenum Verbuminiquumconsiitueruntadversumme, [Cas-
fttit. Quasi dicat : Beatus qui intelligk 'super ege- siod.] scilicet expedit ut unus moriatur pro populo
num et pauperem. Sed, inimici mei, quando vide- (Joan. xi), etc Si huuc dimittis, non es amicusCw-
runt populum post Jesum ire, dixerunt malu, [Aug.] saris (Joan. xix). Isti sunt mali coloni, qui occisis
id est falsa mihi, haecscilicet, quando morietur, et servis deliberant occidere filium patrisfamilias, di-
hoc dicurit, quia- seditiosus erat.eis, et gravis ad cenles : Occidamuseutn, el habebimushwredilatem
videndum (Sap. n). Timebant etiam ne ipsi perde- ejus (Matth. xxi). Ipsi ita, [Aug.] sed nttnquidqui
renl locum et gentem; ef peribit nomenejus, ut non hahet potestatem ponendi animam suam, nonne
sit de eo fama. Et nota, quod dicunt morietur, et rr. habet et resumendi eam ? (Joan. x.) Et hoc est,
peribit nomen ejus quia, videntes eum mori, scient nunquid qui dortnit, non quidem mortuus est ne-
se in eo falso sperasse populum, ut illi maledicuht. cessilate, vel invitus ut puiatis, sed sponte dormit,
Hrecspecialiler dicta sunt deChristo, sedetdemem- cito evigilaturus, non adjiciet ut resurgat. Et ncta
bris dici possunt. Nam hodie fit tribulatio, ut no- quod ait, dormit, quia'sicutdelatere dormientisAdae,
men Cbrisli/exstinguatur, sed per morlem suam et qui eral forma futuri, assumpta est costa, de qua
sttorum niagis crevit Ecclesia. Unde : Nisi granum formata est Eva, ila dormivit Christus somno mor-
frumetlli cadens in terram mortuum fuerit, ipsum tis, ut de latere dormientis, de quo profluxerunt
solum manet; si autem morluum fuerit, multum sanguis et aqua, quaesunl nostrae redemptionis sa-
fructum affert \Joan. xn). Et alibi1: Singulariter cramenta, formetur ei sponsa Ecclesia.
sum ego, donectranseam (Psal. CXLVHI). YERS.10. — « Elenim homo pacis meae,in quo
VERS.6 — «Et si ingrediebatur ut videret, vana « speravi; qui edebat panes meos magnificavitsu-
« loquebatur; cor .ejus congregavit iniquitalem « per me supplanlationem. >
« sibi. > Elenim. [Cassiod.] Quasi dicat : Et unde dormi-
Ef si irigrediebalur. [Alcuin.] Quasi dicat : Non tio ilia ? ex tradtlore. Elenhn homo vel ila junge,
soliim aperti inimici; sed etiam qui simulabanl se jj JJ verbum iniquum consliluerunt, quia etiam homo
amicos esse dixerunt mala. [Aug.] Et hoc est, et si qui inlingit mecum manttm in puropside (Malth.
ingrediebalur, aliquis ut Judas, quod erat ul vide- xxvi), [Alcuin.]per quem eis illa opportunilas da-
rel, id est exploraret, sic et de subintroductisfalsis tur crucifigendi nie. El hoc est, etenim honio pucis
fratribus ait Aposlolus : Qui subintroieruntexplo- mem, scilicet Judas. [Aug.] Ecce prophetia de
rare liberlatemnostram (Gal. n), vana, id est ficla, osculo qiio tradidit eum. ln quo speravi, ut visuni
toquebalur,et cor ejns congregavitiniquiiutem,[Gl. est. Yel, spcravi, secundum quod merueram. [Cas-
inl.] par3iis calumniam, quam ibi deberet depo- siod.] Vel, in quo speravi, in membris, [Gl. int.]
nere. El hoc sioi, [Aug.] id est malum suum, quia quia alii fralres sperabrTntin illum aliquid, quia
sibi nocet, mihi non. Et quia inlrayit ul videret. talis videbatur ut cseteri: [Aug.] sic esurire in pau-
YERS.7. — « Egrediebatur foras; et loquebatur peribus dicit Chrislus se, et qui edebat panes meo~s
i in idipsum. > (Joan. XIII). Ecce prophetia de buceelia qua euni
[Cassiod., Gl. int.] Egrediebatura sinu veritatis, Domiriusdesignavit. [Cassiod.] Vel, edebat panes
vel de amicitia quam simulabal, foras, id est ad meos, id est, doctrinam cum aliis magnificavit,id
contrarios, vel ut fieret apertus inimicus, [Cas- cst raagnificam-fecitsaper me supplantationem,QQ
 413 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. XLl. i.iti.
id est deceptionem.[Aug.] Yel secundum lilleram,, A sed nos qui sunius minor filius, id est rairior po-
ampliavitsuper me calcancum, id esl erexit pedein pulus, non fide sed tenipore, cui servit major, sei-
ut rae conculcaret. licet populus Judaicus, major terapore. [Aug.] Ju-
PARS.IH. YERS.11. — < Tu autem, Domine,mi- daeieniin simt capsarii nostri, qui nobis codices
« serere mei et resuscita me; et retribuam eis. > porlanl: nos autem Israel. Aliler pulassent pagani
Tu autem, Domine, misereremei. [Cassiod.] Ter- ficla quie dicuntur de Clirislo r.t de Ecelesia, sed
tia pars, ubi -agil de resurrectione quae esl gloriat vincuntur lesiimonio inimicoruin. Beiiedictus dico,
egeni ad confirmandamspem fidelium. Quasi dicat: a swculoet in swculum, [Cassiod.] id est, ex quo
Uli ila ; fa autem, Domine,misereremei, [Aug.] qui; omnia ceepla sunt administrari usque in saeculum
sum egenus et pauper. Nota quia Christus petit, ut futurum, uhi jam omnia aeterna sunt. Fidt, fiat.
homo, qui, ut Deus,facit quod pelit. Miserere, etin Geminaiioisla oslendit hoc ab omnibusesse facien-
hoc resascifa me, et relribuam eis in prresenti, ut dum-.[Hier.] Pro Fiui, fiat, in Hebraeoscribitur,
dispergantur in futuro, ut damnentiir. Qtiod enim amen,ameti, quod Aquila tiere, id est fideliler tran-
dispersi sunt per mundum, ad admonitionem est, stttlit. Hic dicit Hieronymus primuni librum Psal-
nondum ad danmationem: quod vere facies. terii fmiri.
YERS.12. — ( In hoe cogrovi quoniam voluisti COLLATIO IXPSAI-MUM XL: « REATLS QUlIXTELLIGIT
« me, quoiiiamnon gaudebit inimicus meus super SUPER EGENUM ET PAUPEHKM. >
« me. >. YERS.1. — Sitperegenumet pauperem. In Hebr.
Inhoc cognoviqitoniam,[Gl. inl.] id, est qitod sem- tanltim liabetttr, Superpaitperein. Scd LXX-polue-
rimt addere egenutn, si jioluil Munsterus.addere:
per placui tibi, cognoviqitoniamnon gattdebitinimi- Reatus qui prospicil oppressoinfirmilute, aj vebe-
cusmeussttpertne, [Aug.]id est quod roe resuscita- menliam vocabuliht DAL.
significantiae
3jis,undenon gaudebunt. Gavisisunt enim de morie, VERS.7, — Egrediebalitr forus et loquebatur in
sed erubuerunt de resurreciione. Yel ila, in hoc co- idipsum. Novissiinainparticttlam referunt Hebr. ad
gnovt quoniam non gaudebit inimicus metts super stimme sequentem versum, iti idipsttm, id est sinutl adyer-
susurrabani. Quodamplexalur Faber, aliam
me, [Cassiod.] id esl quoniara resuscitasli me. Co- distinctionem quasi irridens : « Quis enim, ait, bie
gnovi quoiiiaiu voluisti me, id est diligis mc In sensus csset, egrediebaiur foras et loqitebaliir si-
hoc enim quod resuscitat, apparet Patris dile- mut? J Si Stapulensisadvertisset tropiun loquendi
tlio. Scripturae, quaesub uno pltires compreliendit, non
lam inimico animo, inveclus fuissel in lectionem
VERS.15. — « Me autera jiropter iiinocentiam Lalinain. Unde texttis D. Augus.et psalmodia Ro-
c susccpisli, et cbnfirmastinie in conspectu luo in ( mana halienl in plurali, quanquani sequaniur le-
C clionemHebraicam. In Hebr. tainen' ingredl, egredi,
e aelernum. >
loqui, leguntur singulariler. IiUelliguntur quidem
jlfe aulem. [Alctiin.] Hic aflirmat quod oravit; de ininiicis Christi, sed singulariter et peculiariter
me autem propter intioceniimri,[Aug.] id est quia de Juda proditore. Qtiare Munsterus, in prrecedenti
sine peccalo sum, suscepistiin resurrectione. [Hier.] versu, efsi ingrediebaturaf ut videret,vertit et siveniat.
Et coufirmasttme gloria impassibililalis. [Cassiod.] Judasstipple aliquis eorttm, viclcal. Quomodo atitei»
proditionem ap:id sese tractaverit, t;t verum
Unde dicilur : Mors illi non dominabilur (Rom.vi). sit quod loqueretur in itlipsnm, Evangelium apertc
Confirmasii,eliam dando norocn , quod est super. leslalur: Cnm diubolns misissei in cor Judw, etc.
(Joan. xin). Creterum aliquolies admonuimus par-
onine nomen (Philip. n). Condrmasli, dico, in con- titiones versuum sacpius variare, sed cl diaslolas,
spectuluo in mlertuim. [Attg.] In conspectu homi- quod eliain liquct ex praeeedenliversicttlo. Quidam
i;um et ad tempus, me inlirmasti prius. enim jtniguiil cor>ad prrecedentia, quitlam ad se-
ef si ingrediebaiur ttl vidcrctvanctloque-
VERS.14. — « Benediclus Dominus Deus Israel quentii), batur cor ejus. Vel sk\ cor ejus congrcgubilini-
t a sreculoet in sacculitm: Fial, liat, » quilatem sibi. Secundam lectionem sequitttr Ma-
BenediclusDominus.[Cassiod.J Hic est laudativa gister. N
eonclusio,exposita]iassioneet resurreciione. Quasi VERS.9. — Nunquid gtii dormit non adjiciet ul
resurgat? LXX per interrogalioriem,epilhasim rr-i
dicat : Suscepisli, conlirrnasti, unde laus tibi. [Gl, 1Dexcitant, ubi ilebnei simplici diclione legentes
int.] El hoe est, benedietus, sit Dominus cui debe- quasi frigeut, «yuidormhil non adjiciet ut resurqat,
lur dulia (73). Dcus, eui debelttr lalria. Deus dico, ul sint verliii Jiidreorum, Chrisli resurreciionein
negantium. Prior sententia est exprobrativa perfi-
Israel, id est videntiuin se, qui nou sunt Judaei, diaeeorum.

PSALMUS XLI

PSiLMITITULUS : « IN FIXEM lXTELLECTUS, Vct passionisquaeiit Calvaria facta est. Filii ergo Core,
1XTELLIXTU FILIISCORE.I sunt filii calvi, id cst Clirisli in calvo Eliseo prae-
Quemadmodum,etc. Titulus In finem intellcctus, signati. Dtim Eliseus aseenderet de Jericho in Be-
vel iniclleclufiliis Core. Core, sicut supra diximus, thel egressi sunt de Bethel XLII pueri, irrideiii.es
calvaria interpretalur (76), qui fuit locus Dominicae Eliseum, et dicenics : Ascende, calve, arxcudjt
(75) llic accipitur dulia ut in psal. VIIIannolatum est,
(TH)Hler. in psal. xxxm.
415 PETRlLOMBARDI HQ
caive.fTunc jussit Eliseiis duos ursOs exiredesaltu,'_,A ad bibeiidum ardentissime desiderat. Quo hausto,
a quibus pueri interfecti, suiit (IV Reg. 11): ita et cornua el pilos deponit: quod fideli recte convenit,
Christus, cum ascenderet in Bethel (77), id est et catechumenoet perfecto, sed diverso modo. Ca-
cum carne assumpta veniret ad Synagogam,quae techumeno enim haecde cervo adapiatur ita simili-
prius erat domns Dei, quod sonat Belhel, irrisus tudo, quia sicut cervus tracto serpente aesluans
esl a parvulis: Ascende,calve, clamantibus, id est fontem quaerit, ut aestum exstingual, ita calechu-
Judaeis puerili fatuitate clamantibus : Tolle, tolle, menus veneno vitiorum a terra contractorum, sc
crucifigeeum!(Joan. xix.)qui devorantur a duobus aestuare agnoscens, fontem bajitismi quaerit et de-
ursis (78), id esl a diabolo et angelis ejus, vel a siderat, ubi viliorum pilos alque superbiaecornua
Tito et Yespasiano, quos Deus ad destructionem deponit, et sic rejtivenescit faetus novus homo.
Judaeorummisit XLIIanno post Christi resurrectio- [Hier., Aug., Cassiod., Gl. inl., Aug.] Perfecto att-
nem, sicut illi pueri quadraginta duo fuerunt a tem hoc- modo conyenit, quia sicut cervus trahit
duabus besliis devoraii. [Aug.] Filii ergo Core sunt serpentem, et traclum interimit, quo interempto,
qui trophaeum Christi, id est signum crucis in foiitetncausa bibendi quaerit : iia fidelisconsuni-
fronte cordis et corporis susceperunt, quibus attri- plis in se vitiis et peccatis, fontem comtemplatiouis
buitur psalmus iste. El est sensus tiluli: Intel- D ' desiderat, ubi reficiatur. Uterque tamen et
perfe-
lectus hujus psalmi dirigens nos in finem, id est in clus et calechumenus, ad eumdem tendit fonteni,
Christum, convenit filiis CORE,id est crucis quae• scilicel Christum,-qui est fons aquarttm viveiitium.
in Calvariafuit. Yel secundum aliam litteram, quae Et hoc est, quemadmoduraeervus, tracto serpenle,
est in inleHectu, et subauditur psalmus, [Hier.] ila desiderat, venire arf fontes aqttarum, ut rejttve-
psalmus iste dirigens nos in finem, convenit filiis nescat, ifa desiderat anhna mea ad te Deus, dieit
Core, id est Christi, in intellectu, id est ut spiri- catechumenus.Vel ila, ut perfecto conveniat, quem-
tualiter intelligant. Convenit enim hic psalmus admodum cervus , peremplo serpente, desiderat
omni Christiano, qui flamma divinaecharitatis ac- venire ad fonles aquarum, ila consumplis vitiis,
cenditur, de qua re, id est de charitate Dei, hic desiderat ardenti desiderio, amplius quam ante
psalraus priraus est (79). Sequuntur auteni alii anima mea, venire ad te, Deus.
duo, scilicet octogesimus teriius et cenlesimustri- Nota quod quia hic agitur de calechumeuis fon-
cesimus terlius. [Hier.] El est psalmus iste contra tem baptismi pelenlibus, ideo hic psalmus in Sab-
tristitias saeculi, ne nos a Deo retrahant, ubi est bato Paschae et Penlecosles canlatur, cum sacra-
vox fidclisDeum desideranlis, qui degerat in viliis, mentum baptismi celebratur. Quia vero etiam de
et ad fontem baptismi tendit (80); vel qui exhau- perfectis Deum videre cupientibus agitur, ideo in
stis vitiis ad contemplationemDei ascendil, qtii ex- exset|uiis mortuorum cantatur. Quod enim ante
quisito cervi exemplo desiderium suum ostendit, desideraverant, tunc habent.
cui obviat malorum insultalio. Sed ne trislitia sae- YERS.2. —« Sitivit aniina mea ad Deumfontem
culi, animum in desperalionem traheret, vel tae- « vivum; quando veniam el apparebo ante faciem
dium , postea consolatur animam suam. Intentio. «Dei?>
Monet ne saeculi tristitiae queraquam retrahant a Sitivit. [Aug., Hier., Cassiod., Hier., Aug., Hier.,
eancto desiderio. [Cassiod.] Modus. Bipartilus est Aug.] Hic determinat desiderium suum quia pote-
psalmus. Primo, omne desiderium hujus Ddelisdi- ral Cervus desiderare fontem, inlellige, causa bi-
citur esse ad Deum. Secundo agit de perturbalio- lendi, vel lavandi. Et ostendit quia maxime causa
nibus, [Aug.] conlra quas ratio conforiat sensuali- bibendi fontem desiderat, quasi dicat, desiderat
latem spe Dei, ibi, quare tristis es, etc Ostendens anima mea ad te. Sifiwif,inquam, et olim, non modo
ergo desiderium suum, ait : prinium, anima mea ad Deum fontem, vel fortem,
VERS.!..—« Quemadmodumdesiderat cervus id est Christum, qui est fons aquarura irriguus,
< ad fontes aquarum, ita desiderat aniraa mea ad;j) unde omnia bona fluunt; vivumnon ad mortna si-
« te, Deus. > mulacra gentimn. Et quid silivit? venire et appa-
Qnemadmodumdesiderat cervus. [Aug., Alcuin., rere. Et hoc est, quando veniam. Quasi dieat: Cu-
Ilier., Gl. int.] Et convenithaecvox catechumenis, pio dissolvi (Philip. i), quia sitio in peregrinatiorie,
et eliam omnibus fidelibus adhuc peregrinantibus. sitio in cursu, saliabor in adventu; sed quando
Qtiemadmodumdesidefat cervus. Ecce exquisita veniam?hoc ideo ail, quia quod citius eslDeo, tar-
cervi simiiitudo. Nam cum secundum multas alias dum est hominis desiderio, ef apparebo, quia et
proprielates, cervus fideli conferatur, ob hanc ve- tunc et nos apparebimns, qui modo latemus ante
lut excellentiorem et expressiorem, hic in compa- faciemDei, quia tunc videbimuseumsiculi esl (Joan.
rationem adducilur. Cervus eninvsenio gravatus, m). Talis autem cervus, dum currit patitur insul-
excrescentibus pilis atque cornibus, serpentem tra- tanles. • -
hit. Quo tracto naribus veneno restuat,unde fontem YERS.5. — « Fuerunt mihi lacrymremea: panes
(77) Aug. in psal. XLIV. scribit filiis Core psal. cxxxm, catilicumgraduum.
(78) Hier. ubi supra. (80; Cassiod. in conclusionepsal.
(79; Cassiod".LXXXIV, el videlur aplius quando
ill COMMENTARIUM 1N PSALMOS. — PSAL. XLI. ;;i!S
« die ac nocle, dum dicitur mihi quolidie : Ubi est A YERS.5. —« In voee exsultationis etconfessio-
« Deustuus? > * ' « nis, sonus epulantis. >
Faeranf mihi tacrymmmew. [Gl. int., Aug., Cas- In voceexsultalionis. [Aug., Hier., Aug., Alcuin.]
siod., Aug.] Quasi dicat : In futuro apparebo; in De reterna enim festivitate sonat, nescio
via autem, fuerunt mihi lacrymaemeaedie, id est in rum et dulce cordi quid cano-
ejus, unde rapitur sicut cervus
prosperis, qtiaeiste despicit; ac nocte, id est in ad- ad fonles aquarum, et mulcetur; ef confessionis,\d
versis : et hae lacrymae non fuerunt mihi amari- est laudis
aeternae,quae ab angelis Deo decanlaiur,
tudo, vel peremptio, sed panes, id est refeclio, unde sonat ei mira suavilas. Et dicitur boc a si-
quia afllictionibuseruditur Chrisiianus. Causa vero mili-festa colentium,
harum 91 lacrymarum, id est insullalio jugis pra- quibus mos eral ante domos
symjdioniasconstituere. Dico, in voce exsullalionis
vorum. Unde sequitur, dum dicilur, quasi dicat, et
confessionis, id est sonas epulantis, id est sonan-
inde sunt lacrynise, dum, id est quia dicitur mihi tium et
cum epulantium, id est de aeterna refectione
quotidie eorum Deus digito ostenditur, aei esf
gaudenlium, vel, quaeconfessioest sonus epulantis
Deus faas ? sed non mutatur sensus.
VERS.i. —« Haec reeordalus sum et effudi in
« me animam meam, quoniam Iransibo in locum j3 * [Hier., Alcuin.] Aliter ab illo Ioco; hwc recor-
e labernacuii, usque ad domtnn Dei. > daius sum. Quasi dicat : Ita mihi improper.ini, et
Hwc recordatus sum, vel meditatus sum. [Aug.] haec improperia, recordalus sum et effudi unimam
id
Quasi dicat: Ipsi quaerunt, ubi est Deus tuus ? et meam, esl laetatussum praegaudio, liquefacla est
dum haecquaerunt, ego etiam sum ;riedilatus, per anima mea. Et hoc, in me, non extra gestil, sed in
omnia visibilia. Haec, scilicet, ubi est Deus meus, se eompuncta revertitur. Compunctioenim alia est
alia est doloris. Quare ila gaudebam? Qao-
quasi visibiliamundi per fenestras sensuum collu- laetitiae,
niam transibo ad locumtabernaculiadmhabilis ttsque
siravi, ut per ea invisibilem Creatorem cognosce-
ad domumDei, id est quia cogilo quod, et si Deum
rem, et non lanlum per illa visibilia, sed etiam per
modo visibiliter non videam, tamen per Ecclesiam,
ipsam animam meam qua:sivi Deum, ul. per ea, in
scilicet exleriora, et animam meam, invisibilia Dei qua sunt admirabiles sancti, ad Jerttsaiem ccelc-
inveniam. Et hoc est, ef effudi animatn meam, id stem perveniam. Ego dico, existens in voceexsutta-
lionis et confessionissonus epulantis, id est c.aplus
cst ad altingendum el inlelligendumDeum, dilatavi
animain meam, quia relietis illis exterioribus in- suavilate laudis angelicae,quaesuscipitur n enle.
strumentis sensuum corporalium subjacentibus, ad , PARS.H. VERS.6. — « Quare tristis es, anima
- « mea? et quare conturbas me ? »
seipsum rediit animus meus, et se
ccepit contem-
plari ut videat se in se, ut noverit se apud se, ut Quare tristis es, etc [Cassiod., Aug., Alctiin.,
intelligat an aliquid tale sit Deus ipsius. Ecce in- Gl. int.] Secunda pars, ubi agit de conturbationi-
telleetus tiluli. Sed quia nec in exterioribus, nec bus, contra quas ratio confortat animam sensualem
in aitima Dettm invenit, quia haec variabilia inva- spe Dei. Quasi dicat: Transivi hinc usque ad do-
riabilis Deus exeedit, addit, super me, quasi dicat, mum Dei, sed quia perslrepit mundus et caro gra-
dilatavi aniraara meam, ad inlelligendtirasuper se- vat animaro, comparans haec tristia illis jocundis,
ipsam. Si enim anima in se maneret, se non exce- ait: Quare tristis es ? Quasi dicat : Quia transivi
dens Deum non videret, qui ullra e«t. Sed quare usque ad domum, ergo, o unima tneu, cum jocunda
hocfecit? quoniam hoc modo tramito. vel ingre- videas, cum de Deo non dubites quae prresentis,
diar in locum tabernaculi admirabilis usque ad: quare tristis es? ef quare conturbas me? Quasi di-
domum Dei. Tabernaculum Dei in terra fideles cat: Rationem si investigas, nil est mundo quare
sunt, in quibus iste jam multa miratur, scilicet hoc debeas.
quod in corpore non regnet peccatum, sed polius YERS.7. — « Spera in Deo, quoniam adhuc con-
arma justitiae, et quod anima obedit Deo, et tolerat; j)
] « fitefaorilli; salutare vultus mei, et Deus meus. >
aspera, el tendil in altum, et hujusmodi. Transit; Spera in Deo, etc [Aug., Cassiod., Aug., Cas-
ctiam haec, et pervenit mente usque ad doniumi siod., Aug., Cassiod.j Quasi dicat: Ne dicat anima,
Dei coeleslem, et stupet. Et hoc est, ideo effndi, ideo conturbo te, quia ibi non sum, quo per trans-
quoniarohoc modo transibo, vel ingrediar per col- itum rapta sum; quia et hic gravor, itfquit, potius,
lustrationem et contemplationem. [Cassiod., Aug.]| spera interim in Deo. Ecce salutare remedium ,
In locumtabernaculi admirabilis, id est in praesen- spera, quoniamadhuc, et si non modo plene, tamen
lem Eeclesiam, quae est quaedam imago et species: in futuro confilebor ilti iii re, nondura enim ex
f.ituraeJerusalem, quae, dum videtur, amplius illai omni parte sum salviis, sed confitebor in spe, quid ?
desideratur, et amplius in ista gemit. Ideo dicit in- qttod ipse est salutare, etc. Vel ita spera et spe-
srediar in locum tabernaculi, quia extra locum ta- rare potes, quor.iara adhtic in prreseuticorifitebor
bernaculi liujus aliquis quaerens Detim, errat. Egoi ilii, id est de peccatis pcenitentiam agam, ut tibi
dico perveniens menle usque ad domum Dei, noni non obsistam. Hli, inquam, confitebor qui est salu-
capius desideriis sreculi. Quomodo ad secretumt tare, a quo, scilicet, non a me, salus mihi. Sahi-
domtis Dei pervenis? tare dico, t>n/fnstnei, id est ex forma noslra quam
 419 PETRILOMBARW i20

assumpsit; quiest etiam Dens meus; id est Creator r A VERS.10. — < Oiiinia excelsa tua et fiuctus tui
nieus. < super me transierurU. >
VERS.8. —« Ad me ipsum anima mea coritur- Qmriiaexcelsatua et fluctus fai quaeerant saper
« bata est; propterea memor ero tui de terra Jor-- me, [Alcuin.] id est major et minor poena,qure su-
« danis et Herrooniima monte modico. > perabat me, sic fransieranf, id est transibunl. Prre-
Ad meipium. [Aleuin., Cassiod., Alcuin., Cas-- teritum pro fuluro ponit prophelica certitudinc
siod., Aug., Cassiod., Aug.] Iste conversusad Deum ii Ideo etiam memor ero tui, quia
dicit ex se conturbaiiones esse; ex Deoaulem li- YERS.11. — « ln die mandavit Dominusmiseri-
riem earum. Unde in eo est ei spes. Et hoc est, adi « cordiam suam, et nocte canlicum ejus. >
meipsumvel a nieipso anima mea conlurbata esi. In die, [Alcuin.,Aug., Hier.] id est in prosperis
Quasi dicat: Anima mea cst trislis, sed ad meip- manduvitdominusmisericordiamsuam, id estpraece-
sum, vel a meijiso aniina mea Conturhataest. Ad1 pit Deus ferremala, quod est misericordia, qua fla-
me conlurbatur anima qure ad Deumreficitur. Noni gellat omnem filium quem recipit, ef in nocfe,id est
est mihi firmitas, vel spes in me : ideo nunquami in adversis, mandavit canticumejus, id est praecepit
prreSumamde liie, sed sperabo in Deo. Ecce quii exsultare in ipso Christo.Unde Apostolus: In tribu-
supra corrigebat animam ad conditionerahominisj B lationibus gaudenles, et propter baecomnia ero in
reversus, dicit hic animain a se conturbari : quae, ( adversis (Rom.xn). Et hoc est, apudmeoratio. Vel
nisi carnis vitia essent, trariquilla permaneret. Ecce> ila ab illo loco, abyssus. Iste memor Dei, admirans
ex qua diversitate constal homo : Propterea, quasii quomodo ouinia invilcnt ad Deumetiam homines ,
dical, quia ad me conturbatur anima. Propterea, alter alterum, dicit Deo: Quasi debeo esse me-
id est propter conturbationes animre, memor ero> mor, quia, abyssus abyssum invocat, id est hoino
tui, id est feslino ad te, qui excludis omnia mala. hominem ad Deum vocat, dum aliquid veritatis
Ecce remedium quo evadant tribulationes. Unde> praedicat : qui homo abyssus dicitur, quia neutrius
vero, id est pro quibus sit memor Dei, suhdit, de; illorum, scilicet vocantis, vel vocati, cor sciri po-
terra Jordanis. In Jordane qui inlerpretatur descen- test: profundum est eiiim et inscrulabile cor ho-
sio, Dominus baptisma consecravit, in quo humi- minis (Jer. xvn). Unde, accedelhomoad cor altum,
liati lavantur, et-fiunt terra fructifera, quaeredditi (Psalm. LXIII),et alibi : Homoest, et quis cogno-
fructum tricesimum , sexagesimum, cenlesimum. scet eum? vocat borao hominem. Et hoc, non in
Descendeergo ul eleveris. Et est, memor ero iuii sua vOce, sed cataractarum tuarum, id est in voce
de terra Jordanis, id esl de baptisino, ubi est pec- Spiritus sancti, ei divinitus immissa de quo pro-
calorum remissio, id est quia in baplismopeccataL fluunt aquaesalientes in vilam aeternam(Joan. lv).
remisisti, et humiliasti, et terram fructiferam me! Vel, abyssus dicit duo judicia Dei, id est primum
fecisti. Horum memor malis non turbatur, ct me- et secundum, quibus iste terretur : Unde alibi: A
mor ero tui de terra Hermgniim, scilicet a montei judiciis enim tuis timui (Psal. cxx). Quasi dicat:
modico. Hermon parvus mons est juxta Jordanem,, Turbata est anima mea, et humiliatus suro, quia
et inlerpretatur anathemalizatio. Anathemaliza te. abyssus, id est judiciura quod intulit Deus homim
ergo, displicendo libi, ut placeas Deo, anathema- peccanti, unde est nobis hic labor et mors, invocat
liza etiam diabolum, abrenuntiando ei. El est sen- abyssum, id est oslendit aliud judicium, quo mali
sus : Memor ero tui de Hermoniim a monte mo-• damnabuntur. Si enim ila severe eum punivit,
dico, id est quia fecisti me mihi displicere, et dia- quid in poenitentibus in futuro faciet? Hoc limuit
bolo abrenuntiare, et in virtutibus altum et tameri iste, dicens ad me : anima mea turbata est. El ideo
humilem, quia non in superbis, sed in huniilibus humilis est, quia timet judicia. Haec duo judicia
inemoria Dei est. Et nota congruam verborum con- tiirbant istum, et hoc, in vocecataractarum tuarum,
junctionem,.scilicetJordanis et Hermoniima monte id est per doctrinam tuorum praedicatorum,haec
modico.Nemoenim currit ad remissionemquasi ad D j hominiluisdenuntiautium : quod inde patet, quia
Jordanem, nisi qui sibi displicet, el qui sibi fate- omnia excelsa tua, vel, omnes suspensiones tuae,
tur se peccatorem : quod notat Hermoniim, et a!ia littera, id est ftttura mala quae minaris : ef
nemo confiletur se peccatorem, nisi se humiliet: fluclus lui, scilicet dolores quos sentio ; jam in re
quod nolatur in modico. fransieranf saper me, id est modo me premunt.
YERS.9. — « Abyssus abyssum invocat, in voce Quorum alterttm de primo, alterum de futuro judi-
« cataractarum luarum. > cio milii est; sed quo crebriora sitnt ma'la; eo dul-
Abyssus. [Hier., Alcuin.] Quasi dicat : Decet ut cior erit misericordia, quia in die, id 'est in pro-
sim memor ; nam ad hbc abyssnsabyssuminvocat, speris, mandavit Domittusmisericordiamsuam, id
id est EvangeHumet lex in boc cqncordant, ct haec est docet misericordiam suam, hanc scilicct qnaj
inyocatiofil in vocecalaractarum tuarum, id est per liberat de tribulatione. In quielo enim tempore di-
doclrinam prophetarum et apostoiorum. a quibus scitur lex Domini, qui proniiltit misericordiam li-
fluentaDei manant. Unde benedieunltir cataractae. berationis; sed non declarat illam misericordiam,
Ad litleram enim cataractae sunt ostia fluviorum, id est fructum ejtts, nisi in nocte adversitatis. Unrie
unde aqua fluit. El ideo eliam, memor ero tui, quia hic dicit, in nocfe,.id est in advcrsis. Declaramt,
 ' — PSAL. XLL •
j^T. .'..' COMMFiiTARIUM 1N PSALMOS. ^'.'.^iS^;
alia liilera, id estin adversis iructus ejus declafa- JATIsecntilii' dicunt, et quia propter;;haecidnhiitimea::
tur, turic enim subvenit, et yerum probat Deus, turbdta est adme, quid eisuadeam,riisiquod et su-
tristis es anima mea? elqudre
quod die mandavit. Unde speciosa miserieordia pra, scilicet, Qudre
Dei in iempore tribtilationis. Sicut nubes pluviaein conturbas me? Repetita confortatio est conira tribu-
dicas: Ideo turbor, quia
ternpore siccitatis. Ergo ut formica in prosperis laliones ffequenles. Sed^ne
debeiriusdiscere et colligere, unde vivamus in ad- hic mala patior potius.
versitate; formica eiiim per aestatem colligil, quod YERS.17. —« Spera in Deo, quoniam adhuccon-
« fiteborilli; salutare vultus mei, et Deus meus. >
per hiemem ei prosit, ita tu in prosperis disce mi-
sericordiam. Hoc, id est miserieordia Dei, finit Spera in Deo, quoniam adhuc confitebor illi [GI.
conturbationes. int., Aug.] in fitturo, velnunc Quid? quod ipseesl.
YERS.12. — « Apud me oratio Dei vitae merc; Salulare vultus mei etDeus meus. Dicit hic ipsani
« dicam Deo -. Susceptor meus es. > confessionein, et repelit spei confirmationem.
Apud me. [Aug., Cassiod.] Quasi dicat..: Et cum COLLATIO IN PSALMUM XLI: « QUEMADMOBUM. >
undique siiit mala, quid ergo agis in hac peregri- YERS.1.— Quemadmodumdesidergt eerptts, etc.
iiatiOne? dico tibi: Oralio est mihi iri liis conlur- Hier. vertit, sicut areola prwpurutu ad irrigaiiones
bationibus. Et haecoralio est apud me, id est intus "J aquarum. Caeteri conspirant in nostram ediiipnein,
habeo quod offeram, non de longinquo afferam Deo lieet in verbis paulo dissentiant. Igilur cum b'X AIAL
92 thura et aromata, non de grege vituium vel possitlicet anceps esse ad cervum seuCervarii, el plani-
in me est unde Deum non extra tiem, aliquam ponant differenliam punctorum:-.
ariefem, placem, quae,ul in prologo est probatum, non legil D. Hier,
me quaero. Quaeoratio fit Deovitw mew, id est qui ipse alteram secutus est significaniiam et legit b'K
dal vitam. Oratio autem sine eleemosyna ei jejunio' AIIL.Similiter ubi legimus inyn TAAROG, id estvoci-
inanis est. Justilia enim hominis est in hac vilai ferabilurut cervus.quod iiiterprelamur anhelatseu
. desiderat, iit etiam poiiatur, nulloreclamaiUe,iutu-
jejunium. Eleemosyna et oratio, quae his duabus rum loco praesentis,Hier. accepit pro nsnj? ARUGAII,
aliis volat ad Deum. Dicam Deo meo : Susceptor[ el significat iineam pluntationum, ad quam D-Hier.
meus es, quia per baplismum suscepisli me, in pa- allusit. Nam areola planialionuiit sitiens, et arida
tria tua collocandumergo. aple accommodatur aiiimaeDeum surame "deside-
ranti.
YERS.15, —« Quare oblitus es mei ? et quare YERS.2. — Sifiiiifanimamea ad Deumfontetrivi-
« eonstristaius incedo, dura alfligitme inimicus? > vum. Potest videri vitio librariorum, posituni fon-
Quare oblitus es mei? [Cassiod., Aug.] dum dif- . tem, pro foriein, ut sentit Lyranus ob afliiiilatem
vocularum inaxime cura bis cpntinuo legalur ,in.
fert promissa. Et hic est labor, oblitus videtur, et
C Hebr. b>h "jirhih LELOHIM LEEL quod signilicat
est, Quare Oblitus es meil Quare nunc pateris me, Deametforfem, utetiam vertitD. Hier.;et Graeceha-
hismiseriis vexari? Yidebat isle qure sit dulcedo'.. belur lcrxypoy,idestforfem. CerleutscribilD.Hier.
pairise, et pericula mundi horrebat. Et qaure con- ad Suniam et Fretellam, si quid scriptoruui est errore
non deberaus stulta contentione defen-
tristaftw, secundum sensum carnis, quaehorret has;! routatum, dere. Mihi laraen rem allius pensilanti, vistini est
dimeultates, incedoad te, ideo contristalus, dum, id tion esse necessarium ut dicamus lapsum esse eom-
esf quia afftigit me tentando, tribulando, inimicus,, mutatae dictionis, ut fit exviciniialc syllabanim.
scilicet diabolus. Quasi dicat: Tristis incedo, dum( Sed primo Latina leclio, semelduntaxat Deniri ha-
bebat. Sitivil anima tnea ad Deum vivum,queniad-
abundante iniquitate refrigescit cbaritas multorum1 modum adhuc visilur in psalmodia Rom. et iiicon-
(ilfaff. xxiv). texiu Aug. Postea ex sermonis et sententiae co-
VERS.14.— «Dum corifringuntur ossa mea, ex- gruitate, non est improbabile a Lalinis addiliim
« probraveruntmihi qui tribulahl me inimici mei. >, fuisse foiiteni,nibil cogiiantibusde forti, quasi alte-
rurii pro alleroponereiit,quinpolius ad priorisversi-
Dum confringuntur [Aug., Cassiod.] Quasi dicat:: culi accomodarent colligationem. Nam anie sextin-
Ita affligitme inimicus, dum, id est quia confrin-- gentos annos, Haymo legit et interpretatur/onfew.
Siiivitanimameadd Deumhabeiidum,Deumd\cofon-
gttntur ossa mea, quia etiam forles Ecclesiasce- tem, quia ipse est origo totius boni.. Siinililer D.
dunt scandaUs; nam quasi ossa franguntur, dum1 D Attg. lib. uno Soliloquioruiii,seu quilibet alius, cap.
virlus patientiae afiHgilur et lepeseit quod irrideiitt 55, postquam receiisuit versiculum, slatim excla-
mali. Et etiam exprobraverunt mihi qui tribulantj mal; «Ofous vitae, vena aquarum viventiuin, quan-
do veniain ad aquas duleedinis tuae?> Ampliusquis-
me inimicimei. Hoc iriodo exprobraverunt. quis tandem fuerit qui edidit enarrationem in hnnc
VERS.15.— « Dum dicunt mihiper singulosdies:: psalm. lom. iv idest OperumD. Hier.; posteaquam
« ubi est Deiistuus? > explanavit tres fcntes convenire, Paler et Filius et
Dum dicuni mihi per singuios dies. [Aug., Cas- Spiritus sanctus; mox deseendens ad secunduriiver-
siculum, interprelalur fonlemvivum,ipsum baptis-
siod., Aug., Alcuin.] Hoc maxime in tentalionibus> ma. Ex quibus apparet abunde lectioriem hanc
Ecclesiae dicitur fidelibus, Quid dicunt? Vbi esft fuisse longo usu receptam : cui sua auctorilas
tribuenda est, maxime propter euphoniam. Nam in
Deasfaas? Haecest exprobratio illa, ubi estDeus,! similia eogiioseimus faclitata ab ipsis
quibusdam
tuus ? quasi vel nullus est, vel de te nori curat; et si1 Latinis consonanliaegralia, quae tamen non repro-
curat, liberet te, si potest. Ipsi ita. Sed tamen bantur. Siquidem Sunia et Fretella quaesierantex
YERS. 16. —« Quare tristis es anima mea? et[ Hier. cur", iri in psalm. xxxix , Latini dicerent; Et le-
medio cordis mci, pro quo in Graeco
gem tuam
« quare conturbasme? >...', Comperissedicebant Kal TOV vifiov o-ovlv pivn TJIC
Quaretristis es, animamea [Aug.]Yelitacontinuat:: -/Ml.ia;ftou, id est legemtuam in medio ventrismei,
425 PETRI LOMBARDI m
quod in Hebr. scriptum est, ij?n "pru BETHOC MEAI A Interpretes videntur consimile fecisse, nisi quod le
respondet. Sed propter-euplioniamapud Latinos in terarum, gerunt RES,idest r, loco dalelh, ob affinilatemlit-
corde translatum est, eftamen non debemussub• quiaDTRAM~est sublimis, eoque mirabilis,
traherc quod verum est. Haecille, et satis pro- ut sit D11X ERAREM. CaeleriHebraicantes vertunt
sunt et v.oilia;,Insuper divus Au- incedam aut quid simile, et inclinanl a radice TB
pinqua *«p3iaj
gust. tractans ralionem tituli psalmi LI, in quo ha- NADAD, deficiente.pe, num, ut eorum moreloquar,
betur AchimelecproAbimelec,quemerrorem obrep- juxla indicium illius conjugationis; deinde subjun-
sisse dicit Hieronymus, ex similitudine litterarum, git cum eis, ut littera raen, id estm, sil afiixa, non
3 CAPH, et "1BETH,apud Hebr. noluit imrautari, as- essentialis, ut vocant. Clialdaeusparaphrasles saiis
serens in hoc esse mysterium. Si quis autem non accedit ad sensum nostrae lectionis, nempe sotus
fuerit contentus , sed omriino. contendat debere deambulansin casiris juslorum.
psalli in Ecclesia, ad Deum fortem vivum, saltem YERS 5.— In voce exsultationiset confessionisso-
salisfaciat illi Aug. lib. n De doctr. Christ. cap. 15, nas epulantis. .Hier.; mulliludinisfesta celebranlis;
in eo quod magis desideraret emendatiqnem. Sed Pratensis, copiamagnapopulitripuaianlis.Conciliare
quid dicit ? « Illud eliamquod jam auferre non pos- poteris hbc modo ajin iicn HAMOS HOGEG. Prior dic-
sumus de ore canlantium populorum : Saper ipxnm tio interdum significat sonitum, interdum muttitu
floriet sanctificalio mea, nihil profecto sentenlire dinem; et verbum Jjn nAGAG proprie significatfesta
delrahit. Audilortamen peritior mallel hoc corrigi, celebrdrecum epulis el gaudiis. Sed apparet lectio-
ut non floriet, sed florebit diceretur ; nec quidquam nem Latinam mendosam esse, in qua videlur legi
impedit correclionem, nisi consuetudo cantantium. B corrupte sonus in nominativo, loco sonitus aut soni
Ista ergo facile contemni possunt, si quis ea cavere in genitivo : quod liquet ex Graecoriyjru, et con-
noluerit : quae sano inlellectui nihil detrahunt. > textu August., versione quoque Hief. quae'habet
Haecdivus Augustinus. Iterii ipse Hier. in epistola multiludinis, gignendi causa. Verum hoc non est
qnaeferlur ad quemdam rusticum citat juxla Yul- necesseexHebr., quia potest esse nominaiivi, geni-
galam lectionem, idque iri editione Frobeniana, tivi, accusativi juxta exigentiam. Nam Sancles sic
tum priori, tum posteriori, quairi praedicantelabo- verlit, ef confessionismultitudo tripudians; inter-
ralissiraam. Rursusque in typis novissimeLutetiae pretes pro Cajetano, ilidem; Munslerus,in voceex-
cxcusis. Denique nisi reclamarent quae habemus sultationis et confessionisdeducens,inquam, lurbam
Graeca, facile quis conjectaret legi bn EL, pro "W feslinanlem.
ED,quod, Gen. n, translator noster vertit foniem, VERS, 7. — Salutare vultus mei. Hebraeuslegit
conjeetationemaugeret quodpraecisovertice litterae fSS PANAU, id eslvultusejus. Interpretes Iegerunt';s
lamed, relinquitur liltera daleth, id quod interim TANAI,sicut in duobus versibus ultimis hujus psal-
videmus factiialum in libris impressis. Exemplum rai, et sequentis, qui sunl omninosimiles, quod mox
accipe ob oculos, b recide summum apicem, rema- seqttitur; ET Deus tneas, juxta leclionemLatinara
net tibi littera "t daleth. Yerum unusquisque suo perlinet ad finem hujus versiculi; juxta lectionem
frualur judicio. Hebraeani,ad exordiumsequentis. De ratione diver-
VERS.i. — Transibe in locum tabernaculi. Pra- sitatis aliquoties discussum est.
tensis, Sanctes, Munsterus, inlerpretes pro Cajeta- YERS. 10. — Omnia excelsa tua et fluctus. Pro
p
no, pro eo quod est in locum laoernaculi, ponunt - primo vocabulo Hier, posuit gurgites; et Nebiensis
in numero vel in numerum. Hieron, el Pellicanus similiter cum Chaldaeo,
quibus accedunt Sanctes et
sunt nobiscum. Hic vertil operimentum, ille umbra- Pratehsis, qui dicunt inundationes seu undas. Cae-
culum. Siquidem"p SACest indiflerens ad umbra- teri vertunt confractionesseu illusibnes.Ang. habet
culum vel numerum, unde Chaldaeushabet in um- suspensiones,quas interpretatur comminationesDei.
braculis. Sed magis urget quod mox sequitur, ad- Particula Hebr. -awa MISSBAR ambigua est. Ex cu-
mirabilis usqtie ad domum Dei, pro admirabilis. jtts ambiguilate non est difficiletranslationes ad
Hieron. dixit tacebo.Ubividetur DTWEDBADEM de- unum
redigere.
(lexissea DTTDOM,id estfacait, et duplicassedalelh.

PSALMUS
PSALMl TlTULUS : « 1KFINEHPSALMUS DAVID. >
Judica me.Titulus. In finempsalmusDavid.[Aug.,
Cassiod.]PerDavid hic intelligitur Ecclesia, quaeest
corpus Christi, quod hic gemitinterzizania, idest
inter malos, habens cum eis multa communia,sci-
P
licet nasci, mori, prospera et adversa, pacem, bel-
lum, salutem, pestem, cumquibus tamen nonhabet
communemcausam meritorum. Et ideo petit in fu-
turo ab eis separari. Et est psalmus isle, tendens
in finem; est David, id est corporis Christi, quod
hic loquitur. Et est isle psalmus contra pressuras
saeculi,ne et ipsae retrahant nos a Deo. Intentio.
Monet rie.in pressuris deficiamus. Modus. Biparti-
tus est psalmus. Primo conquerilur de conjunctione
malorum, et precatur separari. Secundo agit de
hetilia finali, id est quae erit in iine, pro qua lau-
dat in tribulatione. Ibi, efintroibo.Yidensergo nunc
bonos cum malis, corpore volens ab eis separari,
nunc. anirao, in futuro eliam Iocoexclamal : o
XLII.
YERS.1. —« Judica me, Deus, et discerne cau-
« sam meam de gente non sancta ; ab homineini-
« quo et doloso erue mc >
Deas, judica me, in futuro separando a malis.
[Aug., Cassiod.] Isle videns misericordiam, non
limet judiciura. Ideo ait, judica. Quasidicat: Non
timeo judicium, quia novi misericordiamtuam, non
mclao ultorem , quia agnosco indultorem; timere
possem, si districte mecum ageres. Sed nonin-
93 tres in judicium cum servoluo, Domine(Psal.
CXLH), misericordiatua mihi opus est. Nam si judi-
cium veljustitiam exhihueris sine misericordia,quo
ibo? Si iniquitates observaveris, quis sustinebitf
(Psal. cxxix.) In misericordiaergo tua sperandnm
est, et humili confessioniinslandum, unde judicii
metus tollilur, vel mitigaiur, ulmetuni pene supe-
ret spes gloriae,omnistamen homojudicium horret.
Qttideniin faciel vir^ula deserti ubi concutitur ce-
drtts paradisi? Ef hic interim discerne, si r.on lo-
425 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XLII. 42(3
curu, saltem causammeam, id est raea merila, quaeA } PARSH. YERS.i. — i Et introibo ad altare Dei,
sunl causa vitae; de gente non sdncta, cura qua est < ad Deum qui laetificatjuventutem niearii. >
mibi par inOrmitas, sed dispar conscientia et desi- , Et introibo. [Cassiod., Alcuin., Aug.] Secunda
derium, sciliccl ab homine iniquo et doloso: haecest pars, ubi agit de laetitiafinali, pro qua laudat Deum
gens non sancia. Iniquus est qui aperte mala facit. in tribulatione, quod supra trislis erat. Unde et.se
Dolosus qui occulte. Erue mc hic in praesenti, ne ab confortat. Quasi dicat: Deduxisti me in labernacula,
eis cornimpar. Yel de futuro totura accipi potest, ubi nos positi hoc speramus quod etiam introibo
sic : Judica me Deus, haec dicendo, non pelit pec<- de monte sancto ejus, scilicet de sancta Ecclesia,
cata sua disculi: quod periculosum est, quia astra ad allare Dei, scilicet ad illud invisibile altare cce-
non sunt munda in conspectu ejus, et in angelis re- Iesti Jerusalem, quo non accedil aliquis injustus;
perit pravilatem(Job xxiv), sed causam suae retri- qui vero accedit, sumitur in holocaustum, divino
bulionis quaerit ab impiis separari, ul haedispositis igne totus accensus, ad quod introibo. Sicut ponti-
ad sinislram ipse cum electis sit in dextera, Unde fex ad Sancta sanctorum solus intrabat
addit: El discernecausani meam de genie non san- [Atcuin., Aug.] Ncta quod ad altare missamcele-
cta, qttod exponendo subdil, scilicet ab hominedo- braturus sacerdos ascendens, ait: Introibo , etc
losoet iniquoerue mein judicio, gens non sancta, "1 Desiderio enim et amore superioris et invisiliilis
est iniquus et dolosus, a quibus in judicio scpara- altaris, hoc visibile cum modcsiia adire debet,
tur. aeterna non caduca petiturus , ut Christi celsiludi-
VERS.2. — « Quialu es, Deus, fortitttdo mea : nem humilis sequalur. Qtiod sit illud altare, expo-
« quareme repulisti? et quare tristis incedo, dum nit dicens ad Deum, scilicet qui tmtificat juventutem
« afiligit me inimicus? > meam, id est novitalem, qui ante conlristavit ve-
Quia tu es. [Cassiod., Aug., Cassiod., Aug.] Quasi tustatem. Et—ideo
dicat : Erue, quia lu es, Deus,fortiludo mea; non VERS.5. « Confitebor libi in cilhara, Deus
mihi arrogo forlitudinem-, qua opus est inter haec «.Deus meus : quare tristis es, anima mea, et quare
« conlurbas me? >
scandala. Quare ergo nie repulisli secundum quod
videlur. Miratur cum Deus sit ejus fortiiudo, quare Confitebortibi in cithara. [Aug., Cassiod., Aug.,
modo videlur repeili, desiderans enim putat se re- Cassiod.] Cilhara ab inferiori sonat, sicut psalte-
non statim habel Et rium a superiori. Qui ergo praecepta Dei facit, eJ
,
ptrisum quia quod oplat :
irislis : ideo et si non non patitur, in psalterio confitetur. Qui vero facit et
quare tristis, quia viiicitur, r.
vel id esl saltem perielilatur, id eslpericula patitur; ( palitur, quod est ex inferiori natura, in cithara con-
fitetur. Et est sensus : Confitebor tibi in cithara,
incedo,' causam tristitiae quaeril iste, quae est pec-
Deus Deus meus, id est gratias agamtibiin tribula-
catum, sicut causa laelitiaeest justitia. Unde Isaias
ait: Omnemflaium ego feci, propter peccatum, mo- lione. Undesupradixit, tristisincedo. Ecce islesupra
dicumquid contrislaviillum (Isa. LVII). Sic enini, tristis de malis saeculi, de bono intellectu sibi gau-
id eslpro peccato pHnitDeus, ideo tristis dum, id dium facit; sed quare tristis, etc Yel ita junge :
trislis est anima mea?
cst, qui afjligit me lentaiionibus hic in praesenti, Quia confitebor, ergo, quare
Hoc dicit, quia vult eam erigere ad meliora; vel
quod nou ibi faciet, id est in futuro inimicus. Ut forsan
autcm excludatur inimicus. quia non potest vitare omnia peccata, timet.
Difficileenim purgala vita invenilur, cum ille judi-
VERS.5. — « Emitte lucem tuam et veritatem; cat
qui novit. ad Hquidumet purum judicare f quia
« ipsa me 'deduxerunt et adduxerunt in niontem et si
probabilis jam vita est inter homines ut non
« sanctum tuum et in tabernacula tua. > habeant quid jam reprehendant,j'uste invenittamen
Emiffeadjudicandum. [Cassiod., Aug.] Hoc idco in homine quid reprehendat Deus : quod nec ille
orat, qnia Christo veniente ad judicium toUelur om- ipse qui judicandtis est,forte videt. Haectimensani-
nis tristitia sanctis; lucemtuam et verilalem luam, D \ ma conturbatur. Unde subdil : Ef oaare conturbat
id est Christum. Lux enim mundi et veritas Patris me? rationem?frequenter et vehementer persuadet
est Christus, qui veniens in primo advcntu, niodo tristitiam hujus saeculifugiendam, quaepatientiam
discernit causam meritorum, et in secundo, eruet et charitatem, et spem exstinguit, et totam vitam
iniquo el doloso, quia miltet angelos separatores, confundit potius.
qtii separabu.it tritieum a paleis et a zizaniis, ut VERS.6. — « Spera in Deo, quoniam adiiuc
colligant de regnoejus omnia scandala (Jlfatlh.xm). « confitebor illi; salutare vultus mei , el Deus
Emitle: etitaerit, quiacertijam pignus habemus, « meus.»
qnia jam ipsa, id est lux et veritas, me deduxerunta Sperain Deo, non inte. [Aug., Gl. int., Aug.]
peccalis, ef adduxeruntin moniem sanclumtuum, id Quid enim es in te? quid enim es de te? ille sit sa-
esl in Ecclesiampraesentem, quae eadem est el ta- nitas in te, qui suscepit vulnera propter te. Et potes
hernaciilum. Unde sequitur,. ef in tabemacula tua Sperare, quoniamadhuc confiteborilli. Quid illi con-
quaesunl peregrinantium et mililanlium; quandiu fiteberis? hoc, tues saluiare vultus mei quia tumo
enim stimitsin corporeperegrinamur a Domino ad- sanabis, ef Deas meas, quia creasti. Mget ad te lo-
versus diabolummilitantes (H Cor. v). quor, agnoscomedicumvel morbura, non me jacto
PATROL.CXCL
-m PETRI LOMBARDl 423
sahum. Undealibl: Ego dtxi: pomine, misereremei,A . celeriter accipiuntur orationesbene operantium! Et
sana animam meam,ete.(.Psa/.xL.)Hrecvox,ffatres, haecest justitia hominisin hac vita jejunium, elee-
tuta est, sed vigilate inoperibus.bonis, tangite psal- mosyna et oratio. Yis orationem tuam' volare ad
terium obediendo,et tangite eilharam passionesto- Deum, facilli duasalas, jejunium et eleeraosynam,
lerando, frange esurienti panem tuum. Et, inquit quibus volet ad Deum; tales nos inveniat ut securos
Isaias, ne putes sulficerejejunium sine eleemosyna inveniat lux et veritas Dei, cum venerit liberare
et oratione (Isa. LVIII),Jejunium le castigat, sed nos a morte, qui jam venit pro nobis subire mor-
allerum non reficit; fructuosaeerunl angusliaetuaesi tem.
alteri praestiteris latitudinem. Aliis ergo da quod COLLATIO INPSALMUM XLIIl « JUD1CA ME, DECS.>
tibi dencgasli. Quam multos enim pauperes sagi-
nare poiesl inlermissum hodie prandium! Ita ergo YERS.i. — Qui Imtificatjuventutemmeam.Hebr.
jejiina, ut alio manducanle, prandisse te gaudeas : dicunt iS'3 GILI,id est exsullationem.Sed exsullalio
Hilarem enimdalorem diligit Deus (I Cor. ix). Si hominis est ipsa juventus, quae suapte natura pro-
prmsa est ad eaquoegaudia afferuiil. Etquia inter-
panem dederis tristis, et panem et meriturri perdi- pretes novitateminsinuare volebant, congruenlius
disti. Ergo ex aniinoiac, insta orationibus. Quam id feceruntper juventutem.

PSALMUS XLIII

KALMlTITCLUS : « IN FINEMPSALMUS FILHSOORE B mirum relinqui praesenlessanctos, recolit praeterita,

AD1NTELLECTUM. > dicens :
Deas auW6«snostris. [Cassiod., Alcuin., Aug., YERS.1. — « Deus, auribus nOstris audivimus;
Alcuin., Cassiod., Aug.] In finem psalmus fitiis « palres nostri annuntiaverunt nobis. >
Core ad intelleclum. Sciendum est quod in veteri Deus'. [Cassiod., Gl. int.] Primum dicit.Deus,
testamenlo multis et abundanter contulil Deusbona quod facere solet aliquis laetus,vel graviter afllictus,
temporalia, taiiquamrudibus et ad serviendiimalli- auribus noslris audivimus, id est discrelione ratio-
ciendis, et paucos aflligi permisit. In novo autem nis intelleximus, cum patres docerent nos. ldeo
iestamento Ecclesia,paucis fidelium llores mundia- dicit, audivimus, ut major fides sit rei, neputelur
lium rerum apponit, el multis siiblrabit el aflligi ambigua. A quibus audistis patres, nonjuvenes, ut
permiltit, castigans eos lanquam filios, ut sint filii videantur veri, nostri, qui suis non nisi certa di-
Gore, id est passionis, el discant alia bona esse cerent, ansanfiauerunt nofris,.id est retulerunt,
quaerenda,quaeuon sunt communia malis, id est quid?
spirilualia et aeterna, quaefigurantur per iemporalia YERS.2.— « Opusquod operatus es in diebus
qurepopulo rudi data sunt. Unde in titulo bene po- « eorum, et in diebus antiquis. >
niiur ad inlellectum.Et est sensus tituli : Psalmus G Opus quodoperatus es. [Cassiod., Aug.] Elsi scm-
iste, dirigens nos in finem, scilicet in Christum; per operelur Deus, tamen operari dicitur, quando
cantalur vel attribuitur filiis Core, id est passionis, aliqiiod signum novitatis ostendit. Ideo dicit hic,
i&est sanclis martyribus quorum vox est hic, ad opus quod operatus es, ut est eductio de ^Egypto,
inletlectum,id est ut intelligant cur martyres Deus et in terram promissionis inductio, in diebus eorum,
videtur relinquere, subtrahendo temporalia, et af- scilicet in diebus antiquis. Operatus es opus hoc ,
fiigi permittendo, cum Patres antiquos juverit in scilicet
manu valida, et eis apposuerit temporalia : quod YERS.5. — « Manus tua gentes disperdidit; e»
ideo facit Deus, id est ad temporalia non audit, ut « plantasti eos, afllixistipopulos et expulisti eos. >
ab eo desiderentur seterna, et haecnon amentur. Manus vel opus, quod operatus es in diebus
Hoc.ergointelligentes ne sic quaerantsibi lieri, sic- eorum. Hoc non rautatur. [Gl. int., Cassiod., Aug.]
ut rudibus factum est, illis concessit prospera Et eliam quod operatus es in diebus antiquis, sicut
Deus ut crederent, istis adversa infert ut futura est crealio eceliet terrae, quaeomnia spiritnaliter
quaerant. Sed sciant per temporalia illorum figurari implentur in nobis. Manus. Exsequitur opus quod
sua spiritualia. Et est iste psalmus confortatioinfir- fecit 04 'n diebus patrum. Manus fao^id est po-
moruin. Inlentio. Monet ad contemptum terreno- D tcstas disperdidit morte, et aliis modis, gentes
rum, et ad appetitum coelestium. Modtts. Triparli- terrae promissionis, scilicet Amorrhaeum,Hevaeum,
tus est psalmus. Primo, distinguit beneficia Dei, Etheum, et alios , ef plantasti eos,scilicelpatres. Et
ostendens quaeincipientibus data sunt in mundo, hocnon facile afflixistipopulos,qui ibi eranl, qn"
quaeperfectis dabuntur in coelo. Secuudo enumerat aliternoncrederent, quia forles erant; ef expulisli
rsialaquaehic ferunt boni, ibi, nanc autem. Tertio, eos a terra promissionis. Tu fecisti haec
precatur auxilium, ut hic afllictis lempore resur- VERS.i. — « Nec enim in gladio suo possede-
rectionis Chrislus subveniat, ibi, exsurge quare. « runt terram; et brachium eorum r.on salvavit
Propheta ergo in persona martyrttra, ut magis sit « eos. >
 420 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL.XLIIL; : i50
Nec enim ipsiin gladio suo possederuntterrain. A Arcus qui niinus valet in belio, niinor virtiis tiomi-
[Aug., Cassiod.] Hocideo dicit. quia forsilan pula- nis intelligitur. Gladius qui in bello plus vaiere cre-
rentur forles; et brachium,id est robur, eoram non ditur, major virtus hominis est. Iste vero in neutro
salvavit eos, quasi dicat: Nec per se habuerunl ler- sperat.
ram, nec per se sunt salvati. YERS.9. — « Salvasti enim nos de affligentitoa
YERS.5.—«Sed dextera tua, et brachium tuum, « nos ; et obedientesnos confudisli. >
« el iUuminaliovultus lui, quoniam complacuisti ini Salvasti enim nos, [Aug., Cassiod.] id est, sal-
« eis. > vabis, praeterilum pro futuro ponit. Adeoenim cer-
Sed dextera, fAug., Cassiod., Aug., Cassiod., tum est, quasi faclum sit, ut quod fuit non potest
Alcuin.] id est potentia fua salvavit eos, ef bra- noii fuisse, rfe affligentikusnos, id est ab immundis
chium tuum, id est filius, et illuminalio vultus lui, spiritibus, qui hic affligunt, cf odientesnos confu-
id est propitiatio praesentiaetuae. Ideo enim talibus disti, id est confundes, quando damnabuntur. Et
signis eis affuit Deus, utpraesens intelligeretur,quia lune
nobis hic non ostendit praesenliamsuam, nisi effe- YERS.10. — « Iri Deo laudabimur lota die, et in
ctti miraculi : praesentiam quippe ejus facie ad « nominetuo confitebimurin saecula. >
faciem videre nequimus. Et hsee non merito suo, B In Deo laudabimur [Cassiod., Atig., Cassiod.,
sed quonium complacuisti in eis, aliis, id esl sic Aug., Alcuin.]. Non arrogant isli sibi de gloria per
egesti cum eis, ut aliis placeres in eis, ut qui eos futinra quae miscet. Nota et praeterila dicla pro fu-
attenderet diceret: Deus ctim Ulisest. Vel secun- turis accipienda. Laudabimur dico fofa die, id est,
dum aliam lilteram , qure est, complacuit tibi in in perpetuitale quae nqn est inlerpolata noclibus,
illis, id est placuil libi, ut illis solis haecfaceres. sedtotadies est,ef con/tfe6imnr,idesllaudabimuste,
Aliterabillo loco, seddextcra tua, idestbonus suc- quaeestgloriaeorum,in smcula,idestsinefine, unde,
cessus, quem eis dedisti; ef brachium tuum, id est in smculaswculorumlaudabunl te (Psal. vm). Et boc
forliludo, quam eis dedisti; ef illuminaliovultus in nomineluo, quod estJesus, scilicet Sulvutor,sci-
lui, id cst sapiens consiliumtuum a te eis datum, licel quia ex omnibus eruisli mc Yel ita ab illo
salvavit eos. Quod tota fecisti, quoniam complacui- loco, salvasti enim, et legitur hoc de praesenli.
sti in eis, id iestex benevolentialua. Quasi dicat: Gladius meusnon salvabit me, sed tu,
VERS.G.— « Tu es ipse rex meus elDens meus, quia in hoc sieculo, salvusli nos de affiigcnlibusnos,
« quimandas salutes Jacob. > ne nos traherent post se; et odienlesnos confudisti,
Tu ipse, [Aug., Cassiod., Aug.], qui baecillisfe- r( id est eos qui nos odiunt, pudere fecisti. Et idco
cisti es rex meus, qui soles me regere, ef Deas tunc, in Deo laudabimur tota die, et in nominetuo
»neas, qui soles subvenire. Ideo dicit Deus, ne du- confiiebimurin swcula.Haecnon mutanlur.
biles de Deo Christo, id est quin Christus de quo PARS.n. YERS.11. — « Nunc autem repulisti et
loquatur sit Deus. Et nota quod idem Deus noster « confudisti nos; et non egredieris, Deus, in virtu-
est et illorum. Tempora enim variata sunt; auclor « tibus nostris. >
vero non mutatur. Tu dico qui mandas, quasi dicat, Nunc aulem. [Cassiod., Aug., Cassiod., Aug.,
per alium non per te, salutes corporales, Jacob, Cassiod., Aug.] Secunda pars ubi enumerat
id estillis antiquis. Per crealuram enim subjectam, mala quae hic ferunt boni, non tamen obliti Dei,
visus es illis, non per te, id est per tui essentiam, Quasi dical: Haecvere futura sunt,, et illa a patri-
quod servatur in resurrectione justis. bus audita, nanc autem, scilicet in medio temporis,
YERS.7. — « In te inimicos nostros ventilabi- quod est inter illorum praeterituraet nostrum fu-
« mus cornu; et in nomine tuo spernemus insur- turum, repulisti nps. Haec dicunt quia difierlur
« genles in nobis. > promissio, dum hic iniqui habentur opprobrio ; ef
In te inhnicos,[Cassiod.,Aug., Gl. int., Aug.,Cas- confudisti nos, non in conscientia.sed in facie IIOT-
siod., Gl. inl.] quasi dicat: Quaeillis lunc temporali- D minum. Et nota quod exaggerat hicmala sua, ut
ter fecisti, haecnobis in judicio spiritualiter facies, benevolentiaj'udicis impetret. Hoc.ideo fecit Beiis,
unde alflicti se consolantur et resumunt animum. ut doceret haec spernere, et aeterna qurererc Hoe
Ethocesi in.te inimicosnostros, quasi dical: Sicut est intellectus tituli, at quem mil.tunturfilii Corc
illos juvisti, eodemmodo el nos. In le inimicosno- Et ideoetiam fecitut appareat an gratiscolaturDeus,
stros venlilabimussicut paleam a granis separantes a quo gratis est homo salvatus. Non esl pro lerrenis
cornu, id est forlitudine; ef in nomineluo, id est, colendus Deus. Et quia similia his in relernum sit
per hoc quod dicimur de tuo regno, spernemusin dalurus, sed pro terrenis. Sed cogitesaeternacarna-
fuluro, quia non valebunt nos laederemali spirilus liter, forte dices: Ideocoloeum, quiadabit mibi vil-'
insurgentesnunc in nobis. Benedico in te. lstm.Nontamen temporaliter corruplam adhuc geris
VERS.8. — < Non enim in arcu meo sperabo; et mentem.Amoreenimcasto non colis, eammercedem
c gladius meus non salvabit me.i non vis habere in futuro saeculoquamhic necesseesi
Non enim, etc [Aug., Cassiod.] Vel merjto haec relinquas, mutare vis voluptatem carnalem, non
nobis facies.Nonenimin arcti meosperabo,ut nec pa- amputare. Noli ergo talia sperare a Deo danda,
tres speraverunt in suo, ef gladiusmeusnonsalvabit. qualia hic j'ubet conlemnerc Haecsperabant Judasi,
"451' :'[' PETRILOMSARDI m
qui in futurq haec tenipora mulliplicata sibi exspe-.., A. VERS.15. — « Posuisti nos opprobrium vicinis
ctant reddi, ut Jerusalem aurea, ot hujusmodi. « nostris, subsannationemet der/sum liis qui sunt
<Jui vero ita Deum colit, laudabilis non est, sicut; « in circuitu nostro, *
non laudatur in illo jejumum, qui ad luxuriosami Posuisti, [Gl. int„ Cassiod., Gl. int., Cassiod., Gl.
ccenamservatvenlremsuum.Hoc est enim j'ej'unium i int. Cassiod.]quasi dical: Praeterdura eliam turpia
non continentiae, sed luxuriae. Gratis itaque Deus; patimur, quiaposaisfi nos,quasi fixosin hoc oppro-
coli debet, non propter aliud ab eO; ef non egredie- brium vicinis noslris, jam jam converlendis. Gravis
ris Deus evidenter. Non egredieris dico iilterius,, afflictioest, quaea vicinisingeritur, quia non transi-
o Deus, sicut olim Judaeis faciebas, in vhtutibus, idI torie dicitur, quod a circuinstanlibus irrogatur, et
est, in exercitibus mstris. Et per hoc invalidi su- posuisli nos subsannationem,quaefit contracto naso,
mus contra inimicos. vel contemplum. AHaliltera, ef derisum qui fit orc
VERS.12. — « Avertisti nos retrorsum post ini- Derisus vox eonfusa laetitiae,insultationemimmo-
« micos nosiros; et qui oderunt nos, diripiebantr derata hilaritate denuntians. Contemplus est, abje-
« sibi. > cta vilitas his qui in circuitu noslro sunt, ei nun-
Avertisli. [Aug.,Gl. int.] Exsequitur qualitercon- quam nobiscum sunt.
fusi et repulsi fuerunt. Avertislinos retrorsum post! B 1 YERS.16. « Posuisti nos in similitudinem genti-
inimicos nostros, quia illic victores et nos victi; ett « bus; commotionemcapitis in popuUs. >
dicit hoc pro deficientibusa iide. Unde sequitur : Posaisfi nos gentibusin simililudinem[Aug., Cas-
Et qui oderunt nos dhipiebant sibi, id est ad castrai siod., Aug.] ut de nobis formammaledictionissu-
iniquitatis suae allrahebant. per alios sumant dicentes : Sic pereas ut Lauren-
VERS.15. — « Dedisti nos tanquara oves esca- tius et hujusmodi.Velposuisti nos, id est apposuisti
« rum , et in gentibus dispersisii nos. > tn genlibus in similitudinem Christi. In similitudi-
Dedisti. [Cassiod., Gl. int., Aug., Cassiod., Al- nem Christi appositi sunt gentibus, quando eos com-
cuin.] Hoc dicit quia omnia polestate Dei fiunl,, paribus pcenis affecerunt, et posuisti nos in poputis
id est quam Deus dat lanqp,am oves escarum noiit commolionemcapilis, id est ad insultandum nobis,
fetus, id est quaead escas sunt, non ad fetus spiri- ut et Chrislo insultaverunt in passione, moventes
tualium operum, plangit eos qui sic sunt passi utt capita sua.
in corpus gentium verterentur, quasi ab eis man- YERS.17. — « Tota die verecundia mea contra
ducati; ef intjenlt/ius dispersisti. Yel ita ab illo locO. « me est, et confusio faciei mese cooperuit me. >
Auerfisfi, et agit de persistentibus, qui tamen furorii Fofa die verecundiamea contrame esf,velcoram me
persecutorum fugiehdo quandoque cedurit. Et hoc; G ( est. [Cassiod., GI. int., Cassiod.,Gl. int.,
Cassiod.}
«st : Avertisii nos retrorsum post inimicosnostros. Gravis verecundia ostenditur, quae permanel tota
Averii est hostem fugere, secundum illud : Si vosi die. Et haecerat conlra sanctos, velcoraimsanctis,
persecutifuerint in unain civitalem, fugile in aliami id est ante oculos sanctorum, quando quos im-
(Matth. x). Et qui oderunt nos, diripiebant sibi. pios sciebant sibi insultarc videbant, vel contra se
Hoc fugatis contingit, ut cadant in praedam,quiat dicit esse, id est contra hoc quod bonus erat, quia
hostibus nequeunt resistere. Dedistinos, persisten- non fecerat unde verecundari deberet. Describen*
t.s in lide, tanquam ovesescarum. Hocdiversi mar- autem verecundiam subdit : Et confusiofeciei meas
tyres notantur, id est diversa martyrum genera,, cooperuitme. Quodam enim pallio confusionisvul-
alii enimfuerunt esca feris, alii traditi genlibus int tum dicit opertum, dum nube sanguinea facies in-
servitutem. Unde dicit, tanquam oves escarurii, ubii flammatarutilat. Sed cum dicit, cooperuit me, non
notatur quorumdam mactatio. Et in genlibus dis-- vultum, non solum vultus, sed eliam totius corps^
persit nos. Hic perseculio notatur. ris indicavit horrorem. Et haec confusio procedit
YERS.14. — « Vendidisti populum tuuiri sine pre- YERS.18. — « A voce exprobrantis et obloqHen-
« tio; et ndn fuit multitudo in commutationibuseo- t tis, a facie inimici et persequentis. >
"
« runi. > A voceexprobrantis,[Aug.,Cassiod.l id est insul-
Vendidistipopulumtuum,[Aug.,Cassiod., Aleuin.]| tantis 95 el obtoquentis,id est crimen imponentis.
id est marlyres dum dantur alienigenis , et hoc: Exprobrare enim est in faciem maledicere; oblo.qui
sine pretio. Videmus enim quos dedisti, sed non est absenti detrahere, et dolose mordere. Quis au-
quos accepisti, quia ntillus acquiritur : quod fit ad[ tem sit exprohrans et obloquens subdit,. a facie, id
probationem vel ad correctionera.Unde sequilur: Ett est ab instantia inimiciodio habentis, ef persequen-
non fuit multiludoin commutalionibuseorum, quiai tis in actu. Et.
vel nullus pro eis acquiritur. Vel si quis quaerat,, YERS.19.—« Haecomnia venerunt super nos, nec
paucitamen sunt. Vel secundumaliamlitteram, sci- « obliti sumus le; et inique non egimus in testa-
licet (81) cf non fuit muttitudo in jubilationibus eo- « menlo iuo. >
rum, quia temporepersecutionis non congregaban- Hmc omnia, [Cassiotl., Alcuin., Aug., Cassiod.,
tur, ut jubilarent Deo, ut fit in pace. Aiig., GI. int.] quasi dieal : Non separatim, sed si-

(81) Ausust. accepit «).«),«7««ab «AKAK?!»,

id est jubilo, non ab aiiTT», id est, muto.
455 COMMENTARIUM IN PSALMOS."•—PSAL. XLIII. 454
mul veneruntsuper nos, quia ribrieranl innobis,per A in sua religione peccare, quod pondere acutaepro-
culpam. Verierunt dico, ut fera vel torrens; nec nuntiationis ostenditur. Vere haecmanifesta requi-
eblili sumus te, quia intelligimusgratis colendumte ret, quia etiam occulta ipse enim novit abscondita
propter te. Ecce quanta ftrmitas martyrum. El ini-1 cordis. Quo, scilicet corde, magis religio geritur,
que. Quasi dicat: Quomodo non obligati sumus ? quam devotionecorporis. Et nota quod ait novit.
quia inique non egimus in testamento luo, id est Noscere dicitur Deus, quod te facit noscere. Unde
in Iege, cujuspraeceptaservamus. Yel in testamento Abrahae ait: JVanccognovi quod timeus Doriiinum-
tuo, id est iu paclo quod pepigimusteeum in bap- (Gen. xxn), id est te et alios cognoscere feci. No-
tismo. vit ergo Deus quoraodo requirit, id est ila noscere
YERS.20. —« Et non recessil retro cor noslrum; dicitur, quomodo requirere, scilicet non modo
i et declinasti semitas nostras a via iua. > pro se, sed etiam pro te, scilicet quando facit,
Et cor nostrum, [GI. int.,Cassiod., Alcuin., Aug.] ut tu invenias te, et ut ei gralias agas qui fecit
id est raiio nostra non reccssit, ita quod refro iret, le, ut in Petro actum est, qui probavit quid posset.
scilicet desperando de bonilale Dei. Et si enim ali- Et
quando descendit a contemplatione veritatis, non VERS.24. — « Quoniam propler te mortifica-
tamen retroit. Et ideo non dixit simpliciier, non B « mur tota die; sestimati sumus sicut oves occi-
recessil; sed addidii, refro. Et dum sic in angusta « sionis. >
via ambulamus, tu declinasti, id esl tulisti, semitas Quoniumpropter te. [Aug., Cassiod., Aug., Cas-
nostras a via lua. Seraitaeenim nostraeerant in pro- siod., Alcuin.] Quasi dicat: Quaesunt illa abscon-
speritatibus, el volttptatibussaeculi.SedtuUstieas de dila ? ecce quoniam morlificamurlotadie longis pas-
via tua, et osleiidisti arctam viam tuam, quaeducit sionibus. Et hoc propter te, non pro criminibus
ad vitam. Ideo declinasti, nostris, sed ut fides tua gentibus augeatur, et hoc
YERS.21. — « Quoniam humiliasti nos in loco quodpro te mortificamur, et de illis absconditis.
« aflHetionis; et cooperuit nos umbra mortis. > Quodenim morimur, videt homo; sed causam non
Quoniam humiliasli nos in loco afflictionis, [GI. nisi Deus. Mstimati sumus sicut oves occisionis, id
inl., Hier., Alciun., GI. int., Aug.] id estinmundo est sine aliqua reluctatione sumus occisi. Yel ita
unde nascitur compunctio et pcenitudo. Exaltabis lege litleram versus hujus. Quoniampropter te: Ha-
autem in loco fortiludinis, scilicet 'in futuro. Vel ctenus dixerunt quod non sunl obliti, hic petunt
ila: Ef declinastisetnitas nostras a via tua, id est, perseverare, quod non sumus obliti. Et ut perseve-
opera nostra de lege tua pendere fecisti, alia non remus, Exsurge, et debes. Quoniampropter le mor-
mutantur. Vel ita, ut legalur, et non declinasti, ~ tificamur tota die; mstimati sumus sicut ovesocci-
id est non permisisti declinare et deviare semitas sionis.Non mutatur sensus horum verborum.
nostras, id est opera; a via lua, id est a Iege. PARS.m. VERS.25. — « Exsurge, quare ob-
Ideo non deelinasti, quoniam humiliasti nos in « dormis, Domine? exsurge; et ne repellas in fi-
loco aflliciionis,hoc non mutatur. Et cooperuitnos « nem. >
umbra morlis, id est homines per ignorantiam Exsurge. [Cassiod., Alcuin., Gl. int., Cassiod.,
veritatis morienles, et alios ad suas mortis tene- Alcuin., Gl. inl., Cassiod.] Tertia pars ubi precatur
bras trahentes. Yel haec morlalitas umbra mor- auxilium, ut hic afflictis tempore resurrectionis
lis est. Yera autem raors est damnatio cum dia- subveuiat, quasi dicat: Nos tanta patimur, sed ut
bolo. non deficiamus, exsurge, id est conforia stantes.
YERS.22.— « Si obliti sumus nomen Dei nostri; Ideo dico exsurge, quia obdormis, Domine, id est
« et si expandimus manus nostras ad Deum alie- negligere videris. Hoc videtur dum differl quod ex-
< num. > speclatur. Et quare ? hoc etsi nescimus, tu scis
Si obliti sumus. [Aug., Cassiod., Gl. int.] Ecce quare. Nam vel pro culpa est, vel pro ulilitale.
iste est intellectus filiorum Core, qui propter haecp Qiiod si pro culpa est, utinam abesset! si vero pro
omnia mala non obliviscuntur Deum, scientes quia utilitale, ulinam adesset! Et exsurgereducendo de-
Deus requiret isla. Quasi dieat: Non sumus obliti ficientes, ef ne repellas in finetn. Et si hic repellis,
le, quia si oblili sumus, elc Yel sic junge, nonsu- non in finem hoe facias.
mus obliti, sed si sumus obliti nomen Dei, et si ex- VERS.26. — « Quarefaciem tuam avertis? obli-
pandimusmanusnostras. Adlitteram. Descriptiooran- « visceris inopiaenostrae, et tribulationisnos.trae?»
tis ostenditur, qui tensis manibus crucem eflicit, Quare. [Alcuin., GI. int.] Duobus praediclis duo
quam fronte recepit. Yel per manus opera intel- alia reddit, quasi dicat: Quosdamrepellis, quia fa-
Hguntur. El est : Si expandimus manus nostras ad ciem tuam avertis, id est cognilionemtuani eis sub-
Deumalienum, id est si nos cum operibus idolo vo- trahis, obdormis quibusdam qui gemunt demalis ,
vimus. quia obliviscerisinopimnostrm,id est non das spi-
YERS.25. — i Nonne Deus requiret ista? ipse• ritum fortitudinis sine quo inopes suraus, ef tribu-
«enim novit abscondita cordis. > lationis nostrm, quia eara non mitigas. Et hoc,
NenneDeus requiretista, [Cassiod., Aug.] scilicet quare? Quasi dicat: Nos nescimus, sed inquira-
inanifesta faciet. Quasi dicat: Graveest apud Deum mus, quia non nisi juste et pie facis. Et nota quin-
 i« PETHl LOMBARDI £36
boc dicere.noii est quaerela,sed pia supplicatiopuri A 1 caiitiir tamen resurgere per fidem, non sibi, sed
<ordis. gcntibus quaeputant mortuum. Si enim et illi cre-
YERS.27. —'« Quoniara humiliata estin pulvere derent resurrexisse, credentes in eum non perse-
t animanostra; conglulinatus est in lerra venter querentur; sed et ipsi crederent. Quasi dicat: Tofo
« noster, > die mortificamur,et ut baec finiantur, exsurge, pcr
Quoniam.[Aicuin.]Avertisfaciem tuam, quoniam, fidem in gentibus, quia, tu, o Domine, obtlonnis,
subtracta cognitione lua, anima nostra humilialu non nobis sed gentibus, quae non credunt, El hoc ,
est in pulvere, id est in cogitatione mundanorum, Quare ? Exsurge, repctit ex affeclu. Ef ne repellas in
quae pulveri comparanda sunt. -Efventer noster, id finem. Si enim surgit Christus in genlibus, tessat
est sensualitas, conglutinalusestin terra, id esl ter- persecutio. Quare enim averlis faciem luam ? Quasi
renis inhaeret.Et cum ita sit necesse, id esl cum ita dicat: Non assis sicut videris, dum dilfers subve-
lndigeamus auxilio. nirc Et quare oblivisceris,quasi oblilus sis nostri,
YERS.28. — « Exsurge, Domine, adjuva nos ; el inopimnoslrm, cui consuevisti subvenire, efiributa-
« redime nos propter nomen tuum. > tionis noslrm, cujus seraper est clemens inspector.
Ideo ne obliviscaris, quoniam anima nostra humi-
: Exsurge, [Alcuin., Hier.] id estfacnos surgere a R
Ks,laesl, ul le invocerimsin auxilium, in pulvere,id
terrenis ad coelestia; etadjuva nos erectos, ef redhne
est inler nianus pulveris ; pulvis enim nos perse-
nos, id estlibera nos adjutos ut siuemetu simus ; id est mali, de quibus dicitur : Non sic im-
ct lioc totum propter nomentuum, id est gratis, non qmtur,
merito nostro. piinon sic, sed tanquamputvisquetnprojicitvenlusa
pro
fncie terrm (Psal. i). Et conglutinalus est in lerra
fCassiod., Alcuin., Cassiod., Aug., Cassiod.] venter
Vel ita ab illo loco, quoniam humiliata. Saucli noster, plangit hic eos quisunt venter, id esJ
hicvox carnales, et haeserunt, idest consenserunt iniquis.
martyres quorum est, supra oraverant, et
.Sfid ut haec fmianlur, exsurge, genlibus per fidem,
licetDeus exaudire differat, tamen postmoram au-
a cessantibus etiam qui terrae
ditionis non desperant, sed continuant orationem, quibus persecutione
h»3serant eruti et pcenilentes, redtiuntur corpori
ctcinere super se asperso animam peccalorum me-
unde sequitur, et sic adjuva nos, el rediine
rnofia; cruciant, secundum morem poenitentium. Christi, not de manu gentium,propter nomenluum, non pro-
Cinis namque et silieium sunt arrna peenitenlium.
Unde tempore quadragesimali cinis aspergitur su- pter meritum nostrum.
COLLATIO IS PSALMUM XLIH: «DECS,AURIBUS SOSTRIS
ob
per capita pcenitentium humilitatem, et fragilis ALDIVIMLS. >
conditionis memoriam. Et hoc est, non debcs obli- (- YERS.10. — InDeo laudabhnur. Hieronynius, in
visei, quoniam anhna noslra humiiiata est in pul- Deo gaudebimus.In Hebr. esl verbura praeterililem-
vere, id estcinere supra nos sparso, ad pcenitp:> poris, liSbn HILLALXU, id est laudavimus. Sanctes
tiam compuncti sumus. Et conglulinalusesl in terra et Munsterus accipiunt pro praesenli, id esl gloria-
venter noster, id est adhaesit terrae venter, rit fit mur. Sed cum rectius inleHigatur de futura gloria,
jiixla Auguslinum, LXX Inlerpreles el Hieronymus
prostralis, quitota corporis effusione tenduntur. verterunt per fulurum; illi tamen in passiva signi-
Hoc autem dicendo summam humilitatem ostendit. ficalione IsbSrtHULLLANU, ubi prorsus nulla est dis-
Qui enim genua terrae alfligit,habet quo plus humi- tinctio, cilra ptinctorum ascriptionem. Yerum cum
lietur. Qui vero sic humiliatur ut eliam venterbae- Deum laudare magisvideri pertineat ad illam gloriam
mendum scriptoris, lau-
quam laudari,posset
reat terrae, non babet ullra quo plus humilielur. Ex- dabimur pro laudabimus, nisi reelamaret id quod
primit ergo iste nimiam humiliationem,ut quia ve- praecedit, in Deo, alioqui dicendum erat Deum,si
nit ad summum, jam adsit Dei mlseratio. Vel ita, versum fuisset laudabimus. Quin etiam Graecus
habet fulurum passivum ivaivt^nsbp.z^a,al universa
ideo ne obliviscaris, quoniam anima nostra humi- Jn Deum referunlur, quaein Deum dietmiur fieri.
liata est in pulvere, id est pro his qui sutit pulvis, Omnisenirn laus nostra ab illo procedit, qui san-
clis verbis dicturus est suavissimum,omnique laude
qnasi non solum pro nobis oremus, sed et pro his r. : Venite, benedictiPatris tnei, percipilere-
qui facile cedunt illicitis moribus, et haerentterre- ' superius
gnum (Matth. xxv). Addequod nihilaliud est dicere,
nis: et conglutinalusest in lerra venter noster, id esl in Deo landari, eiin Deo gloriari, aut eodem penitus
carnales haeserunt ferrenis, et pro his humiliamur praelenduiit.
etoramus. Exsurge, Domine, adjuva nos, hic sine nasli YERS.20.— Et non recessilcor noslruin, etdecli-
QQ semitasnostras a viu lua. El in Hebraeoet
dormitionis verbo ponitur, exsurge, quod pertinet Graeeo, el in Latina editione, subauditur in se-
ad Christi resurrectionem, in qua est spes omnium cunda sententia, ef declinusti, riegatio-qure prae-
ul nihil agant Scapulensis et Caecus,qui
fidelium, in qua humana deslruitur eaptivitas, per cesseral, arbitrantur bis negationemesse expressam in He-
quam etiam sumus adjuti et liberati. Quasi dicat: brreo. Quod falsum est, sed debei repeli. Qttare
Quia ila humiliati sumus, exsurge a morte, o Do- noii est mirum, si clamaverint oppasitum sen-
mine Christe,, etper hoc, adjuvanos, et redime nos sttm Hebraeo nos legere, licet divus Augustinus
affirmative interpretetur, lamen semitus aceepit in
I d captivilale. Et hoc propter nomen tuum. malam partem, quse cum negatione accipiendae
[Aug., Cassiod., Aug.] AJiler totum ab illo loco, forent iri bonam, ut eodem et conspirel - intelli-
, Exsurgequare, ubi sancti maftyres precaturut Chri- gentia.
Btiisresurgat per fidemin genlibus, quia et sciunt Hebr. VERS.21. — Humiliasii nos in loco afflictionis.
D':n TAN.NIM, id est draconum, LXX ajite fii-
Christuna non. dormife, et sibi resurrexisse. Pre- gtiratam loculionem explicueiunt.
457 IN PSALMOS.— PSAL. XLIV.
COMMENTARIUM 418

PSALMUS XLIV.

FSALiilriTCLUS : « IXFINEM PROHISQVlCOMMUTABIJN- A lum verburo eructat, [Aug., Hier., Cassiod.] iutus
TURFILIISCOREADl.NTELLECTUM , CANTICUM l'RO enim [Prophela salis laudero Deo eructal, et illum
DILECTO. > hymnum regi canlare volebat. Unde sequitur : Ego
Eritclavil cor meuin titultis : ln finein pro his qui dico, id est dicere geslio opera mea regi, id esl ad
commulabunlurfiliisCoread inletlectumcanticumpro laudem ej'us, quia ex eo habeo, opera dicit hunc
dileclo. [Aug., Cassiod., Gl. int., Aug.]Agilur hiede psalmum. Hanc enim operationem quam mcntecoii-
sanctis nuptiis sponsi et sponsre, id est Christi ct ccperat, regi dicere gestiebat. Ne vero eum aliquid
Ecclesire,scilicet regis et plebis, Salvaloris el sal- a se putes dicere, calamo scribaesecomparat, a Spi-
vandoium. Uude et hoc carmen dicitur epitliala- ritu cnim sancto regitur. Et hoe est
iiiium, id est laus ihalami, quia laus sponsi et YERS.2. — « Lingua mea calamus scribaeveloci-
sponsae hic cantalur. Solent enini in nupliis ad « ter seribentis. i
honorem sponsi et sponsae quaidam carmina can- Lingua mea est calamus scribm, id est Spiritus
tari, quae dicttntur epithalamia , id est taudes sancti, velociler scribentis. [Hier., Cassiod., Aug.J
ihalami. Similia canlai in his nuptiis Propbe- Quia dixit, et facta sunt (Psal. xxxn). Yel ideo di-
ta. In nuptiis namque islis prophetae , apostoli, cit, velociter scribentis, ut notetur virtus prophe-
et omnes sancii tympanis, cilharis, et aliis mo- B tire, quaenon sub cruciatu huroano cogitat, quod de
dis cum exsuliatione sancta conclamanl: unde arcano Divinitatis aliis divulgat. Yel calamo com-
pascilur auditor. Harum nupliarum copulam in parat, ut per hoc intelligat scripsisse quaedicit. Et
thalamo Yirginis fecit Dei gratia, quando Yerbum est lingua mea calamus scribae(84), quia quod dico
caro factum est, et humana natura divinaeunita, et et seribo, velociler scribentis, quia cito ventura
sponso sponsa, nune charitate, post eliamiminor- sunt quaescribo.
lalitateconjuncta. Etest sensus liluli : Psalmushic PARS.U. VERS.5. — « Speciosusforma praefiliis
subaudi, tendens in fine, id est in consummatio- « hominum, diffusa est gratia in labiis tuis : pro-
nem, scriptus est filiis Core, id est Christi, ad itt- « pterea benedixit te Deusin aeternum. >
leltectumtanti myslerii, tanli decoris, scilicet con- Speciosus. [Cassiod., Hier., Aug., Alcuin.] Se-
jiinctionis Christi et Ecclesiae,Et est canticum (82). cunda pars, ubi incipit de laude sponsi quam pro-
Quia hic est exsultatio pro aeternis. [Aug., Cas- miserat, prius laudans eura a forma. Quasi ergo in-
siod., Aug., Cassiod.] Psalmus dico habilus pro his tromissus ad sponsum, de laude ejus canlat, spe-
qui commutabunlurde veteri homine in novum, et ciosus es forma, quia immunis a peccato prw fiiiis
pro dilecto Christo, de quo Pater: Hic est Filius hominum. Est utique homo, et cum ipse sit homo,
tneus dileclus (Matlh. m). Hic enim describit per non est tamcn ut quilibet homo. Et ideo ut eum a
qttem committabunlur. Laus sponsi et sponsaeIiic suo genere commendaret,non ait hic, praeangelis,
cantatur. Vel ila, ul non subaudiatur psalmus, sic: .quos etiam excellit; sed dicit, prae filiis hominum,
CaiUicnm,istud tendens, infinem, id est in Christum. contra illos;qui pulanles eum purum hominem; di-
Velin consummationemaelernaebealitudinis habitum, cunt in Isaia propheta : Vidimuseutn non habentem
pro his qui commutabuntur,id esl pro commulandis, speciemneque decorem (Isa. LIII). Et quia non suf-
et pro dilecto, id est commutante, scilicet sponso et ficit pulchritudo sine sapientia et eloquentia, addit:
sponsa, scribilur, filiis Core ad intellectum, id estj Et diffvsa est qratia in labiis tuis, quia lex per
ut inlelligant et venerenlur tantuni mysterium. In- Moysemquidem data est, sed per Jesura ChrisHim
tentione nionet ad laudem sponsi et sponsoe.Modus. graiia et veritas faeta est (Joan. i), quaegratia pec-
Tripartitus est psalmus. Primo Propheta coelestibus cata solvit. In labiis dicit, quia eo loquenle, mun-
epulis saginalus, praeconiaDei se eructaturum pro- dus gratiam reconciliationisaccepit. Propterea, quae
mittit. Secundoincipit de laude sponsi, laudanseum a principio psalmi usque hucdicta sunt, in persona
quadriformiter, a forma, a poteslate, a judicio, ab Prophelselegunlur, sicut et sequentia. Augustinus
ornatu, ibi, speciosus. Terlio, laus sponsaecantalur Pjtamen et Hieronymus (85) dicunt quod quidam pu-
submissius. Item quadriformiter, a forma, a gloria, tant personarn Patris hrcc dicere, licet magis super-
ab amicabus, a prole, ibi, aadi fitia. Propbeta ergo, stitiose quam vere, non considerantes texlum to-
quasi ad has nuptias intromilti desiderans, ut sibi tum, ubi sunt qutedam quaenon conveniunt Patri;
aperiatur se velle sponso cantare, ait: arbitranlur autem illi, ex personaPatrishaecinleUi-
YERS.1. —«Eructavit cor meum verbumbonum ; gi sic : Commendat Pater Christum , secundura
« Dicoego opera mea regi. > utraqtte naluram; et prius secundum divinam natu-
Cor metim, [Cass.] id est mens mea plena intus ram, dicens : Cor meum eructavit verbum bonum,
eructavit (83), quasi de pleno verbum bonttm, id quasi non de extrinseco conjugio geiuii, sed de
est hymnum Deo. Sicut qui blasphcmal, ma- corde, sicut homo generat consiliumsuum dc cordc,
(82) Hieron. ad Principiani virginem. (85-)Hicr in Coimnent.
(83) Hier. ad Prineipiam. (85) Hier., tom.HIad DamasumDeduobus filiis.
m PETRl LOMBARDI - 440
nnlequam sit quod faeturus esl, consilium est. Con-- A esl supcr carnem. Feraur enim humanaepropaginis
tilium vero Palris, Filius est, quemanieoroniacreala1 esl seminariuni, per quod congrue caro accipitur, o
ex se Pater genuit. [Alcuin., Cassiod.lEt est sensus:: potentissime, subdit, ul etiam secundum carnem,
Cor meameruclavit verbum bonutn,id esl, ex pleni- quae per femur accipilur, reveiendum habeas. Po-
ludine mea, el secrcla essenlia genui Yerbum, id1 tenlissinie dico:
est Filium, qui dicitur Verbuin, quia per eum Pa- VERS.5. — « Specie tua ct pulehriludine lua, in-
ler notus est, quod Verbumdicilur bonuin, quia Deii « tende prospere, procede, et regna. >
Filius in natura sui soluS bonus est cum Patre ett Specie luaet putchriiudine tua. [Cassiod., Hier.,
Spiritu sancto. Unde nenio bonus nisi solus Deuss Aug,, Cassiod.] Hie distingue, id est secundum hu-
(Marc. x). Est etiam bonum hoc Verbum, quia per manitatem etdivinitalem. Species eniin relerlur ad
eutn omnia bona facta sunt, Sequitur: Dico, id estt humariitatem, in qua mundo apparuit; pulchriludo
verbum profero. Idem hic dicit, quod prius dixerat;; ad deitatem, qua omniadecorasunt. Intende, idest
sed addit: Opera mea regi, ubi in ipso Verbo om- hominem pereuntem miseratus respicc Vel iia. Et
nia opera Dei esse dicit. Unde alibi: Quod factumi accipitur pro eodem species et pulchritudo, scilicet
est, scilicet in lempore, in ipsq vita erat (Joan. i);; pro justitia Dei. Quasidicat: Accirigere,el accin-
ut nibil silinopere, quod prius non fuerit in consi-- ctus, ihlende, id est hominemmisericorditer respi-
lio. Etesl sensus: Dico ego opera mea regi, id estt ce, Et hoc, specielua et pulchriludinelua, id esl ex
Yerbum aeternaliler gigno, 'cum quo et in quo om- justitia tua, qua speciosus es et pulcher, prospcre,
nia dispono antequam sint in opere. De hoc verboi id est iiberans homines, procede de utero Yirginis,
alibi dicitur : Semel locutus est Deus, etc. (Psal, Ulsponsus de thalamo. Yel, prospere, procede, sci-
LXI).Item verbum vocat et linguam dicens : Linguai licet ab his viclis, el alios vincendos; ef regna, id
mea, quasi dicat: Non solum dispono omnia cumi est, in fide hominum tuam polentiam ostende,- qui
eo, sed etiam per eum loquor. Et hoc est, ipse esti semper in te regnavisti, Dico procede el regna. Et
liugua roea, Mc est etiam calamus meiscribw, aptai hoc:
comparatio est. Ut enim scriba nil sine calamo, nec: VERS,6. — « Propler verilatem et mansueiudi-
calamus sine scriba operatur, sic cooperatur Pater « nera et justitiam ; etdeducet te mirabiliier dexlera
et Filius. Et nola quia non sono, qui transit, com- « tua. >
parat verbum, sed scripto, quod manet; ut ostendat Propler veritatem, [Hier., Aug., Cassiod.,Alcuin.,
Filium coaeternumPatri. Scribaedico, velociterscri- Aug.] id est, propter hoc quia per te el per tuos ve-
bentis, quia non unum post aliud, sed omnia simul „, ritatem doces, quae falsitatera nostram destruit;
in uno verbo aeternoPater disposuil. Speciosus, su-r ef propter mansueludinem, id est quia mausuetus
,pra Paler commendavitFilium, secundum divinam es, ferendo malos, ut et quando pro inimieis oravii
naturam, hicseeundum humanam. Quasidicat: Ge*- et adulteraedixit: Nec egote condemnabo(Joan.vm),
nitus est Filius secundum quod Deus de mea essen- sicetsui. Ef propter justiliam, quia justiliam vitse
tia, et ipse secundum .quod honio esl, Speciosus ostendit, ef boc totum ideo quia deducet te inoffense
forma prm filiis hominum, et dijfusa est gralia in per cursus toiius vitae, vel de populo ad populum,
labiis fwis.Haecnonmulantur, Proplereabenedixilte, . mirabitiler, quia omnes mirabuntur, vel quia raira-
Priora dix.itPropheta ex persona Dei Patris, haecex cula faciet dextera tua, id est potentia verbi. AKler
sua; accominodaliuscnim videtur hoc accipiex per- ab ill.o: Prospereprocedeet rcgna. Vel ita, prospere
£ona Prophetrc, quam ex persona Patris et mutalio- procede et regna, id est ita prospereprocede, ut re -
nes personarum repentinae,et omninoex improviso gnes per fidem in genlibus, quod jam factum est,
inveniunlur in sanclis Scripturarum Hbris. Dicit Et hoc propter veritatem promissionumimplendam,
ergo Propheta in sua persona : • Propterea, id est et jam sunt iirrpletaepromissiones. El propter man-
propter gratiam, qua regnum coalorumdatur, cum suetudinem implendaro in te et in tuis: et ita fa-
olim terra daretur, benedixit te hominem, Deusin D '. <tum est, quia passi sunt martyres, unde regiium
ailernum, dando tibi regnum, cujus regni non erit crevit, ut et ipse prior passus est. Et propter justi-
fmis. tiam implendam, et ita erit, quia veniet ut judicet
YERS.i. — « Accingere gladio tuo super femur secuiiduiiiopera cujusque. Et hoc potes, quia dedu-
« tuum, potentissime. > cet te mirabiliter dextera tua. Hoc non niutulur,
Acchtgere. [Hier., Aug., Hier., Cassiod.] Hic Et ,u
laudat eum a polestate. Quasi dicat: Et, tu ta^, —
VERS.7. « Sagiltae tuae acutae, populi sub le
lis , accingere, a simili pugnatliri. &ccingiraur « cadent; in corda inimicorumregis. >
enira pugnaturi, praecingimur ministraturi, suc- Sagiltm lum sunt aculm, [Aug., Cassiod., Aug.]
cingiraqr ituri, gladio luo quo ipse dividil etiam id est verba tua, quaecorda hominum penetrant, et
filium a patre, et nurum a socru (Luc. xn), id 97 velociter quo vult, perveniunt, et longe diri-
est verbo Dei, quo hostes stravit, sicut Saiuson gunt. Et nota quia supra gladius positus est, qui
mandibula asini inimicos superavit. De hoc gladio prope ferit: hic sagitta, qure eminus, et sic incom-
dicit Dominus in Evangelio : Non venipacemmit- prehensibilis potenlia Christi ostenditur. Et poputi
lere, sed gtadiuin (Matth. x). Super femur tuum, id pcr eas sagittas vulnerati, sub te cadentin corde,vcl
«i :v;-;';eOMMENTAttlUM:MD^Mo.S. •—:teSAL.::XLTV.:':';; ''':':r':::':Z-\'_rX::''i&'-'
corda. Ubi se erigebant cdnlra Chfistum, ibi cadunt A ges el sacerdotes ungebantur (I Reg: xvi; Excd.
anle eum. Corda dico inimicorum regis, idestiiii- xxix). Urixil dico oieo spiritiiali. OIco dicn\ Iwtiiiw
inicofum luorum, qui es riiagnus rex, ut scilicet de pro puritale cOnscieritiaiet pleriitudirie gratiae.Et
inimicis siiit amici, sicut Saulus, priusereclus coii- hoe prw consortibus tuis, id estaposlolis el aliissan-
tia Christum, ccelitus emissa sagitta corde percus- ctis, in quos ab eo unctio grali;c effluerel. Ei iiani-
sus est, et cecidit per humiHtaleindicens : Domme, que spiritus non est datus ad ineiisuraro(Joan. iu),
quid me jubes facere? (Act. ix.) Yel ila , populi in quo liabitat jileniludo diviuitalis corporaliter
inimicorum regis, id est multi de inimicis tuis, (Cotoss,u), ct de pleuitudine ejusnos oranes accepi-
sub te cadent, id est supponent se libi. El hoc, in mus (Joan. i).
corde, id est ex ratione, vel voluntale. Hoc estquod VERS.10. — .« Myrrha et gulta et casia a vesli-
litulus dixit, pro his qui commutabunlur et filiis « menlis luis a domibus eburjieis, ex quibiis de-
Core. < lectaverunt te filiaeregum in honore tuo. >
VERS.8. — « Sedes tua, Deus, iri saeculumsaecu- Myrrha et gutta. [Cassiod., Aug., Cassiod., Aug.,
« li; virga directionis virga regni tui. > Alcuin., Cassiod., Hier., Gl, inl.] Hic laurjat
Sedes faa; [Aug., Cassiod.] Hic a judicio Com- ™Propheta sponsum ab uxore el ornalu, et prius
mendat Christum. Sedesenim ad j'udiciumpertinet. ab ornalu , quasi dicat : Non modo haec prae-
Quasit dicat: Benedixil le Deus in aeternum, quia dicta habcs; sed .etiam myrrha et gnlta et
tedes faa, scilicet sedes rejjni, id esl judiciaria et re- casia spirabunt a vestimentis tuis. Boni odores
galis potestas, o Deus, est in saeculum saeculi,quia virtulum his aromatibus signantur. Unde Apostolus
quidquid constituit, non mulalur, quod te decel, ait: Christi bonus odor sumus Deo (II Cor. n). Qui
quia virga, id est sceplrum et gubernatio, regni tui Odoresbene adhibenlur nuptiali gaudio ul in nu-
cst virga direclionis,quae distortos dirigit. Haecest ptiis solet fieri.Estautemgutta,quaeet amoniaca di-
regula divinaeaequitatis,'quaevere recta est et nun- citur. Casia qiite et.fislula dieitur. Per quaesigni-
quara curvatur. Haecjustos regit, iniquos percutit. ficantur diversa virtutum odoramcnta. Myrrha, qure
Nemo ergo sibi de misericordia Chrisli multum estamara species, verraes arcens, est carriis ama-
blandiatur, quia virga directionis esl ei, si alios ritudo," quaepellit vermes malorumdesideriornm et
regit, alios conterit; regit spiriluales/eonterit car- mate conscientiae, et serval a putredine vitidrum.
nales, sic dilige misericordem, ut velis esse vera- Gutta pellit omnes inflaluras el turaores, id est hu-
cem. Yereest virga directionis, quia militas, quaecurat duritiascordium. Casia ihaquosis
YERS,9. —- « Dilexisli justitiam, et odisti ini- Q locis nasCitur, et crescit in inlmerisumet reddit odo-..
* quitatem: propterea unxit te Deus, Deus tuus, rem: haecestfides quaeper baptismum crescit. Yes-
< oleo laetitiae,praeconsorlibus tuis. > tis autem Christi, a qua haec fluunt, Ecclesia est,
Dilexistijustitiam. [Aug., Cassiod., Aug., Cas- quam Christus sanguirieabluit a macula, extenditin
Biod., Alcuin.] Quia non solum inlejustus es, sed cruce a ruga duplicitatis. Et est sensus : myrrha,
in aliis diligisjusliliam; et odisti non homines, sed scilicet carnis mortificatio ; et gutta, scilicet hu-
iniquitalem.Aliter perfecte non diligitur justitia, militas; et casia, scilicet fides, spirabunt aliisper
nisi odiatur iniquitas. Si ergo homo iniquitatem in bonum exemplum, a vestimenlis luis, id est a san-
se odit, cum Deo facit. Qdit Deus iniquiiatem, ode- clistuis.ab Ecclesiatua. Adomibus.[Rem., Cassiod.,
ris el tu, ut unam rem ambo oderitis. Eris enim Hier., Aiig., Cassiod., Aug.] Eosdem dicit domos
Deo amicus, si displiceat inteipso iniquitas tua, et quos anlea dixerat vestiroenta, scilicet salictos,
placeat creatura ipsius. Propterea, scilicet ut dili- qui taraen propter aliud vestiraenla , propter aliud
geres justitiam, et oderesiniquitatem, «nsif fe. Yel domus dicuntur, quaeipsa3sunt eburneae..Yestimen-
sic continua. Propterea, sciHcet quia dilexisti jus«, ta Christi dicuntur, quia ornant ipsum vila et doc-
tiliam et odisti iniquitatem, reddita sunt tibi haec trina: domus , quia in eishabitat Christus ; ebunieD2,
praemia, seilicet unxil, secundum hominem, te, o D quia ipsi siint casti, ut elepbasaquihusdamcastum
Deus, Fili, Deus tuus, scilicel Paler, id est, fecit te animal dicitur. Ebur enitn frigidaenaturae est. ldeo
regem, dando libi nomen, quod est super omne inebore caslitas sigtiificatur : et sicut ebur prius
nomen (Phil. n.). [Aug.; Cassiod., Hier.] Et nota obscurumlimis.et serris, vel sculpulis liicidiim fit,
quod ait: Unxit te Deus, cum tamen divinitas un- ita et sancli perfectiones et altriliones diversortini
gi non indigueril; sed hoc dicit, quia homo ille suppliciorum elimati virtutum varietate fiunt lu-
Deus est, qui secundum quod. homo unchis est, cidi. Et hOcest, dico a vestimentis tuis spirabunt
eecundum quod Deus ungens. Bis ponitur Deus pro haec, sciliceta domibuS, id est a cordibus sanc-
Patre et Filio, et in Graeco aperle aller vocalivus torum.in quibus babitat Deus ; eburneis, propter
«sl, alter nominativus est. Iste vero unctus castitatera,'vel virtutum decorem. Alilerabilloloco,
est ille lapis, id est per illum lapidem sigiiificatiis, myrrha et gutta, et accipilur vestis corpusChristi,
quera Jacob unxit erigens in titulum, et effundens quacelaturdeilas. Ab hoc venit myrrha, quia mor-
oleum desuper (Gen.xxvin). Per hoc aulem quod tuus est pro omnibus hominibus; gutta fluxil, qtiia
dicit eum unctum, regem et sacerdotem eum esse duriiiam cordium suapraedicalionesolvit. Casia pro>
JHgnificat,incujus figura ih Yeteri Testamento re-r diit, id est redemptio per aquambaplism.i'. Et hoc
 445 PETRj LOMBARDI i«
- A Unde sanctus Spiriius igneis Ct, disperiilis liiigms
esi. ifi/rrfta,ef rtHil«cf;c«sia,.sj)irabunt.,d vesiimen-
iis ttiis, id est a eorporc Chrisli, quo quasi vestc: super aposlolos descendit (Act. n). Vel ita, .ut per
eeialur deilas. Et.non lanitun a corpore Chrisli, haee __ vestilum opera intelliganlur, qui dicitur deauratus,
veniunt : sed ctiain, a domibus eburneis, id est aI non aureus. In atiro inleliigitur charilas. Quoil ve-
sanclis. Hic 11011 i ro aureum est, toltim tle auro est:quod est de-
mulalur sensus. Ilis odoribtts filiae
regmii terrenortim allectaeCliristumsequtiiittir, postt auratum, aurum habet et aliud. El esl: Astitit re-
habilo honore Patrtim, et hoc est, a vesiinientisi gina in veslitu bonorum operum; deaurato, non
iuis, spiranl haecodoramenta,exqitibus odoranienlis3 atireo, ne sola sil ebarilas, sed adsinl caelera qua'
virlutum deleclaveruntlc, id est, deleetubilemie ha- eharitas ornat. Ipsa dico c.rcumdaia varielate rae-
buerunl filiw regum tcrreiioriun, ad lilteram. Et hoc,, ritorUm; el si sit uiiilas in cliaritate, tamen auro,
in.honore tuo, scilicel non ctiraiiles honorem Pa- id est doctrina apostolorum,, et cocco, id est con-
trum, sed Christi. Et reges dicit aposlolos, qui sej fessione martyrum, et gemmis, id est in puritale
cl alios virltilibus regtint, quoruin liliresiiiil omness virginum, et purpura, id est iamenlo poenitentiuin
per eos in fide genili, quos in honore Chrisli, nonl ornatur regina. Unde in Vetcri Testamento cortinre
in suo genucrunt, a Chrislo enim Christiaiii, nont tabernaculi conlexlre sunt de quatuor pretiosis co-
a Petro Pelrini, vcl a Paulo Patilini dicun- " lorihus, scilicetde bisso retorta et cocco bis tincto,
tttr. Et csi hoc tractum a veteri lege. In leges hyacintho et purpura (Exod. xxvi).
enim scriptum cst : Si mortuus fueril frater PARSIH.VERS.12. — « Audi, filia, et vide; etin-
sinc semine, accipiat ttxorem fraler ejus vel alius « clina aurem tuani, el obliviscere populum tuum,
propinquiorde cognalione, ul suscitei semeri,non sibi « el domum patris tui. t
sed fratri suo et habeat nglus nomen defuncli, Audi filia et vide. [Cassiod., Aug., Cassiod., Aug.,
(Deut. xxv). Hoc spiritualiter Chrislo convenit, Cassiod., Aug., Cassiod.] Tertia pars, ubi laus
(f\ii esl primus frater et primogenitus in mttiiis sponsrecaiitatur, sed submissius, id est inintis ex'
fralribus (Rom. vin), qui per Prophefam dicit: cellenler, quam supra laus sponsi. Et laudat eam
Narrabonomen tuum fratribus meis (Psal. xxi). Et; quadriformiter, seilicet a forma, a gloria, ab adole
in Evangelio: Vade, et dic fratribus meis (Matth. scentulis, a prole. AHoquitur autem Propheta regi-
xxvm), quimorluus est sine semine, quia pendens; nam lanquara unus de Pairibus, id est de apostolis,
in crucc vix unum latronem solum comedit. Undei quos supradixitPatres. Quasi dicat: Aslitil regina a
ait: Sitigularilersumego,donectranseam(Psal. CXL). dextris luis. Et, o regiua, filia mea, id est mea prre-
El alibi : Tofa die expandi]mantts meas ad popu-• p dicatione genita, audi intus , et i'ide Deum ipsuiii.
tum non credenlem (Rom. x). Sed suscitalur ei Quasi dicat: Judrei viderunt et occiderunt, lu audi
semen a fratre, qui accipit uxorem ejus, id est Evangelitimet credendovidebisDeum : hic per ima-
ab apostolis, qui sponsam Chrisli, seilicet Eccle- gineni; iu futuro, per speciero. Yel, audi prophe-
siam regendani suscipiunt, qui non sunt sponsi, tias, quae lncarnationem Christi praedixerunt. Et
sed amici sponsi. Qui enimhabet sponsam, sponsus vide implelas, efinclinaanrem tuam, ttt humiliter au-
est (Joan. m), quorum prsedicaiiOnegenlium mul- dias. Parum enim est audire, nisi humiliter audiaris,
litudo inlravit ad Chrisluro. Et habet natus nomen et obliviscerepopuiumluitin, scilicet populum Baby-
defuncti, id est conversi ad fidem liabent nomen lonhe, unde veitil Ecclesia, scilicet qbliviscere ritus
Christi erticifixi, a quo Christiani dicuntur. Et hoc legis, vel idololatriae,pcr quos servis regi Babylonis.
esl, exquibus, scilicet odoramentis, delectavcrunt El domum, id est conversalionem, et. consortium
te filireregum, scilicet aposlolorum. Filiae dico , patris ttti diaboli, id est Babyloniam,quaeest conlra
tamen, in honore ttto ; quies primus frater, a quo Jerusalem. Et haecest praeeedenlisexpositio. Et sic
nomen habenl, cui gloriam quserunt. fides decora.
VERS.11. — « Astitit regina a dexlris tuis in YERS.15. — « Et concupiscetrex decoremtuum,
« vestilu deauralo, circumdata varielate. > ] « quoniam ipse est DominusDeusluus, et adofabunt
D
Astitii: [CassioJ., Aug., Gl. inl., Aug., Cas- « eum. >
smd.] Hic ab uxore commendal sponsum. Quasi Et concupiscetrex decorem tiium quem ipse fecit
dieat: Tu talis es, et sponsa talis asfifit eliam inte. [Attg., Cassiod., IIier.,Aug., Casiiod., Aug.]
non limore curva, sed spe erecta, regina, quae sub Hic latidat eain a forma. Concupiscet dico, quod est
rege regil, scilicel sponsa Ecclesia, a dextris tuis, magnum, quoniam ipse, non prior patet, scilicet
id est in rcternis spc Qui aulem a sinistris est, ubi diabolus, esf, non qitaliscunque rex, sed Dominus
crunt haedi, non est regina, sed ancilla quae de do- Deus tuus, non niodo sponsus; ef adorabunt oirmes
ino ejicialur cum filio suo (Gen.xxi), quando dice- populi, de quibus faeta es.eam, scilicet regem
tur : Ite ,maledicti, in ignemmternum (Matth. xxv). tnum.
Reginte autem dicetur:Tenife, benedictiPatris mei, VERS.II. — « Et iiliae Tyri in muneribns;
possidele,etc (ibid.). Astitit dico in veslitu deau- « vullum tuum depreeabuntttr omnes diviles ple-
rato, id est, indoctrina sapientiae,circumdata varie- « bis. >
tate, id esl omnibus linguis variala. Tamen veslis Eteliam filiw Tyri, [Aug., Hier., Aug., Cassiad.,
CatlioJicaedoctrinae una est, quia sine scissura. Aug.] id est gentium : a 98 Pa'le totum. Per TV"
i43 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. XLIV. «8
rtim enim vicinam Judaeae,genles designat Christoi A jiortuua prxdieatione conversi. Yel ita ut per vir-
crediluras. Unde mulier Chananaea a fmibus illis; gines robusti accipianlur, et per proximas infirmi.
egressa (Maffn.xv),Eeclesirefiguraest. Hae,inquam, Et est: Post eam, reginam, adducunlur regi virgi-
hiiacTyri, id estgentes venient ad illum regem tuum,, nes, ut robusti et fbrtes; el proximm ejus, scilicet
in muneribus, seilicc-t, ut se offerant, vel ul ele- viduaeet castre, quaesunt in gradu secuudo, ct alii
emosynas faeiant, quibus mercentur regnum ccelo- infirmi quasi imbecillilate faligali, afferentttr libi.
runi. Ideo ail, in muneribtis, quia vult ul in coelum i Et nola quod prius unitas Ecclesiie dicitur, ctiin di-
tliesaurizenius, largiendo temporalia. Filiae Tyri,, cit, eam; post enunieratio parlium esldisiincta,
scilicet omnesdiviies plebis, nobiles, sapienles, et; cuin dicilur, vhgines, et proxhnw.,addil:
htijusiiiodi. Ilre sunl filiaeTyu.V.
Vel secundum in- YERS.17. — « Afferentur in lreliiia ct exsulla-
terpretalionein nominis : Tyrus enira interpretatur « tione ; adducentur in leniplmn regis. >
angustia. Et est, filiaeTyri, id est angustiae,scilicel Afferenlur,[Cassiod.,Aug.] eliam minisleriis an ••
peccatorum, id est genles quacsunt in anguslia pec- gelorum, in twtilia cl exsultatione, quia sexus ilie
catorum, in muneribusvenient, scilicel diviles ple- fragilis vicil graves passiones corporis, quo addu-
bis omnes. Haecnon mutanlur a priori sensu. Et hi{ cenlur tanquam vivi lapides, in tcmplum recjis,iion
adorando in muneribus deprecabunturvultumtuuin,, B solum ad conspectum, sed in penelralibus regis, id
o regina, id est conformitatem tuam, ne extra po- cst in Jerusalem fuluram. Yel, in templum regis,
sili faciantsed in vultu sponsae,id est unilale Eccle- id est in Ecclesiam praesentem. Non esi satis quod
siae.Vultus namque Ecclesiaeprodest eleemOsynas i sunt virgines, nisi adducantur in hoc teniplum,
facientibus, ne extra nidum Ecclesiaefaciant, ut sit; quia sunt et haereticaevirgines extra hoc lemplum,
gloria Dei, el non sua. cujus junctura est cbaritas.
VERS.15. — « Omnis gloria filiaeregis ab intus; ; YERS. 18. — « Pro patribus tuis nati siinl libi
« in fimbriis aureis, circumamicta varietatibus. > « filii : constitues eos principes super omnemter
Omnisgloria. [Cassiod., Aug., Hier., Aug., Cas- « rain. >
siod., Gl. int,, Hier.] Hic est laus sponsaea gloria, Pro patnbus. [Cassiod., Hier., Aug.] Hic dicil
ut supra a polestate sponsi, Quasi dicat: Dicocon-• quanlo incremento sponsa profecerit, et a prole
cupiscet rex decorem luum : qui decor non est nisii commendat. Quasidicat: Adducentur;nam pro patri-
intus, quia omnisgloria ejus, seilicet filim regis, esl. bus tuis, scilicet pro anliquis patribus, idolorum
ab intus, vel intrinsecus, id est in conscientia lua. cultoribus nafi sunf fifcifilii, id est apostoli, prin-
Sit ergo eleemosyna tua in occulio ubi Deus videt, cipes praedicationis.Vel post prophetas apostoli, et
qui internam pulcbritudinem amat quara videt. Yel, post apostolos et pro apostolis episcopi et alii,
intrinsecus, id est non in cireumcisione manufacta, quos Ecclesia genuit, el in sede constiluil. Unde
sicut in veteri lege, sed in spiritttalibus. Reginre: sequilur : Conslitueseos principessuper omnemter-
dico exislentis in fimbriisaureis, id est in tloctrina ram. Non in uno loco Ecclesirc
sapientiae,quaeregina est circumamictuvarietatibus, YERS. 19. — « Memoreserunt nominis tui in
id est diversarum Hnguarum. Varielas linguarumi « omni generaiione et generalionem. >
decus est doctrinae, sed non prodest, nisi sit inlus: Memoreserunt nominislui, Domine. [Hier., Cas-
gloria. Yel fimbriae,quaesunt finis veslis, signifi-• siod.] Vel, memorero, alia lillera, secundum quam
cant finem iiiundi, vel hominis. Aureis dicit non populus Christianus Ioquitur sic : Coustitues eos
deauraiis, ut supra, sed aureis, quia in fine lota principes, et per eorum praedicationem memor ero
perfeclio est, ubi invenitur charitas plena; et est, noministui, Domine,id est Cbristianus populus qui
gloria reginae est, ab intus, et haecgloria est, in in eorum praedicationibus per omnes successiones
fimbriis aureis, id est in fine saeculi.Yel cujusque perseverat. Vel, memores erunt ipsi principes, no-
hominis, quando perfecla erit charitas, quae regina minis tui, Domine, in omni generationeet generatio-
est, circumaraicta varietatibus, virtutum vel gen- D ] nem.
tium. VERS.20. —« Propterea populi confitebunlurlibi
YERS.16. — < Adducenlur regi virgines post « in aeternum, et in saeculumsaeculi. >
« eam; proximre ejus afferenlur tibi. > Propterea. [Hier., Aug., Alcuin.] Quia constilues
Af/ducenfar.[Cassiod.,Aug.,A!cuin.,Cassiod.]Hic ; eos principes, populi una confessione confitebunlur
laudat sponsam ab amicabus ul supra sponsura a tibi peccata vel laudes; baec confessio unitatis va-
judicio. Quasi dicat : Regina domum palris oblita let. Et ideo Deo placef; et hoc in mternum prae-
venitad regem. Et posf eam primam quaeestgene- senlis SJPCUH, in smculumswculi, id est in futuro,
ralis mater fidelium,vhgines, id esl pudicaemenles, ubiest aeterna laus. Notandumquod psalmus iste,
adducentur gratia Dei. Non enim a se hoc habent in natali Domini cantatur, quia agit de latide spon-
regi, et hre virgines sunt proximmejus reginae, id si et sponsae, et de miDliis Christi et Ecclcsiae,
est non alienaeab ea, sed ad eam pertinentes, et quarum desponsalio factaestin Yerbi iiicarnationc
convertens verba ad regem ait: Et istae afferentur Cantatur etiam in festo beatae Yirginis, quia quae
libi, orex! Nota verborumdifferentias, adducenlur, de Ecclcsia gcnerali bic dicuntur, ad Mariam spe-
opporluna praedicalionevenientes; afferentur, im- cialiter referri possunl. Cantatur etiain pro virgi-
" •
"-Ml.'.';"::.. JPETfil LOMBARDI - M8
mbtfs, qttia dieitur ibi, adduceniur regi virgines; A i geiifiam. QuOdLatina constietudo non recipit, ne
ct pro apostolis, quia ihi dicitur «afi sunf tibi filii. quis pulet peryerse Deum dilecti et aniautissimi
'...' \ . regis bis Patrein norninari..
COLLATIO 1NPSALMUM XLIV: « ERUCTAVIT , > CtC VF.RS.11. —.4s/i<'ifreginaa dextris tuis, in vestilu
deaurato, circ. variel. Duo vocabula finis versus,
Titu/us,apudSeptttaginta: Pro his qui commutabun- non habei.t Hebr. Graeci laincii nunc, el Latini,
tur, ittio TWVKX^.OIWSIJO-OPSVMV. Hebr. O'"ti?*072 AL legunl ad vebeineiUianisententiae; et expressiorem
scHosciiAjtiM SDPERLILIA,vel PROLILUS,per qtire siguificaiitiaraparticularum. Siquidem prior sigui-
«•oiigrtionterintelligtiiilur virgines, maxinue Cbri- ficat notam, auri massam : el eam sane insigneui
stus sponsus ei Ecclesia sponsa. Per virgiiiilatem *10 CETIIEM. Secunda est auruin geinmatum, sive ut
vero, homincsefficiuntur pares angelis. Ei ita com- vult Hieion. diadema. Quae omnta satis iudicaut
miitabiinlur, cum morlale hoc induerit immoriali- variegatam pulchritudinem. Utramqiie vero leetio-
taiem. In coeloiieque nubent, neque nubenlur; sed nem reeenset Hieroiiyiinis, el iiilerpretatnr ad
eriiul sicut angeli Dei in coelo(Matlh. xxn). Unde Principiam virginem : Astiiit regitta a dexlris fais
I). llieroiiymtis testalur se hunc psalmum volttisse in vesliludeauralo. Qtiodqtiesequitur circumdata va-
expimerePrincipiaevirgini, eo quod invenerit in li- rietate, exceptu editione Vulgata nullus inlerprelum
lulo, Lilia ct flores, qure perlineiit ad virginiiatis transtulil. Iu Hebraico, sfefif conjunxin dexlera tua,
dectis iniinorlale. in diademate aureo. Ubi nos conjugemvertimus, ibi
YERS.-i. — Yersu i, 5 et 6, aliter dislingtint apud Hebraeos legitur bs® SCUEGAL pro quo Aquila
Hebraieantes. Ob id perlurbaltir intelligeittia uliro B I ffuvxoirviv, id est concubinam; Syminachus et quinla
citroque conversa; et liic ponit lninc casnm alter editio 7r«).A«zijv, id est pellicem. LXX, Theodotion,
alteriim juxtii quod raagis arridet. Nossequamur el Sexla edit., reginam iuierpretati sunt. Deinde
Paires noslros. ubi ego posui, iti diademale aureo, Symmachus
VERS.5. — Ubi legimus, intende, Hebr. rrirsum transtulit, in auro primo. Aquila, quinta et sexta
repetunt. Et in decoretuo "p"rn*iVAIIADARECA. In- Editio, in linclura, vel in auro ophir, quae filiaere-
terpretes legerunt caph finale; essentiale, lion sub- gum sunt, et in sponsi paraiilur amplexus. Per
sidiaritiin, in verbo quod vocant IUPUIL,a tliemale myrrham gutlam et casiam et doraos eburueas de-
*""YT IURACH, id cst incessit. Unde *j»-nnHIDRIC di- leetarit eum, cujus thronus in saeculumsasculiest.
rexit, inlendil, in imperativo "pvt HAUREC Quaeautem jam super petram Christimi stabiU ra-
Inlende, .dice fundala esl catholica Ecclesia, una columba
qtiomodo videntur accepisse inlerpreles. Deinde, perfecta et proxima slat a dexlris, el niliil in se si-
prosperepr.ocede.Quam signilicanliam unica parii- nistrum habet. Stat in vestibusdeauratis, de sermo-
cula signat n*J3T. Mox sequitur "ibn RECAR, id est nibus Seripturarum ad sensum transiens, et cun-
equita, Cujus emphasim Septuaginta inlelligeiites, clis plena virtutibus. Sive ut nos transtulimus, in
coiicinne dixerunt, regna, sive triumpha. diademate aureo. Est enim regina, regnanlis cum
YERS.7. — Sagiltw tum acutw populi sttb le ca- rege, eujus lilias possumus intelligere, et in coni-
det in corda inimicorum regis. Qttid hic, non obla- mune credenliuni animas, et proprie virginura cbo-
terant Faber elCreeus? Cqnlenduiit enim ablalivum, ros. Ophir genus auri est, vel a loco Indiae, vel a
corde, debere legi; et respicere vocabulum acafa, C ( colore nomine indito. Septera quoque apud Hebr.
sic noii referri ad verbuni cadent; et id quod est auri QQ vocabula sunt. Vxorem quoque et concubi-
mediiim dici per parenlhesin hoc modo : Sacjitim nam intelligiinus de cantico Salomonis, quae sine
tuw acuimpopuli sub te cadent in corde inimicorum sponso suo vel marito dormire non potest. > Hasc
rcgis. Ista philosophia non est nobis necessaria. Hieronymus.
Quid eniin senserit Augitstiniis loculenler habes in YERS.15. — Et adorabunt eum. Hebraci, adora
Glossa. Ideo Sanctes ut ostenderet respicere ver- VEUISSTAANI cum iod in
bum, cadenl, ipsuni repetiit, licet semel dtintaxat eum, qtiia legtuit, *annU/,m
fine, LXXsine iod, sed cum geiriinaio vati
ponatur in Hebraeo: Sagiltm lum aculm, populi sub VERS.\i. —Filim Tyriin mtineribus.Hieronymus
te cadent, in cor inimicorum regis cadenl,; et Mun-
slertts, defigentur; Chaldaeus,frausmiffenfurin cor- jtixla Hrebreos, filia fortis. Unde vitf-lur sentire ad
da odieiuium regem. Nec obest quod in Hebrreoet Principiamvirgiiiem,quod error sil in lingua Lalina
Graeeoponaliir singulariter. Iu Graeco quideiu EV aul Gr:eca propter ambiguitateiii vocabuli, ea la-
men lege, ut errorem vocet aiqiiivocalionem.Nam
r.apUa, in corde, in HebraeoaSa BELER , quod esl in- Uiysticeet suaviler, hanc cttm legimus et psallimus,
differenler in cordevel in cor. « Siquidem, ut dicit paritcr inlerprelatur et disserit, cujus verba non
Hiei qnynius ad Principiam, Hebraica interpretatio piguil suliscribere, filiw Tyri in mtmeribiis, etc.
dislat in vcrbis, non disiat in sensu. Moxsubnectit Verbum Hebraicum*ii' quod in Eze.chielejnxta Sep-
huncversiciilum, in quoalias legebatur, potentis- tuaginla legimus, interpretari potesl, el Tyrus, et
sime, sagittx tuw aculw, potenlissimm,populi sub Iribulatio, ct forlissimus, sive forlissima, ct silex,
te cadenl inimicorum regis. ln Hebraico, absquepo- D ] id est lapis durissimtis. Undein praesenliloco error
tentissime. Rcliqua siiniliter. > Haecille. ortus est. Aquila enim et Septtiaginta et Theodo-
—
YERS.9. Proplerea unxit le Deus, Deus tnus. tion, et quinta editio, Tyrum interprelati sunt.
Oportet Augustinum usum fuisse aliis codicibus Sextaverbum Hebraic.um"iV TzoRposuit;Symmaclnis
. Graecis, quam quos vidiraus. Nam prius nomen, xpari-iov, id est fortissimam.Nos idipsum ad Deuin
\ JOeas,accepit sub vocandi casu ex Graeco, recta retiilimus, tit illa cui supra dixerat, «arfi, filia et
interprelatione; quam omnino habet Hieronymus vide, lilia fortissimi iiuncupelur, attt certe ipsa
ad Principiam virginem. Secundum autem, Deus, forlissima sit, quia iinitataest forteni Patrem, cujus
sub nominativo. Yerum, inquit Augustinus, in La- vultuin ih diversis muneribus depreeabuntur divites
tino putattir idem casus nominis repetil.us. In plebis. Diviles in eunclis operibus bonis et scienlia,
Graecoautem evidentissimadislinctio esl. Et tamen sive qiii diviles putantur in hoc sreculo sapientes
codices nostri legunto Wsa?,6 eds o-ou,adeo ul demi- liujus inundi, et philosophorum disciplinis erudili.
retur D. Hier. ad Principiam, cur Aquila in supe- Yel, quod melius est, qui antea divites fuerant, ha-
riori versiculo, thronus tuus, Deus, verterit @t£,et'' bentcs eloquia Dei, et testamenta et propheias, id
in subsequenti @sosrepetitum, quanquam in nostris est, de populo Israel. Ul enim anle Salvatoris
exemplaribus, nunc habetur. in utroque versu. Ex adventum, hi qui de Tyro erant, hoc est de populo
«juoclarum desumilur argumenlum codices variasse. genlinm, et proselyti esse cupiebant, deprecaban-
Ubi ctiam non videtur silentio praelereundumquod ttir divitem populum Israel, et per eos introdiice-
Hieronymus dictt se potuisse Qti proptcr intelli- bantur in templum. Sic post advenium Domini,
 449 COMMENTARIUM IN PSALMOS:— PSAL. XLV. 450
qijicunque ex Israel credere voiuerint, divites A YERS.1S.— Omnis glofia ej'ti£fiUmwgis. Prfino*
quondaiii..familiafitate et proteeliohe Dei, veiiient men e/us, addiium esl cx psalinodia Roniana vel ex
ad filiam Tyri, el qtferentes varia dona virtutum, et aliis. editionibiis, quai raulliBfiierinl. Et poiuithoc
confessioriisin Christiim, deprecaburitur eam, ut contingefe foriasse, eoquod si legatiirper puiicliirii
salutem qtiain perdiderunl in Judea inveniant in quod dicunt mappic in litlera, he, id esl, inaspi-
gentibus.i Haecille." Caeteruniedilio Latina, .quae ratione, qtiaeponiluriniiiiedictionis rrrns KEBUDACH
legil plurative, filiwTyri, respicit finem superioris id esigloriaejus, Quod si nonascribebaiiturpuncta,
versus; videlicet, adorabunt eum, j"uxtaexplaiiatio- ul prohabiliuscst, facilius poterat verti ejus.
nem et Hieronyini et Auguslini in Commentariis. VERS.19. — Memorcserunt nominis tui, Domine.
Qu.odsi voluisseiit Slajmlensis et Crecus, non adeo Sic legimus ex edilione Roroana. Nain et Hebraei
uiouiordisser.tlectionem Yuigatam, ceu interlurba- liabent (quod et conlesialur Hieronymus ad .Prin-
lam et conftisam: imo vero ineptam. Quis enim cipiam) rn'3*J< AZKIRAII, id est recordabor. Quia
sic Ioquefet.ur,filiw Tyri in muheribusvultum tuum lanien est futtirum verbi quod dictint nipiiiL, haud
deprecabunlur,quin polius ut ratio Latinilalis exi- incongrue vcrli possei, recordari faciain. Quodquani
git, vuliumvestrum?Hallucinanlur autem in lexendo quadret apostolis, qiiibus spirilus Christi Jesu sttg-
ordine, nec oflicitquod Hebraice et Graeceunice di- gessil oiniiia quaecunquedixerant, nciiio non videt.
calur filia Tyfi quasi vocandi casu, cum sit mentio Itaque ntemoresnominis ejus crant, Deo inspirantc,
de Ecclesia, quaeestuna, et plures, diversa consi- et nicmoriam priorura relricanic-et confirmante.
deratione; et varius respectus coordinationis dic-
tjonuin eflicit multiplicitalem interpretationum.
Nusquam tamenest indignaintelligentia.
-'
PSALMUS, XLV.'..;.. ,, v.

PSALMI TITliLUS : «•INFlXEMPSALMUS DAVID PROAR-B quo si quis aliquando ad haecconfugerit, magis iii-
CA.NIS.> firinatur. Hic vero confirmatur, ideo ad te fugien-
Deus nosler refugium. [Hier., Alcuin., Aug., Al- dum, quia es adjutor in tribulationibus, quia juvas
cuin., Aug., Cassiod.] Titulus : In.finem psalmus vincere eas. El non solum in allis viiicendis es ad-
David pro arcanis. Psalmus iste agit de arcanis di- julor, sed eliarn in iis quae sunt nimis, id esl h»
vinaedispositlonis,quaesunl, quod si Deus horao, conscientia, quae enim inlus surit a nobis ninis
quod salus promissa utrhjue populo, quod cajeitas sunt. Nulla enim hic maj'orest tribulatio, quam de-
ex parie conligit in Israel, ut plenitudo gentium- liclorum conscientia; sed et liic adjuvat Deus nos-
inlraret, quod aposloli transierunt ad genles, quod ter, quia peccata dimiltit. Ef haetribiilaliones inve-
niraia pax fuit In terra, tempore Dominicaenativila- nerunt nds, non nos eas, ut per nos pceniteremus,
Jis. UrideIsaias : Conflabuntgladiossuosinvomeres, ubi tamen et ille rogandus est, sed ipsre tribulalib-
et lanceassuasin fatces(Isa. n). Et est sensus : Psal- nes invenerunt nos aliis monentibus pamitere, A!i-
musisle tendens in fmem, id est in Christum, est quando ergo homo invenit tribulationem peccato-r
David,id est alicujus iidelis de Judaea,ut sit certius rum, quarido sine admonitione alicujus considerat
teslimnniura. Psahnus dico habitus, pro arcanis, id sua errata, et sic poenilel, dicens: Tribulationeniet
est ageus de mariifestationearcanorum. Vel secun- dolorem inveni(Psal. xiv). Aliquandotribulatio in-
dum aliam translationem, quae habef: In fine psal- venit hominem, quando allerius persuasione poeni-
mus, filiis Core pro arcanis. Filii Core sunt filiicru- tet, cogrioscenspeccatiim: utrobiqiie autem rogan- ,
cis, qui de arcanis, id est de adventu Chrisli et dus est Deus. Yel ita, ut per tribulaliories accipia-
aliis prxdictis loquitur. Et est, psalmus hic iendens mus pcenas, et legitur litlera seriatini sic : Adjulor
in finem attribuilur filiis Core, qui hic Ioquuntur. est in Iribulalionibus; quae tribulationes invene-
Psalmus dico, habitus, pro arcanis. Inlentione mo- runt nos. Nos enim fugiebamus eas. Yel, irivene-
net ad fidera. Modus. tripartitus est psalmus. funt nos, exposilos eis per Adam. lnvenerimt
Primo, in adventu Domini omnis spes habenda os- dico nimis, quia hic perimus sub mole poena-
tehditur, et iii transitu apostolorum ad gentes. Se- rum. Tanto potentior est iUe qiii liberat.
ciindo dicit quod Ecclesia fundalur in Christo, cui VERS.2. — « Proplerea non tiinebimiis, dum
genles et regna subjiciuntur, ibi, fluminis impetus, t turbabitur terra; et transferentur montes in cor
Tertio narrat magnalialempore Incarnationis facta, « maris.>
ibi, «enifeet videte.Propheta ergo in Christi ad- Proplerea. [Cassiod., Aug,] Quia lalis est securi-
Tentu, viderismultas eXsurgere tribulationes conlra ni tas noh timebimusnos qui montibus,id est apostolis,
cas praemittens consolalionem in persona filiornm consentimus : timeant contrarii, dum eonturbabitur
Core,-vel alicujns fidelisde Judaea, ait: de novitale Hiiraculi in advenlu Christi terra; id
VERS.1. —«Deus, nosler refugium et virtus, ad- est Judaea,quasi arida, sine idololalria, amaritudine
r jutor inlribulationibus quaeinveneriinl nos nimis. > gentium circumdata tanquam mari terra, et transfe-
Deus noster refugium. [Gl. int., Aug., Alcuin., rentur montes, id est apostoli, secuhdum illud:
Gassiod.j.Quasidicat: Aliidii non.sunt refugium, sed jQaiarepulistis verbum Dei, ecceconvertitnusad gcn-
Deus nosler, id est nobis communis carne assumpta tes(Act.~m). In cor maris, id est ih fidem gen-
esi refugium,dum de periculoliberat, ef virtus. Hoc tiura, quia gentes credunt eis. Yel, mare est boc"
ideo addit, quia est refugium ubi plus timelur : saeculum; cor maris, immanitas gentium. Ad gen-
 AK1 PETRI LOMBARM , 452
tes enim immanes et barbaras transierunl, in qtta Xvoccm , suam, id esl prsedicationem,quando tonuit
iranslalione de luibibus, id est praedicatoribus,qiii dicunttirnu-
VERS.O— «Sonueruiit et turbataesunt aqurc eo-r bes et montes. Montes propler ailitudinem et firnii-
« rttm; conturbati sunt montes in forlitudinem tatem; nubes propter pluviam et uberlatem. Unde
« ejus.» ferra mofa esf, id esl terrenus tremit metu judicis.
Sonueruntcontradicer.tes ef lurbatm aqumeorum Quis dedit vocem?
vel ejus, alia liltcra,j id est maris. [Aug., Gl. int., VERS.7. —« Dominus virtuturo nobiscum; sus-
Alcuin., Gl. int.] Conturbalisunt eliam montes,id « ceptor noster DeusJacob. >
est potestates sreculi, in fortiludineejus, id est Dei Dominusvirtutum cGelestium,[Hier., Cassiod.,
qui esl reftigium et virtus. Velila ab illoloco, sonue- Aug., Cassiod.] qui eslnobiseum 100 carne assum-
runt, quasi transferrentur monles, in qua transla- pta, ac si dicerel: Emmanuel,proprium nomen snp-
tione, sonuerunt montes,ipsi aposloli praedicando, ponendo. (Emmanuel enim interpretatur nobiscum
et turbalassunt aquw eoruni; ad sensum fit relalio, Dctts.) In his verbis breviler difiinit quid sit Chri-
non ad vocem, id est .aquae maris, scilicet populi stus, dum dicit, Dominusvirluiuii), nobiscum.Quf.j'i
geutium, vel doctrinaeeorum, quae infatuataecoru- dicat : Qui misit olim angelos, j'am Mpsevenit. Et
scante doctrina Salvaloris,- unde : Absorplisunl, B 1 est nobiscttm, et per hoc susceptor est. Nulla ergo
juncti pelrwjudiceseorum (Psal. CXL).Haecest virga terreal infirmitas noster non nisi ftliorum crttcis.
Moysi,quae devoravit virgas magorum Pharaonis. Ipse dico, Deus Jacob, id est significatoruraper Ja-
Slullam enim fecit Deus sapieniiam liujus tnundi. cob. Quasi dicat: Qui tanta nohis dabit, quaula de-
Vbi sapiens, ubi scriba? ubi inquisitorhujus swculi? dit Jacob; non enim.lantura illius Detis.
(1 Cor. i.) UndeAbdias propliela : Perdam sapien- PARSIII. Ata-iaAuK. YERS.8. — « Yeniteet videtc
liam sapientium, et prudentiam prudentium repro- « opera Domini,quaeposuit prodigia super terram :
babo (Abd.>vin).|Contiirbati sunt monles, id est « auferens hella usque ad fmem lerrre. >
exlerius apostoli turbati sunl; in fortitudine ejus, Venife ct tiidefe.[Cassiod., Aug., Alcuin., Hier-,
id est in nimia perseeutioneejus, maris. , Aug., Hier., Cassiod.] Tertia pars, ubi narrat ma-
PARSII. AiK^aAaa. VERS.4. — «Fluminis impetus gnalia lempore lncarnationis facta. Quasi dicat:
< laelificatcivitatem Dei; sanclificaviltabernaculum Quid fecit susceptor? magna opera, et venite fide,
< siiuro Allissimus, > et videte, id est intelligite opera Domini. Velita
Ftuminis impetus.[Cassiod.,Aug., Cassiod.] Se- continua, quia nobiscum est et susceptor, ergo
cunda pars, ubi dicit Ecclesia in Chrislo fundatur, venite fide, quasi dicat : Jam securus vos invito.
cui genles et regna subjiciuntur. Quasi dicat: Ita c Et videte, id est inlelligite, opera Domini,quaetem-
sacvitmare, sed inler hos fluctus et sonitus non pore Incarnationis fecit,ut de pacenimia. Et hujus-
liroent, qui ad illud refugiumfugerunt, quia flumi- modi quwposuit super lotam lerram, et ilkt opera
nis impetus, id est Spirilus sancti inundatio, tmtifi- erant prodigia, quia aliquid portendebant. Qttid?
cat civitalemDei, scilicet Ecclesiam.Et sanctificavit hoc scilicet pro ipse est, auferensbella spirilualia,
tabernaculum suum, id est Ecclesiam vel corpus; scilicel bella malaevoluntatis, usquead finemterrw.
quod assumpsit de Yirgine Atlissimus.Et Hoc jam factum est in quibusdam non repugnanti-
YERS.5. — « Deus in medio ejus non commovebi- bus Deo,quia per Clirisliadventumidololatria et su-
« lur; adjuvabit eam Deusmane diluculo.> perstitio totius orbis periit. Et hoc significabat il!a
Deus manet in medioejus civitalis, [Aug., Cas- pax actualis, qure toto mundo tempore Dominicae
siod., Alcuin., Cassiod.] quia rcqueoranibus consu- nativitatis fuit. Unde tunc primum decantatum esJ
lit, non accipit personas. Quoraodoquod in medio ab angeliscanlicum pacis : Gloria in excelsisDeo,
est paria habel spatia ad omnes fines, ita Deus me- et in terra pax hominibusbonmvoluntatis(Luc. i).
diusesse dicitur, requaliter omnibusconsulens. Et Natus quippe erat ille qui est pax, qui facit utraque
ideo non cdmmovebiturilla civitas, unde portaein- D r unum (Ephes.n), qui ait : Pacem meam do vobis,
feri non praevalebuntadversus eam (Matth. xvi); pacem relinquo vobis(Joan. iv). Vere aufert bella,
adjuvabit eam Deus in labore saeculimane, id est in quia /
ipso boni operis principio. Et hoc diluculo, id est VERS.9. —< Arcumconteret, et confringetarma;
per illuminalionem sancti Spiritus, qui est lux « et scula comburet igni. >
quasi diei. Yel alia litlera, adjuvabit eam Deus Arcum, [Aug.] id estinsidias conleret,etconfrin-
vullu suo, id est praesentiaIncarnationis. Vel vultu get arma, id est publicamimpugiiationem,ef scafa,
suo, id est demonstratione auxilii sui, id est cum id est vanreprrcsumptionisproteclionem. Unde ait
, adjuvando se indicat. Et sic Job : CucurritadversusDeum, in crassa cervicesculi
YERS.6. — «COnlurbatresunt gentes, et inclinala sui (Jobx\). Comburet igni Spiritus sancti, ut
« sunt regna; dedit vocem suam, mota est terra. > arrnemur evangelicis armis, quae describit Apo-
Conturbalw sunl genles [Aug., Cassiod., Aug., slolus.
Cassiod.] salubriter. El etiam regna inclinalu sunl, VERS.10. — « Yacate, et videte quoniam ego
ut adorent, nonerecta per superbiam, quia dedit; « sum Deus ; exaltabor in genlibus et exaltabor in
non ait prolulit, sed dedit, quasi magnumprtemium « lerra. >
 ;|53;- ,.' : :COMMENTAR:IUM;;INPSALMOS;:.----:PSAL,;.XLYI. ,";:"'-:l"::',:' ':':''"':'7m.
Vacofeetwrfete. [Aug.,Cass,^Hiei,.,,Reih., Aug;]:A etqruiii riptulaequando scribunlur. Et adisecundiiin
Quasidicat : Dedit vocem. Quam? Yaeate ab armis sigiiificatum alludit D. Hierpri. Sehstislaiiienieodeiii
recidit; tractat enim psalmus de initio nasceiiiis
a
diaboli, scilicet viiiis, a tumuliibus contentiosis, Ecclesiae,quasi de ejus juventa, occultis et internis
: ut attendaiis infirrnitatemvestram. Infirmarisenim Spiritus sancti incrementis roborata.
de te, id est infirmari debes ut fortis sis de Deo. . VERS.1. — Deus, noster refugium. Faber allifmat
Yel ita ab iUoloco, Venile, et est ibi vox Doroini; ex Hebr. debefe dici, Deus, nostriim refugium, qui:>
dicit Hier. Deus nostra spes. In Hebr. habetur
et agit de his ad litteram, quae in adventu Chrisli id est nobis; quod potest respicere aut
0~)LAI«U,
actasunt. Quasi dicat: Deditvocem. Et est illa vox: Deum, aut spem, adsensum exigui moraenli.
Fenifeet videteopera Domini, horum verborum non In tribulationibusqum inveneruntnos nitnis. Ki'D3
mutatur sensus. Qum posuit super terram, quasi iilMiTZA potest esse futurum, quomodo accepit San-
ctes, reddens inveniemus,scilicet auxiliura validiim
signa ad convOcandumerrantem populum ad viarn m Deo, ut verbum illud non respiciat triliulationes.
verilatis, qiiaeerant prodigia, quasi porfodicia, id est: Yel potest esse NIPHAL quod vocant, et tunc sigriifi-
fulurae novitatis indicia, ut de parlu Yirginis, et de cat juventus ut possis feferre ad Deum , vel ad tri-
bulationes supplendo relativum, ut fit passim He-
stella, ef de pace nimia, et de caeteris; auferens. braeis. Quasi diceresrin tribulalionibus, quibtis
Ecce operaetprodigia, quod ipseest, auferens bella, inventum estvaldc Sed ut clarior es§et senier.lia,
ad litterara, ttsquead ftriem terrm, quia tunc tenipo- JJ dixerunt LXX, qum inveneruntnos nimis, vei quibus
inventisumus nimis, singularis loco pluralis : qtiod
ris pro prresentiaejus orbis pacatus fuit, quia arcum non esl extraneum. Hebr. aut *fNDMEOD, quoti si-
conleret et cpnfringetarma, et scafa comburet igni, gnificat vebemenliam, teneat locum quasi stibstan-
haecomnia in adventuChrisli ad litteram fuerunt; tivi, ut intelligas in tribuiationibiis inveritam, ve-
secundum illud : Conflabuntgladios sttosin vomeres, hementiam : hoc est quaenos vehementer preniunlj
Sive ergo vertas, quod Deus est nostrum aiixiliura,
etlanceas suasinfalces (Isa. n). Si ergo combusla et valde opportunum in tribulationibus ut plures
suiit arma, vacate, p homines, a bellis, nonhaben- reddunt, sive quod sit adjutor in tribulatioiiibus,
tes unde pugnetis. Et videle, id est intelligite,quo- quaenimis nos angunt, utrobique digna et sana est
niam ego suni Deus, non ille qui vos deludebat; non intelligentia.
VERS.i. — Sanclificavit tabernaculum suum Al-
eliam ves ipsi, sed egoqui feei et reficio vos. Non tissimus. Interpreles, ut apparet, legerunt verbaliter
ergo de vestris operibus extollamiiiii quia exaltabor UTTp QUIDESCH,id est sanctificavil,et "usitfOMISSCHAKO,
id est labernaculumsuam. Nam Hebr. riune legui.t
in gentibusquando converleritur ad fidem, ef pbst-
123&VV!TpQUEDOSCH MISSKENE ELION,id esl
qnam plenitudo gentium intraverit (Rom. xi), exal- p'*JV sanctum tabernaculum Allissimi. Ut sensus Sil:
tabor in terra, id est in Judaea. Gentes sunt mare Flumiriis
impetusseu divisiones;vel rivuli tmlificant
propler idololatriam. Ergo Iicet dicere quod -. sanctum, subaudilocum, juxta Munsterum, taberna-
VERS.H.— «Dominus virtutum nobiscum; sus-' C culorum A/lissimi.
« ceptor noster Deus Jacob. > VERS.S.—rQum posuit prodigia super terratri.
Dominus vhlutum nobiscum est, et suscep.tor Hieronyriius, solitudines, sive, ut alii volunt, d.eso-
lationesin terra. Dictio in Hebr. est.anceps a radice
noster est Deus Jacob, scilicet qui facit vincere BDVJSCHAMEM, desolatus esf, vel OQffiSCHAMAM, ad-
Christianum populumper Jacob signatum, licet sit miralus est. Illa tamen prodigia sunt soliludines
terrm, id est lerreriorum affectuum, quos Christtis
posterior. adventu suo proculcavit, ejiciendo principem hujus
COLLATIO IN PSALMUM XLV« DEUS NOSTER, > etC. mundi foras.
Titulus a LXX, PelUcanoet Pratensi, pro occullis YERS.9. -r- Scuta comburetigni. Hebr. T_f)S3AGA-
inlerpretatur. Hieron. et interpres pro Cajetano, LOTH,plaustra verlunt. Quia vero hiV AGAL, signifi-
projuventutibmet projuvenculis transtulerunt. Mun- cat rotundum, et Iradunt parliculam hicpositam'
sterus et Sanctes dictionem Hebraicam reliquerurii notare plaustra, ob rotunditatem, cur non siroili
"TTDiyALAIIOTH, quasi sit inslrumenlura musicum. in ratione, poterunl LXXvertere scuta, quaeeliamiium
orbem ducuniur? Maxime utrumque reddideris,
Hebr. est anceps DSJTALAM, significat abscondit, et innuitur apparalus bellicus, quem indicant aut plau-
ITBabvALMUTH adolescentiam, licet varientrir pun- slra, autscuta.

PSALMUS XLVI-.
ISALMI TITULUS : « INFlNEM
PSALMUS DAVID PRO D quas gratias transivit, invitat ad laudem Dei. Se-
FILIISCORE.> . cundo aseensid et regnum Dei describitur. Unde
Omnes gentes. [Aug., Gl. int., Hier., Cassiod., monet inslanler psallere, ibi, ascendit Deus in
Hier.] Titulus. Infinem,psaimus Davidpro filiis Core. jubilo. In voce ergOapostoloriim gentes ad laudem
Gentes quas in praecedentipsalmo vocavit ad fidem monens ait:
jam conversas, in hoc psalmo irivitat ad laudem. YERS.1. — « Omnes gentes, plaudite mariibus;
Yel haesunt filii Core, id est filii passionis. Et est « jubilate Deoin voce exsultatioriis. >
sensus. Psalmus iste, est David prophetae,qui hic Omnesgentes. [Aug.] Quasi dicat: Et si insultent
loquitur in voce apostolorum,habitus pro filiisCore, pueri, scilicet Judaei, dicenles : Ascende,calve (IV
id est pro conversis gentibus dirigendis, in finem, jReg.ii).Yos, omnesgentes, ad quas transivii. gfalia,
id est iri Christi laudem.Inteniio. Monetad laudem. non modo Judaei, plaudite manibus, id est gau-
Modus. Biparlitus est psalmus. Primo gentes ad dete bonis operibus, jubitate Deoin voceexsultatio-
 155 PETRI LOMBARDI 45*
"nis. Qnasi dicat: Concordet manus, et lingua illa A . PARS.ji. Atcc^Ki.u-a.
YEBS.5.— c Ascendit Dens
operetur. Haecconfiteatur.JJnde in Levilico, caput « in jiihilo; et Dominusin voce tubae.>
Uuturis jubetur retorqueri ad ascellas (Leuif.v). Ascendit.[Cassiod., Alcuin., Aug., Cassiod.] Se-
Nostra editio habet ad pennulas. cunda pars, ubi ascensio, et regnumDeidescribilur,
VERS.2. — « Quoniam Dominus excelsus terri- unde instanter nionel psallere, quasi dicat: Nobis
< bilis; rex magnus super omnemlerram. > subjecit,et potuit,quia ascendit Deus,hlcslChristus
Quoniam.[Cassiod.,Aug.,Alcuin., Aug.,Cassiod., in jubito, quia gaudium admiranlium apostolorum,
Alcuin.] Hae sunt causae jubilandi et plaudendi: non polerat exponi. Est enira jubilus inefiabilegau-
quoniam Dominusquem irriserunt pueri, est excel- dium, quod nec taceri potest, nec exprimi valet,
sus, id est potens, quos vult, et terribilisascendendo quod Ecclesia praesental in praecipuis solemnitati-
crelum, qui prius despicabilis apparuit. Yel, terri- bus, circa eamdem vocem varias formando melo-
bilis quia judicaturus in potestate, et rea:magnus, dias, ut in natali Domini cantatur. Tanquam spon-
quia suos regit, super oninem terram, non tantitin sus, quasi non valens expriraere merilis hilarilatem
super Judaeos. Quod ostensum est in titulo crucis sentiens de se. Sicut Jercraias qui ait A, a, JB,
superposilo, tribus linguisinscripto. Doinine Deus, puer sum, nescio loqui (Jer. l). Et
VERS.5. —« Subjecit populos nobis; et gentes D Moys.-sposlquam coepitloqui cura Domino,dicit sa
i sub pedibus noslfis. > esse factum taidioris et imj.e itioris linguae(Exod.
Subjecitpopulosnobis. [Cassiod., Aug., Cassiod., lv); qui omni jEgyptiorumsapientia eruditus fue-
Rera.] Loquitur in persona Ecclesiae.Qtiasi dicat: rai. Nam cum quis accedit ad inlelligendumel lo-
Et ideoetiam plaudite, quia subjecil populos nobis, queudumde Verho, quod eral in principio (Joan. i)
id est universali Ecclesire.Hocenim dicerecommu- apud Patrem, mens deficii, vox silet. £f Dominusin
niter omnibus fidelibusconvenit, quibus omnesex- vocelubm.Ibi enim audila est vox lubae, id est vox
trinseci sunt. Quanti enim modo currunt ad Eccle- manifcstaangelorumclamantium: Viri Galilwi,quid
siam nondumChristiani rogantesauxiliumEcclesiae? hic statis aspicienies in cwlum, etc (Acf.i). Quod
Subveniri sibi temporaliter volunt, et si in aeterntim ideo faclum est ut mundus firmius crederet. Qaod
nobiscumregnare adhuc nolunt. Ef gentessub pedi- tales prrecones, scilicet apostoliet angeli confirma-
bus nostris. Sic.enim exallala est Ecclesia, ut omnes rent. Ergo
nondum credentes sub pedibus habeat, quia Eccle- YERS.6. — « Psallite Deo nostro, psallite : psal-
siaeauxilium quaerunt, atqtie temporaliter ei ser- t lite regi noslro, psallile. >
viunt. Vel in persona aposlolorum dicentium sic: Q ( Psallile Deo nostro, [Cassiod., Aug., Cassiod.]
Subjecit nobis, apostolisqui deJudreasumus, popu- id est operibus laudate eum, quem ut hominemirri-
los gentium. Passi enim a suis, bonoranlura gen- serunt alieni, sed est et Deus. Psallite assidue regi
libus. Et gentes sub pedibus nostris, id est stth nostro, id est Christo, psallite. Valde est salutare
praedicationenostra. Per pedesprredicatoresaccipe, quodjam tam crebro repelitur. Ideo psallitc
quibus populisubjecti sunt. Yel ita in persona eo- VERS.7. — « Quoniara rex omnis terrae Deus;
rumdem apostolorum; Deus subjecit sibi populos, « psallite sapienter. >
id esl Judaeos,noibis, associandos, et genies, id est
Quoniam, [Cassiod., Aug., Cassiod., Aug.] ipse
gentiles credentes, sub pedibus nostris, id est sub est Deus, qiii creat, et rea; creata
gubernans. Rex
praedicationenoslra, cui obediunt, et dico jam omnis terrm, quia ab omni terra agnosci-
VERS.i. — « Elegit nobis haereditatem suam; tur. Non est rex tantum
« speciemJacob, quem dilexit. » parlis terrae, ut Jupiter
Cretae, et Mars Thraciae; psallite dico, sapienler,
Elegit, [Cassiod., Alcuin., Aug.] non merito no- Docet hic quomodo sit psallendura, scilicel
Etro, sedsua gratia, dicit Ecclesia, scilicetdare no- ter, olim sine sensu sapien-
psallebant, dum collebant la-
bit; et si ad Judaeosvenerit hwreditatemsuam, id est pides. Nerao sapienter
facit, quod non intelligil. Et
vitam aetefnam, quam haeredilalemspeciem,id esl ** I debeiis
psallere, quia
pulchrilttdiiiemJacob, id estposterioris populi,quam — « Regnabit i)eus
Vel VF.RS. 8. super gentes; Deus
pulchritudinem. quem Jacob dilexit. Coeleslis < sedet
liaereditaspulchritudo 101 est Christiani populi, in SHpersedem sanctam suam. >
qua speciosuserit, fulgenssicut sol, qui nunc est ab- Rcgnabit, vel regnavit, Deus, [Cassiod., Aug.,
jectus. Vel in personaapostolorumsic, elegit dareno- Hier.] quasi dicat: Qui humiiem conlemniint, sal-
bis bsereditatemsuam, multorumpopulorum,ut cola- tem potestati ejus succumbant. Regnabit dico, sa»
museam, gladiopraedicationiscorda eoruraferienles, per gentes, omnes qui olim super unam gentem Ju-
ct malitiam destruentes. Quam speciemJacob, id est daeorum; hrodo impleta est haec prophetia: Deus
siiiiles Jacob, vel significatosa Jacob, scilicet qui seda)sitper sedemsanctam suam, id est, super coe-
terrena dant pro cceleslibus,ut Jaeob fecit, qui dedit los ad dexteram Patris regnans.per saecula. Vel
edulium leniis pro primogenilis Esau (Gen. xxvn), sedes sancta, sunt throni viriutes et sancti. Etest
quod fuil ex gralia, quia eum dilexit, Esau re- super-sedem sanctam suam, id est super angelos
prqbato (Malach. l), Unde hic sequiiur, quem di- et justas animas. Quomodoregnabit?quia etiam
texit. VERS.9. — « Principes populoruro congregati
 COMMENTARIUM 1N PSALMOS/-PSAL. XLVIi. <6S
«7
« sunt cum Deo Abfabam; quoniam dii fortes terrae A ctrilo dages, id est haefeditatem ejus, seif suarh sc*
cundurii LXX. Nec perinde refert ad senteritiam,
« veheinenlerelcvali sunl. > Nam haereditasest Deielfleieiiler cl in causa, el est
Principes omniuro populorum [Aug., Hier., Al- nostfa etiam — dono.
non unius tantum, id esl primitivi VERS; 9. Principes populorum congregati
cuin.] proprii sunt cumDeoAbraham. Hier. et plerique alii, prin-
omnium gentium, congregatisunt, id est, convene-
cipes populorum congregati suiu, suppie, ut sint,
runt credendo cum Deo Abraham, id est in ChrH populus Dei Abraham. Yel ul Munsterus vult,
esl Deus Abrahae, habet iilios de lapi- adjungunlur populo Dei Abraham. Ubi perspicue
sto, qui qui cemilurLXX cam,
dibus (Matth.m). Quasi dicat: Expulsis Judaeis pro populo legissepraepositionera
gen- proplerea quod in Hebr. duaeliiierulae,scilicet aim,
tes ab orienle et ab occidente venienles, in filios et men sine accessione nolularum pro lcgeniis ar-*
Abrahaesuccedunt habeutes promissionem (Matth, bilrio, possunt facere praepositionemcum, aut no-
dicat ideo nien populus, hoc modo, 037,si legas im, id est
viii). Unde sequitur, quoniam dii; quasi cnm, quom.odo posuerunl LXX by -i»i;'si legas am,
congregati sunt: Quoniam dii fories terrm, id est jdestpopu/usD!?AM,queniadmodumalii intelliguiU.
Judaei praesumentesde se terra, veketnenterelevali Quoniamdii fortes terrm veltementerelevali suhi.
id est valde Quasi dieat: Fracli Hieronymus,quoniam dii scuta terrmveheinenlerele-
sunt, superbierunt. Vaii sunt; Sanctes, qUoniamDei sunt scuta terrw,
sunt rami, ut humiHsoleasler inseratur (flom. xi). n vehemenierelevatusest; Pellicanus, Deo sunt pro-
Vel ita : ideo congregati, quouiam dii terrae, id esl teclores terrm, vatde elevalus est; Munsterus, quo
faceret senlenliaro qtiam coneipfebat,
apostoli, fories, quos neque niors neque vita sepa- dilucidiorem
addidit de suo sic, eo quod Dei sit veittt.scutoprote-
rabil a charitale Chrisli (Rom. vm), vehementer
gere terram, qui valde exallaius e»f. Quod si ad ver-
clevati sunt doctrina et miraculis. bum reddas Hebrajum, dicere poleris, quoniamdiis
scutis terrm valde elevatis, quod quia subobscurum
COLLATIO 1NPSALMOM XLVI: « OMNES GENTES, > elC erat, clariorem merilo reddiderunt sensum LXX,
quoniam dii forles terrm vehemetfcr elevati suuts
. YERS.i.— Elegit nobishwreditatemsuam. "JTDTU \Accedit salis Nebiensis, dii scuta term vehemente?
KAUALATENU, id esl hmredilalemnoslram, juxla Hebr. elevatisunt. Graeci tamen codices habent TC.0©EOI»
qund videmus.Yel *jnVl* lunALATENNU cum pun- blxpKTuiol hoc est, dii fortes.

PSALMUS XLVII.

PSALMl TITULUS i « PSALMUS sive LACSCANTICI FILIO- Ecclesise distribuendis, per qfios Salvator possft
RUM VClFILIISCORE, SECCNDA SABBATI.> Q agnosci, ibi, sascepimus,Deus. Prophela ergo primo
MagnusDominuset laudabilis nimis. TAug., Al- commendans civitatem a digniiale conditoris dicit:
euin., Cassiod.]Titulus : Psalmus, vel laus cantici VERS.1, — « Magnus Dominus et laudabilis -ni-<
filiorumvelfiliisCore, secundaSabbali. Sicul legilur « mis ; in civitate Dei nostri in monte sancto
in Genesi: Primo die fecil Deus lucem, et discre- « ejus. >
vil a lenebris, rebus confusis aique informibusfor-' Magnus Dotninus [Aug,, Cassiod., Alcuiii.]-qui
mas accipientibus (Gen. vn) : sic Dominico die prius humilis fuil, est magnus, quia omnia poten-
qui primus fuit in priraa rerum conditione Chri- ter fecitj Et laudabilis, quia pulchre et mire fecit
stum a mortuis suscilavit, et lucem immbrtalitatis nimis, sine termino et fine. Ubi laudabilislln civi-
discrevit a teriebris mortalitatis. Secunda Sabbati, tate Dei noslri^ non in Babylonia, quae est civilas
id est secundo die, fecit Deus firraamentum.Ita malorum. Iri malis enim blasphematur Deus* ~i£
tempore post Christi resurrectionem Ecclesiam fe- civitas esl sita in montesancto ejus. Non potest abs-
cit, sciUcet corpus capiti, qtiae est firmala post coridi haec civiias (Matth, v), omnibus diffamala
Chrisli resurreclionem supra finnam peiram, a qua est. Hic esl roonsille qui, ut ait Daniel, fuit parvus.
dimoverihon polest. Unde Apostolus: Qum est co- lapis praecisus de monte sine manibus, qui crevit
lumnael firmamentumveritalis (I Tim. m), de qua D in moutem magniim postea, et implevit oriinem
hic cantalur filiis Core. Et est sensus tituli: Psal- terram;(Dan. n), id est Christus de gente Judaeorum
mus iste, vel /aus-cantici est. Et esl filiorum Core sine vifili semine natus, super quem furidata est
vel canlalur filiis Cote. Psalmus dico habitus se- Ecclesia. Ne autem pules hanc civitatem rion libique
cunda Sabbat1. qua factum est firmamentum,id est esse, addit:
ccelum, id est agens de Ecclesia, quae post Chrisli YERS.2. — « Fundatur exsultatione universae
resurreclionem est confirmala, quam vocat civita- « terrae; raons Sion, lalera aquilonis, civitas regis
tem. Et commendathanc civitalem et dominum ci- « magni. >
vilatis. Quinqueaulem modis commendat civitalem, Fundatur exsullaiione. [flier., Alcuiri.,Cassiod.,-
scilicet a dignitale conditoris, a situ, ab amplitu- Attg.] Quasi dicat: Quae civitas fundatur exsttlta-
dine, a benignitate regis, a stabiiilate aeterna.ln- iione universmterrm.-Quaeeriim pritis maledictioni-
tenlio. Monet ut omnes eam amplificenl. Modus. btis subj"ecta,slerilitalis opprobrio dolebat, nunc-
Bipartilus esl psalmus. Primo, agil de ftindalione prole fecunda ubique exsultai. Et commendatu*'
civitatis, quam commendalive describil. Secundo hic ah amplitudine. Yel secundum aliam lilteram /
agil gratias de advenlu Christi; monct de gradibus scilicel: Fundatur exsultalioneuniversaeterrae.Quasi
PATOOL.CXCl. 15
':'';iS9^-' ;-,:; ,-vv^;;'-^^ ::'i"':, 40
dicat: Dominus est magnus. Dominus dicq, Fun- j^ prehendit eos pro conscienlia delictoriim. Tantus
datur exsullalione universre terrae, Cuisensui con- erat illis pavor, qiiod etiam corpore tremebant.
cordat alia translatio; alii enim transferunt sic: VERS.6. — « Ibi dolores ut parturientis; in spi-
Diiatans exsultationes universae terrae. Ipse est «ritu vehementiconteres naves Tharsis. >
Christus qui per universam Ecclesiam gaudia dila- Ibi, [Aug., Alcuin., Aug., Cassiod., Alcuin., Cas-
tat. Mons Sion, elc, per parles ostenditquod dixe- siod.] id est in illa conturbationefuerttnt dotorespas-
rat, per montem Sion, Judaeossignifieai; per lalera nitentiae. Dolores dico, ul parturientis, id esl graves,
aquilonis, gentes quae adhaerent diabolo, qui per sed utiles, quia inde fructus provenit. Undelsaias :
venium frigidurii et durnm aquilonem significatttr, A limoreluo, Domine,concepimuset parturivimus spi-
Ipse namque ait: Ascendamin ccclumet ponam se- rilum salutis (Isai. xxvn). Quomodototum fiet?qttia
dem meatn ad aquilonem, el ero similis Allissime in spirilu vehemenli, id est per Spiritura sanctum,
(Isai. xiv). Unde in canlicis : Surge, aquilo, et veni, Vel in forti timore lui judicaturi. Conteres naves
euster (Cant. iv). Unde Jeremias: Ab aquilonepan- Tharsis, id est evertes superbiam gentium. Cilicia
detur omne mulutnsuperfuciem terrm(Jer. i).,[Hicr., namque regio a Tbarso metropoli sua Tharsis dici-
Cassiod., Aug.] Quasi dicat : Vere universa lerra lur:.per hanc gentes accipiuntur; a parte loium.
fundatur, quia rnons Sion, id est Judaei, et latera B E Vel Tharsis est Carthago, quaenavibus olim fleruit
aquilonis], id est gentes. Quicunque enim alicui admercandum, quibus superbia gentiuin signatur,
haeretit latera ejus dicuntur. Unde solemus ita quae in incertis divitiarum, velut in flatibiis venti
loqui, bonus homo est, sed prava latera habet, confidit. Sed jam firroa sedes esl in Sion, non in
scilicet maligni sunt, qui ei juncti sunt. Ita gentes mari. lbi enim stabiliri debemus, non perflari
erant diaboli latera. Haec, inquam, sunt civitas rc- omni vento doctrinae(Epltes. iv). Et nota quod ait
gis magni, id est Dei. Alii reges non suiit magni. conteres; hoc enim dicit a siroili naufragantium.
Et est sensus: Duo parietes convenerunt in lapidem Yel juxla interpfetationem nominis. Interpretaiur
angularem, qui fecil utraque unum (Ephes. 111), enim Tharsis exploratio gaudii. Naves ergo Tharsis
ut esset unum oviieet unus paslof (Joan. x). Et sunt discursorcs, in diversis niundi gaiidia explo-
VERS.3. — « Deusin domibus ejus cognoscetur, ranles. Hos conleret Dominus, ul ab his desistant.
« ciun suscipiet eam. > Aliter abillo loco, cam suscipiet eam, quasi dicat:
Deus etiam cognosceturin domibusejus, civitalls, Deas cognoscelurin domibus, et hoc, cum su^tipiet
eam civilatem ttilandam, el quid opus est, ui lueatur
[Gl. int., Hier., Aug., Cassipd. Gl. irit.] domibus
dicit pluraliter, quia jam sunt plures domos in ea Q eain? Yalde optts est, quoniam ecce reges terrw,
civitate. Multi enim sunt Ecclesiarum ordines, uua gentium, ad lilterain, conciregatisunl el convenerunt
tamen Ecclesia. Dico cognoscetur, sed hoc per gra- in unum, contra hanc civitalem, ut tollerent eam ;
tiam suscipienlis. Et hoc est, cum suscipiet ut me- sed postea, ipsi videntes, per fidem, sic, scilicet
dicus eam curandam, Yel de futuro potest legi, quod lam digna est hrec civitas, admirali sunt ; et
secundum aliam litteram, sic: Deus cognoscetur, post admirationeni, conturbali sunt. Hoc el reliqua
in fuluro. In gradibus ejus, id est secundum gradus quaeseqiiuntur non mutantur a leclione prtori. Ali-
meritorum, quia in singulis distinctim dabitco- ter, et agilur ad litteram de Herode, et historia Do-
minicaenalivitalis exponitur. Quasi dicat: Yere sas-
gnilionem sui. Cum suscipiet eam, in reterna 102
beatitudine. Hic commendalur a benignitate regis. cipiet, quia per incarnalionem quaevere fiet, quo-
niameccereges,id est principes Judaeorum,congregati
YERS.i. — « Quoniam ecce reges terrae congre- sunt, ab Herode suscilante ab eis locum Doniinicre
« gati sunt; convenerunt m unum. >
nativilatis. Et ivsi conveneruntin unum, concorditer
Quoniamecce reges. [Aug.JHaecsunl latera Aqui- dicendo in BethlehemJudae (Matth. n), secundum
lonis. Quasi dicat: Yere lalera aquilonis sunt civitas Scripturas. Ipsi videntessic ul inprophelia legerant
Dei, quoniamecce reges lerrm congregati sunt cum *, D fieri (Mich.v), admirali sunt de tantagloria, et non
caeteris fidelibus in unitate fidei. Conveneruntin la- leviter vel otiose; sed conturbali sunt
pro peccalis,
pidem angiilarem et hoc in unum, id est in unitatem et -commoti,ad fidem, et tantus fuit pavor, ut cor-
fidei et morum. In hac unitate non est locus haere- •pustremeret; unde sequilur : Tremor apprehetidit
ticis per partes pravi dogmatis concisis, qui di- eos; ibi dolores ut parlurienlis, id est pcenilentia,
cunt: Ecce hic est Chrislus, ecce illic (Matth.xxiv). quia ipsi videntes ila conturbati sunt ad poeniten-
Et sie, liam, sed in spiriiu vehementi, Herodis, conteres
VERS. 5. — < Ipsi videntes sic adm-iratisurit: naves Tharsis, qtii naves in Tharso Ciliciae, quee
« conturbati sunt, commoti sunt, tremor appreheu- magos per aliam viara reverlentes, transposuisse in
« dil eos. > patriara suam credebantur, confractae sunt ab He-
Ipsi facti sunt «tdenfes, [Aug., Cassiod., Hier., rode.
Aug.]el sic, sciliceividentes,arintirafi5anf de gloria YERS.7. — « Sicut audivimus sic vidimus in ci-
et miraculis Christi; et post adriiiralionemgloriaeet « vitate Dominivirtutum, in civitate Deinostri: Deus
miraculorum Christi, conlurbati sunt pro peccatis, < fufidaviteam in reternum. >
#t cotnmotisunt, id est ad bona mulaji, tremor ap- Sicut audivimus.[Cassiod., Aug., Alcuin., Aug,]
 451 COMMENTARIUM IN PSALMOS.'-- PSAL. XLViL «4
Decursis omnibus quaetempore incarnationis acla A lemplilui, id est iri communi populi tui. [Cassiod.,
sunt, concludil, quasi dicat: Et quia ita est, ergo Aug., Cassiod., Aug.] Et quia hoc est secundum
sicut audivimus, in promissionibusprophelicis. si- nomen faum, o Dcas, quod ubique difliisum est,
cut est illud: Adorabunleum omnesgentes,et omnes quianullus est qui huicnomini se non subjiciat, et
regesserrienfei (Psal. xcvn); et illud: Inseminetuo si nesciat cultum. Secundum ergo nomen luum, id
benedicenluromnesgentes (Gen. xxm). Sic vidimus est sic ut reverentia tui nominisdilatetur. Sic et laus
in exhibitione. Omnes enim reges, ohines gentes tua, quaenon est nisi in sanciis vera, dilatata est, in
adorant Christum, Christus regnat ad dexterara fines terrm, id esl in Ecclesia quaetoto orbe diflusa
Patris in civitale, in Ecclesia, Dominivhtutum, quia est, laits tibi datur. Non enim desunt qui te laudent
ibi custodes angelos deputat. Repetil idem dicens: per omnesterras, quia dextera lua, id est propitiatio
In civitate, id est in catholica Ecclesia Dei nostri plenaest justitia, id est justificavit multos, qui om-
dicit, ne sibi hoe noroen conventus haerelicorum nes laudant. Yel dextera tua, id est aeternabeati-
usurpet. Quicunqueest in hac civitate, audit et vi- tudo, in qua parte justi locantur, est plena justitia,
det; qui veroextra est, caecusest. Ne aulem puletur id est justis, quia multi sunt justi qui stabunt iri
haec civitas temporalis, addit, Deus ipse fundavil dexleram: Uhde,
stabiliter eam civilateui. Ne ergo tiroeas nequando B YERS.10. — « Laetetur mons Sion el exsulieiu
cadat firmamenlum. Fundavit eam, dico in wter- « filiaeJudae, propter j'udicia lua, Domine. >
nutn, non ad horam, ut prius tabernaculunl Moysi Lmteturmons Sion, [Gl. int., Aug., Hier.] id cst
(Exod. xxvi). Judaca,quaeprimosradios fidei accepit; eteresu/fent
PARSu, YERS.8. —« Suscepimus Deus niiseri» filimJudm, scilicet confessionis,id esl genlesa Juda,
« cordiam luam, in medio templi lui. > id est ab apostolisgenitre per confessionem.Et hoc
1
Suscepimus.[Cassiod., AJcuin., Aug.] Secunda propterjudicia tua, Domine,quibus caecitasconligit
pars, ubi agens gralias de advenlu Chrisii, monet in Israel, ut plenitudo gentium subinlraret (Rom.
de gradibus Ecclesiaedislribuendis, per quos Salva- xi). Et o vos,gentes,
lor possit.agnosci.Sic conlinua quo ordine fundata YERS.11.—« Circumdate Sion, et complectimini
esl haeccivitas? Ecce suscepimus,etc, velita: quid « eam; narrate in lurribus ejus. >
audivimuset vidimus?Eccesuscepimus,etc.,vel ita: CircumdaleSion, [Aug.,Cassiod.,Atig., Cassiod.,
Fundavit, el vere, quia, o Deus, susccpimusnosboni Aug., Hier., Cassiod.] electosdeJudrcis.Circunidate
qui sumus grana inter paleas, lilium inter spinas, dico, non scandalis, sed compleclimiitieambracbiis
amica intef filias (Canf. n), quidsuscepimus? mise- charilatis. Vel ita ab illo Ioco, tmteiur mons, ei in-
ticordiam tuam. Non solum sacramenla, sed et rem telligitur mons Sion Ecclesia gerieralis. Sion enim
sacramentorum. Nam sacraincntis grana et palere interprelalur speculalio. Et hoc est, tmtclur mong
communicant, rem vero sacramenlorum, soli boni Sion, scilicet quae est in speculatione populi. Et,
percipiunt. Ubi suscepimus?in medioiempli lui, id exsultent filim Judw, id est Christi, scilicet sanctae
est populi non suscipientis misericordiam, id est in feminae;per Judam, genusearum oslenditur, propter
medio palearum, quaeper sacramenta quibus com- Christum qui fuit de Juda, et hae exsullar.t, ut iri
ruunicant, populus Dei sunt et templum. De quibus utroque sexu Ecclesia sit. Causa vero laetitiaesunt
Apostolusdicit: Habenlesfomam pielalis; virlutem judicia Dei : unde sequituf : Propler judicia tua,
vero ejus abneganles(II Tim. m), qui populuspalea- Domine. Quasi dicat: Laelelurmons Sion el exsul-
rum multus est, ita ut nulla videanlur esse grana; tet. Et hoc, propler judicia tua, Domine, futura,
sed tamen nonnulla sunt, quia ubi se sciunt ad beaiitudinemfuturam. Quasi dical:
YERS.9. — « Secundura nomen tuum, Deus, sic/ Et si iaborent modojusti inter spinas, tamen exsul-
« el lausluainfinesterrae; justitia plena est dextera tent propter hoc, quia non errat Deiisin jiidicando,
« tua. > sed discernet omnia grana a paleis. Concrele ergo
Secundumquod est nomeiituum,oDeus,sic esl,ef D j nati, discrete Vivant, non teinere modo judicenti
laus tua in fines terra. [Aug., Cassiod., Alcuin., eorum est modo colligere, Dei vero est sperare,
Cassiod., Gl. inl.] Per hoc ostendiiur, non in arcto nuric merito, in futuro praeniio.llli qui inlus stint
fundata civitas. Yel ita, et agii de aetuali suscep- lrelenturet exsultent; vos aulera reprobi, in quo-
lione Christ:, quasusceptus fiiit a Simeoneet aliis, rum medio suscipitur misericordia, qui extra estis,
quando in templo est praesentalus(Luc. n). Et est, rem sacramentorumnon habenies, circumdateSion,
tuscepinius,Deus, misericordiamluam, idestFilium non scandalis, sed honoresexhibendo; ef complecti-
tuum, in mediolemplitui, quod erat in Hierusalem, minicharitate eam, Sion, id est bonos, et vos prre-
per hoc gravius accusantur, qui contemnunt eum, dicatores, narrate, id est prredicalealiis laudesejus.
qui in medioeorum est conspeclus, et per hoc no- Et hoc in turribus ejus, id est in altiludine munilio-
tatur incarnatjo Chrisli, qui secundum qriod homo num ej'us, id esl in concordia apostolorumqui sunt
in templo est praesentatus. Yel ka: Et agit de su- turres hujus civitatis. Sic.utenim in actuali civitaie,
sceplioneChristi per fidem, qua ab omnibus cre- turres sunt ad munilionem,ct ad providendos ln>-
denlibus suscipilu.r.Suscepimus, fide, o Detis, mi- stium incursus, et ad loquendumexteris : ita in li8«J
sericordiamtuam, id est Filium tuura, in medio civitate bene sunt turres apostolicse,qtiresuntmurii-
 *65 PETRI LOMBARDl ; - 464 i
iiones conlfa hasretiebs: et altitudiiies, de quibus Ainine,i gaudio iiniversmterrw; Sanctes, pulcher ier-
•exferis est loquendura, ut possint exteri audire. Ne triino, gdudium universa'lerrw; Pratensis, formosa
laelilianiremissi in virtute Ec- nympha, Iwtiiia totius terrm; Munsterus, pulcher
vero.per lentescaiit, locus, et gaudium universw terrm; interpreles pro
clesiaemonet corda ponere. Unde subdit: Cajetano, pulchra sponsa imlificans lerram; Para-
YERS.12. — « Ponite corda vestra in virtuteejus; phrasis Campensis, etegans regio, gaudio universm
« et dislribuite domos ejus, ut enarretis in progenie el lerrw; translator ad eumdem, speciosa nymphaest,
decus universmlcrrm; Chaldseus,pulcher ut spon-
« altera. > sus, gaudium omniumhabitalorum terrm; Nebiensis,
Poniie corda vestra. [Aug., Gl. int., Aug., Cas- pulcherrimo frulice, twtificans omnemlerram. Quo
dicat: non ul babeatis divertemus in tanla diversitate ? pugnent quantum
siod.] Quasi Narrate, pielatis volent. Notumest ortam esse hujusmodi varietatem
fbrmam, ct virtutem ejus negelis: sed, ponite corda. ex particula Hebraica =113NOPH , quaemultiplex est,
vestra, non modo oraw virtute ejus, id estin chari- ad levare, ad germen, ad sponsam, ad regionem, ad
iaie(HTim. m). Yirtus enim civitatis est charitas, favum mellis. Primam significantiam acceperunt
levatur exsultationeuniverswterrm ; quod non
qttam nihil Aincit. Unde Saiomon : dilectio fortis est LXX, Ueri solide sine fundamento. Omnes tamen
«f mors (Conf.viii).Ef,habita charilale, distribuite, potest versiones in unum possunt reduci. Etenim sancta
id est distinguite, domos ejus, domiim, sc.ilicet a Ecclesia, supra Urmam petram stabiUta, frondet
domo, quaebabet iormam tantum; et quaecuinforma B * vernantibus ramis; florescit fragrantibus rosis, et
est regio spiritualis, sponsa tandem Christi formo-
habet pietatem, et nolileconfundere,quasi unumsint. sissima.
Quasi dicat : Si cliaritatem habueritis, non temere YERS.4. — Quoniam ecce reges terrm congregati
judicabitis, et videbiiismalos non obessebonis. Yel surit. Nec in LXX, nec in Kebr. legitur ferra;. Et
ita : Distribuite domos ejus, scilicet domos circum- Hieronymus scribit ad Suniam et Fretellara se de
veteribus
cisionis et praepulii (Gal. n), ut Paiiliis eat in gen- Fretella Latinorum codicibus sustulisse. Sunia et
legebant pro terrmejus. Psalmodia Romana
les, alii in circumeisionem, dispensationem quidem el contextus Augustini habent ferra;. Quod cttni
diviserunt, sed cliaritatem junxerunt. Hoc magis receptum sit in usu Ecclesire, non est jugulanduni:
irao ipse Hieronymus interpretalurin commentariis
convenit, id est haecsententia melius litterae con-
reges terrw, id est principes saeculi,ac in Graicis
gruit. Unde subdit,atsic, opraedicatores,enarratis in codicibus- quos licuit videre, legimus ol ^aa-usl;
progeniealtera, id est usque ad posteros. Vel ita se- rH; yrig.
cundum aliam lilleram: El dislribuite gradus ejus, YERS.6. — In spiritu vehementi.Hieronymus, i»
id est oflicia distincla ordinatione disponite, scilicet tienfouredinis; alii, in vento orientali; Chaldaeuset
Pratensis, tieufonolo; et translator ad Campensem,
presbyleros, diaconos, et hujusmodi. Ut per eos tioli proceltu. Sed ventus orienlalis, qui dicitur
enarretis magnalia Dei in progenie altera, scilicet Q £ Eurus, vel Vulturnus, est calidus el siceus, ob id-
Christiano populo, qui est secundus ab Hebraeo, qtte urens et vehemens.
VERS.11. — Narrale in turribus ejus. Quoniam
quem primum elegit Deus. *13DSAPHAR, est indifierens ad narrare et numerare.
YERS.15. —« Quoniamhic esl Deus, Deus noster Priorem significantiam LXX respicienles subaudie-
i in aeternum, et in saeculumsaeculi; ipse reget nos runt proposilionem in. Aliasverlunt numerateterras
« in saecula. > ejus, utrobique dignaiiiteiligenlia.
VERS.15. — « Distribuite domosejus. "CSSPASEGC,
; Quoniumhic est. [Cassiod., Aug., Cassiod., Aug.] id est roborate vel exaltate,
quomodo vertunl Neo-
Eicoslendit quid narrandum est, brevis est senlen- terici Hebraicanles. Hieronynms et LXX videnlur
tia, sed quae pmnia conclttdit. Quasi dicat: Enarretis legisse Tjbs PALEGU , quia LXX reddtint distribuile,
illrc Ad sensura exigua est dislantia, si.cut
hoc, scilicet quoniam hic, scilicel 103 Christus quodseparatm. nos dicimus domosvponunt palatia, nijTua-iN
praesens, in lerris visus, et cum hominibus conver- ARMENOTIIEHA. Denique non est improbabile qcia
satus est (Barucfl.-in); Deus, Deas nosler ei si in primum vocabulum significet distribuere, ut refsrt
bomine latet, et hoc in wternum non ad tempus, ut lexicon academiaeComplutensis. Et Nebiensis ver-
tit separate.
falsi dii. Hoc dicit conlra eos qui lemporales ho- YERS.'15. — Ipse reget nos in swcula. "rffiSjr
mines deos faciebant. Et pro, id est in swculumsw- ALMCTII , id est usque ad morlem, vel saper mortem
"
D
culi, et ipseregetnos ne cadamus, quia rex est Chri- vel tii morfe, ut reddunt Hieronyraus, Munsteriis,
stus; est enim Deus el rex noster, quia Deus est; et Sancles, et paraphrasis Campensis. Sed Pellieanus
inlerpretes pro Cajetano, wternaliier; translatio
prOtegil ne moriamur; quia rex est, regit ne cada- ad Campensem, in sempilernum.Cteierum usque ad
mus. Et hoc in swcula, id est sine fine. mortem, id genus locutionis, salis indieat reternam
Dei
COLLATIO 1NPSALM. XLVIl: t MAGNUS D05IISUS, » etC. vertitprovidentiam circaChaldaeuset
sanclos suos: Pratensis
per juventulem;
In littilo mystice addiderunl LXX, secundaSab- militer, ut almulh sit unica dictio; sic Nebiensis, si-
eriim juven-
bati.. Finsiameulum•eniiiifactuiri est secundo die, tuteiu significat, per quam inlelligit Rab. Salom.
per qtiod ititelligilur Ecclesia, de qtta liobilissime lesle Lyra suavilatem, metaphoricos, ut intelligas
traciat psalmus. Deum ducere nos suaviter, quemadmodtim puer
—
YERS.2. Fundalur exsultationeuniverswterrw. bonrc indolis, a prudenli palre, dulciter ct humani-
Hic mire variant translalores. Hieron., speciosoger- ter traclalur.
ti5 1N PSALMOS.— PSAL. XLVIH.
COMMENTARIUM 46G

PSALMUS XLVIII.

PSALMi TlTLI.l.S! i IX'FINKJI FILIISCORE , PSALMUS j num, ad utrumque enim refertur. Ac si dicat: Niilli
A
UAVID. > sermonem sublraho, audiat haeres terrae proplcr
Audite luec, otnnes gentes. [Alcuin., Aug., Hier., judieium, id est unde judicetur ut sic limeal, et
Cassiod.,Aug.] Tilnlus : J» finemfiliis Corepsalmus justus propterregmim, id est unde regnet, ui si;i
David. Agit hic Prophela de amaloribus hujus diligat. Postea sequilur brevis explicatio jusioruu;,
mundi, oslendens cos ciini gloria sua perituros; et cum subditur, dives ef pauper, dives referlur ail
de Chrislo rcdemptore, non illorum, sed conlem- lerrigenas, paupcr ad filios hominum, etc bive.%
plorum mundi, redarguens eos, illos qui colunl id est terrigena et pauper.id est Filius hominis, au~
Deuui, ut hic eis bene sit: qui murmurant vel dite, qui eslis simttl in unum, id est non separali
Llasphemant Deum, quia mali florent, et ipsi pre- usque ad messem, quandoquidem non simul eritis,
muntur, quasi Deushaecignoret, vel non curet, ne quando separabuntur zizania a trilico (Malth. xm),
ipse laborel videndo, vel corrigendo. Conlra hos oves ab haedis (Matth. xxv). Audiant ergo nunc,
loquitttr hic Prophela filiis Core. Et est sensus: simul in umira, id est non separalira , et pascaniir
Psdlmus iste, David lendens in finein, id est in simul agni et hredidonec veniat, qui scgregel-aiic*
Christum, cantatur filiis Core. Intentio. Monet, ut ad sinislram, alios ad dexlram (ibid.).
dejectus in mundo, non appretielur elatos. Modus. D YERS.5. — < Os meum loquetur sapicntiam; et
Qualuor sunt partiliones. Primo atlentos facit ad « meditatio cordis mei prudenliam. >
nova, et ad ingentia quaediclurus est. Secundo in- Os meum. [Cassiod., Aug., CassLod.]Commendat
cipit prosequi illa, dicens quod Christus non redi- dicenda, quasi dicat: Ideo audite, quia os tneum
met improbos, ibi, cnr liinebo. Terlio quae impiis• loqueiur sapieniiam, id est Christum. Sapienlia ad
et j'uslis reddenda sunt, ibi, sicut oves. Quarto ad- divinas res periinet. El ne putes eum solo ore, et
monet ne timeantur potentes, qui omnia cum luce: non ex corde loqui, addit, ef meditalio cordis mei
relinquunt, ibi, ne limueris- Primo ergo reddcns loquelurprudentiam, scilicet de moribus, quod esi
attentos, ait: in futuro providerc Prudentia enim ad instruendos
VERS.1. — «Audite haec, omnes gentes; auribusi mores pertinel. In his duobus omnis sermo divinus
« perctpile, omnes qui habitatts orbem. > indicatur, nec hoc a me, sed
Audite hmcquae dicturus sum. [Aug.] Hic alten- VERS.i.—«Inclinabo in parabolam aurem meam;
tos facit omnesgenles, id est omnes iniqtii. Haecjami « aperiam in psallerio proposilionem meam. >
hodie quaehic dicuntur, per recitalores audiuntur. Inctinabo aurem meam in parabolam, [Hier.,
Yidemusentm hunc psalmuni, qui ante non recita-• Alcuin., Hier., Aug., Hier., Aug.] id est humiliabo
c
batur nisi in una gcnle Judaeorum, nunc recitari> me veritali iiittis loquentl, qure docet me loqtti per
per tolum orbero lerrarum, scilicet per omnes> parabolas, ne omnibus paleal. Vel, inclinabo aurem
Ecclesias, ef auribus audiendi percipite. Quasi dicat: meani in parabolam, id est humiliabo me veritali,
Non transeunles audiatis omnesqui habilalis orbem,. quaeper parabolas cl senigmalame docet. Yidemus
id est, omnes jttsti, qui sunt domini, non scrvii cnjm ruine per specttluni in renigmale (/ Cor. xm).
rerum : habilani enim orbcm, qui non tencnlur ab1 Qtiidquid enim modo videmus per acnigma est. Et
orbe, nec CJUSerroribus inipHcanlur. Postea quodi aperiam in psalterio, id esl faclis oslendam propo-
dixerat exponit, dicens : sitioneiu tneam, id csl quid mihi prae omiiibus pro-
YERS.2. — « Quique terrigenaeel filii hominum;; pono, id cst aelerriambcatitudinem. Et est sensus,
t simul in unum diveset pattpcr. > Faclis ostendam quod dico.
Quique terrigenw. [Cassiod., Aug.] aecipienles> PARS.II. VERS.5. — « Cur limebo in die mala ?
per terrigenas, iniquos, ct per filios hominuni,i « iniquilas calcanei mei circumdabit me. >
j'uslos. Yel ita, ut per gentes et iiihabitanles com- Cur limebo? [Cassiod., Aleuin., Aug.] Secunda
muniler omnes homines accipiat, sic : Audite haec- pars , ubi incipit narrare quresupra promisit, di-
omnes gentes, nullum excipio, quia non accipilLD cens qttod Chrislus non redimet impios. Hic Pro-
Deus personas, omnibus praesto est ipsc, ct gene- jdieta in sua persona gcneraleni agens causara,
rale beneficiitmesl incarnalio, ct ut manifcslius5 quaerit causam damnalionis ct lirooris malorum,
fial quod dixil, addil, auribus audicndi, percipite,, quae cst iniquilas. El hoc csl, cur limebo in dic
onines qui habilatisorbem. Quique, etc Exponit hici mala, id cst in die judicii? qiiae dicilur dics, quia
per partes quos anlc vocavcrat lcrrigenae, id esl,, lunc omnia aperta crunt; ct mala, quantum ad in-
iniqui: lerrigcnrcsunl qui vitia lerrena sequuntur,, juslos, qui tunc damnabuntttr. Ecce cur timebo,
quasi genili a terra : hi suul in parle Adae, qui fuill quia, iniquilas, etc, id cst, pro iniquitatc liroeho,
liomo, non filius hominis. Et filii hominum,audiie,, quam vilare possuin. Mors quam linient homincs,
> separaiio cst animrc a carnc Mors aulem vera
id cst jusli, qui sunl in sorle Chrisli, qui fuit frlius
hominis, cujus geslavit imagiiicro(HCor. xv).Posl- quam non timent, separalio cst aniinrea Deo. Ulra-
ca addit. Quique,scilieel lerrigcnw, el fitii Itonti- ouc vcro, diaboli jiersuasionc propiuata esl komini.
';«f PETRl LOMBARDI .''* 468
Quasi dicat: Non est qiiod timeam, id est quod A Qui confidunt in virtute sua, et in multitudinedivi-
timere me oporteat, si volo, curri iniquitatem, qiiae tiarum stiarutn gloriantur, hoc non mutatur. Frater,
cst causa timoris, vitarp in mea sit potestate: pro id est Christus, sub admiratione pronunliandum,
qua lantum timebitur in die novissinia, qure erit qui est primogenitus in multis fratribus (Rom.vi),
damnatis mala, non juslis. Juste ergo punjetur et qui post resurrecfionem dixit: Vade, et dic fra-
quicunque non yitat, cuiri possit; et hoc est, ideo tribus meis (Joan. xxi). llle, inquam, lantus frater,
timebo quia iniquitas catcanei mei circumdabit me. non redimit: et si ille frater, id est Christus npn
Alludit verbis quae in Genesi Dominus serpenti redlmit, redimet homo, qui sauciavit? Quasi dicat,
dixit: Inimicitias ponam inter te et mulierem: ipsa nullus homo redempturus est. Quiergo in hoc fratre
tonterel caput tuum, et lu insidiaberis calcamo ejus confidit, non timebit in die mala, ut alii. Ideonon
(Gen. m). In singulis nostrum est hrec mulier, et - redimet homo, quia non dabit homo Deo placatio-
vir ej'us. Eva enim caro nostra est, quse seducit nem suam, id est unde placetur.
virum, id est rationem, per quam carnem labilur YERS.8. -r- « Et prelium redemptionis animao
homo, qui lapsus per calcaneum hic significatur, « suae; et laboravit in aeternum, et vivet adhup in
quem observat diabolus, ut dejiciat. Vel per calca- « finem. >
" Et non dabit
neum, finis vitae intelligilur, cui diabolus maxime pretium redemplionis animm sum,
insidiatur; per caput serpenlis initium diabolicae [Casslodl, Aug„ Hier., Alcuin.]id est unde redima-
Stiggestionis.Hincdicitur: Hlaobservabitcaputfuum, tur anima homlnis, quia nulla oblatio potest com-
o serpens, (86) [Aug.] id est initium suggestionis, pensari pretio Chrisli. Yel ideo, ffater^ id est Chri-
pe veniat deleetatio, Et tu ejus calcaneum ob§er- stus, non redimet talem, quia iste talis, qui confidit
vabis, id est lapsum carnis., vel 104 fmem vitrs, ut in virtute, vel divitiis, vel amicis , nori dabit Deo
insidieris. Et hoc est, iniquitas calcanei, id est quae placatioriemsuam, id est qua flectat Deumpro pee-
mihi est ex lapsu carnis, quem observat diabolus. catis; et non dabit Deo, pretiuro redemptionis ani-
Observat enira diabolus quando labaris, ut dejiciat niae suae, id est eleemosynas, quibus redimat ani-
>te; tu observa caput ejiis, id est initium suggeslio- mam ; et ideo hic talis laborabit in wlernum. Labor
nis. Yel, iniquitas calcanei mei, qure mihi erit in non flnielur, vita fmietur. Vu>eflamen adhuc in fi-
line, eircumdabit me, id estopprimet me, el faciet netn, id est, post fmem vitoe; vivet secundum ani-
me timere. raam, quia nonperibit anima cum corpore, sed do-
YERS.6. — < Qui confidunt in virtute.sua, et lori reservabitur, usquequo aoceplo corpore utrum-
iit multitudine divitiarum suarum gloriantur. > , que crucietur. Ideo laborabit, quia
Q
Qui confidurit.[Aug., Alcuin., Cassiod,, Aug.] Hi VERS.9. — « Non videbit interitum cum viderit
sunt quos circumdabit iniquitas caltanei, seilicet, « sapientes morientes; simul insipiens et stullus
qui confidmt in virtule corporis vel animi, in divi- « peribunt. >
tiis vel amicis, in quibus stimma omnium terreno- Non videbit interitum, [Aug., Alctiin.] id est non
rum concluditur. Quasi dicat: Timor est de iniquj- intelliget quod sit verus interitus. Et hoc, cum vide-
tate; iniquitas vero de terrenis, in quibus adeo rit sapientesmorientes, id est quia vident aequemori
stulti sunt, quia alii sunt. Qui confidunt in virtute bonos et malos. Dicit enim : Si sapieus qui pie co-
saa, jd est praesumunt in virtute sua corporali, vel luit Deum mortuusesl, et non potest evadere, cur
jngenii, et alii, quia gloriuntur in mullitudine divi- sequerer eum ? Faciam mihi bene dum vivo, el ita
fiarum suarum, id est qui gloriantur in divitiis nescit iste, quid sit verus interitus, qui ei eminet
multis, unde superbiunt. Unde enim inflatur homo rjetemus, tamen sapiens transit ad vilam, sed insi-
isagis, quam de divitiis.? Et nola quia post inlrin- piens, id est qui sibi non prospicit in fuluro; et
seca quae nomine virtutis significatur, ponit exte- slultus, scilicet qui nescil in quo malo nunc sit.
riora qttse intelligit per divilias. Et alii sunt qui Yel, insipiens, qui non allendit mala praesentia vel
ponfidunt iri amicis, hoc gubintelligendumest; sed D futura, et stultus, qui, si attendit, non cavet, simul
frustra, quia peribunt.
YERS,7. -^ «Fraler non redimit, redimet homo; YERS.10. -r-« El relinquent alienis divilias suas;
i et non dabit Deo placationem suani. > « et sepulcra eorum domus iUorum in aetermim. »
^Frater, [Aug., Aug., Alcuin., Cassiod., Hier., Et relinquent divilias, [Alcuin., Aug., Gl. int.,
Aug.] adlilteram, nonredimit eum.Et vere non,quia, Aug,] propter quas fecerunt mala. Divitias dico,
an redimeteum homo purus?Quasi dicat-'Non,quia suas, quaenon sunt secundum Deum,alienis: el si
tton dabit frater, vel alius hoino, deo placationem filiis relinquant, alienis tamen, quia alieni sunt, qui
suam, id est unde Deus placetur. Yel ita ab illq loco, nihil prosunt; ef sepulcraeorumsunt domusillorum,
(jtti confidunt. Quas.idicat : ldeo timendum est ini- qui palatia sedificaverunt in ffifernumhujus sseculi.
quitate circiimdato, quod per partes iniquitatis ex- Quasi dicat : In sepulcris manent, non in palatiis
ponit, scilicet quem circumdet iniquitas, cum ait, quaeexstruxerunt. Yel ita: et sepulcra eorum, se-
jjtti confidmt ef glorianlur, e{c, quia eos scilicet cundum opinionem suam, sunt domus illorum ijs.
(86)August., ad vers. 14 hujus Psalmi.
469 COMMENfARHJMIN PSALMOS,— PSAL. XLVIII. 47tt=
seternum, sunt, id est putant quod sepulcra eorum A A Dedistieumescampopulisj£thiopum(Psat. LXXIII').
qure constrminl quasi domos aeteroas admemoriam, Horum tentoria et tabernacula sunt mali, qui de di-
serriper sint domus sibi quamvis in iriferno magis vitiis vel honoribus laborant, sicut boni relerna
maneant. quaerentessunttemplum Spiritusisancti (/ Cor.m).
YERS.il. — « Tabernacula eonim in progenie ldem etiam sunt pelles terrse, quia lerram amant,
c et progenie; vocaverunt noiriina sua in terris non coelum; non dant terrena pro aelernis, sicut
< suis. > Job ait : Pellem propelle, et otnnia qum habet homo,
Tabernacuta etiam eomm, [Aug., Gl. int., Aug.] dabit pro anima sua (Job n). Pellem propelle , et
in quibus ad tempus sunt, id est domos quas haere- omnia quaebabel homo, scilicet terrenitatis et mor-
ficis reHnquunt, putantesse duraturas inprogenie talitatis pellem deformem pro pelle gloriosa. Yidi
filiornm ef progenienepotum. Et deinceps, et voca- ergo quod turbabuntur tenloria jEiliiopifle,seilicet-
verunt nomina sua, id est hoc quaerunt, ut invocen- pelles terrae, et hoc pro iniqiiitale sua. Per quid
tur nomina eorum a domibus iUorum: quod ta- turbabuntur? [Hier., Alcuin., Aug.] Madian, id est
men, non est magnum, quia haec invocatio tantum , exjudicio cujus metu et nunc et in futuro cruciabun-
fuit, in terra suis, id est inprovinciis suis, non tur. Et posteain ore suo-complacebuntaliis , id est
*
apud exteros fama eorum-pervenit. Yel ita secun- alios secum perdunt; vel in ore suo, ubi simulatio
dum aliara litteram, scilicet, invocabantnomeneo- est, complacebunt, quia sua mafa palliant. Et ideo
ram in terris ipsorum. Haecfaciunt haeredes, qui ad illis placent, non in corde, sed in ore. Yel, bene-
sepulcra mortuorum inebriant se in memoriameo- dicent, alia Uttera quasi dicat: Cum tales sunl ut
rum, sed nec gutta pervenit ad linguam in inferno non quaerant nisi bona teinporalia, fiiinl etiam hy-
ardentis. Yentri itaque suo serviunt, non spiritibus pocritae, et labiis benedicent Deum, non corde, Au-
defunctorum: ad spirilus enim defunctorum nihil dienles enim de seterna vita, de contemptu mundi
pervenit, nisi quod feceruntdmn viverent. Et tam non curant, sed ne erubescant vel corripiantur, ore
in hoe quam in «aeteris, benedicunt Deum, el pejores sunt apertis malis, et
YERS.42. — « Homocum in honore esset, non flunt posleriora prioribus deieriora, Yel benedicunt
« inlellexit; comparatus est jumentis insipientibus, Denm. implendo desideria. Hic est mos peccantium.
< et similis factus est illis. > Cu.menim vota implent, Deo gralias agunt, sed in
Homonon inlellexil, [Aug., Alcuin.,Aug.,Alcuin., ore suo hoc faciunt, juxta illud : Populus hic, la-
Gl. int.] id estnon inteUigibiliteregit, dum sepulcra biis me honorat, cor autem eorum longeest a me
quasi aeternaexstruit, et nomina sua facit invocari, (Q (Malih. xv).
cum potius aeternadeberet quaerere, cum lamen in PARS.III. AKttJ/Blfia.YEBS.14. —« Sicutovesin
honore esset, idest ad imaginemDei faclus, nori aui- « inferno positi sunt; mors depascet eos.
dem viribus, sed rationis inteUeclu. Yel ita : quasii Sicut oves.[Cassiod., Aug.. Gl. int., Aug., Al-
dicat: Ila studet homo vanis, et inde non esl accu- cuin., Cassiod., Alcuin.] Tertia pars, ubi.dicit qute
sandus Deus, sed homo, quia, homo cum esset in1 justis et impiis reddenda sint. Quasi dicat-: Illi ita
bonore, id est ad imaginem Dei factus, non in- sejactanl, sed positi sunl illi, qui sola praesentja
teliexit suam dignitatem, scilicet quod inlellectut altenduot, j"amin inferno raenle, ut jusli menle in
praeest Iiomo jumentis, non viribus. Quasi dieat: : cmlo faciunt. Ijisi dico existentes, sicut oves, sci-
Non inleUigibiiileregit, sed comparalusesl amissa1 licet ignavi, et mors, id est diabolus, pastor est ois;
ratione jumenfis insipieniibus,id est non in alia re, alia'litlera, ut Christus vita, ita diabolus est mors,
sed in insipientia. Et merilo ef, id est quia similiss qui pastor estillis, utovihus quas trahit ad pascua
faclus esl illis vilio suo, non natura ; illis, id est' morlis. Yel ila se jactant, sed mihi jam consiat
jumentis. quodpositi sunt, id est quod ponentur, post hanc
YERS.13. — « Haecvia illorum scandalum ipsis;; vitam, in inferno sicat oves: oves enimamissa Iana
« et poslea in ore suo complacebunt. > D manent, sic in islis, sine consumptione substantire,
Hmcvia. [Gassiod., Aug.] Hic jam omnia dictaa pcena invenit quod cruciet. Et mors depasceteos.
in unum colligit. Haec via, qt.asi dical: Ita aguntt Hoc dicitttr a simili juinentorum, qure non radicitus
illi. Et haecvia, id est vita, quae dicitur via, quiai veliunl herbas, sed summitates carptiiit, unde ite-
ducit ad morlem. Yia dico, illorum, non Dei, estt rum herbae nascuntur ad pasttim, sic et iili morte
ssandalum, id est slimulus et dolor, non securitas,, dcpasti reviviscunt, quia non deficiutit. Yelj depa-
quia de suis aclibus iorquenlur ipsis, id est malis. seet eos, id estdepascua ad pascuam, id est do
Non ita sit tibi, ut tales putes esset bealos. Yilaa poena ad poenamducet.
malorum scandalum est. Unde Habacuc : Proo VERS.13.— « Et dominabuntur eorumjtisti in
iniquitate vidi tenloria JSthiopiw; turbabunlur pelLess « matulino; et auxilium eorum velerascet in inferno
terrw Madian (Habac. m), (87). jEthiopes ni- « a gloria eorum. >
gri dremones sunt, animos seduclorum nigrediiie e El jusli dominabuntur eorum. [Cassiod. , Hier.,
peccatoi-umet viliovum caligine offuscautes._Bhde: • Aug., Cassiod., Aug., Cassiod.].id est prreemine-

(87) Hier. in commentariis Habacuc w, lib. n.

;:*!$":'"• ./::- :)>:*>/.-wf*> .;.-:• MPETRTLOMiiARDii ";::v:;'V.. " ;•..''." -m
bunt eis et j'udicabunf eos in matutino, id estin re- A / sphemat in adversis ; despecta vefo confessio est,
surrectione, qiiando omnia erunt aperta, quia mqdo quam prosperitas facit; sed illa est magrii meriti,
est nox , dum non apparent nieiita juslOrum, et quam non tqllit vis doloris. Nec suificitei propria
quasi felicitas nomirialur impioruni; ef auxilium iniquitas, imd etiam
eorum, qtiod hic habebaiit in gloria saeculi, quod YERS.20. —«Iiitroibit usque in progeniespalrum
erat a gioria eorum, id est a virtule sua, pecunia, « suorusn; usque in aelernum non videbit lunien. >
amicis, velerascenta simili panni, in inferjio. Vel, Introibit usquein progeniespatrum suorum, [Aug.,
auxiliuiu eorum veterascet in inferno : et hoc,a Hier.] id est imitabitur antiquos patres iniquos, £t
gloria eorum, id est juxta quaniilatem gioriae eo- ideo non videbit lumen. Qui enim patres pessimos
riim; quia quanliim aliquis malus visus est habere iinitantur, eorum societate damnandi sunt. Non vi-
gioriam inter homines, tanlum in inferno corruptio- debit dico usaae in wternum, qnia efiam hic in to
nem patietur. Yel ita distiugue, secundum aliam nebris interioribus est, et postea exleriores patie-
litteram, auxilium eorum' veterascet in inferrio, tur (Matth., XXII). Sed quare hoc? quia,
hic disiingue : a gloria eorum, vel sua expulsi YERS.21. — Homo cum in honore esset, non^n-
gunt, haocest alia littera, lpsa ita, sed ego nop. Et «tellexit; comparatus est juraentis insipientibus,
hoc esl, . « et sjmilis factus est illis. >
YERS.16. —« Verumtamen Beus rediniet ani- Homo cum in honore essei non intellexil, [Aug.,
i mam meai» de manu infefi, cum acceperit mc > Cassiod, ] Quasi dicat: Non est inde accusandus
Verumlamen Dem redimet animam meam. [Cas- Deus, sed homo. Et ideo comparatus,esf jumentis
siotl.] Ut terror praedictorumprosternit malos, ita inxipientibus, et similis faclus est illis. Ilerat hic
spes rc.dcmplionisrelevat bonos. Rcdimet dico, de deformitatem hominis, ut malus a malo quiescat.
manit inferi, id esl polestate diaboli, qui ante adven- COLLATlO INPSALHUM XLVIH : «ACDITE , >elC,-
( tum Christi animas tenebat., cum acceperilme, id1 YERS.1. —*Omnesqui habitalis orbem. Hier-.,ha-
estcarnem ex mc bitatores occidentis; Pratensis et Pellicanus, pro
PARS.IV.AtK-ia).fiK. YERS.17, — « Ne timueris, orbe, verlunl tempuset wvum; Sanctes., et caeteri,
* cum dives factus 105 fuerit homo; et cura mul- orbem, cura LXX. Caelerumcum siraus teinporarii
« tiplicata fuerit gloria domus ejus. > et. mortales, et dictio "hn BELEDsignificet temptis
in hoc sreculo, in quo occidimus, non laediiur sen-
Ne timueris, [Cassiod., Aug., Cassiod. j Quartai tentia. Et rabbi Emmanuel dicit mundum generabi-
pars, ubi est admonitio ne timeantur potentes in, „ lem et corrtiptibilem, idque Hier. apposile innuit
sseculo ,, qui omjiia cuin luce relinquunt. Cur, ( per occidentem. —
YERS. , et 8. Frater non redimit, redjmet ho-
enim haee peccatoribus sunt permissa, communis• mo : pon7dabit Deo placationemstcamel pretiuin re-
quaerelaest. Quasi dicat: Quta sic peribunt mali, danpnonis animw suw. Ut repetalur negatio mox
et Deus rediniet suos. Ergo ne tiraueris esse bonus, praecedens, et secunda clausula, redimet honio ?
admiraiive vei interrogative secundum Atig.
cum dives factus fiterit honto, in quo videris frustra1 legatur
Nostra editio ferme ad verbum respondei He-
libi laborassc, qui juslus es, et tamen pauper. Non1 braeo ©»Kn"5' XTi~ih TiiiACHLOPUADOH npnoon
,'est magnuin quod dives est; hoc enim abjecli ha- iscn. Hiev. aliter vertit, fralrem redimens, non re-
lient: Poslea subjqngit quod majus est, dicens : Et. rfimefvir, nec dabit Deo propiliationem pro eo. Et
cum tnultiplicala fuerit gloria quaeest in honoribtis' brdine pretium redemptionis animaeeorum, ubi commulat
praeposlero negationem priorem, quae in
gaeculi, Gloria dico, non tanium ejus, sed et do- Hebrrco retrahitur ad priorem particulam. Consi-
mus ejus, quia nori solus ipse, sed etiam omnesi militer Munsterus, diversam tainen habens trans-
af frater redimendo, redimere non po-
qui ad eum pertineiit, honorantur; et hoc etiam1 lationem, fesf quemcunque.nec daie potesl Deo redemptidnem
dicit pro nihilo esse ducendum. Ideo ne timuerig, ejus; pretiosa est eriimredemptioanhiimeorum; Pra-
-
YERS,18, —« Quoniam cum interierit, non su- lensis, fraler non redimens, redhnet virum; el non
« met omnia ; neque descendet cum eo gloria ejus.t dabil Deo redemplionemejus, et erit pretiosa redem-
plio animceeorum; Pellicanus, frater non redimen-
Quoniam cum inlerierit, non sumet omnia, [Aug., D ; do , redimet virum, etc; Nebiensis, fratrem nequa-
CassiOd,]hic possessa ; tteque desceniet gioria ejus\ (fuathredemplioneredimet vir. Hic etiam refert quo-
ad inferos cam eo, quia in abyssum cadel, ideo. rumdam Hebraeoruriiopinioneniiqui sentituit "X AII,
id est fratrem, pro "~~xEHAD , id est unWspositum,
ait, descendet. Et ideo descendet tit sit sensus : Unusnon redimil, redimat quisque,vel
—
VERS.19, « Quia anima ejus in vila ipsius be- redimanl singuli; Sanctes, fratre.m non redhnendo,
< nedicetur; confitebitur tibi, cum benefeceris ei. > redimet quispiam, etc. Interpreies pro Cajetano, fra-
trem non redhriendo, redimet vir, etc, Translatio ad
Quia anima ejus [Cassiod., Aug., Cass., Aug.]I
Caropensem, nemo fratrem,suum ulla ralione potesl
eensiialis, non raiio benedicetur,id est exaltabilur;; redimere, nec pro eo raiionem Deo.dare, In tot ver-
in- vita ivsius, quia, quandiu vixit, sibi benefe- siorium ambagibus, non est quod quis discruliet,
cit: in morte torquebitur aninia. Yel, benedicetur,1 cura ecclesiaslica lectio satis sit clara, et verilati
1non Hebraicrc proxime responderis.
de
utique bono acm, sed de deliciis, Benedice»' YERS,8. — Ef laborabil in wternnm. Hier. et He-
tur enim favore Iuxuriantium, qui inter epulas pa- braismo haerenies, oppositum sensum redderevi-
sloribus bene. optant, Ideo etiam descendet, quia dentur: sed quiescet seu desinet in wternum cum
' labor.et quies puguent, queiii lociim impelivenint
fonfitebilurtibi, id est laudabit le, o Deus , cum be- hqstiliter Fab. ei CtECus.Becunduin Aug. intell:-
nefecerisei, jd egl solummodo in prosperis : bia- gitur de eo, qui dtiii! viveret, eonfidebatin virtuto
473 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. XLIX. 474
sua,elin nniltiliidine divitiarum gloriabatur. At A de verbo, sed sensum de sensu exprimere. Itaqiie
ubi reddenda fuerit ratio coram tribiinali judicis scribit: « Pro justis, ot EuOcfj,id est rectos in Grreco
posl finiiamvitam, nil invenit quo redimeret ani- vos legisse dftJitis, sed hoc propter euphoniam, ila
mam suam, et ideo laborabit in aeternum, vitaque in Laiinum versum est. Alioqui et in eo loco, ubi
ejus voluptaria,quam in deliciis duxerat, finemin- scriplum legimus, ecce scriptum est in lib. euSiwv,
venit, et jam damnaluri adjudicatus; cessab.it a justorum inlelligimus Iibrum, et non deberaus sic
gattdiis iilis, quibus inebriatus fuit, nee mfserTam' verbuin de verbo exprimere, ut diim syllabas se-
deinceps vilare poleril, aul pcenitentiaelocum inve- quimur, perdamus iiiielligeniiam. >Haecille.
nire. Ac proponil exempluraspectabile divilis epu- VERS.15. — Ef auxilium eovumvelerascetin in-
lationis, et ulcerosi Lazari, qui viceni in morte ferno. Hieronymus, ef figura eorum conterelur in
inularunt. Hic laboraverat in finem, et vivet in inferno; Pratensis, cf forlitudinemeorum consumet
jjeternum: ille vixerat in finem, laborabit in aeter- ; Pellicanus, ef robureorumad consumptionem.
num. Ex quibus perspicis.quemadmodumaccipien- {ovea )einde infermtmrefert ad id quod seqtiitur. San-
dum sil /aiore., et desinere in aeternum.
YERS.10. — Sepulcra eorum domus illorum in ctes, figura corum, ut velerescat, egredielttr ad fo-
veam; Munsterus, forma eorumerit in defeclionem
tvternum. Hieronvraus, interiorasua, domos suas in sepulcro, in quod migral quisque, elc.; ititerpre-
in swculo, ut rcferanlur ad verbura quod praeces- tes eorum ad consumendum
pro Caj'etano, figura
sit, relinquent: Pellicanus, Pratensis, Sancles, foveam;Translator adCampensem, thesaurus isto-
pro Cajelano intcrpretes, tnlhnum illorum, dotnus rum veterascet. Hebraice sic habetur S"!sUT rtfab
corum in smculum; Munsterus, ef lamen cogitalioB
eoriim esl, qitocldomtts sum maneant in wternum. DITin VETZURAH LEBALLOTH SCHEOL.Prima parlibula
Parlicula Hebraica ".np QUEREB,cum significat cst valde anceps ad auxilium, robur, figuram et ple-
medittm et omne inlimum, facile potest accommo- raque alia. Secunda parlicula est infinitivi modi,
dari ad sepiilcrum, ad cogitationem aut quodlibet, quaedebet exponi per gerundivum. Tertia significat
quod quadraret proposito. Nobiscum sunt Chal- foveam, sepulcrum, infernuiu.EtquiaHebr.de-
daeuset Nebiensis. Quomodoaulem debeat intelligi. stituuntur casuum variationo, unus refert ad praece-
sensus, habes in enarratione versiculi. dcntia, alius ad sequenlia ; ac ne oratio sit manca,
VERS.12. — Homo, cutn iri honore esset, non in- hic subaudit quod magis sibi videtttr accommodum ;
aliud
leltexit. In fine psalmi repetilur idem versus, ubi accipiendo verbttm passive aut active; alius
quid commenlatur. Noslra lectio et Hier. versio,
legerunt yiyi th Lo IABIH, id est non intelligel, seu propinquius accedunt ad veritalem Hebraicam ,
non intellexit,ut sil futurum loco praeterili, aut prae- juxta diversam significantiam primse voculae. Alii
sentis j'uxla versioncm Munsleri. In praesenti loco confundunt lectorera, elsi ad eunidein scopum for-
lcgilur jfy th LOIALIN , id est non commorabilur tasse tendanl.
seu pernoclabit. Iabin et ialin non longe distant, A gloria eorum. Graocnsaddil £%i>Qvc-av, id cst
coque valde probabile est, interpreles utrobique cxpulsi sunt,habelur idque legitur in Psalmodia Romana.
legisse iahin, quanquain eo pacto possit conciliari Non lamen in Hebr. nec in edilione Vul-
intelligeniia, quasi dicas: Homo conditus est in gala. Hebr. h SsiD MIZZERCL LO. Quod si ad ver-
iionore, dolalus ratione, at, proh dolor! in illa P buro reddas, id est ab habiiaculo sibi; Hier.,posf
iion est commoratus, quia cito praevaricatusest, habitaculum suum ; Pratensis, pro habitaculosuo:
feniinae, non raliohis consilio voluntalem suam Sancles , ab habitaculoquod eral sibi; Munsterus,
credens ac permillens. de habitaculo suo ; Pellicanus infernus habilaculum
Similis faclus est illis. Pralensis et Munsterus eorum. Lalina Psalmodia salis respondet Hebr., lisi
yerttml quw,scilicet jumenta, exlerminala suni vel quod pro habiiuculo,ponit gloriam. Sed si accipias
inlcrierunl. Hieronymusdicit nobiscum, ef exmqua- habilaculum pro corpore, in cujus solius cura de-
insesi; Sanctes et a!ii, shniles sunt, vel bestire moraniur ac gloriaiitur saeculi homines, recte loco
exwquatmsuttl videlicelhominibus, in eumdem sen- habitaculi, dixerunt gloriam, quae in inferno vete-
siini iiabel. Nebiensis, assimilalus esl jumentis mu- . rascet, ut eo sit major ignoininia et despeclio, quo
tis. *D" KIDHO descendit a radice nD~ DAMAH , qttrs amplior eorura saecularisfuerit gloria.
est anceps ad exlerminare ct assimilare: unde YERS.19. — Confitebilurtibi cum benefecerisei.
varietss profecfa est. Hier. ex Hebr., lattdabunl te cum benefeceristibi.
VERS.15. —TJT-IVD!T>5~, n~'"inxl VEAUAREHESI BE- Ad cumdem modum creleri, ut sensus sit, impios
PIIIIIEM HRTZU , id est postea vel posteri eorttm, in laudare eos qui ad sui imilationem animrc suaebe-
ore sno, aut eorum, vel secundum ipsa, complace- nefaciunt, id est voluplalibus vitae vacant. Caete-
bunt vel current. Prbpter mult:plicilaierasignifican- rum lillera finalis, dislat o.vau , ob id-
lire paiticularum et acceplionis earum, hicverlilhoc caph pauio
modo, ille diverso, alius alio. Nusquam sensus de- que potuerunt exemplaria variare ~p vcl "h LACvel
viat a veritaie sanae intelligentiae, dum non dam- LO, id est fioivcl ei. Quantum vero unice spectal ad qua:-
netiir leclio recepta in usu Ecclesiae,quae aliis me- D dam pluralive dicta ex Hebr. quae eflerimus
rito praeferridebet, ne fiucttiemus per abrupta. Efc cxigui.est momenli, cum sensus conslet.
maiiifestumest VJ-i HRTZU esse futurtim verbi nST 106 ^ERS- 21- — Similis faclns est illis. De
KATZAII, id est voluil, complacuil.Quia si esset a hoc sttpra dictum est vers. 12. Sed ironel, qtiod in
theniale VV), id est cucurrit, legeretur 1STVIARU- illo Hicronvmus vertit exwqttatus; hic silebitur.
TZU, etiamsi prius vocabulum nonnunquam pro. Ergo hic deileclit 1C~3KIDMO a radice DTTnom, id
ambulare sumatur. est sitere. Secus lamen efferendumcssel ad raiio-
VERS.14. — El dominabuntur eorum justi. Hie- nem grammalices, nisi dicas quod nCTDAMAii cliam
ron. ad Suniam et Fretellain, hic docet, sicut et silere designet, id quod lestalur Sancles in suo
in plerisque aliis locis, interpretis esse non verbttm Thcsauro.

PSALMUS XLIX.
rSALMiTITULCS : « PSALMUS ASATII.> ctus fuit eantoribus in tabernaculo Uomini, de quo
Deusdeorum. [Cassiot!.]Titiilus : Psalmus Asaph. in lilulis psalmorum plerumque fit mentio, mm
Sicut supra diximtis, Asapbietmialiis mullis prrcfe- pro officiirevercntia, tum pro nominis inlerpret?-
475 PETRl LOMBARDI 47G
tione. Asaph enim Hebraice, Latine congregalioj\A Spirilus sancliis apostolis, ut essent testes in Jera-
Graecesynagogaiiilerpretalur, quae secundum par- salem et in tota terra. Dico locutus est Deii&;et
lem fidelemhic loquilur quaeChristum exspectavit, vocavit, qui etsi lunc occultus foret, pro similitu-
per quam magis confutanlur increduli Judsei,cujus dine camis peccati; etest adhuc ad dexteram Pa:-
voce propter certius lestimonium ulitur hic Pro- tris sedens, tainen
pheta agfns de mutatione legalium sacrificiorum, YERS.3. — « Deus manifeste veniet; Deus no-
iii sacrificiumlaudis, sicut supra egit de mulalione « ster, et non silebil. >
eorumdem in sacrificium corporis et sangtiinis Manifesteveniet ad judicium, [Aug.] quia Deus
Dominici; agit eliam de utroqtte adventu Christi; esl. Deus esl Deus, iuquam, non quilibet, sed no-
per primum blandiens, per secundum lerrens. Et sler, qui verus est Deus; ef noh silebilin judicio, ut
est sensus tituli: Psalmus iste attribuitur Asaph}id modo cum et flagella stint admonitio, modo enim
est synagogaefideli, in cujus persona loquitur hic exspeclat ad pcenitentiam.
Propheta. Intentione monet, ne quis ad jam termi- YERS.4. — « Ignisin conspectuejus exardescet,
nala sacrificia redeat. Modus. Tripartitus est psal- <et in circuitu ejus tempestas valida. >
mits. Asaph vocem Dei inducturus, in secunda Ignis in corispectu. [Cassiod., Aug., Alcuin.,
parte de mulaiione sacrificioruni, prius, id est in " Aug., Cassiod.] Hic ostendit qualiter veniet ad ju-
prima parte, agitde utroque adventu ejus, per pri- dicium ignis materialis, vel malae conscientiae;
mum invitans, per secundiimterrens. Secundovox exardescet, timeat ergo palea se arsuram, id est
Christi inducitur, monenlis ut relictis sacrificiispe- torquebit impios. Exardescet,dico,in cgnspectuejus,
cudum fial sacrificium laudis, ibi, audi, populus id est, cum conspicientjudicantem. Yel, secundurii
meus. Terlio, dicil a quibus sacrificium velit, ubi aliam lilteram, ignisante eum prmibit.Ignis i6te ma-
peccalori suae nequitiae imputantur, ibi, peccafori terialis erit, quo comburetur facies mundi hujus,
aulem, etc Ne quis autem mediocriter de incarna- et mali comburentur; bonivero purgabunlur. Poena-
lione aeslimet, potentia incarnali praedicelur, ut ergo terreat, quos praemia non invitant. Et in cir-
incredulitas omnis tollalur, cum ait : cuilu ejus tempeslasvalida, lempestas haec,.judica-
YERS.1. •—« Deus deorum Doroinuslocutus esl, tio Deiest, quaenon ventis fiel, sed polentia Dei,
« et vocavit terrara. > per quam fiet ut ejus sentenlia area ventiletur, et
Deus, [Aug.] scilicet Verbum caro faclum, qui grana a paleis secernantur. Quaejudicatio lempe-
est faclor deorum , id est qui homines deificat, de- stas dicitur, quia improvisa veniet, et festinanter
dit enim poteslatem filiosDei fieri his qui credunt Q ( rapiet quos ignis exuret. [Aug., Cassiod., Aug.,
in nomine ejus (Joan. i); qui est etiam Dominusdo- Gl. int.] Et haecerit in circuitu ejus, id esl in san-
ciinantium, loculus est per se, eliam per praecones, ctis, et in angelis, qui dicuntur esse circuitus ejus,
qui olim multifaria in prophetis loquebatur. Nota quiacum ipsojusli sedentes judicabunt, et angeii
quia tribus modis Deiis dicitur substanlialiter vel niessoresbonos a inalis separabunt (,Yaftn.xin).Et
naturaliter, ut Deus,Trinitas, scilicel Pater, Filius, est, tempestas, id est judicatio et sententia requita-
Spiritus sanctus adoptative, sicut dicunlur sancti, tis, quaedicitur lempeslas. A simili, quia improvisa
qui per graliam adoptionis dii sunt nuncupalive, veniet, et subito rapiet, valida, quia separabit bo-
ut idola et daemones: Et vocavit.Anlequam dicat, nos, et a malis erit; in circuitu ejus, id est in san-
quid loculus sit, dicit quid loquendo fecit, quasi ctis et in angelis: Ejus enim in circuitu sunt £n-
dicat: Dico : Locutus est. Et loquendo hoc fecit, geli separatores et sancti. Yeniens autem ad
rocauit terram, non unam tantum, sed eam omnem judicium
quaeest, VERS.5. — « Advocavit ccelum desursurri, et
VERS.2. — < A solis ortu usque adoccasumj.ex « terram, discernere populum suum. >
t Sion species decoris ejus. > Advocavit,[Hier.,Aug., Hier., Gl. int., Cassiod.,
A solis ortu usque ad occasum, [Gl. int., Aug.] D Aug., Cassiod.] id est advocabit cwlum, id est om-
missis testibus usque ad ultimum terrae. Non ergo nesperfectos secum judicaturos desursumsessuros,
solam Africam vocavit, ut ait Donalus, non illami scilicet super duodecim sedes, ut judicenl duode-
separavit, quia nullas reliquit partes, quas sua vo- cim iribuslsrael; ef terram advocabit, id estomnes
catione non vocavit; tanlam vocavit, qqantam fa- jiidicantes. Ad quid? Discernerepopulumsuum, ut
bricavit, Unde autem coepit? ex Sion, id est a Jeru- ccelum cum illo discernat, populum suum, ante
salem, quia inde coepit annuntiari spedes decoris: suo. Ccelumenim cum il!oterram discernit. Ii>ju-
ejus, id est speciosus decor ejus, quia speciostis; dicio enim alii tanlum judicabunt, quos hic dicit
fuit prae filiis hominum. Quasi dieat : Qui omnesi coelum; alii judicabuntur, quos hic dicit terram.
gentes vocavit, a Jerusalem ineoepit, quia inde( Sedde his aliis salvahuntur, quos hic dicil popu-
exeuntes apostoli speciem deeoris Chrisli tolo orbe; lum suum : de damnandis tacet. Yel ila ul per coe-
nuntiaverunt.Unde lsaias : De,Sionexibit lex, et ver- luni omnes justos salvandos accipiamus. Per ter-
bum Domini de Jerusalem(Isa. n). Ex Sion uamquei ram, omnes peccatores damnandos; et legitur,
Evangelii decus coepit. Inde speciosus forma praei desursum sic : Dominusveniens desursum, idesta
filiis hominumccepit annunliari, quia ibi datus est; Palre, advocavit, id est advocabit. ccclum,id est
 477 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. XLIX. ^78
omnes justos, et terram, id est, peccatores. Ad A quod ego sum Deus ille generalis, qui est otiiniuin
quid? discernerepopulum tuum, id est ut dividat Deus per potentiam, et sura Deus ftius proprie, et
malos a bonis. Nota quod primo omnes mistos familiarius, quia te babeo servum; et quia in pro-
communiler vocavit. A solis ortu usque ad occa- phetis tibi promissus sum. Ideo dicit sum, quia esse
sum. Tunc atitemvocabit ut discemat. Simul eriim proprium esl Deilatis. Unde : Ego sum oui sum, et
zizania curo tritico crescunt, nec sinit ea eradicari qui est misit me ad vos(Exod. m). Et nota quod
paterfarailias (Matth. xin). Petrus quoque niissis prius dicit simpliciter, sam Deus. Et postea dicit.
in mare retibtis pisces magnos et parvos conclusit, sam Deustuus. Quasi dicat : Et si non sum Deus
et usque ad liltris traxit, dum perieIrangeretur rele tuus, tamen sum Deus: bono meo sum Deus; malo
(Luc. -). Et in Evangelio : Pateffamilias misit sef- tuo non sum Deustuus. El ego ipse
vos ad exitus viarum vocare ad nuptias quoscunque YERS.9. — « Non in sacrificiis tuis arguam te;
reperirent (IfaffA.xxii). < holocausta autem tua in conspectu meo sunt
YERS.6.— « Congregate illi:sanctos ejus , qui < semper. >
« ordinanl testamentumejus super sacriiicia. > In sacrificiisluis, [Aug., Aug., Alcuin., Aug.]noi:
Congregate.[Aug.,Hier., Aug., Alcuin., Cassiod.] exhibitis, non arguam le, quia non quaero animalia
Yidens Propheta futura qnasi praesentia, hortatur B in sacrificium : haec nolo, sed hoiocausta tua, id
angelos congregantes, et applaudit. Quasi dicat: est-quaesunt tui juris semper,non ad tempus, stint
Et quia ita erit, ergo, o angelimessores, congregate in conspeclumeo, id est mihi placent, illa volo. Ho-
illi sanciosejus, qui ordinant testamentumejus, id locausta dicit, ariimam igne charitatis inflammalahi
est novum, super sacrificia, idest super vetus testa- totam. Unde alibi: SacrificiumDeospirittts conlri-
mentum. Yel qui ordinanl testamentum ejus, id bulatus (Psal. L). Ih quo psalmodicit animalia nolle
est qui cogilant de promissisejus. Super sacrificia, in sacrificiumvel holocaustum. Si anima inflamma-
id est super illa qure operantur, quae sunt sacrificia tur et membra in suum usum rapit, ne serviant cu-
Deo. Quasi dicat: Qui dicunt: Non sunt condignw pidilati. Inde in Leviticqprrecipitur, ut adipem cuin
passioneshujut temporisad fuluram gloriam(Rom. renunculis offerant (Le«if.III); quibus interna cha-
vin). Yel, qui ofdinant leslamentum ejus super sa- ritas signatur. Sed ne putes haecholocausta esse
crifieia, id est qtti dicunt post laborem sequi dena- de animalibus, subdit:
rium. Yel, qui ordinant testamentum ejus.super sa- YERS.10. —« Non accipiam de domotua vitulos;
crificia, id est qui pluris praetiihabent opera chari- « neque de gregibustuis hircos. >
tatis, quam sacrificia pecudum. f, Nbn accipiam de domo tua viiulos. Quasi dicat :
YERS..7. — < Et annuntiabunt coeli justitiam Non arguam si non feceris; et si feceris non acci-
< ejus, quoniamDeus judex est. pium>vitulo»in sacrificium. Yitulos dico qui sunt
Et annunliabunt. [Gl. int., Aug.] Quasi dicat: de aomo tua, [Alcuin., Aug.]quasi significatosvitu-
Yeniet manifestus et judicabit: et hanc justitiam los et spirituales acciperem, non illos, de domo
ejus annunliabuntcmli, id est apostoli, toti mundo. tua. Unde propheta : EeddemusDeovitulos labio-
Hoc jam impletumcernimus. Jam enim ccelianriun- rumnostrorum (Ose. iv). Hoc dicendo praenuniiiat
liaverunt nobis hanc jnsliliam Dei, quod quidam novum testamentum, ubi omnia significativa sacri-
erunt ad dexteram, quidam ad sinistram. Nullum ficia cessant, nequede gregibustuis hhcos. Ideo ate
granum erit tunc cum palea, et si nunc permista, non accipiam,
-uoniain Deusqui non faUilur,judex est, id est dis- YERS.11. —« Quoriiammere sunt omnes ferae
cernens. < silvarum, jumenta in montibus, et boves. >
PAHS.II. YERS.8.—« Audi populus meus, et lo- Quoniammewsunl. [Aug.]Quasi dicat : Quianon
« quarlsrael, et testificabortibi: Deus Deus tuus sunt tua, sed raea, cur ergo quaeramate quod
« ego sum. > meumest qui creavi? El hoc est quoniammewsunt
Audi, populusmeus.[Cassiod.,Hier., Aug., HiefJ, D ; omnesfermsilvurum, id est mea sunt, quaenonpos-
Gl. int.] Secunda pars ubi et vox Christi monentis sides, scilicet indomita. Et etiam jamenfa, 107
ut, relictis sacrilleiis, pecudum, fiat sacrificiumlau- quaepascis t» montibus et boves. Quasi dicat: Mea
dis : hic dicit quid Deusdeorum locutus est. Quasi Sunf etiamdomita quae tu nutris et possides. Yel
dicat: Deus locutus est. Qua locutus est ? haec,sci- secundum aliam littefam, equi silvestres et boves,
Hcetaudi aure, scilicet cordis, tu qui es populus etiamvolatitia sttnf mea, quia.
meus. Ostendit in eodem verbo, qui et quare debeat YERS.12.— « Cognovi omnia volatilia coeli, e*
audire. Quasi dicat: Si populus meus es, audi. Et « pulchritudo agri mecum est. >
si audis loquar tibi. Aliter, scilicet si non audis et C.ognovi,[Aug., Gl. int.J ab aeterno quod nullus
si loquar, non tibi loquar. Repetit sub alio verlvo homo fecit omnia volatilia cmli qtiae et quot sunt
dicens: Audi, Israel, id estsicut Israel, id est vir Quasi dicat : Et volatilia mea sunt. Et pulchritudo
videns D°.um.Quasidicat: Si es Israel, id est si me agri, id est ubertas omnium in terra gignentium,
vides, audire me non negligis; et lestificabor libi, wiecumesf, id est mihi servit. Vel mecum esl,
id est per scripluras, etpermiracula ostendamtibi, quia ego ubique sum. Unde in propheta : Cwlumet
[Cassiod., Hier., Aug., Gl, int., Aug.] hoc sciiiccl terram ego itnpleo(Jer. xxm). Vel, mecumest, qui*
479 PETRI LOMBARDI 480
apud me.nihU praeterit, njhil futurum est, cum fllo A hoc solo salvetitr, quod bene docuit. Yelila conti-
sunt omnia fulufa, et ei non detrahuntur jam prae- ntia : Ilaec populo suo dixit, sed non suo, id est
lerita; cum illo sunt omnia cognitionequadam inef- peccatori dixit Deus, hoc contra praedicantemdici-
fabili sapienliaeDei. El ideo tur, securus tamen sit ille qui audit, a quocunque
YERS.13. — « Si esuriero, non dicam tibi; mens audiat bona, secundum illud: Qumdicunt facitt,
< est enim orbis terrae, et plenitudo ejus. > qucc autetn faciunl nolite facere(Matth.xxni). Hoc
Siesuriero. [Aug., Hier.] Quod nunquam fit; sed inquam, dixit: Quare tu enarras justitias meas,
diciturad convincendumparvulumsensu. Nondicatn cum cpere uon impleas, id est quare eoriraiuriiser-
iibi, ul pascas me. Quasi dieat: Si haec dalis, for- mone, scilicet ad populum profers aliquid de mea
sitan esurire putatis, quod est insania, metisesf majestale ? El assumis, id est indevotus praestimis
enim orbis lerrm, ergo ne quaerasquod mihi des. qui testanicntummeum sanctum, peros tuum pollutum,
sine labore habeo quod volo,ef pleniludoejus, id est aliis praedidre? [Aug., Cassiod., Alcuin.] Quasi di-
omnes creaturae, sed cat : Nec sancta verba os pollutum prresumatdo-
VERS.14. — « Nunquid manducabo carnes lau- cerc Yelos haeretici; non enim leclio negatur cor-
« rorum ? aut sanguinein hircorum potabo ? > . rigendis. Unde Apostolus ait : Castigocorpus meuin
Nunquid manducabocarnes laurorum, aut san- B ef iu servitutemredigo illud, ne forte cum aliis prw-
guinem hircorum polabo? [Aug., Cassiod., Aug.] dicaverim, reprobusefficiar(I Cor.xix). Non igitur
Quasi dicat : Non in sacrificiis, sed in pauperibusi scelerati se misceant divinis sermonibus. Ideo in
haccvolo. Mysticehis similitudinibus figurat Ecele- Veteri Testamenlo erat labrum aeneuuv in inlroilu
siam. Feraesunt gentes, jumenla in monlibussunt tabernaculi, ubi sacerdotes lavabant manus, ingres-
6imp!ices in culmine fidei, boves surit apostoli et suri labernaculum, et egressuri. Unde : Mundamini,
proplietre,volaliliasunt supernrcangelorumvirtutes, qtti ferlis vasa Domini (lsa. LII).
pulchriludo genles conversre,quresunt decus terrre, VERS.18. — « Tu vero odisti disciplinam; etpro-
id esl Ecclesitc Esurit Dominussalutem omniumi « jecisli sermones riieos relrorsum. >
hominuin, et de omnibus salialur. Carnes vero tau- Ta liero. Qnasi dicat: Ore bene dicis, sed factis
rorum non vull in sacrificiis, sed in pauperibus. riegas. Et hoc est: Tu vero odisli disciplinam,quia
YERS.15.— « Immola Deo sacrificium laudis, et• sicorrigo, murmuras; laudas, quando parco; mur-
« redde Allissimovola tua. > muras, quando castigo; projecisli sertnor.esmeos
Imincla Deo. [Cassiod.] Ileprobalo veteri ritu, dei retrorsum, [Aug.] id est qure dicispost te ponis. Ne
se quasi de alio loquens, qtiidsibi faciamus, indicat., videas, et ne dicas le non fecisse, quia
Qttasi dicat : Hrec nolo, sed immola Deo, non diciti YERS.19. — « Si videbas furem, currebas cum
niihi, sed de se, ut de alio loquitur-post cum ait: « eo; et cum adulteris porliouem luam ponebas. >
Peccatori aulem dixit Deus, non dixit, ego; sacrifi- Si videbasfurem. [Aug., Cassiod.,Alcuin., Aug.]
ciumtaudis quod in le ipse esl, scilicetut gratiasagasi Ad liileram currebas cum eo,assentiendo, laudando,
de omnibus. Ecce qttid exigil, ef reddeilem ilemque! ef cumadulleris porlionemluam ponebasaliquo con-
allissimo voia iua quaein le simt, non exlra te. sensu. In his enim duobus omnia notat crimina, a
YERS.16,— « Et invoca me in die tribulationis;; palre lotura, Yel sic: Si videbas furem, sani intelle-
« eruam le et honorificabis mc > ctus Seripturae, currebas cum eo, assentiendo, el
Eftunc invocame. [Aug., Gl. int.]Non enimdebes; cum adulteris, scilicet qtii ponunt falsum intelle-
praesumerede viribus luis in die iribulalionis, id estt ctum in Scripturis, portionem luam ponebas aliquo
adversitatis, quse ideo dalur ut ho:no invqcet. VelI coasensu, id est astipulator facti eras. Et
nostra tribulatio proprie estiimore salutis, non eaf- YERS.20. — « Os tiium abundavil malitia; et lin-
jialium; ef eruam le, ne deficias. Ecce praeraium i « gna tua concinnabat dolos. >
cblationis. Et sic,honorificabistne, ut jam non dis- Os tuum abundavit malitia, [Aug., Cassiod.] quia
cedas a me; Vel honorificabis me, id est apudl D non solum non reprehendit, vel tacet; sed etiam
Stlioscausa honoris eris mihi. laudat, et si malum scial esse ut sit dolus. Unde
PARS.III. YERS.17. — « Peccatori autem dixitt sequitur : Et lingua lua concinnabatdolos. Accusat
« Deus: Quare tu enarras juslitias meas, et assumis» conscientiam et linguam. Concinnabat, dicit, quia
« teslamentum meum per os tuum? > raos est decipientis sic falsa componere, ut lepore
Peccalori. [Cassiotl.] Tertia pars a quibus sacri- verborumblandiatur. Et hoc facil iste, ctjam conlra
ficium velit, hic dicit, ubi peccatori sure nequitiae z fralrem. Unde sequitur :
impulanlur, quia laudem quaerit Deus, ne ptttett YERS.21. — « Sedens adversus fratrem luum lo-
turpis banc sibi imperari. Prohibet ne lingua prae- « quebaris, et adversus filium malris ture ponebaa
sumat laudare, cui obviat prava conscienlia; nonl « scandalum : hrec fecisti, et lacui. >
tamen inlerdicittir laus conversis sd poenitentiam, , Sedens. [Cassiod., Aug., Cassiod., Aug.] Quasi
s'ed oblilis Deum, ut inferius ait. Quasi dicat : Im- dical : Cum otio ita libi placet. Non enim casu alii
mola Deo sacrificiiim jlaudis; sed vide ne canless derogat, sed sludio. Quod enim transiens aut stans
bene et vivas male, quia peccatoridixitDeus: Quarce facit, non cumvoluntatefacit. Sed tu sedensloque-
tu enarras justilias meas ? Ncergo securus sil, quasii baris aduersusfratrctri ittuin,id est omnemhominenu
lfU COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. iLIt, 4«f
estiideles aSceriduntadiaHdem diyi-
quia omnis homo est rrater conditidne prilnae hati- jAascendunt, id
ad laudein humaniialis, iii
vitatis; ei adversus filium matris ium, id est sanctae hitatis, et desceftdunt
Ecclesiaevcui charitate jurigimur,ppnebas insidiose Ghristo, quo'.itinefepstendam illi, id est iaudanli,sa-
scandalurii, id est haereses. Et alia, quibus innocens lutare Dei, id est me. Salutare Dei Cbristus est, qui
non novil, qui.-alij-qtititn
capiatur.Yel ita: sedensadversus fratrem tuum,.de- ciim gratiavenit, quem
irahebas. Alia liltera : Frater hic accipitur, aliquis gratiae aliquid tribuit.
bene ambulans, et bene docens : cui dum delrahit COLLATIO 1NPSALMUM XLIX: « DEUS DEORIiM. S
aUquisdoclus, ponit scandalum infirmo, qui dicitur
hicfilius roatris. Et est, sedens, quasi dicat : Cum YERS.6. — Congregale ilii sunclos ejus. Heb;.
studio,adversusfratremtuum, benedocentem, etafti- xo, congregatemihi: Sed facilis lapsus in -ih L», V«1ib
id est mihi \elilli, ulrobique conslantc..seiuen-
bulantera; detrahebas. Et dum hoc facis, adversus tia. Item in i~'DnUASIDAI, et VTCn,; id est sunctos
filium matris luae, id est aliquem irifirrouni, qui meos, sancios ejus.
adhuc indiget lacte, id est rainori doctrina, ponebas YERS.9. — JVouin sacrificiis fuis arguam n,, ho-
locausta autem tua in cotispeCtu-meosunt semprt.
scandalum. Dum enim detrahit qui doctus videtur SanCtes, et Munsterus, et inlerpreles pro Cajcviii>o,
ffatri forsanbene docenli, vel bene ambulanti, ponit sic verterunt, ut repetatur in seeunda clausuid ne-
scandalum infirmo, qui nescit judicare. Et ideo lilius B I galio praecedens, qiiHsi holocaiista veterisi-iti.is noii
non- sint in conspeclu Dei, quia noiiplacent aniplius iila.
matris dicilur, lacte sciHcet egens Ecclesire, Sensus est pius, laineii non sic accipiunt. ctctcri.
dum patris ad mensam aceedens, cujus pane pasca- Quomodoaulem debeat intelligi aHirmaiido,ppie ex
tur, id eSl validiorisdocirinre cibo, Et ideO, ignarus: glossa superiori. Vel, illa holocaiisla sunl in con-
Hwc o ef spectti meo, quia illis non iiidigeo, Translaipr r.d
esljudicandi. praedictafecisii, iniquc, lacui, Campensera, legit per inlerrogatiouein : Nttm sci:;r<-
idest distuli poenam,exspectans ad pcenitentiam, sed ficiorumcausa redarguile, aut jugis^olocausti cora.rs
iu vertis ad impunilatem. me offerendi? Chaldaeus Paraphrasies tradit longe
YERS.22.— « Exlslimasii inique quod ero tui diversura sensitm, non propter sacrificia tua. qiic:
non sdcrificasti tnilif in captivilule, ego corriniu-ic,
« similis, arguam te, et statuam contra faciem1 sed propter holocausloriiala, quw sacrificaveruMpa-
t tuam. > tres tuicorammejugiter.
Ea-isfimasfi. [Ang.] Quasi dicat : Tacui, unde VERS.11, — Jumenta in montibuset boves.Hiero-
nymus et alii prreter Pellicanum, pro bobus, dicunt
existimasti, o inique,quod ero tui similis, consen- mille, Nam si dixeris fibx ALEPH, id est mille. Si ^fha
tiendo malis, quia placere mihi.putas mala, quem i '
ALLUPH, idestbos, quomodoapparetLSXaceepisse.
non credis ultorem; sed ego arguam te,et arguendo' el ubi non sunl nolulae punctorum, pro volunlale 'e-
slaluam te contra faciem tuam, id est ostendam tei \„ genlis, et juxia commodilatem 108 sententiae,lioc
v
tibi, et displicebis tibi, quod et modo faceres, si te, aut illud inlelligittif..
. YERS.12.'—TCognoviotiinia volalilia cmli. Hebr.
videres. Mihivero placeres si te videres. Quasi di- D'~iriHARIM, id est montium, per quos licet intelli-
cat: Quod post dorsiim posuisti arile faciem tuami gere ccelum aereuni,nisi quod fortasse LXX ac.ce-
ponarii, ut scias quod male egisli et fcedilatemtuam, peruiit Iitteram he servilem, ul dicunt, ei deinde
rim a themate D~iRAM,id est allus, excelsus. Quasi
videas, ut erubescas. Et quia ita dixit Dominus,' dieeres, volalitia .excelsi, quod est ccelum. LJiide
ergo vos Chaldaeus,qum voiani in aera ccelorum.
YERS.25. — «Intelligite hrec, qui obliviscimirii i Pulchriludo agri mecumest. Hieronymus, univer-
t Deum, nequando rapiat et non sit qui eripiat. >. sitas dgri. Pralensis, Sanctes, Munsterus, et Cam-
pensis, fera vel ferm agri. Pellicanus, atimniias
Qui oblivisciminiDeum, [Aug.,Gl.int,,Alcuin.,Cas- agri cum LXX-. Interpreles pro Cajelano, mobite
siod.] cui ueriio potesl resistere, id eslqui me Deumi agrorum. tH ziz duo habet significaia. Prius idem
esse non creditis, intelligiiequod dixi, scilicet quodj quod splendor. apparitio, eoqiie apte verlerunt pui-
chrititdinem.Securidumesi noinen generale besiia-
laudem volo, sed nona peccatore. Nemo dicat 1
sibi rum syiveslriuni, ob idque Hieronymus vertit tini-
non pnedictum. Ideo,. intelligite, riequandordpiatt versitas agri, quasi utrumque complexus. Alii se-
Deus, id est.ego ad pcenam, et non sii quieripiqt. cnti sunt aliam significatiOnem, Translator ad
habet, aviculmagri me non latent.
Quando diabolusrapit, Deus eripil. Cura Deusrapit,' D Campensem YERs.21,—SedensadversusfralremtitumloqUeba-
nemo valet liberare. Hoc scilicet intelligite, quod rjs. Plerumque subraonuimus ex Hieronynio, bc~
YERS.24. —« Sacrificiumlaudis honorificabit me, num inlerprelera, non debere se caplivuni reddere,
« et illic iter quo ostendam illi salutare Dei, > ul plus requo serviat liiterae, quod el in pireseiui
loco, docuit Suniam et Frelellaiii ipse Hieionymus
Sitcrificiiiri.[Cassiod, Alcuiil., Aug., Alcuin.] Non1 dicens : In Graeco legisse vos dicitis -/.axiiai.zi;,et
quod scelerati canunt, sed sacrificium laudis, nOnl putalis non bene versum, quia diximus, adversus
tuum ioquebaris.: el debuisse nos dieere,
animaliuiri, hotwrificabittne. Nemo offert hoc sacri- fratrem adversus fralreiti tuum delrahebas. Quod vitiosum
ficium et inalus est, quia nemo laudat nisi bonus,> esse, et in lingua nostra non slare, eliam sliiltis
quia si laudat, et bene vivit, Nemo enim laudat, si1 patet. Necignoranms.quodz«™),a).iadifaiur detra-
ctio, si voluerimus ponere, non possumus
bene dicii-et male vivit; nec qui bene vivil, si sibiij' • dicere,quani adversus fralrem iuum deirahebus; sed de
dat, vel si super alium se exlolUt, cui polius ''
irro- fratre tuo delraliefias. Quod si fecerinms, rursum
gare deberet quod habel. Quiescal ergo a malis., ett coiitentiosiis caiumnialor inquiret, quare non dixi-
ofierat sacrificiura laudis, et illic, id est in sacrifieioj mus y.KT« toO«5e),you-o», hoe est udversus fralrem
luum. Haecsuperflua sunt, et non deliemus putida
laudis.Esttter,quiahocsacrificiumeslvia ad Deum. nos verborum intefpretalione lorquere, cum dam-
Hfcc-'est scala Jacob, qua angeli descendunt ett num non sit iri seiisibus, quia unaquaequelingua,
483 PETRI LOMBARDI 484
(ut ante diximtis) suis proprietatibiis loquitur. A super priorem, videlicet t~, posueris punctum,
VERS.24.'—lilicilerquo ostehddmiliisalutdre Dei. quod vocartt smoj, id est sinistrum hpc modo XJBf
Hieronyratis, qui ordinat viam, ostendam illi salu- SAM,significat ponere, collocare. Si autem
iare Dci. Sanctes, Ponenli viamDei coram se , per ja-
ostendam salutem Dei. Sic et alii in euradem sen- min, id est, punctum in dextro cornu DB?SCHAM
sum, praeter Pellicanum : qui nobiscum habet illic significat illic, quomodo acceperunt LXX etPellica-
iter. Diversitas orta esl ex duplici lectione unius nus. Consentit translatio ad Campensem, hac via
vocuhe habeiitis tantum duas litteras Dt". Si enim ostendamei salulem Dei.

PSALMUS L.

rSALHI TITCLDS : « PSALMUSDAVID CUM VENITADEtMNA- ostendilur, qure adeo pceaitenlibus valet. Inde est
TBAN PROPHETA, O.UAND0INTRAVIT ADRERSABEE. > quod hic pcenitentialis psalmus plus aliis frequen-
Misereremei, jDeas.Titulus. Psalmus David, cum tatur iri Ecclesia (88), quia hic riiagis humilitas
venit ad eum Nalhan propheta, quando vel quoniam ostenditur, et quia hoc est temperatum supplica-
intravit ad Rersabee. Legilur. in libro Regum (II tionis genus, quod etiam implere infirmi possunt
Reg. xi, etc), ijuod David prospefe regnans, alque B ; quia hic nihil difiicile dicilur ut in aliis : Lavabo
in suo palatio sedens, vidit Rersabee uxorem Uriae, per sitigulas nocles lectum (Psal. vi); et Gravalaesl
lavantem se, et concupivit eam, et ad se vocatam mper memanus tua (Psal. xxxi); Pufrueranf etcor-
cogjiovit. Comperto autem quod per eum essel facta ruptm cicatrices mew(Psal. xxxvn); et Cineremtan-
gravida, revoeavit ab expedilione Uriam, si forle quam panem mandncabam (Psal. ci)f De jprofuu-
ad uxorem inlraret, ut ejus concubitu gravida cre- dis clamavi (Psal. cxxix); Persecufu* est inimi-
deretur. Urias autem noluit dum in castris populus cus animam meam (Psal. CXLII).Sed hic a pio pe-
Domini laboraret. Scripsit ergo rex auci exercilus lit misericordiam. Alibi ergo districtiora fortiori-
sui Joab, uf Uriam poneret in illa parte praeliiubi bus; hic temperata providit infirmis. Forsan ideo
occideretur. Hac epistola suaemortis accepia,Urias dicet, doceboiniquos vias tuas, et impii ad le conver-
dedit Joab, qui ita fecit sicut praeceperat David, et tcntur, quia prrevidit per hunc psalmum plures pe-
occubuit Urias. Sic ergo David cum adullerii cul- tituros veniam. Et est iste psalmus quarlus in or-
pam celasset, Nalhan propheta immissus a Deo in- dine poenitentiaHum,et in ordine psalmorum, quin-
travil ad eum, et quaesivit ab eo judicium de di- quagesiraus esl, pro modo jubilei, quia hic cst
vile, qui, cum haberet ceiilum oves, vicino pau- psalmus remissionis. Juhileus quippe annus in lege
peri solam quam habebat oviculam rapuit. Cum'C quinquagesimuserat, in quo omnibus debita remit-
autem jttdicaret David hunc esse dignura morte: tebantur, et possessiones alienafe restituebantur
Respondit Nathan : Sic et tu fecisti, qui cum ha- (Let>if.xxv). [Alcuin., Cassiod., Aleuin.] Unde ju-
tcrss multas uxores et coneubinas, unam quam bileus initians, vel remittens dicebatur. Ila per
habebat Urias rapuisli. Ad vocem ergo prophelae poenitentialera humilitatem, de qua hic agitur,
David pcenituit, et in conspeclu omniurn contestans plena his praestatur peceatorum remissio. Inten-
peccatum suura, se reum abjecit. Et hoc est quod tio : Monet ad poenitentiam. Modus : Quinque
ait tilulus : Psalmus iste atiribuilur David pro- sunt 'partitiones. Prima pars est deprecalio, ubi
phelre. Psalmus dico, agens de poenitentia et hu- captat a persona judicis per misericordiam et justi-
mililate quam habuit David , cam venit ad eum tiam qua punire deberet, nisi quia iste satisfacit,
Nalhan propheta , missus a Deo ad arguendum quod est a sua persona captare. Secundo ex auctc-
eum, qtii similitudinem de ove pauperis proposuit. ritate Dei manifestanlis confidentiaablulionis osten-
Yenil dico, ut argueret eum de peccato, quod fe- ditur, ibi, incerta, etc. Tertio ex confidentia secu-
cit, quando intravit ad Rersabee. Vel, redargueret rus petlt dileclionem omnium peccatorum el ple-
eum de hoc, quoniam intravit ad Bersabee. [Aug., JJ nam reslitulionem, ibi, arerie faciem luam. Quarto
Cassiod., Aug.] Yicit pax prosperitatis, quem bella dicit quid restitutus persolvat, ibi, docebo. Quinto
non vicerunt. David aulera hic apponittir in exem- de aedificationeJerusalem prophelat, ibi, benigne
plum non cadendi, non prosperitalis olia affe- fac Domine. David ergo non excusans peccalum,
clandi, sed si cecideris resurgendi. Et ne desperes sed publice confitens, ait:
de peccati immaniiate, cum videas David post rea- YERS. 1. — « Miserere mei, Deus, secundum
tum homicidii et adulterii, per poenilentiaehumili- « magnam misericordiam tuam. >
tatem, Deo plaeuisse. Nam arguente eum Nathan Miserere mei, Deus. [Cassiod., Hier., Aug., Cas-
prophela, rex non crubuit peccalum publice confi- siod.] Hocdicens locumaufert judicio, id est discus-
teri. Non se excusavit, ul solet homo, et a se poe- sioni, quia factum conceditur, secundummagnam
nas exegit, quas vix ferret aliquis coactus. In con- misericordiam luam naturalem, cujus misericordia
speclu omnium reum se abjecil cujus judicium ab est divina natura. Quasi «licat : Ad tuam miseri-
omnibus timebalur. Unde hic specialiler humilitas cordiam confugio, ul gravibus vulneribus ciriacam

(8S) Cassiod in conclus. psalrai liujus.

 455 EOMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. L. 488
remissioiiis infundas. Misericordiamdico magnam, A VERB.S. — « Tibi soli peccavi, et malum coram
quia magna est miseria mea, et ideo magnam exi- « te feci, ut justifieeris in sermonibus tuis,' el vin-
gil medicinam; de gravi enim peceato desperan- « cas cum judicaris. >
dura esset, nisi esset magna"misericordia, qure Tibi soli. [Gl. int., Cassiod.] Dico miinda, et me-
non polesl difliniri quanla sit. Rene ergo dicit, rito te oro ut mundes, quia peccavi in me carnis
magnam, qtiaede cceloDeum deposuit, corpore in- voluptale, sed fioi soli, quia rex esl omnibus su-
duit, ut pateretur el moreretur, per quam credebat perior, el ideo a Deo lanlurn, qui est major eo, pu-
isie se facile absolvi, per quam sctebat genus hu- niendus est. Si quis de populo erraverit; et Deo
inanum liberari. Quid ergo non poterat dare, cum peccat et regi. Rex vero non habet hominem qui
secuudumse rogatur Deus ignoscere? sua facta dijudicet. Ideo ait : Tibi soli peccavi, ef
YERS.2. — « Et secundum muliiludinem mise- malum, commissum in proximum, coram fe feci.
« ralionttm tuarum de!e iniquilatem meam. > Hoc dicil, quia ubique seit Deum esse. Unde
Et miserere mei secundummultitudinemmisera- se arguit, qtiia eo prresente non erubuit. Tibi
liouumluarum (89), ab inilio saeculiexhibitarum, soli peccavi, quia a Deo juslus est, ut justificeris,
' id est secunduro mullitudinem factorum
tuorum, id est ul jusius et verax inveniaris, in sermonibus
quaesuperat magnitudinemquamlibet peccaloruro. -* luis , id est in cibis qtire dixisli, cujus verba
[Cassiod.,Greg., Cassiod., Gl. inl.] Ecce per mi- non transeunt, sed iroplenlur. Unde : Cwlum et
sericordiatnet miserationem petit iste. El esl mi- terra transibunt, verba auiem mea non trans-
sericordia in natiira, miseralio iu effectu. Quo- ibunt (Luc xxi), |et adeo justus es, af vincas.id
modo vero misereri velii, ostendit, dcleut nullum est superes in j'ustilia, alios, cum judicaris, id
remaneat peccativestigium, iniquilatemmeamcon- est cum mihi et aliis in judicio compararis. Deus
tra proxiroum commissam: quem modum delendi enim lantae j'ustiliae esl, ut se cum homine velit
velit, ostendit: postea subdit: judicari. Unde in Isaia : Judicate intcr me et vi-
YERS.5. —« Amplius lava me ab iniquilate neam meam (Isa. vi), et postea quasi sub judice
« mea ; et a peccato meo munda me. > causam suam exponens, ait : Popule meus 109
Lava me ab iniqnilate [Cassiod., GI. iiit., Aug., oaid fecilibi, aut quid molestus fui tibi ? Responde
Alcuin., Hier., Cassiod.] qua peccavi conlra mihi (ibid.) Ergo conlra eum quem ex pastore re-
Uriam. Lava dicit, quia videbat per spiritum ablu- gjm fecit, talem habet juslitiam, ut vincat, si inler
tionem baplisnii, ubi plena ablutio et remissio, et se et eum judicelur. [Aug., Ilier., Aug.] Vel ila ab
laliter ablui pelit. Et tava me a peccalis meis, quod s,
( illo loco, iibi soli, Christo iitillumpeccalum habenli,
in me fuit carnis votuptate. Lava dico , amplius in praescientiaiu,id est in spiritu propheiiae dicit
quam ab actu peccati,quia plus peccaviquam actu, David. Tibi soli, quasi dicat, ideo dico libi munda,
quiascienter, etex voluntateutrumquefeci.Tuergo, quia, peccavi in rae, tibi soli, quia tu solus sine
amplius lava, ut non modoculpamoperis, sedetiam peccato es. Et ideo justus punitor. Ille enimjuste
realuro voluntatisabstergas.Yel, ampliuslava, quam punit, qui non habet in se quod in illo puniatur.
pelere intelligam; lava dico, et munda me, scilicet Ille est justus reprehensor, qui non habet in se quod
sic lava, ut mundes me; lavantur enim quredam, reprehendatur. Hic est inter homines solus Cbri-
qure tamen non sttnt pura. stus, de quo lsaias : Qai peccalumnon fecit, necin-
VERS.4. —« Quoniaminiquitalem meam ego co- venlusest dolusin ore ejus (Isa. LIII). Et maluriiin
«gnosco, et peccatummcuracontra meest semper. > proximum coram te feci, id est in tui pfyjseiilia.
Quoniatniniquilaiem,[Aug., Cassiod., Aug.] cu- Tibi soli peccavi, qui ade.ojtislus es, ut justificeris,
jus misericordiam petit ul ignoscat, quia scit ju- id est solus verax inveniaris ; in sermonibus tuis,
slum ut peccala puniat, subdil, quoniam iniquita- quia solus in omnibus unum potuit dicere homo
lero. Possel enim ei dici : jPefisper misericordiam Deus, unde Deus verax , omnis hoino mendax
peccaiumdeleri, quid ergo erit? Per misericordiara D 1 (Rom.ui). Vel adeo justus es, ut vincas omnes in-
peribit justilia ut hoc sil impunitum? non, quia justitias ; superas eniro omnes homines, omnes ju-
ego punio; el hoc est: Tu ideo ne punias, quoniam dices ; etquisepulat justum esse, coram te inju-
iniquitalemmeamegocognosco.Quasi dlcat: lgnosce, stus est. In etijus conspecluastra non sunt munda
quia ego cos;nosco, non dissimulo, ef peccatum (Job xxv); qui in angelistuis reperis praviiatem
meum contra me est semper. Sibi fecit isle quod (Jbb iv). Tu ergo solus juste judieas, cum, id est
Deus in judicio faciet. Unde supra : Arguatn te, et quamvis injusle judicaris, id est injuste judicatus
slatuam contra faciem tuam (Psal. XLIX).Yel se- sis a Pilato et a Judaeis.[Aug., Gl. int., Greg.] Yel
cundum aliam litteram, ef peccalum meumcontra ita: et adeo justus es, ul vincas diabolum, et roor-
me est semper,non habet peccatumpost tergu.m,ut tem, et Judaeos,cum judicaris in judicio quo judi-
prius habttit cum negligeret, post tergum enim catus es ; videl enim futurum judicem justuni, a
peccatum habuit, cum rex sententiam in divitem, peccatoribusjudicandum,el in eojudicio vincentem
qui rapuit ovem pauperis, dedit, oblitus sui. qui ascendit superoccasum; occidendoenim victoi
(89) E. Gregi in psalmis poenitent.
 487 PETRI LOMBARDI 483
faclus esl. Unde : Ero mors tua, o mors (Ose. xiu).. Aj Nam hoc opus caslum in cbnjuge, nori Iia-
Yel ita ab illo loco : tVt justificeris in sermonibus j bet culpam, sed origo peccati in prole secum
luis, etc. Osleridit esse veracem Palrem in promis- trahit debitam pcenam. Ideo ita fateor me pecasse,
sione qua promiseral Christum ex slirpe David[ quia
nasciturum, quod quidam propler peccata David[ YERS.7. — «Ecce enim veritalem dilexisti: in-
Deum non implere dicebant; contra qiras Daviddi- «certa et occulla sapientiaetuaemanifestasli mihi. »
citloquensad Deum Patrem. Ideo munda,ut me, Ecce in evidenti veritatemdilexisti. [Gl. int., Aug.,
niundaio juslificeris, idest verax reperiaris, in ser-. Cassiod.,Alcuin.] Quasi dical: Non in te culpam re-
nionibustuis, qui suntde promissioneChristi, quami fundo, sed vcritatem profiteor, quam diHgis.Hicpoe-
inilii fecisli. Et vincas, id est ostendas illos roeiida- nitens, quia in confilendodixit verila:em quam Deus
ces.cum judiearis, ab eis, non facere quodpromi- super sacrificia quaerilsupplicat sibi subveniri. Vel
sisti. Velila : Agii contra illos qui dicebant Deumi ila : Ideo ita punio peccatum meum, quia, ecce in
David non indulgere, eo quod lam graviter Deum. L manifeslo, veritatem dilexisti, qua peccalum punias,
\ ofibnderat. Precaiur ergo David ut parcal, ut sic> licel sis pius indultor. Sic enim misericordiam dat
iropleatquodpromisit de venia ingemiscentis,dicens: i Deus, ut servet verilatem, ut nec peccata ejus sint
B
Quacunque hora peccator tngemuerit, omnium ini-. impunita cui igaoscit. Ignoscit enim seipsum pu->
quilalum ejus non recordabor (Ezech. xvm). Quasi[ nienti, Misericordiaergo est quod homo liberatur,
dical, ideo munda, ul justificeris in sermonibustuis. veritas estquod punietur peccaium. Incerta secun-
qui sunt de prOmissioneveniaeingemiscentis ut vin- da pars secundum quosdam, ubi ex auctoritate Dei
cas, id est convincas eos, cum judiearis, ab eis non, manifestanlis occulta ostenditur confidenfia ablu-
parcere mihi. t:onis. Quasi dicat: Oro ut mihi parcas, quia jam
VERS.6. — « Ecce enim in iniquitatibus conee- incerta et occulta sapientim tum, id est advenlum
* pltis sum, ct in peccalis concepil me maler. Filii tui, qui aliis incertus, aliis occttllus eral, tna-
« mea. > nifestasli mihi, per spiritum prophelire. [Cassiod.,
Ecceenim. [Aug., Gl. inl., Aug., Cassiod., Aug.]| Hier , Aug.] Per hoc enim propheliam notat, qua ei
Dixit Christum juslum et in juslilia alios vincere ;. revelalum esl, ut sciret quod Deus Filium haberet,
sed ne puletur eosvincere lantura qui grandiacom- et de suo semine nasceretur, unde sibi a peccato
miserunt, ct non eos qui ex quo nati sunt, nihil[ magis erat cavendum. Vel ila : Incerta et ocCulta
tale commiserunt. Personam lotius humani genefis, sapientiretuae, id est cogniiionis tuae, id est quaede
in seosiendens subdit: Ecce enim. Quasi dicat: Yere, / cognitione tua aliis sunt occulta manifeslasli mihi.
vincis. Ecce enim. Vel ita coiUinua: Peccavi ett Yel incerla et occulta sapienti;c tuae, id est remis-
non rairum, quia ecce conceptussum in iniquitati- sionis peccatorum niihi per sapientiam revelatae,
bus originalibus et aclualibus, id est ita conceptus. manifestasli mihi. Per Nalhan prophetam, quidixit
sum, quod et raacula originalis peccali teneor, ct mihi poeniteiili; transtulit a te Dominus peccalum
ad aclualia pronus exisio. In iniquilalibus se con- tuum (II Reg. xn). Incerta autem et occulta sunt,
ceptum dicit, non quia peccatum sit misceri conju- quod talibus ignoscil Deus. Sub hac incertudine
gibus, cum sit causa prolis; sed ideo quia quod fit, Ninivitaepoenituerunt, dicentes: Ouis seif si conver-
id est concipitur de carne pcenalifit; et quod de. fafar el ignoscal Deus? (Jonas m.) Sed hoc novit
corpore morluo per peccatum seminatur, cum vin-. David, dicente sibi confitenii Nalhan prophela:
culo peccali originalis nascitur; et morlis tempora- Dimisumesftibi peccatum tuum (IIReg. xn). Ideo
lis et aeternae,Nonigitur se conceptum in iniquita- confidenter inquit:
tibus dicit, eo quod de aduilerio sit natus, itno de YERS.8 — « Asperges mehyssopo, et mundabor;
sancto Jesse, et conjuge ipsius sed ideo quia in om- « lavabis me el super nivein dealbabor. >
. nibus trahittir iniquilas ex Adani,et vinculummor- Asperges me [Cassiod., Aug., Hier., Cassiod.,
tis. Nemoeriimnascitur, nisi irabens poenamettra- . u] Aug., Aug.] Hic secundum quosdam auelores, se-
feensm.eritum poanae,nisi tu qui de Spirilu sancto, , cuiida parlitio hujus psalmi dicitur esse, qure est
conceptus es. Ergo eliam in his imputas peccala, confidentia misericordiaeDei, quaemultum esl utilis
qui nullum acluale peccalum commiserunl. In om- ne subrepat desperatio, quae omnibus peccatis est
nibus enim sunl vincula peccati, propago morlis; luL gravior. Quasi dicat -. incerla et occultamanifestasli
Deus vincis, qui de Spiritu sancto es conceptus. mihi: et ila certus sum quod aspergesme, Domine,
Advertendaest humilitas pcenitenlis,qui omniacon- hyssopo,id esl sanguine Chrisli; el charilalis humi-
fitelur a parentibiis traducta, unde minuilur invi- litate, scilicet ul radice charitatis sim fixus in
dia peccati : si a radice peccalor est, id.est quia ai Chrisio. Hyssopus enim herha esl humilis, sed nie-
radicese peccatorem confitetur,et tamhumilis con- dicinalis, cujus radixpetrae haereredicilur, itahomo
fessio tot peccatorum misericordiam pii commovetl hac in mysterio aspersus fil humilisradicecharila-
judicis; de uno arguitur, et omnia eonfiletur. Et ini tis, fixus in humili Christo, et sic iriundatur. Dici-
peccalisllbidinis concepitme, vel aluit me in utero) tur haecherba eliam purgare pulmones, in quibus
tnaler mea, id est, conctipiscentia Hbidinis quae > est inflatio : sic humililas, superbiam depellit. El
peccalum cst, nisi excusetur per bona conjngii. sic mundaboret supponit qualiter. Latabis me aqua
489 COMMENTARIUM IN PSALMOS.--PSAL. L. 490
bsptismi, id est sicutin baptisrao lavabis fidelesA ad terrena. Rectus est spiritus, cum ei Deus est
temporegralire, Yel, mundabis me. Alia liltera et bonus per omnia, ut et David postea fuit, eliam in
dealbabor super nivem, id est incomparabiliter. Vel adversis. El non tantum in spiritu me innova: sed
ideo dicit, super nivem, utnotet se essevestem Do- etiamin visceribusmeis,undeadulterium exiit. (90)In
mini: et ideosine macula et ruga, quia vestimenla renibusenim sedes est voluptatis. Undedediabolo
Chrisli in transfiguratione Dominifacta sunt alba dicitur :Cujus virtus esl in lumbis, et in umbilico
sicutnix, perquaesanctisignificantur. Unde: Qtiof- ventris (Job XL).Ideo in utriusque partibus, anima
«7aofin Christo baptizali eslis, Chrislum induislis scilicetet carne, remediumcurationis petit, quia in
(Gal. v). Quorum si fuerint peccata ut vermiculus, eis peccavit. Sic desiderat expiari, ul videatur nil
velul nix dealbabuntur (Isa. i). Et hoc est, et deal- tale ultra vellecommittere.
babor super nivem, id est ut sim vestis VERS.12. — « Ne projieias me a facie tua; et
Domini sine macula et ruga. Unde et in mon- « Spiritum sanctum tuum ne auferas a me. >
te vestis Christi fulsit sicut nix. Et sic ego au- Neprojicias me. [Cassiod., Aug. ] Quasi dicat:
diam et, A peccatis faciem averte, sed ne projicias mea facie
YERS.9.— « Audituimeo dabis gaudium et lreti- tua undelumenet sanilas venit, eujus faciem amit-
< tiam, et exsultabuntossa bumiliata. > B tere timet, ejus faciem invocat, ef Sphitum sanctum
Auditui meo dabis gaudium. [Aug., Cassiod., tuum, id est gratiam Spiritus sancti ne auferas a me.
Hier., Aug. ] Notaislura bumilemesse, quasi dicat: Auferas dicit, quia jam habet donum Spiritus: qui
Audiamte humilis, non loquar conlra te superbus confitetur et pcenitet, quia non polest esse confes-
defendendo culpam. Et huic auditui meodabis gau- sio peccali, et punitio in homine, ex seipso. Cum
dittmde absolulionepeccati, dicendo : Dimissumest enim quisque sibi irascitur, et displicet, sine dono
sancli non est. Vel spirituro prophetioe,qui
tibipeccaiumtuum(IIReg. xn). Et tmtitiamdeaeter- Spiritus
solum peto non
r.is, quaepromittis mihi. Qui enim humilis audit et sibi omnibus pretiosior est rebus,
neauferas Spiritum,
discit, inlus gaudet de veritale. Undeamicus sponsi auferri tacens 110 ae caeteris,
stat el audil: stat, non cadit loquendo; et gaudet et per eum, —
vooem El humilis VERS.15. « Reddemihi laetiliamsalutaris tui;
gaudio, propter sponsi. quia jam
« el spirilu principali confirma me. >
sum exsultabunlossa, id est interiora mea, humitia-
Reddemihi, [Aug., Hier.] quia peccando amisi/rc-
ta, quiasuntsine fastu, non habent tumorem; tumor
titiam salularis tui, id est Christi, per cujus venturi
enim infusa repellit.
_ fidem, priores salvati sunt, ut nos per fidem facire
PARSIII. YERS. 10 — « Averte faciem tuam
rei salvamur; tempora variata sunt, non fides , e£
« a peccalis meis; et omnes iniquilates meas
« dele. > cpirilu principali, id est Spirilu sancto, id est per
graliam Spiritus sancti, qua ignovisli mihi confirma
Adverte.[Cassiod.,Aug., Hier., Aug.] Tertiapars, me. Non solum non auferas, sed etiam confirma.
ubi confidenlia securus petit deletionem . oro- Yel ila : Per hoc quod ter dicit spiritum, notant
niura peccatorura, et plenam restitutionem. Quasi quidam Trinitatem hic in Deo, qui est spiritus, non
dicat: Ossa sunt liumil.ata. Et ideo, auerfea pecca- corpus ; spiritum rectum Filium dic.unt; Spiritum
lis mcisnon a me, faciemtuam, quia ea ante faciein sanctum suo nomine intelligunt; per spirilum prin-
meam habeo. Si enim homo advertil peccatum, Deus cipalem, Patrem aecipiunl
avertit faciem ne puniat. Adverle ergo peccatum, PARSIV.YERS.14.— « Doceboiniquos vias tuas»
ut averlat Deus: ne advertendo, ipse animadvertal, « et impii ad te convertentur. •
qui est virga vigiliarum. Unde ad Jerem. dicilur: Docebo.[Alcuin., Aug., Cassiod., GL int., Cas-
Quid tu videsJeremia? virgam vigiliarum ego video siod.] Quarta pars , ubi dicit quid reslitutus per-
(Jer. f). Virga vigiliarum Deus est, qui vigilatsuper solvat; prius plorans, j'am fit doetor. Dico confirma
populum suum ad puniendum, si ille dormit ad •j) me in gratia qua ignovisti, et confirmatus non ero
confitendum; dormit vero, si ille vigilat. Dico avef- ingratus, sed docebove\ exemplo,quia dum sibipar-
teet averiendo delede notitia tua omnes iniquitates cilur, aliis spes datur : vel verbo, po.steamagnalia
meas, plus praesumit isle, quam de illo grandi Dei praedicavit; iniquos qui in fide manenlcs pec-
peccato homicidii et adulterii, et hoc per eant; vias tuas, id est misericordiam et verilalem.
niagnam misericordiam Dei. De duobus culpa- Quos dixcrat iniquos, postea eosdem dicit impios
tus, prudenter pro omnibus orat. Dico dele, et de- subdens, etimpii, ut ego sum. Yel, impii sunt, qui
lelis malis. penitus sine Deo sunt, id est infideles et impii, in-
VERS.11.—« Cor mundum crca in me, Deus , quam, ad te convertentur.Ecce qurestuosus de prre-
t el spiritum rectum innova in visceribus meis. > dicatione fruclus, scilicet quod impii adte conver-
Crea in me, Deus, cor mundum, quasi novum tuntur :Jioc dicere non est elalio, sed providentia,
aliquid. [Aug., Cassiod.J Sed quia et ante peccalum quia per isla verba multi orantes soluti sunt. Do-
innocens fueral, addil el innova spirilum meum fa- cebo, quod ut possim.
ciendorecfifm,quia curvaerat spiritus mei recliludo: VERS.15. — « Li-berame de sanguinibus, Dens
(90) Greg. homil. 15 Evang.
PATHOL.CXCI. 16
 491 PETRl LOMBARDJ 492
« Deus salutis mece; et exsultabit lingua mea justi- Ai cusando. Priusdicit contritum, et post huniilialuin:
« liam luam. > quia non petest humiliari, nisi priu^ contritum
Libera me de sanguinibus,Deus,Deus.[Aug.,Cas- sit.
siod.] Omnes novimus Laline non dici sanguines, PARSv. VERS:19.—^Benigne fac, Domine, in
sed sanguinem, sed etsi minus Latine dicatur plu- < bonavoluntate tua, Sion, ut sedificenlurmuri Je-
raliter quam singulariter, lamen magis proprie plu- « rusalem, >
raliter dixit, innuens multa peccata ex origine car- Renignefac. [Cassiod., _AIcuin., Aug., Gl. int.,
nis peccati trahi, id est ex carne per originale pec- Aug., Greg.] Quinta pars, jam gaudens.de redifica-
catum corrupta. Unde : Caro et tanguis regnumDei tione Jerusalem, id est Ecclesiae: propheta in qua
non possidebunl(I Cor. xv), id est peccata quaede sacrificium juslitire fiat. Quasi dicat : Sacrificium
carnis et sanguinis corruplione veniunt. El hoc est, esl tibi spiritus contritus, quod sacrificiumut tibi
libera me de sanguinibus,o Deus, id est de carnali- fial, o Domine, benignefac Sion, id est Eccleiire.
bus peccatisquaemtilta sunt, ut jam ab his desinam. Stipra unus precabatur, scilicet prophelia, pro
Vel ita : Libera me de sanguinibus, id est ab omni seipso. Ecce jam est hic typus et imago Ecclesise,
"
corruptione poenaeet culpae,et da incorruplionem, " quse figuratur per Sion, proqua precatur hic Pro-
'
quod iinplebitur, in futufo. Unde sequitur : Deus, pheta m sua vel Eeclesiaepersona, dicens huic Sion,
Deus, dator salutis mem,quae salus erit in incor- id est spiritualiS'ion, -sciUcetEcclesiae,quaeaUquid
ruplione, cum hoc mortale induet immortalitatem : speculaturquod sperat. Benigne fac, idcst, mitte
modo jara est in specie.JEfsicea;su/fa/ii/linguamea, Filium, el dimitte peccata. Et hoc, iuybona volun-
id est cuin exsultatione arinuntiabitjustitiam tuam. tate tua, non sibi tribuat aliqua merita, ut cedifi-
Alioquin nisi prius mundatus fuero, timeo quod centur muri Jerusalem, per primum homineni de-
supradictum est: Quare tu enarras justitias meas. structi, id est munimenlaimmortaUtatisnostraequae
Nota quod justitiam laudat, cum pietati vel nfiseri- dabitur in futuro, constituantur in fide, spe et cha-
cordire potius debet gratias agere, sed juslitiae fuit rilate. HDSCsunt bona merita per qure nobis defen-
confitentem suscipere. Et hae duae res semper ju- delur immortalitas iri futuro, quo modo consum-
dicio Domini adjunctce sunl, nec in te dubito, mari precatur, et
quia, o VERS.20. — « Tunc acceptabis sacrificium justi-
VERS.16.— « Domine, labia meaaperies; etos « tite oblationes et holocausta; tunc imponeritsuper
« meumannuntiabil laudem tuam. > « altare ttiuni vilulos. >
Domine,labia mea aperies, [Cassiod.,Aug., Cas^ Tanc, [Aug., Gl. int., Aug., Alcuin., Cassiod.,
siod.] propter peccata clausa, ef os meum etiam Hier., Cassiod.] scilicetcum aedificatifuerint raulti,
cordis arcanura, annuntiabit laudem luam, scilieet scilicet in futuro acceptabis, id est, acceplum tibi
quod ine creasti, quod peccanlem non reliquisti, erit sacrificiumjuslitiw, laudis : modo offertur tibi
qtiod confiterimonuisti,quod mandasli.Hocobtendo, sacrificium pro iniquitate, cor contritum. Sed tiinc
quia non vis sacrificia pecudum. solius laudis, quod esl sacrificium justiliae. Et tunc
VERS.17. — « Quoniam si voluisses saerificium, acceptabis oblationeset holocausla, id esl sanctos,
« dedissem utique, holocaustis non deleclabe- qui erunt holocausta, ita ut divinus ignis eos totos
><ris. > absumat, id est fervor charilalis, et sic levetur hr-
Qutmiumsi voluissessacrificium,[Aug., Cassiod., locauslum, ut fiant spirituales, ut absorbealur mors
Hier.] quod illo terapore pro expiatione pendebatur, invicloria. Tanc imponent angeli messores vitutos,
rfsdissemulique. Videbat propheta tempus gratiae, id est novos populos innocenlia, scilicet novreaela-
quo haec liguraliva cessarent. Si voluisses, dedis- lis, colla libera a jugo legis, et peccati sapcr altare
sem, sed nou delectabcrissacrificiis nec etiam holo- tuum, id est ccelesiemJerusalem. Yel ita, et legitur
caustis quaesunt digniora, quaeadventuChristi re- de prresenli: DicoaedificelurJerusalem,elcum Ec-
apuuntur. Quidergo offerendum?non pecudes,nqn pj clesiam construxeris, tunc aceeptabis sacrificium
tircum, sed justitiae, id est juslilia erit tibi sacrificium, et lunc
YERS.18. — < SacrificiumDeo spiritus contribu- acceptabis oblationes et hblocausta, id est minores
latiis; cor contritura et humiliatum, Deus, non sancti, qui per oblationes inlelligtintur; et perfecti,
« despicies. > ' qui per holocausla libi offerentur, lunc imponenl,
Sacrificiumpeccatorum, ;[G1.int.,Aug., Cassiod:] saeerdotes, vitulos, id est innoceiiles, e.t adultos,
quod placet Deo est tpirilus conlribuiatus, in quo sine jugo peccati. Super altare tuum, id est fidem.
-datnr spes veniaeconvertendis, si pcenitere velint. Vel, vituli sunt praedicatores,qui orbem mugilibus
Lretus lascivus spiritus obligat hominem peccato, praedicationisimplent, qui a majoribus, ul ab apo-
sed spiritus contritus est sacrificium, quo peccala stolisimponuntursuper altareEcclesire.Et est; tunc
solvuntur. Sequitur hujus sacrificli promissio, o imponent, scilicet majores praelati, vitulos, id esl
Dcus,nondespiciescor conlrilum peenitentia.Spernrt praedicatores.Super altare tuiim, id est Ecclesiam.
Deus taurum et hircum, elc. Qiiaelempus habue- Yelvituli sunt qui se Deoofferuntin sacrificium, id
runt, dum aliquld promitterent fuiurum; ef humi- est marlyres. Et est imponent, seipsos vitulos,
iiatum Deo confitendo, iion elatum peccalum ex- super altare tuum, id esl seipsos offerent tibi. Yel
495 COMMENTARIUMJN PSALMOS.-, PSAL. Ll. m
itaut accipialursacrificium justitiac. Passio Filii, id A ~CTziCAnsi vocabulario editionis .Hispanicaecredi-
interduni significat eincere.Quin et Munstertis
est Christi, oblationes et holocausta, ad fidelesper- nfus, attestatur. secundum auctorem Aruc, id est
idipsum
tinent. Et est, tunc acceptabis sacrificiumjustitiae, diclionarii Chaldaici, utut fueril, non longe discre-
id est tibi erit accepta passio Christi et acceptabis, pat eodem sensu. Yictoria enim j'udicis supra reum
oblalioneset holocausta, id est fideles, pro tuo no- est ut sit purus ab eo crimine, in quod animadver-
tere debet. Quod quara proxime Deo, qui est ipsa
mine patientes, tibi erunt grati. Reliqua non mu- justitia congruat nemo arabigit.
tantur. VERS.6. — Ecce enim in iniquilatibus conceplus
> ETC. sumet in peccalisconcepitme mater mea. Frigiduni
COLLATIO INPSALMDM L : < HISERERE, est satis quod Faber et Gaecuscontendunt ineliiis
VERS.1. — Misereremei,Deus,secundnmmagnam legi iniquitate et peccatosingulariler, ob noxam ori-
misericordiamtuatn. Addilum esl aLXX, magnatn, ginaleoi. Debuissent enim aitendere David assumere
qtio insinuelur pondus rei. Iino in quibusdam codi- personam generis humani, et peccalorum omnium
tibus legitur inplurali, secundummisericordiastuas. radicem. Deinde quod philosophanlur, ex Hebr.
Plurale autem emphasim habet ~j'~DTO melius legi, Peperit memater mea, ut David expres-
QUEDASDECA. sius ostendat suam humiliationem,per hoc quod non
Unde Hieronymuslibro secundo adversus Jovinia- esl sanctificatus in utero, veluti Jereinias, et Joan-
num:« Davidpostea lenlalur a diabolo, et post pec- nes Baptista, nihil agunt, qtiia dictio Hebraica crV
catum poenilensloquitur: Misereremei, Deus,secun- IAUAM proprie significat calefacereet concipere.
dum magnam misericordiam tuum. Magnunipecca- R
tum inagna vult deleri misericordia. > IIIVERS. 7.—Ecceenim veritalem dilexisli, in-
VERS.5. —Ei vincascitm judicaris. Dubium est, terici cerla et occulta sapienlimttiwmanifesluslimihi.Neo-
in Hebr., Grrecoel Latino, an verbura judicaris ac- verlunl. traduclores aliter distinguentes, alilcr ctiam
Ecce enim veriiatem ditexisti in intentioni-
cipiatur active, au passive? quia Grrcceet Hebraice bus vel rembus, vel inlerioribus, et in occullosa-
ponittir iiifinilivus.Quod si ad verbumtransferas in pientiammihi notam facies. Hieronymus juxla He-
judicareseu judicandote lvtw r.pivcaiai-t ~p3E?2RES- braeos est nobiscuni, ecce enim verilatem.diligis,
SOPHTECA. Hieronymusjuxla Hebraeos,sine ambiguo absconditumel arcanum manifeslasti mihi. Parli-
passive reddidit, cam judicaberis. Explanalio quo- cula Hebraica nTiTO TUIIOTH significat renes, vh-.
que ejus, in hunc versiculum, idipsum declaral. cera; ac tesle Munstero, capilur pro puris cogita-
Aroplius caput Isa. xxm commentalus hoc cilat tionibus et aflectibus. Hrecautem sunt nobis iiiceria
roodo, El vincas cuin fueris judicatus. Tamen ipse et abscondita, ut inlerpreles reddiderunt secundum
liieronymus, libro u adversus Jovinianum, sub ac- . intelligentiam, non verba. Unde Hieronymusad Su-
liva significaliorieiuterpretatur. « Suspicor, ail, te niam et Fretellam : « Noluimus immulare quod ab
aliquando ut hominemfuisse menlitum; omnisenim antiquis legebatur; et idemsensus erat, quanquam
homo mendax, ut sit solus Deus verax, et jtislifice- ad alium locum hoc dicit. >
tur in sermonibus suis, et vincat cum judicaver.l. > VERS.1S. — Et spirilu principali confirma me.
Sic et aetive accipiuntNeotericitranslalores, praeter
Pellicanum. Paraphrasis Campens. ilidem yidetnr Hieronymus, spiritu potenli. conftrma me; Pellica-
ait, Sed C nus, spiritu libertatis sustentabis me; Pratensis,
eumpsissepassive, wquissimus judicuberis. spirifu munifico; sic et Munsterus, etc. Sancles,
utrumque quadrat. Nempequo Deus appareat ju- spirilus voluntarius confirmet me. Interpreles pro
Etus, cum judicatur a perfidis haerelicisnon remit- Cajetano, spirilu spontaneo,etc. Caeierumyi~n NA-
tere peecala pcenilentibus; aut, ut inlerpretatur
Ambrosiusin cap. Luc. ix. Quod peccemus, lantum DIB, -significatprincipemmunificum,liberalem, ut in
eamdem redeant sententiam. Unde pafaphrasis
venit nobis Iribuendum : omnia quae per se sunt illo spirilu muni me;Nebiensis,
justa, Deo. Ait enim : Miseretur ergo Dominus, ne Campensis, principe
spiritu nobili., Chaldaeus, spiritus propheticus
quis deficiatin via. Si quis ergo defecerit, non per confortabit me.elc;
DominumJesum, sed per se deficit: nec habes quod
ascribas Domino, qui vincit cum judicatur. Quid YERS.17. — Quoniamsi voluisset<sacrificium de-
enira dicas ei, qui in le contullt omnia firmamenta dissem.Heb. legit nariM n~."rV12nn th iD Ki LO
virlutum ? Nonne ipse te genuit? Nonne ipse te pa- TACHPOTZ ZEBAH VELTENACH. Quod si anxie red-
vit? Cibus ejus virlus est, cibus [ejus fortitudo das, non vis seu nondabis sacrificiumet dabo, sen-
est. Sed si tu negligentia tua virtutem quam acce- sus est obscurus.j nisi legeris per interrogalionem,
peras perdidisti, non alimentorum cceleslium, sed ut facit Sancles: Et dabo? Unde quo dilucidior
luaementis tibi praesidiadefuerunt. > Haecille. Jam esset sensus apposile verterunt inlerpretes. Sic et
quod ad juslissimura, in quo non potest peccatum Hieronymus,non enim.vis ul victimam feriam. Sic
babere locum, spectet proprie judicare, hoc est pu- et Nebiensis. Quod cxprimpns Munsterus, extulit
nire peccata et peccatores palam est. Caeterum ubi hoc modo : Nam non desiderassacrificium,alioqtiin
habemus, etvincas, Hebraicantes (praeler Hierony- D darem. Translatio ad Campensem, nobiscum cst,
mum) verlunt, purus sis aut mundus appareas rCtn quoniamsi amares viclimam,redderem.
TIZKEH, Hieronyrausdicit nobiscum vincas. Et cerle

PSALMUS LI.

PSALHITITCLUS : « IN FINEMINTELLECTUS DAVID, sacerdotem, a quo quacsivitpanes et g.adium. Cui

CDM VENIT DOEG IDDHaiUS
, ET ANNUNTIAVIT SAUL, dedit panes propositionis et gladium Golia*,et mi-
ETDIXIT : VENIT DAVIDINDOMUH ABIMELECH. > sit David ad Achis regem Geth. Quandovero Abi-
Quidgloriaris in malilia. Titulus : In finem in- melech dedit David gladiumel panes, intererat Doeg
tellectusDavid, cumvenissetDoeg Idumwus , et an- ldumreus, polentissimus pastorum Saul. Cum au-
nuntiavitSaul et dixit: Venit David in domumAbi- tem Saul quadam die conquereretur quod nullus
melech.Legttur in libro Regumquod David fitgiens nuntiaret sibi David, dixit Doeg: Vidi filium Isai
a facie Saul, venilin Nobecivilatem ad Abimelech in Nobe apud Abiinelcch,qui pro eo Dominumcon-
 495 PETRI LOMBARDI 496
suiuil, et dedilei cibaria, et giadium Golim (I Reg. A daeos,qiiia tunc prodilus esl morti Christus, cum
xx-ii).Praecepit ergo Saul emissariis, ut interfice- venit ad regnum Patris, id est regnum Jndaeorum,
rent Abimelech, el omnes sacerdqtes qui erant in quod Pater instiluit. Et hoc in illa historia figura-
Nobe. lllis autem nolentibus extendere manus in tum est. Aliter Doeg Idumaeus adversarius David,
sacerdotes Domini, ait Saul ad Doeg: Jrrue in sa- qui interpretatur mofuset terrenus, significat Anti-
cerdoles : et irrttil Doeg, et trucidavit octoginta christum, qui totum orbem movebit, qui veniet per
quinqueviros veslitos Ephoth (ibid.). Viros quoque signa et miracula ante adventum judicii; ei auxi-
qui erant in Nobe, et mulieres et parvulos, et eni- lium a Saule, id est a diabolo petens, nuntiabit
malia occidit, solus Abiathar filiusAchimelecheva- Davidvenisse in domumAbimelech,id est Christum
sit et fugit ad David. [Aug., Hier., Aug., Hier., venisse ad Ecclesiam, quae est regnum Dei Patris.
Aug.] Hanc historiam tangit iste titulus, nec dis- El est sensus : Intellectus David, prophelae, ten-
crepat a veritate historirs, hisi quia in HbroRe- dens in finera. Hic aperitur habilus de hoc quod
gum legilur Achimelech,cum hujus psalmi titulus factum est: Cum venisset Doeg Idumaeus, id est
habeat Abimelech.Hieronymus quoque dicil in He- Antichristus; et nuntiasset Sauli, id est diabplo.
brreo esse Achimelech.Ila enim dictus est sacerdos Venit David, id est Christus, in domum Abimelech.
ille, sed propler similitudinein litterarum, scilicet B idest ad Ecclesiam: et nlitur praeterilppro futuro.
heth et caph, quae modico apice differunt, variatur Intentio: Roborat fideles contra Antichristum, tt
Ablmelech. Yel forsan sicut supra in praecedenli ejus complices. Modus. Quatuor sunl partitioneF
populo titultts habet, non coram Achis, sed coram Prima est inveclio Doeg, ut fideles poborel, Se-
Abimelech(Psal. xxxiu), raulalo nomine,ut non res . cundo agit de celeri fine iniqui, ibi, proplereaDeus
historiae prosequaris, sed myslerium, ila et hic. deslruet le in finem.Tertio pro dejectioneejus po-
Mysleriumergo prosequentes, priusnominura inter- nitur irrisio, ibi, videbunt. Quarlo dicit quomodo
pretationes, deinde mysticas eorumdem significa- contra eum bonus se habeat, ibi, ego autem. Pro-
tioncs attendamus. Abimelech interpretalur ergo pbeta ergo inveclionemfaciensconlra Doeg,dicil, o
paitis mei regnum, el significal Judaeos. Domus tu Doeg,
Abimelechregnum est Judreorum,quod Pater insli- VERS.1.—« Quid gloriaris in malitia, qui potens
tuit; Doeg, motus; Idumaeus, terrenus ab Edom, « es in iniquitale ? >
quo nomine vocatus est Esau. Saul petilio, et si- Quipolenses in iniquitate, [Aug.] quodminimum
guificat mortem, quara homo peccans verbis et ma- est, quid gloriaris inmalitia? quasi dicat, in bono
nibus appetiit, sicut populus a Domino Saulem re- Q gloriandumest, quod magnum est. Quae vero sit
gemexlorsit(I Reg.xvm). Davidmanu /brfis,vel de- iniquitas hoec,exponit subdens :
siderabilisaspecfu(Geu.xxii).[Aug.,Cassiod.,Alcuin., VERS. —«
2. Tota die injustitiam cogitavitlingua
Cassiod.]Doegprodidii David; etsacerdotes occidit, « tua; sicut novacula acuta fecisti doluin. >
non David. Sicut aries iinmolalus fuit pro Isaac,
non Isaac, ubi, id est .in quo utroque facto effuso Tofa die, [Aug., Hier., Aug., Gl. int., Aug., Cas-
id
sanguine, resurrectio Christi et vita significataest, siod., Alcuin.] est sine intermissione. Ecce ini-
id est significatum est quod Christus, et si secun- quitas. Linguatua cogitavitinjustitiam, id cst me-
du:n hominem sanguinem funderel el pateretur, ditatio mali est in lingua, in qua ostenditur levis
quod significat arietis immolatio, et sacerdotum oc- mens, prreceps dictio, quia non antecogilat quam
cisio; lamen secundum deilatem impassibilis et loquatur. Unde Saloroonait: In ore stultorsvi esi
iiaestis vivebat, quod significat David evasio. Doeg cor eorum (Eccli. n). Isle talis, si non potesl facere,
sed si et hoe neqtiit, salle... cogt-
Idumaeus,id est motus et terrenus, est genus ma- loquitur malum;
lorum bominum , lerrenum quod movetur, non tat, ut quando aliquid mali abest a manibus, a
corde non absit. Quid vero efiiciat subdit, fecisti
perseverat in rcternum. David rex comedit panes
doluirisicut riovaculaacula, id est ila expedile, sic-
proposilionis, quos non licet edere, nisi solis sa- jn
cerdotibus (Lewif. xxiv), figuravit non solum per- ut novacula acula, cilo et facile radit. Vel sicnt
sonam regis, sed etiam sacerdotis. Est ergo David novacula superfluos et inuliles pilos radit, ita mali
Christus, et corpus ejus; hic autem mista sunt ter- sanctis capillosradunt, id est inutilia et superllua
renum regnum, et cceleste, id est boni, qui sunl rapiunt, scilicet mala desideria et bona praesentia,
sancti conlemmint, curo ipsa vita, ut sin.t filii
regnum Dei, et mali qui sunt regnum diaboU.De quae
Ms duobus generibus hominum, agit hic psalmus ; Core, quibus dicitur: Nolite timereeos qui occidunt
et non est oratio pro maUs, sed prophetia, qua di- corpus; animamautem non possuntoccidere(Malih.
citur quid sit eis tuturum. Et est sensus tituli: x). Et est: Fecisti dolum sicul novacula acuta,
Intellectus David prophetremittens nos in finem. quia inulllia rapit, et animum purgat. Yel, Fe-
Hic ostenditur quid habuit de iioc quod factum est, cisli dolum sicut novacula acuta, qur» dum pro •
cumvenissetDoeg, id est motus, ldummus, id est mittit innovationera, incidit; ita et ille dolosus,
terrenus, idest genus malorum;ef nunliasselSauli, id est Antichrislus, suis promittil beatitudinem, et
.quia prodidit Christura morti. Quid? VenifDavid , occidit.
id est Christus, in domum Abimelech, id est ad Ju- YERS.5. — « Dilexisti malitiam super beni-
 497 COMMENTARIUM IN PSALMOS.—PSAL. Ll. 498
« gnilatem; iniquitatem magis, quam loqui aequi-A . cujus radix sunt ministri ejus, qni cum eonibilha-
f lalera. > bebunt, cum sanctis,
Dilexisti- [Cassiod., Aug., Cassipd'.].Quasi dicat: . PARSUI.YERS.6.—« Videbuntj'usli et tiriiebunt.tt
Non tanttim fecisti, sed eliam dilexisti maliliam, « super eum ridebunt, et dicent : Ecce homo qui
non deserit malum qui diligit-super benignilatem, « non posuit Deum adjutorem suura. >
quia el si benigniias quandoque tangit animum Videbunt. [Cassiod., Gl. int., Aug., Gl. int.,
ejus, refugit. Et nota quod ait dilexisli malitiam Aug., GI. int.] Tertiapars, ubi pro dejectione ejus
snper benignitalem. Quasi dicat: Ulrumque habes a sanctis irrisio facta ostenditttr. Quasi dicat: Haec
antele; sed hoc, id esl malitiam eligis perverse; palienlur mali, sed non sine fructu piorum, quia,
el ila facis, quasi leves aquam super oleum, et ter- videbunt, modo jusli, id est, vident nunc quid malis
rarri super coelum, sed cum his, id est ad similitu- eventurum sit in finem; et timebunt, id est timent
dinem horum cadis inferius, quia sicut ista suo sibi ne et ipsi cadant, ef in futuro saper eum ride-
pondere deorsum feruntur, sic lu benignitati praere- bunt, i'd est irrisione dignum indicabunt. Hic vero
rens malitiam ruis in profundum, quia talenlum flent, nunc enim ambulant, ut Petrus ait : Inten-
plumbi superqiiodsedel iniquitas, ut Zacharias pro- rfenfesad propheticumsermonem, quusi ud lucernam
pheta ait (Zach. v), amplexaris. Dilexisti etiam lo- B in nocle, donec dies luceat, et Lucifer oriatur in
qui iniquitatem magis quam mquilatem, quasi nec cordibus nostris(IIPetr. i), idestChristusappareat,
mala legis verbis decoris, sed qui est lux nostra. Et ideo timendum est modo,
VERS.4.—« Dilexisti omnia verba praecipitatio- quia in nocte agilur. Tunc vero eril dies, el ideo
t nis tiiae,lingua dolosa. > tunc ridebunt super eum, quia non erit tunc loeus
Dilexisli omnia verba prwcipilalionis, [Hier., Gl. correctionis, ef dicent: Ecce homo, non Deus, Qui
int., Aug.] tuaeet aliorum. Dico dilexisti, lu qui es non posuit Deum adjutorem suum, sed se deum
tingua dolosa, id est linguosus et dolosus. Yel sic, fecit: Quasi dicat: Non speravit in Deo, sed in
dilexisli omnia verba praecipitationis. Haec sunt divitiis. Unde sequitur:
verbapraecipilationis, scilicet, lingua dolosa, id est VERS.7. — « Sed speravit in multitudine divitia-
dolosa verba fallaciae ministra, aliud in corde ges- « rum suarum; et praevaluitin vanitate sua. >
tautium, aliud ore promentium. Sed speravit in multiludine divitiarum suarum.
PARSII. VERS.5. — « Propterea Deus destruet [Aug., Cassiod., Alcuin. ] Non dicit, habuit divi-
« te in finem; eveHet le, et emigrabit te de ta- tias, quia habet aliquisqui non amat, et ardetava-
« bernaculo tuo, et radicem luam de terra viven- ritia, etiam qui non habet, et
Q prwvaluit in vanitate
< lium.,> sua, quia nihil est vanius eo qui putat plus valere
Proplerea. [Cassiod., Gl. int., Aug., Cassiod.] minimum quam Deum. Yel de anlichristo specia-
Secunda pars, uhi agit de celeri line iniqui. Quasi liter agitur. Et praevaluit in vanitate sua,
quia plus
dicat: Hrecdilexisli, propterea Deus destruet te in oranibus malis fideles decipiet.
finem,et si non modo, quia prius evellet te, id est PARSiv. YERS.t>.—«Ego aulem sicut oliva fruc-
«jjgnitateraauferet, et post emigrabit, id es*.faciet « tifera in domo Dei, speravi in misericordia Dei in
te transferre de labernaculo luo, id est de hac vana « aeternum, et in saeculumsaeculi. >
gloria, in qua ad tempus es. Yel, de tabernaculo Ego autem. [ Cassiod., Aug. ] Quarta pars ,
suo. AUaHttera, etiam accipit tabernaculum prre- ubi dicit quomodo contra eum se bonus habeal.
senlem Ecclesiam, ubi modo est Doeg Idumreus Et nota quia hucusque fuit vituperalio illias
cura David cui insidiatur, id est palere cum granis, partis. Hic vero est laus contrariae partis. Ecco
servi cum filiis, qui non manebunt in domu in aeler- perfecta demonstratio Quid dicat : Mali spe-
num (Joan. vm). Et hoc est. Ef emigrabit te, id rant in divitiis, ego autem, dicit populus fidelis,.
est craigrare faciet te, de tabernaculo suo, id est qui sumtn domo Dei, id est Ecclesia ,' sicul oliva ,.
de praesentiEcclesia, ubi sunt paleae cum granis. D qure hieme et aestate viret, fructifera, de ctijus
Quasi dical: modo es in tabernaculo, serl servus germine Christus est. Populus Dei est ista oliva,
non manet in domo in aeternum; modo si qua bona de qua fracti sunt superbi rami, id est Judaei, et
facit servus, mercedem- suam recipit; ef radicetn insertus est humilis oleaslerde gentibus. (Bom.xi).
tudm evellet ie terra viventium, id est de beatitu- Ego, inquam, qui sum oliva. Speravi in misericor-
dine sanetorum. Radix noslra charilas est, qua ra- dia Dei, ille scilicet, Doeg in divitiis. Misericordia
dicali sumus in terra vivenlium: de qua radix hu- Dei dico, duratura in mternum. Quod autem dixit
jas, idest voluntas eradicatur, quia non est altius in aelernum, repetit. Et, pro id est in swculumsw-
ftxa per charilatem, sed est 112 in aridapetraet culi, ut repetendo confirmet quam fundatus est in
slerili, supra quam jactata semina aruerunl, quia amore regni coelorum.Yel ita, Speravi in miseri-
non habebanl humorem (Luc. vm). Ecce Doeg, idi eordia Del, non ad terrena adipiscenda, sed ad ea
est motus, unde loquilur titulus. Hic est enim pul- quae sunt, in aeternum, et in sreeulum saeculi, id
vis quem projicil venlus a facie terrae. Yel radix est reterna. Et
maU, est cupidilas, qure non paril fructum in lerra VERS.9.— « Confitebor tibi in saecuhim,quia fe=
vivenlium. Yel specialiter loquiltir de Antichristo, « cisti; et exspectabo noraen tuum, quoniam bo-'
499 PETRI LOMBARDI 300
« r.iim est in conspectii sanctoriim, tiiorum. > A nem, necesse erat banc aut illam"seqni distinctio-
Confilebor libi in smculum.[Aug., Gl.-int., Cas- nera ad praecedenliaet sequentia; et verbum ambi-
altero reddere significatu. Etlrans-
siod., Ang.] Id est laudabo te in saeculum, oaia guum,alteroet
lator ad Cariipensemaccepit e/. non pro Deo, sed
fecisti praedicta,scilicet quod sum oliva, quod spe- pro gigante. 0. inqtiil, facinorosegigas.
ravi in misericordia Deiin aeternum, ef exspectabo, YERS.4.— Dilexisti vmnia verba prwcipilalionis.
non ero praeproperus; nomen tuum, id est rem Hieronymus, ad devorandum.\ Sive ut transferunt
tunc sal- interpretes pro Cajetano, t>erf>a glutiiionis;Praten-
nominis tui, quod est Jesus, scilicet quod sis, depressionis, Sancles, omnia verba dissipata.
vabor. Ideo exspectabo nomentuum, quoniam bo- )jh~ BALAJtixtaHebr. significat«fet)cra»if,degluii-
num est. Jucundum est nomen, sed non nisi gus- vil ;etqui praecipitanter loquitur, quasiverba de-
tanti'; amarum vero est sseeulum.Dico bonum esl, voral. Item corripit, diruit, perdidil, in secunda con-
sed in conspectu sanclorum tuorum, tanlum, non jtigatione. Hinc yb~ BELA,corruptio, prwcipitalio.
Eodem tum demum recurrit intelligentia. Nam
in conspectu impiorum, qui non guslant amando. Matth. xn : Ex abundanlia cordis os toquitur. Et
COLLATIO IN PSALMUM LI : « QUIDGL0R1ARIS , > etC quando quispiam corde perverso exardescit pro-
ximo incommodare, ore nefario quam potest prreci-
VERS.1.—Quidgtoriaris inmalilia, qui potensesin pitantissime expromit quod gesiat in corde maU-
tniouifafe?HieronymusetHebr. redduntpeneopposi- pj gno, ad subvertendum. Quare mox sublexitur.
ttira sensum in secunda sentenlia, ad euin modum : dolosa riDiD ywb LESCUON
Ilieronymus, potens misericordia Dei, tota die, \A Lingua potest reddi septimo aul vocante
MIRMAIJ,
casit ex
quod
Hebr.,
exordiura sequentis versus, respiciat linem prae- iicet
cedentis. Neoterici Hebraicatores figunt diaslolem apud LXXlegatur y\&?-av 5o).t«v,linguam do-
in particula potens. Qairf gloriaris in malitia<, o losam, ut respieiat verbum praecedens, dilexisli,
aut intelligatur praepositio,xara per Hnguam dolo-
potens? Misericordia sive pieras Dei mecum est, sam, queniadmoduro in translatione Romana, i»
supple per totiim diem. Pietas autem et iniquitas, dolosa. Et cerle Clialdieo respondens inter-
quid non compugnant? Sed' sciendum apud Hebr. iittgua esl prorsus cum nostra lectione.
idera vocabulum *TDnIIESED , notare et pielatem , pretatio
YERS.7..— Prmvatuit in vanitaie sua. Hier., ia
et vitium.Dehinc ubi leguut nunc, anie heecverba
insidiis suis. El ad eum modum Nebiensis : JSeii-
fofa die, 7x EL, id est Dei, referendo ad pietatem qui dicunt in pravitate tua. VocabulumPlii HAUATU,
qiire praecedebat, LXX legerunt hx EL, id est ad, juxla Hebrreorum tradiiionem, signiftcat corruple-
lam ei pravilalem,SiCmalitiam cordis el operis.Ad
quasi dicas, ad totum diem, alias, tota die. Ubi sensum parvi refert. Chaldaeus autem dicit, i«
iHtlla est discrepantia prorsus in litteris. Puncttilus pecunia sua; in quam sperare quam vanum sit
ei istertius distantiam facit. Et ob variam leclio- docet evangelium.

PSALMUS LII.
PSALMI TITULUS : «INFIKEM INTELLECTUS DAVID, PROC scilicet pariuriente, agil hic Propheta de malis,
AMALECH, vel PROMAELETU. >
Dixil insipiens. Titulus. In finem inletleclus Da- minando illis et increpando , inler quos gemit par-
vtd pro Amalech. In libro Regum legitur quod Dayid turiens. Et est sensus; hic est, intellectus David
a faeie Saul abiit cum sexcenlis viris ad prophetae tendens in fine habitus pro. Maeleth, id
fugieiis
Achis regem Geth, qui dedil ei civitatem Sicelech, esl pro parturiente, vel dolente, quae est Ecclesia,
hic homines inler quos gemit.
quam David absente Amalechitae invaserunt, et pro qua increpantur
succenderunt, captivas quoque duxerunt uxores Etnotandum quod supra idem psalmus quanttim ad
verborum superficiempraecessit.Se<1differt ab rsto,
cjus/et aliorum, et filioset filias. Quod cum acce-
tam litulo quam materia, quia ibi de incarnatione
pissel David, revertens de exercitu regis Achis,
insecutus est eos atque percussit, reduxitque; omnia Domini; hic de adventu judicii agitnr. Intentio
est Ecclesiam contra malos roborare et
quae rapuerant (I Reg. xxvn-xxx). [Rem., Alcttin., Prophetae
consolatio in fine psalmi ostenditur.
Aug., Cassiod., Aug,, Cassiod.] Hanc .historiam consolari, qure
Modus Iripartitus est psalmus. Prima pars est in-
tangit iste titulus. Amalechitaevero, qui interpre-
tantur populus lingens terram, significant Antichri- crepatio malorum. Secunda, comminalio perfinem,
stum et.suos, terrena amantes , quiin fine mundi j> ibi, nonne. Tertio, dicit quod salus.sit parturienti,
dabit. Primo ergo iucrepans malos et im-
pro viribus vastabit ecclesiam. Sed Davidf, id est ibi, ^ruis
ait:
Christus, vere manu fortis, eamdem tiberabit per- properans,
cussis Amalechitis, id est Antichristo et suis. Et YERS.1.—« Dixit insipiens in corde suo : Non est
est sensus, hic est. Inteltectus David prophelae, « Deris. > .
Dixit insipiens. [Aug., Cassiod., Aug., Alcuin.,
dirigens nos in finem, id est in Christum, quem
Inter hos insipientes dolendum est, licel enim
habuitpro^ma/ecft, idest,de Amalechilis, quivasla- Aug.]
verunt Sichelech , per quos intellexit membra Anti- singulariter dicatur, tamen plures intelliguntur.
christi Ecclesiam vastatura, quaehic confutantur. Insipiens. Ergo, id est omnis qni male vivit, dixit,
Yelsecundum aHamlitteram, quam ponit Aug., scili- quia Deus audit, etsinon homo, ul quod dicitur,
cet pro Maeleth. Maeleth vero interprelatur do- auditur in cordesuo, etsi aure non audet. Quid dixil?
esf Deus. Qui enim putat Deo placere mala ,
lens, vel parturiens : et significat Ecclesiam , quae A'on
dolet refrigente charitate multonim, et parturit, non eum putal esse Deum. Vel qtii dicit eum omni-
et
donec Christus formelur in illis (Gal. iv). Probac, bus parcere. Idem riamque Deo est esse Deum,
 ' •"' (^MENT^RitJMym/ESALMOS^^^SALvWU:: '^--:'';'." :;',^:-'';,5or:
501
essejustum,quia juslitia ih PeoDeus est. Qul ergo A; yisRS;6,^ c Deuni noh invocayerurit; iilic tre-
negat eum esse justum, negat csse^eum. Eum yerp c pidaveruht tihiore, iibi non fuit iimbr. »
negat esse justuin, qui ei pulat plaeere mala, vel " Deum non invocaverunt. [ Aug. ] Hoe quisque
non punire. Hic est cui supra dictum est: Msti- invocat quod vult habere. Hoc dicendo, consblatur-
mastiqudd efotui similis (Psal. XLIX).Ille dicit: Non gementes, ne imitentur prosperantesi quia-lales
est Dcus. "Velinsipiens, id est Judseus, dixit in Deum non invpcaverunt, iinde cito perituri siint.
corde suo, id est studio deliberatae maliliae: Hic Unde sequilur : Et ideo, Illic trepidaverunt timore
homo non est Deus. Idein hodie mflli dicunt: Cur nbi non fuiitimor, id cst de terrenis timent, de qui-
ita? quia bus non esset timendum; sed non de his ubi esset
YERS.2. —i Corrupti sunt et abominabiles facli timendum, id est de seternis, sicut et. Jiidaei qiti
t suntin iniquiiatibus suis.: non est qui faciat bo- Deum occiderunt, ne perderent locum et gentem
« num;-n6n est usque ad unum. » (Joan. xi). Quare hoc? .'..:
VERS7. — c Quoniam Deus dissipavit ossa eo-
Corrupti sunt. [Gl. int., Hier.] Vel ita cpntinua, < rum
lioc dicunl illi, et ideo corrupli sunt ab omni vi ra^ • qui hominibus placent; confusi sunt, quo-
niam Deus sprevit eos. >
et
tionis, (quod deterius est) abominabiles facti sunt B Quoniam Deus dissipavit ossa eorum, [Gl. int./
omnes qui dicunt: Non esl Deus. Et hoc ininiqui- id est interiora bona
talibus suis, adeo quod non est de illis qui faciat Aug„ Cassiod;, Aug., Alcuin.]
qui hominibusplacent, id est placere qua;runt. Os
bunum. Sed
vero illius, idest Chrisli, nemo confregil, qui homi-
VERS.3.— c Deus de coeloprospexit super filios nibus placere noluit, contractis ossibus duorumi
c hominum, ut videat si est intelligens aut requi-
qui cum eo fuerunt crucifixi (Joan„xix). Boni sibi
c rens Deum. » • displicent, cuni carnem castigant; mali sibi placent..
Dcus de ccelo,[Gl. int., Aug., Gl. int., Alcuin.] Confusi sunt, quoniam Deus sprevit eos. Hoc specia-
mittendo Filium suum, prospexit super filios homi- liler ad litteram de Judaeis, qiiia loeum perdiderunt
tium'id est misertus est eorum qui deberent esse pro qiio Christum occiderunt. Vel de omnibus ge-
filii hominum, portando imaginem novi hominis neraUter malis. Et ponit prscteritum pro futuro.
(I Cor.xv). Vel de coelo, id est per sanctas ahi- Confusi'Sunt, id est confundentur quia a regno Dei
mas, prospexit super filios hominum, id est admo- separabnntur. Quoniam sprevit eos, id esl spernel,
ii.nit,ut vidcat,id es.t videri faciat, si est aliquis in- sedlsrael salvabitur. Unde sequitur :
telligenscognilione, autrequirens Deum opere, Vel „ PARSIII. YERS.8. — c Quis dabit ex Sion salu-
sic, si est intelligens, aut si non intelligil, si sal- c tare Israel; cum couverterit Dominus capliviia-
lem, est requireus intelligere Deum. Dico quod pro- . c tem plebis suse, exsultabil Jacob et lsetabitur
spext, sed « Israel. >
113 VERS.i. — t Omnes deelinaverunt simul Quis dabit ex Sion, [Cassiod., Aug.] Tertia parsj.
c inutiles Taclisunt; non est qui faciat bonum, non ubi dicitquod salus erit parturienti Ecclesise. Qiiasi
« est usque ad unum. » dicat: Dixistis non est Deus, sed, o vos stulti, quis,
Omnesdeclinaverunt. [Aug.j Hier., Gl. int., Aug., procedens ex Sion, id est de Judaeis, dabit salutare
Cassiod.] Quasi prospiciendo hoc inveni, el simul Israel. Nonne hic solus cui dixisti, non est Beus?
cum ipsa declinalione inutiles facli sunt sibi et aliis. Ulique isle solus dabit, tunc cumaverteril Doniinus,
Undenpnestquifaciatex se, scilicetductusralione qui modo inter manus vestras tenetur captivus, ea-
bonum, et quasi ex dolore repetit, non est usque ad plivitatem plebis suai, et lunc Jacob veriis, id est
unum, id esl nec unus. Si vel, id est saltem unum Christianus populiis, cui majorserviet (Gen. xxv),.
exeiperet, diceret prseter unura, Nbtatur hic con- exsultabit hic, quia hsec intelligil ei ipse idem fa-
gruus ordo, prius declinant, lunc inutiles : inde, ctus Israel twtabitur in futurp, quia ipse coghoscefc.
non esl qui faciat bonum. 0 perfecte.
PARSII. VERS.5.— c Nonne scieut omnesquiope- COLLiTIO INPSALMCH Lll: CDIXITINSIPIESS, J QtC
c rantur iniquitalem; qui devorant plebem nieani
Titulum nSnn by ALMABALATB, Hieron.,. inter-
c ut cibumpanis? »
prelatur chorum, alii hmrediialem. Quidammjisicum
Nonnescienl. [Cassiod.,Aug„ Cassiod., Aug., Al- inslrumentum, Munslerus dicit incertum esse Hebr..
cuin.] Secunda pars, ubi est coniminaliomalorum per quid significet. Legilur Graece Ojri/)M«s).i9.Unde in:-
fiuem.Minatur enim illis isle qui loqiiilur pro par- Latinis codieibus videturmendose legi,pro Amaleth,
loco, pro Maeleth, idque potiiit nonnullos decipere.
turiente. Quasi dicat: Illi dicunt: Non esl Deus. Ipsa proinde Aug. interpretatio, Maelelh, id est
Sed nonnescientomnes in futuro, qui inodo scire parturiens,aradiceHebroeayriHALAL,ostendit exem-
nolunt, qui operanlur iniquitatem, et qui plebem plaria typis excussa esse corrupta,. quandoquideni
tneam, quaeparlurit et dolet, dewrant, vplentes eam habent proreclamat amalelh, inlitulo, cui interpretanienluin
pro parlurienie.
consumere. Devorant dico, ul cibum panis, id est subjectum
YERSi. — Simul inuliles facli sunt. YlbtUNEELA-
assidue. Nonne,inquam, hiomnes, scient, quoniam nu, id est putruerunt, corrupli sunt; Hieronym. ad-
Deus vere est. Quasidicat: Scient utiqueposnarum hmserunl Nam radix Thii ALAH,dicitur per meta-
experimenlo. Et merilo lioc eis. qiiia hi. Wiesim, id est transpositibncm lillerarum,. teste
503 :~i PETRl LOMBARDI 504
fiab. Da. Kimhi in libro radicunij pro yHn HALA, A eumdantium te; Pratensis, Sanctes, Mtmsterus, et
interpretes pro Cajetano, ad eumdem sensum- He-
quod significal oppressit, attenualus est. Hinc rjnsbn bra3us : legitur, airt HONAC, a radicenSi H*iAHiiid
JIELEATHAB, id est rubigo, secundum Hieronymum; esl obsedit,castrametatusest. Ergo apparet LXX le-
et illa nielallo adhaeret, ut corrumpal et exedat. Sic gisse ITi HONEN, id est gratificatis et periphrasi nsi
impii per mutuam malitiae cpmuiunicationem-sese sunt, quo claresceret scnsus : ac dixerunt, qui ho-
perdunt et — corrumpunt, ut coram pep feteant. minibusplacent. Pellieanus legit ul littera caph in
VERS7. Quoniam Deus dhsipavit bssa eorum, fine sit essentialis, non accidentaria, quia vertit
qui hbminibusplacent. Hieronymus vertit, osta eir- ossa dedicatiohis, atbemate-^n.idest dedicavil.

PSALMUS LIII.
PSALMI TITULUS,:I IN FIKEH 1NCARMINIHUS VELHTi- in adversis laudandus est Deus el hoc scit ille qui
MNIS INTELLECTUS DAVID, CUNVENISSENT ZIPB.SIAD dirigit aciem mentis in ftnem, id est in norissima,
SA.UL, ETNUNTIASSENT SAUL : NONNE DAVID ABSCON-npn prjesentia. Intentio. Monet etiam in adversis
DITUS ESTAPUD NOS? laudare Deura. Modus. Bipartitus esl psalnms.
Deiisin nominetuo. Tituhis : In finem in carmi- B ' Primo sunt verba Ecclesiaeorantis, et lalentis inter
nibus vel hymnis intellectus.Dnvid, cumvenissentZi- Ziphseos, cujus bonuni intus est, et merces occulta.
phaii ad Saul, et nunliassentSaul: Nonne Duvidabs- Secundp dicit quid sibict Ziphaeisfaciat Deus.Unde
condilus est apad nos? In libro Regum legitur quotl laudes solvit, ibi, ecce enim. Orans ergo Ecclesia
David fugiens a facie Saul, venit in desertum Ziph, inter Ziphaeoslatens, ail: 0
etibilatuit. Tunc Ziphseivenerunt ad Saul dicen- VERS.I. — c Deus, in nominetuo salvum me fac;
tes : Ecce David latilat apud nos, descende, ut tra- « et in virlule tua judica me. »
damus eum in rnanustuas, eldescendit Saul. Quod Deus salvum me fac, [Cassiod., Hier., Aug.] in
fum nuntiatum esset David], recessit inde et fugit mundo. Et hoc, in nomine tuo, quod mundo praedi-
ad tutissima loca Engaddi, ubi latens in spelunca catum est: Quasi alii aliis petunt liberari, ego, in
evasit, et ita non profuit Ziphseissua proditio, et hominetuo, in illo scilicet nomine humilitalis, quod
David non nocuil. Ibi enim dalus est Saul in manu est salvatio. Hic salvame, id est imple in me rem
Davidin spelunca; ad quam cum divertissel Saul nbminis tui et post non tiniebo judicari in virtute.
causa purgandi ventrem, David prsecidit oram Unde sequitur: Et invirtute tua, idest infuluro ju-
chlamidis ejus, oslendens senolleoccidereeum cum dicio, ubi virtus tua apparebil, jtidica me, idest se-
posset (I Reg. xxin, xxiv). De hac hisloria sumitur C ( cerne mea Ziphaas, ut arescehte feno eorum et flore
titulus, de qua tamen non agit psalmus, imo de si- decidente, flos raeus qui esl in atriis domus Domini,
gnificato ejus. Ziphasi enim interpretantur florentes, ih aeternumpermaneat.
et significant illos, qui hic florent in prsesenti, et VERS.4. — c Deus, exaudi orationemmeam; au-
quasi virent copia temporalium, quorum gloria est « ribus percipe verba oris mei.»
ut fios feni (Isa. XLI),[Aug., Cassiod., Aug., Cas- Deus,ea;aud!.[Cassiod.,Aug.,Cassiod.,Aug.]Ilem.
sjod., Aug.] quod hodie floret et cras in cliba- Deus nomen potentiaerepelit, ne tardet auxilium.
num mittitur. Inler hos latet David, id est sancti El, o Deus, exaudi oraiionem meam, quia non peto
moriui .mundo, quorum vita abscondita est cum florem Ziphaeoruma te, el auribus percipe, id est
Chrislo in Deo (Coloss. m). Hos produnt Ziphsi raenti reconde verbaoris mei, quia et verbis cor in-
Saul cum ad regnum mortis traheremoliuntur. Ho- dicatur. Ea ergo percipe tu ; Ziphaei elsi audiunt,
rum ilos, atque pax, non esl amanda, quia transit non ea inlelligunt, qui non nisi temporalia cogno-
ut fenum, quod David in illo facto intellexit. Et hoc verunt.
est, hic ostenditur inlelleclus David prophetse, vel VERS.3. — « Quoniam alieni insurrexerunt ad-
alicujus viri spiritualis, qui inielligit florem malo- i versum me; et fortes quaesierunt animam meam,
rum transiturum, quia virinsipiens non cognoscit, « et non proposuerunt Deum ante consnectum
seilicel quomodo interitfios sseculi.Intellectus dico, t suum. >
quem hsbuil de hoc quod fu.it, cum venissent Zi- Quoniam alienu [Cassiod., Aug., Cassiod.] Haec
phaiiad Saul. Ad litteram, Ziphaeiad Saul venerunt^ est causa orationis, et loquitur Ecclesia. Qnasi dicat:
quibusnon profuit sua proditio, et Davidnon nocuit. Ideo oro, quoniam alieni, id est mali, insurrexerunt
Ibi enim, ut jam diximus, dalus esl Saul in manum adversumme et forles, id est persecutores, qumsie-
David in speluncam. Hi sunt per quos figurantur runt animammeam, et non proposueruntDeumante
fiorentes in mu<ido,de quibus hic agitur. Et nun- conspectumsuum, quia putant Deum nescire quod
iiassent Satd : N-o:meVavid abscondilusesl apud agunt, qui nihil nisi saeculumconspiciuut, quomodo
iios? Modolalet David, idest hi, quorum vita abs- sit nummus super nummum, quomodo augeantur
condita cst cum Christo, inter florentes hujus sae- greges et opes.' Yel in sna persona loquitur David.
culi, inler quos sunl vilcs et abjecti', quos produnt Quasi dical: Ideo oro, quoniam alieni, id esl Ziphsei
Saul, dum laborant eos trahere ad regnum mortis. insurrexerint adversumme. SednonvideturquodZi-
Et iste intellectus est in carminibiisvel hymnis, id piiaeialieni essent a David, qui erant de eadem tribu
est in laudibufcjpuiahociniellig-?ns,scitetiam quod (Josuew). Ziph namque viculus erat,"qurpertincbat
 S85 COMMENTARIUM IN PSALMOS,— PSAL. LIV. 506
d tribum Judx. Unde, id esl de qua tribu erat A j Sacrificabotibi [Aug.]sacrificiuni laudis, non pe-
David, sed alieni erant flore malitiae, qui prodide- cora,e< voluntarie,quia gratis amoquod Iaudo, quia
runt eum, non tribu vel loeo. Et fortes, id est Saul propter se laudo, hon propter aliud quod ab eo ve-
ct minislri. Quxsierunt animam meam, ei.non pro- • lim.Quipropteraliud laudal, ex necessilate lauda:;
posuerunt Deum anle conspectum,suum. Hoc non si illud haberet, non laudarct. Mihi autem et quae
mulatur. dedit, propter dantem placent; et confilebornomini
VERS.i. — i Ecce enim Deus tuo, Domine, id est laudabo, quoniambonum est, nil
PARSII. Ai«iJ-a).fui[.
« adjuvat meel Dominus-susceptorest anrmsemeae.» melius illo nomine invenio. Hocest gratis confileri,
EcceenimDeus.[Cassiod., Gl. inl., Aug., Cassiod., scilicet confiteri ideo, quoniam bonum est, non
Aug.] Secundapars, ubi dicit quid sibi et Ziphaeisfa- quia dat lemporalia. Ideo confilebor bono nomini
ciatDeus.Undesdvitlaudes. U4 Quasidicat:Non tuo.
proposuerunt Deumanle oculos, quod per hoc pater, VERS.7. — « Quoniam ex omni tribulalione eri-
quia ecceDeus adjuvat me intus ubr nemo videt, ubi i puisti me; et super.inimicos meos despexit oculus
est gloria nostra non in floreextra. Quodtamen ipsi « meus. »
uesciunt inter quos"lateo, sed hoc quod me adjuvat Quoniamex omni tribulatione eripuisli me. [Aug.]
viderent, si Deum anle oculos ponerent. Adjuvat B ' In hoc probavit bonum nomen, si aliter sciret, tri-
ergo me laborantem ferre quae ingerunt. Adjuvet bulalio ei necessario non fuisset, et super inimicos
ita et, id est quia Dotninussusceplorest animw mew, meosflorentes oculus meus sursuni tendcns, despe-
et si corpus deserit.' Vel ita, qaod avertit, mala ini- xil mente rapla ad Deum, videt quod omnis flps est
micis meis, disperdetque in veritale sua eos qui ut fenuin
florent in felicitaiesaeculi. Et hoc dicil ioquens ad
COLLATIO INPSALMUM LIII1 DB*S,JelC.
Deum,
VERS.S. —. « Averte mala inimicis meis; el in VERS.5. — Averte mata inimicis mcis. Hiclocus
c veritate tua disperde illos.» cxistimatur mendosus a Fabro et Ccecb,imo el pu-
gnarecumsensuvero, qui stalim ostenditur, quando
Averte.[Gl.int., Aug., Cassiod.] Et praedicit, non subditur coutinuo, disperde illus. Ob id, ut volunt,
oplat. Et hoc est: Deus, averle, id est avertes, mala dicendum fuit: advertemala inimicis meis, prseser-
inimicis meis, id est a me vertes in illos, et in veri- lim cum dicat Hieronymus ex Heb: Redde malvm
tate tuadisperde illos. Quasi dicat: Elorent adtem- insidiatoribus meis.aW IASSIB, leste Sancle in The-
sauro suo. Post Kimhi scribiiur cum vau, el legitur
pus. pereant in aeternum,id est florent falsis bonis, cnm iod, quia potesl essein verio quodvocanl CAL,
sed pereunt veris poenis,.et est propheiia, non op- vel in BIPBIL,quod significat tonvcriit vel averlit.
in inimicos meos, et avcrtit
tatio. Vel secundum aiiam litteram, quaeesl, et in C Convertit qnidem mala inimicis
a me mala quse inferat meis. Qua: senlen-
virtute tua disperdeillos, quos in tua inhrmilate tole- tia magis exprimit Dei misericordiam etjuslitiam.
rasti. Vel pro convertendis precalur, et hsecest ho- Misericordiamerga Davidliberatum, juslitiain conlra
stia quam pro sua liberatione Deo solvit, dicens : Ziphseos,qui dolose eum perdere voluerant. Quod
auiem dicimus per seciindam personam et impera-
0 Domine,averte mala ad inimicismeis, et disjierde tivum, id nil sensum laedit.
illos, a priori intentione ponendos. In verilate VERS.7. — Inimicos meos despexit ocuius mens.
lua, id esl ut ad veritatem tuam veniant. Et Heb. dicunl simpliciter, vldit ocutus meus inimicos
inde tneos. Illud autem videre, docte dixerunt interpre-
VERS.6. — « Volunlarie sacrilicabo tibi ; et tes despicere. Unde Sanctes periphrasi usus esi, et
« confitebornomim tuo, Domine, quoniam bonum in hoslibusmeis, quod volui, vidil oculusmeus.Con-
similiter Munslerus, et translatio ad Campensem
« est. > habet, ut hostes meosoculusmeusdespiciat.

PSALMUS LIV.

PSALMI TITULUS : « INFINEM INCARMINIBUS VelUTMNIS,

D ris, et alius non intelligit. El iste intellectus cst in
lNTELLECTUS DAVID. > carminibus vel hymnisiid est laudibus, ut hic intcl-
Exaudi, Deus, orationem meam.Titulus: /n finem ligens, semper Deum laudat, sive erudiat nos in ad-
in carnibus vel. hymnis inlellectus David. [Aug., versis, sive consoletur laelis: qnod fit si dirigitur
Aletnu., Ca=siod.,Aug., Cassiod.] Per David hic mentis acies in finem, id est in Christum. Vel in
iulelligitur Ecclesia, quaesummopere advertere de- consummationem futuram, et loquilur per tolum
bet, in quo inalo nunc est, a quOliberari oplat, hunc psalmum Ecclesia, sive in persona sua, sive
plangens inter mala saeculi,quia non est in prsesen- Chrisli. Qnandb ih persona sua loquitur, ul homo
li iucolatu locus gaudii, sed moeroris. El hoe esl: pusillanimus in tempestate posilus, qui duin fluctupt
Hic ostendilur inlellectusDavid, id est Ecclesiae,id et mergitur in fluclibus saeculi, tauquam Pelrus Lu
«st quid intelligere debeat. Magna eniin cura debet mari (Matlh. xiv), clamat ad Jesum, decernens in
inlelligereEcclesia, in quo ma!o nunc est. Undc Ii- sua infirmitate, a lot sesndalis se separari, ne ct
berari optat; plangit enini inl5r mala saeculi, qui illis non prosit et sibi noceat, a simili David,qui
intelligit, quia baeeregio non est gaudii, sedmoero- pro molestiis ,civium fugit in solitudinem. Quando
#07 PETRi LOMBARDI 508
auiem m p^rsona Cniisli loqnitur, Integra proprie- A alibi dicitur: Turbatus est prw ira ccttiusmeus(Ptai.
tas servilis formaein Cliristp describitur, ut delur vi). Undesequitur metus niortis. Morsanimaeodiiim
nobis exemplum humilitatis, cum Christus adeo al- est, ut vita, dilectio. Unde subdit, et formidomortis
Tus,tantum sit humilitalus. Et secundum hoc iste cecidit super me, quia
psalmus tertjus est eoruni qui de passioneel resur- VERS.5. —« Timor et tremorvenerunt super mc;
rectione Christi latius agunt. c et contexerunt ihe tenebrae. >
[Aug., Cassiod.] Intentio. Monet Ecclesiam at-
tendere mala sua, atque inler ea plangere. Modus: [Hier., Aug.] Timor animi, el tremor corporis re-
nerunt super me, el conlexerunt me tenebrw. Tene-
Tripartitus est psalmus. Prima pars est oralio prae-
brae sunt mali homines, qui persequuntur Eccle-
niissa, contra mala saeculivelfluctus. Secunda, iste
siam, et qui contegunt ipsam odio, quia qui odit
pusillanimus jam in solitudiiie salvus, sperat auxi- fratrem
suum, est in tenebris (I Joan. n). Sedin
liumDeielimprecaturcivibus,ibi,mpecta6am.Terlia
affirmat quid sibi et illis fiat alternatim prpcedendo, hac infirmitate quid ait ?
autem. Laborans Ecclesia inter iluclus VERS.6. — « Et dixi: Quis dabit mihi pennas
ihi, ego ergo
saeculiorat, dicens: « sicut columbae,et volabo,et requiescam ? >
VERS.1. — « Exaudi, Deus,oratiimem meam : el B Et dixi: Quis dabit ? [Aug.] Videns iste undiqiie
c ne despexerisdeprecationem meam ; intende mihi, malaesse, et se malisnon proficere, malos vero sibi
« et exaudi me. > ofiicere, deliberat quidagat, el vult ad tempus seps-
Exaudi, Deus, orationem meam. [Aug,, Cassiod.]I rari ab his scandalis, ne peccata infirmi^ augeat, ma-
Haecsunl verba tribulati optantis liberari. Et post, nens inter ea. Unde et petit pennas virtulum, qui-
nedespexerisdeprecationemmeam, ut fit illis, quo- bus possit avolare in soliludinem el in alturo con-
rum oratio impleta, post despicitur, quia non esl de, templationis conscendere. Has autem pennas virlu-
aiternis. Et si enim Deus det temporalia alicui pe- tum non habenti dat Deus ; habenli vero interdiim
tenti, ejus tamen oralio ei non esl accepta, quia ca- dat praelalus Ecclesiae, dum solvit ligatas. ffabent
ret debito fine. Inlende mihi et exaudi me. QuidI enim quidam haspennas, sed ligatas, cura et olficio
enim tibi est ? Ecce poslorali, quibus non valent uti ad volandum in so-
VERS.2. — « Contristatus sum in exercitalione3 litudinem, nisi prius solvantur. Ergo et qui solvit
« mea ; et conturbatus suma voce inimici, et a tri- ligatas, pennas dat quaenon erant ad usum, necsuas
i bulalionepeccatoris. » habentis. His pennis Isaac ornatus exibat in cam-
Contrislalus sum in exercilatione mea, [Aug.] id1 pum meditari [Gen.xxiv), et Maria sedebat secus
est in his quae mali ingerunt, quod poslea dicell C pedes Domini, intendens quae dicebantur ab eo,
aperte, per quos malos exercetur, omnis nempe ma- dum soror circa plurima turbaretur (Luc. x). Has
lus vivit, vel utcprrigatur vel ulpereunibonus exer- igltur volens iste ait, et dixi: Quis dabit mihipen-
ceatur. Et conturbatus sum in mari sajculi, a ven- nas virlutum, et eis habitis volaboin soliludinem ;
lo vaiido tribulationum. Sicut Petrus videns ven-j et ibi, requiescam in contemplalione. SoUtudinem
tum validum venientem, timuit (Matth. xiv); sicc optat iste. Dabil mihi, dico sicut columbwnon sicut
isle turbatus est in ipsa pugna, qua exercetur inlerr corvo. Corvus enim de Jarca emissus, postea non
n~?lo_,dum et inimicos vult diligere, quorum cor- rediit; columba vero emissa, ferens ramum olivae
reetionem amat, et abundante eorum malitia incipitt rediit (Gen.viii), Columbaa molestiis quaerit avo-
odisse. Et ita incipit in fluctibusmergi, unde, con- lare, sed dileclionemnon amillit, el semper gemit,
turbatus sum a voce inimici, et a tribulalione pec- sic et bonus vult se separare corpore ad his quibus
catoris. Haecest exercitatio, in quia tristabatur, non pptest prodesse, sed non amore, amans eorum
quae turbat oculum mentis ira quasi festuca, nona correctionem, et dolens pra>.varicationisruinam;
tamen exslinguit odio veluttrabe. Postea reddit sin- pie namque vivit in Christo. Ad cujus viscera per-
guL>singulis, ostendens qualilersittribulatus avocee „j tinel id quod ait Apostolus : Quis infirmatur, et ego .
inimici, et a tribulatione peccatoris. Quasi dicat:: non infirmor?aut quis scandalizalur,et egonon uror?
A voce inimici lurbatus sum. (I C-or.xi) et sic aliorum mala sunt ei quasi perse-
VERS.3. —»« Quoniam declinaverunt in me ini-[_ cutio, sicut Lot in Sodomis eral cruciatus, mala vi-
c quitales; et in ira molesti erant mihL » ta Sodomorum (Gen.xix), unde optat fugere et ma-
Quoniam ipsi declinaveruhtin me ihiquitates[Gl. [# nere in deserlo, pro turba tribulalionumet scanda-
int., Cass., Gl. int., Cassiod.] quaeeorum erant. Ideo:0 lorum, sed aliquandoligatur non vi§co cupiditatis,
dicit. Declinavferunt, quia impetus malitiseeorum n sed cura et officiopastorali, ut deserere non possit,
est quasi fluminis cursus, a tribulatione pecCatoris, 5, nisi solyalur. Quod si non solvitur, tunc dicat :
et, id est quia, in ira, id est in furore suo, non me-v_ Cupio dissotvi, et esse cum Christo (Philip. i); sed
rito meo, molestierani mihi, sed ruinosi sibi. Ei per sr manere necesse est propter nos, et sic ei meritiim
hoc. ex desiderio, Aliler optat isle mortem per quam
VERS.4. — « Cor meum conturbatuin esl in me, >, separetur a malis, et ait per simile: Quis dabit
« et formido mortis cecidil super me. i mihi pennas sicut columbm, et volaboet requiescam,
Cor tohturbatumest in mc. |Aug.] Hoc est quod d 115 id esl 1U^S dabit mihi pennas, ut dtE^
509 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LIV. 510
solvar, et stc avolem ab eis, et cum Christo qui- A . tctur desenum, et (loreat tanquam lilium (Isa. xxxv).
escam ? Et alibi: Lwtare, sterilis quw non paris , elc, (Isa.
YERS.7. — « Ecce elongavi fugiens ; et mansii LIV). Iilud eliam ad lilteram tangit quod vitabat
« in soliludine. > •
persequenles, ut occasionem irae demeret; et raa-
Ecce elongavifugiens, peliit iste. pennas, et ha- nebat in desertis orans, in quo docebat nos in se-
buit, sed non eo modo'quo petiit, scilicet ut avo- crelo conscienliae quiescere, cum a malis premi-
laret ab eis corpore, sed morum dissirailitudine, mur.
suelius fecit ei Deus quam pelieral, [Aug.] quem PARSII. Ai«-|/a).ua.VEBS.8. — « Exspectabam
sic gratia confirmavit, ut inter malos corpore exi- < eum qui salvum ine fecil; a pusillaniuiitale spi-
etens, ipse proficiat, et si non illi, et charitas bo- « ritus et lempeslate. >
norum non rumpatur. Et hoc est^ Dixi: Quis dabit Exspeclabam eum. [Cassiod., Alcuin., Aug., Cas-
mihi pennas, et habui, quia ecce fugiens elongavi me siod., GI. int.] Secunda pars, ubi jam in solitudine
a malis, non loco, ne rumpatur charitas bonorum, salvus, sperat auxilium Dei, et imprecatur civihus,
et ne perdalur exercitium malorum, quos Deus et procedilur prius de prima lectione, quse esl in
admiscet, sieul et Judam apostolis (91). Fugiens se persona Ecclesiaehoc modo; quasi dical: JHansi in
B
elongal, qui a turba desideriorum terrenorum in solitudine raentis, ubi quies est. Sed quia exlra tri-
aitam Dei contemplationem se sublevat. Sequitur, bulatio est, exspeclabam eum qui salvum me fecit.
et mansi in sotiludine, [Aug.] mentis, ubi nullus est Salvat nos Christus, 'dum excilalur in nobis, id
cum eo nisi Deus, ubi quies (92). Manet enim in est dum fides ejus in nobis inardescit, et dum vi-
soiitudine, qui perseverat in reraota meutis inten- demus quae pro nobis lulerit ul et Petrus liberatus
lione. est, cum excitavit eum dorniientem, dieens: Do-
Aliter totum a principio psalmi, et Icgitur in per- mine, perimus (Matth. vm). Et tu etgo si navicula
sona Chrisli, in quo describilur servilis forma, ait cordis turbatur in Uuclibus, excita Christum, id
ergo Christus secundum quod homo; Exaudi, Deus, est fidem Christi in te, et salvaris. Unde me salva-
oralionem meam, et ne despexeris deprecalionem vit ? a pusillanimitale spiritus, qua supra dixit se
meam; intende mihi, [Gl. int., Cassiod., Hier.] quia turbatum, et lempestale, id est sedilionibus. Hsec
sum in quem intendas; et exaudi me, dignum. Quid tempestas in qua Petrus clamabal: Mesalvasli; il-.
enim tibi esl? Conlristalus sum, humana infirmi- los aulem qui se extulerunt, o
late, in exercitalionemea, uno nomine vita Christi VERS.9. — « Praecipila, Domine, divide linguas
exponitur, qui nullo otio ab incoeptoremissus est. In P^ « eorum, quoniam vidi iniquilalem et. contradictio-
quolristis? quia perfidi non referunt fructum. Et « nem in civitate. >
conturbatussumavoxe inimici, qui me Sainaritanum Domine, prmcipita, [Cassiod., Aug., Alcuin.] ne
el daemoniumhabentem dicebant (Joan. vin). Et muniant cogitaliones suas machinando, id est quasi
o tribulalionepeccatoris. [Gl. int., Hier., Alcuin., quadam inachina ; et linguas eorum qui male con-
Cassiod., Hier., Cassiod.] Et non meo merilo, sed spiraverunt in turre superbiae aedificanda, divide,
s;;o malo. Quoniam declinaverunt iniquilates, quia ne sit superba nnitas , ne malitia habeat eflectum.
mala sua mihi imponebaut; et in ira sua molesti Horum figura fueruntilli qui moverunt pedes s.uos
eranl mihi, sed ruinosi sibi. Et per hoc, cor meum ab Oriente, el venerunt in terram Sennaar aedifica-
conlurbatum est, lege carnis lurbatur animus; et re turrim contra Dominum, quaeperlingerel usque
hoc, in me, non exiit a me, id est, non neces- ad coelum, ut sic nomen eorum celebraietur. Sed
sitate vel inerito meo, turbalus sum, sed solva ibi confusa est lingua eorum, ne efiicerent quod
voluntale. Et formido mortis cecidit, ut pondus , volebant (Gen. x , xi), ita petit iste de malis fieri.
euper me.Velcedidit super me, quia ibi perit in quo Ideo divide, quoniam vidi iniquitalem,-id est perfi-
nihil habet juris. Unde: Ero mors tua; o tnors diara eoruin , qui non credunt, et contradictionem,
(Ose. xm). El limor, animi, el tremor, corporis, ve-1D quia contra mysteria Christi agunt, in civilale Ba-
neruni super me. Proprietas mortis est, ut eara pri- bylonia, quae turrim superbiae aedifical.Quia hasc
mo timeamus, inde contremiscamus. Et contexitme vidi, ideo fugi in solitudinem. Hajc est civitas de
lenebra, alia littera, id est mors secula est. El in qua dicil Dominus per prophetain. Ego Deus, et
hac conlurbatione positus, dixi: Quis dabit mihi, non homo, et civitatem iion ingredior (Ose. xi). Est
nisi tu, DominePater, pennas sicut columbw,elvo- alia civitas, quam inhabitat Deus. De qua dicilur :
tabo et requiescam? id est, ut avolem a Judseis in- Non polest abscondi civilas supra moniem posila
fidelibus, et quiescam in gentibus credentibus. [AI- (Matth. v). Et haec,
cuin., Hier., Cassiod.] Ut enim columba.emissa in- YERS.10. — « Die ac nocte circumdab'.t eain su -
veniens lutosa, ad arcam reversa est, sic Christus « pra muros ejus iniquitas; et labor in medio ejus
lutosa inveniens corda Judaeorum avolavit ad gen- « el injuslitia. >
tes. Unde sequitur: Ecce elongavifugiens, a Judaeis, Iniquitas, [Aug., Gl. int., Aug., Gl. int.] non ad
et mansi in solitudine, gentium. UnlcIsaias : Lw- horam, sed die ac nocte, id est assidue, circum-

m) Greg., Iib. iv Moral., cap. 3S. (92) Greg, ubi snpra.

 PETRI LOMBARM '
:':.:SH-::' '} ":.';".:„ ':<i\:i -;:; =•:,-.,"",,,,. . :: ,: 512
dabit eam., scilicet Babylontam.Haecturbare solent S..eaqwedormil
i in tinu tuo, cuslodi claustra orit tta
justum i ut vellet avolare. Iniquitas dico, existens (Mich,vii).
super muros ejus civitatis, id est' principes ejus, qui YERS.15. — « Qui simul mecumdukes capiebas
sunt munimentacivitatis, qui arca circumeuntetan- « cibos; in domo Dei ambulavimus cum consen-
quamiiiuri Jericho cadent septimodie(/os«e vi), id « su. >
est injudicio erit, quando posl hanc vitamquaesep- Quisimul, [Aug.]. cum aliis mecumconversans
tem diebus agitur, singulorummerha discutietChri- in Ecclesias, dulcescapiebascibosspirituales. Unde:
stus. Et labor est in medioejus, id est in communi Gustateet videtequoniamsuavis est Dominus(Psal.
plebe. ldeo labor in niedio , et, id est quia, injusti- xxxm). Et ambulavimuscum consensuindomo Dei,
tia, id est iniquitas. Quies autem estin humilitate. id est in Ecclesia. Sed quia modo exlra es,
Ecce in majoribus et in minoribus est iniquilas. non corpore sed mente : ideo dissensio est inter
Vel, labor est in oppressionibus aliorum; el injus- nos.
tilia in judiciis faciendis. Et hoe est, in medio [Cassiod.,Alcuin., Hier., Cassiod., Hier., Gl. int.,
ejus, a simili, quasi in ea lota. Alcuin., Cassiod.] Aliler' totura ab illoloco legitur
YERS.H. — « Et non defecit de plateis ejus, B in persona Christi: Exspectabameum. Quasi dicat:
« usura et dolus. » Mansiin solitudine. Et ibi etiam, exspedabameum,
scilieet Deum Patrem. Quasi dicat: In solitudine
Et non defecil, [Gl. int.,.Aug., Hier., Cassiod.]
non ex me securus, praesidiumpalris sustinui; qui
quia semper durai usura, quia plus exigit.in inju- salvum me a pusillanimitate spifilus, ne ce-
fccit
ria, vel in qualibet re, quam acceperit: non di- derem malis in
millit ut sibi dimittatur. Et dolus, quia alios deei- passione el lempeslate,neirascerer.
Sequitur : prwcipita,Domine,dividelinguaseorum, id
de
piunt plateis ejus non absconduntur saltem, quia est
niala sunt, sed publice fiunt. Quasi dica*.: In dispergantur divisis linguis.VelagitChrislus spe-
cialiter de Judaeis, qui mullis seditionibuset schi-
aperto lucrati sunt, el deceperuul; quod utrumque smatibus involuli sunt: ex quo dixerunt: Nonhabe-
lei prohibet. mus regemnisi Cwsarem(Joan.xix).Quarehaecfiant,
YERS.12. —« Quoniam si inimicus meus male- subdit, Quoniamvidi intquilatem et conlradictionem,
« dixisset mihi, sustinuissem utique. > hoc non rautalur. In civilate, Jerusaleai; et non ad
Quoniam si inimicus. [Aug., Gl. int., Cassiod.] horam, iino, Dieac nocle iniquitas.circumdabiteam,
Encusque de apertis inimicis egit, nunc de occul- Jerusalem. Iniquitas, dico, existens, supra muros
tis sgit Ecclesia. Quasi dicat: Ita fac in civitate, . ejus, et labor in tnedio ejus et injuslitia. Haecnon
scilicet praecipita, et divide linguas, quia in ea mutanlur. Et nondefecit de ptateis ejus, Jerusalein,
sunt, non tantum iniraici aperti, imo etiam occul- usura et dolus. Nec hoc mutalur. Quoniamsi inimi-
ti, qui magis nocent. Quoniam si inimicus meus, eus, hic Chrislus loquitur specialiter conlra Judain,
aliquis manifestus, maledixisset mihi virgis, susti- et est hic exprobralio Judae, vel conlra quemlibet
nuissem ulique, quia non inopinatum malum es- virum Judaicum, sibi familiariler inimicantem.
set. Quasi dicat: Ila fac in civitate Jerusalem, quia ibi
YERS.13. — « Et si is qui oderat me super me. farailiares inimicos haheo, qui sunt intolerabiles.
« magna locuttis fuisset; abscondissemme forsitant Et hoc est, id est quoniam si inimicus meus, mani-
« ab eo. » feslus, mala fecissetmihi, sustinuissemutique. Et si
Et si is qui oderat me, manifeste sttper me magna, is qui oderat me, id est qui de nie niiiiara notiliam
locutus fuisset, [Aug.,Cassiod.] id est superbe in- habuit, super me magna locuius fuisset, abscondis-
sullaret, magnificaret se super me, et minarelur sem me forsitam ab eo, id est uon vindicassem. Tu
mihi quidquid posset, abtcondissemme inter eos( vero homo, Judaice, unanimis, cui tradita sunt elo-
qui intus sunt mecum, scilicel in Ecclesia, ab «o, quia Dei (Rom. m), dux meus, quia feci le ducem
qui foris est. Abscondissem dico, forsitan. Yel, :g super populum meuin, el noius meus, quia de ea-
Wique, alia littera quam alii ponunt. Nolatur hic; dem gente mecuni, cur scilicet me pccidere qusris?
niagna patientia iiujus, ita enim daret Iocumverbis, Qui simul mecumdulces capiebas cibos, id est legis
ut se absconderet ne videret adversarium illum to- instituta, quae tibi exponebam; et, in domo Deit
Ierasse. id est in templo Jerusalem, ambulavimuscum con^
YEBS.ik.— « Tu vero homo unauimis; dux sensu, Vel specialiter contra Judam loquitur di-
« meus et nolus meus. > cens: Tu vero homo, scilicel Juda, unanimis, quia
Tu verohomounanimis, [Aug., Gl. int.] olim quii inter apostolos fuit, dux meus, quia ad castella et
aliquandobonura consilium dedisti, et dux meus quii vicos praemissus;et notus meus,quia praescivileum
aliquando bene monuisti, et nolus meus qui in ea- traditorem, scilicet, cur me Iradis, qui simul nie-
dem Ecelesiamecum fuisti. Tu, iBquam, talis noni cum duicescapiebascibos? corporales, scilicet bu-
cs tolerandus. Et cum inlus sint mali, quod ergo> ccllam: qni soli, scilicet corporales cibi, iniquo
rcstat, nisi soliludo? Nulla enim pestis eflicacioradl polerant esse dulces. Solet autem vis iniquitalis
nocendum, quam farailiarisinimicus. Unde: Ini- comessationibus mitescere. Unde huic gravior cul-
mici kominis domesticieius (Matlh. x). Et alibi: Ab> pa est. £i in domoDei, id est in tempio Jetusalem,
 511» COMMENTARIUM 1N PSALMOS,-- PSAL: LIV. S14
ambulavimutcum eonscnsucorporalis conversatio- A i PARS.IH.YERS.18. — « Ego autera ad Doiuinuin
nis, quiain ejus collegioJudas erat. « clamavi, et Dominussalvavitme. »
\ERS. 16. — « Yeniat mors snper illos; et de- Ego autem. [Cassiod., Aug., Cassiod.] Terlia pars,
« scendanl in ihfernum viventes. > ubi affirmat quid sibi et illis fiat, alternatim proce-
Venialmors. [Alcuin., Cassiod., Hier., Aug.•, dendo. Et loquitur hic corpus Christi, id est Eccle-
Alcuin.] Sicut supra apertis inimicis, ila hic occul- sia. Illi ila peribunt, Ego autemad Dominumclamavi
tis imprecalur, et ne piitaretur esse unus de quo in conturbatione exercitatipnis meae,el Dominussa!-
agebal, poenaincommunicat Judaeis,id esl commu- vavit, vel salvabit me : quod consequens eral. Et
niter Judseis cum aliis imprecatur. Et tangit ini- ego, ut non ingratus,
tium schismalis, quando, scilicet Dathanel Abiron YERS.19. — « Yespere, et mane, et meridie nar-
inoverunt seditionem adversus Mosenr et Aaron, « rabo et
annuntiabo; et exaudiet vocerameam. »
sicut in Numeris legitur, quos vivos terra absor-
buit, cum tabernaculis et omni substanlia eoruni. narrabo Vespere, [Aug., Hier., Aug.] id est de praeteritis,
et mane, id est de futuris annunliaboei me-
Chore quoque et cum eo ducenli quinquaginta il-
ridie qui non vergit solem ad orcasum, id esl in
lorum , sequentes malitiara , arripuerunt thurlbu-
, quae semper manenl exaudies vocem
la, ut adolerent incensum, in conspectu Domini, g sempilernis
meam: in hac senlentia singula singulisredduntur,
qui divino igne consumpli sunt, qui eliam po- el tria
tempora dislinguuntur. Yd ila, ut sine distin-
pulo quatuordecim millia septingentos vastavit clione reddanlur singula singulis: ve~
Et ideo, venit nova mors teaiporum
(Num. xvi). super spere enim fuit Dominusin cruce mane, in resur-
eos. Ita isle imprecatur malis, et loquilur in ;
eadem voce Christus et Ecclesia. Quasi dicat: rectione; meridie, in ascensione. Ait ergo, vespere
narrabo, palientiam niorientis-in vespere narro. Et
Quia tales sunt, ideo, veniat mors nova super-Hg manc annuntiabo, id est annuntio vilam resurrectio-
illos, ut super illosj scilicet Dathan et Abiron, qui nis mane faclae.Et exaudiet vocem
inilium schismatis fuerunt, el superbi se separave- meam, in meri-
die, id est sedens ad dexleram 1'atris, ubi interpel-
miit, venit nova mors ; aperuit cniin terra se, et Iat
vivos absorbuit. Unde et hic, quasi exponendo sub- pro nobis, ad quam ascendil in meridie. Ecce
el quanla consolatioisti est a lempestale,conlra malos
dit, descendantin infernum, id est in voraginem qui sunt foris et inlus, idest in aperlo et occulto,
terrenaecupidiiatis. Descendantdico, viventes,id est Sic ct nos inter
malos cum isto oremus, plangamus,
scienter peccantes, scientes quia pereuht. Ettamen securi
dicamus;
pereuntes hiatu terrenae cupiditalis absorbeanlur. ,C
Haecest nova mors, et agit communiter de majori- YERS.20. — « Redimet in pace animam meamab
bus et minoribus. Vel ita ut distinguas inter majo- « his qui appropinquant mihi, quoniani inler mul-
res et minores, sicut in illo schismale fuit. Duces « los erant mecuni. »
enim absorpti sunt a lerra, populus vero sequens Redimet in pace. [Gl. iiit., Aug., Il.ier., Alcuin.,
fait igne vaslatus, ila hic divisum imprecalur au- Aug.] Quasi dicat: Ila exaudiet, quia redimet ani-
ctoribus mali, et fautoribus, dicens: Yenial mors mammeamcollocandamin paceaelerna.Ha3Ccontra
tuper illos, id esl super minores qui consenliunl illos qui non amant pacera, ideo.anima raeain pace,
majoribus veniat ignis eonsumplionis, ut super po- quia amavi pacem. Redimet dico ab liis qui appro-
pulum ignis de coelovenil; el descendani, majores pinquanl milii, id est a Christianis fictis,qui inagis
qui sunt auctores mali, in-infernumterrenaecupidi- decipiunt quain aperli idololatrae. Appropinquant
tatis viventes,id est scienter peccanles, ul duces il- ergo nomine, non numine; corpore, non mente; nu-
lorum terra absorbuit. Illi enim, id est minores, mero, non merito. Et vere appropinquant, quoniam
consenserunt, et secuti sunt, el studio consensionis intermultos eranl mecum.Yelin multis sacramentis,
accensi, a ducibussuis recedcre noluerunt. Et ideo scilicet et in baptismo, in Evangelii leclione, in fe-
venit ardor consumptionis, super ardorem dissen- yj i stis et bujusmodi; sed in paucis non erant mecum;
sionis; ducesVeroabsorpti sunt a terra. lla bi seien- in omnibus sacramentis raecum, fsed non in fide,
terpeccantes descendunt. Et merilo hoeeis, spe ei charitate, sine qua nihil sunt omnia. Vel in-
VERS.17. —« Quoniam nequilise in habitaculis termulloserant mecumi siveinmullis, id estin pa~
« eorum ; ir medio eorum. » leis, quae mullaesunt. Erant niecum, non in granis,
Quoniamnequilimsunt in habitaculis, vel in ho- quaepauca sunt, id est non cuni .paucis electis me-
spitiis eorum,[Aug., Cassiod.,Alcuin.] id esl in hac oumerant. Erant enim de multitudine vocatorum,
vita, ubi peregrinisunlettranseunt. Konenimsem- non de paucitateelecloriim(Matth,,xxn). Et Leneail,
per hic mansuri sunt, cur ego sic instant ? Et mecum; nam etprope est palea tritico; de uno enim
hsec nequitisesunt in medioeorum, id est in corde. semine nascunltir, in uno agro radicantur, de ur,a
Ideo dicit in hospitiis esse nequitias, quia alienae pluvia nutriuntur: sub eodemmessore colliguntur,
sunt, non naturales, sed in hospitios_«sceplae, quasi eadem triluralione uluntur, eamdem ventilalionem
adventitiae.Yel prius sont nequitiae, in habitaculis exspectant, sed non in unum horreumintrant: ita
earum, id est in occulto, scilieel etpostea; in me- et illi sunt mceum, in multis sacramentis, verpa-
dio eorum, id est in communict aperio. leis.
 r •- ;.3_«
>gjg*...;;;;•;;>.. ;;; ,'/:,:; '•.':.:;;;:.;.::'«:i'l;;:::,;';,;PETRI;LOMBARpi;::''.:-;.>v';v:
YERS.21. — « Exaudiet Dcuset huiniliabit illos, A , quitur : Et ipsi sermones sunl jacula, quia molliti
« qui estanle saecula.> non perdunt virtutes, sed evangelistaeeis armantur
Exaudiel. [Gl. iiil., Aug.] Dico exaudiet me^, et et feriunt corda hominum ad amorem pacis, el a
non solum exaudietme orantem, pro me exaltando : perplexis hsereticorum qua^stionibusliberant infir-
sed etiain, exaudiel meDeus, oranlem pro humilian- mos- Dico, molliti sunt sermones, sed si tibi puero
dis inirnicis,et, id esl quia, afllictionehumiliabitillos qui lacle minoris doctrinae nutriris, adhuc duri
ne irascaris uberibus Ecclesiae,sed
qui confidunt in duce, qui heri coepit. Humiliabit sunl,
dico, ille, qui est anlexwcula, quia in principio erat YERS.2S. — « Jacta super Dominumcnrani tuam,
Yerbuiu (Joan. i); quod eis non videtur, quia in « et ipse te enutriet; et nen dabit in seternum flu-
« ctuationem justo, >
tempore Christus natus est de Yirgine. Et merito,
humiliabit. Jacta curam tuam in Dominum, [Aug., Cassiod.
VERS.22. — « Non eniin est illis commutatio; et; Aug., Cassiod., Alcuin.] vel in Deum, non in aliuin
« non timuerunt Deum, extendit manuin suam in{ qui saxum est navi, non portus fluctuanti in saeculo;
« relribuendo. » et ipse te enulriet lacte simplicis sensus, dgnce
Non enim esi illis. commutatio perversi sensus, proficias ad panem validioris iuteliigentiae prove-
sed in . " ctus.
[Aug., Cassiod., Gl. int.] permanent perver-
sitate; in schismale moriuntur, quia non mutantur Salubre consilium est jaclare curarn in Domi-
in melius, sed in pejus: nec cum hic sunt, nec in num, qui nutrit. Cura sseculi, ut vennis nosler no3
resurrectione, quia seusus perfidorum incommuta- consumit. Sed si cura in Domino jacjatur, nutrit
bilis est. Et non timuerunt Deum, hoc remedio con- Unde Salomon : Sicut vermis ligno et tinea cesf-f»
verlitur hoino, scilicet quia ttinet Deum, et pro his tnenfo,ita viriiristilia nocetcordi (Prov. xxv). Jacti
poena sequitur, non aliud lamen. Unde sequitur: in Dominum curam, tanquam in portum, quia non
Extendit manus suas, a simili ferire volenlis, qui dabit fluctuationcmjusto in wternum.Et sic verba flu-
niauus elevat ut gravius impingat: et hoc in relri- ctualionis fuerunt; contristalus sum in exacerba-
buendb, id est, ut retrlbuat eis. tione mea, el conlurbatus. Aliler totum in persuna
YEUS. 25. — « Containiiiaverunt testaraentum Chrisli ab illo loco: Ego autem ad Deum clamavi,
-. pjus; divisi sunt ab iravullusejus, appropinqua- dixit Christus, et Dominus Paler, salvavil, id est
c vit cor illius. » salvabit me. Et quia salvabit, ideo, vespere,quo ca-
Conlaminavemnt, [Aug., Hier., Gl. int., Aug., piar, et mane, quo judicatus ero, et meridie, quo cru-
Alcuin., Aug.] et non satis fuiteis, non timerenec Q cifixtisero; narrabo, praeleritaopera; el annum ci-
mulari. Sed etiain contamvm'erunt testamentum tabo, virtutes et opera quae faciel; et idco, exaudiet
promissionis ejus, quod ipse Dominus dixit A- vocem tneam. [Cassiod., Alcuin., Aug., Gl. nit„
hrahae: In semine tno benedicentur omnes gentes Cassiod., Alcuin.] Yel ita, ut reddantur nominibus
(Gen. xxn), quod polluit qui contradicit. Yel, con- verba; narrare enim ad vesperam pertinet, quo om-
taminaverunt leslamentum ejus, id est perverterunt nia dixilquae Judas disponebat. Nuntiare pertinet ad
Scripluras. Yel quantum ad se, cOntaminaverunt mane, quando dixit Pilalo: In hoc natus sum ut te-
Scripturas, dum contraria agurit. El ideo, divisi siimoniumperhibeamverilati, etc. (Joan. xvm)- Ex-
sunt per haereses, ab ira vultus ejus, vel prae ira, atidict, pertinet ad meridiera, quando emisit Spi-
hoc est ab ipso irato, qui tradidil eos in desideria ritum. Ecce quanta mysteria breviter dicuntur. Yel
cordis eorum (Rom.I). Et appropinquaverunt.Quasi ita, distingue lilleram. Dominus salvabit me vespere
dicat: Et quia illi containinaverunt, etquia illi ar- et mane,hic dislingue lilleram. Unde egoinon ingra-
mantur et divisi sunt, ideo armantur araplius justi, tus, narrabo et annuntiabo, el ipse, exaudiet vocem
el liberantur infirmi, qui curam babent in Deum. tneam. Redimet.in pace animam meam. Redimet di-
Et hoc est, illi'conlaminaverunl. Et per hoc, cor co, ab his- qui appropinquant mihi, id est qui ficie
illius, id est secreta voluntas Dei, quae in Scri- D laudanl me, dicenles : Scimus qnia verax es, elc.
pturis continetur, appropinquavit suis fidelibus , (Marc. xu). Quoniam inter tnultos erant niecum, id
ut scilicet intelugamus ejus voluntatem, qua illis est non cum paucis electis, et npn solum pro me
praecisis a Catholica fide, compungit bonos, el boni exaudiet, sed eliani pro illis. Exaudiet tne Deus qui
inagis excitantur qui probati sunt; el intelligilur in est ante swcula. Humiliabit illos de superbia ut cre-
Scripturis, quaelalebat Dei voluntas. Unde alibi : dant. Vel, humiliabit, ut tollant locum. et genlem
Congregaiiotaurorum iti vaccispopulorum, ul exclu- (Joan. xi), et merito. [Cassiod., Alcuin., Cassiod.]
dantur id est emineant et appareant, qui probati sunt Non enim est illis commutalio, el non timuerunt
argento divini eloquii (PsaL LXVH). Deum, extendit manumsuamin retribuendb.Haecnon
VERS.24. — « Molliti sunt sermones ejus super mutantur. Etquia.tales divisi sunt, ab ira vulius
« oleum , et ipsi sunt jacula. » ejus, id est ipse iratus dividet in futuro eos a gra-
Molliti. [Aug.] Yere appropinquabit, quia super nis. Ira enim est vindicta judicii qua dividuntur
oleum molliti sunt sermones ejus-,Dei, super oleum, boni a malis, ut grana a paleis. Et lunc, cor illius
qtiia obscura quae in Scripturis sunt, dura exposita appropinquabii,id e„t voluntas Dei per prophetas et
iiiolliunlur, et usque ad ossa penetrant. Unde se- apostolos nuntiata, omnibus nota erit. Ycl cor Dej.
 IN PSALMOS. - PSAL. LIV. 518
S17 CbMMENTAUIUM
sunl justi, qui secrela Dei sui noverunt. Hi appro- A mihi : quod et fit per spem certam in eum. Haud
Ideo haecillis, absone reddita esl senlcntia, exspectabam,elc.
pinquabunt Deo, cumlilli dividuntur. A pusillanimitate spiriius et tempestate.Pratensis,
qiiia tnoilitisunt sermonesejtissuperoleum, velwo.- a spirku vehementiet tcmpestate : Sanctes, o ven.o
Uerunt alia litlera, adulando, «»ipsi tamen sermo- qui suscitatur a turbine : Pellicanus et interpreles
dicunl: Reus est mortis pro Cajetano, simili inodo. Munsterus, propter ven-
nes, tunt jncuta, dum tum turbinis et tempestalis. Quanluni. ad sensuni
(Matih. xxvi). Et quia tales sunt, ergo npn in eos, inilla est distantia. Voluitamen reeensere istorum
sed »n Dominojacta curam tuam, et ipse. le enutriet. versiones, quia in Hebr.subaudiri nulla inteiponitur conjun-
Haec , ctio, et: aliqui eorum voluerunt, aiii mi-
Et non dabit i» asternum fluctuationemjusto. nitiie. Translator ad Canipehsein seipsum sequitur,
non mutantur. ad evqdendumventoocius rapido ac lempestaie. Quid
YERS,26.« — Tu vero Deus, deduces eos in pu- autemsenseril Hieronym. habes ad Sttniam et Fre-
t teuin interilus. » tellamVc ln Graeeoinvenisse yos dicitis «i?. oiiyo^v-
Xtvc, quod proprie pusillanimitas dicilur. hed
Tuvero. [Aug., Cassiod., GI. int., Aug.] Hi tunc scienduui quodprop)iiyoif'-z'.':',AqiiiIlaetSymniachus
non flucluabuiit, sed impiis qui contaminaverunt el Theodotion, et qiiinta editip interpretali sunt imb
tcstameiilum, quid erit? Impii in puteum gehennse 7rv£uuaTpj, id est a spiritu. Et in Hebr. scripium cst
deduceseos. min MEBUAB. Omnisqne sensus ita apud eos legitur,
deducentur. Et-hoc est, tu vero Deus, Festinaboutsalveraspiritutempestutisel lurbinis. »
l>
Hinc est finis contaminationis tn puteum interitus, YEBS.14. — Tu vero homounanimis. Sic etiam
id est in tenebras submersionis, nec diflerelur, qtiia Hieron. Sahctes, secundumwqualitatemmeam: Pel-
licanus et Pratensis,' secundum ordinem meum.in
YERS.2". — « Yiri sanguinum et dolosi non di- verbis est discrepantia, conspirat sensus. Unde in-
« midiabunt -dies suos; ego aulem sperabo in le, terpreles pro Cajetano dicunt, Sicul wslimatiomea:
« Domine. > Munsterus, scd tuhomo, eras juxta wsiimationem
Yiri sanguinum, [Aug., Cassiod., Aug.] qui occi- cordis tnei: Nebiensis, homovaloris mei; Chaldaeus,
similis mihi, translator ad Campensem, sed tu,o
dunt aniuias aliquaudo et corpora. Et dolgsi in collegacommitilo. Unico verbolria aulquaLuor in-
seduclione, non dimidiabuntdies suos, id esl volun- terpietes cornplexi suht. Non video qtio genio isli
si ex conleinptu lectionis eeciesiasticae
taries, non a~Deoconslitulos, et non perfieient quan- moveantur,fae.iant: qiiod nolo inihi persuadere in oninibiis.
tuin pulanl 117. sed inlra tempusperibunt,quia YERS.15.— Qui simulmecum dulcescapiebdsci-
speranl. Yel ila, ideo deducesin puleum, quia, non di- bos. Hieronymus,quisimulhabuimusdulcesecreium.
ntidiabunt.dies suos (93), ut si quosegerunt inmalo Accaeteri Haebraicanlesconsimiliter.LXXlegissevi-
in redimenles
dentur: "^TD soc, pro TiD; secunduni significat consi-
reliquos agani bono, tempus (Ephes.y), lium, secrelum; alterum unclionem, quaeaccipitiir
sed omnes conlinuarit in roalo. [Alcuin., Aug.] Alii pro refectioneetpulmenlo. Ut est illud IV Reg. IV :
enim non incipiunt dies bonos, sed -in malis.conli- Nisi parum olei quo ungar, id est .diquantuliim re-
G ficiar. LiCet lanium habetur ki Haebreo,vas olei.
ime perseverant, alii, diraidiant, alii implent dies LXX tamen habent S «kd-iiop.«i zka.im>.
aiii in de- Neque vero
bonos, quia alii mariuntur in/Egypto, dulce secretum abest a familiari conviclu, ut eo-
serto, alii in terra sancta. In .Egypto moriuntur qui dem recidat sensus.
in tenebris vitiorum usque ad finciu vitae conver- Ambulamus cum consensu. Hieronymns, ,in tcr-
de confusione rore; caeleri catetvatim aut conjunctim,autquidsi-
santur. In de^i-rlo,qui peccalrexeun- mile. Particula U?5~i REGESCH esl ancCpsad slrepitum
tss, errata per poenilenliamemendanl. Iniplent dies, et collectionem, unde oritur perversitas. Chaldaeus
habet cum fesiinaiione.
qui sine criinine in opere jusliliaeusque ad finem VERS.19, — Narrabo et annuntiabo. Pellicaniis,
vilaeperseverant. Haec tria genera horainura figurala et inquietus oro.; Munsterus, et importunus pro;
sunt per ea quaescripta sunt in volumineEzechielis Praiensis, strepitum (aciam ; Sanctes, tumultttabor;
cstensa, ubi scripla erant haectria : Carmen, la- Hieronymusettamen, interpretes pro Cajetano, et
resonabo. Quodest cerle annuntiare.
mentuin, et vel, dictum est prophetae, ut devoraret Nebiensis, Idqr.e spectat ad futurum juxta enarratiori.emncn
voluiiien, id est in mentis intelligentiam trajiceret HAUAU variura est. El Chaldaeusdicit, clamabo.
horumtriuni my?.eria (Ezech, n). Carmen cantant, VERS.20. — Redimel in pace animam medm, ab
non senserunt. Lamenlum his qui appropinquantmilii. Pratensis, Sarictes, Mun-
qui peccatorum iapsum sterus, Campensis, pro eoquodestin secuhda claii-
«juia peccatis per lamentum poanitentiaeresurgunt. D sula, vertunt a pwelio quod esl conlra me, velquid
YaequipecCant et non poenitent. Illi npn dimidia- simile. Dictio Hebraea ainp ODAROB, vel inp OUE-
bunt. Ego aulem sperabo in le, Domine.Quod non BAB,ambigua est ad prwlium et vicinum, UndeHie-
illi, et ideo non perveniair ad aeternumdiem. ronymus, interpretes pro Cajetano, Pellicanus, et
Nebiehsis sunt nobisciinii Eodem tamen tendit in-
COLLATIO INPSALMDM LIV: « EXABDI, > elc telligenlia.
Quohiam inler multos erant mecum.Hunc versi-
YERS,5. '— Et coniexeruntme tenebrw. Hier. culum censent' Stapulensis et Caecuseo modo le-
catigo. Alii verlunt horrorem vel tremorem Tflshs ctum, esse contrarium veritaii Hebraicae. Quare?
pallatzulh, Sed quia jam praecesseratin superiori, li- Quia vertit Hieronymus ex Hebraeo,niu/«ieriimfue-
mor et tremorveneruntsuper me, bene iritellexerunt runl adversum me.Certe non est quod su(ceriseaiit
LXX et Hier. in sequenti, tenebras, ex eo quod in noslrae lectioni, iyas IMMADI polest ulrOlibet acciju
morte tani; spirittiali quara corporali lux deficiat, Hinc Pellicanus, Munsterus, Sancles, interpretcs
quae tamen vel solo nomine horribilis est.. pro Cajetano, vertunt, mecum.
YERS.8. — Exspectabameum qui salvumme fecit. VERS.22. — Ea:te«djfmanumsuamin retribuendo.
'>*).vhsp "TWiuaHebr. ABISSAH HIPBLAT LI. Quod si Hier., ad pacifica sua; reliqui Hebraicantes codcm
ad vcrbum reddas, •faciani festinare salvationem ''tendunt. lnterpretes respexerunl thema dtS SCBIL-
(93) Greg., lib. vMora.1., cap. 28.
519 PETRl LOMBAKDI 520
. LEM,id est retribuit. Alii vero radicera 2W SCIILAM, A tiif. ir® QOERAB prwlium. 2"ip QUEREB, intimum
id est pacificusfuil. - alius aliud sequitur. Unde in quibusdam exemplari-
YERS.23. — Devisisunt ab ira vullus ejus. "ipTI bus Hieronymilegunt, pugnaicor ejus;'m aleis,ap-
Y>Smsrna HALCU MAHAMAOTH PIU.D Hier., Niti- propinqualcor ejus.
dius bulyro osejus; Pellicanus, molles fuerunt super YERS.25. — Jacta super Dominumcuram tuam.
bulyrum ore suo; Pratensis, molle fuit super buiy- "prp IEHABCA, id est quod dedit libi. Hinc Hieron.
rum ore suo. Caelericonsimili modo. Hanc variela- vertit charitatem tuam, quam imprimis curare debe-
tem pepererunt ambiguilales vocularum Hebraica- mus. Rom. III: Plenitudo legis est dileciio. Alii
r,um.Nampbn HALAQ, inlerdum signilicatdivisumest, vertttnt onus, sive pondustuum, id est ut Deus fe-
quomodo acceperunl interpretes, quandoque blan- tor rat te. Qui sensus non abest a noslro. El transla-
diri, lenire, mollificare,quomodo accipiunt aliL.Cae- Sanctes ad Campensem babet, commenda curam tui.
in Thesauro suo refert quod Ra. Da. expo-
lerum pbn HAL*Q eisdem litleris una puncti notula nil,
projice supcrDominumquod dedit tibi usque ad
distinctis, notat interdum blandum. Deinde nNCT hunc diem. Projice super ilium quod opushabes; et
HEMEAH, id est buiyrum. Sed nOT IIEMAB, et in con- ipse educabit te ; quemadinodum hactenus facit;
slructione ncn HAMATH, id eslfuror, plurative nmn haec ilte. Et addit, nesciunt, inquit, magistri nostri
HEMOTH LXXvidenlur legisse secundum, ubi caeteri quid esset, pn» IEUABECBA. Audierunt nmlierem
allerum. harabam dicentem virosuo.Y^rp VipttfSCHAOUOL IE-
Appropinquavil c or illius. Pralensis, iniimum cor-
dis ejus; Sanctes et Neoterici translatores, bellum B BABIC , libera pondns iuum. Quod certe demiror
aut pugnat corejus.tnp QUARAB, id est appropinqua- mulierculara nosse, et rabinos ignorasse.

PSALMUS LV.

PSALMI TITULUS : C INFINEM PBOPOrULO QUIA SAN- Allophyli. Tiluli inscriptione dico, facla ipsi David,
CTISLONGE FACTUS EST, 1NTITULIINSCRIPTIONE id est Chrislo. Nonmutala secundum rei veritaiem,
iPSl DAVID , CUHTENUEBUNT EUMALLOPIITLI IN sed lamen secundum voluntatem Judaeorum. Ipsi
GETII.> David, id est Chrislo; voluerunt enim mulare, sed
Miserere mei Deus. Titulus : «'«finem pro populo nonfactum, [GI. int.,Aug., Cassiod.] Tituli enin.
qui a sanctis longe factus est, in tituli inscriplione inscriptio, etsi populus instarel, non est deleta,
ipsi David, cum lenerent eum Allophyli in Geth. quia^prophetatumest in alio psalmo: Ne corrumpas
[Cassiod., Aug., Cassiod., Aug.] Titulus iste, tiluli inscriptionem.Populus qui longe a sanclis lil,
partiroassumptuseslde Evangelio, partim deVele- sunt persecutores qui Ecclesiamcalcanl sicut uvas,
ri Teslamento. ln Evangelio namqtte legilur, qu.odP ut vinura justitiae exeat. Nota quod hucusque est
crucifixo Domino supra pOsuit titulum Pilalus, He- de Evangelio : quod veio sequilur, scilicet cumte-
braice, Graeeeet Latine, quera cum quidam Judaes- nuerunt, etc, est de Veteri Testamento, quasi di-
ium vellent delere, dicentes : Noliscribere : Jesus cat : Longe factus est populus a sanclis, cum, id
Nasarenus rex Judworum. sed quia hic dixit : Ego est quia, Allophyli,id est alienigenae,scilicet per-
sum rexJudworum. ResponditPilatus : Quodscripsi, secnlores, tenueruni eum, scilicetChrislumin capite
scripsi (Joan. xix), quia prophelatum eratperSpiri- et in membris, in Geth, id est in torculari. Legitur
tum sanctum in tilulis aliorum psalmorum : ATecor- ad litteram Davidin illa civitateperegrinus fuisse,sed
rumpas tituli inscriptionem,qua Chrislus rex mon- non retentus, sed Christus ex ejus semine natus,
strabatur : hoc de Evangelio est. Legitur autem in non ,solum olim in se, sed etiam adhuc in corpore
libro Regtim quod David fugiens Saulem venit ad suo tenetur, in pressuris quae utiles sunt, ut uva
Achis regem Gelh, quse est civitas Allophylorum, ante torcular integra est, sed nibil inde emanat, cum
uiti legitur fuisse peregrinus, sed non relentus. premitur sterilis non est, quia vinum exit. Intentio
(I Reg. xxi). Per David ergohicintelligiturChristus, Prophetse est confirmare Ecclesiam contra persecu-
ex ejus semine natus, quera oliiriin se, et nunc in tores. Modus. Tripartilus est psalmus. Primo orat
niembris tehent Allophyli, id est alienigenae,scili- D Ecclesia, velut uva ab Allophylispressa, suimr.alim
cet perseculores nominis Chrisliani; in Geih, id tangens tribulationes, in quibus sit,perspem Dci
est in torculari, scilicet in pressuris tribulationum, finit se non limere, id est in fine primaeparlis dicit
quaedicuntur torcular, quia utiles sunt, per ea enim se non timere. Secundo enumerat mala quae susti-
inerita sanctorum augeutur, et vinumjustitise ema- nendo fit et inimicorum conversio, ibi, lotadie.
nat. Et sunt iidem Allophyliet populus qui a san- Tertio jam de malis saeculiiibera, in futui-a beati-
ctis longe factus esl. Et esl sensus tituli: Psalmus tudine, vel etiam hic laudem se cantare promittit,
iste tendens in finem,id est in ipsumJesura propopulo ibi, in tne. Ecclesia ergo tanquam uva pressa in
salvaiido. Yel pro populo, id est contra populum, torculari clamat, o
scilicet qui a sanctis longefactus est, appropinquant 118 VERS.1. — « Miserere mei, Detis, quoniam
autem eis, scilicet sanclis, qui Christum recipiunt < conculcavit me homo; tota die impugnans tribu-
intituli inscriptione.Populus qui a sanctis Ionge Ut, « lavit me. >
ii tituli inscriplione, cui contradicit, tam Judaeus Deus, miserere raei, [Aug., Cassiod.] ne deficiaro
quam omnis qui non vult habere regem Christum; in conculcatione. Quare clamas ? qubniamhomo,sci-
et ipsi iidem sunt qui tribulant Ecclesiam, id est licet qui longefactusesi a sanclis, etnonsolum homo,
591 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. LY. 52.
sed etiam diabolus, de quo in Evangetio dicitur : A putet slupidus se viciniorem esse iinmorlalilati eo
Inimicus homo Iwc fecii (Mdtth. mi); Concukavitt qui sanus est. Ita et tres suntaffectiones animaej
me, sicut uvam in lorcuiari, ut vinuih exeat^ idemt scilicet provida caulela, stulta arrogantia, gloria
similis eststupori; Quando
repetit apertius. Impugnans homo visibililer* vel1 secura. Stulta arrogantia
diabolus, invisibiliter, unde periculosior est. Tribu- quis de se praesumens, nec timet, nec cavet. lste
lavit me toia die, id est tolo tempore. Nullus enimi ergo ne per stultara arrogantiam videretur similis
vivil in Christo, sine tribulalione. stupido, non ait, non timebo, sed sperabo in te.
YERS.2. — « Conculcaverunt me iriimici meiij VEES.i. —«In Deo laudabo sermones meos,
« lola die, quoniam multi beHanles adversum me.»> c in Deo speravi; non iLnebo quid faciat miiii
Concufcaveruntme. [Gl. int. f Aug.,_ Cassiod.,, c caro. » x
Aug., Alcuin., Gl. int.] Et hoc merito non quidem (i Laudabo sefmonesmeosin Deo, [Aug.Jei tribuens
meo faciimt, sed quia Sunt inimici mei, qui scilicet X quod bene loquor, quia ab ipso habeo. Sermonos
longe sunl a sanclis. Hi sunt membra diaboli. Et\t dico meos, quia accepi. Qnasi dicat : Et Dei snnl,
isti conculcaveruntme, quasi pedibusuvaitn Toladiee quiadat, etinei sunl, quia accipio. Dixi sperabo,
dico iniserere, et necesse est ut miserearis, quoniam n sed el ante, id est jampridem speravi in Deo. Ideo
muki bellantesstetenint adversum me, et ipsi iidem nB I ndn limebospe fuluri. Non lin.et iste qui videns
sunt alti.-Non diu tamen, sed die. mala sseculifuturi superius forniidans, orabat; Non
YERS.5. — « Ab allitudine diei timebo; ego 0 limebo, dico, quid faciat milii caro, quia si calcatj
« vero in te sperabo. » vinuin exit de calcatura.
Ab altitudine, [Aicuin,, Gl. int., Cassiod., Aug.].] PARSIK YERS.5.— c Totadieverba mea exsecra-1
sed timeboego ab alliludine diei, id estab alliludine,le, « bantur; adversum me omnes cogitationes eorum
illoruraqui me conculcant, qui aliisunt, sed non n < in maltim. >
diu, sed die timebo a potentia ejus ad horam data, j, Tola die. [Cassiod.,Aug.] Secunda pars, ubi enu-
quasi nonaltiludo diei mundus est, id estmundana ia meratmala, quae sustinendo fit inimicorum conve:,-s
altitudo, ubi est superbiaetimor, Ut autem gravior >r sio. Unde et per spem Dei coucludit se non timere,
esse ostendatur tribulatio, dicit se a superbis con- I- sicul prius fecerat. Dico, non limebo quid faciat
Culcari. Non timebo, sed potius ego sperabo in le, in milti caro. Quid enimcaro facit? Tofa die verba mea
quo riulli speranti timendum est. Yel aliler polest st exsecrabanlur,et si a Deo sint. Et omnescogilaliones
iegi et distingui littera mancnte eodem sensu. Quasi si eorum existentesin malum, quia nil boni Iractant,
dicat: Concutcaveruntinimici qui mulli sunt. Sed, I, sunt adversum me. Cura enim verba respuunturj
quoniammulli beltantes, sunt, adversum me, timebo io *" persona dicentis non est immunis ab injuria. Si pa^
ab allitudinediei ? non. Sed sperabo in te. Yel ita La nem ipsum abominantur, vasculo in quo niinistra-
secundum aliam lilteram: Goncuivaveruntme ini- i- lur, quomodo parcunt?
mici meitola die ab altitudine diei. Hic distingue, i, VERS.C.;—«Inhabitabuntetabscondent;ipsical-
quoniammulti qui debellant me, limebunt; ego vero 'o t caneum meum obseivabunt. >
mJe spersbo. Eseeiittenrsie-expoiritor: Goncnica- i- htiiabiiabunt, {Atig., Cassiod.-]velincoiuiit. Alia
vernnt me htimici mei tola die. Et hoc, ab altitu* i" liltera. Quasi dicat: Cogitationeseoruin sunl iu ma-
dine diei, quia diem, id esl Christum in allum lu- i- lum, et haeahsconsae.Et hoc est, incolent et abscow-
centem non cognoYerunt.Christus enim dies est, ti dent, id est quia peregrini sunt in hoc mundo, ubi
Hujus diei bolsesunt duodecim apostoli. Unde ipse se non est nisi peregrinatio et incolatus, ubi nullus
Dominus ait : Nonne duodecim horw sunl diei? i? vidct cor allerius, quidquidmali cogitant abscon-
(Joan. xi.) Hujus diei altitudineminiraici non po- o- suni est. Vel ita, et agit de fictis fralribus, qui la->
tuerunt altingere. Unde in passione Chrisliet tene- e- tenter subintrant, ut noceant. Quasi dical:Qui-
brae factaesuht (Mdtth. xxvn). Vel, conculcaverunt nt dam aperte impugnant, sed ex iis aliqui longe sunt
ihe ab altitudine diei, id est quia alti sunt, qui con-
i- r>a sanctis, qui» scilicet ficti, inhabitabunt, Vel, in-
culcantj licet ad horam, scilicet die non diu, sed ?d colent, id est ficte subintrabunt, et abscondenl do-
non suht timendi, quoniam uiulli qui tlebellanl me, e, los, quia non audent palam contraire. Et ii pejus
timeibunt,cum dies eorum transierit, scilicet finito to nocent, quam mali, ut et ,Judas qui diabolus eiat
tsmpore allitudinis suae.Ego veronondico: Nonti- i- (Joan. vi). Electus est cum aliis undecim, et ad t<?m-
mebo ne videar de me prassumereperj stullam.arro- o- pus incoluit. Elegit eum qui noverat non ad opus
gantiam; sed, sperabo in le, quod est causa non m probalionis,utcaetefos, sed ad opus tentationis, ut
timendi. Nontimet aliquis duritia cordis, vel super- r- daret tibi nescienli quos eligas, solatium ut coleres
bia, quiest similis stupido. Stupor enim est quinon >n bicut ille. Si enim falsa de te dicunt, coelumnon
senlit, non sanitas. Etnota tres esse afflictiones cor-
r- auferunt, nec isti noceht. Et ipsi tales observabunt
poris, scilicet sanitatem, stuporem, immortalitateni.a. calcaneum meum,id est pedem ad lapsum, ut ca-
In stupore non dolet corpus, sed nec in immortali- i- lumnientur. Aucupantur enim verba oinnia, quae-
tate. Sed in stuporenon dolet, quia non sentit; in rentes aiicubi laqueos, et nodosas facere calua:-
imiriortalitate, quia plene firmatura est. S;ihitas as nias, quibiis tamen ipsi prius capiuntur ut perean),
vero, si molestalur, dolorem habet: sed non ideo ;o quam alios capiant ut perdant. Yel, observabunt
PATROL.CXCI. 17
 V •";: ' . .-524,
glj. '1';;;i;."r;V,,-^.>;l>v;V:vV,:.TiETRr_.0MBA11DiH ',»
caleaneum memn, id cst fuieih viU-j quod secun-.• A inHiiicisorant. Et ideo acceptcesunt Deo sicut ipse
dum ttneiii juuicamur. Ideo diabolus insidialur cal- prohrisit. Velsic distingue litteram, Ppsuisti lacry-
caneo. mas nieas in conspectutuo : hic dislingue, manente
YERS.7. — « Sicut sustinuerunt animam meam, eadem sententia.
« pro nihilo salvos facies illos: in ira populos eon^ YERS.9. —« Sicut et in promissione tua; tunc
« fringes. »' < converlentur iniinicimei retrorsuin. >
Sicul suslinuerunt. [Rein., Aug.] Qiiasi dicat : Sicul el in promissionetua, etc. [Gl. int., Aug.]
lioc agunt sicut, utpote illi qui sustinueruut ani- Quasidical: Salvosfacies et confringes, sicufest, et
mam tneam, tanquam grave pondus, id esl ulpole in promissionelua, quia promisisli Abrahae: In se-
illi quibus gravis sunj ad videndum. Unde in libro• minetuo benedicenturomnes gentes (Gen. xxn). Et
Sapientisc : Opprhnamusvirum juslum; gravis enhn func scilicet quando confringes, inimici mei conver-
nobis est ad videndum (Sap. n), Illi lales sunl, sed tentur a suo errore, ila ul sint relrorsum, id esl se-
tamen salvos [aciesillos, p Domine. Et hoc pro ni- quanlur qui praeire volebant. Et
hilo. Yel ita seeundum aliam litteram, quaeest, VERS.10. — «In quacunque die invocavero te;
sicut suslinueruntanimam meam pro nihilosalvos fa- " « ecce cognovi quoniara Deus meus es. »
cies. Etloquitur hicEcclesia Christo, dicens : Anima ' In quacunquedie, [Cassiod., Aug.] scilicet sivein
mea sustinuit .foris latrones inlus abscondentes ct, pueritia, sive in media aelatc, §ive in fine vitaeinvo-
sicut ego stisliiiui, sic, lu Christe, salvos faeies cavero te, noh aliud quaerens quam te, ecce cognovi
illos, id est tu sustine et ora pro illis, et salvi erunt. quoniam Deusmeuses. Ecce magnae diviliae. Quan-
Salvos facies, dico, et hoc, pro nihilo, quia nullus lumlibet avarussis, siifliciltibi Deus;etenim avari-
tibi inde labor quasi nihil tibi sit, quia si desperati lia lerram quaerebatpossidere totam. Adde et coe-
sunt, verbo eos curas. Yel, pro nihilo salvOs fa- lum. Adde, quod plus est, qui fecit coeluraet ler-
cies illos, quasi proniillis eorum meritis, sedgrulis, ram. Et est sensus, ac.si diceret : Quandocunque
•perpietatem. Vel, per hoc salvabis, quia confringes. invocavero le, audies me. In quo mira Deiclenienlia
Yel, deducespopuiosinira, scilicet dum per flagella adverlilur, qua?quodlihet tempus nostrseconversio-
Dei resipiscani, quia scilicet terres tribulalionibus, nisexspectat, quandocunque rogatur, se indulgtt.
et sic deducis cos ad te. Est enim ira consummatio- Et nota quod ait : Deus meus es. Quasi dicat : Et
nis, qua filii flagellanlur ad correctionem.. Et ira siomnium Deus meus propric, qui niihi subvenis,
consumptionis,"qua mali puniuntur ad peremptio- queni colo, quem amo, alii sunt alieni. Et ideo
iiem. Yel, confringes populos in ira, id est duin „, VEBS.11. — f In Deo laudabo verbum, in Do*
iram Dei futuram praevidenl. « mino laudabo sermonem; in Deo speiavi, non ti-
YERS.S. — « Dcus, vitam meam annuntiavi libi; « mebo quid faciat nrihi homo. >
« posuisti lacrymas raeas in conspeclu luo. > Laudabo verbmn, [Aug., Hier., Cassiod.,Alcuin.,
Deus vitammeam. [A!cuin., Cassiod., Aug., Cas- Cassiod.] id est, doclrinam in Deo ei atlribuendo.
siod.] Nota quod triplex est vita hominis, scilicet Ideiridicit 'quod supra dixerat. Et sermonem,id cst
naturae qua vivimus, spiramus ; vita graliaj qua in quidquid supra loquar, laudabo in Domino, id est
Christo vivimus ; vita peccali quae in vitiis agitur. attribuam, et si quid urget, speravi in Domino. Et
Duae sunt a Deo quaebonaesunl, scilicet vita na- ideo, non timebo,etc. Vel ita, in DeoPatre, laudabo
turae et gratiac.Tertiaest ab hoinine, qum maia cst. Yerbtim, id est Filium, quia quidquid de Patre , ot
Has oinnes Deo annuuliare debcmus, et primo de de Filio dicitur secundum subslauliam, et de Spi-
vita peccali. Yides qualiler Deo sit annunlianda. ritu sancto, hoc de potenlia Verbi dicilur, qita est
Quasi dicat: Confringes populos, et ego ad insti- coajternum et consubstanliale Patn. Poslea de hu-
lutionem eorum, anuuntiavi libi vilam meam, quae maniialecjbs subdit, in Domino, id esl iii,Christo,
niala semper fuit. Yitam Deo nunliat, qui peccala qui Ycrbum c.arofaelmn est: laudabo sermoncn), id
Deo confitetiir, non Deum docens, sed se damnans, [) [ est prtedirationes, qnibus regulam vivendi, et salu-
nt-sic solvalur. Velde vita nattira et gratiaeaccipi- lem inundo dedit. HSDC duo pnedicat iste, scilicet
tur sic. Qiiasi dicat: Illos confringes, ego autem ut polenliam Yerbi, el hunianitatem Christi. Vel ita ,
non ingralus, annuntiavi tibi, oDeus, id est atlri- ul trinitas notetur personarurii per liia verba qua".
bui, vitaih meam, naturae et graliae, quia ut vivain ponit, inDeo Palre laudaboYerbuni, 119 id est Fi-
tu fecisti. Ideo libi vitam meam annuntio, non mihi, lium'; in Domino, et Spirilu sanclo, laudabo serino-
ut alii id sequanlur. Lucris enim Deiprodest, tit nein, id est Filiuin, quiaquidquid secundtimsubstan-
alios,invites ad accipiendainvitam, quam accepisti, liam dicam de una persona , et de reliquis. Et si
ut qui vivil jam non sibivivat, sed ei qui pioomni- qnid urget, in Deo speravi, inundana contemno. Et
bus moriuus esl (/./ Cor. v); ila ego. Et 111posuisii ideo, non limebo quid faciat mihi homo, quia etsi
iacrymas meas in conspeclutuo, id est sicut erant quae exlra sunl, eripit, non qua; inlus, quia nihil
in promissioiielua, id est exaudisli me deprecanleni nisi mundana eripit. blem est finis hujtis partis qui
sicut promiseras te exaudituruni flenlem, inveni te et primae.
niisericordehi in promiltendo, veracera in red- PARS.III. VERS.!:_.— « In me sunt, Deus, vola
dendo, Atlende quani piiB'lacryn)a? stint qua. pro « tua: qtiaeveddam laudationes tibi. >
 52*; COMMENTARIUM IN PSALMOS..;—PSAL. LV. ,";, S26
Inme sunl, elc. [Cassiod., Aug., Cassiod.,;Al-'.Apro me, in excelso.Nam opporiitur isli, mulii \bel-
Terlia ubi Ecclesia de malis saecu- lantes contra me, o Excelse. Nebiensis vertit, con-
cuin.] pars, jam tra me excelsum.Necdebet nos interturbare varietas
lis libera, in futura beatltudine, vel etiam hic lau- distinctionis in versuura. sectione, quaepassim re-
dem Dei cantaturam se dicit. Quasi dicat: Non ti- linqttit.pendere sententiam a isequentibus, praeser-
«ofa o sunt in me. Intus sunt tim in carmine. Jamque si dies pertineat ad terlii
mebo, quia fua, Deus, versus continuationem, gignendi casum exigit juxta
quaea nobis nunquam recedunt. Non extra quaero LXX. Si autem ad principium versus spectet, quia
quod ofleram, quia de ara cordis; de cellario con- non habet praepositionem, nec terminationis infle-
scientiaeexit totum quod cnaritate accendendumest. xianem, vertunt, diem timebo,velpcr diem seu in
die, aut quacunquedie limebo. Munsterus, licel,per
Qusevota sunt lattdationes.Yelvota dico, laudatio- 'diemlimerem,de suo addidit. Porro sensum nostia 1.
nis tibi atia liltera. Quwvota reddam tibi, in seler- lectionis aperlius tradit Hieronymus ad Suniaitt
nitale, vel etiam hic. Ideo landabo hic, et Fretellatn, docens esse in Grtcco additam ne-
gationera, non timebo ou yoSnSrio-ofiat. Et est ordo;
«
YERS.13.— Quoniam eripuisli animam meam
" « de quoniam multi dimicant adversum me, sed tuum
morte, et pedes mcos de lapsu; ut placeara co- excelsumlumen timebo.
f ram Deo in lumine viventiura. » . VERS.i. — In Deo laudabo sermones meos. In
animam tneamde morie, Hebr. verbumejus. Sed passim occttrrit iod pro vau
Quoniameripuisli [Aug., B ; et e diverso capi ob litterarum alfinilatem TO.i-BE-
Hier., Cassiod.] quia per me eram mortuus. Per le BARO,Verbumejus Tai DEBARI, Verbumtneum,in3T
est vita quam libi enunlio; et pedes meosde lapsu. DEBARAI, Yerba mea.
Ma trarislatio habet: Oculos meosa lacrymis, pe- YERS.5,— Tota die verbamea exsecrabaniur. Hic
des meota lapsu, Hic in spe ad hoc eripnisti ut Faber toto coeloerrat, qui ausus est affirmare pro
nomen mea, superfluere, cum manifestissime hv
placeamcoramDeo, non coram alienis, scilicet'Allo- Hebr. legatur hocversiculo V-OTDEBARAI. Stapulen-
phylis,,-qoilonge sunt a sanctis, qui non haberit lu- sis falsus fuit, eo quod in.contextu versionis Hie-
Est tameri certum Hieronymuin,
men, unde videant. Egp dico existens »n-luminevi- ron. non invenerit.
In lumineest Deum pronomen primiiivum * ccepisse loeo possessivi,
tentium. qui gratis amat,quod quia vertit, sermonibus me affligebant.Alii Hebrai-
nemo scil, nec ctiam diabolusnisi solus Deus. Yel cantes sequuntur LXX. Translatio tathen ad Catn-
de fotnro potest accipi, sic: Ideo laudabo in futuro, pensem dicit, onini lemporeaffliguntres meas.
meam de VERS.7.—- Sicut sustinuerunt animam tneam,
quia eripuisti, id est eriptes animam
pro nihilo salvos facies ees. Pratensis, cum exspe-
morte aeterna,el oculos meos a lacrymis, et pedes ctaverunt animammeam,-propteriniquitalem libera-
a lapsu, ut placeam coram Deo in lumine viventiuni. lio.illis; interpretes pro Cajelano, sicut exspectare-
runt animam meam, supcr iniquilale evasio ipsis;
IIoc in fuluro, ubi nec anima peccando morilur, Pellicanus consimililer; Sanctes, Munsterus, Cain-
nec oculi ilent mala, nec pedes labuntur .*quod non C ( pensis interrogative vel adiniralive legunt secundam
est hic, ubi etiam perfecte Deo placet. Undej addit: partem, cutnexspectanlanimam meam, propcerini-
Ut placeam Deo in lumine viventium aeternaliter.(i; quilatem eritne illis evasio? Vernm prima particuia
lotius verstts potest dicere, sicut, aut,; cuni ~WX2
.; CAASSER. Jamque interpretando priori modo, serisus
COLLATIO INPSALHUM LV: C UISERERE, > etC. ?
• y' lectionis Latinae erit, siruf suninuerunt, vel ut a!ii
animam meam, nempe per-
TituUissic habet apud LXX, in finempro popu.o, ' ponunt, exspectaverunt sic pro nihitp salvos facies illos. Hocest,
etc, ut habes.iit viciori co- sequendo,
magislro. Hebr., super ut verlit Hieronymus, quia nullus salvus inillis.Csi-
lumbammutam,\elprocolumbamuta in remotis, vel terum ubi dicimus, pro nihilo,el Hieronymusnullus;
aut
longinqnorum elongationum; aut Hieronymo, eo alii habent propter iniquitalem. Unde cogebantur
.quod procul abierit, David insigne OJTDQMICHTAM.sub inlerrogatione inlelligere. Varietas aulem con-
Hieronynuis vertit simplexet humilis de quo supra tigit quod
dictum est psalmo xv. Quantum vero ad id quod est pN AUEN signiiicat vanilatemet iniquita-
in Hebr. pro columbamuta ilongationum, vel po- tem. Ac LXX, sicut et Hieronymus, priorem acce-
terat verli pro eiongationibus, vel pro his qui plionein respexerunt. Quasi dicas: Super aut pr,o
elongantura columbatnuia, et prior versio accipie- et vano, Salvalor eorum: id est vana est salus eorum
tur in bonani partem, scilicel pro Christo aut po- iiulla. Augustinus tamen in bonatn parlem cx-
pulo Clirisliano, qui inlus servat innocentiam; ac posuit,.pro vanoaut pro nihilo, id est gralis.
ponit fiduciam suam in remotis, hoc est in coelis; D In ira popuios confringes.Praesentem locum ta-
allera intelligelur in malam parlera, conlra Judaeos] xare Videtur Hieronymusad Suni.anlet Fretellain,
qui se elongaverunt a columba mula, hoc est a Ait quasi lectio Latina dcpravata sil. Imo et Graeca.
simplicitate qtiaeest in Christo Jesu, conantes de- Graeco enim, in ira populos confringes.Pro quo in
slruere insigneDavid; hoc est liluli inscriptionem. legitur E. bpyriJ.aoufxKTKfcr., id est confrin-
Dicebantenim: Noli scribere, rex Judworum (Joan. ges. Et apud Latinos, pro eo quod esf dejicies, id est
xix). Et hoomodovidenlurLXXinlellexisse.Reliqua zKTa-aA.f., male error obtinet xaT«5si_,id est con-
explicanlurin .glossa. fringes. Nam et in Hebr.^nin lnoRED,habetur quod
YERS.3. — Ao altitudine diei limebo.; ego vero nos possumus dicere deptine.Et Symmachus inter-
in le sperabo.Principium tertii versus apud nos, pretatus est xaTKo-fo-a..Sed sciendum interduin
«3stapud Heb. finis secundi versus, juxta dislinctic- Hieronymuni dicere errorem in verbis; in senstt
neinexemplarium,quibus utimur. SedDTlQMAROM,non ilem, quod ubi csl, noluit mutare consuetudi-
particula diversoaccepta modo,ftiit in causa utLXX nem interpretum, ut paulo ante dicebat:« Noluimus
acciperent acsi litteramenessetpraepositio ab, quod igitur immutare, quod ab antiquis legebalur, quod
est Hebr. notissimuin. Id etiam fecit Pellicarius, idem sensus erat. > Ac passim idipsum inculcat, ut
quaudo vertit ab excelso.Caeleribtteram men vplunt Suhiaeel Frelellae alio loco: « Ubicunque sensus
esseheemanticam, nt vocant, boc est notam nomi- idem est, veterum interpretum consnetiidinemmu-
nis derivalivi, ob idque traducunt, Altissime,o ex- tare noluimus, ne nimia novitate lectoris siudiuin
celse,vel in excelso. Novissimumponit Sanctes,con- lerreremus. »
trario sensu ad' versionem alioiitni, multi bellantes \EBS. 8. — Deus, vilam meam annuntiavi tiiii.
527 PETRl LOMBARDI 528
Hieronynius, tecreliora med[numera'sti; Pralensis, A quidpianiasservatur custodiendum. Et lacrymasno-
discursm meos numerasii;. Sanctes, migrationes; slras Deus reserval, ut pro gemitibus, qups pro
Pellicanus, anxietalem meam numerasti; alii, eva- peccalis expiandis em|ttimus, mercedem reddal. Ob
gationem meam seu peregrinalionem,.elc» Yocula idque dicuntur in cPnspecluejus, quia ilK placent
Hebraica TU NOD,significat migralionem, commo- ex corde.
iionem, evagaiicnem:quaeomnia tamapposite qua- VERS.9. •— Sicut etin promissionetua.Hebr.le-
drant vitaenostrte mortali ac periculosael,ut. haud gunt per interrogationein.: Nonne in numeralione
perperam LXX, per eorum ipsorum rationem, vi- lua, aut narratione tua, aut tibro tuo ? supple, haec
lam intellexerint, putidaelilterseservientes ininirae"; annolata sunt, ut vult Munsterus. Nullum est dam-
nam ceu peregrini et advenae.in hoc saeculocivila- num iri-sensu, si plane legas more LXX. Et iiber
tem nonliaberauspermanentem,sedfuturam inquiri- Dei est iejus promissio, quae eliain declaralur in
mus (Hebr. xm). Job quoque xm 5Honw nunquam Scripturi.s. Nebiensisvertit uiique, in libro tuo; et
in eodem slaiu permanet. Quod vero Hieronymus Chalds-us,utiquein rationibus tuis. Hieronynjussine
posuit secrelumpro vila aut vagatione, idipsnm fa- interrogandi ligura dixit absolute. Sed non in narra^-
clum est, proplerea quod legerit rro SODIpro ^TU tiohe tua, quod obscnrius est. Qtiid enim sibi vult
NODI , id est secreiummeum. Id quod et indicaverit numerasti lacrymam tneam, scd non in nairatione
Sanctes, in suo Thesauro. De eo qtiod leginius an- tua? nisi forsan alludat ad illudapostoliRom. vm:
nunliavi, ubi alii dicunt numerasli, nullo impendio Spirilus poslulat pro nobis gemilibus inenarrnbi-
conciliatur, quandoquidem "iSD SAPHAR ulrumqtie, libusi
signat, et prima ac secunda persona; si non scri- B YERS.12, — Inme, Deus, snnt vota tua, quw red-
bari-ur ptinclapaulo pacto distant communiler non dam landationes libi.Grxce legitur et in psalmodia
in voce mSD siMARTAaut SAPHARTI , et in prima Romana, «tvic-wjlaudalionis. In Hebr. tainen plu-
persona, addilur litterula minima iod, ubi est nunc rative habetur niTITiTODOTD, laudationes seu gra-
paragoge, he. LJtrobiquetandem suum habebit sen^ liarum actiones.Non video tamen cur obelo debeat
sum lectio. transfigi .relativum quw, in noslra le-tione, ut de-
Posuisli lacrymas meas in conspeciuluo. Recen- cernunt Faber et Caecus.Non est enim contra con-
tiores translatores dicunt pro, in conspcciutuo, in suetudiheni Latini sermonis, quod per appositio-
ulre tuo. Haud improbabile ostendilur.LXX legisse nem-dicantur vota, laudaiiones, rel gratiarum aclio-
"fftONEGDECA pro Ttt-NODECA. Prius sigiu.ficat._OM- nes. Ne interini dicam quod in transferendis alienis
spccfum tuum, alveruin ulrem tuunu Argumentuin sermonibus nonnihil detrahendum est proprietati
confirmat HieronyinusjuxtaHebr. quiest cum LXX, iinguaeLalinae, in sacris potissifrium,in quibus srn-
nisi velis dicere ipsos metaphoram reddidisse expla- gula verba, juxta Hieronymumj de optimo genere
natara, quae dabatur iutelligi per utrem in quo singula mysteria sunt.

PSALMUS LVI.

fSALMI TITULUS:« I» FISEMNEDISPERDAS Vel COR-£ nuhquam Dominumgloriw crucifixUsent(I Cor. 11).
*
RUMrAS DAVID 1 NTITULI-INSCRIPTIONEM, CUS!FUGE Yel mutare voluerunt, cum fugeret, id est quia fu-
RETDAVID A FACIESA.UL 1NSPELUNCAM; » git, a fatie Saul, id est a cognilione Judaeorum,1»
Misereremeij Deus. Titulus. In.finem, ne disper- spduncam, id est in sepulcro. Teclus, quia cuni a
das vel corrumpas Davidin tituli inscripliunem,cum cruce vel sepulcro non. eripilur, non putatur Dei
fugeret David a facie Saul in speluncam.Legilur in Filius. Et agit iste psalmus breviter de Christi
libro Regum quod David fugiens a facie Saul, venit passione el resurrectione, ubi Christus secundum
ttd tulissima loca Engaddi, ubi abscondilus in spe- quod homo orat de passione ita humilis, ut unus
lunca Iatuit''"(J Reg. xxiv)> Hanc historiam tangit de fidelibus ita clamare puletur. Intentio. Mouetne
120 titulus, sed hoc ab historia nos retrahit quod quis titulo crucis contradicat, sed Christum regein
de tituli inscriplione dicit. [Aug., Cassiod.] Nullus esse credat. Modus,Triparlitus est psalmus. Primo
enim titulus legitur fuisse inscriptus David quem Propheta loquens in persona Domini,quia Dominus
Saul vellet corrumpere, sed Christo qtti de David in eo Ioquitur, quasi inter mala exclamal, et prsedi-
natus est, inscriptus est titulus, quent populus Ju- cit liberationem. Secundo per quid fit liberatus, et
daioruinvoluit corrumpere, sed quia per Spiritum de quibus dicit, ibi, misit Dominus. Tertio post re-
sanctum, scilicet scriptum erat: Ne corrumpas, ail D surrectionem Iaudes pronuntiat, ibi, paratum.
Pilatus, Quod scripsi, scripsi (Joan, xix), cujus spe- Christus ergo secundum quod homo orans ad Pa-
lunca caro vel sepulcrura, accipitur, ubi latuit trcra, dicitj
Christus absconditus, vel incognitusJudaeis,Hocergo VERS.1. — « Misereremei, Deus, miserere mei:
Propheta, per Spiritum sanctum futurum praevidens « quoniam in te confidit anima mea.>
ait: Ne corrumpas. Et est sensus : Psalmus iste Miserere tnei, Deus, [Aug,, Cassiod., -Aug.] Hoc
dirigens nos in finem, id est in Christum. Hoc ait Chrislus Patri dicit ex nostro, docens nos orare,
ne, tu Pilate, vel tu quicunque disperdas vel cor- qui cum Palre miseretur nostri. Et repetit tnei tni-
rumpas David, id est Chrislum, in tituli inscrip- serere. Repelitio geminata periculum oslendit ma-
tione, id est negando Christum esse regem. Quod gnttm. Ideo miserere, quoniamin te confidit anima
tituli inscriptio confirmabat, tituli iiiscriplione mea. Haecest causa quare debeat obtinere. Hic jani
dioo mulata secundum voluntatem Jud;eoruni cum vox corporis adjungitur capili, etloquens in persona
fugcret, id est quia fugit a facie Saul, id esl a co- membrorum, el sua, quomodo possilliberari, dicit.
gnitione Judseortun,inspetuncanicarnis, scilicel cum VERS.2. — < Et in umbra alarura luarum spe-
in carne lectus nesciretur. Si enim cognovissent, 1 rabo. donec transeat iniquitas. >
B33 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. LYL -V> S$0>
Et in umoraalarum tuarum, [Cassiod..*Aiig.,-.A ieonum,id est populi a principibiis Seducti. Quidr
Gl. inl.] id est in mununine maternae pietalis tuae, . eritm passiis ? Ecce dormivi alla quiete facile cxci-.
tperabo .hoCiet.in membris jugiler facit. Sperabo, tandusj sicut dormiens. Davidad litteram rion dor-
dico, donec iranseal jniquitas quod [in finepeititus mivit in speiunca, sed Chrislus dormivit in morle.
inmembris complebitur.Usque infiherosacculinam- Unde manifeslum est hoc de Christo accipiendum
quejiec inirjuitas deerit premens, nec jnslilia. pa- •esse. Dormivi dico, et eonturbatus non utique mc
tieris. Dicp, sperabo, et non ero otiosus, imo lurbabo in ralione, sed illisturbanlibus sua opi-.
YERS.3.—«Claraaboad Deum altissimum, Deum nione. Yel, conturbalus fui, secundumcarnem pas-
f fltii benefeeU.mibi;> sionis limore et angustia, Unde : Tristis est anima-
Clamaboad Deumallissimum, [Aug.] id est Deum mea us.quead mortem (Malth, xxvi). Et alibi: Cce-.
qui altissimus est, sed si est allissimus, quomodo pit Jesus.faiereel twdere (Marc. xiv). Qui turbave-
nudiet te claraantem :experienlia praeslat fiduciam. runt? ;
Deumdico qui benefecittnilii, quasi expertus surri YERS.6. r—< Filii hominum, denles eorum arma
per hoe quia benefecit, quod et clamanlem audiel, « et sagitlae; et lingua eorum gladius aculus. »
Si enim impios qiuesivit qui eum non quaerebant,et . Filiihominum, [Gl. int., Alcuin., GI.int., Cassiod.,
pro impiis ntori voluit, -clamantes quomodo non B Aug., Cassiod.] id est Judaeiqui dcberent esse filii
audiel? hominum. Rectiis ordo verborum est: Filii homi-
YERS.-4.— «Misit decoelo, ct liberavit.me; de- num iaqueum paraverunl, sed interserit qualiter
«ditin opprobrhim conculcanles me,> turbaverint, idicens,dentes, idest irrisiones ipsorum,
Misil [Hier., Alcuin., Cassiod., Aug., Cassiod.] fuerunt drma, quantum ad consilia; et sagittw,
-Hoc prius in persona Eeclesiaesic' benefecit. Jla quintum ad verba. Non ergo se excusent Jiidosi,r
liene quia misit Pater Yevbum de cwlo,id est de quia etsi manus inermes, os armatum est. Cmie
oecuUaessentia sua, et de secrela cognilione ange- subdit: Etlingua eprum gladius acutus. Dum cla-
lorum.Et per hoc liberavit. id est liberabit me. mant: Crucifige,.crucifige(Luc. XXIII).Yoces enim
.Quasi dicat : Quia jam raisit Ycrbum, jam cerlum iliae,scilicet crucifige, et bujusmodi citani fecerunt
est, quasi jam sil, quod liberavit, id est liberabit, morterii, ut gladius aculus.
el dedit, id est dabit i». opprobrium conculcantes YERS.7. — « Exaltare super coelos, Deus; et in.
me. Yelita, in persona capitis, ita benefecit, quia,> « omnemterram gloria lua^>
misil nubi de ccelo auxilium , et per lioc quia1 Exaitare, [Alcuin., Aug., Cassiod.J verha Chrisll
'
misit mihi de caelo auxilium, liberavil me, sus- ad Patrem. Quasi dical: Illi ita, sed, o Dens Pater^
citando, exaltando, Et conculcanles tne , scilicet exaltare super ewlps, id est fac in me quod alluss
qui morluo insultaverunt, dedit in opprobriumjdis- videaris, super angelos, id est fac me requiescere,
persos ubique, et maxime dum vident ejus re- resttrgere et ascendere.Et per hoc in omnemterram .
surrectionera adorari, quem pulabant se exslin-. gloria tua dilalabilur. Gloria tua, idest omnes habi-
xisse. tatores terrae te glorificabunt. Yel ex persona Pro*
YERS.S. — < Misit Deus mi- phetae loquehlis nd Christum , hsec accipiuntur..
P-Jts n. _uaiJ-«/f»K.
« sericordiam stiam et veritatem suam, el eripuit Superiora Domimis locutus est, Prophetaiquidem,.
« animam meam demedio catulorom lepnum;dor- sed in persona Domini.Et merito, quia Dominttsin
< mivi conturbatus.» Propheta loquilur, quando etiam ex; sua persona
Misitdecoelo[Cassiod.,Aicnin., Ang., Hier.,Aug.,.>- loquitur Propheta, Dominus per eum loquitur qui
Alcuin.).Secunda pars, ubi jam declarat quid misit,1 ei dictal. Prophela ergo per Spiritum sanclum visis
eldequibuseripuil._-lloquitur in persona roembro- injuriis Chrisli, visoque <]uod in resurreclionem
Tiim. Quasi dicat: Misitde-crelo,Quid aulem misii? inanes' facti sunt Judaei, gaudens.exclamat, o
Misil, inquam, DeusPater misericordiam suam, id1 Chrisle, qui videris tanttim homoin cruce pendens,
est Chrislum, YerbumPatris, in quo misericorditer1 exaltare, ut appareas Deus, exallarei ut qui pen-.
j.
nobiscumtgit Deus,quia Christus nobis compatilur,1 deris in cruce, in majestale cum Patre regnare cor
cl ex misericordia et pro nobis mortuus est. El ideo> gnoscaris. Nonenim quanlum, ad se, sed quanttim
dicitur, miserieordiam et verilatem suam, id .,«stt ad homines exaltatur. Exaltare dico, super coelos.
Christum, qtti retribuit secundum merita.et ex ve-• Ad litleram, qiioniam sedet ad dexteram Patris, ut
rilale surrexit ad justificandum nos, ul pnedixerat. jttdicet Judaeosin terra. Et super coelos, id est
Inquo etiampromissionesimplenlur.Etideodicitur etiam spirituales, quia angelos habet subdilos, ut
Terilas-: utraque enim in eo -conlinenlur, nec unai sic etiam in bmnem ierram gloria tua dilatetur, id,
sinealtera. Si enim solafuisselmisericordia, licen-. est ubique extendatur, quod modo completttm estK
tia nobisesset peccaridi. Si vero solafuisset veritas,, quia totus mundus ei subjectus est. - -
non poluisset bomo sustinerc. Et eripuil, hoc capile» YERS.8. — « Laqueum paraverunt pedibus ^618+.,
dicit, quia misil Yerbum, ad lioc ulique iriisit. Et,, « et incurvaverunt animam meam.>
id est quia, eripuit animam meam, ecce ipse se re- Laqueum paraverunt^ [Alctiin., Cassicd., Aug.,.
suscitavit. Christus"enim loquilurel de misso loqui-- Gl. int.] postquam interposuit de sua exaltatione,
lur, crgo de se..Unde eripuit? Demedjo catulozuin. l ccEfl,am narrationem. exsequittlr. FHii. hpmintirn
 531 PETRI LOMBARDl 532
paraverunt laqueum, qiiasi lateriter pedibus tneis..'.;__humanii]patiens. Exsurge dicp, quia cerlns sum
Pedes Domini sunt increpationes malorum et pro-- etiairi de hora, nam exsurgam dilueulo, hora resur-
missiones fidelium, quibus quasi pedibus incedebat,, rectionis ^Christt haec est. Yel, exsurge diluculo,.
cum malos.increpabat, et bonis praemia promitte-- alia lillera. Et sic.
hat, quibus dolos paraverunt Judaei,-ut de adulterat YERS12.'— «Confitebortibi in populis, Domine,
'
quam 'adduxerunt anle eum, volentes eum quasi ne- < psalrattm dicam tibi in genlibus. >
cessaria complexionecircumvenire, ut vel conlra- Confitebor tibi. [Cassiod.] Haecdicit Christus ia
rium legis tenerent, si diceret dimittendam, quami membris, id est laudabo te tn populis, Domine,121
lex praecipiebatlapidari; vel deriderent eum, quasii et psalmumdieam tibi, id est cceleslemactum persol-
mendacem, si eam morti adjudicaret, qui mansue-• vam tibi in gentibus, id esl inter gentes. Oslendilitr
ludinera praedicabat (Joan. vin). Et incurvaverunt : hic causa confessionis et psalmi. Quasi dicat: Ideo
animammeam, dum eis compatiens sterilis est, abi confitebor, et psallam,
eis. Vel curvaverunt animam meam, id est volue- YERS13.— « Quoniam magnificala est usque ad
runt quasi de coelomead inferiora deprimere. La- « coslosmisericordia tua; et usque ad nubes veri-
queum paraverunt, sed non me nesciente. « las tua. »'
VERS„0. —-.«Foderunt ante faciem meam fo-. Quoniam magnificata est misericprdia usque ad
« veam;et mcideruntineam.> . ernlos. [Cassiod., Aug.] id est, quia humanitas Filii
Foderunt foveam, [Cassiod., Gl. int. , Aug.] id ad litteram, usque ad coelosperducta est; et vcri-
est, sententiam morlis inclamantes; anfe faciem tas tua venit usque ad nubes, id est usque ad prae-
meam, quia sciebat totum quod moliebantur. Hoc dicatores, Nubes sunt prophetae el alii doclores qui
factum est dum in eum dixerunt: Reus est morlis: . impleti imbre Spirilus sancti, alios complmintdoe-
(Maith. xxvi). Et haec agendo, non mihi, sed sibi trinis.-Unde : Qui sunt hi qui ut nubes volant (Isa.
nocuerunt. Unde sequitur: Et ineiderunt in eam, in tx). Et alibi: Mandabonubibusmeis ne pluant super
confossa, id est cauteriata et obscura conscienlia eos imbrem (Isa. v). Yel ita, nt-per coelosangeii
caecati. aecipiantur, per nubes praedicatores, quia coelisu-
PARSIII. Aiaif/a).^. YERS.10. — « Paratum cor pra nubes sunt, in quibus eoelissedes est angelorum.
« meum, Deus, paraluHt cor meum; cantabo et psal- Et ideo per coelosbene angeli accipiuntur. NuLes
«mum dicam. > sunt inferiores coelis, id est homines praedicatores
Paralum. [Cassiod., Aug., Alcuin., Cassiod., Gl. qui inferiores angelis, qui adhuc in ealiginosa car-
int. ] Tertia pars, ubi post resurrectionem laudes i(_ ne sunt, qui habent lumen scientiaein se, sed on-
promittit. IQuasi dicat: Iste parat foveam, sed cor ciiltura dc quibtts Dominus coruscat miraculis, to-
meum,o Deus est paratum ad tolerantiara, ideo ille nat minis, pluit doctrinis. Magisergo pertinet veri--
incidit; ego canlabo. Et repetit ad confirmationem, tas ad coelosid cst ad angelos, et ad nubes mise-
paratum est COPmeum, quasi ita multum. Yel, para- ricordia, quam ad angelos misericordia, etad nubes,
tum cor meum, ad agendas gratias. Et quia gratiae id est ad pnedicatores, verilas, quia angeli sine ca-
aguntur verbo et opere, repetit, paratum cor meum, ligine vident speciem"veritatis; nec ibi opus est mi-
ul alterum ad opus, alterum ad verbum referatur. sericordia, ubi non est miseria. Sed tamen in hoc
Et qualiter? cantaboet psalmumdicam,-idesl verbis congrue dicitur, ut veritas ad nubes, misericordia
gratias agam, el operibus, quae duo pradictae gemi- ad angelos referatur, quia veritas, id est cognilio
nationi reddidit, quia ad utrumque paralus. Postea veritatis, quaepraepolletin angelis, descendit etiam
aggratulando carnem alloquitur dicens : 0 ad homines, nec ea Deus fraudavit nos ad qnos
YERS.11. —^.«Exsurge, gloria mea, exsurge, verilas ipsa operta carne a Patre genita venit. Rur^
« psalteriumetcithara, exsurgam diluculo. > sus angeli videnlur misericordia non indigere: sed
Gloria mea, [CassiOd.,Aug.] id est o caro mea, etsi angeli non egent misericordia, tamen dum ho-
quaees causa gloriaemeae, exsurge.,id est potenler, D I mines miseri per misericordiam in resurrectione
quasi ad miraculuitt faciendum, aggratuiatio est, fient angelis pares, usque ad coeloSj,id est angelos,
quia certus est unde idem repetit affirmando, aliud misericordia Dei asceridit. Agentes ergo gralias di-
•
addens, subdit : Exsurge, psalterium et cithara. camus cmn Propbeta, qui supra idem dixit,
Psalterium a superiori reddi.tsonum, cilhara abin- YERS.14. — «jExaltare super ccelos, Deus.; et
feriori. Per psalterium et citharam, una caro « stiper omnem terram gloria tua. >
Christi intelligitur, et duo factorum genera. Una Exaltar.e super cwlos Deus. Iterat quod ante dic-
ergo caro Christi surrexit; cum ea, duo organa sur- tuni erat, fidemnostram confirmans, ef super om-
rcxerimt, In carne enim Christi duo genera stint nem terram gloria tua.
factorum,.scilicet miracula quaeper psalterium ; et COLLATIO 1NPSALMUM J.VI: « MISERERE HEI, DEUS,»
passiones, quaeper cilharam signantur : el haecsur- etc.
rexerunt, quia utraque in gentibus praedicantur. De ratione tituli in superiori dictum est, et in
Surrexit ergo psalterium et cithara, et confitebitur psalmum xv.—
VERS.2. Donec transeat iniquitas. Helir.-
Domino. Ethoc.est, exsurge, psalterium, id est rmn HAUOTH, Hieronymuset Nebiensi.s,donectrans-
caro, divina operans. Et exsnrge cithara.M, est caro eant insidiw; Pratensis, pravitas, Mtinsterus, ly-
 533 COMMi^TARIUMTNPSALMOS.>-PSAL. LVIL. 53*
raniiis; Pellicanus pravitalum immensilas; Cam- A Quamad ob cauSariinecesse fuit• quibusdam vel ali-
scelgrumcolluvies; Translator adeumdem , quid serisum subaudire, ve) siinpljciter relin-
pensis,
Donec prwlereat malilia; Sanctes, Gonlritiones; quere lectorem suspehsum. Unde Pratensis, salva-,
Chaldaeus,lumuilus. Et hi oirines sub nominandi bit me ex opprobrio absorbenlisme ; Sanctes, a pro-
casu. Soli interpretes pro Cajetano,casuaccusante bro degluliri volenlisme; Munsterus, ab opprobrip,
verlertint.. Donectransibit anima mea, supple con- devorante nie. Ad istud autem phrasi.s Hebraica mi-
nus cpgebat, Nara Hieronymus ad hunc rcddidit,
fractiones. Denique haec non ita magnp concilian- modum,
lur iuipciitiio. exprobrab:t conculcanlibustne; Nebicnsis,
YERS.5;—AdDeumquirbenefecitmilii.UieTtmynms,exprobrabitabsorbentime; Pellicanus, opprobrando in-
tdloiem tneum; Pellicanus, Deumfacientemconsum- conculcalarem meum; Paraphrasis Campensis,
maiionemsuper me; InterpretesproCajelano, Dcum famemfaciel eum, qui conculcareconatur me. Sed.
aliudcditio Vulgata ! Dedilin opprobriumcon-
complentemsuper me; Prafensis, reiribueniemsuper quid
me ;• Sancles, relribuentem mihi; Munslerus , qui culcantes vie; Et Chaldaciis, confudit conculcantcs:
me. Sulliciebat igitur nostra lectio ne vcniat ia
imnsfigh causam milii impendeniem;Paraphrasis contemptuni si modo quis velit eam interliirl-are.
C.anipciisis,qui perficiet-quwcwpit in me. In Hebr, VERS.5. — Eripuit animam meam de medio
sunt socabula duo duntaxat ibjr 1C5 GOMER ALAI. catnlorum teonuin, dormivi coniurbalus. Hiero-
Piius significatconsummare, et perficere,reddereet nymns, anima mea in medio leonum dormivit fe-
relribucre. UndeRa. Da. teste ipso Sancle, exponit roeientium; Pralensis, inmedio inflammantium;.
Tcddcniemmisericordiam: et id procul dubio sit, Pellicanus, in medioeorum, qui comburuntfilios ho-,
qnaudp vindictainexercet in cacodaemoneset inimi- g tninuni , u't exordium sequentis versus respiciat
cos animarum nbstrarum, quod est nobis benefa- eomburunl , quemadmodumet vult Munsterus, eyo.
cere, ct causam nostram agere. Cerle nostra lectio jaceo inler flamma succensosftlios hominum; Sanc-
«il abest a veritate Hebraica. Ob id volunius varias tes, jaceo inler ardentes. Sepluaginla voluerunt ex-
vcrsiones recensere, ne quis putet in quamlibet in- plicare figuralam loculionemjacendiinter leonesfe-
cidens, aliud in Ilebrseo haberi, quara simpliciter rocientes,juxla quod verlit Hieronymus, vel arden-.
legimus. Quidameniin sibi permitlunl longam ciiv tes, juxla alios. Quodquam Christo juxla dispensa-.
cuilionem vertendo, et vix apicnlum sinuntaddi di- tionem hominis congruat, nemo nesch qui illud
lucidiorls sensus causa in .cditione Vulgata. JOan.xn inteiligit; nuncanima mea turbala est, etc.
YERS.i. .—Misit dc cwlo cl liberavit me, dedit Et quomodo in sepulcro lurbabalttr inter custodes,
in opprobrifimconculcanlesme. Secunda claustila habes in Augustino. Deinde in sequentibus, filii ho-
nempei/erfifin opprobrium concnlcantes me^in He- minum, etc. Recle habet suum locum, ut gratis aJ-..
braeo,-babet solum duo verba ^SNU?- *nn UEREPH trahatur ad superiora; Tamen ibi Sepluaginta indi-
SOATH. Prius significal probris ajfecit, allerum eoti- carunt subaudiri verbnm eripuit, sicut et Hebrai-
cuicantemtel devoranlem me. Obid polerant jungi cantes crehrius faciunt, quando eis commodumv'*
anibo ad priorem senlentiam, et referriad verbum delur. Id quod passim occurret legenli nostras.colT
Hberavit,proxime pra.cedens; vel per se distingui. lationes.
PSALMUS LVII.

T3ALMITITCLI5S : « 5N FINEMSE CORKUMPAS VEL.C quiconstat, quia omnibus est facileloqui jtistitiam»
BISPERDAS DAVID IN TITULIINSCB.IPTIONE. > quibus Yeritas scripsit in.corde : Quod tibi non vis-
alii ne feceris; et iteravit in tabulis, quia non
Si vere utique juslitiam. Tilulus : In /incm,-ne fieri,
ritvoee forinsecus admotaredirent
. corrumpasvel disperdas David in liluli inscriplione. legebantin corde,
Coinmendathic homini praevaricalores ad cor, etinlus invenirent quod ex-
[Aug., Cassiod.f Propbela tra legerent. Dieo loquimini justitiam, sed si vere
justiliam monens vere eum loqui juslitiam; eOs justitiam, utsit juslilia non labiorum,
loquimini.
quoque et njaxime Judaeos redarguens, qui non sed factorum, id est, si esl in corde quod in ore.
vere juslitiam loquuntur. Judaei enim qui anle
ErgOi recta vel rccte judicaie.-In faclis cognoscan-
dixerant: Magister, scimns quia verax es, el a
ttir labia. Si enim aliter agis qnam loqueris, bona
Beo venisli (Malth. xxn), mortem ejus inclamavc-
loqneris; sed mala judicas. Sic eirim agis, quomo-
runt, el regnuin ejus abjuraverunt, dicentes : Non sil melius aurum an
habemus regem nisr Cwsarem(Joan. xix.) Qui hic dojudicas. Interrogatus quidAmicus
tituli : Psalmus bicdiri- fides, praeponis auro fidetiK venit, et nullo
redarguunlur. Et cst sensus
testeaurum libi commendavit, decessit, et raorluus
gens nos in finem. Hic agit ne, lu Pilale, vel Judaee,
vel David in ; cst: hie haeredem filium reliquit, qui ignorat quid
disperdas corrumpas lituliinscriptione; D tibi Pater coinmeii.davat,Tecum
littilusdicit. cogita alii similiter
idest, nenegesChristumregeni quem commendasse nulli dixisse filium reliquisse: quod
lntentio : Monetne quis regno Chrisli conlradicat. ei veiles a tuo amico ? Uesponde. Quid libi
praestari
Modus":Tripartitus est psalmus. Prima pars esl-ex- ? hoc judica cum filio amici.
r,espondet. cogilalio
probratio Judaeorum,ne nos similia faciamus. Se- Ante locutus es meliorem esse fidem; sed aliud ju-
cundo quaeeis sit retributio dicit, ibi', Deus.conte- bet avaritia
qua cogitas aurum negarp amici tui
ret dentes. Terlio ostenditur correclio justornm de hseredi. Ante locutus es meliorem esse fideitaintus,.
ultione iniquorum, ibi, Imtabitivrjustus. Ghristus et in
judicio tu.o dixisti, vel duxisti melius aurumi
ergo loquens contra Judaeosait, o Non sic judicasti ut. locutus es. Yere locutus es,.
YERS.1. — « Si vere utique justitiam loquimini",. falsa judicasti. Yeritas videt omnes loqui justitiam.
« recle judicate, filii hominum.'J> ne dicantur. injusli; et omnibus clainat :'Si ve.ro
Eilii hominum. [Gl. int.,. Aug.] Id est propheta- justitiam loquimini, si non false, si non ajiud in.
vuui, vo&utiqueloquimviijustitiam labiis, quasi lo- • labiis, aliud in cordc, rccta veljrectc jtidicate;
" v"
S35 ; PETRI LbMRARbl 556
frlii hominum.Au.TO et cacteris tehipDraljbusfidem A in spirituali educatione, sancla Ecclesia eadem cus-
id est in utero
praeponite, et alia hujusmodi. Aliter enim estis hy- lodit. Prius enim puer concipilur,
in ulero alitur; tertio, ad lucem
pocrilae. Si dicilis: Magister, verax es, itejudicelis pascitur.; secundo
niortem meam, quia rex ve$ler sum, ut littilus ait, emittiliir; quarto, matris manibus gestatur, ut
Judaeivero sic de Christo judicaverunf, ut ficte de prescat; quinto, ablactatur, ut ad mensam patris
eo loculi probenlur, verbis suis accusenlur. Ideosic aceedat, ul sic vahdiori cibo alatur. Ita quos sancta
id
moneo, ut recte scilicel judicelis, quia yobis est ini-» educat Ecclesia, prius quasi in ulero nascuntur,
quitas in corde el in ore, et in manu. Et hoc est, est concipiuntur, dum rudimenta Christianae fidei
2. — « Etenim in corde suscipiunl in catechismo el exorcismo. Prius quasi
YERS. inicjuitales opera- in utero aluntur, dttm vel rudimentis plenius infor-
« mini in terra; hijuslitias manus veslrae conci(i-
« nant. > mantur. Tertio, per baptismum et aliorum sacra-
in corde. menlorum perceptionera et intelligentiam, quasi ad
Etenim operamini iniquitates [Cas- Iueem
jam in eis Tormataverilale generantur.
sio.d., Gl. irxt., Cassiod,, Aug., Qassiod., Aug.] manibus Ecclesiaeporlantur, et lacte
Non possunt ^ecte judicare, quibus in corde et in Quarlo, quasi
vel alunlur, dum simpliciori Ecclesiae
manu est iniquitas, Opcramipr dicp in terra, id est nutriuntur,
B doctrina imbuuntur, donec a lacte simplicis sensus
quia ine terram, id est hominem ponspicitis. Vel
accedant ad mensam Palris, ut valido vescantur
quia lerram, id est terrena amatis, et manus veslrw
cibo, scilicel pane angelorum, id est, in principie
concinnanl,qiiasie£mullisparlibus,adun.antesinjus|.ii erat Verbum sacramenlis cele--
|ias. Quasi dicat: vestra (Joan. i): quaeetiamin
Opera pravae cogitalioni brandis hodie observantur. Dum enim quarla feiia
<:oncordan|.,quia manus seqiiilur.cor, Si tamen ma- militiae Christianae agonistse
nus desit, ijon ideo sine culpa es quia quidquid vis, quarlaj seplimanae
Christi vocantur, quasi in utero nascunlur. Inde
et non potes, Deus factum imputat. Est autemcon-
ad Sabbalum paschale, quasi in utero alun-
cinnalio, ex multis parlibus aduna^a perversilas. usque
tur. In Sabbato per baplismumquasi ad lucem con-
Vel secundum aliam litteram, injustitiam manus
inde manibus porlantur, et laete
vestrw conneciunt, scilicet, aliud peccatum alii ad- gcnerantur: donecquasi in die Pentecostes, virtute Para-
nutriuntur,
jungunl. Unde Isaias: Vwhis qui trahunt peccata sic- cleli de allo induantur
:quoallatisvariis Iingtiisma-.
\it restem longani (Isa. v). Et bene peccata resti n), UndeAbrahamconvi--
gnaliaDeiloquuntur (Act.
comparantur. Peecatfs enim qtiisque conslringi- vium ablaclalo Igaac fecil (Gen.xxi), quod
magnum
UH',quaetanquam vincula Iigant hominem. Unde in in circumcisione et in aliis, quia
fine dicitur : Ligate illi manus et pedes, ctc. (Matth. non anle fecerat
tuncparvuluserat. Unde interPaschaetPenlecosten
xxn.) Quia pro peccalis connnissis. cogitatione et nulla difiicilia
indicuntur, scilicet ut jejunium et
ppere peccaiorum dainnabitur, sed etiam interim noctis' vigiliae,quia soror nostra parva
eisdern caeditur. Unde Dominns intempeslae
flagello de funiculis cst, et ubera non' habet
vel restictilis faclp cecidit vendenles ct einenles de (Canf. vm), el Christus
diluculo surrexit. Isti vero vel non concipiuntur in
leniplo. Ecce iniqiti suiit ct ct
corde 3,22mahii.
Unde hoc eis? qtita utero, vel non nascttntur ex utero.' Et hoc cst, alie-
nati sunt peccatores a vulva Ecclesiae,qtiseconver
VERS3.— « Alienati sunl peccalores a vulva; sos et natos ja.m in se, et sinondum natos
< erraverunt ab utero, locuti sunl falsa. > concipit,
cx se nutrit, donec formeiur in eis veritas, et tunc
Atienali sunt peccatoresa veritalc, [Aug.] Et ipsi
perfectos pariat: Hi atilera concepli, quia per impa-
dico peccatores a vu[vq malris, id est ab ipsa ori-
tientiara, antequam formenlur, qualiuntur viscera
gine, nonquiaex tunc peccaverunt, sed quia prae- matris, contradicendo doctrinae verilaiis, abortivi
cognovit Deus ab utero illos futuros peccatorcs , cxcutiunlur. Ergo generet te mater nc abjiciat, Et
ut Rebeccaeait, cum adhuc praegnansesset: Major tu eslo
paliens usquequo certa sit in te doclrina
serviet minori (Gen.xxv). Quod subsequenterexpo- v. veritatis. Si aulem concusseris latera
impaliens
nit, ecrat)ci'unfab ulero, id est errare prsesciti sunt malris, te exculit foras, sed magis 4uo inalo quaBi
ab utero, etsicut praevisumest aecidit, qttia locuti suo.
Sequitur : [Cassiod., Gl, inl., Cassiod., Aug.}
sunt falsa. Ecce iniquitas in ore, et nori solum non JBrrat)er»nfab ulero,
quia contraria matri sccuti
faciu.ntbona, sed nec audire yolunt quia sunt. Et ideo quia errant a ventre in quo esl veri-
YERS.i.— « Furor illis secundum similitudincni tas, locuti sunt falsa. De hoc vero sunl. inexcus.a-
« serpenlis; sicul aspidis surdse, et obturanlis aures biles, quia noluni verilati credere. Et hoc est,
< suas. > Furor est illis secundum similitudinem serpenlis,
Furor illis, etc. [Aug.] Vel ita ab illo loco, alie- qtiia ira obstinatorum irrevocabilis est. C.ujus ser-
nati sunl. Et accipitur vulva vel uterus, charitas Ec- pentis ? Sicut aspidis surdw. Unde surda ? ecce ct
clesiaeinquaconversiconcipiunturelriascunlur, dum obturanlis aures suas, lerra el cauda. Dicilur enim
liilei rudimenla suscipiunt, et paulalim nutriuntur, alteram] aurem terrae affigere, alteram cauda ob-
donec in eis formata veritate ad Iucem gerantur. slruere, ne voccm incantanlis audial: sic isti, ne
Et nota sicut carnalis maier in sobolc [carnali audiant vera obturant aurcs suas audiendi lerra et
<juinque; in vicissitudinesobservat ettempora, ita et cauda, id cst prwterilis el prasentibus percatis.
537 COMMENTARIUM LNPSALMOS.— PSAL. LYII. 538
Terra sunt praesentia, quibus homo. delcclatur; A rantur. Illi ita deeurrunt, sedecontra intendit Deus
cauda, praelerita peccata. Et notapdum quia non per misericordiam, ad salutem eorum, arcum suum,
laudalur a Scriptura, undecunque dalur^similiiudo idest minas quibus, terret, donec jhfirmentur,
ut de iniquo judioe, qui rogantem viduatn exau- id est dum convertantur, ut Saulus inlirmatus est,
divit, quemDominus non comtnendat (Luc. xvm). audiens: Quid me persequeris?(Act.ix.) Qui hoc
Ra et hic. clamabat de coeloarcum tendebat. Mulli ergo infir-
YERS.5.— « Quae nori exaudiet vocem incan- matisunt ipsius inlensione arcusperterrili. Sedquid
« tantium : et venefici incaulantis sapienter. > non infirmati patientur ? ecce.
Quw aspis, quia obtural aures, non exaudiet YERS.8.— « Sicut cera quse fliiil, aulerentur;
vocemincantantium ut ad lucem reducatur, et ve- « supercecidit ignis, et non viderunt solem. >
tieficiincanlanlissapienler, quantumad artem suam, Sicut cera quw fluit auferenlur, [Aug., Alcuin.,
[Aug.,Alcuin., Aug., Alcuin.] Ita el isii non audiunt Aug.] idest ignem concupiscentiarum peribunt; u't
vocem Christietapostolorum, quisunt incantatores enim ignisyeslem, sic libido consumit animam.
aures sapientes, ut ad lucem exetjnt. Yel secunduiu Yel ita, Deus intendit arcttm suuni, id est vindic-
aliam litteram; medicamenti m^dicaii a sapiente. tam, donec intus et extra infirmenliir; et acci:
Qualis sit vox incanlatorum, his veibis oslenditur. B pitur in malo, et auferanlur a conspectuDei,missi in
Est eniin medicamenturricorifectum. Medicameu- gehennara; vel, auferantur, bic in praesenti, a terra
vero confeclttmest omnia praeceplalegis et prpphe- sua, sicut cera quae fluit, supercecidil ignis, clc.
tartim. Omnia praecepia.medicainenlum erant ante Sciendum quod inter primttm peccatum, quod est
adventum Christi, sed non medicalum , quia nento superbia, et ullimam poenam,quaeest ignis feternus,
eo curabatur; sed advenlu Christi medicatum estqui .quaedamrhedia sunt, quaeet peccata sunt et poense
implevit legem et prophetas. Ligno enim posito in de quibus ait.supercecidit ignis, scilicet superbiae,
Marach, dulcorata est aqua, ut possent bibere filii vel concupicentiaeel irae.Et ideo non viderunt solem,
Israel, anle non valentes gustare prae nimia amari- scilicel juslitise, de quo in libro Sapienlise dicunt
ludine (Exod, xv). Haecest legis amariludo, quae mali: Erravimus a via veritalis, et sol juslilim non
gralia Evangelii dulcorata est. Et quod in sacra- illuxit nobis (Sap. v). Hic legitur prius secundum
menlis legalibus latebat, in lucem positum est, aliam litleram, quaeest
tiemonstrala est nobis civitas conslituta super YERS.9.—« Priusquam intelligcrentspinacveslrse
montem, quae abscondi non polest (Malth: v), id « rhamnura, sicut viventes, sic in ira absorbel eos. >
est Ecclesia el lucerna posila super candelabrum, _ Priusquam ptoducat spinas vestras.rhamnus,sicut
jdest doclrina veritatis est in manifeslo. Ubi enim vivenlessic in ira absorbeteos. [Aug., Alcuin.] Ibi
latebat Ecclesia Christi, et veritas Christi? Nonne per rhamnum accipiunliir peccata, per spinas
ipse est mons, qui crevit ex minimo lapide, et im- punclio selernae damnationis. Rhamnus est enim
plevit.faciemterrae?Nonne iste est serpens in ligrio herba prius mollis, sed quaepost vertitur in spinas:
guspeneus, quem intnendo percussi a serpenlibus sic et peccata mododelectant, sed posl pungunt. Et
sanantur. Hic est ergo sapiens a quo medicalur hoc esi quod dieit, supercecid.it ignis, vitiorum. Et
medicamentum. = ille ignis absorbet eos, id est devorat eos sicui vi-
PARSH. YERS.6.— « Deus conleret dentesebrum venles, id est dum_adhuc vivttnt. Nec simpliciter
«inore ipsorum;molasleonum confringet Domihus.> dicit, vivenles, sed addit: sicut, quia non vera, sed
Dcus conterel. [Cassiod., Aug.] Secunda pars ialsa est impiorum vila. Yidenlttr vivere, el non
ulri dici quae eis sit relribtilio, Quasi dicat:IHi ita vivunt. Addit sicut in %ra. Non simpliciter dicit, in
contemnunt, sed Deus . conteret denles, id est ira, Deus tranquillusjudicat. Yel quianiodononcst
dolosa verba, eorum,quibus est furor, ut aspidis. ira comparatione futuraevitae.Absorbetdico, Prius-
Et hoc in ore ipsorum,quia verbis snis csipieteos. quamproducat spinas vestras rhamnus, eonverlitser-
Ore enira suo contra se dicunt quos aspidi compa- D monem ad eos, id est, priusquam voluptatum lor-
rabant leonibus, et jam eomparat subdens, molas menta procedant. Dum enim adhuc vivunt, ignis
leonum, id est inclamationes morlis, quas Judaei vitiorum qui supercecidit in ira Dei, devoral eos et
feeerunt, confringet Dominus, ne ad effeclum occultat rhamnum, id est rhamni spinam, id est
vc-niant.No'.a quod aspides erant Judaei, dttm insi- peccati punclionem extremam, ne modo videalur.
diose lentabant; leones, dum mortem inclamave- Yel secundum litleram nostram accipiuntur pec-
runt. Horum molae fracta; stint, quando surrexit; cata eliam per spinam; per rhamnura, extrema
quod aperlitis exponit subdens, qui tales et si modo damnalio. Et esl priusquam spinm veslrw, id est
torrenles, tamen peccata, intelligant rhamnum, id est acutam dam-
YERS.7.— « Ad nihilumdevenienttanquam aqua nalionem, etiam exlremo ignis vitiorum, absorbet
«decurrens:intenditarcum suumdonp.cinfirmentur.> eos, id est devorat eos sicut viventes. Sic in ira
Ad nihilum devenient lanquam aqua decurrens. absorbet eos. Hocnon mutatur.
[Cassiod.] Ecce hic etiam torrenlibus comparan- PARSIII. VERS.10.— « LMlabilur justits, cum
tur, quia sonantes ad saxa superbiaeimprovisi sunt, « viderit vindictaut, tnanus suas lavabit in sanguine
et prsecipilgs.Scd cilo transeunt, lot malis compa- « peccatoris. i
 539 'v.;...';';';'>:;;; . PETRi LOMBAilDI V >.,...:- '54»"
. Lwtabitiir /us<.Msivft5assiodV,''Aug.}'T.erVia.pargj,''j A}quasiaquw quw deflttunt.In Hebr pro eo quod est
ubiostenditUr correctio juslorum.de ultipne iniqup- decurrens sunl duaeparticulse IDS"D^nn»IITHBALCP
rum, Quasi dicat: Jlalos absorbet ignis. Haccautem LAMO, ad verbiim iiunf sibi. Et certe LXX, ct Hie-
non est siiie friietu bonorum. Quasi. dieat, juslus ronyinuS; recte interpretati sunt. Alii aliud volunt.
Munslerus, atque perlranseant in seipsis; Pratensis,
qui fidem habet, et si aliquid in eo lavandum est, velut aqua abeant fibi; Sanctes, ambulabunt JIW-
Iwtabitur juslus ; et si molestiis pressus cum vide- ipsis; Pellieanus, abeant sibiipsis; Paraphrasis Cam-
rit vindiclamhanc prsesentem, non tamen gaudet, pens. melius concordat cum LXX et Hieronymo,
dijjluant sicut aqua natura labiles. Yidenlur enim
pro pcena eorum, sedquia noninillaest, sed manus aliaetranslationes, nescio quid diversi sensus pne-
snas, id est opera lavabit in sanguine peccatoris, id lendere, ad verbum forsan hithpael aspicienies,
est in poena et morte peccaloris, quam videt. Unde quod juxta Eliam aiiquando ficlionem quamdam vel
Stullo astulior erit opinioncm significat, id est qui sibi yideatur recte
Salpmon: pereunte, sapiens ambiilare.
(Prov. xix). Intendit arcum suumdonec infirtneniur. Gonsentit
VERS.11.—« Et dieet honio: Si ulique est fructus Hieronymus, intendilarcum suumdonecconleranlur,
esl Deus eos in terra. -> ut verbum iniendit, respiciat Deum. Pratensis, San-
«justo; utique judicans ctes, Munsterus, Campens. veitunt et
Ef dicet, [Cassiod., Gl. int., Alcuin., Aug.] id relerunt ad sagiltas, dirigent sagittaspluralitivef snas, sint ac
est traclabit apud se homo, id est rafionalis, quod B ] si essent excisw,vel ac si confringantur; Mnnsterus,
dum intendunt sagittas suas , exlerminenlur. Et hac
non' ex casu hoc eis conligit, sed pro vindicta pec- r-ationesensnni
convertunt; non possum satis
cati. Hoc enim dicet utique Deus estjudicans eos, id mirari, eum manifestum sit quod in Hebr. vohtminibus
est malos, in terra, etiam ista, ubi florerevidentur. legi unice verbum intendit "ytfi IIBOC.Si liceat ad
Quod prpbat a contrario si, id est quia, utique est himc modumludere in Scripluris, erunt tandem tot
eliam hicjusto frucius, licelliic presso. Ac si diceret: sensus quot capita. Quod nolim in cujusquam iitr
Dei fit ut juriam dipi. —
Siculjusto judicio 123 justus amplius YERS.8. Sicut cera qnw fluit auferentur.
}uslificetur, ita eodem juste permitlitur tit sordidus Hieronyimis, quasi vermis tabefaciuspertrariseant;
magis sordescat (Apqc.xxn). Yel ita secunduraaliam velul Sanctes, sicut limax qui liquefitpergent;:Pratensis,
coclea quw liquefitperget; Munsterns, inslar
litterani, quam ponitAtigustinus, quaeest; Et dicet liinacis defluentisquisque eorumabeal. Et item cse-
homo. Ergo est fruclus justo. Ergo estDeus, judi- teri. Hebr. Dan Vfa-J SCARELCL TEMES.
cans eos iu terra, et infert ex duobus praemissis. verbi relinquentes corticem, altendernntSeptuaginta vigilanter
Dixit enim malos hic absorberi et justum lavari. Et quid per hanc simililudinem insinuaretur, nempe
hoc esl, dicet homo rationalis, quia juslus lavat impiorura exterminium, quod per liquefactionem
manus sttas. Ergo et hoc est, fructus justo hic. Et. r. vermis, apposile significatur, et cujuslibet rei fuerit, sen
sive cerae, aut id genus, nihil detrahitur
quia ignis absorbet malos, ergo Deus judicans eos sensui. Jamque saepiusinculcatum est illnd Hiero-
in terra, etiam ista, ubi florere yidentur. nym. aut simile quidpiam. Dum interprelationis
i v.ar.o&ilun/sequimur, omnem decorem translationis
C0LLATI0 IN PSALMUM LVII: « SI VERECTIQUE ainittimus; et hanc esserelativam boni interpret.,ut
JUSTITIAM, >.etc. idio.ma alterius"ling'iae, suae lingtiseexprimal pro-
VERS.1. •—Si vere utique jusliliam loquimini. prietate. Hujtis rei habes argumentum, l Reg. xxiv:
Hebrseidicunt tegerepedessuos, ctverlimus adpur-
Hic est una particula in Hebr : riempe DSNELEM, gandum ventrem"(nSl
quae modo significal collectionem, niodo cerfe, ali- "pTr) LAUASEC RAGLAC, ad le-
quando ntufutn. Unde Pratensis veriil,.an certe mu- gendumpedessuos. Et, Judic. in, "rfjn "DD HESIC
tam jusiitiam loquimini? Sancles, Munsterus, pro, RAGLAu,fef/cns pedessuos.Edilionostra habel purgans
utique posuerunt, o congregatio, o concilium,Hiero- Hebraici aivum.Proinde dum non sit damnum in sensu, tropi
nymus, Nebiensis,Pellicanus, inteipretes pro Caje- dere a sonis venitmt exponendi : licet oporteat disce-.
tano dixerunt, ve-re utique. Chaldicus consentit. verboruni.
Et quanquam senlenlia aliorum sit digna, lamen, Supercecidiiignis, et non viderunt solem. .Hieron..
si velimussic confundereomnia, nunquam erit finis.[ quasi aborlivum mulieris. Consimilitcr et caeteri,
VERS.2. — Furor illis secundum similiiudinem! aborlivumvel talpa, quw non videnl solem. Et si eo^
serpentis. Sanctes, Munslertis,Chaldaeus,interpretest dem tendat sensus, neinpe quod ubi ignis vindictse
pro Cajetano, et Campens. pro furore, ponunt vene-! hiliun divinae,aut coucupiscentisececiderit, impias ad ni-
num. Hieroriymus,Nebiensis, Pratensis, Pellicanus, D redigitur. Tanien polest esse varia leelio in
translalor ad Campensem,ipsum ponunt furoremin- Hebraeo. Slquidem vocula Ilebraiea ,citra notulas
slar LXX, quia dictio Ilebr. Xinn IIAMATH, ambigua punctorum SS3potesi iegi h32SEPHE6, id est aborli-
est. vum, vel Ss3 NAPHAL, id csl cecidit.El pa ESCU sim-
YERS.5. —Quwnon exaudiet vocemincantanlium, id est ignis. Vcl n2?NESCIIETH, hoGest mulier
et veneficiincantantis sapienler. Versiones salis con- pliciter,\c\taipa,
spirant. Pralensis, «t non audiat vocemincantan- YERS.9. — Priusquam inietiigerent spinw restr^w
tiutn, veneficiincanlantisincantationes docti; Mun- rhamnum. Omnes concordant prseter Sancleni et
stcrus, quw renuit audire vocemincantanlium, atqne
magiqui erudilus estmagicas artes. Gseteri consiini-\ Munsterum, qui ila verlunl. priusquamseniiant lebe-
litei'. Hieronymus, ut non audial vocemmtirmuran- tes ttestri.vel ollw veslrwignemi-Aantni.Hebr- QSWD
tium, nec incantantis incaniationes callidas. Augu- siitOTECuEM anccps.csl.
stinus usus est alia editione, quia contexms ejus; Sicut viventes,.sicin iraabsorbeteos. Videtnr salis
habet simul et interpretalio: Et medicamentimedi- inlolerabile , quod Sanctes et Munsterus hic veite-
cati a sapiente. Nam Grsecusaliter legit aa.njj.av.ovrsrunt: ille, sicut caro cruda, sic ira ut tnrbo perdet
fCLpp.aY.ivou.hv)Tzv.pa.copou,idest incantata a venefico i eos; llic, sicut crudum quid, sic furot-exagiiateutn.
sapiente, el venefwi,quw incantatur a sapienle. Opinpr, subattdierunt-W2 BASAR. Nam lmSKl BASAR
VERS.7.— Ad nihilum devenienttanquam aquat HAIest caro cruda recens. Quot! quare fecerint iitin
decurrehs. Sic IlieronymusetNebiensis, dissotvantur Jiritiet. Crcdo si quidpiam simile reperirent in Sep-
541 - COMMENTARIUM 1N PSALMOS.— PSAL. LYIII. 542;
tuagiuta, quasi sacrilegii insimularent. Nihil enjm A
, catoris. Hebr. fOSS PEAMAU, id cst pedcs suos, vel
adigebantur ex Hebraismo quantumlibet plano id gressus. Sed DJ?2PAAM, valde mulliplex est. Signifi-
facere. UndeHieronymusverlil, «jruasivitienfes,quasi cat aulem interdum fortifware, tit Judie. xm, uhi
in ira lempestasfapiet eos. El ad eumdem modtim babemus, Spiritus Dominiesse cum eo. Hebrseidi-
cseteri, verbis paululttm iramulalis, perseveranle cunt, ad roborandum eum iDSfflV LEPHAAMO. Porro
eententia. Cerlum est Sanctem et Munsleruin, ex fortitudo etoperainScripturis, passim intelligunUtr
Ra. Da. mittuasse. per manus.
YERS.10, — Manus suas lavabh in sanguinepec

PSALMUS LVIII.

fSALMITITULUS : < 1N FINEMKE CORRUMPAS, Vel YERS,1.— « Eripe me de inimicis meis, Deus
BISPERBAS DAVI»IN TITUL.I IXSCRIPTIONE,QUANDO •« meus ; et ab insurgentibus in me libera me. >
HISITSAUL?T CDSTODIVIT DOMDM EJUS,TJTINTER- Eripe m'ede inimicismeis, Deustneus. [Aug., Casr
FICERET EGM.> siod., Aug., Hier., Cassiod.]Faetum est hocin carne
Eripe me de inimicis tneis, Deus meus. Titulus: . Christi, fiet]et in raembris, dum vero qui sine ma-
In fine ne corrumpas, vel disperdas Davidin lituli cula est, hoc petit. Quod necessario exspeclamus
inscriplione,quandomisit Saul et cuslodivitdomum ostendit. Neque enimcessantinimici nostri, diabolus
ejus, ut inlerficereteum. Legitur in libro Regum etangeli ejus, insurgere quotidie super nos, et illu-
qaod Saul quaerensinterficere David,misit satelliles dere velleiniirmitati etfragjlitati nostrae, et deceplio-
suos, ut cuslodirent domum David, ut eum mane nibus, suggestionibus, lentationibus quibuscunque
exeuntemocciderenl. Quodcum praescissetuxorsua laqueis irretire, cum adbuc in terra vivimus.Etnota
MicholfiliaSaul, nocte deposuit eumperfeneslram, quod quatuor sunt genera adversariorum, quae hic
etsicevasit(JiJc^.xix). [Aug.,Cassiod., Aug.] Huic distinguunlur, scilicet inimici qui nocendi volum ha-
historiaealludit litulus, de qua tamen non agitpsalm., bent, nec tamen hoc ardenter appetunt; insurgenles
sed de significaloejus. Davidenim Christum signir qtii jam.commoli et aniriio parali sunl; operantes,
ficat; domusejus sepulcruraChrisli; Saul regemJu- qui jam dura menle scelus opere complenl; viri
daeorum;regnumJudaeorum,qtti miserunt custodire sanguinum, qui nori solum.contumelias ingerunt,
sepulcrnm. Sedmm videtur convenire quod dicitur, sed etiam fundunt sanguinem : quod fecerunl Judaei
scilicet ut Saul interficereteum. Jam ulique inler- quiChristum prius, postetiam apostolos occideruni.
fectus erat Christus, quando miserunt. Quserebant( Deiisergo ail, eripe mede inimicismeis, qui me odio
aulem £urainterfieere, non corporaliter, sed.spiri- habent, Deus meks, et tibera me ab insurgentibusin
tualiter, id est nomenet famam ejus exslinguere de me, qui verbis nocent,
gen(ibus»ne crederent in eum : .quod tamen efficere YERS.2. — « Eripe me de operantibus iniquila-
non valuerunt. Yivit enim rex super Judaeos et < tem; et de viris sanguinum salva me. >
gentes. Hoeet Spiritus sanctus per Prophetam prae- , JEripe me de operantibus iniquitalem, [GI. int.,
dicit hic. Et est senaus : Psalmus iste lendens in Aug.] scilicet qui colaphizant, etc. et hujusmodi;
ftnem, id est in Cbristum. Hoe agit, ne, ttt Pilale, el salva me de viris sanguinum,scilicet qui justum,
vel Judsee, corrumpas vel dispierdasDavid in liluli id est Christum occiderunt, posl el suos.
inscriptione.Hocidem supradixerat in aliis titulis. YERS.3.—-« Quia ecceceperunt animammeam;
Friislra ergo lenlat aliquis disperdere, quod toties « irruerunt in me fortes. >
divina prohibet auctoritas. Cum autem Pilatus di- Quia ecce ceperunt animam. [Cassiod., Gl. int.,
xit; Quod scripsi, scripsi (Joan~xix), implelum est Cassiod., Aug.] Loquitur hic Christus in persona
quod hicdicitur, scilicet ne corrumpas, vel jlisper- sua. Quasi dicat: Eripe, salva. Quid enim illi libi
das Davidin tituli inscriptione. Non ideo corrum- faciunt? titique mala, quia ecce ceperunt animam
pas. Quandoquia misit Saul, id est regnum Judaeo-D I meam, scilicet vitam corporalem, quia irruerunt
rwn, et custodivit domum ejus, id est sepulcrum ciim impetu in me humilem fortes in temporalibus,
(Ihrisli, ut interficerel eum, idVestnomen et famam scilicel abundantes, qui non ponuritDeumadjutorem
ejus lolleret, ne crederetur in eum, A quibus fru- suum, sed sperantes in divitiis praevalueruntm va-
stratis hic liberatus ostenditur, et famam Itabere nitate sua. 124 Vel fortes eliam sunt superbi qui
in omnibus gentibus.Et loquilur hic integer Chri- praesumunl de justilia sua, qtii insultant Christo
stus, scilicet caput et cprpus. Intentio : Monet ut convivenli cura peccatoribus, quibus non est opus
nemo Christp contradica.t.|Modus : Triparlilus est medicus; sed eum occiderunt tanquam justireum:
psalmus. Prhno orat Lib.erariascpndendo ab imis sed lamen non esl in eo iniquitas. Et hoc est, irrue-
ad alta, Orat etiam pro salute gentium. Secundo runt in nie forles, id est de justitia superbi, quasi
confirmatsalutem genlium. Et orat salutem Ju.daeo- in reum, sed in me peccatum non invenerunt. Unde
rum, ibi, converlentur. Tertio affirmatur salus Ju- subdit:
daeorum,et utroquepariele collecto, grates aguntur, YERS.i.— « Neque iniquitas mea, neque pecca-
ib.i, cc-nvertentur.Totus itaque Chrislus, quasi ab «lum lncutn, Domine: sine iniquilate cucurri et
Inimicis obscssus, clamat dicens : « direxi. >
S45 PETRI L0MBJ.RD1 544
Nequetampn iuiquitas»ien,[Aug,,Cassiod;,Hier,, A YERS.6.W «Intcride ad visilandasontnesgentes,
Aug., Alcuin.] quam in ePs feceritri,catisa fuit quare « non miserearis omnibus qui operaiilur iniqui-
irruerunt, neijue peccatum meum, quod in irie sit « latem. >
aliquomodo. Yel.nequ.e iniquitas mea, id est male- lntende ad vhitandas omnesgentes, [Aug.,Gl. ini.,
volentia fuit causa, neque pcccatum meum, operis. Cassiod.] quia infirmaesuntomnss, utomnescongre-
Domine,sedsineiniquitatecucurri viam hujusmundi. genturadniiptias.^JlfaftA.xxii)Dico,intende, ettamen
Unde alibi: Exsuttavit ul gigas ad currendam viam non miserearispmnibusqui operanturiniquilatem,ila
(Psat. xvm). Et direxi distortos quantum in rae est. ul relinquas peccata impunita, sed persequere, pnni,
Yel, secttndumaliant liiierain. Et dirigebarad te.,Et converte;Et ita facit, quia nnlla peccata relinquii im-
idco punita, quia velhomopoenilens,vel Deusjudexpunit.
YERS.5. — < Exsnrge in occursum meum, et Yelila, est qusedaminiquitas, quam qui facil, ejus non
t vide; ettu, DomineDeus virlutum, Deuslsrael. > miseretur Deusad salutem. Haecest defensiopeccato-
Exsurge, [Atig,, Alcuin.,'Aug.] qni dormire vide- rum, quando defendit homo quod Deus odit. Unde:
ris, id est adjuva me. Exsurge dico, in bccursuin Estfeccalum ad mortem,r.on pro eo dicouiquis-eret
meum, quasi curro ad te mcererido, et iu occurrc (IJoan. v). Et est, non raiserearis omnibus qui
mihi, et redde pro merito. Et vide, id-esl facvideri " operanlur iniquitaicm, id est, illud peccattim quotl
quomodo ad te curro, et alios dirigo, ne pravum . est ad mortem, pro qtio non est orandum. Yel ita,
putenl quod reclum est, et sequantur. Yel ila, ex- visita omnes genles; et lamen, non misereairisora-
surge in occursum metim et vide, id est innolesce, nibns Judreis, elsi quibusdam,
el fac videri quod exsurgis in occursum meum, id PARSII. kw^altia. YERS.7.— «Converlenlur ad
esl quod tibi sequalis sim, Occurrere enim non nisi < vesperam, et famem palientur ul canes; etcir-
de sequalibusdicitur. Chrisltis enim non desiil esse! « cuiburit civilatem. >
sequalisPatri, licet pro nobis faclus sit infirraus, qui Convertentur.[Cassiod.,Gl.int., Cassiod.]Secunda
seipsum exinanivit formam servi accipiendo(Philip. pars, ubi orata salus alfirmatur gentium, et oralur
n). Unde in Evangelio se gallinse comparat, di- salus Judaeorum. Dico, intende, et vere-intendes,
ceus : Jerusalem, Jerusaletn, quoliesvoluicongregare ! quia convertcnlurgenles ab idolis, ad vesperam,id
filios tuos, qucmadmodumgailina congregat pullos; est in ullima selale saeculi.[Et •famemconveitendi
suos sub alas, et noluisti (Malth.xxm). Wullaenimi alios, patienlur, qui dolebunt, si non poterunt con-
avis adeo videlur infirmala propter pullos, quemad- verlere, uf canes, scilicet latrando contra"hostes, et
niodtim gallina, cujus vox raucescit, fit hispidumi n( circuibunl civitatcm,ii est munient Ecclesiam con-
toluiri corpus, depouunlur alae, laxanjur plumae.Et tra hserelicas impugnaiiones. El
ea est maleriia pietas, vcl cbaritas, quse iiivenilur VERS.8. — « Ecce loquentur in ore soo, et gla^
infirmilas. Sic el Chrislus propter nos infirmatusj « dius fn labiis eorum, quoniam quis audivil? >
est, ut noslram tolleret infirmitatem; sed in ea la- Ecce, [Cassiod., Gl. int., Aug., Gl. int., Aug.] sci-
men inlirmitateoccurrit-ffiqualisPalri. Ita enim as- licet iri maiiifesto, loquenturin ore SUP,adinforma-
suiripsit quod non erat, ut non amitleret quoderat. tionem fidelium et hserelicorum impressionem, ct
Ita ergo se exinanivit, quod dighitatem quam habe-. gladius Spirilus sancti, quod est verbum Dei; Yel
bat cura Patre, nobis non demnnstravit. In ipsa ergo> mars, alia littera, quod idem esl; illo quippe gladio
infirmilate agnoscendus est Patri sequalis, non vi-. occidunl malos, ut vivant; boni percutiunt, ut sa-
sione corporali, sed fide, ut quod viderenonduml nent, eril in labiis eorum, et vere quoniamqui audivit
potuimus, sallem.credamus; et dum hoc credimus5 lalia, alia lillera, qualiascihcelprsedicabunl?nullus^
in iiobis, ad Patrem ascendit. Unde MariseMagda- - Ita omnes mirabuntur. Yel ita secunduni litleram
lenas, cui primo post resurreclionem apparuil ail • nostram. Ideo frequens praedicatio est in labiis,
Noli me tangere : nondum enim ascendi.ad Pairemi quoniamquis audivil eos? quasi pauci audient eos.
(Joan. xx).*Quid est hnc, noli rae laiigere? Nonne3 JP YERS.9.— « El tu, Domine,deridebis eos; et ad
postea niulieresredeuntes a monunnjntoadoravenintt « nihilum deducesomnes gentes. >
eum, el pedes ejus tenuerunt ? (Matth. xxvm.) Sed1 Ei [Cassiod., Aug.] eos qui non audient, tu, Do--,
bic agit de tactu menlis, non corporis, id est nonl mine, deridebis'in futuro. Et omnes gentes, <iuaete
solum credas quod vides, ne hsereat nimis humani- non veneranlur, ad nihilum deducestunc. Yclita ab
tati mese aspectus tuus quasi.taclus tuus. Hoc ideo3 illo loco, convcrienlur.Hic agit de Judaeis,sic, dixi,
dico, quod nondum ascendi ad Patrem meuin, uliquee non miserearis, omnibus Judseis, quibusdam vero
iii corde tuo, quia nondum, poslquam vidisli mee misereberis, tu, quia converlenturad vesperam,id
niori, credis nie Patri seqiialem. Atlende quibuss est serius post ascensionem, et missura Spirituni,
gradibus ascendit. Coepitenimabihfirmitate,etpau---. quod anlequam crucifigerent debuertint facere; et
lalim ascendens ad gloriam restirrectionis, et adi famem, convertendi alios, palientur ut canes. Gentes
Patris aequalilaterapervenit. Deinde sequilur oratio o ante dicebantur canes pro immunditia, sed el Judsei
pro geiitibus convertendis, cum ait, et tu, Domine, !, se canes, id est peccatores, cognoscunt, ut mulier
Deusvirtutum coelestium, Deus Israel, scilicet quiii Chananaea, quse se humiliter recognoscens, ait :
\ideiis Deus unius genlis, quaetc colif, Nam etcatelli edunt de micisauw cadunt de meiua
545 GOMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. LVIII. S«!
dominorum suorum {Matlh.xv). Esuriebat panem •Anem meatn custpdiqmad le, id est secundum dispo-
coetesiem.Itaetisli-quia se ca»esagnoscunt,esu- sitioriem tuatn. Et si enim possem disperdere Jti-
riunt etbene agunt. -Malevero,fltii saturatiputativa dieos, tamen pefmilto vivere, servans forliliidinem
sita justilia dieunt cum pharisaeo: Jejun» bis in meam ad le, idest ad tuam dispositionem. Quod
Sabbato (Lue.' xtm). Circuibuiil, cvangeiiwndo, debeo, quia Devsoslendit mihi., consideranli, super
croitotem,sralicet circumstantiaejid estniundum qui biimicosmeos. Quid de his ageridum sit cujus consi-
circurastat undique';" Judaeam,uhi hsftcdicebanltrr; lio acqutecere debeo, quia Deus est, susceptcrmeus,
Ecce loquenturtn ore suo,-id>eslstomachabunlur, et etD«usmeM-5,etmisericardiaejusprwvcnietme, quia
irascentur adversus pigi-osad fldeiHj-Bteotes!:No» Christum prsevenitprteconsortibus suis (Psai. XLIV),
mirum si stomachanmret irasciminv quoniamquis cui :sine mensura dedil spiritum (Joan. m). Et iste
de Judseis,*audivilMiis,id est, qutsvde Judseiscie- Deus, repete, «stendit mihi super inimicos meos, id
didit auditui nostroyqnasi dicat rJudffiinon«redunt est JudseosVquid dc eis sit agendum.. [Cassiod.,
nisi paucL Et licet Judiei nPn credant, tamen per Aug.,Cassiod,, Alcuin.] Quid tibi agendum de eis
credentesJudseosannunlTaturgenlibus. Unde ait: Et ostendit, cum pro eis orarem,,ut non pccidantur, et
gladius, vet mors, estin labiis eornm. Hic est gladius cum hoec.;deberetdicere, non verbo, sed actu oslen-
bis aculus, ulrpque rricideristestamsento,quo mactat B dit/Orat proeis ad:Palrem : ODeus Pater, «e occi-
Pelrus replilia sibiin difecoostensa*ijuando dicium das^os,• hoc specialiter de Judaeispotest accipi. Hoc
esl ei, Surge, Petre, thdctaet hiahduca (Act: x).Et est quod Pater ei ostendit, ne occidaseos. Precatur,
tu,Doniine, quasiipsiloquuiiturcontrapigros.Ettu, ne Judseifunditus pereant. Dispersiquideih sunt, ut
Domine, deridebiseos, Id esl pro nihilo habebis eos, ad coriversionem provocentur. Yel ut.-Ecdesia ab
dicenles, quis audivit, qttare deridebis? quia adni- inimicis teslimonia veteris legis habeat. Ideo pro
hilum deduces,pro nibtlohabebis;,corivertere,-oriiries eisOrat, dicens: ISeoccidaseos, qui me occiderunt,
genles, id est'iacile-Coriverles, qiiia facile eritvtibi sed.raancat gens Judaeorumcinn signu circumcisio-
facere ut credant in teoniriesijenles.Ac si dicat: nis Sabbati paschae,ut Cain signum habuit, ut eum
Omnes gentes Christianaefulurse sunt. Et dicitis, nemo occideret (Gen. iv). Ita et gensilla habens
quis audivit, hoc prius inpersona ECClesise:sicilli signum suum-non est occisa, quia necessaria esi
surit forles de se praesumentes.Ego aulen." credentibus, et in ipsis praecisis ostenditur, etiarn
VERS.10. — '«Fortitudiiteinnieam ad le ctisto- qua&sitmisericOrdia insertis. Ideo ne occidas, ne-
« diam, quia Deus susceptor-meus es; Deus-meus, quatidopopuli, et-.si non modo obliviscanlurmei, si
« misericordia ejiispraevenietme. > c nen testes legis, mortis Chrisli' sint. Nec «ccidas,
" '
Fortihidinemnieam ad te CMsforfiam, "[Aug.,rGl: sed .-- -•
int., Aug.] id est non a te recedam de ine prsesu- VERS.12. — « Dispergeillos in virlute tua; et de-
nieus. Illi ettim fbrles ideoeeciderunt, quia ad te < pone eos, protector meus Domine.>
non cusiodierunt fortiludinemisuarn, etmerito ad Dispergeper omnes gentes illos, [Aug., Cassiod.,
le cuslodiam, quia, heus susceplormeuses, quia de Aug., Alcuin;, Aug,] scilicet Judaeos, qui portant
JTO meoin altum suum me suscepit; Deus meus. codicesnobis. Et hoc in virtulelua,. quia tu fortis
Deinde mulans personam stibdity DeuSineus,' est es,.non ipsij et depone,vei.rfeduc,alia littera, eos,
spiritualiter, quia misericordia ejiis prwvenielme ; id esteos non deseras, sed deduc, conservando, in
nibil alluli cur miserelur, nullusenim inerelur dona qtio "es protecior meus,.Domine, id est in -quo me
Dei."Et quod iriisericordiaest quseprsevenit «ne, proteges, ut scilicet de eis ha_teamtestimonium. Yel
YERS.11.—,«Deusostendetiriihi super inimicos secundumlitteram nostram, et deporieeos, ut sint
« meos, ne occidaseos; nequaridoobliviscantiirpo* opprobrium omnibus. Yel, depone eos, in eo quod
« pnli mei. > maiisunt, ut boni surgant, utin Paulo actum 125
Deus osiendeltnilii superinitriicos meos, Vel ini- • est, quianonsurgeretPaulus, nisi prius caderetSau-
micis meis, [Aug., Alcuin., Gl. inf.] id est, per ini- D lus (Acf. ix). Tu, inquam, deponequi es protector
micos meos, idest quantam circa me habuit tniseii- -meus, Domine. Obscura est liltera; Haee-obscura
cordiam demonstravit mihi in illis circa quos non enim snnt quse hic dicuntur, el timeo ne bene insi-
habuit, qitia deeadem inassa aliudin honorem, aliud niieritur. Quasi dicat: Non eos occidas, sed
in conturitel.am fecit. Unde Apostolus : Suslinuit YERS.15. — « Delictum oris eorum sermonem
vasa irw apta in interiluminmullapdticnlia, utnotas « labiorum ipsorum; et comprehendantur in super-
faceretdivilias suas in vasd misericordiw(Rom.ix). « bia sua. >
Rogat autem stalim Ecclesia pro ipsis inimicis di- Delictumoris eorum occide, [Aug.,GI. int.,Ang ]
cens : 0 Deus, ne occidaseos, etsi peecala eorum, id est dimitte, et ipsum labiorum ipsorum sermouem
scilicet ne obliviscantur legis luse. Aiia littera, hoc occide, id'est, inexpletum elfice, ut resuscilatuni
esset eos occidi, scilicet oblivisci legisDomini,ipsa paveant, quemperdere voluerunt, et quem in terra
est vera mors in profundum irse peccati. Vel ita in contempserunt, in coeloab omnibus gentibus ado-
persoiia Ciiristi ab illo locp, fortitudinem. Et agit de rari mirentur. Yel ita depone eos, et eliam delic-
Judseis.Quasidicat: Irruerunt in me fortes, scilicct tum oris eorttm, scilicet delictum cogitationis de-
Judsci, quos et si possem perdere, lamen, fortiiudi- none..et sermonem labiorum ipsorum, id est deli-
 547 PETRI LOMBAHDI 548
ctura verbt , et sic comprehendanlurconversi, tn; A < ad vesperam el famem palientur tit canes; etcir-
superbia sua. Coraprehenditur aliquis in superbiai t cuibunt civitatem. »
sua, cum iuiniariitatenipeccati srii attendens, videt; Convertentur. [Cassiod., Aug., Cassiod., Aug.]
se superbe egiase , quia et frustra hoc quidami Tertia pars , ubi aflirmatur salus Judaeorum , et
Jtidseorumconversi noverunt, scilicet quia factum utroque-pariete collecto grates aguntur. Quasidical:
eorum in irritum venit, et peccatum remansit super Comprehendantur in superbia sua. Et sic conver-
ees. Et sic comprehensi sunt in superbia sua. Et tentur plenarie ad vesperam, id est in fine mundi.
hoe cst, el comprehendantur in superbia sua, in Yel converlentur, el si ad vesperam, id est post
qua visi sunt prsevalere, id cst sciant se superbe interfectionem Christi, quod antea debuissent; el fa-
egisse et inaniler, quia frustra irruerunt fortes.: tnem patieniur ut canes, id est ut pcccatores, non
non enim vitam, sed mortemocciderunt. Mors quippe ut oves, cognoscentes se infirmos, ut sani fiant,
inmoriente exslinctaest, et vita in resurgente die henio enim insanabilior est eoqui sanus sibi vide-
tertio resurrexit. Et ita invenerunt se nihil dainnasse, tur iqui vero infirmosseagnoscunt, sanantur. Unde,
et nihil fecisse, et de magnitudinepeccali plus hu- multiplicatwsunt infirmitates eorum, postea acoele
miliati sunt, et ea humililate plus consummantur,id raverunt (Psal. xv). Et circuibunt civilalem, sicut
est perfieiunttir. Nihil enim sic impedit perfectio- " supra. Et'
neni ut superbia. Superbiseautem comes est invidia, VERS.17.—«Ipsi dispergenlur ad-manducandum;
nec fieri polest ul superbus non invideat. Unde et « si vero non fuerint saturati, et muraiurabunt. >
diabolus qui superbia corruit, homini invidit. Faci- Ipsi, [Cassiod., Aug., Gl. int.,A)cuin., Aug,]
nus ergo, id est magnitudo considerala facinoris, jam digui, dispergenlurutique ad tnanducandumut
allulit superbiam, ut Paulo angelus Satanoe (// Cor. alios lucrentur. Si veronon fuerint taluraii fidempo-
xn). Facinus vero delevit venia. pulor.umef murmurabunl tunc, ut olim in deserto
VERS.14. — « Et. de exsecratione et raendacio nturmuravcrunt. Vel, et mnrniurabunl, id est dole-
< annuntiabuntur in consunimalione;iniraconsura- bunt, et non tantinn dispergentur. Yel, et nnirmu-
« malionis et non erant. > rabunt, contra pigros, id estincrepabuntaliosnolen-
Et de exsecratione.[Gl. int.,Hier.,Cassiod.,Gl. int.i tes credere. Ideo Verodicit, et murmurabunt, quia
Aug.] Quasi dicat . Comprehensi sunt in superbia; et supra murmur eorum dixit diccutium: Quoniam
et sic de exsecrations , in qua sunt Judaei inter ^uis audivit?
gentes. Vel quod Christum exsecrabatur. Et de VERS.18. — « Ego autem canlabo fortitudinem
mendacio, quo perverleritnt Scripturas, annunlia- p « tuam; et exaltabo mane misericordiamtuam. >
bunlur ab apostolis ct aliis in exemplumesse. In Ego autem [Aug., Gl. int., Cassiod., Hier.] Con-
consummatione, vel annuntiabunlur consummatio- eludilur hic psalmus, ubi utroque pariete in angu-
nes, alia littera, id est prsedicabilur ab apostolis, ubi lari lapide conjunelo, jam tola Ecclesia gaudct.
abundavit delictum exsecrationis et mendacii, super Quasi dicat: Longe erat prius uterque paries, sed
abundavit et gralia perfeclionis (Rom. v), et perli- ego, jara tota Ecciesia, canlabo fortiludinemluam,
nuit admedicinam huinilitatis et iiilirraiialis hominis.- qua gentes erigis, et Judseoshumilias. Et mane, sci-
Vel ila secundum alianr-lilteram, ef de maledicio, iicet transaclis tenlalionibus, cumnox saeculitrans-
scilicet quod putalis maledicium pendenlein in li- ieril, quando jain latronum insidias, scilicet dia-
gno (Deut. xxi); et de mendacio, quod scilicet de- boli et angelorum ejus non expavescemus, quando
distis pecuniant custodibus ut mentirenlur (Malth. ipsum DeiVcrbum tanquam solein contemplabimiii-.
xxvni), annuntiabuntur in consummalione, id est Hoc, inquam , manc exallabo ul Chiislus mane
ideo magis perliciuntur , quia in his depreliensi surrexit. Unde : Ad vesperamdemorabiturfletus, et
sunt. Et hoc tolum faclum est iu ira consumma- ad malulinumlwtitia (Psal.xxix). Apostoli enim ad
lionis, id est in vindiclam Dei qua consummat. vesperam fleveruntmorluuni, manc ad resurgentem
Est enim ira, id est vindicta Dei consummalionis, D : exsultaverunt. Etexsultabo, dico, suscipiens tniseri-
qtia aliquando vindicat Deus ut perficiat; et est cordiam luam , quse erit in renmnerationem. Yel,
consumplionis, ut cumdicet: Ife, maledicli,in ignem exsultabomaneDominicaediei, suscipiens misericor-
wlernum (Matth. xxv). Dico comprehenduntur in diam tuam, id est Chrisliresurrectionem.Exsultabo.
superbia sua , et ita non erunt bomines itt superbia YERS.19. — < Quia factus es susccptor meus et
sua in qua comprehensi sunt. « refugium meum, in die tribulationis mcae. >
YERS.1S. — « Et scieiit quia Deus dontinabitur Quia factus es susceptormeus , [Gl. int., Cassiod.]
« Jacob, et finiumterrse. > dum Ecclesia sublevatur de iaio in altum ; el refu-
Et tuncscicnf quia DeusdominabilurJacob, [Aug.] gium meumin die tribulatiOnismew, quando scilicet
id est Judseorum, et finium terrse,. id est gentium, gratum cst. Et, o Deus, qui es
quas ut canes contempserunt. Anlea enim sibi jusli YERS.20. — « Adjutormeus, tibi psallam, quia
videbantur Jttdaei, sed ostenditur eis quod non sine « Deus susceptor meus es; Deus meus, misericoi-
Christo, qui dominatur Jacob, etdeposita superhia < dia mea. >
sciunt se pares gentibus, quia omnes peccaverunt. Adjutpr meus, [Gl. int., Aug.] id est cooperalor,
PARSIII. _,e[^«V«-YECS.16.. — « Convertentur tibi psaliam, id est operabor, uon tanlum cantsbo,
6W;>/. v v ; VJCQMMENTAI^ >:> 55():
— Nequando bbliviscariturpopuli riiei.
^aia tu Deus, suscepior meus es, Magriumest quodI A , YERS.11.
Deus susceptor es, et tu idem Dcus' nieus, mi-, De hoc versicfilo djcamus qiiod scribit Hiero, ad
Suhiam et Fretellain Nequando oblkiscdntur popu-
sericordiamea, peroirinia, qiiia totum gratis das, lum luum. Pro
1 quo in Grsecoscriptum est fto IT&TS
cum mulla dixit, non tamen omnia, sed in hoc uno eirt).a9wvTa! TOOVOUOU GOV,id est, ne obliviscanlur
omnia comprehendit, quia lotum est ex dono Dei. legis luw. Sed in LXX,et in Hebr. non habetur vo-
Ideo iste impletus bOnis ejus, nPn invenit quid vo- puli lui, s?d pepiili mei, et a npbis ita versum es6.
Haecillc. Ubi videlur accipere populi mei, sub gi-
caret eum, nisi misericordiam suam. gnendi easti, quaiiqitam alii accipianl sttb recio.
COLLATIO INPSALMUM LVIII: « ERIPEHEDE ISIMICIS Unde ad tollendam ambiguiiatein, verlerunt; ne-
JIEIS,>elc. quando obliviscatur papulus vwis, In llebr. tamen
YERS, 4.— Sine iniquitate cucurri et direxi. verbum oblivisciponilur pluratiye irci.» nsciiKEnu,
in explanalione niagistri, quasi cbiUexittn-,mei, ut
Hebr. "UTDilp_"TT]ty "hl BELI A VON IERUTZUN VII- sit pronomen priniitivuni, et iespiciat Deiiiii.j.am-
coNASUjid est sine iniquitatecucurrerunt aui current, que sciendum Graecavolumina, August. et psahno-
el dirigentur sive pmparabuntur, Quod si referas diam Romanam liabere legis tuai. Unde arguiucnto
ad David aut Christum, subaudiendum eril, opera est gertnanam LXX lectionem, non hic esse per-
tnea cucurrerunlsine iniquilate. Ob idque LXX,-quo petuo.
aperlior esset sensus, verlerunt singulariter sub YERS.13. — Delictumoris eorum , sermoneniia-
prima persona. Durumenim esset referre adsatelli- D biorum 126 ipsorum. Ne sentenlia maneat in sus-
tes qui circutodederunt David, aut perfidos Judseos penso, aliquid subaudiendum est pro connnoditate
adverstis Christum ssevienles. Quomodo cniin sitie intelligenlis. Saiutes et Muiislerus.suppienl.prsepo-
iniquilale ? Propterea Hieronymus signayit disliii- sitionem,propler peccatumoris eorum, elc, sedHie-
ctionem hic, non inique egi, per verbuin, deinde ronyiiius prsepositionemin, in peccato oris sui. In-
addidil; et illi currunt et prwparantur subscribit terpreles nostri hos casusrevocantadverbum quod
Nebiensis; at Munsterus propter absurditatem sen- prajcesserat, nempe, depone, elc, In Grseco ta-
sus, coactus est adjicere pronomen mea, aut subau- men leguntur in lioininalivocasu. Quaeuniversanon
dire, absqueiniquiiate med, concurruntet disponunt ita maiino negotio conspirant.
se. Id quod et fecit Chaldaeus,ut iniquilatis deslilu- YERS.14. —^Hicversus patitur aliam distinctio-
tio respieiat David aut justum; cujus innocentia, nem in nostra editipne, ab ea quaeest in Hebr. Si-
licet perfecta, nihil eflecit quominus maligni hosti- iri particula annuniiabunlur, Hebraeifacituit
liter perseqtierenlur, nullasequitatis habita ratione. quidem versus. Et, si legant annunliabuni, seu nar-
YERS.7. — Famem palienlur ut canes. Hebr. iinem rabunt active "nSD' IESAPERU, LXX . legertuit, rit
S^ZOlprp' ICHEJIU CACALEB, lumulluabuntur vel vo- apparet, passive TEDVIESUPERU. In hujusinodi fa-
cijcrabunlur, aut latrabunl, secundum Hieronymum; cilis est collspsus, prteseriim st non ascribuntur
setl eaiphasim ipsam aecommodatisverbis expresse- dein rf» CALLEH , usurparunt infinilivum
riint jiilerpreles LXX, canis famescensquo non disf puncta, vice norainis, quod non est insueliini Hebrseis: alii
curril, quando non latratt Quod et manifestius de- „ verbaliter in consume. Quod eilectum
nionstralur versu 17 hujus psalmi. Post similern ^ est ut LXX imperativo,verbo annuniiabuniur, id
enim versiculum in subjectis dicilur : Si non fuerint copulariul
saturali, murmurabunt. quod est m consummaiione.
— £f scientquia DeusdominabilurJacobj
— YERS. 1 S.
YERS.- 10. Fortiludinem tneam ad custodiam.Ita
Hebr. nunc legunt TtJ?uzo, id est for- etfinium ierrw. Hieronymusad Suniam et Freleliam,
fiieronymus. me suspendit admiralione de ordihehiijus versictili,
tituditiemejus, quod est durius, loco 'Tjr uzi, id est
fortitudinetn nieam.Etindicavimus aliquoties fluxatri pro quo ait: ln Graecoscriptumesl, v.aiyjaao^cuori
O SSO-JTOO-SI ?.ai TWV7rEflKTUVTflfyvjsv
essc migrationem, vau in iod, et contra accommo- id SeO? TOO.lKXciS,
et noscenl qvoniam Deus dominabilurJacob
daiius tamen quadrare forliludinem tneam, quani el esl,
forlitudinemejus , puto liquere. Unde translator ad otdo finium terrw. Sed et, conjunciio addila est, et
tibi et est: Scient quia DeusJacob dominabilur fi-
Campensem, robur meum, acceptumfero ; niumterrac. Verum in Hebrseosic legilur, 13 "J?T1
Cbaldaeusparaphrasles, forfifudo mea, te observabo.
Nebiensis verlH, forlitudo eorum, te ebiervabo.Ac y-lSH 'DSK^ if5?U ^U?}3 .OT6NVEUEDEU KI ELO-.
inlerpretatur sermonem esse defectivum et admi- UINMOSCHEL BIIAACOB LEAPIISE HAARETZ. Ubi illter
ralivum. Quasi dicat : Propter imrnensain eorum nomeii Dei ponilur pailicipium Hebraicum, do-
fortiludinemte observabo. thinans. El rurstis in vocabulo, Jacob, addilur si-
Deus meus, misericordiaejusprwvenietme. Ex hoc gnum praeposilionis, ut ne dicam quod si Jacob •
loco prscteririfiniioscolligitur codiees variasse etiam esset genitivus substatu constructionis, non djce-
in Hebi<eo.Kam Sunia et Fretella primo legerant, retur elohini, sed elohe. Et ipse Hieronymits,
Deusmeus, vdluntasejus prmvenietme. Quibus res- Djtixta Hebrseum, ita transtulerit, et scient quoniam
pondens Ilieron. ail, pro quo in Graco scriptum est' Deus dominabitur Jacob et finium terrw. Consi-
0.5«? ROTO- Tpotfio.au fis, i(l est, niisei-icordia ejus militer cseteri omnes vel usque qd fines ierrw.
prwvenielme. Quod etyerius est. Sed in Hebr. scri- Proinde suboleo sic Hieronymum probasse unam
pium est: Dei niet misericordiaprwreniet me. El ta- lectionem, ut non iinprobaret allerani, maxime in
iuen aliter nunc videnius in Hebrseisexemplaribus. Graeco.
Qusedamenim sic habent 'TDHirhx ELOHE HASPI, alia —JI/urniura/iHnf.PraterisisetNebiensis,
YERS.>18.
TtC~\~HXF.LOHE HASDO. EoqiieMunslerns et Sanctes dormient; Munsterus et interpreles pro Cajetano,
dixerunt, Veusmisericordiw,seu pietalis mem.Chal- pernociabunl. LOS vel LANiS est anceps. Eoque
daeus, Deusbonilas mea; Nebiensis, jOeusmisericor- yh
dta tnea; cseteri, i*eus tnisericordia sua. prwveniet Hieronymus, Sancles, Pellicanus accedunt LXX.
me; et interpretes pro Cajetano, extra loculionem Nec perinde accommodum est sententiae, quod si
consiietam, Oeusgratiw suwprmvenielme, translator non contrariitm sint saturati dcbeant donnire : imo vero po-
ad Campensem,JDCUS boniiai lua convertilme. Et ta- tius quadrarct, etiamsi sensum possent
nien Iric est versiculus, quem cavillaiitur Faber et commenlari siitini.
Ca.cus".Ad sententiain denique parvi refert.
 PETRI LOMBARDI

PSALMUS LIX.

tSALMtTlTULyS : « IN FINEMPROHISQUICOMMUTA- .A id est qui commutabttnlur in regnum Christi. n-

BUNTUR 1NTITUI.IIXSCRIPTIONE 1PSIDAVID IN DO- scriptione dico, facla, ipsi David, id est Chrislo.
CTRINAM, CKMSUCGENDIT HESOPOTASIIAM SVRUE Vel Vel sic, qui commutabunturinscriptione tiluli. Hic
SYRIAM SOBAL, ET CUMCONVERTIT JOAB,ET PER- distingue, id est in regnum Christi mtitabuntur.
CCSSITEDOMIN VALLE SALINARUM DUODECIM MIL- Dico non sibi, sed ipsi David, id est Christo, nt ei
LlA. > vivantjmutabuntureundo indoctrinamejus. Oportet
Deus repulisti. Tilulus : In /inemprohis qui com- enini in doctrinam ejus transire eum qui vult ejus
mutabuntur in tituli inscriplioneipsi David in do- litulutn habere. Sed quomodo mutaret, nisi ignem
Cirinatn, cum succendit Mesopotamiam Syrice vel mitteiet interram? (Luc.xn) nullo modo.Ideo sub-
Syriam Sobal, et cum couvcrlit Joab, el percussit dit, cum succendil Mesopotamiam,et cum hos om-
Edom in valle Salinarum duodecimmillia. In verbis nes ad litteram debellavit David. Quod vero dicit
dierum legitur, id est in Paralipomenon, et in libro has ptovincias succendisse, hoc non historialiter
Regum, quod Naas rege Animonitarurn mortuo,mi- accipi potest, sed pro significatione dicitur, pro
sitDavid nunliosad consolandumfiliumejas Amon, qua solet ab historia recedere. Quasi dicat: Com-
cui suggesserunt principessui, vel ejus, quodcausa mutabuntur. Pro hoc enim» id est quia tuccendit
exploraudi David misisset eos- Ideo decalvavit igne Dei Mesopotamiam Syriw vel Sv/iam. In Me-
Amon pueros David, rasitque comam capilis, et sopotamiam est elevata vocatio, scilicet totus mun-
pnecidit tunicas eorum a naiibus usque ad pedes, dus, vocalione sancla apostolorum elevatus, quem
ct sic dimisit eos. Deindevidens Anion, et populus Christus igne charitatis succendit. Syria sublimis
ejus quod injuriam fecisset David, conduxit unde- interpretalur, sed quae prius erat sublimis altitu-
cunque exercitum, currus et equiles da Mesopola- dine vana, incensa humiliatur, ut melius exaltetur.
mia et Syria, et aliis locis. Quod cum audisset Et Syriam Sobal. Sobal, tana veiustas, quae inten-
David, misit Joab principem mililiaeconlra eos in ditur ut movetur. Et est sensus: Succendit eos
praelium, et fugavit eos in ore gladii (I Par. xtx; prius sublimes, ut humilientur; et vanos et ve-
II Reg, x). Legitur in libro Regum, c[uod, cum teres, ut fianl novL Et convertitJoab, id esl inimi-
David post mortem Saulis prospere regnaret, per- cum, qui est diabolus, vel homo; si diabolus, in
cussit Adezer regem Sobal, quae est pars Syriae, fugam; si homo, ad fidem convertitur. Et percussit
et facta esl Syria tributaria David. Capla vero Sy- gladio spiritus, et verbo Dei, Edom, id est lerre-
ria, percussit de Edom duodeeim millia. Gumque nam vitam. Percutitur enim terrenus, occiditur ut
reyerteretur posuitiu ldumseacustodes.ct facta est C vivat coelestis. Et cum percussil Edom, percussit
Idumaeaserviensei sub tributo (II Reg.vm). [Aug.] duodecimmitlia in valle Salinarum (94). Duodecim
Has historias tangit lit.ulusisle, sed quia in bisto- millia perfeclus est numerus, cui depulatur nume-
ria non legitur quod David convertit Joab, vel quod . rus apostolorum, qui de qualuor mundi partibus
in prsedictis vastationibus aliquid succenderit, su- fideles ad Trinitalem vOcant. Ergo duodecim millia
perficie historiae relicta, sicut ia plerisque aliis est lotus mundus percussus. Yallis est humililas.
fit, ad spiritualem dirigimur intelligentiam, qua3ex Salinaesaporemsapientisesignificantj Haecduo ideo
interpretationibus nominttm sumilur. Interpretalur bene jungttntur, quia multi vane et vetuste humi-
enim Mesopotainiaelevala vocatio, Syria sublimis , liantur pro terrenis passi. Passi sunt et haeretici,
Sobal uana uetuslas, Joab inimicus,Edoat terrenus. scilicet lionum est humiliari sapieiiter, id est pro
Hisomnibus figuranlur elati niagiiiludine terrenae Domino.Et est sensus: Percussit duodecimmillia,
vanitalis,quos omiiesChristus igne charitatis, quem id est omnes de quatuor partibus muridi, ad fidem
in terra dignatus est miltere, aecendit et convertit sanctaeTrinitalisper apostolicam doclrinam].voca-
Joab inimicum vel diabolum in fugam, vel homi- tos. Et hoc, in valle Salinarum, id est in humilitate
neiu ad fidem. Et percussit Edom, id est terrenos, p sapienti et discrela.
ut vivant coelesles. Et est sensus : Psalmus isle, Intentio: Docet beatam esse contritionem sse-
dirigens nos in finem, id est in Chrislum, agit pro euli, per iiuam probat commutandosadselerna. Mo-
his, id est de his qui commutabunlur, de veteri vita dus': [Cassiod., Aug.] Tripartitus e?t psalmus.
in novam, in inscriplione liluli, sttscepta per ftdem, Primo, referutitur perseculiones factse, pfo poenis
idestqui commutabuntur in regnum Chrisli. In- telernis vitandis. Secundo agit de liberatione, quant
scriptione dico facta ijist David, id est Christo. precatur et aftirmat, ibi, ut iiterenfur.- Propheta
Velsic, qui commutabunlur ila in regnum, de ve- ergo, in voce percussorum in melius mulalorum
teri vita in novam.In inscriplione tituli, per iidem, ait:0

(94) H Reg. vin, ponuntur xvm millia. Sic et I Paralip. xvin. Recurrendum igitur ad mvsticum Ken-
suui, ut facit Aug.
 555 COMMENTARIUM TN PSALMOS— PSAL. LIX. 5S4
YERS.1. — « Deus, repulisti nps, etdeStruxisti A VERS.4. — « Dedisti meluentibiis teWignificatJo-
« nos; iratus es, et misertus es nobis.V « nem,ut fugiant a facie arcus. >
Deus(9$)reputisti a malis, nos qui mali eramus, Dcdistinietuenlibuste significationcm.[Atig,, AI-
et destruxisti nos, male «dificatos, ut erigeres in «uin., Cassiod.] Per praesentem tribulationem si-
bonum aedificium.Hsec est civitas trinomia, quae gnificastiillis qui metuunt, ut fugiant a faciearcus,
prius dicta est Jerus, postea- Salem, inde Jerusa- id est, ab impugnatione futurae vindictae, scilicet
lem. Jerus conculcata; Salem, pax: Jeritsalemvisio judicii fuluri. Iste a*rcusquasi extensus, jam mi-
pacisinterpretatur (96). Prius in nobis conculcan- natur, sed nondum ferit, quia judicium nos terret,
tur vitia, inde in pace justilia sedilicitirnbonorum sed non damnat; cujus nobis sit significatio per
operum conslruit; deinde ad visipnem pacis inef- prsesentia, quia si hic tam aspere punil nos Deus,
fabilisrapiemur. [Alcuin.»Aug., Alcuin.] Haectria quid in futuro judicio faciel? Dene autem judi-
nolanlur hic, per Liocquod dicit, destruxisti nos, cium arcus dicilur, quia arcus quanto plus retro
misertus es nebis; unde Dominus: EcceIwdieet cras tenditiir, tanto impetuosius sagitta in priora fer-
dwmonia ejicio, el sanitates perficia; et die teriip tur : ita el judicium qtianto magis diflertur, tanto
consummor (Luc. xni). Haecsunt Pascha, Pente- .-- grayius tenturum est. Yel significatio accipitur
costes, et Scenopegia.Ethisunttres dies Domiiiicaj" vexillumcrucis, quod pro signo 127 nobis datur,
passionis, id est poenitentia,justilia, gloria; ira/us ut sequamur Christi passiones, per quod eva-
es, et es misertusnobis. Non enim misereris, nisi demus faciem arcus, quia si sociipassionumsurnus,
irasceris. Ira est vetustas, ut pereat; misericordia et resurrectionis erimus (JJ Cor. i). El est, dedisti
innovat homineniinteriorem,-• el si exterior, cor- metuentibuste significationem,id est vexillumcru-
"rumpilur(J Cor. iv). Yelita, Deus repulisti nos, in Cisad imitandum, ut per hoc fugiant a facic arcus,
Adain, ale; et deslruxisti nos ab immorlalitale, id est judicii. Yel, dedisti metuentibus te signifi-
qttia iraltts es nobis propeccatis; etftamen iiisertus cationem, id est Scripturas, ttt per eas fugiant a
es nobis per Filium, sic. Quia facie arcus.
YERS.2. — « Commovisti terram et contur- PARSH. At<*>J<a>.,ua.YERS.5. *—« Ut libercntur di-
« b^sti eam; sana conlriliones ejus, quia commota « lecti tui, salvum fac populum tuum, et exaudi
« est. > « me. >
Commotiisfiterram, [Aug., Gl. int., Aug.] ab er- Vt iiberentur. [Cassiod., Gl, int., Aug.] Secunda
rore ad poenitentiam,vibrato gladio spirilus, cum pars, ubi agit de liberalione quam precatur et aflir-
dixisti: Pwnitemini, et eredite Evangelio; appro- £{ mat, pro qua gralae sunt percussiones. Dedislime-
pinquabit enim regnumcwlorum (Marc. i). El con- tuentibus le significationem,ul fugiant. Et ut in fu-
turbasii eam ad pceriilentiam, conscientia pecca- turo liberentur ab rerumnis saeciili.Salvum me fac
torum accusante. Sicut ergo eoepisti, perfice, dicit generalisjustus, collocandoin dextera tua, ubi
scilicet sana cpntritiones ejus, scilicetpassionem est vera salus. Quasi dicat: Fac ut stenius ad dex-
et mortem, ouia commota est. Aliter non est di- teram tuam, de temporali salute, fiat ut vis. Sapo-
gna sanari, nisi commota sit. Sana, et necesse est, rem iste habet de valle Salinarum, qui selernapetit.
quia De his semper auditur justus, ut de terrenis non
VERS.3. — « Oslendisti populo tuo dura; potasli nisi uliliter, Et exaudi riie, quia jam peto quod dare
« nos vino compunclionis. > • . vis. Ei. nccesse esl hoc, quia
Ostendistidura, [Alcuin., Aug., Alcuin., Aug.] VERS.6. — « Deus locutus est in sancto siio, las-
id est temporismiserias, quaenobis per charitatem « tabor et partibor Sichimam; et convallemtaber-
sunt deleclabiles,et si per irifirmitatem carnis gra- « naculorttm metibor. ">
ves, populojam tuo, postquam vicistis; et si enim Deus loculus est tn tanclo suo, [Aug.] id esl in
non mutatur, non mox est aeternus.Mutatonamque Chrislo promisit salulem. Dixit-sancto,Unde salus.
hoininein melius, sequitur quidquid in libro Jesu fi-1D Unde scilicet? quia, Deus locutus est, fiet istud,
lii Syrach dicitur : Fili, accedens ad servitutem Dei qiiod ego twtabor. Non verba l)ei dicit, sed quae
sta in justitia, et limore, et prmpara animam luam consequenter ex verbis Deiveniunt. Vox est Eccle-
ad tentatienem(Eccli.TI). Prior labor est peccata siseista, scilicetlaetabor.Yel ita, in hac liducia oro,
vincere, ut r>uteris; secundus est pro eo quod mu- quia Deuslocutus estin sancto suo, idestinChristo
tatus es ferre adversa usque in finem. Et potasti' promisit. Qiiid? quod ego ltetabor, id est facerem
nos vino,non illo in quo est ltixuria; sed compun- quod laetitiaemihi cedat, sic, qttra, pqrtibor, vel di-
clionis, id esl tribulalionis, qua purgalur patiens. vidam,sichimam.Sichima locus ubi Jacob rediens a
ut vulnusscilicet purgatur vino. Yino scilicet spi- Laban, fecit tabernacula propter oves et armenta, et
rituali pOtasti nos, unde non vitia, sed compun- vocavit Sochot, idest labernacula, ubi etiam abs-
clio nascitur. Non enim est peremptio perdens-, condit idola, quae habebat de Syria, ubi diu pere-
sed medicina urens. Et quare hoc facis? quia per grinatus fuerat, infodiens ea subter terebinthum
hoc (Gen. XXXIII). Secundumhisloriam ergo per Siehi-

^95) Ex Hier. in epitaphioPaulseet alibi. (96) Ex Hier. De noniiiiib. Hebr.

PATROL.CXCI. 18
55& PETRI LOMBARDI 556
marit significatgentes, qttaediviste sunt, quia non A j licans. Unde sequitur : Meus esf Ephraim, id est
omnium fidesest. Alii enim credunt, alii non. Se- < fruclificatio. Et haecfructificalioest fortitudocapitis
cundum interprelationem vero, Sichiraa sunt hu- mei, id est Christi, dicit Ecclesia. Granura enim
meri qui dividuntur, id est onera quaesicparliuntur, moriens, virtutem in se habuit ut fructum faceret
ut alios .peccata gravent, alii leve jugum Christi fe- (Jpan. xn).
rant (Matlh. xt); et secundum hoc, per Sichimam - YERS.8. — « Juda rex nieus; Moab olla spei
accipiuhlur generaliter omnia onera Christi, bona « meae. >
et mala, id est Christi el diaboli. [Cassiod., Aug., Juda, [Hier., Aug., Alcuin.] id est Christus, rex
Gl. int., Aug.] Yel per Sichimam, accipiunlur tan- meus.De Judaenim natusestChrislus,ideopereum
tum boni humeri, id est onus Christi quodpro vi- hic bene significatur. Unde Jacob ei benedicens, in
ribus Ecclesia distribuit singulis; Et convallemta- figura Cbristi ait: Juda, ielaudabunt fratres iui, etc.
bernacutorum metibor. Convallis tabernaculorum (Gen.XLIX).Moabella spei mew. Hoab.populus qui-
propter oves Jacob, Judaeossignificat, qui eliam di- dam est, qui descendit a Moab,quem genuit major
viduntur, quia alii credunt, alii non. Et est, conval- filia Loth, abutens patre ebrio, per quem intelligitur
lem tabernaculorum melibor, id est de Judaeisnon omnis abutens lege. Sicut enim hiiae male utentes
"
paucps habebo. Yel quia tabernacula mililantium patre genuerunt Moahilas, sicqui male utitur Iege,
sunt, per convallem tabernaculorum intelliguntur generat mala opera, ut qui bene, bona. A male au-
omnes Deo mUitanles.Et est, convallem metibor, id tem utentibus lege oritur oHa, id est tribulatio Ec-
est Deohumiliter militantes, roetibor, cum mensura clesiae. Hac est olla fervens ab aquilone, id est a
praedestinatorum. Galaad est mons, ubi comprehen- diabolo.UndeJeremias : Ollam succensamegovideo,
dit Laban Jacob fugientem, cum omnibus quaeac- et faciem ejus a facie aquilonis(Jer. i). Unde alibi
quisierat Jacob in Mesopolamia,ibique post jurgia idem Jeremias : Ab aquilonepandelur omnemalum
et rixas pacificati sunt,. et foedusamicitiaeinierunl; (ibid.), id esl a diabolo quidixit: Ponam sedem
collectisquelapidibus fecerunt tumulura, et comede- meam ad aquilonem,et ero similis Altissimo (Itai.
runt super eum, quem vocavit Laban, Tumulusi xiv). Ab illo ergo tribulationemollaebullit in Eccle-
testis; et Jacob, Acervustestimonii. DixitqueLabani. sia; sed Christo duce olla iniquilatis ardens facta
ad Jacob: Tumulusiste testis eril inler me et le: sii est, spei nonconsumptionis, quia tribulatio opera-
autem ego transiboillum pergensad te, aut tv prwter- lur patientiam; patientia vero probationem; proba-
ieris malum mihi cpgitans(Gen. xxxi). Ideo appel- tio yero spem (Rom. v), cum charitatis flammain
latus est Galaad, id est Tumulus teslis, vel Acervus>c cordibus difliisa ardel contra ollam iniquitalis. Et
testimonii, per quod iritelligunlurmartyres, in qui- est sensus; Jttda, id est Christus est rex meus.
bus acervus testimonii esl, dum inter omnia oppro- Quo regente, Moab, id est abutens lege est olla,
bria Christiani nominis Christum conslanter confi- quia inferl tribulationem. Et hsec tribulatio est spei
terentur. meae,quia facit me plenius sperare, non deficere.
VERS.7.— < Meus est Galaad, et meu&esl Ma-- Yel Moab ponitur pro gentibus, id est per Moab
c nasses; etEphraim fortitudo capitis mei. » genles intelliguntur. Per olhun inlelligilur refeclio.
Meusesl Galaad, [Aug., Cassiod., Aug., Alcuin.,, De gentibus vero, quidam stmt conversi, et hi usti
Aug.] id est meus est acervus testimonii, scilicett sunt tribulalione; alii non sunt conversi, qui alios
mei sunt martyres veri, et nteusesf ilfanasses. Ma- urunt tribulatione. Utriquevero, scilicet urenles et
nasses fuit primogenitus Joseph, qui hoc nomine i usti sunt olla, id est refeclio Christi et Ecclesia.,'
vocavit eum dicens : ObliviscitnefecitDeuslaborumi quia de ustis consolatur, de urentibus proficit. Et
meorum, el domus patris mei (Gen.XLI). Ideointer-- est sensus: Moab, id est gentes, scilicetvel urentes
pretatur oblitus: per quod significantur fideles, quii alios tribulatione; vel usli suntolla, id est refeclio
sunt prioris coufusionis obliti, quia jam honor estt spei meae, unde mihi spes vitseest. Loquilur Ec-
Christianum nomen. Unde Aposlolus: Non enim i D clesia :
erubescimusevangelium(Rom, i); Yel, Manasses, , YERS.9. — « In Idumseamextendam calceamen-
oranis ille est qui ohlilus prioris vitae, in anterioraa < liiin rneum; mihi alienigenaesubdili sunt. >
cum Apostolo se extendit (Philip. III). Vel per Ma- In Idumwam. [Cassiod., Gl. inl., Aug., Hier.]
nassem intelligilur Eccleiia gentium, quse priuss Quasi dical i.Dixi: Laetabar,dividam,quia exlendam
slerilis maledictioni et opprobrio subjacebat; sed1 calceamentummeum, id est Evangelium,quo muni-
inodo, cum parit, jam oblita est opprobriorum ett tur vita gradientiura in mundo. Yel, calceamentum,
ignominiae.Unde Isaias : Lwtare, sterilis quw nonn ', id est humanitatem Christi, in qua latuit-deitas.Yel
paris, quia plures sunt filii desertw quam ejus qum tr per calceamentura, quod fil de morluo animali, in-
habet virum (Isai. xxxiv). Confusionis adolescenlioe e telligiturpassio Christi, quam prsedicandoextendam
luse oblivisceris, et opprobrii viduitalis tute non re-i- tisque in Idumaeam,quseinterpretatur terrena, id est
cordaberis. Et tneusest Ephraim.Ephraim fttit allerr tisqite ad terrenos. Quasi dicat: Et si ebulliat mun-
filius Joseph, quera sic vocavit, dicens : Crescereme e dus scandalis, tamen usque ad terrenae vitae ho-
fceit Deus in terra paupertatis mew (Gen."X-LI). Ideoo miues, extendam calceanMmtummeum. Et sic
interpretattir fructificalio,quain facit granuin fructi- subditi sunf mihi alienigenw,vel Allophyli, qut sd
5S7 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LX. 558
-
gcnus nieiimpertinent. Multi enim Chrislum ado A vicloria nostra. Unde subdil: Ei ipse dcducet tribu-
rant, qui non sunt regnaluri cum eo, id esl ficti lantes nos, ct si nullius inoincnli simus, ad nihilum
Christiahi. Vel per alienigenasinlelligit gentes, quse delendo, scilicel dc libro vitae, ubi ipsi scripti vi-
prius alienaeerant, sed modo subdilae. Et est, a|ie- dentur sibi. Vel, deducet ad nihilum, in riostra r0-
nigenae,id est gehtilesprius alienigenae,subditi sunt, . putatione, ut scilicet .pro nihilo habeamus.
modo, mihi. Unde: vocabonon plebem meam, etc.
Ose. n). Dico extendam, sed 128 COLLATIO INPSALMUM LlX: « DEUSREPULISTI
— NOS,> ETC
YERS.10. « Quis deducet me in civitatem mu- — Jfiserfus es nobis, Pratensis iet
i nilam? quis deducet me usque in Idumaeam? > YERS. 1.
Pellicanus opposituiri reddiderunl sensinn. Hic, cir-
Quis deducet me in civhalem munilam, [Aug., cuistinos, verlit, quasi Deus noluit habitarein ine-
Cassiod.] vel circumstantiae?alia liltera, riisiDeus, dio nostrii llle apertius, deficiesa nobis. Translator
id est in gentes circumfusasJudaesemedise. Haecci- ad Campensem, aversaris. Sed pmnes alii concor-
dant nobiscum, reverieris ad nos, vel convertisti
vitas circumslantise est prbis tewarum, quse alibi nos. Idque sonat misericordiam, et respondel He-
dicilur rota. Unde: Yox tpnitrui tui in rota (Psal. braeo aaTttfii convertisti. Perganius sequi propritun
dabimus sine mente soninum.
ixxvi), id est in genlilitate. Quis deducel me in Idu- _ «erebruui;
VERS. 3. — jPofasfinos vino compunctionis.Idqiie
' niaeam,ut
rpgnem, scilicet in terrenis, qui etiant de '" accipitur iu bonam partem. Hi aulem qiii vertuiit
me non surit, nec de me proficere volunt. Yel ita, Dener.i,aut vino lelhali, in maiuin usurpant. Hiero-
quis deducet me in civitatem munitam? id est, in nymus non abest a nostro sensu,, quando dicil,
futuram Jerusalem, nisi tu Deus. Et, quis deducet vino consopienle;qtiem sequitur Sanctes; P^ratensis,
virioanxifico: Munsterus in Scholip, et Sancles in
meusque in Idumaeam?idestusque ad'terrenos,ad Thesaiiro docerit nSjDn TARELAH ab auctoribus va-
quos deduci desiderat, ut de eis implelo numero rieexponi. '...'-
praedestinatorum, simul cum eis ad beatitudihem YERS.4.— Vt fugiant a facie nrcus. Pratensis,
veniret.Dico, quis deducet. Nebiensis, Sanctes, Pellicanus, uf eleventiir seu
— exaltentur : Munsterus, ut iriompharent; interpre-
Y£RS.11. « Nonne tuDeus^ qui repulisti nos; les pro Cajetano, ad insignitos esse. Hebr. habetur,
< et nonegredieris Deusin virlutibus nostris..> DD";r,nbLEHITHNOSES. Sed DD_ NASAS,signilicat
' Nonnetu
Deus, deduces qui repuliai nos, [Aug.] etiam fugere, ut testatur quoque Munslerus, et
quia sinis tribulari.Hoccst quodinprincipiopsalmi Hieronymusitavertit, quamquametillude/ctiarivpos-
sit acconimodari ad cilam fugam. Deinde magis
dixit. Et qui, o Deus, non-egredieris in virtutibus movere posset, quod ubi dicimus, a facie arcus,
wosfris."Non contra eos apparebis qui dicunt: Ubi Hebr, dicunt isspp 'asa MIPENE auoscHET, idest «
esl Deus deorum, ut olim fecisti patribus, non os- . facieveritatis, quoiest propler veritalem, ut nunc
tendens. pptcntiam tuam, qualem oslendisti in Da- C veriunt, Jam luce clarius apparet LXX, quos ad
verbum.sequiturHieronymus., juxta Hebraeumac-
vid, in Mose,in JesuNave, quibusgentes cesserunt, cepisse litleram thel, pro litleratau : quaeinterduui
et magna strage facla terram promissam oblinue- sunt commulabiles.Nam perspicuum est
niyp QUE-
runt. Sed nobis intus operaberis, et sic uielius de- SCHETU Hebratis esse arcura; inio vero haiud diflile-
duces, quia sic videntur non pro temporali vita pu- tur Munsterus in suo Lexico priorem particulam
gnare, sed proijitura. Et quia deduces, ergo quoschet magis esse in usu Chaldaeis quam He-
— brseis.
^YEBS.12. « Da.nobisauxilium-de tribulatione, YERS.8. — Jfoa6 olla spei mew.Hieroiiymus, la-r
< quia vana salushominis. > vacri mei. Et ad eumdem modum reliqui. "rsrn RA-
' Danobis auxilium. . id est ablutionis meae.Sedadnotaridumhane
[Gl. int„ Aug.] Yel sic conti- HATZI,
nua: Non egredieris, sed nec est curandum, quia particulam significare fiduciam Chaldaice, Dan. m,
indicanle Munstero.Quod vero Chaldaealingua ma-
sic majus est auxilium Dei, scilicet dum intus juvat, gna ex parte Hebraeaecorifinissit, neminem puto
Et ideo, o Deus, da nobis auxilium de tribulatione, lalere:Et sicut in Ti BARfactum est, quo uterentiir
iride subveni, unde putaris deserere. -Hoc quaero, Hefcraei, quod tamen riiagis est in usu Chaldaeis
quam Hebrseis, pro 'filio: Sic et in hoc vPcabulo
non temporalem salutem, et id est, quia vana est poluit fieri pro hoc signiiicatu.
— JtfiAi alienigenw subditi sunt. Hic
l.emporalis salus hominis. Haec est vana vetustas, D YERS.8.
scilicet Sobal. Salus hominis est vana, sed nos ponitur in Hebr. quoddam vocabtilum indifferens
ad sociare, sive ftedus inire et jubilare. 'yynnn
YERS.13. — «ln Deo faciemus virlutem; et ipse UITHROAI. Unde Hieron. vertit, mihi Philisthwa so-
< adnihiium deducet tribulanles nos. > ciata est. Accedit Nebiensis, Pellicanus, fwdut
Faciemus virtutem, [Cassiod., Aug., Cassiod., ineas; Campensis, amicitiam meamambi. Quomodo
autera ea respondeant subjectioni, arbitrorliquere.
61. irit.] vincendo diabolum in Deo non in gladio, Alii juxta aliam notationem transtulerunt,;'uti/a vel
non extra, sed inlus, quia Deus erit exercitus et clange.

PSALMUS Llf

ISALMITITDLUS : t IN FINEIIIN HYMNIS, PSALMUSvox est Ecclesiselaborantis in terra, quasi vox

DAVID. > i unius hominis, sed tamen non est unus homo, quia
Exaudi, Deus. Titulus : m finemin hymnis±psal- afinibus terrse clamat : quse,et silaboret inlerim-
mus David! [Aug., Cassiod., Aug.] In hoc psalmo pedimenta sajculj, Deum tamen laudare non desi-
 559 PETRI LOMBARDf 560
nit. Et:hoc est, psalmus ist_, dirigens nos in finem, A utiqrie cefta, quia,et simulti contra me sint, prott-
id est in Chrisluni, est in hymnis, id est iri laudi- gar contra sestus sseculi in velamento alarum tua-
bus exhibitis Datiid, id est Christo. Inientio : Monet rum, id est in munimine inisericordiseet polentise
ad laudem. Modus: Biparlitus est psalmus. Prinio lua;, quse alis comparanlur, quia nec onerant, et
Ecclesia undique pressa orat, et se perseveraturam, omneut avertunt lsesionem.Yel ita junge litteram,
et per quid, indicat. Seeundo jam audita de haere- ut reddas' singula singulis eodem sensu manente,
ditate habenda aflirmat, unde laudes promittit, ibi, quia exaitasti iripetra et deduxisti. Ideo inhabitabo,
quoniamlu, Deus. Ecclesia ergo de toto orbe quasi vel inquilinus ero in tabemaculo tuo in sseculum.
unus homo clamat : Et quia tu es turris forlitudinis, ideo protegar iri
YERS. 1. — « Exaudi, Deua, deprecatlonein velamentoalarum tuarum.
i meam; intende orationi meae. > PARSII. Aicci|/K).f_a.
YERS.5.—« Qttoniatn,tu Deus
Exaudi, Deus, deprecationemmeam, [Gl. int.]de- « meus, exaudisli orationem meam; dedisti hseredi-
precatio est, quae assidua est, et hominibus etiam « tatem timentibus nomen tuum. >
offertur, non tamen Deo. Intende oraiiani mew. Quoniam tu es Deus, elc. [Cassiod., Aug., Gas-
Oratioest, quseDeo pureoffertur. Ideo intende, quia siod., Aleuin., Gl. int.] Secunda pars, ubi jam au-
YERS.2. — « A finibus terrse ad te clamavi, dum B dita Ecclesia de haereditate habila vel habenda,
« arixiaretur cor meum; in petra exaltasti me. >- affirmat unde promittit laudes. Quasi dicat: A fini-
Claniavi ad le a finibus terrw, [Aug.] id esl undi- bus lerrsead te clamavi. Et, fu, Deus, exaudistiora-
que ab universo orbe terrarum, quia Ecclesia usque tionem meam, de qua incepit in principio psalmi.
ad terminos terrse diffusa esl. Quare clamas ? Ecce Et vere quoniam dedisii hwreditatemtimentibus, id
clamavi, dum anxiarelur cprmeum, id estclamavi est futurum regnum, Ideo dicit, dedisti, praeteri-
in anxietate. Cuni enim anxius clamatur, scilicet lumquiajam in quibusdam coeptumest.Yel praeleri-
in tentationibus, quse ulique ad profectum sunt. . tum pro futuro ponit, pro nimia certitudine. Et est,
Nemo enini sibi innotescit, nisi tentatus ; n«c po- ' dedisti, non dicam dabis, adeO enim certus sum
test coronari, nisi vicerit; nec vincere, nisi cerla- quasi jam esset, haereditatemquibuscunque timen-
verit; nec certare, nisi iniraicos et teniationes ha- libus nomentuum. Non est enim distinclio, quia in
buerit. Deinde sequilur clamoris exauditio, in pe- omni gente quieunque timet Deum, hic aceeplus
tra, elc. Quasi dicat: Anxiatur cor, sed non idep est illi (Acf.x).
vineor, quia in petra, id est Christo, de qna ipse YEBS.6. — t Diessuper dies regis adjicies: annos
dicit: Super hanc petram wdificabp Ecclesiammeam « ejus usque in diem generationis et generationis.»
(Matth. xvi), exaltasli tne, de imo vitiorum. P^er^ Dies super dies. [GI.int., Alcuin., Aug., Alcuiri.,
istius exemplum magna spes audienu. prsestatur Aug.] Hic ostendit haereditatem quae sit in rege
aliis. Exaltasti, et exallatum. Christo, quiaeademest in milite. Haeredesquidem
YEES.5. — « Deduxisti me, quia factus es spes Dei erimus, cohaeredesvero Ghristi. Dum itaque
« mea; tttrris fortitudinis a facieinimici. > dicit, qua; sit haereditasregis, significat etiam quaj
Deduxisti me, per te viatn, ad le veritatera et vi- sit militis. Quasi dicat: Dedisti haereflilatem,quam ?
tam. [Qnaliter deducis? quia faclus es spes mea qui quam quidem habet ipse rex. Et ipse quam habel?
sperantes exaltas. Aliter enim non esset nobis dux, Ecce tu adjicies regi dies aeternos superlemporales
nisi esselnobis spes factus.Speramusquodnosnon dies regis, Per hoc seternitalem Chrisli significat,
perdet, propter quos suum Filiumtradidit. i_t tu cs qui est rex noster. Christo namqueregi dedit Pater
lurris fortiludinis, quia suos defendit contra omnia dies sine ftne,- super istos dies quibus in praesenti
scandala, dum cogitat homo quod ipse prior est regnat Ecclesia, ut non solum in hisdiebus regnet
passus, et quo fine passus. Turrisy inquam, defen- in Ecclesia, sed et regnent cum illo sancti in seter-
sio suorum est, a facie inimici, id est diabOli, qui num. Deinde aliis verbis idem repelit dicens: Et
circuit quserens quem devoret (I Pefr. v). Tlt es y. adjicies, annos ^ttper annos ejus, quibus in prsesenti
lurris, et egp hac turre munitiis, nobiscum est. Nota quia aeternitas.Domini multis
\ERS. 4. — « Inhabitabo in tabernaculo tuo In vocatur nominibus. Quidquid enim vis, dicis de
« saecula; protegar in velamento alarum tuarum. > seternitate, annidies, unusdies, quia quidquid dicis
Inhabitabo, [Aug., Cassiod.] vel inquilinus ero, minus est, sed aliquid necesse est dici; ut sit unde
alia iitlera, td est mansionarius ad horam, tn fafrer- cogites quod dici non potest. Yel ila : Et dicit dies
nacttlo i*a: Quidquid agat inimicus de beneficiis regis, id est Christi, dies bonorum, quos hic egerunt
Dei confidit isle, ut conlra pericula mundi, in ta-. imitando eum, et eosdem dicit annos, quia bic alii
bernaculo Dei perseveret lutus. Et hoc inswcula, aliis diutius vixerunt. Et est, dabit htereditatein
scilicet usque dum peragantur saecula, ut semper hanc, sciiicet quia super dies regis, id est Christi,
natos suos colligat Ecclesia. Nota quia non est unus quos hic egerunt in bono, adjicies eis dies ejus,
homo usque inssecula, sed una est Ecclesia, quse quibus vivitDeo. Etquia vixerunthic aliqui diutius,
usque ad finemmundi accoHtin terra, et nunquam addit, annos ejus. Quasi dicat: Tu adjicies eis,
eradicatur per adversa, quae a finibus terrae cla- annos ejus, quibus ipsevivit Deo, super annos, id
niat, ctridicitur : Quaespes libi estinler tot mala? esl super longioremquorumdam vitam. Et bi dies,
 561 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — TSAL. LXI. 564
et anni surit utque in dkm gmtratiomt bujus prae- A id est- ut quod voveo, reddam assidue. "Vel ila, ut
sentis, el futurte gentratwnu, id esl sunt unus dies, partim de futuro, parlim de prsesenti accipiatur.
qtrinnus dies continet et transcenditssecula prae- Sic psalmum dicam nomini tuo in sscCulumsseculi,
sentis et fiitursegeneratioiiis. llicdiesest aeternitas. id est sic psallam tibi laudibuftin selernitate, irf; hic
DScoadjicies «wios, et dies negis, quod magriitm in praesenti, reddam tibi vola mea bonoram ttperum,
estpijoia rex ille >>:- donec veniam de dte prsesenti in diem fulurum. Si
Vwis. 7. — t Permanet in setemum in conspectu ergo vis in seternum psallere, redde vota in isio die,
« Dei; miseriMrdiam et veritatom ejus quis requi- dbnec pervenias adill.um diem. Hic ergo vota,ibi
« «t? > laudes hilares reddam. Uride post omnia in oQtciis
Perntanet m ttttrmun. [Cassiod., Aug., <H, iinU, ecclesiasticis dicitur: Benedicamus Domino, quia
Aug., Alcuin., Hier.] Sic et illi permanebunt. Ecce de omnibus bonis, quaein praesenli agimusj Deura
hic ostendit quse sit illa aeternitas, cum dicit, per- infuluro perenniter laudabimus. A pueris aulem
manet in seternum.Hsecest altera generatio, scili- dicitur, quia tnnc angelicaepuritatis erirous con-
cet srterna. Dico permanet in eonspectu Dei, ubi sortes. Nullus enim in regno coelorum,nisi parvulus
praesto est ad miserandum omnibus. Propter quid intrabit (Marc. x).
ibi manet ? propter mUericordiam hic exhibendam i>
COLtATIO IN PSALMUM LX: ( EXAUDI, DECS , J ETG.
nobis, et tierita(emin futuro implendam. Sed, mi-
sericordiam et veritatein ejut quis requiret ei. alia VERS.2.-- /n peira exaltastime. Ih HebrseopOr
test esse anceps sensus, IZTYIT} IJDU DIT "nxa
littera, id est ad hoc, ut in his imiletur eum, quasi BETZUR IARUM MIMENNI TANEHENI. Nam prima parti-
dicat : pauci. Ideo addidil ei, ut non qusereret cula tznr, sigtiificatpetram etforiem; quare diversa
aliquis discere in libris haec, et post sibi vivat, nori ratione potestaccipi inbonum vel in malum, intel-
illi. Misericordia ejusest, quia non meritis, sed ligendo, per pelram, Christum vel ejus auxilium;
vel, per fortem, diabolum seti adversariiiiri; aut
bonitate peccata dimittit, et vitam promiltit. Yeri- aliquod grave incommodum. Itaque secundp iriodb
las, quia non fallit, sed reddidit quod promisit. capil Jlieronymus, cum fprtisretrahendo etevabilur ddversum
exordium
Misericordiam sequi debemus circa irifirhios, et me, iu eris ductor meus^
sequentis versus, ad finem praecedentis,. ribi legi-
etiam inimicos; veritatem servare debemus, non mus, deduxisti me. Alii priorem moduhi respiciunt,
peccando, ut ita sit homo justus. Yel ita, et est hic et relativum LXXduassubaudiunt, inpetram, quw alUar me
me. dictiones sine relattvo sub-
conclusio psalmi, et quia haereditatem regis habe- est,.duc
inteilecto pariter copularunt. Ei quomodocunque
bit miles, ergo misericordiam etveritatem ejusquis dicas, constanler celebratur Dei potenlia, el praesfens
requirel in seterna vita? quasi dicat, nullus. ln auxilium.
seterno enim ita erit sufficiens beatitudo, utriulhis C YERS.6. —Misericordiam ejtis et veritalem quis
BBSED VEEMETHMAM
qnaerat ibi misericordiam, ubi nullus erit miser; requiret? YrCtt' p ITOWTDn
nullus quserit ibi yeritatem, ubi omnes Deiimvide- itNTZERDHUi riiisericordiam et veritatem prwpara,
subaudi, quae, ut volunt, servabunt eum. Hiero-
lrant. Unde Dominus in Evangelio : In ilia die non
nymus tamen plane dixit omissa particulaj MAN,
rogabitis me quidquam [Jpan. vn). Et ijuia tuhc cum alii vertunt, prwpara, misericordia et veritas
crit, ideo quidqufd alii faciant, ego servabunt eum. Translator ad Carapensem, bonitas
— et fides cusiodienteum. At vero LX\, MAM |b legisse
129 YERS. 8 . Sic psalmum dicam nomini tuo
conjicitur ^QHi.ides.l quis; vel Chaldaice, MAN,id
in ssecntam saeculi, ut reddaro vota meadedie in est
i/uis. Qui traijstulerunt prwpara, deflexerunt a
diem. radice n:D MINNAH, id est prwparavit. Pronomen
Stcptalmumdicamnomini fuo,|Gl. int., Cassiod., auteni aflixum,quod legitur in verbo conservabunt,
Hier., Aug.] id est sic operabor ad honorem tuum, posuerunt LXX, ut copularetur ad parliculam nDN
EMETH,Ldest veritatem, ut sit, verilatem ejus quis
lUquicunqiieTeqnirit, exemplo meo faciat. Et hoc servabit, ob idque, quisrequiret? Vel subauditum
in swculumswculi, id est quandiu hoc saeculutridu- est in medio, pronomen ejt^. Nam contextus Aur
rat, quianon ad tempus hoc est agendum. Sic, in- gustini habet, mistricprdiam et veritatem ejus quis
requiretei ? Et ultimum est omissuin a LXX. Psal-
quam, psalhun, utreddam tota meadediein diem, modia Romana legit, quis rtquiret eorum.

PSALMUS LXI.

PSALMI JITULiJS:1 IN FlNEM>RO IDITHUM, D declarantur, ut hic ponitur Idilhttrii, quod interpre-
PSALMUS
DAV1D. > tatur transiliens eos, scilicet remanentes in mundo,
iVonneDeosubjecta erit animamea? [Aug., Cas- el hserenles terrenis. De hoc translliente agit hic
siod., Aug.] Titulus: In finempro Idithuni, psalmus Prophela, qui a terrenis ad coelestiamentetransili-
David. Sicut supra diximus, Idithum praefectus vit, riionens pigros, illuc seqtti, et laudans Domini
fuit cum quibusdam aliis cantoribus in tabernaculo locum quo transiliendo pervenil. Ita enimistetrans-
Domini (J Par. xvi), de quibus in titulis psalmorum iliens super aliquid est, ut sub aliquo sit. Et est
plerumque fit mentio {Psal. xxxvni), tum prb sensus: Psatmus iste est David prophetae, qui hic
offieiidignitate, lum pro nominum interpretationi- lequitur in persona trarisilientis. Psalmus dico ha-
bus, per quas subjectorumpsalmorum intelligentise bitus pro Idiihum, id est agens de traBsUiente.
V5()3 PETRI LOMBAUDI m
Transiliente, dico, ih /inentvid itest in Cliristum. A utique pertlnebant ad hunc hominem generalerri, id
lntentio. Monet ut, spretis caducis his, aeterna esl ad Ecclesiam, quaehoc dicit quod et alibi ait:
speremus. Supra dorsum meum fabricaverunlpeccatoret, prp-
Modus: Tripartitus est psalmusl Primo, transi- longaveruntiniquitatem suam (Psal. cixvm). Hsec
liens invidis respondet volentibusdecipere. Secundo aulem unum est cum capite suo Christo, qui est
se subjici hortatur, et monet reliquos ad idem, ibi, caput omnium fidelium. Hoc ergo dicit: Quousque
verumtamen Deo subjecta. Terlio errantes expro- irruitis in hominem, quasi a sanguine Abel, quia
brat, et monet in Deo non in caducis confidere, ad capitt pertinent membra. quae ante caput pro-
quae est intentio psalmi, ibi, verumtamen vani. dierunt ? Sed nunquid prodierunt aUquaante caput?
Transiliens autem isle, videns tot irapedimenta sibi utique, quia caput dicit in alio psalmo mater Sion
occurrentia, Deo se subdit, qui esl altior eo, et (Psal. LXXXVI). Unde diceret mate.rmea Sion, nisi
inferioribus se, quasi de alto respondet incre- aljqui prsecessissent, de quibus natus esset ? mater
pando. dicit, sed hoc dicit homo in ea natus, id est hoc
YERS.1. — Nonne Deo subjecta erit anima mea? dicit caput, secundum quod est homo in ea natus,
< ab ipso cnim est salutare meum. > non secundum quod est fundator ejus Altissimus.
NonneDeo. [Aug., Cassiod.] Quasi dicat: Et si B Irruitis, [Cassiod., Aug., Cassiod., Hier., Aug.]
agitis ut movear, et si multa transilio, tamen anima et nbn ieviter, sed interficitis innocenlem,scilicet,
mea semper erit subjecta Deo, nil praeter eum cu- alia littera, irruitis, tanquam dejecturi eum. Yos
piens. Hoc ideo dicit, ne transiliendo sit elatus, dico incumbentes ei tanquam parieti inclinato et
qtiia, qui se exaltat hundliabilur (Luc. xvm). Et, tnaceriw, quia putatis quod sine defensore sit, et
Npnne subjecta eril? erit quidem, quia ab ipso, quia facile corruit ut inclinalus paries, qui etiam
scilicet a DeoPatre est, salutare meum, id est Filius, non impulsus caderet; et quasi macena, quae est
qui est auctor salutis meae.Vere auctor. constructio saxorum sine ligamine coementi, ut sit
YERS.2. — « Nam et ipse Deusmeus et salutaris circa hortos et vineas. Et ne de ipsa novitale firmam
< meus; susceptor meus, non movebor amplius. > putes, addit, depulswvel>impulsae,vel aliis manen-
Nam et ipse est Deus meus. [Cassiod., Aug., Gl. tibus. Ita legitur illud, secundum litteram nostram,
int., Hier., Cassiod.] Hoc dicit, ne minor Patre interficitis, unttierstt>os.[Hier., Aug.] Quasi dicat:
putetur. Yel ita, ttt non fiat distinctio personarum. Irrttitis in hominem, sed non est vobis irruendum,
Yere erit subjecta, quia ab ipso, Deo, est salutare quia irruendo in hominem, interficitis vos ipsos,
meum, id est salvatio mea. Quasi dicat: Scio quis „ universi, etiam consentienles. Yel ila, secundum
supra me sit. Et vere. Nam et ipse, qui est Deus aliam litteram, qnousqueapponitissuper hominem.
omnium per potentiam, est meus quadam proprie- ldem sensus est cum praecedenli. Apponunt enim
tate, scilicet per gratiam, ef est salutarismeus , id mala super hominem, id est super Ecclesiam,onera
est redemptor per Incarnationem, el susceptormeus passionum, ut usque in finem impleat quisqtte lide-
ad gloriam. Vel, adjutor tneus, alia littera, scilicet lis in corpore suo quod deest passionura Christi
in laboribus saeculi,et ideo, npn movebor.[Aug., (Coloss. i). Dcinde quasi irridendo subdit, inlerfi-
Cassiod., Aug.] Quasi dical: Vos agitis ut movear, citis omnes vos, alia littera, quasi dicat: Yos om-
sed in velamentoalarrira ejus munitus, non move- nes interficilis hominem illuin, quanlum ad hoini-
bor ab eo amplius, qui in Adam quidem motus fui. nem; sed non omnes unum, sed omnes Ecclesiam.
Yel, non movebor amplius, ut prius motus fui car- Sed, quia Deus susceptor, non movebor, ut supra
nis infirmitate.Et dicit hic idera quod in alio psalmo. diclum est, tanquam parieti inclinalo et maceriw
Quod enimdicit hic: NonneDeosubjeeta erti anima depulsw. Hoc non mutatur. Nil possunt contra me
mea; hoc est quod alifeidicitur: Non veniat milA persecutores.
pes superbim(Psal. xxxv). Quod vero hic dicitur: YERS.4. — « Yerumtamen pretium meum cogi-
JVontnotiefioramplius, hoc est quod ibi dicitur: Et D « taverunt repellere; cucum in siti; ore suo bene-
manus peccatorisnon moveattne. dicebant, et corde suo maledicebant. >
VERS.3.' — « Quousque irruitis in hominem, Verumtamenficli et occulli cagitaverunirepellere,
« interficitisuniversi vos, tanquam parieti inclinato [Aug., Cassiod., Aug.]quia Iatet venenum in corde,
« etmaceriae depulsae?> et si non audent prpferre; pretium meumrepellere,
Quousque? [Aug., Gl. int., Aug.] Quasi de turre, id est Christum, ne homines colerent eum. Yel
M est de arce conteinplationisloquitur imis, id est beatitudinem seternam raihi tollere cogilaverunt.
haerentibus terrae. Quasi dicat: Et quia non move- >'Yelsecundum aliam litteram , Iwnpremcogitaverunt
bor, ergo, quousque irruitis; ut flumen vel fera, in repellere, id est Christum. Quia enim non possunt
hominem? non utique in animam, sed in carnem, exstinguere nomen Christi, hihonorant exaltalum
quia in corpore vobis data est potestas, non in verum Juseph. Et nota diversa genera nostium.
anima. Unde Job: Terra data est in tnanus impii Irruuntenim persecutores violenti, cogitantrepellere
(Job i%).Nola quod ait, quousque, etc. A sanguine haereticiet ficti. lili ita. Ego tamen salutem iliorum
enim Abel hic inceperunt (Matih. xxm). Sed nun- sitiebam. Et hoc est, cucurri in siti, quia, etsi sefn-
quid illi pertinebam ad hominem qui hic loquitur ? per eos bibit, semper sitit ultra; sed ipsi ore suo
 563 C0MMENTA1.H.M IN PSALMOS. — PSAL. LXII. 56«
benedicebant.Quia nequeunt per aperta mala, ten- A . solum salvus ero in Deo, id est justiis ex impio;
tant per blanda eum seducere, ef corde tuo, ubi sedeliam gloria mea erit in Deo; hic, el in.futuro,
cogitaverunt repellere, maledicebant.Hos sitiebat id est gloriosus ero in eo. Et vere, quia ipse es.
iste. Sciendum est hic significari duas spiriluales Deus auxilii mei. Vel ila, ut de futuro accipiatur
civitates, unam malorum, qttse dicitur Babylonia, totum : In Deoest salutare meum in futuro, ut non
quae incipit a Cain; altera bonorum, quae dicitur modo salvus ero, imo et gloria mea erit in fuluro ;
Jerusalem, quse incipil ab Abel. Illius rex, dia- tunc salvus el gloriosus ero in eo. Et modo quid ?
bolus: istius rex Christus. Cives Babyloniae sunt ipse Deus, adjutor meus est in certamine. Hoc di-
irruentes, et repellere pretium cogilantes; cives cit ne quid sibi deputet homo. El spet mea in Deo
vero Jerusalem, sunt silientes, et eos usque in est, donec veniatur ad perfectum, scilicet ad illam
finem potantes. Hse duae civitales permistse sunt glorificationem,ubi justi fulgebunt sicut sol in re-
corpore, sed divisaemente. Civitas malorum signi- gno Patris (Matth. xnt).
ficala est per illam civilatem quam prius Cain aedi- YERS.8. — « Sperale in eo omnis congregatio
ficavit, ubi non erat ante civilas, quara vocavit « populi, effnndite coram illo corda vestra: Deus
Enoch, id est dedicalio, quia mali temporalibus se < adjutor noster in seternum. t
dedicant, dum in hac vila quae ante est, radicem B Speraie, [Cassiod., Aug., GI. int.] sua fide vul-
cordis planlaut, quia prius est qttod animale est. gata monet omnes qui superstilionibus laborant,
Civitas autem bonorura significala est per Jeru- sperate in Domino. Quasi dicat: Spes mea in Deo
salem, quaepost sedificata fuit, non ibi ubi prius est. Quo exemplo sperale i» eo. Quasi dicat:
non erat civitas, sed ubi fuit Jerus, unde Jebu- Imitamini me Idilbum, omnis congregatiopopuli.
sseus. Fuit namque trinomia, scilicet Jebus, Salem Quasi dicat: Sitis unum, et sic sperare poteritis.
et Jerusalem. Jebus autem interpretatur concul- Quomodosperandum est ? effunditecoram illo corda
cata, ubi congrue 130 Salem, seu Jerusalem, illa vestra, [Aug., Alcuin., Aug.] id est pravas cogita-
eversa, aedificatur: quia ex veteri homine everso tiones vestras confitendo peccata, sperando bona,
atque conculcatofit novus homo. Corporalis autem deprecando veniam, plorando ruinam. Per lacrymas
commistio utriusque civitatis facit ut res Babylonise enim cor effunditur. Efiundite ergo, nolite intus re-
roinistrent, qui sunt de Jerusalem, id est boni linere virus peccati. Hsec effusio'Psignificatur in
aiiquando; et res Jerusalem illi qui suntde Babylo- tunsione pectorum. Dum enim pcenitentes extrin-
nia, id est maU, verbi gratia, ut tres pueri in Ba- secus pectora tundunt, quantum peccati conscien-
bylonia, et mali regnantes in Jerusalem. De illa f_ tia anima pungat, riinnstratur. Unde: Pungeoculum,
«ficitura Deo: Ego Deus el non homo, et civitatem et producit lacrymam: Pnnge cor, et producit scien-
non ingredior (Ose. xi). De hac Propheta ait: Glo- tiam (Eccli. xxn). Et item, in hac vero pectorum
riosa dicta sunt de te, civitas Dei (Psal. LXXXVI). tunsione, sonus est. Quo figuratur sonus et clamor
PARSH. atoifiaAfta.YERS.5. — « Verumtamen confessionis peccatorum. Effundile dico, et non pe-
< Deo subjecta esto, anima mea, quoniam ab ipse rit quod effundilis, quia Deus est adjutor in mler-
< palientia mea. > rium. Quid ergo timeas intermalos?
Yerumtamen. [Cassiod., Aog., Cassiod., Aug.] PARSIII. ttK^alp.«. YERS.9. — « Verumtamen
Secunda pars, ubi item se, id est animam suam < vani filii hominum in stateris, ut decipiant ipsi
subjici Deohortatur. Quasi dicat: Hli ila. Verum- < de vanitate. in idipsum. >
tanun quidquid iili faciant, Deosubjecta esto, anima Verumtamen. [Cassiod., Aug., Gl. int., Hier.,
mea. Hsecrepetilio menti nostrse robur infigit. Et Alcuin.] Tertia pars, ubi errantesexprobratetmonet
debes subjici, quoniampatientia mea, quam babeo in Deo, non in caducis confidere: quod psalmus in-
inler tanta scandala, est ab ipso. Homo enim per se tendit. Quasidicat: Uliirruunt etoccidunt; verutn-
haecnon toleraret. A quo ipso est? ecce a Deo. Et (omen, vos boni, quasi In alto positi, miserea-
vere, I mini eorum quos prius timebatis, et ex charitate
D
YERS.6. — « Quia ipse Deus meus et salvator dicite: Vani sunt filU hominum,Yel ita continua:
« meus; adjutor meus non emigrabo. > ego sic monui, scilicet sperate, effundite. Yerum-
Quia ipst est Deus meus. [Aug., Cassiod.] ergo tamen vani, etc. Vel ita junge; Deus est adjutor
vocat me. El salvator meus, ergo justificat me* Ad- noster. Et licet sic operetur nobis Deus, verumta-
jutpr meus;ergo glorificat me. Et non emigrabo. men filii hominum, scilicet Evseet Adse, sunt va-
Inde [nbi glorificor, ab inquilinatu migrabo; de ni, in se terrena petentes, et mendacet sunt /j/it ho-
domo[cOelesli non emigrabo. Yel secundum aliam mwumin siaterH, idestinrecUtudineScripturarum,
litteram, scUicetnon ero transfuga. Sic, et quia quia pervertunt Scripturas, quibus prpbent falsa.
adjutor es, ideo, non ero transfuga ab hac fidei fir- Vel, mendaces sunt in stateris, [Cassiod., Hier.,
mitate, quia Aug., Cassiod.] id est in iniquis ponderibus, quibus
YERS.7. — « In Deosalutare meum, et gloria ementes decipiunt. Unde Salomon : Pondus et pon
< mea : Deus auxilii mei, et spes mea in Deoest. > dus, mensura et mensura, jninor, scilicet qua ven-
InDeo est salutare meum,-[Cassiod., Auj;.] id das; et major, qua emas. Vtrumqueabominabileett
est salus mea, non ul in diis gentium mors. Et non apud Deum(Prov. xx), et item : Stalera dolotaabo
 5fVJ PETRI LOMBARDI §68
minabilis est Deb; et ppnduswquum^volunlas ejus, A miserieordia apparet, ecce quia tu reddesunicuiqhe
(Prov.xx). Deutraque sententiasimulproceditur hoc jiixta opera sua.VPer hoc apparetiii_ic de Christo
niodo : Ad quid boc agunl? cf decipiantalios, ipsi dici, quia Pater nori judicat quemqUam,sed omne
dico existenles in idipsum, scilicet in uuum de va- judiciumdeditFilio (Joan, v). Undehocscis ?quia se-
nitaie. Elsi enim varii suut in suis perversis stu- mel, id est seternaliter, locutus est Deus,id est dis-
diis, de vanitate tamen in unum sunt. Unde yulpes, posuit omnia, inter quse omnia hsBCduo audivi,
quas colligavit Samson ad euccendendum messes quia potestas, etc. Yel ita, secuhdum seriein lilte-
alienigenarum,in posterioribusconveniebant,facies rae; Sperate in Deo, quia semel locutus.est Deus,
vero diversas habebant, (Judic. xv). Haereticienim ubi dtio hwc audivi. Contrarium yidetur Deura se-
vulpibus similes inpravitateerroris conyeniunt; sed mel loqui, et duo audiri. Quid est eliam quod legi-
contraria tradentes, et adversus seipsosdimicantes, tur in Apostolo: Multifariam multisquemodisolim
victoriam Ecclesiaefaciunt. Yel ita, et agit de hy- DeusIpcutusest (Hebr. i), sed interhomines multis
pocritis, qui aliud sunt, et aUud videri volunt. Et modis ioquitur Deus, apud se semel, quia unictim
hoc est fiUi hominum sunt raendaces quia falso yerbum genuit, per qttod omnia' facla stant, et,in
c.xaminefallunt intuentes, qula justi videri volunt, quo simul omnia disposita sunt, ihter quse omnia
tsunj sint mendaces. Et hoc est quod subdilur: bsecduo quse hic opus est dici, audivit, cum et
Mendaces,dico, sunt in stateris, id est in libra ju-> multa alia audivitquse hic memorari non estopus.
«ilise, per quod ifaciUusdecipiunt, ut ipsi de vani- lUa duQ sunt poteslas. et misericordia, de quibus
tate decepti, decipiant alios in idipsum, id est per sunt omries Scripturae,propter quaeduo lex et pro-
hoc ipsum quod creduntur aequi. phetse stutl, prppter quae ipse Christus missus est
YERS.iO. —t Nolite sperare iri iniqultale, et el apostoU. Poteslas ergo timeatur, misericordia
< rapinas nolite concupiscere;ditilise si aflluant, ametur, nec pro misericordia polestas contemna-
« nolite cor appouere. > tur, necpro potestate de.misericordia desperetur.
Noiite. [Aug., Cassiod,,Alcuin., Cassiod.]Hic si- Et hoc est, sperate in Deo, quia Deus semel iocutus
tiens convertitse ad eos, quasi dicat; Spes mea estin est, id estVerbura seternalitergenuit, in quo omnia
Deo, sed o vos filiihoroinum,nolite sperarein iniqui- fecit atque disposuit. Hoc est illud Verbumde quo
tffte, sed sicut spes mea ia Deo est, ita sit vestra, pastores dixerunt: Transeamus usque Bethlehem,
et notite, vos, qui non habetis, quasi ex necessitatp et videamushpc Verbumquod facluxnest (Lue. n).
sills rapturi, <on«upiicererapinoj, ubi potiut rapit Quod non tantum ineffabileest, verum etiam noinen
vos diabolus. 0 lucra damnosa l Invenis pecuniam, iQ ejus' quod scribebatur in lamina aurea summfpon-
perdis justitiam. Prseda enim quam vis rapere in tificis (Exod. xxvni), et erat tetragramraaton, id
muscipute:est; tenes aUenum, et teneris a diabolo. est (97) quatuor litterarum quaesunt iod, he, vau,
£t est sensus: Necsperetis, nec cupiatisqusecongre- heth, id est principiumpastionit vitwistiut. Nomen
gata aUis raplantur. Ne vero solis pauperibus hoc aulem exhis lUteris constans, ut quidamtradunt,
dicere videalur, subdil :Et, o vos qui kabelis, divi- est ia. ia. vel, ie, ie, quod dicitur ineffabile,quia,
tice si affluanl, id est si exundant, tanquam de cum cseteranomina DominiTemineQabilemsignifi-
pleno fonte currant, Noiite eor apporiere,id est ho- cent, (98) hoc ineffabilioremrPm designat, juxla
lite sperare in iucerto divitiarum (l Tim. vt). litlerarum interpretationes. Quasi dicat: Isle cujus,
HocdivitUms dicitur. IHe ergo tjui non habet, rion hoc est nomen est principiumvitaeper Adam antis-
-ambiat; qui habel noa superbiat. Et cotandum sae: et hoc per humilitatem passionis. Quid autem
quodnon dicit noUte habere, sed cor apponere. mirabilius quam quod patieudo, moriendo a morte
Non enim damnat divitias, uridemereamur coelum, nos liberavit? Ineffabilisest ergo Verbi generatio,
sed cor appositum, quod sciUcet non expendit, sed cujus etiam nomen est ineffabile et isle lamen ali-
recondit. quid inde capiens dicit, semellocutus esl Deus, id
VERS.11; — « Semel locutus est Deus; duohaec D ! est, seternaliterYerbum genuit, in quo omnia dis-
« audivi, quia potestag Dei est, et tibi, Domine, posuit. Hoc vidit iste elevalus super omnia, eiiam
< misericordia, quia lu reddes unicuiquejuxta opera transcendens angelos, et ad liquidum perveniens,
«' sua. > ubi unus ttnum genuiu Inter quse omnia, duu hwc
Semel loculut est Deus, elc. Duo dixit, scilicet audivi, in alto quo transilivi, quasi non a me dico
nolite cor apponere, et sperare, quibus alia duo hoc, sed audivi, rapltts ad Yerbum unigenitum,
reddit, reddens causam praedictorum. Quasi dicat: quae? Quia potesiasDei est, id est.Filii, qui non tan-
[Alcuin., Cassiod., Aug.] Nolite cor apponere, tum in se poteslatem habet, verum eliam aliis con-
cur? Quia potestasvindicandiest Dei, scilicet Filii. fert, quia non est poteslas cuicunque nisi-a Deo
Dixit, sperale. Cur sperandum ? Quia tibi, Domine, sequo, el si te lateat aequitas,Et libi, Domine,mise-
est misericordiaremunerandi, in quo potestas et ricordia, quia tu reddes unicuique juxta opera sua.

(97) Ex Beda in Exod. xxvm, si non.fallit glo. cipium est; Et factum est no. etc.; et item in cap.
ordinaria. Ezech. xvi, ad illud : Et cororiamdecorisin capitt
(98) Yide Hierph. in epistola ad Marcellam,De x tuo.
JJeinominibuset in epist. ad Damasum,cujus prin-
 #69 COMMENTARIUM IN PSALMOS. - PSAL. LXII. - 570
Hsec 11011 mulautur. [Aug.] Aprid illum poteslas, A ZABsignal quidem mendaciuiii. Iiiterdum tanien so-
apud iUutrimisericordia. Pertinet ad fsjus potesta* nat scaiuriginemnegantem aquam. Praeseitim prae-
tem dainnare iniquos. Treme ergo ejus potestatem. est posito aleph, ut in Jerem. xv, ubi legiraits: Facla
-mihiquasi mendaciumaquarum. Et hanc acc(>
Diabolus ergo quaedampoiestas est, plerumque ta- ptionem respexerunt inlerpretes ut apparet.
men vult nocere, et non potest, quia potestas ista YERS. 7. — Deus auxilii rixei,el spes meain Deo
sub potestate est; tantum enim impetlit parietem ett. flic pudet refevre insultationem Caecipost Fa-
brum adverstis interpreles, quod hic sensus non
inclinatum, qtiantum accipit potesiatem ; quoniam perinde quadret : 2>eas auxilii est in Deo, qiiem
qui dat tentatori poteslatem, ipse tenlato prsebet tamen series illius versiculi deducere videlur. Sed
robur sive pefra fortitudinis
misericordiani.Non est poteslas nfsi a Dep. Noji dt- exHebraeo dicendum, mta »nDeoest. Hebr. —ii3C
mtWytispet TZIJR,id esl pe-
cere quaredat tantam potestalem diabolo, ul non tra .fortis, et est Deus : qui dicilur Deus auxilii, id
det econtra potestalem? Qui dat potestatem. habet est Deus adjutor. Ergo quse ineplittido, Deusest ad-
sequitatera. Noli ergo timere inimicum. Tanlum fa- jutor meus; et spes mea inDeo est? ubiest incom-
modilas orationis qusevos offendit?
cit quantum acceperit.potestatem. VERS.8..-—Speraie in eo, omnis congregaliopo-
COLLATIO IN PSALMDH LXI: «. NONNEDEOSUBJfi- puli. Hebr. spefate in ec omni iempore,populi. Et in
Hebr. particula populi sic posita est, ut dubium sit
>
CTA, ETC.
j, anreferatur ad prsecedentia, art et
u
ad sequentia : et,
YERS.1. — Npnne Deo subjecta erit anima mea. juxta exigentiam constructionis coinmodilatem
Nonnulli vertunt, siktanima mea; aUi, respicii ani- sententise,potest.verti aut singulariter aul pluraliter,
ma mea; quidam, exspectat anima mea. Quaeomnia :et hoc vel illo caso. Et haud scio au interpretes
apteinnuurit pacem coriscientiae,et perfectarii ani- iegerint t\lV ADATH, id est congregaiiopro T\VETH,
maeobedienliamerga Deum.Hie translator ad Cam- id est tempore. Nam unica litterula distant, quan-
pensem habet, Deumunice abservabit anima mea. quam populusomni omnis setatis sive temporis haud
'w5_ n»nn. longe ausil ab congregatione.
VERS. 3. — Interficitis, universi vos. LXX et YERS. 9 .'.— Mendaces filii hominumin stateris, m
Hieronymus Iegerunt active. Siquidem Sanctes suo decipiant ipsi de vanitate in idipsum. Hebr. 3,"53
Thesauro indieat quosdamlegere irBnn THERATZEHU Tn»bs-n 7ra--mltih wsmca wsrvn CAZAB BENE
in verbopiel, id est inlerficietis.AUosaulem lrwin ISCBBEMOZKAIM LAALOTZ UEMAII MEHEBEL IAHAD, men-
in paul, id est inleribitis passive. Quod et Neote- dacet filiiviri instaleris ad ascendendum.Quod Hie-
rici qiiidem sequuritur versores, ne interim dicam ronymus interpretatur: in staleris dolosis, siquidem
invt/sores. Campensis tamen et 131 Paraphrasis in ascensustalerte tum solet fieri fraudulentia.
et translatio habent ^activum. Sitniliter Chaltfceus "W hsTTO«EHEBEL IAHAD , de vanitate simul, vel in
perpetrabilis hpmicidia. idipsum.Hierony. sic explicat, fraudulenier simul;
Tanquamparieti inclinato et maceriw depulsw.Si Pratensis, ipsi tnagis vanitas simul; Sanctes, t» sfa-
legas sub recto casu lanquam paries inelinatus , et teris ti ascendanl, letiores sunl vanitate simul. Iti-
maceria depuha, poleris subaudire verbum substan- n dem; cseteri Hebraicantes recens nati. Et id effe-
tivum eritis velf sitis. In nostra Jectione, intelligi- ctiim est liltera^, nten, nunc est prseposilio a
tur verbum incumbitevel quid simiie, ut colligitur vel ab vel quod
ex interpretatiorie Aiiguslini, ne suo more elidant Hebrsei. Sufficit de^nunc nota comparativi, quo carent
ecclesiasticam psalmodiam Faber et Csecus. qriod editio nostra non dissideat a
veritate"Hebraica.
YERS.4. — Pretium meum cogitaveruntrepellere. — Nolite sperare in iniquitale, et ra-
Hieronymus,partemejus, si legas, 'nKttfDMASEATi.id YEBS.10.
est niKJtusmeumvel pars mea ; si TnNtfa MASEATO,pinasnotite concupiscere.Hebr. copulant ytXJ BEGA-
est munus ejus,pars ejus, juxla Hieronymura.Ubi IEL, id esl in rapina, verbo proxime prsecedenti,
autem legeris W>r_.:__ MISEETO,significat ab exalia- twlite sperarein.iniquiiaie, el sine calumnia etrapina.
tione, quomodoneoterici Hebraicatores usurpant, LXX jungunt subsequenli videntur legisse cheth
et variereddunt, irtturbanles nunc huc, nunc illuc; prti, he, id esi aspirationerii forlem loco lenuis;
Praiensis, propler exalialionem ejus inierunt consi- eum paulo distent ibsm TECHEBALU locovftann TE-
lium, u( expellant; Sanctes, o magnitudine ipsius HEBAtu.Priusnonnunquam significat eniti,partuiire,
Dei consuluerunt expelkre alter allerum, nc ipse eoque cormpiscere, prasertim inconjugatione quani
Deus quem exallet consultant moliunturque impeW dicnnt piel; alterum evanescere,ut sit, nolile vani
lere; Pellicanus, ab elevatione iriierunt consiuum fieri. Quod Hieronymus verlit, rie frustremini. Ghal-
adexpettendum; interpretes proCajetarto, a celsitu- dseusest nobiscum quaritum ad significantiamverbi,
dine ipsius, supple tiri, consutueruntad impetlendum; modo non fallat versie.
Paraphrasis Campensis, quod videbantitlum auxilio YERS.11. — Semel locutusest Deus; duo hwcau-
Dei crescere,hoc ut impedirentstulti inviio consilio, D rfitjt.Et ad eumdem modum Hieronymus, Pellicanus
subvertereillum conabamur; TranslatorV Uunlaxal et interpretes proCajetano. Salis accedit Nebiensis.
inith consilium de statu ejus ad dejiciendum; Ne- Sed Pratensis et Sanctes, bis hwe audivi: Munsle-
biensis, prp exaliatioxtesua ul pellerent; Paraphra- rus, una vice locutus est aiqut secuhdp,quod et au-
stes Chaldaeus,in die bqnw operalionis conciliantur divi; Campensis, unum quiddam locutus.est Deus,
ul impingam. sed swpenumeraillud audivi; Translator, semel la-
Cucurri in sili, ITDiJTli IIRTZU CAZAB, id est pla- cutusest Deus, quod tgoilerum atque iterum audivi.
cucrunt in mendacio, vel voluerunl mendacium. Pro cerebro horainum omnia confunduntur, quando
~"A~i RATZAH, usurpaturet pro complacereel pro cur- hebraismus ad id minus adigit, Paraphrasis Chal-
rere. Secundum significatum attehderunt LXX, daeasic iiilerpretalur, legemunam locutus est Deus,
quanquam non ad verbum omnino. DeindeSD CA- et bis illam audivimusde ore Moyse.

PSALMUS LXII.

PSALMUS fJAVID
CCM ESSETiN DESERTO ItmJEJZ, esset tn deserlo Idumww. Sicut legitur in libro Re-
Seus, Deus meus; Titulus : Psalmus David cum gum David fugiens a facie Saul abscondit se in de-
 571 PETRI LOMBARDI 572
serlo Idumaeorum,de quo non agit psalmus, sed de A mea. Sitit enim et hic caro Domini, dum ab eo
significato. [Alcuin., Aug., Cassiod.] Per David quaerit necessaria, hic; deiride subdit uhi silial,
enim mtelligiturEcelesia, quaeariditate sseculi,velut YERS.3. —« In tcrra deserta, invia, et ioaquosa,
in deserto sitit, et misericordiam a Deo piis preei- « sic in sancto apparui tibi, ut viderem virtulem
bus expetit, donec seterna capiat, docens nt>ssno « luam elgloriam tuam. >
exemplo bene conversari in medio hujus ppvse et In terra deserta. [Aug., Casjiod., Aug.] Hic si-
perversae nationis. Et est sensus : Psalmus iste at- tiendum est. Hoc sseculumest deserlum, hoc est
Iribuilur David, id est Ecclesiae, quse hic loquitur. Idumsea.Unde titulus agit, quod bene dicitur terra
Psalmus dico habitus de hoc qtiod sustinuit, cum deserta, ubi scilicet nullits sanctorum habilat. Ad-
tsset in deserto Idumww, id est in deserto hujus dil el invia , quia non est ibi via, unde exeas, et
sseculi, ubi sunt. Et accipitur psalmus iste ex per- inaquosa,quia, dum moraris, non est ibiaqua. Ma-
sona capilis ct membrorum.Voxeriim ipsius nostra lum esl hoc deserlum, horribile et timendum; sed
est, et noslra ipsius. Intentio jmonet recte eonver- tamen Deus hic fecit tibi viam, scilicet Christura,
sar.i in medio pravse natipnis. Modus : Biparlilus qui est via, veritas et vita (Joan. xiv), et misit
est psalmus. Primo, dicit Ecclesia quomodo se ha- aquam verbi sui, Spirilu sancto implens prsedica-
beatin deserto hujits saeculi, scilicet sponsa Deum " tores, ut fieret in eis fons aqusesaUentis in vitam
videre desideral, quem et laudat, et id amplius agere seternam (Joan. iv) : sic in sancto, Quasi dical: Si-
optat. Secundo exponit bona malaque utriusque tivit anima mea et caro, et sic, tunc apparui tibi:
partis, ibi, sic memor fui. Ecclesia ergo necessitati- ih sancto desiderio, id est per sanclum desideriura.
bus hujus vitsesesliiansait: 0 Nisi enim quis prius deficiat in malo, nunquam
VERS.1.— « Deus.Deus meus, ad tedeluce pervenit ad bonum, quod Deusest. Et apparui tibi,
« vigilo. i non dico, ut videres me, quia omnia vides; sed s(
Deus, [Alcuin., Aug., Cassiod., Aug.] communis videremvirlulem tuam, et gloriam luam, id est Chri-
omniura per potentiam, qui es Deus meus quodam stitm. Quasi dicat: Vidisli me, ut viderem te. Nemo
modo specialioji, scilicet per cullurn el sanctum enim videt Deum, nisj priusDeus appareat, id est a
desiderium. Yide affectum piae deprecationis, per Deovidealur. Sol enim luce sua facit nos videre,
hanc geminationem, vigilo ad te de luce, vel dilu- ita et Deus. Ergo in.sancto desiderio appareamus
culo, alia litlera, id est matulinali hora ad lilteram, Deo, ut ipse appareat nobis. Cui ergo uon apparesr
quando resurrexit Christus, scilicet ut lunc eum Deus, sit in sancto desiderio; et apparebit ei
laudet Ecclesia, quando exemplo suse resurrectionis rP Christi majestas et sequalitas, quam cum Patre
eam ad resurgendum animavitl Inde est. quod psal- liabet, elsi homo fuit. Ideo hsecomnia sicago,
mus iste in matutinis laudibus canlatur. Vel ila se- YERS.i. — « Quoniam melior est misericordia
cundum moralem sensrim, ubi per lucemlus gralise i tua super vilas; labia mea Jaudabuntte. >
intelligitur, qiiaenos vigilare facit ad Deum. Alius Quoniam melior.est misericordia tua, [Aug., AI-
enim vigilat ad Deum, scilicet qui vere Dei memor cuin., Aug.] id est vita gratiae, quse per miseri-
est; alius dormit ad Deum, scilicet qui Deum obli- cordiam non per merila datur super vitas humanas,
viscitur; alius dormit mundo, vel ad munditm, dum elsi longse et prosperse sirit: quse multae sunt, ut
roundi obliviscitur; alius vigilat ad mundum amans vita militis, agricolseet caelerorum.Meliusest quod
ipsum. Ideo dicit isle, vigilo ad te, dum sci-licet das correctis, quam quod eligunt perversi. Labia
roundo dorraio, non amans quse mundi sunt, sed1 mea. Post beneficia Dei laudem promitlit, quasi
te solum desiderans. Econlra ad Deum dorrait, dicat: quia misericordia tua est super vilas, ideo
qui Deum obliviscitur, lerrenis deditus. Yigiloi labia mea laudabunt te ad proximum, de quo etiam
dico, et hoc, de luce, quia suboritur mihi lux gra- sollicitor. Nisi prseveniretme misericordia tua, non
lise. Non enim vigilares, nisi lux oriretur quae te possem Iatidare te. Et sic labiis laudo.
excitaret. Dicovigilo, ad le, et sitio anima et cor- pfj YERS.5. — « Sic benedicam te in vila mea; et
pore. Et boc est, et < iri nomine tuo levabo mahus meas. »
YERS.2. — « Sitivit in te anima mea; quam Sic etiam benedicam te jam in vila mea, [Aug.>
< multipliciter tibi caro mea. > Cassiod., Alcuin,] scilicet quam mihi donasti. Non
Anima mea sitivit, [Aug.] Multis de causis, unum in illa quam mihi elegi. Yel ita: Quia misericordia
et beatum esse quod est tn,fe, Alii alia desiderant, lua est super vitas, sic, id est ideo benedjcam te in
sed anima mea, non nisi ad te. Anima sitivit multis vila mea, id est bene vivendo. Vel jla, per miseri-
de eausis, sed de pluribus sitivit caro. Et hoc est cordiatn tuam laudabo te, el, sicut dedisti mihi per
^uant multipliciter, id est pro multiplici defectu, miserieordiam laudare te, sic benedicam f e in vita
sitivit libi, non alii rei, caro mea, quae plus egel. mea, id est misericordisetuse tribuam vitam meam,
Patitur enim multos defectus, mulat etiam aetales, in qua te laudabo. Et in nomine tuo, id estad ho-
quaeetiam resurrectionem sitit, quia et ei promitti- norem tuum levabomanus meas in precibus, ad Ut-
tur resurrectio quam desideral, quomodo ani- jleram. Levabo, etiam in, bona opera, ut Christus
ma. nostrse beatitudo. Yel de prsesenti sic : quami suas in cruce pro nobis levavit, ut manus nostrae,
nuiltipliciter silivit tibi pro prasenttbus caro> tam corporis quam bonse operationis, cxlendantur
573 COMMEMTARIUM 1N PSALMOS,— PSAL. LXII. 874
ad Deum.In nomine Dei nempele*at manus qui bo- A . in te,\ scilicet, per mane actus accipiuntur, quia
nis operibus insistens tensis manibus in figura cru- mane quisque iucipit bene operari. Et bene ait, si in
cis Deumorat. UndeApostolus: Levantespuras ma- stratu, et in mane. Si enimnon es memor in quiele
uus in orationesine ira et disceptalione (I Tim. n). nec in actione. Si vero in otio, tunc et in operatione.
ln hujus rei figuram prsecessit 132 1u°d Moyses Ne in ea deficiat, ideo addit, ostendens quare non
fecisse in Exodo legitur, qui, dum in orationelevaret deficiat, et sit memor, quia fuisti adjutor meus. Ni-
manus adDomirium, populus.Deivincebat Amalec; si enim adjuvet Deus hic,'bona implere non pos-
dum vero deponebat manus, superabatur Israel sumus. Yel ita juxta moralem sensum, et convenit
(Exod. XIII),quia, dum aliquis bona opera operalur in parte cum prsecedenti sententia. Quasi dicat :
pro coelestibus,vincit Amalec,id est dxmonum tur- Laudabo, si, id est quia memor fui tui super stra-
bam, sanguinemnoslrse perdilionis lingentera ; dum tum meum. Per stratum in quoquiescimusprospera
autem deponit manus, id est pro terrenis operatur, accipe, in quibus iste est roemor Dei, quod vix ho-
vincitur ab Anialee. mo facit. Et meditabor in te in malutinis, id est
YERS.6. — « Sicut adipe et pinguedine replea- luce gratiaemihi illucescente. In nocte enim mala
< tur anima mea, et labiis exsultationis laudabit os fiunt; sed Christo monstrante, tanquam in luce,
c meum. > ] bona debemus facere. Nemoautem in mane opera-
Stcuf adipe, etc. [Aug., Hier.,Cassiod., Aug.] Hoc tur, nisi qui in Christo operatur. Ergo in malutinis,
est quod petitur ievalis in oratione manibus. Quasi id eslinluceChristi, meditaborin te, ut supradixil,
dicat : Levabo manus, et hoc petam : Utinam ani- deluce vigilo adle, ut filius lucis, id est Chrisli, ad
ma mea replealur sicut adipeet pinguedine.Hsec ad auctorem lucis vigilet, id est Deum. Ideo in
litteram olim placebant Deo in sacrificiis. Adeps iu te, quia fuisti adjutor meus, in periculis Idu-
' . .
intestinis, pinguedo est in carne. Sub horum vela- maeae. .
mine quaedamspiritualia optat. Per adipem enim YERS.8. — « Et- in velamento alarum tuartim
intelligitur sapienlia, qusein abscondito est, quaeest « exsultabo, adhaesitanima mea post te, me suscepit
pinguedo ainimse,sine qua anima macrescit, vel ita « dextera tua. »
exilis est, utin bonis operibus cito deficiat. Per Et si quid occurrerit exsultaboin bonis operibus,
pinguedinem intelligitur fortitudo spiritus, vel pia in velamenloalarum tuarum, id est in protectione
alacritas. Et ideoapposuit, stcuf, non dixit simpli- tua, quia pullus sum. Et ideo, si non protegis, milvus
citer, adipe et pinguedine. [Cassiod., Aug., Hier., rapit. Ideo exsultabo, quia adhmsil cbaritale, ant-
Gl. int., Aug.] Et est, anima mea repleatur sicut C ^ ma mea postle, id est itaadhsesit libi cbaritate, ut
adipe et pinguedine, scilicet scientia et pia alacri- te prae se diligeret. [Alcuin.] Vel post te, scilicet
lale, vel fortitudine spiritus repleatur hic, ubi sitis ut sequatur te, nolens prseire, ut Petrus voluil (Matlh.
esl, et bralio levalis manibus ; cum silis transierit xvt). ldeo exsultabo, ideo adhaesit,quia me suscepit
et oratio, tunc succedet laudatio. Unde subdit, ef alis tegendum, a periculis dextera tua, id est pro-
labiis. Quasi dicat: Dico impleatur aniraa, et sic pitialiotua.
laudabil te os meum labiis exsultalionis, pro pura YERS.9.—«Ipsi vero in vanum quaesierunt ani-
conscientia, cujuscomesest exsultatio. Vel, secun- « mam meam, introibunt iri inferiora terrae, tra-
dum aliam Iilteram, ef labiis exsullationislaudabo « dentur inmanus gladii, partes vulpium erunt. »
nomeniuum. Idemsensus. Sicca enim labia lauda- Ipsivero, [Gl. int., Atig., Cassiod., Aug.] quasi
re noh possunt. Yel ita, ut totum de futuro accipia- notabiles, in vanum,quia evasi, quwsieruntanimam
tur, et accipitur pro eodemadepset pinguedo,'scili- tneam. Yel hocin persona totius Christi, id est ca-
cet pro seterna.jucundiiate. Et est, repleatur anima pitis et corporis, dicitur. Quasi dicat: Ideo exsul-
measicul adipe et pinguedine, id est, felici jucun- tabo, quia me totum Christum suscepit dextera tua,
ditate, quaeeril in aeterna saturitate; et lunc, labiis id est sapienlia tua, verbum tuum. In Christo enim
exsullationistaudabit nomenluum. ^I homine sapientia Dei est, et nos in illo sumus, et
PARSII. YER!..7. — « Si memor fui tui super cum illo assumpti sed diversomodo: ille, per uuio-
« stratum meum, in matutinis meditabor in te, quia nem personse; nos, per adoptionem. Et ideo, in va-
« fuisli adjutor meus. » num vero, id est in vanitate, qusesierunt animam
Si memor.[Cassiod., Aug., Cassiod., Aug., Cas- meam, in qua omnes vivunt. Hsecest ariima Chri-
siod.] Secunaa"pars, nbi exponuntur bona et mala sli, quia nil fecerunlanimseDeoconnexse, quaeren-
utriusque partis, scilicetcontra dilficultatessaeculi, tes eam perdere. Ipsi, scilicet quilibetpersecutores,
quas hic palitur. Dicit securitalem suam esse ex et maxiraeJudaeiin malitia notabiles, qui in capite
Deo, in quamemorest ejus, memoransinimicos pe- et in apostolis,animam nostram quaesierunt.Et ideo
rituros, et regemcum sanctis laetaturum. Quasi di- introibunt, animo et desiderio, in inferiora lerrw,
cat: Laudabit teosmeuin, quia et instratu, etmane id est in lerrenilatem. [Cassiod., Aug., Hier., Aug.]
memorfui tui super stralum meum, id est in quiete Timuerunt enim perdere lcrram, et ideo occiderunt
prosperitatis, ne ipsa dissolveret, et faceret obli- Jesum, et ierunt sub terram, quse eis proposila do-
-visciDeum.Et si memor fui tui in quiete, tunc in minata est; non ad coelosvecti, a terra sorbentur.
matutinisquoque, id est bpnis actibus, meditabor Malaecogitationes eorum, quia de terra sunt natae,
 575 PETRIVLOMBARBI 576
inima terrav quasi in ccenum vergunt. Eitamen A COLLATIO I!»PSALSUIBLXit'. « DECS,DEUS HEUS,»ETC.
accidit eis quod limuerunt, quia et post terram YERS.1. — Adtede -tecevigito. Quare Nebien-
perdiderunL Unde sequitur: Tradenlur, etc, quia sis^Pratensis, Sandes et interpretes pioCajetano,
sunt ab hostibus. introibunt in in- simpliciter et nude dixerunt, quwramle ? cum -jntC*
expugnati Yel,
feriora terrae, id est in infernum, et propterea tra- SCIHAR, significet manequwrereet Hieroymusitared-
didit, deluce consurgamad te? Munsteros, quwram
dentur hic in manus gladii, id est potestatem Tili te mane. Consimiliter Campensis et Pellicanus.
et Yespasiani, et parles vulpiumerunt, idest princi- Chaldseus,PriBtientamin mane coramle. Translator
saeculi, comparantur, ut Dominus ad Campensem, dixit, ad te tnaturo. Si odio lectie-
pum qui vulpibus nis Latinsefecerint (qttod non credimus), ostenderet
dicit de .Herode: Dtcife vulpi illi, etc. (LUC.XIII.) se habere speciem conlradictionis.
Partes horum inquam erunt Judaei,quia Christum YERS.2. — Quam multipliciter (i-i caro mea.
regem noluerunt habere, dicentes : Non habemus Est evidens inlerpretes accepisse rtCOCAMAH, ut sit
regemnisi Qwsarem (Joan. xix). [Cassiod., Gl. int.] dictio composila, id est quotiet, sive umllipliciter.
id est concupi-
rejecertint, vulpem tenuerunt. Yel per vul- Nam, si fuerit verbum na3 CAMACB,
Agnum
pes, dplosi intelliguntur. ParteS ergo vulpium sunt, vit, quomodo verterunt aUi, concupiscitcaro tnea.
dum se dolosis prava voluntate conjungunt. Yel, YERS.3. — « Sic in sanclo apparui libi. Hebr.
id est daemonumerunt. B *]Win HAZITICA , id est vidi le, sive contemplatus
partes vulpium, sum te. Sed minimo negotio conciliatur sehsus. Et
YERS.10. —« Rex vero laetabiturin Deo, lauda- translator ad Campens. habet, perinde appareoco-
« buntuj omnesqui jurant in eo;. quia obstructum ram te, videUcetin sacra sede.
« est os loquentium iniqua. > YERS. 7. — Sic memor fui tui, etc.Fortasse
Rexvero, [Aug., Cassiod., Aug., Cassiod.] id est posset videri mendum esse, sic, pro sj, quia Graece
vere est rex legitur st. Et Sanctes, Nebiensis, PeUicanus et in-
Christus, qui quem rejecerunt Judsei, terpretes pro Cajetano vertunt, Si mtmor, aut si re-
twlabilur, etsi visi sttnt superasse, in Deo Palre. eordatus.Vernm particula HebraeaDJ*m,ssepiuscule
linde: Ego in Palre, et Pater in me est(Joan. xiv). gonatvereet cerie. Ergo et sic. Hinc Pratensis po-
annontui recordatus
Et laudabuntur, id est laudabiles errint, qui Ghri- suit certe memor; et Munsterus,
sum, per interrogationem, quaeesigit responsionem
tura non vulpem elegerunt, omnes qui jurant in eo, eonfirmatoriani. Hieronym^ neque si, neque sic ver-
id est qui ei pollicentuf, et vovent bonam vitam. Et tit, sed simpliciter recordalus fui. Magislercum Au-
nota quod ait, jurant in eo, non dicit pereum, ne • gustino legit, si, Et ut tamen exponat per quia, aon
per condilionem. certe docet Budseusin Com-
pereum imperare videaturjuramentum ; sed ait, qui mentariis Grsecae linguae, quandoque ti accipi
jurant in eo, promittendo ei obsequium. Post cau- pro in.
sam lsetiliaesubdit, quia obstructum est, vel oppilo- P YERS.9. — « In vanum qumsiernntsntnuimmeam.
tum est, id est obstruetur in judicio, ubi omnis ini- nsTBjSIESCHOAB, id est, t» desotationem, quod cir-
quitas victa obmutescet, os loquentium iniqua, id cumlocutione reddidil Hieronymus, quwsieruntin-
antmam meam. Editio quidem nostra iion
est, Judaeorum et paganorum, ,quia ipsi lunc de- lerficert nesat quin perfidiquaesiertiritranimainejus perdere,
struentur, non Christiani. Nota quia iri his duo- sea simul explicuit fnistratos esse conalus eoruin.
busversibusconfert bona el mala diversarum par- Nec tamen vanitasilla incongrue notatur per dictio-
tium. nem Hebraicam. Nam quaemajor vaslitas et deso-
latio, quam vanum attt vanitas ?.

PSALMUS
PSALMI TITULUS : < INFINEM PSALMUS DAVID. »
Exaudi, Deus. Titulus : In finempsalmus David.
[Cassiod., Aug.] Psalmus isle breviler agit de pas-
sione Christi et resurrectione, ubi lotus Christus n
loquitur, scilicet caput et eorpus. Ut enim caput
noslrum,. ila et nos in tribulatione, rogamus. Et est
psdlmusiste dirigens nos iri finem, id est in Christum,
altribuitur David, id est Christo, qul hic loquitur,
adjuncta sibi voce cbrporis. Intentio: Monetin pas-
sionibus sperare in Domino.Modus: Bipartitus est
psalmus. Primo enumerat quaetulerit, et quomodo
se habuerit conlra haec, ut in passionibus speremus
in Domino. Secundo Judaeorum pravitatem irridet,
ibi, sagitlw. Totus itaque Christus
' 'in passione orat,
dicens:
YERS.1. — « Exaudi, Deus, orationem meam,
« cum deprecor; a timore inimici eripe animam
« meani. »
Exaudij Deus,orationem,cum tribulor; alia litlera.
LXIII.
[Cassiod., Alcuin., Gl. inl.] In hoc, audi eripe ani-
mam meamnon quidera, non ut moriar, sed a limore
inimici, scilicet utcos nontimeam, qui tantutri cor-
pus occidere possunt; sed te, qui corpus etanimam
potes occidere et perdere. Hoc modo eripitur iste,
etiam cum occiditur. Non enim hominera limet, vel
cedit. Yel ita sccundum litteram riostram, et di-
stinguitur littera aliter, exaudi, Deus, orationem
meam, ut 'ine exaltes; et eripe animam meam a
timore inimici, et si non a timore morlis, quia
omiiisftiomo horret mortem, cum, idest quia, de-
precor, id est tolis viribus precor. Dico eripe: quod
erit, quia
133 YERS.2. — « Protexisti me a conventu
« malignantium, a mullitudineoperantium iniquila-
« lem. »
Profexisti me acbnventu, [Aug., Cassiod., Aug.]
id est a concilioma/ignanft«m,utconciUisJudseorum,
et a mufftiurftne operantium, actu ini^uifflfem,vt
 577 CGMMENTARIUMINPSALMOS. — PSAL,-tXlii...'r 578
eum Occlderent,qui eis tot bona fecerat; hoc qupd A quompdp eum pprderent, ;et ne nirinduispost eurii
hic dicitiir, sciUcetprotexisti, iri capite factuni, hec iret. Dicebarit enim : Pcr disCijpuluintradatiir:,: a
minus quod et membra experiiinlur; Hpc exemplo judice ticcidatur. Yel ila : Nilril ad nos scrutati
reliqui firmantur. >*' sunt, sed ipsi scrutanles defeceruntin scruiinio, id
YERS.3.— « Quia exacuerunt ut gladium liriguas est pravo suo consilio. Yel ita : Scrutati srint inir
« siias, intenderuntarcura reraamaram, utisagiltent quitates, ipsi dico scrutantes sCrutinia, id est acerba
< in occullis immaculatum. >' et occulta consilia, sed quauto acutius cogitant,
Quia, vel, qui exacuerunl. [Aug., Alcuin., Aug,] lanto plus defecerunt averitaleet sequitaie; et-in
Quasi dicat: Quid cnim illi fecerunt tibi? ulique tenebras merguntur, quia Deumnon videnl, ei ideo
niala, quia exacuerunt, vel ita continua: Qui sunt putant se nonyideri a Deo.
maligriaotes et operantes? Quia exacuerunt iinguas ; VERS.7.— « Accedet homp ad cor altum; et
suas »t gladius. Aperte inclamando mortem, el ita ,« exaltabitur Deus.»
si non manibus, linguis occiderunt; et loquitur hic Accedethomo ad cor altum, ve]I, et cor altum.
Christus; et intenderunt arcum, id est .dolos.Arcus [Cassiod.,Aug.] Quasi dicat: Qui scrutatur iniqua,
enim occulte, gladius aperte ferit rem amaram, licet . deficit; sed ecpntra. homoscrutans bonum, accedet
verba sint dulcia; gestant eriim mel in ore, acu- ^ ad cor altum, id est ad cordis intellectum altum, ut
leuin indorso. [Cassiod.,Aug.] Quasi dicat: occtil- qui res divinas perquirit, quod est ad cor altum
tas insidias paraverunt, scilicet ut per discipulum ire;,et ibi non deficit, sed crescit. Et eo pervenit,
traderetur, quod est res amara ut conviva sit pro- ut ab eosummus el oriinipotens Deus esse creda-
ditor. Ad quid intenderunt, ut sagitlent.in qccullis, tur. Undesequitur : Et exaltabitur Deus, scilicet in
quantum-ad suam opinionem, per discipuluni et corde ejus. Deus enim rion in se, sed in corde ho-
hujusmodi, omnia facientes, ut nil fecissevideren- minis grandescil; vel.ita scrulati sunt, sed frustra,
tur. Quem? immaculaium. Ideo esseteistimendum.. quia homo, Christus, qui non pateretur, nisi homo
Magnainiquilas Judseorum hic ostendilur. Et ideo esset, accedet sponte ad passionem. Et, coraltum
inexcusabiles sunt, intenderunt arcum, et sic per- erat ei, id est secretum cor, quia hoc faciebat se-
ficient, quia.- ,t cundum altum consilium objiciens illis hominem, id
YERS..4.— «Subito sagittabunleum, et non lime- esl formam humanam, in qua ssevirent seryans iu-
< bunt; firraaverunt sibi sermonem nequam. > tusDcum, id est.Dei formam cujus potentia suscita-
Subito. [Aug.] Yel repente, id est iusidktse, quasi retur. Et exaltabitur Deus in resurrectione. Quasi
inopinati,.quasi non praivisisagiitabunt eum. quasi n dicat: occiditur ut homo in passione el ipse idem
nescienfem,.ut eis videlur, qui se credunt Deum exaltaturutDeusinresurrectione. Yel ita continua,
fallere. Quasi dicat : Scelus implebunl, et inde non non mutata sentenlia : Quia Christus cognoscebat
timebunt, o cor durum, occidere velle hominem , laqueos eorum, curergo prsevaluerunt? Quia voluit.
qui mortuos suscitabat: et inde non timere. Ideo Et hoc est, quia accedet homo,Christus, etc.
nontimenl, quia/irmatierunfobstinaiione, nonveri- PABS.II. VERS.8.— « Sagiltaeparvulorumfactse
tate. NuUomodo.Nee etiam perjudicem obmittere « sunt plagae eorum; et irifirmataesunt contra eos
volenles qtii multa egit, ul refrenarentrir, nec mira- « linguaeeorurii..>
cuUs moti fuerunt sermenem nequam; vel, mali- Sagittw parvulorum. [Cassiod., Au^.] Secunda
gnum, ut: reus «s( morfts (Ifafln. xxvi) ; vel : Ex- pars, ubi enumeratam Judaeorum pra^italem irri-
pedii ut unus moriatur pro populo (Joan. u). Et det, qui magis turbati sunt annuntiata resurre-
hoc stWid est ad malum suiun, non Domino, cui ctione.Justi verolaelati. Quasi dicat: Scrutati sur.t,
non nocuerunt, sedsibi, cum dicunt: Sanguis ejus sed plagweorum factw sunt sicutsagiltw parvulorum,
tuper nos , et super filios noslros (Malth. Xxv). id est nil nocuerunt, ut cannsepueroruift et iinguw
Deinde exponit qualiter arcum intenderunt. eorum. Quibus dixerunt custodibus, dicite : Nobis
YERS.5:—«Narraveruntut absconderent laqueos; _>dormtenftfeusvenerunt discipli ejus el furati sunt
«dixerunt;« Quisvidebiteos?»; eum (Matth., xxvin), infirmatse sunt conlra eos,
Narraverunt , [ Gl. int., Cassiod., Gl. irit., id est ad verecundiam eorum. Si enim dormiebant,
Alig.]vel, disposuerunt, prius apud se, postea quomodo videre potuerunt? Si vero nihil viderunt,
cum discipulo, ut absconderent iaqueos, ita di- quomodo testes fuerunl? Contra se ergo meritiendo
certtes : Si idiscipulus tradit, si Romani crucifi- locritisunt; Yel, iiriguseeorum contra eos infirmaiw
gunt, quid ad nos? Iste cst mos malprum. Qui sunt virtute resurrectionis mese in omnibtis quae
enim dolum parat, pulat fallere. Unde sequilur: conlra me dixerunt. Hic patet quod firmaverunt
Dixerunf: Quisvidebit eos, scilicet laqueos, id est: sibi sermonem nequam. Dico exaltabitur Deus, et,
Quis poterit cavere. Pulabant enim eum latere Deo exaltato, et visis miraculis >
quemoecidebant.Ideo putabant eum rionvidere, quia YERS.9. —«Conturbati sunt omnes qui videbant
YERS.6. « Scrulati sunt iniquitatcs; defecerunt « eos; et timuit omnis homo. »
« scrutantes scrutinio.» Conlurbati sunt omnes qui videbanl eos confusos,
Serutati sunt iniquitates [Cassiod., Aug.] Scilicet [Aug.] id est qui intelligebant eos defecisse, aliide
quomodoaccusarent justum per falsos testes, vel illis turbantur, et ipsi tamen non poenitent. Con-
 579 ; V ?ETRi LQMBARDl 580
turbati fuerurit illi qui, salutfs suse consilium quse-A omiiia lohge distant a lectione Yulgata. Jamvero
rentes dixerunt: Qutdfacieriius,viri fratres ? (Aef.n.) 3"ipl citra hotiilarum distihctionem potest le'gi
Et timuit Deum omnis homo, id est utens ratione. ^npT VEQUARAB. Idque significat ei accedet. Aui
legnretur a~lp"lVEQUERER , et significabit intimum,
Qui ergo non timuit, non fuit homo, id est ralione coyitalioneminlernam. Rursus WH iscu, proprie
usus; sed, si timet homo Deum, non eum terreat vir, lanien solet accipi pro unoquoque.Ad cor aU
horiio quin annuntiet, sicut apostoli, quibus com- Nam tum, apparet esse librarii vitium pro et cor altum.
HebraicaeplDJ? _ibl VELER AMOQ , et Grsece
minabantur principes sacerdotum, dicentes ne zat xapSia., et cor. Ob id magister utraraque lec-
prsedicarent in nomine Jesu, non ideo destiterunt tionem recenset. Tamen .constal ex Augustino esse
ad cor altum. Taraen conslat ex Augustino esse ad
praedicare (Act. v). cor altum. Ait enim :« Accessit homo ad ipsa con-
YERS. 10. —« Et annuntiaverunt opera Dei; et
silia, accessit ad omnes illas passiones. Accessit
« facta ejus intellexerunt. > homo ad cor altum, cor secretum; objiciens aspe-
Et annuntiaverunt. [Aug.] Praedicatores eruti a ctibus humanis hominem, servans inlus Deum; et
itidem persequilur. >Accedilet divus Bila-
timore inimici, sed timentes Deum , opera Dei, id csetera rius. Hunc psalmum interpretatus , cum ad httnc
est reSurrectionem et ascensionem, etc, etinfeUe- pervenit locum, prseter hoc quod contexlus ejus
xerunt facta ejus, esse divina, rion hominis scilicet. non semel habet accedet homo. ad cgr altum, sic
Cur passus ? cur non descendit de cruce? quia mo- g edisserit:« Per virum doctrina Dei eruditum, et in
altum humilitatem cordis sui erigentem , haecdi-
rieridum erat et resurgendum. Quod tunc non fuit vinae operationis praeconia proferenlur. »Non est
iritellectum. iinprobabile differentiam ex eo comigisse, quod
YERS.11. — « LaHabilur justus in Domino, et cardia in Graecopotest esse nominalivi aut dativi
eodem sono, sed dislanlia iota subscripti
« sperabitineo; et laudabuntur omnesrecti corde.» casus vel
xapSiK x«fStS. Denique neutra l^ctio sensum
Lwtabilur. [Cassiod., Aug., Cassiod.] Hic os- variat, homo et cor allum, id est, homo alli cordis.
tenditur promissio justorum, et est conclusio ex Quodet sensisse videtur Hilarius ubi supra, ceu neu-
Resurrexit et inde trara rejiciens; sed utramque probans pronuntia-
prsedictis. QuasLdicat: Christus, tionem. « Cognita enim, inquit, scrutantium defe-
Imtabitur justus in Domino,jam non tristis est jus- ctione, et accedente hominecordis alti, magnificentia
tus, sicut fuit crucifixo Domino; sed lsetatur et divinaebonitatishaecagnoscitur.»HaecHilarius.
Et exaltabitur Deus. Hier. cum caeteris Hebrai-
sperat, quia omnia sunt manifesla; et sperabit in cantibus, sagittabit illos heus; LXX acceperunt fu-
eo, et in futuro, quando perversi damnabuntur, turum DTl a radice D1Tid est exaliatus est ut sit
. taudabuntur, vel cxaltabunlur rectt corde quibus per DT1 VAIAROM. Alii aulem ceperunt litieratn mem
omnia placet Deus, omnes: hoc addit, ne putet de finalem, ut sit subsidiaria et accidentaria a the-
solis apostolis hoc dici. matem' IARAH, sagiilavit.
— Sagitlw parvulorum plagw sunt eo-
Q YEH;S.8. nectunt
C0LLAT1O INPSALMUM LXM: « EXAUDI, DEUS,0RATI0- et rum. Hebr. superioribus inlonge diversum,
dicunt jaculP repeniinp, sagitlabit eos jaculo re-
NEM,» ETC pentino,vel ut habet Nebiensis, jaculum repentinum
YERS.2. •—« A- conventu malignanlium. Hebr. erunt percussiones eorum. Ad eum quoque modum
TlQQ HISSOD , id est a secreto, a cPnsilio.Non aUo reddidit Hier. Sed duaedictiones siint, quaeproxima
sensus lendit, quia maligni Judaei quoties congre- affinitate sese contingunl D1K7SPirnoA, et DTO
gaverint Synagogamsuam, ut consultarent de inorte PETHAIM. Dissident pene, duntaxat ipsis punctulis,
Doinini, ex Evangeliisplus satis notum evadit. et IODet VAUin sese solent migrare. Rursus aleph,
A multitudine operantium iniquitatem. HtW-in quse non est in secunda parlicula (ut solemne est
MERIGSCATH, quod vertunt a tumultu, sive fremitu. Hebraeis)clauditur in voce magna, quam vocitanl
Et certe tumultus operantium iniquitatem, non ali- CAHETZ. Porro PITHON siguificatrepente, PETHAIH au-
ter gravius fit, quam in commotione populi. lmo lem parvulos.
vero ad verbum significat multitudinem. Siquidera VERS. 9. — Conturbali sunt omntt qui videbant
IMTRAGASCH est interdum, collegit. Et interpretes eos. Quidam dicunt, fugienl omnes vel elongabunl
pro Cajetano— posuerunt, a cpnventu. te; alii commovebuntur,quod est conlurbabuntur:
VERS. 6. « Defecerunt scrutanles scrutinio. aut per praeteritum, conturbati suni. Hujusniodi
Neoterici translatores contrarium tradunt sensum. enim tempora passim agunt mutuain alterum alte-
Nempe perfecerunt scrutando quod excogilatumest, rius vicem. Sed et TTTlsn»IITHNODEDU alterutram
tSSTCOttfSTJ "UOT TAMNU HEPBESHEBUPAS. Sed JJ refert 134 significantiam, alioqui confinem.
Hieroriymus omnino in hac parte consonat no- • Et timuit omnishomo. Seu pluralitive, timuerunt
bis, quia nOn TAMAM , et perficere et deficere omnes homines,i quoniodo Hieronymus, Sanctes,
seu consumi signat. Chaldaeus, Nebiensis et interpretes pro Cajetano.
YERS.7. — Accedethomoad cor altum. Hierony- Munsterus autem, Pelticanus et et Campensis po-
mus, cogitationibussinyulorum et corde profundo; suerunt videbunt. INTI VAUREU,si derivetur a
Sanctes et Munsterus, intimum cujusque el cor pro- tbemate HSORAAB , id es't videbunt; si a radice
fundum. Interpretes pro Cajctano, medioviri et JO> IARE,significat timuerunt, nisi quisvelil su-
corde profundo, in ventre viri et cprde aculo. Quie. perstitiose se alUgarepunctorum observantiae.

PSALMUS LXIV.
PSALMI TITCLUS : (99) « m FINEMPSALHUS DAVID. vid. Canticum Jeremiw etAggwi, vel Esechielit de
CANTICUM JEREMl/E ET AGG£I,Vcl EZECHIELIS DE verbo peregrinationis,vel de populotransmigrationls,
VERBO PEREGRINATIONIS, VelDEPOPULO TRANSMIGRA-
TIONISCUM INCIPERENT PROFICISCI. » cum inciperent proficisci. Sicut legitnr in historiis
YeterisTeslamenii, NabuchodonosorrexBabylonio-
Te decet hymnus. Titulus : In finem psalmus Da- rum filios Israel captivavit, eosqueeversa Jerttsatem
(99) Hic titulus esl addilus a Grteeis, docente Spiritu sancto, ut credere fas est.
 581 COMMENTARIUM JN PSALMOS. — PSAL, LXIY, ,v >S82
iri Babyloniamtranstulit, iu qua captivilate ixxx A hoc canticum est JfiremiwetAggei. YelEiecliieU$.»i
Mnisdetenli>uriC(7F Reg. xxv), Ctijus caplivitatiss littcfam. Jefemias iriterpretatur excelsus, et sigriat
causaad litteramiuil verbum quod dictuiriest iriaulaa illos qui dicunt: Nostra convefsalio in ewlisest. ,
Nabuchodonosor,Ubi, cum di.cererituromnes genles s -Aggseus festus Dei, et significat illps qui } sunt
deberLei subjici, dictum estquod Judaei rebelless spe gaudentes, qui iri reliquiis cogitaiionuin diem
erant, et ideoeos captivavit. Ideo dicitur in titulo dee festum agunt.Dominoj Ezechiel rofroratitt meDeus,
verbo peregrinationis [Aug.] Hanc autem capti- ei significat illos qui sunt roborati in Domino. Ho-
vitatem Jeremias futurara prsedixit, et praesentem a rum taliumesl canticumhOc. Yeladlilterami Canti-
vidil (Jer. xxv et xxix), et prseteritam quadruplici | cum est illorum prophetarum qui prophetaverunt
alphabeto in Threiiis deploravit. Prophelavit etiamj redilum in Jerusalem, in quo intellexerunt spiritua-
Jereraias post LXXannos redilurum populum in Jc- lem liberationem, de qua potissimum gaudebant.
rusalem. Inter captivos vero erant quidam prophe-. IntentioprOphetaeeslnos consolari in hoc exsilio, ne
lae, scilicet Aggseus,Ezechiel, et alii qui de Babylo-, quisdesperet,quiacertificatredilum,etperquemfiat,
niareditum inlellexerunt in Jerusalem et prsedixe- . etqusedivitiaesintreversis. Modus;Bipartitusestpsa!T
runt atque cum aliis completis LXXannis captivita-- mus. Prirao affirmat redilum et precattir, secundo
tis, permittente Cyro rege Persarum, Jerusalem eo-. B ^ laudes Dei et virlutes describit, ibi spes.pmnium.la
rum quidam redierunt: atque Aggseoet aliis pro-_ _ voce.ergorevertentium,Prophetalaetuscantal,dicens:
phetis exhorlantlbus restttutum est leraplum. Huic- YERS.1.— « Te decet hymnus, Deus, in Sion; et
historiaeatltidittitultis. Sed, quoniarainfigura noslrii «tibi reddetur votura in Jerusalem. »
omnia contingebatitillis (I Cor. x), haec poiius ad1 Tedecelhymnus. [Alcuin.] Et quia de septuage-
nos spirilualiter sunt referenda. Scieudum itaquei sima mentionemfecimUs,sciendura est tres septria.
est duas esse spirituales civiutes in prsesenti:unaml gesiinas in sancta Ecclesia hiemorari, unam
signifi-
malorurii quseincoepila Cain, et dicitur Babylonia;; catam, et duas sighificantes quarum una in figura
alteram bonorum, quseccepit ab Abel, et dicilur Je- praecessit,scilicet septuagesimacaptivilatis Judaicae,
rusalem. Illius cives facit cupiditas, Jerusalem ci-- altera in reprsesentatione observatur ab Ecclcsia,
ves facit charitas. QuaeUcet sintmistae corpore, sg;- quseincipit axircumdedefunl tne, et tenninatur in
parala.' sunt mente, quarum una peregrinatur in al- Sabbato in Albis, quam observat Ecclesia in reprse-
lera, et capliva tenetur. Quandiii enim sumus inl sentatione. spiritualis nostrse captivitatis, qua ca-
hoc corpore, peregrinamur a Domino (II Cor. v),, plivi sumus, diim in cOrpore a Domino peregrina-
qui de Babyloniaad Jerusalem suspiranius>[Gl.int.]] r. mur, quam earadem figuravit septuagesima Judaeo-
idest de sseculoet corpore peccati ad coelum. Hu- rum et sicut Judsei ante finem Lxx annorum licen-
jus aulem peregririationis et suspirij_nostri cSusaii iife tiam et facultateni revertendi habuerunt, Cyroper-
fuit, verhum quod dixit diabolus primis parlftlibus":: A AsTnittente, et eisdem LXXcompletis plene Tedierunt,
Erilissicut dti(Gen.in).[Aug.]Dehaclamen eaptivitatei Jesu duce : ila etnobis, ante finem septenarii hujus
iitcipitredire, quiincipil amare. Charilasenira ad re-- peregrinationis, per Chrislum libertas redeundiest
ditum movet pedem; et sicut filii Israel completisi prsestita, cujus morte redempti sumus, jamsecun-
LXXanuis subJesu sacerdote magnoredierunt, ita ett dum animas et speliberati. Sed completo septena-
nos Christo duce, qui in septuagesima septima ge- rio hujus vitse plene liberi erimus, utroque homine
neratione secundum Lucam natus est (Luc. m)-,re- gloriosi, Cnde et Ecclesia miserias nostri incolatus
dire incipimus, donec in futuro consummato hujusi et Iabores, a circumdederuntmeusquc. ad Sabbatum
vitse septenario, hsedis positis in sinistra, nos ini paschale incipiens, exponens canticum laetitiaesub-
dextera Deicollocemur. Hanc spiritualem reversio- ticet, scilicet Alfeluia, et Gloria in excelsisDeoet
nem inteUexeruntprophetseprsedicli figurari in illai hujusmodi. In Sabbato vero paschali jam adepta
actualietpro ista exsultaverunt maxime. Unde ini per Christi passionem facultate redeundi, et ila spe
tilulo ponilur canticum. Etest sensus : Psalmus iste; D I gaudens, cantat Alleluia.Sed, quia adhuc molecor-
dirigens uosin finem,idest iu consummalionem.estt ruptsecarnis premitur, latronumque insidias patilur,
David, et est canticum, idest exsultatio, quaeestvox; post alleluia reslat tractus, Laudate, quia adhuc
redeuntis populi. Et hoc canticum est de populo> Jotigistrahendi sumus laboribus, et sequenti hebdo-
transmigrationis,idest qui transmigravit de coeload.[. mada graduale cum alleluia canlamus, laboriosavia
terram, de pjrfecttone ad miseriam vel confrisio- gradientes. Et ideo dolentesin re, sed gaudentes in
nem. Yel De verbo peregrinationis,[Gl. int., Aug., spe. In Sabbatovero inAlbis quasi finita septuage-
Alcuin.j Aug., Cassiod.] id est de populo peregri- sima hujus captivitatis duo alleluia cantamus, plene
nante per illud verbum, eriftsstcufrftt.Canticumdico> laeti, pro gemina nostrse glorificationisstola, qua in
habitum, lunc cum inciperentmente proficiscide Ba- futiiro ^lorificabimur. Nunc vero quasi ex parte lir
hylonia hujus mundi. Quasi dicat: Noninde estcan- berati, et spe lseti, quasi de Babylone redeuntes:
ticum, quia peregrinati sunt, sed quia redire. irtci- cantamus; 0 Deus, te decet hymnus quem cantat,
piunt.-Incipit autem exire qui incipit amare. Chari- qui vere Deuriiamat. Ubi? In Sion, id est in cce-
tas facit civemJerusalem; cupiditas Babylonis. Et lesti patria, ubi modo sumus spe. [Aug.] Et ideo
si ergocorpore perraisti, desideriosunl separati. Et cantamus non in Babylone.ubi suspendimusorgana.
583 PETRI LOMBARDI 534
Et est sensus : Illos decet laudare te qui vel mente,,A VERS.4. — « Beatus- qiiem elegisti et assum-
vel re sunt in Sion. Non enim est speciosa laus in « psisti; inhabiiabit in alriis tuis. »
ore peccatoris (Eccli. xv). Et votum, id esl anima Beatusest oranis ille quem lu elegisti, [Cassiod.,
et corpus mortale, reddelur tibi in Jerusalem, id est Aug., Cassiod., Aug.]per gratiam a massa perdito-
in coelesli palria. Hic in praesenli vovemus bene rum. Unde : Npn VPSme elegistis, sedego clegi vos
operando el cogilando, ibi reddemus pro utroque (Jban. xv). Et assumpsisti iu sortem tuam, id est in
Deumlaudando. Nota quod patria coelestisesl Sion, selernamreqiiiem. Cbristus enim quemcunque bea-
cademest Jerusalem. Et vere reddetur, quia tum assumpsit in adoplionem filii. Quare beatus ?
YERS.2.— « Exaudi orationera meam; ad teom- quia inhabitabit, non movendus, in atriis tuis, scili-
« nis caro veniet. > cet Jerusalem, cui canlant qui incipiunt exire de
Omniscaro, [Aug., Cassiod.] id est homoexoinni Babylonia. Et nos reversi,
genere, scilicct pauperes, divites,viri, feminae,docti, YERS.5. — « Replebimur in bonis domus tuse;
indocti, pueri, senes, uentef'ad le, qui primitias de < sanclumesttemplumtumn, mirabileinaequitale. >
cavnenostra tulisli, id est carnem immunema pec- Repiebimur, ctc. [Aug., Alcuin., Hier., Cassiod.]
calo assumpsisti. Haec etiara est decima decitnae, Yel ita ab illo loco, Beatus. Quasi dicat : Propiiia-
quse sumnio sacerdoli in veleri lege a minoribus B beris, et hoc per beatum virum. Beaius enim est
dahatur (Num.xvm). Hsec etiam est nubes levis homo, quem lu elegisti, id est quo indutus es itt
superquamascenditDominus ut ingrederetur Mgy- tempore, qui eras in principio Verbum : et assum-
plum (Isa. xix). Ad te ergo velut ad corpus aqui- psisli, in unitatem personae, id est ipsius hominis
lse congregabunlurcseleri(Matlh. xxiv), ut complea- tibi naturamuniendo, non personam. I^aturamquip-
tw.-holocaustum.Et, quia reduces alios, reduc et me, pe hominis assumpsit, pro quo dicitur hominem
cum eis. Hoc est, exaudi oralionem meam, ut cum assumpsisse, non personam. Qui talis inhabitdbit
aliis me reducas. Vel ita : Et accipilur per Sion, m atriis luis, id est in tuo concessu. Et per
prsesens Ecclesia; per Jerusalem, coeleslis. Unde eum replebitur in bonis gratiarum, quaebona sunt
Isaias : VivitDominuscnjus ignis est in Sion, et ca- domus tuce,id est praesentis Ecclesiae,quaediversis
minusin Jerusalem (Isa. xxxt). Hic enim charitas munerum spirilualium exuberat bonis. Quae sunt
Deiest velut ignis, in futuro tanquam caminus. Et illa bona? bona Ula sunt sanctitas in se, et sequitas
hoc esl: 0 Deus,hymnusdecel le, non deos geniium, ad proximum. Et hoc est templum tuum, scilicet
et non nisi in Sion, quaeinterpretatur speculatio,id hominis jtisti, id estEcclesia. Ipsaenim domus est,
est nisi in contemplalione,id est in fide. El libi, de iemplumDeiest sanctuminse. Et mirabileinfequitate.
bonis operibus, reddetur votum, id est laus, tn Je- " Quantumadproximum.Velilade futuro, replebimur
rusalem coelesti, quod illi solvebant, post praelia 135 m bonis domus tuae, id est futurseJerusalem,
Marti et caeterisdiis in hunc modum. Et jam nttnc quaenon possunt dici. Quanta sunt illabona? Ecce
exaudi,hic, orationemmeam,ut ibi parcas, quo ora- templum tuum, cceleste est sanctum el mirabile,
nes venturos scio, ut re.ferat unusquisque propria [Aug.,'Hier., Cassiod.] non in exterioribus, ul do-
corporis (II Cor. v). Ecce prius facit ist- quod a mus terrse, quaecolumniset marmoribus nitet, sed
cajleris faciendumdicit, Deum, scilicet invocat et tn cequitate,relinjustiiia, alialitlera, quseinleriori
laudal. Ad te omnis. Quasi dicat: Qua spe haec oculo pulchrior est et admirabUior: quam modode-
oras? Quia ad te veniet omnis caro, non solum ani- bemus esurire, ut ea satiemur. Yel domus et tem-
ma, sed omnis etiara malus honio. Et necesse est plum caro Christi inteUigitur,cujusboni replemur,
ut audias, quia quia de pleniludine ejus omnes accepimus(Joan. i).
VERS.O.— « Verba iniquorum praevatueruntsu- Et hoc templum.esl, sanctum. Unde quod nascctur
« per nos; et impietatibus nostris tu propitiaberis.» ex le sanctum Domini vocabitttr (Luc. i). El, mira-
Verba iniquorum, [Alcuin., Cassiod., Alcuin., bile in asquitale, cum unicuique digna relribuet. Cui
Aug.] id est diaboli et primitivorum parentum, id D et dicit :
est Adseet Evse, prtctja/uerunf,ut mare mergenssu- PARSII. YERS.6. — « Exaudi nos, Deus salu-
per nos, id est projecerunt nos in hoc exsilium.Yel « taris nosler, spes omniumfiniumterrse, et in mari
ita, dico exaudi, licet simus indigni. Yerba, quidem « longe. »
iniquorum, id est mali ritus, elmores parentum nos- £xaudtnos,elc.[Gl.int.,Cassiod.,Aug., Cassiod.,
trorum, prsevalueruntsuper nos, quia nosnali in ter- Aug.]quasidical: Quibusbonis ulrepleamur, Exaudi
rasecutisumusmoresgenliliumparentumnostrorum, nos.Tantoanle lncarnationem petit exaudiri: o Deus
qui, ut setate.itaauctoritateprsestantpueris. Pagani qui es salularis noster, sciUcelJesus. Ecce de quo
enim ritus suos filiis suis suaserunt, sed conlra fii, nipra dixit: Ad te omniscaroveniel. Spes omnium.
o Fili, Yerbum Dei,propiliaberisin hostia Christi ho- Secunda pars ubi laudes Dei el virtutes describit.
niinis impielalibusnostris, quibus propitiatur quan- Quasi dicat : Exaudi nos, lu dico qui es spes non
do ignoscit, et veniam dat. Et ideo non opprimunt modo Judaeae,vel Africse,sed omniumfinhim terrw.
nos verba iniquorum. Propitialio ista fit per sacri- Ecce unde supra dixit: Omniscaroad le veniei,etc.
ficiumquod saceidos Chrislus obtulit. Idem estergo et eliani eorum est spes qui sunt in mari longc, idest
sacerdos et hostia. Dicopropitiaberis, el in insulis, adlitterarii. Yel ita, ut per mare, s«cu-
583 COMMENTARIUM 1N PSALMOS.— PSAL. LXIV. 5!S6
lum accipialur. Et est: Tu es spes oranium qui sunt. A lurbatis monlibus, Montesenim lnconcussi manse-
longe a patria. ldeo longe, quia sunt in mari, id est runt, sed gentes turbabuntur primo; et timebunt
in stcculo. Mareenim dicitur in figura sseculi hujus eliam qui habitanl terminosterrse. Jam enim Chri-
araari falsitate, et lempcsluosiprocellistehtatioimm, stiani timentur ubique. Unde timebunt ? A signis
ubi pisces invieem se devorant. Deinde subdit per tuis, id eist miraculis, quaeper apostolos facta sunt,
quid sit spcs oninium. Quasi per hoc es tu spes om- non solum prsedicatione.Primo turbabuntur, et pont
nium, quia cs exitus matulini el vesperedeleclabis, id est fortes fa •
VF.RS.7. — « Prseparans montes in virtute lua; cies in prosperis et in adversis. Mane enim est pro-
« accinctus polenlia; qui conturbas profundum ma- speritas, quia lsetumest mane posl tristiliam noclis.
« ris, sonuni Quctuumejiis. > Vespereest adversitas. Inhisduobuslentaturbomo,
Prwparans, [Cassiod., Aug., Cassiod., Aug.] ad sed datur eiexire inde, ne capiatur lucris : cui Dcus
age:iduin scilicet adversus competentes, monles, id sunt diviliae, ne etiam adversis terreatur, pro quo
est praedicatores,quos prsedicare misit, et hoc in passus est Deus. Et est sensus : exitus matutini et
virlute tua, non ipsoruni, quia per eos fecit mira- vespere, id est prosperitatis et adversitalis; delecta •
cula. Quomodo prseparavit? per hoc prseparasti, bis, id est delectabiles facies iam in hac vila. Si
accinclus id est hu- B enim non delectet hominem
quia es potentia, Deilate, quia ipse exitus, non labo-
manilas Verbi majestale praecincla est, ut quod rat inde exire, sed capitur Iucris. Cui non place
homo ex senon habuit, Deitasdaret: Qui conlurbas. promissio Christi, et terret adversis, quem non de-
Ecce quid per illos montes paratos fecitDeus. Qui lectat ille qui pro eo voluit pati, ut faceret exitunV
conturbas ad poenitentiamprofundum maris, quasi ei. Qualiter hoc factum sit, subdit, quasi dicat:
non snperficiem, sed corda in peccalis profundius Quomodofacies hoc ? quia
mersa, el conturbas ad poenitentiam sonum flu- VERS.9. — « Visilasti terram et inebriasti eam ;
ciuumejus, id esl sonantes conlradiclione, et flu- < multiplicasti locupletare eam. >
ctuantes persecnlione. Postea repelit idem aper- Visitasti lerram, [Aug., Alcuin., Cassiod.] id esi
tius. misisti nubes, quse compluerunt terram, et, earum
VERS.8.— « Turbabuntur gcnles, et timebunt prsedicationeet doctrina, inebriastieam, terram. Vel
« qui habilanl terminos a signis tuis; exitus matu- ita : Per prsedicatoreshoc facies. Nam intus doces
< tini elvespere delectabis. > cos, quibus praedicant; et hoc est: visitasti terraro,
Turbabunlur gentes, etc. [Aug.] Yel ila ab illo id est homines tuo adventu; et, inebriasti eos , in-
loco: Accinctus.Et legilur aUa littera, quam ponit Q , lerius Spiritu sanclo, etmultiplicastilocupletareeam,
Augustinus,scilicet circumcincluspptenlatu tuo, hoc vcl ditare eam,[id est multimodis donis honorasti
modo tu prseparas montes, qui es circumcinctus, eam. Undeditareaquis (luminis?Et hoc est:
id est undique cinctus a simUipotentiim, potentatu VERS.10. — Flumen Dei repletum est aquis;
tuo, id esl omnibus credentibus. Christus enim in « parasti cibum illorum, quoniam ita esl prsepara-
medio Ecclesise est, undique cinctus, quia omnes t tioejus. >
communiteriUumhabemus,qui in eum credimus; sed Flumen Dei, [Aug.] id est populus Dei prior, fi-
quia fides non est a nobis, sed ab eo potentalu suo, deles scilicet, qui fuerunt in primitiva Ecclesia
cinclus dicitur (100), hocestcandelabrum iri taber- profundi ad recipiendum, repletumest aquis, id est
nacuIoDomini,habens triabrachiahinc, ettriainde, donis Spiritus sancti.undealiipolentur, et rigentur,
et in singulisper tria loca scyphos,sphseras et lilia, juxta illud : Qui crediderit in me, flumina de ventre
quia omnes sancti, quotquot ante adventum Christi, ejus fluent aqum vivm(Joan. vn). Tu enim parasti
vel post fucrunt, in tribus ordinibus fidelium fue- cibumillorum,id est panemvilseet intellectus Scri-
runt, scilicet conjugatis et conlinentibus et recto- pturarum. Benedicoparasti, quoniamprwparatioejus
r'ibus, in Christo radicantur. Cnde : Qui prwcede- fluminis itaest, ut per misericordiamdes, non quia
banlet qui sequebanturclamabant, dicenles: Hosanna D '. meruerunt. Parasti, et, o Dominei inebriasti, donis
in excelsis(Matth. xxi). Dico prseparans montes. Et Spiritus sancti, scilicet summos
inde mare sseculi commotumest, et ccepit sanctos VERS 11. —« Rivos ejus inebria, multiplica
conturbare %etpersequi. Et hocest, qui conturbas, « genimina ejus; in stiUicidiisejus lselabilur ger-
ad pe.rsecutioiiemsanctorum; profundum maris, id < minans. >
est corda prineipum, el etiam omnium impiorum, Rivosejus lluminis, [Cassiod.,Aug., Cassiod.] i<!
unde omnis commolioest. [Cassiod.,Aug., Cassiod., est doctores. Quasi dicat: primitivi inebrienltir. Ve),
Aug.] Hsecturbata sunt cum viderent deos suos, et sulcos ejus inebrians, alia littera, idem sensus. Et
spes suas ad nihilumvenire. Et sonumfluctuumejus, multiplicagenimina ejus, id est da imitatores pro-
quis suffert? aUa litlera. Nullus ex se, sed ex Deo, veclos, a rivis generatos, quasi ex credentibus alii
qui prseparat montesinvirtutesua. Undemagis lur- credant. El germinans, scilicet rudis qui incipit, in
babuntur, dum islos plus diis suis valere cernunt. stillicidiisejusfluminis,id estin guttis doctrinacejus,
Unde sequitur: Et luTbabuniurgentes. Primo non Iwtabilur, quia inde proficit. Parvulis enimstillantur

(100)Ex Bedaseu Alcuin. in lixod. xxv

PAxr.OL. CXCl. 19
 " '
S37V >>> PETRIVLOMBARDl M$
'
qiisedami;ilcpt^ihora, quid^erijsin^uia?. Benediccs} A OpCriS)quia mullumfructuinauerunt; etMamabunt,
cbrbnw.Vclitsiab illo lpc0: Flumen Dei, et per flu- non in blasphemia adversus Deuiri, sed in hymno;
nten intelligitur Dei miseiicordia. Unde multipli- elenim hymnum dicenl. Et propter hoc abundabunt
casli ditare? ecce, Flumen Dei, id est misericordia frumento.
Dei, quse plenolluviocomparatur, repletumestaquis, Psalmus iste cantatur in exsequiis fideliunide-
id est repleta est refeclione singttlorum. Omnibus functorum, quia agit de reditu Babyloniaehujus
cnim sufliciens expendi non polesl. Post potuin mundi ad patriam co-lestem, ad quam sancti in
subdit de cibo spirituali, id est corpore Chrisli di- obilu de carne educti feliciter migrant, simplam sto-
cens : Parasli eliam cibum illorum, scilieet escam lam statini recipientes, donec in resurreclione
salutis. Yel hoc totum de sacra communione accipi stola geminsebeatitudinis glorificentur.
potest, quando corpore ejus pascimur, et sanguine
potainur. Et est, flumen Dei repleiumest aquis, et COLLATIO IN PSALMUM LXIV: * TEDECET, > ETC.
niisericordia Dei potum sanguinis plene nobis mini- YERS.1. — Te decet hymnus, Deus, in Sion.
slrat. Parasli etiam cibum illorum, id est cibum Hieron., libi silentiumlaus, etc. QuemsequunturNe-
Dominica;carnis illis paras:i. Et ne quid casu fieri biensis, Pellicanus et Sanctes, tibi silel laus, etc.;
putaretur, subdit, vere parasti, quoniam iia esl g Munsterus interpres pro Cajetano, et Campens.,
me exspeclat laus, Deus; Translator, Tibi tribuitur
a
prwparatio cjus cibi, sicut Deo disponit; sine quo laus; Pratensis est cum nostra iectione, Tedeceitaus.
nilril' ibi fit. Et, o Domine, rivos ejus, id est apostolos . iTDI BUMkrAH est hornonynum ad sitenlium, exspe-
et aliosqui deflumine misericordiseDeibiberunt, ine- ctationemet decentiam.DiVersaverba, idem spiritus.
Quo omnem laudem ad Deimagniiicen-
brians, ut sibi et aliis sulficiant, muliiplica gev.i- tiam agnosciraus speclare : et ad quara universa iingua silet.
mina ejus, ut per successiones prsedicatio non defi- Eccli. XLIII: Exaltate eum quantum polestis, ma-
ciat. ldem sensus cum priori. In siillicidiis ejus tm- jor esl omni laude.Cseterumlibi reddelur voiumin Je-
tabitur germinans. Nec hoc mutatur. Et vere facies rusalem. Jerusalem additum est a LXX, explicatio-
ris intelligentiifigratia, liaud inepte.
quia YERS.S. •—Sanclum esl templum tuum, mirabile
VERS.12. — « Benedices coronse anni beni- in wquitaic,Hieronymus vertit,
sanciificationelempli
« gnitatis tuse; et campi tui replebuntur ubertate. > tui; Sanctes, sancli lempli lui; Pratensis, sancto 136
Benedicescoronmanni benignitatis tuw, [Alcuin., templi tui; Pellicanus, sancluario templi tui; inter-
id estmultiludini fidelium ac- preles pro Cajetano, sanctitate templi tui. Sic Chal-
Av.g.,Cassiod., Aug.] dseus.Munslerus, inlocosancto templitui. "pffinXWp
quisilse anno beitignilaiis tuse, id est circulo qui est
vel
ab adventu Chrisli usque ad finein sseculi, id est QUEDoscn QUADOSCHHECALECA. Rationem secundse
semeri etcres- Q pronuntiationisrespexeruntLXX,eoqueannexuerunt
teropore grntire,quo seminasti verbi, sequenti clausulse in eodemversu. Sequendo vero
cit quod seminatur. Corona ergo anni benignitatis alteram pronuntiationem, fit pausa et finis versus,
in eo quod est, in sanctitate templi tui. Moxsequitur
;est lotus mundus, Ubiest Ecclesia et cireulus ab exordium alterius versiculi, lerribilis, Hier.; ferri-
adventu Christi, usque ad finem sseculi. Et dicitur bililer, Pratensi; in terribilibus, ipsi Sancti; fern-
eororia, quia gloria victpriae est vincenli diabolum, bilia, quibusdam aliis. Unusquisque verlit quod sibi
Et haeccorona dicitur benignitatis Dei, ne quisglo- videtur magis accomrriodum.
rietur demeritis suis. Et campi tui, id est homines cessunt YERS.6. — Et in mari longe. Faber et Csecusin-
et id est interpreiera, qui debuisset dicere cum Hie-
seqnitate pecloris aequalitalejustitiae pleni, ronymo, et maris longinqui. Alias non vilatur in-
justi, replebuntur ufterfofcbonorum.vel imitatorum. commoditas locutionis, nec inepla copulatio con-
VEF.S.13. — « Pinguescent speciosa deserli, et structionis. In Hebr. ad litterse xazo?ij)i[«v dicere-
« exsullalione colles accingentur. > mus, et maris longinquorum,D'p"im D'1!VEIAM RE-
HOQCIM, id est eorum qui remoti degunt in mari, ut
jPHifjuesceHfetiam speciosadeserli, [Aug.,Cassiod., etiam exponit glossa, id est eorum qui sunt longe
Aug., Cas.] id est gentilitatis. Desertum namquesunt in insulis. Ubi est nunc absurditas sermonis?
omnes gentes, quibus nullus propheta missus. Hse- VERS.7. — Qui conturbas profundum maris. Hie-
pingnedineni receperunt, quando apostoli ad eas ve- p ronymus et alii, compescenssonitum marium, adeo
ut videatur conlraria Ucet utrumque su
nerunt, per quos decoraefactre sunt. Ubi ergo pro- Deiet conturbare et sententia,
non est Dominus compescere, qtfandovult, tem-
phetac sontierunt, acceptus pro- pestatem maris. Caeterum apparet LXX legisse
phetarura. Et colles, id est quos Deitserigit per hu- tzade loco scbin. QUD3 litteraenon ita multo distant
niilitaieni, quia Deus erigit humiles, accingentur,id in prolalione. Ei he, pro chet, ubi scriplio proxima
ut sit forsan rai'52 MATZDEU,
ad Et est, id est faciens in-
est conibrlabunUir prsedicandum aliis. hoc lumescere,pro ri';Ef"3MASCHRIA. Est autem canon
in exsultatione, quia veniuntad regnum, et apud Hebr. quod litlerae ejusdcm exilus aut instru-
YERS..1..— « Induti sunt arieles oviuin, et val- mcnti permutanlur. Nec est praterca infrequens
? lcs abinidalmnt' frumento; clamabunt, etenira Hebraeis idem verbum contraria significare, ut
« hynuuim dicent. > "pa REREC, benedixit et maledixit, UTipQUIDDESCH
et profanavit, Et in radice dequalo-
Arietesoi!'aj«,[Aug.,Cassi6d.,Aug.,Alcuin.]idest sanctificavit
quimur adducit Sanctes LXX.
apostqli, duces grcgis, indutisunt exsultatione, quia VERS.9. — Turbabunlur gentes. Hebr. D'E*6
gaudent de fructibus suis. Yel, inditti sunt veste TlGTlVEHAAMON LEUMIIM. Hieronym. Pratensis, et
nuptiali, id est charilate. Et vailcs, id est humiles Sahcles reddunl tnultitudinem genlium el populo-
vwpuli. abundnbunt frwnenlo, id esl frtige boni rum, ut respondeal superiori verbo compescit. Cse-
589 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. LXV. 590
terum flm HAMON, significat et fremitum, lumul- A Iwlabitur, facienles fineraversiculi: deinde incipi-
tum, ut pariter verteruht Munsterus, Pellicanus, MEHAH, mus, benedicescoronw. Jam siiegnnus, riTIDSizi-
id est germenejus. Si atitem dicimus nriCi*
Nebiensis, interpretes pro Cajelano, et Campen- TZOMEAII , id est germmans, deiude benedicesco-
sis, adeoque transferre poterat, reddendo verbum ronw, Hebraei
verbo; et fremiius ad genles. Quod LXX exlulerunt benedices,ul dictum incipiunt versum, coronasii, rclicto
haud absone, lurbabuntur gentes. est, ad finem pnecedentis ver-
siculi. Porro TTvyj sine punctis vocalibus potest
Exilus matulini et vespere delectabis. Sancles pronuntiari rrtE& ATERETH, el tum esl corona , vc.I
per versionem suam nitnis pressatn, non reliquit ITTOVITTARTA, id est coronasti. Proinde ad varhw
locum inlelligentise : qtiae latius mullo palet ex leclionis rationem, oportuil congruam adaptare
Hebraeo. Transtulit eniin pro egressibus maluti- versiculorum sectionem. Nec tamen usquam laedi-
nisel vespertinis(qui expresse habenlur in He- tur sensus, et verba alia sunt, aut alio raodo po-
braeo) slellas malulinas et vespertinas, ubi cogilur sita. Unde Hieronym. sic expressit menleiu Pro-
leclor slriclim accipere : quod inler tales angustias phetae, volveturannus in bonilatelua.
non est inclusum, ubi Itim erit interpretatio illa D. YERS.12. — Campi tui replebunlur ubertale. Hie-
August. de egressu malutino, hoc esi prosperitate ; ronymus, westtgta fua rorabunt pinguedine.Yel, ut
et vesperiino,hoc est adversitate, cum tamen Hebr. volunt Pratensis, Pellicanus et interpreles pro Ca-
dicunt, 'KjflQHOTZAE, id est exiius. jetano, vestigia tua, seu viw tuw; Chaldaeus, con-
YERS.10. — Parasli cibumiilorum. Hebr. dicunt, culcalianes ilineris tui stillabunt pinguedinem; -
frumentum eorum, D33~DEGANAM. Poleral et istud translalor ad Campenseni, prbitw currus lui phi-
B
prseleriri, eo quod ulriusque integer perseverat guedine slillant; Sanctes pro tiesfigttsaut campis
sensos, tamen leviter attingendum fuit, ut se'mper vertit cwlas; Nebiensis et Munslerus, nubes. Sed
nieminerimus quod saepeinculcaium est, sensum de SaVDMAAGAL proprie est semita, callis, ut met;i-
sensu a perito interprele maxime exprimendum pliorica locutio sic explicetur, tanta erit uberias, ul
esse: id quodeteruditimagnojconsensu prsedicant. ciiius passus tui terant frugiimexuberantemcopiain,
YERS.11. — Multiplicageniminaejus. Hieronym. quam calces terram. Sanctes accepit coelos a n>-
muttiplica fruges ejus ; Pralensis, aiqua cumulos tunditate, quia radix unde flectitur nonien iliuJ,
ejus; Sanetes, descenderefac in lineas ejus; Mun- nempe 7ia3?AGOL, rotundum significat. Quod autiin
sterus, demittis pluviam in valliculas ejus; Pellica- vertunl sliilant, atil rorani pinguedinem,quid aliud
nus, compnnieglebas ejus; interpretes pro Caje- sonat quam proventus affluentiain?
.tano, deprime cumulos ejus; paraphrasis Campen- YERS.15. — Pinguescenlspeciosa deserti. Pralen-
sis, glebasejus occa. Ad idem et translalor Chal- sis, Munsterus, interpreles pro Cajetano, et para-
daeus, compescesaves ejus ; Nebiensis, deponeareo- phrasis Campensis, translerunt habitacula deserti.
las ejus; rPTna -TH NAHETH GEDDDEIIA. Versa, re- mto NEOTH , si aleph ponatur vice vau sic , nii
versa quantum voles, non alio tandem pervenies, NEUOTH, ut volunt aliqui, teste Munstero in lexico,
quam quo te ducebant interpreles. Nerape ul ex interpretantur habitacula. Si vero inclinetur a ti.u'-
abundantia gratise divinaecrescat magis ac magis mate niM NAUCH, id est pulcher fuii, ttinc sunt !.jca
lucrum animarum per successiones generationum. amoena et pascuosa arva ; sive loca ubi pascuntur
YERS.11 et 12. -i- In slillicidiis ejus twtabitur. "« jumenta. Ob id Hieronym. ad eum reddidilmodum,
Hier. el" Nebiensis, ptuviis irriga eam; Pratensis, pinquescentpascuw deserti. Concinnit Nebiensis.
imbribuslubricam fac eam; alii, imbribusvel sleltis Pellicanus, irrorabuntur speciosa deserli, Sanotes,
tiquefacaut mollem redde eam. Sensus non mula- sfiWauerunf tn campestribusdcserfi.TranslatoradCam-
tur. Nam terra fertilis dicitur translatitie laetari, ut pensem, speciosapascua.Ubique
— digna intelligentia.
est illud : YERS.1.. Induli sunt arieies ovium. Hieron.
vertit, veslientur agnis greges. Notuni est Hebraos
Quid faciat Iwlas segetes, etc. deslitui casuum inllexione, id quod crehro paiit di-
versum regiminis statum, atque recentiores He-
(YtRG.,Georg., lib. i, vers. 1.) braismi professores vertunl, «esftenf planities pe-
Sed quod moxBequitur, germinans, Hebr. copulanl cora, aut campi veslienlurgregibus. CaeterumD'H3
particulseexordii proximi versus, quem aliter di- CARIM est aequivocumad arietes et campos. Para-
slingunt. Sic enim dicunt : Et germiniejus bene- pbrasles Chaldaeusalium dat sensum, sicul ct uas-
dic, ubi nos germtnans, nectimus ad id quod e»t sim facit, ascendentarietes super pecora.

PSALMUS LXV.

PSHLMI TITULUS : « IN FINEM CANTICUM PSALMI ]) trir humilitas gregis. Unde bene in titulo apponitur
KESURRECTIONIS. > canticum. Et est sensus : Canticum istud, dirigcns
Jubilale Deo, omnisterra. Titulus : In finemcan- nos in finem, id est Christum, vel consummaiioucm
ticum psak.i resurrectionis. [Aug., Cassiod.] Judaei futuraebealiludinis, est resurrectionis, quia liic est
ex legis juslitia sperabant sibi bona temporalia, et exsultalio de resurrectione capitis quse prsecessit,
resurredionem bealaevitae, licet in ea non inlelli- et corporis quse futura est. Et est hoc canticum
gerent esse alia bona, quara hic. Unde non pote- psalmi, quia pro resurrectione monet bene operari.
rant respondere qusestioniSaducaeorumde septem- Iutentio : Monet ad jubilum et psalmum pro spe
vira jmuliere quaerentiumcujus de septem esset in resurrectionis. Modus : Qualuor sunl partitioncs.
resurrectione (Matth. xxn). Postea coepit etiam Primo monet omnes de resurrectione Christi gau-
gentibus promilli resurrectio, credenlibus in Cbri- dere, quaeomnibus dat vitam. Secundo incipiont.es
stum qui rcsurrexit. Inde est psalmus iste conlra invitatad operaDei consideranda, ut una fides jun-
superbiam et praesumptionem Judseorum, et pro gat quos unura praemium exspectat, ibi, veuiicet
ilde gentium ad eamdem spem resurrectionis voca^ titdefe.Tertio monet gentes benedicere Deum, qui
lorum, ut quo prsecessil celsitudo capilis, seqtta- ticet probet tribulationibus, tanien ducit ad re-
 591 PETRI LOMBARDI m
gnum^ ibi, benedicile^gentes;.Qriarto-iteiri mpnet; t A meritili, dicentes : In Beekebub 137 ejicit dwmo-
jara non rudes, sed devotps, exemplo suaelibera-- nia (Luc, xi), mulla fit tua potenlia. Solent men-
lionis amplius confidere in Domirio,.ibi, venite ei•i tiri inimici cujusquam, ut potenliam ejus minuant,
audile. Ecclesia ergo spe resurrectionis lseta, uni-- tibi autem econlra accidit, qttia minus appareret
vcrsos ad canticuriiet psalmum invitans, ait, o potentia tua, si non mentirentur tibi inimici tui.
VERS.1. — « Jubllate Deo, omnis terra, psal- Maxima potehiia Christi, secundum hominem in
« mumdicite nominiejtis; dale gloriamlaudi ejus. > resurreciione, unde psalmus inlitulatur, appaniit.
Omnis terra, [Aug.] non solura Judsea, jubilatee Unde hoc proprium signum polentiae, scilicet re-
Deoineffabiliaffectu pro gaudio resurrectiohis. Estt surreclionem commendat Dominus de similitudine
ciiim jubilus gaudium ineffabile, quod nec lacerii Jonae, dicens : Sicut fuit Jonas in ventre cetw, etc.
nec expriini polest. Hoc Deo fit, qui iilud percipit. (Malth. xu.) Item : Solviletemplumhoc, etc. (Joan.
El psalmum dicile ipso opere, ita qiiod hominess n.) Quo' signo nihil est potentius. Fecerunt enim
audiaitt, id cst percipiant. Et hoc cflabili affeclu. ssincti, inio Deus in eis fecit mtilta miracula, et ho-
Fit enim psalmus opere, et hoc hominibus iit quii inines resuscitare, et mortuos resurgere, ilem mo-
nssctiiit. Et hoc nomini ejus non vestro, ut quae>ra- rituros; sed nullus In vitam seternam surrexit. Ad
tis gloriam vestram. Et dafe gloriam laudi ejus,, "' commendationem ergO hujus potentisevaluit raen-
non induslriae vestrae, quia infirma, et ca qunenont daciufn Judseorum, quo ad crucem eum perduxe-
sunt elegit Deus, ne quis in in se glorietur sed int runt, ut sic resurgeret. Yaluit et mendacium falso-
Doniino (1 Gor. i). Non ergo facialis ut Judsei, qaii rum testium de solvendo templo; quibus ereditum
meritis suis dant justiliam, et genlibus invideritt esl, et danmalur Christus (Maiih. xxvi). Sed re-
gratiam. Dico juhilate, dale gloriam. Et surrexit, et illi falsi sunt. Accesserunt etiam men-
YERS.2. — « Dicite Deo : Quam lerribilia suntt dacio, custodes sepulcri, qui probali stmt falsi.
« opera tua, Domine; in multitudine virlutis tuae> Auctus est et nttmerus mendacium, ut augeatur
« menlientur tibi inimici tui. i merces credentium. Mentiti sunt, et contra menda-
Dicile Dea, o Domine, quam lerribilia sunt operai ces apparuit Christus veracibus. IUis ergo rehclis
tual [Cassiod., Aug., Hier., Aug.] Breviter myste- in mendacio,
ria Incarnalionis dicit. Ea enim sunt opera terribi- YERS.3. — « Omnis terra adoret te et psallat
lia, scilicet quod Deus factus est homo, quod pas- «.tibi; psalmum dicat nomini tuo. >
sus, quod mortuus et bujusmodi, quse dici possent; Te [Hier., Cassiod., Aug.] cujus potentise mentili
ainabilia; sed terribilia dicit, ut timeas. Si enirn rP suiit, adoret fide omnis ierra, locoeorum substitula,
gaudcs propter prsedicta, et time ne quod datum ei psallat tibi opere, et psalmum dicat aUis, idest
csl huraili, auferatur superbo, siciit factum est Ju- aliorum instructioni. Et hoc nomini tuo, o Altis-
dseis. Ne ergo insulles fractis ramis, sed time ne skne, qui paulo ante huuiillinius eras inter men-
forte nec tibi parcat (Rom. n), Terribilia sunt daces,
opera lua, et haecopera sunt in muliiiudine virtutis PARSII, VERS.i. — «Yenite et videle opera Dei,
tuw; id est nmlta sunt et magna secundum virtu- lerribilis in consiliis super filios hominum. >
tein tuam, sed licet sirit multa opera, tamen men- Venife et videte. [CassiOd..Aug.] Secunda pars,
tientur inimici lui libi. Yel ita, et agit de operibus ubi incipientes ad opera Dei considerandainvital,
et mirabilibus faclis in jEgyptiis et filiis Israel. 0 ut una fides jungat, quos unum prsemiumexspe-
Domine, quam terribilia, id est metuenda, suut ctat, ubi exponens illa opera, aperte dicit resurre-
opera tua, de filiis Israel et iEgypliis, quse sunt ctionem pertinere ad gentes, repressisJndaeis.Quasi
facta, in mullitudine virtulis tuae, quaetunc appa- dicat : Initnici sunt mentiti. Eto genles, relinquite
ruit! El lamen, mentientur tibi inimici tui, visa mendaces Jadseos. Et, venite,confitentes peccala, et
virtute, qtiando vidcrtint in jEgypto virlules, et si- videle, id est cognoscite, opera Dei in quibus est
gna in mari Rubro. Menliti sunt, qttando dixerunt: D terribilis, quia terribilis est in consiliishabilis super
Omnia qum prwceperit nobis Deus faciemus et uv,- filios hominum, id est super Judseos. Filii hominum
diemus (Exod. xxiv). Yel ita, et aliter dislinguitur habuerunt consilia perdendi eum; ille habuit con-
littera: Quain terribilia sunt opera lua, Doniine. silium excsecandi superbos, ut post humiUarentur,
Hic dislinguitur Iiltera. Non mutatur horum verbo- et salvandi humiles. Et quid fecit? ecce hoc fecit
rum sensus. In mullitudine virtutis tuaementiun- consilio suo : ipseest
tur inimici lui. Quasi dical : Opera siinl lerribilia. VERS.'.5. — « Qui convertit mare in aridam, in
Quaeopera? Mentiuntur tibi inimici tui, et hoc, in « flumine pertransibunt pede; ibi laeiabimur in
mullitudine virtutis tuae, id esl ad boc menlientur '« ipso. >
tibi inimici tui, ut appareat potentia virtulis tuse, Qui convertit mare, [Aug., Alcuin., Aug.] id est
quse maxime apparuit in resurreclione, quam hic mundum amarum in aridam, scilicetut sitiat aquam
innu't, ad quam exCiusis mendacibus Judaeisadhi- dulcem ; et illi qui coriversi sunt in aridam in
benliir gentes. Ex mendacio ergo Judaeorum qtti flumine pcrlransibunt pede. Flumen est mortaUtas
dixertint : Nobis dormienlibusfurali sunt eum disci- saeculi, ubi alii veniunt, alii succedunt. Omnis qui
puti (Maith. xxvm); qui et prius in nttillis Cuerant de lerra nalus est, oportet ut cedat nascituro, et
 595 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. LXV. >;g_
omnis ordo isle relabenliuni rerum, quasi quidamt A denuir obviare promissaeresurreclioni. Quasi dicat
fluvius; sed qui in Christum credit, transit pede,, Oculi ejus super gentes respiciunl. Et quia nos ii-
id est facile humilis transit, et tutius transit, rioni luminavil, o genles, benedicileDeum noslrum, iit
in equo superbiaequaerittransire. Et est : Conversii quo bencdicimini. Unde : In seminetuo betvdir-n-
in aridam, pertransibunt pede, id est facile, in flu- lur omnes genles(Gen.xxn); et aliis audilam facite
mine, id est in labenli mundo. Licet enim eis re- palam, ut quidiligit Deum, diligat et pr.oximum,ei
missa sint peccata, tamen in decursu immorlalita- annuntiando quidquid ulile est, vocemlaudis cjus,
tis adhuc sunt. Nnn enirn mox immortales. Et ibii scilicet quam dicit Pater de Filio : HicestFilius
sciUcet, cum flumen transierimus, jam non morta- meus dilectus (Matth. m), ac si dicerel : Non vos
les Iwtabimurin ipso Deo, non in nobis, quando» ipsos, sed eura laudelis, cujus gratia sumus quod
ipse eritomnia inomnibus (I Cor. xv). In quoipsoi sumus. Ejus laudis dico vocem
laetabimur?in eo, VERS.8. — « Quiposuit animam meam ad vitam,
YERS.6. — Qui dominatur in virlutc sua, in seter- « et non dedit in commotionempedes meos. >
«.num oculi ejus super gentes respiciunt; qui exa- Qui posuit animam meani ad vitam, [Aug.] quai
« sperant non exaltenlur in semetipsis. > in riiorte erat in se, sed in eo vivit. Hic enumerat
Qui dominatur, elc. [Cassiod., Hier., Cassiod.,, B quibus causis praedicari debeat. Posuit animam
Aug.] Yel ita sine distinctione, junge litterara, meam ad vitani, ct postea opus est ut perseveret in
ibi Iwtabimurin ipso qui dominalur in virlute sua, fmeiii. Et hoc dedit, ef non dedil in commotionem
Idem sensus est: Aliter totum ab illo loco, venite. pedesmeos. Quseenim causa couimotionisest tibi,
Quasi dicat : Terribilia sunt opera, qtise ut scia- ccce
lis, venite, vos longinqui, ef videte, id est agno- YERS.9. — « Quoniain probasli nos, Deas,
scite, opera Dei, in quibus est terribilis, quia, terri- « igne nos exaininasti sicut exaniinalur argen-
ribilis est, »11consiliis,habilis, superfilioshominum. « tum. >
Et agit de aclualibus operibus olira factis in populo Quoniam probasti nos, Deus, [Alcuiti., Cassiod..
Israel : quaj sunl ea opera subdit, ipse est qui Aug.] vel itacontinua, nondedistiincomrootioneni,
convertil mare Rubrum tti aridam ad litteram : ct quoniamprobasti nos, Deus,non in prajceps dedisti,
in flumine Jordane, pertransibunt pede sicco, iilii sed probasti adversis. Et iyne charilatis, qui uon
Israel, et ibi in operibus illis twtabimur,et boc in siait sentire tormenta. Veligne tribulatioais noseza-
idipsum, alia liltera, id est in eorum significath. tninasti, non in cinerem verlisli, sed sordes abstu-
Non enim in illis operibus propter ipsa, sed pro- listi, nobis ignein adhibendo.Examinasli dico, sic-
'
pter eorum sacramenta, id est i/ignificatalselamur. ul examinalur argentum, non sicut fenuin, qu«d
Cum ergo dicit in idipsum, jam sacramentaillorura omninocomburilur. Et
operum ostendit, id est significata,in quibus Isdtan- VERS.10.— « lnduxisli nos in laqueum, posuislt
tur Christiani. Maris namque transitus baptis- « tribulationes in dorso nostro ; iinposuisti hoini-
mum significat fluminis, quod mundus sine peri- « nes super capila noslra. >
culo potest transiri. Et in his lsetanlurChristiani. Induxisti nos in laqueum,[Ang., Cassiod., Aug.,
Et ipse est qui dominatur in virtute sua, tn wler- Cassiod., Attg.] idest in catenas, non ut capliino-
num, quod non homo. Nobis enim quaevirtus est? reremur, sed ut inde liberati cxperircnnir. Laqueus
Num aeterna? si seterna esset virtus nostra, non istenon decipit, sed probat, ct pomisii tribulationes,
lapsi essemus, non cecidissemusin peceatum ; sed id est flagella, in dorso noslro, ut male erecti per
in eo erimus fortes, si ejus parlicipes simus. Et hoc sttperbiam,ad humililaleincurvemur. El imposuisli
rion solumJudaeispraeslat,quia octdi ejus supergen- quia ejus voluntate fieri perraittitur, homines, sci-
Us respiciunt, id est illurainat gentes, ne praedictas licet occisores, super capila nostra; patituur euim
promissionesputetis inanes. [Cassiod., Aug., Cas- superioresquos novimusesse pejores. Tu IIMCom-
siod.]UndeJudsei,<j>ui ea;asperanfDeumvelprot)ocanf ] nia fecisti, et nos
D
in irarn-,alia litlera, non exaltentur in semelipsis,id YERS.11. —« Transivimus perignem et aquani;
est in genere el in carnalibus observanliis, non < et eduxisti nos in refrigerium. >
exaltentur pro lege, quasi plus illis debeatur. Om- Transjivimusper ignemet aquam, [Gl. int., Aug.,
nes eniiL.peccaverunt, sed in se humiles exalten- Cassiod., Aug.] id est per adversa el suavia. A si-
tur inChristo. Nota quod qui Deumprovocat solet mili alicujus, nec ajstu nec pluvia, a via cessantis,
exaltari in se peccata sua volens defendere, quod ita et nos, nec prosperis, nec adversis tardamur,
prohibet bic. quse per ignem et aquam signantur. Ignis namcue
PARSIII. At«i|>a>ftK. VERS7. — « Benedicite, urit, id est adversitas; aqua corrumpit, id est
« gentes, Deum nostrum, et audilain facile vo- prosperitas. Et attende congruura ordinem. Prius
« cem Iaudis ejus. > enim ignem, et postea aquam ponit. Yas enim igne
Benedicite,gentes.[Cassiod., Aug., Alcuin., Cas- solidatum aquam non timet; si vero solidatum igiie
siod., Aug.] Tertia pars, ubi monet gentes benedi- non fuerit, tanquam ltilum aqua solvetur : sie et tu
cere Deum, qui, licet probet perseculionibus, ta- igne adversitatis excoctus, prosperitalis aqua non
men tenlationibus ducit ad regnum. Hsecenim vi- dissolveris. Inde esl quod in sacramentis Ecclesiae,
595 PETRI LOMBARDI . 596
scilicel in catechizandoet.in exorcizandoprius adhi-• A.ctores, qui in vinea Dominioperanlur, cutn hircis,
betur ignis, unde spiritus immundus clamat: Ar- id est cum peecatoribus, qui pecCataeleemosyiris
ileo. Post venitur ad aquam baptismi, ab aqua int redimunt. Si enim triturantes offeruntur, non ta-
refrigerium. Quod autem in saCramentis,hoc ini men remanent peccatores; sed per poenilentiamsa-
tentationibus nobis fit. Si enim igne adversitatis> nati, offerunlur et ipsi non per se, sedpolius ad-
coctusnon crepas, nec prosperitatisaqua dissolveris, juncti bobus, quia fecerunt eos sibi amicosde mam-
in refrigerium transis. Yel ad litteram. Per hsec. mona iniquitatis. Yel ita : Holocaustaofferamlibi
elcmenta mors martyrura ssepe adimpleta est. Et' bovescum incenso arieium, alialittera, id est cum
eduxisli spe nos, post sestum tribulationum, in re- incensione et destructione bestialitatis ac repu-
frigerium, id est in requiem selernam, ubi est ignis; gnantise. Yel, offeram tibi boves, id est cervicosi-
optabilis, qtii totum quod in nobis fragileest absu- tatem, cum hircis, id est cum petulantia, hsecin
mit, ut nihil nostrum remaneat, sed absorbeatur me maclando vitia.
mors in victoria. Undesubdit : Et YERS.15. — « Venite, audite,
PARStv. Aietyatyet-
YERS.12. — « Introibo in domum tuam in holo- « et narrabo, omnes qui timetis Deum, quanla fecit
« caustis ; reddam tibi vota mea quse distinxeruut « animsemeae.>
<labia mea. > B Fenife. [Cassiod., Gl. int., Aug.] Quarla pars,
lntroibo, [Cassiod.,Alcuin., Aug., Alcuin..] lan- ubi jam expositis omnibus, ilem monet non jam
dem in re, in domumtuam futuram. Ecce refrige- rudes, sed devotos, ut suaeliberationis exemploara-
rium : Ecce hic dicit quaebona Dei sint contra prae- plius confidantin Domino,benedicenseum deexau-
cedentia mala. Inlroibo, in holocauslis,id est ut mei ditione. Quasi dicat: Ita ego facio, et, o vos genles
ofleramconspectui tuo. Yelin holocaustisbonorumt omnes,venilefide, et audite mente, et narrabo. Yos
operum prius in praesentiexhibitis, et lunc, scilicett dico qui timetisDeum. Si enim Dcumnon limetis,
cum introibo, reddamtibi cura angelis vpta mea, id1 non narrabo, nec vos audielis, quia limor Dei aures
est laudum, quse hic voveo, id est promitto, quw? aperit. Narrabo quanta fecit animwmew. Si vultis,
vola dhiinxerunt labia mea. Non reddit qui non di-- eadem faciet animsevestrse.Deindeexponensquanta
stinguit; distinguil ille qui dicit se nihil esse, Deuml fecit animaesuae,subdit:
omnia, et se Deo egere, non illum se. Yel ita : In- YERS.16. — « Ad ipsum ore meo clamavi, el
troibo in domum tuam, futuram ; et interim hicJ « exaltavi sub lingua mea. >
reddam tibi vota mea, scilicet meipsum. Qusevotai Ad ipsum ore meoclamavi. [Aug., Cassiod.] Quasi
distinxerunt labia mea, id est quseratio mea omni-- dicat: Hoc fecitanimaenieae,utclamaremadipsum,
bus prsetulit. Cain recte obtulit, sed iion recle divi- cum gentes ad idola muta clament. Ef hoc fecit
sit (Gen. iv), quia creaturam Crealori obtulit, sedI quod exaltavisub lingua mea, id est quod intus ha-
se, quod charius est, subtraxit. Dico, reddam votai beo, extra loquor. Et est sensus : Clamaviet exal-
mea, quse distinxcrunt labia niea. tavi, id estipsum publice praedicavi, et in secreto
YERS.13. — « Et locutum est os meum in tri- confessus sum quod in ore, hoc in corde habeo.
< bulatione raea. > Inde holocausta sunt medullata : his duobus perfe-
Ef quse loculum esl os meum, [Gl.int., Alcuin.]] ctus est Christianus. Et hoc fecit, quod
id est cor meum, id est promisit in tribulalionemea,, YERS.17. — < Iniquiiatem si aspexi in corde
quia spe dulcis est tribulalio. Yel, quselocutum estt i meo, non exaudiet Dominus. >
os meum, id est qusehominibus manifestaviprse- Iniquitatemnon aspexi in cordemeo. [Aug., AI-
valere omnibus aliis votis, in tribulalione mea, noni cuin.] Quia st iniquitatemaspexi in corde meo, non
victus tribulatione. Et quid locutum est? ecce ideo dicithoc quodnon suggeratur ei, sednon ama-
YERS.14. — « Holocaustamedullata offeramlibii tur, id est non dilexi iniqttitatem in corde meo.
« cum incenso arietum; offeram tibi boves cum- Multi enim apud se amant quod in aliis damnant,
< hircis. > D erubescentes forle propter homines. Si, inquam,
Holocausta. [Aug., Hier., Cassiod., Aug., Al- aspexi iniquitatem in corde meo, non exaudiet me
cuin.] Velita continua: Introibo inholocaustis, quia,, Dominus,quia sic, id est non aspiciendo1iniquita-
dum.vixero, offeramlibi holocausta mea, idestme- tem, puritas orationis auditur, et non aliter. Et
ipsura cum medulla intimi amoris. Intus enimcha- nota quod ait, in corde meo. Suum enim eor est,
ritas mihi est, non in superficie, ut est illis qui ho- quando non est perversum. Ecce proponil iste meri-
minibns placent. Et hsecofferam libi, cumincenso o , tum, ut discant alii prius laborare quam praemium
'
arietum, id est cutn oratione apostolorum, qui suntt quaer-ant.Inde de praemiosubdit :
duces gregis, quia Deo placet quod traditione eo- YERS.18. — « Propterea exaudivit Deus; et at-
rum fit. Yel secundum aliam lttterkm, quaeest: : « tendit voci deprecationismese. »
Cumincensoet arictibus. Et est : Offeram libi holo- >- Exaudhit. [Cassiod.,Aug.] Quasidical': Quiaini-
causlum cum incenso, quod estoralio, quasi dicat,, quitatem non aspexi, proplerea exaudivit tne Deus,
cum oratione. Et hocfaciam cum arietibus, id estt ef altendit voci deprecalionismew. Ecce vicissitudp;
cum apostolis, quia duces gregis, maxime orantt intendentem intendit Deus, hsec bona fecit Deus
138 Pro .rcge- Et offeram tibi boves,scilicet do- animse mcEe.Unde
•597 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. LXYI. '598
VERS.19. — « Benedictus Deus, qui non amo- A j Nebiensisvertunt obsidionem.Alii transl tores no-
« vit oralionemmeamet misericordiamsuam a me. > bis consonant, sed Hieronyinusaccepit nTSOMET-
ZUDAH , a radice "rarb MATZAD , quod est obsedil.
Benediclussit.Deus, [Aug., Cassiod.] quia sic Alioqui a themate TQ?TZOD , laqueumproprie signi-
pervenispe ad resurrectionem, qui non amovitora- ficat.
lionemmeamel misericordiamsuam a me, sed per- Posuisli tribulationes in dorso nostro. Hierony-
severanter facit orare, ut non in oratione tepescam, mus alludens ad flagella, posuit stfidorem. Sic et
et perseveranter miseretur. Si non amota est ora- Nebiensis: alii catenam; nonnulli angustiamin lum~
bis nostris. Nec t.lio declinat res ipsa.
tio, securus esto, quod nec misericordia, quae si
differtquod dandum est, non aufert. Haecenim duo Imposuisti homines super capita nostra. rDmrt
HIRCABTA, idest wquitarefecisti, ut efferunt Sancles,
connexa sunt: si non suspendilur oratio, non pro- Nebiensis,et pro Cajetanointerpretes. Hieronyraus
telatur misericordia. et alii Neoterici agnoscentes locutionem figqratam
stant a nobis. Unde translator ad Campensem, im-
COLLATIO INPSALMUM LXV: « JUBILATE DEO, >ETC
ponis velutjumenip, elc.
VERS.i. — Terribilis in consiliis super filios VERS.11. — Eduxisti nos in refrigerium. Quo-
hominum.Sancles dicit, terribile opus; Pratensis, modo et Hieronymus, PelUcanus et Campensis,
Munsterus, et interpretes pro Cajetano, terribilis " Sanctes, m terram irriguam, sic Cajetani doctores ;
opere. nSiSjf tTfU NORA ALILAH. Prior particula po- Pratensis, abundantiam; Munsterus, inlocum ube-
test referri ad Deum, aut ad opus, ul sit varia stru- rem; Nebiensis,saturitatem; Chaldseus,latiludinem.
Sed haecquid sonant, quam opulentam requiem, per
ctura, sensu perseveranle. Rursus rfobv ALILAH non refrigerii symholura insinualam? Et translalor ad
simpliciter importat opus, sed est adinventio slu- Campensenidicit, refrigerium.
diosa; eoque apposite versum est consilium. Et YERS. 1 4. — Holocausta medullata offeram tibi
Chaldaeushabet, auclor adinvenlionum. Hinc Hier. cum incensoarielum. Hieronymus ad Suniam ef
terribilia consilia, quera sequuntur Pellicanus et Frelellam docet male haberi in Grsecocunt incenso
Campensis. — xai quia Hebr.
YERS.6. Qui dominatur in virtule sua in etarietibus, psza 6vp.i</.[tan; y.pt&v,
wternum.Faber et Caecus tradunt hic non agi de W>bxriTDp DV IMQUETORETH ELIM.
- aeternaDei potestale,sed temporali dominatu, suum VERS.1G. — Exsullavi sub lingua mea. Hebr.
judiciumformantesex versione Hieron., qui domi- onvn VEROMAM, hoc est, auctore Hieronymo,
natur in forliludine sua swcuto. Quasi dicat : Qui habet,exaltavi. Yel ut alii volunt, exaltatus est, videlicet
suo imperio hunc gubernat mundum. Atqui vocula a me, eoque exaltavi. Et Grsece legitur, vtyuo-u..
HebrseaDS"B? OLAM, qnse hic habetur, haud impro- Unde nolp stulta contentione defenderetypographo-
prie significatperpetuitatem, et maxime cum littera rum depravationem. Et apparet antiqua exemplaria
vau. Quod autem ex diametro pugnent adversus habuisse exaltavi, cum glosa niarginalis ascribat
Hieronymum,certumestex ipsissimo, utilaloquar, (Q alias exallavi. Unum tamen scio, quod , quantum
ad sensum rei perlinet, exsuliare quandoque usur-
clare demonstrare. Is interpretatus illud ad Gal. i:
Ut eriperet nos de prwsenti swculo malo, in hunc pari pro exaltare sive laudare. Quod ne diflidas,
modum disserit. Quserendumquoque o_uidsit inter Chaldaeusinterprelatur, laus ejus sub,lingua mea.
sseculumet sseculumsseculi, sive ssecula saeculo- Rursus psalm. LVIII,versu 19 : Ego aulem cantabo
rum; et ubi pro brevi temporis spatio, ubi pro fortitudinemluam, el exsullabotnane misericordiam
selernitate pouatur, quiain Hebrseosaeculum,id est tuam. Grseceponitur «yakli&o-oiiat,et non vty&xru,
ne quis putet esse aberratum in exsultabo pro exat-
oVl5?OLAM , ubi vau l litteram positam habueril, tabo, quanquam sententia eo tendat: quam Hebrsel
seternitatemsignificat. Ubi vero sine vau 1 scribi- dicunt illic, laudaboDiTSARANNEM. Proinde si exsul-
tur, annum quinquagesimum, quem jubileum vo- tare sit cura exsultare, laudare, ut est illud psalni. L :
cant. Obhanc causam, et ille Hebrseus qui propter Exsultabit linguameajustitiam tuam: uyaWiaorzaiij
uxoremet liberosamans dominum suom aure per- yXfi<7(r« fiouTijvStxKioo-uvjiv o-ou,niliil vicleopericuli,
lusa servitio subjugatur, servire jubetur in saecu- si legamus, exsullavisub lingua mea, quanquam ad
lum, hoc est usque ad aunum quinquagesimum, verbum rectius esset exaltavi. Nec lamen velim
Hactenus Hieronymus. contenlionibus deservire.
VERS.10.— Induxisti nos in laqueum. Hier. et

PSALMUS LXVI.
TSALMI TITCLUS : « 1NFINEMINHYMNIS, PSALMUS CAN-D
; psalmus. Primo precalur benedici, ut habeatur n.o-
TIClDAVID.> litia Salvatoris. Secundo hortatur confiteri pro di-
Deus nf'serealur nostri. Titulus : In finem in rectione et judicio, ibi, confiteantur. Tertio eadem
hymnis, psalmuscanlici David. [Cassiod., GI. int., admonitio ponitur, sed ad aliud tendens, ibi, confi-
Cassiod.] Post canticum resurrectionis, suamPro- teantur. Et quia in prsecedenti psalmo monuerat
pheta subdit deprecalionem, orans ut benedicti ad nos benedicereDeum,quod non pussumus, nisi ipse
Dei cognitionemducanlur et prophetans benediclio- prior benedicatnos. Ideo hic precatur benedipi di-
nem omnium gentiuin per adventum Christi", unde cens;
monet etim laudare. Et est sensus "tituli : Psalmus VERS.1. — « Deus misereatur nostri et benedicat
isle, qui monet ad bene operandum, est cantici, quia « nobis, illuminet vultum suum supernos, et mise-
iiic est exsullaliode benedictione, et mittens nosin « reatur nostri. >
finem, id est in Christum. Et est tn hymnis, id est Deus mtsereafurnosfn ef benedicat nobis. [Aug.,
in laudibus exhibendis, David, id est Cbristo. In- Cassiod., Alcuin., Aug.] Prior enint in nobis cst
tenlio : Monetad Iaudem. Modus: Tripartilus esl benedictio Dei, quseesl quasi pluvia, terram nostrae
 599 PETRl LOMBARDI C00
; iiientis irrigtuis. Inde rios/benedicimus eum, quodl A Gonfiieanlur. [Cassiod., Aug.] Secunda pars, ubi
est quasi ffuctus, et in utroque noserescimus, non post nolitiam hortatur confiteri Deo, pro directione
ipse. Dicat ergo desiderans pluviam Dominicsebe- et judicio. Quasi dicat: Et quia cognoscitur Chri-
nedictionis : Deus misereatur nostri prius, et post stus in gentibus, quae viam invenerunt, confiteantur
benedicatnobis.Prius enim miseretur Deusierranli, iibi, elc. Yel ita contimia: Dico cognoscamus, et
reducendp ad viam. Postea benedicit, bonis au- cura cognoverint,o Deus, confiteantur tibi populi, id
gendo; benedicit enim Creator creaturae, multipli- esl se accusent et te laudent. Et non tantum populi
cando riumero etmerito. Benedicit creatura Crea- terrse unius , sed onines populi confileantur tibi,
tori, corde, voce et opere laudando, et oiune bo- ne dicatur Ecclesia non ubique diffusa, et si confi-
nuin quod habet ei ascribendo. Sed quia mtiltivo- tentur,
lunt benedici copia rerum temporalium, scilicet VERS.i. — « Lsetentur et exsultent gentes, quo-
prole et aliis hujusmodi, quae quidem omnia sunt a « niam judicas populosin sequitate,et gentes iu terra
Deo, sed communia sunt bohis et malis, addit quod « dirigis. »
proprium est j uslis.tfVuininef
t'u/fumsuum,elc.Hsecest Lwtentur, [Aug., Cassiod., Aug.] quia hsec con-
benedictiodexterse,qusetantum bonorumest. Ulaest fe?sionon ducil ad poenam, quia qui jara confessi
benedictio sinistrse, quse communis est bonis et: B * sunt, non liment futura judicia, lanquam ibi dam-
nialis. Si enim solis bonis Deus daret bona saeculi, nandi, quibus Christus est advocatus,indultor, non
putaret malus propter haec colendum esse Deum. vindex , non ultor; ef exsultent genles, quia bonus
Quod si solismalis daret, timeret irifirmusad Deum est, eui confessio fit. Nam et confessos liberat, et
converti, ne haecdeessent sibi, quem nutrh prius superbos damnat. Unde consequenter subdit, con-
agricola, non subtrahendo ista. Dat ergo bonis, ut vertens sermonem ad ipsum; quoniam judicas, id
consolentur intrantes; dat et malis, ul discarit boni est judicabis in judicio futuro, populos in wquitale,
quaerere alia non coinmunia malis. Tollit ea boiiis, Etsequitas illa non est timenda bonis, quia modo
nt probent se fortes sicutJob; tollit ea malis, ut in- dirigit illos. Undesubdit: Et gentes inlerra dirigis
finnus non timeat perdere quaeperdit, et malus cui ad bona.
nihil remanet intus. Hic vero si persistat, habet in- PARSIII. VERS. 5. —« Confiteantur tibi populi,
tus quo se eonsoletur. Aliter enim erit utrobique; « Deus, confiteantur libi populi omnes : terra dedit
vacuus. Ecce cur ista danlur. [Cassiod., Aug., Cas- « fructum suum. >
siod.] Yel tolluntur communiter bonis et malis. Iste. Cpnfileanlur. [Cassiod., Aug., Cassiod., Hier.]
ergo benedictionem dexterae desiderans, ait: Illu-. r~ Tertia pars, ubi eadem admonitio ponitur, sed ad
minet. Quasi dicat : Ita benedical, ut illuminet vttl- aliud tendens, ad hoc scilicet, quod lerra dedit
lum suttm super nos, id est ostendat Deus Pater vul- frucium, ut elsi idem initium sit, sensus lamen
tum suum nobis-,scilicet claritatem Filii sui, qui est; ad diversa lendat. Gaudcns igilur ait : Confi-
vultus Patris. Illuminet nos, utab eo capiahms lu- teantur iibi populi, Deus, confileaniw libi pnpuli
cem, quia nemo potest eum videre, nisi qui claritate! omnes. Repclit cadem «pia;supra dixerat in cx-
vel charitate ejus perfusus 139 est. Non ideo dici- horlando, adjiciens aliam rem, scilicct de fru-
lur illuminet vultum suum, quod vultus ejus, quii ctu lerrse, el frequentaio verbo postulal nos bene-
est lumen de lumine, sit sine lunrine, sed ideo ut id dici. Unde sequitur, fcrra dcdt"f.«Quasidicat: Ideo
quod est reveletur super nos. Et ideo dicit non sim- confiteanttir, quia terra dcdit fructum suum, id esl
pliciter, illuminet vultum suum, sed addit, super Maria genuit Christum, lncc terra de nostro liino,
nos. Yel ita, ut per vultum accipiatur imago Dei de nostro luto, de Adam dedit florem primum, qui
^uam nobis impressit, id esl ralio. Et est, vultum ail: Ego flps campi el (i{iumcpnvaliium(Canl. n).
suum impressuni supcr nos, id est imaginemsuam, Iste ergo llos fructus faclus est, ul illuin ederenius,
scilicet rationem animaenostrae irapressam. Illumi- ul carnein ejus manducaremus. Isle crgo fruclus
net sapientia, ne ipsa sit in tenebris , ut sciamus D B est virgo de Yirgine, Dominus de ancilla, Dcus
nos factos ad imaginem Dei, et si a nobis deformata ex honiine, filius ex matre, fructus de lerra. Et in
est, ab ipso reformetur. Et misereatur nostri, ecce! hoc fructu, ct in hoc semine
nride incepit. Misericordiaenimincipit, misericordia VERS.C.— < Benedicat nos Deus, Deus noster;
nos conservat. Illuminet ad hoc, « benedicat nos Deus; et meiuant eum omnes fines
YERS.2. —« Ut cognoscamus.interra viam tuam, « terrae. >
« in omnibus gentibus salutare tuum. > Benedicalnos Deus. [Hier., Aug., Gl. int., Aug.,
Vt cognoscamus,[Aug.] o Deus, viam luam, id Hier., Aug., Cassiod.] Vel ila: Terra, id est homo,
est quai ad te ducit, id est quo et qua eamus, quod Christus dedit fructum stium, id est reparationem,
in tenebris fieri non potest,id est Christum , in benedictionem. Unde : Benedicat nos Deus. Yel ita,
terra, id est in hac vila, sicut in coelo esl. In qua ut pro lerra accipialur Ecclesia, 'quaeprius spinis
terra? scilicet in omnibusgentibus. Quani viam? sa- plena erai, sed accessit vocalio divinae majestat;s,
Iv.tareluum, id esl Christum. et sic protulit fructum bonum, scilicet tricesimum,
PARSII. YERS.3. — « Co.nfiteanturtibi populi, sexagesimum et centesimum. Et hoc est terra ,
« Deus: confiteamur libi populi omnes. > quae.prius spinas germinabat, id cst Ecclesia; de-
COl COMMENTARIUM IN PSALMOS."/—PSAL; LXVII. GflS
dit conlitendo, fructum suura, id est bpna opera: A a gilo, sitis atque ariditasexporiilur. In isf.ivveioI)<v
ki Jerusalem dedit primo, jam fructum, quia primo minicae benedictionis pluvia ad reficiendani sitint
ibi conipluta dato Spiritu, ibi facta sunt niiracula , postulatur, ideoque conjunctim cantalur.
linguis omniumsunt locuti, conversi omnia sua dis- COLLATIO 1NPSALMUM LXVI:« DEUSMISEREATUR
tribuebant pauperibus, sed non illa sola, quae est NOSTRI , > ETC.
in Jerusalem hoc debet, imo, benedicat nos Deus,
etiam, etc. Yel ila continua: Terra dedit fructum, reatur YERS.1. — Clausula in fine resumpta: Et mise-
sed non nisi per benedicenlem Deum, ideo ut fru- excitandum, noslri, est addititia ad fervenliorem affectum
quod licere LXX inlerpretibus non e«t
etum demus, benedicatetiam nos Deus Pater, Deus insolitum certo consilio, etsi nobis ignoto. Nam vi-
Filius, noster, non gehlium, benedicatnos etiam at- deo saepiusalios nonnullos appendices subtexere,
etiam Deus qui aut diversum faciunl sensum, aut certe alio
que multiplicet Spiritus sanctus; per distraliunl. Yerbi causa, psalm. xxxv legimus :
hoc enim quod ter dicitur Deus, nptalur tri- Non veniai mihi pes superbiw. Munsterus dicit: Non
nitas personarum ; per hoc quod dicit eum, et non venial mihi pes superbus hosliwn. Ei in alio psalmo
eos notatur unitas. Uude sequitur: Et metuanteum. prsecedenli: Relribucbant sterililatem animw mew.
Munsterus: Conatisunt privare me anima mea.Rur-
Quasi dicat: Ad quid valet benedictio? ad metum. sus psal. XLV: Vacale ef videle.Idem : Dimittileco-
Et ideo omnes fines terrw metuant eum, quia ve- B natum vestrum, et scitpte, etc.
niet judex, qui prius humilis. Agnoscamus humi- YERS.6. — Ultimum versum dirimunt Hebraeiin.
lem , ut non expavescamus excelsum. Ecce metus duos versiculos, quantum ad dislinctionem scriptio-
nis; sed, quatenus ad senlentiam atlinet, oporlet
Dei ihter alia heneficia postulatur, ut creJita caute esse ununi: alias distinctim insinuaretur Trinitalis
custodiantur, timor Dei incipit et consummat. Qui mysterium cum rinitale essentiae, quod non per-
limere novit, amare non desinit. inde arridet ac quadrat; ad quod tamen nos miltit
ex hoc loco Hieronymiis: « Videte mysterium Tri-
Psalmus iste in malutinis laudibus 5111 psalmo nitatis in uno versiculo comprehensum. > Id vero
adjungilur, qui tertio loco .cantalur, quia in hoc annotatum sit, ne quis pulet seniper faciendam.
psalmo benedictio Trinitatis imploratur, cujus una esse sententiarum distinctionem, juxta pariitionent
versuum. Et causam ex parle in superioribus red-
eademque esl sine diversitate essenlia. In psalmo didimus.
^uoque illo, scilicet Deus, Deus meus, ad tede tucevi-

PSALMUS LXVII.

PSALMI TITULUS : «IN FINEHPSALMUS CANTICt C ecclesiis. Sexto dicit quod veniet Christus ad judi-
DAVID.> cium, qui ascendit, ibi, psallite. Propheta ergo pve-
Exsurgat Deus etc. Titulus : ln finempsalmusi cans Christum per resurrectionem exallari, ail:
canticiDavid.[Alcuin.,Cassicd.]Agil hicprophela de' YERS.1. — « Exsurgat Deus et dissipentur ini-
exaltationeChristi et Ecclesiae.Hic et in futuro, et « mici et fugiant qui oderunt eum a facie
inimicorum dejectione atque ruina, ut malos ler- « ejus:
ejus. >
reat, bpnos Isetificet.Unde monet et titulo et psalmo >
psallere Deoet exsultare. Et est sensus : Iste psal- ExsurgalDeus, [Cassiod., Gl. int., Aug., Cassiod.]
tnus cantici dirigens nos in finem, id est in Chri- id est resurgal Christus a morte. Confidenter optat
sttim, est David prophetw,qui hic agit de exalta- Prophefa quod scit fulurum ; et dissipemur inimici
tione Christi et suorum, et adversariorum ruina, ejus, hic in resurreclione Chrisli, et post in futuro
modum suselocutionis formans ab eo quod Mosi et.. judicio. Hoc jam factum est quia surrexit Cbristus,
filiis Israel contra hostes dimicantibus olim con- el dispersi sunt Judaeiper omnes gentes. El qui
Elevala arca Domini, hostes suos , oderunt eum, scilicet pertinaces in malo, fugianl a
tingebat. quippe
in elevalione arcaeverbis his si- facie ejus, non loco, quia ubique praesens est, sed
superabant, atque D
milibus Mosesusus fuisse dicitur: Exsurgat Deus, metu animi, scilicet timendo, non latendo. [Aug.,
etc. (Josuevi.) Arca vero Christum significal, in Cassiod., Aug.] Et est sensus: Tollantur animi
metu et voluntate a prisesenliaejus, scilicet Dei, qui
quo omnes sunt thesauri sapientiae et scienliseDei
absconditi (Coloss. n), cujus resurrectionein per ubique praesens est, et est grave maledictum, et
horrenda increpatio, ut velint el conentur qnod
quam disperguntur inimici, hic orat Propheta. In-
tentio : Monet ut omnes Deo cantent. Modus: Sex nullatenus fieri potest. Vel ila: El agit de prae-
sunt partitiones. Primo, resurgente Christo quasi sentia Dei, qua in sanclis venit. Unde: Amodovi-
nubibus cwli
elevata arca, quid bonis malisque futurum sit, hic debitis Filium hominis venienlemin
Et est: Fugianl a facie ejus, i<!est
et in futuro dicit, ut iUos terreat, hos Iaetificet.Se- (Matth. xxvi).
non
cundo agit deverbo Evangelii, ibi, Deus, cum egre- a praesentiaejus, scilicet Dei, non ab ea quam
dereris. Tertio agit de donationibus Christi ascen- vident, qua ubique est, sed a praesentia ejus qua
idest in praeconibus,id
dentis, ibi, dum discemit. Quarto exponit Dei ope- venit in nubibus (Appc.l),
sanctorum.
rationes, ibi, Deus noster. Quinto precalur et aflir- est timeanl a praesentia
inat ut Ecclesia dilatetur et confirmetur, ibi, i;t VERS.2. — « Sicut defecit fu.musdeficiarit; sicut
v'*3v'V,;;,.;;. ;,,Kv;>pi^Rl.LOMBARlS'V v;v'vV\\V^' '-.'-604
:•«. fluil ccra a facie igtiis, sie pereant peccatores ai A. YERS.5. —•« Exsullale in conspectuejus; liirba-
'« facie Dei. > « buntur afacieejus patris orphanorum, etjudicis
Deficiant^stcur fumus defecit, [Cassiod., Aug.,, «viduarum. >
Ilier.] Fttmus ex flamma procedens vanescit ascen- Exsuttaie, [Aug., Cassiod., Aug., Alcuin., Aug.]
su, ita ex flamma nequitiae fumifera producunt ett non modo non deficiatis, in conspectuejus, non ho-
ipsa elatione deficiunt. Extulerunt namque se igni- minum, id est in consideratione prsemiifuturi, quse
bus odiorum, et insultantes crucifixo; et inde moxt serumnasmitigat. Ideo exsultate, quia qui voslurbant
evanuerunt, et in futuro. Sic pereant peccatpres a» in conspectu hominum, turbabuniur a facie ejus.
facia Dei, sicul cera fluit, id est annihilatur a facie3 Cujus ejus? Patris orpkanOrum.Quasi dicat: Non
ignis, In judicio enim a facie Dei tollentur mali,, eslis destituti ut putatur. Orphani sunt quibus mor-
qui erit ignis ad poenam impiorum et lumen ju-- tuus est pater, scilicet mundus et diabolus, et mater
storum. Yel de poenitentibus dici potest in bono.. .. concupiscentia : et judicis viduarum, scilicet spe
Quasi dicat: Odienles fugianl et dissipentur ; sed1 saeculi carentium, quibus eliam error maritus mo-
aiii sicut deficit fumus deficiant, non ut in nihilumi rhur, in quibus talibus Deus habitat,
quos colligit,
reducantur, sed ut quiescant a peccatis suis. Et t quos trahit, quia de viduis et orphanis facit sibi
sic pereant peccatores in eo quod mali sunt, ai B templum, in quo est de quo subdit:
lacie Dei, id est a prsesentia gratise ejtis. Sicut YERS.6. — « Deus est in loco sancto suo, Deus,
fluit cera a facie ignis, Ut-lacrymis pocnitentise, • « qui inhabitare facit unius moris in domo. >
admoto igne Spiritus sancti, duritia eorum sol- Deus est in loco sancto suo. [Aug.] Iu quo loco?
vatur. non extra nos, sed in nobis. Deus enipi esl qui in-
VERS. 5. — « Et justi epulentur et exsultent in1 habitare facit homines unius moris in domo, id est
c conspectu Dei: et delectentur in lsetitia. >
unanimes, unum senlientes (Phitipp. n), colligii in
Et econtra justi epulenlnr, [Aug., Cassiod., Aug., unum. Iste est locus sanclus Deinon
; omnes qui sunt
Cassiod.] id est a
jucundentur contemplalione Dei'
indomo, in qua sunt eliam vasa contumeliae(Rotn.
bic et in futuro, scilicet qui in vinea laboraverunt,'
reficiantur in deliciis qttse sunt iu conspectu Dei. IX).non Ipse ergo sibi locum aedificat in quo maneat,
Et exsuttent vel modo, vel tunc, non tanquam corani1 qui requiescit nisi super humilem et quietum
(Isa. LXVI).Hunc autem locumgratia sedifical, non
hominibus per vanam jactantiam, sed in conspeciu '' merilis. Undesiibdit:
Dei, qui sine errore inspicit; et delectenturin fu-
turo. in twlitia: jani noh exsultent cum tremore, YERS.7.—« Qui educit vinctos in fortitudine,
hoc posset eos deleclare quod Iaeti sunt, quia non Q ' « similiter eos qui exasperant, qui habitant in se-
« pulcris. >
est fiuienda eorum Iselitia, sicut muudi.
VERS.i. — Cantate Deo, psalmum dicite nominii Qut educit vinctos, [Aug., Cassiod., Aug.] quia
* ejus; iter facite ei qui ascendit super occasum, solvit vincula peccalorum. Unde aUbi : Dirupisti
< Doininusnomen illi. >. vincula mea (Psal. cxv), in fortitudine sua, perquam
Canlate Deo. [Aug., Cassiod., Aug.] Convertit se fortes sunt qui ante non erant. Yeleducit de inferno
ad eos, quibus tantam spem dedit. Yel hortatur vinctos qui ibi lenebantur, ad coelum, in fortitu-
cos. Quasi dicat: Resurrexit Dominus, ct ideo can- dirie sua, qua fortem, id est diabolum, alligavit.
tale mente vivendo Deo, et psalmum dicite nomini Simililer educit eos qui exasperant, scilicet blasphe-
ejus, id est recte operamini gloriseejus. Et sic ifer ruos in Deum. Yel, qui exasperant, persequendo
facite ei in corda credentium. Yel corda vestra pa- bonos, et resistendo justiliae, cum sint omninomor-
rate ul intret, quia impolluta via ejus. Et ideo iter tui in operibus roortuis. Unde sequilur : Qui habi-
facite, qui ascendil super occasum. Occasus X40 tant in sepulcris, id est in carnalibus el fetidis, et
enim mortis, id est viliorum et peccatorum, cedit mortuis operibus sepulti sunt, ut nec velint, nec
s!li super qaem sol justitise oritur, quia non eum - possint ambulare. Vincti vero volunt, sed non pos-
excipit nova vita, nisi yelus occiderit. Yel, ascen- sunt; el hi tamen solvuntur per grjiliam et illi sus-
ilit super occasum, [Isid.] quia resurgendo casum citantur.
corporis vicil Morte quippe sua mortem nostram PARSII. A(«>J<KA{*a.YERS. 8.—« Deus, cum egre
consttmpsit, unde serpens Mosis serpenles mago- « dereris in conspectu poprilitui; cum pertransires
rum Pharaonis absorbuit (Exod. vn). [Cassiod., « in deserto. >
Aug.] Et ne dubites quis iste sit, quia Dominusest /)eus. [Cassiod., Aug.] Secundafpars, ubi agitde
nomen essenliale itli, quem ut communemhominem verbo Evangelii exhibito hominibus per egressum
Jud;ei occiderunt, qui essentialiter Dominus est. Christi, id est per incarnationem Chrisli. Quasi
Quod si cognovissent, nunquam Dominum glorite dicat: Yere educis, quiao Deus, cum egredereris,vel
crucifixissent (I Cor. 11).Unde ait Dominus duobus egredieris, alia littera, in\cpnspeclupopuli tui, id est
discipulis, quos misit incastellum: Et si quis vobis cum appareres hominibus per opera tua. Egreditur
aliquid dixerit, dicile quia Dominus his opus habet enim Deus cum apparet in operibus, sed non nisi .
(Matih. xxi). Et etiam dum faciendoitcr occurruiit ,. his qui norunt ejus opera intueri, hi suut populus
tristia: ejus; haic scilicct quod vinctos!solvil, qtiod mor-
 fi(IK COMMENTARIUM 1NPSALMOS — PSAL. LXVII. I 606
tuos suscitat. Et cum pertansires, vel pertransieris, s, A diximus, sed secundum figuram, id est secundiim
in deserto,veldesertum,id est ad gentes, id est cum m historiam, a quibusdam sic accipitur : Deus, cum
prsedicaverisgentibus. egredererisin conspectupopulitui, et cum pertrans-
YERS.9. — « Terra mota est: etenimcoelidistil- 1- ires in deserto, coraut Israel in columna ignis et
«laverunt a facie Dei Sinai, a facieDeiIsrael. > nubis (Exod. xui), lerramola est, id est homines
Terra mota est, [Aug.] id est terreni ad fidem a visis miraculis. Etenim cwli distillaveruntmanna,
excitati sunt. Sed unde hoc? etenim, id est quia ja scilicela facie Dei Siuai, a facie Dei Israel, quia .
cwli, id est apostoli, distiltaveruntpluviara, id est 5t coelitusdatum est manna, quod subsequentervocat
graliam. Et hoca facieDei,id est non a se, seda Deo, } pluviam, dicens : Pluviam voluntariam,quae scili-
qui iu illis esl; monsSina a facieDeiIsrael, subaudi JJ cet satisfaciebat volunlatiJudaeorum,segregabis,o
disliTlavil.Quasi dicat : Et prse aliis mons Sinai, ; Deus, hmreditalituw, quia soli Israel data est haec
alia litlera, distiltavila facieDei Israel, idest Pauluss pluvia. Israel auleiu infirmatus esl fastidio illius
aposlolusgentium, qui plus omnibus stillavit do- (_ cibi, desiderans carnes ^Sgypti. Unde sequitur:
ctrinaeguttas (ICor. xv), qui bene significatur per Infirmala est, tu veroperfccistieam, quodad litteram
montem Sina, quia prius fuit geminalus, vel gene- . stare uon potest, quia populus ille percussus est a
B
ratus in servitutemex lege, quaefuit data in monte Deo, non perfectus. Pcr illa namque murmura
Sina (Gata. tv). Velilasecundum eamdemlitteram,' atque fastidia ingens plaga sccuta cst. Omnes in
ercmo prostrati sunt, non introierunt terram pro-
quseest: MonsSina a facieDei Israel, sciUcetdislil-
lavit. Idemsunt coeliel nionfes,id est iidem,scilicet missionis, pracler duos. Per hoc ergo mittit nos
ad mysterium, quod primo exsecuti sumus. Yel
apostoli significanlurper coeloset montes. Necta-
tnen dicit lnonles, sed mons idcm significans sin- forte ita etiam secundumhistoriam accipi potest',
ut per monteni Sina Iex accipiatur, quaein servi-
gulari nuniero quod pluraU,sicut et alibi cum dici-
lur: Cwlienarrant, et firmamenlumannunliat (Psal. tutem generat (Gaiat. iv). Et cst : 0 Deus, cum
iu
XVIII),idem signilicat per coeloset firmamenlum. egredereris conspectupopuli tui, in columna nubis
Et est inons Sina, id est apostoli, a facieDeiIsraelJ in die, et ignis in nocte. Et cum perlransiresin de-
distiUaverunt.Quidanitamen UbriGraeciet Lalini,' serto, ad lilleram. MonsSina , id est lex Moysi,
data est in nionte Sina, a facie Dei Israel
qui nonhabenltaleui lilteram, scilicel, monsSina a quae
. distillavit.Etenim, id est quia coeli distillaverunt
facie Dei Israel, sed liabenl a facie Dei Sina, vel
Shiai a facieDei Israel. Et est sensus: Coeli,id est ipsam Iegem, dum Dominusad Mosemloquerclur.
. Unde terra mota esl, quia lurbanlur honiines, le-
apostoU,disiillaverunt a facie Dei. Cujus Dei ? Dei C
non valentes. Et hax Iex est pluvia,
Sinai, vel Sina, a facieDei Israel, id est qui legem gem implere
dedit populoIsrael, quiaqui dedit per Mosenlegem quam soUIsrael dedit. Unde sequitur, pluviam »o-
id est lege n qtiam populusdesideravil,
qua lerreret, dat et per apostolos benedictionem luntariam,
dicens."0mniaa«(5cuni]rMedta;erif nobisDominus,(acie-
qua liberet.
PsalmodiaRom. legit, MonsSina cum Augustino> tnus, et audiemus(Exod.xxiv). Et alibi: Nondeest
et Cassiodoro.LXX, quos sequimur, non habent' qui impleat,sed deesl quijubeat (Rom.v). Segrega-
mons; varielas videtur orta ex vocula Hebr. : ffi bis, Deus, hwredilaliluw, quia soli Israel data est;
ef infirmata est, vei lcx vel hseredilas. Lex, quia
ZEU,quodest pronomendemonslrativum, unde po-
tuit inlelligi,hic mons, velhocest in Sina, ut vertit minalur nec adjuvat, et ita infirraosfacit. Haredi-
tas , id est populus infirmatus est, quia abundavit
Hieronymus,qui secundoloco seinel solum repetit delictumdata
Dei, etsi in Hebrseonunc bis dicatur, Dei, Dei lege. Tu vero, o Deus,per/ectsft«am*
Israel. Quid dislillaverunt? vel legeinper Spiritum sanctum datam, quo rese-
rata sunt legis sacramenta; vel haereditatem, id
VERS. 10. — « Pluviam volunlariam segregabis,
« Deus,hsereditati tuae, et infirmata est; tu vero est populum, in quo post delictum superabundavit
« perfecistieam. > D gratia.J Unde alibi : De exsecrationeet mendacio
annunliabunlurin consummatione(Psal. LVIII).Et
Pluviam,id est doctrina, Spiritus sancti gratiam animulia
volunlariam,qusesine meritis dalur sola Deivolun- tua, tibi subdita, non sibi libera, id est
tate : voluntarie quippe genuit nos verbo veritatis gentes conversae, habitabuntin ea, haireditatevel
lege.
(Jac. i). Et "iancpluviamsegregabis,vel segregasti,
o Deus, hwredilatitum, [Aug.]scilicet fidelibus, in [Cassiod.]Aliter loluw, etiegitur conjunctiinse-
cundum historiam, et secundum allegoriam, in
quos pluvia proflua irrigatione descendit; ct illa Patre. Quasi dicat: Yere, o Deus, educis, quia hoc
hseredilasinfirmataest, id est agnovit se nihil esse
ex se. Tu vero perfecislieam, quia virtus in infir- praefiguralumest. 0 Deus, cum egredereris in
milate perficitur(II Cor. XIJ).Et, conspeciv,populi tui, et cumperlransires in deser-
M. — < Animalia 10, ad litteram : Egressus est Deus coram Israel,
VERS.. tua habitabunt in ea, dura in columna nubis
« parasti in dulcedinetua pauperi, Deus. > cl ignis apparuit, et in de-
serto manna saliavil. Alicgoiiceegressus est dum
Animalia tua, id est gentes mansuetse, habita-
bunl in ea hsereditate, id est erunt illa hsereditas. apparuit hominibus per humanitaiem; vel, dum
educitvinctos et suscitat sepultos; transiit in de-
[Aug.] Hscc omnia mystice legunlur., ila ut
seito, curn ad genlcs vcnilj et tunc terra mota est,
607 PETRI LGMBARDl CG8
quia tunc terrenr videndo mirabilia tanta inoli; A dividere, iH estad dividendaspolia, id esl ereptos a
suut. Etenim cwti disiillaverunt manna, quia in diabolo, quos divisit, alios apostolOs, alios proplie-
modum slillicidii manna de coelodescendit. Et hoc tas faciendo. Spolia dico, specieidomus, id est qu;e
a facie Dei, cujus prsesentiaper columiiamnosce- dividendofecit Ecclesiam speciosam. Yel ita : Do-
balur. Et mons Sina a facie Dei Israel fumavil, minus dabit verbum evangelizantibus, et etiam da-
alia liltera, qtiando scilicet Moscsibi legem accepit. bil eis dividere spolia speciei domus.Yel secun-
Pluviam, hoc est quod ca;li distillaverunl pluviam, dum hoc distinguitur praecedensliltera, ita : Rex
scilicet manna, tio/unfartam,scilicet qusesatisfacerct virlutumdilecti4141 dilecti. Hicdistingue : El spe-
voluntati illius gentis avide comedendi, segrega- ciei doraus dividere spolia.
bis,o Deus, hwreditati tuw, quianon aliis gentibus YERS.14. — « Si dormiatis inter medios cleros
dedit quod tunc Judosis, et infirmata est haereditas « pennaecolumbaedeargenlalae; et posterioria dorsi
ad tempus, dum Christo non credit. Tutiero, o « ejus in pallore auri. >
Deus, perfecisli eam , htereditatem , dum gentes ad Si dormiatis inter medipsclerps. [Aug.] Prius sin-
supplementuin admisit. Poslea subdit: Unde perfe- gulorum verborum senlentia est animadverlenda,
cisti. Animalia tua, id est gentes quae luaesunt, deinde ordo construclionis verborura. Columbaest
dum credunt, habitabunl in ea, hseiedilate, id est ' Ecclesia, de qua dicitur in Canticis: Vnaesl cotum-
in Eeclesia. Quse vero sint illa animalia, et quo- ba mea (Cant. 11).Haecest deargentata, id est divi-
modo habitent, exponit. Qtuisidicat: Quomodohoc niseloquiis erudita. Pcr ^rgenlunt enini figiiralur
fiet? [Aug., Cassiod., Atig.J Ecce, o Deus, parasti divinum eioquiuiii. Unde alibi: Eloquia Domini ar-
hoc pauperi, qui in se infirinus est, id est ad hoc gentum, elc. (Psal. 11.) Pennw columbwsunt do-
pracdestinasli pauperem , ul sit in tua hsereditate. ctures Ecclesiae,per quos exallatur Ecclesia, el sem-
Per hoc notnt prsedestinatos, qui ab origine mundi per volat ad alta; quorura praedicalione in ccelum
prseparati sunt. Et hoc non in-illius facultate, sed fertur gloria Ecclesise.Yel pennse stint duo mandata
in dulcedinelua, non sseculiquse amara est, sed in charitatis, in qtiibus tola lex pendet et prophetse
ca scilicet quam das. DtilcedoDei cst, qua fil bo- (Malth. xxn). Posteriora dorsiejus, id est dorsum
nuiin non tiniore poenae,sed, ampre ct dilcclionc columbse, qnod est pars posterior, charitas esl. Et
juslitise. Per quos hoc licl? per evangelizantes, dicitur hoc a simili. Posteriora namque dorsi suiu,
quibus ubi radices alarum figuntur,vel ubi porlatur sarcina:
VERS.12. — « Dominus dabit verbum cvangeli- ila in charitale connecluntur alse Ecclesiae, id est
« zaiilibus in virtule niulla. > ( duo praeceptacharilatis, quae sunt alae Ecclesise,et
Q
Dominusdabil verbum. [Aug.] El hoe cst: Domi- ipsa charitas qusein his impletur esl per quam om-
nits Paler, vcl Chrislus, dabit verbum, scilicel ciba- nis sarcina mandatorum est levis, quia quidquid
Tia qtiibus pascantur animalia siia , evangelixanli- difficile est in praecepto, leve est amanti. Unde:
bus. Eece quid operanttir animalia, evangelizanl, Onus tneumleveest (Mallh. xi), scilicet per Spiri-
scilicet et hoc in virtulemutta, scilicet in multa luni sanctum, ex quo charitas; per aurum intelligi-
conslantia fidei. Vel, yirtiile liuilla , scilicel mira- tur sapientia. Ibi ergo, id est in poslerioribus dorsi
culortim (101). Aliter secuiidiiin aliam litteram, esl viror auri, id est vigor sapientiae. Vigor autem
Dominusdabit viriulesmullas evangelizandiverbum^ sapientise est charitas, id est per posteriora dorsi
Quis Dominus? congrue charitas intelligitur, ratione simililudinis,
YERS.13. — « Rex viilutum dilecli dilecti; et non substantia proprietatis. [Cassiod., Aug.] Yel,
« speciei domus dividere spolia. > posteriora hujus columbaesunt ultiraa tempora Ec-
Rexviriuium dilecli, [Aug., Hier., Aug.] scilicet clesiae,scilicet quae erunt in resurrectione communi
unici Filii, idesl Pater qui estrcx virtutuin Filii, quia vel in fine cujusque, quse in specie auri splende-
ab eo regitur eique militatvirtus, aquodalur, bunt, quia postquam de mundo exit, super aurura,
et accipit virtutes, miracula ct virtutes mentis. Yel D id est incomparabiliter lucet in charitate, quaennn-
ita ut sit idcin rex virtulum et dilectus, scilicet quam excidit (ICor. xm). Hicergo irgenlo propter
Christus. Et est : Quis Doininus? Rex virtutum eloquentiamcomparalur; ibi auro, proptcr plenitu-
dilecti, id est Chrisius rex virtutum tuarum, id est dinem charitatis. Quod autera ait tufei;medioscleros,
aposlolorum suorum , et dieitur hocmore veteris sciendumest quod Latinae linguae esset dicere in^
Scripturae,sicul legitur in Yeteri Testamentd : Fecit ter cleros, sed pro eo quod Dominus viier rios, vel
Moses, sicul prwcepit DominusMosi. Yel ita : rex iufer me et vos, Graxus hatet infer mediumnostrum,
virtutum dilecli, qui est Pater angelicarum virtu- veljnfer mediuin meumet vesirum.Hic ergo dicitur
lum, quaesunt et ipsius dilecti, quia eis imperat ct; inler medios cleros, id est inler mediumclerorum,
ipse dilectus. Deinde repetit, dilecti (102), quod iit qitod dici solet in ois rebus quae inter se solent
ad commendai.ionem, sed non est haec.repelitio inL haberc conserisum. Unde cum designo circumcisio-
omnibiis libris, sed sive sifsive non, liie est sen- nis Dominusloquitur ad Abrahaui, dicens : Hocerit
sus: dilecti, non soluni ad alia, setl ci. id est cliain,, fcsfanicnftimmtei'me et le (Gen.xvii),Grsecushabet

(101) Cassiod. et psalmodia 110111. (102) Rcpetitio dikcti non cst in Grscco.
 G09 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. LXYJI. 610
infer medhimmeumel luum, ad"expriraendumcon-•A In virore, vel in pallore anri, id est splendebunt in
sensura.Clerosautem hic duo Testamenla dicit, per' charilate super aurum, id est incomparabiliter.
quaedatur haereditas,quaedicitur Grajce clerpnomia; PARSIII. AtatJ/oipiK.
YERS.15..—Ti.Dum discernit
clcrosvero Graece,Latine dicitur, non teslamenttim, « coelestis reges super eam; nive dealbabuntur in
sed sors, et sarfes. In Yeteri Testariientopartes hse- « Selmon, mons Dei, mons pinguis. >
redilatis, scilicet terrse promisssevooanlur, quae ex Dum discernil. [Cassiod., Aug., Cassiod.] Tertia
promissione Dei quasi ex sorte proveniiint. Bene pars, ubi agit de donatiouibus Christi ascendentis,
ergo cleros dicit duoTestamenta, quiaper ea datur qui solus potest, et non alius. Quasi dicat: Si dor-
hsereditasaeterna. Dormire vero inter medios cle- mialis, erilis pennae; quasi dicat: non est nisi per
ros esl in auctoritate duorum Testamentorum re- discernentem, quia dum cmlestis, idest Chrisliis,
quiescere, el pacifice acquiescere. Yel cleros ipsas qui ascendit super omnes coelos,discernit, dividens
hsereditaies.Dominusunam terrenam Yeteris Testa- singulis• gratiam prout vult, reges, id est rectores,
menli, alleram«ternaic NoviTestamenti, inlcrquas super eam, columbamvel haereditatem,id est dum
dormit qui lerrenam jam non ardenter petit, et gralia Spiritus sancti reges discernuntur, stiper Ec-
coeleslempatienler exspeclat. Qui enim terrense ad- clesiam. Ipsi rectores vel alii homines, dealbabuniur
htie inhiat, nunquamquiescit, sed cupiditatibusper' B per remissionem peccatorum, ntt>e,id est incpmpa-
mulla agilalur; vel dormit inter has haereditatesqui rabiliter, in Selmon, id est in umbra gratiae, quae
usque ad fmemvitse perseverat in contemplu ter- venit ex corpore Chrisli. Selirionenim inlerprelalur
renorum et in spe coelestinm.Ecce singulomm ver- umbra, id est in gratia Spiritus sancli, quia non
borum explanatus est sensus; ordo autem constru- meritis suis discernuntur, sed spiritu obumbrante
ctionis, cum sitmultiplex,vel a superioribuspendens ab aeslucarnis. Umbra eniin graliae defensaculunt
infra primum versuin continetur, vel usque in se- nobis est contra iricentivavitiorura et carnalium
quentem versum extenditur. Utrum vero hoc concupiscentiarum, de qua ad virginem parituiam
an illo modo commodius dicatur, ambiguum csl. angelus dicil : Virlus Allissimi obumbrabit tibi
Nani quolibet horum sane dici potest. Convertens (Luc. i), id est umbram faciet libi. Umbra autcmfit
ergo verba ad eos de quibus fit species domus, ait corporeel lumine. Luraenest Yerbum; caro Christi
sic: Dominusdabil verbum evangelizanlibusvirtule est corpus. Accessit lumen corpori, id est verbum
miilia. Dabil utique si vos, o pennw columbwdear- carni: Yerbum enin) caro faclum est (Joan. i), et
yentaiw,id est doctoresEcclesiaedivinis eloquiiseru- in euin credentcs hac (unibra protegimur, quse de
ditae, dormiatis inter medioscleros, id esl inler me- corpore Christi emanat, de cujus plenitudine acce-
dium clerorum, id est requiescatis in auctoritatibus pimus. Deindecomraendationemmontis subdit, di-
duorura Teslainentorum, vel inter duas hsereditates, cens : Iste Selmon, id est iste in quo est plenitudo
lerrenam et coelestem, illam non ardenter appe- gratiae,et unde umbra nobis fit, est monsDei posi-
tendo, islam palienter exspectando. Yel si usque ad lus in verlice moniium, ad quem fluent omnesgen-
mortem perseverelis in contemptu terrenorum ct tes (Isa. n), et mons pinguisvel uber, unde scilicet
appeliiu coelestium. Vel ita ut in sequentem ver- aqu;e irriguaeet suaves fluunt. El est
suin extendatur constructio, dilectus spolia dividit VERS.16. — <Mons coagutatus , mons pinguis. •
speciei doinus. Et,ovos qui dividimini in spolia « Ut quid suspicamini montes coagulatos? >
speciei domUs per diversa dona, si dorm.iatis inter Mons eoagulatus, [Aug., Hier.] propter parvulos
medios cleros, ttinc pennse colttmbaedeargentatse quos lacte tenerioris doctrinaenutril; et mons pin-
dealbabuntur in Selmon, id est vos ipsi dealbabi- jruts fertililaite sua, propter maturos quos pane
mini, qui eslis pennae.Yel ita, ut hic incoepla sen- solidioris doctrinse cibat. Hic est mons qui in Eze-.
tenlia, in sequenli finiatur : Si vos, o pennae co- chielevulnerat principemTyri. Vt quid suspicamitii
lumbsedeargentatse, dormiatis inter medios cleros, montescoagulatos? vel incaseaios, alia littera.
tunc nive dealbabuntur in Selmon alii, scilicet D ] YERS.17. — « Mons in quo beneplacitum est Deo
homines, qui per gratiam remissionem peccatorum « hahitare in ea; etenini Dominustbabitabit in
accipiunt. Yelita ?0 vos qui dividimini spoUa spe- « finem. >
ciei domus, sidormialisintcr medioscleros, voseritis Jlfons, [Aug.] vel monte, atia littera, in quo bene-
pennsecolur baedeargentatse, hoc est in alta eleva- placitumest Deo, etc. Quasi dicat: Et quia talis est
bimini, vel vobis erunt pennaecolumbae deargen- mons iste, ttt quid ergo suspicamini alios montes
tatae, id csl duo mandala charitalis. Ecce his modis coagulatos, vel incaseatos, esse huncmontem? Ideo
ordinatur littera. Utrum autem hoc vel illo, vel alio hoc dicit, ne quis audeal eum cseleris comparare,
polius modo dici debeat, ainbiguum esl, sed ad quia aUi dicebant eum JOannem esse, alii Eliam
singtKabene sequitur. Et poslerioradorsi ejus erunt (Malth. xvi); quos increpat hic. Nesuspiceraini. Iste
in pallore vel virore; alia littera, auri, id est chari- enim solus est, in quo beneplacitum est Deo, id est
tas, quae est vigor sapienliae.Dorsura est Ecclesise verbo/ta-tfarein eo, per se; in aliis per ipsum inha-
praediclasimilitudinisratione. Yel, posteriora dorsi .- bitat. Placuit, efentmDominus,id est Yerbum, ha-
ejus, id est ultima Ecclesiae,qtiaeerunt in commuhi bilabit eum, scilicel hominem. Christum, usque i»
resurrectione. [Cassiod.]Yel irifine cujusqueerunt. finem,quia personaliter unitus est ei, in quo habi»
 fiii v':'^/';PETPi.L^BAm',f.' :;?':' ;.;>>.>-6«,
tat omnis plenitudo divitiitalis corporaliter. ( Co-'_A ciiplivi. ILec sunt spolia, et est similitudo trium-
loss. it). Sicerat utique Yerbum in carne, ut Yer- phi. Hpc de Christo exponit Apostolus (Ephes. iv).
bum etiam caro factnm solum dicerelur, id est ho- Vrel cepisti caplivilalem, id est homincs qui sub
mo in unam solam Christi personam copularetur. diabolo erant captivi per peccatum, cepisti et ca-
Yel ita: Nullus est ut isle; etenim, id est quia iste plivasti feliciter. Unde captivi dicuntur, quia capli
moiis, scilicet Dominus, Christus, habilat, vel ha- sunt, scilicet relibus Petri. Unde et Petro dicitur :
bitabit; illos alios montes, ut aliquid sint, qui nihil Ex hocjam eris hominescapiens (Luc. v), sub leve
sine eo sunt, usquequo ducat eos in finem, id est jugum missi sunt. Unde in hoc curru sunt miilia
in se Deum contemplandum.Unde, scilicet quia in- lsetantium,nonploranlium. [Gl. int., Aug.]. Et acce-
habilat alios montes, ipsi fiunt pisii a Patre dona in liominibussuscipiendis, id est
YERS.18. — « Currus Dei decem millibus mulli- hominessuscipiendo, id esl homines accepisti dona.
« plex millia laetantium; Dominns in eis, in Sina, in Yel, accepisli'dona a Patre iu hominibus, sciUcet
t sancto.> donanda susceptis hominibus, id est quse donares
Currus Dei, [Cassiod., Aug.] portando Deum, et hisquos suscepisti. Yel, sccundum aliam liltertyn,
quia unanimes copulati charitale, quos ad ministe- "' dedisti, secundura quod Deus, dona hominibus: quod
riom suaevoluntalis moderatur Deus, quos manen- etiam fil in triuinphis. Quselittera cum in paucis
do in eis et regendo ducit in se finem, ut currum reperiatur codicibus, Paulus 142 tamen apostolica
ad destinatum locuiii : et ille currus est mulliplex auctoritate dicit : jDedtfdona hominibus, secundum
decem millibus, id est ex innumerispopulis, ex ma- quod FUius Deusest cun/Deo Patre, dedit millens
gna multitudine sanctorum, qui sunt, mitlia Iwtan- Spiritum sanctum, qui est Patris et Filii. Sed se-
tium, quia spe gaudent, donec perducantur in finem. cundurn quod ideiu Filius est in Ecclesia, accepit
Cur laetantur in ftne? quia jam Domtnusest ** eis, dona in membris, dum ipsa membra accipiunt cum
qui erit et finis consummalionis in Sinai vel Sina, qttibus unum est juxta illud : Quod uni ex minimis
in sancto vel sancto, id est implendo mandato quod fecistis, et tnihi fecistis (Matth. xxnt). Dico cepisti,
sanctum est. Quid enim prodest mandatum, nisi quod necesse erat.
Dominusibi sit, qui dat velle et operari ? (Philip. 11.) YERS.20. — « Etenim non credentes inhabitare
Aliter enim estlittera occidens (II Cor. m), sed Do- < DominumDeum. >
minus per Spiritum sanctum dal cbaritatem, qua Etenim, [Hier., Aug.] id estquiaerantnoncredcu-
implelur. Et ideo lsetanlur millia. tes Deum, scilicet Yerbum, inhabitare Dominum
[Cassiod., Alcuin., Cassiod., Hier.] Yel ita ab>(r, Christum hominem. Yel ita continua : Accepisli
illo loco : Vt quid suspicamini montes coagulatps, dona in hominibus, etenim, id est quia accepisti,
vel incaseatos, esse subaudis, sicut est mons iste?' eiiain non credentes inhabitare Dominum. Isti sunt
ne suspicemini, quia monsiste est solus, inquo be- quos feliciter captivavit, et currum suum fecit.
neplacitum est Deo, Patri, habilare in eo, qui Palrii Unde Propheta plenus lselitia, hymnum eructat:
placuit, ut in eo habitargt. Unde : Ego in Patre, et' YERS.21. — « Benedictus Dominusdie quotidie,
Pater in me est (Joan. xiv). Placitum esl. Etenimi « prosperum iter faciet nobis Deus salutarium no-
Dominiis habitat eum Christum, usque in finem, idI « strorum. >
est usque ad lerminum, id est ad coaequalitatem i Benediclus, [Cassiod., Aug., Cassipd., Hier.]
majestalis suae, qui esl finis sine fine, et omniumi quasi dicat: Ascendit Christus in altum, et quo
'
plenitudo. Alii autem monles sunt currus Dei", per prsecessil faciet nos sequi, unde benedictussit Do-
quos vehilur Deus in universum mundum. Et illei minus. Ecce laus de triumpho, die quotidie, vel de
currus est multiplexdecemmillibus. Hoc non muta- die in diem, alia littera, quod idem valet, id est ju-
tur : quia Dominusest in eis, et hoc in Sina sancto,, giter, quia quotidie caplivat captivos usque in fi-
id est in impleto sancto mandalo. Sina enim monsi nem. Et quia currum illum ducit in finem, addit
est, in quo data esl lex, et interpretatur mandatum,, D . prosperum iter ad se eundi faciel nobis, qui talia fe-
in quo irapleto requiescit Dominus, quia in sanctis> cit, id est faciet nobis cursum vilse, qui vere prosper
inandatis implelis, Dei prsesentia solet contueri. cum sit dux salutaris. Quis hocafaciet?Deussalu-
Yel ita: Dominus est in eis, id est in sanctis, qui int tarium. nostrorum, id est saivationum nostrarum,
Sina monte olim dedit legem, et ipse idemest ini quia de pluribus periculis liberat, qttia etiam non
sancto, id est in Christo, qui est Sanctus sanctorum. credentes ad fidem vocat,
VERS.19. — « Ascendisti in altum, cepisti ca- PARSIV. AtKij/K),/-a. VERS.22. — « Deus nosler,
« ptivilatera.; accepisti dona in hominibus. > « Deus salvps faeiendi; et Domini Domini exilus
Ascendisti. [Aug., Cassiod., Aug.] Convertitt « mortis. >
verba ad ipsum Dominum. Sed quomodo hoc fa- Deus noster,etc. [Cassiod., Aug., Cassiod.]Quarla
ctum est ? Ecce. Ascendisti, o Christe, tn altum loco) pars ubi exponit operaliones Dei, quse ex prsedi-
et dignitate. Qui enim propter nos erudiendos! ctis eveniunt, quse sunt quassatio inimicorum, con-
descendit, ascendit in altum super omnes coelosadl versiones peccanlium, martyria ab utroque sexu.
dexteram Patris. Et cepisti, priusquam ascenderes,, Quasi dicat : Dico Deus saliitarium, Deus, inqtiam,
captivitaiem, id esl eos qui apud inferos tenebantur: nosfer non cujusciinque est, Deus satvos fasiet.
 653. COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. LXVII. mi
Commendalhip gratiam, quia nuUus salvus, riisii A Velqui sicci imbreni gratiae desiderant. Et sectiri-
pereum. Salvos faeit, quos tamen non est mirumi dum hoc sequitur : cOnverlarin profitndum maris,
ihori, cum Domini Domini fuerit exitus morlis, et . id est ad eos qui erant desperatissimi. Yel ita con-
hoc est, ipsc est Deus salvosfaciendi. Sed ne dicas, verlam eos, vel converlar ad eos.
cur ergo morimur? potius palienter fer mortem, Psalmodia Romana legit convertar, varietas vide-
non indigneris si morieris, quia, etDomini Domini, tursuborta, ex eo quod Hebraice n'U?NASCIR,po-
qui sine peccato fuit, exitus, ab hac vita non alius test accipi ex verbo, quod nominitant quaf, et tum
fuit quam mortis, qua nos liberat. Yoluntatetamen est convertar, aut ex conjugatione quam dicunt
mortuus est, ne homo timeret mortem. Et licel sit hiphil, et tum erit convertam,licet prius invenialur
auctor salutis, tamen et Domini Domini, etc. Idem fere per vau.
sensus. Yel ila : Deus salvat, et ne queraris de VERS.25. — « Ut intinguatur pes luris in san-
morte. Sed spera, quia Chrislus inde exivit, et no- « guine, lingua canum tuorum ex inimicis ab
bisindeexire dedit. Et hoeest, et Domini Domini « ipso. >
esl exilus morlis, id est resurrectio qua a morte Vliniinguatur pes. [Aug., Alcuin., Aug.] Quod
exivU.Neautem mala perlinacium credas impunita tamennon Deus, sed Prophela dicit, conversus ad
subdit: B ipsumi(Quasi dicat : Ita convertes, o Deus, vel
VERS.25. — « YerumtamenDeus confringet ca- converteris ut intinguatur pes tuus in sanguine, id
« pita inimicorum suorum, verticem capilli peram- estutqui prius erant inimici fiant pes tuus, praedi-
« bulantium in delictis suis. > cando te usque ad sanguinem, scilicet usque ad
Yerumtamen. [GI. int., Aug., Cassiod., Aug.] morlem; et lingua canumtuorumfict vel erit ex ini-
Quasi dicat: Elsi morluus sit, vel licet salvalor micis, quiaperconversionemexinimicis fient canes
sit, verumtamenDeus confringet, vel conquassabit, pro Domino latrantes contra hostes. Hi sunt boni
vcl hic ut humilientur : vel in futuro, ut in tartara canes, qui edunt de micis (Matih. xv). Canes lau-
Irtidantur; capita,idestsuperbiam, inimicorumsuo- dabiles, non detestabiles. Unde non lantum dixit
rum. Yel auctores,Judaicae seditionis, vel auctores canum, sed canum tuorum, nec eorum denles, sed
hseresium,scilicethseresiarchas.Et confringelverti- lingua laudata est, quoniamutique non frustra, nec
cem capilis, id csl superbam extollenliam hominum sine magno sacramento. Gedeon eos solos jussus
nimis se extollenlium; perambulanlium,[Gl. int., est educere, quifluminis aquam sicut canes lambe-'
Aug.] id est perseveranlium,vel de vilio in vitium rent, talesque non amplius quam treceuli in tanta
ruentiuin, in delictissuis, in quibus saltem deberent multitudine inventi sunt (Judic. vn). In quo nu-
humiliarijMicenles: Deus, propitiuseslo mihipecca- mero crucis signum est propter thau litteram, quse
tori (Luc. xvni) sed et ibi superbiunt, et in multa in Graecisnumerorum notis ccc significat. Illi ergo
ruunt, sccundum illud : Insipiens cogitalio, quse soli ad ofliciumregiminis assumendi sunt, quiquod
perduxit ad culpas. Yel, confringet verticemcapilli, percipiunt aliis praedicant,et qui in manibus ope-
id est versulias inanium quseslionum. Sunt enim rum exsequunlur quod ore docent. Unde in Levi-
qui tales minulias calumniarum quserunt, ut etiam tico : Os turturis retorquetur ad ascellas {Levit.
capillos perscrulari videantur. Yerticem dico ho- i). Et quasi quis quaerat: Unde tantum bonum est,
minum perambulanliumin deliclis suis. Hoc non ut ejus canes sint, cujus eraiit inimici? ait : ab
lnulatur. Confringetcapita, quia ipso, id est ejus gratia, non a seipsis, vel a teipso,
VERS.24. —« Dixit Dominus: Ex Basan conver* alia tittera, id est a parte ttia, o Deus. Idem sensus.
« tam, convcrtam in profundum maris. > VERS.26. — « Viderunt ingressus tuos, Deus :
Dominusdixh. [Gl. int., Aug.] Yel sic continua: « ingressus Dei mei, regis mei, qui est in sancto. >
ConfringetDominuscapita Judaeorum, ex genlibus Yiderunt,elc. [Gl. int., Aug., Gl. int.] Quasi di-
etiam convcrlet mullos, quia Dominus dixit: Ego cat: Intinguelur pes tuus, quia sic vident te prae-
eonvertamhomincs ex Basan, id est ex confusione j) ] cessisse, o Deus. Et hoc est, videruntingressus,vel
peccatorum, quia confunditur de peccalis qui pro gressus fuos, Deus.Vel, secundum aliam litteram,
cis orat. Basan enim interpretatur confusio, vel visi sunt gressus tui, Deus, quibus scilicet venisti in
Basan interpretatur siccitas. Et de siccitate, id est mundum. Haecgralia latebat in YelCri Testamento;
inopia, converlit Dominus,non eos qui se plenos modopatet, cum Filius missus annuntiatur in gen-
justtticeputatit, cum sint inanes. Beali enim qui tibus, cujus Dei gressusviderunt, ingressus,inquam,
csuriunt et siliunl juslitiam, quoniam ipsi satura- Dei mei creatione, scilicet Verbi regis mei guberna-
buntur (Matlli.v). Animasicca dicit: Expandi tna- tione, qui Deuscsf in sancio templo, idcst in san-
nus meas ad le, anhna mea sicut terra siue aqua ctis. [Aug., Gl. inl., Alcuin.] Vel, in sancto, corpo-
tibi (Psa(.cxLii). Anima plena dicit: Non sumsicul re, licctperfidi non videant secundum quod corpus
cwlerihominum (Luc. xvin). Et convertameos qui passus est. Et in hoc, scilicetin patiendo, vel cre-
jacent in profundum,vel profundo.vel profundis dendo,
maris, id est saeculi.Yel secundum aliam lilteram, YERS.27. — « Praevenerunt principes conjuncti.
scilicet coniwfar, ad eos qui sunt ex Basan, quia « psallentibus; in medio iuvencularum tympani-
convcrliturDeus his qui confundunlur de peccato, « slrianim, >
613 PETRI LOMBARDl 616
Principes, [Cassipd., Ajig., Cassipd,, Apg., Cas- A ex his tribubus fuerurit apostoli. El isti sunt duces
siod.] id est apostoli,\prwvenermteos, scilicet alios eorum qui in Ecclesiis benedicunt Dominum. Sed
homiiies. Yel ita dico gressus Dei inei : ut autem magis placetsensus qui colligitur ex interpretatione
isti gressus viderentur, principes, id est aposloli, nominum, quse convenit Ecclesise: Judas enim in •
praevenerunt te, o Deus, ad -laudem, ut populi se- terpretatur confessio; Zabulon habitaculum fortilu-
querentur. Et non ipsi soli venerunt, sed conjuncti dinis; Nephthalim dilatatio, quaeprincipibus Eccle-
psallentihus, id est illis qui laudes Dei sonant, bene siae conveniunt. In martyriis namque prima est
operando ad gloriam Dei. Principes etiam sunt in confessio, pro qua quidquid accidit forliter loleran
medto juvencularum tympanistriarum, id est mini- dum est. In angusliis finitis lalitudo sequitur in
stri sunt, et praepositi novarum Ecclesiarum Deum praemio,Etest: ibi sunt principesJuda,\A est con-
laudanlium, carnedomita, corio siccato abhumore fessionis; principes Zabulon, id estlfortitudinis ;
peccati, et extenso a ruga dnplicitatis. Fit enim principes Nephthalim, id est dilatalionis. Yel ita ut
tympanum de corio siccatoet extenso. Yel ad litte- agatur de tribus virtulibus, quae sighificantur per
ram de sanctis feminishoc accipe, ne sexum feini- has norainum interpretationes : Quia confessio pst
steuniexcludas, quaeetiamab eis, id est ab aposlolis, in fide, fortitudo in spe, latitudo in charitate, quia
forniam laudandi et paliendi sumunt. B Dettmet proximum diligunt. Et est, BenediciteDeo
PARSv. AiaiJ>K).f*K. VERS.28. — « In ecclesiis de fontibus Israel, quod decet quia ibi sunt, princi-
« benedicite Deo Doraino; de fontibus lsrael. > pes Juda, principesZabulon, principes Nephlhalim,
In ecclesiis. [Cassiod., Gl. int, Aug.] Quinta id est principes fidei, spel et charitatis. Et hi sunt
pars, ubiprecatur el alfirmat, ut haecincoeptio Ec- duceseorum, qui sunt in Eeclesiis; et per hoe quis-
clesiaedilatetur et eonfirmetur, pro qua et hseretici que eorum est Benjamin, id est filius dexierw, ado-
destruantur. Quasi dicat: Et quia Dpminus ita con- lesceniulus, deposita vetustate malitise, in menlisex-
vertit, ergo, o vos conversi ex Basan, benedicite cessu,id est mente 143 sursum vecta, et per islbs o
Deo, cui debetur latria, Dominocui exhibeiida est YERS.31. — «Manda, Deus, virtuli tuae; confirma
dulia, et non alibi, nec in aliis conyenliculis, sed « hoc, Deus, quod operatus es in nobis. »
in ecclesiis. Hascsunt juvenculae tympanistrise, ne Deus , manda virtuti tuw, [Gl. int., Cassiod.,
quis carnaUter cboros luxuriae cogitet. Eeelesise Aug., Aleuin.] id est nolifica et commenda Chri-
quippe sunt adolescentulse, seilicet nova gratia de- sturn Filium tuuni nobis. Quasi dicat : Quod entin-
coratse suril etiam tympanistrise, casligata scilicet tio futurum, perfice, o Deus, confirma in gen-
carne, spiritualiter sonorae.[Alcuin., Rem., Aug.] tibus hoc quod operalus es in nbbis Judaeis, id est
Benedicile, vos dico potati de fontibus Israel, id est C fidem quain es operatus in nobis, confirma in genli-
de doctrina apostolorum, ut ad eorum imitalionem bus. Et ita facit, commendat enim Deuscharitatem
prsedieelis, quod Christus de Israel prius elegit ut suam in nobis, quoniam cum peccatores essemus,
faceret lontes aqusevivaesalientis in vilam seternam Cliristus pro nobis morluus est (Rom. v). Quod bene
(Joan. vir). et confidenter orat. Cum enim pro nobis Christus
YERS.29.— « lbi Benjamin adolescenlulus; in mortuus sit, quomodo ergo non omnia cum illo
« mentis excessu. > Deus nobis donavit? (JScm.viti.)Hoc modomandat
Ibi, [Cassiod.] id est inter fontes, vel in Eccle- Deus Christum suum. Nota verborum distinctionem,
siis, vel in templo Jerusalem, est Benjamin, id est manda, doceudo per prsedicatores,confirma,juvando
apostolus Paulus apostolorum novissimus, adole- per gratiam. JYel ila secundum aliam litteram : 0
scentulus, id est novissime assumptus, qui fuit de Deus, manda virtuti tuw, id est fortibus tuis in-
iribu Benjamin (Philipp.itt). Unde in Genesi: Benja- junge ut te annunlient, et per eos canfirma, etc.
mhi lupus rapax, mane comedetprwdam, et vespere Yel, o Deus, Pater, manda opus tuum virtuti tuae,
dividet spolia (Gen.XLIX)(105). Hic est Paulus, qui id est Filio et Spirilui sancto, et per Filium et
mane suae-setatis sanctos persecutus est, sed in Spiritum sanctum, confirma,Deus,hoc quodoperatus
vespera suse conversionis ad Deum, spolia diaboio es in nobis. Hsecnon mutatur. Quod vere facies,
erepta divisit per diversa ofiicia.Et ipse est in men- quia,
tis exceisu, mente seilicet alienata a sensibus cor- YERg.32. — « A templo tuo in Jerusalem, tibi of-
poris, ut quando raptus fuit usque ad tertium coe1 « ferent reges munera. >
lutn. [Aug.] Yel, inmentis pavore, alia littera, ex- Reges..[Gl.int., Aug., Alcuin., Remig.,'Aug.] Ycl
pavescentibus scilicet oranibus tam magnum ini iia conlinua : Quod si feceris reges terrse, vel spiri-
ejus vocationcmiraculum. Ibietiam sunt tuales, offerenttibi munera, id est sacrificia laudis;
YERS.30. — « Principes Juda, duces eoruni,, . et hoc a lempla fuonon aliunde, quod est in Jerusa-
« principes Zabulon, et principesNephlhalim. > lem coelesti, quse esl libera et mater nostra (Galat.
Principes Juda, principes Zabulon, principes; iv), quaeest et templum a quo omnedatuni optinuiiit
Nephlhalim. [Aug., Gl. int.] Per hsec nomina tri- descendit (Jacob.i), et pro quo fit omne bonumopus.
buum Christum et apostolos indieat; forsitan enimi Yel ita distingue, operatus es in nobis, incipiendo
. (105) Ex Aug. in sermone conversionis Pauli; et ex Rcmigio.
 61. COMMENTARIUM 1N PSALMOS.".—PSAL. LXVil. «jS
a ttir.ptoluo, qwd tst tn Jerusalem, id est a Judseis,, Aj ejus, id est jEthiopiae(quod in Grseconon est ariibi-
quod erit, quia tibi offtrent rtges munera. Sed quiat guum), id esl credendo in Deum prseveniet opera
huic laudi obstrepunt bseretici,subdil; sua, utprius credat,-postea operetur. Vel ita utper
VERS.33 « Increpa feras arundinis, congre-. JEgyptum Synagoga accipiatur, quam prsevenit
« gatio taurorum in vaccis populorum, ut exclttdantt credendo Jithiopia, id est extrema pars gefitium. Et
« eos qui probati sunt argeiuo. > est, venient Iegali ex JEgypto, id est ex Synagoga,
Increpa feras armndinis,[Aug., Alcutn., Aug.]| qtiae erat in tenebris; et jEthiopia, id est extrema
- parsgentiuni, Deo, id est ad Deum veniens,
td esl haereticosqui dicuntur ferae, quia non inlelU- praeve-
gendo nocent, Feras dico arundinis, vel calami,, niet riianus ejus, jEgypti, id est legalia opera Sy-
qiua Scripturas perveitunt, quae calamo fiunt : veil nagogse,quia per fideiujuslificabitur sine operibus
qulasuntleves et inslabiles; vel quiasunl inter eosi legis. Yelsecundum aliamlitleram, quseest: JEthio-
<ptimpventur omni vento doctrinae(Ephes. iv). Ideo» pia, scilicet gentilitas, nigra in peccatis, fesiinel
increpa, quia congregatiotaurorum, id est superbo- manusdare Deo, id est subdere se Deo; et est siriii-
rum tndomitie cervicis hsereticorum,est in vaccis» litudo a victis, qui armis depositis mimus dant vi-
populorum,id est inter eos qui sunt seductibiles ett ctoribus, ne inlereant regna terrw. Decursisomni-
leves, velutmuliereulae.Unde Apostolus: Ex liis sunt( B 1 bus qusejani impleta cernimus, horlalur ad laudem
qui peneirenl domos, el capiivasducunt mulierculati Cbristi, et fuiurum ejus adventumprsenuntial.Quasi
(II Tim. m). Stabiles vero etgraves non valent se-- dicat: Et quia ita est ut dixiraus, ergo regna terrse,
ducere; unde : /tt popuh gravi laudabo it (Psat,, j\ id est JEgyptus et jEthiopia, scilicet omne gentis
xxxiv). Sed hoc non sine fructu piorum. IndeenimL hominum,cantateDeopuritatementis, psalliteopere
convenit «t excbtdanteos,idest emineanthigui pro- Domino.
bati smnt argento, id est in eloquiis Dei, hoc estt PABS vi. — uitfyaktiK.VERS.36. — t PsaJUteDeo,
illud quod Apostolus ait : Vt qui probali smt, ma-. « qui ascendit super ccelumcoeli,ad orientem. •
nifesti fiant {11Cor. v). Inde esl quod inarie argen- Psallite Deo. [Cassiod., Alcuin.,"Aug., Alcuin.,
taria exclusoresvocantur, qui deconfusione massse» Hier.] Serta pars, uhi dicit quod Christus veniet ad
noverunt formamvasis exprimere. Vel ita exppne» judicium, qui ascendit ubi sanctos consumraabit.
intenlionem haereticorum; ad hoc congreganlur, utt Quasi dicat: Dicopsallite, inquam, Ztee, id est Chri-
excludant eos a vaccis, qui probati sunt argento,p sto, qui ascenditsecundura quod homo. Nam secun-
scilicet catholicos doclores. Increpa feras, dissipai dum quod Deus, Palri est aequalis,super cwlum
etiam consenlieHtes.El hoc est: . coeii,id est superomnes coelos,ad dexteram Patris,
YESS.34. — « Dissipagentes quaebella volunt; c scilicet super excelsiores creaturas ut nihilsupra se
« venient legati ex jEgypto : JEthiopia praeveniet; haberet, nisi illum qui creaviteum. Unde ascendit?
< mauus ejus Deo. > ad orienfemvel ab oriente; alialittera locumexpres-
Dissipagenles,elc. [Atcuin., Gl. int., Rem.,"Aug.]| sit, nbi resurrexit, et unde ascendit, quia Jerusa-
Yel ita continua : Illi ita, sed ne grex tuus dissipe-. lem, ubi resurrexit el ascendit, iri oriente est. Vel,
tur dissipagentes, id est hsereticoset alios eis con- ascendit ad orienlem noslraeilluminalionis, id est
senlientes, quos vocat gentes propter genera diver- ut lumen graliae nobis oriri' facerel. Vel oriens in-
sarum seelaruin, ne ubi series successionis, con-. lelligitur Yerbum a Patre genitum, cujus virtute
firmel eirorem qum bella volunt, quia nou corre- ascendit honio ille. Et est, ascendit ad orientem, id
clioni, sed conleulionistudent.Quodfiet, quiafejaft, est virtule Verbi, et quia inde venturus est, ad judi-
id est pracones recotociliationis, venieni.ai Chri- candum, subdit, et,
sium, dona ferentes ex JHgyplp, id est ex tenebris VERS.37. — * Ecce dabit voci suae vocem virlu-
gentium. jEgypli vel JEthiopiae nomine, fidem < lis; date gloriam Deo super Israel; magnificentia
omnium gentium significat a parte totum. Nonergo « ejus, et virlus ejus in nubibus. >
ex solis Judaeis, sed de gentibus iuturos prseconesjj r. Ecce dabit in judicio VPcisuw, [Aug.] vel vocem
prophetal jElhiopia, id est gentililasprwvenietma- suain, vocemvirtulis, id est efficaciamresuscilandi
nns ejus Deo, id est vindicla ejus. Per confes- omnes mortuos, qui prius ut agnus sine vocecoram
sionem pneveniet, ne iuanentes in peccatis, pu- tondente se siluit; sed tunc veniet in voce lubae.
nianlur. Dico psallite, et dale gloriam Deo.Dicodabit vocem, ;
VERS.35. — < Regna terrae,canlale Deo; psallile et tunc super Israei Dei erit magnificeniiaejus evi-
< Domino. > dens, quia jam non erit commislio malorum cum
Den, regna terrw, canlale, et secundumhoc est bonis et virtus ejus erit in nubibus, quia non so-
Deo [Atig., Cassiod., Alcuin., Cassiod.] lnprincipio lus veniel ad judicium, sed cum senioribus po-
sequeutisversus, vel magis'in finepraecedentisver- puli, qui sunt nubes, quas ne aliter accipercs,
sus, est Deo; commendalurque fides qua sine addit, et
praecedenlibusoperibus juslificatur hoirioquaepost YERS,38. — « MirabilisDeus ln sanclis suis;
per dilectionem incipit operari (Gal. v). Est ergo « Deus Israel ipse dabit virtutem el fortitudinem
sensus; jEthiopia, id est genlililas haerensDeo fide, .«plebi stiae: benedictus Deus. >
id est credens Deo, praevenietmanus, id est opera, ' Mirabilis Deus erit in sanclis suis Deus Israel,
PAXROL;CXCI 20
m 'P.ETRlLOMBARDI 620
[Aug., Cassiod.] Tunc vere omriisbonus erit Israel,, A non poterant dissolvi absque Dei mantt forlissima et
quia videbit Deuinsicut cst; ipse dabil virlulem etj opportiinissiina.
, Similiier eos qui exasperant qui habitanl in se-
forlitudinem in carne, quaeeliam in resurrectione pulcris. Ut primam clausulani revoces ad vcrbuin
eril impassibilis. Unde Apostolus: Per virtutem re- prsecedens,qtii educil, quia lanien in Hebrseopotest
s.irreclionis ejus, et plebi sumnunc infirniaeeliara,, etiam eflerri casnnominandi. 144 Obid aliiveiluni,
dabit forliludinem qua novissima inimica destrtte- increduli,rebelles,aut periinuces,qui nondissidentab
in sepulcris,
tur mors (/ Cor. xv). Vel de praesentiaccipi polest exasperantibus.Sedquodsubjectumest
in siccoaul siccitatibusnrpni' TZEHIIIAH, transferuni,
illud, ipse dabit, magna promisit; et ne quis de- nec tamen quidquam prsejudicat sepulcris, quseuon
speret pro humana infirmitate, se ad tanta prse- absurde (iguranturper locasterilta el siccitale emot-
cuui eliam plena sinlaridis ossibus mortuorum.
•niia pervenire subjicil, ipse dabit hic virtutemt ttia, E!tsi philosophandum sit, lerra supremuui siccita-
'
•et forliludinem plebi suae. Ergo benediclus sit tls graduin obtinel.
Deus. YERS. 11. — Animalia tua kabitabunt in ea.
eOLLATIO IN PSALHUM LXVII: « EXSURGAT DEUSET ~n'n UAITIICA, animalia tua, nobis, Hieronymo.Ne-
DISSIPENTUR, > elC. biensi et Pellicano, vel congregatio tua Pralepsi,
YERS.i. •—Iler facile ei qui ascendit super occa- Munstero, Saucti, et inlerpietibus pro Cajelano.
xum.Hebr. rvnnya Mlb *te SOLLU LAROCHEB BA*.RA- R
; Campensisutrumque indicavil, ob pailiculse hoino-
•BOT-H. Pro eo quod esl ifer facile, Sanctes, Munsle-. nymiam.
rus, interpretes pro Cajetano, et paraphrasis Cani- YERS.12.— Dominusdabit verbumevangelizanti-
•pensis, reddunt exattale euin ; cum tamen voeula bus virtute tnulia. Yaria dislinctionis versiculoium
Hebrseacitra controversiamdesignet quod legimus. et casuum positio, qu;e iq Hebrseo sunl similisler-
Et Hieronyihtis, Pratensis, ac Pellicanus dixerunl, rainationis in causa fuit ut translalores, aliam et
prwparate viam; el translator ad Camp., iier nra- aliam servarent sernionis strueturaiii. Hieronymus,
nitnt ei; quod non aliam sonal inlelligentiani ini Domine, dabis sermonem annuntialricibusforliludi-
commeniario. Deinde sequeniia sic reddunt Hie- nis plurimw ; Pellicanus, Dominus dabil sermonem
ronymus, ascendenii per descrla, e.t PelLicanusin Evangeliorum virtutis multw; Pratensis, Dominu*
solitudinibvs. Pralensis reliquit vocabiiluni He- dabil sermonem annuntialricum exercilus mulli;
brseum arabolh. Sancles verlit, qui ascendit'super Sanctes, earum quw annunliant exercilus magnus;
cwlos; interpreles pro Cajetano, et Nebiensis, equi- Munslerus, onnunftofricumea:cic2fuseratmagnus ;
tatem in cwlis.Accedit Munsterus, qiti orbibuscwlo- inlerpretes pro Cajetano, Dominusdabit dicluman-
rum vetut equo incidet, tn Cauipcnsibifariara, quii nunliairicum exercitus magni; Textus in Campeusi
sicut sot ad occasumad nos develiitnr, et in-para- longius a liltera, Douiine, tu commendasIris quw de
plirasi, qui pro vehiculoulilur nubibus. Sola confusioi magno exercilu nuntianl mandatum; in paraphrasi
hinc nascitur quod \yyj EREB,in plurali TVWS3 ARA- secus, Dominussuppeditabitefficacemsermoneman-
BOTH,est Hebrseis homonymumet ambiguum. Si- nuniiairicibus poleniiw iltius; Nebiensis, Domine,
quidem inlerim designat vesperam,ut liquetex Gen. Q | dabissermoneinannunliatricibusexerciMsmulti; pa-
I, alioqui desertum significat. Ciide Hebrsei volunt raphrasis Chaidea, Deus deditverba legispopulosuo
interdum denotare ultimam sphseram caeteras am- mediantibus Moseet Aaron, qui annuniiaveruntver-
bienlem, quodstellis deserta sil. Igitur noneslquod bum Dei exerciiui magng Israelis. llaque perpendis,
jam hsesiles de editione Yulgala. lector oplinie, in quantam silvain ascendunt versio-
Dominusnomenilli. Hieronyinus,in Dominonomen nes, quando singulis quisque suum commentum
ejus; Pellicanus, cumDominonomenejus: inlerpretes pro mero arbilratu affert: tanlum reslat diceudiini
pro Cajetano, in Deonominesuo, Sanctes, Pralensis cur evangeiizatrices, sive annunliatiices piurative
el Munslerus, ipsam Hebraicam reliquerunl voceni in Hebraeo ponantur nv)£>20n HAHMEBASSROTII, in
JAUrp, in iah, nomineejus. Meminitlector multoties femininogenere. Abundelntncniodum explical Hie-
inculcatum esse Hebraeoscarere casiium variatione. ronymus in Commentariis. In Hebrseohabet qtise
Sed cum hic ponatur belh, quae litlera nota est evangelizantur, hoc est muiieribus quseevangeliza-
praepositionisinin, vel cum, haud iucongrue vertit bant aposlolis, ubi dicitur: Euntes dicite fralribus
Hieronymus, Dominonomenejus : quod non ine- meis, etc. (Malth. xxvin), aut aniraas significatquse
pte dicimus aliler, cum Dominus sil nbinen ejus, crediderunl in Chrislo. Secundumautem LXX Inter-
aut ut habent interpretes, illi. Campensis slal a no- pretes ad apostolos dicitur. Quia Dorainusdedit eis
bis, cui nomenest Domino, vel proprium nomenser- virtutem prsedicandievangelitim.
vator Deus. YERS.15. — Bex virtutum dilecti dilecli. D.use
— a
YERS.5. Turbabuntur facie ejus. Interpreles radices Hebraicseconfusaneam, quasi litibem inter-
duos significatus ejusdem vocahuli simul reddide- D ] pretationum effuderunl. Siquidemquod hicleginius
runt. Nam vsh LEPHANAC dicere potest, et ad con- ]TTT7TTT HDDODU.N UDDODC.N , deducunt LXX, et
spectum ejns, el ad furorem ejus. Hinc verleruut, Ilieronymus a themale "IT DOD,id est dileclus, con-
exsultate in conspecluejus : et lurbabuntur a facie federaius, frequens in Canticis. Ob
Nec ullimam clausulam ponunt alu translalo- quam causani tra-
ejus. duxit Hieronymus, reges fwderabuntur,fwderabun-
res, praeterPellicanum, neseio quo casu : qui postea lur sub verbo, ubi LXX sub nomine; Pratensis et
quam scripsit exsultate coram eo, continuo sub- Sancles et Campensis dicunt, fugient, fugient. Mun-
texuit, cf pereunt inimici coram eo. In commentariis sterus, fugienies elabebanlur; Pellicaiius, profliga-
nescioquam sequatur Hieronymuseditionem, quan- buntur, profligabuniur. Hi omnes derivanl a verbo
do interpretatur turbabuntur palres orphanorum, et TU NADAD.
iudices viduarum, Nam cerlum est plures fuisse movebuntur.Interpreles pro Cajelano, movebuniur,
editiones. Nempe Luciani, LXX, Aquilse, Symnia- tur. Nebiensis, relroverlenlur, retroverlcn-
chi, Theodotionis. Fuerunt quinta et sexta. Et speciei domns dividere spolia. Quomodo de-
YERS.7. — Qui educit vinctosin fortiludine. Pra-
lensis, Sanctes, Munsterus, paraphrasis Campensis, beat declaratur ordinari serics scrmonis, ut apletnr congrui-
in commenlario. Alii enim veiturit
in compedibus.Pellicanus, Nebiensis et inlerpreles tas,
pio Cajelano, in congrueniiis.Adquod alludil lexttis reclo casu, tamen quia anceps est vocula ni_ NE-
in Cainpensii cdueifcommode. Alqui ipse Hierony- VATII.liieronyinus el Pellicanns csnn Septuaginta
inus st;it a nobis. Certe tales eiant compedes, ut verlunt, pnlcliritudcdomns, seu svccics, dividere
<fcU COMMENTAV.IUM 1N PSALMOS.— PSAL. I.XYII. m.
tpolia. Aliitransferunt habilaUrix,vel liabitaculum, A Nebiensis, moniescoagulorum.Ei quia ser.ielHiero-
hera vel familia domus. nymus verterat, coniendiiis, ut consisterel sententise
YERS.14. — Si dormialis inter medios cleros. contenditisConlextura, addidit prsepositionemadversus, ut sit,
adversus monlem, etc. Qriod si nou vis
Hebraice OinSltf SCEPHATAM. Hieronymus, Nebieu-
si», PelUcanus, el interpreles pro Cajetano vertunt praeposilioneni subaudire, poteris cuni Munsterodi-
terndnossive coufinia; quse nihil abhorrent a sensu senno cere, hic est mons, etc, siquidem passim occurrit
Hebraicus tam pressus, ut ad sensus integri-
iiastro, nimirum quod sint duo Testaraenta, aut Ec-
clesia inilitans et triumphans, ut expositum esl. Ve- tatem, aliquorum dignam subauditionem oporleat
rum cum etiam id vocabuli designet aliquoties ol- esse. — Currus Dei decem millibus mutti-
las, olr id Sanctes, Munsterus, Pratensis et para- YERS.18.
millia laitantium. Translatores varie reddunt,
phrasis Cainpensis, interpretantur chytropodes. Si plex eodem tamen conspirantes , nempe ut non sil nu-
jacueritis inler nigras tripodes, erilis sicut et dlw inerus ministrorum Dei. Ob idque non fuit opus re
columbw, quw legilur argenteis pennis. Subaudiunt mintis necessaria onerare lectorem. Tamen addu-
enim verbum substantivum enfts, ad commoditateni cam
Hieronymum, currus Dei innumerabitis, mitlia
intelligentise,quasi esset: Etiam si fuerilis ea affli- abundantium.
ctione exercili, ut quasi fuligine atrati videamini;
lainen Dei n ovo splendore YERS.19. — Accepisli dona in hominibus. Hie-
poslea beneficenlia, quodam
Iwiiliw fulgebilisac perfruemini.Jam nimis sibi tri- ronymus enarrans, cap. iv ad Ephes., docet cur
buil editio in Campensi, func quiescetisperinde ac Apostolus citans hunc ipsiim locuni, mutaverit ac-
Ihuneu inler ripas; inler a[as columbw,supraargen- g] cepisii in dedit, cum in Hebr. legalur nrij". 1? LA-
lum candidw, quanquam et ipsum verbuui. Quan- OUATA, et in Grxco ilaSc; . c Eleganter hic posuit
doque signet terminos fluviorum. dedildona in homviibus,cum in psalterio scripluin
Posleriora dorsi ejus in pallore auri. Cum Hebr. sit accepit dona in hominibus. Yerum ibi quia nec-
n"!2X EBROTH bifariam accipialur, tum pro dorso, dum factum erat, sed fuliirutu promittebatur, pro-
iuin pro alisbiveplumis.Interpreles, Hieronymus, et plerea dicitur accepisse. Hic vero cum Aposlolus
1'eilicanus transtulerunt posteriora et scapulas, cse- scribit, quia jam dederat et in universo orbe Eccle-
teri plumas aut penttas, ei alse sunt, supple similes sise fundatse erant, idcirco non accepisse dieitur,
c.urofulvo,seu dislinctwsunt virore, vel pallore auri. sed dedisse. i Hactenus Hieronymus. Pellicanus ta-
Ikiilio stibjecla paraphrasi Campensis, utramque si- men verlil, docuisti dvna in homine, alludens ad
gnilicantiam complecti videlur, quando ait, cujus vocabulum hoc est docirina.
dorsum auri tulorem vincit, qumquein aere pendet.^, npb LEQUACH,
— YERS. 2 1. — Prosperum iter faciet nobis Deus
YERS.15. Dum discemil cwlesles reges super «-salularium nosirorum. Hieronymus , portabit nos.
eam. Munslerus, cum dissiparet omnipoteniesreges Cui accinit
propter eam. Consimiliter iuierpretes pro Caje- omnipoleitte Pellicanus, supporlabit. Quod si ab
tano , Irangenle omnipplente reges in ea. Alqui uo'stne accttuiulabilur. Deo portemur, quid non prosperi viae
UTS PARAS , sonat quoque Ilebrseis exiendit, significat onerare ct afferre, Quia tamen cay AHAS
disiribuii. Ilaque Hieronynms et cseleri Hehrai- sub diversis casibus particula quoque salus
canles stanl a LXX Inlerprelibus, aliquot verbis lnr aliseversiones potesl ascisci. Idciico iiascun-
innntitatis, sensu constante. i
P pro volunlate hominum. Pralen-
Nive •dealbabumw iu Selman. Quia hic Selmon s;s,aggravabitnosDeussa/wfe-nostrrf/Sanctes, afferet
videlur esse appellalivum, non proprium nomeii nobis Detts satutem noslram; Pellicanus, Dcus satits
noslra; interpreles pro Cajetano, onerabit Deus sa-
inontis, de quo Jud. ix. Ideo quidaiu reliquertml vo- Itiieni
cahulum ipsuni, alii Iranslulerunl, cbscuridlem, nostram; Munsterus, oneretnos beneficiissuis,
esf Deus satutis noslrx. Consonat Canipensis.
Nebiensis, umbrara morlis. Subseculus tamen Pro- qui Universseliujusmodi versiones dignam sonant inlel-
phela videtur allusisse ad monleni, quem voluit cse- Sed quid opus est tanta confusionecx qua
cus Burgensisponi sub auferendi casu, alioqui noa ligentiam.
vilabatur absurdilas sennonis, nenipe in Sclmon forlassiseditio? quibusdara infirmis verlatur in nauseani
tnoniepingui. Sed nullus auclor, aul Grsecus, He- Vulgata YERS.24. — Convertam in profundum maris.
bneus, vel Laliiius sic convenit, propterea quod noh
pendeat a superioiibus, sed respicial infcriora : nisi Hebr. nteCD MIMMEZULOTH, id esl de profundis ma-
quod indicat Auguslinus noitnullos codices habere ris. Qua; videntur sibi advereari, converlerein pro-
in accusalivo montem,alios inrecto, mons, propter- fundum, et restiiuerede profumiis.YerumtamenHie-
ea quod in Grsecooposesl neutrius generis. ronymus in Commentariis pro eodem habel lioe
Ll quid suspicamiuimontescoagulatos? Faber et pacto, convertam Basan populum meum, couvertam
Csecusimpingunl in interprelem, quod debeal pro- in profundum maris, id esl de profundis viliis, ct-
ferri monles, vocandi casu, quandoquidem vertit peccatis saeculi istius, de comniolioneel ilutlibus
Kieronymus, tnonies excelsi. Augustinus tanien et conveitam populummeum.
bgit et inlerpretatur monles, accusandi casu. Sed D ] YEBS.2S. — Lingua canum luorum ex inimkis
quid notius sit quam debeat iterari, Hebrseosaequa- ab ipso. lstud ab ipso, quidam referunt ad sangui-
Iiter declinaresuos casus? Integrum est pro exigen- nem de quo superius in eodeni versu dicebalur, ut
lia rei etsyntaxeos, hoc aut illo casu elferre. Sed inlingalur pes tuus in sanguine, ut Munsterus hoc
obviat quod Hieronymus ponit conlendilis, alii ex- modo reddens, lingua canum tuorum, rubet ex ho-
silieiis, alil invideiis. Ex quo perspicue conslat, stibus propter ipsura sanguineiti. Alii dant Deo:
montescum illis veibis non posse accipi, nisi voca- quod videlur facere Hieronymus, quando dixii, a.fe-
livo casu rrmn TERATZEDUN ducitur a verbo 13H meiipso, si tanien placet nohis Augusliniedisserlio,
RATZAD, quod trifariam exponitur apud Hebrseos, quia ipse Hieronymus in Commentariis reducil ad
Aaliare, insiduri, exspectare, niaxime secunduin sanguinem,Sanctes mutat in plurale, nempe ex ipsis
quemdam rabbinum, a Sancte adductura. Hinc Pelli- inimicis.26. — Vidernnt
canus traduxil, quare invidioseaspicitis tnontesele- VERS. ingressus tuos, Deus.Hie-
valionum? quanquain videtur interpretari ex voca- nymus ad Suniam et Freieliam castig::t codicem
livo. in eo lainen quod dicit aspicilis, non distal a Grsecum,in quo erat cOEMpnfiuo-av , id est visi sunt,
noslra lectione, nec Chaldseus admiramini. Porro et quemadmodumexempiaria nostra nunc habent,
quod qttidam habent monlesgibberosos,monteseie- pro ieEwovjffKv, quod est, viderunt, el ila se inve-
vuiiunum,monles excelsos, et nos legamus monles nisse in 'Septitaginta el in iiaitlals confitetur, licet
coagulatos, id esl incaseatos, non est mirum, cum interim non neget eonsuetudiueui obtinuisse ut ha-
w._:u GAiiEsiisiM, Hebrseishoc et iilud sonet; unde bealur 1-9£«DI-;9>JC-«V.
:;*62S' ^''>>-.'v>.':;'K.v'';'oi:-. ';:;"';..;';.:.PETm::LOMBA:llDlv;; "'"''>>' 6° 4'
YERS.27.— Prwvenerunt principes. Alii eanfo--'A pato cwlu eorttm qui nltintur ianceis. Cui Cam-
.res. Nam nHttJ SCHARIM, cura puncto in dextro cor-- • pensis consonat, «asfa mulliludinem lancea arma-
- lam. Editio in Campensi, peculiarein sibi soinnia-
nn, sunt cantores. At D'~ffi?-SARUI,signalo ptin- vit
ctulo in sinislro eornu, id esl. principes, quo pactc) sensum, ages jumenta arundine , quasi velit
insinuare quemdam pastorem, qui tantse sit
pronunliaverunt interpreles LXX, el verlerunt in- nobis virtulis et clementiae, ul ad nulura sine recalci-
terpretes pro Cajetano.
YERS.28. — De fontibus Israel. Munsterus quodj, tratione jumenta obtemperent. Sensus quidem pius-
de esl, haud scio tamen si suo Ioco. Sed ul ad lem
somniavit addere sive inlerserere voluit, origint revertaniur, nunquam a memoria debel fugere,
cprdis Israel, cum in Hebr. nulla sil mentio cordis,' scribit Hieronymus adversus Rulfinunriibro
uec uUus alius inlerpres atligerit quera viderim. ' quod
— si[ primo. Idque memini in superioribus, quaiita
VERS.29. /n menlis excessu. DTt RODEM, silva apud Hsebraeosambiguorum nominum at-
ducatur a radice rrri. RADAH, et litlera mem, sit af-
Pratensis, Sancles, ' que verborum, quse res diversse interpretationi
fixa, significat domtnari..Eoque maleriam praebuit, dura unusquisque ititer du-
et
Munslerus interpretes pro Cajetano traducunt, bia quod sibi consequentius videtur translert.
•dominans eis, vel dominator eorum. Si autem idem[ Jam vocabulum nap QUANEH apud Hebrseos tisur-
vocabulum, inclinaveris a yerbo primitivo OT) RA-
DAM, ut memsit radicnle, dbrmitaresonat. Hinc Sep- patur pro calamo, et pro congregatione, et pro
tuaginta dixerunt, in. mentis excessu. Suffraganlur lancea.
Pellicanus, et paraphrasis Campensis. Hic dicit, sti-" Congregatio taurorum in vaccis populorum, ut
pore corripitur; ille, in extasi. Nec ab hoc sensu ab- B.subaudias verbum esf. Alias vertunt per accusati-
horret versio Hieronymi, continens eos, utpote fon- vum, ut respbndeat verbo superiori, increpa. Et
tes 145 Israel, dequibus supra, ut.indiceturrap' '. quia D'T3N ABBIRIM forfes tauros designat, ntmc
tus apostoli Pauli, qui in ea extasi copiose hauseril transferunt absnlute tauros, nunc forles. Cse-
Uiienta divinsesapientiae. terum Faber eleval suo more auctoritatem Yulgatae
VKRS.30. Principes Juda duces eorum. Hebr. editibnis, quse habet vaccas pro vitulis, id philoso-
nn'33~i RIGMATHAM , noyi REGAMAH , est homo- phatur rectius conveuire, quod vituli sint petuian-
nyinuin ad purpuram, interilum, cwtum, congre- lia lascivi, vaccsenon item, quin potius ignavaeet
gationem. Ob id varie reddunt varii. Hierony-; desides. Ulinam vidisset quod commentatur Hiero-
mus, principes Juda in purpura sua : Sanctes slat' nymus in eum locum! Certe inlerpreles haut in-
a nobis. Pratensis, Nebiensis et Pellicanus, snfe- cessisset. Yerba Hieronynii audito: « Ipsos hsereti-
ritus sive lapidatio eorum. Campensis accedit; cos signilicat, quia neminem possunt decipere, nisi
Hieronynio, ornamenlum eorum. Munsterus et in- simplicioreset parvos, hoc et vaccas minores, tau-
terpretes pro Cajetano, consilium sive admiratio ros enim non possunt decipere, hoc est magnos. >
eorum. Quod eleganler eliam pouantur vaccw edisserit
YERS.51. — Manda Deusvirluii tuw. Hebraeile- Auguslinus. Equidem scio in Hebr. legi vituios
gunt per praeteritumet tertiara personam, manda- 'hstt EGLE.Sic lamen ut infirmitas et levitas po-
vit Deus tuus, dehinc quod sequitur ~tv UZECA. pulorum indicetur, quae quatenus significetur per
Ideo quia casus terminatione non distinguilur, ob r femininum nolius est, quam ut diulius immore-
id quidam verlunt .fortiludinem: Hieronymus, de mur.
fortiiudine tua; quidara alii, fortitudinem pro te; Vt excludant eos qui probati sunt argento. Hebr.
Campensis (quod est paraphrasticos,) robur addere D3"inD MITHRAPES. In prima particula mire sunt
tibi. Jamque legendo.verbunt mandavit, sub tertia diversi traslatores. Hieronymus pro eo quod est
persona, respicitur fortitudo hominis, quaea Deo excludant eos, ponit calcilranlium, nempe vitulo-
donelur, aut stabiliatur. Sub secunda autem per- rum. Accedit Nebiensis. Interpretes pro Cajetano,
sona, ad virtutem Dei aspicitur, quse est Christus, calcanlem, videlicet congregationem; Pralensis et
auctore Augustino. Atqui Hebrseisub eisdem pror- Pellicanus, optantem seu studenlem; Munsterus,
sus litteris, prseteritum et imperativum scribunt. humiliabit se, cui alludil Camp., donec facti suppli-
Eteninv niif potest pronunliari -TZIRAU, quod est ces, tribulapendeant; Sanctes, gloriantem, vel con
prwcepit. Potest et TZAUEH proferri, hoc est manda, culcatam incisionibus. Non esl animus persequi
mj?. El magnopere convenit imperativus, cum linamquamqueversionem. Nam instituli nostri est
statim subjiuigalur idem modus in alia clausula, provirili, contueri noslram editipnem. Jamqueuna
robora Deus, sive confirma, etc. est interpretalio, qtiae respondet lectioni Vulgatse,
YERS.32. — A tempto tuo quod est in Jerusalem. modo verum sit quod exponil Augustinushic usiir-
Munslerus ob assumeiiluui suum, quod immiscuit, pari excludi pro apparere, eminere. Si quidem
cogit et trahit leclorem ad suum cerebrum. Ait sunt qtii hoc niodo vertunt, gloriabiindiin porlioni-
eniin : A templo tuo in Jerusalem prodeat robur bus argenii.'-Caeternrosi accipias excludere in ma-
tuum. Cbi juxla mentem aliorura interpretum, ex- j) Iam partetn, oporteret interpretes accepisse litie-
trito quod non est de Propheta additamentOidatur ram, tnein, finalem vice samec, quse magnam ha-
intelligenti libera facultas extendendi ad id quod bent cognationem. Idque probabild esi, cum ea
sequitur: Tibi offerentreges munera. Alioquijuxta littera in fine dictionum signilicet eos, et legendo
Munsteri coaciam versionem, haereat superioribus per samec hoc non esset. Illud quoque verum erit
necesse est. Illud animadverlendum posse accipi deducendo DSino MITHRAPAM, a radice nDn RA-
litleram Q subsidiariam mera, pro in, alioqui est PHAH q uod est interdum dissolvit debilitavii. Et si
nola ablativi. Siquidem plerique transferunt in intelligalur hsereticos raoliri, ut ad suum errorem
templo, cum legatur in Hebrao *^3'nD ul inle- trahant etiam eos qui periliores sunt el primores in
non oliose adnotatum Dei Ecclesia, en quadrat quod infirmentur qui ro-
rim meminerimus quod bustiores fuerant. Quantum ad secundam ciau.sulam
dictum est vers. 24 hujus psalmi, ubi leginius, qui
tn profundummaris, et Hebraismo addiCti dice- tas probali sunlSubscribit argento, Hieronymus traduxit, ro-
de non alia ratione argenteas. Nebiensis, Pralensis et
bant, profundis maris, idque Pellicanus , numerationes fragmentortim argenli.
quam quod praeponebatur elemeiitura niem. citrn incisionibus argenleis. Consenliunt
YERS.33.—Increpaferas arundinis. Hieronymus, Sanctes, et Jilunsterus. Editio in
Kebiensis, Pellicanus, Pralensis,-interpretes pro interpretes pro Cajetano
Sanctes aliter, Campensi periphrasi usa est, intelligitque gentes
Cajetano, subscribunt Septuaginta. deditas. In Hebrseo habetur riD3 'S13
increpa sive disperde congregationem calami ^yj opibus
nV7 CEARIIAIATII. Munsterus tnulto disiat,dissi- BERATZE CASEPH. Sed -Hieronymus deducil »jfi RA-
625 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. LXVHI. 620
TZEa themate y*"i ROTZ,id est currere. Qui au- A parte. Certe Hieronymus simpliriler pnsuit manus,
tera vertunt fragmenta a ihemale Vjpi RATZATH,citra quodlibcl proriomen.Eodemquoqueinterprete
Origines, homilia 1 in Cantica, rcferre videtur pro-
hoc est fregil. Idem esl sensus, quod aposloli qui nomen ejus ad Synagogam, idque confirniat Scri-
dicunlur rotse, propter discursum velocem pra;- pturarum auctoritale. Et ad eumdem modumvertit
dicationis evangelicse, confracti sunt et probati Hieronymus illic, quo hic legimus et psaliimus, et
tanquam aurum in fornace, per quos itidem intel- magisler indicat sequenti versiculo.
liguntur, qui doclriuseaposlolicse haerentusque ad YERS. 55, 56. — Regna lerrw cantale Deo ,
niortem. Domino, psallite De.o,etc. Terlia clausula
VERS.54. — -Yentenflegali, ex jEgyplo. Praten- psallite
nempe psallite Deo, exordium 56 versiculi, est
et
sis, Nebiensis., Sanctes, Munsterus, Campensis adjectitia, ex veteri Psallerio, Hieronymo auclore
lioit dissidenl a nobis, quia legati, optimales,prin- ad Suniam et Fretellam, in liaecverba : rcgna terrw
cipes O^QUJnCUASSMANNIM. Sed Pellicanus et inter- canlale Deo, psaltite Domino. t Et dicitis hoc in
preles pro Cajetario dicunt, pingues, ut clarum isto versiculo non esse scriplum, psallke Domino,
sit eos legisse, he, pro chet, aspirationem tenuem, quoniam statira sequitur post diapsalma, psallite
pro forli aspiratione Dijaafn a themate ^OVJSCHA- Deo qui ascendilsuper cwlumcwli aa orienlem, cum
MEN,id est pinguefactus est, et he, servilis sit lit- iste versiculus magis habere debeat juxta Hebrai-
tera. Hieronym. diversus est. Siquidem pro lega- cam veritalem : Canlale Deo , psallite Domino.Et
tis, legil velociter.Suboleo quod unara diclionem illud quod sequilur in prjncipio alterius versus;
usurparit, eonflatam eXduabus VTTIHOSCH, id est JJ psallite Deo, non sit in libris autheiilicis, sed
feslinavil, et 3'JD HONIM, quod significatparles tem- obelo prsenotatum. Ergo et vos legile magis ea
poris. quaevera sunl, ne dum additum suscipitis, quod a
.Eiliicpia prwveniel manus ejus Deo.Cerlum est Propheta scriplum est relinquatis. > Hactenus ille.
manus hic esse pluralis numeri ex Hebrseo, VT Ex quibus perpendilur codices, quihus utebantur
IADAU, et accusativi casus, ex Greco quod yjipa, Sunia et Fretella secundam clausulam, psalliie
aut juxta alios codices yj-Zpaz.Sed dubium est quid Domino, non habuisse, sed versiculum illum, fi-
referat pronomen ejus in latino ; in Graecoaulein nitum esse in ea senlentia, regna terrw-cantate
lollilur ambiguitas per femininum uvi%;. ln He- Deo, et mox interpositum fuisse diapsalma, ut
braeo van est e diverso nota masculini generis, alter versus initiiim sumcret ab hoc quod est,
quanquam VTOKCSCS, id est ^thiopia non repu- psaltite Dee. Nunc vero id quod est addilum !e-
gnat in masculino. Illud interim est manifestum, gimus, non praetermitlenlestaraen Hebraicam veri-
quod Augustinus, iti Enarrationes. exposuerat ma- .' talem.
nus ejus, scilicet Dei. Quod si versum esset marius Qui ascendit super cwlum cwliad orientem.Hie-
suas, quemadmodum magis probat in sequentibus ronymus cum plerisque aliis transttilit a vrincipio,
Augustinus, oiunis scrupulus esset sublatus. Sed Sanctes et Pellicanus adhaerent Septuaginta. Si-
prior inlerprelatio, nullum haberet locum in hac quidem DTPQUEDEM, esl ad ulruiniibet.

PSALMUS LXVIII.

PSALMI TITULUS : € IN FINEM PROHISftUICOMMUTA- C sunt partitiones, Primo precatur salvus fieri, quia
BUJfTUR PSALMCS IPSIDAVID. 1 multa patitur quantum ad se gralis, sed quae
Salvum me fac, Deus. Titulus : In finem pro iis aUus rapuitj, ipse solvit. Secundo quae solverit
qui commuiabuntur ipsi David. [Aug., Cassiod., exponit, ibi, Deus tu scis. Terlio pro. dictis malis
Aug., Cassiod.J Duae sunt commulationes; unaest orationem opponit, ibi, ego vero. Quarlo contra ad-
de bono in malum, qua commutalus est Adam ex versarios prophetat, ibi, fiat mensa. Quinto dispen-
forma Dei in deterius, in quo omnes moriitntur; sationem incarnationis et sanctitatem propositi ex-
allera de maloin bonum, qua commutantur fideles ponit ibi, [ego sum pauper. Ghristus ergo 146 in
de maio in bonum , el de bono in melius per gra- passione clamat ad Patrem dicens : 0
tiam Christi, in quo omnes vivifibantur, cujus VERS.1.— < Salvum me fac, Deus, quoniam in-
commutationiscausa est passio Christi. Per hanc < traverunt aqu% usque ad animam meam. i
enim ipse Chrislus transivit de mundo ad Palrem, Deussatvum me fac. [Aug.] Haec est vox grani
in quo et nos transire fecit de morte ad vitam, de sinapis contempli, dum in. horto obruitur, quod
terra ad coelum.Unde et ipse descendit ad eos qui crescit in magnum olus. Et revera granum sinapis
ceciderant, ut eos sublevaret. Quod, id est, qui minimumest, et fuscum, etTaspernabileprorsus, et
transitus, Hebraicedicitur Pascha. Unde in Exodo: D de Christo dictum est: Vidimuseum non habentem
Est enim Phase, id est transitus Domini (Exod. speciemnequedecprem ( Isa. LIH) , et tamen occu-
xii). Apud Iraecos vero Pascha passionem siguifi- pavit faciem lerrse faclus mons magnus. Quare cla-
cat, et est ordo liluli: Psalmus isle dirigens nos mas? Quoniamaquw, id est seditioet motus populi,
in finem, id est Christura, altribuitur ipsi David, id inlraverunt usque ad animammeamitotlendam,id est
esl Christo, qui bic loquitur, secundutn captit et turbaeJudseorumprsevalueruntnon tantum tenfereet
corpns agens pro his, id est de his, id est de causa ligare, sed etiam occidere Christum. Hoc dicendo,
commutationiseorum,. scilicet de passione Chrisli, sic clamando Christus transformat in se membra
qui commutabuntur de malo in bonuin, de timore sua, id est membris suis daf formam clamandi,
ad securitatem, de niundo ad coelum.Et esl psal- quibus amarus est transitus mortis, per quem Chri-
uius iste quartus eorum qui latius de passione et sto cohffiremus.Et habet fel, et acetum, quod m
restirreclione Christi agnnt. Inlenlio : Monct ad passione Domino datum est. Ideo ergo clamal ut
laudem pro facla commulatione. Modus: Ouinque sui clament, ne cedant iniquitali timore raortis,
m''':' PETRI LOMBARDI m
alira quam liori halent niali qriid eis faciaiit. Et > A J substantiam. Atque utiiiam maneret irieo quodDeus
YERS.2. — e Infixus sum in limo piofundi; et'. fecit! Si enim maneret homo ineo quod Deus fe-
t non est substantia. > cit, non in Hmo infixus esset, qriem Deus genuit.
Infixussum corpore. [Aug., Cassiod., Aug..]Quasii Substanlia dicilur illud quod a Deofacla est quse-
dicat. Tenueriint me in limo profttndi, id est Judai- que res. Unde in Evarigeiio: Omnia per ipsum fa-
caeiniquilalis. Limus est homo, et de iiriio terrse,, cta sunt (Joan. i), id est omnes nalurse, omnes
sed non de profundo, id est de corruplo faclus est,) sttbstantise quse taudant Deum, non quod orania
sed cadendo a justitia per originalia et actualia pec- habcant sensura laudandi, sed quia bene eogilata
cata factus cst limus profundi, id est iniquitalis,, laudem pariunt, et consideratiene creaturse, im-
cui persequenti qui non cedit, commutatur de limo) pletur cor ad eructandum hymnum Deo; laudant
in .aurum. Et non est substanlia. Substanlia dicun- etiam reptilia, sed non avaritia, invidia, etc, qnse'
lur diviliss, quibus sustentatur homo. Et est, noni non fecit Deus. Fecit ergo Deus hominem substan-
est substantia, id cst ad paupertateni veni. Unde3 tiam, scilicet naturaliter bonum, sed quia non in
in sequcnli: Pauper el dolens ego sum, vel non estt eo mansit, sed lapsus est in iniquitatem , qusenon
subslanlia. Hoc ad intelligendum est difficile ali- est substantia, sed perversitas hominis. Non est
qiianto , et indiget eonimendalioiiis et exposilioniss substantia, id est qualis a Deo factus, in qua per-
aliquanluise. Inteliigitur subsiantia illud quod suml versilate ihfixus est Filius hominis Dei, quia in iui-
a Deo. Nalurse ipsae subslanlise dicunttir, ut homo,, quitate eorrirainfixusest. Npnest ineissubstantia,
pecus , coelum, terra , et hujusmodi omnia . istaa [Cassiod., Hier., Gl. intj] id esl non inveni in eis
siibstantia: sunt, eo ipso quo sunt. Nam quse nullaa quod feci, quia non a Deo sunt facti tales, sed ac-
sunt, in subslantia nihil omnino sunt. Substahliaa cessit aliunde. Yel ita: Noi) est.mihi substantia,
ergo aliquid est. Bcus est qusedam substantia. id est virlus carnis, evadendi passionem. Yel non
Unde eliam in fide catholica eoctra venena quo-- est mihi subslantia, id est stabilrtas vitse, quia
rumdani baereticorumsic sedificamur, ut dicamuss VERS.3. — <Veni ic altitudinem maris ; el lem-
Patrem et Filium el Spirilum sanclum unius essee < pestas demersit me. »
substarilite. Quidquid est Paler quod Deus esl, hocc Veni sponte in aliitudinemmaris , [Ang., Hier.,
cst Filius, hoc est Spiritus sanctus. Cum autemn Cassiod., Aug.] id est in qua nos naufragabamiiT,
Pater csl, non illud esl qtiod esl. Paler enim nonn id est in profundum sseculi, et iiisani popuU, ct
ad se, sed ad Fiikmi dicitur ; ad se auteni Deus di- tempestas, id est sedilio et transitorius impetus,
cilur. Itaque eo quo vel quod Deus est, substantiaa Q ( scilicet voces inclamantium morlem , demersit me
est; el quia cjusdem subslantise esl Filius, pro- in mortem. Ecce Jonas a ceto absorpttis, sed teitia
cul dubio et Fiiius est Deus. At vero quod Pater est,"> die evomitns. Et licet illi ita facerent, tamen cgo
quia non substanliae nomen est, sed refertur add YERS.i. — t Laboravt clamans, raucsefactsesunt
Filium, non sic dicimus Filium esse Patrem, quo-- i fauces me:e, defecerunt oculi mei, dum spero in
modo dicimus Filium esseDeum. Quseris quid sitit c Deuiu meum. i
Pater ? respondetur Dcus.vQuseris quid sit Filius ? Laboravi clamans, [Aug., Cassiod., Ang.] admo-
rcspohdetur Beus. Quteris quid sit Pater et Flius?? nendo eos, diu enim clamavit: Ysevobis, Scribwet
respondelur. Deus. De singulis inlerogalus, Deum n Pharismi (Mallh. xxm); et: Ysemundo a scandalis
responde. De' uiroque interrogatus, Deum, nonn (Matth. xvm). El in hoc laboravit, quia non re-
Deos responde. Non sic in homiiiibus. Quaerisquid d cipiebalur. Clamans enim laboral qui non exaudi-
sit Abraham, respondetur homo, Quaeris quid sitit tur. Non laborai cujus votum implelur. Et rauew
filius ejus Isaac, respondelur homo. Ejusdem sub-i- faclm sunt fauces mewhoc ad litleram in Evangelio
stanlise esi Abraham et lsaac. Si vero quaerisquidd non legitur, sed ut raucus factus est quanlum ad il-
sit Abrahara et lsaac, nonhomo, sed homines :s los, quia non est ab eis intellectus. Defeceruntoculi
respondelur. Non sic in divinis. Tanta enim ibi est5t D mei, dum spero ht Dcwn meum. Alia lillera,'id est
substanlise socielas, ut sequalitalem admittat, pln- i- discipuli desperaverunt, ut oculi duorum diseipu-
ralitatem non admitlat. Si ergo tibi dictuni fuerit it lorum tenebantur, in via Chrislum non agnoscen-
cum dicis Filium hoc esse quod Pater est, profecto ,o tiura qui desperantes dixerunt: Sperabamusquod
Filius Pater est. Responde secundum substantiam , esset redempturus lsraet (Luc. xxiv). Quibus extra
tibi dixi hoc esse Filium quod Pater est, et non se- 5- factnm est quod intra eral, id esl caecitas cordis
cundum id quod ad aliud dicilur. Ad se enim Deiis is facia est in oculis ; sed spem eis reddidit, quando
dicitur; adPatrem Filius tiicilur. Rursumque Pate.r >.r cicatrices palpandas obtulit: quibus tactis Thomas
ad se Deus dicilur, ad Filiura Pater dicitur : quo IO ad spem rediit clamans : JDCHS tneus, et Dominv.s
dicitur ad Filium , Paler non est Filius ; quo dici- i- meus (Joan. xx). Tetigit ergo formam scrvi, cl
tur Filius ad Patrein, non est Pater; quo diditur Pa-i- cognovit formam Dei. Ideo in Iege dictum est: Non
ter ad se, Filius ad se, hoc est Pater el Filius, id coquas hwdumin lacte tnatris , [Alcuin., Cassiod.,
est Deus. Quid est ergo ? Infixus sum in limo pro- ) Alcuin»]id est apostolis adhuc tcneris et infiraiis,
id non imniittes passionem et-inorlcni, quia lales per-
fundi, el non est subslantia. Substantia dicitur illud
«jusd est quseque res a Deo. Fecit Dcqs homineni ni diti friissent. Vcl iis : Defec*runt oculi mei, id est
629 COMMENTARIUM IN PSALMOS. - PSAL. LXVIIl. 650
niortuus sum. Deinde, subdit causam, dum spero A VERS.8. — « Non crubescant in me, qui exspe-
in Deo meo, id est quia ppaestolormisericordiam, c clant te, Domine, Dominevirtutum. -
et non ex eo polentiam. Non erubescanl. [Cassiod.] Hic ostendit quod su-
YERS.5. — t Multiplicati suht super capillos ca- pra de meuibris dixerat, quasi dicat: Et quia pro
< pitis mei qui oderunt me gralis, > aHis solvi, ergo non erubescantin me , id est non
Multiplicali sunt super capillos, etc. [ Alcuin., frustrentur in me moriente, quiexspeclant lecuin de-
Aug., Alcuin., Aug.] Quod prius typice dixit, sci- siderio, Domine, scilicet prophetseetantiqui justi,
iicet aquw limus, allitudo maris^ nunc in re aperte qui exspectant quod oculis videre non potuerunt.
dicit: IUi qui oderunt me gratis, id est sine causa, Ne ergo aliter eveniat, quam Spiritus sanctus pcr
muliiplicatisunt, ut eliam discipulus cumeis esset, eos prsedixit, Doniine, vel Deus virtuium coelestium
super capilloscapitis mei, pro infinito pouit. Capillis vel terreslrium, scilicet cui nihil impossibile est.
canilis conparat inimicos, quia merito rasi sunt de Deinde precatur pro modernis quserenlibus, di-
Chrtslo, quando in Calvaria crucifixus est Chri- cens, Et
stus. Inde esl quod Christus in-passioneexutus est YERS.9. — t Non confundantur super me qui
vestibus suis, et aliis veslitus, et post suscepit t quaerunlte, Deus Israel. >
suas, et altaria quoque discooperiuntur passionis " Non confundantur insultalioriibus super tr.e mo-
tetnpore, et post instante resurrectione cooperiun- rientem qui quwrebantte, o Deus Israel, [ Gl. int.,
tur, quia tempore passionis recesserunt Judsei a Cassiod., Rem., Aug.] id est, videntium Deum.Hoc
Christo, et etiara apostoli. Eo vero resurgente re- ideo dicit, ut qui deitatem ejus intueri npn pos-
tiieruut apostoli, sed non alii Judaei. Ideo aliis ve- sunt, non seducantur infirmitate ejus carnali. Vel
stibus , scilicet genlibus indutus est-; sed in fine, ita ab illo loco, Deus tu scis. Quasi dicat: Exsol-
per ptsedicationem Eliae el Enoch, omnis lsrael vi, et hoc ideo, quia tibi placet; et loquitur de
salvus fiel; et tunc vestimenta sua recipiet. Idem se Christus, et hoc est, Deus lu scis, id est ap-
enim significaltranslatiolibri, qui prius ponitur in probas tnstptetjftam meam, id est quod de me,
dextro latere altaris ; poslea tranferlur in lsevura. , insipientia et slultitia videtur, id est irrisio, ct
Inde circa fincm missse refertur in dextrum. Vel mors quam palior, secundum illud : Quod -stultum
per capillos boni intelligunlur: et hoc est, multi- est Dei, sapientius est hominibus (I Cor. i), qiioi
plicaii sunl super capiltos capilis mei, [Cassiod.] in me irriserunt, qui sibi sapientes videbantur,
id est plurcs sunt lris qui sunl ornalui, sicut capilli sed lu scisti quare fiet. Et delicia mea, id est
ornant caput. Numerosisunt inimici, etetiamnoxii. meorum, a le non sunt abscondita. Hoc non niula-
Unde sjibdit: Et tur. Et quia pro aliis solvi, ergo qui exspectantle,
YERS.6.— i Confortati sunt qui perseculi sunt Dominevirtutum, non erubescant in me morienteni,
t me inimici mei injusle; quse non rapui, tunc id est non dicatur eis, ubi est Christus vester ? Ubi
t exsolvebam. > est qui dicebat: Crerftftsin Deum, el in me creditc
Confortali sunt inimici mei qui etiam persecuii (Joan. xvi). Et agit de justis qui fuerunt post ad-
sunt memjusle. [Aug.] Hocest quod dixerat, gralis. ventum Christi, de quibus etiam subdit.non confun-
Laus Ghristi, et martyrum est in causse bohilate, dantur insultationibus, qui quwrent le, Deus Isrqel,
non in poenseacerbitate. Causa enim facit mar- hoc non mutalur. Vel Ioquitur hic in persona Ec-
lyrem noh prena. Quw non rapui tutw exsolvebam. clesiae, et orat Ecclesia ut non prematur haereti-
Quasi dicat: Non peccavi, el poenas dedi. Rapuit coruin scandalis, sic ut filii erubescant. Etesi,
enim Adam el Eva praesuinensul diabolus, de di- non er«6escanf in me, id est in depressione niea,
vinitate. Rapere volueruut diviuitatem, et perdide- que te exspectant, etc, quaenon mutantur.
runt felicitatem. YERS.10. — • Quoniara propler te suslinui op-
PARSII. VERS.7. — c Deus, tu scis insipientiam t probrium ; operuit confusio faciem meam. »
< tneam ; et delicla mea a te non sunt abscondita. > D 147 Quoniam propler te. [Cassiod., Aug., GI.
Deus, lu scis. [Cassiod., Alcuin., Aug., Cassiod.] int., Cassiod., Aug.] Congregat inunum mullaqiue
Secundapars, ubi exponit quae exsolverit, scilicet pertulit ad invidiam in Judaeosexcitandam. Quasi
iasipienlhin et delicta suorum. Et quia pro aliis dicat: Merito non confanduntur super tne, quoniam
solvit, precilur exspectantes antiquos, et quseren- ego sustinui opprobriumin conviciis, ut quod ipsi
tes aiios, sciiicet modernos in senon fruslari, cum dicunt: /n Beehebubejicit dwmonia (Luc. x), pota-
tanta lain sequanimiter ferat. Quasi dicat: Non ra- tor vorax est (Matlh. n), propter te non pro inca
ptii, quia, o Deus, tu scis insipientiam. Hoe dicit culpa, vel alia re. Quasi dicat: Non est magnuin
Chrislus ex membris meam, id est meorum, id est quod sustinui, sed quod propter le, et operuit con-
scis quod ignari Dei sunl, ef delicla mea, id est fusio faciem meam consputatam. Hocsolet evenire
meoruni, qusesuscepi ad delendum, non quse ad- in bono laceratis, qui solent tanlo amplius ad
misi (iuit enim delictorum susceptor, sed non com- tempus tristes elfici, quanto in se cognoscuul iniqua
missor) a fe non sunt abscondita, de insipientia et confingi. Vel secundum aliam litleram et loquitur
delietis suorum lioc dicilur. Hi sunt qui coinmu- lotus Christus, operuit, ut videbatur, facieni meani,
tantur' in sapienles et jtistos. irreverenlia, id cst impudenlia quatn oportet nos
 '•''
v'_3i ' PETRI LOMBARDl ...'..(552.'
habere, inter eos qriibusdisplicel ChristUSihe cru- i- A Yir.s: 14. — • Et posut vestimentiiro;meum cili-
bescamus deeo, cl < citim, elfactus sunt illis iri parabolam. >
YERS.11. — < Extraneus faclus snm fratribuss Etj [Aug., Hier., Rem., Aug., Cassiod.] id est,
< meis : et peregrinus filiismatris mcae. > quia posuiciliciumveslimentummeum,id est opposui
Fratribus meis cognatione carnis factus sum ex- •<• iUismortalem carnem in quam saevirenl,et occului
traneus,[Cassiod.,Aug , Cassiod.}sicut Josephsuis,, deilatem sacco. Cilicium enim est mortalis caro,
quia non credunt mihi; cf peregrinusfiliis malriss quam Christus induit, ut de peccato damnaret pec-
mew, id est Synagogae,vel hospes, alia liltera, sci- catum. Cilicium est lugubris caro, ut quod flevit
Jicet qui ad tempus in domum recipittir, nonut fra-- super Jerusalem et pro Lazaro. Yel ita illi sunt
ter charissimus: Quasidicategoerameis, peregrinuss tales, et tamen ego posui cilieium vestimentum
eis fui, cum dixerunt: Hunc nescimus unde sitt meum,id est eos asperos volui mihi vestimentum
(Joan. ix). Sed quare? esse; el factussnm illis in parabolamirrisoriam, id
YERS.12. — t Quoniam zelus domus tuse come- - est in similitudinem maledicti, ut cuilibet maledi-
i dit me; et opprobria exprobrantium tibi cecide- cendo dicerent: Sic libi contingat nt Christo cruci-
• runt super me. > fixo. Yel, factus sum illis in parabolam, quia per
Quoniamzelusdomm fsa;, [Alcuin.,Aug.,61. int.}t B parabolas eos docebam. Unde : Yobis datum est
. id est indignalio qua indignabar eis, pro domo tua. nosse mysterium regni Dei; cwterisaulem in para-
Yel, zelus, id est amor domus tuae, comedilme,t bolis, etc. (Luc. vm). El ttinc
quia persecutus sum in eis iniquitates eorum, dumi VERS.15. — < Adversum roe loquebanlurqui se-
flagellaviin templo male versantes, flagellode re- t debant in porta, ct in me psallebantqui bibebant
sticulis facto, ementes et vendenles ejiciendo. di- < vinum. >
cens : Domus mea, domusoralionistocabilur (Matlh. Adversumme. [61. int., Attg., Cassiod., Aug.,
xxi). Yel ita distingue, ideo hoc, qnoniam zelus( Rem.] Velila continua: Qui libi hoc fecerunt? ecce
domus tuae fuit mihi. Et ille zelus, comedit me, id[ adversum me laqnebanturqui sedebant in porta, id
cst fuitmihi causamortis. [Cassiod.,Aug.,Cassiod.]| est in publico. In poria sedent qui eonventibusho-
Quid istum zelum sequilur, adjungit: £f opprobriai minum sedula curiositate miscentur. Dicit crgo
txprobrantium vel improperantium tibi otim in de- passionem suam Judaeorumesse fabulam, ut nullus
serlo, ceciderunttandem super riie, quia increpatii excipeielur, qui hujus loculionis alienus esset.
convicia quasi tela super eum miserunt, ul: Nonne>. Unde Cleophasait: Tu solus peregrinuses in Jertt-
hie est filiusJoseph?(Luc. iv.) Improperantiuratibi,, r salemet non cognovisiiquw facla suritin illahis die-
ut quando dixerunt: Numjuidpoteritparare mensam i bus (Luc. xxiv) ? Quasi dicat: Tu quia peregrinus
in deserto? (Psal. txxvn) et illud: Isti sunt dii lui, es, forsitan ignoras, sed alii non. Quasi dicat: De
Israel (Exod. xxxn). Et ideo nunc eadem convicia! me agebant in publicis convcnlibus, et in conviviis.
dicit super se cadere, quse olim exprobrabant, ut Unde subdit, ef in me psallebant, id est irrisio mea
ex coiisuetudineimpia, e.tnon novlter videaseoshoc: eral psalterium eis qui bibebant,cum ego essemje-
fecisse.Vel ita, opprobrianunc, exprobrantium tibi junus, vinum,id est qui inebriabantur temporalivo-
in me, quia quicunque exprobrant Christo etiam ltiplale. Ek;cein eumconvertitur cantus, qui prohi-
Patri, cecidcrunt super me, quia me invenerunt. bet vanos cantus. Yel, qui bibebantvinum erroris,
Cadunt enini super nos mala, quando vitare non impietatis et superbise, adversum me loquebantur
possumus. Cecidcrunl ergo super Christum, id est, qui sedebantin porla civitatis, [Hier., Cassiod.] ubi
efiectmnhabuerunt. solent judices sedcre ad judicandas causas, id est
VERS.15. — t Etoperui injejunioanimam meam; in publico judicio, sicut Scribseet Pharisaei, ha-
t et faclum est in opprobriummihi. > bentes clavem scienliae,sed nec intrantes, nec alios
Et operui in jejunio, [Cassiod., Gl. int., Alcuin., intrare sinerites(Luc. xi). Hi loquebantur adversum
Aug.]quasiquodam pallio tristitiae animam meam,]D me, Et in me psallebanl bene operando, qui bibe-
id est, voluntatem. Yel, operui animam meam, id bant vinum spirituale. In Deum nempe probabili
est rion exercui potentiam vindicando. Et hoc in opere psallunt qui vinura spirituale quod lsetificat
jejtinio salutis eorum, quia sicut esuriebat et sitie- menlem bibunt.
bat Christus eorum fidemet salutesc, ita jejunium PARSm. YERS.16. — < Ego vero orationem
Christi fuit, quando defecerunt qui in eura credide- < meam adte, Domine,tempus beneplaciti,Deus. >
rant. Et sicul in passione fel et acetum in potum Ego vero. [Cassiod., 61. int., Aug., Cassiod.]
oblatum cum gusiaSsetnoluit bibere: ita prseelegit Tertia pars, in qua praedictismalis oppositaest ora-
potius jejunare, quam fel velacetum accipere,idest tio pro parte sua, id est Christus, ut discamus non
veteres et amaros qui non intrant in corpus ejus, rixas, sed orationcs jurgiis opponere.Quasi dicat:
et hoc est, quod ab eis jejunavi, id esl non consensi Illi ita sseviunt contra me, ego vero,dum impii ita
eis, facium est milii in opprobriumdetraclionis et insnllarent dirigebam, ad te Domine, orationem
irrisionis. Quasi dicat: Ideoinsultant mihiquodpa- tneam. Cum enim non corriguntur iniqui, nil reslat
tuit in sputis el colaphls et hujusmodi. Cur faclum nisi orare, etiam pro eis. Et qriia ad le oro, ideo,
est in opprobiiuni? cxaudi mc. Idco exaudi, quia, o Deus, nunc est
655 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. LXVIII. ^ > K>
(enipusbeneplacili,id est gratiae et recbnciliationis, A
j leriti. Uhde subdil, non me demergai, irrecuperabi-
per incarnalionem, per sanguinem, per morlem, liter,, lempestas qquw, id esl impelus Judaeorum,
quia cum granum nioritur, surgif fructus (Joan.w). neque absorbeat me profuhdum, id est infernus ;
Unde Apostolus: Ecce nunc tempus acceptabile,etc. nequeurgeat, id est claudat, surer me puteus, id est
(// Cor. yi). Deindequomodohoc tempus provene- infernus, os suum, id est non ttc absorbeat me, ut
rit expbnit. Hoc tempus provenit urgeat. -
YERS.17. — < In^multitudine misericordiaetuae YERS.20. — < Exaudi me, Domine, quoniam be-
< exaudi me, in veritate salutis tuie. > < nigna est misericordia tua; secundtuumullitudi-
In mulliludinemisericordiwtuw, [Aug., Cassiod., < nem.miserationumluariim respice in me. >
Aug.j id est in multa misericordia tua, qu«econtra Exaudi me. [Cassiod., Aug., Cassiod.] periculis
mulliiudinem iniquitalis nostrse est, hoc est quare hominum expositis, ilem voce membrorum, preca-
dicitur tempus beneplaciti: ideo repete, exaudi me tur, dicens : Exaudi me, Domine.Hsecest causa au-
in verilate salutit tuw, id est in perfecta resurre- diendi, quoniam benignaesl, vel suavis misericordia
clione, ut saluleindesin resurrectione, sicut per pro- tua, non quia merui. Tribulato suavis esl miseri-
phelas promisisli. Nola quod, cum praemisitde mi- cordia, ut panis esurienti, quam suavitaiem nobis
sericordia, subjungit de veritate, quia universaeviae B* Dominuscommendat de tribulatione iminissa et di-
Domini sunt misericordia et verilas : misericordia latala liberalione. Venit enim tribulatio, et diffcrt
esl in dimitlendopeccata, verilas in reddendo pro- Deus subvenire, ut moveat desiderium. El ita lit
missa. dulce auxilium, quod cum sit jam non esl quo dif-
YERS. 18. — t Eripe me de luto nt non infigar, ferat. Ef respice in me, non in pecfeatamea secun-
< libera me ab his qui oderunt me, et de profundis dum mullitudinem, non peccatorum meorum, scd
< aquarum. > miserationum luarum, quibus peccata, licet innu-
Eripe. [Aug., Cassiod.]Loquitur hic Christusex merosa, cedunt.
infirmitate raembrorum. Quasi dicat: In hoc audi: YERS.21. — < Et ne avertas faciemtuam a puero
Eripe mede luio, cui supradixit se infixum corpore, < tuo; quoniam tribulor, velociler exaudi me. >
non mente, uf non infigar. Yel, inhwream, alia lit- Et ne avertas. [Cassiod., Aug.] Loquilur totns
tera, mente. Quasi dicat: Si tenetur corpus, non Chrislus. Faciem tuam a puero luo Christo, de quo
teneatur auima. Suprawero de se loquens dixit se in propheta: Eccepuer meus eleclus quemelegi (lsa.
infixum corpore in limo profundi; hoc autem dicit XLII).Qui recte dicilur puer a puritale, propler pec-
ex infirmilalc ciembrorum. Et est, eripe me de luto ._ cati immunitalem. Yel, a puero tuo, id est quolibct
ut non infigar, vel, inhaeream,id est de luteis desi- sancto; parvo, scilicet non superbo, a quo super-
deriis, ne inente consentiam. Libera tne ab his qui biam tollit disciplina tribulalionis. Sed velociter
oderunl me, et de profundis aquarum,.ut inalis non exaudi me, non est quo differas, quoniam tribulor,
consentiam. prsecessit afflictiomea, sequatur misericordia tua.
VERS.19.— < Non me demergat tempestas aquse, Deinde sequitur ex voce capitis.
< neque absorbeat me profundum, neque urgeat su- YERS.22. — < Intende animaemeaeet libera eam;
< per me puteus os stium. > < propter inimicosmeos eripe me. >
iVonnte demergat. [Aug., Cassiod., Aug.] Secun- Intende animw mewet libera eam propler ininiieos
dtim spiritum supra mersus fuit, secundum carnem meos, [Aug.] id est ut confundanlur-inimici, libera-
lcmpestas aquw, ul eam menle in profundum timi tione mea, vel ut convertantiir. Miranda petilio est
neque absorbeal me profundum peccatorum quod ista, nec cursim transilienda, quod causam suse
dcglutit animas. Unde: Cum peccatorveneritin pro- ereptionis constituit in confusione, vel conversione
fundum viiiorumcontemnet (Prov. xvm). Haec pe- inimicorum, tanquam aliter non sit liberandus.
ricula meinbris ejus imminent, pro quibus hsec Quod si neutnim illorum est, nunquid non esl libe-
dicil. Non absorbeat, sicut urgeat super me os.ID randus? est utique. Sed ideo 148 'loc dicit, ut no-
suum. Et hoc est nequeputeus, id est profundilas teutur duse liberationes, occulta et manifesta. Esl
iniquitatis humanseurgeat, id csl claudat os suum enim.qusedamliberatio occulta in anima, quseprop-
super me. Et si cecidisli, non claudit super teputeus ter ipsos sanctos fit. QuaUter sepiem fratres, scili-
os suum, si tu non claudis os tuum ; sed confilere, cet Machabaci,liberati sunt, qui igne consumpli
et dic: De profundis clamavi ad te, Domine (Psal. sunt cum matre eos hortanle, ut potius eligerent
cxxix), et sic evadis. Claudit os suuiri super illum pro legibus Dei mori, quam contra eas homiiiibus .
qui in profundoconlemnit, a quo morluo velut qui consentire (// Mach. vu). Et'est alia liberatio ma-
non sit perit confessio.Vel in persona capitis totum nifesla, qusefit propter inimicos, vel puniendos, vet
accipi poiest sic, eripe me de luto, ut non infigar. liberandos, qualiler tres ptieri de camino ignis libe-
[Aug., Gl. int., Cassiod., Hier., Rem,] Deinde rali sunt; unde ipse Nabuchod.onosorconversus,
exponitquod dixerat subdens: Libera me,' in resur- Deum ipsorum quem ante"conteriipserat, praedicavit
rectione, ab his qui oderunt nie, hi sunfclutum ; cf de (Dan. nt). Ulramque ergo liberationem hic distin-
profundisaquarum,idest, Judseis.Judseienim niali- guens ait, intende animae meae; hoc ad occultam
gnilate consilii profundi sunl, et seditionibusturbu- liberalioneni animseperlinet. Et libcra eam, quod
 635 PETRI LOMBARDI 636
idesl quam liberalionemtu soltis scis. Deiridesiib-- A i exspectavit, quia fulttra pnevidit, et prsedixil: et
dit de aperta dicens: Eripe nie, manifestein resur-- ad hoc venit cor tneum, quia voluntate sustinuit,
rectione, propler inimicos nieos, hoc ad apertamt secundttmillud:DesideriodesideraviIwcPasclia man-
liberationem pertinet, ut scilicet caro resurgal, ett ducare vobiscttm(Luc. xxn). Et miseriamqu;e ta-
ascendens mittal spiritum. Unde, iniraici conversii men ihagis erat crucifigeiilium,quam ipse miserans
sitnt, quibus non proderit, si solara animam libera- dixit: Pafer , ignosce illis, quia nesciuntqnid fa -
veris. Ideo eripe, quia ciunt (Luc. xxni). Et sicut exspectavi et prsedixi,
YERS.25. — < Tu scis iraproperium meum ett ita impletum esl quod sic dicit:
< confusionemmeani; el reverenliam meam. > YERS.25. — < Et suslinui qui simul contrista-
Tu scis improperium meum, [CassiOd., Aug.]] <retur, et non fuit; et qui consolarelur, et non
Qtiod fit verbis, ut cutn dicerent : Blasphemavit t < inveni. >
(Mailh. xxvi). Et confusionemmeam, quse ex ira- Et sustinui et non fuit, [Hier., Cassiod,, Aug.]
properio mihi est in passione, cf revereniiam, vel1 de lanta mulliludine, de omnibus perseculoribus ,
vcrecundiammeam, alii interpretcs dicunt ignomi- qui simul contristaretur, sed laeliscclus peregerunl;
v.iam, ut alapas, flagella, et quod Pilato tanquaraI Ef nonqui inveniconsolarelur.me.Qui proficitsolatur
reus traditus est. Haecomnia non pro suo reatu,, medicuin, sed polius dederunt in escammeam fel,
sed pro nobis suslinuit, ut in lalihus sustinendisnosS ef in siti mea potaverunt tne aceto.Haecesl consum-
inslrueret. Ideo ad Patrein loquens, dicil: Tu sciss matio passionis. Cum enim dixisset: Siiio, felcum
improperium nieum, el confusioneinliieam, et re- aceto oblulerunt (Joan. xix), hoc faclo mores suos
verer.tiam ineam , quia quare sint mihi ista lu no- amarissimos indicantes. Yel de discipulis et mu-
sii; ininiici vero non nortint. Et eliam ideo eripee lieribus potest accipi, qui .et si contristali sunt,
me, quia non tameii simul id est similiter. Et hoc est, et non
'YERS.24.— <in conspectu tuo sunt omnes quii fuit qui contristaretur simul. Contristali sunt disci-
< irihulanl me; iniproperiuniexspeclavil cor meuinn puli et mulieres, qusesuper eum flebant; sed non
< cl missriaiii. > simul; carnaliter enim conlristabantur de vita mor-
Oinnesqui tribulanl me, [Aug., Cassiod., Aug.]] tali, quse erat mutanda morte, cum deberent tri-
inimici mei, sunt in conspectutuo, istam nescientes,;, slari; de csecis, qui medicum occidebant: quod
scilicet quare ista pat:or. Et ideo non poteruni ipsi;i nemo tunc fecit. Et non inveni qui consolaretur
vel confundi, vel corrigi, nisi manifesteme eruas.:. me, proficiendo. Et quod non inveni simul tristes
Et ideo ail, propter inimicos meos. Vel ita hsec c p et consolantes, hoc fuit mihi fel, id est aniarum,
inihi inferunt, et hoc in lui prsesenlia,quod sic di- propler veluslatem eorum. El hoc esl:
, eil, in conspectu luo sunl omnesqui tribulant me,, YERS.26. — < El dederunt in escam meam fel;
hoc dicendo invidiam excitat contra eos, ul tanlumu < et in siti mea potaverunt me aceto. >
scelus prsesente Deo commiltererit.Vel in persona a El dederuntin escam tneam fel amariludinis ef in
raeinhrorum totnm, Deus lu scis improperium a sili mea potaverunt me acelo. Ad litteram. [Aug:]
incum, vel opprobrium meum; alia littera: Oppro- i- In Evangeliolegilur ei oblaluin fel, sed in poluin,
briuni est quod objicit iriimiciis, et confusionem n non in escam. Mysliceergo hoc dicitur , unde hene
meam. Confusio est quae mordel conscienliam. EtII congruit quod non dixil, fel dederunt escara , quia
verecundiam meam. Verecundia esl, quando etiam n jam Dominus escam acceperat, qui cum discipulis
frons ingenua pro falsis crubescit, hsecomnia suntit Pascha manducaverat, ubi sacramentum sui cor-
in corpore Chrisli, non in lpso. Objicitur enim n poris demonslravit, quaeest esca dulcis, esca sua-
Chrislianis nomen Chrisli crucifixi; sed forlibus,, vis, esca unitalis Chtisli: quam coraniendal Apo-
Paulo gloria estqui dicit: JlitVitaufem absit gtoriari•i stolus dicens : Quia unus panis et unum corpus mul-
nisi in cruce Domini noslri Jesu Christi (Gal. vi).I. tt sumus (I Cor. x). ln hanc ergo escara, id esl
El alibi: Nanenim erubescp Evangelium(Rpm. l).|. D super escam suavem, quaeestesca unitatis Chrisli,
His ergo opprobrium lantum poterat objici, sed nec ;c injecerunt fel, id est amaritudinem, jesistendo ve-
co.ifusio cral sanae menti, nec verecundia fronti. i. ritati, et contrailicendoEvangelio,quod adhticho-
Sed cuin objicitur quibusdam quod Christiim occi- i- die facit conletnplor sedentis in coelo, et gravius
dcrunt, coinpuneli sunt mala conscienlia, el salu- i- peccat quam qui crucifixit ambulanlein in lerra.
briter confusi atque conversi, ut possintdicere: T« u Sicul ergo tunc Judsei, ita etiam hodie dant biben-
cognovisliconfusionemmeam.Quidamvero credunl, l, dum amarum potum„qui malevivendo faciunt scau-
sed confiteri erubescunt, plus apud se valenle lin-i- dalum Ecclesiae, el hseretici amaricaiites. Guslavit
gua hiiinaiia quam promissione divina: et hi tales ss autem Dominus docens nos guslare, id est pati ta-
commendantur Deo, non ut eos sic dere'.inquat, ., les, sed non bibil, quia tales non possunt in corpus
sed promissionedivina adjuvando profuiat. /n con- i- recipi. Mystice ergo boc praedicilur, sicul mystice
spectu luo sunt omnes qui tribulant me, non muU- >- in passione factum esl. Et in siti mca , qua fidem
liir iinproperium.Quasi dic.at: Ipsi improperave- 1- eoriim desideravi, polaverunl me aceto, id est ve-
riml, non tamen ignoranti et nolenti, imo impro- )- teri acredine, quia non nisi vetustalein in eis iii-
pei.um eorum, quod praeseiens evilare nolletn , veni.
657 COMMENTARIUM IN PSALMOS.,'~- PSAL; LXYIIl. 658
PARS:iv. YERS.27.- --y < Fiat mensa eorrim co- A j va»Cum eriim ltimen scieiiliaeperdiiiit «jVVi praeeutit,
« ramipsis in laqueuin ; et in relribrifiones, et ini inclinanlur scquentes ad porfanda pecctitoriirnpne-
< scandatum. > ra, ef ad appetenda terrena: et praeterea cxterius'
Fiat mehsaeorum. [Cassiod.,.Aiig.]Quarta pars, puniendi sunl hic et in futuro. Et hoc esl:
ubi est prophelia conlra adversarios. Quasi dicat: YERS.29. — < Effunde supcr eos iram tuam,
llli potavenint me aceto. Et mensa eorura fiat illis; < et furor irae luae coraprehendal eos. >
in Iaqueum , id esl qualem laqueum mihi exhibue--. Effunde iram tuam, [Cassiod., Aug., Cassiod.] ut
runt dando mihi talem potum, talis Iaqueus sil iltis, in morerii fluminis sit copiosa super eos, ut Obruat
id est malitia eorum sit eis laqueus mortisl Et hot-,, eos, el furor irw tuw, id est vindicta lua, compre-
coram ipsis, quia videl malum esse, et taraen fa- hendat eos, quasi dicat, fugienles. Hic perseqiiitur,
ciunt vivi descendentes in infernuin. Unde: Des- ibi vero comprehendit, ut non liceat cffugere. Fu-
cer.dantin infernumviventes(Num. xvi). Unde etiam[ ror ergo coraprehendit, quando evenit illud quod
'
illud: Nisi quia Dominuserat in nobis, forte vivos; timetur.
degltttissent UPS(Psal. cxxxv). Id est -scientes se. YERS.OO.'— < Fiat habitatio eorum deserta;
non debere consenlire illis., et tameh consentiunt. < et in tabernaculis eorum non sit qui inliabi-
El in retributiones, angustiarum, quia sie relribue-. < tet. >
runlmihi. £f in scandalum, id esl offendiculum. . Fial habitatio eorum deserta. [Aug., Cassiod.,
Ipsi sunl sibi scandalum. Aug.] Hoc jam in manifesiCest. Sicut cnim supra
[Cassiod.] Aliter totum, mensa, sacra Scripturai liberatio sua est ostensa, non solum occulla, cum
est, quis; sicut in mensa diversa fercula adrefe- . dicit, intende qnimw mew, sed eliam aperla, cuin
cUonemcorporis ponuntur, rtaiiisacraScriptuia-di- dixit secundum cqrpus, propler inimicos meos cripe
versse senlenliae ad saginam animarum. Unde ini me: Ita hic primus calamilates prsedicit occultas,
tabernaculo pomini post intraitum erat mensa ha-. quae sunt in caecitateeorum mentis, de quibus aiir
bens qiiatuor pedes', super quam erant duodeciral le dixit, bbscurenturoculi eorum, etc, et post aper-
- '
panes de simila Deo propositi; alque super singu- tas, unde niodo subdit, fiai habilatio eorum, sei-
los eral paieria aurea cum pugillo thuris (Exod. licet domus privatse, ut faclum est modo, cura pcr-
xxv; Levit. xxiv). Duodecim panes,duodecim suntt diderunt locum in quo superbierunt; cf non sit de
apostoli, atqne eorum successores, qui theologicis; nuraero eorum qui inhabitet in labernacutis eorttm,
paginis incumbere ac invigilare debent, ul sint pa- id esl in templo et palatio regio. Nola quia ad hoc
mti reddere rationem de fide et spe (I Petr. ni)., Q ( qriod dicit de lemplo et palatio ponit inhabilare,
Unde : Labia sacerdotis custodiunt scientiam , etc. qiiod fit devotae meritis affectu, ad domos ponit,
(Malach.n). Hanc mensam habuerunt Judsei, dumi habitare, quod fit corporea mansione» Quare hoc
mandata Dei coluerunt, sed poslquam a fide jejunii eis?
sunt, hajc mensa coram ipsis gentibus data est, ut[ VERS.31. — « Quoniam iiuem tu percussisti per-
gravius dolerent. Et hoc esl mensa, id est Scriptu-. < secuti surit; et super doloreriivulnerum meorum
ra eorum, quse eis prolata est, coram ipsis genti- « addiderunt. >
bus data, /iaf ets in laqueum, id est in reprehensio- Quoniampersecuti sunt quem iu, [Cassiod., Al-
nem, ut qui littera Iegis alios astringebant, in eai cuin., Aug.]non sua culpa, percusstsfipassione, mor-
obligati caderent. Et in relributionem, quia illiss taliiate, quaeesl poena htimani generis pro redeni-
ablala et gentibus data, malorum fuit relributio, , ptione et salute genlium. Quasi dicat: QiiodDeiis
dum nolentes in ea epulari spiritualiter intelligen- ad bonum fecit, hoc illi crudeli voto exercent ad
do, ab ea sunt exclusi, et in scandalum, quia de- nialum. El super, doloremvulnerum meorutit, id est
serentes pacis auctorera, rixas sibi et studia pravai qui erat mihi pro proditione, el peccatis eoruin, ad-
concitant. Et diderunt inferre mihi mortem. Yel, super doioreni
YERS.28. — < Obscurentur oculi eorum, ne vi-. D ' vulnerum meorum , quae mihi infixeritnt laneea et
< deant; el dorsum eorum semper iricurva. > clavis, addiderunt custodes sepulcri. Vel, super do-
Obscureniuroculieorum , [Cassiod. , Aug., Cas- lorem, id est pcenam viiInerum,meoruni, id est pec-
siod.] id est mens, quia noluerunl intendere, ne> catorum, hOc dicit pro membris, addiderunt, perse-
xidcant, id esl agnoscant verum solem. Quasi di-- quendo, id est super 149 poenam, quse mihi est
cai : Quia sine caiisa rton viderunt, fial eis noni pro peccatis, addiderunt persecutiones. Et. ideo
videre. Eldorsum eorum, id est raentem eorumdem,, % VERS.32—« Appone iiiiquilatem super.ini-.
semperhieitrva ad terrena. Hoc consequens est ob-- < quitatem eorum; et noh intrent in juslitiam
scuratis oculis; quia enim superna non yident, de> « tuara. >
inferioribus cogitant. Et nota hoc de illis prsedici,, Apponeiniquitalem[Cassiod., Aug., Rem., GI. int.]
qui noii poBiiitent.Yelper oeulos intelliguntur ma-- Prsedicit fieri, sicut justum, permUtia Dco, svper
jcrcs.,! sciiicet doclores; per dorsumminores. Ett iniqnitatemeorum, id est vitium vilio. Iniqiiitas enim
est, oculi eorum, scilicel doctores , qni prseeunt,, eorum fuit, ut hominem occiderent. Super hoc ap-
cbscurentur ne viueant, id est lum.enscientiseper- posuit Deus, ut Filium siitim occidereril, ui sicut
cant; et dorsum eorum, id minorcs, seraper incur- servos praemissos occide.vant, ita et ipstim his-
 059 PETRl LOMBARDl 640
— * Yideanl pauperes et laeleniur;
, edem(Matlh.xxt). Yeliniquosfilios iriiqiiispatribus A YER?.37.
ut non intrent in justiiiam tudm, id esl in < quaerite Deum, etvivet anima vestra. »
apposuit,
viam vitaereclam, reUcta justilia sua, quae esl ex Yideantpauperes, [Cassiod.,Alcuin.JsciHcetquod
lege. (Rom.x) Et ,. oblatiojam est in raente, ubi pauper aequatur diviti,
non in exterioribus rebus. Ef inde teten(uret, o
VERS.33 —< Deleantur de libro viventium,et cum
<justis non scribanlur. » paupercs, hoc tantum intuitu Dei facite. Quod ila
dicit : QutErife Deum, et vivet anitna vestra, et si
Deleantur de tibrb viventium, [Cassiod., Aug.,
' Cassiod., Liber est notitia non corpus.
Hier.] Dei, qua prsede-
stinavit ad vitam, quos praescivit conformes fieri [Aug., Cassiod.] AUler, et accipitur illud de fu-
Non sic turo : Laudabo nomen Dei cum canlico, et magnifi-
imaginis Fili: sui (Rom.vni). ergo accipien- caboeum tn
dura est, tanquam in hoc libro scribat aliquemDeus, laude, in futuro. El, laus illa placebit
de libro Deosuper vitulum novellum pro peccatis. In lege
quein postea deleat; sed ita accipiendttmest; vitulus novellus (ZVum.xix),qui signifi-
viventium deleantur, secundum spem illorum, quia offerebatur
se \d est constet etiam non cabat novam gratiaevitam secuturam. Et sicnl vi-
scriptos putant, ipsis, tulus adversarium cornibus venlilat et ungulis ter-
iltbs ibi esse scriptos. Undealibi: Cadentalatere tuo B
et decemmillia a dextris tuis. id ram excitat, ita nova vita cornua defensionishabet,
mille, (Psal. xc) haereticum ventilet. Et mu-
est multi scandalizabunlur ex eorura numero, qui quibus contradicenlem
id est affectuum, tanquam ungulas
se sperabunt sessttros tecum, et staturos ad dexte- nimina pedum,
habet, quibus aspera saecqli calcet, et eum qui non
ram. Quod subsequenter expbnit dicens : Et cum
contradicit, sed tamen terrena abjecte sapil. Quasi
jusiis non scribantur secundum sequitatem tuam. dicat:
Hoctanlum negat illis qui non sunt commutati, ut Ungulis excitare debet, et super hunc vitu-
lum novellum, id est super novam vitam, qttae est
ait titulus. Yel sic distingue sub eodem sensu, de-
in praesenti, dicit Chrislus in membris. Placebit
leanlur de libro viventium veterum, id est
cura no- Deolaudatio raea cum angelis, ubi nec adversarius
Abraham, Isaac, et aliorum, et juslis, erit ventilandus, nec piger de terra excitandus. Et
vis scilicet apostolis et aliis modernis non scri-
nota quod ait producenlem,quia fidelis dum virtute
bantur.
— Dei quotidie augelur, coniua et ungulas producit.
PARSv. YERS.34 < Ego sum pauper et dolens; Eaec
titdeanf, id est credant, pauperes, ut saturari
< saltts lua, Deus, suscepit me. >
queant et twtentur, id est spe gaudeant. Et ut vi-
Ego sum pauper [Cassiod., Aug., Cassiod., Aug.]* dealis, o vos pauperes, quwriteDeum, id est escam
Quinla pars, hic dispensalionem incarnationis, et mentis esurite et sitite, quia ipse est panis vivus,
sanciitatera proposili exponit, dicens quis sil finis
qui de coelodescendit. (Joan. vi.) Et sic uiret nnima
passionis. Quasidicat: Illis ita, ego autem, lotus vestra, et si non corpus quaerite.
Christus loquitur, sum pauper, id est humilis et do- YERS. 38. — < Quoniam. exaudivit paupe-
lens in passione, hoc secundum caput. Ipse enim < res Dorainus et vinctos suos non
; despexit. >
pro omnibus doluit. Unde, dolores rtostros ipsepor- Quoniamexaudivil Dominus, [Gl. int., Aug., Cas-
tavit (Isa. Lin); quod nullus alius ideo dicil, ego siod., Gl. omnibus temporibus, pauperes. Ali-
ad discrelionem, idem dicit corpus ejus, ego sum ter non audiret. Ita el vosint.]
audiet, ei non despexil
pauper, unde : JBeafipauperes(Matth. y). Et do- vinctpsSUPSmortalitate, qua Dorainus offensusser-
lens, unde: Beati qui lugent (ibid.). Ex voce capitis, vos compedivit, sed inde clainantes audit.
salus tua, Deus, suscepitme, ul jam non sim pauper Has
compedes onerat, qui ultra necessaria quae-
vel dolens.
rit; sed sufilciat diei malitia sua ( 3/aftA vi). Yel
YERS.55. —t Laudabo nomen Dei cuto cantico; vihelos peccatis, suos, id est a se solvendos.
< et magnilicabo eum in laude. > Yel, vinctos suos, id est suis legibus astrictos, non
Laudaba,. [Cassiod., Gl. int.] in me et in mem- r\ despexit.
bris, nomenDei cum cantico, id est cum delecta- VERS.39. — < Laudent illud coeliet terra, mare
lione, quia et si omuia desunt, Deus tamen me- < et omnia reptilia in eis. >
cum est; et ad proximum magnificabo eum in Laudent illum cwli [Alcuin., Rem.], quos prius
laude. simul, nunc sigillalim monel laudare, dicens :
YERS. 36. — « Et placebit Deo super vitu- Laudent illum cwli, id est apostoli, ef terra, id est
« lum novellum, cornua prodncentem e.t urigu- Ecclesia Judaeorum,ef mare id est genles,' et omnia
« las. > reptilia, id est oinnismodihomines monstruosi in
Et [Aug., Cassiod.] hoc quod laudabo eum pla- peccatis, haerentes lerrenis quaesunt in eis, id est
cebit Deo super vilutum npvellum,qui offerebatur in in terra et mari. [Cassiod., Aug., Hier., Cassiod.j
lege, id est placebit plu.s omnibus legalibus, quia Yel hoc totum ad lilteram, laudent illum cceli et
sacrificium laudis gratius erit quam sacrificiura terra, mare, id est coelestia, terrestria, natantia.
vituli. Laus enim puri cordis plus placebit quam Haeclaudant, dum ex eis laudalur Creator. Ista-siint
mactatio pecudum. Yilulum dico, producentem verse divitise pauperis, scilicet videre creala, et
eornuaet ungulas:k& littcram hsec. inde laudare Greatorein, etc. Acsi diceret: cui omnc
Cii GOMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. LXVin. C42
genu flectatur, coelestium, terrestriuni, el infer- A bDomirie. llltid dicimus, quod tametsi tisit:;lior sit
iiorum (Philipp. n.) et ut perfecte omnia conclu-......mae ratio illain recto casu, lamen cum proiiomine pri-
et omnia in eis sunt. Sic personse,quod legitur haud dubie iri Ilebraeo,
dat, addit, reptilia, qUae, ista locutio, egp oraiio mea ad te, Domine, fuisset
oinnis creatura ad laudemDei invitatur, magis extranea quam allera. Ego orationem meutn
YERS.40. — < Quoniam Deus salvamfaciet Sion; ad te, Dotnine,quandoquidem pronoincn satissuutn
verbum innuit, prseserlim in tropo Hehraeiiruni.Ob
« et aedificabunturcivitates Judse. >
quam causam Munsterushocpactoreddidit,ct;o ora-
Quoniam Deus. [Aug., Gassiod., Aug., Cassiod.] lionemmeamad te effundo,el Sanctcs, oratiouemea
Quasi dicat: Cum hsec creata considerantur, lauda- converti me ad te? Unde cl ipse Hieron. oraiserat
lur. Deus, sed est et aliud, unde laudandus Deus, pronomen, ob id quod in recto converterat; sic
enim habent HebraeiirhsT) 'JXVVAANI TEpniLLATiu.
quoniamDeussalvamfaciet Sion, id est Ecclesiam, Jamque Auguslinus. legens, ego autetn oraiio nua
salvainin seternum.Et si hic affligilur, et nuhc wdi- ad le, Domine,quasi coactus est sic interpretari,
ficabunturper orbemcivititates Judw, id' est Eccle- egp aulem ad •— te eram orando.
siaeChristi, qui de Juda, qusesedificanturper con- et VERS.21. Improperiumexspectavilcor meum
miseriam. TTSOJ H3"in HERPAU SCABERAH, hoc
fessioncm humilitatis, ut foris ab eis remaneant, est
confiteri erubescunt. Nota in opprobrium, conlrivit videlicet cor meum, vel
qui quia spe ad vilandam amphibologiam, opprobrio coulriliiin
fidelis populi finitur psaimus. Mira est con-' " esl cor meum. lllud cerlo certius est LXX simipsisse
struclioEcclesise.Undeomnes-creaturselaudareino- TFCVJvocabulum Hebraicum, nt prima liliera pro-
L'ratur per punctulura, quod vocatur stnol in si-
nentur. nislrq cornu, quia IZVJ SIBBER sonat exspeclavit,
—
VERS.41. <Et inhabitabunt ibi; et haereditate etiam si non silobscurum revocare ad coiuoidiam,
« acquirent eam. > contrivil et exspectavii.Tamen noslra leclio signifi-
Et [Cassiod.] pauperes scilicet, inhabitabunt cantius et aptius designal voluntariam Christi Do-
mini passionem, ac minus coaclam cruceni quam
constanti mente ibi, id esl in ea Sion ; altera ulpole qui omnia praescisset. Deinde quod
et acquirent eam haeredilate, vel haereditatem, legimus miseriam, Hieronymus habet, desperatus
sum, cui consonat Pellicanus. Aliiexponunt etangui
quando ad coelestem Jerusalem pervenient. Qui. nOTNiVAAMDSCHAB. Sed verbuui est multiplex He-
ecce: . braeis.Illud unum posset niovere, qui conveniat
YERS.42. — « Et semen servorum ejus pos- Christo desperatio. Certe desperatns eral Christus
« sidebit eam; et qui diligunt nomen ejus habi- ab apostolisfugienlibus, et a Judaeis se purum ho-
raineni cruciligeutibus. Alioqtii potestesse ejus ge-
« labunt in ea. > neris figurata locutio, cujus esl ista vox DomiiiiJesu
El semenservorumejus [Aug., Cassiod., Aug.] id in cruce suspensi pro noslrorum peccaloruin expia-
est imitalores fidei, yel boni actus, non modo ac- C . tione ; Deus, Deus meus, ut quid dereliquisli tne?
(Matth. xxvn.)
quirent, sed eli&vapossidebiteam, id est Jerusalem. VERS.25. — In relribulionesel in scandalum.
Quid per singula? et bmnes qui diligunl no- Propter homonymiam D^C^ttfb LISCIILOMIM, sunt
men ejus habilabunt in ea. Hi sunt semen ser- qui verlunt relribuliones, »1Hieronyitiuset SanCtes,
vorum, non qui carne filii sunt, quia et sunt qui pacifica conveitiinl, veiuti Pratensis ct
servi dilexerunt nomen ejus. Quicunque ergo debuerant Munsterus, ut inlelligas quae ad paceiu esse
sint in olleiidiculuiu. Chaldeus interpre-
non diligunt nomen ejus, non se dicant semen taiur sacrificia.
servorum ejus; et qui diligunt nomen ejus, YERS.27. — Super dolorem vulnerum meorttm
non se negent semen servorutn ejus. Ultimus ver- addiderunt. TiZDiyhbn 2K:D SNI VEELHACIIEOB
sus superioremexponit, ne pulares hoc forte de Ju- RALALF.CA IESAPERU. Hieronyiuus sicr eddidit, ef
dseisdici. uf affligerentvulneraios luos narrabunt; Sancles,
super dolorem vulneratorum luorum narrabunt. In
LXVIH : « SALVDM eamdem seiiteiiliam coiispiranl 150 Praten sis et
COLLATIO IN PSALHDH HE FAC
< DEUS,> elc. interpretes pro Cajetano. Pelliianus, ef ad dolen-
tem vulneratosluos obloquenlur. Munstcrus, dc do-
De ratione tituli; Pro his qui commutabunlur, «ECA lere vulneratorumtuorumloqttuntttr.Jam quia HALA-
cum tamen Hebraei dicant, pro liliis attactum est. D indilferensesse potest :id vulneratpset vulnera
psalmo quadragesimo quarto. . juxta quodconsequentius videbalur et coUiganlius,
YERS.13. — Operuiin jejunio ammam meam. quae prsecedebant enunciata stint, ul cohaererent
huic aut .1111 versioni. Unde edilio in et
Hieronymus, ef flevi in jejunio animam tneam. Sa- parapbrasis, quod vulnera inlelligercntCampensi, ad eum mo-
ctes etMunsterus nonnibilde suo admiscent, ef fle- dum reddunl, efad
vi, el afjlixi, sive castigavijejunio animam meam. lur. Yel sic, ef plagas quas inflixisii admeliun-
Alqui quod ->nimasit operta jejunio, quid aliud est, raveras me, aliis gravilatemvuinerum,qttibustu vitlnc-
cum voluptaie narrabant. Porro
quam quod undiquealfiicta esurit, et sililsalulem, respondet significatuiver-
tamelsi TKO.H EBKEHpoluerint inflectere LXX a quodlegimus, addiderunl,
ihemate ya BDC,quod est perplexum esse et con-. rus bi ~ED SIPER,id est numeraviletnarravit. Nume-
auleni accrescitper additionein,utquinuiii(.'i:it,
fundi, inler angustias concludi ,quod respondet ad addat. Ergo sane dicunl LXX, super doloremvulne-
animam ohrulam trislitia, eliauisi forle efferendum rum meorum addiderunt,
foret ARDCAII rD12N VERS.53. — Vivetanima vestra. Heb. 03353 LE-
YERS.16. — Ego vero orationemmeam ad te, LABECnEM, hoc est cor vestruni.Altamen-pro qua-
Domine. Faber et csecusinlerpretem accusant quod tuor scriptum est; Omnicustodia serva cortuum ;
cxtulerit accusalivum, qui aliuiide requirit verbum ab ipso enimvila procedit. ltaquemerito sumiturcor
emendicatum, ut suis parlibus cousistat sermo, pro anima, id quod et Hieronymusfecit in versione
quod nonfuisset necessarium si vertisset sub no- jtixla Hebraeuni.Accedil ei Campensis.
minandi casu, veluti Ilieronymus, mea oralio ad te,
5iS PETIU LOMBARBI C4i
• LXIX.
; PSALMUS

PSALMl TITULUS : « INFINEM PSALMUS DAVID, IN RE-A_ Contra ergo illius assullus, auxilium a Deo postu-
MLMOnATlONE QUOD SALVtJM FECITEUMDOMINUS. > lamus ante omnia. Et, o Domine,
Deus in adjutorium. Titulus : /n finem psalmus YERS.2. — « Confundaniur et revereantur, qui
David, in renwmoraiionequod salvutn fecil eum Do- t quserunt animammeam. >
tninus. [Cassiod.] Memoriaduobusmodis accipilur, Qui quwrunt animam meam ad opprimendum
vel. cuiu memores peccatorum judicium Dei tirae- [Aug., Cassiod.] scilicet trucidanles, confundanlur.
mus, inde supra in psal. xxxvn egit; vel dum pro- Confundi est de perversitate turbari, anlequauicon-
inissa bona corde relinemus, et securi sumus; ut fusionem defendunt peccata sua, vel facta ut glo-
hic accipitur, quod ostendilur, ex eo quod subdi- riosi, sed post convertuutur. Unde subdit, et reve-
lur in titulo, Duod salvumfecit eum dpiirinus.Et est reantur : revereri est limere, ne pro laesa juslitia
sensus tiluli : Psalmus isle, dirigens nosin finem poenasequatur.
id est in Cliristum, allribuitur David, id est Chri- YERS.3. —« Avertantur relrorsum et erube-
sto, om.nijusto, qui Ioquilur hic, habitus in reme- < scant, qui volunt mihi mala. >
moratione, id est agens de memoria, non utique Averlanlur retrorsum, [Aug.] non prsecedant, sed
peccaloium, sed hujus rei,- quod Dominussalvum sequantur ; non consilio suo vivant, sedsanctorum.
feciteumspeelceilitudine.Quasidicat: Elsiconimu- B ] Et erubescant qui volunt vel cogitant mihi tnala.
tati siut, unde in tilulo prsecedenlispsahni agitur, Nota quia diversa sunt tempora in Ecclesia. Primo
a&ntamen glorientur in se, sed in Deo qui salvat. fuit impetus persequentium unde supra dixit, qui
Et nota congrue fieri quod, sicut supra , Chrislus quwrunt animam meam; modo remansit malevolen-
caput iiostiuin de sua passione egil et spem resur- tia cogitationum. Unde hic ait, tjfutvolunt
rectionis addidil simiiiter et meuibra ejus in hoc YERS.4. — < Avertantur slatim erubescenles, qui
psalmo et passiones suas edicunt, et spem resur- < dicunt mibi : Euge, euge. >
rectionis assitniitnl. [Aug., Cassiod.] Est igilur hic Averfanfur etiam sfaftin erubescentes, qui dicunt
vox contribttlaloruin Cluisto, el martyrum inter milii : Euge euge [Cassiod., Aug.] irrisorie, vel
passiones prtudicanlium: sed de capite Christoi adulatorie. Duo enira sunt genera persequentium,
prscsumcntium ciim illis est etiam vox omnis justi, Vituperanlium et adulanliura. Sicut enini igne au-
cui cx charitalc abuudans iniquas, eliam Christia-• ruiu probatur, ila vir lingua adulanlium (Prov.
norum passioesl, ulLot corporalciupassionem velI xxvn). Plus enim nocet lingua adulaloris, quain
persecutior.ein a nullo sustinuit, sed a malis factisj nianus persecutoris. ulrumque viluperatio et adu-
eorum, cui eliani non fuit dictum ut ubi nonbabi- lalio ignis est. Inlrat hune ignem, qui lentatur vi-
taret (Gen.xix). Hanc aulem perseciilionem imrail- C ' luperio vel laude; extl inleger,
qui neulro capitur.
tit diabolus mulliforiuis. Est enim leo aperte sae- Sicut Paulus, qui repulit diceutes: Ego sum Pauli
viendo, et draco occulte insidiando. Est ergo per-. (I Cor. i).
seculio jtislorum, vel a leone, in inipetti; vel a dra- PARSH. YERS.5.— < Exsultent et laetentur in te;
cone, in insidiis : tinde omnes una voce ciamaul;; < et dicani semper: MagnificeturDomiiiusqui diii-
Deus in adjutorium meum, elc. Inlenlio : Monetutt « gunt salulare tuum. >
in Deoiton in nobis gloriemur. Modus: Biparlitttsi Exsultent. [Cassiod., Aug., Cassiod., Aug.] Se-
est psalmus. Piiino in persona omniuin justorurai cunda pars, ubi nionet lsetari bonos quos egenos
petit se adju.vari, et raalos erubescere. Secundo> Deus adjuvat et liberat. His omnibus aversis el
nionet lsctari bonos quos cgenos Deus adjuvat ett confusis, exsullent et Iwtenturin te, in quo sunl lux,
liberat, ibi, exsulientet Iwlenlur. In persona ergo> •non in alio, omnes qui quwrunt, non homines, sed
omuium jitsioruin, ail. fe, qui prior eos qusesisti; ef dicant, qui hoc non
VERS.1.—« Deus, in adjulorium mcum intende : dicil, non qtiaeritDeum. Quid? sempermagnificciur
« Domine ad adjnvandum nie festiiia. > Dominus.Nostro more diclum esl, ubi quis laudi-
Deus [Cassiod., Aug., Cassiod., Alcuin.] qui so-. bus crescit, quod non Deus, sed nos laudando pro-
les juvaie iniende, id est respice in adjutoriumi ficimus. Non ergo in se, sed in nobis magnificalur.
tneitmcontra pericula. Semper enim egemus adju- Dicant ergo : Semper magnificelur Dominus, quia
torio Dei in hoc saeculo,et niaxime in tribulalione. peccatorem vocat, confilenti dat veniam, inde facit
Adjuva, et cito. El hoc est, Domine,ad adjuvandum i jnste.vivere, tandem glorificat. [Cassiod., Aug.] Vel
me festina. lta pelit quasi si tardet misericordia,, ita distingue: Et dicant semper; quid ? Magnilice-
crescant tormenla. Et nola quia hine omnjs affir- lur Dominus.Hoc semper dicant quia nunquani de-
inatio est. Unde, non sunl limendsetribulatioiies. bent cessare alaude ejus, qui hoc dicant, qui dili-
Nola eliam quod hic versiculus atile omnes horas,, gunt salutare luum, quia ab illo salus eis, non a se.
id esl.in initio prsedicitur : qui cum orare debemus,, VERS.C. — « Ego vero egenus et pauper sum;
maxiine lunc nititur tentare diabolus, ut tnuscse 3 « Deus, adjuva nie. >
Biorisuios perdant suavilalcm unguenli (Eccle. x). Ego vero. [Aug., Alcuin, Cass., Aug., Cass.]
645 COMMEJvTARlUM IN PSALMOS. — PSAL. 'LXX,> . ; ;:.<;:,V;!;;^;
Quasidicat: Ila hortaris alios, ut (licarit: MagnificethrA cedanii iu, nonalia mihi>pes_st> Et ideO,Dbmirie,'
Dominus, (uergo, quid faeis? ego vero, quod lior- ne moreris.Tardtimei videlur,quo.dniagno desitieiio
lor alios faeio, Dico qupd ego, etiam jam justus, quaerilur; non tamen optal eum veitire aniequani
sum egenus vel mendicus; id est petens, quia adhuc ' statuil, sed patienliani quserit. Et est, Doriiine ne
lex niembrorumrepugnat legimentis mese(Rom.vn), moreris, id est ne mihi lardius videalur, quod veri-
el esurio justiliam (Matlh. v); ille vero dives, nul- lurus es, quod fit per palienliaiii, qua qui JCaret,
lius eges lunien ineum.Yel ita continua: Ipsi de.Deo .tardum eividetur, et defleetitur ab eo, sicutetiixor
illud dicant, sed de se ita sentiant, ut dicat.: Ego Lot respexit retro, quse facta est stalua salis (Ge.n,
sum egenus, etc. \el ila : Assumit iste sibi verba xix), ut te condiat. Exemplo enim libiest ne i'espi-
Dei, qui in praecedentipsalmo de se hsec eadem cias relro.
tiixit. Quod Uli quiquserunlanimam meam sunt divi- [COLLATIO INPSALMCM LXIX,,« DELSINADJUTORILM
tes, sed ego suin egenus, id estpetens, etpauper MELH1STENDE, i etC
sum,id est insufliciensinUii,quia et mundanas copias Titulus simpliciler in Uebraeoponebatur, ad re-
non hahel, et intus ubi est dives, semper amhit, cordandum TatnS LEIIAZKIH, Proplerea non otiose
Sed o Dtus tne in mundi explicuerunt LXX hujusuiodi recordatibnem vagam,
desiderat, accipit. adjuva d; TOctaaai ps xvpuiv.
tribulationem. Ecce unde-coepit. Vel, Deus adjuvat n VERS.4. — <Averlanlur stalim erubescentes.lioc
me, alia littera. Et in rersiculo habeliir quod vocula 3pv EQUEB, qute
est ainbigua ad vestigiitm el mercedein seu retribu-
YERS.7. — < Adjutor meus et liberator meus es tioneui, quare Hieroniiiius vertit, advestigiumconfu-
« tu Domine, ne moreris. > sionis suw, id quod sonat siatim, nimirum' supei
vestigium, ut ad verbuni iegilur in Hebrseo: iropus
Esto adjutor meus, [Gl. inl., Aug.] ut vincam : Hoc esl indieans rem hiox futuram. Eteniin premere.
allerius calcaneum, quid est qtiain eum pioxiine
semper dicendnmestetiam juslis.Yel sic, securiduin
aliam litlerain. Ideo adjuva, quia adjuior meuses tu, runt sequi ? Alii alteram acceptionemlenentes, transfe-
digno seiisti,promercedecunfusionissuai, veluti
et liberator tneus, de tot nexibus curarum. El ne quantuui merentur pudefiant. »

PSA.LMUS LXX.

PSALMI TITULCS : < PSALSICSDAVID FILIORCM Domint, id est ,qui ex voluntate servit. Fi.lii ergo
JONADAB, ETPRIORUM CAPTIVORUM. > Jonadab sunt filii obedientise, scilicel qui ex dile-
In ie, Domine,speravi. Titulus : Psalmas David Q ciione serviunt, et ipsi sunt captivi secundum legein
filiorum Jonadab, et priorum caplivorum. [Aug.] carnis, sedcur primi captivi dicimur, jam elu-
Psalmus isle de commendationegratise est quaefere cet, quia per inobedienliam primi hominis, in
singulis syUabisbic.commendatur. Quidquid enini quo omnes peccaverunt, captivi sunius; et in com-
boni suraus, misericordia Dei suraus. Quidquid ex paratione 151 filiorum Jonadab omnis obedieiitla
nobis mali sumus, ut tota spes nostra in Deosit, culpata est. Merito ergo primi captivi dicuntur, quia
nonin nostris viribus. Quod autemfiliorumJoriadab primus homo de terra terrenus, cui similes suiiius.
mentio fil in titulo, sciendum quia Jonadab com- Secundus de coelocoelestis, a quo liberaaiiii'. Et.est
mendatur a Jeremia, qui filiis praecepitne biberent sensus tiluli : Psalmus iste, David prophetae est
vinum, nec i.n domibus, sed in tabernaculis jhabi- filiorumJonadab, etpriorum captivorum, id est filii
larent (Jer, xxxv), cui illi obedierunt, "quasi hbc spontanei, id est obedientise.Cantalur psalinus is:e
Deus praeciperet. Licet enim Deus hoc non praeci- et his qui primi captivi ducli sunt, id est perti-
peret, praeceperattamen ut filiiobedirent parenlibus; nentes ad primum hominem propler priinum primi
quodeldebent, nisipatres aliquid contra Deumjus- captivi, quia prius est quod aniiiiale est, propter
serint. Undeet Deus benedixit eis propter obedien- secundum honiinem, secundi redempti. His canta-
iiam, eosque per Jeremiam. Objicit filiis Israel, D tur psalmus, ut discant pergrntiam reverli, qiii ex
qui nolunt obedire Deo Patri spirituali, sieut illi se mali sunt. [Cassiod.] Vel ita, ut per filios Jona-
patri carnali. Unde suadet Jeremias filiis Israel ut dab omnes obedieiites accipiamtis, per primos ca-
parent se captivitati, nec resislant voluntati Dei. ptivos omnes inobedientes. Monemur enim in ti~
Inde ergo videtur sumptus litulus hujus psalmi. tulo devolionem babere filiorumJonadab, non con-
Cttm ergo aixisset, filiorum Jonadab subjecii, et tumaciam Judseorum, qui caplivi esse ineruerunt,
eorum qui primi captivi ducti sunt, non quia filii quia frequehter moniU noluerunt corrigi. Historia
Jonadab captivi ducli sint, sed potius opposili enim sic habet in libro regiim(/F Reg. xvn, xxv).
stint filiis Israel, captivandis peccato inobedientiae. Igilur Judsei, pro lege Domini coiitenipla, dediti
Filii namque, Israel; captivati sunt primi et secundi, sunt primse et securidse caplivitati et tertise; sed
ettertii, sednon de his sonat psalmus : potius de ut corrigerentur, antequam prima veniret, perpro-
nobis quicaptivamur in. legem peccati, quse est in phetam pra;nuiitiata est : illi vero consueta nequi-
metnbris (Rom. vn). Unde magis commendatur tia in obslinatione permanserunt, filii ergoJonadab
gratia liberatoris, qui sumus filii Jonadab, id est loco oniniuni obedientium, priores caplivi ioco oin-
spontanei. Jonadab enim inlerprelatur spnnianeus niuin contumacium ponuntur. Et est sensus: [Gl.
<i£7,> PETRILOMBARDI 648
int., Hayiti.,Alcuin.] Psalmus isle David est lilio- A tum, vel refugii, ad quem qui refugit tutus est, quia
rum Jonadab, id est obedientium, quibus cantalur" " sic in altoest, ut nihil timeat. Unde
subdit, utsal-
ut perseverent; et priorum captivorum, id est ino- vum me facias; ih alto enim salvus esse non potero,
bedientium,qnibus eanlatur, ut desistant. Vel prioresi VERS.4.— < Quoniam firmamentum lneum, et
caplivi, sunt in iioc mundo, unde evadi potesl; se- < refugium meum es tu. >
cundi caplivi in inferno, unde non potest. Et estt Quoniam firmamenlum [Aug., Cassiod.] duobtis
sensus; Psalmus isle David est, filiorum Jonadab,, praedictisduo alia reddit. Quasi dicat: Eslo mihi in
id est obedientiae, et priorum caplivorum, -d estt Deum protectorem, et eris, quoniam firiiiamentum
eorum qui prima captivitate tenenlur.-quse est ini tneumes lu, id est per le sum firmus contra omnes
hoc mundo. Yel priorum captivorura, id est eorumi tentationes. Hoc refertur ad protectorem. Dico esto
qui ante erant capli viliis quam essent filii Christi., -mihiin locum refugii, et eris, ef, id est quia refu-
[Cassiod., Atig.] Loquilrir aulem hic generalis ju- gium meum es tu, non aliud, quia sicubi ero infir-
slus a principio niundi, usque ad finem, lolami matus ex me, ut adhuc captivus ad te refugio, quia
spem in Deo ponens, et graliam Dei. quae gratis> quantumcunque firraus sum ex gratia, quandiu agi-
datur, summa iuteiitione conimendans, ne falso ini tur in corpore peecati, seniper tiracndum estv Et
nobis praesumamus,quaeest intentio psalmi. Modus:: B I refertur hoc ad locum munitum.
Tripartitus est psalraus. Primo pelit ab omnibusi YERS.5. — < Deus meus, eripe me de manu pec-
malis liberari, et laude repleri. Secundo agit de> < catoris; et de manu contra legem agentis, et
gralia tempore seneclutis et senii, ibi, ne projicias5 < iniqui. >
tne in temporeseneciulis. Terlio dicit- cui personae j Deus meus, eripe me. [Gl. int., Aug.] Repetit
sit gratia, et quae gralia, ibi, Deus quis similis? Ge- quod supra dixerat, determinando a quibus postu-
neralis itaque justus, ex caplivitale in qua nalusi lel eripi. Quasi dicat: Quia in te speravi, ideo,
est ex Adam, clamat ad Deum dicens, o Deus meus, eripe mede manu, id est de potestate,
YERS.1. — < In te, Domine,speravi non confun- ne vi vel insidiis ducat ad peccatum, peccatotit,
.« dar in aeternum; in justitia tua Ubera me, etj generaliler, ubi laborat isle jara a captivitate libe-
« eripe me. » randus, id est ab exterioribus hoslibus libera me.
Unde aUbi; Ab alienis parce servo tuo (Psal. xvm):
Domine,in le speravi non in me. [Aug., Gl. iut.,'
Si enim in Deindepeccaloremsubdividit per parles, dicens : Et
Aug., Cass., Aug., Cassiod.] spero me,' de menu, id est de potestate contra legemageniis,
vel in mundanis, quaecaduca sunt, confundor. Ideo id
est trangressoris, et iniqui, id est simpliciter sine
«on confundar in wternum, etsi" hic de peccato ("
confundor non habeiis fructum in his in quibus lege peccantis. Duo enim sunt gener-apeccatorum :
alii legem acceperunt, ut Judaei et Chrisliaiu; alii
erubesco. Non laraen confundar in seternum, id
ut Ideo dico, eripe,
esl in futuro. Vel ita : Ego jam in Adam confusus non, pagani.
VERS.6. — « Quoniam tu es patientia niea, Do-
suin, sed in Christo non confundar in seternum. «
Ab Adani ergo recedendnm est, et ad Christum mine; Domine spes mea a juventute mea. >
accedendum. Libera me a periculis, et eripe me a Quoniam tu es patienlia mea, Domine, [Aug.,
in non si Cass., Aug.] quia non in me esl ut eos patiar, sed
poteslate diaboli, juslitia mea, quain statuo,' a te : tu es
justitise Dei non sum subjectus (JRom.x), sed f»a,' a patientia, quia tu es spesmea, Domine,
id est quse mihi est a te; non enim de nie glorior,' juveniute mea, vel potius sic : Tu es patientia
mea, et quia es patienlia, ideo es spes mea, Domine,
gratiam tnam non respuo. Yel in justitia tua, id a
est secundum quodjustitia tua exigit. Justitia enim juventute mea, id est a conversione mea. Vel
lua est, ut parcas oranti, quod est et misericerdia. quia in juyentute idoneus esl homo ad pugnani,
dicit: Tu es spes mea a juventute mea, id est ex
Et, o Domine, el si sum indignus ego,
— quo coepisperare in le et contra diabolum pugnare,
YERS.2. < lnclina ad me aurem tuam, ett _. iion
sperabam, tamen fuisli protector meus, qui
< salva me. » salvum duxisti me ad terapus, quo discerem sper-are
Inciina ad.me, [Cass., Aug.] jacentem, segrum,, in le. A juventute
ergo es spes mea, id est ex quo
aurem tuam, id est misericordiam; meritum enimt me armasti
fide, spe et charitale, et caeteris virtu-
Jtonatlingit ad illum. Haecconfessio humilitalis est. tibus,
pugnaturtim contra diabolum.Juvenis pugnal,
.fiui enim hoc dicit, confitelurqiiiajacet veluli oeger
r sed cadit, nisi Deus sit
spes ejus. Et non solum a
froslratus medico stanti; et salva me ab segritudinee juveHtute, sed etiam ab infantia
profuisti mihi, quia
(tiaaintus est. Unde alibi: Ab occultis meis munda* VERS.7. — « In te confirmalus sum ex utero;
ne (Psal. xvm). Et « de ventre matris meaelu es protector meus. »
YERS.3. — < Esto mihi in Deumprotectorem, ett /n fe confirmaiussum, [Cassiod.] non infirmatus
« in locuin munitum, ut salvum me facias. > ex utero, scilicet dura in utero Ecclesiserudimento
Estomihiin Deumprotectorem,[Aug.] ne ad mee fidei concipimur, post ex aqua et Spiritu sancto
perveniant jaeula inrmici. Ideo dico ut protegas,, regeneramur. Unde subdit, ut natus exivi de ventre
quia ego me protegere nequeo, el lu qui fuistii matris mew tu es protector meus. Propter quse,
metus fugienti Adse,jam esto mihi »n locum tnuni- VERS.8. — « ln te canlatio mea semper : tan-
 619 COMHENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. LIX. GSO
< quam prodigium factus sum muttis, et tuadjulor A diebant studio decipiendi animam meam, id cst qui
< fortis. > mihi insidiabantur consilium fecerunt in tinntn.
In le, [GI. int., Aug., Alcuin., Cassiod'.] non iri Gravior est enim fascis qui non dividitur, id est
falsis diis est, cantatio mea, id est laus mea. Et hoc, dixerunl communi consilio. Ipsi dico.
semper, et in prsesenti, dum per fidem ambulo, VERS.12."— « Dicentes; Deus dereliquit eum.
eiiam in fuluro dum per speciem -videbo, quia nec « Persequiniini et comprehendite euni, quia non
tura sequatusangelis obliviscar gratioe,quse me li- i est qui eripiat. >
beravit. Yel ita :. Tu es prolector, et in le canlatio Dicenles, [Aug., Cassiod.] in corde, apud sc :
mea, id eSt deleclationi est mihi ih le esse.Et boc, Deus iile, scilicet quem sibi Deuiii facit, deretiquil
semper, nt continua surit beneficia. Unde, tanquam eum; quem vident calamitatibus fatigalum, pniar.t
prodigiumfactus sum multis. [Aug., Cassiod.] Vel a Dcodesertum. Ergo, persequiminieum,ut tardmsi;
ita coulinua, et in prsesenli et in futuro laudabo, ef comprehendiieeum, ut invalidum, quia non esl qui
sed hic lempore spei, tempore gemitus, tanquam eripiat cumprehensum. lpsi ita, sed
prodigium factus sum multis, qui mihi insultant, YERS.15. — « Deus, ne elongeris a me : Deus
quia credo quod non video, ct vias eorum respuo; « meus, in auxiiiura nieum respicc. •>
sed lainen non timebo; el id est quia fu es adjutor B, Deus ne elongeris a me, [Cassiod.] ut gravioribus
fortis, ut vincam, non modo proleclor. Et ideo exponar, sed prope esto. Longe putat, dum tardat.
hsec imputalio, vel impugnalio illorum est negli- Deus meusin auxilium meum respice, quia scio.iii3
genda, ubi virtus Dei favel, conlra quam nihil aflligendum.
stat. Yel hspcomnia possunt accipi ex persona Christi,
YERS.9. —.« Replealur os meum laude, ut can- ab illo loco. Ne projicias me. Unde el Hierony. lo-
« lem gloriam tuam, tota die m.agnitudinemtuam. > tum hunc psalmum de Chrislo exponit. Ait ergo itt
Repleatur os meum laude. [Cassiod. Gl. int., persona Christi: Ne projicias mein tempore sene-
Cassiod ] Dixil beneficia Dei, nunc pelit ut gralias ctutis. [Aug., Cassiod.] Senectus etiam in Christo
agere possit. Nam si Deus os non replet, non ardet fuit, dutn prodigium est factus, dum infnmatus in
desiderium. Quasi dicat : Quia es adjulor, ideo, cruce esl et irrisus : quod dicitur seneetus, quia ex.
Repleatur os meum laude, id est fac me ad proxi- vetustale nostra assumpsit. Unde Apostolus: Vetus
mum mdesinenter te laudare. Yel ita conlinua: In homonosier simul crucifixus est cum illo (Rom. vi).
te est caritalio mea. Et ideo, ul cantare possim, re- Cumdefecerit virlus mea, scilicet humanitalis, Deus
pleatur os meuro laude ut cahtem gloriam tuam. ne derelinquas me. Hoc ideo dico : Quia dixerunt
Gloria est laudatio ore multorum celebrata. Et, inimici mei mala milri, et qui custodiebant 152 ani-
fofa die, [Aug., Cassiod.] id est sine interniissione : mam meam, consiliumfecerunt in unum. Diciturhoc
in prosperis, quia consolaris; et in adversis, quia de Christo, qui inter manus ininiicorutn factus est
corrigis. Cantem magniludinem luam, quia ante- infirmus, el quasi nihil posset coniprehensus, qui
quam esseni, fecisli; cum essem, saliitem dedisti; lalia habuit ex persona nostra. Unde et de membris
ciini peccassem, ignovisti; conversum vivificasti, ejus hoc potest accipi, ut ante diximus, consilium
perseveraulem coronasli. Nomine ergo magnitudi- fecerunt in unum, dicentes :. Deus dereiiquii euin.
nis omnia concludit. Unde alibi dicit Chrislus : Deus, Deus meus, quare
PARSH. VERS.10. — «Ne projicias me in tem- me dereliquisii? (Matth: xxvn.) id est quare hi me
< pore senectutis; cum defecerit virlus mea, ne dereliclum putant? malo utique suo. Si enim cogno-
< derelinquas me. > vissenl, nunquam Dominum gloriw erucifixissent
Neprojicias me. [Cassiod., Rem.,Aug.] Secunda (I Cor. u). Ergo persequiminiet comprehenditeeutn,
,pars, ubi agit de gratia senectutis et senii danda. quia non est qui eripiat, Sic deliberat, quia ad ocu-
Quasi dicat: Tu es spes mea a juventute mea. Tu lum judicat. Illi ita, sed, Deus, ne elangeris a me,
eliam ne projicias tne in lemporesenectulis, quando p Deus meus, ele.
fessavirtus indigel plusjuvari. Etquseestsenectus? YERS.H. — « Confundanlur et deficiant detra-
ecce, cum defeceril virlus mea, id est cum patienlia « henles animse mese; operiantur confusione et pu-
pulsata mollescet, Deus, «e derelinquas me, quia < dore, qui quaeruntinibi mala. >
tunc plus indiget juvari. Yel, cum defecerit virlus Cpnfundaniur. [Gl. inl., Cassiod.] Hoc prius ex
mea, id est mei bominis, ut de me non prsesumam, persona Chrisii sic : Respice in auxiiium meuni,
Deus, nederelinquas me. Respondet hic libi Deus, ccontra, confundaniur, te mihi subveniente. Et ita
imo tunc erit virtus mea in le, cum tua defeceril, factuni esl, quia deposita Dei non mutantur. Et de-
ut dicas cum Aposlolo : Cum infirmor, tunc potens ficiant, me patiente, delrahentesanimw mew, silicet
sum (II Cor. xn). Sed quaie hoc dico? Judsei, qui rectis oblsitrant: et ne resipiscanl, ope-
VERS.H. — < Quia dixerunt inimici mei mala rianlur confusione et pudere, quia defecerunt qui
« mihi; et qui custodiebant aiiimam raeam, consi- quwrunl malamihi, silicet Judsei.
« liura fecerunt in uiium. » VERS.15. — « Ego aulem semper sperabo; etad-
Quiadixerunt inimici tnei tnala mihi, [Gl. int., < jiciam super oninera laudera tuam. >
Cassiod.I id est disconfortaverunt me, ef <7Mt cnsfo- Ego autein sempersperabo, el adjiciam super oni-
pATKOL.CXCI. 21
 «551 PETRl LOMBARDI 652
uem laudem tuam, [Aug., Hier., Aug.] prseteritam,, A t YERS.17. — « Quoniam non cognovi negotialio-
ut quaetibi lex prsecepit offerri iri sacrificiis visibi- « nes, introibo in potentias Domini: Domine, me-
libus, ego cum populo redempto deportem tibi iitt < morabor justitiae tuaesolius. >
moribus. Yel, super omriem laudem luam, alioruin,; :Quoriiam non cognovi negoliationes |Ang.] Alia
id est de aliis rebus tibi exhibilam, quia et si larida- liltera : Non feci nec approbaviea quwfaciunt avidi
tur Deus in omnibus aliis, nondumin eo quod susci-- negoliatores. Nam avidus acquirendi, pro damno
tavit carnem mortalem in vitam seternam, quselaus; blasphemat, pro pretiis rerum mentilur, et pejeral:
est adjecta Deo perresurrectionemChristi. Adjectio> et ita, tota die non est in oreejus laus Dei, sed haec
ergo laudis est post- creationem et gubernationemi - vitia sunt hominis, non artis quaesine his vitiis agi
oranium rerura. Laus de incarnatione et resurre-- potest, sicut et in omnibus artibus male agilur, non
ctione, quod sequentia docent. ex eis, sed ex hominibus. Arsenimnescilvitium,de
Ex persona quoque Ecclesiaehoc tolum accipi po- alia ergo negotiatione hic dicit. NegolialioGraeceab
lesl sic; Confundanlurcontra hocquod praesurauntde; actu dieitur : Latine, a negotio.Negotiatoresergo ac-
justitia sua et viribus suis, ut cognoscant peccatai tuosi sunt, sciUcetJudaeiet aUi qui ab eo quod agqnt,
sua. El est oratio pro nialis, ef deficiant a perversiss praesumunt; opera sua laudant. Et ideo non perve-
viribus detrahenies animw mew, vel coramittentes sB: niunt ad gratiam, qu# hic commendaturul nemode
animani meam, idest provocantes nos ut Deo resis- se glorietur. Qui vero gloriatur tanquam negoliator
tannis; quod est committere bellum contra Dettm,, de templo a Domino expelUtur, qui ejecit vendenies
ut faciunt illi quibus non placet Deus in suis adver- el emenles de teniplo (Joan. n). Econtra requies est
sis; quodest eum habere injustum. [Cassiod.Aug.,} in Deo, qui justificat. Ilii negotiatores polius sunt
Cassiod., Aug.] Commiltilur etiam anima, si oditt inquieli quam boni operatores. Unde et dicuntur
eos a quibus patitur, et operiantur, quasi velo vere- negotiatores, quia negant otium, de quo dicitur :
cundiae,confusione,de mala cohscientia peecatorum,, Vacateet videte,quoniam suavisest Dominus(Psal.
et pudore, vel verecundia, proptei modestiam, quii 43). Et est, non cognovinegotiationes,id est de acli-
quwrunt mala milri: quod fecit uxor etiam ipsi Job : bus praesumeutes,et ex operibus suis jusliliam quae-
Dic aliquid inDeum et morere (Jobu). Et uxor To- rentes. Yel itasecundum litteramnostram. Ubienim
biae: Ubi sunt justiliw tuw ? (Tob. n.) Hoc dicebatt quidam codices habent negoliaiiones, alii habenl/if-
ui displiceret illi Deus, qui eumfecerat caecum.Et est,, ieralurain, quae inlerpretum diversitas forte iiflum
qui quaeruntmala mihi, id est pravi suasores illi com- sensum ostendit, non errorem inducit. Qua3ramus
mitluntanimam, et quserunt mala. Ego autemsemper r ergo litteraturam, quam non cognovit iste in cujus
speraba, sicutilli desperant; et adjiciam super omnem i ore semper est laus. Est qusedamlilteratura Judseo-
laudemtuam. Id est super laudcm perfectamquia om- rum. Judsei enim legem acceperanl, quod noii gen-
nis, idest perfecta essetlaus tua, etnihil laudidees-- tes qui gloriabantur, non de gratia, sed delittera,
sel, si damnarespeccanles, quiajusfiliaesset, sed quiaa quse convincit, non adjuvat; niorbum detegit, sed
et hos liberas, adjiciam siiper omnemlaudem tuam. non curat; infirmos prodit, sed non sanat. Hsecesi
VERS.16. — < Os meum annuntiabit justitiam* piscina, quse in quinque porticibus habet multitti-
« tuam ; tota die salutare luum. > dinem a;grorum languidorura exspectantium aquse
Os meum. [Gl, int., Cassiod., Aug.] Hic loquiturr motum; angelus autem Domini descendehat in pis-
Ecclesia. Quasidicat: Hocin me faciam, etnon tan- cinam, et movebaturaqua.etunus sanabaiur(Joan.v).
tum in melaudabo; sed etiam ad proximum. Et hocc Quia lex Mosaicain quinque Ubrorum porlicib;:s
est, os meumannunliabit genlibus, juslitianituam. . segros habet, nec sanat. Sed cum Angelus magni
IdeslChristum, perquem implelaest juslilia, sed nee consilii (Isa. ix), id estChristus venit, lurbatur aqua,
aliter acciperes, additsa/ufare liuan et hoc (ofa die,, id est Judaei crucifigunt, ct sanatur unitas corporis
idestin prosperis et in adversis, quia nec prosperai Christi. Lex etiam est baculus Elisei per servum
nec adversa me retrahent a laude. Yel ita, Totai niissus ad stiscitanduni mortuum, quo non surrexit
I»
dies dicitur dies cum sua nocte, quia nox diei ser- mortims. Yenit ergo ipse Eliseus, et, cum vivus es-
vit, non dies nocti. Nox vero, caro nostra est, diess set Eliseus el adultus, conlraxit magnittidiiiem
justitia est. Quidquidergo fit in carne, vclut in no- suam et coaplavit sepuero mortuo, et surrexit mor-
cle justitiae, tanquam diei serviat, et quidquid1 tuus (IV Reg. lv). Hic est Chrislus, qui per ser-
fit es praeceplo Dei, non propter emolumenta i vum, scilicet Mosen, misit baculum, id est legem
carnis fial, ne dies nocti serviat, sed propter justi- ad suscitandum mortuum in peccato; sed quia legis
tiam, ut diei nox serviat. Ergo annuntiabit salutaree baculus non potuit vivificare,venit ipse Eliseus, id
luum tota die, id est ita ut quidquid in' carne gero3 est Christus, et contraxit suam magnitudinem ad
justiliae serviat. Yel ila, inde additio laudi, quia, oss . mortui parvitatem , quia semetipsum exinanivit,
meum annuntiabit justitiam esse tuam, nonmeam, formam servi accipiendo(Plrilip. n), et coaptavit se
quia justitia tua in me est, non mea, Et anntinliem l mortuo, quia habitu inventus est ut homo (ibid.),
salutare esse tuum, non meum, quia Dominiest sa- et ita surrexit mortmts;dum vero Eliseus misitba-
lus, non hominis. Et hoc lota diehoc non mutalur,, ctilum ad suscitandum filium hospitse, nesciebat
pwedicabosalutare tuum, lola die. quid ageret, id est quid.iilo actti sigiiiftcaretur Et
655 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LXX. GC^
esfsensus, quasi diceret: Quare annuntiabo salu-j A scilicet ideni quod.prius. Et.quia a juvenluie dbctns,
tareluum? Quoniam non cognovi lilteraturarii, id prtedicavi justitiani Dei, usque in senectam, quando
est non approbavi quemquam ex operibus legis ju- incipiet frigescere iides, et usque iri senium, idcst
stificari (Rom.in). sed reprobavi de litlera legis in finein saectili, Deus ne derelinquas me, id eeS
praesumentes,a gratia resilientes, et figuras legis nec in 3Sialematuia, vel etiam jam finitima deseras
sectantes : et hi sunt negoiialores, qui opera sua nie, ut non gaudcam illi qui dicuut : Ad tempiis
extoilunt. Et per hoc introibo in potentiam, id esl in erunt Christiani, cl ut cgo usque ad iinem laudes
virtulem Chrislianam, qnaeest Dotnini, non raea, ut prsedicem. Unde subdit:
qui de se glorianlur. Et, o Domine, tunc memora- VERS.20. — « Donec annuntiem brachium tuum
borjusiitiw tuw, non legis mundanse solius, quia ni- « generalioiii onini quae vcntura est. >
hU prorsus sum ex me. Ideo memorabor, quia, o. Donec annunliem. [Cassiod., Aug.] Alii tantiim
VERS.18. —«Deus, docuisti me a juventute mea; nolant hic tria tempora Ecclesiae, vel a>lalesident
« el usque nunc pronuntiabo mirabilia tua. > significantes per nunc et seneclam. Donec annun-
Deus docuisti,[Cassiod., Aug.] per librps, vel in- tieni. Quasi dicat : Ne derelinquas me, donec an-
spirando, quid eram et quid dederis juslilise tuae,ut nunliem, brachium tuum, id esl Christuni, geneta-
inemorarer jusliliae tuae solius; Ex juventute mea, " iioni omni, per successiones, quw ventura est usque
ld esl ab iuiliofidei qua me innovasti, qui me fece- in finemsasculi.
ras; ef usque nunc, id esl etiam post fidem,quia si- VERS21. — « Potentiam tuam el justitiam tuani,
cut ab initio fidei, sic, posl es necessarius, quia nec <Deus, usque in altissima, quae fecisti magnaiia. »
ntme per nie quidquain possuin. El ego, ul non in- Polenliam tuam. [Aug., Cassiod., Gl. inl., Cas-
gratus, pronuntiubomirabilia tua, scilicet. quod me siod.] Hic oslendit quid praestilil brachium. Quasi
regis, qtfbd in via posuisti, quod me vivere facis, dicat : Ne derelinquas, o Deus, donec aiinuiilieni
qiitui in aiiima suscitasti; quod mirabile est. Quid potentiaintuamliberandi, quaper incarnationem ca-
enim mirabilius quam morttios aniraa suscitare? ptivos liberas, el jusliliam tuam puniendi, qua bo-
Suscitatus corpore vivit, eliam absente suscilatore, uiinem peccanlem justo judicio damnas. Ego dico
sicul LazarusChrislo corporaliterabsente (Joan. n), ducens praedicationemmeam, usfue inallisshna, su •
quia vita corporis anima esl; sed anima suscilatt per quaeest Filius Dei, id est usque ad hominent
non vivit sine Deo, qui est ejus vita. Ilaec est ergo exaltatum super allissinia, quia homo Dejis scdet ad
graiia mirabilis, tit suscilel mortuos. Et post sit dexteram Patris, regnans cum eo. Dico, annuntiem
nobiscum, ne moriamur, hoc est a juventute, etc. „. polentiam et jusiiliam, quw duo fecisti magnalia.
Et nnnc o Boraine, sicul coepisli, ila perfice. Et Utrumque enim mirabile esl per graliam redimi ho-
hoc est. minem qui per jtistiiiam damnatus erat; per justi-
YERS.19. — « Et usque in senectara et senium tiam eniin Adam expulit a paradiso, per gialiam Ia-
t Deus, ne derelinquas me. > tronem accepit. Vel ita : Ne derelinquas donecan-
Et usque in senectam et senium, [Aug., Cassiod., nuntiem potenliam, qua homo potens est ad bonum
Aug., Cassiod., Aug.] id esl usque ad ulliraa mea, esse, tuam, non hominis, qttia nihil est 153 homoex
Dens, ne derelinquasme, quia nisi usque ad ulliraum se, etjusliiiam, quajustus esthomoesse, tuam, non
niciiiu gratia mecum sit, nibil ero.Yeldislinguunlur hominis, o Deus, et ne putes quod solus homo egeat
hic qualuortempora Ecclesiae,velut qualuor aetates. gratia, quia pervenil gratia tua, usque in atlissima
JuventuseniuiEeclesiaefuitteniporemartyrum,quan- quwfecisli magnalia, quia eos qi;i sunt in altissimis,
do fortes erant. Progrediente vero tempore, est nunc, id est omnes ordines. coelesles fecit Deus per gra-
idestpernunc. Significaturenimprogrediens lemptts, tiani, cum non essenl, niagnos, et quod jusle ot
quod modo est, cum fides per Ecclesias proficit. Li- beat» vivunt, el continet in eo qnod sunl.
de scnecta, scilicet gravilas, quando incipiet friges- PARSIII. YERS.21.— « Deus, quissimilis tibi? »
ccre charilas, ctira tenipora niimdi decrescunt, post;D Deus, quis similis libi? [Cassiod., Alcuin., Aug.]
in fine ssecuUerit senium, id cst decrepitum, quan- Tertia pars, ubi dicit cui personae quae gratia sit,
do abuiidante iniquitate refrigescet charitas multo- scilicel captivae,qtiseest utraque resiinettio meniis
rtim (Malth.xxiv), cum Antichristus veniet, et vita et corporis. Unde promitlit gratias. Quasi dicat :
optato fme claudelur. Hsecopus fuil dici in Scriplu- Tua polentia esl in altissimis. Et cum hoc sit, o
ris propter illos qui dicunt quod ad parvura terapus jDeus, quis similis tibi, in natura vel potentia ?
sinl Chrisliani. Contra quos Dominus dicit: Vobis- nullus, quia nil libi siinile. Et tamen homo stul-
cum suin usque ad consummationemswculi (Mattli. lus se extollit, et credit diabolo suggerenti: Eritis
xxvm). Quasi dicat: Memoraborjuslilise tuae solius, sicut dii (Gen. m). Et inde captivus. Oiniiis
quia, tu Deus, docufsti me, sicut ante diximus ex eniin Adam similis, duni perverse vult esse si-
juvenlute mea, id est ex tempore martyrum, quo di- milis Deo, cadit in captivitatera. Unde clamet ad
micare coepi; el usque nunc, id est ad progrediens eum a quo cecidit : Deus, quis similis tibi ? Est au-
lempus : quod modo esl, per spalia temporum cre- tem alia similitudo bona, qua homo justus qui dili-
vit doctrina, et ego doclus pronuntiabo mirabilia gil inimicos et benefacit eis, similis est Deo, ad
lua, scilicet quod de iniquo sum factus jtistus, cujus simUitudinemet imaginem factus est, qui so-
 655 PETRl LOMRARDI ? 6S6
-iemxuunioriri/fdcit superboribset malps, et pluitA ' A yel justitiani, scilicet flagella} quia nec fililsparcis
superjustos et injuslos (Matih. y). Et hsecest simili- a flagello. Et conversusconsolaiut es me, per Scripu-
ludo obedientise, non superbiae; imitationis, noni ras et praemia. Consolatus dicit quia et si districte
aequiparalionis.Est ergo bene siroilis Deo, qui cre- castiget, tristes tamen esse non sinit. Undegeneralis
dit Deum summum esse, et ntillo egere; se vero,, juslus veritatem psallere confitetur. Nametego.
nonperse, sed per eum esse. Qui vero per se vultt Yel secundum quosdam talis littera est, ibi, conso-
esseut Deus, a nullo est; perverse vult esse similis; latus es me, et de abgssislerTw iterum reduxisli tne.
Deo,.ut diabolus qui noluit sub eo esse et homo qtiii Hsec reduclio in futuro erit. Secundum corpus
ut servus noluit teneri praeceplo, sedvoluil utnullo> dieo, consolatus es me : quod ab effectuostendo.
sibi dominante esset quasi Deus, quae est perversai , .YERS.24. — < Nam et ego confitebortibi in vasis
simililudo. Prsecepit quippe ei Deus nullo indigens,, « psalmi veritatem tuam, Deus ; psallam tibi in ci-
ne comederet de ligno scientiaeboni et mali (Gen. u),, « thara, Sanctus Israel.»
ad probandum qiianluni esset bonuni obedienlise. JVamef ego.[Cassiod., GI >nl., Aug.] Yetita con-
Arbor vero illa quidquid esset cujuscunque pomi,, linua, secundum aliara litleram : Reduxisti me,jgo
ideo dicla est lignum scientiaeboni vel mali, quiat autem confilebortibi m vasis psalmi velpsalmorum.
liomo qui nollet bonum a malo discernere per prse-- B Psalmi pulchre dicuntur vasa veritatis, quasi spiri-
ceptum, discreturus erat per mali experimenlum,utt tualia dolia vinum Domini servantia. Et est, confi-
tangendo vetitum, inveniret stipplicium.liona quidemi tebor tibi, o Deus, veritalem ttmm, id est quod ve-
erat arbor in suinalura, etbonusejusfructus, et sic; re Deus es, et in vasis psalmi, id est in decantatione
nunquam perfeelus [f. perfectitis] potuitdemonstrarii psalmorum, qui sunt vasa veritatis; vel, in vasis
bonuni obedientise,quam probibendo a bono, ut ex: psalmi, id est in vivificatione spiritus.- Yas enim
inobedientia tanluni sitpoena, non a remala et exL psalinipsallerium est, scilicet organum qubd a sur-
obedientia palnia. Si enim res malaesset qusepro- sum sonat, quo significatur spiritus, qui spe jam
hiberetur, videtur etiam sine prohibilione esse vi- surrexit cum Christo ; cithara ab inferiori, et signi-
tanda, nec ex sola inobedientia pcena secuta, sed ex: ficat corpus, quod etiam resurget. Unde subdit: Et
re rnala non vitata. Nunc vero cum arbor bona sitt psallam tibi opere, o tu qui es Sanclus Israel in
prohibita, solam obedientiam palmam mvenisse, ett cithara, id estin mortificationecarnis. [Gl.int., Cas-
solani inobedientiam incurrisse poenam manife- siod., Rem., Gl. int.] Yel, confitebor libi in vasis
stumest.Inde iste captivus clamat: Deusquis simi-. psalmi, id est in contemplativa vita, et psailam libi
lis libi ? nulltis. in cithara, id est in exhibitionetemporaUum.El hoc
VERS.22. — < Quantas ostendisli mihi tribula- C faciam exsultando. Unde subdit :
« tiones multas et malas, et conversus vivificaslii YERS.25. — «Exsultabunl labia mea, cum canta-
« me; et de abyssis terrae ileruni reduxisti me. > « vero tibi; etanimamea, quam redemisli. »
Milri aulem volcnti perverse simulari quastasi Exsuhabunt tabia mea interiora, [Gl. int., Aug.]
ostendisti, [Aug., Cassiod., Aug.] id esljusteim- scilicet labia animae, quse jam reducta est primo
misisti tribulaiwnes, id est passiones, et merito quii iterura, cunt cantavero libi, id est cumlaudabo le ia
recedit ab co quod bontimest ex se et beatitudo, mi- prsedicatiope, ef anima mea quam redemisti, qusei{.~
ser est. Ostendisii, dicit, quia scit illas prodesse,, sis internis labiis exsullat, quibus tacite claniai ad
utique multas quanlitate, et malas qualitate. Ecce» Dominum. Nee solum anima redempta ad Deum
justitia in- peccantibus. Sed haec disciplina qua me; exsultabit,
flagellasti, admonitio fuit conversionis, non desertii YERS.26.— « Sedetlingiiameatotadie raedita*
captivi. Unde sequitur : Et tamen coriuersus[Cas- « bitur justiliam tuam; cuni confusi et reveriti fue-
siod., Aug., Cassiod., Aug.] dum me utique con- « rint, qui quserunt mala mihi. >
verlisti, viviftcasii me. Ecce clementia in conversis. . Sed et lingua mea, [Atig., Cassiod.] scilicet cor-
Et deabyssis terrw, id estde subyersione peccali,, T» p poris, quod reducetur secundo, ilerum, id esl cujus
iterum spe reduxisti me. Primo enim cum naturai reductio significataest per secundo, iteruni; tnedi-
nostra Verbo Dei unita, propter nos surrexit, redu- tabitur juslitiam luam tota die, id esl sine fine, in
cli sumus de abyssis terrae. Unde, dum credimus ini scternitale: Quando haec cxsultatio erit ? cum con-
eum, redimus in eum, el fit prima resurrectio ani- fusi et reverili fuerint, vel erubuerint, qui quwrunt
mae, quse spejam surrexit cum eo. UndeApostolus:: mala tnihi, id est qui modo insultaut, quod erit in
Sisurrexislis cum Cliristo,etc. (Coloss.m). Unde hic; fine, scilicet saeculi, quando videbunt oculis qure
dicit: Iterum reduxislime. Itemsecundo, ilerum re- nunquam crediderunt fieri. Tunc enim iocus est
ducemur, quando corpore resurgemus; unde poslea^ sanetis securaeexsultationis, cumnon licet impiisdo-
dicet, vel iterum, id est saepereduxisti me, et sic ini minari.
jam reductis spe COLLATIO 1SPSALMUM LXX: < IS TE,D0MINE, > elC
VERS.25. — < Mulliplicasli magnificentian tuam;; Nulltis liliiliis praescribilur in Hebrseo.'Sed cre-
« ei conversus consolatus es rne. > dendum est a LXX viris addilum fuisse. Siquidem,
ut scribit Hier., Deoptiniogenere iuterpietanui, lon-
Muliiplicasii, [Cassiod., Aug., Cassiod., Aug.]I gum est nunc evolvere quantade suo LXX addide-
quia per diversasubvenit Deus,magnificenliamtuani, runl, quantadiniiserunt qusein exemplaiibus Eccie-
 657 COMMENTARIUM IN PSALMOSv—PSAL. LXXL 658
siseobelis astericisque,dislincta sunt. Quibus tamen A difficileesl; et tamcn interprelinii .d:iversi'ias,fcitc
auctoritalemdedit vetustas, eodemleste in capulEze- sensum ostendit, rion errorem iiiducil. i>
ch.v.Qiiinelidemtilulum huncexplanat adPaulinura, VERS.20. — Donecanimnliem braciiium luv.m,
De instilulionemonacbi.Porro non est praeterffiitten- generatiahipmni quw ventura est. Sed Hebr. sic ha-
dumquodhabetAug.,lib. xvm J)e civitate Dei, c. -J5. bet, ut possis figere pausulam in particula genera-
Quidquid est in Hebr. codicibus, et nqn est apud tioni, et. legas, donecannuntiem brachium tUHin,ge-
LXX. Interpretes, noluit per islos, sed per illos pro- neraiion>nempepraesenti,utvtilt Munsterus.Dcindc,
Dei spiritus dicere. Quidquid vero est apud ontriiquw veniura est, subaudias, poslerilali. Quam
.Elietas
XX in Hebr. atttem codicibus non est, per islos lectionem et Hieronymusnon repudiat. Danec, ait,
maluit quamper illosidemspiritus dicere, sicosten- «nnunfiem bracliium tttum generalioni, cunctisque
dens utrosque fuisse prophetas. Isto enim modo, qni venluri sunt fortiiudines tuas. Certum est tainen
alia per lsaiara, alia per Jeremiam, alia per alium quodin Hebr. continenter postgenerationem, sequa-
atque alium prophetam; vel aliter eadem perhunc, lur" nota signi universalis bsb TI"'? LEDORLE-
ac per itlum dixit, ut voluit. Quidquid porro apud CAL,eliam si subnotelur membrum ut voeant,
utrosque invenitur, perutrosque dicerevoluit, unus quod passim invenio interpretes minus obsei-
atque idem spirilus, sed ita, ul iUipraecederentpro- vare.
phelando, isti sequerentur, propheticeillos inlerpre- VERS.22. — Quantas ostendisti milti tribulalio-
lando. HaclenusD. Aug. Illud addam quod in Graco nes mullas et malas, et conversusvivificasti tiie : et
post titulum subtexitur, Kvemypafognaa' sSpaioig. de abyssislerrw iterumreduxisii me. Ter in tribus
YERS.5.—«Et in locummunitum.Hebr. TCri N"m B locis poniliir pronomen primaepersonaesingularis
LAHOTAMID, id est uf higrediar jugiler, sive ad numeri. In primo loco legit Hieron. quomodo nos.
quem veniamsemper.Atqui locus munilus, quidnam In duobusaliis pronomen habetprimaepersonseplu-
aliud sonat quam obtinere locum in quem, quoties ralis numeri. Pratensis atitem uhique ponit pror.o-
opus fuerit, te tuto recipere possis? Id quod non men prinisepersonaepluralis numeri. Siraililer Ne-
inaleexplieuit editio in Campensi, es viilri robusla biensis. Caeteriaulem stanl a nobis. Unde cqlligcre
rttpes, in quam semperconfugio. Yidetur muluatiini licet exeniplaria variare, autiod vice vau usurpari,
a Chakheo, sis, ait, mihi rupes fortis ad refugium velediverso. Etrcvera viditres Codicesdifferentes.
jugiier. Deinde siculi legimus uf salvum tne facias, Unus habebat perpetuo vau cum punctulo hiiic,
piusculum habent Hebraci, prwcepisli seu consft- alter>semel iod, et bis vati, tertius ubique ioii
tuisli ui salvesme,WU?"nbTVSS TZIVITIIALEHOSSIENI."BITXTIHIREITANI vel HEREITAND, ostendisti nobts
Sensus videtur auctior, nisi quod cerla el indubi- vel tnihi; ^3»nn TEHAIEKI vel TEIIAIENC, vivifica-
lata prolectionis munitio, idipsum includere di- bis nps aut me; libvn TAALENU vel TAALENI, as-
ceretur. cenderefacies nosaul me.
YERS. 17. — Quoniam non cognovi iitteralu- Haecpolerant esse oliosa cum irihil habeant, nm-
ram. SufiVagaluret Hierony. Cseteri converlunt ex menti ad inielligenliam, nisi pevspiceremquosdani
Hebr; dicunt, non cognovinumeros : adeout Muri- forte, ut ila loquar, superstiliosos in venandis api-
slerus quo dilucidiorem faceret quem volebat sen- culis. Slaximeautera haecdictasiintpropter sequen-
sum, de proprio admiscuerit non novi numeros be- tem versum, in quo legimus mulliplicasti magnifi-
neficiorumDei.Verum cum riTTlSDSEPHOROTU, tum centiamtuam, ibi habent Hebr. magnificenliam,sWe
seripturSm sive litleraturairi, tum nunieraliones, magnitudinem meam. irmJ, GEDCLLATHI, etiam si
adeoquenegotiationes,quailucrosisnumerisetratio- non sitlanta similitudinis proportio hic et ibi, at-
nibus exercentur, significet, materiam diversseinter- tamen certo certhis est gloriam Filii esse gloriam
pretationis tribuit. Qua de Tesic habet Aug. inhunc Palris, et contra, juxla illud Joan. xvii : E( >*«%
veisiculiim. « Ubialii codiceshabentnegotiationein, omniatua sunt, el lua tneasunt
ibi alii liueraluram, quomodo concordent, invenire

PSALMUS LXXI.

PSALMI TITBLUS: « IN6ALOMONEM. » pauperes. Tertio dicit quis, et qualis anteveniet rex
Deus judicium tuum. Titulus : In Salomonem. ille in futuro judicaturus, ibi, descendelsicut pluvia.
[Aug., Cassiod., Hier.] Salomon interpretatur pa- Quarto agit de operibus ejus, ibi, quia liberabit.
cificus, quod verissime atque optime illi congruit Quinto agit de honorificenlia regis, ibi, et vivet.
per quem MediatoremDeiet horninum 154 (^ Tim. p. Sexlo monetomnes laudes dicere ei, ibi, sif nomen
n) ex iniaiicis accepta peccatorum remissione re- ejus. Septimo a sua partelaudat, ihi, benedictusDo-
conciliamurDeo(Eplies.ti). Idem ipse esl ille pacifi- minus.Propheta ergo ad Patrem loquens de Christo,
cus, qtii fecit utraque unum, medium parietem ma- dicitur: 0
cerise solvens, et ambos reconciliavit Deo, quisuper YERS.1. — « Deus, judicium tuurii regi da, et
pacem reconoiliationis dabit pacem immortalilatis « justitiam tuam filio regis. >
(ibid.). Unde : Pacem meamdo vobis, pacem tneam /)cus Pater, dajudicium tuum regi, id est Christo:
retinquovobis (Joan. xiv). Et in hunc Salomonem, [Gl. int., Aug., Hier., Aug., Cassiod.] Quasi di-
id est in hunc verum pacificum, dirigitur psalmus cat: Fiat quod prsevideofuturum. Paler enim non
iste quartus, quia ipse commendatur hic, secundum judicat qtiemquam, sed oame judicium dedit Filio
utramque naturam. Et esl psalmus isle qiiartus de (Joan. ix), non quia tota Trinitas simul judicet, sed
duabus naluris Christi. Intenlio: Monet ut Chri- quia solius Filii persona, secundum humanitalem,
slum verum Deura et veruim horainem regem cre- ab omnibus in judicio videbitur. Etut suse petilio-
damus. Modus: Septemsiintpartitiones. Primo agit nis desiderium oslendat, per figuram epimonem,
de judicio oplando illud dari Filio. Secundo agil de idem repetitnr aliis verbis, dicens : Et justiiiam
eodem afiirniando qtiod optaverat, ibi, judicabit tttain, id cst justum judicium da filip reqis, id est
 CJ9 PETRI LOMBARDI 560
lui, qtii.es rex. Et ideo non usurpat rcgnum, quia, A habenl quod supra exposuimus, judicabit pauperes
filiils regis est ut diximus. Hic esl epimone,id est, poputi, id est eos qui pauperes sunl in populo, in
«irebrarepetitio. Repetitionesautem eisdemvel aliis quo boni et mali comraistisunt. Sic judicabit, et,
verbis factse, multum commendant divina eloquia, id est quia salvos fatiel, id iest discretos ab iuiquis
quaemaxime sunt in psalmis, el in eo genere ser- filips pauperum : idera sunt qui et pauperes, sicut
monis quo affectus animi esl movendus. Dico, da eadem civilas cst Sion, el filia Sion. Vel distingue
judicium, ad quid? intcr filios pauperum, et pauperes. Pauperes dicit
YERS.2. — « Judicarc populumluum in justilia, Patres, scilicel prophetas et apostolos. Filios pau-
« et pauperes tuos in judicio. > peruiii dicit eos qui sub eis proficiuni. Quos oranes
Judicare, [Aug., Cassiod.] id est ad judicandum, sic judicabil Dominus, ut salvos faciat. Et humi-
injustilia populumlunm, qui et ejus est, scilicet ut tiabit in praeseulicalumniatorem, id est diabolum
decernal eum a non suis ; et paupercstuos injudicip. Dum enira gratia stta vivat, ut gratis colat Deuin
Isli sunt populus Dei, scilicei humiles, non superbi. homo, humiliatur diabolus qui dicil: Nunquidgratis
Dicendo, tuiim et luos, oslendit omnia quae sunt colitJob Deum? (Job. i) Velhumiliatusest diabolus
Patris esse Filii, el econverso. inChrisli passione, quatido per calumnias Judaeo-
YERS.5. — « Suscipiant nionles pacem populo, rum cecidit, in quo nihil juris habuit, unde merito
« et colles justitiam. > eos amisil, in quibus aliquid juris habere dignosci-
Suscipianf [Gl. int., Aug., Cassiod., Aug.] Qnasi tur. [Cassiod.] Qui vere calumniator dicitur, qtiia
dicat: Hsecda, sed pritis. prsesciatur judicaturus innocentes in culpani trahere nititur , quod est ca-
per legatos. Et hoc est, Monles, id est niajores, lumniari. Hunc aulem humiliavit Christus inpas-
iBcilicetprophetse et apostoli, qui coelo allitudine sione, sed nondum penitus est exstinctus. Unde
-proximant, suscipiantpacem, id est Christum. Pa- alibi: Humiliasli sicut vulneratum sttperbum(Psal.
cera dico nuntiandain popido fideli, el colles, scili- LXXXVIU). Unde Jeremias: Clamai perdix. Congrt-
cet minores suscipianl justitiam, id est Christum. gavilqum non peperit, fecil divilias noncumjttdicio,
Yel ita, ut sit distinctio inter pacem et justitiam. in dimidiodierumejus derelinqueteas, et in novissi-
Montcs, scilicet majores, suscipiant pacem, hu- iuis suis resurget insipienles(Jcr. xvn). (103) Vel,
militalis, populo, id est ad-populum, ut non se in judicio fuluro, huiuiliabit caluniniaiorein, id est,
cfferant, id est extollant pro sua majoritate. Ex- diaboltim.
cellentes quippe in Ecclesia paci debent vigilanli YERS.5. — « Et permanebit cuni sole et ante
iutenlione consulere, ne propter suos honores Q t Itinani in generationeet generationem. »
superbe agendoschismata faciant, unitatis compage Et permanebit.[Aug., Cassiod., Aug.] Hicoslen-
dirupta. Et colles, id est niinores imitando justi- dit eum dignumqui judicet. Quasi dicat: Judicabit
tiam, ut servos non anleponanl Domino, sed sic rex el ipse permanebit cuin solc, id o.st quandin
majores imitando et ohediendo subsequautur, ut tempora volvuntur, quwper soieraideo aceipiunlur,
cis Chrislum ,semper anleponanl. Vel, suscipiant quia juxta cursum solis, mutantur et dislinguuiilur
montes, id est,majores, pacem id est verbum re- lempora. Non est autem ei magnumpemiancre cura
eonciliationis, scilieet verbum Evangclii, ad.hoc ut sole, per quera omnia facta sunt, sed hic est pro •
nuntient populo. El colles, id est minores, jusli- phetia, quod Chrisliani noniinis religio semper sit
tiam, id est obedientiam, ut pbediant doclrinse duratura, contra illosqui dicuiilEcclesiamaliquando
veritatis. desituram. Permanebit ergo cum sole, id est quan-
PARS.II.YERS.i. — « Judicabitpauperespopuli, diu tempora volvuntur permaiiebit in Ecclesia, et
« et salvos faciet lilios pauperuin, cl huiniliabitca- cuin Ecclcsia, quse est corpus ejus. El ante lunam,
« lumniatorem. > potuit dicere cura sole el anle solem, id est cura
Judicabit. [Cassiod. , Haym., Aug.] Sectmda lemporibus,et ante tempora, ante quaeest seiemum.
pars ubi item agit de eodem judicio affirmandoD Sed per lunam qutc crescit et decrescit, maluit de-
futurum. Posl optalionem quippe virlule proplietia! signare increnicnla ct dcfecttis mortalium. Et est
dicit quae sunt advenlu Domiiii piacslanda. Quasi sensus : Et
ipse'perniaiiebit ante lunam , id est om-
dicat: Da judicium, ct vere dabis., quia judicabit nia mortalia sua immortalitate pra:ccdit. Deinde
; pauperes poptdi. Vel aliter ut per montes et collcs exponit quid lnnamdixeril. Lunamdico gencrationis
utriqtie prsedicatoresevangelicsepacis, sive pracce- et getteralionum,alia littera, id esl permanet ante
dentes, ut apostoli, sive sequentes, ut eorum vicarii, generationes generationum, quse transeunt deces-
accipianlur : et distinguitur sic litlera, nionles, id sione et acccssionemortaliuin. Yel ila, ut per solem
cst prsedicatoresprseeedentes,et colles, id cst prae- accipiatur Deus Pater, ciim quo permanel Filius,
dicatores subsequentes, suscipianl pacem, id est qui est quasi splendor et radius solis. Et est bumi-
Chrislum, nuntiandam populo. Deinde sccundum liabit, et vincet diabolumin passione. Etvicio dia-
aliam litterani sequitur : Justi judicabunt pauperes bolo, permanebit splendor, id esfFilius, cum sole,
populi. Sed illi codices magis approbantur qui id cst cum Patre, sedens ad dexteram Palris in
(105) Ex Atigust. lib. De pasloribus, cap. 12.
«61 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL; LXXI. ; v> 652
aeterriiirii.El hoe, ante lunatoigeiieratibnis et gene-1
; A qtiseipse (ri'iens:riUulit,quaeg^rmiria diestiliicidiis
rationum,"quia Ipse.est priipogenitus ex niortuis, pullularunt, dicens :
praeeedens Ecclesiam, decessione et accessione.} .. YERS.7; T- « Orielur in diebus ejus justitia'
hominum transeuntem. Vel generalio generationiiiui « et abundantia pacis, donec auferatur hma. >
dicitur, generatio futura, qua immortaliter genera- Orietur in diebus ejus justitia et dbundantiapach,
bimur. Et est lunani dico, generationis generalio- donec auferalur luna ut non sit, [Aug.] id est pax
num, id est quaeimmortaliter generabitur, in rege- erit donec morte deslructa, jam non sit carnis mor-
neratione. Yel secundum aliam litteram sic: Per- talilas, quae per luham significalur, et per lunam
manebit in generalionem et generationem; vel, ini significatur Ecclesia, et legitur alia littera, scilicet
smculumswculi; vel, in generaliones generdtionum, exlollatur, atii enim inlerpretali sunt, auferatur,
id est sine fine. Et esl expositio prsecedentis. alii vero extollatur. Et est, donec extplluiur luna,
PARS.III. YERS.6. — « Descendet sicut ptuvia ini id est Ecclesia elevelur per gtoriam resurreclio-
< veltus, et sicut stillicidia stillantia super ter-. nis.
« ram. » YERS.8. —« Et dominabitur a mari usque ad
Descendet.[Cassiod., Gl. int.] Tertia pars. Ecce> « mare; et a flumine usque ad terminos orbis ter-
quis et qualis sit rex ille qui judicaturus est, quasii " < rarum. >
dicat: Quomodo incipiet hoc regnum ? Ecce inci- Et dominabilur. [Cassiod., Aug., Cassiod.] Hic
piet a Judaeis, et consummabitur in gentibus. Et> ostendit quae sit ampliludo regni. Quasi dicat: Sic
hoc est descendetsicutpluvia invellus. Alludit faclo, ulile est regnum, et sic latum, et, id est, quia do-
Gedeonis,qubd in libro Judicum legitur, qui pugna-. minabitur a mari, id est a quolibet fine terrae
turus contra Madianitas petiit a Domiriovicloriae. usque a mare, id est ad quemlibet finem terrse
signum tale, ut vellus ovis in area posilum com-> , diffundetur, tariilatedilatabiturEcclesia,eta^umtne
plueretur area remanenle sicca; et ila factum est., Jqrdane dominabitur, ubi vox Palris super Christum
Postea petiit, ut area irrigaretur sicco vellere, ett insonuit: Hic est Filius meus dileclus (Mattn. tn).
ila fnit (Judic. vi). In quo mystice significatumest,, Inde ergo doctrina ejus coepit, inde auctoritas Ma-
qtiod populus Judaeorum prius hxogaretur gratiai gistri dilatatur «sijfuead terminos orbis terrarum,
Christi, sicca area gentititalis; et posteacomplue- prsedicato Evangelio regrii Cliristi. Inde regula
returgentilitas, sicco vellere Judseorum. Per vellusi baptismi per totum mundum manavit. Inde ergo
enim Judaea accipitur, quae auctoritate doctririae ; dominabitur usque ad terminos orbis terrarum,
exspoUandaerat, ut ovis vellere. Yel quia pluviae i /n circuraquaque hoc est quod prius dixiti a mari uique
doctrinam detinebat, quam nolebat praedicari genr• ad mare. Nota quia paucis verbis magna doce*sa-
tibus, ut veUusdelinet pluviam. Ait ergo rexille: : cramenta.
Prius descendet in vellus sicut pluvia,.id est, gratiai 155 VERS.9. — « Coram illo prociderit jEtbio-
Christi, descendet prius in populum Judaeorum,, « pes : et inimici ejus terram lingent. >
Unde niatrem sibi et apostolos elegit, sicca areai Cpramillo. [Gl. int., Aug., Cassiod., Aug.] Quod
tolius orbis, sicut pluvia prius descendit in vellus3 universaliter dixerat, per partes oslendit, dicens :
Gedeonis. Et postea descendent sicut stillicidiai Coram illo procident JEthiopes, id est illum adora-
slillanlia super lerram, id est super gentes siccoi bunt JEthiopes, qui sunt in finibus terrse, et teter
vellere Judaeorum, sicut postea fuit compluta areai lirai, id est gentes, a parte totum; et inimici ejus,
Gedeonissicco vetlere. Ecce unde. incipiet, et ubii scilicet pertinaces scbismatici, quiinvident glori;e
consummabilur regnum et illud regnum sic eritt Chrisli, lingent terram, in moduni serpenlis, cui
ulile, quia orietur, etc. [Gl. int., Cassiod., Hier.]] dictum est •.Terrarii comedes(Gen.ni), id est, ania-
Yel ita et agit de nativitate Christiqui ante dixeratt bunt terrena, quae sunt eorum esca poerialis.Yel
de futuro judicio. Quasi dicat: Christus in fuluroo lingent terram, id est scbisnialicos homines ama-
judicabit, et prius in bumilitate et lenitate summa a D bunt, el suaves habebunt, quibus auctoribus con-
veniet. Et hoc est: Descendetin uterum Yirginis,, tradicunt divinis eloquiis.
sicut plttvia in vellus. Christus enim quem nihit uti- YERS.10. — « Reges Tharsis et insulaemunera
que suslinere posset, si vettet manifestata potestatee « 6ffer.ent;reges Arabum et Saba dona adducent. »
cognosci, voluit leniler in ulerum Yirgiriis. sinee RegesTharsis. [Cassiqd., Aug., Alcuin., Hier.,
atiqtio strepiiu, sicut pluvia in veUus descendere,, Gl. int.] Tharsis interpretalur conlemplalio in qua
tit magis oslenderet virtutem si eam temperasset.t. fixisunt fideles, qui offerunt numera, dum devolo
Et est congrua simililudo. Lana enim accipiendo o animo serviunt. Et est sensus : Reges Tharsis,. id
aquam non rumpitur, sed hitegra manet; sic et inn esl fideles in coiitemplationefixi, qui dicuntur re-
Virgine integritas antepartum, in partu, post par-- ges, quia sunt dominatores vitiorum. et insulw, id
tuni. Post illud idem alia similitudine comprobat, i, est, qui vitia mundi circnmfiuentia a se excfudtint,
subdens: Et descendet sicut stillicidia slillantiaa munera offerent, vi est seipsos, dum devote ser-
siiper terram, quaein modum roris summa lenitalee viunt, reges Arabum, et Saba. Hae patriae diversis
dcscendunt. Quis ergo, post lam apertas similitudi- i- odoribus nares mulcent, ct significant eos qui ter-
nes, duhilet de parlu Yirginis.-Deinde"exsequitur, r, reiia delectatiorie se tractant molliter-.Sed jam sunt
 ;. ' : «64'.
m > V; '.'':,' V ; Pt-TRL LQMBARDl:
—
reges Aiuibuniet Saba- quia litec iilaiidiiaerita sub- A"' YERS:1-4. ' Ex usuris et iniquitate redime;
jiciunt rigidaedisciplinse.Et bi dona adducent, id < animas eorum; et honorabil.e nomen eorum co-
est alios secum in societatein Ecdesiaj adducent. « rara illo. »
Yel potest hoc accipi de niaiis regibus qui perse- Exusuris, [Aug., Cassiod., Aug.] idest, a pecca^
qtiunlur et occidiint martyres. Et est, reges Ara- tis, redimet animas eprum, et hoc est quod supra-
hiini et Sahai id esl persequentes nescientes, addu- dixit, parcet pauperi. Usurseautem dicuntur pec-
ciint dona, ilum iramolando marlyres adduxerunt cata , quia plus mali invenilur in supplieiis qtiani.
cos. Vel juxta interpretaliones nominum tolum ac- commissum est in peccatis, ut verbi gratia, cumho-
clpi potest. Tharsis enini interpretatur exploratio inicida tantum corpus honiinis perimal; animse
gatulii;Arabia, humilis, vel campestris;Saba,incensio vero nihil noceat, ipsitis aniraa et corpus perdelnr
vel conversio.Et est ; RegesTharsis,, id est illi qui in gehenna. Ex usuris ergo redimet peccata dimil-
cxplorant vertim gaudium; ef irisulw,id est qui a se tendo; quse debebanl ampliora supplicia. Et redimet
excludunt vilia, offerent mttnera, id est se et alios ; prclio sanguinis, animas eorumex iniquitale, sciii-
et reges Arabum, id esl Immiles, vel justilia el cet juvando per gratiara ad faciendam justitiain.
«-equilalepleni, et reges Saba, id est qui divino igne " Eadem itaque repetita sunt, qusesupradicta erant;
succensi sunl, vel conversiad Deum, adducentdona, nam parcendo redimet ab usuris; salvos autem fa-
id est se et alios. Ycl hislorialiter potest accipi de ciendo, redimet ab iniquilate. Quod ergo supra est,
regibsis, qui veneruiil adorare Christum cum niu- parcef pauperi, hoc est hic, ex usuris redimel. Quod
nerilius qui fueruntde his provinciis, cum qnibus vero ibi dicit, anitnas patpperumsatvas faciet, hoc
veiicruul insnlie , id est, etiam exlremi. Unde hic est hic, ex iniquitate redimet. Vel ita, ut de fuluro
psaltiitis camatur in festo Epiphanise. Quid per sin- accipiatur illud, animas pauperum salvas faciei,in
gula? futuro scilicet, non modo parcet. Ilic sequitur -.ex
VERS.11. — < Et adorabunt eum omnes reges; usuris, id esl poenis aelernis, et iniquitate, id est
< omnes gentes servient ei » ipso peccato pro quo et poena debebatur, redimet
Et adorabunt eum pmnesreges terrw, [Cassiod.] pretio sanguinis, animas eorum. Et nomeneerum,
qui videntur adorandi. Hic ostendit quse sit familia scilicetnomen Christianum, et si malissit conlempti-
regis, ef omnesaenfcs, quaelerrenos habenl dominos bile, hic lamen erit honorabilecoramillo. Quia in
servienlei, quia non est gens quae,in parte populi ejus regno ante ipsum victuri sunt. Yel secundum
sui, non adoret Anctorem. aliam litteram, scilicet honorabile nomeneorum co-
PARSIV. VERS.12.— « Quia liberabit pauperem _ ram ipsis, quia gratias reddent de beneficiis, dantes
« a potente, et paupereni cui non erat adiutor. > virtutem nomini ejus.
Quia liberabil. [Gassiod.]Quarla pars, ubi agit de PARSv. YERS.1S. — « El vivet, et dabitur ei de
operibus ejus. Quasi dicat : Cur ei tantus honor? < auro Arabise; et adorabunt de ipso semper; tola
quialiberabit,ve\, Iiberavit pauperem, id est popu- « die benedicent ei. >
lum creuentitim, in quo.sunt et reges a polente,id Ef tiitief[Cassiod., Aug., Cassiod.] Quinta pars,
est a diabolo, quem non sua virttis, sed peecala ho- ubi.agit de honorificenlia rcgis. Quasi dical -.Et si
miniim potenlem fecerunt; deinde repelit, ul deler- morte sua redemit pauperera, tamen et viveishie
niinet quem pauperein liberet dicens, ef pauperem fine, qui contemplus est moriens; et dabiiur ei de
cliam qui npn erat adjutar, quia homOjuslus vel an- auro Arabiw, id est sapientes mundi in Chrislum
gelus, vel lex, vel liberum arbitrium non poterat credent. Per Arabiara eniiri gentes significabaniur;
eumliberare, nisi tanlumLeo detribu Juda(Apoc.v). per aurum, quod excellil inlCrmelalla, sapientia quse
Et si liberat, non lamen peccata, pro quibus tene- excellit inler doctrinas. Et adorabunt semperde ipso
bantur, ei placent; sed raultiplicando, id est corpore ejus, vel de ipso cou-
VERS.13. —« Parcet pauperi et inopi; et animas sequendo, id esl de ejus institutione, quia ipse
t paiiperum salvas faciet. » TJorare docuit sic : Adveniat regnum tuum, etc. Tola
. Parcet, [Aiig.] ex usuris rediniendo, id est pec- die, id est toto tempore benedicentei bona vita, ct
cata dimittet. Cui? Pauperi el inopi, id est non de raerito quia
se confidenti, sed de gratia. Yel ita conlinua: Dico VERS. lb. — « Erit firmamentum in terra in
liherabit pauperem, et si liberatus pauper offendit, « sumniis montium, supercxlollelur super Libanum
parcet pauperi et inopi: quod necesse est, quia om- « fructus ejus; et florebunt de civitate sicul fenuni
nes peccanl ct egeut gloria Dei (Rom. iu). Et ani- « terrse. >
vtas pauperum salvas factel ab iniquilate, id est Erit firmamentumin suntmts monlium, [Aug.,GI.
dando eis graliam ad faciendarajustitiam, el ad vi- int., Aug.] Sumnia montium suntauctorcs Scriptu-
tandani iniquilatcm. Duplex enim hic adjutorium raruni, scilicet prophetse ct apostoli, qtios firmat,
gralirc comracndatur, scilicel et quod esl in remis- quia omnia ab illis pradicla in illo sunl completa.
sione peccatornm, cum ait: Parcet pauperi; et quod Et hoc in terra, quia propter eos qni in lerra sunl,
<:.-;tinparlicipalioncjustitiae, clim addit, etanimas omniascripla sunt. Unde et ipse in terram venil ut
pauperiim salvas faciet. Oeindchis duobus alia duo ea inipleret. Firinamentum crgo prophclarum est.
sequipollenliareddit, diccns ; q>\iaqund pnrdixerunt iniplevit. Yel ila : Ipse erit
 66S COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSALVI.XX!. ,> GSS
firmaraentum, id est panis fidei confirmans cor, ini A YERS.18. — « Et benedicenlur inipso omnes t.ri-
iumniis monlium,id est in apostolis, et aliis sanctis. « buslerrae; omries gentesniagnificabiiiitciini ^
Et.hocest, in terra isla, quodrairiim est, scilicett El omnestribus lerrw behedicenluriumsh, [A::i:.]
qUod ita eos confirmat hic. Sequitur: Et frucius; ut Abrahae promissum esl: In semine fue ,/;,;.-;-'i-
ejus, scilicet boni superextplletursuper Libanum,idl centur omnestribus terrw(Gen. xxn). Et ne oi!'..-.:;-
est ipse extolletsuos super cedros Libani, ad litte- cira tribus accipias tantum, addit omnes «en.v?,
ram, quia si Libanus proceras cedros producit, scilicetomnesbenedicti,ma(;nt/tca6unteuni,magiituu
Chrislus suos ad ccelumsubvehit, vel juxta nominis; faciendo.
inlerprelationem. Libanus eniin interpretatur can- PARSVII.YERS19.— « BenedictusDominusDeus
didatio, et significatcandorem et dignitatem hujusi < Israel, qui facit mirabilia solus. »
saeculi.Ergo fruclusejus, id est dilectores Chrisli, Benediclus.[Aug., Alcuin.] Seplima pars, ubi a
superexiolletnr, super Libanum.id est supercando- sua parle laudat. Oinnibusenim dictis, hymmim
rem s&cuU,quia omnia ssecularia contemnuntur. eructal. Quasi dical: Quia ineoomnesberiedieeiiiur,
Vel, fructus ejus, id est charitas, superextolletur benedictusDominus Beus Israel. Nota hic esse ex-
super Libanura, id est super orania alia doua de qua clamatoriam benedictionem cum admonitione et
Aposloltis : Adhuc eminentipremviamvobis demon- prophetia, qui facit mirabilia solus; quia quicunque
stro, elc. (/ Cor. xn). Ef illi qui sunt de civitate, facit, ipse in illo facit.
scilicel Dei, id est de Ecclesia florebunt gralissime YERS.20 — < Et benedictum nomen majeslatis
in futuro, sicut fenum terrw viret. [Cassiod., Aug.] < ejus in aeternum; el replebitur majestale ejus om-
Konenim setas feni, sed viriditas sanctis compara- < nis terra : Fiat, fiat. >
tur, qui de ista civitate praesentisEcclesicemigran- Et benedictumsitnomen,[Gl. int., Cassiod., Aug.,
les, ih illa coelestibealitudine florebunt. Yel per fe- Cassiod.] id est, gloria majestatis ejus, quod est
nuin, fenum frucliferum, id est frumentum potest majus omnibus nominibus; vel, nomen majestalis,
inteiligi,sicutin Genesifeninomineeliam fruinentum scilicet nomen Christianum, quod est de ipso Chri-
inietligitur, cum ait : Jussit Deus producere terram sto, el hoc in wlernum,id est quandiu saeculumdu-
omne ligmim, el omnefenuin (Gen.n), nec adjiin- rat, et in sasculum saeculi,quodquidam interpreles
xit, etomne frumentum, nomine feni illud com- addunl. El replebilur majeslate, vel, gloria ejus ,
plectens. Florebunt ergo sicut fenum lerrae, scilicef alialiltera, id est ipsius clarificatione omnis iena,
fructifercm, utestfenum frumenli. Yel quia ambi- scilicet sancli. Fiat, ^af. [GI.int., Cassiod., Aug.]
gue posita est civitas, non enim addidit vel ejus Q , Ecce quasi subscriplio principis et concessio au-
vcl Dei, civitas Gain intelligi potest, sicul ante de dientium. Magnificumvero est quod sic concludit;
civilale Dei exposuiinus, id est de Ecclesia. Duae optantis est semel dicere fiat; sed niminm deside-
enim civitatessunt in prsesenti, civitas Christi et rantis est Tepetere. Quasi dicat: Quod jussisti, Do-
civitas sseculi.Civitas Dei est Ecclesia.quseabAbel mine, ila fiat, fiat, donec quodccepit flumine perve-
incoepit; civitas ssecuUest Babylonia,quseinccepita niat usque ad 156 tcrminos orbis ferrae.
Cain, qusecomparatur .feno, secundu.millud : Om- Hieronymus. « Sciendumest quod LXXIpsalmus
nis caro fenum(Isa. XL).Omnis namque clarilas ci- secundi libri finis sil, unde et in extremohabet, fial,
vitatis quam ctepit sedificare Cain, est sicut flos fiat, pro quo in Hebraeodicitur, amen,amen.Et-iioc
feni, quod hodiefloret, el cras in clibanum miltitur diligenliusobservandumest, quod defecerimihymni
(Malth. vi). Et est sensus hujus et prsecedentisloci David, filiiJesse, ad finemLSXIpsalmi pertineat.
lalis : Fnictus ejus, id est illud quod in aeternum Id vero quod sequilur, psalmus Asaph , initiuni sit
nobis promiltitur, extollelur super Libanum, id est sequenlis. »
difiamabituret commendabitur super orania sseculi. COLLATIO IKPSALMUM LXXI: « BEUSJUDICIUM TCUM
Etca qure sunt decivitate, Cain scilicet, Itorebuut REGIDA,» elc.
siculfenum terrse, id est quidquid pro magno habe- 3 YERS. 5. Et permanebit cum sole. Hebr. Im-
lur in sseculo,comparabilur feno lerrse. bent; ftmefcunffe cutnsole. Hocesl inlerprele Hie-
PARSVI. YERS.17. — « Sil nomen ejus benedi- ron, quandiu erit sol, Quando hic limor debeat in-
c clum in saecula; ante solem permanet nomen lelligi Christiani noniinis relrgio, quai nunquain de-
silura sit, convenienter id significatumest ex per-
« ejus. >
petua stabililate. Sed ctini legitur "pn» ISUAUCA.
Sit nomcnejus. [Cassiod., Rem., Aug., Cassiod.] haud scio num inlerpretes suriipserintcaph .servilc, ,
Sexla pars, ubi monetomnes laudes dicere ei, quia ut sic essentiale, et in verboChaldaico -p' IERAC,
onmes in eo benedicentur. Quasi dicat : Et qtiia quod signifrcat prolongavit.
Anle lunam. Faber causatur ut melius et divi-
frucltis ejus extollelur, et flos sseculi decidet, ergo nius dicalur ultra lunam, quod demonsiix-iurre-
fit nomenejus bencdiclumin swcula. Quasi dicat : gnum Christi, dcsinente. mundo, non desiluruui ;
Quiaselernaindat gloriam, in selernumglorificetur; sed post consnmmalioneni sseculi,perpetuo diiralu-
ante runi. Alqui illud ante lunam, non nerinde snnai:
el anle solem, id est ante leinpora, et oninem Cselerum vocabulum in Hebrxo posif.tm, -proprie,
crealuram, id est aeternumpermanet nomen ejus, id nnfe coram, \e\jn conspeciu,magno consensu lie-
cst fiiiiisrcgis. Hoc dicit, ne putes temporaleni Dci bracoruiii designat ~T IKS LIPHSEIAREAII. Qnod
Filiuni. aulem vertii Hieronyinus tdira lunam,vu\ idquod
 €G7 PETRI LOMRARDI fifiR
continuo snbdebatur respexil, nernpe in generaiionei A . Christum. Alii traducuiil pro ipso, hl quod el a
ut
generationum, quid dixeritperlunaiii,Proplielaint quibiisdamaetate Augustinifactilatuiiiest, quod an-
exponendo,adjungeretin genefatioheeigfyieraiibnem. gustuin invehiebat, qui conveniret, adorabunt, sive
VERS.6. — Descendelsicut in velius. Sic Hiero- ut Hebr. habet, orabunt pro ipso, nenipe Chrislo :
nyraus, Sancles etNebiensis. Atcum sacri et calho- quem tamen scrtipulum sic diiuere pergit. Quod
lici doctores hunc pertractantes locuin ad jucundaini habet Grsecus itepi KUTOU , alii interpretati sunt de
Gedeonis historiath mystica reducant allusione,, ipso, aliqui pro ipsa, vel pro eo, Quid est aulem de
ul sunt D. Hieronymus,Augustinus, Ambrosiusini ipso, nisi forte qtiod oramus dicentes : Adveniatre-
protogoprimi lib. i De saricto Spirilu, Chrysosto- gnum ttium? (Matth. vi.) Pro eo vero quoraodo in-
iniis peculiari in hoc consecrata homilia, Arnobius> tefligalilr, angusluin est, uisi quia cum oratur pro
el plerique alii dortissimi juxta ac sanctissimi, ini- Ecclesia, pro ipsp oratur, quia corpus est ejus. De
quuni viditur quod quidem -NeolericiHebraicaloress . Chrislo qtiippe et Ecclesia praemissuraest magnum
usque adeo suas conlraxerunt versiones, ut nullumi sacramentum. Erunt duo in carne una (Gen.»].
locum reliquerint mysterio velleris, de quo, Jud. Hsec Auguslinus. Porro recenliores vertunt per
vi; eoque indignius, quo magis poteraut, sine ullo) singularem numerura, orabit pro eo, ut dicamus
incommodo veriiatis Hebraicse, transferre aul vel- Chrisium Dominum orare semper pro eo paupere.
ius, aut generaliris tonsuram. Nara id ya GEZ,ne- Quia tamen Hierouymusvertit plurative, el verbum
mine reclamante proprie significat. At vero Pra- in Hebr. posilura bbsrv HTHPAL4EL, habet sigirili-
tensis ad eum habet modum, descendetsicut pltcvia i calionem passivam, coiisequentius videtur ut pro eo
super lierbam resecatam, Munsterus, iu lonsuram1 B ; referatur ad Chrisluiii Dominum. Hinc Pellicanus
grajninis; edilio in Campensi, sicul pluvia in dis- hoc pacto reddidit, orabitur per eum semper.Qnod
scctnin fundum; paraphrasis C.ampensis,super fru- respondet illi quod esl, adorabunt de ipso semper.
tnenlumdemessnm.Longesecus LXX,r.aTaS-no-£rai o>;
r Consonal contextus e regione paraphrasis Campen-
vtTOfini JTOJWV. Quoriim aiictoritas si in re sese- sis, adorelur sine fine.
prodeute repurtietur,quid landera in locis Seripturae 8 YERS.1(5. — Erit firmamenlumin terra in sum-
obscuris, aut inquisilioneexainiiiandis? mis montium.Heb. ~a TVBPISSATB BAR.Hieron., erit
YERS.7. —* Orietur in diebus ejus juslilia. He- memorabile triticum in terra in capite montium:
braei legunt juslus pi~jf TZSDIQ.Apparet Seplua- Paulus Burgensis, ex Judseo Ghrislianus, ertf pla-
g nta legisse plJT TZEDEQ, id est justitia, non sine3 ceniulafrumenti.Quietiam utcommendeltremendum
forsan accominodalioricohgruentin. Cum enim jarat illudsacrosanctaeeucharistisesacramentum,dicilihar-
hoc esl traiislationein Chaldaicara.proeoqiiod
ipse Christus suniinejustus ortus esset, quid resta-• gum,
bat quara ut justitia in nobis germinaret ? Quod si haberaus in summis monlium, diceretn capitibussa-
cerdotvm.Pratensis, erif multiplicaliofrumenti.San-
legeris justus, referendo ad fideles quod oportet,• ctes, Munsteruset fermealii dicunl,ertf pugillusfru-
tamen necesse est jnstitiam praecedere, qua justi
efliciamur.Ac mox clausula sequens abundantia pa- menii. Ubi Lyranus. « Videlur, > inquit,« trauslatio
cis, idipsura insinuare videtur, ut primo sit gratiax comraunis corrupta, et sirailitudine dictionum, ba-
justificans, denium pax ipsa, quseest gratia con- bens firmamentumpro frumentum.»BenediCit,Vide-
tur quidem externe, ut ne asseveret.Nam Septuaginla
summans et usquequamperficiens.
Donec auferatur luna. In Hebr. manifestura estt Q clare habent o-rhpiyp-a.id est, firmamentum.Jam
vero pissATuPOLTSEMON est Hebrseis.Proprie
m' 'bi T3 ADBELIIAREAH, hoc est, dpnecnon sit' ' tamenriDS exponitur, pro robprerefectionis. Cbaldaius
tuna. Cur lamen in Lalino quidam codiceshahue-
rint tollatur aul extollalur, quidam auferalur, docett enim KCflb Y>SDSAIDLAUAMA., interpretatur firma-
mentum
Auguslinus in hsee verba. « Id quod dictum estj refeclipnis, si\epanemsubstaniificum.VnAe
tollatur, alii interpretati sunt aufefalur, alii veros psalmus cm : Panis cor hominis confirmet. Quod
exloilatur, unum verbuhi Graecum,sicul unicuique g quam proxime respondeat omni sancto corporis
vismn est, transferentes, quod ibi positum est «v- Christi sacrainenlo Christianae religionis solidis-
simo non est verbis humanis <»nse-
Tavaipfijj. Sed qui dixerunfc tollatur, et qui dixe-_ qui. fundamenlo,
runt auferatur, non usque adeo dissonant. Tolla-
tur enim magis liabet consueludo ita dici, ut aufe- Superexlollelur snper Libanum fructus , elc.
ratur, et non sil, quara ita ut altius elevelur. Au- Hebr. wyp IIREASCII, recentiores interpretanlur,
aut collidalur; Nebiensis, turgescet, ctim
ferat vero prorsus aliter intelligi non potest, nisi;j agitetur
ul perdatur, hoc est ut non sil; extollaiur aulem, tamen Hieronytnus, cum Septuaginlaexponat ele-
nihil nisi ut altius elevetur, > Hacienus ille Certeg vabitur. Sed est allusio ad proceras arbores Li-
Hieronymusin commentariis interpretatur, Eleyeiur r bani, quae.ob eminentiam.et montis et lignoruni, a
Ecclesia. vi ventorum inter se concutiuntur.
VERS.9. —Coramillo procidentJEthiopes. Pelli- YERS. 17. — Anfe solem permanet nomencjus.
canus vertjt, solitudinarios: Sanctes, habitalores, Hebr. 1D2T113» IINONSCHEMO, quod ad verbura pos-
deserli, D»2t. Consentit et interpres pro Cajetano. i. D set reddi, filiabiiur nomen ejus'. Hoc est, interprele
H<»cad concordiara reducit Munsterus in scholio,i, Hieronymo, perseverabit nomenejus, sive, ut ait
capiuntur pro incolis soliludinis, quales sunt JZlhio- Munsterus propagabilur nomen ejus. Nec male ar-
pes. Nebiensis vertit populi. Chaldeus interpretaturr ridel quod verlit' Sanctes, anfe solemgenilumfuil
proceres. nomen ejus. Hoc eniin mire commendat gener;ttio-
YER.12.— Liberabitpauperem apolenie. Astipu- i- nem illam Filii Dei selernam alque incomprehen-
^.'latur Hieronymus, et interpres pro Cajetano. Re- sam.
centiores transferunt vociferanlemsive clamantem, , YERS.19 — BenediclusDominus Deus Israel.
pro pptente ytSFDMESCHAUEA atqui yHf SCHOA, estt Nescioquo casu faclum fuerit ut nec Grsecicodices,
yCommiinedivili, opulenlo,poienli, et clamanti. nec Lafini habeant nomen Deus, replicatum, Bene-
VERS.li. — Et honorabilenomeneoruin coram n dictus Dominus Deus, Deus Israel, quod aperic
illo. Hebrseihabent, pretiosussanguis eorumcoram it in Hebraeo conspicitur; ut Trinitatis mysterium,
eculis ejus V3'jn DCT "lp^l VEIEQAR DAMAM BEE- plena laude judicelur. De quo scribit D. Hierony-
NAN . Apparet Septnaginla legisse DD2?SCHEHAM, idj mus ad Suniam et Fretellam : Dicilis in Grseco
cst norneneorum. Non enim poterant ignorare quid& bis Deus, non haberi, cura et in Hebraico sii ct
forei DAMAM. Sed etsi dalelh tehue foret Hsebrscis s apud Sepluaginla, el manifestissimetriplex Domiiii
sonarel ferme, ch, declinans ad prolationem scliim. Dei Deique. nuncupatio, niysteriura. sil Trini»
VF.KS.1?>.— El adorabunt de ipso scmper, Ac-. talis. »
ccdil et Hieronymus, ac illud, de ipso, rcspicitt
*69> IN PSALMOS.— PSAL. LXXII.
COMMENTARIUM 670

PSALMUS LXXII.

PSALMI TITEI.US: « DEFECERUNT LAUDES VELHYMNI J ibi, ideo converlentur. Tertio aperit quid didicit in
A
DAVID FILIIJESSEPSALMUS ASAPH. > sancluario- Dei, ibi verumtamen. Quarto coniparat
Quam bonus Deus Israel: [Aug.] Tilulus : Defe- praemium coeleste terrense voluntati suae et se ar-
cerunl laudes, vel hymni David filii Jesse psalmus guit, ibi, quid enhn. Asaph ergo errbris sui recor-
Asaph. [Atlg.]Hymnus tria habcl iaudem et Dei,et dans et inde poenitenset se casligans, cum admi-
cum cantico. Nisi enim hilarilev cantclur, non esl ratione dicit :
hymnus. Non autemcantat hilariter, qui non ainal, YERS.1.— « Quam bonus Israel Deus, his qui
sie: Si sit laus el non Dei,non esl hyranus, et si sit t recto sunt corde! »
Dei et non cuin cantieo, non est liyninus. Oportet Quam bonus, [Gl. int., Aug.] id est jucuiidus est,
ergq, ut sii bymntis, habere hsec tria, laudem el Deus Israei quod non semper fuit visum mihi; sed
Dei, et cahiicum. In lsude confilentis est praedica- quibus? hisqui recto sunl cprde,perversus pcrversis
lio; in cautico amantis affectio,: Prseter solilura videtur.
vero addi.t, filii Jesse, In titulis enim saepenoraen VERS.2. — « Mei aiitem pene nioti sunt- pedes;
David reperitur, sed nunquam additum filii Jesse, « pene cffusi siint grcssus raei. »
nisi hic, quod non inaniter factum est. Davidenim Mei aulem. [Aug., Cassiod., Ang.] Quasi dicat:
bomo qiiidani, filius Jesse (/ Reg. xvi), regnavit B.Modofateor Deum bonum, sed prius cum non re-
in tsrael tempore Yeteris Teslamcnli; iri quo No- ctum cor essel niihi, pene moti sunc pedes mei,
vuui Teslanicntuiii eral, sed occulluin, sicul Chri- ad erranduin, pene efftisi sunl gressus mei , ad
slus iji David, el in Abraham erat, sed occultus: lapsura rion omnino nioli sunt pedes. Vct, effusi
ut-fructus in radice est, sed non apparet. Noverimt sunl gressus, sed pene quia coeperamerrare, sed
auteni pa.uciprophetseet Chrislum et NovumTesta- . non erraveram; cceperani cadere, scd nonduni ce-
inentuiu essein occulto; et praenuiiliaveruntulrum- cideram. Et sunt ideni pedes et gressus, scilicet af-
qv.e revelandum. lllo ergo tempore, quo latebant; fectus. Yel pedes, accipit pro arbitrio mentis, quod
spiritualia pro regno illo, ubi regnavit, homo ille: a veritate discrepabat. Grcssus sunt actus mali,
iilius Jesse et pro hujusmodi carnalibus, carnalis; qui sunt effusi,idest praccipitati.Et dicit, pene,
iile populus laudabat Deum, sed regno illo el caele-• quia cito rcdiil. Cur ergo moli sunt pedes?
ris temporalibus deficientibusdefecit laus, non Da- VERS.3.— « Quia zelavi super iniquos, pac.em
vid-filii Dei, sed David filii Jesse, id est Carnalispo- « pecciitorum videns. > ;
puli. His autem carnalibus deficientibus quaeDeusi Quia ego intendens, super iniquos zelavi, [Casr
sublraxit, ut qusererentur ea quseocculta in illis te- • siod., Aug.] id est invidi eis, et graviter lnli;
gebantur, loquitur Asaph, id est Synagoga, sedl Quid in eis zelavi? Ecce ego dico pacem teinpora-
fideiis, quse et anle pie coluit Deum; licet propter lem, fluxam, caducam peccatdrum, quain solebara
lerrena, qiiaeqiiidem aDeo quserebat, riona dsemo- adeo pelerepro qua et serviebam,uti-ens, iion inlel-
r.ibus ut genles. Altendens autem Asaph blasphe-- ligens, quia baec pax videtur, sed non intelligitur,
nios his abundare prOquibus ante serviebat, coepitt oculos eludit; est enim fluxa atque caduca.
"nutare secimdum quosdam de eodem populo, ne- VERS.i. — « Qiiia non est respectus niorti' eo-
scieus quid in his figuris laleret, quasi non essett « rum; et firmamentum in plaga eortim. »
aliquid nielius quod Deus daret, sed admoiiiluss Qutononesf re5pcc(us.[GI.int.,Aug.]Exponitbre-
Asaph per hsecsibi subtracta, quserere ea quae nonL viter quare eis sit data haecpax, ideo, scilicet quia
habebat cura malis eommunia, castigans se de e.r-- non est declinatio morlis eorum, alia littera, id
rore, dicil: Quam bonusIsraei Deus. Et est sensus5 est quia certa mors et aeternaeos manet, quaenon
tituli talis : Hic agitur de hoc quod defecerunliau- declinat ab eis, nec ipsi ah ca, ef firmamentum
des , vel hymni David non Filii Dei, sed filii Jesse,- ,• esf in plaga eorum, id est llagellum eorum firmum
id- est Judaici populi, qui per David regem signifi- esl, non temporale, sed seterrium,et ideo raodo non
catur^ cujus laus defecit, quia jam non dat Deus. ij) sunt.
blanda ut pueris ad serviendum alliciendis; el at- YERS.5.— « In labore hominum non sunt, et
iribuit hic psalmus Asaph, [Alcuin.] id esl Syna- « crim liominibus non flagellabunlur. >
gogaefideli, quaehoc dicit; quaejam sibi conlra boc: In labore hominum* [Cassiod., Aug., Cassiod.,
qtiod prius agebat, teslatur ut credibilius sit. Inlen- Alcuin.] id est, sanctorum. Ideo enim modo cuin
tio : [Aug., Cassiod.] Monet ut non pro tempora- sanctis non flagellanlur,quia aeternunieis suppliciura
tibus, sed pro seternis Deum laudemus. Modus : prseparalur. Yel ita, secundum litteram nostrani :
Quatiior sunl parlitiones. Primo Asapb describeiiss Ideo eis haecpax,quia non est respectus misericor-
nequiliaui maloruiii dicit se zelasse prospera eo-- 'diaeDci morti eorum, id est quia non liberat eos a.
rttni, inde tatnen correclum, ct correctus alios cor- morte peccati. Et non est firmaraentum, id est con-
rigil. Seccndo exponens suum et aliorum errorein,, solidatio in plaga eorum: mortem et plagam, dicit
dtcit se inije revcrsum 157 ad nielius consilhnri,, eorlim peccaia > quse non respicit Deus ut sa^
671 PETRl LQMBARDI 672
net. Et est sensus: Non miseretnr Deus eis, soli-;A Iam^id Gst in manifesto, in alto ctare cunctis au-
dando plagas eorum. Yel ita: Non eat respectusi dientibns et superbe. Yel locuti sunt in excelsuni,
morlis eorum, hoc dicit a simili incurabilis, cuii id esl contra excelsum, id est contra Deumblas-
niiiil prohibetur: ita et Deus videns illos incura- pherai sunt. Et
biles non retrahit eos a malis, sed tradit eos ,ini YERS.8.—«Posuerunt in coelumos suum; et lin-
desideria cordis eorum (Rom. i), alia non mulan- « gua eorum transivil in lerra. >
tur. Yel ita expone: Quam pacemhabentmali.[Cas- Posuerunt in cwlumos suum, [Alcuin., Gl. int.,
siod.] Quasi dical: Yidi pacem peccatorum hanc,, Aug., Hier., Cassiod.] id est ita loquuntur de ccelo
scilicel quia non est declinatio mortis eorum, idI et de altis, ac si dii essetit. lla enim vel minan-
est non cito inoiiuntur, sed diu vivuut. El non estt tur vel quselibetdisponunt, ac si eorum dignitas sit
firmarrientum, vel flagellumin plaga eoruui, quiai imraortalis. Yel posuerunt in coelum os suum, id
et si aliquando eis plaga infertur, non firmalur, utt est superba contra Deum loqriuntur, quem blasphe-
duret flagellum eorreclioiiis. Unde sequilur : /n la-- mant dicentes Deum vel nescire mala sua, vel non
bore hominum, scilicet sanctorum, non sunt ab in- punire. Et lingua eorum transivit in terra, vel, «u-
firraitate et plagis velociter convalescunt, ntinc si- per terram, [Aug., Hier] id est ultra mensuram
cut hominesjusli tribulationura quatiunlur flagellis.• " humanilalis loquunlur, quasi immortales sint; tran-
Unde subdit: Et cu»t hominibustwn flageltabunlur seunt enira omnia.terrena, quia non cogitant se bo-
ad correclionem, et quia sic eis modo prosperei niines posse mori cito'; sed transit lingua eorum
cedil, humanam fragilitatem. Yel ita, Iingua eorum tran-
YERS.6. —«Ideo tenuit eos superbia; operli suntt sivit, vel deambulavit,alia lillera, moduraexcedens,
« iniquitate et impietate sua. » et si in terra sint, id est el si ipsi sint in terra ,
ldeo supcrbia lenuit eos [Cassiod., Aug., Cassiod.]] tamen modum transeunt, Yel ila, ,et lingua eormn,
quasi dicat, quibusdam manibus, ne evadanl. QuodI ens in terra, id est locutio eorttm facta terrena,
quidem pejus est, scilicet superbia leneri, quami transivit, id est defecit, quia prseler rationem veri-
quoiibet modo superbire: unde ipsi sunt iniqui. Ett tatis infirma est. Alia liltera deambulavilhoc ex Hie-
hoc est, operft sunf, non dico aniicti, ut vel libertimi ronymo in versione juxla Hebraeum"]bnn TIHALAC ,
caput haberent, sed loti operti sunt, et undique nei ambulabit.
resipiscant. Uude alia littera habel: Circumamicti,, PARSII. YERS.9. — « Ideo convertetur populus
ini^uitate ad proximuin, ef impietaie sua, quia con- « meus hic; el dies pleni invenieniur in eis. ;>
tra Deum blasphemi sunt. Et ila nec vident, nec; „ Ideo converletur. [Aug., Cassiod., Alcuin., Aug.]
videntur interiora eorum; non videntur, quia ibii Secunda pars, ubi exponens Asaph suum et alio-
miseri sunt qui felices putantur; non vident, quiai rum errorem, de prosperitate impiorum provenien-
contemplum nutrit resoluta securitas. Ut autemI tem, dicit se inde reversum ad melius consiiium,
eorum culpam exaggeret, subdit: et ut ipse inquireret verilalem rei, inlrans in san"
VERS.7. — « Prodiit quasi ex adipe iniquitas5 ctuarium Dei. Quasi dicat: Quia hsec temporaiia
« eorum; transierunt in affectumcordis. » sunt iniquis ex- quibus prsedicta reala evcniunt,
Prodiit quasi ex adipe iniquilas eorum. [Gl. int.,, ideo hoc perpenso quod haecmala ex orosperis eve-
Aug., Gl. int., Cassiod.] Quasi dicat: Iniqui sunt,, niunt, populus tncus quam a veritale deviavil con-
cl hsec iniquitas eorumprodiit in apertum, quasi exv vertetur ad eam, ut sit hic, id est in hac sentenlia,
adipe, id est ex abundantia, non ex macie necessi- in qua modo sum. Yel, convertetur huc, id est re-
tatis. Sunt enim quidam mali ex macie, id est esi diit ad Deum,ad veritatem. Sed quando converleiur?
necessitaie; alii ex abundantia : ut pauper egestale3 ecce: id est quando dies pleni inrenieniurin eis, id
furatur; dives ex cupiditate. Et isti tales lransier est quando veniet pleniludotemporis, etc. quo Filius
ritnt viam rcctam, modum hominuni', quia non pu- missus est, qui haec docuit contemnere, et aeterna
tant se pares hominihus, pauperes despicientes,cuml D quserere.Dies namque pleni sunt, quibus Christus
tamen illos cumeis nudos suscipiat vila et putredo> venit. Cnde Apostolus: Cum tientf.ergo pleniludo
post mortem seque consumat. Ipsi dico tendenies; lemporis etc. (Gal. iv). Hi ergo sunt in Judseis
in affectum cordis, scilicet facientes quod placet. qui Christum noverunt. Yel populus meus con-
Vel, transierunt, quasi dicat, a rectis semitis dej vertetur ad veritatera, et sic dies pleni, [Ilier.,
vitiis in vilia luentes, inaffectumcordis implendum. Alcuin.] id est pcrfecti et seterni invenientur in
Quasi djcat: Desiderio hoc agunt, non necessitate. eis, in fuluro, etsi modo non appareant.
Et ut gravius eos peccasse oslcndat. quam si exc YERS.10. —«Et dixerunt: Quomodoscit Deus, el
improviso egissenl, subdit: « si est scientia in Excelso? >
YERS.8.—«Cogilaveruntettoculisunt nequitiam;; El dixerunl [Cassiod., Aug.] Exponit hic Asapii
« iniquitatem in excelsolocuti sunt. » qualiter populus suus errare cceperit. Quasi dicat:
Cogitaveruntet loculisunt tiequitiam.[Aug.,Cas- Unde convertetur populus? Ecce ef, id est quia
siod.] Non satis fuit eis, quod intus habcnt nisii dixeruni priusquam converterentur de hac tali cogi-
extra efiundant el alios dor.cant . Iniquilates lccn- taiione, de qua modo reversi sunl ad vcra eligenda,
ti tuni non cum timore, sed in e.rcclso,id est pa- .•;i, id cslan, csl scienlia in Excelso, id est in
trn COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. LXSH. C,U
Deo, scilicet scil Deus hsec, an non? Nondum dicit.I,A milii, id est occurrit mihi prior prn_dicatio,quani
nescit obfirmatamente, sed adhuc hsesitat, et propes Israelilis feci , scilicet ut Dcum. colerent qui
est sanitati; et de tam gravi infirmitate vicinior estt omnia creavit, et omnibus secundum opera stia
salus, sicut vicina sanitate magis sestuant aegri. Sii restituit; obviat mihi doctrina Patrum, cui con-
quis autem respondeat: Scit. Iterum quaerunt: Ett grui, cui accommodatussum, sed ne ego reprobaicni
nationera Palrum, vel priori doctrinaemeae contra-
quomodo scit Deus? Ita ut curet, an ita- ut non,
curet haec?Si quis vero quaerat ab eis: Quare de> dicerem.
hoc haesitent?Respondent: Ideo videtur Deus no- 15S YERS.16: — « Existimabamut cognosre-
bis nescire, vel non curare ista, quia mali sunt fe- « rem hoc; labor esl ante me. »
lices. Exislimabam vel cogitabam, vel uf cognoscerem
YERS.11. — « Ecce ipsi peccatores et abundan-.- vel, scirem hoc , vel, suscepi cognoscerealia litte-
« les in saeculoobtinuerunt divitias. » ra hoc, [Alcuin., Cassiod.,] id est veritalem rei:
Ecce enim ipsipeccaioresobtinuerunt per violen-. quod non ante faciebat, dum dicebatDeum hsecnon
tiam in sseculodiviiias [Rem., Aug.] et non parvas,p .curare. Jam-revocatur iste a lapsu, qui non pne-
sed abundantes.Quasi dicat: Ideo eram non pecca-.' sumit se scientem contra sanclos. Habet enira jam
lor ut haberem divilias, sed econtra fieri video. » primum gradum scientise. Primus gradus scientiae
YERS.12. — « Et dixi: Ergo sine causa justifi- est, dum quis scit se nescire quod prius videbatur
t cavi cor meum; et lavi inler innocentes manus; scire.
« raeas. » [Cassiod.,Alcuin.]Potesletiamtolunialiterdic;, nt
Ef dixi: [Cassiod., Aug., Cassiod.] Adhuc exc populusilleslultusnondubilasse, sed contra Deum
persona dubitantis populi, haecsequentia dicuntur:: dispulasseinlelligalur, sic: Undeconvertenturdebac
Ergo, quia illi non serviunt, et habenl, sine causai tali cogilatione. Et, id est quia dixerunt, priusquam
justificavicor meum. Fatuis cogitationibus se dicitt converterentur, quomodoscil Deus? quoniodo dici-
illusum, ut cum haecrepudiaverit, melius nos cu-- tur scire qtise hic fiunt, qui non punit ? quasi vel
raverit: de quibus subdit: Et sine causa lavi inierr omninonescil qui non cural huniana; et vere, [Cas-
innocentes manus meas, id est opeia, non modo> siod., Alcuin.,] quia, si est scientia in excelso,-de-
cogitationes. fectio est hic, trinc injustus est Deus, subaudis q::i
YERS.15.'— « Et fui flageUatustola die, etcasti-- patitur malos, ideo videtur eis Deus, nescire hsec.
< gatio mea in raatutinis. > quia ecceet ipsi peccatores, ei abundanlesin ssecu-
| p lo, oblinuerunt divitias. Hocnon mutatur. Huic au-
Et sine causa fui (lagellalustota die. [Aug.,'Hier.],
Quasi dicat : Bene servio et flagellor; non servitt tem stulto populo confutando, respondet Asaph.
malus et honoratur et sine causa castigalio mea de; Quasi dicat: Hsecdixerunt iUi: Et eis confutandis
perpetratis maUs, fuit in matulinis, id. est sedulaett dixi hoc: Ergo si ila est ut dicitis, quod injustus
cita. In ea enim non differtur, illis vero vel sera,, et inscius sit Deus, hsecinconvenientiasequuntur,
vel nulla est, vel in matutinis orationibus. quod sine causa justificavi cor tneum, et sine causa
YERS.1-4.—« Si dicebam: Narrabo sic: ecce na- Uvi inter innpcentesmanus meas. Hoc non mutatur.
t tionenifiliorumtuorum reprobavi. > Et: Sine causa fui flagellatustola die; nec hoc mu -
Si dicebam. [Aug.] Ecce jam se reprimitisle au- latur. Et sine causa castigalio mea in mauibus. Si
cloritale sanctorum, et jam vicina verilate delibe- dicebam: Hic ostendit aliud inconveniens,et incipit
rat sic: Et dicebam: Si, ego narrabo, idest astruami solvere quseslionem auctoritate sanctorum proba-
sic, scilicet quod Deusnon curet isla, quodjuste; tissima, ostendens aliler esse quam illi dicani.
vivil quis fruslra, eccereprobavi, id est reliqui na- [Aug., Alcuin.] El dicebaracontra eos si ego Nar-
tionemfiliorum luorum, id est sanclorum patriar- rabo, id est astruamstc: Ecce nalionemfitiortim tuo-
charum et prophetarum.Omnesenim, scilicetAbra- rvm, id est doctrinam prophetarum el patriarcha-
bam et cseteri, aliter docent: quibus cedere debeo.. D ' rum qui omnes Deura justum et orania scientem
Non enim omnibus prudentior sum. [Cassiod.] Yell docuerunt, reprobavi, id est reprobari judicavi,
secundumaliam litterani: Ubi enim habemus, cf! quod ipsa non est, et ita per inconvenientia hsec,
casiigalio meain matulinis, alia litlera habet, eiin- patet Deumnonesse injuslum, vel nescium; existi-
dex meus in •natuiino, el esl talis sensus, Usques mabam, vel cogilabam. Quasi dicat: Per prsedicta
buc Asaph in ancipiti catisa suaedeliheralionisdu- inconvenientia volo probare Deum non esse injus-
bitavit.Nuncdicit quo docenteveritatemcognoverit. tura, sed hocqualitersit raodo cogito,nondum ple-
Quasi dicat: Ita hsesitandohaecdixi. Et in hac hae- nepersolvo quomodo justussil, et bonis niala, et
sitatione Christus, qui in matutino surrexit, fuitt malis bona det, mihi nondum perspicue planum
iiidex meus: Ecce jara remedium, Christus est in- est. Sed existimabam, vel cogilabam, ttt cognosc-
dex, quia viam veritaiis indicavit, et mane surgens> rem, vel scirera lioc, id est, hujus rei veritatem, ct
spem noslram de mundo ad cceluinlevavit. Et di- hoc cognoscere, laber est ante tne, [Aug., Alcuin.,
cebam: Si narrabo sic. Hocnon mutatur, Ecce na- Aug.] id est laboriosa qusestio ante oculos nieos.
tionem filiorum tuorum cut dispostti, [Aug.] vel[ Quasi cniin murus stat mihi in facie , quomodo
concir.ui,alia littera, subaudis occurrit et obviat Deuscuret h:ec et bene sit malis, et. bonis maie.
 675 PETRI LOMBARDl 676
Yel labor estante me, id est quantum ad ea quae; A de eis videns novissima eorum, tn desolalionem,quia
suril aiite me, id est quanlum ad praeseritia; quae si ab omnibus rebus deserti sunt in morte, quseet re-
altendo ab hujus quaestionislabore non me expedio, pente venit eis. Unde subdit: Subiiodefecerunt si-
vel labor esl ante me, id est major me, me supe- cul ftimus deficil dum extollilur, et non comrauni-
rans ;et nisi Deus aperiat, labor estanleme, sed ter cura bonis moriunlur; sed perierunt aelernali-
non ante Deum. Si ergo fuero ante Deum, nec mi- ter propter iniquitaiemsuam. Ita defecerunt
hi labor. Illum enim attendens , hujus quaeslionis YERS.21. — « Velut somnium surgentium, Do-
transgrediar murum, quod et facit, id est ad Deuin « mine, in civitate tua imagineraipsorum ad nihi-
intrat. Addit enim, labor est anteme. « lum rediges. »
VERS. 17. — « Donee inlrem in sanctuarium Velulsomniumsurgentiumdeficit.[Cassiod.,Aug.,
« Dei, et intelligara in novissimis eorum. > Cassiod., Aug., Alcuin.] Vel, somno exsurgentes,
Donecinlrem iri sancluarium Dei. [Alcuin., Al- alia littera, deficiunt, vel somniumexsurgenlis,defi-
cuin., Cassiod., Aug.] Sanciuarium Dei Christus Cit qui in somno sibi divesvidelur. Somnial habere
est, in quo sunt omnia consilia super fiUos homi- thesauros et honoresethujusmodi, sedevigilanslyhil
num, qui ut Deus nlerita singulorum dignoscit. El habet; sic isti dumde hac vitainquacsecidormiunt
est donec raenle in Christum intendam, qui liic evigilaverunt, nilnisimiseriiiminvenient.Elestapta
prospera non habuit; nunc vero regnat in selernura comparalio. Nam quasiclausis oculis videmusbona,
cura Palre. Yel sancluariumDei, dicit Sanciasanc- quse mox apertis oculisnon invenimus. Invita ergo
lorum, id est secretura divinsedispensationis.Yel, ista somnium esl, in morte vigilant scienles qui-
sanctuariuni Dei,.dicitur lex divina quam aliquis dem. Sed ne niodo videantur magna quse eorum
contuens videt in judicio eos damnandos; et quasi sunl, stibdil: o Domine,tu rediges ad nilrilumima-
quis diceret: Quid libi in eo sanctuario?subdit, ef ginemipsorum, alia littera , id est efligiesdeformi-
inielligam, quasi de eo intendo octilo mentis in fi- tatuni, quas sibi faciunt in civilale Cain. Atiusenini
neni, ubi omnia secundum merita judicantur. Et ferocitate factus esl leo, alius avis levitale, alius
hoc est, et non a me, sed in sanctuario posilus, aper libidinis sorde: Et hoc iu civitate tua, id est
intelligam, per prsesentia in novissimis eorum, ubi in contuilu populi tui. [Hier., Alcuin., Aug., Al--
ilos sseculariumarescit. cuin.] Velin civitate tua , id est dum de eis con-
PAUS.III. YERS.18. —« Yerumtamen propterdo- stiluetur tua civitas. Velin civitatetua, id csi in
« los posuisti eis; dejecisti eos dum allevaventur. » coelesti Jerusalem cum eis pulsantibus coeiestem
Verumtamen [Alcuin., Cassiod.] Terlia pars , regiam, dices: Discedilea me, quia non novi vos.
Ecce quid didicit iste in sanctuario, scilicet malos (Matthyn.) Yel imaginem ipsorum dicit gloriara
nunc pr.osperis decipi; pOslea in finera omnibus tenipOris,qusenonestvera. sed similitudoglorise.Et
desercados bunis a quo nialo ipse liberatus est qui est, imaginemipsorum, id est gloriam temporalem,
etiara terrena qusesivit, sed a Deo. Hic enim dicit quam ipsi quaerunt,rediges ad nihilumin civitaletua,
etiani in hoc mundo nialos nonesse immuneset im- id est in coelestiJerusalem, quiacum deerit eis veri-
punitos, quia et si feliees sint, reatuin gestant; et las supernsecivilatis, peribit etiairi iniago, quia nec
frequentesruinas incurrunt. [Alcuin., Aug.,Alcuin., similitudinera, relinebunt qui de setema beatitudine
Aug.] Quasi dicat: Non modo infuturo male erit nil babebunt. Et merito hoc facit Deus eis in sua coe-
cis; tieiumfamensed et hic posuistieis hunc florem lesli civitate, quia ipsi in sua terrena civitate ima-
lemporalium,proplerdolos, idestquia dolosisuntet ginem Dei, scilicet raiioneni ad nihilum redegertint.
in ipso dolum patiuntur, fraudulenti sunt, facien- Unde omnes comparatisunt jutuentis. Yelde haereti-
do fraudem generi humano, in omnibus nequitiis cispolest hoc accipi, quoruindiversasiraaginesdivcs
suis, et ipsi fraudem patiuntur, ut terrena eligant dicil diversas haereseset personas haeresiarcharum,
et seterna bona relinquant; dum enim aliquid aliis quas sibi in variis dogmatibus induerunt, quas re-
dolo tollunt, aniraam suam perdunt; alia litlera ha- D] diget Deusad nibilum, in civitatesua, scilicetin prae-
bet, juxta lubricum posuisli eis : lubricura sunt, senli, velin supercoelestiEcclesia. Ideoperdes eos.
lemporalia ubi cadunt qui amore sunt juxta, et est VERS.22: — « Quia inflammatumesl cor meum,
posuisti eis, id est positionem fecisti eis juxla lu- < et renes mei comrautali sunt; el ego ad nihilum
bricum, id esl juxta temporalia, quasi modo dolosi . « redactus sum, et nescivi. »
fecisii eis, sub specieboni dans quse sunt eis mala, Quia per eos zelo invidia? inflammaium est cor
sicut dolosus, dum alium dejicere vult, juxta lubri- meum, [Cassiod.] id esi invidi felicibus, et renes
cum ponit. Unde sequitur Dejecislieos de alto. Dum tnei, quibus statur commutati vel resoluti sunf, id
allevgrenlur, id est in eo ipso qtio allevantur, non est constanlia mentis meaeresolula esl ut prospera
dico postquam allevati sunt, quia talis elevatioca- amarem. Gravis culpa, prabere aliis occasionem
sus est. Ila in prsesentiest eis, sed in fuluro.
peccandi, Et ego ad nihilum redaclus sum, vanis
YERS.19. — « Quoniodo facli sunl in desola- haerens, injurius Deo factus; cf nescit>i me peccarc.
« lioneni ? subito defecerunt, perieruntpi opter ini- Magnaetprofundaignorantia esl nescirequodpecces.
t quitatem suam. » YERS.25. •— « Ut jumcnlum faclus sum apud
Quomodofacti sunl [Aug., Cassiod.] Admiralur « te, et ego sfmper teciun. »
677 COMMEXTARIUMIN PSALMOS.— PSAL. LXXII. G78
Ct jumentum factus sum apud te. [Cassiod., A £ et ad dexterara Dei locari? Ycl 159'ri gloria it-fer-
Aug.] Apud Deumvice pecudum sunt, qui contra na suscepisti me, id est suscipies in resurrectione,
£ancla sentiunt, et tamen in his errans , et nes- prselerijum pro fuluro.
ciens judicia Dei ego semperfui tecum quodammo- PARS.IV. YERS.24.— « Quid enim mihi est in
do, quia ab idoUsalienus et tibi credens, et tu « ccelo, et a te quid volui super terrara ? »
YERS.24. — « Tenuistimanura dexteram meam, Quid enim [Cassiod.Aug.] Quarta pars. Visomalo
suo , arguit se de prioribus,
« et in voluntate tua deduxisti me ; et cum gloria impiorum bonoque
scilicet quod terrena a Deo qraesivit, el immulat
« suscepisti me. >
in contrarium, comparans terrense voluntati suse
Tenuisti manum dexleram meam. [Aug., Rem., cceleste prsemium. Quasi dicat: Benedixi in
gloria
Aug., Alcuin., Aug.] ,me siisceptum, quia quid enimmihi est in cwlo,
Aliler totum ab illo loco : Quia inflammatum est quasi tantum et tale paratum esl in coelo, quod dici
cor meum, oic. Quasi dicat: Non illos tantum re- non potest, scilicet tu ipse, ef alc quid ? id est, quam
diges ad nihiium, sed etego, qui modotalia dico de vile volui super terram, quasi quod habent etiam
divilihus, aliquando talia desideravi. Ideo tunc ad mali. Quod magnun: volui, et quia tale prseinium
nihilum redaclus sum , quando pene effusi sunt B E mihi est in coelo. Ideo
gressus nifi. ut supra dixi. Non est ergo desperan- VERS.25.— « Defecitcaromea et cor meum, Deus
diim «niam de hujusmodi. Quod ideo factumest, « cordis mei, etparsmea, Deus in selernura. >
quia cor tneum inflammatum est, vel deleclalum, Defecit caro mea, [Cassiod., Aug.] id esl car-
alia littera, terrenis, et tunc renes tnei, id est, car- nalis delectalio in opere, et cor meum, id est mala
nales deieclationes,commutatisunt in deterius, id est; cogilalio, sed Dzus est reforraator in castitale in-
quando deiectaveruntme terrena, renes mei mutatii tegra cordis mei, qui tam castum cor mihi fecit,
sunt. Et nescivi,hebui, scilicet hebes fui. Quid est; quod gratis jam Deum amo, et pars mea Deus, est:
quod dicit nescivi? Ecce uf pecus, alia littera, fac-. tam magua res, alii eligunl. alia, sed ego Deiiin,
tus sum apud le, cum terrena amans non novi seter-. hoc est quod est ei in coelo. Deus dico existens in
na, sed mm recessi penitusaDeo, petens haeclein- wternum, quod non alia. Yel pars niea est Deusin
poralia a Den, non a daemonibus, ttnde subdit: El, aeternum, quia nunquam ab eo uttra separabor,
ego setnperttcum.Et quia, licet pecus, non recessi aL sedsemper erocumeo. Ideoparsraea Domitius.
Deo, lenuisii manum, etc. Yel ita tolum potesl di- VERS.26.— « Quia ecce qui elongant se a te,
ci, qtiia inflamm.atumeslcor meum. Ecce conver- «peribunt; perdidisti omnes qui fomicantur abs le. >
sio Iiiijus Asaph. Hic oslenditur facla inquisitione, C Quia eccequi elohgantsea le,peribuni. [Aug.]Lon-
superiusquomodoscit Deus, etc. Quasi dicat: Il'os. ge suntqui a Deo hsec temporalianon petunt, sed a
-
rediges ad nihilum; sed, 'ego semper ero tccum. daemonibus. Recessit ergo a Deo factus ut jumen
Quare? Quia cor meuminflammalum est ve! cclec-. tum, sed non longe, aitenim : Tecum sum expo-
laium amore Dei,et cum deleclatur cor ad Deura , nendo , perdidisli pmnesqui fornicanlur post deos
reues ntei, id est carnales deleclationes et libidines. alieiios. Hi tales sunl longe a6s fe; huic fornicationi
commutati snnt, in spirituales, id esl totus castus. contrarius est castus amor, qui gratis Deum amat,
faclus sum. Unde comrautali? quia egp prius ad[ in quo habet omnia. Illi ita : lu aulera quid facis ?
nihilumredaclussum, id est quia prius ad eaquaeni YEKE.27.— « Mihi autera adhserere Deo bonum
hilsunt,descendi.[Alcuin.,Aug.,Cassiod., Aug.] Etl « est; poneie inDoraino Deo spem meam. >
boc ideo, quia nescivi,nihilesse; et post: Ut jumen- Mihi atttem adhwrere Dep bonumest: [Aug., Cas-
lum facius sumapudie, id est mansuelus factussum, siod.] In futuro, quia nihil melius quam videre
fereiidoonera. Yel ila continua : jjuta inflammatum , Deuoifaeie ad faciem, et mododum suiii peregrinus,
est cor meuin,ideo utjumentum faclus sum apud te. dura non est mihi res, bonum est mihi poncre in
Idem sensus. Et egoerosempertecum. Et tu tenuisti l , Dotninp Deo spem meam, quse est quasi anchora
manuindexleramtneam, vel, dexlermmew,alia lilte-_ prsemissa ad tcrram. Yel de prsesentipotest accipi:
ra, id est rexisli poteslatem dexterae,scilicet quodj Mihiatitem adhajrere Deo bonum est, per ciiltum.
tecum sura, quod filiussum. Haecest dexleramea. Inj Etsi enini erravit, a cultura non recessit. Alia noii
sinislra ven estpecus amans bsec temporalia. Ma- mutantur. Ad quid hoc bonuiriest ?
nus ergo est potestas, dexlera, id est quod filius, VERS.28.— « Ut annunliem omnes praedicaliones
quod lecum sum. Dedit enim polestatera filios Deij « luas in portis filiaeSion. »
fieri his qui credunt in noraine ejus. (Joan. i.) YelI Vt annunliemomnes prwdicationestuas [Aug.] Iii
intransitive, lenuisli manum dexteram meam, nonI negotii habet iste iuterim, scilicet laudare Deum ,
sinistram: lenet dexteram Deus, dum ad bonaoperai et coamatores facere , Ubi ? in poriis vcl alrii.
dii igit. El ne mergamur liber.it, ut Pelrum cf in vo-- filiw Sion, [Cassiod.] id est in publico Ecclesia;,
luntate iua, non meis merilis deduxisti me , ad ve-- quse est filia Sion, id est speculationis. Sion eiiiin
itint inlelleclum, cf suscepislime, id est humanaml interpretatur speculalio. Yel in porlis filia:Sion, id
luituramVerbotinisli cum gloria; quse enim majorv est in concordia apostolorura, qui sunt porise Ec-
Jnria hoinini est qiiamhoininem miiri Verbo Dei,, clcsisc. Quia prsedicatio quse est prteier uuitatem
 679 PETRI LOMBARDl 680
Ecclesiae,inanis, est. Yel in porlis illiseSion, id est A id est iniquitates eorutri, pro TWV EBEko, cum
in virtutibus. fere sint eaedemlitlerse, ac «( probatum est in su-
LXXII« perioribus, facilis cotlapsus est in mulua permuta-
COLLATIO IN PSALMUM QUAM BONUS' 1SRAEL tione jod et vau.
DEUS , > etc. VERS.8. — Cogitaveruntet locuti sunl nequiliam.
VERS.i. — JVonest respectusmprti eorum. Heb. Provocabulo cogitaveruni,Hebr.habentlDID»IAMIQU,
DfflOTmiiSin i'N ENHARSZUBOTH LEMOTHAM. Otnnes nec satis norunt quid significet. Et enim Hiero-
rccentiores transferunt t.igamina mortis, vel iri nymus transtulit, irriserunt; Pratensis, conlabescere
morleeorum , aut quid-simile. Et quia id obscuri- rum facienl; Sanctes, dissolverunt,'quod alioqui obscu-
tatem prse se fert, Munsterus de suo addidit, non dissolutosreddunt periphrasi clariore reddere voluit; Munsterus,
habettt ligamina arixietalumin morle sua. Texttis in obviisomnibus dlios ; et Campensis, lerrori sunt
illorum. In cujus
Campensi sic habet, Nulla sunl onera, sub quibus propter paleniiam
tamen latere, cditio secus habet, Nenipe, sordent
occumbant; Paraphrasis, a;fa(e defecii sine longo eis oimiia.
cruciatu exstinguuniur. Quod si intellexerimus Interpretes pro Cajetanotraducunt active,
quempiam retrahi et cessare a peccalo, recogitata sive, liquefacient; Pellicanus, Nebiensis, el Feiinus pas-
cui ex nalurae conditione, ceu vin- liquefient seu dhsolventur. Prsestaret credere
saepius morte,
culis quibusdam necessario alligalus esl et obnoxius, vel LXXi vel Hieronynio. Quibus tamen ne unus
islorum assonal etiam si inipii suis cogi-
congruenler diceremuseum habere ligamina mortis quidera
vel etiam si diutius'vivere tatibusceu liquefiant, doneceos ad opusperduxerisil,
siue, pe.rmilteiiir usque B aliosque sibi similes id quod pcense
adcanos, nee urgeri ad raortein, is quasi censeretur innuebatur raox in fineefiinxerinl,
solutus abire, et vitaedulcedine frui, qui non prse- runl in superioris versiculi, transie-
veniretiii' subilanea aut propera morte. Et ad rem, ririt a suis affeciumcordis, irrident quoque quos vide-
nec impii sluient diem exireinuni attendere, sed inoribus alienos.
•—Ideo converlelurpopulus meus hic.
adduiit peccata peccalis, qtiasi nunquam morituri. ProVERS.10.
Contingit quoque plerumque ut pii prsecoci inleritu co}icussus, parlicula hic, Pratensis et Pellicanus veitiml,
scilicet populuL Cseteri seijiiunlui'Yul-
rapianlur, ubi depravatissimi leliciter agunl dies
snos, et ad setatem usque decrepitam, nullis tri- gatam leclionem , quia Dlbn HALOM est pronomeL'1
bulatiombus conquassati, libero cursu perveniunt. loci, DTI IIALAM, concussusest. Nescio quid siLi
Hac igiUir ratione reducerenlur versiones istorum velil editio in Campensi ac Paraphrasis. Prior sic,
ad consonaniiam Vulgatae.editionis. Sed quia D. Idirco el grex asseclantiumeoshic versatur; posle-
Hieronymus aliler transiuiit quam Neoteriei, et rior, Propter hujusmodifluctuabit populusDei, nunc
sticcinil edilioni nostrse, duraait quod non recogila- hoc, nuncitlud animo versans. Tametsi et Munslerus
verint. de morle sua, non ab re conjeeto Septua- interpretalur in scholiis, quod nos dicimus, contjer-
ginta et Hieronymum legisse vocem Hebrajain telurpopUtus meus huc, hoc est, apud quos ver-
mnnn HARZUBOTH, compositam ex duabus. Nani santur impii, eisdem se addicui.t studiis. Idem se-
y-in HAZATZ Hebraeissonat inlerdum sententiam de- quitur Felinus, ipst viderint. Ununi est quod longe
lerminare sive deeernere, et na BATH,quandoque lateque dissident ab explicationnsanclnrum. Quod
pttpillam oculi, quod quatenus conquadret ad res- Q autem dicunt populusqus, hoc est propter fiuxani
.'pectum quein dicunl Septuaginta, et recogita- aut raiituam coinmutalionemiod et vau "irrj AMMO,
lioriein apud Hieroiiyinuni etiam nie tacente liquet. vel »ny AMMI.
Psalmodia Romana' ct Augustimts habent aiiatu Dies pleni invenienlur in eis. Hier. Quts piem
lsciiOneinquai explicatur.! invenienlur in eis? Ergo certo certius esl ipstini
Non esf firmamentumhi plaga eorum. Postremam legisse'D MI,id est quis, ubinunc habent exemplaria
parliculara, Pratensis, Syiules, Munstertis, et In- >CME,id est aquw. Septuaginla aule:ii habuerunt
lerpreles pro Cajetano, vcrlunl fortitudinemeorum; *Di IEMEid esl dies. .Quia vero me, id est aquaein
sava eslfortitudo eorutn, aul quidpiain simile. Hie- pliirali et in slatu construelionis male cohserehat
ronymus, Pellicanus, Campensis, Nebiensis cen- cura vocabuloeoniinuo sequenli, nempe pleni, casu
sent vestibida, aut palatia eorum. Siquidem hi de- paierno, Sancles et Munsterus addiderunt calicis,
ducunt a radice dia ILLEM, id est coliigit mani- ut sit aquwplenicalicis. Rursus ubi diciinus itivt-
nientur (et concordal Hieionyinus) ubi verlunt ex-
pulos. Hli vero a vocabulo VK AIAL, id est for- prhneniur. Siquidem ii'a' IMATZU declinaverunl a
titudo, id est quod ante nos indicavit Sanctes in verbo, MATZATZ LXX; et Hieronyraus a verbo,
suo Thesauro.. Deuique Septuaginla acceperunt yi'D
rSJDHATZArn, id est in»ent(.
alepb, loco he, oSin IIULAM, id est plaga eoruin, a YERS.13. — Ei dixi; ergo sine causa Duohtcc
themate nbn HALAM, id esl percussit. verba, et dixi, siinl apposila a LXX,quihus expri-
VERS.6. — Operti sunt iniquitate et impietate merent quod suppiessuin subaudiebalur. Nam et
sua. Voculain Hehr. posiiarTStfSCHITH valdeambi- D siraile ea editio quse est in Cainpensi, fecit hoc
gua, materiam prsebuit mulliplicium interpretatio- niodo, Sic ergo mecum reputab:tiii.'De hujusmodi
iniin. Hieronymus consentit nobis , circumdederunt ralione non scmeldicluiu esl.
iniquitatemstbi. Nebiensis est ad verbuin nobiscum. Laviinlerinnocentesinanus weas.Frusta torquelur
.Inhanc ferme seiitentiani Munsterus, amictus vio- Faber et Coecus, melius et convenientius dici, lavi
ientiwinvotviieos.Nec longe est, quodait Sanctes : in innocemiamanus meas. Hebraice quidem babct
ijperiet se, ut lollat prwdam sibi. Campensispene ac- NIQAION , id est innocenlia, quani si iiiterpre-
cedil, sunl qui vertuid ]1'p_
firmamentum; Pellicanus, leinur de
vperienl firmamenlum iniquitatemipds; Alii, orna- fesso est rectius capite Christo Salvatore nostro, in con-
mentuni; .inlerpreles pro Cajetano, amicietur orna- in innocentia competerequod laverit manus suas
tnenlo iniquitalis sibi; Pratensis mullo secus, quam interiniioeentes, quandoquidem
Involvelnaios iniquilasipsorum. Ab hoc non discedit oinnes peccaverunl. Sed ctira apertissilnesit quoque
de membris pene motis ad pacem malo-
psalmus
Felinus. Hebr. sic habel iab DCTT\W^ya' IATOPH rum adeo ut yideantur flucluare, et de providentia
SCIIIIIIAM.VS LAMO. Debemus certum lenere, incer- Dei dubilare ubi tainen sapientia carnis loquilur,
tum relinquere. aple dictuni est, lavi inter innoeentesmanus tneas,
VERS.7. — Prodiit quasi ex adipe iniquitas VERS,15. — Ecce nalionem ftliorum tuorum re-
eorum. Hieronymus,processerunta pingttedineoctdi probavi, HierOn., reliqui interpretes pro Cajotano,
eoruin. Nec di.sidentalii Hebraici tractatores. Non negavi, Quae non dissonant. Pralensis habi-t prw-
cst iiiihi improhahile LXXlesisse VCiW AVOXEMO , varicatus suin j.Felinus, injurius /tterojMunseius,
fi8l ' COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LXXIll. 682
fefelli.' Consenlit Nebien. bancles fecit sensum A lariien quod Chaldaeusparaphrastes aliquatenus ac-
quem voluit capul suutn, Ecce, inquit, generaiiofi- cedit, j» die judicii magni, ait, surgere eos faciel a
liorumluorum dicent quod prmvaricatussum, cum domosepulcri.
neraine dubitante Vn», BAGADTI , sonet Hebraeis Imaginemipsorum ad nihitumrediges. Et ad eum-
reprobavi, eliamsi alia nolet. Hier. enim exponit dcm modum prorsus Hieronymus. Caeteri vestunt
illam versionem,generalionemfiliprum tuprum prw- despicies,sive negliges: sic taineh ul Munslerus..in
varicalus sutn. scholio interprelatur, ad nihilum redigereiTDTIDDbl'
VERS.18. — Verumtamenpropter dolos posuisti TZALMAH TIBZEH.
eis. Hebr. habet in lubricis, pro propter dolos, VERS.21. — Inflaminatum est cor meum.Plnres
RAHALAQUOTII, ut reddunl el Hier. et alii. transferunt arescet car memn.Verbum Hebrjaicum
nipbn:. bifariam suniitur yDn HAMETZ, tum pvo fermenlatit,
Caetcrumpbn, IIALAQ, designat lenire, blandiri, adu-
tum pro violenliamfecit. Hinc Hieronymus vertit
lari, ob id non incongrue nomen dediictum sonabit canlraclumest cor meum. Interpretes noslri expres-
fraudulenlias. Unde Nebiensis verlit, in adulaiione. serunt metaphoram. Augustinus el psalmodia Ro-
Magister tamen in expianalione, ad consonantiain mana habenl delectaiumesl cor meum,in diversum
redigit. Tantuin oflendil Fabrum. et Caeeumtenor nt videlur sensum. Nam fermentum nunc in
locutionis, eo tandem contentionis pertingentes, ut bonum , nunc in malum Scriptura usurpat, ut
oradant pr<epositk»iempropier, et dicatur dotns Maith. xvt : Cavetea fermenlo Pharisworum; rur-
posuisti eis; alioqui sensus maneret trnncus, vel stisxm : Simile est regnumcwlorumfermento.
addatur verbum mala, ut in Grsecolegitur, yjxxa,B Renestnei commutati sunt. Neoterici vertunt, re-
et in psalmodia Romana. At vero ex Augustini nes meiaculeis punclisunt, sive in renibusmeisacuar.
cnarratione colligitur quod dolos secundo debeat Licet facilis sit conciliatio,verumtamen verosimile
ex commoditatesensus subintelligendoila replicari: est LXX finitimas r&dicesconfttdisse,
propier dotos posuisli eis dolos. Ait enim : « Quia SCHANAN, ulpote pvj
fraudera faciunt, fraudem patiuntur. > et ravj SCHANAH ; illnd sonat Hebr. acuit;
hoc mutaius est. Cscterum Hier. traduxit, lumbi
-160 Dejecistieos dum allevarentur. Hieronym. meivelut
ininteritum. Alii verlunt, in desolaliones,vel ruinas, leste ignis fumigans,quod et thargum fere facit,
Sancle, renes mei velut ignis. Apparet Hiero-
qiiod dicimus, dum allevarentur. Hebr. niNHtfcb.LK- in duas legisse dictiones sic : ]a,*yfN ES
WASSCBUOTH. Cerle declaratur lamen elevationein nymum
esse ad graviorem casum. Quamobrem nulla est ASCHAN. Siquidem VJHES,per punctum tzere signifi-
dislantia sensus. Si etiam vox illa descenderet a cat ignem.Et ]B?JT ASCHAN, fumus.'
KSt'3NASA, cum pttncto quod dicunt smol, procul Ad nihilum redactus sum. Hebraei"ijn BAAR. He-
duhio significarelelevationes. braicantes, stullus, insipiens. Sed cum radix ejns
VERS.19. —Perierunt propter iniqtdialeni suam. ^JQ BIER,significet consumpsil, et exlerminavit,
Recentiores, consumptisunt ab horroribus, dicunt. qnid vetat interpretes verlisse, redaclionem ad ni-
Quid tandem usque adeo horrendum quam peccare, hilum ?
cl in manus Dei vivenus incidere? Quanquamfflnba VERS.24. —Quid milii est in cwlo? Munsterus
apposuit prwler te. El si hoc facit dilucidioris sen-
valeat
SALLAHOTH, duci bbi BALAL,a id esl confudit. „ sus gratia, hanc legem paliatur, in auctorilale ve-
Inde bn BELnomen idoli. Et ab eadem radice He- ^1terum interpretura, ac mox : Et a te quid voluisuper
brsei eflenmt, siMunsterocredimus,jn'b:a"lTAnLtTn, lerram, simpliciler legitur in Hebr. : ef tecum non
id esl confusio, scelus. Et magis causain adjuvat voluiin terra, ubi subaudiendum est quidpiam, vet
ut habet Mtinslerus, neminemvolui in terra. Eadem
quod Rabbi David, referenle Sancte., astruit per subinde lalia quaedara fecerunt ut
raethatesin positum esse fflnba, BALLAHOTH opera interpretes
, pro dectiit. Quod autem legiraus interrogalive, alii pro-
fflbra BEHALOTH, quasi innuat quod metathesis nuniialive, posteriorem clausulam. Nihil laeditur
eam facial significanliam.Sed et Hieronymus verlit sensus.
consumplisunl, quasi non sint, ut appareat vocabu- VERS.25. — Deus cordismei. vxh "Yl2* TZURLE-
lum inclinasse a verbo nbl BALAH, quod est conse- BABI, robur sett fortitudocordis mei. Caeterumnotuni
est forlem et pelram pro Deo usurpari.
nuit, inveieravit; vel ab bzil HABAL, id est vaneegit. VERS.29. — /u portis filiw Sion. Haeccoronis
VERS/29.—In civilaletua. Solus Sanctes, quan- in Hebraeo subticelur, forlssse adjectilia est ex
tnm iicuit videre, dicit cum suslentaverit eos. Cnr psalmo. -
autem, viderit caput hominis, siquidem ipsissimum VERS.9. — In Graecoponitur, h zale Tzvhai;T«;
Hebraicura,-fljn BAIR, esl in civitaie lua. Verum cst QvyaTpbtIt«v.

PSALMDS LXXIII.
PSALMI "TITULUS : c INTELLECTUS ASAPII.» D quod promillebatur. In lege vero et prophetis tria
Vt quid, Deus, repulisli in finem? [Aug.] Tilulus : erant, scilicet praecepta, saeramenia, promissa.
inlelleciits Asaplt. Asaph Hebraiee, Graece, Syna- Praecepta, eadem cum Evangelio fere omnia; mora-
goga: Latine dicitur congregatio.Et licel congrega- lia enim eadem; caeremonialia,non eadem ; sacra-
lio sit quc-umcunque, scilicet vel pecorum, vel menla, non eadem, quia illa tantum promittebant,
homintim, vel lapidam , vel hujusmodi colleclio, haec dant salutera. Promissa non eadem, quia ibi
proprie lamen Synagoga dicitur congregaliopopuli lerrena prirao animalibus promittebantur; hic
filiorumIsrael. Asaph ergo, id est Synagogae,quae seterna, spiritualibus. Ibi quoque sub figura tempo-
tanlum de Judaeis proprie dicitur, vox est bic; sed raliura spirilualtbus spiritiialia promittebantur,
secundum grana, non secundum paleas. Synagogae tinde illa lemporalia erant quasi sacramenta spiri-
vero data est Iex, qusequidem a Deo per Mosendata tualiumrerum in se latentium. Illaergo lemporalia
est, per Chrislum vero gratia et veritas facta est ablala sunt ubi veritas venit. Nonest unclio, vel sa-
(Joan. i). Gratia, quia modo per charitatem imple- cerdos vel propheta, vel. templum : vastata sunt
lur, quod tunc jubebatur. Yeritns, qnia redditur omniapro quibus Christum occiderunt. Hanc va-
PATROL.CXCI. 22
 Mo '> }: }; ;*EtRI LOMBARBl }-} fig£
:,sUilionemvet de&tracftqiieiriplaiigithic Asaph, non.A sedit, non-geiites. Vel^jquamcreasli ab iiiilit), alia
qiiidein stultus, sed fetiaminleUigenset discernens liltera. Elsi omnes creat et disponit, Judaeostatnen
terreiia a ccelestibus, Vetus Testamentum a Novo specialiier, quibus legem dedil. Menior esto, et de-
Testamento, ut scias quid ex his eligere debeas. Et bes, quia
est sensus : Hic est hiteliectus Asaph, id est -.in hoc VERS.5. — t Redemisli virgani hsereditatisluse;
psalmo aperilur quid fidelis Asaph inlelligat, [Cas- t mons Sion in quo habitasti in eo. >
siod.] scilicel quod venit veritas iiguris ablalis, et Redemisii ab iEgypto. [Haym.. Aug.] Eece aliud
qttodceterna,non tem.poralia qtiaerendasunt. Et esl Iteneficium. Yirgam vel sceptram hwrediialis tuw,
iste psalnms primus lamentationis Jerusalcm, de id est regnuni hsereditarium, scilicet Judaicun; po-
qua re seqttuntur alii scilicct dtto, septuagesimus pulum, quod non gentes. Ips;i enim congregatio
octavus, et centesimus tricesimus sextus. (106) Et virga hsereditatisdicitur, quam volens Deus possi-
hoc est genus dictionis charitate plenum. Docet; dere, virgam Mosi vertit in serpentem; sed appre-
eniin flerecum flentibus,amplioriaufremmisericordiai bensacauda, rediil in virgam. Cum enira diceret
'ploral hic, scilicet David, quam Jeremias. Iste enimL Moses Deo: Qnod signum dabo filiis Israel, ul cre-
ploral in prosperis Jerusalem, iiondumvisa captivi- H dant q.uia in nie misisti? ait ad illum: Quid tenes
tate, sictit postea flevitJeremias captivitate peracta. jn manu tua? Qui respondil : Virgam. El ait illi
Itleo antetti subversio civiialis-toties deplorala prse- Deus : Projice illamin terram. Et dimisit virgam in
scribitur, ut duritia- Judaeoruni, vel catamitatibiis; terram. Et facta esi serpens, et expavitMoses,et fu-
terrerelur. [Aug.,Cassiod.] Inleritio : J.Ionetreliclisi git, el dixit illi Dominus: Apprehendecaudam ejus.
-
iiguris transirc ad veritatera. Modus : Tripartilus; Et apprehendit,et reversa esl in statum suum, virga
est psahnus. Primo describens subversionem Jeru- facla, sicnt ante virga efat (Exod. iv). Et propter
salem irrcparabilem, quacrit causani quare fueiit!, hoc ipsa eongregaliovirga dicitur. Mons Sion, sci-
qiiasi admirans et conquerens, et precatur pro re- licel qusevirga vel haereditas, vel congregaiio",est
pulso populo et ultionem in destnielores, qiue qui- raons Sion, ubi erat populus, templum, et sacrifi-
dom est eis utilis, et jain facla est. Secundo oslen- eia, et oraniaChristum promiltentia. El ideonon de-
<!itsalutem ubique factiuii in adventu Christi, ibi, bebant tunc deseri (107).Hieronymusaliam litteram
Deus dutem rcx. Tcrlio "quodubique fit prccatur ponil, scilicetmonfemvelmonttsSion, siveineo.El est,
fieri Judssis, ibi memoreslo. Admirans ergo et con- redemisli virgam hseredilalis tuse , scilicel niontein
querens ait, o Sion.Yel, virgamhaei'editaiis,[Cassiod.]seiJicciiuois-
YEUS.1. — < Ut quid, Deus, repuUsli in finem?? p lis Sion. Per Sion Jerusalem significat. Hucusqtm
i iralus est furor tuus supcr ovespasctise tuse. i Veteris Testamenti factadixit, qu» seqiiitur veritas
jDeus, [Cassiod.] qui es creator noster, rcpulislii promissa. Unde addit: in quo, inonle Sion, habitasti,
nos, quasi alienos a lua delcnsioiie. Et hoc in finem,, o Chrisie, quia ibi praesenliaChristi bominis habi-
id est ex toto, qtiia eliam nec lemplo tuo parcitur,, tavit. El per hoc supplicat, ne daret eam vastitali.
par hoc interiluin el capliv.tateni significat, quseai In eo, vel non est ibi, vel vacal, et non tantum pro
Tilo fuit. [Aug.]YeUrepulisti nos, usque in finem i meis rogo, sed eliara pro gentibus. Unde stibdil:
sneciili.Yel, repulisli nos, ut milteres nos in finem,, lcva eliam manus, etc. [Aug.]
id esl in Christum, qui est finis ;-et furor vet ani- Yel mystice potest accipi. Per virgam intetligitur
jnus tuus iralus est. [Gl. int., Cassiod., Aug.] Noni Chrislus; per serpentem niors, quia suasu serpen-
dicit simpticiter iratus es, vel furibundus es; sed1 lis niors intravit in mundura (Cen.m). Yirga ergo
iratus est furor, ul hac geniinatione gravissiraus3 in scrpenle, .Chrislusest in morle. Unde et serpens
ostendatur super oves.Oves nominat, ut misericor-,, -,, aenetis-in deserto, ubi mordebanlur a serpentibus,
diani pii pastoris moveat; pascuw tttw, vel gregis3 ereclus est in ligno : quem qui intuebatur a serpen-
tui, hoc ideo dicit, quia in eos temperantius vindi- tibtis sanabatur, id est qui credil in Christtini mor-
canius, quos aliquando fuisse nosiros merainimtis.. D tuum, ab aeterna morle liberatur. ExpavilMoses et
Et, ut quid? Quasi dicat: Cur est hoc? nisi quw1 fugil. Sic apostoli, moriente Christo, relenta cauda,
.pastorera non cognovimus? nec reprehendit, sedI id esl poslerioribus, serpens fit virga, quia primo
quaeritquare. occisus, postea surrexit, quodest raulari scrpentem
YERS.2. — < Memor esto congregationis tuae in virgam. Tenuit Moses caudam sine timore, qnia
t qtiam possedisli ab initio. i discipuli crediderunt firmiter cognita resurrectione.
Memoresto. [Cassiod., Aug., Cassiod.] Praeslilat [Ajcuin., Hier., Aug.] Et est sensus : Mmor eslo
beneficia numerat, ut plus judex invilelur ad ccn- congregationislum, el eris, quia redemisli, te pie-
stiela beneficia; et plus sua bencficia in eis quaml tio, virgam hwreditatis tuw, id est redemisti hseredi-
eorum errala attendat. Orans ergo pro eis, ait: Me- tatem tuam, per le pretium, per te virgam. De hac
Jttiorestp congregditomsluw, Doraine,quampossedisii i virga ail Jeremias : Virgam vigitiarum ego video
Mbinitio, itlius populi, id est a palriarchis, qui fue- (Jer. l). Vel per virgam Mosi,humani generis slabi-
runt ioilium ejus. Hic,est populus Jsrael quem pos~ - lilas designatur, auam habuit ante peccatum. Yirga

(106) Ex Cassiodirf Contentionepsal. (107) Ex Hier. in Psalm., j;:xtr.Hebraeura.

 5&S COMMENTAIUUM IN PSALMOS. — PSAL. LXXIII CS8
cadens in terram mulala est in serpenlem, qui cor-- A sequi poenitudo, hi ad gloriam verlunt, qui oderunt
peris sui movetur anfraclibus, quia per lapsum pec- te, servi scilicet daemoiiumqui nullatenus tolerandi
cati, homo de stabilitale vitse mulatus est in hujusi sunt. Et hoc in medio solemnitatis luw. Tunc enira
mortaUtatis progressus. Retenta cauda fit serpensi eversa est Jerusalem, quando solemnitas agebatur
virga. Cauda est finis saeculi, in quo redimus adl paschaUs, in qua crucifixerunt Dominum. Congre-
mauum Dei,et efiicimurstabilitum regnum Dei, quii gati enim ssevierunt, congregati perierunt, vel non
per mortem quasi per serpentem fluximus. Tunc; in aliquo extremo loco; sed in medip alfio tua, alia
enim homo ad manum Dei in resurrectione rever- littera, sacrilegia comrniserunt. Et
tens, prislinam accipiet stabilitalem. Et est sensus : YERS.6.— « Posuerunt signa sua signa; et non
Redemisti virgam haereditatistuae, id est reformaslii t cognoverunt sicutin exitu supersummum. >
pristinain stabililatem in homine,ut sit tua haeredi- Posuerunt signa sua,vel trophsea,[Aug., Cassiod.,
las. Sed quia et hoe de gentibus credentibus erit, Aug.] scilicet vexilla Romana, dracones, aquilas,
quie roulto plures sttnl Judaeis, de quibus hoc dicat quibus in praelio utebanlur, vel statuas, et quaeUbet
exprimii, dicens, 1.61 mons Sion, [Gl. int., Aug., ihonimenlavictorise,qua;prius in lemplo posuerunt,
Cassiod.]quasi dical, quaebaereditasest,mons Sion, quae et solebant super portas ponere in signum
id est non de gentibus hoc dico. Yel, redemisti vir- B triumpbi; signa scilicet manifesta, cum dolore iterat
gam haereditatis tuae, scilicet montem Sion istura signa, ut acceleret vindictam, provocet judicem,
in quo habilasii, per legalia inslituta, quaeChristura ostendensquod viribus suis darent. Unde et subdit,
promittebant ante adventum Christi, vel corporali et non cognoverunt,scilicet quod a Deo hoc esset,
praesenlia. Et iu eo monte existens, quod Dei dispositione fierel. Quasi dicat : Non
YERS.i. — < Leva manus tuas in superbiam eo- respexerunt. Ita in templo prius posuerunt signa sic-
< rum in finem, quanta malignatus est inimicus in uf solent statuae principum poni in exitu, id est in
t sancto. > portis, vel in via et plateis. Et hoc super summum,
Levamanus tuas, [Aug., Cassiod., Cassiod., Al- scUicet super edita loca, id est super turrim, vel in
cuin.] idest polentiam tuam, in superbiam eprum, aliquo loco excelso.Yel non cognoverunt in egressu
a quibus eversa est Jerusalem, id est a regibus desuper, alia littera, id est non cognoverunt quod
genlium, ut superbiam eorum vertas ad humilila- hsec.licentia a Deo egrederetur. Idem sensus. Et
tem, ducenseos in finem, id est in Christum, quo- YERS.7. — < Quasi in silva lignorum securibus
modo et nos repeUebasin finem, quod nos jam cer- < exciderunt januas ejus in idipsum; in securi et
nimus impletum, quia Romae Cbrisliana religio < ascia dejecerunt eam. >
effioruit.Et bene dicit leva, quia ex mullum super- Quasi t'n st/t>alignorum,[Cassiod., Gl. int., Aug.,
slttiosa faeta est sanctissima. Yel ila, mons Sion ; Cassiod.] id est sine aliquo respeclu et reverentia ,
•quasi dicat : Qiiae haereditas est nions, propter securibus exciderunt, id est comminuerunt, januas
emineniiam virtutum, Sion, propler speculatio- ejus templi, in quibus ornandis olim fuit cura, in
nem, in quo, id est in qua re, id est propter quam idipsumexistentes, id est conspirati in uuum con-
rem, habitasti in eo, vel vacat. In eo leva manus stanter. Nota quia antequam conslrueretur tem-
tuas in superbiam eorum, hoc non mulatur. Quanla plum, prophetat eversionem templi; in securi et
breviter eoramemorat eversionis historiam. [Aug., ascia, vel in dolabro, alia littera, et fractorio dejece-
Cassiod., Alcuin., Cassiod,] Quasi dicat :Ideo, leva runt eam civitatem. Securis cedit trabes; ascia mi-
manus, quia inimicus idoloialra, gentilis, maligna- nutius. Persequitur per hoc ergo et niagnas res, et
tus esl, id estmaligne operatus est, in sanctp, idest minimas dicit dejeclas, ut civitas sit funditus de-
in his quaesancta tua erant, scilicet in teraplo , in structa et devastata. Prius fuerunt incisa, postea
sacerdotio, et in cseterissacramentis : quod permi - ignis omnia voravit. Unde sequilur :
sit Deus fieri, quia jam nihit praesignabant,cum res VERS.8, — < Incenderunt igni sanctuariuin tuum
esset. Et quanta maligne operatus est, admirando D r> < in terra; polluerunt tabernaculum nominis tui. »
hoc ait, utique raulta, quia sacerdotes et ministeria Incenderunt igni. [Cassiod., Gl. int., Cassiod.]
lerapUpraedafuerunt; et tota gens, vel occisa vel Quod enim non poterat excidi,-combustum est,
captivata est. El hoc fecit iniraicus, scilicet Roma- sancluarium tuum, non modo domos privalas, et
nus exercilus, ad quem designandum per prole- tabernacuium nominis tui, quod Salpmon fecit in
psim, id est per anticipationem, praemisiteorum. In nomine Domini, polluerunt in terra, quia illud quod
sancto autem, id est in sanctuario, dicit eum raa- est in coelonon potuerunt. Unde magis cuique la-
lignatum, ut per contemptum sancti templi, ubi borandum esset de illo. Yel, polluerunt tabernacu-
Deitas videtur despici, in prsesumptores concitet lum nominis lui, id est usque ad terram dejecerunt
jnvidiam. culmina ad laudemDei erecta. Auge'tscelus eorum,
YERS.5. — < Et gloriati sunt qui oderunt te; in ut atrocius vindicetur in eos.
t mediosolemnitatis ttise»> YERS.9. •— < Dixerunt ih corde suo, cognatio
Etgloriati sunt de victoria sua. [Alcuin.,Cassiod., < eorum simul: Quiescere faciamus pmnes dies fe-
Aug., Cassiod., Aug., Cassiod.] Ecce quod non bono < stosDei aterra. >
_elo fecerunt. Gloriati enim sunt. cum scelus soleat Dixerunt, Roraani, in cordesuo cognalioeorumst*
CS7 PETRI LOMBARDI 6S8
ntul, [Gl. int.] id cst onines simul, non pauci. Quid .A duceam; et produicit,et invenlaest alba, td est ini-
dixerunt?IIlud : quiescerefaciamus omhesdies festos munda (Exod. IV). Albor enim in cule, lepra est,
d terra, ne sil, in terra gioria nominis Dei. Dies hon candor. Iterum dixit : JRerocaeam in sinum
festos dico, Dei;hoc, scilicelDei, expersona hujus luum, et revocavil;el reversa est ad coloremsuum
Asaph int?rpositum est. Non enim illi idolis ser- (ib.id.)Hsec.manus est populus Dei, qui forasab eo
vientes Deum appellaverunt, cujus templum everte- niissus immundus est; sed revocatus ad sinum, re-
bant. diil in suum colorem. Dicit ergo : Ut quid averlis
YERS.10v— < Sigria nostra non vidimus; jam manum tuatn et dexleram tuam, de medio sinu luo?
< non est prophela; et nos non cognoscet am- id est usquequo, et,ul quid alienas populum luum
< plius. •» - a te? ul foris immundus remaneat, usquequo non
Signanostra. [Aug., GI. int„ Alcuin.] Ecce inlel- revocas manum. Infinem, id cst ut cognoscat sal-
lectiis Asaph. Prsedicta enim mala sunl ei discipli- valorem.
na. In his hoc Asaph intelligit, quod eversa sunt [Rem., Aug., Cassiod,, Gl. int.] Vel potest lolum
omnia signa, quia res venit. Qttasi dicat : Omnia legi ex persona desperanlium Judseorum ab U!o
sunteversa, etcumhsec onmia acciderint, prseterea " loco : Dixerunt. Prsedicta itaque raala quse expo-
signa nostra non.vidimus.Quasi dicat : His oninibus suit, misericordiam judicis poterant niovere, nisi
eversis ccssant signa, quia jam non est prophela, ut obstinaia esset in Judseissuperbia. Irascentes enim
olim in aliis captivilatibus, qui eis praedicebanlli- visa eversionefuriose, dixerunlin cordesuo cognalio
berationem, ef nos non cognoscet.Deus,id est non eorum, scilicet istud : Quiescere faciamus omncs
reducel a malis ampiius, vel adhuc, alia liltera, do- dies festosDei a terra, id est abjiciamus legem Dei,
nec scilicet Judseus agnoscet eura. Yel increpative qusenos hon liberavit, quia eliara signa nostra, quae
potest legi, secundum lilteram aliam, quae est: olim fiebant.pairibus,modonon videmus.Slulte lo-
Signa nostra nonne vidimus? qnasi dicat: Merilo quunlur, quasi post reatum his deberetur quod
haec mala nobis contingunt, quia nonne vidimus illis devotis factum esl. Adhuc sunl vcrba despe-
signa nostra? Quasi dical: Yidimus et non intellexi- ranlium Judaeorum.Jain non cst propheta nobis,
mus, et vere vidimus, quia hoc signum, quia non quem consulamus, ul oliin fiebat in adveisitatibus.
est pfopbela, vei sacerdos, vel tinctio. Unde: Cura Cum enim posl Christum eos non haberent, dixe-
venerit Sanctus sanctorum cessabit unclio vestra runl se dereliclos. Unde siibdil : Et nos non cogno-
(Dan. ix). Et nos non cognoscet amplius, propheta scet amplius. Hsecdixit, ne viderelur inclementia
aliquis, vel Deus per prophetam, idestnon annun- Q Dei, quod Asaph pro eis non auditus esl. Quia nie-
liabit Cliristtim venturuin, quia jam venit. rilo sustinent, qui inter haec non poenitent. Hsec
YERS.11-.— < Usqueqtio,Deus, improperabitini- dixerunl, sed usqueqnoDeus improperabit, tibi in>-
< micus? irritat adversarius nomen -tuum in fi- nricus,Judaeusscilicet, usquequo irritat adversarius
4 nem. > nomen ttium, id est usquequo paleris improperia
Judaeorum?Nen ideo hoc dicit, ut velil eos perdi,
Vsquequo,etc. [Atig., Cassiod., GI. int., Alcuin., sed commutari in melius : Deinde oslendit,
usque-
Aug.] Clamat Asaph, ul derelictas aeg?r, qui maluit subdens, usque in finem, id est in vesperain
cedere medicum quam curari. Quasi dicat : Haec quo Judaeiconverlsnlur. Deinde quserit
mala nobis, sed o Deus, inimicus, id est gentilis mmidi, quando
inimicus? cl quare, usque lunc abjiciat eos, subdens : Ul quid
populus, usqueqno improperabit quasi avertismanumiuamel aexteram luam, de mediosiuu
dicat: Subito cognoverit, usquequosupponit? irri-
adversarins. dical: Tandiu tuo, vel alrio, usqne in finem.
tat Quasi improperabit, PARSII. YERS.15. — < Deus aulem rex noster
quandiu adversaritis, id esl Judseus, irrital nomen < anle saecula; operatus esl salutem in medio
tnum. Quasi dicat: Ul iratus corripis Judaeosper < lerrae. i
gentes, quandiu le irritant, (|iiod ideo faeis, ut sic D Deus autem.
eos ducendo in id est in Chrisliim. [Alcuin., Aug.] Secunda pars, de-
cognoscas finem, structis signis ostendit rem ipsam, .scilicet in ad-
Yel, irritat usque in finem sxculi, id est quousque venlum Chrisli, salutem
cauda redeatur ad ubique factam. Et dicit
apprehensa (Exod. iv) regnum Asaphifileiiigens,nos ila,
salvalis reliquiis (Rom. n). Et, o Doraine, quasi relicli a Deo sine
iiitclleclii clamamus : Jam noii esl propheta, etc.
YERS.12. — < Ut quid avenis manum tuam et Deus autem rexnosler, qui est anfe
swcttla, non est
< dexteramtuam de mediosinu tuo in finem? > temporalis, quia in principio erat Verbum(Joan. l).
Et quid avertis maltum tuam et dexteram iuam, Haecoperalus in medio
terrw, id est uhiqiie; scih-
[Aug.] id est Judaeos,de medio sinu tuo, non addn- cet salutem, et nos Judaei dormimus. Vel landem
mido eam in finem, id est in Christum. Manuset ad inleHectum
redeamus, ut discamus salutem,
dextera populus Jiidaicus esl, post signum virgse) quam Deus operattis est. Hanc scilicet
operatus est,
de qua supra dixerat, addilum est hic signum ma- ut discerenl bomines seterna
quaerere, non ter-
ntisMosi. Cum enim illud factum esset de virga, rena. Ecce
conligit csecitas in Israel, ut plenitudo
dedit Deus alterum signum Mosi, dicens : Jliiffe gralice inlraret, et sic omnis Israel
salvus ficrct.
manumtuam in sinum tuum; ei misit, el ail : Pro (Rom iiL Si crgo non praeccssit,saliem sequatur.
 689 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. LXXIIl. > C<X>
Yel operatus est salutein, td est incarnalionera (108), A a popuiis .lElhiupum, id est geuiibtis conversis.
in raedio terrse, id est in Jerusalera, quse dicitur Idem etiatn liguratum est cum draco Mosi•Iracones
esse in medioterrae. Quasi dicat: Umbilicusmundi, niagorum ahsorbuit. Sic enim el modo e"ines quse
ubi Deus factus est homo. Deindequam salutem sit credunl corpus diaboli devorarit. Yel ita : Dedisti
operatus, exponit dicens : eum escara populis /Ethiopum, quia sicut esca
YERS. 14. — < Tu conftrmasti in virtute lua mordetur a coniedente, ita credentes ip^uni diabo-
< mare; contribulasti capita draconttm in aquis.> lum mordent, reprehendendo , accusando , cul-
Tu confirmasti, [Aug., Cassiod. ] quasi dicat : pando. [Cassiod., Alcuin.] Vel diabnlus dum tenlatj
Eversa esl illa nostra lemporalis salus, sed uf con- esca est fidelibus, quia ex ejus teitlalione profi-
firmasii in virlute tua, id est potentia, mare, id est ciunt, dum per ejus niolimina pnrgati, quod desioe-
gentes quseJudseamin medio cingebant. Et confn- rant assequunlur. Yel, dedisti eum escam, in I\VM
bulasti capita draconum, id est superbiam daemo- scilicet delectentur, populis ^EUiiopiiin, nolentibus
num, in aquisbaplismi. Vel ad lilteram, tu confir- converli.
masti in virtute tua raare, id est Iapsus 1©2 maris YERS.16. •—t Tu disrupisli foiiles el torrentes^
Iluhri, ut essel siccum iter per medium, cujus fi- <>< ttt siccasti fluvios Elhan. >
guttb myslerium subdit, coutribulasti, id est anni- Tu etiam disrupisii, hoc est aperuisti, fontes,
hilasticapiia draconura, id est immundorum spiri- [Aug.] id est praedicatoresbonos, ut manarenl li-
tiiiiiii, in aquis baplismi. quoreni sapientise. Et divitias fidei, ef torrentes, id
VERS.15.—<Tu confregisti capita draconis; de- esleos qui ad tempusprsedicant, sed lempore tent:>-
i disti eum escam populis JSlhiopum. > tionis desistunt. Discrelum esl ergo inler fontcs 11
Tu etiara confregisti capita, [Hier., Aug.] id est torrentes. ln aliis enim fit verbum vitae,fons aqiuo
polestates draeonis, id est principis dsemonioruin, salienlis in vitam seternam. In aliis torrens est, qui
scilicet Levialhan. Yel capaf draconis, alia liltera, est aqtia currens. Sed sestate siccalur. Hi sunt iiii
id est initium peccati, quqd est superbia, quod mu- qui accepto verbo prsedicationiscurrunt, sed tenta-
lier, id est Ecclesia, vel sensualitas observare prae- tionibus cedunt, qui non sic habent verbum ut
cipitur. Et dedisli euni, scilicet diabolura, escam benevivant, sed ut aliis non laceant; tamen ex
poptdis JEthiopvm, id esl omniura genlium, quse utrisque rigalur terra a Deo. Yel torrens iniproprie
prius nigrse eranl peccatis; sed post candore vir- accipitut hic, scilicet pro fluvio. Et notat abun-
luiuiii sunt dealbalse, quibus diaholtis est esca danliam pra?dicatioriis, qua boni doclores fidemet
consumptionis, Christus vero esca est consumma- C sapientiam aliiscopiose profundunt. Et accipileos-
tionis : .Christus eniin esca est qua consummamur. dcm fontes et torrenles, f« siccasti fluvios Etltan ,
Diabolus vero esca est, qua consuniimur. Istud est quod inlerpretatur fortis, et siguificat de se prsesu-
caput vituli conflalilis, quem fecerunt filii Israel, nienles, id est tu siccasti onines doclrinas gen-
sicut legitur in Exodo. Dum esset Moses cum Do- tium, malorum, Judseorura, de iustilia sua prsesu-
niino in monte quadraginta diebus, quando legem mentitim.
accepit, eumque de monte descenderet, atidivit so- [Cassiod.]Yellotiimde malis potest accipi sic: Tu-
nilum Israelitarum ludenlium ante vitulum, alque fonles, idest illos quorum mala jugiter influebant, ef
accihctus gladio cum filiis Levi, transivit a porta torrentes, id.est qui subito et rapide peccant, diru-
usque ad portam, percussitque multos Judseorum. pisli, idestafonte suo diabolo divisisti. Tu etiam
Deinde misit vitulum in ignem, ul pritis confunde- penitus siccasti fluviosEthan, id est fortis, id est
retur ipsa forma. Deinde niinutalim comminuit, ut inundationes et consilia diaboli, qui de se pivesum-
paulalim consumeretur, usque ad pulverem. Po- psit.
slremo misit in aquam, et dedil poptilobibere (Exod. VERS.17. — < Tuusest dies, et tua est nox , tu
xxsii). Quid est.hoc nisi quia adoralores diaboli < fabricatus es auroram et solem. >
corpus ejus erant, sicut Chrisliani corpus Christi D Tuus est eliam dies, [Aug.] id est spirituales,
sunt; sed Israelitae,id est aposloli, qui de populo quos illustrat sol incommulabilis sapienlise, quarn
illo fuerunt, corpus diaboli consumunt, forraam- loquitur inter perfeclos (/ Cor. n). Unde : Dies diei.
que ejus in igne confundunt, quando.amore Deiab eructat verbura (Psal. xvin), quod erat in princi-
specie mala ahstinere docent; deinde minutaiini pio apud Patrem (Joan. xviu). Et tua esf nox car-
comminuunt. Cum paulatim malis renuntiare fa- nales, de quibus ait Apostoius: Non potui loquivo-
ciunt, deindemittunl in aquam, et dant populo bi • bis quasi spiritualibus, sed quasi carnalibus (I Cor.
bere, cum per imbrem gratiae et aquam baplismi m), quos v.elut noclem consolalurluna, id est car-
unilati calholicaeincorporatit. Unde dictum est Pe- nis manifestatio. Verbum enira caro factum est it:
tro, oslensis in disco reptilibus omnis generis : habitavit in nobis (Joan. l). Unde: Nox nocti indi-
Mucta evertendo mala, et manduca, sedificandoin eat scientiam (Psal. xvm). Yere tua siint, quia tu
bonis (Act. x), quod est comminuere et bibere. Sic fabricatus es auroram vel lunam, id est earnalein,
tiiabolus amissis membris consumilur, velul esca,. qui ul luna niutatur, qui tamen non esi dcserendus,

(108) Hier. hicct inEzech. vclxxxvnu.

 (191
"> PETRl LOMBARDI 6S2
etsolem, id est sapientes,. qui permanerit, secun-- A vum, quo promisisti regnumccelorum,id est imple
dum illud : Sapienspermanet sicut sol. Slultus au- quae promisisti, ut testamentum novum quod est
temsicut lunamuiatur (Eccli. xxvn) Yel, fecisfii de seternis constiluas. Meriiinit iste promissionis,
auroramet solcm,initiumet perfectionemsapientise, quia ei raerita deficiunl. Ideo item debet reminisci,
id esf,insipientes et perfectos. quia repleti sunt iniquitatum, id est iniquitatibus.
YERS.18.— < Tu perfecisti omnes terminos ter- Unde sequitur obscuritas: Ideo addit, <jrui obscurali
< rse; sestalemetver tuplasmasti ea. > ( sunt, quia lumen scientise perdunt, habitantes in
Tu fecisti. [Aug., Cassiod., Aug., Cassiod.] Gra- domibus terrm, id est terrena habitatione, id est
tia enim tua salvi facti suinus oranes, ut ail Apo- csecisunt, et terrenis dati, quibus delectantur. Yel
slolus: Creafi in'bonis operibus(Eplws.u). Fecistii ita,respice,ut reliquisesalvsefiant (Ziom.xi).[Aug.J
«jrgopmnesierminos terrm, quia unusquisque fidelis: Quia multi, qui altendunt ad terram, obscurali
proprium donumhabet a te (/ Cor.vn). Yel terminii sunt, quia pulvis iniquitalis intravit in oculos eo-
sunt aposloli, prophetae,quia sicut termini fines: riim. Unde : Obscurentur oculi eerum, elc (Psaf.
distingunt, ita hi fidei jura custodiunt. Mstatem, Lxvni.) Et repleli terrse, id est terra, id est amore
id esl fervenles spiritu, ef t>cr, id est novellosin ' terrenitatis. Et hoc ideo, quia habitant in domibus
fide, temperalos in mansueludine, tuplasmasti ea. B hiiquilatum, id est qiiia corda habent iniqua. Do-
Vcl hsecomnia historialitcr accipi possunt ab illo mtis enim sunt corda, ubi libenter habitant, de qui-
loco : litus esf dies, etc. btts dicitur : Beafi mundocorde,quoniam ipsi Deum
PARSIII. VERS.19. — < Meraoresto ejus, inimi- videbunt(Matlh.v).
< cus improperavit Domino; et populus insipiens YERS.22. — < Ne avertatur hurailis factus
< incitavit noinen tuum. > < confusus ; pauper et inops laudabunt nomen
Memor esto. [Cassiod., Gl. int., Aug.] Tertia < tuum. >
pars. Quodjam ubique fit, preeatur fieri Judseis JVeavertatur. [Gl. int., Cassiod., Aug., Gl. inl.,
per numerata beneficia, pium judicem provocat ut Cassiod., Aug.] Quasi dicat : Quia promisisli, ideo
indulgeat. Quasi dicat: Et quia haec praedicla fe- confusus, confundi non est humilis, sed superbi.;
cisti, memoresto hujus, non dicit cujus, sed intel- qui non Deo, sed sibi tribuit. ErgOconfusus, id est
ligi debet, hujus scilicet operi.siui. Unde alii trans- qtiem superbia confundit. Illos enim qui terrena
tulerunt, hujus crealurw tum. Cujus creaturse? amant, confundit superbia. Factus humilis, eradi-
ecce inhnicus, sciUcet Judaeus, improperavitverbis cata superbia, ne avertatur a te. Nola quia mo!-'e
Domino,id est gens sua improperavit Christo, di- oratorum personam pro persona mutat, quia gratus
cens: Isle est peccator. Non novimus undesit. JVos pro odioso ponitur, ut dileclio devoti contumacis
Mosennovimus,cui Ipculus est Deus (Joan. IX).Iste temperet odium; et si non avertitur pauper spi-
cst Samarilanus (Joan. vm), manet tamen radix ritu, scilicet humilis ef inops,scilicet qui non sunt
genlis (Rom.xi). Ecce Asaphinintellectu dolet pri- turgidi de temporalibus, vel de justitia sua, isli,
stinam caecitalem..[Cassiod.et Aug.]El sic pro Ju- inquam, non alii, laudabunt nomen tuum eonfi-
dasis orat, ut eorum conliteatur errata : hoc orat tendo peccata, quserendo aeterna. Ecce Asaph
quod sit futurum. Erant enim inter Judseosvasa jara intelligens excutit terrena promissa Veteris
niisericordiae;et populusinsipiens lunc sine intel- Testamenti, sed quia nondum accepit ecelestia,
lactu erat Asaph. Inciiavit factis, id est exacer- quse sibi promittuntur in Novo, et cum imprope-
bavit, nomen tuum, quando dederunt alapas, st ob- ria palilur malorum, videtur deseri. Et ideo ex-
tulerunt acetum (Matth.xxvn). Sed ego qui intel- clamat: ,
ligo, precor, YERS.25.— <Exsurge,Deus,judica causamtuam;
YERS.20. — < Ne tradas bestiis animas confiten- < memoreslo improperiorumtuorum, eorum quse
< tes libi; et animas pauperum tuorum ne oblivi- < ab insipiente stint tota die. >
< scaris in finem. > ] Exsurge. [Gl. int., Aug., Cassiod., Aug.] Quasi
JJ
JVe tradas besliis, [Aug., Gl. int., Aug.] id est dicat: Ne avertatur humilis, o Deus, exsurgeadcon-
diabolo et "angelis.ejus, animasconfitentes libi quae fortandum me, quia desertus videor, quia nondum
pcenitens confitetur peccata, ef animas pauperum accepi qusepromisisti, quseinvisibilia nihil putan-
tuorum ne obliviscaris ducerc in finem, id est.in tur cf judica causam tuam, post omnia facit iste
Christura. Sed polius beneficia Chrisli da paupe- causam esse judicis, cui negotii sui qualitas inti-
vibus. Jam enim sunt pauperes , qui prius erant matur, cum dicit causam tuam, quam ego de-
divites, scilicet statuentes suam justitiam, modo ;, ; fendo, cohtra illos qui obmurmurant. Dicuntenim:
vero non audent oculos levare ad ccelum. Et, o Do- Ubi esl Deus tuus ? contemptus est Christus a Ju-
lnine, daeisambulans in terra, et a falsis Christianis se-
YERS.21.—< Respicein testamentumtuum: quia dens in coelo.Ait ergo : Judica causani tuam, id
< repleti sunt qui obscurati suht, terraedomibus est fac ut non fallalur spes mea, qui credidi quod
< iniquitatum. > noii vidi. Et illi manifestaveritate prsedicent,quod
Respicein testamenlum,nonin Vetus, quod est de prius abnuebant slulte. [Cassiod..GI.int., Aug.] -Et
terrenis, sed in fuum, [Aug., Cassiod.] scilicet No- hoc est: Judica catisam tuam, scilicetquambonidc-.
 695 ' COMMENTARIUM: _N PSALMQS,— ESAL. LXXIII. > ' ;. «JM
fendunt, dum Asaph insriltaUir diCendo: Ubi est:4 ;A lioriis,nisi;Latiiiaeconsiiettiiliiiiscoiiservatioloquen-
Deus lutis ? ipso Deoetiam detraliitur. Et ideo sual tiuin '.yeteruiiiaiictoriialefirniata?;Sed Stanieiiep ma-
causadicitur. Memorestoimprpperiprumiuprum, et sunt gis oflendiintur homines, quo infirniiores sunt, et eo
infiimiores, quo docliores videri voluiit, non
adbue etiam iiisultatiir Chrislo, non deerunlvasa i rerum scienfia qua sedilicamur, sed signoriim, qita
ir«, usque in finem sicculi, quse dicunt, vana prae- non inflari omninq diflicile est, Cumet ipsa rerum
dicahtur Chrislianis. [Alcuin., Aug., Cassiod.] niatur scientia, saepecervicem erigat, nisi Dohiiiiicorepri-
jugo. Quid enira ohest iiitelfectori, quod ita
Inanis est resttrreclio morluorum. Esto meraor, sciiplum esl? Quaeesl terra in qua isti insident su--
tuis dans coronam, hostibuspoenam,scilicet eorum per eam, si bona est aul nequara; aut quse sunt
quw abinsipienle sunt tola die, Non enim deerunt civitales, in quibusipsi inltabiianlin ipsis ? Quam lo-
cutionem magis alieriseliiiguseesse arbitror, quam
insultantes usqtie in fine sseculi. Ideo hsec dicit, nt sensura aliquomodo altiorem. » Hactenus I). Au-
ipsa conliiitialio opprobriorum mansuoliidinein ju- g;istinus. Ubi sancius doclor quasi prophetice jam
dicis palient';s incitaret. Adhuc contra inimieos diluehal caviUatiouesfuturasadversus bunc locum,
'. et toquendi iropum.
precalur, dicens : YERS,i. — Let'a manus tuas. Pro manus Juas
VERS.24.— < Ne obliviscaris voces inimicorum Hebr. habet ycSS PEASIECA. Hier., Sanctes, Munste-
t luonim; superbia eorura qui le oderunt, ascendit rus, interpretes proCajetano, vertunt pedesaut gres-
t seniper. > B sus; Pratensis, percussiones;Pellicanus, palpilaiio-
Ne ebliviscaris voces inhriicorutn tuorum, [Gl. nes. De hoc psal. LVIIversu 10, adnotalum est.
Denique Hier. accepit nominaliter particulam prse-
nit., Cassiod., Aug.] quin eorura blasphemias de- cedeiilem nD»~inHARiMAii, quod dicimus cinh aliis
piinias, quia superbia corum, scilicet Romanonim, /ei>o,sive exalla. Ipse vero sic irauslulit, sublimitas
luorutn.
qui te oderitnt, contra hosles coromoveteiini, ascen- pedum INsuperbiaseorum.WwTon.disiipEtaest,diintaxat
dii semper.In fme ponit exsecraliile maltiin, qnod1 ponit, ciim prsemisisset sublimiius, Muiistcriis, u(
est superbia. Yel in boiio potest accipi sectiudumi vasles. Cseteri verlunl ruir.as, aul dcsalationes.He-
aliain lilleram. Quasi dicat - Memor esio iniprope-. braice habet rfiNODb LEMASscnuoTn, pronuntiahdo
riorum tuoruni, etne obliviscaris ctiara voces de- per puiicltilum nunciipatum smol, super litlerant
sehirn, signi.ficat, elevaliones, adeoque superbias,.
prccantiiun te, humililer et devote, et i
superbia utlegimus; Si vero per allenim apieein, quem di-
eoruni, etiam eoruni qui te odenint, ascendit1 , elilant jamin, tuni vaslalionesruinasquerepraesental,'
alii cepersmt. Nec tamen sensus diffieiie
seniper ad te. Quasi dicat : Noli oblivisci su- qiiomodo concilialur, hocaut illo modo
parbiam eorura qui.le udernnt, sed semper as- Quunta malignatusest inhnicusin sancio. Sancles,.
cendat ad te, quod el facit, quia vel corrigit ve!I Munsterus ac Felinus sic redduht hunc versiculum,
punit. ut a superioribiis pendeat ordo verb.ortimet seiiten-
C ii&, perinde ac si diceres: Leva nianus iitas in sii-
@3 COLLATIO m PSALMOII LXXIII: < UTQCID, perbias eornm, et super omnem hiknicum, qtit tnale
EUS,REPCLISTI, > ETC. fecit in sanctuario. Leva, inqiiam, tucnus luas, ei
devastes. et interpretes pro Cajetano.
YE?.S.5. — R-edemislivirgam hwreditatis ium. Sed Hier.Astiptilantur cura cseteris, clausuiam istam per se dis-
.Munsterusvult ui paiernus casus hwreditatis refera-
l-urad verbum prsecedentis versiculi, nempe recor-"' tinguit, aitque, omuia male egit inhnicusin san-
ciuario. Acrespondet Hehraicae lectioni propius,
dare. Sic eniin reddidit : Recordare congregaiionis
tuw, qiLampossedisliab inilio. Ac raox duobiis ver- XOTpl2.1'Njnn 52 CALnERAOlEBBAQQ0DESCH.
biilis, deproprioadditis, etquam redemisti,recordare,, YERS.5.—Et gloriali suni. Hief. frentuerunt;
inqtiain, tribus baereditatis tua?, cerle, id est mere.?. alii, clamaverunt,rugierunt,"^x^scHAAGtipropriedi-
voluntarium. Rursura quod vertit,iribitm pro virga,, cunt, ad leonis clamorempertinere,cui lypus super-
iion eslexlra sensum,ioua SCEDET utrumque sonat,, bse glorise congruit.
et virgamore Scripturae, pro friiuel imperio usur- Iri medip solenwitatis lua. Hier., pacli iui; alii,
parisolet. Ecclesiarum tuarum; isle, templi liii, hic, labcrna-
MonsSioninquo habitasliineo. Duplicemcalum- cttliiv.i;ille, synagogarumluarum, "j'T5?inMOADECA,
niam palilur hic versieulus a Fabro et Cseeo: Alte-... cuilibet versioni ex Hebr. salisfacit.
ram quod canimss reeto casu, inons Sion, quando- YERS.G.— E.t non cognoverunt.Mire dissidere
qaidein consequentiasermonis, et grammatic.esralioi apparetnosiramlectioneraabHebraica,ine6maxirae
exigat casum accusandi, nionfemSton, propter ver-- -Qquod habemus negationem, quam Hebrseihic netit.i-
bum prsecedensredetnisii. Scio et{uidein oratioiiiss quam agnoscunt, et unde hauserint LXX noii satis
slrucluram hqcordine esse aptam, et ab Hieronytno j liqsiet. Uiiumesttamen quod varie reddunt, qui He-
et Aug-.istinosic observalam, ut tarneii aiter le.ctionis
3 braismuin professi sunl. Hebrseumest JJIVIIDADA.
ordo non sitrepudiandus omnino,siquideminHebrseo i In primis Hier. habet manifesla, ut intelligas, slgna
est periodus magna, in parlicula" hwreditatis tuw,, ex superiore; Munslerus, cognituserat; Pralensis,
"inbrp KAnLATEG4. Deinde peculiave esl Hebra?is, ' interpreles pro Cajeland, et Pellicanus, cognoscetur.
snb pronominibus includere verhum substantivuiii,' nostrarn Yersio Sanctis pene sensu eodem, etsi aliis verbis,
vero hic editionem contingit, qttando vertitj conlri-
jaiu legimus ffi p*3f~in HARTZION ZEH,
> tum esl. Siquidem radix 57TIADA,nonnunquam si-
nipns Sion iste, ut quam optime, dicas, mons Siont gnificat subverlere,conlerere,aliquid autehi ita com-
est. Hanc phrasim ssepeGneci in suis articulis agno- minui potest, ut poslea vix ejus vesligiura agnosca-
srunt. Triplicem lectionemtangit magister in Expo- tiir, quod quadrat extremsevastilati urbis Hieroso-
sitione.. Secundo rhetoricantur isti in hoc genere? lymilanse,de qua prsedixeratDorainuslapidemsuper
lociitioiiis, in quo liabitasliin eo, ceu inepto et La- lapidera non reinaiisuruni (Luc, xviv), et de qua agit
linis auribiis inaudito. At hoc genus hominum,ma- psal. Qitin et Chaldseus habet, coutundet matleoi
gis supersliliosum quam pi.um, mirahili doclriine: Itaque ut intelligentiamcoram poriamus, lolum ver- >
suse virttite revincal divus.Augusliiius, libro xxn[ siculum replicare licet. Posuerunl signa sua, signa.
I)e doctrina Cbrisliana, cap. 15, iii hiec.verba.me- , Deinde legatur quasi per parenlhesiin, ef non cd-.
ntoratu jiignissima : s Quidesl ergo tiiiefrilas iocu-'•' anavermi', quare ? qiiia omiiia conlrila sunt-pugite-
 695 PETUI L031BARDI C06
ruiit, iriquam, signa, sicttfin exilu supef summum,A T«( iop-ta;tou BzovatcbTO;yri;:.Et nos transtnlhnus:
in hoc ut Sinl signa victorise, el urbis solo seqtiatse, i)eus,el quiescerefaciamus omnesdies festos Dei.a
quanquam haud me fugit Aug. aliter iiilerpietari. ierra. Et miror quomodo e latere adnotationemno-
illud non cognoverunt;videlur tamen de parenthesi stram, nescioquis temerarius, scribendamin corpore
convenire. Sed quia suscepli instituli est conferre pulaverit, quam nos pro eruditione legentis scripsi-
translationes, ab eo non dissenlimus, qui libro se- mus hoc modo. Texlus non habet ya.-zar.uua~tou.i-i, ut
cundo De doctrina Christiana, capite 15, nos admo- quidaraputant, sed xaray.uvo-cmzv, idest incendamus.
miititafacere,dicens:« Sed,utsuperiusdixi,horum Et quia retulit niihi sanctus presbyter firmiis, qui
quoqueinterpretum, quiverbis tenaciusinhseserunt, hujus operis exactor fuit, inter plurimos liinc habi-
collatio non est inutilis ad explicandamssepesen- tam qusestionem,plenius de hoe disputandum vide-
tentiam.» Et cap. 12 ejusdem libri: «Quseq:iideni lur. In Hebrseoscripttuu est,
res plus adjuvit inlelligeiiliaiii, quain impedivil, si y-iiC bti '"D"ID^D-3-W-
inodo legenles non sint negligentes. Nam nonnullas SAREPIID CALSIOADE ELBAARETZ, QuodAquilael Sym-
verterunl
obseuriores senteiHias,phiriuiu codicum sa?peuiani- machus id est incenuerunt hzirpno-aviraa-a;xa; iopxi;esou tri
feslavit inspeilio. > Hsec.ille. T-5» yis, omnes solemnitatesDei
Sieitt in exitu super summnm. Hieronym., in in- in terra. Quinta, -/KT.xauo-av, id est combusserunl.
id est comburamus. Quod e(.
troiiu dcsuper; Pialensis, etinterprelesproCajelano, Sexta, xKTKxauo-wticv,
sicut adducenssuperiusaut superne; Muust. quid sit LXX,juxta Hexapiorum veritalem, translulisse per-
declaral periphrasi, quasi adducens ligna ad sublime spiciuim est. Theodotio quoque h>tT-\>pio-uu.?j vertit,
id est succendamus.Ex quo perspicuumest sic psal-
aliquid; Pellicanus,velutadducenscompendium.Alii B lendum, ut nos
habent suas paraphrases. Hebr. babet nSva"?K'3.122 dum qttid veritai, interpretati sumus. Et lamen scien-
Hebraica habeat. Hoc enim cfliod
KEMEBI LEJUAL,UI. Hieion. legii in priore dictione LXXInterpretes transtuieriint
beth pro caph. Paulo enim distanl. Rursus mebi ecclesiadecantandum est, el illud propter vetuslatem in
ah eruditis scien-
aceepit cutn LX.X, u t littera men nonsil nota parli- dum propter nolitiam Scripturarum. Unde si quid
cipii,sed ul silquasi conslitutivanominishseseman- pio studio exlatere addilum est. nondunidebet poni
tici, id est deiioininativi. Nec debet oflendere quod in corpore,ne prioremtranslalioneni pro scribentium
ubi diciinus in exitu, uhi ait in irilroiiu, quasi duo vohnitateconlurbet. > Hactenusverba
idemlocus diversorum Hieronymi fi-
opponantur. Siquidem respe- deliter retulimus. 0 verba albo signanda calculo,
ctu est introitus et exitus. Deniquepostremam par- o verba nullo intermoritura s&culo,
ticulani fere ad verbumreddiderunt interpretes LXX, suflicerenlabundead retundendam quse vel sola
quorumdamper-
eoque nihil detrahitur verilati Hebraicse. tinacium cervicem, qui si quid forteputant in Hebr.
VERS. 7. — Quasi in silva lignorum securibm, aliter
exciderunljanuas ejiis. Hebr. faciunt finemversus stoniachantur, legi, quam in Ecclesiis psalla"tur, insaniunt,
vociferanturexaggeraules ad ravim:
in particula qt.iaesignificat secures, ut respiciat ver- hoc est, eradendmn , convellendum,
j-ugulanduin.
buuisupgrius,p0sueruuf,jux'ta;Hieron.,in saltuligno- Hocnon dixit Spirilus sanctus, Psallamus cum Pro-
rum secures, subaudi posuerunt. Alii sie reddunt, aut illo modo.Quid ais ? Hieronymusetiam
ut pendeat a paiticipio, quod verterunt adducens. phetahoc id quod verum erat, et e latere pro eruditione le-
LXX vero, aliarasequentesdistinclionem, addiderunt adnotatum, noluit infulciri in corpore textus,
verimni exciderunt, ob connnoditatem orationis et C gentis quin et temerarium censuit qui hoc fecerat. Quodsi
sensus. Nec minoris sunt auctoritalis. quain Mun- etiam sit nunc, ut aliler psallamus, quam
sterus, qui non facit ut secures verbum recepttim
.parlieula ille forsan verlerit, aut inlerpretatus fuerit, vullve-
sliquod superius appellel, sed de proprio miscuil al- tustatem auctoritalis nomen obtinere. Scienliain
teium verbum forisadductum. Ait enim qui secures laudat ritum ecclesiasticum vult te-
tnillebanl in perplexas arbores. Hebraice dicilur, merari. Scriplurarum,
ITIDTipyy "]3D3,DISABOC ETZQUARDUMOTH, ubi ap- YERS.10.—Ef nosnon cognoscetamplius.Hieron.,
paret LXX legisse caph, vice beth, liltera. cognata?., 164 Non est nobiscumqui sciat usquequo,ut intel-
ut fit ssepius. ligas non esse prophetam, qui sciret fineni horum
Januas ejus, Alii dicupt, sculpluras ejus, sensu in- malorum, et quousque sim ssevitura. Verum ex He-
variato, quanquam et vocabulum Hebraicumntruni- braeo hic velle ille sensus congrue elici potesl NVJ
que sonare possit PITOAH tfTB a verbo nrE PATAII, HD"TJfj?~T"1-HN VELO ITASOIODEA ADMAU, prseser-
id est aperuii, scutpsit. Accedit et Felinus. Ac mox tira si ubi sunt esedem
in eo quodsequitur: /n secui.efascia dejecerunleam, litterse,legerelur ij OD, pro ~'J AD,
inler translalores satis convenit, quod eniin pro as- vau. quanquam frequentius in od interponatur
cia quidam vertunt malleum, ideo est quod nSf.D VERS.12. —•De mediosinu tuo in finem. Hiero-
KELAPHAH, est utrilibet commune. nynius, de mediovel ut codex Fjbri habebat, in me-
VERS.9. — Cognatio eorum simul. Concordant dio sinus tui consumens.Sanctes et Munsterusad
Hieronymus,Chaldseus,Nebiensis,Pellicanus, etin- TJsensus integritatem, ut sibi videntur, qusedamaddi-
terprelesproCajetano.dumlransferunlposteneorum, derunt. Ac totum versiculum repetam, quo appareat
vel filii eorum. Sed Pratensis, Sanctes, Munsterus, quid sibi velint aperlius. Ille sic : Vt quid reducis
Feliuus el Campensis maluerunt sequi quosdam ra- manum tuam et dexleram e mediosinus tui, non
binos, exponentes vocabulum hic positum, D:'J educis, inimicosconsumendo? Hinc non abhorret al-
KIJIAM, depoputemur,si\eswviamus,in eos. Adnotavit ter : Quare averiis.manumtuam et dexteram tuam ?
taraen Sanctes posse -esse, aul de radice ]'j NIN,id
profer eam ut hosiemqonsumas.Yarietas pendet ex
est filius, intelligendo posleritalem per filium, aut postremo vocabulo ros CALEH, quod consumere,per-
de radice ro' JANAU, quod est depopulatusest, sicque ficere, finire. Et secundum normara grammaticse
redemit laborem nostrum. Hebrsese,esl modi imperativi vel infinitivi, ob idque
Quiescerefaciamus pmnes dies D
festos. ei a terra. apte verlilur finiendo, vel consumendu^fini, aut
Pratensis, comfrusserunfomnia iempta Dei in terra. consume, quanquain Hieronynms litterse haud ser-
Sanctes, pro tempiis,dixit labernacula; Munsterus, viens dixerit per participium consumens, etiamsi
synagogas; interpretes pro Cajelano, convenlus; non sit in
Campensis cornplexus est utraque, et templa et so- verbo improbabile cal. ipsum legisse riro COLEH,
lemnitates. Hunc locuin tam copiose quam erudite quod nuncupat
discussit Hieronymusad Suniam etEretellam utno- YERS.li. — Tu confirmasti in virtute tua mare.
bis quidquam addevenon lices.t.Diciiergo: i lncen- Hieronymus cum cseleris, dissipasti. In Hebrceo
damus omnesdies festos Dei a terra, pro quo in scrihitur riTTiS PORADTA, idque significatseparare.
GrSBCO SCriptumest, SEVTS xai xaTV.Travo-ap.vj iTKPKf, disiinguere, expatulere, dissipare. Quod si versicuii
697 COMMENTARiUM IS-PSALMOS. ->PSAL, LXXIV. 698
inteUigenthim reduxeris a<l transitnm filiorum Is- A yerturit cohgregaliohetri.Hierphymus,Wfaniiqiise pri)-
rael per niediiimraaris Rubri, eoderatendit sensiis, ctil dubio est animai >^ ;
confirinasiiet dissipasli mare-.Si quo niodoAugtisli- YERS.21. — Repletisunl qui obscuralisunt ierrm
nus refert ad genliuin conversiohem, certe ipsa ple- doritibusiniquilalum. Qtiia versiis esl tranSlatus ad
niiudo et cordis contritio dissipat,malani conscien- ordiiiem locutionis Grsecse,patilo est involutior, sed
tiam, el conlirmatbonam. sic ordinando, rcpleli suntdomibusiniqtdtatumterrw,
VERS.16. — Tu siccasti fluvios Elltan. Vn»Knon qui obscurati suni, niliil remanet scrupuli. Aug. et
Roniana editio sic habent': qui obscurali
videtur esse propriura nomen deserli. Hieronymus terrw domoruminiquarum, ut Repleli more Grsecoponatur
enim vertit et plerique alii fluminaforlia. vice ablaliyi. Magistervero subaudit habi-
YEKS.18. — JEslatemet ver lupsalmastiea.Hebr. genilivus lantes, nostram lectionem tenendo. In Hebrseoma-
ponunt pro vere byemem, =pn HOREPH : .credimhs. jor est diflicultas. Hier. enim habet, repletw sunt.
haud inepte el ver designare. Nam Job xxix, ubi lenebris terrw, habitaliones iniquw subrulw; Pr&-
legimus : Sicul fui in diebus adolesceniiwmew, He- tensis aliler, repletw sunt obscuritaiesterrw liabita-
brseushahel '3~in HORPIII. Adolescentiaautehi lem- culis iniquitalis; Sanctes, replela sunt localenebrOsa,
poris, quidnaui aliud sonat quam veris juventain habilationes iniquorum; Munsterus, repleia sunt
quamdara?Quanquamqui dicit, wslaiemet ver plas- omniaienebrosiscarceribuslerrw, et habitacutisvio-
mata, mediam quoque byemem inlelligat necesse lentis.AWipene in idem conspirant; Singula sigilla-
est. tini excutiamus. In primo vocabulo omnes Conve-
VERS.20.'— Nelradas bestiis. n*nb LEHAIATII, id j} riiunt. In secundo est dissonantia, videlicet obscurati
est ferw vel congregationi.Yocabulum enim est am- sunt. Hebr. enim unico elleiiur 'DtrnD MAHASSAKE,
LXX acceperunt sub pariicipio apicihus ini-
biguum. Priorem signifieanliam sequuntur LXX, quia
Hieronymus, Nebiensis,JPratensis,. Pellicanus, in^- rautaiis si scribantur in verbo hipliil, ut vocant. In
terpreles pro Cajetano, et editio in Campensi. Al- tertio nempeyTS ERETzHier.dissidet, qtiodusurpat
teram matunl Sanctes, Munsterus, el paraphrasis plurative, eoque oport-uit, secundum vocabulum,
Campensis, quia tanien sensus quasi essel imper- pro construclionis exigentia ponere. In quarlo et
fectus, simphciter dicendo, ne iradas congregationi qtiintOnimirum DOTniK3NEOTH HAMAS, satis con-
animam, addiderunt hostium, • cordant, prseter hoc quod videtur Hier. addidisse
Animas confitentes tibi. LXX, siibnotante ipso subrutw, sed verbum DDHHAMAS est iraceps ad ini-
Sancte, legerunt daleth pro res. Sunt enim lillerse, que agere, et dissipatum esse, quare est verosimile
til non rarenter dictumesl, aidinodumadines. Siqni- ipsum voluisse utrumque cotnprehendere significa-
dem nunc habent exemplaria, "Jlin TORECA tum. In commentariis certe ignoro prorsus, quam
, id seculns est edifionem, quia legit, repletisurit duritis
est turturis tuw, interprelibus Pralensi. Sancie, domibus iniquitatum, et interpretatur spinas,
Pellieano, Munslero, Campensi, Nebiensi, Felino. pro
TODECA autem, id est tibi, seu quanquam densitas, quaiest insentibiis, haudlonge
*fnn confilentem quw sit ab obscuritatibus terrse.
confiiebitur.libi, sonat. Sed el
Hieronymus interpreles YERS. 24. — Superbia eorum quiie oderunt ascen-
pro Cajetano, transferunt animam eruditamlege tua, dit semper.Pro superbiaHebr. SCUEON. Et Hier.
legentes quideraper res, sed ducentes amin TORAH, pNtZ?
' sonitum,nec alii dissident. Quem tamen soni-
id est lex, n-nn TORECA, quamvis Sanctes astruat in Q vertittum sive strepilum inlelligere debeamus, aperuerunt
ea acceplionedicendum, "jnTin THORATHECA. Chal- LXX in nomine snperbim. Inde editio in Gampensi,
dseus tamen habet, animas discenlium legemluam. bahet fastus insurgeniium iri te: et Paraphrasis,
Et animas pauperumtuorum. nVi IIAIATII rursuin contumeliosavociferatio eorum. Coneordat Felinus.^

PSALMUS LXXIV.

fSALMITITDLBS : t IS FISEMKEDISPERDAS l>e/COR- perbus de se prsesumal, nec humilisde Deodesperet;

RUSIPAS, PSALBOS CASTICIASAPH. >
quem el si aflligilur, certa consolatur promissio.
Confitebhnurtibi, Deus. [Aug., Alcuin., Cassiod.] Modus: Bipartitus est psalmus. Primo proponitur
Titulus: Infinemnedisperdasve\carrumpas,psalmus humilis, qui et alios invitat. Secundd terretur su-
cantici Asap/i.Psalmiisistecontra tumorera superbise perbus judicio, quod effugi non polest, ibi, cutn
medicinam humilitalis apportat, in quo Chrislus os,- acceperolempus.Asaph ergo certus de promissis, sic
tenditur verus Deus, et verus horao, judex vivorum incipit: 0,
et mortuorum : ut Judsei credant, et •non corrumx VERS. 1. --- t Confitebimur tibi, Deus, confitebi-
pant iidem et spem suam in Ghristum; sed Dei t mur, et invocabimusnomen tuum. >
promissionem certa fide exspectent. Et hoc dicit Deus, confitebimurpeccata, [Atig.] jam huiniles
Asaph, id est fidelis Synagoga. [GL int., Cassiod., facti, non alii Deo, sed tibi non crudeli ullori, sed
Aug., Cassiod.] Et est sensus : Psalmus iste, qtii pio ipdultori. Hsecconfessio est evacuatio a maJis.
monet ad bene operandumest cantici, quia.agit de Omnia enim in confessionelavantur. Deinderepetit
remuneraiione seterna, qui est Asaph, id est fidelis cohfilebimur.Repetitio confirmatio est, ne te pteni-
Synagogse,hoc agit ne tu, o Judsee, vel quicunque teatesseconfessuni. Undein EvangelioJoan. Dominus
corrumpasveldisperdas, id est ne violes spem, quse geiriinatpro majori confirrnatione: Amen,qmen(Joan.
habetur in promissione Dei; sed sit libicerta ejus i, et alib.) Et hj Psalmis: Fiat, fiat, geminatur (Psal.
promissio, et ut hoc facias, respice in finem, id est LXXI,LXXXVIU). Et Joseph de somnio Pharaonis,
vide finefti,ubi tu beaius eris; miseri vero qui hic qui vidit septem spicas ptenas, et totidem sieriles;
rident. El ideoquseeunquemodohic occurrunt pro- . et septem boves pingues, et totidem macilenlos,
spera vel adversa despice, in sola promissione Dei dixit (Gen.XLI).Repetitio est confirmatio. Firma-
gattde. Intentio : Monet hic psahnus, ne qiiis su^ mentum enim senlenliseesse in repetifione, ex mul-
 «9.9.,'">'":' PETRI LOMliARDI 700
tisScripturarumlocisdGcemur,utproeostensumesi,: A i Filius Dei, per quem facti suhnisy etfilitis lioininis,
ad significationem^veritalissuffieerel iiiiuni, ad si- . per quemrefectistimus. Aecepit ergotempus ut filius
gnificationem firniitalis accessit et alterura. Con- bominis, qui gubernat tempora ut Filius Dei. Ac-
fitemini peccala, vel semel terreno judici morlem . cepit ergo Christus secundum hominera quod ipse
inducit. Sed Deo facta freqtieus confessio vitam Deus dat, ipse, scilicet poteslatemjudicium faciendi.
paril; post confessionem sequilur invocatio. Unde Namsecundum quod Filius Dei,nunquam caruit po-
subdil, Et invbcabimusnpineriluum, post confessio- testate judicandi. Et ideo nonaccepit; sed secundum
nem potest invocari Deus in hominem sic munda- quod Filius hominis accepit. Totus ergo Christus in
tum. Et sicut per confessionem evacuatur malis; futuro judicahil. Unde Doniinus in Evangelio: Sede-
sic per invocaiioneniimpletur bonis. Postea sequilur bitisel vos super sedesduodecimjudicantes duodecim-
narratio. Unde subdit: iribus Israel (Malih. xix). Ita in futuro, modo quid?
YERS.2. — « Narrabimus mirabilia tua. » YERS.S.— «Liquefactaest terra etomnes qtiiha-
Narrabimus. [Aug., GI.int., Cassiod., Aug., Cas- «bitant inea; ego confirmavi1S3 columnnsejus.»
siod.] De pleno ructavit iste, ut alii veniant, ut qui Terra prius firma, modo liqiiefactaest, [Aleuin.,
. audit, dicat : Yeni (Apoc. xxn), et cortina cortinam Aug., Alcuin., Cassiod.,] id est a slahilitate virlutis-
ducat (Exod. xxxvi), et fontes nostri derivenlur fo- - et juslitiseindiversasdiffluitconcupiscenlias. Dein-
ras (Prov.v). Mirabilia tua, hsecest regula sanctse de cxponit quam lerram dixit. £f, pro id est, OHI-
devotionis, quse hic insinuatur. Prius enim est con- nes qui liabilanl in ea; ipsa enim terra defluxit in
fiteri peccata, per quod exinanimur malis; poslea habitanlibus se, lalem inveiti terram. Sed ego non
invoeare Deum in auxilium, quo bonis impiemur ; supplicicrum exactor, sed peccatorum donator,
landem de pleno eructantes narrare possuinus : a confirmavicotumnas ejus quse in passione nutave-
purgalo enim invocatur Deus ut a suo. Indevotus runt, id esl apostolos, qui confirmalisunt in resur-
vero, sieum vocat, judicium postulat. Si aulem pur- rectione. Yel ita : terra, prius viliis constricla, li-
gatus invocaverit, deinde poterit narrare : Alioquin quefacla est, flante Spiritu sancto, ut germina vir-
dicitur ei, Quare lu enarras justitias meas? (Psal, lutumemitteret. Et, pro id est, omnes qui habitant
XLVUI.)Inde etiam est quod locus oralionis prius in ea, ego conftrmavi columnas ejus. Hsecnon rnu-
niundatur a sordibus; deindecorlinis ornatur, postea tantur. Et per confirmatas coluiunas
palliis variorum colorum decoratur (Exod. xxvi), VF.RS.4.— < Dixi iuiquis : Nolile inique agere;
ut nos (109)qui sumus templuniDei sanctum, prhis < et delinquenlihus : Noliteexallare cornu. »
per confessionempurgemur a malis : postea per in- Q Dixi iniquis, [Aug., Alcuin., A:ig., Cassiod.] om-
vocationemcortinisvirtutum decoremur, inde variis nibus malis generaliler, hoc, Xolite iniqne agere,
coloribus operum bonorttm in conspectu hominum Jam ceciderant, jam defecerant, jatn rei erant, jam
ad gloriam Dei Patris niteamus. [Cassiod.]Pro hae defluxerant, et tamen dicit: Nolite inique agere, id
autem perfecta religione mox meretur isle audiri. esl nou perseveretis in malo, sed fugite ad medi-
Dicit enim Christum respondere volis suis, in cujus cum. Malumeniniest peccare, pejus est persevera-
Christi persona subditur: re, perniciosius est defendendose in Deumeulpam
PARSII. YERS.2. — i Cum accepero tempus, ego refundere. Unde subdit, ef delinquentibus, id est
t justitias judicabo. > peccala defendentibus, dixit: Nolite exallare cornu,
Cum accepero[Cassiod., Alcuin., Aug., GI. int., id est nolile inde superbire, apud vos exaltantes
Aug.] Secunda pars, ubi terretur superbus judicio, cornua adexctisalionem. Quasi dicat: Si jam fecis-
quod elfugi non potcst, et ad eum revocandura co- tis rniquitatem per cupiditatem, ne defendatis per
lumnse confirmantur, quem eliam Deus hiimiliat, elationem; si sani, non audislis. Yel jacentes sur-
lyc vero humilem exaltat. Yel secundum aliamlit- gite, non vos excusetis. Maximumest vilium excu-
leram, singulariter dicitur, Narrabo, quamvis plu- sationis. Nam quasi cornu erigit, qui per alios pec-
raliler prsemiserit: Confitebimuretinvocabimus.Jani D cata sua nititur excusare, ut per diabolum, ut per
enim omnes/sunt unus Chrislus, ex quo habelur in- aliossuasores,velpernecessitaiemsteIlarum. Sequi-
vocatus. Loquilur autem Christus in persona capitis tur: Et
et membrorum. Quasi dicat : Ego, totus Christus, VERS.S. — Nolite extollere in alliim cornu ve-
narrabo mirabilia tua, quse si quis non audit, ego, < strum, nolile loqui adversus Deum iuiquitatem. »
Christus, scilicet qui modo non videor, judicabo Nolite extotlere in atium cor-tnveslrum, [Aug.,
jusliiias, vel ego Christus, scilicet totus, judi- Cassiod., Alcuin.] id estcontra Deum, ut facit ille
cabo, quia et sancti ctim eo judicabunt, ante ergo qui contra Deumblasphemacogitationeremurmurat.
judicandi precentur absolvi. Judicabo, cumaccepero Deinde exponit in re, quod dixerat, nolileloquieor-
tempusjudicandi. Modo enim tempus Cst docendi de, etsi non lingua loquamini, adversus Deumini-
et misericordise; sed postea erit temptis judicandi. quitatem. Quasi dieat : Deus nesciathsec, vel non
Sed nunquid accepit Chrislus tempus? Nunqiiidac- curet, ut ille qui dicit se injuste pati, cum nequio-
cepit Filius Dei, Filius Dei non accepit tempus; sed res prosperi sint; quod est injustum facere Deura.
filius hominis accepit tenipus, idem lamen esl et Yel, nolite loqui adversus Deum iniqiiitalem,ut fa-
(109) Ex Greg., hom. 19 in Ewch.
701 COMMENTARIUM IN PSALMOS.;— PSAL. LXXIV; 702'
ciunt iUiiquinon sua culp.a,sed necessitate slelia- Ajfse est^ qiiahtumad jprseccpiamOraliajusta® bo^
ruiri dicunt se peccasse, ritDeo, nOnsibi imputetiir;. na, scilicet Peuni uniim adorabis, etc. Vel cajis; vi^
vel qui sciunt peccata sua, sed impuhitatem sibi ni nieri dicitur, quantuni ad spirilualem intelligen-
promittunt. Cur haecnon debetisfacere?quia judex tiam, plenus mistp, id est fsececorporalium sacra-
talis est, qui vitari non potest, quia ubique est, menlorum, quseremanenl et resident apud Judseos:
Deus enim esl. Et hoc est : Ideo non facialis hoc et funditur inde qmnis spiritualis intellectus et eli-
YERS.6.— < Quia neque ab oriente, neque ab qiiatus est in humiles gentiles. Sed apud Judseos
€ occidente, neque a desertis montibus, quoniam fsexligurseremansit, de qua J.udseiinftdi potatisunt.
«. Deusjudex est. > Ethoc est, Judseura hurailiat, ,et gentilem exallat.
Quia judex nequejudicat ab orienle [Aug.,] qua- Et hoc per legern, quia calix, id est lex et totuni
sidicat, ul inde fugias in occidenlem, nequejudi- Vetus Testamentum.est, in manu Dominj, id est in
cat ab occidente,ut inde fugias in orientem. Quasi potestate Christi medialoris. Calix dico vini meri,
dicat: De nullo diviso loco judicat, quia lion' est propter slnceritatem moralium prseceplorum, et
loealis. Nam ubique prsesens ut Deus. Neque judi- spiritualis sensus. Et ille calix plenus misto, id est
cat a desertis montibus, ut inde fugias in medium fsececorporalium saeramentorura. Et quidinde ? Et.
populorum. Quare non? Quoniam Deus judex est. inclinavit Dominushunc calicem, id est legem. Ex,
Si autemin aliquo loco esset, tunc Deus noii esset; hoc, id est a Judseo, in hoc, vcl in hunc, gentiiem,
Yel, judex neque ab oriente, neque ab occidenle, in quem spiritualis inlelleetus eliqualus est; Et per;
neque a desertis montibus, id esl a secretis tocis, hoc conslat, quiaillum humiliat, et huncexaltat,. Et>
subaudi csf absens. Quare? Qiioniam Deus judex licet inclinet, verumtamen fsexejus non est exina-
est, idem pene sensus cum priori. Yel secundum nita apud JudseoS, quia carnalia sacramenta apud
mysticumsensum:[Cassiod., Alcuin., Aug:] Oriens .Judteosremanserunt; et bibent ex eo niisto, id est.
sunl boni, quibus oritur sol justitise, scilicet ho- de fsece figurarum, oriines peccatores terrae, id est
mines claritate Dei conspicui; Occidens vero, sunt oranes Judsei infidi. Yelex eo calice, id est bibent
quibus oecidit sol justitise, id est mali. Deserti mon- generaliter omnes peccatores terrse, id est superbi
tes sunt falsi prsedicatores, superbi hserelici, qui peccatores, et humiles peccatores. Jndseisunt su-
locum montiura usurpant; sed a veritate Dei siint perbi peccalores; genles vero, humiles peccatores,
deserti, quibus Deus prsesens est, noh tamen ita ut quarum alii bibunt vinum calicis, scilicet humiles
bonis quibus prsesens esl per gratiam, non modo peccatores, alii fsecem, scilicet superbi peccatores
per cognilionem.Et est cur nsn faciatis: QuiaDeus, Q emnes biberit, sed seorsum.
neque deest ab oriente, id esl a bonis; neque ab VERS.9.—« Ego autem annuntiabo in S9eculum;•
occi-Ienle, id est a malis. Neque deest a desertis i cantabo Deo Jacob. >
montibus, id est a,falsis prsedicaloribus : omnibus Egp, [Aug., Cassiod.] Ghristus cum corpore roeo,
generibus hominum Deus prsesens et cognitor est, annuhtiaboin smculum,id eslquandiu sseculumerit.
quoniam Deus judex estetiam eorum quse sunt in Yel, gaudeboin smculum, alia littera, de proiriis-
corde. Et ipse qui talis est, superbos humiliat et sione futura, in finemsseculi, de qua dicitur in ti-
himiiies exaltat. tulo: JVecorrumpas,etc. Yel ita, et convenitin parte
YERS.7. — « Hunc humiliat et hnnc exaltat : cum priori sensu. Calix est lex, vinum merum coer
t quia calix in manu Domiriivini meri plenus mi- lesteraysterium, id est spiritualis sensus (HO)ple-
t StO.J nus, quia et si semper bibitur, nunquam expendi-
Hunchumilial [Aug.], id est superbum Judseum, tur, inisto id est utroque Testamento, quia Vetus et
ut Pharisseumde justitia legis tumidum; ef hunc, id Novum simul sunt. Unde Ezechiel: Vidi rotam in
est humilemgentilem,utpubUcanumdicentem:Deus, mediorotm (Ezech. i). [Gas.siod., Alcuin.] Judp.i
propiliusestomihi, elc. (Luc.xvm);ea;a/faf,per quid? non mistum bibunt, quia Yetussine Novorecipiunt,
per legein quseest in.raanuDei mediatoris (Gal. iii), D neque Manichsei,qui Novum recipiunt sine Yeteri.
quaedicitur calix, quia inde potat aniraas fidelium. Exhoc in hoc, quia a Judseis lulit, et conversis
Et boc est, Quia calix in manu Domini. gentibus inclinavit. Yerumtamen fsex ejus. Fsex
YERS.8. — < Et inclinavit exhoc in hoc; verum- non accipitur hic pro sordibus; sed ima et ultima
t tamen fsex ejus. non est exinanila, biberit ex eo vini signilicait, id est ultima et subtiliora legis, ad
« omnes peccatores terrse. > qtisenon potest perveniri hic. Et est, licet inclinet.
Ef tiiclmavttex hoc in hoc. [Aug.] Hucusque ten- Yerumtamen fsex ejus, quam inclinavit, non est
ditur vis probationis, sedsingula verbaquid intel- exinanita, quia illa seeretiOra non penitus possunt
ligentisecontineant, videamus. Calix est lex, et om- capi (111).Unde si quid residuum ftterit, igne Spiri-
nis scriptura Yeteris Testamenti, ubi Novum abs- tus sancticomburetis (Exod.xn), quia qmnibusbi-
conditum est, quasiinfswecorporaliumfigurarum, bentibus plenitudo non deficit. Et bibent ex eo, ca-
qusedicitur calix, quia inde inebriat Deus mentes lice pleno, omnes peccatores terrse'(112), idest Ju-
credentium. Calix ergo .utnimen*,id est legis since- d«i in fine conversi cum aliis bibent, utrumque
(110)Greg. in Ezech. homilia 6. (112) Ex Cassiod.et Isid. in. Gen.
illl) Ex Greg. lib. xx, Mor. cap. 9.
 703 PETIU LOIIBARDI v 701
Teslamenlum servantes; quando Abraham ciini fi- A . Pratensis, sqlemnitatem.Paiticuta illa est iis orani-
lio ad pueros cura asina exspectarites, iriimolato bus commuriis.Verenduin ne plures sibi sapiant.
YERS.S, al. 6. — Notile toqttiadversusDeum ini-
ariete revertetur (Gen, xxn). Yel ita hunc bumiliat, quitatem. Tsro "Wafa BATZADAR ATHAQ. Hieron. pro
et hunc exaltal: quodpotest, quia calix, id est po- adversus Deum iniquitatem vertil in cervice veteri..
testas etdispensalio judicandii Calix dico, vini me- SeqimnturPellicaniis et Nebiensis. Pralensis , cum
ri, id est jusli judicii est, in mami Domini, [Alcuin.] cerviceelatiCm,ut elaltim regalur a verho loqui aut
loquentes; Sanctes, collo pingui; Mnnslerus':,collo
id est:Chrisli, plenus misto , id esl inisericordia et prwfracto. Prima partieula, est, a Tiif TZOR, id cst
judicto, quia aliis uiors per juslitiam; aliisvitaper fortis, qui et ipseDeus, quomodoapparet LXXsuni-
niisericordiani, quod mistum inclinal et propinal la psisse, cum eliam Iiltera beth dictionibus prseposi-
omnibtis. El hocesl : El inclinalex hocin hoc, id significet interdum adversus. Deinde secunda
particula, tum signilicavil rem duram gravem, tum
est omnibus generaliter. Omnes enim sentient mise- anliquam, "quseuniversa quadrant obslinationi ac-
ricordiam et judiciuni. Et licet inclinet calicemis- commodaiaesignificala per cervicem et collum pin-
tu:n, veruiiUainenfaexejus non esl exinanita, id est gue. YERS. 6, al. 7. — Neque a desertts montibus.
poena bilieniibus auslera, non finielur malis, ex eo Hier. Nebiensis, Pellicannset transh'torad Canipen-.
calice bibent fsecemorones peccatores terrse,non sem slanl a nobis. Cseteri vertunt exaltationem;
solumJudaeipeccatores bibent. Ej/oaufcmcummeis, R Sancles nec a dcserlo veniet exaltalio, ubi de suo
veniel. D'nn -OlDQ MIMMIBBAR IIARIM, novissi-
dicit Clnistus, annuntiabo,vel gaudebo, in sseculum, ponit
inur.ivocabulum si habeat he lUteram substantia-
cantabo Deo Jacob. lem quomodoacceperunt LXX et qui illos sequun-
YERS.10. — < Et omnia eornua peccalorum con- tur, rectemoufes sonat. Alii vero ceperunl, ul sit
« fringara; et exaltahuntur cornua justi. » additilia a radice Dln, exaitavitvel exaltaius est.
VERS.7, al. 8..^- Calix in tnanu Dominivini meri
Ef omnia cornua peccalorum qunehic eriguQtur, plenus misto.Hier. ferme>ad eurademmodum, calix
[Aug., Cassiod., Gl. int. ] scilicet dignitates super- in manu Domini, est vinomeraco usque ad plenutn
inisius : Ita queque Nebiensis. Alii quidam juxta
borum, confringatn,m fine, qusemodo nolunt frangi, verbum videntur dissonare, tamen sensum non va-
hoc est quod auledixit, hunc humiliat, ef cornua rianl, si oculalius perpendatur. Pralensis, calix in
justi, qusenon sunt hic, sed ibi erunl, id est nnine- manuDomini rubefaclusest, plenus mislione. Pelli-
ra Chrisli, qusenon sunt hic , sed ihi erunt, id est canus, calix in matm, vinum efferbuit,implevitmis-
lionem.Munslerus et Sanetes , vinum rttbuit , sive
inunera Christi, quw sunt sublimitas jusli, exalta- rubescit,
pleno misto aut mistura. -iCUHAMAR est
bnnlur in futuro, ubi superbus humiliabitur,ethuinilis rubnit quidem , quod hiclegitur, sed inde ducitur
exaltabitur, lioc est quod ante dixit, hunc exaltat. *iffl HEMER, quod estvtnum bonum,merum. Felinus
autem mavult vinum turbidum, sedChaldaica trans-
COLLATIO IN PSALJIUM LXXIV : 1 COSFITEBIMUR,» elC _ lalio habet viutimpiirnin..
YERS. 1 , al, 2. — hivocabimns namcn twim. I6S YERS.8, 9. F'wxejus non est exinaniia. Se-
QAROB SCESIECA nomen ptiingiiita sensura de sensu eruerunt, qui clarius
*\£2JUVp prepinqtmm luum, eminent, per idquod-mox subtexitur, bihentoranes
sive, ut traduxit \\\ev.,juxta nonienluum. Idera sibi peccatores terrse, qui si scmper-bibant, consequens.
vult. Nam , prope est Dominus invocantibus eum, est, ul. nunquam foeces.calicis irse divinseevacuen-
psalm. CXLIV,quanqu.amsie velint aecipi, ut sem- tur, Hoc dixerim, quod Hebraice videatur quasi
pei^ senliamus prasenliaiti
—
Dei. contrarium, quum sine.-negatione scriplum sit
YERS.2, al. 5. Cum acceperp tempus. "RfiQ 12fn»iiratzu, iil est, sugent, expriment, epotabiuiL,
MOEB tempus transferiint, Hieron., Chaldseus,Pelli- sic tamen ut nuiiquain non restet quidpiain exn-
cauus, Sanctes et Campensis. Munsterus, Felinus , gendum. Pondus sentenlise mire attenderunl Sep--
cl iulerpreles pro CajeUno, ctefumseu cpnventum; tuaginla.

PSALMUS.LXXV
rSALSH TITCLLS <IS FINE5!lti CARM1SIBCS CAKTICUM ADD
; fidelis Synagoga, confutans eos hic; quibus nomina>
ASSVIUOS,PSALMUS ASArH.) "
glorisedicit ablata. Et ad alios translala, quse sunt
Ad Assyrios addilum est ab interpretibus Grsecis, Judsea, Israel, Salem, Sion, et nihil boni posse sine-
ex consiiioSpiritus sancti, quod plu.ribus supra pro- Christi gratia probanlur. Et est sen.sus : [GI. inl.,
baltini est in quibusdam similibus. Alcuin., Cassiod.] Psalmus iste Asaph, id est fideli
Notusin Judwa Deus, etc. Titulus : In finemin caf- Synagogseattribuitur, qtisehic loquiinr dirigens nos-:
tninibuscanticum ud Assyrios,psalmusAsaph (112'). »n finein id est in Christum. Et est in carminibus, id
'Assyrii interpretanlur dhigentcs [et significant Ju- est in laudibus. Et est canlieum, quia agit de bonis.
doeos, quibus per anliphrasira, id esl per contra-. Christi, scilicet quod notus, quod habitat, quod il-
riuiii hoc convenit, quia non sunt dirigcntcs, sed luminat, quod salvat. Et est ad Assijrios,id est con-
errantes. Yel possunt dirigentes dici quasi Crigen- tra Judseos,qui non se dirigunt ad Deum, sed er-
tes, quia erigunt se conlra Christum, eo quod sine rant. Yel se erigunt contra Chrislum, suam staluen-
gratia Clnisli quserunt salutem per legales obser- tes justitiam. Intentio : Judajos confutat, et devotos
vanlias. Qui benedicuntur Assyrii, quia persequun-- ad reddenda vota raonet. Modus : Tripartttus est
tur E:.'clesiamChristi, utolim Assyrii perseqtieban- psalmus.Primofrangit gloriamJudseorum.Secundo,
tur Judseos. Conlra hos loquilor hic Asaph, id cst dicitquod Christus iUurainat, quod saivat, etjiidt-
(Hi"! Ex Cassiod. in pra-f. et conclusionc psalmi, el ex Alcuiu,.
703 COMMENTAl-IEM IN PSALMOS.— PSAL. LXXY 705
cat, ibi, illumhmns, Terlio admonet jam devotos A tocusej'us, sed idem est, qiiia poriitur liic iiiterpie-
reddere vota, ibi, quoniam cogilatio, Fidelis ergo tafio. Salein ehim hilefpTei.iUiTpax. Et kabiuuio
Asaph, confulans Judsaos;,ait: ejus es.t in Sion vera, id est in Eeclesia qnse nune
YERS.I.— iNotus in JudseaDeus : in Israel ma- speculatur per fideni. Veiin Sion, id esl in coiitem-
« gnum iiomen ejiis. > plalione futura , quarido videbiinus eum facie ad
Nolus inJudma Deus. [Aug.] Quasi dicat: Glo- faciem (I Cor. xv). Nota congruuni ordihem verbo-
riatur Judseusj quod Judaeo notus Deus, sicut hic rum. Prius ponitur Juda;a, id est coiifessio; post-
dicit Propheta et verum est, sed Judaeoinius qui in quam sequilur Israel, id esl vir vidensDeum, quia.
occullo est Judseus, non Judaeo in carne, qui in prius est confileri peccata, per qtiod videtur Deus,
nianifesto solo noinine est Judseus; noius est eniin et sic in pacalo cum Deo locUsest. Quando sequi-
Deus, sicut hic Propheta dicit in Judmq, vera scili- lur pax, post Israel, postea in Sion, id estin con-
cet ut confitealurpeccata; Judseaenim interpretalur templatione cum facie ad facieni videbitur, erit hsi-
confessib.Quasi dicat : Auctoritate Prophetse, unde bitatio.
solent gloriari Judsei et genlibus insullare confulo YERS.3. — «Ibi confregil poler.tias, arcum, scu-
eos. Si enim veri Judaei eslis, tunc in yobis nolus « ttim, gladium, et bellum.»
esl Deus, sicut dicit Propheta, quod si noh esl, D Ibi confregit, [Aug., Ilier., Rem., Gl. int., Cas-
tunc non eslis Judsei. Sed non est notus in eis siod.] Quasi dicat : Hsec nonnisi a Deo hahenl,
Deus, quia Csesaremgentilem cqnfessi sunt, dieen- quia ibi, id est Judsea lsrael, Salem, Sion confregil
tes : Non liabentusregem nisi Cwsarem(Joan.xtx), potentias; vel ibi, idest in illa pace iclerna. confre-
el ChrislUmnegaveruht, de tribu Juda nalum. Unde git potentias, quas arcuni, id est dolos, sculuin, id
oliin reges erant; undeet Judsei dicti sunl. Duode- esf omne illud, unde se superbe prdtegunt, ef gla-
cim eninitrihus habebat populus Judseoium, secun- dinm, id esl onine illud, undepugnani contra Deuin,
dum numerum iiliorum Jacob prseter Iribtim Levi: ef bellum,id est omnimodamcoiitradiclionem,quain
quse ministrabalin tabernaculo, nec habebal sortem faciunt contra Deumdefendendopeccala. tbi enim
in terra promissionis (Num. xvm). In divisione Deus auctor pacis venit, hsecomnia fugiunt.
enim terrse promissionis,suscepli suut duo filiiJo- PARSH. &ia-iia'>.y.u. VERS.i. — «Iiluminans tu
seph, scilicet Manasses et Ephraiin ut haberent « Ktirabilitera niontibus seternis; .lurbali suht ora-
sorlem in lerra promissionis, etfacerent per se tri- « nes iiisipientes corde. »
bus. Tribus autem dicuntur tanquam curiae et coh- Iliuminans. [Alcilin., Aug.^ Gl. int., Haym.] Se-
gregaliones dislinctse populorum. Susceptis ergo „ cunda pars , ubi dicit qnod Chrislus illuminat,
duobus fiiiis Joseph cum reliquis n filiis Jacob Judseus dormit; et quod Chrislus judieal, Judseus
(Gen. xLvin). Pro una enim tribu Joseph duse filio- perit. Quasi dicat : Confregisli potentias, el illitmi-
rtiin accesserunt, factsesuul xm, sed accepta tribu. nans a moniibuswiernis, id est per niontes sefernos,
Levi, quaesacerdolalis erat, et de decimis vivebat, id est aposlolos fu, non monles ipsi, illuminans
duodeciintaiitum lenianserunt, quibus terra divisa dico mirabililer, id est per miracula. Tu lenibilis
est. Inhis autem tribubus unaest Juda unde reges es venturus adjudieium, inierponit autem, qtiare
erani.flnde Jacobbenedicens filiis ait: Nondeficiet terribilis sit in futuro dicens: Turbati suril, el.c,
vrinceps de Juda, et dux de femoribusejus, donecve- et est parentliesis. Vel secunduni aliam litleraiii,
niat cui repromissnm est. (Gen. XLIX).Et ab hac scilicel iliuminans [Aug., Ilier., Cassiod.], quasi
tribn, omhes Judaii dicuntur : de qua eliam venit dicat: Confregisiipolentias. El lu illuminans, non
Dominusnosler Jesus Cfaristus.Judsei ilaque Caesa- montes ipsi. Et magnifice ctini pondere dictum esl,
rem confessi, non Christura qui de Juda, jam non tu, ne putet aliqtiis quod euni montes illuminent,
sunl Judseiappellandi. Ilaque eversum est regnum mirabiiiter, id est per miracula facta, per mauus
Judseoruin,quia noluerunt cdgnoscere verum regem, aposlolorum, tu illuminans, scilicet, a mpntibus
id est Christum, aMicaverunt se ab isto noiiiine, D wternis, id est per montes seternos; seilicet prophe-
cum dixerunt: Non habeinus regem nisi Cwsarem. tas, aposlolos, qui prius lticetn excipiunl, per quos
Si non habeht regem nisi Cajsarera, defecit jam sedentes in lenebris illuminantur, qiiorum beatiludo
prineeps de Juda. Yeiut ergo ilie cui.repromissum non terminabitur. [Cassiod.,Aug.] Et ideo dicunlur
cst. I!|i ergo verius stint Jud;ei, qtii in ipsuih cre- seterni, et per eosdem vilam seiernam credentibus
dunl. Judsea vera Christi est Ecclesia, credens in promisisti. Sed dehac iiluminatione omnesinsipien^-
eum, qui venit ex tribti Juda, in qua vere notus tes corde, id est desideria niundi sequenleSiJurbaii
Deus.Sequllur:EtIsrael vero, scilicetqtiiD.eum vi- sunt, annunliata eis alia vilaquse non est hic. Deinde
denl, magnum est nonien ejus, [Gl-.int.] Non blas- prscinitlit quare in fuluro erit terribilis. Ende et
phenialur, sicut per malos. subdit : Turbati. .
YERS.2. — « Et factus estin pacelocus ejtts ; et YERS.S. —« Dormiermit somntim suum, et nihil
« habitalioejusin Sion.» «iiivenerunt omnes viri divitiarum in manibus
Et facius esl in pace locus ejus, Dei, [Gassiod., « suis.»
Hier., Gl. int., Aug.] id est, in humili et bene pa- Dormierunt, [Aug., Alctiin., Aug., Cassiod., Al-
cato liabetlocum. Aiii interpretes dicnrit in Salem cnin.] In his prseseniibusqtiiesceiitcs,quse eis facta
 W7 "> ''.;'"'. PETRl LOMBARDt -703
sunt deliclosa, id est a bonis seternis refrigescentes A YERS.8. — « De coeloaudiium fecisti judicium;
carni acquieverunt, profutura non ,praevidentes, « terra tremuit et quievit.»
somnumsuum, qui distat a quiele bonorum, quia De cwlo veniens fecisti, [Alcuin., Haym., Cas-
isle fallax est. Yident enim per somnum se habere siod., Aug.] id est facies. Sed prseteritura ponit,
thesauros; sed dum evigilant, nihil inveniunt. Unde quasi jam factum sit auditum, id esl omnibus no-
dicit: Et niliil invenerunt omnes viri diviliarum. tum judicium. De coeloveniet ad judicium Dominus.
Ecce diflinitio avarorura, id est studentes divitiis. Unde Apostolus ait: In revelationeDominiJesu de
Unde non ait: Habentes divitias. Multi enimhabent cwlo cum angelis venienlis (II Thess, I.) Yel de
qui non amant; sed viri divitiarum, qui totara sci- cwiojaculatus es judidum, alia littera, qui sic des-
licet spetn suam ponunt inincerto divitiarum, niltil cendet lanqnam forlissima manu jaculum destina-
invenerunt, dico in manibus suis. [Cassiod., Aug-, tura. Deindevirtus judieii exponitur, cum subdilur:
Cassiod., Aug., Gl. int., Aug.] Ita hoc dicit, quasi Terra tremuil. Quasi dicat: Faeies judicium. Unde,
adhuc in manibus quserantcum se nUiil tenuisse terra tremuit, et quievit a malis suis, id est terreni
Melius
cognoscant. Somnium ergo prsesentis vitseiUos di- terrebuntiir, et perdita potestate quiescenl.
vites facit. Evigilatio autem post hanc vitam paupe- aulem modo timerent et quiescerent, quam tunc
B YERS.9.—« Cum exsurgeret in judicio Deus ; ut
res prodit. Alludunt enim hsecverba actionibus soni-
niantium, qui evigilantes quserunt in manibus quse . salvos faceret omnes mansuetos terrse.»
dormientes videbantur tenere et amisisse dolent: Cum Deus, [Cassiod., Alcuin., Gi. int., Cassiod.]
quod lamen nequaquam se possedisse cognoscunt. id est Jesus ChrisUisexsurgeret167 injudicio, vel,
Tales sunt isli qui venerunt in hanc vilam, et per judicium severe judicans, qui hic quietus omnia
cupiditates temporales quasi obdormierunt. Hic ex- pertulil. Yel ita junge : Judicium dico exercendum,
cipiunt illos diviliseet vanse pompse volaticae, et cum Deus exsurgeret in judicium, id est cum po-
transierunl onmia. Et ita nibii invenerunt in nia- tens apparebil, qui bumilis apparuit. Idem sensus :
nibus suis, quia nihil posuerunt in manibus Yel ila ab illo loco, de cwlo. Qtiasi dicat : Erit ira.
Chiisti, qui dicit: Esurivi, etc. (Mallh. xxv.) Nec hoc est imprsedictum,quia de cwlo,id est de
ln pauperibus namque esurit, qui in ccelo dives est. me dicit Asaph, fccisii auditumjudicium, esse futu-
Ye! viri divitiarum, id est qui libero arbitrio et lege rum. Unde terra tremuit, id est homo, ef quievit, a
se divhes putant, et nihil invenerunt, in manibus malis suis, fecisli auditum : quando? cutn Deus, id
suis, quia nihil boni post banc vitam habent; sed est Chvistus, exsurgerefhic a morte, poslea yentu-
omnes [Al-
hoc quod ipsi dormierunt, est a te quia r rus, in judicium, id est ad jiidicandura
YEBS.6. — « Ab increpatione tua, Deus Jacob, ciiin., Cassiod., Aug., Cassiod., Alcuin;, Gi. int.]
« dormitaverunt qui ascenderunt equos. > Sed, nepules judicium adsolam damnalionem ini-
quorum fieri, subdit ut salvos faceret omnes man-
Ab increpationeiua, [Gl. int., Aug., Hier., Aug.]
suetos terrw, scilicet qui non equossuperbiaeascen-
id est ab ira et excaecationequa excsecas eos, o
dunt; sed in buinilitale confessi suut peccala, qui
Deus Jacob* id est junioris populi, dormitaverunt habenl
pacem mentis, non detreclantes jugura Dei.
cordis cjccilate, sictilPharao et'JEgyptii, etquiper Mansuetos dico ferw. Quasi dicat : Non dico an-
sajcnlaria vagi sunt. Pharao enim increpationes suut maiisueti coeli, non terrse.
Dontiniobslinata mente contempsit, ila ethi negli- gelos qui
PARSIII. Atcti|>aVa. YERS.10. — « Quoniam co-
gunt soncla monita Domini. Sed qui dormitave- i gitatio hominis confitebitur libi; et reliquisecogi-
j'iint? Qui ascenderunlequossuperbise,id est qui no- « talionis diem festum
agenl tibi. >
Iiierunt esse humiles, quorum superbia crevit bu-
Quoniamcogitaliohominis.[Cassiod., Alcuin.,Gl ,
miii Christo, non humiliati. Unde prajceptum cst in
int., Alcuin.] Tertia pars, ubi admonet jam devo •
lege filiis Israel, ut non multiplicarent sibi equos tos offerre vota. Quasi dicat: Merilo salvat mansue-
(ileid. xvii). Salomon quoque de Judsea equos non
sed emebat de At- D tos, quoniamcogkatio mansueti hominis confilebitur
habebal, jEgypto (/// Reg. x.) id est mansueli laudabunt te cogitalione, ct
tende rcin trcmendam. Increpalio, strepitum ha_>et, tibi,
etiam opere. Cnde subdit : Et retiquiw cogitatioitis.
strcpiius vero increpationis solet excitare honiines. Id est exliibitio boni diem feslutn agenl nbi,
Sed taiitiim pondus est increpantis Dei, quod dor- operis
id est raansueli ccssabunt a servili opere peccati,
mitant increpali, id est cor habent induratura. Du-
nonintenti raundo, sed quieti, et bonis operibus
i'ili;\ eiiim cordis, obdormilalio est. Sed quod dor-
intcndent. Cogitalio enim est conceptio voti; reli-
mientes raodo non sentiuht, in finem sentient, quia
quise, redditio voti; operalio, reliqua post cogitalio-
VERS.7 —« Tu terribilis es, et quis resistet libi? nem. Etquia salvabit, ergo, o vos homines
« ex t:;nc ira tua.» YERS.11.—I Vovete,et reddite DominoDeovestro,
Tu tcrribilis in judicio fulurus es, ef [Cassiod., « omnes qui in circuitu ejus afferlismunera. »
Aug.] litet liic aliquo modo resistant, tunc quis Fot>efe,mcnte quodlibet bonum, ef reddiie opere
resisleltibi ? nullus. Sed ex luncira lua. Modoenira necessario post volum. [Gl. int., Aug.] Notandura
dkunt qiiod volunt, et dispulant conlra Denm. quia alia sunt communia vota de his, scilicc-l,sine
Qaid eiiim tuiiv erit? ecce tunc erit ira tua, quando quibus non cst salus,ul vovere fidera in bapilsmo,
. /709 :'-"' ;..:..'.' .^COMMENT^IIM^ ">'7--"'
et abrenunliare diabolo ei pompis ejiiSi nec occi- A ahibre; vel -limpre facite;, qtiem, vcre tlmeiit bbhi',;"
dere, non superbire, el hujirsmodi. Quse, eliam si mali vero non ef quia lerribiiis, ii|s^6tjniealquissu-
rion promiltinius, solvere debemus, et de his prseci- perbns facere sutim; scd sit;humilis 'cpmmuiien.
pitur branibus. Yovete,el feddiie. Atia.sunt'voia pro- omnibus inielligens, habens spirituin Dei, nbn.spi».
pria singulorum, ul caslitas, virginilas, et Imjus- ritmn principum, id est superbum. Unde subdil:
modi. Ad hsec ergo vovenda nos invital, non prse- Et ei qui spiritumprincipum, idestaudaciam super-
cipit, ut voveamus, sed ut vota reddamus. Vovere borum, scilicet spirilum supcrbiffi,'vel timoris au-
enim consuliturvoluiilati, sed post voti promissio- fert, tlandosu!!nispirii.um,'Ct sit facit eosreges sui,
nem neccssario reddilio exigiiur. Ideo non ail sini- qui corpus suum nioacrantur, unde sclidil : Terri-
pliciler vovete, et nolite vovere, sed vovete, et red- biti aprid reges terrw, [iiier., Il.rym., Aug.] qui se
dite, id est si vovetis, redditc. AUoquinde volo rei regiiiit subjecti Deo, ,dequibus dicilur : Cofregis in
tenenlur et damnafionemhabent, quia primam fi- manu Dominiest (Prov. xxi). Vel ad liltera.m, aufert
dem irritam fecerunt, uf ait 'Aposlolus (/ Tiin. v). spiritum, id est vitam principum, sciliccl.terreno-
Yel piima cogitalio dicitur, qua incipiuiusbonti, sci- rum. Q:msi dice.t: Non soium aliis esl terribilis, sed
licet poehiterede.peccato, et ccrifiteri Deo, qucefacit. eiiain regibus terrae. Unde suLdit terribili apiid re-
B
reliquas cogitaliones, quse festum agunt. Prius est ges terrie, qui terribiles sunl aliis.
daranare et dispiicere quoderamus; quod postca in COLLATiO 1KPSALMLM LXXV : « K0TUS1N'JCD.CA, J ttC.
memoriam lenere debenius, scilicei qtiid eramus, et
quid accepimus. Et hsecsunt reliquise cogilationis, VERS.3. — « Ibi confregit potenlias, arcinn, scu-
r.e a memoriaexcidal vuhius qupd habuimus, et mii- fum, elf. ln Ilebr. ctin Grasco,-sic ordhiantur isi.a
Uiiovocahiila, potenlias, arcum, ul sint in staiu ?-e-
niis sanationis quotl Salvalor donavit. Et hac in giuiinis. Prius quidem verlil ijieronynius, volatilia
memoria tenentes, gratias liberatori aganius, quoU arcus, quod alii eodcm sensu.sagitlas a\it'jacula'ar-
esl soleiiiiiiacelebrare. Ordo vero liiterse' non pen- cus TTCpftu™i RisciipiiEQiACiiETii, ubi iiianifesi.e
det a-sup£i'iori,,ut proprietas diapsalmalis servctrov priov pArlicuia pronuntiarelur C'Etl'"i RESCIIAPHIM,
nisi foic-tin siaiu constrticlionis id qiiod clarissime
sed ad inferiora' respicil, sic: {Aug., Cassiod.] Co- patefacit Grsecum-.1/. y.p.arvT£VTO;WV. Itaque diceiet
vilium esse striptoris,
g'latio hoiniiiis, priraa seilicct qua .daninati.iiaia,et (jiiis iirLatinis e:-;ei!:p!ai'ihus
boha. Gonfilebiinr libi, et.relkiuia cogitatib- (jiii pr.snil poietiiias, arcuin, ul habet-e't interpreta-
incipit lur HieronymsiS-inConmienlaiiis. Ibi, inquit, con-
ttis, id est reliqusecogitaiioiies, post primti, scilicet iivgii fortiiudines arcuum, iilas sagiltas ardeiilcs
quod semper debel bonio recoruari mala prsslerita, quas iiiiitehrit diabolus. >' Sic et legit Auguslinus;
ut lugeat, et bona pnestita ut speref, dicni festtim 2 Arnobius. coiisitniiiier Cassiodorus, •cer««a,.ami«Mt Itemque
Invenio tamen ipsum Gregorium,disjur.-.
ageni-iibi, gralias agendo. Qiioniatn sentit se bemo clim Iegis'se,.qttodliquel ex intcrpreiatiohc propria'
a peccaiis lihermii, sic.utposl eiuundationemjtibelar singulorura, iib. xxin .Mcral., cap. 29, inhsec vc-r-
Judseisin lege oflerre fe-stivum.mtintis Deo. Elqiio- ba .: t Rursum pro htiniana..repugnalicne, per eiiin
scutum poniltir sicnl atibi ait: Ibicon-
niarn solus Doniinus est, cui festivitas debelur, Prophetara, fregit.comua, arcum, scutum, gladium et bellttm. In
ergo, o vos homines, vovele,elreddite, hocnon:rau- ccrnibus quippe elatio.superborum, in arcu' ehhn
tattir. DominoDeo veslre, non tantum liomini, quia insidioalonge ferienlium ; in sculo autem, obslinala
-duriiia in gladio, vicina percussio ;
non esttastum homo,sed et Deus. [Gl. inl.jRemigs, in bellodefensionuni; vero, ipsa contra Doiiiimiinmentis molio
Cassiod.]Reddite, vos omnesin circuituejus existen- designatur. > £l paucis inierjectis. « Hiuc rursiiin
tes, per fidem affcrlis muncra, id estvos ipsos niu- per eumdem psaimura dicitur : .4rct(in coniefei, ct
allaribus ofieruntur. Hi tales moneiilur canfrihget arma, et scnta combureiigni. Arcum eniin
nera, quas Domin:isConleritcum occuila insidiantium, raachi-
vovere, non baerelici, vel pagani. Vel secunduin nameiila dissolvit, > elc. In eaiiidcuii tendit leeiio-
aliam lilleram, qtissest, omnesqui in circuitu ejtt-s nem ct distineiionem Haynio, htihc lociun edisse-
idestin speculanlibus se,
sunl affcrunt,vel offerent, [Alcuin., Aug.] Qisasi di- rens:«Ibt.vAest,id in'Sion, est deslruxif-,poleniias diaholi, et
confrcgii Deus,
cat: Itleo-vosmoneo, quia omnes qui in circuilu eas per parles exsequilur :'Arcuni,.iri est, latentem
ejus sunt, ut famtili, ollerent, vel affcrenl mtinera, 3 iinpiigtiationem,;sciiltuu, id est (lefeiisioneiniiiiqtu-
humiiilatis, id est, omnes humiles confitenlur ei, et nem. tatisf et gladiuii), id est, manifrstam imptignatio-
El ut omnia comprehendat, dicit belliun, id
adorant eum. In circuitu namque ejus, qtiasi me-ciii est oniiiem impugnaiionem.>'Ha_cHaymo. Quiaper-
sunt, qui inlelligunt comraunem esse omnibtis veri- lissime distinguit potentias et.arcum. Jam vero.cuni
latem, et nor faciunt superbiendo suam, hi ofieruut mullse.fuerinl ediliones, quid si aliq.ua.habuerit
habent hiiuiilitalem. aulem TST6;OV.lllud tandeih leclori expendenduin relin-
Htuiiera, quia Qui quasi quo. ManifcKiimies.tau.tem qtiod Chaldieus distin-
suum faciunt quod onmibus cpmmune est. tanqiiara guil interposita conjunctione, Sagillas etarcus. Ac-
in medio positum ad paiteni ducere conanlur, et hi einlt versio Felini.' •
noii offerenlmunera. Ecce dixil cui debeant offerre, ieiernis. YEUS!i. — Iltuminans tu inirabiiiter a montibus
Hieronyinus, a monlibtis'captivitatis; Pra-
scilicet Domino,et qui sunl in circuilu deinde sub- tensis, pradw; Sanctes, rapacibus; et cseleri simili-
jungit, quare dicens : ter. Vocula Hebraica f|~u TEREPH prwdam hsiuddu-
YERS.12. — i Tcrribili et ei qui aufert spiritum bie signat. Sed palam est Septuaginla legisse ""
« principura, terribili apud reges terrse. > ' TEEF.M, quod'tamen uiia lilterula distat, id est arite,
itfdiliiridius esset dixeruht a mciitibus wter-
Terribili. [Gl. int., Alcuin., Atig.] Quasi dicat : qiiod tiis, magis quam a moniibus anie.
YoveteDominoterrilnli. idestquia tenibilis, sinon Turbliii sttnl. Alii veriiiat, spoliati'sunt, aul ,in
 Wi. PETfil LOMIIARDI 712
. jjrajdam da'1'i'"siint^TONESCTOLALU; Ubiin princi- Asedereiiieqliis, dicit Atigustiniis, peccatumhon sil,
pio ponituralepli, vicehei.idquod in.dicat Munste- sed cervicem potestatis contra Deum erigere, et pn-
rus. Csetcrum, qui spoliis expositi suiil, nusquam tare se in aliquo honore esse. Quodcunque autem
non turiiantur. Unde Nebiensis habet, delurbati verbum nostric lectionis respondet diverso signi-
sunt. ficalui cujusque vocabuli Hebraici, quantum sat.s
Insipientcs corde. Alii dicunt, fortes aut robusli est.
cordc, sive feroces. Hieronymusauleiii ponit, super- VERS.8. — I)e cwlo auditum fecislijudicium.Fa-
bi corde, quem sequilur Nebiensis 35 'Tltt ABIRE ber docet nos reclius ad Hebrseumdici in futuro, de
LEB,ut ex lioc peipendaraus nihil stolidius corde cwlo auditum facies judicium. Scimus prseleriluiii
Siiperbojuxta aposloli dictum lloin. i : Dicenles se poni loco futuri,- taiuen ad verbuin in Hebraeo, est
es::e sapientes,stulti facti sunt. prseteritum nVDS?nHISGHMATA.
—
VEIIS.5. Niltilinvenerunlviri diviliaruminma- .VF.KS. 10. — Cogilatio hominis confitebitur tibi.
ttibus suis. Hoc in loco, ex duohus pendet varietas r.cn HAMAii vertilui- ira vel furor, ubi dicimus coyi-
translationum. Allcrum esl vocabulum Vn UXVL, latio. Attamen si dkerimus dellecti posse a radice
polysemonsignificat,quandoque tiiies,exercilum,di- CfV IAIIAM quod est inl-erdiiniconcipere,cogiiatione.-.i
viltas, el alia quaedam. Alterum (qnod subinde ad- repftrieiiius, quain interprelatur Augustinus in hac
nionctiir) sequalitascasuura in Hsehreadeclinatione. Sie parlo, priinara conceplioiiein poententise interioris.
liaque ut agnoscas quo modo id sit verinn, meiire tando et nos uebeimis irasci peccats noslris reeogi-
varias traductiones. Hieronymusail: non invenemnt in ainariludine animte nostrse acta prisljue
omnesviri exerckus tnanus suas, Pellicanus, non in- g vilue,utiiide laudem Deodigne dicamus eique haud
veneruntviri sirenui mamtssuas. Pene idemNebien- ficl^ confileamur.
sis el interpretes pro Cajelano. Pralensis est cum Reliquimcogitalionisdiem feslum agent fibi. Hit>-
llierohymo. Sanctes, non invenerunlviri forles, vires ronymus, reliquiis irw accingeris-flr.nhniOT n'~!Nw'
in manibus suis; Felinus, nihil manibus suis potue- SCUERITH iiEMOTit TACHOZ.- Alii vertunt reliquias fu-
rtinl efficerecuncli viri bellicavirtute inslructi; Mun- roris accinges.Opinor Sepluaginta legisse ;;~ HAGA.-
slerus, non inveneruntcutictiviri, quorum manuspo- per duplex J,@g girael, idesl, solemnitatem agero ;
ientes fuerunt. Salis aeccdit paraphrasis Canipen- etiion p«r gmiel —
uiiice ac resTsn HAGAR.
sis. Sciendum lamen Hieronymum, ad Suraam, YERS.12. Terribili et ei qtti aufert spirilum
malle manibussuislegi citra prajposilioiiein,co quod prhicipum. Hieronyruus reddit rationem, c.ur pro-
Grsece habetur simpliciler -al; yjpo-ivait&v prseser- nonien ei adjeceril, quod non erat in Graeco, irao
tini quod pulsaretur, quasi ipsain posuissel pnp.po- nec cst in Hehrseo. Ita scrihit ad Suniam et Fre'.ei-
silionem in sua veisione e Grseco,in eodem nihilo- lam : « Dicitis quod, et ,'non sit scriptum in Grtei-»
niimis opere monet contentioiies, uhi est idcm sen- TMyofisputu'fttipovu.h>t>> 7Tvj'jf/.a-«apyjrnwi, id esl
sus, declinare. terribiii et auferenti spirilus principum. Verum esl.
VERS.6. — Dormitaveruniqui ascenderuni equos. Sed nisi apposuerimusei, Latinus sermo non reso-
Hieronynius, itera cicteri qui Hebraicaiilur, conso- nat. Neque enim pnssumus dicere, terribili, el qtii
, pitus est currus el equus D1D1 3311D7~0 NIRDAM VE- aufert spiriimn principum. > HsecHieronymus^Illud
BECHB VASCS.In eamdem intelligentiam reducitur levius est quod parliculam ierribili Heiirsei retra-
nietaphora aliis verbis elala. Cerlum est enini „**huitt ad prsecedenlem versura, quando semenlia!
psalraum loqui dc superbia terrense potestatis, cuni cobserent.
PSALMUS LXXVI.

PSALHlTITULUS • « 1HFINEMPRO1DITUCS, PSAL3ILS YERS.I. — t Voce mea ad Doniinura clamavi;

ASAP!!. ) i voce mea ad Deum, el intendit mihi. i
Yocemca ad Dominum.Tilulus : In finempro Idi- Vocemea, [Alcuin., Aug., Cassiod., Aug.]idest,
thun. psahnus Asaph. [Aug.] Iditiiun, sicitt s:.epesu- intenlione devotionis, ad Dominum clamavi, non
pra dixinms interpretatur transiliens eos; Asaph, aliud ab eo petens, ab ipso enim ipsum quserit, et
congregatio, quse fidelis hic loquitur, id est transi- transil quidquid infra est, deinde repetit vocemea
liensomnia visibilia, utpervcnial ad fineni, qui Chri- ad Deumclamavi. Ostendens propter quid clamet,
stus est, quem Moyses desiderabat viderc, cisra di- scilicet quia Dominus, quia Dens. Vel ita : Prius
cebat : Domine, oslende milti faciem tuam (Exod. dicit ad qiiem clamet, et non quid petal, dicens :
xxxm). Cui Dominus : Non videbit me homo, et D Yocemea ad Dominum.Non dicit quid petat, quia
vivet(ibid.). Et est sensus tituli : Psalmus isteat- non cst opus ei qui novii quod expedit. Deinrie
trihuilur Asaph, id estfideli congregationi, quse hic subdil propter quid claraaverit : £; vox mea est ad
loquitur, et agit pro Idilhun, id est de se transi- Deum, alia littera, ad hoc esl vox propter quod edi-
lienie tn finem, id esl in Cliiisluin iiltra quem tiihil tur. Hoc addii, ne putetur propter aliud clamare ad
est. Intenlio docet desideria el illecebras saeculical- Deum, quain propter ipsinn, supra quem nihil est.
care, et nil sibi proponere nisi illura ex quo sunt [Gi. int., Aug., Cassiod.] Vel in eodemetiam sensu
omnia, sicut ipse facit. Modus: [Cassiod.] Quatuor legitur littera nostra, scilicet clamavi 'toce mea,
sunt partiliones. Primo, dicit quoraodo transcen- ente, ad Deum,et ut non fruslra clamasse se oslen-
dens omnia Deum quseril et invenil. Secundo deli- dal, subdit et intendil milii, quia semper adest quse-
Jjerat an sit euni reducturus, ibi, anticipaverunt. rentibtis se : sed non adest quserenlibus aliud ab
Tertio dicit quid deliberando invenerit, ibi, et dixi: eo. Unde : Clamaverunl, nec erat qui salvos facerri
Nunc. Quarto exponil quaein mundo Chrislus ope- (Psal. xvn). Itera : Clamaveruntad Dominum, nec
ratur, ibiVideruitffe. Asaph ergo transiliens omnia, exaudiviteos (ibid.j. Intendere autem Dei, est dare
soiura Dciim quserens,,ait: lolnm qtiod petilur, etiam phisqiianipetatur.
 '
"713 COAlMENTAItlUM IN PSALMQS.— i'SAL. LXXYi.' , ~t[4-
YERS.2. — i In die tribulationis mese Deum A solari, quia in omnibus scandalum invenit. Yel li-
-t exquisivi manibus meis nocle contra eura, cl non mel, quia in nullo secnrus est, quseergo respira-
•«sum.deceptus. > tio? Ecce memorfui Dei in quo suavitas. Iiunc ma-
In die tribulalipnismem.[Gl. inl., Cassiod., Aiig.] nus quaerenlis inveniant in tristitia consolatorem,
Quasi dical: Non solum voce qusesivi Deum, sed etdelectatus sum, \e\ el garrivi, alia Lttera, id est
cliam manibus, id est operibus, et non solum alio exsultavi loquendo de Deo ut garrulus, qui prae lae-
tempore, sed eliam, in die tribulalionis mew, in qua tilia nec vellet, nec posset tacere. Garruli eiiim prc-
alii quaeruntde ea exire, qui non transiliunt. lste prie dicuntur, qui vulgari verbo sic appellaniur,
necessitatum oblitus, Deumtanlum quserit. Yel ita scilicet accedenle lajtitia, ncc valenles. nec volen-
continua : Quomodohoc tolum fil? scilicel claraor tes tacere. El in garriendo rursus defecit spirittis
el exauditio, ecce, in die tribulationis mese, id est meus, qui prius contabuerat laedio nialoitim. Ideo
quando est mihi tribulatio, vel in vila ista, quse defecititerum spiritus meus, quia
lota est tribulatiodesideranlicoelum,exquisiviDeum. PARSII. &tu$alp.a.YERS.i.— t Anticipaverunt
Ex tribulalione quserit iste Deum, ut in eo sit sibi t vigilias oculi mei : turbalus sum, et non sum
quies. Non alitid ab eo quserit. Nota quodhucusque « locutus. >
dixit, quis clamaverit, et ad queni, propter quid, Inimici mei. [Aug.] Alia littera anticipaverunl vi-
el qua necessitale. Deinde subdit, quomodo qttse- gilias tneas, quaerenles calumniam in verbis, idest
sierit, et quando, et ubi, et quo frttctu. Quasi di- omnes inimici mei vigilaverunt super nie, id cst
cat: Quoraodoquaeris?Manibus meis, id esl bonis plus me: lendendoinsidias prseoccupaveruntme spi-
operibus, non inani desiderio. Quando ? nocfc. riluales inimici, de quibus dicit Aposlolus : Non
idem dicitur nox hic quod supra dies tribulationis, est vobiscollucialio adversus carnem et sanguinemt
scilicet vita isla. Hoc sseculum,quod est tribulatio sed adversus principalus et poleslalcs, adversus spi-
illi qui desiderat coelum.Et nox est quia in ea opus ritualia nequiliw(Ephes. v). Hi vero plus vigilave-
est lueerna verbi Dei. Unde Pclrus : NPShabemus runl ad decipiendum, quam ego ad custodiendum,
ferliorcm prophelicumsertnonem, cui benefacilis,in- ubique scandala ponunt, ubique ponunt muscipulas.
tendentesvebullucemwin obscuroloco donecdies lu- Ecce enim laediura inest cordi, timendum est ne
cescat, et luciferorialur in cordibusnostris (II Peir. tristitia absorbeat laelitiam.Yelne garriendo in lsti-
i). Yenturus ergo eslverus dies posl istam noctem, lia spiritus deficiat, et dicat bomo, quod iniraicus
«ujus diei comparatione hsecvita nox est. Diesverp leneat, id estreprehendat, unde isle turbatur, et non
est comparata vitse infidelium. Unde AposlOlus: Q loquitur. Unde sequitur : lurbatus sum, quia nia-
Sicut in die honesie ambulemus (Rom. xii). Dies lum est lacere,etmalumloqui.ldeo relrorcdit, unde
ergo esl in comparationeinfidelium,et nox in com- subdit: Et non sum loculus, non tamen cessai, co-
parationc angelorum, et cum idem sit dies et nox, nalur iuvenire remedium, vultel hoc ipsum trans-
lamen propter aliud supra dies ponilur, propler cendere, unde subdit:
aliud hic nox. Diesenim necessilalem, nox lempus YERS.5. — t Cogilavi dies antiquos, et annos
clamoris notat. Ecce dixit qua necessilale, et quo- t seternosin mente habui. >
modo et quando quaerit, el ubi quacris? Corain eo, Cogitavidies. [Aug.] Jara iste quasi qui exlra
velconfra eum. Coram ipso Deum quajril, qui non vapulavit in secrelo inentis suse agit, ubi nemo ob-
facil justitiam suam corara hominibus ut videatur lalrat. Et Deus adjuvat, ibi raanens de aeternis
ab eis. Unde: Nesciat shtisiraiua quid-faciat dex- agit : quod ibi licet, non extra in slrepitu. Et hoc
tera lua (Matlh. vi). Et : Cum facis eleemasynam, est cogitavidies anliquos, et annos wlernos, ubi bsec
noli tuba canere,etc. (ibid.). El quo fructu non sum mala non sunt, habuiin tnenle, id est in meraoria,
deceplus, ut hi qui aliud quaerunt, quia inveni quod et accipit pro eodeni dies et annos, Haec cogilatio
.quserebam. de aiternis, magnum silentium vult ab omni tumul-
YERS.5. — < Renui consolari animam meam, D lu rerum humanarum, ut secure intus agat, unde
< memor fui Dei et delectalus sum, et exercitalus subdii:
z sum ; et defecit spiritus nieus. » YERS.6. — t Et medilatus sum nocte cum corda
Renui, vel, negavi consolarianimam meam vel i meo; et exercilabar, et scopebam spiritum
anima mea. £Aug.] Exponit bic tribulalionem quae t raeum. >
pungit, el quodammodo impingit ei necessitatem Et medttafttssum nocte cum eordemeo, [Aug.]ubi
transiliendi. Quasi dicat : Dixi in die tribulationis, non est locus calumnioso, et garriebam, alia littera,
quse tribulalio lanla fuit, quod anima mea renuit non jam foris, sicutprius, sedscmfaiar, alia littera,
consolari, vel negavi consolari animam meam, spiritumtneum, ubi multa, si cum eo loquor et gar-
quia undique mihi mala. Tantura enim taedium et rio. ihvenire potero. Et quid invenisli quod non in
trislitia pro peccatoribus mc occupavit, ut contra seternum repellet Deus hominem. El hoc sub inter-
omnem consolationem claudat se anima. Si quis yogatione dicit:
enim justus videtur, qui solus est consolatio ssepe VERS.7.— i Nunquidin seternumprojiciet Deus ;
aliter invenilur : quod esl expertus iste, percussus Autnon apponet ul complacitior sit adhuc? >
scandalis. Et ideo jam timet in aliquo Iselavict con- Nunquid in wternum projiciet Deus [Aug.] homi-
PATROL.CXCI. 23
 ***> PETHl LOMBARDI 716
netri ? absif! Advertc satttis transilieiUis. Invenerat A illtic volvchdo, iii.quo ac-lus «letiberalionis-expri-
supra taediiimin liac vita, nusqiiam fidem, nusquam roitur. Vel, scopebam, id est fodiebam, spiritum
consolalionem.Ad qtioscunque homines intendebat, meum, [Alcuin., Cassiod., Aug.] sic apud me tra-
scandalum inveniebat in eis, nusquam ergo secu- ctans, scilicet nunquid in wlernum projicist Deus
rus. ldeo transilivil ad Deura, ut ibi laetetur; sed gcmis humanum. Et nonne apponet, id est nonne
garriens Ibris, de Deo reprebendi ab inimicis. Unde addet ipse, tit complacilior sit adhuc? quasi qui
ad cor rediit. Sedquia illi tacere raaltim erat, ne jam placitus sua gratia fuit in Yeleri Testamento,
sileret a bonis, angustiatus in hac vita vehemenler nonne addet ipse, ut phis sit in Novo, per adveninm
de alia vita raultum cogitavit, ubi nonest tentatio; Filii? hoc senlit, qui de pietale traclat: vel compla-
nec cessavit transilire eliam spiritum. suum, donec cilior sit adbuc, id esl ut ipse qui fuit iralus repel-
veniret ad linera de quo titulus ait ubi, hoc inve- lendo, mala inferendo, sit mansuetior liberando,
nit, quod non in selernum projiciet Deus. [Rera., revocando. Ira enim fuit quod palimur.
Cassiod.] YEBS.8. — t Aut in finem misericordiam suam
Aliter ab illo loco : Renuitconsolari. Quasi dicat: < abscindct, a generatione in generalionem? >
Merito non sum deceptus, quia a Deo exquisivi Aut abscindet ipse a genere humano misericordiam
Deum, quod anima mea renuit consplari,in aliis re- B ^ incarnationis, [Gl.int.,Cassiod.]scilicetquodde*Vir-
bus quam in Deo. Et ideo memor fui Dei, in quo gine natus. Misericordiamdicosuam quia ipse natura
suavitas, ef delectatus sum ineo, et exercilatussum, misericors est. Et hoc in finem, id est omnino a
inquirendo magniludinem. sapicntiae et potenliai bonis, sicut a malis. Velin finem, id est in plenilu-
ejus, ef defecilspiritus meus, quia res est incom- dinem lemporis, ut nec hoc tempore beueficiumin-
prehensibilis. carnationisexhiheat, scilicet-ageneralione malorum,
Aniicipaverunt. Secunda pars. [Cassiod., Alcuin., t» generalionem, vel a generatione prima Yeleris
Cassiod.] Invento Deo, qui solum bonum est, Teslamenli in generationcm ultimam, sciliccl Novi
- ei deliberat an sit eum
reductnrus, secundum Teslamenli. Idem aliis verbis repelit dicens :
lcctionem Augustini quae praecessit. Non est liic YERS.9. — t Aul obliviscelur misereri Deus?aut>
parlilio el ponit quomodo. exercitatus fuerit ila, t continebit in ira sua raisericordias suas ? >
scilicet quod ahticipaverunt vigilias, aliorum, Pculi Attl obliviscelnr Deus niisereri. [Aug., Haym.,
mei, ut ille facit, qui ante tempus surgit ad nego- Gl. int., Atig.]In alionon est misencordia, nisi eam
tium. Vel, oculi mei, id est affeclionesmeae, anti- Deus donet, et ipse erit sine ea ? Rivus currit et
cipaverunt vigilias, id est, sedulilatem aliwum. ~, fons sicealus est ? ipse enim fons est raisericordite,
Yel per vigilias significat nocturnos, quos usualiter qui eara naiuraliler habet a quo eraanat vehit rivn-
sic vocamus, quos facimus in laudibus Dei. Quasi lusde foiue in alios. Dum autemdicit: Obliviscctur
dicat: ante alios in noclurnis, laudavi Deum, et vi- misereri, significat quod incoepitet consuevit niise-
gilaus tnrbalus sum, quia non polui consequi, quod reri. Idein aliter repetil, auf coniinebil in ira sua
qnaero. [Alcuin., Gl. int., Haym., Cassiod.] Qui tnisericordias suas, id est ira vincet niisericordiam?
dormit in niundanis sonniial se beaium. Et ripn sum potius misericordia vincct iram. Unde per Isaiara:
locutus, id est, non murmuravi contra Deum. Et Non in aternum vobisvindexero (Isa. xxxvn). Neqne
ideo, turbatus est, quia dum nocte secreta sui ani- per omne tempus irascar vohis. Ideo antedicit, con-
mi perquirit: videt huraanum gentis in peccala tinebit misericordias, quia coepit jam misereri. Et
ruere, etpiodolore pro aliis crucialur qui jara vi- ideo non dcsistendum.
lia transilivit; sed tacet, non loquitur, quia nocte PARS.III. A.-a-ial.au.VERS.10. —« Et dixi: Nimc
non habet solatium humani colloquii quo temporc i coepi.-IIaeeniutalio dcxterse Excelsi. »
cautius cogitat. Unde subdit; Cpgilavi, [Cassiod., Etdixi. [Alctiin., Cassiod.] Tertia pars, iibi dicit,
Alcuin.] quasi dicat: Ideo sum turbatus, quia, co- qniddeliberando invenerit, scilicetquod Cliristusniii-
gitavi dies anliquos, Adse, in quibus corruit homo p. rj lalhominesetredimit. Quasidicat:Itacogitabam ba?c
a stabilitale sua, id est cogitavi quid conligit Adse, apud me, ef post hsecdixi id est huic medilationimeai
pro inobedientia et ex illo cognovi hunc defectum respondi :Nunc primo cayi sapere, id est intellexi,
hominis esse. Et conlra annos wternos, quos horao quod fuit tacitum ab sclernis temporibus, scilicet
persistens haberet, in mentehabui, quodnon stulti. quod homo reduceretur ad annos aternos. Et quod
Quasi dicat : Yidi bona quaeperdidi, et mala quae jam intelligo, istud esl argiinientum de ftilura con
inveni ; et ideo ttirbatui isle, quia homo desiderat' summalione, scilicet quod in futuro consuinmal;or.
dies antiquos et annos aeternos negligit. Ef medita- Et hwctnutaiioestdexlerw Excelsi [Gl. ii";l.,Cassiod.]
tus sum nocle, id est in ho.cdefectu, cum corde meo, Id est favoris et propiliationis Dei. Quasi dicat :
id est, cum ratione, si quomodo possem redire ad Non est mulatio a misericordia ad irani, sed ab ira
aanos 169 seternos, cum ratione tacitus loquitur, ad misericordiam, scilicet quod de servis mutamu.
qtii in ea quiettis exercetur; ef scopebamspiritum in filios, ut ego fui.
meum,id est, purgabam roentem meam, ut videre YERS.11.— < Memor fui operum Domini, quia
possem: alii interpretcs dicunt, ventilabam spiriium « memorero ab inilio operum tiiorum. >
mcuiif, |d est virtutem animi mei. iniier.l IIuc et Memor fui operumDomini,[Cassiod.] id est Imjus
 717 COMMENTABILM IN PSALMOS.-- PSAL. LXXVi. : JiS
iiiiilalioriisin nie factae, mcmor fui, nuiiquain dans; A.ita.
. in operihus et niedilalkme Dei. Esl interior
oblivioni, ut meliora mererer; sed ne de sctantum qusedani affecliocum inspicilur mtinusyet.in crca-
Isetari videre.t,addit-.Etvere hujus rautationis ine- tisCieatoi'qua:i'itui',etiiiveniturniisquaindispliccns,
nior fui, quia etiam tnemor ero mirabilium luorum ' sed per omnia ct super omnia placeris, Deus in
ab iniiio, id est quse Deus humano generi indulsit sancto. Jain incipil.operamisericordiseDeicirca nos
ab initio, seilicet quod Adam ad imaginem siiam ostendere, de quihus garrit elexsullat, ostcndcns
'
fecit, quod Abel hostiara accepit, simililer quod de per quem fit reditus ad annos setcrnos.Quasidicat:
Noe feeit, in cujus arca diversa animalia in mysle- Per praedictasum certns, quod vcniam. El hoc duce,
rium Ecclesise salvavit: quod de Abraham fecit, non Deus in sanclo Christo, via iua, itl estvia co-
ciijusohlatione filii Chrisli incarnationem et passio- lendi te el ad le veniendi. Ipse cnim ait: Ego sum
ncm designavit, landein quod ipseDeus venit. Hsec via, veritas et vita (Joan. xiv). Redeant ergo prseva-
siiiit queni virura sanclum deleclant. Unde supra : ricatores ad cor (Isa. XLVI),et scrulenttir corsuunt
Et delcctaiussum. Deindeuniversalius repetit. recolentes annos seternos, et sic iiivenicnl iniseri-
YERS.12. — t Et meditabor in omnibus operibus cordiam. Unde iste lselus potentiam Dei prscfcrt
f tuis; et iit adinventionibustuis exercebor. > simulacris, quse falso colebantui. [Gassiod., Aug.J
Et tnediiabortn omnibus operibustuis, et in adin- B I Quasi dical : Et cum hacc sinl, Quis Deus de (liis
veniionibusudsexercebor, [Aleuin., Rem,, Cassiod.] gentium, quibus homines affeclicolunt, esl magnus
id est in praeceptisquaetnvenisti, \el quibus inve- sicut Deus noster, quasi dicat :.nullus, quia lu solus,
neris; a teenim oninis sapientia et prudentia csf. non alius, es Deus proprie qui solus facis ntirabilia
Yel, in oiservalionibustuis, alia litlera, id est prse- tam in anima quam in corpore. Sanali sunt surdi,
ceplis quse observanda sunt, exercebor, quia non caeci, languidi, mortui, paralytici (Malth. IV, n).
salis est legere Scripturas, sed fructus operuin de- Isla in corporibus facta sunl, in aniraa quidera
raonstrare oportet. In bis aulens eruditus iste in sobrii sunt paulo ante ebriosi; fidclessnnt paulo
laudem prorurapit, dicens : ante adoratores simulacrorum. Facis mirabilia, ut
YERS.13. — < Deus, in sanclo via lua, quis Deus hoc quod
f magnus sicul Dens noster; tu es Deus qui facis YERS.li. — < Notam fecisti in populis virtutcm
t mirabilia. » t.luam; redemisti in brachio tito populum tuum,
Deus, in sancto, id est in Christo est, via iua, id < filios Jaeob et Joseph. >
est redeundi ad le. [Aug.,Cassiod., Aug.] Aliterab Yirtutemluam, [Cassiod., Aug.] id est Ciirislum
illoloco - Eldixi, transiliensiste, nusquam requiem nofawfecisti, quando cuin in mundum niisisti; per
C
inveniens, non desiit transilire etiam seipsumquo- hoc et iste fit transiliens, quodesl unum dc mira-
usque perveniret ad Deuin. In aliis ergo deceptus, bilibus. Notam dico, in populistam fidelibusqiiani
et tsedio affectus, nunc invenit ubi sit securus. infidelibus; sed infidelibussic notam fecisli, utco-
Quasi dicat: lta metransilivi usque in finem.El dixi gnoscant Christum tantum corpore. Fidelihus vero,
nunc, id est inlellexi primo, cum et me transiliens ut cognoscant eum etiam in deitate. Deinde subdit
ad Deam veni, cwpi aliquid, ubi securus sim, ubi quid prsesliterit hac vutule, dicens: Redemistiin
non anlicipenl iiiimici mei, ubi jam nulliim pericu- brachio, id est in Christo, populum luum, scilicet
lum. Et dixi etiam: Hwcest mutatiodexterwExcelsi, filiosJacob, id est Judseoscredentes, etJosephipsum,
id est modo coepit me mutare excelsus Deus, per id est gentilempopulum. Joseph enim pervenit ad
dexteram, idestperChristum. [Hier.] Dextera enini gentes, et interprctatur augmentum, idecque benc
Patris Filius est. Unde : Et brachium Domini cui sighificat gentes, dequibnsaugmentatusest populus
revelaiumest? (Isa. LIII) et scio quod potest mu- Dei. Yel Joseph iiilelligiUtr Chrislus, quia sicut
lare, quiaomniacreavilquorumego memor. [Haym., Joseph venditus a fratribus prius huinilialus cst
Aug.] Et hoc est: Memor fui operum Domini, jam (Gen.xxxvn), deinde exaltatus, quando in jEgyplo
spatiatur iste in operibus Dei, et securus gaudct, TJ j regnavit (Gen.XLII): ita et Christus a Jtidseis ven-
qui supraforis garriens defecit. Jam et sui oblitus, ditus ad gentes transiit, in quibus regnavit, ubi
in solo Deo delectatur. Unde subdit : Quia memor prius humiiiatus est, in persecutionibus marlyrum.
ero, quasi dicat: Memor fui, et ero, quod ita dicil, Filii ergo sunt, quos ex gentibus elegit. Et esl, et
quia memor cro mirabilium tuorum ct non solum redeniisti filios Joseph, id est electos de gentibus
memor ero, sed etiam, meditaborin omnibusoperi- Cbristi filios. Et repelimus hic, filios, quod primo
bus tuis, et inaffectionibusluis garriam, alia litlera. nonfecimus.
[Aug.] Ecce tertium garrire. Prius garrivit homi- PARSIV. 4i«4>a).(«a. VERS.lo. — < Viderunt te
nibus foris,et defecit posl in spirilu suo el profecil; < aqtiae, Deus, viderunt te aquae'et timuerurit, c-t
nttnc in operibus Dei garrit, quando pervenit quo f turbatsesunt abyssi. >
lendebat. In affectionibustuis, non in nieis. Alise Viderunt, [Cassiod., Alcuin.,Haym., Aug.] Quar-
enira sunt alfectiones hominis, aliseDei. Affecliones ta pars uhi exponit quaein mundo Christus ope-
enim hominis sunt circa terrena, scilicet circa ta- raiur, quasidicat: Qi.in.modo fecit notam yirltilein?
Iiulara, thealrum, venalioiicm, aucupium cthujus- Ecce viderunl te, etc. Yel ita contiima ; Nolurafecit
modi. Et sicut in his lerrenis osl afiVciinhimiana, C.hrisluni,,ct per ctim riderttnt te lide . o Deus
: 719 >•>"> PETRI LOMBARDI 720
Piiiei', (trjuw.id cst pppnli.--Yel ita conlintia; Qiiia A Ideoque juxta Ezecliielem: Egredielur. de leniplo
' notam fecit
virliUeii'), idcO, o Deus', Christe, qui Doniiiii fons aquse vivae, et vadit ad raare raor-
es virtus et brachium, viderunt le fide aquse, id tuuhi, quod nihil habebal vivens (Ezech. XLVII).
est populi. Deinde repetit ut ulerque populus intel- Nulli enim pisciculi esse poterant in mari Mortuo,
ligatur, viderunt te aquse, cf timuerunt de peccalis, nihil in eo vivebat; sed de templo Domini, id est
et abyssi, id est allitudines aquarura turbatw sunt, de sinu Palris, egressus est Salvator, et iudulcora-
pungente conseientia, et hi non sunt pauci, sed vit mare Mortuum. Yel ad litteram : [Cassiod., AI-
YERS.16. — '<Multitudosonitus aquarura, vocera cuiri., Aug.] In mari est via tua, dum Chrislus su-
< dederunt nubes. > fier aquas maris arabulavit. Yel per terram, Juds::;
Muliiludo est sonitus aquarum, [Cassiod., Aug.] per mare, gentes accipiunlur. Et est, commota est
id est populoram soiiantium, in confessione pecca- et contremuit terra, id est Judsei : In inari, etiam-
torura , in gemitu cutparum, in laudibus Dei, in gen.tium, est via tua, id est.lilius luus. Eece nimc
actionibus^graiiarum. Quasi.enimmareconfragosiim in mari genlium est via tua. Jam dudum in sancto
eonant diversa vota in Ecclesia populorum, sed erat, unde supradixit, in sancto via lua. Quod bene
itndcsunt istisonilus aquaium et turbalio abysso- congruit, quia sanctus ille est in mari. Amhulat
riirn? quia nubes, id est prsedicatores verbi Dei enim super aquas gentium, eas per fidem sibi sub-
dcderuntvocem, in omnibus gentibus prsedicando jiciendo. [Haym., Cassiod., Haym., Ang., Cassiod.]
Chrislum, dcquibus per prophetam dicit Dominus: In htijus rei figura super aquas ambulavit. Ei se-
Mendabo mtbibusmeis ne pluant super eam imbrem mitw tuw, id est prsecepta tua sunt in aquis nmiiis,
(Isa. v). Et vere dederunt vocem. id est in populis multis, id est in non paucis gen-
VERS.17. — t Elenira sagiltsetusetranseunl; vox lium, ef lamen vesligia lua, scilicet prsesentia cor-
< lonitruiluiiivrota. > poralis, doctrina, niiracula non cognoscentura Ju-
Etentm, [Aug., Cassiod.] id est quia sagittmluw, daeis. Tetigit enira aliquos, id est Judaeos qui di-
o Beus, id esl voccs nubitim, traHseunt,vel trans- cunt: Nondum venit Christus. Quod ideo dicunt,
ierunt usque ad cor. Non eniin ih auribus reman- quia non vident super raare genliura arabulanteni.
serunt, sed corda translixerunl. Nota quod verhuni Et est hic tacila inerepatio Judaeorum.Quasi dicat :
jiraedicalionisel plitvia dicilur et sagilla.-vebpluvia, Licet palain venerit ef se niiraculis ostenderit -.ta-
qusa rigat; sagilta, quia percutit; vel, sagiltse, id inen non esl cognitus a Judseis infidelibus, quos
est cyangclisiac, iransierunt de genle in gentem, Eameh ipse deduxit in nianu Moysi el Aaron.
vox lonilrui lui in rola. Quid esl hoc? Quomodo in- Unde subdil:
iellccluriJsumus, adlitleiain, tonitrui vox revolvitur, YERS.20.—< Deduxisli sicut oves populum tuum,
tit rotatus, ct siniiosussonussentiatiir. Habentenim < in manu Moysiet Aaron. >
toniirua quamdam concussionem,similemvehiculis. Deduxisti. [Aug., Cassiod., Aug., Alcuin., Cas-
Sed nunquid ad ista puerilia rediluri stimus ? non siod.QQuasi dicat : A quibus non cognoscentur?
v.lique. Polius allegor.ce iiitelligendum est. Quasi ab his quos deduxisli. Nam deduxisti de _£gypto
dicat: Vocem dederuiit nubes, et hsecvox nubium populumtuum, scilicet Judseorum, sictif oi>es,quia
non in occulto facla est, sed fuil tonitrui tui, id est non vere oves, sed hsedi; et hoc in manu Moysi ct
aperla. Et fuit in rota totius niundi. Rota eniin est Aaron, id est operatione miraculorum quaeipsi fc—
ovhis lerrtc. Unde el brcvis rotella, orbiculus dici- cerunt. Quasi dicat: Hoc iili populo fecisti, et te
tur : quod poslea exponit ctiraait: Orbi lerrw, scili- ipse non novit ? miriini est : et est hic increpalin,
: cet quem circuierunt nubes lonando prseceptis, et exprobralio Judaeortimper nomiua istorum duo-
corttscando miraciilis. runi, scilicet Moysi et Aaron. Significanlur etiani
VERS.18.— < Illuxerunt coruscationes tuaeorbi ipsa facla eorura qtise ipsi egerunt, et mysli-
•"<terrae : commota est et contremuit terra. > ca, quae in Ecclesia spiritiialiier fiunt. Moyses
lltuxerunt. Quasi dicat: Praedicatorestransierunt, D enira interprelatur assumpius de flttmine, Aaron
cl per illos illnxerunl orbi lerrw coruscationes luw, mons forlitudinis. Quihus nominibus significanlui'
[Cassiod.] id est, divina prsccepla, quse lenebras virlutes 'quas ipsi fecerunt. Moyses eniui inter c;e-
mundi depellerent per miracula. Unde commolaest tera in mari viam fecil Hebrseis,signiPicaiisper l;a-
ad conversionera, cf conlremuit 170 terra, id est ptismum liherari popnlura fide?iura: Aaron emi-
-^qui habilant interra, eamdem dicit mare subdens: nenli fortitudine murmuranlibus restilit, in quo
YERS.19. ^- < in mari via tua, et semitse tuscin Ecclesise lencbat imaginem quse monfi firmissirao
« aquis multis; et vestigia tua non cognoscentur. > comparalur.
In mari est tifa lua. [Aug., Cassiod., Hier.] Ipsa COI.LATIO IK TSALMUM J-XXVI : < VOCESIEAAD
terra dictlur mare, per simililudinem, quia atnara D05IIJ1LM,> etC.
est vita humana tempestatibus subdita, ubi major YERS.2. — Dcum exquishi manibtts tneis i"f>id
piscis rainorem devorat. In mari ergo est via lua, est manus mea; vel n1 JADAI,id est manus mew.
id est in cordibus hominum, quos homines sihi Primariuin cnim significatum T JAD, est manns.
Ad mulla tandetn ti-ar.sferuir; ob idque Pratcnsis,
subdidit. Hoc-marc amarum erat et morluum, sed Nebiensis, Sancles, Mnnslerus, Campeusis, dixe-
vcnit fons ille vta, tit indulcorarct. et sanaret. ruiit, plarja mca, vel vutnus meum, eo quod maiiu
721 COMMENTARIUM IN PSALMQS. — PSAL; LXXVI.
ipsa fiat pereiissio.Cscterum Hieroiiyin, PeJIicanus, A levaie, doririitaintibuscseleris.Ista dub tangil Hie-
W interpretes prp Cajetaiio vertiinl niantts} thea. ronymiis iii Coniiiientariis: =<; In Hebr^eO-aHterha-
Ediiio qtiseaddita est Cairipehsi,verlil. viriUsnieri. bet, prqhibebaihsuspeciumpciilorummeorum, cori-
Iteferunl eriiftiad sequentia sub reclo casu ut sta- stupebam et nori loquebar. Qnod dicit, hoc est:
liiii ostenditur. - Considerahs peccata mea, oculos ad coelumerigere
Npcte cpnira eum, Hieroriymus, nocfe extehditur, non audebam. Peccalori enim dicit Deus: Quare tu
videlicet nianus. Alii defittxii, scilicet plaga niea, enarras juslitias riteas? (Psal, XLIX.)Propterea stu-
vel mota csl, quia legerunt rPCQ NIGERAH, quod pebam, limebam, laqui non poteram. Hoc juxta Ile-
conimune est ad defluere, produci, irahi. Arbitror brseos. Anlicipaverunt vigilias oculi mei, antequam
tjamenSeptnaginla legisse iTiSD NEGDAH, id est coram atiquis vigitaret ego vigilabam. Legimus et in Da-
sive "rra KEGDO coram eo, Est enim perspiciimn niele : El ecce, inqiiit, Tj? m, id est, VIGIL(Dah.
resch
' Et et dalelh plurimum liabere vicinilalis. iv) : Non dormilabit, neque dprmiet qui custodit.
non'sum deceplus. Hieronyraus. Non quiescil, Israel (Psql cxx). Ergo monachus qui nori vigilat,
nerape inanus mea, ulsupra; Praleiisis et quidain non potest'hunc versum dicere. > Hucusque Hie-
alii,non residebk seu non cessabil, iiimiruni plaga ronymiis. Denique quam edilionem seculus sit Au-
mea, juxta-quod accipiunl, voculara " JADcomnic- gusiinus, haud iiquet. Habet enim, anticipavcrunt
moralara XST\xb LOTAPHUG. vigilias omnesinimici mei, nisi PDJ?IKNAH, Hebrxis
Septiiaginla sensum e sonat afjligere.
sensu eruentes, expliciierunt luculenter, quidnam YERS.S.—Annos wternos in mente habui. Hoc
foret manus noslras ad Deumextendi nec relqxari-: posiremum; in mente habui, facit exordium versus
Cum enim prsecipiatomnipolens Deus, ut angusliis g id est re-
divexati, piis et assiduis precalionibtis opera siiam sequentis jtixta Hebrseos~"13"N EZKERAH,
cordabor. Deinde ubi legimus, meditatus sum, ibi
praesentaneamimpiorenius, nullum aliud stiffugium verlunt psalmoruin meorum, ant carminis mei
prseslolaluri, consilio lamen divino frequentius 'n25'3 NEGiNATni. Porro Sepluaginta acceperunt ac
ut
contingil quamvis orationibus inlenti tribulalio-
num fluclibiis undique conciitiamur, a quibus libe- si esset verbum a themale ia NAGAN, id est lusit
rari Dei misericordiani jugiler appellando deside- mtisicis instrumentis, qtiod nihil distat a meditari.
rabamus, usque adeo, ut psalmus XLIIIexclamet: iit cantictim sit spiritualiter inlellectiira,jiixl.a quod
Exsurge, quare obdormis, Domine? Quid? Decepit docet. Ut de taraen majorem inquisitionem aufera-
hoc veisu scripserit Hieronymus ad
nos Deus qui ad se consurgere toties iiiculeal in nius, quid
affliclionihus? .Absit! Ergo ntisquara relaxeiilur Suniam el Fretellam, refene non erit inutile. < Et
manus. Spes sit in Deum semper erecta, quaenon medilalus sum nocte cum corde meo, el exercitabar
confundit, Rom. v. Et si non exa.udiat Deus, ad et scopebamspirilum meum.Pra quo iii Hebrseole-
Recordaborpsalmorum tuorum in nocle cum
poscentis yoluntatem, exaudit lamen ad agrotaniis giniiis:
sanitatem et opporlunitateiu. Non nos decipit, sed corde nteo. Loquebar et scopebamspiritum meum,
prohat, non oeeidit, sed casligat. Hinc D. Augusti- pro exercilatigne KSo).Etr/iav,id cst decantatipnem
ntis : In liac nocte Deum reqiiiraiiws manibus no- quaradam et mediiaiionem Sepluaginta' traristiile-
elris, noii cessent opera, quseiiimus Deum, non sit runt, et pro eo quod nos diximus scopebani, illi
inaiie desiderium. Hacc ille : Itaque si trilmlationi- postieriinl ICXKM.OV qiiod Symmachus translulit
bus septi, incipereraiis niaims ad Deum tollere, Q ihzptv-javv,id est pcrscrulabar, sive quwrebam. Et
deiiide ssevius insurgente passione; deficeremusla- quinta simililer, In Grsecohabetur v.«l ern ulwvix
Le^csnles, nostra inerlia quasi Denni faliaceni;iri E.avijo-Sijy r.ui iy.i),£Tno-u,'yvxTo; p.STUTJ)?v.upSi'j.;p.ov
suis promissionibus turpiler causareltir. JJSQASO-^OV. Y.VX TOnvivp.kp.ov,-eiannos wier-
I'(7X«),).E
YEES.3. — Memorfui Dci et delcctattis sum. Hie- mep tios memineramel meditalus sum, ripclecum corde
"ronynius,pro eo quod postremo posiium est, dicit anlem argulabar, el rhnabalur spirilus meus. Proprie
czo:).io-pof, in agricullura dicilur, insaniendo
c.nturbabor; Munsterus, inquielus ero. Sanctes, lu- esl sarculando, et quomodoquseruntur ibi lierbse
mulitiabor. Sic el fenne alii--'DriNl vEEiusiAiAn., id sarculo qtiaesecentur, sic et iste relractalum agita-
Yideretur sensus oppositus^ riisi l.ujusmodi conlur- tioritim
balio iii bonain acciperetur parlem. Efenim memo- vit. Et suariim metaphorice a sarculo demohslra-
ria Deo feta, liominem dcturhal exteriorem a mun- sciendum quod to-v.cdlov non seriielsed fre-
danis cupediis, unde pra'eesserat nox ; renuit con- quenier signifieel. > Hucusque Hieioiiymus. Qui
solari anima mea, elc, et conlinuo sequitur: Exer- eliam in Coranientariis aperit quid sit scoperespi-
citatus sum, et defecitspiritus meus. Unde Hierony- . rilum. t Scopebamspirilum meum, hoc est, inquit,
iniis in Comment.:In Hebraico aliter habet, tnemor fodiebam quasi agrum, ut ibi milterem semen do-
Dei et ctrinarum Domini. > Haecille. Hebr. 'mifi?2n'1 VAU-
fui conturbalus sum, consideravi mansuetu- BUHI,id cst perscrutaius est spirilus meits,
dinemipsius, consideravipielalem, consideravimun- HAPESCHut vertunt Neoterici. Tamen dixitMIieroriyraussu-
ditiam, et videns meipsum iramundum vehementer
conturbabar : hsee ille. Adde qtiod illud verburii pra, quod in Hebraico legeretur, scopebamspiritum
meum
Ilebr. significat etiam resonare, quod ad gaudiura ,) tnorumper primam personam. Rursiis posuit psal-
facile accommodalur. Cseterum pro exercitaius, sione ad luorum, ubi alii, carminisniei. Licel in ver-
Sophronium utrobique transferat sub
in
Hierony. vertil, loquebar memetipsonrWN ASI- prima, persona, et psalmorum meorum, et scope-
IIAH,quod et alii, LOQUAR, Munslerus circiiitum ex- bam.
pvessit quid loqui, quando transtiilit, querelas fa-
ciam, Nihil esl quod non conveniat vocabulo He- YERS.8.— Aut in fineni misericordiamsuam ab-
brajco rw bOAH. scindet a generatione in generationem. Duo verba
VERS.i. —AnficipatJentnfvigilias qculi mei. Hie- liic videntur omilli proxima a verbo abscindel -;D3
roiiymus, prohibebam suspectum oculorttm meo- "CK GAMAR OMER,id est consumplum esl verbum
rum. Cseleri Hebraicanles vertunt, apprehendisli sive eloquium, ea quoqtie Grseeus convincitur ha-
custodias she palpebras oculorum meorum. tffnn bere cwTilto-z ptip.a, et quse-veriit Hieronynius,
*j'V rfnOB? AHAZTA SCHEHDROTH ENAI;Igitur sicut itemque cseteri. Hnic scrnpulo faciei satis aHierony-
fenere vigilias sivc custodias ociilorum, duplicem mus ad Suniam et Frelellara hoc modo genera-
polesl facere sensum, luni quod nonduhi aperlos, lione in generalionem, quod Graecunisequentes in-
atit surstim intenlos continere possumus, tum quod venisse vos dicitis O-UVE-O.EO-S pnu.a, id estcphsttm-
jara apertos, et vigilanles ereclos probibemus a tor- mavit verbum recte non habetur inLatiiiOj quia in
por.e, sic et anlicipant oculi vigilias, vel cum quis nuljo habetur interpretum.
pncveriit neintendanlaspectum oculi,aiitdum prae- YERS.10. — Et dixi: Nuric cwpi. K»n'niS.T-.CNl
lcrverlil diligcntia el solliciludine, octilos ad Deuni VAOMAR nALLOTin iu. Uierorivmus, ct dixii imbecil-
 PETRI LOMBARDl 724
iitas nieq est; Munstefus, PeUicaniis, iriterpretes A eliam qnnum. Ob qiiani ambiguilatem cohfundiiniur
pro Cajetano, iderii, .infirmiias riiea sive wgritudo lOt ediiidnes huraanse. Certe si quisque pro stio ce-
mea est; Pratensis, ef dixi, exspeciaiio mea esl; rebro pergait sic traducere, ineerta erunt oiiinia,
Sanctes, ef cogilavioccidereine. Consonathuic Cam- ant confusa. nisi sit aliqua editio, qtiam caiteris Ec-
pensis, profeclodicebamad mortem: Usquecrucial ciesia' praeferat; aliae autem pro erudiiione casle
me hmcrecordatio. Mirura quain inler se digladien- possunl legi.
turrabbini super hac particula 'iflfol uALLOTiii.Nam VERS.11. — Memor ero operum Domini. Hiero-
si deflectas a radice bSn UALAL, admodum multi- ny. cogitationum Domini ni tfjya MAALLE IAH, id
plex est. Quidam ducunt a verho nSn IIALAH quod esl, operumaut adinventionumDotnini, sicut et.pau-
est mgrolare.Denique 171 Sepluaginta accepeiunl Io post idetn Hierotiymus verlit vocabuluiu simile,
adinventionesautem sunt opera, divino consilio sta-
a theniate a quo est Snn UEIIEL,id est incwpil, ut bilita.
sit, principium meum est, idem quod^coepi. — Viderunt fe a^na.', Deus, et tiniue-
Hwc mutatiodexierw Excelsi. Astipulantur Hiero- VERS.15.
nyinus, Chaldseus,Nebiensis, Pratensis, Pellicanus. runt. Hoc quod est limuerunt "ISTTIAIULU, Hiero-
dicit parlurierunl; Sanctes, doluerunt; alii,
luterpretes pro Cajetano, Sanctes et Munsterus, pro nymus
mutalione aut mutationibus translerunt annos. Ne (tii,«erunf. Haeccommuniter signat parlicula, etiara
tamen oratio esset hiulca addunt de proprio. Nam si inlelligentia sit eadem.
Sanctes hoc pacto, Cogitavioccidereme propier an- YEIIS. 16. — Multiiudo sonitus aquarum. flil"
nos dexlerwExcelsi; Munsterus, af recordabor an- ^ D'!21Q-!tZORMU MAIM ABOTH. et Nebien-
norum dexlerw Excelsi. Ad idem paraphrasis Cara- sis. Excusserunt aquas nubila;Hieronymus
alii', effuderunt sive
pensis, recordatio annorum superiorum. Quanquam inundare fecerunt aquas nubes. Septuaginta sensum
secus translator ineodem.Ait enim, dexlera Excelsi expresserunt, et einphasim diclionis Hebraicse.Nam
vices mutat. Hebr. habet nw scHENOiuasingulari D"!TZEREM dicunt sonare Hebrseis,copiamaquarutn,
TW SCUANAH idera sipnifieat lum mutatus est, lum mpelum, imbrem, lempeslatem.

PSALMUS
PSALMI TITULUS. < 1STELLECTDS ASAPII.>
Attendite , populemeus. Titulus. IntellectusAsaph.
[Aug.] In hoepsalmonarrantur quaeinVeteriTesta-
menlo populo divinitus actasunt, scilicet qusebenefi-
cia contulit ei Deus, et quas poenasiugratis incusse-
rit (113). Dumauteminboc psalmo historia Yeteris
Testamenli refertur, Novi Teslamentigraliadeclara-
lur. SicenimJudseos pro suisdelictis dicil expulsos ;
et Christianos asserit inlromissos, ut utriusque legis
intentionem in unum faceretpendere ad humilitatem
monentis. Et quia omnia in figuranostri conlingebant
illis , sicut ait Aposlolus (i Cor. x), ideo quse de
illis historialiter referuntur, eadem de nobis spiri-
tualiter intelligenda sunt. Unde psalraus prselilula-
lur intellectus. Et esl sensus, [Aug., Cassiod.]
hic est inlelleclus Asaph, id est fidelis congrega-
tionis, quia hic narrata interius intelligenda sunt,
non modo in figura. Intellectus ergo Asaph estquod
intellexit Synagoga fidelis; vel quod spiritualiter de-
bet intelligere. Quaeenimtunc myslice, idestfigu-
raliter illis contigerunt, eadeni modo in re nobis
fiunt. Et sicut tunc non in omnibus illis non bene
placuit Ded,sic nec istis,et ideomonendi sunt.Vet ^
ita potest legi titulus, ut inlelleclus sit genilivi ca-
.siis, quod in Graecoapertum esl et subauditur psal-
mus, vel verba, sic: Hic esl psalmus, velverba, in-
lelleclus, id est inlelligentise, quse data est ipsi
Asaph : sic exGrsecodelerminatiir.lntentio lalis est:
Per acta in veteri populo, intendit monere novum
populttm, ne sint ingrati beneficiisDei, etejus iram
in se provocent. Modus. Novera sunt pavlilioncs :
Primo attentos facit, quia qusevidentur aperta pa-
rabolae sunt et aenigmata, secundo summatim dicit
quae Deus Judaeis fecit, tameiiingratis sibi, quanla
eudivimus. Tertiodicit qute abexitu de ^Egyptofe-
LXXVII.
cit eis, nec tamen resipuerunt, ibi, coram patribits
eorum, etc. Alias partitiones suis locis exseqttemur.
Etiam loquilur in hoc psalmo fidelis Synagoga,
quaemalis exprobral. Ut autem major reverentia et
auctoritas verbis suisaddatur, primo inducit, ipsum
Dominum loquentera sic: 0
YERS.1. — < Attendite, popule meus, legem
'< meam; inclinale aurem vestrara in verba oris
< mei. >
Popule tneus, [Cassiod., Aug.j qui raihi, scilices
obedis. Yel, o vos qui eslis popttlus meus. Nos,
scilicetsunius populusillequiet congregatio Christi
sumus, attendile corde legemmeam, id est verilatein
rei, quaein figuris tegitur; hoc dicit Deus, qui le-
gem dedit. Et qualiter subdit, inclinate per humili-
latem aurem vestram, cordis, el sic bene altendelis
(114) .Timor enim infusa repellit, unde praeceptuin
fuit in veleri lege altare Domiui concavum fieri,
el quadrangulum, ut niens noslra quatuor munila
virtutibus, per humililalem sit concava ad recepta-
culum divini verbi. Inclinale dico in verba oris tnei,
id est ad inlelligenduiuverba Asaph: [Cassiod.j os
namque Dei est Asaph, qui inferius loculurus est
isla, Quanta, etc. Ideo attendite, quia
YERS.2. — < Aperiani in parabolis os meum;
< loquar propositiones ab inilio. i
Aperiam in parabolis os mcum,[GI. inl., Cassiod.]
qiiaeapertae sunt, quia parabolsesunt rerum simili-
tudines, cum perrerum adductam similitudinem,
quodde illis dicilur, dealiis intelligilur. Elloquar per
Asap\ipropositiones,[Aug.] idesl aegnimala,ab ini-
tio VeterisTestamenti, ex quo de jEgyplo exierunt.
Ssnit autera proposiliones, quae Graeceappellantur
problemata. Qusestiones aliquid dispsilatioiie sbl-
vendura liabentes.Hisergo vigilanlia adhibenda est,

(.113)Ex Cassioi!., i:i ccnclcsicnc psahni. (I!i) Beda, iu 'Ixod. cap. xvvii.
 725 COMMENTAIUUM IN PSALM0S. — 1'SAL. LXXVII. 726
ul eariiin fructus iiilelligendapercipialur, quae He- A est testimoniiun pvsuit in Israel, hoc est in Jacob:
braice dicuntur senigmala. Posuit dicit, quasi jtiguin, ne vaga volunlate erra-
PARS.II. YERS.5. — < Quanta audivimus el co- rent. Inleresl ergo aliquid inler suscitavit,cl posuit,
< gnovimusea; et palres noslri narraverunt nobis. >> Aliudenini notai suscitavil, aliud posuit, sicul dixi-
Quanla audivimus. [Hier., Cassiod., Aug.] Se- mus. Lex ergo, etbene utenlibus, testimoniumesl,
cunda pars, ubi sumraatim dicit, quseJudaeis Deus; quo fugiant peccata; et male utenlibus, quo con-
fecil, tamen ingratis sibi, et sic si non eis prodesl,, vincantur puniendi et peecatores, sicut Christus
laraenfiliisne fianl sicut patres. Et notandum quodl credeniibusestlapisincaputanguli, non credenlibus
prius in homineDeus loculus est. Nam verba Dei esl lapis offensionis(I Pelr. n). Yel ila, suscilavit
fuerunt prsedicta; jain homo Ipse loquitur. Yerba teslimonium, id est legem in Adam,quasi movluain
enim hominis sunt isla: Quanla audivimus.Illud el sopitam, in Jacob, [Alcuin.,Cassiod.] id est in
prsedictumdixit Deus ex se, ne ejus loculio in ho- populoJudscorum, reforraando scriptis quod menti-
tnine posl eum loquenle contemneretur, admiralive bus obcsecatisobsoleverat. Yel forsan testimoniuni
crgodicil: Quanta proplermulliludinem,audivimus, dicit illud quod accidit Jacob , quando cum angelo
in Veleri Teslamenlo prsedicta,ef cognovimusea in luclatus lacto femoreclaudicavil (Gen.xxxn). Quod
Novo Teslamento implela. £f a quibus audivimus?" signiftcatJudaeos; partira lide conslare, parlim a
ecce, pafresnoslri narraverunt nobis , sicut Moyses salute discedere. Etita hujus rei testimonium fuit,
ct prophelse,quod etiam isle prsevidet, scilicel quod quod Jacob accidit. Ecce parabola. Hoc aiitem te-
patres narraverunl filiis.Narraverunt dico : stimoniunisuscitatur, duni lex scribitur, quia prius
YERS.i. — < Non sunt occullata a filiiseorum in ignorantia sopilum erat, sed ex tunc, et ipstim si-
< generationealtera. > gnum in liiemoriafuit, el res figurata ex tunc coepit.
Non sunt hsec occullata a filiis eorum spiriluali- Et hoc esl, Et sucilavil lestimoniuniin Jacob, id est
bus, [Cassiod.]quod postea exponit in allera gene- illudquod accidit Jacob in signum , prius sopitunt
rationeet gentiura, quse ex; aqua et Spiritu sancto ignorantia. Et quando suscitavil ? quando legem
generatur in qua dala esl regeneratio. posuit in Israel, in qua lege,
YERS.5. — t Narrantes laudes Domini et vir- YERS.7. — < Quanla raandavit patribus nostris
« lulescjus ; el mirabilia ejus quse fecit. i < nola facereea filiis suis, ut cognoscat generatio
Narranles lattdesDomini. [Aug., Cassiod.] Talis i < altera. >
ai ordo verborum.Laudatur Dominus ut ametur, Quania mandavitpalribusnostris. [Aug.,Cassiod.]
et viriuies,-vel potenlias ejus, id est liberationes, p Hi sunt antiquus populus, qtii accepit mandatum a
quibus populum liheravit ssepe, ef mirabilia ejus, Deo, ct lamen non novit vel fecit. Ad qttid ergo
adlicet quodpavit populumin deserto, quod hostes mandavit? nola facere ea filiis suis. Filii sunt no-
cjus vicit; quwfecit, nonmodo promisil. vus populus Novi Testamenti, qui niandala novit
VERS.6. — < Et suscitavit testimonium in Ja- et fecit, quod quasi exponendo subdit. Ad hoc ac-
< cob, et legemposuit in Israel. > ceperunt, ut generatio aliera, seilicet de genlibus
Ef suscilaviltesiimonium,[Aug.]Hocteslira&ninm collecta, cognoscal spiritualiter quod ipsi palres
est inilium, de quo supra dixit: Loquar proposilie- non noverunt. Et sunt idem filii el generatioaltera,
nes ab initio. Iuilium est ergo Yetus Teslaraentam, scilicet populus gralise el. cognoscentes.
quia ibi limor esl, qui est inilium sapientise. (Ec- YERS.8. — < Eilii qui nasceiitur et exsurgent',
cli. I). Finis vero est Novum Testamentura, quia < et narrabunt filiis suis. >
hic eslChristus, qui est finis legisadjusliliam omni Filii, [Cassiod., Gl. int.] id esl Chrisliani, qui
credenti (Rom.x ), qui dat spirilum quo charitas nascenturpostea secundo,exaquaetSpiritu sancto,
diffundilurin cordibus nostris (flont. v), quse con- exsurgent.sursura habentes cor. Quivero nati sunt
sumraata foras raitlit timorem (Joan. iv). Hujus ct non renati, non sunexerunt, id est non sursimi
autem NoviTeslamenti testimonium dicilur velus D ] est cor eorum, sed in lerra fuit. Ef narrabunt filiis
lex, quia NovumTestamentum habet testimonium suis, id. est posleris, per generaliones transmissa
a lege et prophetis. Unde tabernaculum Domini sunt mandata Dei,ne quis putaret uni data. Adquid ?
testiraoniidicebatur illud quod lot mystica figurabat YERS.9. — « Ut ponant in Deo spera stiani, et
(Exod. xxvi)Testimoniura ergo diciturYetusTesta- < non obliviscantur operum Dei, el mandala ejus
menlura inquanium probat, Iex inquaulum jubet. < exquirant. >
Idem ergo significalurper leslinionium et per le- Vt ponanl in Deo spemsuam. [Cassiod., Alcuin.,
gem. Sed alia et alia ratione. Ita idera inlelligilur Aug.J Haecest utilitas paternse prsedicationis. Ia
per Jacob et per Israel, sciHcelpopulus Judaicus. Deo, non in legequaepunit ne suam jusliliam con-
Ait ergo: cf susciiavilin Jacob, [Aug.]in populoJu- slituant, ef non obliviscanluroperum Dei, jactando
uaico, ieslimonium, id cst legem. Suscitavit dico, opera sua, qiue nulla sunt, nisi a Deo vel colendo
quia per iilud testimonium peccatum quod latebat idola, ut fccerunt Judaeiidola colentes.. Deindeos-
apparuit et revixit. Unde Apostolus : Peccatum ut tendens quaesit vera Dei recordatio subdit: Et. tnan-
appareatpeccalum, per bonum opcraJ.<tmesf vtilti dala e.jusXJZexquirant, operando, quidicti suntsu-
mortcm(Rom.vn). Dcinde repelit, Et legcm,'hoc pra eognovisse,modo diciturul cxqttirantul speran-
 727 PETRI LOMBARDI 72S
tes in Deo, abeo adjuventur ad implendum opere A promiltere in die aqditionis, et deserere in die ten-
mandata. Dico, exquirant, '•. tationis. Et hoc est qttasiprseluderearrais, el ad ho-
YERS.10. — < Ne fiant sicut patres eorum; gene- ram certaminis nolle pugnare. Quod vero ait, inten-
t ratio prava et exasperans. > dentes et mittentes arcum, cum potius videatur de-
Ne fiant sicut patres eorum, [Cassiod., Alcuin.] bere dixisse, inlendentes arcum et mittentes sagil-
scilicet Judsei, scilicet generalioprava, quaeverita- tas. Non enim arcus mittilur, sed ab. arcu aliquid
tem non recepit, ef exasperans Denm, adeo ut in miltitur: figurate dictum accipiamus, miltenles ar-
Salvalorem armarentur, quod fuit super omnes cum, quia aliquid miltu.nl arcu. Yel obscurus est
acerbitates. Unde per EzechielemDominus dicit: ordo verborum, ut iste sit ordo : Inlendentes ar-
Yade, et dic damui exasperanti etc. (Ezech.n, xn). cum et mittentes, subaudis sagittas. Nonnulli ta-
Et quia prava, ideo est men Graecicodices babent, intendenteset miilentes
VERS.11. — < Generatio quae non direxit cor arcubus, ut sinc dubitatione stibaudiamussagittas.
« suum; ct non est creditus cum Deo spiritus ejus.> Per filios vero Ephrem, qui dictus esl et Ephraiin
Gcneratio quw non direxit cor suum, [Gl. int., tolam illara gentem amaricantem inlclligi voluit:
a totum significans. Quod ideo est, quia ab
Cassiod., Alcuin., Aug.] id est distorta. Vel ita " parte
contiiuia : Ideo prava est generatio, quia est gene- his potissimum aliquld boni exspectandum fuil.
ratio quse non direxit cor suum, et si manum ad di- Sunt enira de illofilio Joseph nati, cui Jacob Mne-
vina, ut se corrigeret. Dislorlum enim cor habet, dicens dexle.'ani imposuit, quamvis ad sinistrara
et
qtii praye intellecta non corrigit, et quaenatura do- conslitiilo, Manasseraajori filioJosephpraeposuit,
canccllatis manibus ulrique benedixit, dex-
cel, non perficit. Cur talis esl illa generatio? ef, id quando
cst quia, rionest creditus cum Deo spiritus ejus, id teram super Ephraim, et simslram super Manassem.
est si ratio quandoque bene suasit, non acquievit statutum, ad dexterarn ponendo(Gen. XLVHI).Cum
ei. Yel ila : Ideo talis est gencratio, quia, non est aiitem hsec tribus hic culpatur, nec apparuisse iu-
credilus cum Deo spiritus ejus, quia non habebant ea ostenditur quod illa benedictio promittebat. Pa—
tet Jacob tunc figurasse, quod novissimi essent
fidem, quseirapelraret quod lex imperat, sed quasi
ex operibusjustitiam quasrebant.Quandoautem cum primi, et primi novissimi(Matth. xx), per advenlum
Salvaloris. De quo Joannes ait: Qui posl tne venit
spiritu Dei operante, spirUus hominis cooperalus,
tunc fit quod Deus jubet. Et hoc non . sit nisi cre- cnte me faclus est (Joan. i). Sic etAbel majori fralri
dendo in eura qui juslilicat iinpiura : quam fideni praelatusfuit (Gen. iv), Isaac Ismaeli (Gen. xxi), Ja-
non habuit generalio prava et amaricans. Et ideo „ cob Esau congemino suo. Prius tamen nalo (Gen.
. dictum est: Nonest creditus cura Deo spiritusejus.. xxvn), et Phares Zaram, qui prius manum emisit
Multoenim hoc expressius dicit ut significetgra- (Gen. xxxvni). Et David fratribus suis majoribus
tiam Dei, quse hon solum facit remissionera pecca- (I Reg. xvi): sic populo Judseorum, praelalus est
Totara itaque gentem pravam
torum, sed et cdoperari facit sibi spiritum hominis populus Cbrislianus.
in bonis operibus, quasi diceret, non credidit Deo a parle esse significans, ait: Etiam filii Ephrem in-
tendentes ct mittentes arcum, id est arcu aliquid
spirilus ejus. Habereenim cum Deo spiritum credi- mittentes. arcum et mittentes sa-
tnm, est non credere suum sine Deo posse Yel, intendentes
spirilum di-
facere justitiam, vel aliquid boni, sed cum Deo, gittas, id est promitlentes servarelegem, aperle
est crcdere in Deum: est centes : Omnia quwcunquedixerit nobis Dominus
quod quod ulique plus et audiemus (Exod-.xxiv). Conversi sunt,
quam credere Deo. Nam credimus etiam homini, faciemus
id est defecerunt, in die belli, scilicet tentationis.
sed non inliominem. In Deum credere est ei cre-
Osee prophela,ait : Ephraim facius est quasi
dendo adhaereread bene operandum. Unde Aposlo- Unde
lus : Qtti adhwrel Deo, unus spiritus est cumilto (I columba insipiens(Ose.vn), [Hier., Aug.] quiapro-
non auditio, sed tentatio pro-
Cor. vi). Illa aulem generatio, cujus exemplum ca- missionem obedientise
vendumest. Et si credidit Deo,non tamen in Deum, D bat. Ita conversi sunt, quia
non fide adhsesit ut abeo sanala VERS. 13. — < Non custodierunt testamenlum
quia Deo, coope-
in se Deo. < Dei; et in lege ejus noluerunt ambulare. >
raretur, cobperante
— Non custodierunt lestamenlum Dei, [Aug.] non
VERS.12. < Filii Ephrem intendentes et rait-
quod non possent, sed quia noluerunt. Undesubdit:
< tentes arcum, conversi sunt in die belli. > Ef in legeejus noltteruntambulare, et si quandoque
Filii Ephrem, [Haym., Aug.] Quasi dicat: Yere ambulent, tamen nolunt, quia non ex corde faciunt.
prava et dislorla, quia etiam, lilii Ephrem, de qui- , Agunt enim quse mallent non prsecipisibi, ex corde
busminus videreiur,intendentes el miitenlesarcum, autem nullo modo fit, quod fitex formidine poense,
id est promittentes servare raandata in die auditio- non dilectione justitiaj. Pares sunt manu, sed non
nis, scilicct quando Deus de aliqua adversitate eos corde, qui non furantur, timore pcenffi,et amore
clamantes audiebat, quasi prseludentesarmis, con- justitise.
versi sunt in die belli, id est defecerunt in die ten- VERS.l&. —'« Et oblili sunt benefaclorum ejus-
tationis. Nihil enim est aliud tendere arcum, et < et miiabilium ejus quse ostendit eis. >
mittere et converli in die belli, nisi altendere et PARS.III. VERS.15. — < Coram patribus eoi-iim
729 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LXXVIl. , 730
< fecit mirabitia in terra jEgypti, in campo Ta A culo, quasi in die per nubem, id est carnem. In ju-
t neos. > dicio vero quasi in nocte, in illuminatione ignis,
Coram patribus eorum. [Cassiod., Gl. int., Aug.' quia tunc magna tribulatio tanquam ignis lucehit
Terlia pars, ubi jam incipit narrare quse ab edu- justis et ardebit injustis. Vel ita secundum allego-
ctione de ^gypto fecit eis Detis, non tamen desti ricum sensum : Ef deduxit eos, elc. Hoc futurunr
terunt a murmure et a tentalione. Quasi dicat indicabant. Dies enim Christus est, tamen nube
Oblili sunt mirabiliumejus. Qtioruni mirabilium, e carnis ceiatur perfidis. Et sicut columna nubis erat
ubi faclorum? facla fuerunt illa in terra iEgypti eis vel illis umbraculum contra calorem solis; sic
Qusesunt? quod inlerrupit mare, et eduxit eos, etc per Incarnationem dat nobis refrigerium contra
Et hoc est: Coram patribus eorum fecit mirabiliait sestum viliorum. Ef fofa nocfe, id est tolo tempore
terra JEgypti. Qui sunt patres hujus pravse genera- vitse, in illnminalione ignis, id esl in clarilale sni
tionis a qua supra filios dissuasit, ne sint his patr-i- luminis, quse illuminalio est ignis Spiritus sancti.
bns, scilicet pravsegenerationi similes. Unde supra: YERS.18. — < lnterrupit petram in eremo : et
Nefiantsiculpatreseorum, generalio prava et exa- < adaquavil eos velut in abysso multa. >
sperans. Alii,surit isti patres, alii illi. Scd qni sunl Inlerrupit petram. [Aug., Gl. int., Ang.] PriuS'
isti patres eorant quibus haec factasunt? Si Abra- H aqua maris stetit, quasi petra, modo petra fit fons.
ham, Isaac, Jacob, accipis islos patres, non corau Et hoc in eremo, ubi necesse est ut jjratius sit mu-
eis fecit mirabilia in jEgyplo, quia jam defuncf nus; et adaquaviteos, quasi pecora, non homines,
erant, nisi forte spiritu dicas eos esse praesentes, quia non egerunt gratias, velut in abysso multa:
quos Dorainus in Evangelio vivere dicit (Luc. xx). per hoc copiam notat. Mystice de petra etiam quse
VelaccommodaliusMoseset Aaron, et alii seniores, est Christus, qui dicit : Si quis stlit, veniat ad me,
qui de spiritu Mosi acceperunt (Num. n). Palres et bibat (Joan. vn) : cujus latus in cruce ruplum
istorum sunt, coram quibus fecit. Et est, coram pa- fuit. Et hoc, in ereino hujus sseculi, educit Deiis_si-
tribus, quibus credendum erat, scilicet coram Mose tienti fidei lluenta Spiritus sancti, accedente ligno
et cseteris intelligenlibus. Fecit mirabilia in terra crucis cura virga Mosi, ut gratia manaret creden-
jEgypti, in campo Tanees. [Cassiod., Aug.] Ut om- tibus.
nem dubilationem tollat, et provinciam dicil jEgy- YERS.19. — : Et eduxit aquam de petra .-et de-
plum, et locum factorum, scilicet Tanis, qute es( < duxil lanqiiam (lumina aquas. >
civitas jEgypli. Notandum vero quod ea quse ibi
Ef eduxit de petra, [Cassiod., Haym., Cassiod.)
facta sunt bona vel mala mystice fiunl et ;in nobis.
C quod mirum est, aquam, quse sequebatur eos quo-
Sed bona, gralia Dei; mala ex judicio, propter quod ef deduxit aquas, non parum, sed
cunque ibant;
supra tnonuit atlendere parabolas et propositiones, flumina, id est copiose. Mystice, sic et
et spem in Deo ponere, ne simus similes illis. (Gl. tanquam
aqua quse deChrislo prodit, nulla minutione deficit,
int., Aug., Csfsstod.,Aug.) ^Egyptus ergo qusein- ut sit fons vivse salientis.in vitam aelernam
mundus est. Ta- aquae
terpretatur tenebrwvel tribulatio,
nis vero, interpretatur humile mandatum. Campus (Joan. iv).
vero Taneos est planities humilis mandati. Sicut VERS.20.— < Et apposuerunt adhuc peccare ei;
< in iram concitaverunt excelsum in inaquoso. >
ergo tunc Deus coram palribus illis mira fecrt, sic
Christus in lerra positus corara patribus Novi Te- Et apposuernnt. [Haym., Aug., Cassiod.] Qtiasi
slamenti, humile mandatum docuit dicens : Discile dicat: Hsecfecit illis Deus. Et tamen illi, scHicet
a me, quia milis sumet humilis corde (Malth. n). In prava generatio, apposuerunt adhuc peccare ei,- id
mundo ergo humile mandalum aceipimus a Christo, esl non credere, id est adjecerunt ut inter tot bene-
ut in futuro exaltemur. ficia non crederenl, quod ut maximum inlelligere-
YERS.16. — < Interrupit mare et perduxit eos; lur peccatum, cum Dominusdixisset in Evangelio:
t et statuit aqiias quasi in utre. > D Spirilus arguet mundumde peccato(Joan. xvi), con-
Interrupit mare, [Cassiod.,.Aug.] quasi non esset tinuo exponendo subjunxit, de peccatoquidem, quiat
tiquidura, ef perduxit eosad terram, etstaluit aquas, non crediderunt in me (ibid.). Sicut ergo peccatum
quasi clausas in ulre. Mystice qui tunc stare fecit dicit ibi, non credere, ila et hic peccare dicit, noit
aquas, et trajecit eos, cohibet fluida coneupiscen- credere.[Alcuin.,Aug.,Gl.,int.]/nt>amconctfat)crun£
tiarum, cun, renuntiatur sseculo, ut peccatis onmi- excelsum,non credentes Deum, sibi difflcilia posse
bus delelis populus fidelis trajiciatur ad terram facere, quod gravissimum est apud Deum mystice,
promissionls per baptismum. sic nos absoluli per baplismum, quandoque provo-
YERS.17. — t Et deduxit eos in nube diei; et camus ad iram Deum. Et hoc in inaquosp, vel iw
t tota nocle in illuminatione ignis. > siccilale, alia liltera, scilicet, vel in aliqua eretno^
Et post deduxil eos, [Gl. int., Aug., Cassiod., ad litteram, vel potius in seipsis, ab humore gratiaK
Alcuin.] priusquam poneret in patriam in nubediei, siecis, quia licet pleni essentvenlres aqua de petra,
el tota noclein illuminationeignis. Sic et fidelespost tamen erant aridsementes. Ergo boc debet intelligr
baptismumducit spirituali ilinere antequam ponat plus desiccitale cordis quam corporis 173 velleci.
:
iapatria, sacramento ejtis manifestato, in hoc SSP- Quomodo concitaverunt Excelsum in iram? ccce
731 Pr.TRl LOMHARDI I5i
VEIIS.21. — < El leiitavcriuil Deuinin cordibus A . Ei ptuil illis manna ad manditcandum. [llaym.,
< suis, ut petercnl escas animabus suis. > Gl. iiil.] Quid dixerit niarina supra ponit; ef panein
Et, [Aug., Cassiod., Atig.]id est quia, lenlaverunt ,cwli, idestmamia, id esl nonlabore huniano para-
Deum in cprdibus suis, ul pelefent escas animabus tura dediieis
suis, id est petercnt vitse suse carnales cscas, non YERS. 29. — < Panem angelorum manducavit
spirilualcs. El est sensus : Non credendopelierurit t horao; cibaria misil eis in abundanlia. »
escas, quod esl leulare Deinn: lenlare enira est do- Panem angelorummanducavithomo.[Atig.,Ilaym.,
lose postulare, ul in verbis sit simplicitas, cum in Cassiod., Alcuin.] Noniine significali inlelligilur £i-
corde sil inalilia. Myslice, sic et mutli hodie cum gnificans, id est manna, quo significaturpanis a;ige-
tenljlioiie quserunt a Deo sapienliam. licus, scilicet Christtis. El cibaria niisil in abtv.i-
VERS.22. — < El inale locuti suul de Deoeldixe- danlia scilicet quaeab avidis nnn poteranl consuiiii.
• runt: Nunquid poleril Deus parare mensam iu Myslicehaecomiiia, ut sub bistoria Yeteris Tesia-
< deserlo? > menli gratia evangelicadeclaretur. Et mandavit nu-
Et tunc mate, id est falsa loculi sunl de Deo: bibusdesuper, id est prsediciiloribus; et januas ca-li
dixerunt, Nunquid poterii Deus parare mensam in aperuit: januse ccelisuntpraedicalores,quibus iuira-
deserlo? [Cassiod., Alcuin.] Quasi dicat, Non. Haec^ tur in coelura, vel Scripturaj sacrae: [Cassiod.,
diffidentiaDeo injuria est. Myslice, mensa, refeclio- Aug., Alcuin.] aperuit autem has januas, qnia suis
neiii sapienliaevel corpus Clirisli significat. Unde: dedit spirilura ut intelligerent Scripturas eorum
Mulli diilidunt. (Luc. xxtv). Et pluil ittis tttanna ad manducanduin.
YERS.25. — < Quoniampercussit petram el fluxe- Manna interpretatur, quid est hocl (Exod. xxvi), et
< runtaquae, el torrentes inundavcrunt. » significat panem qui de coelodescendil, id est Chri-
Quoniampercussit. [Cassiod., Hayin.] Quasi di- slum,vel corpus Christi, quiestvere cibus angelo-
cat: Poterit Deus illud, quia el hoc aliud poiuil. ruin, quo incorruplibiles incorruplibilitcrpascuutur.
Quoniam percussitpetram et fiuxerunt aquw, el lor- Quem ul manducaret honio, Yerbum caio factum
renies inundaverunt. Ecce exenipluin potenlise Dei cst, qui per nubes evangelicaspluitur loti miindo,
danl, et de simili desperanl. Cnde cl ex eorumdeui et apertis cordibus eoruin, quasi coeleslibusjanuis
persona subdilur: credenli Ecclcsise praedicatur, 11011tenlanti Syna-
YERS.24. — < Nunquid et panem poterit dare, gogae. Bene autera diCilur manna, quid cst hoc?
< aut parare mensam populo suo? > quia hic cibus admirando perqttirilur, et tamcn esse
Nunquid sic ef pancm polerit dare, aut parare P corpus Chrisii scitur. Panem cwli dedit eis, panem
tnensam? id est copiosam refectionem populosuo, angelorum nianducavil honio, panis coelinon alter
scilicet tot hominibus. Quasi dicat, non. est quani Chrislus, de quo coelestes, id esl angeli
PARSiv. YERS.25. — < ldeo audivit-Dominus et reficiuntur cjus coiilemplatione.Et huuc paneni, id
< dislulit: et ignis accensuseslin Jacob, etiraascen- est verbura, quo grandi cibo pascuntur angeli, per
< dit in Israel. > carnem factum lac edit homo.
Ideo eudivit. [Cassiod., Aug.] Quarta pars, ubi YERS.50. — < Transtulit auslrum de coelo; et
dicil quod dilala vindicta Deus dedit prius quaepe- < induxit in virtute sua africum. >
tebant, ne viderelur non posse. Quasi dicat: Petie- Transtulil. [Haym., Alcuin.] Quasi dicat: Quo-
i'unt hoc, et ne videretur non pOsse, ideo audivit modo misil?ecce, Iranslulilavstrum de carto, ut in-
Dominus, dando eis rogata, Et dislulit poenamdans feritts flaret; ef induxit in virlute sua africum illum
prius quod pelebaht, licel lentando, ne viderelur alium ventuni, quia ibi sunt coturnices {.Yant.xxi).
non posse; ef poslquara dedit, ignis, id est. ira Dei, YERS,51. — < Etpluit super eos sicut pulverein
accensusest inJacob. Deindeexponit, dicens : Etira < carnes ; el sicut arenam maris votalilia pen-
Dei ascenditin hraei ? cur ? < nala. >
YERS.26. — i Quia non crediderunt in Deo;nec D Et pluit super eos carnes, [Haym., Rera.] scilicet
« speraverunl in salutari ejus. > colurnices, sicttt pulverem, hoe est abunde. Carnes
Quia non credidefunt-inDep, [Cassiod.]velDeum, quas dedit, subdit, El sicut arenam maris volutilia
nec speraveruntin satulari ejus,- Clirislo quod ppsset pennata. Ideo inirum fuit quod ctira essent volalilia
dare. pennata, pro volunlale ea capiebant. Sed quare hoc
VERS.27. — < Et mandavit nubibus desuper: et esset, subdit:
< januas cocliaperuit....» YERS.52. — < El ceciderunt in medio caslrorum
El mandavil, [Aug.] Utrumque breviter positum, < eorum, cirea labernacula eorum. >
scilicet et quod audiyit, et quod ira ascendit aperle El ceciderunlin mediocastrorum eorum, [Gl. mt.,
liic incipit narrare. Et prius quomodoaudivit exse- Cassiod., Aug.l duobus cubilis super terram volan- >
quitur; postea in sequentiparte, quomodo vindica- lia, ut nec diflicuitas capiendi essel eis, circa laber-
vit. Qnasi dicat: lla audivit, ef, id est quia, manda- nacuta eorum, itincre unius diei, ex onuii parle co-
viinubibusdesuper,eljanttas cceliaperuit.. tumices crant. lltec omnia mysiice; per austrum et
\7ERS.28. — < El pluit illis nianna au itiandu- africum ir.tclliguntur prtedicatores, quos transferl
< candum; ci panem ccelidcdtteis. > Deusdc ca-lo ad tcrras, qututdodesceridenlesa ma-
755 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. LXXVII. 754
joribus, minoribus minora indicant. El est, transiu- A YERS.5S. — < Et occidit pingues eorum; et ele-
lit auslrum, id est piaedicatores de coelo ad lenas. t clos Israel impedivit. >
Ijnde aposlolus : Non polui vobis loqui quasi spiri- El accidilphtgueseorum. [Aug., Alcuin., Atig.] id
iualibus, sed quasi carnalibus (I Cor. 111).El induxit est superhos, de quibus alibi dicilur: Prodiil quasi
africum, id est fervenles ct lucenles prsedicatores, e.x adipe hiiquitas eorum (Psal. LXXII).Et electos
in viriutesua. Ne ergo sibi det africus quod cx Deo lsracl, id cst bonos, impedivit, vel compcdivii,scd
habet. El pluit super eos carnes. Sic et parvulam alios, murinur-corum, ut Moysen,qui pro illorum
fidemnon lentanlium, sed credentiura pascit Deus murniiiralioiiibus dubitando dixit: Nunquid poleri-
6ignis vocum carne edilis, et per aerem transcur- mus de pelra aquam vobis ejicere? (Exod.xvn.) Yel
rcntibus quasi volalilibus. Non tamen ab aquilone murrnur eorura impediviteleclos, ne illis prodessent
vcnientibus, ubi frigus et caligo, id est ab eloquen- quibus palerno affecluconsulere cupiebant. Vel po-
tia sieculi. Sed austro translalo ad lerras, ul par- lius, corapedivit eos, ut cum eis qui patiebanlur ad
vuli audiendo lerrestria nulriantur ad coelestia ca- exemplum juslitise Dei, electi quoque huslinerent
pienda. Unde Dominus: Si lerrena dixi vobiset non mulesliamad exemplumpatienliaesuae.Illoriiin ergo
creditis, quomodosi dixero vobis cwlesliacredeiis? communispunitio fiebat ad cxempluin, non justilise
"
(Joan. III.) Yel per carnes intelligitur fides parvula. Dei laniuni, sed el palientisebonoruni. Qui sensus
Et est, Pluil super eoscames, id est super iufirmos apertior est ex Grseco, ubi non legilur, impedivit,
pluil parvulam fidem, carneis vocibus editam, sicut sed compedivil.Sed lainen,
pulverem: pulvis significal hic iiilelligeiilisesublili- VERS.56.— t In omnibus his peccaverunt ad-
latem, qusead superna conscendil, Et est, pluil isla < huc; et non crediderunl in mirabilibus ejus. »
sicut pulverem, id est a minoribus provehendo nos In omnibus his corrccli, peccuveruntadhuc, [Al-
ad magna etalliora. Et pluit volatitia pennaia, sicttt cuin.,Cassiod.] id est peccavit illa prava generalio.
arenam maris. Arena innuraerain prudeniisecopiara Post hsec oinnia giaviora sunt peccala, qusesemper
salis sapore conditam significat. Volalilia pennata accrescunl; El uon credidervni in mirabilibus ejus
coelestia sunt desideria, quibus aninia pasla pin- Dei.
gueseit. Hsecconfert nobis Deus, sed non possumus VERS.57. — < E* defecerunt in vaniiate dies eo-
hsec accipere, nisi inlra septa Ecclesiae/id esl nisi t rum; et anni corum cum fcstinalione. >
in conformitatefideliura.Unde subdil: Et ceciderunt Et ideo, Dies eorum defecerunl,[Cassiod., Aug,]
in mediocastrorum eorum, circa tabernaculaeornm. quasi languidi labe, ctini possent credendo in veri-
[Aug., Alcuin.] Vel per hoc significatquod venti, id C tate dies sine defectu habere. Et hoc, in vanilale,
est praedicaloressponte veniunt ad boinines, et por- id est pro vanitale, pro qua cilius perierunl. Et
lant eis verba divinitus missa, ut in suis sedibus, dies eorum defecerunt, existenles , in vanitate ,
et circa labernacula ea homines audiani, quia in [Ca^siod., Alcuin., Aug., Cassiod.] a simili illius
omnem terram exivit sonus eoruni (Psal. xvui), ad qui in orlu moritur, in vanum nalus. El anni eo-
litteram tantum. rum cum feslinatione, id est vita, etiara qucevidetur
YERS.55.— < Etmanducaveruntet salurati sunt prolixior, cito prseteriit. Unde dicitur alihi ; Yiri
< uimis; et desiderinm eorum attulit eis, et noh impii nondimidiabunldiessuos (Psal. LIV).Sed
< sunt fraudaii a desiderio suo. > YERS.58. — < Cum occidereteos qua:rebanl eum;
< et reverlebantur et diluculo veniebant ad eum. »
Ei manducaveruntet saiuraii sunt nimis, ventre,
Cum occiderel eos quwrebant eum. [Aug., Cas-
non mente. [Cassiod.] Ecce convicli sunt qui hoc
Non ipsi occisi quaeiebaiit,
Deo impossibileputaverunt: Et desiderium eorum siod., Alcuin., Aug.]
Sed sic loquitur, quia unus populus
attuli! eis, licct eis nori profuerit. Concedunlurenim sed reliqui.
de uno corpore loquitur. Quserebanl
interduui quae non prosunl ; et nonsunt fraudati a sunt, quasi
autera Deum, non propter aeternani viiam, sed ti-
desiderio suo, quia multi sunt usi illis carnibus. D
menles occidi, exemplo jani occisorum. Boni vero
Quod ideo factum csl eis, ne in
impotentia Deovi- eliam sinc necessitate
deretur. 174 quaerunt.Ecce hic agit
de simulalis Jiidseoritmreversionihus. Unde subdi-
PARSV,VI.YERS. 5i.—tAdhucescae eorura erant tur: Et revertebanlur ad eum, el veniebantad ettm
< in ore ipsorum; et ira Deiascendit super eos. > diluculo, id est sedulo, vel, anfc tucem, alia liltera,
Adhuc. [Cassiod.,Aug.] Quinta pars, ubi agit de id est in nocte manenles, non in luce ; inide
vindictis et simulatis reversionibus eorura, factis alibi: Vanum esf vobis surgere anle lucem (Psal.
timore poenarum, et lamen sententia Dei per mise- cxxvi), pius in luce ; irapius ante lucem rogat. Hsec
ricordiam esl temperata. El notandum quod supra autem omnia faciebant propler temporalia bona
exposuit qualiter eos audivit; hic autem dicit quo- acquirenda et vitanda mala. Et ila non Deus, sed
modo irara quam disluleral, ascendit, dicens ; Ad- illa colebanlur. Hoc enim colitur, qttod diligitui
huc escm vel csca, scilicet manna, et coturnices, VERS.59. — t Et remeraorati sunt quia Deus
eorum, id est pravaeet infidelis generaiionls, crauf c cst adjulor eorum; et Deus excelsus redcmplor
vel erat in ore ipsorum; et ira Dei ascendit super < eorum est. i
eos. Eccc qv.idsupra dislulit. Et rememoratisunt, quia Dcus c.djuiorcs! corum.
7&S PETRrLOMBARDI 750
|G1. iiil.] inbonis, et Deusexcelsusredemptoreomm Amisericofs,, bonis, sed ila scilicet, et propilius fiet
est, a malis. peccaiis ebrum,\o\ eslpopuli, qul idem-est in sue-
VERS.40. — f Et dilexerunt eum in ore suo; ct cessione filiorum, sicut poslea dicil, et abstulit eas
i lingua sua meniiti sunt ei. > de JEgijpto, et induxit in montem sanciificalionit,
El dilexerunl eum in ore suo, [Aug., Cassiod.] cum tamen non eos quos de ^Egyploeduxit in mon-
non in corde, cum lamen ei omnia secreta nuda et tera sanctificationis induxerit, nisi in successione
aperta sunt, et sine ullo obstaculo, quid potius iilioruin, sic et bic cum dicitur, propilius fiet pec-
uraarent, videbat, Ei lingua sua mentitimnt ei: sic catis eorum, intelligiinns etiarii in illis impletum
contingit his, qui solo timore credunl, non amore. quod dicitur de qtiibus ait Aposlolus : Retiquim
VERS.i\. — < Cor autem eorum non erat rectum satvm fienl (R.om. xt), quae credent in Christum,
< cum eo; riec fideles habili sunt in testaraento quod hic praevidit,unde subdit, el non disperdet
< ejus. », eos, seterna morle; ef abundavit, misericordia, ut
Cor antem eorutn, [Cassiod., Aug., Hier., Aug.] averteretiram svam, quia reliquire salvataesunt, ef
Quasi Deus non noseeret corda humana, non erat non accendit omnem iram suam, qnia eliani illud
reclum cum eo, quia non Deuin propter Dettmquse- peccatttm reraisit, quod filiutn occidertint.
rcbant nec fideles habili sunt in lestamento ejus, B YERS.il. — <Et recordaius esl quia earo sunt,
qtiia nec prsecepta observahant, sicutpromiseiant, < spiritus vadens et non rediens. »
et terrena volebant, non seterna, non haereditatem Et recordatus estquia caro sunl, [Cassiod., Aug.,
Novi Testameuli, cujtis fides, etiaiii tune quando Cassiod.] id est fragiles, movit pium judicem fragi-
velabalur, in,elcetis erat, modo vero, quando est , iilas peccantium ; Et spirhus, horainis est, tiadens,
revelata, non est in multis vocalis. Mulli enim vo- per se in peccatum , et non rediens , per se a pec-
cati, paucivero electi (Mallh.,x\). [Alctiin., Cassiod.] cato. Ideo Deus per gratiaffl revocal honiines, quia
Isti autcm non erant fideles, quia non faciebant per se redire non possunt. Unde in Proverhiis de
opcra. Qui enim vere credit, opera facit. Unde et via iniquilalis dicitur: Omnesqui in ea ambulant,
fides dicilur ,eo quod fiant dicla. Anle dicil : JVec non revertenlur (Prov. n ; Luc. xv), scilicet per se,
fideleshabiii sunt in leslamenloejus, id est in prae- , sed per gratiam Dei revocabtinlur. Haecesl ovis
ccptis. Illi.tales, errabunda, quaehumeris pii pastoris reducla est ad
VERS.42. — < Ipse autetn est misericors, ct gregem , vel ita : Ei reccrdatus est quia spirilus ,
< propilius fiet peecalis eorum; el non disperdet hoininis est, vadens, de hoc mundo, cf nan rediens,
< eos. > „ ad corpus in hoc mtindo. Et esl bic brevis diilinitio
Jpse awteni, Deus csf misericors, et propitius fiet niorlis.
peccatis eorum. [Aug.] Ex his verbis uiali sibi im- VERS.45. — < Quolies exacerbaverunt eum in
punitatera promiUunt. Sed scicnduni quod misen- < dcserlo; in ira concitaverunt eura in inaqnoso. >
cordia est etiam malis, sed ante judieium, quia Quolies [Cassiod., GI. int., Alcuin., Aug.] Sexla
iacit solem suum oriri siiper bonos c< raalos. (113) pars, dicturus plagas ^Egypti propler eos faclas,
Ilsec est misericordia si.nistrse, non dexterse; leni- cotnparando raala eorum beneficiis Dei, dicil eos
poralis , non spirilualis, quae communis est bonis oblilos, et tenlasse Deum. Quasi dicat : Pepercit
ct malis. Sic crgo el illi genti pravae pepercit eis. Et licet parceret, quolies. exacerbarentnt. Vei
Deus, ne penitus eam eradicarel; sed nianet in ila continua : Quia homo est caro , et spirilus va-
successione poslerorum, sieut Cain accepto signo, dens, quoties, ergo quasi mulloties, non soluin
nc quis eum occideret, ideoque cum dicil: Propiiius supradiclis modis, exacerbaverunlettm in deserto,
f.elpeccalis eorum, non tantuni de Palribus dicit, ut bona tolleret, in ira concitaverunteum, ul niala
sed populi sttccessioneni allendit. Unde sequilur : faceret, ininaquoso, ubi polius limere deberent.
Et non disperdeteos, omnino. Repetit eorura infidelitatem, quam prsedixerat,quod
YERS.45. — < Et abundavit ut averleret iram D ideorepelit, ut meraorent, quas plagas inlulit Dpus
-< suam; etnon accendit omnem irara suam. » ^ilgyptiis propter eos, tinde deberenl esse non in-
Et abundavit, miserieordia Dei, [Aug.] ut ir.am grati. Deindeexponit quomodo exaQerbaverunt.
suam, id est poenamquam incceperat, averleret, YERS.46. — < Et conversi sunt et lenlaverunf
oranle Mose, eum diceret ei Deus : Dimiite tne' ul < Deum; et sanctum Israef exaeerbaverunt. >
deleam eos, et faciam te crescerein gentemmagnam. Ef conversi suni, [Gl. int., Haym.] quia pepige-
Cui Mosesrespondit :Autdimitteeishancnoxam,aut runl: Quwcunqueprwceperil nobis Deus faciemtts
dele me de librovitw (Exod. xxxn). Ef non accendit (Exod. xxiv). El tentaverunt Dettm, el sanclnm
omnemiram suam , ut penilus exslirparet eos, id Israel, id est qui sanctificai Israel, exacerbaverunl,
est nonpunivit eos quanlum digni erant, vel polest ct sic :
hoc maxime de bonis accipi, quibus Dominusfac- YERS.47. — < Non sunt recordati manus ejus;
tus est misericors , quando in hoc lempore gratiae < die qua redemil eos de manti tribulantis. >
reliquise salvse factae sunt. Et cst, ipse aidein es' ^oit s«nf recpvdati manus ejus, id est polentise

(llo) Ex Aug. in ps. cxx

'737 .',- COMMESTARIUM
-'-. ':;'..'.'"' IN PSALMOS,—PSAL: .'!.-. LXXVH. '•..' .7*3.
ostensse,in diequa redetnil eos de tnahii tribulantis, A -~YERS.51. -—'.'« Et dedit serugiriili'uctus eoruiii, et
id esl Pharaonis. Tribulatio solel:esse in niemoriaj : "i laboresieoriira ibciisiae.> : ;j :, :,v >
sed ejs non tuii, [Gassiod., Haym.] Pulchre aiitem Et dedil wrugini, vel rubighn fruclus eomtn,
-
opponit manura Dei manuiPharaonis,dicens, manus [Haym., Aug.J per fructus intelligit ea qtise
tjus,etdemanu iribulantis, quia eorura operationes per se nascunlur : hoc auiem non in Exodo
nmlluni difierunt. Deinde oslendit quid non sunt legitur. Mysiica ergo interpretalione.'tanluin hic
lecordati, scilic.etnon sunt recordati : ponitur. Rubigo enim qtiam alii seruginem inter-
YERS.-18.— < Sicut posuit in jEgypto signa pretantur, occulle nocet : quae coraparatiir vitio
i sua; et prodigia sua iu campo Taneos. » quod dilficile apparel, ut est multum fiderc de se.
Stcuf, qualiter, pasttit in Mgyplo signa sua. [Cas- Aura enim„iioxia hsec in fructibus operatur lateii-
siod.] Signa sunt duris cordibus, quasi characteris ter, sicut in moribus superbia occulta est, cuni se
irnpressa vestigia. Et, qualiter posuit, prodigia puiat aliquid esse, qui nihil est [Hayiii.,Aug., Cas-
sua, incampo Taneos, prodigia suiit quaesignabant siod., Gl. jnt.] et labores eorum, id esl sata qtisj
aliqua futura. Tanis est civitas, et interprelatur labore hoininiim fiunt, dedit, locustw. Mystice loi-
humilemandatum, quod hic nobis necessarium est, custa est malilia, ore laedens, scilicet inlideli lesti-
ut in fuluro erigaraur. B monio. Locustae eniin se invicem coinedentes ,
VERS,49.— < Et convertit in sanguinem flu- significant delractores , qiii alienos frucius invide
< mina eorum; el imbres eorum ne biberent. > rodunt.
Et converiit. [Aug.] Hie ineipit exp.onere plagas YERS.52. — < Et occidit in grandine vineas eo-
fsopter Judseorutnliberationem, in JEgypto faclas. < rum; et moros eorum in pruina. >
Et ponit hic decetn plagas sicut in Exodo ponnntur Et occiditin grandine vineas eorum, id est hoiia
(iecem. Aliqua lamen hic addit, quaeno.n in Exodo eorum. [Aug.] Mystice grando est iniquitas, res
eonlinenlur, quaenon interprelari possumus, nisi alienas auferens, unde furta, rapinae prsedseque;
figurale, id esi spiritualiter, ubi etiam quae facla nascuntur, plus autem suo vilio vastatur ipse va-
fueiTint,parabolaedicuntur, sicut saepe solet Seri- stalor. In Exodo prius ponilur grando, deinde lo-
ptura, non seriem sequi historise, in mullis locis, custa. (Exod. ix, x.) Quse enim grando ,rion potuit
sed alia addere, el qusedamraulare pro significa- laedere, id est molliaj posl dicil Exodus a locuslls
iione. Prsetermiliil autem tria, quae in Exodo le- comesla. Sequitur: Ef moroseorumin pruina, quae•
guntur, (scilicet sciniphes, utcera, tenebras, et po- multum dislat a grandine, sed et hoc in Exodo non
iiil alia tria quavibi nonleguniur, scilicet rubigi- . legitur. Myslice ergo exponittir. Pruina est .yitium
nem, pruinam, ignemi Omnia ergo allegorica inter- quocharilas proxirai stultitiaeleiiebris, quasi noc-
pretatione exponenda sunt. Hislorialiler aulem ea turno frigore congelascit.
tantuni, (jusein Exodo leguntur (Exod. vn). [Haym., VERS.55. — < El tradidit grandini jumenta ec-
Aug., Cassiod.] Quasi dicat: Posuit in ^lgypto t rum; et possessiones eorum igni. > ,
signa sua et prodigia hsec; scilicel et, id est quia, Et tradidit grandini jumentaeorum.[Ai\g;, Cas-
conterlit flumina eorum in sanguinem, ad litteram, siod., Aug.] Mysticemortepecorum dainnuiu ptidi-
cf imbres eorum, id est cislernas , nebiberent; ubi citiae signatur. Concupiseentia quippe qua feius
habeniusimbres , alii babent nielius , manaiiones oritur, ^communisest nobis ciira pecoribus, lianc
tquarum, quse dicuntur scaturigines, id est aquse habere domitam et ordinalam pudicitise virlus est;
ab imo ebtillientes, quia foderunt jEgyptii, et san- hanc aulem laxare ad omnes mottts, mors anir.ia?
guinem pro aquis invenerunt. Mystice hoc quoque est. Morte igitur pecudum slultorum occasiisoslen-
iiilelligendumest. Aqua ergo in saiiguinem versa, ditur, quivelut beslialitcr .viventes molus illicitos
significat illos de rerum cattsis camaliter sentire. continentise freno non cohibent ; Ef possessiones
Sicut enim alibi aqua mutatur in vinum (Joan. n), eorum igni. Nec hoc in Exodo legitur, sed myslice
per quodsignificatur mutatio populi in melius; ila j) tantum intelligere' cogimur. Ignis ergo qui iiion in
hic mutatur in sanguinera , per quem caro accipi- Exodo, nisi cum grandine iiv 175 fulgoribtis ut
lu-r, ul significetur, quia spiritualia carnaliler sen- fructus lsederet accipitur : qui lanien non legilur
tiunt. Sequilur secundaplaga (Exod. vm). possessionem incendisse, significat immanitalem
YERS.50. — t Et misit in eos coenomyiam et iracundise, quae etiam fit homieidiura. [Cassiod.,
< coraedit eos : et ranam, et disperdidil eos. > Gl. int.] Yel ignis est cupiditas, qusepossessionem
iSfisifin cos cwnomyiam et comedit eos [Aug., id est statum mentis, et quidquid boni est, ex dote
GI. int., Aug., Cassiod.] : quse dicitur musca ca- natursevastat.
nina. Myslice coenomyiacanini mores sunt, quia YERS.54.— < Misit in eos iram indignalionis
canes nec parentes, quando nascuntur jvidere di- < suae, indignalionem , et iram, et tribulaiioncm,
eunlur. Misit ergo in eos caninos mores, ul non < iminissiones per angelos nialos. >
bonorarent parenies vel prselalos; el misit ranam, Misii in eos. [Cassiod.] Novem plagas enumera-
et disperdidii cos. Mystice rana est loqiiax vanilas, vit': ante vero quam deciraam exponal, ad exaggera-
ct significat gari-ulitatem luerelicornm, qtise'est in lionein ipsius decimaeplagae,hoc ponit, qtiibus nii-
coenosis scnsihus, ul rana in COPUO versalur nistris. Et lunc illsefigurales, et nunc isiaespiritua-
 PETRl LOMBARDI 7iO
739
les plagae contingant interserit, ostendensordinem A tradidit illos in concupiscentiam, illi sunt ministii
vindictae, cura subdit, misiiiri eos ifam, non utique; ut ih materia sni operis. Possumus ergo sinedubi-
ad correctionem, sed, iram indignationis suw. Ex- lalione raalis angelis altribuere mortes pecorum,
etobdurationem jEgyptiorum.
ponil quod dixerat, asceridendo, scilicet misit in- morles primitivorum
et obstina-
dignaiionem, et postea iram et deinde tribulatinnem. Hanc enim iniqiiissimam malignissimam
Ecce ordo vindktse, prius enim peccatis irascitur. tionem Deus facere dicitur, non instigando vcl in-
in
qiiandonoiicompuiigimur.lndenialiliam homiiiis in spirando, sed deserendo facit, ul illi opere.ntur
sua indignatione, ira. el tribulalione derelinquit, ut filiis dilfidentiae,quod Deus debite jusleque permil-
suis pervcrsitatibus aflligantur, qiii Deo non obe- tit. Ea vero qusemirabiliter de creaturis facta sunt
diiint, ut ibi dicitiir: Prppterea Iradidit illos Deus malis angelis tribuere non audemus. Nam si ideo
in passionesignominiw(Rom. 1). Indignalio bominis allribuuntur dsemonibus, quia poenseinfligebantur,
ma-
perlinet ad tumidam superbiam ; ira ad nefandam consequens est ut eliara Sodomam per angelos
audaciam; tribulalio ad confusam desperationem. los eversam esse credamus, et eosdem ab Abraham
[Ang., Cassiod., Aug.] Hsec autem niisit Deus in et Lot hospilio suscCptos(quod absitl). Per angelos
eos, non impartiendo malitiam, sed gratise subtra- ergo malos punil Deus bonoset malos homines, sed
ctione in hseccadere permittendo. Unde subdit: Et bonos taiilum corporalibus poenis; malosautem cor-
misit iri eos immissionem,vel immissiones, per an- poralibus et spiritualibus; per bonos vero angelos,
gclosmalos.Cum enim his. praedictisvitiis corrupti malos homines lanlum punil, et corporalibus non
fnerint, tunc per diabolos ad immissiones illicitas spiritualibus poenis.
praecipitantiirnudati defensione Dei. Vel, misit in YEBS.55. — < Yiam fecit semitse irae suae, non
eos indigiiationem et iram, el tribulalionem, scili- < pepercit a morle animarum eorum; et jumenta
ect immissionem et indignationem dico, et iram et t eoruin in morle conclusit. >
uibulalionem immissam per angelos malos. Judicio Yiam fecit semilw. Ostendil unde hsec ticentia sit
iiaqne Dei haec facta sunt in illis per angelos ma- malis angelis. [Aug., Hayra., Cassiod., Aug., Haym.]
los, fiuntque. in malis hominibus in hoc sseculo Quasi dicat : His immissis, fecit Viam, id est am-
malo, quasi in iEgypto et campo Taneos, ubi humi- plitudinem et manifestationem semitseirw suw, id
les esse debemus, doneeveniat sseculura quo exal- est occullae aequitaiis suse, qua Deus iratus erat
temur. Quod auleni in hoc psaimo de malis angelis J_gyptiis. Aliter enim non liceret diabolo illa im-
dicitur, non transitorie praetereundum videtur. mittere. Quidicilur semita irae,eo quod semita recta
Sciendum itaque quod et malis angelis Deus utitur C et occulta esl. Erat enim semita irae Dei, quae oc-
bene convenienler et jusle, quos quideni quanlum culta sequilatepunirel jEgyptiorum impietatem. Cui
ad substanliara ipse bonos fecit, malos vero ipse seinilaefecit viara, ut eos quasi ex abditis per an-
non fecit; sicul et honio bohis cresturis Dei male gelos malos produceret ih aperla scelcra, et sic in
utitur. Ulitur enim Deus malis angelis, non solum evidentissimos impios evidenlissimevindicaret. Et
ad puniendos malos, sicut in rege Achab, quem fal- non pepercita morte animarum eorum, vel animabns
laciae spirilus sedusit ut caderet in bello (III Reg. eoruni, et jumenla eorum in tnprie cpnclusil. Ju-
xxn); verum eliam ad probandos et manifestandos nienla cum dominis. Quasi dicat : Purificavit, quia
bonos, sicut fecit Job (Job i). Nam sicut horao bo- similcs erant junientis, quod melius aperit, cum
nus et malus utitur visibili maleria eleraentorum, subdil :
sciiicet terra, aqua, aere, igne, pro modo suo, non YERS.5ij. — t Et percussit omnem primogenitum
soium in necessariis, sed etiam superfluis et ludi- t in terra jEgypli; primitias omnis laboris eorura
cris et artiliciosis operibus; sic angeli boni et mali t in tabernaculo Chara. >
eleraentis iituntur eisdem, prout cuique polestas Et percussitemnemprimogenitumin terra Mgypti,
est, quse est eis amplior quam hominibus; et major [Gl. int., Aug.] id est priraogenita de oranibus, sci-
csl bonis..quam malis, tamen secundum nutum D licet tam hominibus quam jumenlis animalibus per-
Dei, sed diverso raodo. ln nialis namque; homini- cussit. Hsecest decima plaga, scilicet mors prinii-
bus potesl diabolus, ut in suo peeore ubi prohihea- livorum. Myslice mors primilivorum , est amissio
tttr a majori, srilicet a Deo. In bonis aulemnon pb- ipsius juslilise, qua quisque littmano generi sociali*
test, nisi permittatni-ad probandum, non ad per- est. Sed sive sic se habeanl harutn rerum liguratse
dendum : sicut horao ut de pecore alieno faciat significationes, sive aliter. (116). Sciendum quod
quod vult, poleslatemexspeclalsibidariabeocujus decem plagis percussi sunt jEgyptii contra decem
est. Nolandum etiam, quia per bonos angelospunit prseceplascripta in tabulis, quihns rigatur populus
De.usmalos, sicut Sodomain. Sed juslos per eos Dei, de quibus plagis et prseceplis, per contrarium
prohari non mihi occurrit, et obsiinaiio ergo in inter se comparandis, quoniam alibi dixinius, exjTff-
jEgyptiis faeta est per angelos maios, quibus amica sitionera psalmi liujiis in bis onerare non est opus,
suiit vitia et maia morum , significata per plagas tanlum hoe.admonemus, quia et hic decem plagse,
eorum, per eosdera immissa sunt. Cum enim Deus licel non eo ordine quo in Exodo ponuntur (Exod.
(110) Et Aug. serm. 59 dc tcnipore, et hic.
 741 > COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL LXXVIL . ?icj>"
vni, tx, x), sed pro tribus quse in Exodo sunl, id A Israel. [Aug., Cassiod., Alcuin., Atig.] Mysiice in
csl scyniphes, ulcera, tenebrae, quae non sunl iiic. coelestemgloriara, unde angeli ejecti siint, Per gra^-
Alisetres sunt hic, quse non ibi, id est rubigo, tiam Christi stiblcvamur, qui sumus iribus viden-
pruina, ignis. Talia pro congrua inlelligentia fre- tium Deum; vel in qnibtis prius regnabant peccala
quenter variantur. [Cassiod.] Yel priraogenitum, regnant virtules. Htec beneficiafecit eis.ct tamen
sunt surama mandala, ut, diliges Deum ex loto pravageneralio beneficiismale utciis; tentavit adhuc.
corde, et cseterahujusmodi (Deuf. vi), quibus non Et hoc est :
servatis orbamur prole raliohis. Et percussil primi- VERS.62. — t Et lehtaverunt et exacerbayenint
tias omneslaboris eorum, id est frumenli et hujus- < Deum excelstiin; et tcstimonia cjus non custo-
modi, id est omnia quse ad victum, vel ad solalium < dierunt. >
sunt hominura, vaslata sunt. Ethoc, in labernaculis Et tentaverunt et exaccrbaveruntDeum excelsum
Cliam,ubi non erant Judsei.. in terra promissionis. £( testimonia ejus non cuslo-
PARSVII.YERS.57. — t El abslulit sicut oves dierunt.
f populum stiura; et perduxil eos tanquam gregem YERS.65. — < El averterunt se et ,non servave-
t in deserto. > t rum pactum; quemadmodum patres eorum con-
El abslulit. [Cassiod.,Aug.,GI. int., Aug.] Sepli- " t versi sunt in arcum pravum. >
nia pars, ubi dicit quod Judseosde jEgypto eductos, Et averlerunlse a Deo, ef non servaverunt paclum
induxit in lerram promissionis , et ilem offendunt. quod fecerant, [Aug., Alcuin., Cassiod.] dicenles :
Et hoc esl, et absltdilde jEgypto populumsuunis:c- Omnia quw dixerit Dominusfaciemus(Exod. xxtv).
ul oves. Hoc fecit in decima plaga. Mystice hoc et Quemadmodumpalres eorumconversisunt in arcum
in nobis intus fit, ubi eruli depoieslate tenebrarum pravum. Arcus pravus est, qui facile remilQur, et
inenle transferimur in regniim Dei, oves in spiri- ipsi facile retroibant. Et sciendum quia per totum
lualibus pascuis.'Ef perduxil eos tanquam gregemin psalraumloquilur quasi de eisdem personis, lamei.
deserto, quod erat inler niare et jEgyptuin. Mystice nunc de bis qui in terra promissionis, quorum fue-
el nos perducit in deserlura hujus sseculi labo- rirat patres, qui in deserlo am.iricaverunt.Vel
ramcs. arcus pravus est, qui non eminus jaculatur, sed
YERS.58. — t El deduxil eos in spe, et non ti- in.se spicula convertit, id est malitia dolosorum,
t nnierunt; et inimicos eorum operuit mare. > conversi sunt ergo in arcum pravum, vel pervcr-
Ef deduxit eos in spe, el non timuerunl. [Aug.] sum, idestin anirai inlentionein perversam, ut
Ila et nos spe salvi facii sumus, nec tiraere debe- „ contra Deum agerent, idola colendo. Qui dixerat : .
mus. Et inihiicoseorumoperuit mare. lla et in bapti- Non erunt tibi dii alieni (Exad. xx). Quod planius.
srao delentur psccata nostra. aperit, dicens :
YERS.,59.— f El induxit eos in raontem sanctifi- YERS.64. — <In iram concitaverunt eum in col-
< cationis suse; monlem quem acquisivit dextera t libus suis; et in sculptilibus suis ad semulalioneni
< ejus. >- .. *
< eum pravocaverunt. >
El induxit eos in montem sanctificalionis suw. ln ira concitaverunteumin collibus, [Cassiod.] id
[Cassiod.,Aug.] Ad litteram, in montem Sion,.non est in superbis cogitationibus suis quando colere
tamen eosdem, personaliter induxit quos de ^igyplo idola praesumunt. Unde, concitaverunt, et, id est
nl stulit; sed eos nomine et gente significat, tamen quia in sculptilibussuis provocaverunteum ad wmu-
multi .adsanctam Ecclesiara, quam mavult inlelligi, lalionem, id est in indignationem. Yel secundum
conversi sunt. Ipsa enim est mons quem Chrislus atiamlitteram, in sculptilibussuis wmulati sunt eum,
acquisivit,scilicetm monleniquemdexteraejus acqui- cum honorem Dei alii tradunt.
sivit, ad litteram.Indeexpellendo gentes, allegorice PARSviii. YERS.65. — t Audivit Deus et spre-
Christus Ecclesiam acqtiisivit. < vit; et ad nihilum redegit valde Israel. >
VERS.60. — < Et ejecit a facie eorum gentes; et D_ Audivit. [Cassiod., Alcuin., Aug.] Octava pars,
t sorle divisit eis terram in funiculo dislributio- ubi agit de ultione facta in terra proraissionis, quse
t nis. > eliam retorta est in ipsos, per quos punivit. Quasi
El ejecit, a terra promissionisgenlesa facie eorum, dicat : Hsecprsedicta a«ditiitDeus, id est averlit et
[Gl. int., Cassiod.,Aug.] id est a prsesentia eorum, vindicavit; et sprevit Israel, quo spernente nihil
id esl Judaeorui...Mysticegentes sunt vilia et erro- sunt, qui per eum totum fuerunt. Et hoc est quod
res, vel malignispiritus, quse omniaChristus ejecit sequitur : Et ad niltilumredegit valdeIsrael.
a facie fidelium. E( sorte divisit eis terram in funi- YERS.66.—t ElrcpulittabernaculumSilo, 176ct
culo distribuiionis.Historia patet. Mystice per hoc t tabernaculum suum ubi habitavit in horainibus.>
significatur quod in nobis omnia operatur unus Elrepulit [CassiodMAug., Cassiod.] pro idolola-
et idem spiritus, dividens singulis prout vult tria eorum tabernaculum Silo. Silo est civitas, in
(I Cor. xn). qua erat arca. Hoc factura est tempore Heli sacer-
YERS.61. — t Et habitare fecit in taberhaculis dotis, quandovicli sunt abAUophylis,et arca Domini
t eorum tribus Israel. > capta est, el ipsimagna stragevaslalisunt(f Reg.iv);
El Itabiiare fecit in tabemaculis eorum tribus sed cur rcpulil? ecce, repulit tabernaculum suvm
 745 PETnt LOMBARDl 7i4
uoi habitavil iii hominibit,s,id est inter homines. ^propassio,
. quando quod cst creaturse attribuitur
Eleganter cxponit cur repulil tabernaculum,cum ait, Crealori. Ait ergo : Et Deus qui pritis erat tanquatn
ubi habilavit in homiiiibus.Cum ergo non essent; dormiens,et tanquam crapulatus a vino.Hoc dicitur
digni in quibus habitarct, merilo repulit illud quod ex persona demenlium, qui ita putant quando pe-
non propierse, sed propler illos instiluit, Myslice: riclitaniibus non subvenit. Yistisest.enim donnire,
sic et pro peccatis deserit corpora nostra, quia non quandopopiilum siium dedit in manus eorura quos
habitat in corpore subdito peccatis (Sap. i), quae odit, ubi eis dicilur: VbiestDeustuus? (Psal. XLI.)
Spirilus sanctus dum benetraclantur inhabitat. Putant eiiam quasi vino esse crapulatum. Sic enim
YERS.67. — t Et tradidit in capiivitatem virtu- videtur impiis exsultantibus, quod velut ebrius
t tem eorum'; et pulchritudinem eorum in manus dormiat, cuni non lam cito subveniat. [Cassiod.,
« inimici. > Gl. int., Cassiod.] El revera sic dementer putanti-
£f iradidit in caplivitatemvirlutemeorum, et pul- bus dormit, et estalienus, et negligenlibusel infi-
chriludinemeortimin manus inimici. [Aug.,Alcuin.] delibus, qui nulla voce laudis vel operis eum exci-
Yirtutemet pulchritudinemeorumdicitarcam. Unde tant. Dominus,inquam, excitatusest ad vindiclam.
videhantur invicli, et sibi placebant honesti inler Etrtanquampotens. Excitatur autein Deus ad vindi-
genles. Mystice, sic et in malis arbitrii libertatem H i ctara malis actibus, sicul hic excifatur peccatis eo-
imminuil, et virtutes abslulit. Quod non iit in bo- ruin, qui arcam inter simulacra posiierunt. Exci-
nis, licet cum malis jinlerdum corporaliter capti- tatus atileni dicitur, sicut solet excitari aliquisplan-
ventur. Si enim cuin peccantibus boni traduntur, clu familiae, ila et Dominus cum pcccatis hostium
'
captivitali exercitum est, non in mente captivi tum planetu suorum estexcitalus. Ethoc, tanquam
sunt, velbosti traditi, ad liberi sunt, et Deo con- potens, quia tuncsunlhoinines ad iram faciles, et ad
juncti. virtutem polentes, quando post crapulam de somno
YERS.68. — t Et conclusit in gladio populum surgunt. Quasi dicat : Magnificevindicavit in eos.
< siiuni: et hsereditatem suam sprevil. > Unde subdit :
Ef conclusitin gladio poptdum suum. [Cassiod.,
VERS.72. — < Et percussit inimicos suos in po-
Kaym., Cassiod.] queni inter multas genles elegerat. <
enim arca est ut sleriora; opprobriuni scmpiternuin deditillis. >'
Capta consequens populuscaderet,
ita ei malos in populo suo, in occisioneanimsecon- Et percussitinimicossuo in posteriora,[Cassiod.,
cludi permiltit. ldem repelit dicens, Et hwreditalem Aug., Alctiin., Hayra.] id est in secretiori parte
suam sprevit. natium, ubi raures de terra ebullienles, corrodebant
VERS.69. — < Juvcnes eortim comedit ignis el C ^ praeeminentesextales eorum, opprobriumsempiter-
< virgines eorura non sunt lamentalse. > num dedit illis , quia nullus alius ita punitus est.
Juveneseliameorumcomediiignis,[Aug.,Cassiod.] Percussi nunc enim in sedibus suis, quod ejus poe-
id est ira bellanlium. Legilur enim, in lib. Reguin, nse signum videtur, qua cruciabilur qtucunque in
quod tunc ceciderunt de populo triginta millia pe- posteriora respexerit, qute, ut ail Aposlolus,debet
ditum (I Reg. iv). Ef virgines eorum non sunt la- putare ut stercora (Philipp. m), qui enim sic susci-
mcntalw,quia lioc non vacabal in hostili inelu. pit lestamentura Dei, ut veleri vanitate se non
YERS.70. — < Sacerdoteseorura in gladio ceci- exuat, similis esf hostibus populi ejus, qui arcam
< derunt, et viduseeorum non plorabanlur. > Doinini jtixta idoliim Dagon posuere. Sicut autem
Sacerdotescorumhigladio ceciderunt,[Aug.,Cas- illis nolenlibus corruit Dagon(I Reg.v), ita illa ve-
tera illis etiam nolentibus cadunt. Quia omnis caro
siod.] id est filii Iieli, silicet Ophniet Phineesquo-
rum unius uxor, id est Phinees viduata, et mox iu fentira, et clarilas hominis est ut flos feni. Fenum
flos decidit; arca autem slat in seternum.
partu morlua prqpter eamdetnperturbationem, iion aruit,
Secretura, scilicet arcse, quod est regnum coelorum,
potuit plangi honore funeris. Ciim eiiim audisset ubi est sclernum Yerbum
el Phinees in prselio occuhuissentct "r, Dei. Sed qui posteriora
quod Ophni
" " diligunl, ex eiscriiciabtinlur.
pro eo Heli pater eorura de sella corruens fraciis Ojiprobriumenimsem-
cervicibus inortuus essel, uxor Phinees partui jain piternum dedit illis. Mystice,ita ej.Christus, vino
ebrius, excitatus est a morte, tanquara
proxima incurvavit se dolore, et peperit, et sic passionis
rnorlua est. Et viduw eorum non ptorabanlur. Per potens in resurreetione, et percussitinimicos suos,
scilicet in posteriora, id est in gehennam mersos,
quas mysticesignificantur, illi qui raundo abrenun-
tiaverunt. quia opprobrium sempiteraum dedil illis, id est
YERS.71. — t Et excitatus est lanquam dor- seternampoenam.
< miens Dominus; tanquam polens [crapulatus a PARSIX.YERS.75. — f Et repulit tabernaculura
i vino. > . t Joscph; et tribinn Ephrera non elegil. >
Et excitatusest [Ha)'m.,Cassiod., Gl. int.,Aug.]. Et repulit [Alcuin., Haym., Aug.]. Nona pars.
Bic ostendit ultionera in ipsos adversarios delor- Agit bic de rege Davidet loco regni, qnasi dicat :
tam, el inores hominuinDominohic tribuit, propler Inimicos ita percussit, sed suos retedificavit,qiiod
res explanandas, id est ut melius explanel, quod ibi ostendit, elegit tribum Juda. Et hocest, El re-
dicturus est. Et est av^paTronaSo;,id esl Itumana puli tabcrnaculumJqseph, ad lillcram, ne inde esset
fik COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL; LXXVH. 74.
rex, Ef (ri.ttm Ephrem non elegit, ut de ea fierenl A patri coseterna unigeniti substantia. Et suslulii eum
reges. de gregibus avium. David ad litteram ex pastorali
YERS.74. — f Sed elegil tribum Juda, montem ofliciopecorum ad regnum hominumtranslatus est,
t Sion quem dUexit. » et de eo ubi erat posffetantes accepiteum Christus
Sedelegittribum Juda, ut indefierent reges.[Aug.]. vero ab hominibus ad homines , id est a Judseis ,
Haecet cseteraquae sequuntur, ad litteram aecipi ad gentes; tamen secundum parabolamab ovibus ad
possunt, sed meUusin his verbis significatur Judai- oves; non enim modo sunt Ecclesije Judsese,quse
cus populus a Deo repulsus, et novus populus Chri- olini omnes fuerant, gemellis fetibuserant. Unde it<
stianorum'electus. Undecongrue non dixit, repulit Canticis: Dentes tui sicut grex tpnsarum (Cant. iv),
Ruben, qui primogenitus fuit (Gtn. xxix), et caete• ascendens delavacro, quseomnes gemellos creanl,
ros qui fuerunt ante Judam, qui merito videnlur et sterilis non esl in eis. Dentes Ecclesise sunt illi
repulsi, cum Jacob peccataeorumdetestetur.Yel non per quos loquitur. Yel per quos in corpus suura,
dixit, repulit Benjamin, ex quo Saul fuit, qui vicino velut manducando, cseteros trajicil. Grextonsarum
tempore reprobatus fuerat. Unde ex ipsa vicinitate dicitur quia onera saeculivelut vellera deposuit, et
temporis, quando ille est repulsus atque reproba- "* ad pedes apostolorum, rerum suarum venditarum
tus, et David electus Convenienterposset hoc dici; pretia apposuit, ascendensde lavacro, scilicet bapli-
nec tamen dictum est, sed potius eos nominavit, smi geminos creat opera, scilicet geminaecharitatis.
qui clarioribus meritis videbantur excellere, scili- Unde sterilis non erat in eis. Ab his ergo transla-
cet Joseph, qui impie venditus pro justitia sublima- tus est Christus, setlpascit gregem in gentibus,qus
tus pavit patrem et fratres, de quo fuit Ephrem, sunt in Jacob et lsrael. Unde sequitur, et de loco
qui majori fratri benedictione avi sui Jacob praela- ubi erat, post fetantes, id est post priraitivara Ec-
tus est. Per haecergo prseclari meriti nomina , to- clesiam, id est de illis qui fuerunt post primitivos,
tum illum veluslum populum repulsum a Deo in- accepit eum. Ad quid?
telligimus : et electam tribum Judae, non pro meri- YERS.77. — t Pascere Jacob servum suum, et
tis Judse, quo longemelior fuit Josepb, sed per tri- f Israel hsp.reditatemsuam. >
bum Judse,quia de ea Christus natus exstilit, novumi Pascere, coeleslipane, Jacob servum suum, [Cas-
populum Christi prselatum veteri populo Seripturai siod., Aug.] id est Christianum populum. Non
lestatur, aperiente Domino in parabolis os suumi enim quifilii suut carnis, sed permissionis, filii in
{Maitli.xm). [Aleuin., Cassiod.]Unde monlem Sioni semirie existimantur (Rom. tx). [Alcuin.] Deinde
• Ecclesiam accipimus, quaefutura speculatur, noni y, repetit : JEfhrael hwreditatemsuam, nisi forte di-
terrena : sic ab initio electionis Hebrsese gentis,> catur, secundumhunc statum Jacob servus. Quando
usque ad Christum procedit. Unde subsequenter di- autem videbit facie ad faciem, dicatur Israel haerc-
cit: Et elegit David.Et est sensus: Et repulit taber- ditas. Unde et nomen accepit. Israel enim dicitur
naculum Joseph, et tribum Ephrem non elegit, idI ex contemplatione Dei. Transtulit eum ad boc, ut
est Judajos, qui in augmenlo terrenorum mililant,, pasceret, et ila fecit.
el in fruge sseculi praesumunt.Joseph enim inter- VERS.78. •— t Et pavit eos in innocentia cordis
pretatur augtnentum,Ephremfruclificalio.Sed elegit t t sui; et in intellectibus manuum suarum deduxit
tribum Juda, id est Christianum populura, scilicett < eos. »
snonfemSionquem dilexit, id est Ecclesiam. Et pavit eos in innocentia cordis sui, [Cassiod.,
YERS.75. — t Et sedificavit sicut inicorniumi Aug., Alcuin., Aug.] quia sine peccato fuit, et IIDC
< sanctificiumsuum, in terram qua fundavit in sse- docuit eos, quod ipse egit, JEf in intellectibusma-
< cula. > nuum suarum, id est in operibus intellectualiter ab
Et wdificavit-sanctificium suum sicut unicornis s eo factis, deduxit eos ad vitam. Per haec verba
[Aug.]. vel unicornium, vel unicornuorum. Unicor-- actualem Christi sanctitatem significat. Vel ita, vi-
nis sunt, quorum firma est spes, in unum illud eri-- D detur forte alicui congruenlius potuisse dici Inno-
gitur, de quo aUbidicitur: Unatn petii a Dominp, , centia manuum et inlellectus cordis, quam inno-
hanc requiram (Psal. xxvi). Sanctificium est plebss centia cordis cl inlellectus manuura; sed sic maluit
sancta regalesacerdotium, ut Petrus ait (I Pefr. n). dicere, quia sunt aliqui qui non faciunt niala pro
[Cassiod , Aug.] Ubi sedificavit?In terra, id est inn timore, hi videntur innocentes manibus, sed non
Ecclesiaprsesenli vel ccelesli, quam fundavit in sw-- corde. Et ideo dixit, pavit eos in innocentia cordis
cula; etsienim Ecclesia praesensmortaliter transit,, sui, scilicet hominum, id est faciens eos innoceu-
tamen in seternumest fundata. Per quem hoc fecit? ? tes, etiam in cogitationibus cordis. Et deduxit eos,
Ecce: ad vitam, in intelleclibusmanuum suarum, scilice.
YERS.76. — f Et elegit David servum suum, et;t Christi, id est intellectu, quem ipse facit in creden-
< sustulit eum de gregibus ovium; de post fetantes s libus, quasi manibus, quod non potuit ille David
< accepiteum. > qui est figura hujus.
Et elegit David, [Aug.] qui de Juda fuit, qui II 177 COLLATIO m PSALMDM LXXVII : f ATTENDITE. )
Chrislum significatin hoc loco; addit, senjitmsuum.'• YERS.11.— Non est creditus cum Deo spiriius
Kondicil filium,quia forma serviex David est, non n ejus. Hic Faber et Caecusprodunt suam inscitiam.
PATROL.CXCI. 24
 Wl:-: PETRI LOMBARDI 74S
ii(.i;ihuriteiiinv quod cx IlebrKO rectiiis diberetur A l seii <pefturbriiione, Ulruraque Hebroeis-dicU,"H~Z
aclive, non credidit Deo spirhus ejus. Ajicrtum est BIHELeniui radix, est feslinare, inconsuiteobruere.
hiendacium. Siquidem vel abecedarium in Hebrseo YERS.iQ. — Sanctum Israel exacerbaverunt,iinrj
novit quod Ilebraice legitur passiveYSTibti bnrVVi® IIITHCU. Neolerici transferunt, signaverunt, inteili-
NEEMENAII JELEL Rutio. Cselerum Augustiiius in genies quod.limitem Deo praescripserunt, non cre-
llle qui est ad
cnarralione docet raelius dici, non esf credilus deiites ejus infinitam potentiam.
' cum Deo spirilus
ejus, quara credidit Deo spiritus Campensem, censet signare, ludibrio habere.Hiero-
ejtts. At Ilieronymus ex Hebrffioverlit aclive. Sic nymus tamen, assentiens Septuaginta, vertit, conci-
(juidem veitit, ut tamen intelligat, quod dicunt lorum. laverunt. Et enim signum justitise, est punitio raa-
llebr. id verbi in conjugalione quse NIWIAL vocatur, Et Chaldaeushabet, concH/careranf.
firmum, stabilem, perinanenlem, fidelem, VERS.49. — £(| imbres eorutn ne biberent. Cum
significet in JEgypto rari sint imbres , sed fecundatur exun-
forlem
' Npn et perseverantem esse. Unde sensus est:
permansit, non adhwsit Deo spirilus ejus. datioiie Nili, ut scribit Plthius, lib. xvm, cap. 18,
YERS.ii. — -Ef obliti sunt benefactorumejus. rectius videretur dici rivos vel fluenta, ut habetur
Hieronyraus, commutalionum ejus; alii, faclorum in Hebr. Drvbt- NOZLEHEM. Id quoque tangit Augu-
ejus. WiS^bjiALILOTIIAU. Solet Deus optimus, maxi- stinus, hunc articulum edisserens: f Yel potius
mus afllictiones prsclerilas bonis cumulalioribus inquit, manaliones aquarum, sicut nonnulli melius
commulare, ut ex malis cognitis, quoddam lumen • inlelligunt, quod Graecescriptum est T«6y.§piaaza,
aecrescat menti, divina bencficiarecordanli. quas' Latine scaturigines dicimus, ab imo aquas
YERS.16. — Et staluit aquas quasi in utre. He- B ' ebullientes.Foderunt enim jEgyplii, et sanguinpm
brsei dicunt pro quasi in ulre, quasi acervum sett pro aquis invenerunt. > lta Augustinus. Jam vero
murum. Cerlum esl Septuagintalegisse 1K; NOD,id idem est nomenLatinis hnber, quod GrsecisojxSoo?
estufer, loco 13 NED,idest acervus.Ob cogrialionein sive oaSpnau. Ob idque merito inteUigeudum erit
enim vocularttm, proclivis est commutalio, ctiamsi quomodoexponit Aug.
sensusiion distrahatur. Siquidein Deus omnipolens VERS. S0. — Misilin eoscwnomyiam.Hieronymus,
aquas quasi in ulre continuit, dtim eas ipsas cohi- ontneAROB. genus muscarum. Assonant et Hehraicatores
Iiuit, donec filii Israel perlransirent sicco vesligio yny ila'ail: De hoc Hieronymus ad Suniam et Fre- •
mare Rttbrura, persequente jEgyplio. Denique "et tellam « Coenomyia, non ut Latini inter-
Chaldseusesl nobiscum. prelali suiit, inusca canina dicitur per y Grsecara
YERS.20. — In inaquoso. Hieronymus, in invio; litleram, scd juxia Hebraicam inlcUigeniiamper oe
alii, in soUludineseu deserlo. fVSQBATZIAU a qtio diphtliongon dehet scribi, ut sit r.oivou-jiu,id est
TPJTTZAION, tocus aridus, eoque ulrumvis notat, pmnegenus muscarum. Sad Aquila rzuu.p.vlav, id est
pmnimpdammuscaminterprelatus est. >
quanquara etiani descrtum non solet aquaiu suppe- VERS.Sl. — Et dedit wrugini.Hebr. derfifbrucho,
ditare.
VERS.24. — Ant parare mensam populo suo. He- S'DnbLEUASIL, quia vero radix unde venit, videlicet
Iirseipro mensa dicunt carnem. Yocabulum lamen hzn HAS4.L, significat Hebraeis, exterminavit, non
hic jiosiluin 1HWSCUEER significat omnem cibum. mepte LXX interpretati sunt wruginem. Mavult
Inde Pellicanus verlit nutrimentumpost Chaldaeum,Q f tamen Nicolaus Perotus rubiginem,quse Graecedi-
quod profeeto per mensam, concinne designariuiil citur etiain ipvo-iSri,sed conlundunt wrugp ac ru-
interpretes. — bigp. -
YERS.25. Ideo audivit Dominus et distulit. VERS.52. — Mprps eorum. Hierony. et cseteri
Hieronymus in nostro codice habebat contrarium, similiier, sycomoroseorum. Cflecpu! SCHIQMOTAM,
nempe, et non distulil, cum Hebraice legalur citra sed sciendum morum jEgyptiam eamdem prorsus
negationem "i33Jn'1VAHTHABAR, quod Hebraizantes esse quam sycomorum. "ObIdque eo cognomine
'vertunt, ef iralus est. Faber in margine ascripsit appellatam,quodpeculiaris sit jEgypto; quod docet
lexlui Hieronymijuxta suuni exemplar, distulit, sci- lib. IV,cap. 1: t Quod autem inquit,
licet accensamiram. Sunt qui habent, non dislulit, Theophrast.,
lunc intellige dare eis quaeconcupiverant, ne sit in singula terram propriam, ccelique accommodatam
translalionibus contrarietas. Haecibi. Caeterum~av temperiem quaerunt, ferunt, eo sane raanifestum, quod
ABARsaepe transire significat. Hinc verbum quod qusedam loca, aliqua qusedam nec sponle
iiominant bithpacl, recle facere, pertransire, quod ipsa nascentia, nec sata facile ferunt; et quanquam
cst differre, sonabit. apprehenderint, fructum nullatenus pariutit, ut de
YERS.29. — Panem angelorum. was ABIRIM, palma et moro jEgyptia. > Et, cap. }i: t Sunt enira
ul conlestatur plerseque in ^.gypto arbores ut raorus : > Ei paulo
verlunt, forlium. Taraen Munsterus t similis quodaramodonioro nostrali
in scholio, Chaldaeusinterpres vertit pro cibo, qui post: Morus
descendit de habitaculo angelorum. est, quippe folio, magnitudine, aspectuque proxi-
YERS.50. — Transtulit auslrum de cwlo. Hiero- ma. > Haecille. Cselerum quantum dainni inferret ex
auslro habet eurum. Caeleri
similiter, vel I
D plaga, sycomoros frigore mortificans, colligitur
iiymus pro ea'rum feraci nalura. Siquidem, ut scribit Joannes
vrientalem veniumo'1p QADIM. SecundumAristole- de
Ruello, lib. i, De natura stirpfum ex probatis
lera, lib. M Meteorologicorum,cap. C, traclantem de auctoribus, t usque adeo fecunditatis suae angusta
ventis, poneremus vulturnum flare ab exorlu bru- est, ul uno anno septies fructum elficiat, et unde
mali, atque austro vicinum esse. Alqui Plinius, prinium decerpseris, alterum sine mora protube-
iib. H Naturalis Historise,cap. 4-9,scribit viilturniini rat. > Deinde exposilis proprietatibus sycomori,
ifGrsecis appellari eiirum. Quare est parva distantia inter paucas utilissimis subdit : t Hanc quoque
inter austriin. et eurum, quantuni ad hisloriam. Theopliras.tusJ-gyptiam moron, Celsus morosicon
Porroqttodin secunda parle dicimus, induxitin vir- . appellat; Dioscorides, Galenus, et T.heophrasto
Uitesua africum, Sancles et Pellicanus transferunt posteriores, indilo a fico et moro nomme sycomo-
(tustrunt, Stat a nobis Hieronymiis et aiii. Africus rum appellant. Rursus tradit Ulpianus, hanc arbo-
rsnim, teste philosopho ubi supra, flat ab occasu rem in Nilolicis ag^eribus esse frequenter, gravi-
brumali. Hebrse.|Q^n TEMAN. Sed et prius vocabu- terque in eos aniraadverti, qui sycomorumexcide-
lura QADIM, traducil Hieronymus, -venfumauslrum, runt. Potentia eliain inter niorura et ficuni raedia,
Ezech. cap. xxvn: Fenfas auster contrivitte. quod el illi nomen sycoraori peperil. >
YERS.57. —-Annt eorum cum feslinatione. Sub- In primamSs;n HANAMAL Pellicanus,
sr.ribunt Hieronymiis,Sanclescl editio ad Campen- interprelcs pro Cajelano, Hieronymus, Campensis, Pralensis,
Bem, nil-3 BABEIIALAII , alii vertunt, CKHIterrore vertunl prui.nam,frigtis, aul getu, adeoque consen-
•m COMMENTARIUM 1N PSALMOS.- PSAL. LXXVUI, 730
liuntLXX. Munslerus transtulit, lapidemglaciosum. A AUi,praeler translatorem ad Campensem, edunt
ln lexicotamen suo, dicit esse frigus acerbum, vel active, non fleverunt. Sed aclivura et passivum idem
glaciem,unde germinaarborumdevastantur. Sanctes ..sunt, praeter vocalia puncta si ascribantur n_>33n
posuit locustamet bruchum. In suo Thesauro addu- ru'?an TIBKENAH , vei nwan TIBACHENAH.
cit multos rabbinos, qui inter -senon convehiunt. YERS.71. —Tanquam potens crapulatus a vino.
VERS.53. — Jumenta eorum. Hieronymus vertit, Metaphoram istam diversi varie reddunt, illaesain-
pascua eorum. Dn'i'2 BEIRAM; cseleri, jumentum aut lelligentia. Hieronymus et Nebiensis,' quasi foriis
pecus. Arbitror Hieronyraum locatum pro loco su- post crapulam vini; Chaldseus, sicut honwfprtis ine-
niere, eo quod slatim ineodem subtexuit, ef jumenta brialus a vino; Pellicanus, quasi forlis a crapula,
eorum votucribus,ubi tegimus, ef possessioneseorum vel exsultans a vino. Sic et interpretes pro Cajetano,
LARESCHAPHIM. simUiter Pratensis, exsultans proviiw; Sanctes,
igni, QiZVJ~bDrPHpQICMIQNEHEM clamans propier vinum; Munsterus, tanquam vir
Quantum ad priorem parliculam conveniunt esse fortis, qui vociferatur post vinum; editio ad Cam-
cominunem pecori diviiiis, et cuicunque acquisito, pensem, sicut milesavino exhilaratur; Paraphrasis,
posleriorem tradunt significare carbonem ignilum, quomodosolet qui vinoobruius post longumsomnum,
dtempnem vel pestem urentem, ignem qui invaluit, redit ad se, ef iterum vino exhilarans sese, fortiter
grandinem, adustipnem, jacula et sagilias ignitas, pericula aggreditur. Hebraice esi yro VlTiflQm-
scinlillas ignis. Quomodo aulem intelligat Hiero- THRONEM MIIA1IN.
nymus seipsum in Commentario exponit ad cap. VERS.72.'— Percussit inimicossuosin posteriora.
Hal-acuc, 111,super illoversiculo: t Egrediatur dia- B -finNAHOR, quod alii vertunt, refro aut relwrsum,
belus ante pedesejus: AquWa. pro diabolo transtulit, Munsterus sic reddidit, ut omnino praecluderet
volaiile. Symmaehus et Theodotio, et quinta editio, viam
lolucrem; quod Hebraice dicitur «icn RESCHEPH. intelligendi hunc locum, de primo lib. Reg.,
cap. 5. In quo narrantur Philistaei in secreliori
Tradunt aulem Hebrsei quomodoinEvangelio prin- parte natium a Deopercussi, ideo quia arcam 178
ceps dsemomtmdicitur esse Beelzebub(Luc. xi), ita Domini detinebant, irreligiose tractantes. Siqnidcui
Resseph d»monis esse nomen, qui principatum hoc pacto transferens Munslerus, percussit hostes
teneat inter aUos, et propter nimiam velocitatem, suos tergum verlentes, solum significat hostes iu
atque in diversa discursum, avis et volalile nuncu- fugam versos. Sequendo autem leclioneraYulgalam,
petur; ipsumque esse qui in paradiso, sub figura quse vel Hebraismopropinqua est, liberum relinquit
serpentis, mulieri sit locutus,, et ex malediclione, lectori ulrumque posse intelligere. Et priorem ac-
qua a Deo condeinnatus est, accepisse nomen. Si- ceptionem sequitur Augustinus, cui respondet pa-
quidem resseph reptans venlre interpretalur. > Ha- raphrasis Campensis, vulneravit Iwslium suorum
ctenus Hieronymus. podices, secutus, ut opinor, Chaldaeum paraphra-
—
YERS.55. Jumenla eorum. Munsterus, Ncbien- sten, percussit liemprrltpdibusin ppsteriora, et wdifi-
sis et Sanctes gralis verterunt Dn'n HAIATHAM , cavit sicul unicarnis sanclificium suum. Idein Hie-
vitam eorum, quandoquidem particula utrumque ron. , ef wdificavilin similitudinemonocerotis san-
reprsesenlal. Hieronymus enim et aiii dicunt, ani- ctuarium suum. Caeterivertunt, excelsa.Et Sanctes
mantia vel jumenta ebrum. ac Munsterus addunt, palaiia. Hinc luce clarius
YERS. 65. — Npn seruauenmf paclum. Hiero- C constat Hieronymum et Septuaginta legisse D-DT
nymus ad Suniam et Fretellam, edisseril cur ver- REMIM; alios autem D'Q"iRAMIM. quseprofecto unico
terit, paclum, licet in Hebraeonon haherelur, di- distant punctulo. Nobiscumest Chaldaeus.
cens : i Scio quod paclum nou habeatur in Hebraeo, In terra quam fundavit in swcula.In Hebr., quazi
sedquoniamomnes vocesiraili transtulerunt.ijauves- lerram quam fundavit in swcula. Uf intelligas non
MO-KV, et apud Graecos pacium dicitur o-wdnxnex terram absolute in se fundalain, sed ut stahilitas
uno verbo significatur, non servaverunt pactum, terrae comparetur ad stabilitatem aedificatilaberna-
licel LXX ridkna-«vposuerunt, Caeierumunico voca- culi. Hebr. ViiO KEERETE. Hinc Hieronyraus,quasi
bulo dicilur HebraiceTO3' IBGEDU. ter.ramfundavit illud in smculttm.Quod si secunda
YERS.68. — Emredilatem suam sprevit. "Oynn clausula
HITHABAR. pendeat a superiore, et a nota similitudinis
Hieronymus vertit, non dislulit, sicut et supraposila,reddeluridemserisus,st"etittnferra(jrtiam
versiculo 65, quanquara variant codiccs. x\lii, ira-
tus esl. Sed manifestum esl spretum Dei gravem fundavit in smcula. Certum est lanien quod belh et
esse punitionem, quaejuste ira Dei dicilur. Quod caph, niagnam habeitt simiiitudinein. Nam si dice-
aulem ait Hieronymus, twn dislulit, si subaudieris retur V-itO BERETZ, essefin terra. Huncnodum co-
iram, nihil distat sensus. De hoc ver. 25 annotatum piose explicuitD. Hieronymusin ad Suniam et Fretel,-
est. lara, in terram quam fundavit swcula. t Pro quo
YERS.69. — Yirgineseorum non sunt lamentalw. scriptum invenisse vos dicilis, iv TJ57« iQeusliao-ev
Ita Hieronymus, virginesejus nemo luxit. Sequitur in KUTIJV ei; tbv alSsvu,id est in terra fundavit eam
ct editio in Campensi, Pratensis, Sanctes, inter- j. swcula. In sl; Hebraeo ila scriplum est, ut vertit
non Symmachus T«Vyiivnv iOeazlioio-ev tig TOVcaava,
pretes pro Cajetano, paraphrasis Campensis, id est ef mdificavit sicut unicornium sanclificium
nupserunt, si verbum verbo reddas iVn HDLLALU, id suum in terra, quam fundavit in swcula. Si autCm
est laudate, ul habent Ciialdaeuset Nebiensis, id non de terra dicitur quod fundata sit, sedde alia re
quod Munsterusuno verbo dixit apposito, non hono- quae fundala videalur in terra, probent ex superio-
ralw nttptiis. Sed si addidisset, non sunt honoralw ribus et sequentibusquis sensus sit, ut nescio quid
sepultura, lectioiii ecclesiaslicaeet Hieronymo con- quod dicitur fundatum, videatur in terra. Si autem
sensisset. Nec cogimur magis subaudire nuptias, sHnctificium in terra fundatum putatur, debtiit
quam quidpiam aliud proposilo congruum. scribi, in terra fundavit illud in swcula. > HaecD.
VERS.70. — Vidumeorum non plorabantur. Et Hieronymus.
flieronymus non abhorret, non sunt, inquit fletw.

PSALMUS LXXVIII.
PSALHITITULUS : t PSALMUS ASAPH. > mus est secundus de lamentatione ubi precatur
Deus, venerunt genles. Titulus : Psalmus Asaph. Asaphstudio pietatis, Christum subvenire suaegenti,
fCagsiod.,Aug., Cajsiod., Aug., Cassiod.] Igte psal- pro durilia gua graviter affligendte,et agitur hic vel
 751 PETRI LOMBARDI 758
fcbeaplivitaleper Bauylonios faula \LY Reg.xxv),, A quilur : PosiwruntJerusalem inpomormncustodiam,
vel poljus devastatione quamlemporeMacliabaeorura I id est, in deseriionem,ut colleclis pomis, cuslodise
Antiochus Epiphanesfeeil, qui in lempio idola po- deseruntur. Undelsaias: Reliuqueturfilia Sionsicul
suit, et legem Dei poljuit, populumque vastavitt umbraculumin vinea, et sicut tuguriumin cv.cumera-
(I Mach.i). Sed civitatcm nonevertit, vel templum i rio (Isa. i) deinde post sacrilegium, homicidiaaddit
per quses;gnatur persecutio Ecclesiaeinter manus' dicens:
^entilium, laborantis, sed non deilcientis: quoe ini VERS.2. — < Posuerunt morticina servorumtuo
quibusdam deflcientibuspollula esl. Et est sensus : <rum escas volalilibus coeli;carnes sanctorumiuo»
Psahmisisle attribuiiur Asaph,id est fideli Synago- <rum besliis lerra;. t
gse,quoeliic loquitur. Intenlio : Monetbonis proxi- Posueruntmorticina, [Aug.,Cassiod., Aug.]id est
morum l&lari, et calamilatiiius affligi.Modus:Tri- cadavera servorumtuorumqui noUteruntimmundis
parlitus esl psalmus, Prima pars est conquestio,ubii uli, escasvolalilibuscali. Quasi dieal: Non modoin
cnumeranlur .quanla tulerit .Terusalemlemporibus> viventes sseviunt, sed in morluos. Sepelirepietalis
Anliochi, ut non destructa fiiil, per qusesignifica- est, abjicere crudelitatis est. Ita hrecad litleram de
tur Ecclesise persecutio. Secunda pars est, depre- vaslatione facla sub Anliocho accipiuntur. Sed gi
calio pro parle sua, conlra iiiimieos,ibi, Vsquequo,J quis accepit hajc, post resurrectionem et ascensio-
Domine.Tertia pars est .exsullalivaconclusiolamen- nem Cbristi facta: dehis quseidololatraemartyriims
tationis, ibi, nosautem. Asaph ergo condolenssuse: intulerunt accipianlur, quando Ecclesia inler tan-
genti, ipsius mala Deo exponil sic dicens: tam martyrum numesositatem mulla perpessa est,
VEIIS.1. — « Deus, venerunl gentes in liaeredita- quia Asaph, elsi de Judseisproprie dicalur, tamen
« tem.tuam,poIIuerunt templum sanctumtuum, po- et Ecclesia congregatiodieitur, quaeestetiam haere-
« suerunt Jerusalem in pomorumcustodiam. > diti-s, in quam venerunt gentes, non credendo, sed
Deus, gentesveneruntin hwredilatemtuam, [Aug.] persequcndo,id esl eam invaserur.tin voluntate de-
Non dicit ha:c Deo quasi nescienti, a quo ipse seit, lendi, ct ppnitus perdendi; ipsa est etiam lemplum
quidquid scit; sed loquitur cum eo pietalis affeciu, Dci, quod polluilur in deficicnlibus, quos persecu-
et transfigurans in se omnesqui fulurl erant, quan- lores ad negandumChristum, terrendo vel excru-
do hsecfierent. Loquilur enim in persona eorum ciando coegerunl, atque ut ad idola applicarent, ve-
quibus h;ec acciderunt. Est autem hsec deploratio hementerinstando fecerunt. Unde hic dieit, pollue-
corum quK 1'ecitDeus vindicans, et adjungitur de- runt lemplum sanclum luum. Unde Apostolus:
precalio. Quasi dicat: Utinam jam misercatur et Q ( TemplumDeisanctumest, quod estis vos (I Cor. n).
parcat. Ita hsec ergo dicunlur a quo prajdieil cur Ipsa eadem Ecclesia est etiam Jerusalem, libera
, tanquam ah eis dicantur, quibus acciderunt, et ipsa maternostra (Ga/.iv), dequo Isaias : Lalare, steri-
deploralio prophetatioest. Quodautem ait, In haere- iis qumnonparis; erumpeet clama, qux non parturis,
ditatem luam, sciendumest quia de populo Israel, quoniammulli fiiii desertmmagisquamejus qum lia-
hasreditasDeisunt electi, sed non excsecati.Non er- bet virum (Isa. LIV).Unde hic dicit, posuerunt Je-
gopossunt lipacaccipi de temporibuspost ascensio- rusalem, id est, Ecclesiam,in pomorumcustodiam,
nem Chrisli.quando vastati sunt perRomanos. Tunc id est in deserlionem.Quandoenim genlibusperse-
enim illepopulus quiremanseral in Jerusalem, hae- quenlibus in coeleslemmensam, spiritus manyrum,
reditas Dei non eral (117). Omnesenim reprobi ex- tanquam de Dominico horio multa et suavia poma
ceecalierani, omnesque lidelesadventamibusRoma- transierunt, Ecclesia deserta est visa. Posueruut
nis, monitu angeli in regnum Agrippa?secesseranl. morlicina servorum luorum, id est sanctorumniar-
JAug., Cassiod.,Aug.] Sed polius accipiendumest tyrum resurreclioneni,escas volatilibus coeli,quasi
de tempore quod fuit anleqnam Chrislus vcnisset; quidquam eorum deperiret, cum ille exoccullis na-
et lunc enim populus ille haareditas Dei erat, ubi turaesinibus lotum redinlegret, cui et capilli nostri
erant prophetseet sancti, quando dueti fuerunt in D I numerati sunt. Deindeexponit quod dixeral, carnes
Babylonem,vel maximesub Antiocho, sub quo pas- sanclorum tuorum. Hsec sunt morticina bestiis
si Machabselhorrenda, gloriosissime sunt coronati. lerrm.
Devastatione ergo facta ab Anlioclioaglt dicens; VERS.3.'— t Effuderunt sanguinem eorum tan-
Deus, venerunt gentes in hasreditatemtuam,id est < quam aquam in circuitu Jerusalem; et non erat
in Jerusalem, ubi aliqui boni erant, dicendo; tuam, « qui sepeliret. *
movetjudicem cujus res Isedilur.El polluerunttem- Eljfuderuntsanguinemeorum.[Cassiod.,Aug.,Cas-
fj/umsancZumtaimpersimulacra,quseibiposuerunt. siod., Aug.] Exaggerat ut judicem moveat. Tan-
sednondestruxerunt.Primooccurril injuria templi:in quam aquam, id est abundanter et virHiter, quasi
quo est contumeliaDei.Hic arguit eosde sacrilegio. ila Iiceret de sanguine, sicut de aqua, sine culpaet
Et noia quodnondumerat templum,quandohsecPro- haecnon tantum inlra muros, sed etiam in circuitu
pheta dicebat; el narrat quasiprseterita,quaein spiritu Jerusalem, cum extra invenirentur occidendi.Co-
vidit fufura ; jam .vero evidentersunt impleta. Se- pia caedisnotatur in urbe ctextra, ila ut non vacai
(117)Ex Eusebio,.Jib. m, cap. 5.
753 ''.' GOMMENTARIUM 1N PSALMOS. — PSAL. LXXVIH. ..':. ".,;.,,;7£i^
ret eis sepellre, dum omriibus periCulum iihmine- A fumj hofum comparatiorie levigatui',;:ei. h> regna
ret. Uiide subdit, et non erat qui sepeliret.Potest qum tiomentuum non invocaverunl. Scd. dsiiiionia,
hoc et de Ecclesia accipi, qnse et per tolum riiun- vel quamlibet creaturam, non "Grcaiorem qui est
dum passa est, cujus circuitus est per totum orbem benedietus iri sajcnla.Nota quia p.er179 gentes ac-
ubi persecutio fit. cipit subditos, per regna ipsos reges. .
VERS.5. — t Facti sumus opprobfium viciuis VERS.7. — < Quia comederuut Jacob, et iocuai
« nostris; subsannalio et illusio his qui in circuitu « ejus desolaverunt. >
« nostro siint. > Quia comederuntJacob; [Aug., Cassiod., Alcuia,9
Factisumus opprobrium.[Cassiod., Alcuin., Aug.] Aug.] Dico non invocaverunt, sed ihsupev or.pugna-
Gloriam enim Jerusalem olim toto orbe mirabilis. verunt, quia eomederunt Jacob, id est Judaicum
Unde Jeremias : Bmc est civitas qum dicebalur cb- populum. Ilaecest prffidictahaereditasfcrar:;m den-
rona glorimversa est inopprobriumvicinis (Thren.v). tibus tradendo. Ecce more oratorum pro lionune
Quod gravius est,quani si remotis, quia hi sunl as- honiOponiiur, sciiicet pro gente quaj oSeudit, gra-
sidui. Vel martyres hoc dicunt, facti sunius' oppro- lus palriareha, ut ejus memoria populi peceaia mi-
brium vicinis nostris, id est, affeotionepropinquis, tiget.-.E/ locumejus desolaverunt,eversiojiecivilalis,
Jam volentibuscredere ; subsannatioel illusio sUmus B quae civibus suis nudata est, vel quia 0'cciJernaS
his, auget scelus his qui in circuitu nbsiro sunt, id est substilutos loco civium occisorum. Locus enim cst
geniibus quae circa Jerusalem sunt. Vel martyres civitas,'ubi erat templum, quo congregabantur ad
hoc dicunt, subsannatio et illusio sumus his qui festa. D.eEcclesia quOquebene hoc accipitur, quia
ia circuitu nostrosunt, id est inimicis Ecelesiaj qui comederunt, alios incorporando sibi, vel bcridenco.
sunt toto orbe, quia non eis, sed in conspectu.Do- Jacob, id est Ecclesiam, quae est junior, cui serviet
mini preliosa est mors sanctorum ejus (Psal.cxv). major : El locum ejus desolaverunt,repelitio est,
PARS. II. VEIIS. 6. — < Usquequo, Doniine, VERS.8. — < Ne memineris iiiiquiiatumnostra-
« irasceris in finem; accendetur velut ignis zelus « rum antiquarum; cito anticipent ncs misericordia:
« luus. > «tuaj, quia pauperes facti sumus nimis. > :
Usquequo,Domine. [Cassiod., Aug., Alcuin.j Se- Ne memiueris.[Gl. int., Aug., Cassiod.] Quasi di-
cunda pars, deprecatio est hic pro parte sua con- cat^ Ita fac in gentes, quas te non noveruRt, sed
tra inimicos, et insultantes vicinos. Quasi dieat: ne memineris,etc. Vel ita conlinua : riajc -nialanobis
Illi ita saeviuntin nos, sed o Domine, vsquequoira- inferunt, sed quia scio te pro peccatis nos flagsllare
sceris nobis usque in finem. Quasi dicat. Noli ira- P et per eos precor. Ne memineris iniqvJtalumndsira-
sci In fmem. Rogat ne usque in fmem irascatur, id rum. Haec confessio delictorum veniam provocat.
est ne iila vaslalio perseveret, sed temperet corre- Antiquarum, non dicit hoc de praeleritis tantum,
CliOnem. J.im ergo precatur, qui supra deplorabat cum et hoc tempore quidam Judaeiidola sequereii-
et orat quod fulurum sit, et timc aliqui boni erant lur, sed, anliquarum, id est similium. aiitiquis,
inter eos; et xelus tuus, usquequo sciiicet, accende- quibus innumeris annis peccaveruul idola sequen-
tur telut ignis, accendetur usque in finem.Noli ira- do. Et misericerdimtucecilo anlicipent nos, scilicet
sci. Ira et zelus Dei non sunt perturbaliones ejus aute judicium quod timet omnis homo,quia nisi
quicum tranquillitate judical; sed nomine irse, vin- indulgenlia praeveniat in judicio, non absoivitur
dicta iniquitatis accipitur, quando pro commisso reus; ideo oblendo misericordias^wfa pauperes a
nostro punit. Nomine zeli exactio castitatis intelli- merilis facli sumus nimis. Ne quis de aclibus suis
gitur, ne anima legem Deisui conlemnat, et a Deo praesumat. Dico, ne memineris iniqui.tatum, sed
suo fornicando dispereat, utin Job fuit. Etnota hacc VERS.9. — < Adjuva nos, Deus salutaris nosler;
pro peccatis, hominibus evenire, licet justis. Sicut < et proplsr gloriam nominis tui, Domine, libera
Machabaeiinler saevatormerita, et tres pueri inter < nos, et propilius esto peccatis nOstris propter
noxias flammas, et sancti prophetae in captivitate D « nomen luum. >
leSlantur. Unde bene ait, velut ignis. Zelus quippe Adjuvanos, [Cassiod., Aug.] in bello defensionis
Dei,et ira vereardet velulignis. Taridiuenimardet, legum contra Antiochum, quia non in suis, sed in
donec aurum, id est virtutum perfectio purgetur, virlulibus Deiconfidunt. Unde subdit: Deussaluta-
et ligna cinf-rentur. ris noster, quod necesse est quia nos infirmi su»
VERS.7. — < Effunde iram tuam in gentes quae nius, et, o Domine; Uberajiospropter gloriam nomi-
t te non noverunt; et in regna quae nomen tuum nts tui, non nOstrum meritiim, sed ut nos erepli,
« non invoeaverunt. i tuo nomini honorem reddamus, et propithis esto pec-
Effunde.[Aug., Cassiod., Aug.,- Cassiod.] Quasi catis noslris propter nomen tuum, non propier nos,
dicat: Neirasearis, sedpotius effitnde, ut riiultam, Id est pietate*nominis tui tribuatur nobis quod acti-
iram luam. Non est hoc dicere malevolentia, sed bus nostris non.potest haberi, vel in persona mar-
proevisadicuntur. Figura enim optandi futura prae- tyrum possunt haicaccipL Ne memineris iniqujtatum
dicit. Effunde,dico, in gentes,ut sicut nosopprimiint, nostrarum aiuiquarum, id est a parentibus antiquis
itailli tuis virtutibus opprimantur, qtuete non-nove- venientium, vel propagatione vel imitalione. Ciio
nmt, nec scire voluenmt, nectimere. GulpaJudseo- . anticipent nos nrserieordise tuae, ne ad judieiuai
 75S PETRI LOMBARDI 756
damnandi veniamus, quia pauperes facti sumus A j Posside, [Cassiod., Aug".]nealiquo errore macu-
nimis, adbonum faciendum;sed, adjuvanos, Deus, lentur, vel, recipein adoplionem, alia Iitlera, filios,
quasi paupertas, id est infirmitasnoslra te miserante id est posteros, mortificatorum.Hoc semper oravere
adjuvetur ad bona facienda.. Quasi dicat: Gratia sancti 'martyres, ne infructuosus esset posleris
adjuvet liberum arbitrium. Cum enim ait, adjuva sanguis eorum, ut inde crcsceret seges, unde pu-
nos, nec ingratus est graliae, nec tollit liberum ar- tabatur peritura. Et est ista pia precatio, ne filios
bitrium. Qui enim adjuvatur, etiam per seipsum eorum projiciat, qui pro eo puniti sunt, sed multi-
aliquid agit, Salutaris noster, qui necessarius es plicel. Et hoc secitndummagnitudinem brachii lui,
infirmitati noslrse; et propter gloriam nominis tui, id est potenliaetuae.Res enim tam magna in Chri-
ut qui gloriatur, in Domino glorietur, non in se stianis secuta est, qiiam nunquam crederent ini-
(I Cor. x). Domine, libera nos.!Liberat nos, id est mici.
eruit amalis Deus, cum et adjuvat ad faciendam VERS.15. — <Et redde vicinis nostris septuplum
justitiam, et propitius est peccatis, sine quibus hic « in sinueorum; improperiumipsorum quodexpro-
non vivitur, unde subdit: Et propitius esto pec- « braverunt tibi, Domine. »
catis nobis propter nomen tuum, haecfac nobis, Et redde. [Aug., Alcuin., Aug.] Item non optat,
VERS.10. — « Ne forte dicant in gentibus : Ubi *°- sed vera prophetat, dicens : Reddevicinis, de qui-
« est Deuseorum ? et innotescat in nationibus co- bus supra dixit, inter quos est Ecclesia, usque ad
« ram oculis nostris. > separationem futuram, septnplum. Septenario nu-
Ne forte dicantin gentibus. [Aug., Cassiod., Aug., mero, id est seplupla retribulione, perfectionem
Cassiod.] Quasi dicat : Hoc pro gentibus magis poenaesignifieat, quia hoc numero plenitudo signi-
peto quae pereunt desperando de Deo, quid dicant, ficari solet, sicut et de bonis, cum dicitur centu-
illud usitatum a perfidis, seilicet ubi est Deus eo- plum accipiet in hoc saeculo(Marc. x), quod posi-
rum ? Quasi dicat: Vel non est, vel non potesl suos tum est pro omnibus : Quasi dicat: Nihil habentes
adjuvare; haecest insultatio, non ferenda. sunt, et omnia possidentes (I Cor. vi). El hoc, in
VERS.11. —.« Ultio sanguinis servorum tuorum sinueorum, id est in occuliis nuncin hac vita,.ut
« qui effusus est; introeat in conspectu tuo cremilus postea innoteseatinnalionibus coram oculisnostris.
« compeditorum. > Homonamque cum datur in reprobum sensum ia
Ultio sanguinis servorum tuorum qui effusus est. inleriori sensu accipit supplicierum meritum futu-
Ultio temporalis, scilicet ut aeternam evadant. In- rorum. Vel, septuplumponitpro infinito, Imprope-
notescant in nalionibus coram oculis nostris, scili- ^,£ riumipsorumquodexprobraverunttibi,Dominc.Quasi
cet cito fiat.ut videamus illos conversos, qui modo dicat : Hoc eis redde, sepluplum in sinu eorum,
persequuntur, et accipiatur hoc in bono de ultione scilicet improperium ipsorum quod exprobraverunt
praesenti, vel de poena aeterna potest accipi sic : libi, Domine, id est pro isto opprobrio, da eos in
Ultio sanguinis servorumtuorum qui effusus est in- reprobum sensum. Ibienim exprobraverunt nomea
troeat. Innolescat in nationibus coram oculis no- tuum in servis tuis arbilranles delere nomen tuum
stris, [Aug.] id est sume vindictam de malis, qui deterra. [Cassiod.] Vel polest hoc in bGno accipi,
fuderunt sanguinem tuorum, et in fine ita fiet, quia et dicit optando, redde vicinis nostris. Etsi corpo-
vel hic in conversis perimitur iniquilas, quod ante raliler reddit Deus, salus esl tamen anima; eorum,
optaverat. Vsl in fine pereunt: quod hic dicit non unde subdit, septuplum, per quod perfeetionem
optando, sed prophetando, quia juslus non delecta- doni coelestis significat, quando Spiritu sanctocom-
tur de poena inimici, quia non eum odit; sed de plemur. Et hoc, in sinu eorum, id cst in secreto
divina justilia, quia Deum diligit. Econtra, inju- animorum, ubi sit conversio. E't redde cis impro-
stus facil, malis ita fiat, introeat aulem in conspe- perium quod exprobraverunt tibi, Domine, id est
clu tuo, vel tuum gemilus compedilorumcorruptibi- fac utpro injuriis et opprobriis, quse libi fecerunt
litate carnis, quaeaggravat animam, per quam prse- D E reddant laudes, quaeest gloriosa viudicatio, quando
Talet aliquando persecutor. Has compedesnon sen- Deusinimicorum ore laudatur.
tiunt, nisi illi qui ingemiscunt gravati; ab his PARS.IH. VERS.14. — « Nos autem populus tuus
cupiebat dissolvi Apostolus, et esse cum Christo « et ovespascuaelua;, confitebimurlibiin saeculum.>
(Pltilipp. i). Vel compedes sunt praeceptaDei, qui- Nos autem pcpulustuus. [Cassiod., Ha^Tn. Cas-
bus colligantur sancti : quse]patientur subtentata siod., Aug.] Tertia pars, ubi csl exsullativa con-
in ornamenla vertuntur. Unde dicitur : Injice pedem clusio, non victorum parenlium et suavis'conclusio
tuumin compedesejus (Eccli. vi). Vel ad litteram, lamentationis. Quasi dieat : Illis ita; nos autem,
compeditos dicit eos, [Cassiod.]quos gcntiles vin- quos putabant se perdere, qui sumus populus tuus
xerint, qui cum gemitu orant ut Ecclesia in fratri- fide, et ovespascua tucc, id est doctrina tua pasti:
bus non deficiat, etsi eos poena consumit. Deinde hae sunt reliquiae Judaeorum a Mathalhia congre-
quid gemitus compeditornm petatoslendit; hoc gatae(I Mach. u). Vel generaliter de omni genere
enim petebat gemitus illorum. piorum ac verorum Chris.tianorum accipiendum
VERS.12. — « Secundum magnitudineni brachii est, ut etiam Christianus popuius ibi sit mislus.
« tui posside filics morlificatorum. > [Cassiod., Aug.] Hic.est grex pro quo oravit na
 157 COMMENTARIUM IN PSALMOS,— PSAL. LXXIX. 758
diutius irasceretur. Nos, inquam, confilebimur tibi, A solent. > Haecille. UndeChaldaeusdixit, dcsclatio-
nem.
Idest laudabimus te innobis. Et hoc in swcutum, Locum ejus desolaverunt. Hieronymus et Nebien-
qiiia usquein fmem saiculi non delebilur Ecclesia, sis prp loco vertunl decorem, licet aluHebraicanles
ut pulatur. transferant habiiaiionem, in hoc Septuaginia con-
VERS.15. — « In generatione et generationem sonantes.habitalionem Caeterum m3 NAUEH,est aricepS irra
NAUEHU, ejus, seu decoremejv.s.
t annuntiabimus laudem tuam. > Posside filiosmorlificaiorum.Hieronymus et Sani-
Ingeneratione et generationem, [Aug., Cassiod.] ctes, relinque fiiios interitus, sive morli o.bnoxios.
id est in omnem generationem, idemest quoddixe- et Quod aliter idem exprimunt Munslerus, PcHicanus
rat in saeculum ammnliabimus aliis laudem iuam, morti Campensis,fac residuos filios, sive conservain vita
addictos: Pratensis et interpret. pro Cajelano,
quaeul tacerelur, nos finire conati sunt. Vel de fu- solve filios, etc. Quolibet.modo sentenlia eodemre-
turo illud accipi potest; in generalione et genera- cidit. Ef-si quae varietas videtur, unde sit, docet
Sanctes in suo Thesauro bis verbis : « Sunt tamen,
tioneiii, id est in futuro saeculo, annuntiabimus lau- inquit, ra. da, qui -imrt HOTHER, deducunl a -ffVIE-
dcm luam, non pro aliorum instructione, sed pro THER,quod est funis, chorda, et exponuht, acsi di-
debitohonore. cat.-: Rumpe vel dimille funem-et ligaluram filiorum
mortis. Praedixerat enim, Inlroeal c.oramle ctamor
COLtATIO IN PSALMUM LXXVIII: « DEUSVENERUNT .R vinctorum. Idcirco dixit, quod dimitteret eos a vin-
> ETC. " culis. » Haecibi.
GENTES, Igilur ea particula a -)n»IATHARde-
YERS.1.—Posuerunt Jerusalem inpomorum cu-: ducta, ad verbum significat, in conjugatione quam
ttodiam. Hebraeidicunt in acervos, videlicet lapidum dicunt.hipb.il, fac ut rerhaneant filii mortis. Quod
aat ruinarum. Eumdem esse sensum desolalionis indubie fit,a quando in quoddam Dei peculium vin-
©stendit Hieronymus ad Suniam et Fretellam lioc dicamur, mortis periculo, Dei virtule potenter
modo : < In pomorum custodiam, quod in Graeco contextus. erepti. Mysticum sensum habes in explanatione
&7zapD<?vla7.iavdicitur, nec polest aliler verti quam VERS.15. — In generatione et generationem. 0(-'
a nobis translatum est. Significat autem oporopiiy- fenduntur
lacion specutamquam custodes satorum et pomo- minus 180 Faber el Caecusin. hoc seimone ceu
rum habere consueverunt, ul de amplissima urbe, el Latino, alioqui dicendum erat, in generaiione
vel, ingeneralionemel generalionem,
parvum tuguriolum vix remanserit. lloc secundum ut generationsrn,
habent Graeci.Illud est minutuium. Sed et Hie-
Graeeos.Caeterumin Heb. D"yb LEIIMscriptum ha- ronymus in Commentariis, non adeo offenditur, ut
belur, quod aquila verlit ISopiov,id est acervumet aliquid subesse mysterii non obscure subjudicel,
cumulum lapidum, quibus virieac el agri purgari « Hoc est a prophetis, ait, usque in Evangelia. >

:
J»SALMUS" LXXIX.-'

PS4LM!TITULLS : « INFINEMPROHIS flUI COMMU- < [Aug.] Monet.nos. inmelius commulari, el adChri-
C
TABUNTUR, PSALMUS PROASSTRIIS , TESTIMOMUM stum dirigi. Modus: [Cassiod.] Bipartitus est psah
ASAPH. > mus. Prima pars est deprecatio primi adventus, per
Qui regisIsrael, intende.Titulus: In finempfoMsqui quem fit reparalio generis humani. Secundo agit de
cotnmutabuntur, psaltnus pro Assgriis, testimonium vinea, dieens, quomodo incoepta et perfecta, ibi,
Asaph. [Aug.]'Asaph illuminatus agit hic de primo vineam de JEgypto.Asaph ergo qui supra in pra;ce-
adventu Ghristi, et de virieaejus.. Est hoc bonum le- dentibus psalmis pro peccalis Synagogae trepidus
slHnoniuin de capite ipso et corpore ejus, rege et orabat.jam de iliius.cpnversione praesumit, et com-
plebe, pastore et grege. Hic enim loquitur Asaph de mutatis in meliusltestimonium dat de adventu Chri-
advenlu Christi, qui hominem convertit, et vineam sli, quem precatur diccns: 0 -tu Deus,
de jEgypto eductam solidat. El est sensus tituli : VERS.1. — « Quiregis Israel, intende : qui dedu-
Psalmus iste dirigens nos in finem, id est in Chri- « cis velut ovem Joseph. >
stum, esl testitkonimnAsaph illuminati pro his qui Qui regis Israel, [Cassiod., Aug., Cassiod., Aug.,
commutabuntur.,et pro Assyriis,. id est pro his qui Cassiod.] Videntes te inlende, id est mitte Filium
commutabuntur in melius, ut jam non sint genera- tuum: et secundum hoc dirigitur seririo ad Deum
tio quae non direxit cor suimi, sed dirigens se ad D 1 patrem : Vel potius ad Filium dirigitur sermo qui
Christum. [AIcuin.],Assyriienim interpretantur di- desideratur et exspeclatur el invocatur ut veniat,
rigentes, et sunt iidem qui commutabuntur, et As- quem per actus diffinit, dicens.: o-Deus, qui regis
syrii. Vel distingue iriter commutandos et Assyrios, Israel, id est Judaeos spiritualiter videntes te, iri-
ut per commutandos accipiamus convertendos ; per tende, id est lumen pietatis super"nos infunde, ut a
Assyrios, Judaeos. Nam psahnus iste sicut agit de te simus clarl, qui per nos sumus tenebrosi; qui de-
commulandis, ita el de Judaeis, qui se dirigunt con- ducis Joseph, ipsum scilicet significalum Joseph, id
tra Chrisluia, per liherum arbitrium et per carnales est fidelem populum de genlibus. Joseph enim in-
observantias. Et est psalmus iste Asaph, id est Sy- tcrpretatur aiigmenium, et morluo grano frumenti
nagogaetenderis in finem, est teslimonium, pro his (Joan. xii), auctus est multus populus Dei. Con-
qui commutaburitur, et pro Assyriis convertendis et junctis in angulari lapide Christo duobus parieti-
superbis. His, id est convertendis est testimonium bus (Ephes. n)? scilicet Judaeorum et gentium, W
rectoe lidei; Ms, id est superbis perfidiae.Intentio: est, Israel et Joseph, deducis ad caulas Dei, lan-
759 PETRI LOMBMDI 760
quam oves,ad pasciia. Haesunt oves illae, de quibus A j Deus, converte nos, [Aug., Hier., Aug,, ;G1.int.]
Dominus in Evangelio : Alias oves Aabeo,quo? non adyersos a te, aliter non converiimur nisi tu facias.
sunt ex hoc ovili, et illas oportei me adducere,et fiet Deinde loquens ad Patrem ait: Et ostende, vel illu-
unum ovileetunus paslor (Joan. x). Nota quia propria mina, faciem luam nube carnis coopertam, id est
singulis verba reddit. Regitur nanique Israel, tan- Filium tuum, qui est imago tua. Haecfacies velata
quam major; ducitur Joseph, id est devotus populus. fuit Assaph tempore infirmitatis Christi, et tunc a>
VERS.2. — « Qui sedes super cherubim, mani- grotavit Asaph non valens intueri veiatum nube de
< festare,' coram Ephraim, Benjamin, et Manas- quadiciiur; Ascendet Dominus super nubem levem,
« se. > et intrabit Mgyptum (ha. xix). Hluminavitvero Deus
Qui sedes. [Aug., Alcuin., Cassiod., Augj Quasi faciem illam, cum Christus resurrexit, el ascendit.
dicat : Intende ita, o tu qui sedessuper cherabim, id Et ita salvamur. Uudesubdit: Et salvi erinms.Con-
est super lillas sublimes potestates ccelorum, mani- versis lamen ad Christum, etiam post Christi ad-
festmv,coram Ephraim, Benjamin et Manasse, id est ventum resiat ira, in corpore quidem, non in nien-
coram gente Judseorum ubi hae tribus sunt. Quasi te ; sed haecfinemhabebit per Clsristumin secundo
dicat: Tu qui es angelis notus, fnnotesce homini- adventu. Nam qui in primo adventu partem pcenae
bus. Rogat Asaph ut Dei._Filius,qui in secreto ma- "J removit, in secundo omnem poenam consumet ia
jestatis erat, per incarnationem appareat corain Ju- bonis. Unde iste dicit :
daeisut promissum erat, faciens in eis has virtutes, VERS.5. — « Domine Deus virtutum, quousque
quaehis nominibus significanturEphraim, Benjamin, « irasceris super orationem servi tui ? >
et Manasse. Ephraim enim interprelatur fructifica- Domine Deus virtutum ccelestium, [Haym., GL
tio. Benjamin filius dexleree, Manasses oblivio, ut int., Aug.] quibus nos socii futuri sumus, quousque
posteriorum obliti' in anteriora se extendant. Sed et irasceris super oralionem\ssn servilui? Et si irasce-
juxta interpretationes nominum, potesl sic legi: Qui baris super orationem inimici tui, ne irascaris su-
sedes super clierubim,id est in plenitudine scientiae, per oralionem jam servitui. Et partim utique trans-
quae est cbarita.s (cherubim enim interpretatur ple- iit ira a servo, non ut non flagellet, ut pater; sed
niludo scieniim),manifestare coram Ephraim, id est ne damnet; et conversis enim durat ira, sed cor-
coram fructifieatione, et Benjamin, id est filio dex- rigens. Flagellat enim omnem filium quem recipit
terae, ut et nos simus pleniludo scientiae; quod po- (Eebr. xn).
tesl esse per charitatem, quae est Deus. Unde Deus VERS.6. — « Cibabis nos pane lacrymarum ; et
charitas est : quam qui scit, quid nescit ? Charitas (_, < potum dabis nobis in lacrymis in mensura. >
enim nomen est Dei et doni. Et corain Manasse, id Cibabis. [Cassiod., Alcuin., Gl. int.] Exponit hie
est oblito"ut jam illi venias in mentem juxta il- passionea, quas sancti lempore adventiis passuri
lud: reminiscenturet convertenturomnesfines terrm sunt. Quasi dicat: Et si optem Christi adventum,
(Psal. xxi). lamen eo tempore multa passuri sumus, quia cibabis
YERS.3. — « Excita potentiam tuam, et veni, ut nos, Deus, pane lacrymarum. Alia similitudine idem
f salvos facias nos. » dixit : Et potum dabis nobis in lacrymis. [Aug., Al-
Excita potentiam tuam elveni. [Alcuin., Cassiod., cuin, Haym.] Lacrymaenamque illae erunt ad cor-
Aug.] Repelit apertius quod oraveraf Ordo talis : rectionem, ad perfeclionem, non ad peremptionem.
Yeni, tu ipse in carnem, et excita potentiam tuam, Quaelacrymaeerunt in mensura, id est pro viribus
id est oslende potentiam tuam in resurrectione, tuis, ut erudiaris, non opprimaris. Unde Apostolus:
quia visus es infirmus in passione, dum dicitur : Si Fidelis Deus qui non patietur vos tentari supra id
Filius Dei es, descendede cruce (Malth. xxyn). Ni- quod poteslis (I Cor. x).|Vel in mensura, id est
hil valere videbaris ; praevaluit super te persecutor, pro modo culparum. Deinde exponit lacrymas di-
quod praesignatum est cum Jacob praevaluit angelo, cens:
ipso quidem ,-angelovolente, et tamen victus ange- D ' VERS7. — « Posuisti nos in contradictionem vi-
lus benedixit victorem. Tenuit namque bomovictor « cinis nostris; et inimici nostri subsannaverunt
angelum, et dixit: Non tedimitlam, nisi benedixeris «'nos. >
mihi (Gen.xxxn). Benedixit itaque victus victorem, Posuisti nos in contradiclioiiem vicinis nostris.
sed claudum fec.it eumdem. Tetigit enim nervum [Aug.] Plane hoc factum est. De Asaph enim eleet?
femoris ejus, et aruit. Hoc est magnum sacramen- sunl qui irent ad genles/et praedicarehtin gentibus
tum. Claudicat quidem populus Judaeorum, sed et quibus contradicebatur a dicentibus : Qiiis est iste
ibi est benedictum genus apostolorum. Excita ergo novorum daeinoniorumnuntiator ? Et inde sunt ci-
potentiam luam, [Gl. int.] id est crucifixus ex infir- bati lacrymis. Praedicabantenim moftuum resurre-
mitate, resurge ex virtute (II Cor. xm). Dico, veni, xisse. Nova res, sed incredibili rei fidem miracula
ad quid? ui salvos facias nos. Sic autem salvi eri- faciebant. Ergo Jcontradicebatur eis, sed contradi-
mus, o ctor vincebatur, et ex conlradictore fidelis efflcieba-
VERS.i. — « Deus, converte nos, et ostende fa- tur (118). Confregit enim Samson molas leonis, qui
« ciem tuam; et salvi erimus. > sibi occurrit eunti ducere uxorem de alienigenis.Et
(4J8) Ex Isidor., in Judicum xiv; et August , psal. LXXX, vers. 7.
 '
761 COMMENTAIUUM —
IN PSALMOS. PSAL. LXXIX 762
inimici nostri, non modo contradixerunt, sed etiam A } incoepit a Judaeiset perficitur in gentibus ; una la-
subsannaverunt nos, [Aug., Gl. int.] quasi colenles men et eadem vinea est, et si altera gens det prin-
mortuum. Sed licet lanta passuri sumus, non ta- cipium, altera perfectionem. De hujus ergo vineae
men ideo minus optamus eum; sed iterum ora- incoeptione agens, dicit: Vineam, etc. Quasi di-
mus. cat: Nos salvi erimus, sed Judaeos, quibus tot fe-
VERS.8. — « Deus virtutum, converle nos ; et cisli, destrues, quod non pro levi culpa; sed quia
< ostende faciem tuam, et salvi erimus. » beneficiis ingrati, etiam adventum Chrisli, inter
Deus virtutum, convertenos, et ostendefaciem tuam, Cieterabeneiicia sibi exhibita, non noverunt.
[Aug.,
JCassiod.] id est praesentiamChristi, et salvi erimus. Cassiod.] Bene dixi, inter caelera multa utique fue-
Desiderantis mos est ffequenler repetere quaetantis runt eis collata, quia vineamde jEgypto transtulisli
precibus orat. in terram promissionis , ejecisli de lerra promissie-
[Hier., Haym., Cassiod.] Aliter ab illo loco, ex- nis gentes, id est Amorrhaeos, Jebusaeos, et alios
cila, orat poteuliam miraculorum, quae Deus fe- populos; et planlasii, ut agricola, eam vineam,
cit in veteri populo excitari, quaeexcitata est ex- ibi.
hibita re quam praesignabant, id est veniente ve- VERS.10. — « Dux itineris fuisti in conspectu
ritate. Precans ergo advenlum Christi ait: Veni, tu B « ejus; et plantasti radices ejus , et
implevit ter-
ipse Deus. Et.excita populum tuum, scilicet mira- « ram. J
culorum, quaeolim fecisti, .quorum potentia sopita, Dux iiineris. [Aug., Cassiod., Aug.] Dixi unde
est, donec res eorum appareat. Dico veni, ui salvos vinea sit ejecta, et ubi plantata. Deinde subdit quc-
facias nos. Ecce quantam Iiicaniationis utilitatem modo crediderit, et quantum creverit, quid occu-
iste novit. Ideo tam studiose precatur. Quaeenim paverit dicens: Post, ut vinea orbem conipreliende-
vola haec sufficiunlpelere? Domine Deus virtulum, ret, dux iiineris fuisti in conspectuejus, apparens
alia littera : Deumvirtutum dicit quem novit Asaph, ei visibilis, came assumpta. Unde : Non sum mis-
et in se et in aiiis bominibus miracula factu- sus nisi ad ovesqumperierunt domus Israel (Matlh.
rum, ipse enim solus est qui ab infidelitate libe- xv). Vel secundum aliam litteram , et diiigitur ser-
rat homiues. Tu, inquam, Deus, cotivertenos, distor-. mo ad DeumPatrem : viam fecisti in conspeciuejus,
tos, et conversis ostende faciem tuam, quia conver- id est Christum visibilem ei niisisti, qui dicit: Ego
sos solet Deus respicere. Deinde quaeril, quare tan- sutn via, veritas et vila (Joan. xiv). Et plantasii radi-
diu differat adventum, quam dilationem iram Dei ces ejus , id est prophetas et apostolos, et alios do-
contra se repulat dicens : Domine Deus virtutum , ctores. Et sicut illa vinea modo impievit terram
quousqueirasceris super orationem servi lui, ut non totam, quaeimplelio lil usque ad finem mundi, dum
facias jam promissa ? Hoc Asaph iOo tempore dice- quolidie aliqui converluntur. Nolandum quod bre-
bat, quo eum venire petebat, quo adhuc differeba- viter egit de incoeptione vineae, cum dixit, vineam
tur adventus, consilio Dei. Iratum dicit quia tardat. de JEgypto transtulisti. Hoc autem ad perfectionem
Ecce quae pietas et quantura desideriuni petentis. ejusdem vineaedictum est, et implevit terram. De-
Ideo ita clamat, quia sciebat differri. Cibabis; enu- inde de initio ejusdem vineae latius repelit di-
merat quae mala interim ante adventum patieban- cens:
tur, quasi dicat: Tandiu quousque venias, cibabis YEUS.11. — < Operuit montes umbra ejus, et ar-
nos pane lacrymarum; panis lacrymarum est vita « busta ejus cedros Dei. >
doloribus plena. Sed et haeccibus est, dum non sie Operuit montes.[Aug.] Postea de perfectione ejus-
exstinguimur, sed crudimur. Addit etiam quod ipsa dem repetit, ibi: Et perfice eam. Quaeperfectio est
est et potus dicens: Et polum dabis nobis in lacry- facta gentibus abjectis Judaeis. Una tamen vinca,
mis. Ideo haecduoponit, quia haecduo sunt quibus cujus vinesecommemoratioin hoc psalmo caliginem
vivit omnis homo, ut per haecsumcienlem et plenam facere solet rainus intentis. Intendamus ergo, ne
eruditionem fiagellorumsignificet. Nam quod tempus p caligo involval oculos noslros , quasi dicat: Modo
est a lacrymis vacuum ?' quas tamen lacrymas das ? vinea implevit lerram, sed prius umbra ejus vineae,
Inmensura, idest distribulo modo.Unde: Fidelis Deus quaemodo implevit terram , operuit montes.Monles
qui nonpermiltet voslentari (ICor. x), etc. Deindeex- sunt prophetae , quos operuit umbra, quia locuti
ponitlacrymcs dicens: Posuistinosincontradictionem sunt in figuris. Umbra enim ejus est circumcisio ,
vicinorum nostrorum, el inimici nostri subsannave- Sabbatum, hujusmodi (Exod. xxiv), quaeprophctae
runtnos. Dumvicini qui 181 sunt de uobis, contra locuti sunt: Qbserva Sabbatum, octava die circum-
nos sunt, irrident nos inimici, a quibus omnibus ut cide infar.tem, offer sacrificium arietis, vituli et
salvi simus, Deus virtulum, converte nos, [et ostendes aliorum, noli moveri (Lev. vm). Ideo operuit mon-
faciem tuam, id est Christum, et salvi erimus. tes umbra ejus , et post umbram venit res (Acl. i).
PARS.II. VERS.9. — < Vineamde jEgypto trans- Vel ita: Umbra ejus , id est cura et sollicitudo de
« tulisli; ejecisti gentes, et plantasti eam. t eis, operuit montes, id est majores, et arbusta ejus,
Vineam.[Gassiod.,Aug., Alcuin.] Secunda pars. id est eorum excrementa, et augmenta operiunt
Agit hic de vinea, ostendens quomado incoepta et cidros Dei, id est doctores. [Aug., Haym., Aug.]
perfecta sit. Vineam aulem dicit Ecclesiam fjuae Yinea Eamrrueisfa crescendo oneruit omnes san-
 Ifis PETM LOMRARDI 764
ctps, propbelas; et patriarchas, cura et sollicitu- Apsit.
A Qui dicitur singularis, id est superhus. Dicit
dine. Ideo autem dixit cedfos Dei, quia sunt cedri enim omnis superbus: Ego sum, ego surii, et nenio
evertendae, scilicet superbi qui sunt cedri saeculi, alius. Yel pro eodem accipitur, aper et ferus. Nam
sed non Dei.JSeqnitur: Et singularis ferus, ipse est aper, qui Taslavit, scili-
VERS.12. — « Extendit palmiles suos usque ad . cet Romanus exercitus. Sed quo ffuclu haecpassi
t mare: et usque ad flumen propagines ejus. > sumus? ut sic sanemur et convertamur. Et hoc di-
Extendit ab Jerusalem palmites suos, [Cassiod., cit orando, o
Aug.] id est filios, a simili; usque ad mare, quod VERS.15. —« Deus virtutum convertere; respice
est.prope Judaeos, et usque ad flumen Jordanis < de coelo, et vide, et visita vineam istam. >
. propagines ejus. Nota quia supra dixit, quod haec Deus virtulum, etc. [Alcuin., Cassiod., Gl. int.,
vinea implevit terram. Sed hic dicit quod prima Haym.] Yel sic continua: Ita vastata est vinea,
gens Jiida;a fuit vinea ista, quaeregnavit usque ad sed ut reliquiae salvaefiant,. o Deus virtutum , COH-
mare. quod ibi vicinum erat, et usque ad flumen verlere ab ira in fine saeculi.El respice, niisericor-
Jordanis. Trans Jordanem enim aliqui Judaeorum diae intuitu, de ccelocoelorum, id est supplices, ru
erant, id estduae tribus et dimidia,, sed infra Jor- serenus, aspice, commutalis-melius. Hoc remedium
danem tota gens erat (Num. xxxn). Hoc ergo est. " precatur Asaph. Et vide quibus peccatis laboret,
initium vineae, de quo hie agitur. Cujus vineaeper- et pereat homo. Yel, yide t id est fac eam cogno-
fectioest, quam pra;dixerat, ibi, impkvit lerram, scere te vel peccata sua; et visita vineam istam, id
per viam Christum. Hoc est quod alibi dicitur: Et est infirmam sana.
dominabitur a 'rnari usque ad mare, et a flumine YERS.16. — < Et perfice eam quam plantavit
usque ad terminos orbis terrarum (Psal. LXXI).Quodi « dextera tua ; et super filium hominis quem con-
non gens Judaeorum fecit. Non est tamen haec al- < lirmasti tibi. >
tera, sed eadem vinea. Inde enim Christus salus ex Et perfice eam , [Aug.] non aliam institue, sed
Judaeis (Joan. iv), inde apostoli el alii justl, et sii hanc perfice. In hac enim est ipsum semen Abrahae,
sint aliqui rami fracti (Rom.xi). in quo benedieentur omnes gentes (Gen. xxn). Ibi
VERS.13. —« Ut quid destruxisti maceriam ejus ?> est radix quse porlat oleastrum (Rom.xi). Perfice
< et vindemiant eam omnes qui praetergrediuntur dico, quia caecilasex parte contigit in Israel, ut
« viam? > pleniludo gentium intraret, et sic omnis Israel sal-
Ut.quid destruxisti. [Gl. int., Aug., Cassiod.,, vus fiet (ibid.). Quam ptantavit, id e&t inchoavit
Aug.] Quasi dicat: Ita dilatata est yinea. Inde.quidl prj dextera tua, id est propitiatio tua.
ei accidit ? eversa est gens illa. Et hoe est, destru- [Alcuin., Gl. int., Cassiod.] Aliter totum polest
xisli maceriam ejus, id est munitionem. Maceriai dici ita, ut prius fundamentum historiae de Judaeis
est, quaede solis lapidibus fit circa vineas. Et vin- jaciatur; deinde.aedificiumspiritualis intelligentiae,
demiant, id est spoliant, et diripiunt eamomnes quii de Ecclesia addatur. Per mysticas enim similitudi-
prmlergrediunlur viam, id,est legem vel Christum,, nes quae gesla sunt, dicit, id est ita dicit ea quae
scilicet gentes quae idola colunt, Vel viam trans- ad litleram facta sunt de Judaeis sub similitudine
euntes sunt quicunque temporaliter dominantes. vineaeet palmitum, et hujusmodi, quod etiam my-
Et ut quid accidit hoc ei ? quia superbia fuit etiami sterium, id est mysticum sensum innuit. Sunt
adversus plantatorem; et servos occidit ad se mis-. enim similitudines, quae non sunt mystice, quasi
sos, et eliam filium hseredem. Ideo destructa estt dicat: Salvi erimus, quia ita praesignasli olim,
ejus maceria, et invenerunt gentes Ecclesiam de- quando vineamde Mgypto transttdisti, hoc ad lit-
structam, et deleverunt eam. Hoc primo plangitt teram, ita ut prius accipiatur, ejecisli gentes et
Asaph, sed non sine spe. De dirigentibus enim cor,, plantasti eam, nec hoc mutatur ad historiam. Ad
jani loquitur. Deinde exponit qualiter vindemiave- - litteram enim vinea est gensJudaeorumin typo Ec-
runt. I clesiae, quae mystice per vineam accipitur; quia
D
VERS.14..— « Exterminavit eam aper de silva:: inter turbas umbratiles peccantium fruge sanclo-
« et singularis ferus depastus est eam. > rum ornatur, sicut vinea fructu ornatur inter folia
Exterminavit eam, [Cassiod., Aug.] id est extraa et fossa tribulationibus, et martyrio putala plus
terminos palriae ejecit eam, aper veniens de silva,, crescit sicut vinea, et saecularis pressuraetorcula-
id est de genlibus. Aper est Vespasianus forlis et:t ribus eliquata ad coelestem cellam transfertur.
saevus eis, et cotitrarius illis, id est Judaeis, quiii [Hier., Haym.] Sicut ergo illos Judaeosde JSgypto
inter cfetera hoc animal habent immundum, quiii transtulisti, ita, et vineam, id est Ecclesiam; de
verdt de silva (Deut. xiv). Gentes enim silvaeerant.;. jEgypto, id est de tenebris ignorantiae et caeci-
Sola gens illa vinea erat, sed quando crediderunt it tatis, transtulisti et ejecisti gentes, vitiorum; el.
gentes impletum est illud : Exsultabunt omnia lig-- pUntasti eam , in virtutibus, dux itineris in con-
na silvarum (Psal. xcv). Et alibi: Invenimus-eam n specluejus: ad Htteram, dum irent in columnanu-
in campis silvm (Psal. cxxxi). Et singutaris ferus :s bis et ignis , proecedebat eos. Et plantasti radicei
depastus esl eam, [Gassiod., Aug.] id est Titus quili ejus, id est principes Judseorum, el implevitlerram
reliquias Judaeorum terribili depastiorie consum- promissionis. Deinde sequentia secundum histo
7t>S ' COMMENTAMUM IN PSALMOS.— PSAL. LXXIX, 1GG
riarij non mutantuf. Mystice de ECclesiatotum sic A peccata dicit. Sed iricensaSunt peccata illa qurc fa-
accipitur. [Cassiod., Haym., Aleuin., Cassiod..] cit ardens cupiditas; siiffossavero, quaefacittimor
Qualiter per orbem dilatata est, ostendit dicens : male jacens. Et haecsunt omnia peceata criminalia,
Dux itineris fuisti, dum eam ducit spirituali itinere quia omnia peccata fiunt, vel propter cupiditatem,
per hoc desertum saeculi, et plantasti radices ejus, vel propter timorem quem non capit cupiditas;
id est Ecclesiae, id est prophetas, apostolos, mar- vincit timor. Perscrutamini conscientias, interro-
lyres, et alios firmos facit de quibus palmites ten- gate corda vestra utrum possint esse peccata, nisi
dens, mundum occupat. Unde sequitur: El implevit aut timendo, aut cupiendo. Omnia ergo peccata,
terram , id est orbem terrarum.'Et utnbra ejus ope- duaeres faciunt in homine, scilicet cupiditas et ti-
ruit monles;altitudo et latiludo vineaehic exponitur. mor : sic econtra amor Dei et timor ejus ducunt ad
Nam superna est et coelestisvinea illa, quae etiam omne bonum. Amas enim ut bene sit libi; times
monles, id est sublimiores vila et scientia obum- ne male sit tibi. Hoc age in Deo, non in sseciilo.
brat, id est umbra spiritualis gratiaefovet, et nutrit Uterque amor incendit, uterque timor humiliaf;
et magis crescere facit. [Haym., Cassiod., Alcuin.] sed aliter,. et aliler de bono timore eolonus inter-
In unitate quippe Ecclesiae omnes gratiam acci- cedens pro arbore quae fructum non dabat, ne sub-
piunt, per quam ab incentivis vitiorum refrigeran- 2 verteretur ait: Fodiam circa illam et mittam sier-
tur. Et arbusta cjus cedros Dei. Vites quae arbores cora (Luc. xm). Fossa significat piam humilitatem
ascenduiit arbusla nominantur, per quae minores timentis; stercora, sordes utiles poenitentis. De
in Ecclesia accipiuntur. Cedri Dei sunt non. super- igne autemhoni amoris dicitur: Ignem venimittere
bi; sed qui in Eeclesia sunt alti ut sunt Dei mar- in terram (Luc. xn). Ait ergo, incensa igni, id cst
tyres. [Rem., Cassiod., Aug.] Arbusta ergo , id est peccata quaeveniunt ex amore male'jincendenli: in-
minores operiunt; cedros Dei, idest majores', quia cenditenim amor uterque. Et suffossa, id est pec-
etiam hoc Ecclesia protegit, quasi in gremio suo, cataquae veniunt ex timore male'humilianti: lm-
quia ejus auctorilate corroborant quod dicunt. Ali- miliat enim timor uterque. Peribunt ab iiicrepr.tione
ter enim non babetur Catholicum, nisi universalis -vultus tui, id est Filii tui. [Haym.] Ha;c est facies
Ecclesiaecontestatione firmetur. Exiendit palmites quaepeccata delet. Quid enim increpabat Ghristus
suos. Exposita altitudine exponit latitudinem vineae nisi peccata? Vel ita, incensa dicuntur ,mala, qua?
dicens ; Extendit palmites suos , id est filios usque igne cupiditatis fiunt, quod convenit cum praedicta
ad mare omnium gentium, et propagxnesejus, id est sententia. Suffossa sunt Occultamala, dum alii pa-
filios regenerationis , nsque ad flumenJordanis, a-P ratur insidiose fovea. Haec aulem peribunt in fu-
quo manaverunt, ibi enim coepit regula baptismi turo, dumpro eis damnabuntur mali, quibus dice-
(Matth. m). Et quia talis est vinea, ergo, ul quid tur: lie, maledicii, in ignem aternum (Matth. xxv}.
desiruxisii maceriam ejus? miratur cur huic tali Ut autem haeeomniajam impleafatur, •
subtracla est Domini defensio, sed hoc dicit de Ec- YERS.18. — » Fiatmanus tua super viruni dex-
clesia non pro bonis , quia novit Dominus qui sunt « terae tuae; et super filium hominis quem confir-
ejus (HTim. n),"sed pro infidelibus qui sunt in ea, « niasti libi. >
nomine, non numine, numero, non merito. Et vin- Fiatmanus tna. [Ilaynl., .61. int.,Cassiod., Aug.]
demignt eam omnes qui prwlergrediuntur viami?id Yel ita continua, quasi dicat: Quandiu mali. erimus?
est daemones.Exponit qualiter: Exierminavit eam donec Salvator adveniat. Ideo fiat manus lua, o
cper, id est diabolus fortis et ferox ; de silva, quia Deus, super virum dex-termfum. Ostendat se miseri-
cogitationes ejus agresles et aviae sunt. Et singu- cordia tua, fac bene cum vinea sua demonstrata fa-
laris ferus, idem qui aper, id est superbus diabolus, cie tua, id est verbo tuo. Super virum dexteraj tuae,
depastus est eam. Sed; tu, Domine, Deus virtutum, id est filium Yirginis. Grande sacramentum hic no-
converlere,respicede cmlo, et vide , d visita vineam tatur, et magnum munus Dei ostenditur, quia tan-
htarn. Haecnon mulanlur. Et perfice eam quam plan- ]D diu salus lsrael pOtuitdubitari, donec Ghristus ve-
tavit dextera tua, id est propitiatio tua. Sed ubi nit; sed lunc completa est promissio, ne ullra ab
perficies? Perfice eam, super te fundatam, et super eo discedat Ecclcsia, sponso conjuncta. Dicit ergo :
filium Iwminis.Hic aperte ostenditur Christus, qui Fiat manus tua super filium hominis quem confir-
de Maria vir^rine natus (Matth. i). Ipse enim est masti libi, id est operatio tua ad effectum promissa
fundamentum, quod nemo 182 polest mulare, perducat, et precatur operationem sanctaeincarna-
quem confirmasli tibi, quando dixit: Hic est Filius tionis. Quasi dicat : Quandiu increpas et accusas
meus diledus, in quo mihi bene camplacui (Malth. nos? oDeus, fiat misericordia tua super viriim dex-
m), inquo confirmatus est Christus, apud homi- terae tuae. Sicut oravi haeefac.
nes, qui s.olus est fundamentum (I Cor. iy). Et sic VERS.19.—« Et non discedimus a te; vivilicabis
erit, quia « nos, etnomen tuum invocabimus. >
YERS.1-7.—-r«Incensaigni et suffossa; ab incre- Et non discedimusa te ultra, [Cassiod., Aug.j
« patione vultus tui peribunt. > cum filiuin habemus, et vivificabisnos, ul.te, non
Incensa igni el suffossa, [Aug.] id est peccata ab tprrena amemus, in quo prius morlui eramus, Haec
increpationevultus tui peribunt. Incensa et suffossa utilitag ex adventu Filii cst. Et nomcn tuum imo-
7RT PRTRM nMRAItni 7fiS
cgbi/nus, id est te diligemus, tu eris nobis totum et A dam Rabbini, VI qui arbitraturesse avem magnamj
juvamen. Quod utsit, quae ubi suas extenderit alas, offuscat solem. Istud
YERS.20.— « Domine Deus, virtutum, con- credo fabulosum. Utcunque fuerit, certum est psal-
mum
< verte nos, et ostende faciem luam, et salvi eri- Porrosignificaresingularem qiiamdamdesolationem.
interpreles pro Cajelano, pro fera agri, di-
< mus. > xerunt reptile Omnipolentis, ut appareat ipsos le-
DomineDeus, virlutum, convertenos. [Haym., Gl. gisse i~W SCHADAI per punctum nuncupatum iamin,
cum alii legant i~w SHADAI, per punctum smol sa-
int., Cassiod.] In quo incoepi in eo finiam. Et os- dai.
tende faciemluam, et satvi erimus. Magna est sua- VERS.16. — Perfice eam. Hieronym. pro impera-
vitas hujus versiculi; iu hoc regulam totius religio- tivo posuit nomen, radicem, ut peitineat ad supe-
nis exponit. Primo enim Deus nos convertit tunc rius verbum visila ; Munsterus, locum vinete; San*
ctes et Nebiensis, habitalionem; Pralensis, planlu-
et nos ante faciem pstendit, id est lumine pietatis lam; interpretes pro Cajetano similiter. Hebraicum
nos inspicit, postquam tandem nos salvat. Haec vocabulum ni2 CANNAH iuiperalive sunipserunt Se-
a
ergo propheta iterat, quia per ipsum quisque brevi- ptuaginta verbo "ro CON,vel p CAN,id est fir-
ter qtiod expedit implorat. tnavit, prwparavit. Etsi practer normam ut ssepe
Hebrfeis conliiigit. Et Pellicanus vertit, prm-
COLLATIO IN PSALMUM LXXIX .*< QUIREGIS ISRAEL
1N-B para. Paraphrasis CampeusiS restilue pristinm di-
TENDE : QUIDEDUCIS VELUT JOSEPH.> ji gnitati.
OVEM, VERS.16. — Incensa igrd et suffossa ab increpa-
(Dc ratione tituli et ejus additione, apud Septua- tione-vultus tui peribunt. Hieronymus verlit per ac-
ginla aliquoties discussum.est.), cusandi casum, svccensam igtd et deramaiam, ut
VERS.5. — Super orationem servi tui. Hebr. ha- intelligas vineam aut planlam, et illud pendere a
bent populi lui, ut omnes reddunt verbis superioribus. Alii quidem vertunt sub recto
*py AMMECA.casu, singulariter lamen, et ponunt, est vel jacct.
Sane servi Dei sunt populus Dei. Unde Graeciini verbum. Deinde qucd sequilur, ab increpatione vul-
plurali habent rSv SOV)J5V <ro0.Suboleo tamen Sep- lus lui peribunt vel pereant, referunt ad eos qui hoc
tuaginta legisse aleph loco ayn. Siquidem et nDX! fecerunt, aul ad cuitores vineae, qua succensa nc-
UMMAH Hebraeis sonat populum, nOa ABAHetiami cesse fuerit eos perire. fievera in' Hebraeo, haec duo
eisdem litteris significat servilutem. iiiveniuntur singularia et feininina nSTii;SERUPHAH,
YERS.6.— Potum dabis nobisiniacrymis in men- nmD3 KESUAH.Consimiliter Grcece
sura. Hieronymus pro in mensura, ponit tripliciier. iuneTrupivpi-jn
Et Hieronyuius sic aceipit in
Sic et Pellicanus. Verumtamen ille numerus accipi- <7z-jpirMiwjza-x.v.p.p.vjv.
commentariolo loci , quem ubi recensuit,
tur pro multiplici. Unde alii diciint, in maxima men- mox subnectit :hujus t Synagoga utique cum Judaeis
'
sura whs SCHALISCH, utroque tendit. Quod autemj non credentibus. Divus autem Augustinus acci-
Hebraice habetur eos vel eis, et dicimus nosvel no- piens pluralive et neutro genere, nihil exorbitat
bis, nihil ad sensum, etiamsi Hieronymus verterit{ a sensu, quem etiam refert Chaldaeus, incensum
velut Septuaginfa. Quamobrem nun est improba-. Q < igni et concisutn, ab increpatione vultus tui pe-
bile exemplaria variasse. reant. >
VERS.14.—Singularis ferus depastus est eam. VERS.20.—Nomentuum invocabimus.Solus Hie-
Hieronymus, omnes bestim agri, depastm sunt cam. ronymus transtulit passive, nomine tuo vocabimur.
Sic pene Pratensis, Munslerus, Pellicanus et Cam-'_ Ob Idque clarissimum est vel hic ipsum legisse sine
pensis. Est tamen controversia apud Hebraeos,quidj punctis ; nam nihil dislal activum a passivo, ci- .
[. tia punctorum assignationem.Potes enim enuntiare
proprie significet tn ziz, etiamsi vulgatior sit opi-
nio nomen esse generale ferarum silvestrium. Si- inpi N"ip2NIQRA, id est invocabimus,vel Nipj Nifi-
quidem Sanctes vertit; avis agrcstis depasla est ;t QARE,vocabimur.De hac re dispuiatum est in nrae-
eam. Is in suo Thesauro recenset sententiam cujus-i- fatione.

PSALMUS LXXX.

PSALHI THULUS : < INFINKM PROT0RCULARIBUS. PSAL- quae hic memorantur, scilicet Ecclesias, quia sicut
MUSIPSIASAPU QUINTA SARBATI. > in torcularibus tria sunt, scilicet pressura, et de
Exsultate Deo. Titulus : In finem pfo torculari- *^
' ea duo, scilicet oleum et amurca,
quorum alterum
bus. Psalmus ipsiAsaph, quinla Sabbali, [Aug.,, reconditur; alterum vero projicitur, similiter vinum
Haym., Aug., Alcuin.] ln hoc psalmbmulta sunt con- et acinum. Sic et in Ecclesia est pressura tribula-
gesta mysteria, ita tamen ut limen psalmi indicett tionum pondus passionum, per qubd fit discretio
interiora, per torcularia et quinta Sabbati nobisi bonorum et malorum, quos eadem sacramenta con-
insinuata. Quinta enim Sabbati, id est quinta die,, jungunt. Sicut enim racemus in vite simul habet
creavit Deus ex aquis animalia, scilicet natatiliaett vinum el acinum,etoliva in arbore oleum etamur-
volatilia (Gen.i), id est pisces et aves, in quo sa- cam, sic ecclesiastica sacramenla bonis et malis
cramentum baptismi significatur, quo renati aliii communia sunt. [Aug.] Sicut autem vinum et
sunt tanquam aves, scilicet qui, contemptis his3 oleum pressura torcularis eliquata reconductur,
lemporalibus, ad ccelestia sublevantur; alii tan- acinum et amurca projiciunlur velut in sordibus
quam pisces qui in fluctibus hujus saeculiremanentt conculcanda. Ita accedente pressura tentationum,
curiosi; per lorcularia intelliguntur Ecclesiae. Dee justus justior fit, et sordibus sordescit magis (Apoc.
actualibus namque torcularibus, nihil in hoc psalmoo xxn). Si ergo pressurae sunl quas queruiitur blas-
dicitur : Unde conslat spiritualia esse torculariaa phemi Chrisiianis leriiporibus abundare; ne turbe-
 769 COMMENTARI0M IN PSALMOS.T-PSAL. LXXIX. v 770
ris, esto oleum, nbti airiurca quae projicituf, Hici A. sliariis. Ad litteram autehi sic accipitur; Bucclnatt
enim discefmtur, quod simul pendebat in arbore;.- luba in neomenia, yel inilio merisis tubaev quod
Pro pressura ergo tribulationum discernente: can-- idem esl. Neomenia enim Graeqe, Lalirie dicitur
tatuf hic psalmus Asaph, id est Dominicaecongre-- nova luna. Neos[vloc]novus,menes FJ«^VJJ] luria, qtise
gationi, renatis cx aqua baptismi : ex quibus aliii est iuitium mertsis; a primo autem die septimi men-
sunt oleum et vinum, aves, id est spirituales, aliii sis jussum erat Judaeis, ut septem diebus tuba ca-
.sunl amurca, acinum pisces. [Aug., Alcuin., Cas-- nerent, id est in initio novaelunse. Et dicilur illud
siod., Aug.] Et est sensus lituli: Psalmus is"tedi-- fesUm Tubarum, quod celebrabant in meinoria il-
rigens nosin finem,id est in Christum, cantatur ipsii lius rei quod Dominus ostendit Abrahaearietem in-
Asaph quia secundum hisloriam Asaph isle loqui-- ler vepres haerentemComibus, quem pro Isaac im-
tur Judaeisel spiritualiter Christianis. Asaph enimi molavit. Deinde quasi exponendo subdit, in insigni
sibi ipsi loquitur. Psalmus dico agens pro torcula- die solemnilatis vestrm.Jlaec eadem spiritualiter
ribus, id est ecclcsiis, in quibus est pressura tri- • Asaph Chrislianis loquitur. Quasi dicat: Sumite, et
bulationum, habitus quinta Sabbali, id est loquensi dale, et ne terreamini; sed buccinate tubain neo-
de baptizatis et baplizandis aquabaplismi, quodl menia, id est in innovalione vestri, annuntiAte et
figuraiumest per opus quintae sabbati. Intentio: ; -- J praedicatealiis clarius, et conDtentiusnovam vitam,
[Aug., Cassiod., Alcuin., Cassiod.] Monet ut post; [Cassiod., Aug., Gl. int.] quam nova luna signifi-
baptisntum contemptis bis ad coelestia, mente sci- cabat, inqua Judaeiclangebant tubis septem diebus:
licet ascendamus. Modus : Bipartitus est. Primoi per quod signiflcabalur quia qui septiformis gratia
dicit quid agendumest electis, qui sunt oleum, vi- Spiritus sancti per quam innovamurerat praedicanda
num, aves. Secundo agit de amurca redarguens tuba, id est aperte, scilicet per opera manifesta,
reprobos, ibi, audi, popule meus. Asaph ergo quasi vel altis clamoribus. Unde Isaias :,£sc/ama, exalta
proposita sibi imagine cujusdam solemnitatis ele- vocemtuam (Isa. LVHI),scilicet tuba. Dico in neo-
etos ad celebritatem incilat dicens : 0 aves , vi- menia, scilicet, ininsignidie solemnitatis vestrae,
num, oleum, scilicet congregatio Dei, cui fit hic id est in novilate vitae, ubi est veriiatis cognilio e^
psalmus, a-malis feriatio.
VERS.1.— < ExsultaleDeo adjutori nostro.; ju- YERS.i.— «^uia praeCeptumin lsrael est', et
< bilate DeoJacob. > «judicium Deo Jacob. >
Exsultaie Deo adjulori nostro. [Aug., Cassiod., Quia prmceptum. [Cassiod., Alcuin.] Hoc prius
Aug.] Alii exsultant deceptori suo mundo. Yel ficli- „j- secundum hisloriam sic : Ideo luba canendum,
lio deo, qui delusor est, et deceptor vel desertor. qwia lex data est Judaeis per Moysen, in qua hoc
Yos autem, exsullaie Deo adjutori nostro ; jubiiale praecipitur. Et hoc est. Ideo hoc, quia prm-
gaudio, quod non potestis explicare DeoJacob, quia ' ceplumesi a Deo in Israel, hoc esl in Judaeis. Ubi
vosvere 183 estis Jacob, scilicet minor populus aiitem praeceptum, ibi et judicium est, quia iri lege
cui serviet major. Et peccaverunt, secundum legem judicabuntur (Rom.
YERS.2.— < Sumite psalmum, et date tympa- II). Et ideo etiam hoc agite et, id est quia judicium
« num; psalterium jucundum cum cithara. > tiXDeoJacob, id est quia judexfuturus est quihoc
Sumite psalmum, [Aug., Gl. int., Cassiod , AI- praecipit, et
cuin.] id est spirilualiaaccipite. Per psalmumehim YERS.5. — « Testimoniumin Joseph posuitillud
intelitgilur donum coelesteqiiod a Deo per gratiani « cum exiret de terra iEgypti; linguam quam non
largitur. Et date lympanum, id est carnalia. Per « hoverat audivit.»
tympanum enim accipitur carnale quod a vobis est, Testimoniumfutura rei. [Cassiod., Haym.] Po-
id est in vestris sacculis habetis. Quasi dicat: Yerba suit iilum praeceptum, vel sine illud in Joseph, id
Dei, et humani actus in unam societatein conve- est in populo Judaeorum, quando ? cum exiret de
niant. Haecest enim pax Jerusalem (Psal. cxxi). D I terra Mgypti; linguam quam non noverat, id est, le-
Haec est ratio dati et accepti (Philipp. iv). Unde gem per Moysen datam audivit et tunc Dominus
Apostolus: Si spiritualia seminavimusvobis, nori VERS.6. — 4 Diverlit ab oneribus dofsum:ejus;
magnumest si carnalia veslra melamus (I Cor. ix). < manusejusincophino servierunt. >
[Aug.]Ideo psalmo jungile tympanum, quia psalte- Diiiertitdorsum ejusab oneribus, [Cassiod., Aug.]
rium (ponitur hic pro psalmo)jocundum est cumci- quibusexercebat e6s Pharao in hrto et latere. Nam
thara, quaeponitur pro tympano. Quasi dicat: Qui manus ejus, id est populi Judaici, servierunt in co-
exspeclat coeleslianon sit piger ad operanda terrena vhinb. Cophinusest vas quo ' terram portabat, laleres
praedicationirerbi Dei, «jorporalibusrespondeamus faciens Pharaoni.' , ;.
operibus. Deinde subdit: YERS.7.— < In tribulatione invocastime,etlibe-
YERS.5.— « Buccinate in neomeniatubaj in in- < ravi te; et exaudivi te in abscondito tempestatis;
i« signi die solemnitalis vestrae. > « probavi te apud aquam contradictiOnis. >
Buccinate. [Alcuin., Aug., Alcuin., Aug.] Haec In tribulatibne. Si propheta loquitur hic ita dice-
usque ad partilionem. Vel ad litteram simpliciler» . tur, divertit dicens : 7» iribulatione invocasti me;-
de Judsis accipienda suiit, vel allegorice de Chri- et liberavite, et exaudivite in absconditotempestatis.
«17« P£f RI LOMBARDi 772
[Haym., Cassiod., Haym.] Ad litteram, quando nec A j multos insullatores, niultos detractores, dehdrtato-
aperle audebant gemere metu jEgyptiorum, cum res, multis modis obsistentes. Haec est aqua con-
affiigerentur operibus luti et laleris, imputabantur tradictionis quam senserunt antiqui, sed jam pene
eis beneficia Dei, ut gravior existimetur offensa. siccata est. Tunc enim aquae populorum turbaban-
Probavi te apud aquam conlradictionis,ubi de boni- tur, et acriter r'isistebant. Tunc enim Samsoniviro
late mea et potentia mea desperans dixisti: Nun- forti eunli ad ducendam uxorem de alienigenis ob-
quid poterit de pelra ejicere aquam aut parare men- viam occurrit leo, quem occidit, scilicet Christo
samin deserto? (Psal. LXXVII.) eunti ducere uxorem', id est Ecclesiam, de gentibus
[Gassiod.] Velhoc lotum spirilualiler de Christia- occurrit leo obviam fremens, id est populus gen-
nis accipilur hoc modo : Ideo praedicatein innova- tium, sed dissipavil eum ut haedumcaprarum, quia
lione vitae, quia hoc prmceptumest in Israel, id est populus ille nihil erat, nisi languidus peccalor, cc-
in Judseis, et adlitleram et spiritualiter, etjudicium cisa aulem illa feritale, jam non sic fremit, non
est DeoJacob. Non mutatur. Et non solum Judaeis, currit obviam Christo; imo vero jam in ipso inve-
sed etiam gentibus praecepit, et hoc est, Et posuit nimus legespro Ecclesia, quasi favum in ore leonis.
illud, praeceptum, vel sine illud, et cst idem sen- Quid ergo jam metuenda aqua contradictionis, quae
sus: Posuit lestimonium, id est praeceptumsub at- -- ' jam pfope tota siccata est? Olim
namque etiam
teslatione, »»Joseph, id est in gentibus augmenta- Christo aqua conlradictionis fuit; etiam in seipso,
tis. Joseph enim inlerprelatur augmentum. Gentes ut de eo nato dictum est. Erit in ruinam et in re-
ergo sunt Joseph, quia multi filii deserlae magis, surreclionemmultorum et in signum cui contradice
quam ejus, quaehabet virum (Isa. LIV).Quando po- lur (Luc. n), sicut Judaeicontradixerunt litulo cru-
suit? Cum exiret de terra Mgypti, etc. Ecce cis ejus, volenles mutare titulum. Quibus Pilatus'
quinta-Sabbati, unde in titulo ait : [Aug., Alcuin.] respondit: Quod scripsi scripsi, etc.j (Joan. xix).
Cum populus multiplicalus exiret de lerra Mgypti, Qui ergo probat nos ad aquam conlradiclionis
id est de lenebris ignorantiaeper baptismum, tunc ipse, eamdem aquam sensit, ut eam nos non timere
audit el percipil mysleria, quae non noverat, ubi faceret.
debcat haererecor. Et hoc est, eum exiret per ba- YERS.8. — <Audi, populus
PARSII. Ai«<J>«).ot«.
ptismum de lerra Jigypti.idesldetenebrisignoran- < meus, et contestabor te; Israel, si audieris me,
tiae. Linguamquam non tioverat audivit, id est prae- < non erit in te Deus recens, neque adorabisdeum
cepta Fv.krgelii, quse-prius non noverunt. Yel hoc « alienurn. >
significat quod aposloli locuti sunl variis linguis <_ Audi populus. [Aug., Gl. int., Alcuin., Aug.] Se-
magnalia Dei. Quid ex hoc audilu sibi fuil? Ecce, cunda pars, bactenus egit de oleo lorcularis,id estde
diverlit, ipse vel Dominus, ab oneribus, etc. Vel ila bonis, jam hic agit de amurca, id est de reprobis,
continua; fuitne exeundum? fuil ulique', quia di- qui bic arguunlur, quod dicitur ad cavendum. Quasi
vertit Deus, dorsum ejus, id est ralionem ab oneri- dicat: Quia tot beneficia feci, oamurca, acinum,
bus, id est sarcina peccatorum, quaeetiaiii per in- pisces qui eslis populus meus. Et hic enim, suus,
sequenles ^Egyplios nolata sunt. Unde Dominus: est perlinens ad torcular . Audi, [Cassiod., Haym.]
Venitead tne, omnesqui laboratis et oncrali eslis, id est inlellige, et ego conlestaborle, vel testificabor
el ego reficiamvos (Malth. xi).,Aquibus hominibus libi, alia lillera, id est teslimoniis Scripturarum
divertil? ecce, manus ejus servierunt in cophino, probabo tibi quod dicam. Yel contestabor te, [Cas-
[Aug.] id est in servili opere in immunditiis pecca- siod.] id esl testis ero veritatis. Ecce ipse Dominus
lorum, in terrenis operibus et lulosis, quae signi- judicii testem se facit verilatis, tamhic quam in fu-
ficantur per cophinos: quibus slercora mundantur, luro, ut nullus jam dubilet, cum ante judices ter-
et terra porlalur. Peccala autem servilia opera sunt renos soleant testes produci ad cognitionem veri-
juxta illud: Qui facit peccalum, servus est peccati tatis. [Cassiod.,Aug., Hier., Aug.] Deinde quid ve-
(Joan. vm). ln tribulalione,.loquitur hic Deus pec- D 1 lil eum intelligere subdit: Israel, si me audieris.
catori, dicens: Ante in cophino serviebas. Sed], in- Yocandoeum Israel familiarem sibi significat, et
vocasti me, in tribulalione, quae erat pressa pecca- ad jussa invilat. Non erit in te, in corde tuo , ubi
tis, et liberavi te, el exaudivi te in abscondito lein- veritas non falsitas debet esse. Non dico a te, quasi
peslatis, [Aug., Haym.,Cassiod.]typice, scilicelnon foris sit, sed in te, id est in corde luo, ubi, si
in lempestale maris, sed in tempestate cordis, ubi non recte senlis, esl imago phanlasmaiis tui. Quod
pateris bellum suggestionis, ibi, exaudivi te, ut enim quisque cupit et veneratur, hoc illi deus est.
corde credas ad justiliam (Rotn. x), probavite apud Quid non erit in te? Deus recens. Hoc dicit, ne ver-
aquam contradictionis,id est apud populum con- bum Patris puletur sub tempore. Deusenim recens
tradicenlem, ut ore fiat confessio ad salutem (ibid.). ad tempus factus est. Deus autem noster non est
Ita enim probat nos Deus in conlradictionibushae- recens, sed ab aeternoin aeternum.Etenim Chrislus
retk.orum. [Aug.] Et revera qui exauditus est in noster rccens forte homo est, sed sempileraus
lempeslale cordis debct probari in aqua conlradi- Deus. In te ergo non erit deus recens. Si me au-
clionis. Cum enim crediderit et baptizatus fuerit, dieris, alii quidem sibi faeiunl recentes deos, vel
jam gradiens viam Dei habet multos exagitatores, idola, vel Christum imparem Patri, Filium Dei di-
 Tli'"': :*' , i- '.:' COMMENTARIUM IN PSALMOS. --- PgAL. LXXlXi '.:,•"-.'./ -WTJ:.
centes et Filium Dei negantes, Si enim Filius rini- Aitlud panevitae^etrntellectus, quiaaptid me estloii»
cus est, hoc est quod Paler-est ex acternitate. Uli vitae. SicmoHui.
aulem cogitant recentem deum, et alia hujusmodi i YERS.10. — « Et rion audivit populus meus vo-
fingunt in corde; et ita ipsi surittempla simulacro- « cem meam; et Israel non intendit mihii >
rum, quae, si non in templis, tamen (quod pejus Et non audivit populusmeus vocemmeam, [Aiig.,
est) in corde suo posuerunt. Magnumergo opus est Cassiod.,Aug.] cui legem dedi, et magnafeci, ut
inlus haee idola frangere, et locum Deo viventi, culpa cresceret. Elsi enim implevi ora propheta-
non recenti in corde dare. Omnes enim isli aliud rum, non tainen ab amurca auditi sunt. Quis enim
et aliud senlientes, alios atque alios deos sibi fa- ejus vocem non audivit ? ecce : Et Israel non inlen-
cientes, ipsamquefidem falsitate variantes sibi.con- dit mihi. Ingratus tot beneficiis, nec etiam atlendere
sentire videntur. In omnibus enim terrena esl eo- voluil. Unde digna sequitur ultio.
gitatio, opiriio diversa, vanitas una. Unde alibi: YERS.11. — « Et dimisi eos secundum ie-
De vanilale ,sua in idipsum (Psal. LXI), quamvis « sideria cordis eorum ; et ibunt in adinventioni-
enim opinionum varielate discordent, simili tamen «bussuis. >
vanitate coUigatur. Ideo Samson caudas vulpium El dimisi eos. [Aug., Haym.] Ecce currit amurca,
R
f.olligavit, ibique ignem alligavit, ut incenderet apertis foraminibus torcularis. Secundum desideria
messes alienigenarum,scilicetjPhilisthaeorum(Judic. cordis eoruvi, idestdedi eos sibi. Unde Apostolus ;.
xv). Samson interpretatur sol eorum, id est Chri- Tradidit eos Deus in concupisceritiascordis eorunt;
slus, qui esi sol eoruni, scilicet quihus ipse lucet: Et ipsi ibuntinadinventionibus suis, vel affectionibus,
non omnium sol est, de quo mali dieturi sunt: Er- alia liltera, quibuslibet, quia propter traditio-
ravimus a via verilalis. Et sol jusliliw non illuxit nes suas irrita fccerunt mandata Dei (M.atih.xv).
nobis. (Sap. v). Et alibi: Soljustitiw est, et sanitas Sed
in pennis ejus (Malach.IV).Yulpes aulem sunt insi- YERS.12. — < Si populus meus audisset ine ;
diosemaximi haerelici,51alenlesin tortuosis et ca- < Israel si in viis meis ambulasset. i
vernosis anfraclibus decipientes, et ore putentes, Si populus meus audisset me, [Haym., Aug.] cre-
de quibus in Carilicis dicit sponsa: Capile nobis dendo. Deinde exponendo subdit, Israel, hic-est
vulpespusillas, exterminantesvineas(Cani. n), id est populus, scilicet si in viis tneis ambulassei, hoc est
convincitehaereticos, qui, elsi dissentire videntur audire me,
ab invicem, in nialuni lamen, id estin posterioribus, YERS.13. — <Pro niLilo forsitan inimicos eo-
consenliunt, et simifi vanitate lenentur et igne Q i rum humiliassem: el super tribulantes eos misis-
corrumpente, quem caudis trahunt incendunt mes- < sem^manummeam. >
ses; nqn nostrorum, quia novit Dominus qui sunt Forsilan, [Rem., Aug., Haym., Cassiod^id est
ejus (II Tim. n): sedalienigenarum,Jqui sunt vasa •vere, sed ironice dicit, humiliasseminimicoseorum,
contuineliae.Ad populum ergo islum loquens ait: omriis generis inimicos, omnis generis liostes, de
Si me audieris non erit in te deus recens, quia ego quibus conqueritur qupdper eos peecet, inimicos
sum quisum (Exod.iu), non dicitale qiiasi forinse- dico, pro Bi/n7o,computandos.Vel pronihilo, idest
cus sit adhibilum simulacrum: sed in te, id est in gralis hoc fecissem. Yel secundum aliam litteram,
corde luo, iniago recentis dei, quam porlans lecum, humiliasseminimicos,in nihilum redigerido, et m\-
remanes vetuslus. Neque adorabis deos alienos. sissem manum meam, id est vindiclam, super tribur
[Cassiod.] Si enim ndn cogitas falsum deum, nee lanles eos, quos pressissem potentia mea. Exempld
ailorabis fabricalum, alienum dicil deum, qui no- islorum patet quia si Deo resislimiis, ipse noncon-
niine non essentia deus est. Est autem pene par tradicit inimicis nostris, nec manum defensionis
scelus, recentem deum putare, el idolis servife. noslraesuper eos ponit.
Dico non adorabis, nec debes, quia ego sum qui YERS.14. — < Inimici Domiui mentiti sunt ei ;
su.n. D < et erit lempus eoruin in saecuia. >
184 YERS.9. — «Ego enimsum Dominus Deus Inimici Domini. [Cassiod., Aug.] Item Propheta
« tuus, qui eduxi te de terra jEgypti; dilala os loquitur post interposita verba Domini. Quasi dicat:
« luum et implebo illud. > - Deinimicis conqueruntur, quodper eos peccent,sed
Ego enim [Aug., Gl. mt., Cassiod., Aug.]. non ipsi facti sunl inimici Domini, quia mentiti sunt ei,
alienus, et si homosim, sum Dominus Deus luus, resumendo, quibus renuntiaverunt, abrcnuritiave-
qui iibi hsec temporaliter praestiti; scilicet eduxi te runt in baptismo diabolo et pompis ejus, id esl dia-
deterra Mgypti. Historialiter per hoc osteriditur bolicis factis a Deo damuandis, sed rursus ad ea
non esserecens. Allegorice,eduxiteperbaplismum, redeunt, et suntnovissima pejoraprioribus (Luc n).
de terra ^gypli, id estde tenebris ignorantiae; fac- Ecce canis reversus ad vomiium, et sus lota in vo-
tis propriis indicaturDeus. Dilata Aesiderioos luutn, lutabro luti (II Pei. n ). [Cassiod., Aug., Alcuin.,
id est cor tuum, ubi angustias pateris, ubi sunt vana Aug.] Velad litteram de Judaeis, qui mentiti surit
siinulacra. Sed dilala os tuum, confilendo, aman- Domino, non pwagentcs promissa; IIoc non paga-
do, frange idolum cordis, quod te angustat; tolle ni, qUinil promiserunt. Qnidinde eis? Et si hic to-
de conscientia tua receatem deuhi. Et egoimptebo leratisunt, non salvaDtur solis sacramentis : quod
 773 PETRI LOMBARDI 776
ita dicit': Et ideo quia lales sunt erit tempuspoenaeA i militer Nebiensis. Sanctes, manus ejus ub aheno
transierunt, Munsterus, manus cjus a cacabisfacien-
eorumin swculaid est in aeternum, etsi hic floreant. dislrahsierunt. Ubi de suo adjecit, faciendis. Caete-
Vel tempus eorum; idest varlatio eorum perpoenas, rum cum "0"i35?nTAABORNAH, id esl transierunt, et
transibunt enim ab aquis nivium, ad calorem ni- ilj"nyn' TAABODENAH, fmitima sint ob daleth et res,
mium (Job xxiv), erit in saecula,id est in selernum. quae litterae parvo apice, disiinguuntur, el poste-
rius verbum significet servterunt, verisimile est,LXX
Et qui sunt isli ? ecce: * • ita habuisse, ut per daleth enuntiarent. Nee lamen
VERS.15. — < Et cibavit illos ex adipe frumen- sententiae incommodalur ullo modo, quin ea clau-
sula videtur declaraliva superioris rnox praeceden-
«ti; etde petramelle saturaviteos. > tis, diverlit ab onerious dbrsum ejus. Quod si quis
Et cibavil illos, [Cassiod., Aug.] velita continual: pergat, et cognoscere afiectet particularius quaefue-
Tales sunt, Ef tamen cibavit illos ex adipefrumenti, runt onera, quibus levatum est dorsum filiorum Is-
rael, statim perpendet ex cophinis, quibus adigeban-
ad litteram, vel manna. .Unde ipsi sunt ingrati. Vel tur ferre lapidus, terrarum effossiones, et id genus,
allegorice, eos cibavit corpore Christi. Sacramentis dura servitute pressi, utex Exodopalain estJPorro
enim suis eos miscuit, el Judaeetiam buccellam de- quod pro cophino,alii vertunt ollam aut cacabum,
non mulal intelligenliam, etiamsi vox HebraeaTi"
dit. Vel, cibavit eos ex adipe frumenti, id est spiri- DUDsit
ulrique signilicatuicommunis.
tuali intellectu. Et de pelra meliesaturavileos ad lil- B j- VERS.H. — Secundumdesideria cordis eorum.
teram, in eremo de petra produxit aquam, non mel ' Hieronymus, Nebiensis, Munsterus, et Campensis,
(Num. xx). Ideo mystice tantum intelligitur. Mel in pravitate cordis; Sanctes, in forlitudine ; Peilica-
in temerilalibiis; Paraphrasis, in animoobdu-
esl primatum lenens dulcoris in escis nus,
ergo sapienlia ralo. Certe riYTHltfSCHERIRUTH est duritia, obsti-
cordis. Et est, non solum adipe frumenti cibavit eos, naiio, pravilas, lemeritas, quae nemo dubitat esse
sed etiam, melle profluenti de petra, id est sapien- passiones affectuscordis, Propinquius tamen acce-
lia Christi. Nam petra erat Christus (I Cor. x). Sa* dunt ad LXX, Cajetani doclores, verlunt enirn, in
directione cordis. Quasi dicas : Ideo quia nolueruiit
turavit eos, ut delectentur verbo Dei, cognitione a Deo regi et gubernari, ipsi sibi sunt relicli et
sacrameiilorum, solutione parabolarum et lamen proprio sensui. Forsan intellexerunt duci a verbo
rnenliti sunt ei. ~FW SARAR , quod est dominari, per punclum
smol, id esl sinistrum. Chalda:us non longe
COLLATIO INPSALMUM.LXXX. < EXALTATE DEO.> CtC. est a nobis, expuli eos hi cogitationibus cordis>
eorum.
YERS.2. — Psatierium jocundum cum cithara. VERS.13. — « Pro nihilo forsitan inhnicos eormn
Perpusillum esl, quod ex Eebraeis conversus est humiliassem.Hunc locum calumniatur Fab. propter
sermo. SsJ D'J D'W "llM.KINNOR [NAIMIMNABEL, particulam forsitan, quae est nola dubilationis, et
quod verlit Ilieronymus, cilharam, decorum psalle- ^ Deocompeterenequit. Rursum pronihilo, idest gra~
rio, eliamsi prima particula organum significet, et' (isve! frustra, longe a Deo abhorret. Quare dicen-
de postrema est controversia. dum cum Hieronymo, quasi nihilum inimicoseorum
YERS.3. — < In insigni die solemnitatis vestrm. humiliassem.Nonnulli verlunt, quoniam brevi tem-
Hier. In medio mensm, in die etc. Pratensis ; in so- pore inimicos etc, qriia Hebr. habet 'Cjtt KIMAT.
lemnitate, in die, etc. Sanctes et Munsterus; in lem- Jam quantum ad notam dubitationis forsitan, id est
pore constiiuto indie, sive etdie solemnilatis. peculiarein arcanis, ut estillud Ezech. n : Ha-cdi-
CESEH, significat tempus .constitutum solemmfalis. cit DominusDcus ; Si forte vel ipsi audiant, et si for-
Quiavero Num. xxix,in medio mensis seplimi, hoc: te quiescant. EtLucsexx: Forsitan cumViunc vide-
est decimo quinto die fiebat festum Tabernaculorumi rint verebunlur. Loquitur DeusPater de Filio. Quem
insigne octo dies, ad illud alludebat versio Hierony- tropum loquendi declarat divus Hieronymus, in
mi, et Pellicani ilidem. Ait enim : In operimento i Mattb. xxi:'« Ambigeredicitur Deus, ut libera vo-
diei festivitatis. Adde quod HD3 CISSEH cum eisdemt lunlas hominis reservetur. Quantum ad secundum,
lilteris Hebrseis, et.jam thronum sonat, eoquepo- pro nihilo, licet non cogamur exponere, id est gra-
test respondere lectioni Yulgatae,in insigni die, cumi tis, sed in nihilum, aut ut habet paraphrasis Cam-
thronus sit cujusdam majestatis symbolum. Caete- pensis, nullo negolioperdidissem inimicos, aut, ut
rum quod legimus festivitalis veilrm, et Hebr. no- alius dicit, ad paucos redigerem hosteseorum, lamen
slrw, eodem recurrit. inlerpretando gratis, non eo tenderet sensus, velut
YERS.0. — « Manus ejus in cophino servierunt. Dens quidpiam faceret sine causa, sed frequenter
Diceret quis oppositum esse in Hebr. sensum,, sine merito nostro praecedente, copiosa muniGcen-
etenim Vulgala lectio sonat angariamservilulis. Hie-- D tia sua multa elargitur. Et ad eum modum inter-
ronymus ex Hebrajo, et caeleri contra, liberalionem i ,pretatur divusAugustinusillumversiculum psal. LV.
a servitute, suis interprelationibus demonstrant. Pro nihilo salvos facies illos, hoc est inquit, nullis
Ille hoc paclo, manus ejus a cophinorecesserunt. Si- eorum meritis praecedentibus. >

PSALMUS LXXXI.

PSALMI TITULUS : « PSALMUSASAPH. >
Deus stetitin Synagoga. Titulus vPsalmus Asaph.
(119)Psalnms iste est de duabus naturis in Christo,
in quo Christus vel "Rropheta loquens, exprobrat
ipsi Asapb, id esl Synagogae,quaeet Dominumcor-
poraliter vidit, el tamen eum non agnovit. Unde et
hic dicit: Deus stetit in Synagoga. Et est sensus :
Psalmus isle sit Asaph, id est Synagogae,quaehic
redarguilur, ut saltemnunc intelligal quod non ante.
lnlenlio : Monet credere Christum verum Deum
esse et verum hominem. Modus: Tripartius est.
Primo nunliat Deum sletisse, el arguit conlrarios.

(119) Ex Cassiod. in lit. etin contentione psal.

 ^77 COMMENTARIUM IN PSALMOS.—- PSAL. LXXXI. 778
Sccuridomonet intelligere Chrislurn esse Deum, et A j Jiidicate. [Cassiod., Aug.] Secunda pafs, ublad-
si pauper sit et egenus, ibi, judicate, elc. Tertio di- monet intelligere Christum esse Deiim, et si pauper
cit qtiid eis proposilum fuerit, sed tamen p.er- fuerit et egenus, quod eos non fecisse dicit. Quasi
ierunt, hbi, ego dixi. Prius ergonuntians Deum, dieat : Nolite judicare iniquitatem, vel conscn-
ait : lire judicantibus, sed potius, judicate, hoc ma-
VERS.I; — « Deus slelilin Synagogadeorum : in joribus dicitur, egeno ei pupillo, id est ad hono-
« medio autem deos dijudicat. > rem ejus qui voluil esse sjne patre propter vos, et
Deus sletit. [Cassiod., Alcuin., Aug.] Dei non est juslificate, id est juslum praedicaleChristum factum
stare qui coelumet terram implct, qui est intra om- humilemetpauperem"propter vos, non illos propter
nia non inclusus, exlra omnia non exclusus, sed se superbos, et vos minores.
per hoc breviter Deum hominem indicat, ergo Deus VERS.k. — < Eripile pauperem et egenum; de
faclus horiiostetit in Synagogadeorum, id est in po- < manu peccatoris liberate. >
puloJudseorum,ubi Filius Dei,securidumquod homo Eripite pauperem et egenum; de manu peccatoris
stetit, qui fuit missus ad oves quaeperierunt domus tiberate. [Aug., Cassiod.] Hoc minoribus dicilur.
Israel (Maiih. xv). Spiriiualis aiiiempra;sentia dei- Per quod ostendit nec illos fuisse immunes a sce-
latis., quae ubique est, non proprie ad Synagogami " lere tanto qui permiserunt principibus Christiim,
perlinet, nec tempore variatnr, deos autem dicit, cum pro multitudine timerentur, et possent illos
: quos postea filios Excelsi dicit, ibi, egodixi:Dii j a faeto et se a consensu liberare. Qui enim desinit
esds, el filii Excelsi omncs. De quibus etiam per obviare cum potest, consentit; sed
Isaiam Doiiiinusdicit : Fitios enntrivi el exaltavi,- YERS.5. — « Nescierunt neque intellexerunt, in
ipsi auiem spreveruntme(Isa. i). Eiiii autem saepe < lenebris ambulant ; movebuntur omnia funda-
dicuntur Judaei, non solum gralia Novi Testamenti, < menla terrae. >
sed gratia Yeteris, qua scilicet eos de ^Egyptolibe-. Nescierunt. [Aug., Haym., Aug., Cassiod.]. Hoc
ravit, et terram promissionis dedit. Non ilaque Pa- omnibus convenit, praelatiset subditis. Si enim co-
ter, non Spiritus sanctus, sed Filius corporaliter griovissent,nec illi Dominum crucifigerenf,riec isti
sletit in Synagoga Judaeorum. Sed cur ibi stetit? Barabbam eligerent (/ Cor. n). Neque intellexerunt,
ecce deosdijudicat secundum quod Deiis; stat homo, idest nec eliam scire curaverunt, qriia in lenebris
discernit Deus, id est non merilis, sed gralia dis- ambulant, id est excitati sunt, sed per hanc Israel
cernit vasa, alia in honorem, alia in conlumeliam caecitatem, movebunturad fidem, omnia fundamenta
(II Tim. ii; Rom.ix). Hocaulem facit stans 185 ih ^'errm, id est plenitudo gentium ad fidem intrabit.
medio.Unde in Evangelio Joannis : Mediusvestrum ^iel ita: illi nescierunt; lamen movebuntur, in pas-
sietil,quemvos nescilis (Joan., i). Unde et hic in se- siorie ChristL, omnia fundamenta terrae, quia iii
quenli dicii.ur: Nescieruntneque intellexerunl, sed morte Dominiterra mota est, et pelfae scissae sunt
amicus sponsi stat et audit, et gaudiogaudet propter (Matth. xxvn). Hic patet d.equo ante dixe)'at : Hoc
Tpcem sponsi (Joan. m). enim signuminCrucifixioneChristi contigit. Yelfun-
YERS.2.— « Usquequo judicatis iniquitatem, et; damenla terrae, id est terreni spiritualiter moti
« facies peccatorum sumitis? > sunt, illo tempore viso tanto miraculo, ut cenlurio
Usquequojudicatis. [Aug.] Haec est vox discer- qui dixit: Vere Filius Dei erat iste (ibid.). Vel, fun-
nenlis. Quasi dicat : Misi legemet prophetas, el re- damenta lerrae, id est ielices copia terrenorum, su-
stifstis, vel interfecistis; sed usquequo haec? numi per quos aedificanlurterreni sicut boni super apo-
usque ad advenlumFilii? Misi utique prophetas, sed[ stolos, qui dicuntur fundamcnta coeli, movebuntur,
injuriis affecistis,vel interfecistis,vel hoc agentihus; vel admirando coli pauperem mortuum, vel eum
consensistis. Sed cum haec agtentibus, nec loqui di- contemplis terrenis sectando, addit, omnia, quia
gnum sit vos qui tacuistis, el imitari eos voluislis, nullus est qui non miretur, vel convertatur. Ter-
id est vos qni eos, qui tunc tacuerunt, relut inno-• j) renae autem felicitatis regnum ,'est superbia : con-
centes imilari voluistis. Usquequojudicatis iniquita- tra quam venit Christus huniilis, exprobrans eis
tem, el faciespeecalorumsumilis? Num ethaeres oc- quos vult altos facere per humilitatem bis, verbis :
cidendus est, qui pro vobis venit (Matth. xxi); quii PARSni.. YERS.6. — < Ego dixi : Dii estis, et
propter vos sine patre esse voluitut pupillus?(Joan. < filii Excelsi onines.
iv.) Qui pi jpter vos esurivit et sitivit ut egenus?? Ego dixi, [Cassiod., Alcuin., Rem.] Terlia pars,
(Matlh.Iv.) Qui propter vos pauper factus est, cumi ubi dicit quid eis propositum fuit, sed perierrint.
esset dives? (// Cor. vm.) [Haym., Gl. int.] VelI Quasi dicat : Nescierunt neque inlellexerunt, ta-
distingue inter judicanles et facies peccatorumi men ego dixi, vos boni esiis dii per adoptionem
sumentes. Nam per judicantes inlelliguntur majo*• gratiae, et filii Excelsi,ii est haeredesDei, 'omnes,id
res, qui inique judicant; sumentes facies, id est: est cujuscunque conditionls. [Haym., Cassiod. ,
similitudines peccatorumsunt minores, qui consen- Aug.] Has enim pfomissiones pmnes accipiunt,
tiunt. qui iriandata cuslodiunt, scilicet ut sint filii Dei;
PARSH. iiKi}/aAfi«. VERS.3. — < Judicale ege- hoe enim ad.justos dicitur, qui prsedestinati sunt
<no elpupillo; humilem el pauperem justificate. > ad vitam.
PATROL.CXCI. ' •25.' -.
 779 PETRl LOMBARDI 7S0
YERS.7. — < Vos autem sicut homines morie-.A secundum aliam litteram: [Aug.] Quoniam tu dis-
< mini; et sicut uniis de principibus cadetis. > perdes in omnibusgenlibus. Quid disperdes -in gen-
Vosautemmali, morieminisiculhomines,[Cassiod., tibus? terram ipsam, id est eos quiterrena sapiunt,
Aug., Alcuiri., Aug.] id est sicut peccatores, qui; vel coriterendoeos penitus, et ab hsereditaleestcr-
non sunt redempti. Hocenim ad iniquos dicitur. Et: minando, vel affectumterrenae cupiditatis et elatio-
cadetis, non exlollemini ad coelum, sicut unus de! nis absumendoin eis. Quod in bona accipitnr, se-
principibus,id est per elationem animi cadetis, sicut cundum quem intelleclumetiam dicitur : Tu limre-
diabolus; turba autem daemonumquaececidit. Di- ditabis in omnibus genlibus.
citur unus, quia in superbia similis. Vel ita : Vos COLLATIO IN PSALMUM LXXXI : « PEUSSTETIT,> etC.
autem mali moriemini per inGrmitatemcarnis, sicut YERS.1. — Deus slelit in synagoga deorum. Hoe
homines, et cadetis, per superbiam; sicut unus de lilteram in loco ausus est Faber affirmare LXX interpretes
id est diabolus. Quasi dicat : Cum cito corrupisse, ac exaggerando, impie eos
principibus, tractat scribens fuisse illusos, et foedelapsos. Mo-
sicut homines sitis morituri, non tamen corrigi- velur leviter ad id sentiendum, nempe ex hoc quod
mini; sed ut diabolus, qui in carne non moritur, Ss EL singulariter dicitur, ubi iegimus pluralive
exlollimini ut cadatis, quia per superbiam diaboli- deorum, et Hieronymus vertit, Deus stetit in ceetv
cam inviderunt gloriaeChristi, et viluit eis humi- JJ • Dei. Cur ergo non eadem opera initium psahui,
translatum est sub plurali numero, dii steterunt,
lilas crucis. Vel pmnibus generaliter dicit: Ego
dixi : Dii estis, et UliiExcelsi omnes, id est om- quando quidem habetur m Hebr. Qi~bx ELOHIM,
numero multiludinis. Itaque sive enunlies unice
nibus promisit cocleslia. [Hier., Haym., Aug.] sive plurative, cmtus Dei vel deorum, sunt sancli,
Deind.eloquitur ad malos, discernens inter majores qui ad Deum pertinent, vel principes qui auctoritate
Dei Hic autem quando mox praemitte-
et minores, et primum ad minores dicit: Vos autem baturpotiunlur. collectionisnomen synagoga, cur LXX inter-
morieminisicut homines; primi homines Adam, sci- pretes vocantur in jus sub forma singulari multi-
licet et Eva, qui suasione diaboli peccaverunt. Et, tudinem intelligentes? Unde plures qui Hebrais-
\os majores, cadetis, sicut unus de principibus, id mum probe callent nihil reformidant per plura-
Iemnumerum traducere. HincSanctesdixit, in con-
est sicut diabolus, qui per superbiam peccavit, gregationejudicum, quam Munsterus interpretalur
proinde ut hoc vitium sanaretur, ex persona Pro- congregaiionemmagnificam. Et editio ad Campen-
phetaesubditur: sem, in cmtu potentium.Gonsonat et paraphrasis, e
Deus deilalemsuam
VERS.8. —« Exsurge, Deus, judica lerram, quo- regione.inChaldaeusparaphrasles,
posuit congregalionemjustorum, qui polentes
< niam tu haereditabisin omnibus genlibus. > sunt in lege. Nec obstat quod Hieronymus verlerit
Exsurge. [Aug., Alcuin., Aug.] Quasi dicat : Vos singulariter. Sic enim vertit ut talem versionem,
suo loco approbet. In commenlariis enim ubi ver-
cadelis, sed , tu Deus, exsurge, a morluis, el ju- « siculum repetiit, tale subjecit interpretamentum;
dica, id est damna, lerram tumult le cruci- *
quae Quia dii eranl, propterea stabat eis Deus. Et paulo
figens, id est damna istos, quoniam, his repulsis, posl: « Vide hominis dignitatem, Deusstetit in sy-
tu hwreditabisiii omnibus gentibus id est omnes nagoga deorum. Largitur nobis nomen, ut largiatur
et meritum. >De divo Augustino non est dubium
gentes erunt lua haereditas. Yel, judica lerram, quam lale et erudite per pluralem numerum prose-
id est mundum, quod pdtes, quia tuus est. Et hoc quatur.
est quoniam lu haereditabisin omnibusgenlibus.Yel

PSALMUS LXXXII,

PSALMI TITULUS : « CANTICUM ASAPH. > Secundo agit de vindicta inimicorum vel iniquo-
Deus, quis similis. Titulus : Canticum Asaph. rum, ibi, fac illis sicut Madian. Fidelis ergo Asaph
[Alcuin., Cassiod.] Agil in hoc psalmo de secundo' praevidensChristum in majestate judicaturum , qui
advenlu Christi ad judicium, ubi boni qui hic pa- in humilitate judicatus est, ait : 0
•
-* YERS.1.—<Deus,quis similiserit tibi: ne taccas,
tiuntur, coronabuntur. Mali vero qui eos perse-
quuntur, torquebuntur; per quod delerret iniquos « neque compescaris, Deus. >
a persecutione populi Dei, quem multis modis mali Deus, Christe, [Aug.] etsi homo-es, ut alii. Et-
in prsesenti afiligunt, maxime tempore Antichristi. si judicatus cum iniquis lalronibus deputaris. Quis
[Cassiod., Alcuin., Cassiod., Aug.] Et est sensus erit similis tibi in 1'ormaservi? non dico in forma
tiluli; canticum istud, quod dicilur canticum, quia Dei, cum in clarilale judicabis. Non ad divinitatem
monet ad bonas actiones. Congrue utrumque jungit, hoc refertur, cui nullus hominem comparandum
quia in rebus actualibus est habenda contemplatio cogitavit. Et ita non esset magnum, si hoc ad divi-
divina. Est Asaph, id est populi Dei, qui loquitur nitatem referretur. Sed hoc dicitur illi, qui formam
hic. Et quia Asaph proprie de Judaeis est, intelligi- servi accipiens, in similitudinem hominum factus
tur hic prophetia fieri maxime coritra Judaeos.In- est et habitu inventus ut homo. Ideoque non ait:
tentio : Malosdehortatur a persecutione.bonorum, Quis similisest tihi ? quodulique diceretur, si hoc ad
bonos vero monet ad patienliam; modus ; Biparli- divinilatemreferretur, sed dicit : Quis similis erit
tus est psalmus. Primo proposito timore futuri ju- tibi? hoc ad formam servi referens quae tunc caete-
dicis describit malitiam inimicorum vel iniquorum. ris dissimilis hominibus erit, quando judex in glo-
 781 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LXXXH 78-2
ria apparebit. [Alcuin.] Vel potcst hoc Teferri ad A teram : Disperdamuseosde gentibus, scilicet ne sint
divinitatem, secundum quod dicil: 0 Deus, quis si- inler gentes, id est tollamus eos de mundo. Ecc-e
milis erit tibi, in potentia deitatis? Chrislum enim persecutio Antichristi, quae nomen Chrislianum
quem mali viderunt extra, iste videt intra, scilicet quasi malum intendit funditus tpllere. Et non me*
onanipotentem ne taceas. [ August. ] Quasi dicat: morelur ultra npmen veri Israel, id est eorum qui
Et quia lalis eris in futuro, ideo tunc, ne taceas, esse debent vere Israeh
a poena, o Deus, qui primo tacuisti, quando sicut YERS.5.— « Quoniam cogitaverunt unr.nimiter;
agnus coramlondente se fuit sine yoce, nec aperuit « simul adversus te testamentum disposuerunt la-
os suum (Isa LIH); nequecompescaris, Deus, vel mi- < bernacula Idumaeorumet Ismaelitae.>
tescas, ab inccepto, qui primo potestatem compes- Quoniam cogitaveruni. [Gl. int., Aug., Alcuin.]
cuisti, ut posses teneri et perimi, quam prius os- Exponitquisuntmalignantes, vel quo studio iriali-
lendisti, his qui te apprehendere quaerentes, retror- gnaverunt; et primo quo studio, dicens, quoniani
sum ad vocem tuam ceciderunt (Joan. xviu). Quo- cogitaverunt unanimiier, id est cum studio, simul.
modoergo tenereturatquepateretUr, nisi seipse cohi- id est omnes, et quasi possent te fortiores esse, dis-
beretatque compesceret,et quodaramodomitigaret? posuerunt adversus te, ut tu contra eos movearis,
VERS.2. — « Quoniam ecee inimici tui sonu- ." - testamentum, id est pactum, scilicet placitUminter
{ erunt; etqui oderunt te extulerunt caput. > se, testamentum quippe in Scripturis, non solum
Quoniamecce. [Cassiod., Aug., Alcuin.] Duobus illud dicilur, quod non valet nisi testatore mortuo,
praediclis duo reddit, agens de persectitione quae, sed etiam omne pactum et placitum, quod intef
erit lempore Antichristi. Quasi dicat : Ideo ne ta- vivos valet, teslamenturii vocalur, sicut Laban et
ceas,' quoniam ecce inimici tui, id est Anlichristi Jacob testamentum fecerunt quod eliam inter vivos
niembra somierunl oonlradicendo. Novissima tem- valeret, ita et mali inter se quasi pactum feceruni,
pora Antichrisli designat, quando haec quaemodo quod unanimiter bonos persequerentur. Ecce expo-
premunlur nielu, in liberam voceni eriimpent. Quse suit quo studio malignaverunl. Deinde osteiidil qui
TOXquia irrationabilis erit, magis sonitus quani sint malignantes, dicens : Tabernacula ldummorum.
186 loculiodicitur, et qui oderunt te. Quasi dicat: [Aug., Alcuin., Hicr.] Incipit hic inimicos Chrisli
Ideo ne coriipescaris, et, id est quia, qui oderunt te commemorare, sub quibusdam nominibus gentium,
jam dia, non noviter extulerunt caput, id est tunc quaemystice eis congruunt, Talibus enim nomiriibus,
levabunt caput, non capita. Sed illud caput quod secundum interpretationes aptissime figuranlur ve-
exlollitur supra omne quod colilur aut nomina- Q ( ritalis inimici. Per haec enim nomina Chrisli ini-
tur Deus ( // Thess. n), id est Antichristum. Illi micos declarat, qui temporibus Anticliristi tot malis
ergo qui oderunt, plures sunt; sed unum est caput similantur, quia sictif isti contra Israel, ita illi
eorum, scilicet Antichristus, quod i.ta elevatum est, contra GhristianOs, tunc debeliabunt. Et est, qui
ut Deusdicatur. Caput suum extulerunt, sed non cogitaverunt et dlsposuerunt, ecce tabernacula, id
populum luum depresserunt. Unde subdit : est congregationes ldumaeorum; Idumaeidicti sunt
VERS.3. — < Super populum tiium malignave- ab Edom (Gen, xxv), qui est et Esau et Seyr dictus
« runt consilium; et cogitaverunl adversus sanctos (Josue xxiv; Gen. xxxvi), Idumaeiaulem interpre-
« suos. » tantur terreni, vel sanguinei,quia terrena amant,-et
Snper poptdum tuum malignaveruxit,[Aug., Gas- sanguinem-sitiunt; et Isniaelitm qui dicuntur ab
siod.] vel ut quidam codices habent, astule cogita- Ismaele iilio Abrahae et Agar (Gen. xvi). Et inter-
temnt consilium, ad decipiendum, super populum pretantur obedientes sibi; quasi dicat, non Deo,
tuum, irridenter haec dicit. Non enim nocere pos- quia pravas cogitationes suas sequiintur. Et
sunt populoDei pro quo est Deus. Unde Aposlolus: YERS.6. — « Moab, et Agafeni, Gebal et Ammort,
Si Deus pro nobis, quis conlra nos? (Rom. vni.) Et « etAmalec-.alieriigensecumhabitaiitibusTyrum. »
cogilaveruntadversussanctos tuos. Non solum con- D ] Moab. [Aug., Hier., Aug., Gl. int., Alcuin.] Unde
tra mediocres, sed etiam contra coelestes viros, Moabitaedicuntur, quem Lotli ebrius de majore filia
VERS.i. —"« Dixerimt : Yenite et disperdamus sua genuit (Gen. xix). Unde Moab interpretatur ex
< eos de gente, et non memoretur nomen Israel patre, quod in malo accipitur. Ronus quidem fuit
« ultra. > pater, quo filia illicite usa est; sed sicut lex bona
Dixeruni. [C^ssiod., Gl. int., Cassiod.] Ecce con- est si quis ea legitime utatur, non ihceste. Per Moab
sifium quo meditati sunt inania. Iste est ille sonus, ergo significantur gentes exleges, quae recedentes
qui non est sermo, sed inaniter strepit, dixerunt a Deo Patre, sunt ex patre diabolo (Joan. vm). Et
etiam : Venite,quserentes in hoc sibi.socios, etdis- Agareni, qui dicuntur ab Agar (Gen,xvi), et inter-
perdamus eos de gente. Singulariter dicit, quia om- pretantur proselyti, id est advenae, vel alierti, per
nes Chrisliani sunt una gens, curii ex uno fonte quos significanlur falsi fratres, qui nomine tenus
baptismi nati sunt. Yel de gente singulariter dicit, sunt in Ecclesia (Galat.it); qui non suntcives, sed
per gentes omnes bonos significans, quos omnes alieno animo subintrant explorare liberlatem Eccle-
Antichristus vocat unam genfem,propter unam vo- siae, et inventa occasione nocendi se ostendunt.
luntatem, fCassiod., Aug.i.Ye!secundum aliamlit- Gebal. Gebal interoretatur vatlis vana, Ge \yn)
783 PETRI LOMBARDI 7Si
enim valtis, bal vana interpretatur, per quod signi- A istos debellaverunt. In libro enim Judicum, cap. iv
ficantur fallaciter humiles, id est hypOcritae: [Et et vi, legitur quod cum Jabin rex Chanaan affligeret
Ammon]. Ammon (Gen.xix), Unde dicuntuf Ammo- filios Israel, clamaverunt ad Dominum. Et tunc
nitae, genuil Lot ebrius de filia sua minore; et in- Delbora prophetissa quae judicabat Israel illo tem-
terprelatur populus turbidus, vel populus moeroris, pore, praecepit Barac filio Abinoen, ut assumeret
per quem significanlur furiosi. El Amalec (Gen. deceni millia pugnatorum secum, et ifet conlra Si-
xxxvi). Amalecfuit filius Eliphat primogeniti Esau, saran, qui erat dux exercitus Jabin, qui dixit se ire,
a quo dicuntur Amalecilae,contra quos pugnaverunt si ipsa currieo iret. Itaque ivit cum eo, Dominus
filii Israel, eosque Moyse levante manus supera- autem exterruit exercitum Jabin, qiiem congrega-
banl (Exod. xvn); [Hier., Aug., Haym.,Aug.] Inter- . verat Sisara ad torrentem Cisson, fugitque Sisara
pietatur autem Amalec populus vingens terram, per ad tenloria Jahel uxoris Aber Cynaei. Erat enim
quem significantur cupidi et avari, amantes lerrena. pax inter Jabin regem Asor, et domum Aber Cynaei,
Alicnigenm.Latinum nomen est, pro quo in Hebfaeo ubi cum absconditus dormisset, Jahel tulit cla-
habetur Philisthiim; licet ergo Lalinonomine se in- vum tabernaculi, percussumque eum cum malleo,
dicent alienos, ct ob hoc inimicos, tamen Hebraice defixit in cerebrum Sisarae usque ad terram, et
cicunlur riiilisthiim, id est cadenles potione, per B ita mortuus est. El ecce Barac sequens Sisa-
quos significanlur illi qui sunt ebrii luxuria saecu- ram veniebat, egressaque Jahel in occursum ejus,
iari. Et hi omnes disposucrunt testamentum cum dixit ei : Veni, et oslendam tibi virum quem qum-
habilantibus Tyrum,id est cumpossidentibusterrena, ris. Qui cum intrasset ad eam, vidit Sisaram mor-
eirca quaeaugustiantur. Tyrus enim lingua Hebraea tuum jacentem, et clavum in temporibus ejus infi-
dicitur sor, et interpretatur iribulatio vel anguslia, xum. Humiliavit ergo Deus in die illo Jabin
qvc:il convenil inimicis populi Dei, secundum illud regem Chanaan, coram filiis Israel, qui cresceLant
quod ait ApostOlus:Tribulatio et anguslia in omnem quotidie et forti manu opprimebant Jaliin regem
animain operantis malum (Rom. 11). Deinde quasi Chanaan donecdelerent eum. Gedeon quoque nocte
indicans causam quare sint inimici populi Dei, ad- devicit Madianitas cum trecentis viris. Cumque
juugil: illi fugerent, occurrerunt viri Ephraim, et appre-
VERS.7. — « Etenim Assur venit cum illis : henderunt Oreb et Zeb principes Madianilarum,
« facti sunt in adjutorium filiis Lot. » quos interfecerunt, eorunique capita ad Gedeon
Elenim. [Hier.,AIcuin., Aug.] Quasi dicat : Cur deportaverunt. Ipse quoque Gedeon interfecit pos-
isli sunt inunici populo Dei?Etenim, id est quia „ tea Zebee et Salmana, principes Madian, turbato
Assur venit cumillis. Assur, ad litteram, Nabucho- illorum exercitu, qui post longam fugam requiesec-
donosor rex Assyriofum, et interpretatur deprimens bal securus. Ideo dicit. Fac illis sicut Madian et
vel elatus, per quem significatur diabolus, qui ope- Sisarae, et sicut Jabin in torrente Cisson.
ratur in malis, quorum princeps est, quos in pro- VERS.9. — « Disperierunt in Endor; facti sunt
fundum peccati deprimit. [Aug.] Et hi omnes, ope- « ut stercus terrae. >
vanle in se principe diabblo, facli sunt in adjutorium
id est invisibiles hostes, qui per Disperterunt,aa litteram. [Aug., Cassiod., Alcuin.j'
fitiis Lot, adjuvant Hi omnes in torrente Cissonet in fonte Endor perie-
istos oppugnant populum Dei. Lot enim declinans
runt. Ergo sicut omnes illi victi sunt in figura a po-
interpretatur. [Hier., Aug.] Filii ergo Lot sunt
sunt filii a pulo Dei, sic istos precatur in veritate superari, facti
angeli aposlafe, qui declinationis, quia sunl ut stercus lerrw, dum cadavera eorum pulre-
veritate declinando, in satellitium diaboli discesse-
scerent. Haecomnibus communiter fac, sed specia-
r".;:l.-Unde in Apocalypsidicitur : Quia draco ceci- liter.
dit, et traxit secum terliam parlem stellarum (Apoc.
De : Non est nobis collucla- YERS.10. — « Pone principes eorum, sicut Oreb,
xi:). quibus Apostolus «
iio adversuscamem et sangninem, sed ddversusprin- _ et Zeb, et Zebee, et Salmana. >
cipeset polestales(Ephes. vi). Pone principes. [Cassiod., Hier., Aug., Hayni.j
PARSn. VERS.8. — « Fac illis sicut Madian et Hoc optat militibus Anliehristi, qui'non sunt con-
.«Sisarae : sicut Jabin in torrente Cisson. > yertendi. Yel juxla inlerpretaliones nominum haec
Fac illis. [Cassiod., Aug., Haym., Aug.] Secunda dici possunt. Madian interpretatur declinans judi-
pars, ubi agit de vindicta iniquorum, et est praedi- cium; Sisara exclusio gaudii; Jabin sapiens. De
ctio. Pfaedicit enim illis mala venlura, sub figura quo Apostolus: Ubisapiens, ubi scriba?-(I Cor. i.)
quorumdam nominum. Quasi dicat : Illi ita eontra Cisson ubi victi fuerunt, interpretatur duritia. Et
tuos faciunt. Vel, tu Domine, fac illis, praedicit, est sensus : Fac illis sieut Madian et Sisarae,etc,
non maledicit, sicut fecisli Madian el Sisarw, et seUicetutpote illis qui declinant judicium, se judi-
sicut Jabin in iorrenleCisson.Hos omnes, ad litte- candos non putanles, et qui excludunt futurum
ram populus Dei, scilicet Israel, debellavit el vicit. gaudium, et qui sunt inflati sapientia carnis, quae
Madianfuit filiusAbrahaeetCelhurae(Gen.xxv). Unde inimica est Deo, quos obslinalae mentis durilia in
Madianitaefuerunt, qui filiosIsrael multoties afflixe- perniciem trahit. Disperierunl in Endor. [Aug.,
runt, qui tandem clamantes ad Dominum omnes Haym.] Endor ubi perierunt, interpretatur fons ge-
 7S5 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. L.XXXII. 786
nerationis, sed intelligitur carnalis generatio, .cui A prophetatis. Orat pro credittiris, qui non habent
dediti perierunt, non regenerati. Facti sunt ut scelerum laudatores, sed et culpatores, quoS op-
stercus tcrrae, quia de eis nihil propagalur, nisi probrium saepe cori igil. Hoc bonum et optabile eis
terrena fecunditas. Pone principeseorum sicut Oreb, prophetalur; nec eis prophetaretur, nisi essent in
et Zeb, et Zebee,et Salmana; Oreb interpretatur sic- ea societate inimicorum populi Dei eliam lales,
citas, Zeb lupus; Zebee, viclima, lupi scilicet, non quibus hoc ante ullimum judicium prteslabilur,
Dei; Salmana, umbra commotionis. Haec omnia quia et nunc idem corpus inimicorum est, secun-
contingunt malis, quos in bono vicit populis Dei. dum invidenliam qua semulantur populum Dei, et
Et est, pone principes eorum .sicut Oreb, utpote. nunc idem corpus sonal et levat caput, sed parti-
siccos a gratia Dei; et Zeb, id est rapaces; et Zebee, culatim, non universaliter ul in fine, et lamen inde
uipote eos qui sunt jam viclima-lupi, idest diaboli; aliqui convertuntur, pro quibus hic Orat. Dicitau-
et Salmana, id est instabiles, omni pravse sugge- tem eoruni, quia adhuc unum corpus sunt cum
stioni cedenles. malis. Et hoc est, implefacies eorumignominia,[Gl.
YERS.II.— « Omnes principes eorum qui dixe- int., Alcuin.] id est fac eos sibi et aliis ignominio-
« runt: Haereditalepossideamus sanctuarium Dei. > sos videri. Et sic quwrentnomentuum, Domine.Nola
Omnesprincipes eorum, [Cassiod., Aug.] id est "' quod meliusestruere ut poeniteant,quam sub specie
consiliorum auctores, ita pone ut dixi. Qui dixerunt. religionis superbire. Unde propheta ait : Et iu
Ecce inanis sonitus, quo sonuerunt inimici tui. fitia Sion, usque ad Babylonemvenies,ibique libera-
Quid dixerunt? Possideamus sancluarium Dei. De beris (Mich.iv).
quo Apostolus: TemplumDeisanctumest, quod estis VERS.16. — < Erubescant et conturbentur in
vos (I Cor. 111).Hi sunt sancli hwreditate ut cedant < saeculum saeculi; et confundantur et pereanl..»
nobis subditi. HaareditatemDei invadunt ut suam. Erubescant. [Gassiod., Alcuin., Aug.] Hic agit
Illi ita dixerunt, sed de malis qui non convertentur. Quasi dicat : Dico
VERS.12. — < Deus meus, pone illos ut rotam, quaerent nomen luum. Quod si non fecerint, erv-
« et sicut stipulam ante faciem venti. > bescant in futuro de malis quaefecerunt, el conlur-
187 Deus' meus, pone illos utrotam, [Aug., Gl. benlur de pnenis quas patientur. Et hoc in swculum
int.] id est non sint stabiles, in eo quodcogitant. Vel swculi, id estin aeternum. Uli autem.qui quaerunt
sicut rota ab his quaeretro sunt surgil et ante ca- nomen Domini : et si modo pro peccatis erubejcunt
dil, ita et ipsi ex his quaeretro sunt, id est ex ter- et turbantur, non tamen in aelernumconfundentur."
renis in quibus crescunt, exsultantur : quod vere Q rj Rursus redit ad eos qui in praesenli confundentur,
est. Et- auimo cadant ab his quae ante sunt, idest ne confundantur in selernum. Quasi dicat : llli tur-
ah aelernis, et pone illos sicut stipulam ante faciem benlur in aeternum. Quaerentesaulem nomen Do-
venti, id est ante praesentiamtentationis, ut cedant mini, modo et confundanturde peccalis salubriter,
omnibus molibus pravaesuggestionis. [Aug., Cas- et pereant in quantum mali sunt, ut fiant boni.
siod., Aug.] Ventus pro tentatione ponilur, qua le- YERS. 17. — < Et cognoscant quia nomen tibi
via et inania corda puniuntur, et congrue levitas < Dominus; tu solus Altissimus in omni terra. >.
peccantium vento comparatur, qui huc et illuc vo- Et sic cognoscantquia nomen essenliale tibi Do-
lilat. Per has autem similitudines, praedicitmultas minus est, [Aug., Alcuin.] quicunqtie enim aliinec
eorum calamitates; levitatemvero peccanlium, gra- vero necsuo nomine domini nuncupantur, quoniam
vis cruciatus. Unde subdit : servditer dominantur, etvero Dominocomparati, nec
VERS.13. — « Sicut ignis qui comburit silv.am, domini sunt. Et sciaut quia tu solus Altissimus in
« et sicut fiammacomburens montes. > omni terra, vel super omnem terram. Vel de malis
VERS.14. — «Ita persequeris illos in tempestate potest accipi, et confuridantur. Quasi dicat : Mali
< lua : et in ira tua turbabis eos. > turbentur in seternum, et tunc cpnfundantur ipsi
Sicut ignis. [Haym., Aug., Cassiod.] Quasi di ID mali anima et corpore, et pereant omnino irrepara-
fat : In praesenlihaecmala sentienl, in futuro au- biliter, et tunc cognoscantquod modo nolunlscire,
tem ila persequeriseosin tempestate tua, id est ju- scilicet quia nomen tibi Dominusest; non mutatur.
dicio quod erit improvisum et grave; et in ira tua, Et quia, tu solus Allissimus es in omni terra, vel
id esl in justitia ullimaevindictae turbabis eos sicut super omnem terram. [Aug., Cassiod.] eliam in
ignis qui comburit silvam. [Aug., Cassiod.] Malos coeloest ipse Altissimus, et super omne coelum.Sed
,dicit silvam, quia steriles sunt a juslitia, et eosdem boc elegitquo prematur humana superbia. Desinit
dicit montes, quia pleni sunt superbia, sicut flamma enim lerra superbire, id est homo, cui dictum est:
comburens montes. Ignis fiammeus est puniens Terra es, el in lerram ibis (Gen.III), cum scit Deum
Deus. Congrue aulem ignis et flammain judicio altum super omnem terram, id est cura seit nul-
esse dicuntur, quia tunc densaesilvaepeccatorum lum valere contra eos de quibus dicitur : Si Deus
et montes superbiaecremabunlur. pro nobU,quis contra nos? (Rom. VHI.)Notandum
VERS.15. — « Imple facies eorum ignominia; quia undecim superioribus psalmis inlroductus est
« et quaerentnomen tuum, Domine. > Asaph, ut duritia Judaeorumfrequenti voce ipsius
Imple facies,[Cassiod., Aug.] poeuis pertinacium Synagogaemollesceret, vel ipsi nomini cui devoli
787 PETRI LOMBARDI 788
csse videbantur, crederent. Egit autem iri praedictis.Xcontineas te, ila tamen utin scholio scribat prcprie
psalmis de Domini incarnatione, et de genlium fide, esse, ne taceas apud te; Pellicanus aliquanto secus,
et de judicio, in quibus transgressio mulliplex Ju- non est sileniium meum ad te. Quod exponit, no:i
dissimultoangorem meum. Hebr. i)~~Sx ALDOMS.
daeorum redarguit. Unde congrue dicitur, undecim Yerum secundum verbuni, deducuut a verbo niT
sunt. (120)Undeuariusenimnumerus est transgres- DAMAH, id est assimUalus est, vel tacuit. Deinde SK
sionis, quia et denarium transit, et ad duodenarium AL, ne, nec, vel non; ut sit, non est similis tibi.
non pervenit. Unde undecimerant vela capillatia in lnterpretes ad — epilhasin, interrogative enuntiaruni.
YERS.3.
tabernaculo Domini, et in undenariofuerunt apostoli, adversus Adversussanctos tuos. Hieronymus,
arcanum tuum. Caeteri, adversusabscondi-
rejecto infelicissimoJuda '
temporepassionis,quando los tuos, vel quod asecretis tibisunt. ~\'rS)t TZE-
a fide defecerunt. Unde: Posuisti tenebras, et facia; PEUNECA. Recle sensum expresserunt LXX, vel quod
esl nox (Psal. cm). ex scholio Munsteri arguilur in hunclocum. « Hoe
COLLATIO IN PSALMUM LXXXII: « DEUSQUISSIMI- est, inquit, qui a te in abscondito protegmiiur. »
Cui respondet Campensis : « Qui occulte prote-
I.IS, > etc. ctioni tuae concredili sunt, ii procul dubio sunt
YERS.1. — Quis similis tibi. Hieronymus, tie ta- sancli, qui soli Deoin absconditoplacere student. >
ceas libi, el ferme sic caeleri. Munsterus dixit, non

PSALMUS LXXXIIK

rSALMI TlTULUS : «INFINEM PROTORCULARIBUS FILHSB I pressurse tribulationum quae bene dicuntur torcn-
CORE,PSALMUS. > laria, quia sicut fructus uvae vel olivaein toreulari
Quam.dilecta tabernacula. Titulus : In finem pro emanat, [Cassiod., Aug.] sic in pressuris Ecclesia-
torcularibus filiis Core, psatmus. [Aug.] Nihil in rum merita sanctorum patent, quaein pace latebant»
hoc psalmo dicitur de visibilibus torcularibus. Unde Licet ergo tribuletur Ecclesia, non frigescat Core
constat alia esse torcularia spiritualia, quaenos hic filius. Et est psalmus isle secundus de charitale
intclligere voluit spiritus Dei, quapropter quod Dei. Intentio : Monet ad amorem aelernorum. Mo-
agatur in his torcularibus recordemur. - Et hoc dus : Tripartitus est. Primo agit de inaestiinabili
videamus quemadmodum spiritualiter agatur in desiderio seternaedomus. Secundo dicit quo auxilio
Ecclesia. Uva ergo in vite, et oliva in arbore pen- ad domumDei veniatur, ibi, bealus vir. Tertio orat
dentes, libero fruuntur aere, nec illa estvinum, el bumiliat se pro impetratione, ibi, Domine,Deus
nec ista est oleum ante pressuramtorcularis; sic virlutum. Isle ergo suspirans de torcularihus in
jlli quos praescivitDeus ante saeculafieri conformes aeterna tabernacula, cum admiratione ait, o
imaginis iilii sui (Rom. vin), antequam accedant ad VERS.1.— < Quam dilecta tabernacula lua, Do-
servitutemDei, fruunturinsaeculodeliciosalibertate; „ < mine virtutum!
sed cum accedunt ad servitulem Dei, dicitur eis : « in atria Domini. > concupiscit et deficitanima mea
Fili, accedens ad servitutemDei, sta iti justitia et Domine virtutum. [Cassiod. , Aug., Cassiod.,
tiinore, et prmpara animam tuam ad tentationem
Aug.] In futuro sentit iste in iram Dei apparere
(Eccli. n). Ecce torcular.Gonteruntur enimpressura potentiam. Ideo cum dicit, Domine virtutum, qaam
passionum, exuunlur tegumentis carnalium deside- dilecta tabernacula tua sunt, quasi non potest dici
riorum, quasi in vinaciis ; exuuntur veteri homine' : de aeternistabernaculis dicit, in quibus
in Dei defluunt. Et quantum
(Cotoss. m), et ita apothecam \ nulla est pressura. Et vere dilecta, quia anima
quia haec fiunt in EcclesUs, ideo torcularia dicuntur mea concupiscitet deficit a se, scilieet a statu suo,
Ecclesiae praesentis lemporis. Sed qui sunt in his.: tendens in atria Domini aelerna.Deficitanima ten-
lorcularibus? filii Core, id est filii Calvi, scilicet
Elisaeus irrisus a dens, in atria Domini, quasi uva pressa deficit in
Christl. Calyus namque pueris vinum. Ita iste in
clamantibusj Ascendecalve,ascende, calve (IVReg.' requiem ccelestisapotliecae,ten-
in Calvaria crucifixus dens desiderio et amore languet. Magna huic vide-
ii), figura fuit Christi, qui tur esse tristitia, cum ait, concu^iscit et deficit
est (Joan. xix). Ideo autem hic Christianus pre-. anima
ut non est hic. Et sit mea, quia non habet quod desiderat. Sed
mitur, quaerat quietem quae D sine gaudio ? Imo est et gaudium in spe,
eis Deus refugium. Qui enim incumbil terrenis', nunquid
et ideo tolerat pressuram torcularis.
confidens in incerto divitiarum (/ Tim. vi), incuni-
bit in baculum arundinis, qui facile fiangitur, ett YERS.2.— < Cor meumet caro mea exsultave-
cadit incumbens. Noli ergo te credere, fragile enimi < runt in Deumvivum. >
ost, et frangitur, et interimit te. Et est sensus ti- Cor meum, [Cassiod., Hier., Aug., Haym., Aug.]
tuli : Psalmus iste dirigens nos i» finem, id estt id est ratio, et caro mea, edomitaexsullaverurU,ct si
Chrislum proponitur, filiis Core, id estChrisliin V graventur, t» Deum vivitm, qui dat vivere, scilicet
Calvaria crucifixi. Ps.almus dico habitus pro lorcu- exsultaverunl hinc in illud seternum. Unde exsul-
iaribus, id est agens de Ecclesiis, in quibus suntt taverunt? ecce
(120) Aug., sermo 15, Deverbis Domini.
789 COMMENTARIUM 1N PSALMOS. r-PSAL. LXXXIII. 790
YERS.3. — < Etenimpasser invenit sibi domuni; A concupiscentiae,et incipit turtur habere pullos suos-
< el turtur nidum ubi reponat pullos suos. > Undeidem Apostolussubdit: Salvabilurautemmulier
Etenim, [Aug.] id est quia passer, id est ratio, per generationemfiliorum (ibid.), id est caro per ge-
invenit sibi, dum inquireret, domumnon manufa- nerationembonorum operum, si tamen illa fecerit in
ctam, modo exercet pennas in virtutibus hujus nido, id est si permanserit in iide Catholica, in so-
temporis, scilicet fide, spe et charitate, ut volet cietate ecclesiasticaeunitatis. Praebet autem Deus
passerin domum, in qua permaneat. Nota quia unde fiat nidus. Induit enim se feno carnis, ut ad
duohus prsedictis duo reddit. Dixerat enim exsul- te veniret. In ista ergo fide pullos operum tuorum
tasse cor suum, et carnem, quibus reddit passerem repone. [Haym., Aug., Haym., Aug.] In hoc versu
el turturem. Cor enim est ul passer, caro, ut turtur, ostendit quam secura sit militia. Deindequ.asiquse-
cui datelpullos.CordeenimcogitamusDeum, quasi sisses quem nidum invenit, subdit, altaria tua,
passer volet ad Dominum, carne agimus opera : id est ecclesiastica sacramenta, Deus virtutum, rex
Et turtur, id est caro casta, invenitsibi nidum ubi meus, qui regis, et Deus meus, qui creasti. Sed ni-
reponat pullos suos, id est opera. Quem nidum in- dus iste est in peregrinalione, in pressura; in.su-
venit ? spiriis, ubi iste positus jam praemeditatur gaudia
YERS.i. — < Altaria tua, Domine virtutum, rex " futura, et suspirat in superna promissa, dicens :
« meus et Deus meus. > YERS.5. — <Beati qui habilant in domolua, Do-
188 Allaria tua, Dominevirtutum, [Cassiod., < mine; in saeculasaeculorumlaudabunt te. >
Aug.,Haym.]idest ccelestempatriam, ubi animaecoe- Beati qui habitanl in domo tua [ Aug.] coelesti,
lesli convivioepulantur, ubi anima quasi in domo Domine, ubi non est timor. Hoc bpni jam habent,
gaudet,etcaroreponitoperasua./Jeo;meus qui regis, scilicet quod habitant in domo tua. In smculaswcu-
et Deus-tneus quia creasti. Yel aliler, de praesenti lorum laudabunt te hoe tibi agunt, hoc totum ne-
Ecclesia potest legi. Undeet benedicuntur taberna- goliurn est ibi sanctorum ; non est ibi necessitas,
cula, quaeproprie militantium sunt. Et est: Quam . quaeest mater omnium humanarum actionum : qtii
dilecla sunt tabernacula tua! Haecdicit de militia facient ibi quidquam, ubi nulli indigent. Habcnt
praesenlisEcclesiae, quse in terra peregrinatur. Do- ergo et agunt unde beati stint. Omnis autem bea-
tnine virtulum, coeleslium, id est angelorum. Hoc tus habendo vel agendo dicitur beatus. [Alcuin.] Iu
ideo dicit ut notet quod hic virtutes angelicas Deus hoc versu ostendit ad quam beatitudinem militia
mittit in auxilium. Vere dilecta, quia concupiscitet ducit.
deficit anima mea, a se tendens in alria Domini,,Q PARSH. VERS.6. — < Beatus vir cujus est auxi-
praesentis Ecclesiae. Ecce in hoc yersu ostendit < lium abs te; ascensiones in corde suo disposuil
quanta sit militia, id est quam amabilis et amans. < in valle lacrymarum, in loco quem posuit. >
Yere concupiscit, [Cassiod., Aug.] quia cor meum, Beatusvir. [Aug., Cassiod., Aug., Cassiod., Aug.]
scilicet ratio, et caro mea edomita, exsultaverunlin Secunda pars, ubi dicit quo auxilia, et cujus ope
Deum vivum,scilicet quia dat vivere : ideo exsulta- ad domum veniatur. Quasi dicat: Beati sunt qui
verunt. Elenim, id est quia, passer invenit sibi do- habitant in domo tua, sed quomodo veniemus ad
mum, coelestisEcclesiae.Congrua similitudo. Sicut domum, cum eorpus gravet volantem? auxilio luo,
enim passer deserit silvas, et inventa domo Iaetatur, et, beatus est ille, elc. Vel ita conlinua: Beati
ubi non timet insidias, ita anima laetatur, dum scit erunt in futuro, qui habitant. Et beatus est, modo
sibi sedem paratam in ccelo.Et turtur, id est caro, eliam, vir cujus est auxilium abs le, contra Iabores
invenit sibi nidum, qui est ad lempus ; domusvero hujus S33culi.Quid enim ei prodest ? multum, quia
est in selernum.Nidum ergo dicit fidem et confor- disposuit ascensiones, id est gradus quibus ascen-
mitatem sacramentorum Ecclesiae, quem nidum dat, quia semper proficit, in corde suo. Quanto
quaerit turtur. Ubi reponat pullos suos. Non enira ergo plus amaveris, tanto plus ascendes. Ubi dis-
abjicit illos ubicunque, sed in nido Ecclesiaefacit D ] posuit ? in valle lacrymarum, vel plorationis. Val-
opera bona, pro quibus salvabitur : per quod dif- lis lacrymarum est poenitentishumilitas. Ecce tor*
fert ab aliis, qui opera faciunt, sed non in nido cular. Dixit quid disposuit, scilicet ascensiones,
fidei. Nam et pagani faciunt opera, quia vestiunt et ubi, scilicet in corde, et in qua regione, scili-
nidos, et alia. Et hseretici faciunt mulla, sed non cet in convalle plorationis. Ut quo ascendatur?
in nido Ecclesise,id est in fideet participatione sa- ecce, ut ascendatur in loco,vel locum, quemposuil
cramentorum, et ideo conculcantur, non servantur vel disposuit, Deus. Hic est locus qui-non potest
eis ad vilam. Hseccaro est mulier, per quam sedu- exponi, quem oculis non vidit, nec auris audivit
citur passer, id est vir. Unde Apostolus : Adam non (/ Cor. ix), id est futurum regnum, quod dispo-
est seductut, scilicet prior, sed mulier seducta est suil et ordinavit Deus, ut ad id per gradus perve-
(I Tim. n); postea enim consentit Adam mulieri.' niatur. Velvallis lacrymarum est dejectio hujus sse-
Ita nec modo potest aliqua mala suasio in te, nisi culi, ubi flendum est, non ridendum. Et est, ubi
carnis tuse pfimo desiderium commoverit: cui po- disposuit ? In valle lacrymarum, vel plorationis,
stea, si mente consenseris, ceeidit et passer. Si [Hier,, Alcuin., Aug.] id est in hac dejectionehujus
autem vincuntur desideria carnis. auferuntur arma sseculi. Hic enim ploratur ubi seminatur. Exponit
 PETR1 LOMBARDI..,•-\ : ' . .„-., . .'792\
:"73»;.;':- ;\'.,-,::,
quod dixerat, scilicet in loco quem posuit Deus' A Pater semper respicit, quod non liic orat. Et est
liominibus, ut ibi flerent"peocala sua. Et ipsei senstis : fac prsesentia Incarnationis Christum geu-
Iiomo posuit sibi illum locum quando peccavil.. tibus respici. Ideo oro,
Unde autem est ploratio ? quia lege nos afflixit; per" VERS'.10. — « Quia melior est dies una in atriis
(juam cognovimus peccatum repugnare spiritui; ; « tuis super millia. >
adveniente eniin mandato, peccatum revixil (Rom. Quia melior est dies una, [Cassiod., Aug.] immu-
vn). Unde et gemimus sub peccalo conclusi. Quo- tabilis, scilicet sine ortu et occasu, cui non cedit
modo ergo -vememusin locum quem posuit ? ope• dies lertius, qtiem non urget crastinus, quseest in
ejus. Et an auxiliabitur ? utique. atriis tuis. Hsecsunt illa ad quse suspiral, super
VERS.7. — « Etenim benedictionemdabit legis- millia dierum, qusedesiderant homines, id est su-
« lator ; ibunt de virtute in viilutem ; videbitur per infmitos dies prsesentes, qui finem habent.
« Deus deorum in Sion. > Propter quod ?
Etenim, [Aug., Cassiod., Aug.] id esl quia lator YERS.11. — « Elegi abjectus esse in domo Dei
legis veteris, quae in quinque porticibus quinque ,« mei, magis quarii habitare in tabernaculis pecca-
librorum Mosihabebat multitudinem segrorum,quos r* «lorum. >
non curabat, dabit benedictionem(Joan. v), evan- " Elegi, [Alcuin., Cassiod., Aug.] et si possem re-
gelicaegratiac, quia post legem mortis venielgralia guare, abjecius esse opinione hominum, in domo
justificans. Ecce Chrislus -utriusque Testamenti Dei, id est in Ecclesia, non extra Iinien, sed in
auctor esl, et quid prseslat gratiae benediclio? Ecce ea. Ecce quam dulce est fasce torcularis premi.
per eam ibunl fideles de virtute in virlulem, donec Yel, elegi abjectus esse, id est humilis in valle la=
sidebiturDeus deorum in Sion, quia per gratiam crymarum. Invenil iste humilitalem qua ascendal,
niuitse virtutes dantur, de quibus omnibus veni- iu domo Dei mei, id est in infimo loco, unde vn-
iur in Christum Dei virtutem el Dei sapientiam cetur superius (Luc. xiv), magis quam habitare in
(/ Cor. 1), ut illis virlulibus secundum has aclio- tabernaculis peccatorum, id est quam esse potens
nes finitis, videatur Christus in Sion, id est in inter peccalores, id est in gloria saeculi.Ideo in-
plenitudine contemplationis, sicut est Deus apud domo Dei nialo esse, quam alibi quia in ea dat mi-
Deum, Verbum apud Patreni (Joan. 1), qui est sericordiam qua justifieat, postea veritatem pro-
Deus deorum, id est Christianorum. Cogitalione missi prcemii. Et hoc est,
autem horum gaudiorum redit iste ad suspiria, vi- YERS.12. — <Quia misericordiam et veritateni
dens adhuc ubi sit. Et dieit: P < diligit Deus ; gratiam et gloriam dabil Domiuus.>
PARSIII. VERS.8.—Domine, Deus virtutum, Quia Deus diligit misericordiam, [Aug.]qua prius
« cxaudi orationem meam ; auribus percipe, Deus subvenit el indulgel; Et veritatemqua postea coro-
« Jacob. > nat quam diligit, ul credenti daret quod promisit,
DomineDeusvirtutum. [Alcuin.,Cassiod., Gl.int., diligit; Et dabit gratiam, hic. Unde Apostolus:
Aug.] Terlia pars, ubi orat et humiliat se pro im- Gralia Dei sum id quod sum (I Cor. xv), el gloriam
petratione. Quasi dicat: Videbitur Deus in Sion,"" ibi, id est infuluro. Undeidem Aposlolus: Superest
et ul. videam , o DomineDeus, dator illarum virtu- mihi corona justitim (II Tim. iv). Sed quibus da-
tum per quas ascendilur ad te videndum. Vel Deus bil ? His qui ambulant in innocentia. Ei hoc est :
coelestiumvirlutum, id est angelorum , quibus me YERS.15. — < Non privabit bonis eos qui ambu-
sociari cupio, exaudi orationem meam, ut me illis < lant iii innocentia ; Dominevirtutum, bealus ho-
socies, auribus percipe orationem meam, o Deus « mo qui sperabit in te. >
Jsccob, ut in lucta me juves, sicut juvasti Jacob, Non privabit. [Aug.] Vel ita continua ; Quia da-
quem fecisti Israel apparens ei, ex quo dictus est bit, ideo, non privabit eos qui ambutanl in iimocen-
Israel (Gen. xxxn): sic fac el mc Israel. Et, o tia bonis spiritualibus. Cur ergo pro bonis terrenis
YERS.9.-r- « Proteclor nosler aspice, Dcus, et j) ] deserilur iunocentia? Quid lucratur ? quid damnifi-
« respice in faciem Chrisli lui. > calur? Habet lucrum auri, perdidit innocentiam.
Deus Pater, Proleclor noster, [Haym., Hicr., . Quid ergo restat nobis in lempore pressurse, ut
Aug.] umbra alarum tuarum, aspice, id est genus illuc.peryeniamus? Sperare in Domino.Et hoc est
huiv-anum protege. Vel hoc per ipsuin Chrlstum. quod dicit conversus ad Deum, quia non privabit.
Ei respicein faciemChrisli lui. Quasi dicat: Si non Ergo, o Domine virtulum, qui tanla facis, quae
propter nos, saltem quia sumus conformes ima- dici non possunt, beatus Iwmo qui in 'te sperat,
ginis Filii tui, respice nos. Ipse enim loquilur in [Cassiod.] id est qui spem ponit in setertiis, non in
nobis. Unde Apostolus: An experimenlumejus quw- oeciduis. Paucis verbis omnia concludit.
rilis qui in me loquiturChrislus(H Cor. xm), et in
vobis recipitur ; sicut ipse ail: Qui vos recipit me COLLATIO INPSALMUM I.XXXIII : < QUAM t ete.
DILECTA,
recipit (Matth. x). Vel ila : Per faciem innolesci- VERS.3. •— Turtur nidutn. Hebraismi professo-
mus aliis. Respice ergo in faciem Christi tui, id res vertunt hirundinem pio turture -frvr DEROR.
Hieron. autem avem generali nomine, qui
est fac Chrislum innotescere omnibus, ut possi- etiam lurturemposuit in Comnientariis interpretatur.
mus ire de virtule in virlutem. Nam Christum ipse Qucd auiem Fabe.r nrobat magis hirundinemcon-
7S3 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. LXXXIY. 794
gruere, eo quod nidis faciendis circa templa est A scinas et vinaria. Alterum vocabulum est iTTQ
freqnens, de quibus mentionem faciebat psalmus, MOREH, ambiguum ad legislatorem et pluviam. Illi
frigidumest, quia si ob illam aecommodalionenidi- ffuantur suis rabinis Judaizantibus , nos interiin
cendum fuH.hirundo, ubi D. Augustinus altiorem proxime sequimur lectionem ecclesiasticam.
invenit adaptionem in passere et turlure, ea lege Ibunt de virtule in virtulem. Vocula hic posita in
polius turtur locuin habebit, si non aliud obstet. Hebr. est polysona, b'n HAIIL.Primo significat vir-
L"nde Chaldaeus manifesle habet turtur. NMSttf tutem, quomodo usurpant LXX, Hieronymus, Ne-
SCHAPHNlNA.
YERS. 6. — Ascensiones in corde suo. TfnUO biensis, Pratensis, Pellicanus, interpretes pro Caje-
tano, et paraphrasis Campensis; secundo siguifieat
HESILLOTH interpretantur semitas. Paulo quidem di- quamobrem vertit Sanctes, de exercituin
stant ascensioneset semitm, quia tamen radix unde exercitum,
exercilum,et Munslerus, de catervain calervam; ter-
est illud voeabulum, significal elevare et exaltare, tio, divitias : ob idque translator ad Campensem
?bo SALAL , cur non dicant interpretes ascensiones? reddidit de opulentiainopulenliam; quarto, murum.
Nec ab hoc abhorruerunt interpretes pro Cajetano, Exspectamus aliquem, qui post hos omnes vertat, de
dicentes post Rab. Da. elevaliones. franslalor in muro in murum. Deniqueseeundum aliquos signili-
Campensi, melaphoram accepit quam voluit, pro cat interdum fossam civitatis. Ergo surgat novus
semitis ponens laudes, nam et exaltare dicitur lau- Hebraicator, et dicat, 'de fossa in fossam.ltaque nihil
dare. Hinc Nehiensis dicit laudationes. reportabimus, nisi confusionem et contenlionem.
189 Disposuit in valle lacrymarum. Hinc exor- Chaldseusparaphrasles habet, a domb sancluarii ad
diuntur alium versum Hebr.; et translatores dicunt, B domumsludiorum.
transeuntesper vallem flelus, ut referas ad semitas, VERS.11. — Elegit abjectusesseindomo Dei mei.
si libeat ex superioribus, aut intelligas homines qui Consentil Hieronymus, Chaldseus,Nebiensis, et Pel-
transeunt per valtemflelus. LXXsic acceperunt, ut licanus. Aliter volunl caeteri, elegi sive malui limen
illud transeuntes,pertineat ad ascensiones.Quod si tenere in domo Dei mei. ~\~>XTDr\ HISTOPHEPH esto si-
ad verbum reddendum fuisset, subaudire oportebat limine manere. Certe nostri interpretes
relativum, cujus, ut sit: Beatus vir, cujus est auxi- gnificetin metaphoram explicuentnt; vilibus enim
lium abs ie, et cujus ascensionessunt in cordetrans- eleganter
euntes, etc. Sensum autem eumdem expresserunt personis permiltitur ad limen ulrumque stare, in-
Sed teriora autem domus atque secretiora perlustrare
dicentes, disposuitascensiones. quod arguebam, simtil et habilare non admktuntur nisi familiares
fecit hic Munsterus, siquidem ita reddid.t: Et in et honorifiei. Hunc tropum aliter expressit trans-
quorum cordibussunt semitw,transeunles, etc. Cum latorad Campensem. Malo, inquit, ostiarius esse do-
Hebr. legatur, i-as a~~h~.TrhoiDNESILLOTH BILBABAM vmui Deimei.
OBRE, semilwin corde eorumtranseuntcs. VERS.12. — Quia misericordiametverilatem diligit
In laco quemposuit. Hebr. aliter volunt, nempe Deus. In Hebr. habetur DTTMfTW VBGSO i~ KI
fontemponenteam, yiirw WCMAAIAN IESCHITHUIIU. ]CT
SCHEMESES UMAGEN ADONAI ELOHIM, id est sol et scu-
Sedeum teslentur wn MAAIAN, significare inlerdum tum Dominus Deus. Vel me tacente, haeclocutro
mperficiem,prseler principalem significantiam, quae nietaphorica loquitur mysterium,; quod sancte et
est oculi vel aspeclus, non video cur perperam iC erudite LXX aperuerunt, per solem nobis miseri-
vertissent LXX locum, qui haud dubie est philo- cordiam insinuantes, juxta illiid Lucae vi : Estote
sophis superficies. Quod vero tempus verbi est misericordes, sicut Pater vester cwlestis misericors
diversum cum numero, nihil officit, dum sensum est, qui solem suum oriri facit super bonosel malos.
leneamus. Non enim boni inlerpreles serviunl syl- Scutum autem quid melius sonat quam Dei verila-
labis. tem insuperabilem? < Scuto, inquit, circumdabit te
—
YERS,-7. Etenimbenediclionemdabit legislator. veritas ejus (Pso.l.xc).
Quia verbumni25?ATAH, ex Thesauro Sanctis, potest VERS.13. — In itxnocenlia.Posses suspicari non
esse tum transitivum, tum intransitivum. Ob id salis apte istud interpretes reddidisse propter verba
Hier. et plerique alii transferunt passive, benedi- Hieronymi in Commentario Inijus loci. « Melius,
ctione seu benediciionibusamicielur doctor. Quod si inquit, habet in Hebr., in perfeclione^lnnocentia
transitive enunties, dicas benediclionemoperiet, aut enini non est perfecla virtus, quoniam qui innocens
benedictioneamiciet,ut subaudias, eos qui parlicipare est, nisi habeat prudentiam, non est perfectse con-
habentbenediclionem.Sic aulem dare benedictionem, summalaeque virtulis. Propterea dicit etiam in
eodem recidit. Longelateque alium reddunt sensum Evangelio : Estole prudentessicul serpentes, et sitn-
Sanctes et Munsterus hoc pacto; Piscinas operiet, plices ut columbm(Matth. x, 16). > Hsecille. Quse
vel occupabilpluvia. Yarietas perfecta est ex duobus profecto non debenltemovere, cum eamdemdictio-.
vocabulishomonymis.Prius est rVKPO BERACOTH, an- nem, vel similem ipse Hieronymus ex Hebrseover-
ccps est. Si quidem deflectasa "pa BEREC,id est terit innocentiam.Nempe, Job n, inana pnna MA-.
benedixit,recte habes benedictiones,alias nolat pi- HAZlQ BETUMMATUO.

PSALMUS LXXXIV.

TSALMI TITLLUS : « INFINEM FILIISCORE,PSALMUS. > D cedere, ut habeatur benediclio. Modus : [Cassiod.]
Benedixisii, Doinine.Titulus : In finemfiliis Core, Tripartitus est psalmus. Primo agit de aversione
psahnus. [Cassiod., Alcuin., Aug., Alcuin.] Psalmus iniquitalis. Secundo agit de aversione irae, ibi, mi-
is!e terlius est de primo adventu per quem fit bene- tigasti. Tertio dicit unde sit, et per quem fiat, et
dlctio omnium gentium, quss per peccalum Adas quaepraestet,ibi, audiamquid loquatur. [Haym.] Ma-
maledielioni subjacebant. Et est sensus : Psalinus ledictioni ergo Adaede qua diclum est: Maledicta
iste, dirigens nos in finem, id esl in Christum, per terra in opere luo (Gen.m), opponensbenediclionem
fil id est nobis, certatur, • Chrisli, ait, o
quem benedictio, filiis Core,
agens de nova benedictione data per Christum. In- VERS.1. — « Benedixisli, Domiue,lerram tuam;
teatio : [Alcuin.] Monet per fidem ad Chrislum ac- « avertisli captivitatem Jacob. >
 795 PETRILOMBARDI : . 796
Dotnine benedixisti, [Haym., Aug.] olim quidem A peccavit; Ea enim peccata parentum non perlinent
liialedixeras; sed nunc benedixisliterram tuam se- ad filios, quse faciunt parenles, jam rtatis filiis. Ira
cundum Christum, per quem fit benedictio; et per ergo Dei est vindicta Dei, qnam sentit prima gene-
eum avertisti captivitatem quse erat sub diabolo, ratio. Sed quia futurum erat ut regeneraremur, et
quia lex membrorum caplivabat homines. Captivi- credendo novi efficeremur, et in resurrectione
tatem dico Jacob, id est novi populi. omnis raortalitas absumeretur, et plena nqvitas
YERS.2. — < Remisisti iniquitatem plebis tuae; repararetur. Erit in futuro altera generatio im-
c operuisti omnia peccala eorum. > mortalis de misericordia Dei, in quam, non ex-
Remisisti.[Aug., Gl. int., Aug.J Nota quod futura tendetur ira, sed nec hanc misericordiammerere-
dicit, ul praeterita sic avertit, quia dedit veniam. murconversi per nos adDeum. Ipseenim convertit
Et hoc est, iniquitatem plebis tum, quae iniquitas nos.
tenebat hominem captivum, remisisti, ne regnet VERS.6. — « Deus tu conversus vivificabisnos;
peccatum in hoc mortali corpore (Rotri.vi). Ope- « et plebs tua Isetabiturin te. >
misti per baptismum, ne videres, id est punires Deus, tu conversus, vel converlens. [Aug., Cas-
omnia peccata eorum. siod., Alcuin., Aug.] Quasi dicat : Non extendes
PARSII. At«^a>,fta.YERS.3. — « Mitigastiomnem " iram tuam, sed potius, Deus, tu convertens, alia
« iram tuam ; avertisti ab ira indignalionis tuae. > littera, vivificabis nos. Quasidicat : Sicut est vi-
Mitigasti. [Cassiod., Hayin,, Aug.] Secundapars, vificatioa te, ita et conversio. Prius enim dat Deus
ubi agil de aversione ira;, id est poense.Quasi dical: votum conversionis, postea ad vilam ducit. Vel se-
Benedixisti, remisisti, et sic initigasli omnemiram cundum lifteram nostram, Deus tu conversus ab
luam quae est hic; averlisti, id est avertes nos ira tua, in adventu Filii lui, vivificabisnosspe tanlo
penitus in judicio; ab ira indignalionis tum, id tempore, antequam res habeatur; et tunc plebs tua
est quse venit ex indignatione tua, et quoniam tmtabitur in te, quae prius in se male laetabatur.
de fuluro ista dicuntur, quamvis verba praeterita Male laetatur quis in alia re. Malo ergo suo laelaba-
sint. tur in se; bono suo laetabitur in te. Ul aulem hoc
YERS.4.— « Converte nos, Deus salutaris noster, fiat
« et avei'te iram tuam a nobis. > YERS.7. — « Oslende nobis , Domine, miseri-
Conveite nos a vitiis, Deus salutaris noster. [Aug.] « cordiam tuam; et salutare tuum da nobis. >
Quasi dicat: Quoddixi ut praeteritum, oro ut fiat: Oslendenobis, Dominemisericordiam tuam, [Cas-
petit quod adhuc futurum sciebat. Prophetice ergo p siod., Alcuin.] id est Christum tuum corporaliter et
dixit ut praeterita. Hic auteni orat ut vere futura, spirilualiter. Ethoc orando prsedixilPropheta ante-
dicens : Converleet averte ; quasi dicat : Dixi quasi quam fierent, sed modo jam factum est ex parte.
facla, quia certissime video fulura. Et quia non- Sunt tamen multi qui nolunt sanari, ut spiritualiler
dum sunt, oro ut fiat. Converte nos a vitiis, videant misericordiam jam ostensam. Sed quoinodo
Deus salutaris noster, et sic averte iram tuam a caecividebunt etiam ostensam. Bene si velint, quia
nobis. ipsa lux quaeostenditur eis est el salutare. Unde
YERS.5. — « Nunquid in seternum iraseeris addit, et salulare tuum da nobis.(121)Medicushomo
« nobis , aut extendes iram tuam a generatione in caliganti lumen ostendit. Sed aliudest lumen, aliud
« generalionem. > est medicus; Christus et lux est, quse ostendit mi-
Nunquid enim in wlernumirasceris nobis. [Aug., sericordiam, id est seipsum; et salulare, id est me-
Cassiod., Aug.] Ira Dei est omnis poenaquam pati- dicus, quia sanat oculos interiores ut videri possit
niur, sicut dicttim est Adam, quando peccavit: Ma- ostensa misericordia, vel lux, quae est Christus.
ledicta terra in opere tuo, et in.labore et in sudore Ipse enim dixit : Qui diligit me, mandata tnea custo-
vnltus lui vescerispane tuo (Gen. m). De ira ergo dit, et ego diligam eum, el. ostendam illi meipsum
mortales sumus et passibiles, sed innovati in Chri- D (Joan. xiv). Sed nonne illi videbant eum quibus Io-
sto. Prsevidet iste hanc poenamtransituram. Sicut quebatur ? Quomodo dicit: Ostendani meipsum illi?
enim inAdam omnesmoriunlur, sicet in Christoomnes Sed caro carnem Christi videbat, divinitatem non
vivificabuntur(I Cor. xv), aut extendes iram luam videbat cor. Ad hoc autem caro carnem vidit, ut
a generalionequaefuit ab Adam usque ad Christum per fidemcor mundaretur, unde Deus. Unde dici-
in generationemquseest sub gratia baptismi tempore tur : Fide mundans corda eorum(Act. xv); et illud:
Filii. Non huic enim generationi reseratus est adi- Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbutA
lus regni ccelorum, qui fuit occlusus veteri genera- (Matth. v). Christus autem dicitur misericordia,
tioni. Vel prima generalio est praesens,quae carna- quia ostendit nobis misericordiam, docens quidquid
liter ex Adam nascitur, quae fuit mortalis de ira. bdhi habet homo ex Deo esse; et sic homo non su-
Omnes enimtraximus poenamab eoet Culpam.Ideo perbit : et sic et homo Deo fruens laetatur in eo.
quidquid evenit ipsi Adam, secutum est et nos ut Yel aliler petit ostendi iste sibi spiritualiter tantum
moreremur : omnes quippe in illo fuimus, quando Christum, eum ait: Ostende nobis, Domine, mise-

(121) ExAug. in pratfalione. Psal.

797 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. LXXXIY. 7<)8
ricordiamtuam. Sciebat quidem Chrislum venturum, A tus, addit, qusesit praestiturus. Quasidicat: Chris-
sed petit ut mundo corde intueamur, non oculis lus est prope timenles se, el misericordia, quae est
cbrporeis, ut et infideles'.Judaei enim viderunt et in Novo Teslamento lnanifestata in gentibus qnoe
crucifixerunt; et in futuro, saltitaretuum danobis, Iongeerant, eiveritas, id est impletio promissionum
idesiChristumamplectendum, 190possidendum,ut Yeteris Testametiti,quse sunt impletsein Judaeis qui
non tollatur amplius a ftobis, et legitur hoc partim , prope obviaverunt sibi, id est, convenerunt in
de prsesenti, partim de futuro Gliristo.UndeApostolusait': Dico enim JesumGhri-
PARSIII. YERS.8. — « Audiam quid loquatur in slum ministruin fuisse circumcisionisad implendas
« me Dominus Deus, quoniam loquetur pacem in promissionesPatris, gentes autem super misericordia
« plebemsuam. > honqrare Deum (Rom. xv). Et alibi: Evangelizavit
Audiam. [Cassiod., Alcuin., GI., int.] Tertia pars, pacem his quierant longeet pacemhis qui erant prope
ubi dicit Undescitista et per quem Dat quod preca- (Ephes. n). Justilia etvax cum Deq oscuiatmsunt,
tur, et quaepraesietipseveniens. Quasi dicat : Unde [Aug., Alcuin.] id est conveniunt in honiinibus.
hoc confidis quod precaris? quia dudiam adversus Amaot enim se hsec duo, ut qui facit justitiam in-
a strepitu mundi qui inquietat foris quid loqualur veniat pacem, et nonaliter. Sed quomodo hsecfacla
in me interius Dominus Deus, [Aug., Cassiod., GI. B sunt ? Ecce quomodo, et per quid ?
inl.] scilicetSpiritus sanctus, quoniamloqueturpacem YERS.11. — < Yeritas de lerra orta est, et jusli-
seternam, cui nihil adversi esl. Unde : Qui pesuit < tia de coelo prospexit. >
finestuospacem(Psd.cxLvii). [Aug., Alcuin.,Haym.] v Veritas orta est de terra,et justitia decmlocoelorum
lbi enini non est macula in luna. Ibi etiam non prospexit, [Aug.], id est Christus de femina natus
transibil Belial : quaepax non est hic. Vel loquitur est ut justitia de coelo prqspiceret, id est ul juslifi-
pacem, id est Christum, id est pacem ad Deum et carenlur a Deohomines.Siceniriiyeritas habet, quod
proximum per Christum in plebem suam Judai- pro justificandis offerret. Yel, veritas de terra orta
cam. est, id est confessiode homine peccatore nata est,
VERS.9. —« Et super sanctos suos, et in eos qui ut se accuset, cinerem et terram se esse cognoscens,
« convertuntur ad cor. > cui dictum est: Terra es el in terram ibis (Gen. m).
Et super sanctos. Hsec est sua plebs, et etiam in Et sic, justilia de coelocoelorumprospexit, siculpu-
eos, vel super eos omnes, qui de omni gente con- blicanus confitens rediit justificatus. Prospicit jus-
verluntur ad cor, quia ratione excesserant. Yel se- titia de coelo, quasi dicat Deus, parcamus huic, quia
cundum aliam litteram, qui convertunt cor, [Aug.] non sibi parcit, ignoscamus huic,. quia agnoscit
ad ipsum, non ad alium, vel ad aliud. peccatum suum. De coeloergo justitia prospexit, id
YERS:10.— < Yerumlamen prope timefttes eum est a Domino Deo data est juslificalio poenitenli, de
< salulare ipsius, ut inhabitet gloria in tefra no- coeloestjustitia.
« slra. >.--" VERS.12. — < Etenim Dominus dabit benigni-
Verumtamen.[Gl. int., Aug.] Quasi dicat: Pacem < tatem; et terra nostra dabit fructum suum. >
loquelur super omnes, tamen ex Sion species decoris Elenim Dominus dabit behignitalem, [Aug.] vel
ejus. Et hoc est: Verumiamensalutare ipsius Dei, id suavitatem, idest affectumbonum, ut delectet bene
est Christus corporaliter erit prope timenteseum, id agere quae non possumus aliter habere nisi det; et
est Judseosqui eum timebant. Ubique enim daemo- sic terra noslra dabit fructum suum, id est boiia
nia colebantur, timebantur. In gente autem Judaeo- »pera. Vere dabit benigiiitatem,quia
rum Deus timebatur, Deus colebatur, licet pro ler^ VERS.13. — < Justitia ante eum ambulabit, et
reuis. His prope eral, non gentibus, quse haecpete- < ponet in via gressus suos. >
bant a diabolo. Licet ergo generalis sit misericordia Justitia anteeum ambulabit, [Alcuin.,Aug.,IIier.]
super omnes, tamen aliquid spiriluale et proprium id est accrescet, vel praecurret, ante eum, paraiis ei
in gente Judaeorum factum est. Unde subdit: ut in D viam.Prima hominis justiiiaest utpuniat semaium,
ierra noslra, in qua natus sum, dicitPropheta, inha- et faciat se bonum. Et haec.est via Deo, ut veniat
bitelgloria. Ibi enim fuit primo templum, sacrificia ad eum. Qui enim peccata sua odit, jam incipit esse:
Dei, ibi patriarchae, ibi Chrislus de eis nalus, ibi similis Deo, qui ea odit. Fac ergo te similein Deo,
apparuit Christus,ibiinnumera.fiunt mirabilia. Yel . et para ei viam in confessione peccatorum, unde
ita continua : [Alcuin.] licet Super om»es loquatur Joannesait : Parate viamDomino (Matth. m), con-
pacem, verumtamen salutare ipsius, idest salvalio, fitendo et poenitendo.Unde Isaias ait : Ejicite lapi-
quaeper ipsum est, erit prope timentes eum, id est des de plateis (lsa. LVII),id est peccata de cordibus
tantum his qui dum stant, videanlne cadant, talis vestris. Et ipse Dominus, veniens et visitans, ponet
utiqtie, ut inhabilet gloria, immortalitalis, in terrd in via sic parata gressus suos. Impollutariamque via
nostra, id est in corpore hostro, modo mortali. ejus est, et nos ergo ejicientes lapides, spinas ct
YERS.10. — « Misericordiaet veritas obviaverunt tribulos de cordibus nostris, paremus viam Domino,
« sibi; juslilia et pax osculalaesunt. > imponentes veslimenta nota nostra cum apostolis
Misericordia el veritas. [Cassiod., Aug., Alcuin.] stiper asinam cui insedit salvator, atque cum turba
Postquam dixit "exqua gente nasciturus sit Chris- sternentcs viam vestimenlis ramisoue arborum et
'799 PETRI LOMBARDl 800
fiofibus atquc cum eis clamemus : Hqsanna filio A transitivum, nunc intransitivum. Graece habetur
David (Malth. xxi). imrpi^as activequanquaminMatlh.xin. Inveniamus
iirnptyM~i, id est convertanlv.r,quod est ex Isa.
COLLATIO is PSALMUM LXXXIV : « BENEDIXISTI, > elc. cap. vi, nisi velis subaudire se, ut sit converlahtse.
VERS.1. -*- Bcnedixisti, Dotnine, lerram tuam. Verum' eadem opera poteris id facere in conver-
tens.
Hieioiiymiis, placatus es, Domine,terrwtuai; Praten-
sis, dilexisti, Domine,terram tuam; Pellicanus, com- VERS.9. — Et in eos qui convertuntur ad cor.
ptacidt tibi, Domine,lerralua; Sanctes, complacuis- Hieronymus elcaeteri, nerevertaniuraut convertantut
ti, Domine, terrm lum; Munslerus, benignusfactus ad stultitiam. Hic palam SeptuagintaaccepissebxEL,
es, Domine,erga terram tudm; interpretes pro Caje- loco btt AL,quaevocrikecilra punctorum scripturam
tano, voluisii,Domine,terram tuatn; translator apud nusquam distant. Priorsonat isti, alterane vel non.
Campensem, propiliussis, Domine,terrw ium; Para- Rursus diremerunt ~bo~h in duas dictio-
phrasis, reconciliatus es, Domine, terram tuam; LECISLAH,
Chaldseus et Nebiensis, voluntas lua, Deus, ad ler- nes, videlicet -h LES,per betb, id est cor, et nonper
ram tuam. Quam recle Septuaginta reddiderunt ver- caph. Inquorum elementorum commutationem,pro-
biim rWiRATziTHA,ostendit.Hieronymusad Suniam clivior est transitus, ob propinquam cognalionem-.
et Fretellam, ubietiam confileturse Latinum fecisse Et ilem rho SELAH, quod est diapsalma, in psalmis
quod habet Vulgata editio : « Benedixisli, Domine, solet manere noft versum, de quo nonnihil supra at-
terram luam, pro eo quod est, benedixisti, in Grseco tigimus. Ob idque interpretes dnntaxat verteruiu
scriptum dicitis EUSOXUO-KS, et quseritisquomodo hoc R priores particulas, relicto SELAH. Et ut clarius lector
verbum exprimi debeat in Lalino. Si contentiose agnoscat utramque lectionem, utramque ducimus.
verla scrutamur et syllabas, possumus dicere bene LE-
Nunc sic habemus rho~h 13W hn ALJASCHCBU
placuit, Domine, terra tua, et dum verbasequimur,
sensus ordinem perdimus. Aut certe addendum est CISLAH. Septuaginta sic rho ~h IXUPbNELJASCUCEU
aliquid, ut eloquii ordo servetur; et dicendum, LEBSELAH.—
complacuittibi,Domine,terra tua. Quod si fecerimus, YERS.11. Misericordia et verilas obviaveruni
rursum a nobis quaeretur quare addiderimus tibi, sibi. Cur additum sit in Latino pronomcn sibi expli -
cum nec in Grsecosit, nec in Hebrseo.Eadem igilur cuit Hieronymus ad Suniam et Fretellam. « Dicitis
interpretandi sequenda est regula, quam saepedixi- quod in Grsecosibi non habeatur tho; 'r&i «).«9£i«
mus, utubinonsitdamnumin sensu,linguseinquam o-uvijvTncTKV, id est misericordiael verilasconcurreruni,
trausferimus eucp&ma et proprieias, et elegantia con- nec in Hebraeohabetur. Et apud Septuaginta obelo
servetur. »Ilaecsancti viri edissertio, multarum ver- praenotatumest. Qusesigna dum per scriptorum ne-
sionuin XKKO?VJ),I«II
confulat. gligentiam a plerisque quasi superflua relinquuutur,
VF.RS.6. — Deus lu conversus.Magister duplicem magnus in legendo error oboritur. Si autem non
refert etexponit lectionem, convertensvel conversus. fuerit additum sibi misericordia el verilas, nou sibi,
Ad.ive legit Augustinus, et psalmodia Romana, sed alii oceurrisse credentur, nec justitia et pas
Hieronyiiius ac Nebiensis juxta Hebrseos reverlens. sibi dedisse osculum, sed alteri. > Haclenus ille.
Neolerici Hebraicantesreddunl per passivum nobis- Certe recentiores fermeomnes addiderunt sibi, cum
cum. Ceste Hebraeidicunt yw~\ TASCIICB nUnc esse simpliciler Hebr. habeatur 1^523NIPHGASCHU.

'
PSALMUS LXXXV.

PSALSII TITULUS : « ORATIO DAVID.'» C Tertio oral pro se, faciens mentionem passionis et
Inclina Domine,Titulus : Oratio'David.[Cassiod., resurrectionis, ibi, Deus iniqui. Christus ergo in
Aug., Cassiod., AlCuin.] Psolmmsisle secundus est forma servi humiliter ad Patrem orans, ail: 0
eorum qui uomine oralionis inlilulantur. In quo VERS.1. — lnclina, Domine, aurem tuam, et
psalmo. « exaudi me, quoniam inops et pauper sum ego. >
Chrislus Dei Filius et hominis, unus Deus cuni Domine, [Aug.,Cassiod.] qui altus es, inclina mi-
Patre, unus homo cum hominibus, orat in forma hi infirmo aurem tuam, id est clementiam.Huniili
servi, qui orat a nobis in formaJ>ei.Orat enim pro appropinquat Deus, non superbo. El exaudi me,
nobis et orat innobis, et oratur a nobis : Oratenim compledesideria niea. Ideo inclina, quoniamegosum
pro nobis ul sacerdos noster ; orat in nobis, ut ca- hiops, ab alio non habens opem, et pauper per me.
putnostrum ; oratur a nobis, ut Deus noster. Chrisli Taii inclinat Deus; diviti non inclinat.
auleni oralio fideliumesl inslructio, cujus omnis ac- , YERS.2. — « Custodi animam meam, quoniam
lio Glirisliani est lectio. Nostra autem oratio pecca- « sanctus sum; salvum fac servumluam,Deus meus,
torum est ablutio. Sic oravit Chrislus, sicut et cru- « sperantem in le,
cem tulit, scilicet pro nostra, non pro sua necessi- Custodi, [Aug.] quasi in hoc : Audi me, dicit
"
.late, sicut el flevit Lazarum, [Cassiod., Aug.] ut Cbristus 191 adjuncta sibi voce corporis, cuslcdi
doceret nos habere charitatem proximi, sicutetfu- ab omnibus scandalis animammeamcontra insidia-
git, ut comprimerelaudaciam stultae et inconsultse tores, quoniam sanclus sum. Hoc proprie convenit
temeritatis. Et est sensus : Oratio ista atlribuitur Chrislo : Christus enim proprie sanctus est, sciiicet
David, id est Christo toli. Hoc enim dicil Christus sanctificans, sui etiani sunt sancti, scilicet sanclili-
iu nobis, et nos in illo, quia vox ista convenit capiti cali inbaptismo juxta illud • Sancti eslote,quia eiego
et corpori. Intentio : Monelad oralionem. Modus: sanclus sum (Levit. xix). Totus-itaque Chrislus san-
Tripartitus est psalmus. Primo orat ascendendo : cttis, etunussanclus ; sed aliter caput, aliter merii-
inde concludit omncs genles adcraiuras.' Secundo bra. Totus ergo Chrislus non incongrue dicit, quo-
oral pro omnibus jam adorautibus, ibi, dedncme. iiiain ego sanclus sum. Non esl aulem hoc dicc-re
801 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LXXXV. 802
superbia eiati, sed confessionon ingrati. DCHS meus, A cum dixit: Inclina aurem; deinderogatus, audiia
sa(«im/'fl:c,[Cassiod.,G].,int.,Aug.] quianonexho- cum dixit: Exaudi tne; nunc vero addit dicens, au-
mliie salus, servumluum non liberum suum, ut fuit ribus pereipe oralionem meam. Non transitorie pe-
Adam,speranlemin fe,nonest superbus sanctus. titsuscipi, sed quasi in siriu Dei recondi, siciit per
YERS.3.—«Miserere mei, Domine,quoriiamad te aures aliquid infigilur cordi. Unde subdit: Ei in-
< elamavitota die; laetificaaniniam servi tui, qtio- teridevocideprecaiionismem. Ut quasi intentus ani-
« niam ad te, Domine, animam meam levavi. > mus tuus aperiat tuum auditum mese deprecationi.
Miserere mei, Domine, qiioniam ad le ctamavi, Deinde causa audiendi stipponitur :
[Aug., Hier,, Aug., Alcuin.] non una tantum, sed VERS.6.— «In die tribulationis roeaeclamavi
lola die, id est omni tempore. Lwtifica animam ser- « ad te; quia exaudisti me. >
vitui, in passione tristem, quoniatnlevaviipsam ani- Clamavi ad te in dietribulationismew. [Aug., Cas-
mam meam, quafti aflectus bofau? levat. Affectus siod., Alcuin.] Quaetribulatio semper esl in peregri-
quippegradus est; iler tuum voluntas tua est. Ascen- natione, donec Deus seipsum det vivendum. Vel, in
dis amando, descendis negligendo. Stans ih terra, '.. die tribulationis, id est quando adversitas imminet,
in coeloes, si diligas Demn. Non enim sic levatur quaiido Cnixius clamabitur, supra dixU, clamavitota
cor, quomodq eorpus levatur mutatione loci,; cor B die. Hic facit augmentum, quia niagls in tribulatione
vero mulatione volunlalis, Quo levavi? [Ad te, Do- clamatur. .Deinde quare clamaverit, subdit, quia
mine], ubi Isetitiaest in lerra, amaritudo. Yide as- exdudisti me. ldeo se dicit clamasse, quia exatiditus
censuin, scilieet qualiler orando ascendit: Pfius estcum clamdr soleat prsecedere exauditionem. Et
clicilur pauper, inde sanctus, deinde sperans, postea est ista perversio corigrua in sanctis, qui et ante
clamans, landem levalus ad Deum. Congrua eslver- clamorem et post exaudiuntur. \i*
borum collatio. Inclina pauperi, custodi sanctum, VERS.7.-^ <Non est similis tui in diis, Domine;
salva sperantem, niiserere clamantis, lselifica le- « etnon est secuhdum opera tua. >
vatum. ':''• YERS.8.— « Omnes gentes quascunque fecist''
YERS.i. — < Quoniam tu, Domine, suavis etmi- « venient, et adorabunt coram te, Domine, et glo-
« lis; et multae misericordiae omnibus inyocanti- « rificabunt nomen tuuni- >
« bus le. > Non esl sitriilis. [Aug., Hayra., Cassiod., Aug.]
QuoniainXu, Domine. [Aug.] Quasi dicat: Levavi Ordo : Et quia exaudisti, omnesgenles, quascunque
animani, ideo quoniam,lu Domine,suavis es tuis, et fecisli, venieritet adorabunt coram te, Domine,id cst
ila potui animam levare. Et quia suavis es, ideo ju- r venient omnes a suo eultu ad cultum tuum. Si est
cunda me affectumtaediomundanaeamaritudinis, et gens quara non fecit Deus, illa non adorabil Dcuhi.
initis. His quos exspeetat portans bominem, donec Nulla est aulerft quam non fecit Deus, quia fon-
perliciat eum, quia ariolaret a se, nisi a Domino lem omniuni gentium Adam et Evam fecit. Unde
portaretur. Multa enim agunlur in corde bumano, propagataestint omnes genles, per haec verba ari»
quibus male movetur. Quemadmodumimplorationes nunliat Ecclesiam ubique diffusam, quod modo im-
impediunlur vanis cogitationibus, ita utvix stel cor pletum est.Et nola quia, ut ait Scriptura, in lata
ad Deum suum, Ita ul loquatur ei oraftdo. Quando gente gloria regis est; in diminutione populi est
enim oras, Debloquereris. Quando legis, Deus lo- contristatio priiieipis. Et glorificabuntribmenttium,
quitur tibi. Subrepenlibus aulem pharitasmatibus •id est praedicabunt, quam noniirtabilises. Yel se-
malarum cogitalionum quodammodo cor hominis cundum aliam litteram: Honorabuniurextuo nomine,
fugil ase, nec invenitcancellos, quibus se includat, ideo venient et glorificabunt, quia fton esf similis
aut obices qtiibus retineat avolationessuas et vagos t tui in diis, Domine; et non est secundum opera
niotus. Contra quod David dicit: Inveni.cor meum tua..Quocunque modo accipiantur dii, Non esi qui
ut brarem ad te (IV Reg.vn). Quod solum audit similis sil lui, in esseiitia vel in operatione. Gentes
Deus.Invenissese dicitcor suum, quasi soleret ab 0 ergo non invenientur in diis suis similemtibi in es^
eofugere, [Alcuin., Aug.] et ille sequi quasi fugi- sentia, vel operalione. Deinde singula singulis red-
tivum quod invenit homo, quando morientibus mu- dit. Nonest similis tibi, ,
scis ejeetis,quaeperduntsuavitateraunguenli (Eccle. YERS.9. — « Quoriiam magnus es tu, et faciens
x) totus affectuscordis ad orandumDeum colligitur. « mirabilia : tu es Deus solus. >
Portat auteknDeus hpminem el exspectat, dum va- t Quoniamtnagnus es lu, [Gl. int., Aug.J qucd non
gatur mullm misericordim es, contra abundantem alius. Non est secundum opera tua, et, id est qtiia,
iniquitatemnostram, invocantibuste, non aliud a le, tu es faciens mirabilia, ergo tu es Deiis solus, nullus
omnibusnuljus excipitur, ideo alius. Yel secundum aliam litteram : Tu es Deus so-
YERS.3. — « Auribus percipe, Domine, oratib- lus magnus. Hoc dicit contra fuluros, qui se dice-
< nem ftieam, et intende voci deprecatiortis meae. > rent allos a se, non a Deo. Nam quid magnum dici-
Auribus vercipeorationemmeam. [Aug., CaSsiqd.] tur Deo? Nihil. Sed quia futuri erant qui se dice-
Magnus oraiitis affectushic ostenditur, id est non rent magnos, et Deumfacerent parvum, cbnlra illos
exeat de auribus tuis, fige illam ibi. Yide ordinem dicitur, Tu es Deus solus magnus.
orationis, prius ftiit ulvoxsupplicationisascenderet, PARSii. YERS.10.''—r« Deduc me, Domine, in
803 PETIU LOMBARDI 804
« via tua, el ingrediar in veritate tua; laeteturcor A . que Jiberans : ad hoc infernum missus est nascen-
« meum, ut timeat nomen tuuni; > do, ad illtid moriendo. Vel fortassis, in ipso et ali-
Deducme, Domine. [Cassiod., GI. int., Aug.] Se- qua pars impiorum inferior, unde dives qui tor-
cunda pars ubi orat pro omnibus jam adorantibus. quebatfir in inferno, levat oculos ad Abraham, qui
Et loquitur in membris. Quasi dicat: Genles ve- cum aliis justis erat, quasi in ora et in limbo in-
nient: quod ut possint, o Domine, deduc me, non femi, ubi visus est a divite qui erat in inferiori par-
dico ad viam, quia non sum extra viam, sed jam te inferni (Luc. xvi), ad quam descendunt qui plu-
posilum in via lua deduc me, ne labar. Aliud est rimum peccaverunt a qua liberatur, .qui a peccalis
duci ad viam, aliud deduci in via : quod est adju- liberalus illuc non miltitur. Haeautem sunt opinio-
vari, ne in ea cadat. Ubique egent homines, sive nes, non asserliones.
sint in via, sive extra. Yia autem Christus est qui PARSni. YERS.13. — <Deus iniqui insurrexerunt
dicit : Ego sum via, veritas et vita (Joan. xiv). Un- < super me, et synagogapotentium qusesieruntani-
de subdif: Et ingrediar, vel. ambulabo, id estproft- < mam meam, et non proposuerunt te in conspeclu
ciam ulterius te ducente in veritatetua, hsecest via. < suo. >
El inde Lwtetur cor nieum, ita tamen ut limeat no- Deusihiqui. [Cassiod., Alcuin., Aug.] Terlia pars,
men tuum. ln timore mundaiio prseceditcausa peri- B '. ubi idem pro se orat, facla hic menlione passionis
culi, vel anguslise; sed in limore Dei, lselitia prse- suseet gloriae. Unde habent hi, pro quibus oravit,
cedit, utraque miscenda sunt ut sub spe timeamus, multam misericordiam,et eruuntur de inferno. Qua-
et stib timore Isetemur.Timor enim est in jucundi- si dicat: Magna est misericordia lua, eruisli de in»
tate, nunc in futuro jucundilas sine timore erit, ubi ferno. Tamen, o Deus, iniqui, id est pervertenles le-
erit plena securitas quae non modo est. [Alcuin.] gem tuam, scilicet Judaei, insurrexerunt superme, ut
Jucunditas modo trahit; timor a via recedere non reum me dicerent. Yel, super me, totum Christum.
sinit. Utraqueergosunt habenda. Haesuntduaemolae, Et synagogapotentium, id est congregalionessuper-
inler quas molitur Chrislianus, ut fiatpanis Chrisli, borum, qumsieruntanimam tneam dolosisconsiliis,
scilicet spes et timor. Unde in Deuleronomio di- [Cassiod.,Aug.] Deinde addit quod sceleratis men-
ctum est: Non accipias loco pignoris superioremvel libus semper provenit, dicens : Et non proposuerunt
inferioremmolam (Deut. xxiv). Superior mola, spes te in conspeclusuo, id est non intellexerunt Deum,ut
est; inferior mola, timor est. Non ergo hsec sine homini parcerent. Ipsi ita.
illa accipienda. Qui enim sperat el non timet, ne- YERS.14. — <Et tu, Domine Deus, miseralor et
gligens est. Qui autem timet et non sperat, depres- t misericors, patiens et raultse misericordiae, et
sus est. < verax. >
VERS. 11. — « Confitebor libi, Domine Deus Et tu, Domine,miseralor, [Cassiod.]aclu,e( mise-
« meus, in toto corde meo, et glorificabo nomen ricors natura, patiens malos exspectans, et muttm
« luum inaeternum. > misericordimconversis , el verax in promissis. Vel
Confitebor libi, Domine Deus meus. [Gl. int., verax, id est meritis respondens.
Cassiod.] Quasi dicat: Deduc me, et deduclus con- YERS.15. — « Respice in me, et miserere mei;
filebor tibi intoto cordemeo. Ille in toto corde con- « da imperium tuum puero tuo, et salvum fac fi-
fitetur, qui tota spem ponit in Domino. Et glorifi- « lium ancillsetuae. >
cabo cum sanclis nomenluum in mternum, id est in Respiceinme[Cassiod.,Aug.,Gl.int.] hommcelmise-
seternabealitudine. rete meimorlaliselda imperiumtuum,idest poleslatem
YERS.12.— <Quiamisericordia tuamagnaest su- judicii, puero luo, innocenti mihi Cbristo. Quasi di-
< per me; et eruisti animam meam ex inferno infe- cat: Transeat tempus patienlise,veniat lempus ju-
< riori. > dicii. El salvum fac, id est suscita a morte, filium
Quia misericordiatua magna est, [Gl. int., Aug.] ancillm tum, id est Mariae,quae dixit; Ecce ancilla
ef hoc superme, juxta illud : Omnedatum optimum, p Domini, etc. (Luc. i.) Potest etiam hoc de membris
et omne donum perfeclum desursum esl (Jac. i). Christi dici, da imperiumtuumpuero luo, 192 id est
El est: Et in hoc magna misericordia esl, quia eruisti: sanctis, quia non tantum Christus, sed etiam sancti
animam meamex inferno inferiori, per hoc quod di- sedebunt judices (Matth. $, qui sunt filii ancillae,
cit ex infernoinferiori intelligimus tanquam duo in- id est Ecclesiae.Et salvum fac filium ancillae tuae,
ferna esse, inferius et superius. Nam unde infernum quasi quod dabis sanclis permaneat.
inferius dicitur, nisi qtiia est infernum superius? YERS.16.— < Fac mecum signum hr bono, ut
Coeleslisergo est babitatio angelorum, ubi est vita « videant qui oderunt me, et confundantur; quo-
ineffabiliumgaudiorum. Ubi immortalitas et incor- < niam, tu Domine, adjuvisti me, et consolatus es
ruptio superna est. Terrena vero babitatio, ubi est < me.•>
caro et sauguis, decessio el suecessio, mulabilitas Fac signum resurreclionis, [Aug., Alcuin., Cas-
et mortalitas. Infernus est ab hac terrena habita- siod.] scilicel signum Jonae prophelae,quod jam in
tione, id est ab inferno itur in infernum inferius, capile factum est (Matth. xn), fiet autem et in
unde eruil Dominus animas misso Filio. Etenim membris, id est fac insignem resurrectionem capitis
propter isla duo inferna missus est Filius Dei.undi - et membrorum. Fae dico, et hoc mecum. Quasi di-
..803: . '"... CbMMENTAIUUM IN PSALMOS. •-- PSAL. LXXXVL \ 803
cat: Ego Deus, tecurii facio. Narft Ghristus secun- A J mairi unam facit omniuirt fidelium, in Doirilriogati-
dumquod Deus resuscitavit se hominem, fac auterii deritium, ex— pleniludine communis amorjs.:
YERS^15. tuumpuerb tuo. Pro eo
sigrtum, inbonovel nunc, id est ut aliis prosit. Re- quod est, da Daimperium
imperium tuum, Hieronymus habei
surrectio enim signum est in bono, per quam ei forlitudinemtuam, et sequuntur alii "py UZECA.Mire
virlus Dei declaratur, et spes credentium confir- contendunt Faberet Csecus, ut
deinceps non psal-
matur. [Aug., Cassiod]. Et ideo fac ut Judsei qui latur, daimperium, sed, da fortiludinem, quasi can-
oderunt me videant, hoc, quoniamtu, Domine, ad- temus conlra mentem Prophetae, qui hic inlroducit
in Christum, poscentem a Patre auxilium, contempla-
juvisli me, certamine, in his quaefeci, et conso- tione immensorum malorum quae imminebant, di^-
latus esme in tristitia quse hic est, in his quse pas- cuntque quod oret Christus in humilitate, cui non
sus sum; hoc videant, et confundanlur in judicio congrueret hac ratione suprema regoi potestas. Ergo
Augustinus riiulto magis hallucinatus est, qui pote-
perniciose, qui modonolunt salubriter confurtdi. statein legit, sieut et psalmodia Romana, et tamen
COLLATIO INPSALHUM LXXXV~ < INCLINA, >etC. interpretatur de imperio. Quomodo da potestatem
DOHINE, puero luo? Paternon judicai quemquam, sed omne
VERS.10. — Lwtetur cor meum ut timeatnomen judicium deditFilio (Joan. v). llle resurgens, et in
luum. Hieronymtis, tinicum fac cor meum. Vel ut lerram ipse veniens judicaturus, ipse videbilur ter-
alii volunt unias cor meutn "~-i-IAHED. Haec autem ribilis, qui visus est contemptibilis; demonstrabit
unio, quiduam est praeter illam charilatis laeliliam, B
I polentiam, qui denionslravit patientiam. Et plera-
qua unice Deumamamus, el quse cor unum et ani- que alia in eum sensum persequilur Auguslirius.

PSALMUS LXXXVI.
PSALHl TITLXUS : < FlLIISCORE. PSALHUS CANTICI.
> fundamentis, utsoliditastotius civitatis notetur, et
Fiindamenla ejus. Titulus : Filiis Core psalmus quasi quis quaereret, cujus ejus fundamenta dicis ?
cantici. [Aug., Hier.] Psalmus iste brevis estnumero ait, Sion. Et Dominusdiligit pbrlas ejus Sion. Idem
verborum, magnuspondere sentenliarum, qui agit sunt portae qui et fundamenla. Diligit dico super
de ccelesti Jerusalem, id est Ecclesia, quaeest civi- omnia, imaginaria, faiemacula Jacob. Quasi dicat:
las spiritualis, cujus pars militat in terris, pars Diligitcivitatem spiritualem, super illa quibus prae-
tiiumphat in coelis,quam iste psalmus commendat, signabatur. Deinde sequiturlaus defama, o
secundum praesentem statum et futurum. Uride YERS.2. — « Gloriosa dicta sunt de te, civitas
utroque in titulo apponitur : Psalmus et canlici. Et « Dei. »''''
est sensus : Psalmus iste qui dicitur psalmus, quia n, Civitas Dei gloriosa sunt dicta de te, [Aug., Al-
agit de Ecclesia secundum praesenlem statum, ubi cuin.] quod non de illa figurali, quae cecidil. Haec
agit opera canliciquia agit de eadem secundum fu- sunt illa quaeDominus per prophetas de ea prae-
turum stalum, tibi exsultat."[Cassiod., Gl. Jnt., dixit.
Aug.] Hoe ideo addit, ut de saeculari, id est, mili- PARSII. YERS.3. — < Memorero Raab et Babylo-
tanti Jerusalem, ad intelligentiam supernaeeleveris, < nis scientium me.- »
scilicet de actione ad Iheoricam proponitur. Filiis Metnorero. [Cassiod., Aug.] Secunda pars, ubi
Core ut habitent in Sion. Hic per fidem; in futuro, Dominus ipse de eadem Jerusalem agit, et ostendit
per speciem. Pars cujus in coelo triumpbat; pars qusesint illa gloriosa. Hsecsunt illa : In. illa citi-
in terris militat. Intentio : Monet ad amorem coe- tate, jnquit Propheta ex persona Dei, memor ero
lestis Jerusalem. Modtis: Tripartitus est psalmus. Raab et Babylonis, quse non pertinent ad populum
[Cassiod.]Primo Propheta praedicat coelestemJeru- Judseorum. Raab enim meretrix fuit in Jericho, qua:
salein filiis Core, quam commendat per fundamenta suscepit exploratores a Josue missos, et cum quse-
et portas et famamut eis augeatur affectus. Se- rerentur abscondit et alia via ejecit : cui dictum
ctindo ipse Dominus agit de eadem Jerusalem, ibi, est ut coccinum per fenestram emitteret, quando
memorero. Tertio tangil de /utura bealitudine, ibi, D] civitas caperetur (Josue n). Quo signo donms ejus
sicut Iwlantium.[Aug.] Propheta ergo plenus Spi- a victoribus cognosceretur, et sic salvarelur: quod
ritu sancto, multa volvens apud se de hac civitate ita fecit, et sic salvata est ipsa et domus ejus. Per
dequa nihil adhuc dixerat psalmus, in hoc erum- quam figuratur Ecclesia gentium, quae cocciiium
pit : • habet in fenestra, id est signum sanguinis Christi
YERS.1.— <Fundamenta ejus in monlibus san- habetin fronte. Unde Pharisseis superbienlibus Do-
< clis: diligif Dominus portas Sion super oronia minus dicit : Publicani et merelrices prwcedent vos
« tabernacula Jacob.> inregnumcmlorum(Matth.xxi). [Hier., Aug., Haym.]
Fundamenta ejus. [Aug.] Non refertur ejus, ad Juxta quoque nominis interpretationem idem signifi-
aliquidpraemissum,sed ad cordis Prophetaemedita- catur. Raab enim inlerpretatur lalitudo vel impetus.
tionem, qui nnnquam de illa corde tacuerat, et si Haesunt gentes quse late et impetuose vagantur pcr
ore inmontibussanctis sunt in prophetis, apostolis, vitia. Babylon autem civitas est secundum saecu-
ipso summoangulari lapide ChristoJesu (Ephes.n), lum, ad quam pertinent omnes mali, ut ad Jerusa-
qui solus est fundamentum quod nemo potest mu- lem omnes sancti. Quasi dicat: Gloriosa dicta sunt
tare (ICor. m). rCassiod., Aug.] Ecce prior laus a de te, civitas sancta, ubinon solus est Judxtis sed
 SM PETRI LOMBARDI 808
omnes gerites. Ego ehim, riiemor ero Raab et Baby- A I. priricipes, antequam esserit iri Ca; non erant prinei-
lonis, id est omnium gentium. Memor dico, scien- pes, sed erant abjecta niundi. Elegit enim infirma
'lhimme.,'\& est aposlolorum, quibus de illis reci- mundi, ut confunderet fortia.
piendis prsEcipiam. PARSIH. IJHZ^KV"-YERS.7. •— « Sicut lsetan-
VERS.i. — « Ecce alienigense,et Tyrus, et po- < tium omniuni, habitalio est in te. >
« pulus ^Ethiopum; hi fuerunt illic. > Sicut Iwldntium.[Aug.,Cassiod.Aug.] Terlia pars
Ecce alienigenm, elc. [Aug., Hier., Aug.] Ecce collatis omnibus gaudiis, quae de civitate dicta sunt,
quid per Raab et Babylonemsignificavit. Quasi di- concludil paucis verbis, fuluram tangens beatiludi-
cat : Memor cro. Et Ecce alienigenm, idest gentes, nem, quasi dicat, talis est civitas. Et, o Sion, habi-
ei Tyrus, id est illi qui sunt in angustiis vitiorum tatio omniumnostrum, erit inte. Qualis? sicut lae-
verpoenitenliae.Tyrus enim interpretatur angustia. tanlium. Quselaetilia, non est nobis in ista peregri-
Elpopulus Mlhiopum, id est gentes, quaesunt usque natione; ideo autem dicil, sicut laetanliunvquia talis
ad lines terrae, etiam nigri. Et hi fuerunt illic, id est erit lselitia, qualem hic non novimus, et ideo cum
in Jerusalem. non possit exprimi, dixit, utpotuit.
YERS.5. — « Nunquid Sion dicet : Homo, et T « FBNDAMENT*
„* COLLATIO INPSALMUH LXXXVI
< bomo natus est in ea; et ipse fundavit eam Allis- EJCS,> etc.
< simus? > YERS.3.—Memor ero Raab. Sic et Pratensis.
Nunquid Sion, etc. [Haym.,Gl. inl., Hier.,Haym.] Hieronymus am RAHAB, interpretalur superbiam.
Hic prophela resumit verba: Quasi dicat : Gloriosa et interpretes pro Cajetano. Sed Sanetes et Mun-
dicla sunt de illa civitale, et hoc eliam miraculum dictis. sterus accipiunt pro ^Sgyptiis, ob superbiam ila
Unde Clialdaeusparaphrastes, commemorabo
accidit in ea, scilicet quod hotno nalus est in ea, laudaliones Mgyptiorum et Babyloniorum. Eodem
et ipse fundavil eam Allissimus, id est secundum denique recurrit ipsa intelligentia. Sed potest mo-
quod Deus, non ut homo. Sed nunquid dicet homo, vere quod Hieronymtis in Commentariis, et Augu-
stinus, imo et ante eos Arnobius interpretantur de
id est nunquid poterit homo persuadere Sion, id Raab muliere Jerichuntina, quando quidemhoc scri-
est Synagogse,illud quod dicam, scilicet quod ho- bitur per chet aspirationem fortem, alterum per lie,
mo nalus est, etc. Quasi dical : Non hoc recipit in- aspirationem lenem, et Grseci hic habent, paaS,
credula Synagoga. Yel, Sion, id esl Ecclesise, nuu- mulierem vero ut seribunt esprimant, spiritum densum,
quomodopossunt, per % $%/«&. Quod si
quid dicet homo? quasi dical: Homo non dicit ex nolis alteram aspirationem in vicem alterius snb-
se, sed Deus in homine, annunliat hoc, quod et stitiii, tamen significata utriusque conspirant. Si-
horao natus est in ea; et ipse fundavit eam Altissi- f quidem Racjbab solat dilatationem.Rursus Rahab,
insolenliam et lemeritatem. Superbi autem, quam
mus. Yel secundum aliam litteram, mater Sion di- C studeant sese dilatare, neminemlatet. Quin et 193
cet homo, [Aug,, Cassiod.]quasi dicat: Unde alieni mysterium a Psalm. decantatum, de Ecclesiaex
perveniunt ad Jerusalem? ecce est homo quidam, gentibus, superbise lumore elatis collecta, exposi-
scilicet Chrislus homo, qui dicet: Sion, id est Sy- lioni sanclorum respondet.
YERS.i. — Hi fuerunt illic. Hebr., iste nalus est
nagoga est mater mea, secundum carnem, et per ibi. DJirTS'nt ZEHJULLAD SCHAH. Sensus est idem :
huncisti omnes veniunt. Et quis est homo ille? Ipse lste populus nalus est in Jerusalem, vel isti populi
est homoquiin eanatus est, et ipse fundavit eam fuerunt illic, quanquamdivinioremsensum prsedicat
Altissimus, et ipse talis dicet mater, ei civilati. Yel Faber, si diceretur, genitiCerte sunt illic, quo insinuetur
non minor dignitas
ita secundum eamdem litleram : Gommendataspiri- •regeneratio spiritualis.
innuitur, ne dicam major, jam fuisse gentes, aeterna
tuali Sion, id est Ecclesia, increpat hic carjialem Dei electione, de illa civitate Jerusalem, cum non-
Sion, id est Synagogam, quasi dicat: Christus est mendo dum quidquam boni aut mali egissent, quam expri-
earum vel spiritualem. Nam
fundamentum illius civitatis; sed Sion, id est, Syn- Deusvocat quaenativitatem, non sunt, tanquam quse sunt.
agoga, mater, Ecclesiae,dicet, quod Christus tan- VERS.5. — Nunquid Sion dicet: Bomo, et homo
tum est, Homo,non Deus; sed Chrislus, et homo natus est in ea. Primo ponendum est Hebraeum, ut
est in ea natus, et ipse, idem est Altissimus, id est D i videamus de quibus est controversia win -,CN'
Deus qui fundavit eam, quod miraculum ne sit in- JTjfSl~0. T)1WXl ULET2I0N IEAMEAMER ISCHVEISCH
credibile alicui, ait: JULAD BAH.Tria in hoc versu se offerunt dubia.
Primuni est de apparet in
YERS.6. — < Dominusnarrabit in scripturis p.o- Hebraico. Hincinterrogalione, quaemon et ad Sion, et
Hieronymus
« pulorum et principum, horum, qui fuerunt in Munsterus de Sion. Sed sic non indicatur vertit,
aliquo
< ea. > signo interrogatio, ut tamen non repugnet Hebra-
Dominusnarrabit, vel narravit. Vei ita conlinua: ismo, quin Paulus HebraeusBurgensis testatur, si
non legatur interrogative, tamen debe^t intelligi
[Ilaym., Aug., Hier., Gl. int.] Unde hoc scis ? ecce: admirative, quod idem sibi vult. Secundumdubium
Dominusnarrabit in scripturis populorum et princi- est, de verbi significatione, quae in Hebraeopassiva
pnm, id est in scripturis quse directse suntpopulis est, ad Sion dicetur, vel de Sien dicetur: Vir et vir
natus est in ea. Aut, ut vult Munsterus, iste et iste
fidelibus, et editae a
aprincipibus, scilicet Moyse,et natus est in ea, ac ex ea lectione facienda esset dis-
prophetis et apostolis. Principum dico, horum quii tinctio in verbo dicetur, nempe ad Sion, vel deSion
fuerunt in ea, civitate. Yelsecundum aliam litteram: dicetur : Viret vir natus est in ea, intelligendo per
hunc tropum, plures et diversos ibi natos. Verum
[Aug.]Quorumprincipum ? Horum qui fuerunt facti,> quantum ad distinctionem, contextio Hebraicaad id
seilicet principes in ea, id est qui facti sunt in eai non urget, nisi quod forsan verbi significantia, quae
 809 COMMENTARIUM 1N PSALMOS.— PSAL. LXXXVH. SI0
videlur impersonalis, hoc exigeret, inodo passive Aetiamsi in punctulo sit mininia distantia. Porro
legeretur. Citra tamen nolularum apices, -yerbum . quqd dicimus, qni fuerunt in ea, llebr. habet ,1T
aclivum et passivum non differunt, adeo ut fuerit Q3J~hi ZEHJULLAD SAM , hoc est iste naius est UHc.
integrum lectori,, hoc aut illo modo accipere, cum Caeterumfamiliare est Hebrseis, ubi
usurpare singulare
sensus ex conse-
digna intelligentia, quaeconsequentihr censebitur. in viceni pluralis, praesertim
Siquidem ~ft~ai potest pronuntiari -]Qx> IEAMER, quentia orationis requirit. Quod si contcndas cuiii
dicelur, aul-oO IOMAR, dicel, quomodo probabile locuin intelligi debere de ipso Ghristo,etniliil obstat
esl interpretes enuntiasse. Itaque hoc pacto com- traiisilum fieri de capite ad niembra, e divcrso,
mode poterit esse diaslole. Nunquid Sion dicei: pfopter unitatem. Id nenipe tam frequens cst in
Homo,et homonatus est in ea, juxta explanalionem. arcanis litteris, ut haud sciaman sit loculio passim
Tertium dubium est, de lectione Graeca, qiiam se- frequentior.Primam particulamuliimi versus, juxta
quitur et interpretatur Augustin. et quse est in Hebraeos, Septuaginla copularu: t penulliino, ut
psalmodiaRomana, mater Sion ph-yp Siwv.De hoc prajdictuin est, postea quqd sequitur, sicut Iwian-
el aliis satisfacil divus Hieronymus in Commenta- tium whro KEHOLLIH. Ilicronymus vcrtit, quasi
riis. < Septuaginta Interpretes ita transtulerunt, in choris; Pratensis, sicui clwrales; Sanctcs ct
nunquidSiondicet: Homo. Spreverunt ergo. multi, Munslerus, sicut tibicines; interpretesproCajetano,
nec intellexerunt JMJTI Stwv,quid est. Et addiderunt sicut parturientes; Pellicanus, sicut tripudiantes;
Suivzptl SivQp«ojrof.
p, fijjTJjp El hoc propterea dicunt Nebiensis, sicul choream ducenles; Chaldseus, et
quoniam sequilur, -et homo natus estin ea. Spera- dicentcantum in choris, quanquamvoxsit ambigua,
verunt etiain ila debere dici, mater Sion dicet: B tamen ferme omniuin versu Imlitiam soiiat non
Homo, quoniam fiiius nalus dicitur. Propterea parvam. Sed "53CALnota universitatis , secundum
erranl in malris vocabulo. > Haecillic Hieronymus.
Deindetamen non dedignalur illam lectionem ex- eos respicil sequentia, et dicunt ~p. 'jiya b~ C.AL
ponere ac postea revertitur ad nostram, hoc modo : HAAIANAI BAC,pmnesfonles mei in te, ut iransferunt
< Dicamus et secundum Hebraicam veritalem.: Pellicanus, Sanctes, interpretes pro Cajelano et
NunquidSiondicet : Homo,ei homonatus est inea. " Munsterus, omnes scaturigines. In tribus exempla-
Quod dicit, hoc est. Quis polerit nuntiare Sion? ribus apud Hieronymuminveni, omnes forles mei.
Quis ei polerit nuntiare hominum, quoniam homo Primuni erat Fabri, quod se hausisse testalur e bi-
nascetur in ea, et salvabit eani? Hoc est nullus bliothecaCarthusiorum et Coelesliiiorum;secundum
houiiuum potest ei nuntiare, quia Sion salvetur in erat typorum Frobenii; tertium ChevallonParisien-
Iiomine, qui in ea nascelur. > Hactenus ille. Quae sis; qiiartum e recentioribus habebal fontes. Unde
talia sunt, ut hic nihil agat Fabri philosophia. fortasse collapsus fuil in fortes pro fontes. Demum
VERS.6. — Dominus varrabit in scripturis po- Pratensis habet, omnescontemplationesmem. Rabbi
pulorum.Hieronymusct Nebiensis, Dominusnume- Jonah, referente Sancle, omnes providenliw mem,
ravil scribenspopulos.Munsterus,Dominusreeensebit, quasi aspeclusmei, abW, id est oculo.Verumenim-
cum seripseril populos. El ad consiimlem modum vero, nos habitamus in coelisper contemplationem,
fennecaeteri. Vocula Hebraicahic est infinitivimodi etcoeleste desiderium, juxla illudPhilip. ni : Nostra
STDa BICHTIIOB, ut ibi -liberum sit vertere, dum conversalioin aelis esl. Itaque Septuaginta sensum
scriberel populos, aul in scriplura populorum. Id C reddideruntaccommodatiorem,etinquoDeushabiiat
quod et-aiinolavilPellicanus. Dehinc illud, et prin- per fidem et charitatem fiel fons aquae salientis iii
cipum, oportet Sepluaginla accepisse ex principio vitam mternam,Joan. iv. Sed et translator ad Cam-
sequentis versus juxta Hebraeos,et huc adduxisse pensem, habet habitatio esl in te, cuni Septuaginta
CYiiH VESSARIM, quod anceps est ad principeset ac in fronte dixeral esse edilionem ex Hebraica
cantores, quomodo ullimo Hebraieanles inteHigunl, veritate.

PSiLMUS LXXXVII.
< rSALHI TITCLCS CANTICUM PSALJIIFILIISCORE 1N Maelelh ad respondendum, hoc inusilatum habet
FiNEHPRO HAELETH (122)A»RESPONDENDU5IINTEL- isletilulus. Maeletbautem intcrpretatur chorus, qui
LECTUS EMAN 1SRAEL1T.B VelF.ZRAIT^E. »
dicitur ad respondendum, ut canenli chorus con-
Melius est Eman Ezraitse, nam Hebraice legitur soriandorespondeat. Sicut non istum solum, sed
'm">"i]C'nb, et quidam €rseei codices habebant alios quoipiepsalmos credendumest esse cantatos.
ABvu.™ ojsazJaTJj, Alii, AipLuvTW,lapari>i-ri.Priores Ita eriim in hujus psalmi et aliorum cantu factum
sunt falsatia scriplore in duoiius; secundi in uno, D est ut praecinentichorus responderet, quamvis alii
dimtaxal quandoque el prosequitur enarratio Au- alios tilulos acceperint, sed hoc factum existimo
gustini posleriores. causa varietatis, qua fastidium levaretur. Tituli
Domine Deus salulis mem. Tilulus : Canlicum enim varianlur pro levandofastidio,.vel forsan pro
psaimi filiis Core in finempro Maeleth, ad respon- alia non satis nota causa. In quo aulem myslerio
dendum intelleclus Eman Israelitai, vel Ezraitm. mihi dictum videatur,pro Maelelh, id estprochoro,
[Aug., Hier., Aug.] Sicut saepe diximus canticum ad respondendum, id est ut canenti per chorum
nolal exsullationemmentis; psalmus, bonam ope- respondeatur, exponam.;Hicpassio Christi prophe-
rationem. Ideoquepsalmi, qui hsec duo in tilulis talur, cui debemusimitandoresponderesicutPctnis
haiicnlde bona operatiorie et mentis jocundidate ait : Chrislus pro nobis passtis est, vbbisrelinqnens
agunl, sicutiste psalmus. Filii aulem Core, sicut exemplum,ttt sequaminivestigiaejus (I Pelr. \\),hoc
supra diximus sunt filii c.rucis, filii passionis, de est respondere. Unde etiam Joannes alt : Sicut
quo supra plene tractatum est,etquid sit, in fineni, Christus pro nobis posuit animam suam, sic el nos
supra expositum est. Quod autem sequilur pro debemuspro fralribus noslrisanimamponere (I Joan.
(122) Dehoe dictum est in titulo psalmi LII.
PATPOI.CXCi. 26
:'-8'I:I ; PETRI LOMBARDl 812
iii). Hoc est quod ibi dicitur ad respondendum sed A potest, Nonergopeccalis,sed humanis malis, id est
non prodesthoc, nisi fiat in choro, id estin con- doioribus, repleta fuit anima Christi. Hocest quod
cordia charitatis. Unde Apostolus : Si tradidero ipseait: Trtstis est anima mea (Matth. xxvi). Yel,
corpus meumila ul ardeam, charitaiem autem non anima"mearepletaest, [Aug.]scihcet malis pereuntis
habeam,nil mihiprodesl (I Cor. xm). Eman inter- populi, compatiendo,el vila tnea appropinquavit in
pretatur frater ejus. Fratres autem Christi hic sunt inferno, durn trador ad morteni. Hoc esl quod in
qui in cruce gloriantur, sicut Aposlolus qui ait : Evangeliodicit, usque ad mortem(ibid.), quod enim
Mihi aulem absil gloriari, nisi in cruceDomininostri. ait, tristis est anima mea, hoc dictumest hic : re-
Jesu Chrisii (Gal. vi), qui sunt veri Israelitse, pleta est malis anima mea. Et quod sequitur ibi,
[Alc., Haym.] id est videnles Deuni; vel Eman usque ad morlero, hoc dicitur hic : Et vita mea in
Ezraita dicilur, id est advena. Dicitur enim fuisse inferno appropinquavit. Hos aulem humanaeinfir-
quidam orienlalis. Et est sensus lituli: Canlicum mitalis affectus, sicut ipsam carnem, ac mortem,
islud, quod dicitur canticum, [Aug.]quia Isetusfmis non conditionis necessitate, sed miserationis volun-
passionis hic ostenditur, Psalmi, quia hic agiturde tale suscepit, ut transfiguraret in se corpus suum,
bona operatione, canilur fitiis Core, id est Chrisli, quod est Ecclesia; ut scilicet si cui suorum iiiter
dirigens eos in finemcoelestiumcoronaruni.Ad quid " humanas tentationes trislari vel dolere contingeret,
cantalur eis? Ad respondendumChristo, id est ut non ideosea gralia Dei alienum putarel; et non
ipsi respondeant, imilatione, vel graliarum aclione, esse haecpeccala, sed humanaeinfirmitatis indicia,
Christo quasi praecentori,imitando vestigia passio- lanquam voci prsemissaeconcinens chorus, ita cor-
nis ejtis, el hoc faciant pro Maeieth,id est in Mae- pus ex ipso capite suo addisceret.
leth, scilicetin choro, idest in concordiacharitatis. YERS.i..— « Existiniatus sum cum descendenti-
Et hic est inlellectusEman Israelitm, [Haym., Aug., « bus in lacum; factus sum sicut Komosine adju-
Cassiod.] id est, illorum qui sunt fratres Christi in < torio, inter mortuos liber. >
cruce ejus gloriantes, et Deumvidentes. Vel ad lit- Existimatus sum[Alcuin.,Aug.]. Quasi dicat: Non
teram, hicest.inlellectus Eman, id eslilliushominis solum gravia passus sum, sed et contumeliosa,
qui in choro respondenteeanentibus,lioc mysterium quia exislimalussum cum descendeniibusin lacum
inlellexit, Israel, vel Ezrael. Fuit enim lsraelita, vel miseriae,vel inferni profundilatem,uliquea nescien-
Ezraita, id est, advena, scilicet de orientalibus tibtis, quid facerent: qui sic putabant euni roori
parlibus. Inlentione monet Christi passionemimi- necessilate, ut alii hominesmoriuntur. Factussum,
tari.Modus: Quatuor.sunt parlitiones. Primo Chri-. nu id est, sestimatus sum, ab eisdem nescientibus,
stus in forma servi precalur auxilium, referens se sicut homo simpliciter, sine adjutorio, cum tamen
r.ontemptum ab inimicis. Secundo dicitquid amici essem iuter mortuos liber, id est, inter peccatores
ejus in passione fecerunt, ibi, longe fecisli, etc. solus sine peccato,qui polest animam ponere et re-
Terlio ostendit quibus non prosint opera sua, ibi, sumere (Joan. x). Item exislimatus sum.
nunquid tnbrtuis facies. Quarto dicit quae in suis . YERS.5. — « Sicut vulnerati dormientesin sepui-
membris sustinet, ibi, et ego ad te. In forma ergo « cris, quorum non es memor amplius; et ipsi de
sefvi orans ad Palrem, ait: 0 < manu tua repulsi sunt. >
VERS.1. — « Domine Deus salulis meae, in die Sicut vulnerati dormientes in sepulcris, [Aug.]
« clamavi, et nocte coram te. > quia et ipse vulneratus lancea, et sepulcro clausus
DomineDeus, auctor salutis mew, [Cass., Aug.] fuit; sed differtper hoc quod sequitur, quorum non
quia totum eslab eo, ego clamavicoram te, exforma meministi adhuc, alia littera, id est quorum lempus
servi hoc dicit in die et nocte, quia in lsetisrebus resurgendi nondum venit, in quo Ghristusa cseleris
el in adversis oravit Christus. Ideo mortuis discernitur, qui et vulneratus et mortuus,
VERS.2. — « Intrelin conspectutuo oratiomea: in sepulcro positus est, sed die terlia evigilavit.Sed
« inclina aurem tuam ad precem meam. > |\) qui nesciebanl quid faciebant, putaverunt illum
Oratio mea intret in conspectutuo. [Aug., Cass.] similem aliis vulnere occisis, et dormientibus in
Ingressus orationis est ejus acceptio. Deinderepetit sepulcro, quorum adhuc Deus no'n merainit. Et
dicens, inctiha aurem luam ad precemmeam. Incli- nota quod Scriptura consuevitmorluos dicere dor-
natio auris Dei, misericorsexauditioejus est. Yirtus mientes (/ Thess. iv; Joan. n), quia evigilaluros,
magna purse orationis hic notalur, quse quasi per- id est resurrecturos vult inlelligi, qui evigilabunt
sona qusedamad Deumintrat, et mandatum peragit, in resurrectione (Matth. xxv), et i/wi"quibus ita
quo caro pervenire nequit. Quare autem orel, faclus suni, repulsi sunt, o Deus, de manu tua,
subdit: id est adjutorio tuo privali sunl, qui me sine Dei
YEIHS. 3. — « Quia repleta est malis anima mea; adjutorio putaverunt. Non enim hoc referlur ad
« et vita mea inferno appropinquavit. > dormientes in sepulcro, quorum non meminit Deus
Quia anima mea repleta est tnalis, [Aug.] non adhuc, in quibus sunt jusli: quorum licet non
viliis, sed doloribus,.quibus anima carni compati- memineritadhuc ut resurgant, de his tamen dictum
tur. Non enim dolor corporispolest essesineanima. est: Juslorum animwin manu Deisunt. Vei, existi-
Dolereautem animaetiam non dolente 194 corpore matus sum sicut vulnerati dormientes, [Hier.] id
815 COMMENTARIUM 1N PSALMOS— PSAL. LXXXVII. SH
est fiagitiosi.:DormiCntesin scpulcris, id est car- A ftec una tota dieftiit illa extensio. ncc iotuiri"pro
nali voluptate sopili, in stupris el obscenitatibus parle potest accipi, quia addit lota; sed quia lue<.
sepulli, de quibus Deus non excital eos [Hier. et opera ejus non omnibus profuerunl, addil:
Aug.], quotum non est memor Deus. Amplius et PARSlii. VERS.11.— « Nunquiilmortuis facies
ipsi, vel dormientes, vel illi quibus ila faclus sum, « mirabilia? aulincdici suscitabuiit, ci confitebun-
de manu tua repulsi sunt. « tur libi ? > .
YERS.6. — < Posuerunt me in lacu inferiori: in Nunquid. [Cassiod., Aug.]Tertia pars, uli ostcn-
< tenebrosis, et in umbra mortis. > dit, quibus non prosunt opera sua. Quasi dicat :
Posuerunlme inlacuinferiori, [Aug., Cass., Aug., Expandimanus, sed, o Deus, nunquid facies mira-
Alcuiii.] id est in profundissimamiseria saeculi,quia bilia mortuis? Mortuos dicit non corpore , scd
abjecla morle ablatus est, in tenebrosis, id est in corde, coram quibus liunt quidem miracula Christi;
tenebris oblivionis; quem scilicel nemo requiret, sed non prosunt eis, quia ad vilam fidei visa eos
ct in umbra tnoriis. Umbra morlis est locus malo- non movent. Morluisenim corpore facta sunt mira-
rum, quo puniunlur. Yel, posuerunt nie, sua opi- bilia cum quidam revixerunt, et cum Dominuspe-
nione, in lacu inferiori, vitiorum scilicel in tene- netravit inferna, atque inde victor morlis ascendit,
brosis, et in umbra mortis, id est in morte impie- B magnum mortuis factum est miraculum. Dicil ergo:
latis, vel posuerunt me in rei veritate, in lacu infe- Nunquid mortuis, scilicet corde, non corpore, facics
riori, id est in lacu inferni, scilicet in tenebrosiset mirabilia? quasi dicat: Non. Non eis dicit fieri.
in umbra mortis, quibus et si iiant non prosunt, ideo non eis fiunt,
YERS.7. — < Super me confirmatus est furor quia a medicis non suscitabuntur homines ut con-
c luus; etomnes lluctus tuos induxisti super me. > fiteantur Domino.Ethocesl quod sequitur: Aut me-
Furor tons vel ira tua , vel indignalio lua, o dici, vel gigantes suscitabunt homines, et suscilau
Deus, confirmaius est super me, ut illi irati sunt confitebunturtibi? non. A niortuo enim corde perit
cum viderent eum turpi morte mori. Putabant enim confessio; nisi enim suscitetur, confiterinon valei.
quod ira Dei perisset et quod Deus omnes indigna- Sed medici, vel giganles non suscitabunt homincs.
tiones super eum induxisset, quando periulil eum ut confileanturDomino.Nolandum quod in Hebrae.i
crucifigi. Et omnes fluctus luos, vel suspensiones non medici, sed gigantes reperitur. Ulrumque
tuas, id esl passiones induxisti super me. In alio autem pene eodem modo sonat in Hebrseo.Und<-
psalmo dicit, Transierunt super me (Psal. XLI). SeptuaginlaInterpretes quorum aucloritas lanta ess,
Hic autem dicit, induxisti super me, significansquod ut propter mirabilem consonantiam divino spirilu
omnia quoede passione ejus prophetata sunt evene- inlerpretali esse credantur, propler vocis simililu-
rmit. dinem, quam in Hebrsealingua medici et giganlcs
PARS.H. YEES.8. — < Longe fecisli notos meos eodemmodo sonant, ut exigua differenlia distin-
a me: posuerunt me abominalionemsibi. > guanlur, medici non gigantes, non errore, sed
Longe(ecisti. Secunda pars ubi dicit quid amici potius occasione posuerunt, volentes significare
ejus in passione fecerint. Quasi dicat: Induxisti qnomodoessent accipiendigigantes. Si ergo superbi
luec super me, et tunc fecisti nomen tuum quihus accipiuntur hic gigantes, id est dicuritur sapicntcs
cgo nolus eram, non dicit notos quos novit, [Aug.] saeculi bene dicunlur medici, quia per artes suas
quia tuncomnes noverantut Deus; sed quibus notus promittunl animarum salutem, contra quos dictum
esl. Yel, notos, dicit bonos, quos probat. Longea est: Domini est salus (Psal. m). Si autem boni
me loeo et menle, et posuerunt me abominalioneiii accipiunlur gigantes, id est magni etforles, et ipsi
sibi, vel ipsi noli, quia hoc genus morlis horrebant, bene dicuntur medici, qui viventes curare minislc-
vel magispersecutores. rio possunt, sed non- morluos suscitare. Solaenim
YERS.9.— < Traditus sum, et non cgredicbar; gratia Dei reviviscunt ad fidem.Unde: Nemopotest
« oculi mei languerunt praeinopia. > D venire ad me nisi Patcr meus traxerit eum (Joan.
Tradilus sum, scilicet a . discipulo, et non egre- VI).
diebar, id cst non ostendi quis essem; in inleriori- YERS.12.-— < Nunquid narrabit aliquis in sepul-
bus meis latebam, non manifestabar, non propala- < cro misericordiam tuam, et veritatem luam "m
bar. Undc, oc-di mei languerunt prw inopia, id est < perdilione? >
apostoli cum non viderent eum in virlute, sed Nunquid narrabit aliquis positus in sepulcro?
quasi victum, infirmali sur.t subtraclo sibi eibo, id [Aug., Cassiod., Aug.] Mortuseanimaecorpussepul-
cst lumine. crum est. Undein EvangelioDominustalibus dicit:
VERS.10. — « Clamavi ad te, Domine, tota die Similesestis sepulcris dealbalis, qum foris apparent
< cxpandi ad te manus meas. > hominibus speciosa, inlus vcro plena suni ossibus
Clamaviad te, Domine.[Aug.] Hoc aperte in cru- mortuorum, ei omni spurcilia; sicet vosa foris qui-
cc fecil. Tola die expandi manns meas ad le, quia dem parelis hominibusjusti, inlus aittcm pleni estis
fecit omnia ad voluntatem Palris. Per exlensas hyppcrisi el iniquitate (Matth. xxin). Nunquia ergo
quippe manuscontinualio bonorum Operum,a qui- aliquis in sepulcropositus, id est in pernicie animae
hns nunquam ccssavit, iniclligilur: in cruce enim narrabit miscricardiam tuam? et aliquis positus in
813 PEIRI LOMBARDi -SJG
perdilione, id Oft obliiialns, veritdlemInammrrabit? A in SicculoIiuniiliatussum. [Gassiod.]Qnaedaminci»-
Quasi dical: Non hi narrabunl; sed vivi ;et fideles. bra Ciirisli a<!hoc exallanlur in s&culq,ul in cis
Nolandum quia miscricordiam ct verilalem amat niajor sil IhmuWldiS Etconlurbatussnm adversis, vci,
Scriplura conjiingere, et maxime psahni. exaltatus sum, prius lumido corde. Postea, liunii-
YEIIS,13.— « Nunquid cognoscentur in tenebris lialus sum, scilicet per confessionein.Et ccniurh:i-
i mirabilia lusi; et justitia tua in lcrra oblivio- tussum, id est confusus de peccatis, ea damnaiido.
« nis. » Et
Nunquid cognosceniurin tcnebris, [Aug.] infide- VERS.I". —« In me transierunt irse luoe; ct
liiiin, mirabitia tna, eljuslitia lua inlerra vblivionis, « terrores tui conturbaverunt me. >
quas dicil: Non esl Dcus. Hae sunt tenebrac. Unde> Irw tuw, [Aug., Alcuin., Aug.] id est aflliclioncs,
Apos.tolus: Fidslis aliquando tenebrw; nunc autem in me venienles, id est, mihi illataetransierunt, quia
luxin Domino(Ephes. v). lidem sunl crgo morlui, non mancl ira Dei in justis, sed transit quia non
c.lposili in sepulcro, et leiicbrae, et tcrra oblivio- dc fideli, sed de infideli diclum est, ira Dei nianet
nis. super euin. Flagellat enim filios quos recipil (Hebr.
PARSIV. VERS.14. — « Etcgo ad te, Domine,, " xi i), sed ad correclionem, non ad pcrempttonem.
« clamavi: el nianc oratio mea prseveniette. > Unde : Ego quos amo corrigo , arguo cl casligo
Ei ego ad le. [Cassiod., Aug.] Quarta pars, ubii (Apoc.iw).Et aiibi : Percutiam et ego sauabo; occi-
dicil qiia; in suis membris Christus sustinet. Ecce> dam el viverc faciam (Deut. xxxn). Et ierrores tui
chorus rcspondens pnecincnli. Quasi dical: His-, conturbaveruntme, omne quod potesl accidere el-
morluis, lioii prosunl opcra Christi. Quis ergo usus; si non accidal, prudentcr timelur. Taiii gravilcr
niorluonuii ? Quid <lecis agil ad ulilitalcm corporis; conturbaverunl, quia
sui? id est Ecclesise?niullum : quia in eis ostendi- VERS.18. — « Ciicumdederunt me sicut aqua,
lur quae sil gratia in prsedestiiialis.Ail ergo Chri- « lota die circumdeileruntme simul. >
slus ex voce Ecclesisc,et ego.Quasi dicat: Nos fui- Circumdederunlmesiculaqua,quicmergit. [Haym.,
lnus olim ciiiu illis lialnra filii irae, cuiii quibus fui - Aug.] Aliquando eniin lerrorcs ipsi ita conturhant
nuis unum. Ideo non ail simpliciter. ego, scd, ctt aiiimum cogiiai'lis, circuiupendenlibiis malis, r.t
cgo, sciiicet fui nalura filius.irse, sicut et cseteii;; sicut circuniflueie videantur, et simul uudique cir-
sed clamavi, ul salvusessem, ad te, Domine,non ad1 cumdare. Unde amici el noti limore deserunt.
alium, quia nuilus medicorum suscital. Qui aulcmi Unde Apostolus : Omnesme dereliqueruni(II Tim.
clamal el invocal, crcdil; sed non crcderct, nisi, i Q lv). Et hoc tola die, quia nuilo lempore desui:t
ciiin miscricordia Dei suscitarel, qua praevenienle e inala Ecclcsise, donec finiatur sa:cu!um. Lnde suh-
jam est ei mane, post tenebras infidelitatis; sctl:1 <lit : Circumdederunt me sinnd. Sed hacComnia
quia restat futura clarificalio, liunc oratio mea A fiunl, ut oratio Ecclesiae pra-veniret Deum, donec
pra:it. El hoc csl, clamavi, el ita factum cst mihi,i illa salus vcnial, ubi nihil malorum sit. Vel ita :
tnane lucis vel fidei. Et in hoc, mane oratio mca,, In me transieriint irm lum, id est vindiclaeiiraasen-
prajvenia a misericordia, prmveniet tc, id. cst futu- tes, el lerrores tui comurbaverunt tne, [Cassiod.]
rum judicium, qiue oratio ut fervescat differlur bo- scilicet lerrores futuri judicii quos oinnis caro ti-
num, ct crebrescunt mala. Kict(123).Nola quod dicit irae transierunt, terrores
VERS.15. — « Ut quid, Domine, repellis oratio- ceiilurbaverunl, quia aliud jam de damnatione pa-
« neni meani, avcrtis faciem tuam ame? > tiinur; ct aliud de aterna ultione timemus. Cir-
Ut quid, Doniine, repellis[Gl. int., Cass.]. Quasi ;i cumdederunt tne peccata, tola die sicut aqua qu;e
dicat: Clamo,ofo, sed nunc ut quid, Domine,repel- - sicrgil. [Cassiod., Alcuin., Cassiod.] Peccata enini
lis oralionem•meam. Ecce quantum desiderat, pro-i- «ndiquc copiosa inundatione concludunt. Repelit,
puriit in his vcrbis quscrendam csse causam quaree circumdederunt me siinul. Yel in persona Cluisti
differlur quod petil, quac est in dilationc boni, elil D accipi potest, qui secundum forniam servi ad Pa-
adversis multiplicatis, quasi rcpulsa oratio inflam- trem dicit, irm tum, id est, nfflictionesquas tua
metur ardentius. Ul quid averlisfaciem luam a me?•> voluntale, non meo merito patior, in me transie-
Avertere Deus dicitur faciem, non dando quod vo- runt, id est, non mansurseme contigerunt. Et ter-
lunt, sed quod non expedit. rores iui, scilicet quos palior, [Alcuin.,Aug., Hier.]
VERS.16. — < Pauper.sumego, et in laboribus a quia tibi placuit, non meo merito , conturbaverum
« juventule mea; exaltatus aulem humiliatus sum a me, secuiidum infirmilalem carnis; circumdederunt
« el conlurbatus. > tne, inimici mei, sicut aqua lota die, eircumdede-
Pauper sum ego.[Aug., Cassiod.] Exsequitur bre-,_ runl simul. Deinde sequitur ex persona capitis et
viter tribulationes corporis Chrisli dicens : Ego 0 inembroruni simul.
sum pauper, rebus saeculi, et in laboribus sum a VERS. 19. — « Elongasti a me amicum et proxi-
juventutemea. Unde alibi: Sa'peexpugnavcrunl\Qi~, j « mum : ct nolos meos a miseria. >
mea juventuie tnca (Psat. cxxvm), exallatiis^aulcm n Elongasti a mc amicum, [Cassiod.] qui pio ci ii-

(123) Ex Greg., lib. vn Mor., cap. 3.

 817 ' IN PSAL5I0S, — PSAL. LXXXVIIl. : «IS 5
'.;'.• COMMENTARIUM
deli ainore eoiijungilur nobis et preximuin pareii- A vertit Hieroiiymus;;et meiiicos, ut siiiimrit Scplua-
tela, saepejustis humana oflicia subtracla sunt ti- giiila. Couscntit Pcllicaiius1; a<'inorluos quoniodo
alii transtiilerunl? Ilaqiie liiateiiam praebeldiver-
inore, et notos meos qui sola opinione, vel visione. sarum
nos dldicerunt, elongasli a tniseria mea. interpre.ialioiiumaiiibiguitas iioininiiin. juxta
qtiod unusqiiisque interduin sinil. Constaiiler la-
COLLATIO 1NPSALMDM LXXXVII • < DEUSSALUTIS me.n meminisse debemus, qute hi<: de auclorilate
LXX Augustinus scribit.
ME,E,> elc — Repellis orationem meam. llebrau
VF.RS.15.
YERS.4. — Mstimatus sum. Omnes quotquot !i- 'J2?S3NApnscni,id esl animam meam. Qnod si sub-
cuit videre, verluut passive cum Sepluaginta. Soius audias orantem, sensus eodem recurrit. Sed et s?S_
Sanctes translulil aclive, rcpuiavi me, conlia tamen KEPUESCH, noii solum animam significat', veriim
regulam Hebraismi. Nam vox est in niphal, el ea ftiaui fldium et halilum, quo facile oralio irishiua-
ratione corruit interprctalio sanctorum, qui. hunc lur.
versieulum exponunt de Chrislo Doinino, qui exi-
stiniatus esl ab inlidelibus el nefandis Judieis, lan- VERS.10. — A juvenlute mea. Coiisonant Hiero-
qiiam unus ex cseleris mortuis, in Iacum infniii nymus, Chaldceus, Nebiensis, Sanctes, Munsterus,
violenler desreudeiilibus. Dominusauteni polcsta- iiilerpreles pro Cajelano, et paraphrasis Camp. qni
tem habens poneudi anhnain suam, et ilerum su- dicunl, ab adolescenlia. Pralcns. Pellie. el cdilio
mendi eain, se ipse prscdicat inter niorluos libe- ad Campensem, post concusswnemseii in
afftictioncm.
lnoreni uiul-
rtiin, quem mors suis nequivit astringere vinculis. n Siquidem nyj NOAR, ambiguuin est,
lorum.
Itaqiie; 'n_,wT>:KEHESCHABTI, deputatus sum, vcl
quid siiuiie dicalur juxta Septuaginta. Quod si Exattatus. Septuaginta proiiiniliariinl passive
quis proprio sensui innitatiir, omnem confusioneiii 'TO_7JKISSETIU ubi aiii Ipgtint aciive'-iriNtMNASA-
invchit in arcana sensa. Si Sepluaginla postiissenf, THI, hoc esl tuli. Deinde yi2X EMIXA, <juodest ad
repuiavi me, quid non claniassent moriosiores ? verbum, terrores tuos. LXX sensiuit 'exprimentes,
-Ipse lameii Sanclcs in suo Thesauro habel existi- .dixerunt, liumiliaius sum, id esl affliclus sum'. I>c-
mtnus sum. iiique el coniurbatus sum. Ilebraice 'tiinebo, dubi-
In umbra moriis. Hieronymus pro hoc dixit, in :iabo eodem sensu TWtSiAPIIIJNAH.
profnndh. Conseiitiunt caueri. Hebrseinunc legunt YERS..18. — Notos meosa miseria. liieronymus
ri"'3i'i_aBIMZOLOTU, al Septuaginta Iegerunt niabsi Iranstulil, nolos meos abstnlisli, reddens ad illud, a
EETZALMAUETH, lilleris transposilis, in umbra-mor- miseria per verbum abslulisli. Consentit Nebiensis,
lis, elc, si loca profunda hic inlcUigantur, horror ad dictionem nostri Hebraicantes
tnorlis. "j_.TiDSIAIIASCIIAC,
Vtr.s. 8.-—Posuerunt me abominationem sibi. vertunl in tenebris, in obscuritate, ut Munslcrtis a'<I-
Hebraice habeliir. posuisli, uf.referas ad Deum dat, ponis,sunt. vcl, ui alii volunl, sunl obscurilas, iii
Patrein. Sed.posueruut perfidi Clnislum abomina- cslignoli Caelerumintciligcndo notos, Ghrisli
iionem, posuil et Paler eo genere locutionis, quod discipulos-terga verlisse, ne in niiseria seu pas-
diiitur in Matih. Percutiam pasiorem. Et similia i<a sione eadcm conipreheiiderenlui', invenienius eos
Scriplurjs creberrime obvia surit. p fuisse subialos, ab omiiitini conspeclu etlalentes.
Dum autenl sese abderenl ob lneluin Judseoi:uin,te-
VERS.9. — Tradiius sum. Hieronymus cum aliis nebras, boc est latebras sibi gratas quaerebant, ne
vertil, clausus sum ,xb; CALU,a KSOCALA, quod est adiormenla et mortem quaererenlur cum prseceptoie
prohibuit vel ciausit. At qui tradilur inimicis capi- optimo Ghristo. Itaque miseria, obseurius et su-
lalibus, non longe est a vinculis et carceribus. blatio, non alio tenderenl. Qiianquam forlasse Hie-
VERS.10, — Medici suscitabunl. D'K_T)REPHAIM,ronynius.acceperit ~~S~\nASAC,per puuclum siui-
tria notare polest, gigantes el robustos, quomod.o slrum quod cst abstinuit, et vilavit.

PSALMUS LXXXVIII.
PSALMI TITCLUS : « INTELLECTUS ETHAN ISRAE- missionibus adversa dicit, ibi, tu vero repulisti, etc,
LIT.E(121). > Quinto in quo implctse sunt promissiones dicit,
Misericordias Domini. Tilulus. Intelleclus Ethan ibi, usquequo. Scxlo ostendit quod in niembris
Israelitw. [Cassiod.] Ethan sicut supra dicttim est, etiam promissiones implenlur spiritualiter', non
prsefectusfuit canloribus cum aliis pluribus in ta- temporaliler, ibi, ubtsunt misericordiw,etc. [Aug.]
bernaculo Domini. Interpretatur aulem robustus, _) Prophela ergo robusfus non in se, sed in rtiiseri-
quod nullus est, nisi in spe promissionis Dei. Unde cordia Dei, ail:
agiiur hic. Hic psalmus namque de spe Christiano- YERS.1. — « MisericordiasDomini in aeternum
rum et magnificenliaDomini mulla dicit: per quem « cantabo. >
nenio decipitur, qui kiigne supplicet quod verus Canlabo, [Hay., Aug., Cassiod., Rem;] i:l estjov
Israelita inttlligit. Et hoc est: Hic est; inlellectus cunde annunliabo, misericordiasDomini. Unde ro-
Ethan, id est robusli, Israelitae,[Aug.]id esl quivere bustus est homo cum in se inlirinus est. Miseri-
Deum yidet. Intenlione monet, ut spem non in no- Ticordias dico duraturas, in wternum. Ira Dci :id
bis, sed in Dco ponanius. Modus. [Cassiod.] Sex tempus est, misericordia Dei in ajlernuin. Vel, iii
sunt partitiones. Primo de misericordia et veritale i seternum cantabo misericordias Domlni. Qttomodo
Dei se canlaturum promittit Propheia. Secundo in aeternum misericordias cantat, et gratias agit,
diversis modis laudes et polentiam Dei describit, qtti miserise non meminit? (f2o) Quomodo auteni
ibi, confitebuntur. Tertio promissiones Patris de plena beatitudo est, si memoria realtis menleiu
Christo ponii, ibi, lunc tocutus. Qttarto illis pro- tangit? Scd ad lioc respoudere possumus quod laili
(12i) In Hebr. habetur Ezrailm, (125) Kx Greg., lib. iv Moc, cap. 42.
 '
813 < . . PETRI LOMBARDI 820
ssepctrislium raeminimus, et sani raeriiinimusdo- A 196 YERS.i. — t Disposui teslamentum electis
lorum sine dolore. Et inde amplius iseti, et grali « meis; juravi Davidservo meo: usque in aelernum
sumus. Sic ilaque et miseriserccordatio, nil beati- « prseparabosemen tuum. >
tudinis retrahit. Disposui.[Aug., Hier., Aug.] Quasi dicat: Dixisli
YERS.2. — « m generatione et generationeman- quod prseparabitur verilas, dixisti etiam hoc: Dis
, « nuutiabo vcrilatem tuam in ore ineo. > posui lesiamenlum, scilicet novum, quo renovamur
In generatione Judaeorum, el generationemgen- ad novam l.aereditatem,non utiquc omnibus qui
tium annuntiaboveritatem tuam, [Cassiod., Aug.] id ex carne Abrahaesunt vel David, sed electis meis,
est quse lua est, sine qua ego mendax sum. Qui juraviDavid servo tneo, ad lilteram, illi regi. Se-
enim de suo loquitur, mendacium loquitttr. Qui curus est iste, quia Deus dixit; sed sccurior, quia
aulem veritatem loquitur, ex Deoloquitur. Ergo a juravit. Juralio Dei, promissionis esl confirniatio.
le, o Deus, dicarnverilatem. Et hoc, in ore meo. Ex tttroque Dt homo Elhan , id est robustus. Quid
Quasi dicat : Et ego dicam duo qusedam suut, juravi ? quod usque in aternum pra-parabo semen
uuum tuuin, unum meum; veritas tua cst; os tuum, quod est semen Abrahae (Gal. m), id est
meum est, ul sim servus, id est ut inde serviam Christum.
tibi. Membra enirn mea Domino obsequuntur, id B VERS.5.— « Et sedificaboin generatione et ge-
est obsequi debent. Yel: Annuntiabo veritatem < nerationem sedem tuam. >
luam, id est ver.italem promissionum tuarum, in El wdificabo in generalione et generationem,
orenneo, [Cassiod.] non ex ore labitur, sed in ore [Gl. int., Hier., Aug.] id csl in sclcriium, sedem
«liutanquam dulce versatur. tuam, id est rcgiam poleslatem. Vel , juravi Duvid
VERS.3. — « Quoniamdixisli : in seternummi- servomeo,idest Christo usquequaquemihiobedienti.
« sericordia aedificabilurin coelis : praeparabilur Dcindequid juraveiil, stippouit, usque in wienmm
« veritas tua in eis. > prmparabosedem luam, id est credentes. Nos enim
Quoniam dixisli,':elc. [Alcuin., Aug.] Hic dicit qui credimus, semen Christi sumus. Deinde quod
uude sit ': et quse misericordiae Dei per Christum dixeral semen, dicil sedem, subdens: Et wdificabo
sunt. Quasi dicat : Cantabo et secure, quoniam semen luum, id est fideles, in quibus Chrislus
dixi, elc. Vel ita conlinua : Quas misericordias et quiescit et regnat. Nisi enim ab illo regercmur, a
quam veritatem canlabo? ecce, quoniam lu dixisti, nobis ipsis praecipitaremur. Et hoc, in generatione
id est per spiriluin sanclum mihi manifestati. Quasi cl generationem, id est in omneni generationem.
dical: Ego hOmo secure dico, quod tu disisti, „ Generatio enim non potest tolies repeti, qtiolius
Deus, mihi. Quid? quod tidsericordiatua adificabit transit. Repetilio ergo pro omni generaiione po-
in wlernum. Non est lemporalis sedificatiomiseri- nitur. Vel du;e sunt iuielligcndae generaiiones,
eordise, sicut ruina iniquitatis temporalis est. De- una carnalis, altera futiira in resurreclione. In
slruitur enim iniquitas temporalis in quibusdam, utraque praedicatur Cbristus, sed prajdicatur hic
nt in eisdem sedificelurseterna misericordia. Unde .Christus ul credatur : praedicabituribi ut videatur.
JeremiaeDoniinusdicit: Ecce ego conslitui te super Hoc est quod supra dixit; in generalioneet genera-
genleset regna, ut evellas et deslruas, et disperdas, lionem annuntiabo verilalem tuam. Et nunc ergo
et dissipes, et wdifices, et plantes (Jer. i). Propter sedet Christus in rtobis quos regit, sedebit ct tunc
eos ergo qui destruuntur et sedificantur,ne puta- in sanctis, in quibus regnabit. Vel ita, in geneia-
rcnt aidificationein qua aedificantur esse lenipora- lione ct generationemaedificabitursedes Christi.
lem, sicut temporalis fuit ruina, in qua destruun- PARSn. &i«-li«ly.a.YERS.6. — « Confltebnntur
lur; lenuit se iste cujus os servil verilali Dei ad « cceli mirabilia tua, Domine; etenim verita:em
ipsam veritalem Dei. jEdificabilur dico. Et hoc in « tuam in Ecclesia sancloium. >
cxlis, id est per coslos, qui enarrant gloriam Dei Confitebunturcwli. [Cassiod.] Secunda pars, ubi
(Psal. xvnt), per quos aedificaturmisericordia, el \rj diversis modis laudes et potentiam Dei describit.
ipsa veritas tua in eis, id est per eos coelos,/velsine [Alcuin., Aug.] Quasi dical : Dixisli quod inisen-
eis, sicut quidam libri habenl. Et notandum quia cordia sediflcabitur;et sicut dixisli, ila fiet, quia
utrumque repetiit, quod praedixit, scilicetmiseri- cmliex te dicente et jurante certi, confitebunlur,
cordiam et veritatem, quia universse viaeDomini id est laudalrant, non merita sua, sed mirabiiia tua,
sunt misericordia el veritas (Psal. xxiv). Nonenim Domine,scilicet quod redimis, quod juslificas per
exhiberelur veritas in implelione promissionum, misericordiam. In omni enim misericordia perdi-
nisi praecederet misericordia in reinissione pecca- lorum, in justificalione impiorum, quid laudamus
torum; denique veritas perlinet ad Judseos, qui- nisimirabilia Dei?Laudas, quiasurrexerunt niorlui;
bus promissa facta sunt. Misericordiacongruit gen- plus lattda, quia redempti sunt perditi. Vides enim
tibus, quibus non clausit Deus fbnlem sttaebonita- hominem heri voraginem ebrietatis, hodie orna-
lis. Unde Apostolusait: Dico enim Jesum Christum menlum sobrietatis. Vidcs hominein heri ccenum
minislrum fuisse circumcisionis propter verilatem Iuxurise,hodie decus temperanliae; heri blasphe-
Dei itnplendam; genles autem super miserkordimr, matorem Dei, hodie laudatorem Dei. Vides hotsi-
honorareDeum(Rom.xv). nem heri servum creaturse, hodie cultorem Crea-
821 GOMMENTARIUM IN PSATJIOS. — PSAL. LXXXVIII. 622
toris. Haecsunt mirabilia quaeconfitentur cqeli, ubi A.J loco ubi natus es ; sed et in omnes:qu.i sunt in
coiifilebuntur illa? in Ecclesia; elenim, vel sine circuitu tuo expansa est veritas tua. qiii yenis in
enim, confltebuntur veritatem tuam, id est in im- nubibus coeli, quseverilas. cum coepit praedicaru
plelionempromissionum,inEcclesiasanclorum.Vel, mare gentium circa aridam Judaeorum coepit fi-e-
conlitebuntur mirabilia, scilicet quomodo agit niere, ut Ieo in Samsonem, cum irel ducere uxo-
omnia Deus, et administrat ubique? [Cassiod.] Et- rem de alienigenis (Judic. xiv); sed non est li-
enim veritalemtuam in Ecclesia sanctorum. Veritas mendum, quia
in EcClesiaannuntiatur, ubi credilur, quod Yerbum YERS.10. — < Tii aominans potestalis maris;
caro factum est (Joan. f), et quod Trinitas unus < molum autem flucluum ejus tu mitigas. >
Deus est. Tu dominaris potestati maris, [Cassiod., Aug.]
YERS.7.•— < Quoniam quis in nubibus aequa- id est honoris sseculi. Te enim permitlenle surgit
« bitur Domino?similis erit Deoin filiisDei. > mare, qui non sinis tentari supra id quod polcst
Quoniamquis. [Aug.] Quasi dicat: Securi de te ferre homo (I Cor x ). Et non solum dominaris,
praedicanl,quoniamquis in nubibus, id est in prae- sed eliam motumflucluumejus tu miligas, [Cassiod.,
dicatoribus, etsi polent°s sint, wquabiturpotentia, Aug.] non penitus tollis.ut merealur quis coronam.
Domino,scilicet Christo, elsi-ipse sil honio, qui et B ' Ut aulem rabies maris enervetur in ipso mari,
in nube carnisvenil.UndeIsaias : AscendetDominus YEKS.11.—:« Tu humiliasli sicut vulneratum su-
supernubemlevem,elingredielurMgyptum(Isa. xix). « perbum; in brachio virtulis tuae dispersisti ini-
Notandum quod idem sunt coeliet uubes, scilicet « micos tuos.- >
prsedicatores,sed coeli, propter fulgoremverilatis; Tu humiliasti superbum,[Aug.] id est draconem
nubes quae nebulosaesunt, dicunlur prsedicatores -\\\ in mari factusest ad illudendumei (Psal. ciu),
propter carnem, propter mortalilatem. Et quia qui per humilem Christum in quo alii sunt humiles,
transeunt ubi, id est in quibus abscondita sunt, humiliatur. Humillavit enim se Christus, ut humi-
qusepost in judicio clarebunt. El quis, in filiis Dei liaret superbum. Superbus enim superbos tenebat,
qui mulli sunl, id est in superis vel hominibus, sicutvulneratum. [Aug., Alcuin., Aug.] Yulneralur
erit similis essentia, Domino, id est Christo., qui diabolusvulnerato Chrislo, nondumex toto mortuus
est filius Dei unicus, quasi dicat: Nullus. Ne ergo est, humiliatus ergo est perdendoquos tenebal vul-
homo putetur. Ille enim naluralis, filii adoplivi nos neralos non penetrata carne, quam non habebat,
sumus. Ule genitus, nos creati. Ille ab aelerno ge- sed percusso corde ubi superbiebat. In bracldovir-
nitus, nos in tempore facti. llle unicus, nos multi. tutis tum, [Hier., Cassiod., Alcuin.] in fortitudine
Et vere nullus est ut ille, quia ipse est tua. Vel in Christo dispersisti inimicos tuos, id est
YERS.8.— < Deus, qui gloriflcatur iu consilio aerias potestates. Yel, inimicos, id est Judseosper
t sanctofum; magnus et terribilis super omnes qui mundum dispersisti. Yel, dispersisti inimicos, id
< in circuitu ejus sunt. > est de hominibus alios assumpsisti qui sunl spoliu
Deus,qui glorificaturi» consiliosarictorum,[Aug.] diaboli; alios reliquisti quos post eum abire pernii-
quia non possunt ei aequari. Consilium eorum est, sisti. [Cassiod.] Ideo aulem in coelotriumphasti de
credere in illum, et inillo gloriari. Ipse est magnus diabolo, quia
et lerribilis potentia, super omnes qui in circuitu VERS.12. — « Tui sunt coeli, et tua est terra ;
ejus sunt. In circuitu dicit, non quod lermhiis in- « orbem terrae et plenitudinem ejus tu fundasli;
cludatur ejus divinitas, cujus magnitudinis non est < aquilonem et mare lu creasti. >
finis (Psal. CXLIV). Quid eniui ubique est nusquam Tui sunt cwli. [Cassiod.] ldeo autem in terra
finitus, nihil habet circa se, nisi quia per carnemin triumphasti de Judaeo, et, id est quia tua est terra,
uno loco fuit, qui locus habel circa se omnes ad litteram, et quia ejus est coelum et lerra. Cur
gentes, inquas missis apostolisper miracula factus ergo illi in alienis superbirent ? tu fundasti, idest
esl magnus et terribilis. Vel, super omnes qui in j) ; firmasti, orbemterrm et pleniludinemejus. Cur ergo
circuiiu ejus sunt, magnus esl, [Cassiod.]. id est in eum se erigunt, cttjus est ambitus mundi, et om-
super angelosvelhomines, qui sunt ejus stipalores, »es creaturse quae in eo sunt? aqnilonetn,id est
non pares, qui ei dono ejus proximant. Et veie diabolum, el mare, id est saeculum tu creasti.
super omnes, quia o Stulte ergo seerigunt conlra eum a quo crcati sunt.
VERS.9.— < Domine,Deus virtulum, quis similis Vel mystice sic potest legi. [Aug., Gl. int., Attg.]
< tibi ? potens es, Domine, et veritas tua in cir- Qtiasidicat: Confiiebunturcxli mirabilia tua, Do-
< cuitu tuo. > mine, et merito, quia tui sunt cxli, id est apostoli,
Domine,Deusvirtutum coclestium, [Haym., Cas- qui pluunt aliis veritatem. Et tua estterra, quae
siod.]idestangelorum, velvirtulum, quibus illi di- excipit veritatem in circuitti tuo. Hac autem pluvia,
lanlur qui sunt in circuilu tuo, quissimilis<i6i?nullus. tu fundasti orbemterrw, id est tolam Ecclesiam,et
Quia potenses, lu Domine, ex te, [Aug.] illi vero plenitudinemejus, id est ea vel eos, quibus quolidio
dete, quia omnia feeisti, scilicet ccelumet terram, implelur, aquitonem, id est diabolum, qui dixit:
et omnia qusein eis sunt, sed plus est nobis mise- Ponam sedemmeamab aquilone,et ero similisAItis-
ricordia tua. quaecxhibuit veriiatem, non inodo in simi (Isa. xiv). Et mare, FGl.int., Aug.]id est ama-
 825 '"'..'•"'\PETRI LOMGARDI 824
ros, quibus purgalur Ecclesia, tu creasli. Quodergo A . Deo omniiio, iioii de te hoiuinc. Et hoc est quod
iu illis fecisti, plus valet ad doniiiialionetiiluam, subdit:
quam illorum volunlas ad inal.tiain suam. VERS.16. — < Domine,inlumine vultus tui am-
— « Tliaborel Henuon in nominetuo < bulabunt, et in noraine tuo exsullabunt tota
' VERS.13.
< exsultabunl: tuiini brachittm ciiin potentia. > < die; ct in justitia tua exaltabuntur. >
Thaborel Hermon.[Aug.]Isti sunt montes Syrise. Domine,in luminevultus tui, [Hier., Haym., Aug.,
Interpretatur autem Tiiaborvenienslumen.Heriiion, Hier.] id est in illuminatione Spiritus sancti, vel
anathemaejus, a stimmo, scilicel lumine, quod il- Filii. Ambtdabunt homines, scilicct Thabor et Her-
luminat omuein liominemvenientemin hunc mun- . mon. In his verbis commendalgraliamde qua jubi-
duni (Joan. i). Venit luniengratiae, quo venientesit lus est. Velitaabillo loco, justitia, et legitur de
aiiathema ejus, id est diaboli, qui nos tenebal in prsesenti,justilia et judicium prwparatio sedis tum,
errore suo, vel nioeroresuo, quod est dicere : A le id esl modo homines discernendo, et justa tenendo
dalum est nobis ul illuminemur, ut analhcina de- parant se sedem Domino.Et misericordiaet veritas,
inus diabolo. Quasi dical: Hsecomriia fecisti, et in hominibus,prmcedentfaciemtuam, [Alcuin.,Cas-
inde Thabor, id est illi adquos a te summolumine siod.] a simili praecursorisDominohospilium prae-
venit luinen; et Hermon, id est qui analbema dant C I parantis, et inde jubilandum esl. Et beatusest ille,
diabolo, exsutlabuntin nominetuo, non in suis me- populusqui scil jubilationcm.llle scit jubilalionem,
rilis. [Aleuin.] Vel, quia Thaboret Hermon, nion- qui suam laetiliam,non in sua, sed in Dominivir-
tes sunt Syrise, et per eos accipiuntur gentes, a tute ponit; vel qui quod ore cantat, corde intelligit.
parte totum per synecdochen,quaeexsullabunt Chri- Unde sequitur hoc praemium: Domine, in lun.ine
sto venienle.Vel allegorice sic legilur, Thabor, id vullusiui ambulabunt,id est in conieniplationeTri-
est Judaei, ad quos primuin venitlumen; efHer- nitatis, hic et in futuro perseverabunt. Et in nomine
nion, id est gentes, quaeprius erantanalhemalizalse, tuo, [Hier., Aug.] quod benedieilur in lerris, idesl
i:i nomine luo exsultabunt, conjunclis in angulari in Christiano noniine, 11011in se. Exsullabnnt
duobus parictibus(Ephes. u).Tuumbrachium,[kMg., tota die. Qui in se exsullat, non lola dic exsulta!,
Gl. inl.] Quasi dicat: A te facti sumus, a te etiam quia cadit. Quos autem illuminat et justiCcat, et
defensi sumus, quia, tuum brachium, quo humi- in justitia lua, non in sua, in qua deprimentur,
liasli superburo, semper est cum potentia, et exatlabuntur lric et in futtiro. Reno dico, in justi-
semper, tia tua,
VERS.14. — « Firmetur manus tua et exaltetur VERS.17. — < Quoniam gloria virtutis eormn
« dextera lua; justitia et judicium praeparatiosedis « tu es; et in beneplacito tuo exallabilur conni
« tuae. > < nostrum. >
Manus tua, [Cassiod.] idest operatio lua, firme- Quoniam gloria virlulis. [GI. int.] Behcdieo in
lur conlra superbos, ut humilieiilur, et exaltetur justitia lua, quoniam iu es gloria, id est exallatio ,
dextera tua, id esl numerus eorum qui in dextera virtutis ecrum, quosnon soltini iiliiminat, sed etiam
locandi sunt, elarificclur et augealur. In line aii- posse dat. Et in beneplacitoluo, [Aug., Cassind.]
lciu erunt jusiiiia et judicium, id est manifestalio quia libi beneplacuit, non quia digni sumus. Yel,
justitiae tuse, ct judicii lui. Cum separabunturoves in beneplacilo luo, id esl in Clnislo, exaltabitur
ab hsedis(Matih. xxv), qui nunc occulta suni. Et comu nostrum, id est potestas noslra. Ideo inipsti,
tunc erit prwparalio sedis tum. Ulique hoc erit in quia assumpsit carnem lioslrani, in quo est oinnis
die judicii. Sedesautem Deiest selerna, sed in jit- spes. Quod ila dicil,
dicio apparebit parata, cum ipse videbitttr juste VERS.18. — « Quia Dominiest assumplionostra,
judicare. Et est, sedestua apparebil in judicio pa- « ct sancli Isracl regis nostri. >
rala ad faciendanijustitiam et judicium, [Aug.]id Quia Dominiest assumptionostra, [Hicr., Aug.,
est ad juste judicandum. Nunc ergo interim quid? ID Hier.] id est nostrae camis. Aliler impulsi cadere-
ecce : nius, quia iniinni essemus. Et sancti Israel rcnis
VERS.15.—« Misericordiaet veritas prsecedent noslri, id est qui sanctifieat Israel el regit.
« faciem tuam; bealus populus qui scil jubilatio- VERS.18. — « TuiiC iOCillIS
PARSIII. AtKii»).,<ia.
« nem. > « es in visionesanctis tuis : et dixisli : Posui adju-
Misericordia cl veritas prmcedenifaciem luam, « torium in potente, el exallavi eleelum de plebe
[Aug.] id est faciemtni post judicaturi. Quasi di- « mea. >
cat: Interim praeiLmisericordia qua deles peccata, Tunc locutus. [Aug., Gl. inl., Alcuin.] Tertia
ct veritas, qua implespromissa, ut non timeanlur pars, ubi ponit promissionesPatris de Chrislo, per
futura judicia. Qurcgaudia cum non sufficiantex- quod ostenditur quod superior latis non est dubia :
poni, ait : Beatusest populusqui scit jubilaiiouem, quam paterna (iriuat aucloritas. Quasi dicat:Deus,
id est quaescit de illo gaudenduni195' esse><Iuoa" unde scis haec praedicta?ecce, iuide : Quia tunc ,
dici lion posse novit. Jubilus enim gattdiuni esl, scilicet quando disposuisti teslamentinn. Vel, luric,
quod verbis explicari non poluit, nec lamen peni- scilicet quando ha:cdiceres inibi, locutuses sanciis
tus retieeri. Unde aulem jubilatio? de gratia, de liiis, [Aug., Alcuin.] scilicet reli<iuisprophetis. Et
 823 COMMENTARIUM 1N PSALMOP.—PSAL.VLXXXVni. 8*26
hoc invisione, id est inoccuIto,inrevelationequain A j) [Aitg., Gl. inl.] Nihil divisiim est iuter Patrcin cl
fecistieis, unde prophetaedicti sunt, idest videntes. Filiuin, virtules qiias habelPaler, habet et Filius.
Non enim.ignoranler Iocuti sunt, sicut Montanus, Notandum vero quod saepe misericordia et vcritas
el quidam hserelici dixerunl. Et dixisii, [llaym., nobis comniendantiir, ut ea reddamus Deo. Sicut
Aug.] palam per eos : Posui adjutorium hominum enim misericordiam nobis dedit, delens peccata; et
in potenle, scilicet Christo. Quis potens est ille? veritatem , implens proinissa : sic rcddamus Deo
Eleclus. Unde subdil; Et exattavi electum super misericordi.ini, ut miserorum misereaniur; verita-
omne nomen (Philip. n), scilicet immunem a pec- tem, ne iniqua judicemus, nec altera alteram im-
cato, natuin de plebe mea Judaica. Quis esl eleclus? pediat, ut in misericordia nimis Iaxi, vcl in verilate
David, id esl Christus, quia est de semine David. nimis rigidi non simus. Aliter enim non sumtis in
Ei hoc est : via Dei, ubi haec, id est misericordia et veritas sibi
VEES.20. — « Inveni David servum meum : oleo obviaverunl. Et in nominemeo quod est Deus exal-
« sauclo meo unxi eum. > labitur cornu ejus, [Cassiod.] id est potentia.
Inveni David, [Cassiod., Alcttin., Aug.] id est VERS.25. — < Et ponam in mari manum cjus; et
Christum. David enim interpretatur manu fortis; « in fluminibusdexteram ejus. >
servum tneum, id est mihi obedienlem. Ideo in eo B * Et ponam in mari manumejns,
[Attg., Ilicr., Atig ,
posui adjutorium, et oleo sancto meo unxi eum, se- Cassiod.] id esl dominabitiir genlibus, qtioesignili-
ciindum quod homo. Unde alibi : Unxit te Deus canlur per mare. Vel opera ejus ostendam in iuuii-
cleo exsidlationisprw consorlibus tuis (Psal. XLIV). do. Et in flumhdbusponam dexleram ejus, id csl m-
ldeo potens, quia pidos etiain subdaui ei. Flumina enim ctirrunt in
VERS.21. — « Manusenim mea auxiliabitur ci; niare : ita cttpidi in amaritudines sseculi, et tamen
< cl brachium meum confirniabit eum. > hi sunt subdili Christo. Vel, in fluminibus id est in
Manusmea auxiliabitur ei. [Haym., Gassiod.] id aquis baptismi, ponam dcxteram ejus, id cst ope-
esi verbum cooperabitur ei, secundum quod homo rationem. Ethocideo, quia
in operibus el in passionibus. El brachium meum, YERS.26. — « Ipse invocavit me, patnr meiis es
[Cassiod., Gl. inl.] id est Verbum, qnod est forti- « tu; Deusmeus et susceptor salulis mese. >
ludo mea confirmabiieum , coulra adversa, ut per- Ipse invocabit me, vcl invocavit, dicens : Pater
agat inecepta, eousque confirmabit, quod mens es tu,, [Rem., Gl. int.] secundum quod eg;>
VERS.22. — < Nihil proliciet inimictts in eo; et Deus et Deus meits, seciuidtim quod homo sum ei
« filius iniqttilatis non apponet nocere ei. >
r susceptorsatutis mew, id est susccptor mei inliniii
Nihil proficietinimicus, [Hier., Cassiod.] id est ad salutem.
diabolus, in eo. Unde ipse ait : Venitprincepsmundi VERS.27. — « Et ego primcgenitumponam illmn;
hujus, et in me non habet quidquam(Joan. xiv). Et < excelsum prae regibus terrae. >
filius iniquilalis, [GI. int., Aug.] id est Ju:ias, non Et ego ponam, id est constituam illum , primoqe-
apponetnocereei, id est non addet effecluni pravae nilum, [Rem., Aug., Hier.] id est prae aliis hono-
voluntati. Vel. non apponet nocere ei, post resur- rabo etim; a simili, sicut primogeniti solcnt hono-
rectionem Christi, s'tat ad patiendum tradidil eum rari, et excelsumponam illum prm regibns'lerra:,
adhue corruplibilem. Vel de Christo secundum vel, apud reges terrw, alia liltera, quod jam imple-
r.iembra, hoc polest dici, nihil proficiel inimicus, tum est. Et quia haec poteslas non est temporalis,
id esl diabolusvel perseculor, in eo. Suevitquidem, subdil:
exc.rcel, prodest, sed non nocet. Et filius iniquita- VERS.28. — < In seternum servabo illi misc-
tis, id esl inimicus, non apponet nocere ei : faciet < ricordiam meam : et testamentuin meum fidele
quidem quod suum est, sed non nocebit ei. < ipsi. >
VERS.23. — « Et concidam a facie ipsius inimi- Servabo illi in wlernum misericordiam meam,
-: cos ejus; et odienles eum in fugam convertam. » r, p [Cassiod.] cui perpetiia data est poleslas in cccloet
Et concidam inimicosejus a conspiratione sua. in lerra (Matth. xxvm). El tcstamenlummeum fidele
[Aug.] Paulatim enim credenl, quasi comroinutoca- ipsi, quia qttaecunqtiede eo praedicia sunt, inlegre
pite vituli, et venient in potum populi Dei, sicut in eo completa stint. Vel, testamentum, id est
Mosescomrrmuil caput vitnli, et sparsit in aquam, promissio selernse haereditatis, est iidele ipsi,
ct dedilbibere liliislsrael (Exod. xxxn). [Cassiod.] qui ejusdem teslamenli est mediator, [Aug.] id csl
Et hoc a facie ipsius. Cum facies ejus peccalores Signalor, et ficlejussor,el testis, ct hasredilas cst
icspicit, a criminibus separanlur, quibus non est ipse.
iocus sub prsesemiaejus. El odienlesetim in fugain VEKS.29. — « Et ponam in sseculumsaeculisciucu
convertam, [Cassiod.] ut fugiaut ab ipso iralo, ad « ejus; el Ihronus ejus sicul dies coeli. >
ipsum placalum. Et ponam in swcutum swculi, [Attg.] id csl in
VERS.24. — < Et verilas mea et misericordia seternum, semenejus Chrislianum, et thronus ejus
mea cuin ipso; ct in nomine meo cxaltabitur sicut dies cwli. Thronus reguni est ut dies terra1,
< cornu ejus. > qui transeunt; sed dies coelisemperpiwsenles sunl,
Et verilasmea et riiherkuraia mea n<m ipso erit. ubi eril thronus ejusin.etcrnum.
827 PETRI LOMBARDI 828
YERS.30. — « Si autem dereliquerint filii ejus A Yere non faciam irrlta, quia juravi, homini, David
< legem meam; et in judiciis meis non ambulave- filio lsai, semel, id est aeternaliter, vel imnuitnbi-
< rint. > liler. Homo frequenter jurat, Deus auiemsemel:
Si autem. [Alcuin.] Quasi dicat: Non solum de qui non variatur. Et hoc insanclo meo, id est se-
psrsislentibus hoc promilto, sed etiam de cadenti- crelo meo. Unde prophetsebiberunt. Yel, in sancto
btis. Et hoc est, si aulem dereliquerint filii ejus meo, id est in homine Chrislo, in quo compleiidum
Chrisli, legemmeam,et in judiciis meis non ambula- erat quod juravi. Quidjuravi? [Cassiod., Gl. int.]
verint. quod semen ejus, Chrislus, manebithi wternumin
VERS.-31.— « Si justitias meas profanaverint; regno De.i. Et si ego tnentiar David ano-itnr-m;,
< el mandala mea non cuslodierint. > ' quasi nulli verus ero. Yel.jtiravi semel, [Gl. int.,
Si justitias meas profanaverint, [Haym., Aug.] Alcuin., Aug., Gl. int.] id est imrautabiliter, ct
id est raale operando offenderint. Et mandala mea aeternaliter,David, id est Christo, in sancto meo, id
non cusiodkrint, non ideo perdam eos, sed cst per sanctiiatem meani. Quid?quod, semen cjus,
VERS.32.—«Visitabo in virga iniquitates eorum; id est Chrisliani, in setcrnum manebit, in regno
< el in verberibus peccata eorum. > Dei. Et si ego mentiar Pavid, id est Christo, nufli
Visilabo, [Haym., Aug.] ut medicus, iniquitates " verus ero, et est K7rocrtwjtvj<rtf.
eorum in virga, id estin levi correctione, et in virga YERS.36. —« Et thromis ejus sicut sol in con-
est iniserieordia, csedil quidem. sed reddit hajredi- « spectu meo, et sicut luua perfecta in seternum: et
latem. Quis enim est filius, cui non dat pater ejus « testis in coelofidelis. >
diseiplinam ? dat diSciplinam pater, ut non auferat Et thronus ejus erit sicirt sol in conspeclumeo,
inisericordiam; caedit contumacem, ut redeat ad
hseredilalem. Quem enim Deus diligil, corripit; et [Aug.] quod non est in conspectu honiinum, id est
illi in quibus insidet et dominatur, scilicel membra
flagellat omnemfilium quem recipit (Hebr. xn). Non
sicut sol in regno Pa-
ergo tantum misericordiavocantis est, sed et flagel- quse portant caput, fulgebunt
lantis et verberantis. Unde sequilur : Et in verberi- tris eorum (Malth. xm). El sicut luna perfecla in
scilicet qusenon iterum minuatur. Fulge-
bus, [Haym.] id est in graviori tribulatione visilabo wlernutn,
bunl ergo sancti in futuro regno, sicut sol secundum
peccata eorum.
YERS.33.— « Misericordiam autem meam non animam, qui tunc Dei glorificationevel contempla-
< dispergam ab eo ; neque nocebo in veritate tione gloriflcabuntur.Et sicul luna fulgebuntsecun-
< mea. > dum carnem, quae modo est mutabilis sicut luna:
iC tunc aulem erit immutabiliset perfecta.
Misericordiamautem meam non dispergam ab eo [Alcuin.]
scilicet idest a Tunc enim sancti erunl in utroque perfecli, gemiiia
David, [Aug.] Chrislo, corporeejus, stola candidali et
esl unum cum enim non tollit glorificali, quam signiflcabatta-
quod capile. Ipse bulaunius cubiti, per mediumsecla in Veteri Testa-
misericordiam ei, qui Christianus quidem est. Quod
duos parietes tabernaculiin angulis oc-
si homo ita iniquus est,. ut fugiat accedente patre, nienlo, quae
cidentalis posita continebat (Exod. xxvi), quia
ipse se alienat ab haereditale : non pater abjicit fideles tam Novi
eum. Neque noceboei in verilale mea. Ad hoc enim quam Veteris Testaraenti, post
non tollilur misericordia Iiberanlis, ut non noceat mortis occasum geinina bealitudine glorificabuntur.
Et inde tcstis fidelis, est in cxto, id est Christus.
veritas vindicanlis.
enim in nullo sic conlradicitur fidei
VERS.54. — < Neque profamtbo testamenlum [Aug.] Quia
sicut in resurrectione corporum, ideoet
< meum : et quseprocedunt de labiis meis non fa- Chrislianae,
< ciam irrila. > ipse Christus carnem suam resuscitavit, ut obviam
id est iret omni contradicenli : et qui posset membra sua
Nequeprofanabo,[Haym., Cassiod., Aug.] sic sanare; ut ea vulnerata fuisse non appareret,
violabo, lestamenlummeum, id est pactum ; profana cicatrices tamenservavit in
csset promissio, si esset inexpleta; non enim quia corpore, ul vulnus dubi-
sanaret in corde.
filii ejus peecant, ego mendax iriveniar. Promisi tationis
cnini 198 et facio; et si enim paleaerecedunl; non PARS.IV. Ata-iaW. VERS.57. — « Tu vero repu-
lameiiideo ipseest sine haereditate.Nunquidpropter « listi et despexisli; dislulisti Christum tuum. >
malos pisces, nihil ex illa sagena mittetur in vas- Tu vero. [Atig., Alcuin., Cassiod.] Quarta pars,
cula? Mitlentur utique boni pisces, id est quos ubi ponit quae videntur adversa pradictis promis -
pracdestinavit.[Cassiod.] Manet enim immobile te- sionibus, ne putentur in alio impleri, quam in
stameiitum Dei. Deinde repetit ad conflrmationem Christo tunc futttro. Quasi dicat: Chrislianis hxc
quod dixerat, et proceduntde labiis meis, id esl pro- prsedicta bona sunt, sed non Judaeisqui seprivave-
phetis, nonfaciam irrita. Ilsecrepetitio , confirmalio runt prornissione. Et hoc est, tu vero rcpulisliChri-
esl. stum tuum, id est unctum David a regno repulisli
VERS.55. — < Semel juravi in sancto mco : Si pro peccato quod commisit contra Uriam de Bersa-
« David mentiar; semen ejus in aeteruummane- bee(// Reg. xi). Ei despexisti, vel sprevisti, eum,
« bil. > quia multa indigna passus est, et distulisti euin a
Sernel,|Gl.int.,Haym.,Cassiod.,Aug.lquasidical: rcsno diu in tribulatione sinendo,
 829 COMJIENTARIUM ^
YERS.58. — < Ayertisti testamentum serVi fiii, Ksuis,i id est habiti sunl Judoeippprpbrio\gentibiisi
, < profanasti in lerra saiicttiaiiiim ejus. > VERS.41. '—« Exaltasli dexterarii depfimentium
Avertisti lesiamenlumservi tui, [Cassiod.] id est « eum, lsctificaslionines inimicos ejus. >
quod servo tuo factum eral, quia promissa Judaeis Exaltasti dexteram deprimentiumeum, Iwtificasti
lala sunt ad genles. omnesinimicos ejus. [Aug.] Haec.omnia in Juda:is
[Aug.] Yel ita, et legitur simpliciter ad litteram cerriimus esse impleta.
de David, et ejus regno. Quasi dicat: Illa omnia VERS..42.— « Averlisli adjutorium gladii ejus ;
proniisisti, haecvero contraria fecisti, quia lu repu- < el non es auxiliatus ei in bello.. > •
lisli el despexisti,David, et ejus regnum, quod ad Averlisti adjutorium gladii ejus, [Aug., Cassiod.] ,
uibilum deduxit, quod mirandum est. Tu enim qui Solebanl enim
pauci multos vincere, modo victi et
promitlebas, qui conlirmabas, qui propter dubita- captivati. Populus enim armatus sine Deo inermis
lionem humanam jurabas, etiain illa promisisli, et est. Et non es auxilialus in belto.
,
ista fecisti. Ubi ergo tenebo jusjurandum tuum?iibi
inveniam promissum tuum ? Quare illa promisit: VERS..3. — < Deslruxisti eum ab emundalione;
< et sedem ejus in terram collisisti. >
Deus, ef isia fecit? haecfecit, ut proinissa firmaret.
Davidenim erat cui promiltebantur omnia, sed non "p Deslruxisli eum ab emundatione.[Aug., CassiOd.]
in ipso David, sed in seniine ejus implenda, qui est Hoc esi gravius omftibus, id est Dagellanon einun-
Christus (Gal. m). Ne ergo quia ei dicla sunl, vide- dant eos, quia fide caret Judaeus,qua emundanltir
renlur in eo impleta, destruxitea in David Deus, ut corda. Et sedem ejus in lerratn collisisli, id est
regnum eorum ubique deletum est, quia jam de eis
quae erat necesse fieri, quia Deus juraveral, quseran- non est
tur in alio. Unde etiam el Saloinon filiusDavid qui princeps.
faclus est lanlae sapientiae, tanloequeprudentise, ut VERS.M.— < Minorasti dies temporis ejus; per-
promissio Dei de semine David in illo putarelur im- < fudisti Cumcdnfusione. >
pletiim, cecidit (/// Reg. n), ne putaretur esse se- Minorasli dies temporis ejus, [Alcuin., Aug.,
ineu David, in quo impleretur promissio. Sie eliam Alcuin.] quia diu staret regnuraeorum, si sub Deo
et cum dictum fuit Rebeccse: Majbr serviet minori esset. Pulabant etiam se regnatufes in seternum,
(Gen. xxv). Jacob adorabit majorem Esau (Gen. sed minuisti dies regni eorum, ut non staret, juxta
xxxm), rit haecpromissio in aliis exspectetur. Ita opinionem eorum. Nec tantum stetil quaftlum ste-
ergo huneDavid in quo sperabant ignari promissa tisset si sub Deo esset. -Perfudisti eum confusione,
Dei impleri, repulisli et despexisli,[Cassiod., Aug.] r [Cassiod., Aug.] quia gestant opprobrium infideli-
non tamen abslulisti, distulisli Chrislum filium, tatis. Haecomnia veneruntJudaeis,nontaraen ablalo
luum, ut non in illo David, sed in alio firmius pro- eis Christo, et aeternoregno, sed dilato. Unde ad
missa exspectentur. Unde subdit, averlisti teslamen- Deum dicit:
lum servi lui, quod servo tuo factum erat, Vetus PARSv. Aia^alp-a.VERS.45.—"« Usquequo, Do-
scilicettestamenlumJudaeorum,jam nonestregnuro < mine, averlis finem, exardescet sicut ignis ira
eorum, nonest saerificium vel sacerdotium, vel ara < tua. >
eorum. Profanasli in lerra, id est ubique terrarum Usquequo.[Cassiod., Alcuin., Aug.] Quiuta pais.
sancluarium ejus, vel sancta quaehabebant. Ostendit Ecce hic dicit in quo impletaesunt promissiones.
eis Detts terrena. scilicet in substanlia David, quaevivit et eruit ani-
VERS.39. — < Destruxisti omnes sepes ejus; po- mara, id est in Christo. Quasi dicat: Hoecdura in-
< suisti firmameniuuiejus formidinem. > tulisti Judseis, sed usquequo,Domine,avertis Israel
a fide et salule, usque in finem, id est semper, non
Destruxistiomnes sepesejus, [Aug., Cassiod.] id
Domine,sed,Israel salvus fiat. Csecitasenim contigit
est munimenta quibus munieras eos, ut sic diripe- in
Israel, ut plenltudo gentium inlraret, et sic omnis
rentur ab hoslibus, ubi defensionem Dei perdide- r. Israel
salvus fiat (Rom. n). lnlerea tamen exardescet
runt. Posuisti firmamentum ejus formidinemut di- sicut
ignis ira lua, [GLint.] vel similiter sub inler-
catur peccantibus: Si Deus natnralibus ramis non
rogatione potest dici, ira lua exardescet, id consu-
pepercit,qui videbantur firnianienlum, nec libi par- met, sicut ignis. Quasi dicat: Non, Domine. sed
cet (Rom. \\\. Vel, posuisti firmamentum ejus for-
potius
inidinem, [Ca.siod.] id est quod erat eis firma- VERS.46. — « Memorare quae mea substanlia;
nienlo, factumest eis timori pro culpa, id esl Deus. <
Et nunquid enim vane constituisti omnes filios ho-
< miiium? >.
YERS.40. — « Diripuerunt eum omnes trans- Memorare. [Aug.] Dicithoc David carne positus
< euntes viam ; factus esl opprobiium vicinis in Judseis, spe positus in Christo. Qum est tnea sub-
« suis. > - stanlia in Christo, et si enjm Judaeideficiunt, non
Diripuerunt eum, [Aug., GI. int.] scilicet David, deficit mea substanlia. Non omnino interit radix
i<iest Israel ubique dispersuin, omnes transeunies unde veniet Maria, el de ea veniet semen cui pro-
viam, id est gentes qusetranseunt vilam istam, nil missum esf Nam de poptilo illo virgo Maria ; de
in futuro providcntes. Factus esl opprobriumvieinis virginc Maria Ghristi caro. Et caro illa non cst pc-:-
 \-\\"\. v PETRI LOMBARDI V.'83.i';
":mr
catrix, sed peccatOruni mundalrix. Nunquid enim A VERS.48.—«Ubi sunt miseri-
j PARS.VI.itri-,//«).,««.
vaneconstilidstiomnesfilioshominum? Omnesfiliiho- « cordiseliiaeantiquse, Domiue; sicut .turasti David
miiitim in vanitate eunt, non tamen tu vaue consli- « in veritale tua. >
tuisti eos. Unde ergo mundaseos a vanitale? Nun- Ubisunt misericordim.[ Cassiod., Alcnin., Aug.].
quid nihil tibi servasti per qubd nuindes? mundas Sextapars, ubi dicit quod in membris etiam im-
eos per semen, in quo esl mea substanlia : de quo plentur promissiones non lemporaliter sed spiri-
subdit: tualiter. Et loquitur in persona Eccleste. Litlera sic
VERS.47. — « Quis est homo qui vivet et non vi- continuatur secundum primam leclionem. Eccejam
« debil mortem? eruel aniinam suam de manu in- habemus in quopromissa ftunt; sedcredentes adhuc
« feri. > laboramus. Propter hos ergo dicit, ubi sunl tniseri-
Quis est, [Aug.] id est quantus est homoqui vivet, cordimlum antiquw,Domine.Quasi dicat : Tu eruis,
surgens a morluis, el non videbilnwrtem, quia jam et lamen nos propter ie moriificamur. Ubi, ergo,
non morietur, fuit tamen in mdrle, sed eruet, vel sunt misericordue tuoeantiquae, Domine, id estpa-
cruit, animam suam de manu inferi. Ecce vere solus liibus olim factse.Cur non facis, sicul jurasli Da-
omnino singulariter, bic significaturChristus. Nulli vid in veritate tua. Yel ila polest continuari, juxla
ciiim hoc convenit nisi Christo, et si eniin resttr- B sccundam leclionem, [Cassiod., Alcuin.] quasi di-
gentes vivent, et non ullra videbunt morlem; non cat: Nullus vivet, vel eruet animani suam. Et ciiiu
tamen ipsi eruent animas stias de manu inferi, sed hoc sit, ubi sunt misericordiaetuaeantiqute, Domine,
ille qui potest animam suam ponere, et iterum re- quare non facis sicut jurasti Davidin verilate lua?
snraere (Joan. x), cui nemo eam tollil, eruit auiniain Jam rogat piomissiones inipleri, quas David fecil.
suam. VERS.49. — « Memor esto , Domine, opprobrii
[Alcuin.] Yel possunt omnia de Christo et Eccle- « servorum tuoruin, quod continui in sinu mco
sia accipi. Quasi dicat: Omnia illa promisisti, lm:e « multarum genlium. >
aiilem conlraria fecisli tu ipse, qttse tamen ad salti- Memoreslo, Domine, ut remuneres. [Alcuii;.,
tem sunt. Ethoe est: Tu vero repulisti, ad p.ttihulum, Cassiod., Aug., Cassiod., Aug.] Videlur eninioblilcy
Christum tuum, el despexisli, id esl in despectuni Deus, dum diffcrl, opprobriiservorttmluorumet mul-
dedisti, et tulisti, vel dislulisli eum, a gloria ad larum genlium, id est inemor eslo opprobrii illati
lempus. Velhsec'dicil de Chrislo, secundum mem- servistuis, a niuliis gentibus. Jauienim Clnistus in
bra.: Everlisli lestamenlumservi tui, id est promis- coelo sedet, et criuien objicilur Christianis, d«
sio qtiam tu feceras ei videtur eversa. Profanabo iri r Chrislo, quod opprobrii ego Ecclesia continui, \el
terrasanctuariumejus, id est sancli ejus profani re- portavi, vel amavi, in sinu meo, id esl in secreto
pulantur. Otnnes-sepes ejus, id est prselalos, de- mentis; quia. palam non audebat ioqui. Diu enini
struxisli, dum occiduntur, posuisiifirmamentumejtis conlinuerunt Christiani opprobria in corde, nec
formidinem, id est qui alios flrmabant docendo, jam audebant resistere. Sed jain nunc mirabile est n6-
sunt eis timori, dum affliguntur. El diripuerunleum men Christi apud reges lerrse.
omnes transeuntes viam, id est Chrislum, quia qui- * VERS.SO. — « Quod exprobraverunt inimici lui,
dam eorum jam sunt dirCplia transeuntibtts viam, « Domine; quod exprobraverunt c-omuiutatioiiein
quaeest Christus. Factus est opprobriumvicinissuis. « Christi tui. >
Exallasti dexleram deprimentium eum, iwtificasli Quodopprobrium inimki iui, Doinine,[Aug.j id est
omnes inimicos ejus. Ilaec patent. Averlisii adjuto- Judaei et pagani, exprobraverunt, dicentesperiisse
rium gladii ejus, id est praedicationem, ut ea non Chrislum. Repetit, quod exprobraverunt,[Cassiod.,
praevaleret hoslibus. Et non es auxiliatus ei in bello, Aug.] exagerat scelus eoruni. Quid exprobraverunt?
sed dedisti ad passiones. Deslruxistieum ab emunda- Ecce,. commulationem Christi tni. Hoc enim obje-
tione, et sedemejus in terra eollisisli, id est quidam cerunt, quod mortuus esl Christus, quod crucifixus
invidi defecerunt, et in terram redacti sunt. Mino- D est, quod est mutari a lemporali vita, ad seternani;
rasli dies temporisejus, ut putatur, diimcito de vila a teri a, ad ecelum ; a Judseis, ad gentes. Quid ergo
uuferuntur. Et perfudisti eum confusione. Ecce ita insani objiciunt? Nunquid opprobiium est, quod
repulisli Christum tuum, et Ecclesiam. Sed [usque- objiciunt? Utinamet ipsi sic commutentur.
quo, Domine,averlis, id est usquequo non resusci- VERS.51. — « Benedictus Dominusin aeternum;
tas Christum, an usque, in finem? absil! Usquequo « fiat, fiat. >
exardescel sicut ignis ira lua ? repetitio est. Memo- Benediclus Dominus. [Alcuin., Aug.] Exclama-
rare qum mea substanlia est, id est quam fragilis, lio esl hic, ex visa claritate Christi. Quasi dicat:
199 <lusenihil est, nisi per ipsum sit redempla, Exprobratio et maledictio eorum est temporalis;
memorare.iVimguidenimvaneconstituisli omnesfilios sed Dominus est in alernum benedictus, [Cassiod.,
hominum, ideo resuscila Christum. Qtlia</«isest, ex Aug.] contra maledictiones gentittni. Fiat, fiat. Ec-
vobis homo, qui vivit, et nonvidebit mortem,eteruct ce quasi suscriptio principis post jttssiones, quam
animamsuam de manu inferi? nullus. In his jam pos- omncs faciunt. El est confirmatio.
tulat subveniri homini, id est humano gcneri, vel
specialiter Judoeis.
S33 GOM.MENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. LXXXIX. su
COI.I..4TIOIX1'SAI.llIM
LXXXVIll : « MISF.RIO.ORMAS A tas ot libido oarpendi? Mollius, tamen etiani est.'
IIOMISI,>^elc., Sod ol.Pellicaiuisveilil eteiiim,cum LXX.
VKRS.12.>^ Aquilonemei mare.. Hier. et alii
VF.RS. 5. — Qiioinaiiidixisti. Hebf. niinc liabent dextrum; per quod iiilell'gunt plagam nieridiona-
TTDx hoc csl dixi. Sensus qiiidein nihil heditttr. lem, qtia:esl dexlra niundi, sicut aquilonaris sirii-
Sed si piiiictiilorumliiintisiiotas allixeiis, libi libe- stra. LXX legerunt. D»D' per mem, in line, id cst
liiin inaiiet, seeundamatit primampioimnliare per- mare vel maria. Hebr. nunc habent |»n» per nun.
siiuam T~"£?j.Unde in Hiei'. juxla llebr. iu excin- diclionum ansam dedit ambiguitalis.
habel alia dixi. Cognatio
plari Frobenii, dixisti, .VERS.55. — Neque noc., etc. -\~WHth, non men-
Misericordiawdificabiiur. Hic dubium esl, ubi tiar, ubi dicimus, non nocebo.Si quis promissisnon
medfus dislinclionis piincltis sit signandus, an sic , staret, pliirimum noceret pendeiilibus a spe pro-
in wiernummisericordiawdificabilur, deinde facta missOrum.Et hoc esset meuliri in veritate sua, hoc
diaslole, in cwlis prwparubitur verilas lua, an ut in est jiiraniento vel promissione. Rurstts si verit.is,
priori scriplioneposuimus.Qui oiuiitunl poslremain qttseestDei justitia, vindictaniexerceret exlremiim,
parliculam, ineis, cerle secundam distiiiclioneni nunquid diceretur recte nocere? 01) idque. nostra
persequuntur, id quod facinnt Aug. ct Cassiod. Est lectio utrumque spirans sensum, digna est, ot
enim inconsueta Ioculio, in cmtis prwparabilur ve- Hebr. consona.
ritas.tua in eis, elianisi in miiltis locis recepla sit VERS.57. — Dislulisti Chrislum tuum. Hier. Ira-
illa phrasis. Sedin Grxco, ineis, non legitur, Hebr. p ttis es adversus Chrisliim luitm. Sequuntur et alii.
tanien habel ~}~,~,, in eis. Cliald. el Neb.mundusmi- De rrnynn supefius aitaclu est, cum ex radice si-
serkordiaadificabilurcwli,prwparabisautconcinnabis gnilicare possit transire fecisli, quod ideni est di-
veriialemtttamin eis. Aruobius velustissinms au - stulisli, ilein irasci designat.
ctor, distinxit ut in exordio scripsimus, quia posuit VERS.58. — Averlistilestamenlumservitui.llier.,
clausulam in eis. Unde Hier. juxla Hebr. ul oialio- attenuasti; PratensiselPellicanus, devaslasti; San-
nis nervos ligaret, adjecit eonjuuctionem sic, sem- cles, elongasii; Munstcrus, dissolvisti; iiilerprelos
pilerna miscricordiaccdificabilur, cwlos(undabis, et pfo Cajel.; vocarefecisti; editioad Camp., rescindis;
verilas tna in eis; Sancles, iactiit iu eis, sic, in cxlis Paraphrasis , violasse videris. nmN2 NEARTAII. Non
formabisverilalem luam; Munsterus, neillud omit- videohujusniodilendere indiversum. Nam el Irans-
terotnr, dixit, in cxlis ipsisformabisveritatemluam. lalio Ghaldaica habet, avertisti sanctuarium ejua.
Derslione distinctionumin Seripturis, copioseedis- Alii, diadema vel coronamejns, Vft_a theniale TC,
seril Atig. lib. m De doct. Christ. c. 2 et 5, ciijtis quod est consecravit ulrunique non incongrue do-
verha hue «seiibere opportunum fuit, qttia pleruin- signat, nec sensus alius est.
P'ie ofiendcsaptid Hebraicantcs alias seclionesver- VERS.59.—Posuislifirmamenlumejusformidinem.
stiuni cl senlcnliariim,quam qusehabenlur in Vulga- Pral. Sanct. Munst. docloresCajet., pro formidine
la lectione. Ubi aulem, ail: « Nequc prsescripto ponunl confraclionem siv.e miiram. Hier. Neb. ot
fulci. ncque ipsius sermonis conlextu explicari po- Pellic. cuin LXX, formidinemseu pavorem, ~~T,a
tesl, nilill obest sccuiidum quamlibet earum, quoe ambiguumest; tametsi pavor inculilur, ex confra-
oslciiduntiir senlenliam dislinguere, vcluti est illa clione munitionumet murorum.
:;<!Corinth: Has ergo promissioneshabentes, charis- VERS.46. — Memorarequm elc. ~h~\TVD»;N1DT
shni, mundemusnos ab omni inquinaiionecarnis et hoceslrecordare quantitemporisego,utvolunt, quam
spirilus,perftcientessauclificationem in limoreDomini: brevis sil vita^mea. Sanct. memenloquid sum, quod
capiienos, nemini'nocuimus. Dubium est quippe, tenipus. Et intelligit metalhesim dictionum, ceu fo-
litrmn mundemusnos ab omni inquinalionecarnis ac ret »3Nno. Hier. vertit, memenlomei de profundo.
spiriius, secundum illani senlenliam, ul sil cor- Caeterum
pore et spirilu , an tnundemusnos ob omniinquina- Dixerat ctiani •fSrt,est teifipus et duratio hujus saeculi.
lionc carnis, ut alius sit seusus. Et spirilus perfi- Munst. in priori lexico , significaie
cieniessanaificatiunemin timoreDomini, capitenos. profundumorbis, idque quadrat versioni Ilier. Dc-
Tales igitur distinctionumauibiguilales, in potesla- niquesum Thargum omnes conciliat, dicens : Memenio
te legentis sunt."»Hsecdivus Aug: At in Heb. signi- quod crealura lua e pulvere.
YERS. 4 9. — Quod conlinui,etc. Hier., portavi in
ficalurdisclinclioiiempepailiculacirculi dependens sinwmeo omnes
a liilcra he n:~^ HBBANEII, wdificabitur. Hoc lanien iniquitalespopulorum.In Hebr. cst
nihil obslaliit, si Canipensi circ.i flnem suaegram- nota universitatis Ss CAL,quaepejTnittilsibi subau-'
maticsecredimiis, quod hsccnolula non habet vim . diri quod commodiusest, Hinc Munst. post Chald.,
dislinguendi in Psalteiio, Provcrbiis, et lib. Job. posui omnia opprobria muitorum populorum. Hier.
C;elei'iimin eo qnod dieimits in mternum, ct con- subinteilexit, iniquilates. LXX junxerunt siginiin
senliunl Hieron. Sancles, Munslerus, Campensis, universale sequentibus, quanquam ad verbum ie<l-
Chaldxus, Nebiensis, Pratensis, Pellicanus, et in- -. dendumfuisset omniummullarumgentium, D'21 SD
lerpretes pro-Cajelano, tmtndus mdificabitur.thfj UD»DV.
OLAM hauu dtibie anceps esl, sed non debemus dis- YERS.50. — Exprobraverunl, elc. Alii pro com-
cederea communileclione. De hoc supra. mulalioue ex Hebr. DBpVi ponunt vestigia. LXX
VERS.0. —-Etenim veritalem luam. Faber auda- Nam vestigia innuunt transitum
cter praedica'parliculam, etcnim, obelo confodien- phrasim explicant. Chrisli per crucilixionem et mortein,
dam ex Hebr. cum tamen legatur aph ~\n, id est quemdam
quam yelul ignominiosariifidelibus exprobrant in-
etiam,etenini, LXXr.aiyap. Quid non audet tenieri- lideles.

PSALMUS LXXXIX.

PSALMI TITDLUS: < ORATIO MOSI DOMISIS DEt.>
Domine,refugium. Titulus : Oratio Mosihominis
Dci. [GI.int., Aug., Hier., Aug.] Psalmus iste ler-
lius est eorum, qui nomineorationis praetitulantur.
Dicituraulem oratio Mosi, qtii fuit minisler Vcteris
Teslamenti, elprophela Novi, secundum quam dis-
pensationem isle psalmus inspiciendus est, non
quod Moses etim conscripserit, sed quia in hoc
psalmo traclanlur qusein Veteri Testamcnlo per
Mosen data continentur. Ideo dioitnr oratio Mosi.
 83S PETRl LOMBARDI 83G
Cum enim vila vetus el noya, el vita mortalis et vi-1A Nonenim a saeculoDeus esl, qui est ante ssccula;
ta vitalis, et anni qui pro nihilo habentur, et dies aut non est usque in sseculuin, cum sit sine fme;
quibus implebimur misericordiaet laelitia,et poena sed ex ambiguo verbo Graeco [<*»roTOUKIUVO» ] sit
primi hominis, et regnum saeculi,hic aperle dislin- plerumque in Scripturis, ut vel saeculumpro reter-
guantur, congrue nomine Mosititulalur psalmus, no, vel aelernumprosaeculoponalLatinttsinlerpies.
uteis qui recte scrutantur Scriplurus inlinielur le- Hic ergo ponilur in sseculum pro aiterno. Opliinc
gem quaeper Mosen data; est, nbi lerrena praemia autem ait: Tu es, scilicet immutahilis, non dicit
videnlur promitti, habere aliquid tale sub velamen- eris vel fuisti, cum immutabilis essenlia Dei non
to, quale psalmus iste ostendit. Cumautem quisque noverit praeterilumvel futurum. Undedictum esl:
transit ad Christum, lollitur velamen, el revclanlur Ego sum qui sum, et qui est misil me ad vos (Exod.
oculi ejus , ut consideret mirabilia de lege Dei.Et in ). Et : Muiabisea, et mutabuntur. Tu autemidem
est sensus tituli; Psalmus iste esl oratio ; oratio, ipse es, et anni lui, etc. (Psal. ci.) Et vere es, quia
dico, Mosi, id est illa ostendenset tractans, quaelex es Deus.Ecce quae aeternitasnobis , refugium facla
per Mosendala sub velamine continebat. Vel est est, ut nos in ea mansuri. Dehac temporis mutabi-
oratio Mosi, id esl hoc Davidorat in hoc psalmo, lilate fugiamus ad eam ; sed quia hic sumus in ten-
*
B
quod et Mosesante oravit. Mosi dico, hominisDei. tationibus, ne ab ea aetemitateavertaniur, orat ho-
Horao quidem passibilis erat, sed lamen Dei gralia mo Dei, dicens :
liberandus. Et agit psalmus'iste de defectu generis PARSH. YERS.5.— < Neavertas liominemin hu-
humani, qui per Chfistum auferetur. Intentio. [AI- < militalem, et dixisli: Convertimini, filii bomi-
cuin., Haym.] Monetad contemptumveleris, et ad < num.i
amoreni novaevitse.Modus [Rem., Cassiod.] Tri- Ne avcrtas, [Cassiod.,Aug., Alcuin.] Secunda
parlilus est psalmus. Primo aelernumrefugiumpro- pars, ubi exponil inflrmitatem hominis, cui pe-
ponit temporali homini. Secundo exponil infirmita- lit subveniri. Quasi dicat : Cum sis refugium,
tem hominis, ei petens subveniri, ibi, ne avertas. ne avertas hominema luis aeternis, in humiiila-
TerliOorat etaflirmat liberatioiiem, ibi, dexleram tem teinporaliimi,id est in terrcnam concupisoen-
luam. In persona ergo Ecclesiae loquens , et a spe tiam el in eonteinptum, ut lemporalia concupi-
incipiens ait : 0 scat sapialque terrena. Vel, ne avertas honiinem
VERS.1. — < Domine, refugium factus es nobis positum in humilitale , id est in dejectionem, i<l
< a generatione in generationem. > est hominem dejectum, vel positum modo in humi-
Domine, lu factus homo nobis faclus es refugium, ,-, litate bona, id est modo humilem, qui antg fuit su-
inhoc saxo saeculi.[Cassiod.,Aug.]Benedicit factus perbus.[Cassiod., Aug., Cassiod.]Ideo oro,neaver-
refugium, quia per hoc quod homo factus est, tas, et id est quia dixisd : Converliminiad me, ab
nobis coepit esse, quod non erat ila plene, scilicet amore muudi, filii hominutn,quasi dical: hoc a te
refugium. Nullitamen accidenti subjeclus es refu- peto, quod jussisli, et quodpoles facere. Ipse enim
giuro.Ageneralionein generationem,id esl in omni potest a mundo liberare, qui docuit coelestia quae-
generalione, vel in duabus generationibus, scilicet rere.
in veteri cujus ille Mosesfuit minister, et in nova VERS.4. — < Quoniam mille anni ante oculos
cujus ille idem fuit propheta. Ne autem videretur < tuos tanquam dies hesterna quaeprseteriit.>
non esse antequam essel nobis refugium , adjungit: Quoniammille anni. [Aug., Gl. int., Hier., Aug.]
VERS.2. — <Priusquam montes fierent, aut for- Quasi dicat : Ideo ne averlas, quoniam, elc. Yel
« maretur terra el orbis, a saeculoel in sseculum ita conlinua. Ideo a lahilibus istis, ad te opus est
« lu es Deus. > converti. Quoniam mille anni, id est quanlumlibet
Priusquam etc. [Aug.]Quasi dicat : Faetus es re- lenga vita praesens ante oculostuos, id est in tua
fugium,200 sed tamen lu ipsees priusquamfterent consideratione, quaeest aelerna : et sapiens, scili-
tnonles,id est angeli.Quid enimmagnumesl dicere : D [ cet respeclu luae seternitatis sunt, tanquamdies he-
De monlibtis visibilibus, qui sunt pars terrae? quia siernaquw prmteriit,non dicit saltern,sicut crastina
terra el coelo, et omnibus corporalibus prior est quse veniet, sed sicut hesterna quseprseteriil, id est
Deus, etpriusquamformaretur terra, id est homines. similisestdiei hesternae,secundumhoc quodpraeter-
Ecce omnis rationalis creatura hac differentia di- iit. Omniaenim quse flneclauduntur pro transactis
stincta est, ut monlium nomine significaretur cel- habendasunl [Gl. inf, Aug.] Quasi dicat: Nihilest
situdo angeiorum,et lerrae nomine humilitas homi- homo, nisi des ei alleram vitam : sed nec Iongitu-
num., Ideoque non incongrue verba sic dislinxit, dini unius diei, comparanlur mille anni, sed potius
ut diceret montes, id est angelos fleri, et terra, id sunl
est hominesformari.Formarienim vel fingisolet dici YERS.O. — « Et custodia in nocte : qusepro ni-
secundumcorpora. Unde : Formavil Deusvel finxit < hilo habentur, eoruni anni erunt. >
hominem de limo terrw (Gen. ii): fieri de nihilo. Et cuslodiain nocte, [Aug., Cassiod.] id est sicut
Et ut breviler dicatur universitas rerum, subjungit, vigilia noclis, quae non habet nisi tres horas. Et
pnusquamfieret orbis, quia a smculoel in swculum bene cuslodise noctis comparaiur vita praesenspro
tu es Deus aplius diceretur, ab seterno in aeternum. sollicittidine, ct quia' in nocle.hujtis saeculi agitur,
Vi!57VV;V CQMMENTARIUM IN PSAL V ;=' V'V'.85S:
[Aug., Gl. int., Haym.] postea addit etiam des A et lu ppsuisli i» corispectulub miqriitaies hbslras,
jserumnamortalis vitse, diceris, qum pro nihilo, elc. nOrtab eis dissirotilasti. Exponit qudd dixerat, pp-
Quasi dicat: Et ut minus dicam, si tu aveflas hor• suistiiecu/uire nostrum, id est iniqtiitates nostras,
• minem a luis aelernis,anni erunl eorumi id est inter vitam nostfam
pravam, in illuminaiionevulius iui,
ea reputabuntur, qum pro nildlo habenlur, [Aug., id est corani te. Idem est hoc quod supradixit, in
Alcuin.] ut somnia, et merito inter ea reputabuntur, conspectu tuo, velsaeculumnostrum, id esl posteros
quia bi anni antequam veniant, nondum sunt: cum nostros posuisli in illuminatioue vultus tui, id est
autein venerint; jam non erunt. Quasi dicat : In peccata posleroi-um nostrorum posuisti coram te.
lenebris agitur vita prsesens, et in sollicitudine, et Illa teguntur quse veniam habent, ei illa illumi-
trepidatione: et quasi nihil est. nantur quaepuiiivintiir. Hoc auteiri inde probattir.
YERS.J. — <Mane sicul herba transeat, mane VERS..9. — «Quonianibmiies dies nostri defece-
« fioreat et transeat: vespere decidat, induret et < runt; et ira tua defecimus. >
< arescat : > Quohiam omnesdies nostri defecerunl, [Alcuin.,
Mane sicut herbairanteat.[klc., Cassiod.] Quasi Aug., Cassiod.] idest cogrtitionostra defecit, obte-
dicat: Dixi quod anni habentur pro nihilo, sed nebrata ralione per pcccatum; et in ira tuadefen-
non accusaiis le, quasi factorem mutabilium hsec ' mus nos ipsi amaudo quae transcunt. Vel, pmnes
dixi, imo divinse justitiae conseiitiens. Dicp prius, dies nostri defecerurtt, id est .lempus vilaenostrse
mane homo transeat, id est homo dum vivit trans- abbreviatum est, et pene defecit, quia ad paucita-
eat. Mane enim est tempus vitae,Transeat, dico, tem redacti sunt dies yitae noslrae. Vita Iiominis
sicut herba. Apla comparatio. [Alcuin., Rem., AI- propter iram Dei abbreviata est, quia prsesumplionc
cuin., Aug., Aicuin.] Quasi dicat : Sicut herba longioris vitae peccabant. Et rios ipsi, in ira-tua dc-
mutatuf a qualiiate quam habet in riocte in dete- fecimus, id est essentia nostra defecit per seruin-
riorem mane orto sole, ita mulatur homo iri dete- nas.
rius. Quasi dicat: Luathomo quod meruit. Mane YERS.10. — « Anni nostri sicut aranea medita-
floreat et transeat, in aliam qualitalem, 'et postea « huntur; dies annorum noslrorum in ipsis sepfria-
vespere,id est in extremis. Yespere enim significan-, « ginla artnis. >
tur extrema, scilicet tempus quo homo ocCidit; de- Anni nostri. [Cassiod., Aug.] Miseria etbrevitas:
cidat in mrirtero,induret in cadavere, et arescgt in hujus vitae exprimitur hic per similitudinem ara-
pulverem. Sicut herba inextremis seeta velfracta. neae, quie texit Inanes telas, ut dolo capiat muscasV
[Hier., Alcuin.] Vel quia bis ponil mane, duas notat p( Et est: Anniriostri meditabunlur, vel medilabantur,
aetates, primummane, pueritia est, qusecito transit. sicttt aranea, id est nos in annis sludebantus do-
Secundum manejuventus est, quse floret et transit. . losis et inanibus occupationibus in rebus, scilicct
Ycspere significatursenectus, quando refrigescit vi- corruptibiiibtis laborabamus, et inania texebamus.
gor hominis;Et est primum mane hominis, id est [Gassiod., Alcuin., Aug.] Unde bene dicit, niedila-
pueritia, transeat sicut herba, id est cilo. Omnis bantur, vel riieditabuntur anni, non operabanlur,
enim caro fenum, el claritas hominis sicut flos feai: quia sine utilitate et fructu boni Opcris transeunt,
fenum aruit, flosdecidit (Isa. XL).[Aug.].Secundum quasi sub inani meditatione. Yel passive potest ac-
mane, id Cst juventus, floreat et transeat, id est cipi, medilabuntur, vel repiitabuntur, anni noslii
cilo peragat floremsuum, etvespere fngidse.senec- sicut aranea, id est sicut inanes et inutiles, et dies
tutis, decidat, induret et arescat, hsec non mutan- annorumnostrorum compilertluriri ipsis septuaginta
tur. Hsecaulem poena de peccato veiiit. annis. Yel dies annorum nostrorum, ita breve'!
VERS.7. — « Quia defeciriius in ira tua: et in sunt, quod in ipsis sunt septuaginta annis, alia
« furore ttio turbali sumus. > '
littera, quo temporis spatio dicuntur longaevi,Quasi
. Quia defecimus.[Aug., Haym. Aug.] Quasi dicat: dicat :Etiam usqtieadoctogintaannos^liquas yires .
Dicotranseat et lransit. Quia defecimus, infirmitate rj p habere videiitur.
mortales et passibiles facti; in ira tua, id est vin- YERS.11. — < Si autem in potentatibus octo-
dicta nobis inflicta, quam lamen miseriam morte li- < ginta anni : et amplius eorum labor et dolor. >
nire limeinus. Etin furore tuo lurbali sumus. Tur- Si autem amplius vixerunt homines octogintaanni
"
bali sunius timore mortis: infiririi,infirmitatemfinire yitsc,[Gl. inf, Aug.] ut multum vivant, quod raruin
Irepidamus. Unde DominusPetro : Ducel te, quo tu, est: potcrunt esse in potentalibus, id cst aliquas
non vis (Joan. xxi), et Dominusnos in se transfigu- vires et potenlias poterunt habere usque ad octo-
rans de seipsodicit: Tristis est anima meausquead ginta. El si amplius vixerint, eorum est labor etdo-
mortem (Maith. xxvi). Deinde stibdil hanc poenam lor, id est si ullra septuaginta vivitur, labor et do-
nobis esse pro peccalo. lor multiplicabilur. [Hier., Aug.] Seneclus enim
VERS.8. — i Posuisti iiiiquitates npstras in cqn- ipsa niorbus est, ita hsec ad litteram dici possunt.
< spectu tuo saeculum nostrum In illuniinatione Sed quia et citra sepluaginta annos sunt qtiidam
< vultus tui.» inflrmi et senes, et ullra octoginta sunt aliqui vi-
Posuisti. [Gl. int., Aug., Aleuin., Cassiod.] Quasi gentes virtutibus, nielius haec mystice accipiunlur.
dicat : Defccimusjuste quidem, quia peccavimus, Sepiuaginta ergo et ocloginta, sunl centum quin-
839 PETRI LOMBARDI 840
quaginla ; m oentum quinqtiagirila,eadem signifi- A . mansitetudb Dei. Mansucludo, si Dei est, dicitur
calio est quac i» quindeciin, qui numeriis constat clementia : si nostra est, dominatio dicitur. Ipse
de sepiemcl oclo. Scptem sigaifical Vetus Xesta- enim per clementiam manstietus, domandonos ef-
iHcntum,propler Sabbatum quod observare nian- fecit niansuetos. [Aug.] Et sic corripiemur. Quem
dabat [Aleuin., Aug.] Observabant patres Veieris enimdiligil Deus, corripit, et castigal(Hebr. xu). Et
Teslamenli scpiiiiiuindieni,scpliinainseptimaiiani: .cuinhoc sit,
scplimum nicusem, sepliiiiuiu anniiiii: septinuim 201 VEHS.13. — < Quis novit potcstatem
annum, scptimsedccadis, qui jubileiis dicitur. Octo « iraetuse, ct prse limore tuo iram tuam dinume-
vero signilicat Novum Testanieiituiii,propter resur- « rare? >
rectioncm Donrinioctava die faciani, quae observa- Quis novit polestatcm trm tum? [Gl. int. Aug.]
tur in NovoTestamenio, ubi et in octava fulursere- Quasi dicat: Bealus est qui novil; paueoruni eniin
suriiectioniscxspeclatur. Iiuicetiam stinl quindecini esl hoc, sciliccl nosse poleslateui irse tuse, quia
gradus in lempio Saloinonis. Inde eliam in psalmis pleiisque duin parcis, magis irasceris. Quosdam
qtiindecimcantica Graduuni. Inde eliam quindecim alios dum puiiis, mausueludoest. Unde : Cumira-
eubhisaqiia diluvii excrevit, supef summosmontes. lus fueris, misericordiicrecordaberis (Habac. m).
"
Peisepluagintaergoetoctogiiila, TestamentumYetus [Gl. int., Aug.] Quibus auicm plus irasceris, par-
et Novuni significalur. Nota ergo eliam diligenter cis, ut sic piosperelur peccalor in vla sua, et ma-
quod dislincte dicit : Jn ipsis et in potentalibus. Et jora recipiat in novissimo, id est prenania.-lernam,
ost sensus lalis : Anni noslri meditabunlursicut qtue est potcstasiras luae.Quam diflicileergo repe-
aranea, cl sic dies annorum nostrorum, id est vita ritur! Quis novit poteslatem irm tuw? id est quis
noslra cst in ipsis annis sepluaginla, vel, in ipsis, novit irsm tuam, el ipsius irse potestatem, id est
qui sunt sepluaginla amii, id esl in lempoMlihus, virlutem et majoritaleni quam exerces contra illos
quaeproniittebantur in Yeteri Teslahientoquod si- quibus hic parcis ? potestas enim irse hominis est
gnificabalur per sepluaginta. ldeo ergo.dixit sep- corpus occidere, et post nihil facere (Matth.x).
luaginla, quia in Veleri Teslamenlo promiltebanlur Deusautem el hic punit, et post in gebennammii-
tciuporalia, in quibus est vita nostra, pertinens ad tit, et a paucis eruditis major ejus ira intelligitur.
Vctus Tcstameiilum. Si autem, non in ipsis an- Et quis novil dinumerare, [GI. int. Hayro.] id est
nis, sed iii potenlalibus erat vita nostra, id est si distinguere iram luam, quia his parcit ad-poenam,
non er.itin temporalibus; sedaelerniset spiritualibus, hos punil ad salutein, prm limoreluo, id est ad hoc
tiiiic dies annorum nostrorum erunt octoginlaanni, Q ( ut te limeanl. Quasi dical: Pauci.
id est vila nostra pertinebil ad NovumTestamentum, PARS.III. VERS.14. — < Dexteram tuam, Do-
quod sigiiificaiur per octoginta vel octo, quia No- « mine, sic nolam fac : el eruditos corde in sa-
vumTeslam., est in spe resurreclionis octava setale « pienlia. >
ftiturae.Et amplius eorum labor et dolor, id est „ Dexteratn tuam, Domine.[Cassiod.] Terlia pars,
fjuisquis hanc fidem transit, ct aliquid amplius 'ubi prat et aflirnial liberationcm. Quasi dical: Ul
iiuaerit,Iabores et dolores invenit. Velsic potest in- mansuettiscorripis, ergo, o Dondne,dexteramluam,
tolligi. Quasi dicat: Vita quae est in potentalibus id esl Chrislum, sic notamfac, ul ttti discant per
pcrtinel ad Novum Testamenttim. Et licet homines cum riiagispetere ea quse non videntur perlinentia
sint in NovoTestamenlo, tamen amplius£orum est ad Novum Testanieiitum, quod prsesenliapertinen-
laboret dolor,id esl licetsimusin NovoTestamento: tia ad vetus : quain oralioiieni hoiniiiis Dei hnplo-
lamen adhuc habet vila nostra laborem el dolorem, tam videmus.Christtim enim sic fecitDeus noliun,
duin in nnbis gemimus redemptionem corporis ex- ut in ejus passionibus ostenderet non praesentia
spectantes (Iiom.vm). [Aug., Alcuin.] Vel per sep- secundumYetus Testamentum,sed aeternaesse pe-
tuaginta annos polcst inlelligi appetitus lerreno- tenda. Yel dextera Dci ' est selerna felicilas, qua
•.iim, qttic septem diebus aguntur. Per octoginta, D 1 oves ab haedisseparabit (Matth. xxv), in qua qui
:clernilas signilicalur. Et est, dies]annorum'noslro- sessurus sit, bene sic innolescil Deus, cum flagellat
lum, id esl vita nostra, erunt in ipsis septuaginta qtiem recipit (Hebr. x-n-j,nec sinit in malis prospe-
annis, id esl in appotilu el desiderio temporalium. rarl, sed emendat ut ad dexteram ponal. Et esi,
Si autem in polenlalibus,id est si virtutibus fuerit dexteram luam, id est selernam felicilatem,sic no-
vila noslra : lunc sunt octoginta anni, id est seter- taui fac, ut homiiics dinumerenl iiam Juam, prse
nitas pelilur, el ampliuseorum labor et dolor, hoc limore; eterudiios vel compedilos, cordein sapien-
jion inutaiit. tia, fac notos subaudi.VerbumeiiimGraecum{123)
YF.RS.12.—«Quoniam supervenit mansuetudo; utruniquesignifical,scilicet eruditos vel compedi-
t ol corripiemur.> tos, quod lamen idem est, quia qui erudiuiilnr in
Quoniamsupervenit.[Aug., Alcuin.] Quasi dicat : sapicnlia, pedem nienlis miltunt in compedespraj-
^ldhuc<st labor et dolor. Sed hoc ad misericordiam ceptorum Dei, ne a via ejus exorbitenl: quos -sic
Oei pertinet qui flagellalfilios. Quoniamsupervenit fecil Deusnoios in NovoTestamento, ut pro fide'
id est compedilcs
(12(5)n-r-f«5wow, id est emditos; ^sn-^cEuivour,
8*1 . COMMENTARIUM 1N PSALMOS. — PSALi LXXXIX. 842
ejus omnia.spernerent, quaemagna habenlur iri Ye- A 1 «idirige super nos, et opus manuum noslrarnm di-
teri Teslamento,et seterna bona morle qusererenl. < rige. >
Hoc autem attendens iste homo Dei, orat pro eis El sit spiendor Domini Dei nostri super nos,
qui multa patiuntur a sseculopro aeternis, dicens : [Haym., Aug.] id est lumen vullus tui, scilicet
Et o imago Dei recreans, gratia Spirilus sancti refor-
YERS.15.—«"Convertere, Domine, usquequo; et mans imprimatur menti nostrae. Triplex quippe est
« deprecabilisesto super servos tuos. > imago, scilicet imago creationis, imago recrealio-
Convertere, [Cassiod., Alcuin.] id est juslitiam nis, imago similitudinis. Imago creationis est, qua
leinpera. ltahoe dicit Deo, quasi aversa sit facies creati sumus, scilicet ralio. Imago recreationis,
ejus a tribulatis. Dico, convertere, et usquequoeris gratia per quam reformalur imago creata, scilicet
aversus? [Aug., Cassiod., Aug.] Vox ista, oralio ratio. lmago similitudinis, ad quam facti sumus,
est justi, non indignatio inipatientis. Vel secundum scilicet Deus Trinilas, ad cujtis similitudinem fa-
aliam lilteram, converlere, Domine, aliquanlulum, clus esl homo , non Patris tantnm, vel Filii, vel
non ex toto, quia magis prodest, si aliqua tribuia- Spiritus sancti,sedTrinitalis;per memoriam, simi-
lio semper movet nos; et deprecabilis esto super lis Patri; per intellectum, Filio; per dilectionem,
servos luos. Quasi dicat : Talem te exbibe, ut ^ Spiritui sancto; per hanc Triniialem imago creata,
possis exorari a peccator.ibus; sed iste hohio Dei similisesl increalajTrinilali. Unde meminerim te,
jam futura bona spe anticipans, quasi de factis intelligam le, diligam le. [Hier., Cassiod., Aug.j
ail: Vel splendor Dei est super nos, dum crucis impres-
VERS.1G.— < Repleli sumus mane misericordia sione decoramur, et vexillum tritimphi in frontc
< tua; exsultavimuset delectali sumus in omnibus portamus. Et opera manuum noslrarum dirige, ut
« diebus noslris. > non pro mercede terrcnoruin ea faeiamus, sed
Repleli sumus mane misericordia tua, [Aug.] id pro aelernis. Deinde, quia omnia opera bona ad
est in xlernitaie. Modoest nox, in qua esurimus et unum dirigunlur, singulari numero subdit : Et
sitimus. Tunc autem saliabuntur vultu Dei. Unde : opus manuum nostraruin dirige, id est omnia bona
Saliaborcum apparuerit gloria lua (Psal. xvi). Et unum opus charitatis sunt, id est ad unum iinem
alibi: Jlane aslabo .libi et videbo (Psal. v), id est diriguntur.
satiabor. [Cassiod., Aug.] Et ibi exsultavimus in COLLATIO INPSALMOM LXXXIX : < DOMINE, REFDGICM, >
taude tua et delectaii sumus, in re jocunda, in om- etc.
tiibus diebusnostris. Ibi omnes dies simul sunt. Non /- f VERS.3. Ne avertas hominemin humilitalem. In
succedunt sibi, quia unus sunt, id est seternitas. Hebraico nusquam est negatio, sed aflirmative le-
Nunc aulem pro eo, gitur, convertes hominemin humililatem sive con-
tritionem. Sed unde hoc inoleverit : Nam
VERS.17. •— < Laetatisumus pro diebus quibus nomen Deus, et negatio, «o», nihil aperiam dislaiit prseter
« nos humiliasti, annis quibus vidimus mala. > prouuutialionem, et punctulorum adnotationeni,
Lwtali sumus etiam pro diebus, [Alcuin., Aug., verbi gratia, bx EL dicitur Deus, ha AL, id est w
Gl. inl.] id est in diebus malignis, quibus nos vel non. Caeterumubi finiebalur superior proximus
versicultts, a swculo usque in smculum lu es Deus,
humiliasli, scilicet annis quibus vidimus mala, quaedamexemplaria Grseca non habebant, Deus,
id est. angustias corporis, in quibus diebus dici- quomodo etiam non habent quae apud nos .exstant.
mus, Deinde particulam quae esl btf cilra punctationem
VERS.18.— <Respice in servos tuos et in opera poteratlegi ha AL.Ob idque sequenli versui copu-
« lua, et dirige filioseorum. > larunt qui ex Ho.b.hanc editionem tradiderunt. Quid
Respicein servos tuos, ete. [Gl. int.,Aug., Haym.] tamen de hoc senliat Hier. cernes ad Suniam et
Fretellam. Et dicitis, inquit, quod in Grseco non
Quasi dicat: Nos humiliasti, sed respice in Slt Deus, ajroTOU atwvoffxocte~>c-o~ai~vo--v cl, &SS6"
servos tuos, et pro, id est, in opera tua, quia ipsi culo et usque in saeculumtu es, quod apud eos de-
servi sunt opera tua, et dirige filios eorum, id est pI esse manifeslomest. Namet Hebraica veritas habet,
et omnes alii inlerpretes, et LXX similiter trans-
imitatores, ut sint recli corde quibus bonus est tulerunt, UKO-O~ ai&vosx«tcu>sTOO aiui-jo;tr!/ tl o
Deus. [Aug.] Yel, filios eorum, id est opera. [Cas-
..6f quod Hebraice dicitur hx T\m thrj" ~T3~ ahXTO
siod., Alcuin.] Yel Prophela hic pro Judaeis pec- HEOLAM VEAD OLAIIATAnEL. Hactenus D. Hier.
cantibus specialiter orat, dicens : Respice in servos Porro utrobique intelligentia sana est. Juxta le-
tuos. Quod i>eus facit in se, Propheta orat fieri ctionem Vulgatam, interpretatur humilitas, concu-
suo. Orat scilicet ut Judaeis piscentia terrena. Juxta aliam accipitur pro resolu-
pro populo parcat pec- lione corporis in pulverem, secundum conditionem
cantibus, si non pro meritis eorum,saltem propter naturae. Eoque rectum est ut Deum precemur ne
opera quaeineis fecit. Unde subdit : Et respice in averlal ab wlernis, propter prioremSed humilitalem.
Secundam confiteamur necesse est. audiamus
opera tua, quaefecisti in eis, et dirige filioseorum. Hiero. expressius et clarius ad Cyprianum scriben-
Quasi dicat: Si ipsi propter iniquitates dispersi tem, et omnem psalmum edisserentem, ubi utram-
sunt, saltem filiiin fine fide corrigantur, qui per se que leclionem probat et interpretatur, ubi etiam as-
pravi suut et inconvertibiles. seril nostram lectionemesse LXX, quanquam ali-
— ler visus est sentire ad Suniam et Fretellam: Con-
VERS.19. < Et sit splendor Doraini Dei no- vertes hominem usque ad contrilioncm; et dices:
« stri super nos, et opera manuuin nostrarHm Revertimini,filii Adam;' LXX, ne avertas hominem
PATROL.CXCI. 27
 >': : "
'••843 W""v PETRI LOMBARDI-.;: V ..',844.
in humitilatemel dixisli: Converlimini, filii homi- X negligeniias^02 nosiras, pro quo Septuaginta sw-
num. Juxla Hebraicumhoc quod dicilur, lloc est : culum fraiisiulerunt, in Hebraico scriptum est
0 Deus, qui hominein condidisti, et ab initio es IZ^nSy ALUJIENU, quod quinta edilio interpretatur
et
ejus refugium habilatio, convertes eum usque ad adolescenliam,Aquila napop«-tt;.Et nos in linguam
contritionem, fecisti eum atque plasmasti, ut con- noslram vertere possumus errores sive ignorantias.
verteretur inmortem,et vas tuum extremovitaasuae Miror autem cur Septuaginta voluerunt pro ALL-
tempore frangeretur, cui cum immineatista con- MEKU, id est adolescenlia, negligentiiset erroribus
et
dilio, ut ortus intereat, quamvis longo vixerit sive ignorationibus,smculumdicere, nisi forle quod
tempore, tamen fine dissolvatur extremo, qiiotidie in sseculo,et in vitaehujus tempore, vilia commit-
:
eiloqueris per prophetas Reverlimini, filii Adam, tantur.
qui veslra culpa offendistisDeum,et de immortali- YERS.10. — Anni nostri sicut aranea tnedita-
bus facti eslis morlales. Praccipientisenim noluistis buntur. Hieronvmus et recentiores aliter signant
audire imperium: De omni ligno quod est in para- distinctionem. Accipiunt enim active verburn supe-
diso comedes';de ligno autem scienlimboni ei mali rioris versus, ubi dicebamusdefecimus,et copuiant
non comedes. ln quacunque enim die gustaveris de sequentibus, hocpacto: Consumpsimusannos nos-
eo, morlemorieris (Gen. n). Porro illud quod LXX tros, quasi sermonem. Addit lanien Hieronymus,
transtulerunt, ne dvertas hominemin humilitatem, explicatiorissensus gralia, loquens.Aiiinon addunl
el dixisti: Convertimini, filii hominum, hunc habel In Hebr. TOTiHEGEH, inclinatur a radice ~c~\HAGAII,
sensum: Obsecrout hominem quem ad tuam ima- quaeinterdum significat medilari. Sed vocabtilum
ginem et similitudinemcondidisti, et tantum eum B aranea, cur a Septuagintasitpositnm, explicatHie-
honorare dignatus es, ut de servo filium nuncupa- ronymus ad Cyprianum. « Pro scrmoneloquentis,
res, ne eum humilies peccato perpetuo, super eum Sepluaginla meditationem aranem transltilerunt.
vigeat anliqua sentenlia: Terra es tu, et in terram Quomodoenim loqueniis sermo praetervolat,ita et
ibis. Tu enim promisistipoeriitenliamdicens : Nolo opus araneaeincassum texitur. De quo super per-
tnorlem peccatoris, lantum ut convertaluret vivat sona haereticorumscriplumest inlsaia -.Telamara-
(Ezecluxxxn). Tu dixisti omnium sanctorum tuo- newlexunt (Isa. LIX).Quaeparva et levia polest ca-
rum eloquio , convertimini sive reverlimini, filii pere animalia, ut muscas, culices, et ca:tera hujus-
hominum, ad clp.menlissimumPatrem, quioccurrit modi; a fortioribus atitem rumpitur : instar levium
venientibus, el signum quod vitio suo perdiderunt in Ecclesia simpliciuroque qui eorum decipiuntur
offert, et stolam incorruptionis largitur anliquam, erroribus, cum viros in fideiveritate robustos non
quia mille anni in oculis tuis, ul dies hesterna quw valeant obtinere. > Haecille.
prwleriil, transiit, ul vigilia nocturna sive in YERS.11. — In potenlatibus. TrTYZCZi BIGBU-
nocte; qui perprophetas supernos ad poenilentiaiii ROTH.Hieronymusvertil muliumadverbiaiiter. Alii
provocas, dicens: Revertimini,filii liomhium,peli- consonant Sepluaginta, ae idem suam interpreiatur
mus, ut ante jam dixi, ne facias homiiiemin humi- versionemad Cyprianum.Quidqnidigitur vivimus,
litate sempiterna rctineri. Nec enim putamus lon- et in quo deleclabilis est vita mo~V&\mm, septuagin-
gum esse, quod promittis, salulem nobis post multa ta annorumspatio coniprehenditur.Sin autem tmtl-
tempora tribuendam: aeternilati comparala, brevis lum, et ut inlerprelalus est Symmachus, contra
est omnium lemporum longitudo. Haec divus Hie- ' _ opinionem,octogintasunt anni; quidquidsupra liie-
ronymus. rit morbis et inflrmitate transigilur, quse est socia
YERS.5. — Qumpro nihil habenlur,elc. Pondus senectutis.
sententise hic asservatur, non verborum tenor. Ampliuseorum labor et dolor. Hieronymnsconsi-
Hier. percutiente le eos, ul somnium erunt. Sed militer. Non longe est Pellicanus, haberis proltxius
nec ad verbum reddidit. Siquidem t~~\~ZARAM est
cum impetufluere, V~(iTKVJ nriDTt ZERAMTAM SCHE- quod nos et Hieronymus, amplius. Alii vertinit
NAH IIHEIU.Munsterus, facisimpetumirruere in eos, plius. superbiam,forlitudinem,vel excelleniiam,pro am-
somnus Ex quo liquido constat LXX per melathesin
erunlque ul somnus; Sanctes, inundasti eos, , a~.-~\ HORBAM, vice D_,rn ROHEBAM. Prius
sunt; Alii, itidem. Cseterum ~aw, sine accepisse
punclorum enim designat, multum vel amplius eorum. Deinde
notulis, potest efferri ~CWSCHANAII, id estoh«iis,vel laboret dolor. Pratensis et Pellicanus laboret ini-
id est somnus. Suam tamen versio- quitas; Sancles, perversitas ei ,
fUltfSCHENAH, iniquitas. Cactcii
nem explicat Hieron. ad Cyprianum. sunt fere nobiscumrjtfl bcy AMAL
transeal. et VAAUE.X. Denique
YERS.6.— Mane floreat et Munsterus non est gravior molestia, aut afjlkiia, quam iniqui-
Campensis,pro eo quod est transeat, ponunt cre- tas, quaoobidita nuncupari potest.
scere.Hier. abire; et alii similiter, vel quidpiam si- YERS12. — Quoniamsupervenietmansuetudoet
mile, *]bn HALAPH futurum hujus verbi, mox anle corripiemur.In Hebraeo,vix quidquaminvenitur af-
Munsterus verterat mulari, et nunc crescere. fine huic sentenliaj, si verba exteriusponderamus
t~-12 KIGAZIIISCHVAANUPIIAU. QllOd
YERS.7. — Turbalisumus. Sic et Hier. Iiemque l ' rtSTi^VUrtn
omnes alii recentiores. Hieron. tamen magis pro- Hieronymusila reddil: Quoniamtransivhnusel avo-
bat translationem Symmachi et Aquilsequam suam. lavimus.Eodemconspirant reliqui. Primuni dicen-
« Pro eo, inquit, quod nos diximus liberati sumus, dum est nobis, quid de hoc traclaveVitIlieronynius;
Symmachuset Aquila transtulerunt acceleravimus. nem, deinde oflerenmsqtiod potest dici ad conciliatio-
BreTilatem autem vitae significat humanse. > Ac sine praejudiciomeliusjudicantium. Hierony-
paulo post: Pulchre aulem, non in LXX habetur, mus Gypriano: « Quandotransivimus cito et avo-
turbati sumus,sed, juxta Hebr. acceleravimus,dici- lavimus. Septuaginia, quoniamsupervcnietmansuc-
tur. Ut quamvis aetashominum longa videatur, ta- tudo super nos, el corripiemur. Pro quo in Graeco
men comparatione aeternitatisbrevis sit, quod et scriptum est, -:ai~EvQn~iu.zQu, quod verbura ambi-
illustris poela leslatur dicens: « Sed fugit interea, guumest, et tam correptioneni quam eruditionem
fugit irreparabile tempus. > doctrinamque significat. Quem enim diligit Domi-
nus sive erudit, ac flagellat oninem filium
YERS.8. — Swculumnostrum "\~l~h'JALUSIKNO. corripit recipit (Hebr. xn). Quem locuni ita Symma-
Hier. transtulit, ncgligenliasnoslrds. Sanctes, erro- quem transtulit: Succidimurenhn rcpenleet avola-
res nostros.Cscieri,"occulta nosira. LXX respexe- chtis vhnus. Quinta editio hoc modo: Quoniamtransivi-
runtcbj? OLAM, id est smculum.Ilier. et ahi radi- tnus ceteriier et dissolvimur.Et est sensus : Post
cem DSSALiM,id esl negligenter erravil, et quan- septuaginta annos, et ul multum ocloginta,quibus
doquc abscondit.De hoc Hier. ad Cyprianum dis^ hominumvita transigitur, cum anima^fuerit a cor-
ceptat. Ubi nos juxta Hebr. et Synvma. posuimus pore segregata, venlo similesavolamus, sive quia
84S COMMENTARIDM
IN PSALMOS.—PSAL:LXXXIX. 846
i
gupraherbsevirenti, et lioriim pulchriludinl, et ad Xquani abeamet nbhsubsisiain (Psul. xxxviii). Quod
vesperamsiccitatihominem comparat; nunc pro ita exponilur : Neeotempore facias.niemori,quamlo
aridilate vesperae,succisionemflorum ponit. Et cum adhucpulabam me victuium, ulpossimpeccata corri-
pertransierit, inquit, omne quod vivimus, subita gere poenilenlia. Si eniiu hoc feceris, invenlus in
lnorle dissolvirour.Quodaulem Septuaginta dixere, delictismeisessedesistam,non quodspem resuirec-
quoniam-upervenitmansuetudoet corripiemur,hunc tionis neget, sed quod coram eo se negcl posse
habel sensum: Posl septuaginta annos et octoginla, subsistere, apud quem omnes, qui in vitiis perseve-
cum venerit mansuetudo, etdies nobis mortis in- rant, pro nihilo repulantur. > ltec ille.
gruerit, non judieabimur juxta meritum, sed juxta Eruaitos corde sapientia. Hieronyui. Veniemut
clementiam.Etquaeputatur correptio esse, eruditio corde sapienti; Pralensis, adducemuscor sapien-
est et doctrina. Satisque miramur , quid voluerint lim; Sanctes, adducemus in cor sapientiam.Itidom
verbumHebraicumU^rptaGAZmscn, LXX,Theodo- caeteri. Ubi perspicis quod ubi dicimus eruditos,
tio et sexta editio transferre mansuetudinem,cum ibi dicunt adducemus, ant veniemus, aul offere-
AquilaetSymmachusetquinlaeditio/ieslinationem.et tnus. Porro in«ij_, NABI,si piima litiera sit de ra-
repente celerilerquetranstulerunt. > HactenusHiero- dice, significat propltetam, quomodo acceperunt
~~ ~~
«ymus. Caelerumsi legerimus GAZ,vel, GEZ,a Septuaginta. Siquidemnon est eruditior corde ipso
]'adice Tt" GAZAZ, id est totondit, i'd sonal Hebrseis Propheta. Itaque iiiterpretalur liieronymus in Coin-
vellus,quod certe est symbolumdulcoris et mollitu- menlariiseruditoscorde.Chaldseusparaphraslescon-
dhiis, adquod fortasseSeptuaginta alludebant.Dein- sonat inquiens: Soluspropheta,cujus corabundatsa-
de \~~t~velU?>R HISCH, id est festinavit aut cito, ut, g] pientta. Sinautem fuerit servilis,estadducemus,juxla
sit vellusfestinavit.Itaque mansueluda hac ralione alios.Jamilludquodnonnullicodiceshabebant£om^£-
signata supervemt.-\~~OPHaulem propriie signifi- dilosproerudifis,tangitAugustinusac conciliat.«Ver-
cat avolare,dehinc-coruseareet illustrare. Postre- humenimGrseeum,inquil, ita in ulraque significatio-
mum videatur Sepluaginta respexisse interpretan- ne similiter sonat, ul una syllaba paululuin diflerat.
tes, quod erudilio sive vexalio dat inlellectum, CaeteruinHieronymusidlribuithallucinationi dicens:
ctiam si avolatio potest correptioni ac erudilioni Ubi nos inlerprelali sumus, eruditoscordein sapien-
haud diflicilccoaptari. tia, alii transtulerunt, compeditos,verbi ambiguitalo.
YERS.13. — Iramtuamdinumerarc. Ullima par- deceptL > Si enim dicas xeniSvpiwv; compeditos,
ticula in Hebr. sequentem speclat versum, el aiiam, 6inautem7rEjr«tSEuji>ivovc,cn<rfifos sigiiilical.
VERS.IBet 17.—Kepielisumusmane misericordia
fecerunt dislinctionemSeptuaginla, TrXlzhLIMNOTH, 1 tua, exsullavimusetdelectatisumus,Iwlatisnmus pro
quod eliam admonuitD. Hieronym. ad Cyprianum,•t diebus, etc. Faber et Caecusmore suo interpreles
cujusexposiliohaecest: <Quisnovit fortiludinemirce arguunt, qui debuissent vertere, per modum preca-
tnm, el secundumlimoremluumindignalionemluam?| torium, reple,Imiifica, el per fuluruni.illa,exsuliabi-
Septuaginta,quis novil poleslalem irm tuw,el prm mus el delectabimur. enim fici ul qui versu sep-
timore tuo,iram tuam dinumerare? Inter Hebraicum1 timo conquerebanturQu\ se defecisse
el Septuaginla diversa distinctio esl. Septuaginla1 furore turbatos, nunc alfirmenlsepra; ira, ejusque
laetatosel exsul-
cniro dinumeraiionemlimori et furori Domini co- lantes. Et maxime cum Hieronymusex Hebraeoita
piilant.Porro.Hebraicum sequenti aptat versiculo,>tp transtulerit ul jubent. Atqui aiidianl eumdemHie-
ut sequatur, ut numerenlurdies noslri, sic oslende< " ronymum, quid pro nobis adversus latratus eortim
;
el veniemuscorde sapienli. Quid breviler ita nobis respondeatubisupra:« Implenosmatulinamisericor-
disSerendumvidetur? Quis potcst nosse quandiu ira1 dia,el laudabimus, el tmtabimurincunclisdiebusno-
tua, ex qua timor nascilur humano generi, perse- stris; Septuaginla,replelisumusmanemisericordiatita
verei,-nisi le docente qui Deuses ? Itaque obsecro,< et exsultavimuset delectati sumus in omnibusdiebus
ut tempus vitsenostraeindices nobis, quo possimus' noslris. Incunctis locislianchabent Septuaginta
corde sapienli tuo nos judicio praeparare.Quodau-* consueludinem,utpene quodapud Hebrseosin futurumpo-
tem dixit, quis novilforlitudinemsivepblestatemiras' nitur, hoc ilii quasi jam faclum et prseleritumrefe-
tuw, ei secundum timorem tuumindignationemluam,> rant. Hic ergo non, ut illi voluerunt, dicunl se im-
ostendit esse difflcile,iraetimorisque et indignatio- plelosesse malutinamiscricordiaDei atque lxtalos,
uisDei seerelurarationemquecognoscere.iflaecille. alioquisihocfactiimerat, quomodoposleadepiecan-
VERS. 14. — Dexteram luam. Hebr., dies nos- tur etdicunt: Respiceih servosluos,etin operatua, sed
iros. Undeautemvarietas profecta sit, clare osten- totum quod postulant ideo deprecanlur, ul mereaiv-
dit Hieronymus)ubisupra: <Ot numerenturdiesnos- tur mntutinam misericordiam, quam cum fuerint
iri, sic oslende,et veniemuscorde sapienti. Errorquee asseculi laudenl atque laetentur, in cunctis dicbus
perspicuus, cur pro diebus Septuaginta dexleram~v vitaesuse. t Hactenus Hieronymus. Ncc obest quod
dixerint "i_iaiIAMENU , quippe verbum compositum dicit, vel illi volnerunt, quod intelligendumvenit
est, significansdies nostros, quod in singulari nu-- juxta sonum verborum. Siquidem propter moreni
mero si scribalur, «strema liltera, quae appellalurr Scriplurarum docet ipse Hieronymus Septuaginta
liun, _, exprimit dexteram, sicut est illud irinomi-- D recte vertere .praeteritumtn vicem futtiri, ubi tamen
ne Benjamin,qui interpretatur filius dexlerw. Sin Hebraice futurum tempus ad verbum legilur. Quod
outem a habeat, diemvel dies sonat. Est autem ne diffidas audi quid dicat libr. u Commentariorum
sensus: Numerusannorum dierumque nostrorum,, in epistolaoiEpbes. ad cap. n.
quibus in hoc saeculonos vivere decrevisti,ostendei Quaeriturergo quomodo Deus, qui nos salvos fe-
nobis, ut pi-aeparemus nos adventui tuo, el contem- cit et suscitavit, simul sedere fecit cum Christo. Et
pto errore mortalium, adte pergere feslinemus , quidem qui simplicius est Tesponsurus, hoc asserit,
cupiamusque prsesenliam luam, ut ad te festine- quod juxta praescientiamDei, id quod futurum est,
mus corde sapienti. Nihiltam decipit humanum ge- quasi factumesse jam dixerit. Et quia mos iste sit
uus, quam dum ignorant spatia vitaesuae,longiorem i Scripturarum, ut interdumfutura temporepraeterito
sibi sseculihujus possessionem repromittunt, uride e declinentur, verbi causa, de cruce Domini, foderunt,
et illudegregiedictum est, nullum tam senem esse,, manus tneas el pedesmeos; et alibi de passioneejus,
et sic decrepitaesetatis, ut non se adhuc uno vel :l quasi ovisad victimamductusest: et adhuc de inju-
plus anno viveresuspicetur. Ad hunc sensumperti- riis flagellorum, livore ejus nos sanati sumus; et
net, et illud quod dicitur: Mementomortis tuae, et'X alibi, abliniquitatibuspopulimeiductusestin inortem.
non peccabis;qui enim recordaturse quotidie essee Hoc aut ideo, ne quia futura super incerta suni
moriturum, contemnit prsesentia, et ad futura fes- i- hominum, spes fl.uctuetet vacillel, ea quaeDeusfu-
linat. Iloc.estquod Davidinalio precatur locodi- i- tura cognovit.apudquemnihil ambiguumest, quast
ceiis: Neauferasme indhnidiodierummeorum,prius- >- jamfacla memorantur. Ut quiaprseleiita, secumjtiisi
:847: ... PETRI LOMBARDI ; 848
phildsophos, quoque fieri Infeela non pessunt, qui A spicit, quando facit tit appareant el respiciantur,
audierunt qnasi jam facta habearit quacfuturasunt. ut est illtid Gen. xxn : Nunc cognoviquod limeas
<Haecibi. At vero quod Septuaginladixerunt sub prae- Dominum,quod est, cognoscerefeci.
lerilo, quasi ovis ad victimamductusest, a; -:poSazo-j Dirigefilios eorum. Hieronymuset alii, gloria tua
s~Ltryayvjv Hebrsei habentbz^ V~T~h T WOEAS- super 'filios eorum. Et dictionem hoc in loco apud
riyQn, positam, si enuntiemus citra apicum no-
SEIILATTEBAII JUBAL,quasi pecus ad mactationem Hebrseos ut finale
ducelur.Et tamen Hieronymus adduxit Sepluagiina latiOnemTjTtffipolerimus legere, vel caph
ad corroboralionemreguli Scriplurarum,'203 1U^ sit de radice.et aspiratio, he, sitconjugationis, quam
suh ratione prjeterili, rem cerlam, hcet adhuc futti- dicunl hiphil, signum, ut efferas ~~\~~f\VEHADREC,
rain, ob oculos ponunt. sicque probe dices, dirige. Rursum autem caph, sit
VADARCA'
VERS.18. — Respicein servostuoset in opera lua. servile, he vero radicale, legasque ~p~T\'
llebraice, appareal servistuis opus luum. Sensuseo- tuuc, gloria tua reddendum erit. Ac Septuaginla
dem recidit. Nam Dominussuos servos et opera re- priori modo opinamur sumpsisse.

PSALMUS XC.

PSALMI TITULUS : « LAUSCANTICI DAVID. > 1 ut nec illecebra male blandientis voluptatiscapiatur,
B
Qui habitaf. Titulus : Laus cantici David. [Aug.] nec limore adversitatis frangalur; [Alcuin.] ut non
De hoc psalmo Christum diabolus tentare ausus est; declinet ad dexleram, vel ad sinistram sicut in Ve-
Christi autem tentalio noslra doctrina est.Sicut enim teri Testamento prseceptumest filiis Israel, ut ince-
ille prior tentatus, lentamenta diaboh humilitate derent via regia, non declinantes ad dexteram vei
superavit, ita nos eumdem vincere docuit et dedit, adsinistram (Num. xx; Deut. v). Regiavia, est via
quem vincere possumus, si Chrislum imitari volu- Christi regis nostri, qui sic viam mundi cucurrit, ut
mus, non in deitate, vel potentia, vel mirabilibus, nec prosperis allicerelur, necadversis frangeretur :
sicut voluit primushomo, sed in eo.quod factus est quem et nos imitari debemus. [Gl. int.. Cassiod.]
pro nobis, id est in humilitate, ad quam vocat di- Dei dico, cmli, id est cujus est sedes coelum, id est
cens : Discitea me, quia mitissum et humiliscorde anima jusli. Nota qualiter sibi respondeant, verba,
(Mattli.-x\). Qui aulem sic iraitatur Christum, per habitat, et commorabilur.Si enim semper habital;
januam inlrat. Janua Christus est qui dicit: Ego sic et semper commorabitur. Deindeillud affiniiai,
sum.janua, per quam si quis introierit, ingredieluret scilicet quod habitat cum dicit:
egredielur, et pascua inveniet(Joan. x). Intrareergo ' VERS.2. — « DicelDomino: Susceptor meus cs
^
per januam est inlrare per Christum. lntrare autem <tu,etrefugiummeum,Deus meus, speraboineum.>
per eum est imitari eum, non in magnilicentia et in Susceptor meuses lu, etc. Hoc autem promiltit,
miraculis, sed sicut diximus, in htimilitate et pa- scilicet quod protegetur, ubi dicit: obumbrabittibi
tientia, quem nos in his sequentes, ex eo et in eo scapulis, et scuto circumdabit te. Primo ergooslen-
vincimus diabolum : de qua victoria Chrisli et suo- dit quomodo babilat in adjutorio Altissimi, ila,
rum contra diabolum agit iste psalmus. Unde in scilicel, dicet Domino. [Aiig., Gl. inf, Cassiod.]
titulo ponilur, Iaus. Et est sensus: Psalmus isle est Ule habitat quia" in adjiitorio Altissimi non su-
laus David, id est Christi. [Cassiod.J Est aulem perbus de sc, ut primus honio. Quid dicet ille Do-
laus, etiam humana: sed hseclaus est cantici, quia mino? hoc, Domine, tu es susceptormei inflrmi ad
non est nisi divina. Est enim hymnus psalmus iste, curandum, et refugiumineum, Deus meus, a sa?euli
id est laus Chrisli contra dsemones; quia oslendil . tempestate. Qui hoc dicil, totum se projecit in euni;
tentationes diabolivictas a Christo, et a suis manen- qui dicil: Deus meus est refugiummeum,non quse-
tibus in auxilio Dei. Hac intenlione monel ut et nos ril aliud auxilium conlra tempestates saeculi. Ne
discamus exemploChristi tentationes superare. Mo- autem putes post susceptionem et refugium nihil
dus : Tripartitus est psalmus. Primo Propheta de- j) i esse petenduln addit, spcrabo in eum. Quasi dicat:
scribit fidentem in solo Dee, omnino protectione Quia susceptor et refugium, ideo sperabo in eufn,
Deivallatum. Secundodicit Christum in coeloleva- itasperabit istein.Deo, ne aliquando de se praesu-
tum a nullo posse contingi, qui et pedes in lerra mat. Hoc si fecissetAdam,benestaret. Ideo sperabo.
protegit, sed prsesumptores ab eo Cadunt,ibi, ca- YERS.3. — « Quoniam ipse liberavit me de la-
dent a latere. Tertio inducit verba Dei Ecclesiam « queo venanlium, et a verbo aspero. >
consolantis, ibi, quoniamin me sperabis. Propheta Quoniam ipse [Aug., Gl. int., Aug.] liberavitme
ergo de quolibet sanclo ait : de laqueom quem superbus Adamcecidif.Laqueum
VERS.1..— «.Qui habitat in adjulorio Allissimi, dico.venanlium, id est dsemonum, qui non in via
in proteclione Dei coelicommorabilur. i> Chrislo, sed circa viam ad doxteram prosperitaiis
Qui habital in adjutorio, [Aug.,Cassiod.]non suo, male extollentis. Yel ad sinislram adversitatis de-
sed Altissimi, id est qui lolam spein, noninse, sed primenlis tendunt laqueos. Si ergo vis securus am-
in Deo semper constituit, scilicet cujns spes, non bulare noli declinare in dexteram, aut in sinistram;
in homine, sed in Deo est commorabiturin prote- sed sit libi via ille, qui tibi pro te factus est via, ut
eiioneDci, id est omnibus modis protegetur a Deo, adducat te ad se per se. [Hier., Alcuin.] Et ita, non
 849 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL, XC. 6! V
timebis laqueos venantium. Et nota quia venatores A . agnusdicitur, elliujusmodi, quianeclconec agnus,
in sacra Scriplura vix in bono invenimus. Econtra nec hujusmodi. Istae enim similitudiiie* siint non
piscatores, raro in malo. Et a verbo aspero mullos proprielates. Et est tanquam scuto miserieordise,
per verhum asperum misit diabolus in laqueos, in circumdabitle, id est proteget te, veritas ejus. Veri -
quos per verbum asperum cadunt aliqui, verbi gra- tas Dei est, quse non respicit personas, nec miscct
lia, ut qui nolunt esse Christi, propter insultantes sperantes de seipsis, cum his qui speranl in Dco;
Christiano nomini, et qui timeut detractiones homi- sed discernit humiles et superbos, puenitenteiiiac
num adeo ut cessent a via Dei. Insultatio ergo et defendentem. [Cassiod.] Velila : Scapuiis, speranti
detractio infidelium verbum asperum est. Yel ita fidelibeneficia Dei promittit hic. Scapulsconim sunt
per laqueum et verbum asperum geminaetentationis operationes mirabilium, quibus ut humeris virtus
modos significat. Tentatio enim vel fil per facta, Dei ostenditur. Pennae sunt monita prophelaruin,
quaehic dicitur laqueus; vel fit per yerba, quae hic quse ad coelosvehunt. Et est, obumbrabit tibi, [Al-
dicitur a verbo aspero, etsi leve videatur, grave est cuin., Cassiod.]ut neque soldivinitatis, rieque luna
tamen verbo tentari. [Cassiod., Alcuin.] Laqueus humanitatis Christi, te urat, scapulis suis, id cst
ergo sunt versutiaespiritualium vel carnalium ini- operationibusmirabilium. Et sub pennis ejus, idest
micorum in factis. Verbum asperum est omne di- B ' in monilis prophetaram inquibus est protcctio, spe-
ctum quod movet hominema regulis divinis, scili- rabis, el veritas ejus implens promissa, id est in-
cet convicia vel blanda. Et est, liberavit me de la- carnatio Christi. Unde : Veritas de terra orta est
queo venantium, id est de tentatione, quae fit per (Psal. LXXXIV). Circumdabit le, tanquam scuto.
faeta; et a verbo aspero, id est, a tentatione quae fit Idem dixit scutura quod et pennas dixeral. Incarna-
per verba. tio namque Christi, et scapulis obumbral, el sculo
VERS.4. — < Scapulis suis obumbrabit tibi : et defendit.Non limebisa limorenoclurno. [Aug.] Sicut
< sub pennis ejus sperabis. > notavit genera defensionum, ita notat et genera po-
riculorum ut gratiorsit liberatio, et distinguitqua-
Scapulis suis. [Cassiod., Gl. int., Aug.] Hic pro- tiior
millit speranti quod commorabitur. Quasi dicat : genera tentationum, qusesunt, levis et occulla,
Dico : Iiberavit, et ut liberet, obumbrabit tibi. Qui quae significatur per limorem nocturnum, levis ct
habilas iri adjutorio Altissimi scapulis suis, vel, in- manifesta quse significatur per sagittam volantem
ler scapulat suas. Hoc ideo dicit, ne putes quod tu in die; gravis et occulta qusesignificatur per nego-
te possis protegere, ad litteram, cum dicit, inter tium ambulans in tenebris; gravis et apcrta, quae
scapulas suas obumbrabit tibi, et a tergo potes in- "< accipitur perdaemonium meridianum. Et esl, obum-
brabit tibi, et circumdabit. [Alcuin.]Et ita, non linie-
lelligere, el a pectore. Scapulae enim circa caput bis a timore id est a levi tentatione, quse
s«d addit sub noclurno,
sunt, quia alis, vel pennis ejus spera- fit
bis, manifeslum est quia protectio est a pectore, ignorantibus : Quae dicitur timor nocturnus, a
similitudine periculi. Unde limor tanlum habelur.
te
quasi posito in medio alarum hinc inde expansa- Et
rum; et dicitur hic a simili gallinaequaepullos sub VERS.6. < A sagitta volante in die, a negotio
alis protegit contra niuVmn. Et est sensus : Obum-
< in tenebris ; ab incursu et daemo-
brabit tibi, id est obumbraculum protectionis prae- < perambulante
nio meridiano. »
stabit, inter a
scapulas suas, simili gallinae, id est A sigiita volantein die, [Aug.] id est a levi tenta-
anle pectus suum te ponet, ut alis prolegat, ut tu
tione, quae fit scieutibus. Qui eirimpeccat ignorans,
quasi in medio positus, hinc inde alis sive pennis quasi in nocte peccat: et ille tentatur a tiniore no-
expansis vel extensis, quo inimicus non audeat ac- cturno. Qui autem sciens in die peccat: et
peccat,
cedere', nihil timeas, nisi indeexieris. Et notandum ille tentatur a in die. Nam per illa duo,
sagitta
quod nulla avis sic infirmatur cum pullis ut galLina scilicet a timore et a sagilta, duo leviora genera
quae tola mutatur affectu eorum, quod cognosci- ., manifestaescilicet et occultae,notavit.
mus in relaxatione plumarum, et infirmitale vocis : J tenlationum,
His duobus levibus duo reddit graviora, dicens, a
sic sapienlia Dei propter nos qui infirmi eramus
facta est infirma (Matth. xxv), quia faeta est caro , occulta negaiio perambulante in tenebris, idesta graviori et
tentatione; et ab ineursu et dwmonio, id est
et habitavitin nobis (Joan. i), ut sub alis ejus spe- ab
incurrente daemoniomeridianonon timebit, id est
remus, et _S;JJpennis ejus, vel alis, misericordiae a~
gravi et aperta tentatione, sicut est, cum adeo
ejus sperabis. fervet sestus persecutionis, unde multi cedunt.
VERS.3. — < Sculo circumdabit te veritas ejus; Levia non sic urgent, ul cogant; sed possunt cilo
< nontimebisa timore noctttrno. > declinata transire. Gravia vero non, ut cum perse-
Scuto. [Aug.]Alaesunt etiam sculum. Et utrum- cutor aeriter inslat, nondum firmis in fide, qui ne-
que sub similitudine de Deo dicitur, quia nec alae, sciunt Chrisliani esse, spernere praesentia, et q.use-
nec seutum proprie in Deo sunt, sicut ipse dicitur, rere futura. Qui tales tentantur, anegotio peram-
Iapis et Ieo, agnus et vitulus, cum tamen nihil ho- bulante in tenebris, vel cum persecutor adeo instat
rum sit. Si enim vere lapis essel, Ieo non esset. Si haec scientibus, quse tentatio est, a daemoniomeri-
leo esset, agnus non esset. Idoo ergo et leo et diano, Et utrosque capit, et scientes et ignoranles
'?Sr.;-,'" PETRILOMBARDI O". .". SS-.
:. ..:. -. --. ,'-.,, / .::...,
hon qtiideirieos qrii habitaiil irt adjutbrio Allissirni, A daemoniuirinon appropmquet ad te In membris,
sed de se praesumeiitesde quibtis dicit: quod est per iniquosi id esl quod iniqui .intendnut,-
PARS.ii. YERS.7. — < Cadent alateretuo mille, sed tamen non quod faeiunt, sed quod intendunt
« et decem millia a dextris tuis; ad te autem non considerabis : quod Ita dicit: Yernmtamen oculrs
« appropinqnabit. > luis considerabis, et retributkmem peccalorum vi-
Cudenta latere luo mille. [Cassiod., Alcuin.] Se- debis. [Aug.] Notandum quod quasi unus Christus
cunda pars ubi fldentis in Deo caput, id est Chri- est caput et corpus, de quo loquitur Scriptura modo
stum in coelolevattim dicit a nullo posse contingi, ut de capite, niodo ut de corpore, non mutata
qui el pedes 204 m ^rra prolegit; sed praesum- persona, quia suntduoinearneuna(.Wa«/i.xix).Me-
ptores ab eo cadtint. Ecce certitudo prolectionis rilo ergo et in voce una. Ideoquediligenter adverte,
dalur fidentiin Deo per Christum. [Cassiod.j Quasi ubi de Cbristo secundura caput, ubi secundum
dicat:IUe qui habital in adjutorio Altissimi, non roembra agat.
timebit a daemoniomeridiano, sed, o Christe, mitle VERS.9,— < Quoniam tu es, Domine, spes mea;
eadent a latere tuo. Latus Dei, est corona justorum, « altissimum posuisti refugium turnn. >
qui cum eo judicabunt. Unde dicitur consuelo ser- Quoniam tu es. [Aug., Gl. int.] Hic loquitur de
roone: Mittito de.latere vestro, id est de illis quii B I Christo secundum caput. Quasi dicat: Ideo non
voblscum habent consilium, [Aug.] Latus ergo> cadil justus a daemonio meridiano , quoniam, tu
Christi sunl illi quibus Ch.ristus promisit, quod1 DomineChriste, secundum caput, es spes mea, per
cum eo judicabunt, scilicet apostoli et eorum imita- hoc es tu spes , quia posuisli mihi intus refugium
tores, quibus promisit: Sedebitissuper sedesduode- tuum aliissimum, id est pro allissimis et occultis,
cim, jiidieantes duodecimtribus Israel (Mattli. xix). vel vitandis, vel babendis mihi ostendisti, ad te
Non est enim putandum quod duodecimtantum hoc; refugiendum, scilicet pro dechnandis poeni&aeternis.
promisit Christus: Ubienim sedebit Paulus qui pluss ln alto enim est refugium Dei, valde in occulto, ot
omnibus laboravit, si non ibi sedebunt nisi duode- scilicet fugiatur ad ipsum aventura ira. Multi enim
cim,? Duodecimergo sedes, perfeclio est tribunalis,t sic faciunt sibi refugium Dei,ut fugiant a malis lem-
in quibus sedebunt mille, omnes scilicet qui dmnia. poralibus. [Aug.] Altissimum ergo posuisti refu-
reliquenmt, et seculi sunt Christum coniidentes de> gium, id est resurgendo, ascendendo, altum fecisti,
eo, non de se; qui alte fixerunt radicem charitalis, id est fore ostendisti refugium, ut jam sperent tui
nec arescent sole tribulationis. Per dextras atitemi sequi, quo lu praecessisti.Ideo
Dei intelligitur aeternabeatitudo. Sunt autem multi; YERS.10. — « Non aceedet ad te malum; el
qui putant se judicaturos cum Domino, et multoy i flagellum non appropinquabit labernaculo tuo. >
plures qui putant se collocandos a dextris tunc sal- Non accedet ad te, [Reni., Aug.,;Aleuin.] o Do-
vandos. Sed quia de se prsesumunt, non habentess mine Christe, et ad tuos, malum, et flageltumnon
in alto radicem charitatis defixam, decidunt a co- cppropinquabit tabernaculo luo. Tabernaculum Dei
gitationibus suis ; et quia pauciores sunt qui pu-.. est caro, in qtia pronobis niilitavit, ad quam levatam
lant se judicaturos, et plures qui putant se salvan- super coelos, ut sic illuc directa spcs nostra, non
dos, cum tamen non sint, ideo ibi mille, hic decem n accedunt flagella ut prius accesserunl in terra; sed
millia ponit. Et est sensus : 0 Chiiste, mille cadentl caput in coelo,pedes habet in lerra; pro quibus
a latere tuo, et decem roillia a dexlris tuis, id estl dicit: Saute , Saule, quid me persequeris? Discretio
pauciores qui prsesumunt se teeum judicaturos, ett est per loca, conjunctio esti per affectus. Sed nec
plures qui prsesumunt se adextris lois futuros, ca- his pedlbus flagellum appropiat, ita ut fidem ex-
denl per dsemoniummeridianum, id est per gravem n cutiat : ideo haec de toto Christo bene accipittir.
sestumtribulationis. Ad te autem,]oCbriste, in veriss ldeo non appropinquabit,
membris, cum quibus unum es, qui in membris ve- ._ YERS.11. — « 'Quoniam angelis suis mandavit
lis es, non appropinquabil daemonium; elsi enim n n « de te, ut cuslodiant te in omnibus viis tuis. »
corpus laedat,carnem aflligat,non tamen fideiuIaesil.t_ Quoniam Deus mandavit de te angelis siiis, ul
YERS.8. — « Yerumlamen oculis tuis conside- custodiant te in omnibusviis luis. [Cassiod., Aug.]
« rabis, et retributionem peocatorum videbis. > Unde in Evangelio : Aslilit ei angelus coufortans
Verumiamen[Cassiod.] Quasi dicat : Licel qui-i_ eum (Luc. xxn]); et est hoc humanae infirmitaiis
dem impiis te permittente tuos persequi, sed et »t indicium. Hocautem dixil tentator Domino,quando
si illi cadentes tentent te. duris tua permissione,t illum lenlavit, hoc objecil de deilate ejus dubi-
verumtamennon impune, quia oculis tuis, 'illo scili- i_ tans. Sed nos et Deum et hominem credimus. Ten-
cet lucido visu quo merita hominum judicas, consi- i_ talus atilem Christus esl propter nos, ut in eo ten-
derabis malum quod voluerunt, el.retribulionempec- > latorem vincere discam.us : sicut etiam et baplizari
catorum videbis. Non bonum quod per nescientes s voluit a servo, non pro sua necessilate, sed pro
agitur, eis retribuelur, sed malum quod intenderunt.t. hominis ulilitate, ul non aspernemur baptizari a
Ita et sanctus qui habet oculOsfldei,videt eos modo lo conservis. Dominusaulem ad baptismum servi ve-
exaltari el tonare. sed in fine fulminari. Haecdixil il nit, implens humilitalem pvoptcr futurorum super-
ne inflrmi moveanlur. Vcl ita continua; eodem m biam retundendam, ne quis melior vita et scienlia
sensu mancnte : [Aug., Alcuin.] Quasi dic.at: Eisi si quilwsdam Christianis diccret: Quid mihi opus cst
853 COMljffi^ V 8Si
bapiismo queni isie habef, qiio^jam roelior surij?._ A Quoniam in rriesperavii/ [Aug., AlcuriV.]' teriia
Sed aftetidatquod non tanlum eurii praecedit,quan- pars, flic jam sunt verba Dei ad Ecclesiain , qiiam
tum Dpminusipsum. Quaeratergo Laptismum Do- consolatur, cui defensionemhic et in
futuropiaemi:;
inini, quia Dominus quaesivitbaptismum servi. promittit. [Haym., Gl. int., Alcuin., Cassiod.j
YERS.12. — < In roanibuS pOrtabunt te: neforte Quasi dicat: Mandavit angelis dicons -.Qubniam in
< oflendas ad lapidem pedem tuuin. > tne speravit,va. membris, iiberaboeum, a malis sae-
In manibus. [Haym., Aug.] Quasi Jicat: angelis culi protegameum. Ecce certiludo protectionis, per
mandavit de te, ut cuslodiant te : et ipsi inmanibus promissionem Dei. Ideo protegam quoniamvere co-
portabunt te, ne forle offendas ad lapidem pedem gnovil nomen tneum. Et quoniam
tuum. Manibusangeloruro sublalus est Cbristus in YERS.15. — « Clamavit ad me, et ego exaudiam
cqelum,nOnquod sine eis rueret, sed quia obseque- < eum; cum ipsosum in tribulalione, eripiam e.um,
< et glorificaboeum. »" '
banturregi,etmeliorestquiporiatur,qtiamjumenlum
porlans. Clarificatusautem Chrislus misit Spiritum Clamavit ad me, etexaudiameum. [Gl. int., Aug.]
sauctum die Pentecostes (Act. il), sicul die quin- Et si nondum audio, jam sum cum ipso in iribida-
quagesimoaPaschaagni (Exod. xn),idestabimmo- tione. Non est ergo timendum tibi in tribulalioiie
latione agni data est lex Mosaica in tabulis lapideis ^ Fides enim in te, Deusestin te. Si dormit, id e.st,
seripta digiloDei, idest Spirilu Dei (Exod:, xxxix). lepescitinlelides, excitaeam.ut Christusdormiens
Sedlex dataest in poenatimoris. Spiritus autem venit in navi, excitatus est a discipulis, et salvati suui
in plenitudine amoris, ut pedes capitis in eoelose- (Malth. viii). Ita et tu si fidem excitas, salvaiis,
dentis , id est evangelistae mundum peragentes non desereris, el si non eripit quando vis, non ideo
non oflendant in lapidem, id est in legem in lapide putes te deseri. Eripuit tres pueros de igne, sa<J
scriptam, et ne sine gralia , in ea teneautur rei; qui illbs eripuit, nunquid martyres deseril? absii
sed a timore solvantur, per amorem spiritus legem El illos eripuit, et istos; sed tres pueros libennr
implentes. Ideo ergo porlalus es in coelum ab an- corporaliter , ut confundantur infideles; marlyjVr,
gelis, ne forte offendasad Iapidem pedem tuum, ut liberat spiritualiter, ut eos imiterilur fideles/ Eri-
misso Spiritu] solvas credentes a reatu legis, ne piam eum. Quasi dicat: Cum ipso sum in tribulo-
pedes tui qui in terra sunt, rei sint legis. Quod et tione, ei post, eripiam eum, de saeculo,el glbrific«i><>
fecit, quia pulso timore implevit eos amore, qui eum in coelo, el lunc
vinci non polest. YERS.16. — « Longitudine dierum replebo eum;
«
YERS.13. ••—< Super aspidem et basiliscum am- P ( et ostendam ilii salutare meum. »
« bulabis; et conculcabis leonem et draconem.» Longiludine dierutn, [Aug.] id est Vila sclerna
repleboeum, quia suDficitqnod babebit, etostendam
Super aspidem. [Cassiod., Aug., Gl. [int., Cas- illi, per speciem, non per fidem, salutare meuin,
siod.] Post ostensam humanam infirmitatem in id est Christum in majestate. Hsec visio est to.ta
ChrJslo, hic jam divina virtus ostenditur; quse merces. Nolandum quia hunc psalmuni
tantis imperat, et agit de Christo, sectindum mem- [Alcuin.]
frequontat Ecclesia per totum annum, et maxime
bra. Uaecautem omnia nomina diabolo conveniunt. in
Quadragesiiria. Tunc enim et in verSiculis et i:i
Ipse enim est aspis cum occulte percutit, basilisous traclu et multis modis cantatur : quod ideo fii,
cum palaro venenat. Basiliscus enim rex serpentum
et nocet quia <:umChristus jejunaret, diabolus eura de hoc
est, flatu; leo vero est, dum persequitur psalffio tentavit, et ejus tentationibus superalis a
vidlenter. Leo enim rex animalium viribus nocet. Ghristo victus abscessit. Huric ad
Draco est cum devoral negligentes; sed in adventu ergo psalnmm
completorium quotidie, et diebtis jejunii maxinie
Domini pedibus ejus, id est, a sanclis omnia haec
frequentamus, ut quo tempore diabolus niagis niti-
nociimenia prostrala sunt. Et hoc est quod dicit, tur ad
decipiendum, eo tempore non magis labo-
et ambulabissuper aspidem.[Aug., Gl. iiit. ] Aspis D i remus ad resistendum.
veneno nocet, per quem significalur diabolus, qui
est serpens, qui Evam seduxit, quem calcat Eccle- COLLATIO 1NPSALMUM XC:<QUIUABITAT INADJUT0RI0
sia, quaecavet astutiam ejus, et super basiliscum, ALTISSIMI, » etc.
id est regem daemonum;,qui velut basiliscus nocet VERS.2. — DicelDbmino: Susceptor meuses tu.
flatu. El conculcabisleonem el draconem, id est Hieronymus ad Suniam et Fretellam, docet cur
diabolum, qui leo est, dum apertessevit in marty- hic addita sint apud Latinos, es, et tu , quae nec
in Graecis,nec in ilebraeis,
res; draco, dum occulle insidiatur per hsereticos, habebantur es,quibusdamin Graecis exemplaribus quae vidi-
ul corrumpat virginem Chrisii. Unde Apostolus: quanquam,mus scrlbatur, cujus verba prsestat audire : « Dici-
Despondienim vos uni viro virginem castam exhibere. tis quod in Graeco, es non habeatur, ego vobis
Christo. Timeoautemne sicutserpensseduxitEvamas- amplius dicam quod apud Hebrseos, nec es habea-
tur nec tu; sed apud Septtiaginta, et apud Lati-
tutiasua,ita mentesvesirw corrumpaniur (IlCor.n). nos, pro .OjxaviH et verbortun consequentiapositum
PAES.IH. YERS.14. — <Quoniam in me speravit, sit. > Caeterumbic CaecusBurgensis clamitat per-
< liberabo eum; protegam etim , qiioniam cognovlt1 peram ac signari punctum in eo quod est refugium
nieum, mox seqtiatur, Deus tneussperaboin eum,
« noraen meum. > sed dicendum, refugiummetim,Deus tneiis, deinde,
 855 PETRI LOMBARDI 836
spcrabo in eum. Oppositumtamert liabeltir iri con- A in locis. Hieronymusifa -vertit, a morsu insanientis,
lexlti et Hebraicoet Graeco. vel, utalii codices habeut, insidiantis meridie; Pra-
VERS.3. — Eta verbo aspero. Hieronymus, de tensis, ab wgriludinerepenlina devastantemeridie;
tnorle 205»«sia!iarBm;Pratensis, a pestepravilatum; Sanctes; a morsu qui vaslat mendie; Munsterus, ab
Sanctes, de tiiorte conlrilionum; Miinsterus, d pcste exterminiograssanle in meridie; Interpretespro Caje-
noxia; et cseleii consimiliter. Gertum est -m le- tano, abincisionediruetin meridie;translator ad Cam-
gendo 12T DARAB, verbum rcprsesentare TXTm- pensem, a noxa quw meridie rastal ; paraphrasis
BERaulein morlemaut pestetn.Ergo LXX prius cx- Campensis : neque limeas si quis jaculo ie petai,
presserunt. Postea mvi HAVOTH, malitiam cordisei etiam medio die, jPellicanus, a dwmoniovaslatore
cperis ex Kiuuisonat. Porro si ex abundantia cor- meridiano; Nebiensis, ab exterminalorequi extermi-
dis ©s loquitur (Matth. xn), non est asperantius nat nieridie ; Chaldseus, a caterva dmmonsm, qui
verhum,.quam quod fallax est et pravum. nocentmeridie.
YEBS.5. — Scuto circumdabit te, etc. LXX sen- YERS.10. — Et tjagellum. Hieronym. tepra -~~~
sum reddiderunt, verba non item, inDN mrTDTrcir KEGA, est plaga praeserlimscabiosa.
TZINNAH VESOHERAU AMITO, sculumet clupeus veritas YERS.13. — Aspidemet basiliscum.Pratensis, su-
ejus, quod Hieronymusdixit, sculumet prolectio,ve- per leonemet aspidem; Sanctes, super leonemet ba-
rilas ejus.. siliscum. Adeo ut recentiores in prima particula
YERS.6. — A negotio.Hieronymus, a peste ; cse- conveniant, verlentes leonem7n3lbnU?scnAL VAPJIE-
teri itidem, a pesie vel a morle. Jam dictumesl -~c~
lectionem habere n TEN.Credimus tamen Hierony. et,LXX, qui trans-
daleth, beth, resch, ambiguam ferunt constanter, super aspidem et basiliscum,
~)~C~1~)MIDABAR, a negotio-iXTDMIDEBER, a morle. ctim in secunda clausula dicalur concul-
Ab incursu et dmmonio meridiano. t"QJlaiDpO iprsesertim
cabis leonem.Nobiscumest etiam Nebiensis. De as-
!X"F!2fMIQOETEB IASCHUB TzAiioRAiiM. Diversisverbis pide et basilisco, mira narrat Plin. lib. vm, cap.
eamdem sentenliamdiversi efferunt, tamen universa 21 et 25, quae omnibus numeris quadrant ser-
Tatio diversitatis prsecipuependet a prima particula penti antiquo.
OUETEB polyseraa,et variea rabbinis exponitur variis

PSALMUS XGI.

fSALHI TITULUS: <PSALMUS CANTICI IK DIESABBATI. » Primo, dicit quomodo . bouus imperlurbatus agit
Bonum est confiteri Domino. Titulus : Psatmus sabbatum mentis, senliens omriia bene agi a Deo,
canlici ih die Sabbaii [Aug., Alcuin., Aug.] Propter quod non novit stultus. Secundo asserit malos peri-
faslidium animorura tollendum, eadem diverse et turos, ut metus sit Cfeteris,ibi, cttmexorli fuerint.
varie tractanlur. Nulluin enim alitfd canlicura tra- Tertiodicit juslos florerevirtutibus, ut hacpromis-
clatur m hoc psalmo, quam in aliis, sed idem, licet sione devoti gaudeanl, ibi, justus ui palma florebii.
diverso modo, id est canlicum fidei, spei et chari- C [Aug.] El quia propter futurum sseculumChristiani
latis. Quod autem ait, in die sabbati, sciendum sumus, ideo quocunque modo se habeant praesen-
quod triplex est sabbatum, scilicet sabbatum tem- lia, grali simus; vel consolationi Dei per blanda ;
poris, sabbalum pecloris, sabbatum aeternitatis. yel justitiaeper aspera. Rona enim praesenliaa Deo
Sabbatum temporis est septimus dies , quo post nobis donata consolalio sunt, cum desuper justitia
opera vi dierum requievit Deus, docens suos in est. Consolatrirenim nos Deus, et enicndat. In utro-
praesentilaborare, ulinfuturo quiescant: quqdSab- que sirous ei grati, dicentes :
batum in veleri lege observabatur. Sabbatum autem YERS.1. — < Ronum est confiteri Domino : et
merilis, est tranquillilas bonaeconscientiae, spe fu- < psallere nomini luo, Allissime. >
turi, ut non turbetur rebus saectili: de quo sabbalo JSonum est confiteri, [Greg.] voce Domino ul
liic agilur. In hoc autem sabbato cordis primumest, mala nobis, bona Deo tribuamus ; perversi et
ut bona lua tribuas Deo, mala libi. [Aug., Alcuin., lurbati, qui sunt sine sabbalo menlis, bona sibi
Cassiod.] Sabbatum autem aeternilatis est, aeterna tribuunt; mala vero vel S.;tanaetribuunl, quasi
requies, pro qua in praesenlibona operari debemus coegerit , vel fato stellarum : quod esf accu-
ageules sabbatum mentis, de quo sabbato ajlernila- U sare Creatorem ; vel aperte Deo tribuunl. Quasi
lis etiam agil hic Propheta. Agitur ergo hic de du- dical: Ipse hoc voluerit, contra autem docet iste
plici sabbato, mentis'el seternitalis.Unde bene in ti- psalinus, scilicet confileri Domino ih ulroque; in
lulo poniiur, Psalraus canlici. Et est sensus : [Cas- peccalo, quia tu fecisti; in bono, quia ipse fecil.
siod., Aug.] Psalmus iste, per quem notatur spiri- Et sic psalles nomini Domim, gloriam Dei quaerens,
tualis operatio, est cantici, per quod nolalur exs.ul- non tuam. Unde subdit: Et bonumest psallere opere
tatio mentis, quia in ea debemus semper cantare nomini iuo, o Altissime. Deinde duobus"praediclis
Deo, et gratias agere exsultantes. Et hoc in die duo alia reddit. Quasi dicat : Dico bonum est confi-
sabbati, [Alcuin.] id est de seterna requie, cum men- teri, ad quam rem ?
tis tranquillitate, de qua requie loquitur hic Pro- YERS.2. — « Ad annuntiandum mane raisericor-
phela, ostendens justos laborare vi diebus, id est < diam tuam,et veritalem tuain per noetera. >
vi aetatibus, vn requiescere. Malos autem econtra Ad annuntiandummanemisericordiamluam,[Aug.]
hic quiescere, ibi laborare: hac intentione ut hic id esl, quando bene est, quod est niisericordia.
libenter laboremus pro seternis, agentes sabbatum Quando bene est tibi, annuntia, id est lauda miscri-
menlis. Modus. [Cassiod.] Tripartitus est psalmus. eordiam Dei; el ad annuntiandumveritatem tuam,
 837 -" ..'COMMENTARIUM.IN'.PSALMOS.;-^PSAL. XCI.:V;.: VV"85$
non ciudelitatem, per'hoctem, id es' in. adversis. A VERS.6. —- « Yjr IrisipiciiSJidn cognpscet; ot
iQuasidicat: Qtiando maleestlibi, latida veritatem « stultiis non iiitelliget haec.:>; !S"'V V. . -
qua flagellaljtiste. Et est sCnsus: In prosperis quae Virinsipiens, vel, iinpriideiis,,[Rem., Aug., Gas-
per inane, et iii adyersis quaeper noctem intelligun- siod.] qui non providet sibi in fulurum, non co-
lur laudare debes. gnoscet, et slultus, qui nescit se csedi, ut sil Iiaeies,
YERS.3. — <In decachordo psalterio, cum can- dimisso exhseredalo,cui parcilur a flagello,non in-
« lico in cilhara. >
telligelhwc qusesequuntur, et qusedicta sunt. Nola,
In decachordo. [GI. int., Aug.] Quasi dicat: Bo- insipiens eslille qui coelestisapientia vacutis, buma- •
num est etiain psallere i»tpsalterio, id est inspiritu nis versuliis plentis esl, qui non noscit opera Dei,
vivificato. Psalterium enim a superiori reddit' so- quia casu putat omnia agi, stultus est, brutus, qui
nura, et ideo per ipsiini congrue yivificalio spiritus nec ssecularia novit.
iritelligitur. Psalterio dico, decachordo, idestdecem [Hier., Alcuin.] Aliter potest legi ab illo loco:
piseceptOrum,. per quorum observantiam splritus quia delectasti me, et agit de operibus creationis, in
horainis, id est ratio, vivificatur. Inhoc psalterio quihus laudajidus esl Creator. Quasi dicat: Ideo
psallit qui spiritu viyificalo, per observantiam deea- confilebor el psallam, quia delectasti me in factura
logi, cuin hilaritate bene agit. In psallendoenim hi- ;B iiia, scilicct ct in decore ipsius mundialis fabricae,
laritas est. Quidquid ergo facis cum liilaritate, beue el in obedienlia, et in dispositione; et in causis, et
facis. Qui autem cum tristitia bonura facit, de eo in eflectibus. Et exsultaboin operibus manuum ina-
fit, non ipse facit; et porlat psallerium, sed non Tum, quibus utor, vel qucemiror. Et inerito exsul-
canlat ineo. Bonum est psallere cumcantico, id est tabo, quia, o Domine, opera tua quam magnificata
verbo, el in ciihara, id esfopere. Si ettim benelo- stint, in subslantia, et in forma, et in yita, et in
queris tantum, canticum est sine cithara ; sl ope- caeleris.Nimis profundaefactaesunl cogitaliones tuse,
rarisetnon loqueris, cithara est sine cantico. Ideo quibus talia fecisti et regis. [Gassiod.,alctiin.] Nota
et bene loquere, etbenefac, utsil cithara cumcan- quia summum genus scientiaeest, scire Deuiutanta
tico. [flaym., Cassiod.] Yel bonum est psallere cum prsslare quae htimanussensus non valet attin^ere.
canlicoin cithara, id.estcum gaudio in carnis mor- Me delectasli in operibus, sed, vir insipienlia.tion
lificatione, et inactualibus rebus.Cilhara eniro abiri- cognoscet;et sluitus, qui si scit, non cavet sibi,
feriori reddit sonum, ideo bonumesl psallere et con- noti intelliget hmc, quae supra dixit, vel quae dicit
fileri, quia haecin me fecisti. Et hoe est, postea.
YERS.i.—< Quiadeujclastime, Domine,-infactura PARS.II. YERS.7.•— « Ciun exorli fuerint pecca-
< tua; et in operibus manuum luarura exsultabo. » « j.
lores, sicul fenum, et apparuerint onincs qul ope-
Quia.delectastime, Doniine, in faclura tua, [Aug.] < rantur iniquitatem. >
id est in eoquod in me facis; tu enim fecisli, si bone
Unde : sumus CIHBexorti fuerint. [Cassiod., Alcuin.] Secunda
ago. Aposlolus Ipsius figmenlum , ubi asserit malos perituros, ut metiis sit caete-
creati in operibusbonis (Ephes. n); nisi eniin le re- pars,
ris. Ordo verborum talis : quasi dical: Slullus non
formaret Deus ad bona opera, non nosses nisi-pec-
intelligel liaec, scilicet, uf, id est qualiter pcccato-
catum. Undein Evangelio : Qui loquiturmendacium,
in sseculumsseeuli, id esl sine fine CHIJI'
desuo loquilur (Joan. vm). Hoc in Eyangelio Donii- res intereant
Omne autem ipsi peccatores fuefint exbrii, [Aug.] id esl postquam
nusdicit: peccalum mendacium cst, excreverunt in
contra et verilatem est. temporalibus, sicut femtm quia in
quia legem Ergo qui loquitur hieme sseculivirent, et in -aestatefuluri judi-
mendacium, de sno id est de suo hujus
loquilur, peccal cii arescent. Et cum alia littera, illos
sed de DeoIo- prospexerint,
qui peccat; qui loquitur veritatem, scilicet orientes, el ad lempus florentes, omnes qui
quitur, quia solus Deus verax, omnis homomendax
id est qui non recle seiitiuiit
IRom. 111).Hsecesi bona confessio : Et in opsribus operantur iniquitatem,
de Deo in corde, et imilantur floreni illorum: et ita
inanuum. [Aug.] Quasi dicat: Et deinde exsullabq ^
manuuni tua- intereiinlcum iilis inaeternum. Unde repetilur:
no.n in raea felicitate, sed in opeiihus
riim,id esf, siquid boni ago de te.exsullo. Sed quid YERS.8. — < Ul intereant in sseculum sseculi;
dehis qui male vivunt et florent? Indeperlurbatur .« tu atitera Altissimus iri selemum, Domine. J
animus, et perdit sabbata, quia videt se -in deceni: Utiniereant ctim illis in swculumsaeciili; [Aug.]
chordis, id est in operibus legis esse, el mala ta- tu autem, quasi dical: Modo peccatores florent et
men pati. Aliumvero videl sine his esse, et florere, prosperanlur, tu aulem, Doniine, altisshrius es i?iw-
unde ail: ternum qui exspectas desuper ex selernitale tua ,
YERS.5. — « Quam magnificata sunt opera tua, quartdo transeat tempus impiorum, et veniat tcmpus
« Domine!nimis profundae factaesunt cogitaliones justorum, quia seternus est Deus. Longanimiter to-
< luae. > leral Deus malaet videt quid illis servet. Viset tu
Quam magnificala sunt opera lua, Domine, nimis hoino esse longanimis ct patieiis.?Jroige te jEtcrno.
profundwfaciw sunt cogitatioiwstuw. [Aug.] Qtiibus Sienim homo cito trarisit ut fenum, verbum Dei
facis, ut boni laborent, et mali floreant, quod ideo permanet in seternum. Si cx se temporalis cst
cst, quia iili sunl alieni, hi filii, sed homo, et non longanimis, ex verbo Dei cst setcr-
859 ,,..VoVV':V;.V.; Vv;;-^ -V v|SO,
rius. Jtinge ergo ie verbo aeternd,ct patienter feres A.
j Jusius ut palma florebit. [Cassiod.-,-.Atig^Terlia
mala vidertsirifra te oirtnes nialosy et dices : pars, ubi justos dicit' florere, nt hac promissione
200 YERS.9. — < Quoniam ecce inimici tui, devoti gaudeant. Yel ila, et subaudiatur Sde,quasi
« Dbminej quoniam ecce inimiei tui peribunt; et dicat :"Elde riialignantibus,mbdo, insurgentibus in
« dispergeritur omnes. qui operanlur iniquita- me, audiet in-futtiro, roea auris, [Aug.] id est,
< tem. ;» auris mei stantis ad dexleram. Quid audiet? lte,
Quoniam ecce inimici tui, Domine. [Haym., maledicli, in ignem wternum (Matth xxv), A qno
Cassiod.] Vel ita legi potesl: Quasi dicat: Stullus malo auditu, justus non timebit. [Cassiod., Aug.]
non intelliget haec, scilicet quod peccatores exo- Yel secundum aliani litleram, insitrgentes in tne
riuntur hic, sicut fenum. Hie eniro brevi tempore malignanlesaudiei auris mea, in novissimo, quando
florent ut fenum. Et cum exorli fuerint hic pecca- se increpabunt dicentes, sicut ait Salomon : Quid
torcs sicut fenum, postea, omnes qui operanlur nobis profuil . superbia , et diviliarum jactahtia ?
iniquitatem, id est peccatores apparuerint, id est (Sap. v.) Ecce haecerunt illis in futuro: et quid de
apparebunt oranibus conspicui, el notabiles : quod justis erit? Justus florebit ul palma, illi ut fenum.
non hic apparebunt, non quidem ad glOriam suam, Justus palnia dicilur pro alliludine, et quia radix
sed ut inlereant in saeeulum saeculi,id est semper. aspera, et pulchra coma in summo fine et tarde
Tu autem, Doinine Christe, permanebis altissimus fert fructum, ita et juslum hic asperat labor, quem
in aeternum, non erit sicut putaverunt Judaei, scili- in supernis pulchritudo immortalitatis coronabit,
cet te communi sorte mori. [Gl. int., Cassiod.] et quasi tarde post longos labores mercedemrecipiet
Quoniam ecce inimici tui, an interibunt peccatores? operum. Deinde sequitur alia coraparatio. Et sicut
utique, quoniamecce inimici tui, el repetil, quoniam cedrus Libani multiplicdbilur.[Alcuin., Hier., Cas-
ecce inimici tui. Quasi dicat: Jam video quod ini- siod., GI. int.] Cedrus immarcessibilis cst altior
inici tui, scilicet blasphemi, et amicus iiujus mundi aliis arboribus, praesertim in Libano quseinterpre-
Dei estinimicus, sicut dicit Jacobus (Jac. iv). Omnes talur candidatio, ila juslus erit impttlribiiis stola
scilicet qtii adullerant amore saeculi, peribunl, qui immortalitatis candidus, His ergo arboribus com-
modo florent, et dispergeritura grege Domini sepa- parantur justi, quia haj arbores non aresctint setate
rati, oninesqui cperantur iniquitalem, Hi sunt ini- ut fenum, cui impius comparalur, quia cito arescit.
mici. [Aug., Cassiod.] Justus autem comparalur palmae,
VERS.10. — « Et exaltabitur sicut unicornis et cedro, quaecedrus multo palma altior est maxime
« cornu meum; et senectus mea in misericordia , in Libano. Et quia non unus est, sed multi qui
Q
< uberi. » ftorebunt, ideo pluraliler subdit, prsemissamaperiens
El p.xaltabilur. [Alcuin., Gl. int.] Quasi dicat: comparalionem.Nunc,
Et si illi peribunt, quae spes tibi esl qui pateris ? YERS.13. — « Plantati in domo Domini, in atriis
ecce el exaltabitur siatt unicomis, id est forliludo < domus Dei nostri fiorebunl. >
unilatis, quae tunc erit sublimis, quae est sicut Plantati in domoDomini, [Aug., Haym.] id est in
cbmu meum, id est sicul monarcha, id est princeps Ecclesia, ubi est aspera radix, palmae florebunt,
roeus, qui exaltabitur destructis haeresibus.[Aug., in atriis domus Dei noslri, id esl in atriis coeli.
Cassiod.] Aliquando enim unicornis superbiam si- Atrium est initium mansionis, domus est interior.
gnilicat, sicut ibi: Et a cornibus unicornium humi- [Cassiod. Gl. int.] In atriis ergo florebunt, id est
litatem meam (Psal. xxi), aiiquando exaltalionem in ipso initio resurrectionis, dum audient: Venite,
unitatis sicut hic, quia unitas exaltabitur, sicut benedictiPatris mei, etc. (Matth. xxv.) Et quasi
unus princeps monarcha. [Aug.] Onines vero hae- quis qusereret, nonne jam florent? subdit:
reses peiibunl. Et quando hoc erit ? cum senectus YERS.!£. — <Adhuc multiplicabiintur in senecta
tnea erit in misericordiauberi, id est, in novissimo. < uberi; et bene palientes erunt ut annuntient. >
Toltini qtiod patilur Ecclesia juvenlus esl ipsius. D ] Adhuc multiplicabunlur hic, [Gl. int., Cassiod.]
Novissima autem semper senectus ipsius, quse in quasihic aliquid habenl, sed ibi plus.(Multiplicabun-
lsetitia erunt. lur dicoinsenecta uberi: Ecclesia enim magisincipit
YERS.11. — « El despexit oculus meus inimi- esSe uberrima, cum ad finem saeculierit perducla.
« cos nieos; et insurgenlibus in me malignantibus, Tunc enim passionibus electorum cito implebitur
« aiidiet auris roea. > numerus beatorum. In summo, palraa florebit, qu»
Et_ideo, [Aug.]jam nunc despexit, vel, respexit in radice concepit, et interim bene patknies vel,
oculus meusinimicos trieos,id est, omnes operantes tranquilli erunt [Aug.] Ecce sabbatum, quod in
mala, quos respicit vel despicit, dum in aliquo lilulo memoratur, nort-eos movet fenum. Cedrus
probat, et invenit inimicos, qui sUnt visi amici. enim et palma, nec in tempestatibus curvanlur,
Et insurgentibus in me matignantibus auris mea sed tranquilli sunt. Ad quid? ut annuntient hic,
[Gl. int., Alcuin.] prsescia, et praecauta audiet a quid?
verilale intus; quid audiet?quod VERS.1S. — « Quoniam rectus Dominus Dcus
, PARS.iii. VERS.12. — « Justus ut palma flore- < noster; et non est iniquitas in eo. »
< l.iit: sicut ccdrus Libani inuliiplicabitur. > Quoniam recius Dominusnoster , et non est ini-
 801 COMMENTARIUMIN PSALMOS.— PSAL. XCII. • 8G2
quilasin eo. [Gl. int., Cassiod., Aug.]Qui dicit non A TYlSlRALLotm,deflectunt a verbo Tn~ RALAn,qui
omnia bene agi, fenum est. Qui autem est in Sab-; dicunt senectusmea, quod signiflcet inveteravit.Alii
bato, contra nunliat. Vei potest accipi, sic : Ideo vero a lliemate hh~\ BALAL, id est perfudit, con-
modo tranquilli sunt, ut annuntient in futuro per- spersil. In misericordia uberi. Hieron., in oleo uberi.
petua laude, dum praemiacapient. Tunc enim an- Consonat Pellican. el Nehiensis, Pralensis et San-
nuntiabunt hoc, quoniam rectus Dominus Deus cles, oleo viridi; Munst. nnguenloolivwviridis; in-
noster, id esl quod justus est, qui suis promissa lerpretes pro sticco C.ajct., oleo reccnli; translator ad
et Cainpensem, virescel;et liujus paraphrasis,
complet, non esl in
iniquitas eo, ut hic permitlat oleo fragranlissimo pjn ]QUD,BESCHEMEN RAANAN.
pati pro se, quos ibi non ornet. [Alcuin.] Annun- Per oleumaulem, misericordiam in Scripturis desi-
tiabilur ergo rectus, qui remunerat; et non iniquus, gnari nemo addubitat, RAANAN praetereasonat fron-
ut fraudetpraemio,sed benignus, ut accumulet, aosum et viridem, quaenon inepte ubertatem indi-
cant. Hinc Chaldaeus, oleo recenti olivm fron-
COLLATIO IN PSALMUM XCIi < BONUM EST CONFI- dosw.
TERlDOMINO. > elC. VERS.14. -r- In senecla uberi. Hebraei dividunt
ut prius pertineat ad superiora,
YERS.7. — El apparuerint. Septuaginla xal hsecduo vocabula,
hoc est, ut habet contextus posteriusad inferiora. Itaenim reddilHiero., adliuc
Sdxvtyxv, prospexerint, in senectute,pingueset frondenteserunt.
fruclificabunl
Auguslini, ac ejusdem interpretatio. Cselerumest B LXX simuljunxerunt D'_fflTniittO BESEBAII DESCIIE-
Hebraicelirwi VAIATZITZU, quod est in verbo hiphil NIM.Quiddam simile oslendit Hiei-onymusin supe-
(quod voeant). potest exponi per prospicere,ut riori psalmo, ul adnolalum est. Deinde ubi dicimus
Et
est illudcant. n. tr>3?D METZITZ, id est prospiciens, benepatienteserunt, alii virides vel
vel per oslendereseipsum,seu apparere instar florum, nuiit. Quia vero patientia opus perfeclum frondeuicsp.o-
habet
qui egrediuniur el ostendunt seipsos. (Jac. l), animam facit spirilualiler frondescereac
VERS.10. — Senectus mea; Hieron. Nebien. laetissimevirescere.Rursus ul annunlienlHeb. ordi-
Pellica. et editio ad Campensemconsimiliter; inter- natur ad sequentem versum, nos in hoc prioreni
pretes pro Cajetano , mistura mea, Pralensis, finimus. Id genus mulla in psalmis obvia sunt.
Sanctes, Munst. conspersus sum aut delibulus, Causassuperius seiuel et iterum reddidimus.

PSALMUS XCIL

PSALMI TlTULUS : < LAUS CANTICI DAVIDIS DIEANTE Sabbalum, id est seplimum diem, id est de eo quod
SABRATUM QUANDO FUNDATA ESTTERRA. > fecit sexta ajtate sseculi signilicata per sexliiiu
Dominus regnavit, decorem etc. Titulus: Laus diem. Tunc enim venit Chrislus fundanientiim, e*.
canlici Davidin die ante Sabbatum, quando fundata: in fidefundavithominem. UndeagitPsalmus. Inten-
est terra. [Aug.] Titulum istum ex Iibro Genesis, lione agit et monet ad laudera. Modus: [Cassiod.]
noii est diflicilecognoscere. Dies eiiim ante Sabba- Septem sunt partitiones, sicut et septem Ioci laudis.
tum, dies sexlus est, quo factus est homo ad ima- Primus locus laudis est a pulchritudine; secundus
ginem.et similitudinem Dei, faclis prius omnibusi a forlitudine, ibi, indutus; tertius, aboperibus, ibi,
operibus quaeerant valde bona, et postea requievit; etenim; quatlus,- a potestate, ibi, parata; quintus a
in Sabbato, cessando a novis operibus, prxsignans: laudibus universitatis, \b\,elevaverunt;sextus, a ve-
quod requiescemusin Deo, si faciamus opera bona, ritatediclorum, ibi, testimonia; septimus a laudedo-
quae cuiu labore fiunt, in quo deficeret homo, nisi mus, ibi,domum tuam.Prophelaergoad laudemDo-
spes quietis eum teneret. Et quia haecopera finem mini monens, demonslrativo genereutitur.dicens:
habent, ideo sextus dies quo fiunt, habet vesperam. VERS.1. — < Dominus regnavit, decorem indu-
Sabbatum vero non habet vesperam, Scriptura < tus est; indutus est Dominus fortiludiiiem, ct
sublicenle pro signiflcalione, quia requies, quae < praeeinxitjse. >
post laborem dabitur operum, fine carebit. In.de DominusChrislus regnavit,[Cassiod.,Aug.] idest,
eliaui est, quod in die qui celcbratur pro mortuis, rex esse innoluit. Deinde primura locum laudis ex-
posl festumOmnium SanctorumEcclesiain vespera D ponens subdit: Decorem indutus est. Yel induit,
ofliciumnon facit de mortuis, quia requies quaeea alia littera, quantum ad eos quibus placebat, et
die eis optatur vesperam non habet. In sexto au- euni laudabaut. Christus enira decorus est, quibus
tem die ad lilteram, non legitur terra fundata, sed placent bona. Decorem ergo induit, [Cassiod.] itl
myslice dicitur. Ut enim sexto die fecit Deus homi- esl pulchritudinemsuaemajestatis ostcndit, his qtii-
nem, ita se..to sapculo, id est sexla aetate sseculi, bus placebat ut in monte Thabor coram tribus di-
quam sextus dies signiflcat, venit honiinem refor- scipulis resplenduit (Malth.xvn). [Aug., Cassiod.]
mare. Tunc ergo fundatur lerra, cum liomofunda- Sequitur secundus locus laudis a forlitudine. Indu-
tur in fide immobilis, et tune fit liomoad imaginem tus est Dominusvel, induit fortiludinemquanluin ad
et similitudinemDei, quae deformata eral in ho- eos quibus displicebat qui ei detrahcbanl. Forlis
mine per peccatum, quod signiflcat sextus dies. enim est contra detractores, foriiludinem crgo in-
[Cassiod.,Atig.]Et esl sensus tituli: Laus isja can- duit, ut quandovenienteseum capere, retro abierunt
lici, id est, divina fit ipsi David, id est Christo, 207 vel corruerunt. Amicis ergo decorcm, inimi-
iaus cujus hic cantatur deironslrativo genere, de cis fortiludinem osiendit. Et his dtiobus prweinxit
eo quod fecit, quando fundata est terra in die ante sc, [Alcuin.] ut quasi promplus et expeditus csset-,
 863 PETRI LOMBARDI '' -V;:
.^«34.
in subjugando roundumsibi. Vel ila, praccinxit sc. A i tempore hiijus mundi, quo Dominus venit; id est>
Nota quod non ait, cinxil, vel succinxit, vcl acciri- parata esl ab lncarnatione, quando venienshomines
xit, sed, prsecinxil. Cingimur enim operatiiri, ac- dociiil.Sednetuncpiite.seum coepissequando na-
cingirour pugnaluri, succingimur ittiri, prsecingi- tusvenit, quia a smculo, id est ab ajterno, tu es.
mur minislraturi. [Aug.] Cinclio ergo opera siguifi- Vel ita contintia: [Gl. inl.] Licet dixerim sedem
cat, quia cingit se aliquis operaturus. Accingeris, pai'atam extunc, tamen a sseculo, id est ab aeterno,
quartdo aliqtiid tibi adjungis. Unde : Accingeregla- tu es proprie.
dio tuo circa femur (Psal. XLIV),id est, jam iricarne VERS.i. — « Elevaverunlflumina, Domine: ele-
vigeat gladius, quo debellatur orbis terrarum, dum «,'vaveruntflumina vocem suam. >
occiditur occulta nequitia, id est spirilus Dei in VERS.5. — s Elevaverunt flumina fluctus suos,
veritale sermonis vigeat. Praecingeris aulem , cum < a vocibus aquarum multaruni. >
ante te aliquid ponis, sicut el Dominus se praecinxit Elevaverunt. [Cassiod., Alcuin., .Aug.] Quintus
quando lavit pedes discipulorum (Joan. xm), osten- locus a laude universitatis, et legitur talis litlera
dens humiUtatem omnem, in qua est omnis fortitu- elevaveruntflumind, Domine, vocemsuam a vocibus
do. Superbia auteiri fragilis est, et omnis fortitudo aquarum mullarum. Caetera qtise interponuntur,
<lehumililate est. Loquens ergo de fortitudine di- R J non sunt in editione Septuiginta Interprelum, quam
xitj praecinxit se, scilicet humiiitate quam in Angustinus exponit. Quasi dicat : Sexto die venit
sehabuit, et aliis oslendit, quasi ante se ponens Dominus, et veniens discipulos suos elegit, quos
illa. Unde praecinxitse linteo, et lavit pedes disci- Spiritu sancto implevit. Undedicuntur flumina, de
pulorum; quia turic humilis fuit, dans exemplum quo alibi : Fluminis impetus Iwtificalcivitatcm Dei
humilitalis, sicut ipse docuit : Discite a me, quia (Psal. LXXXVI). Haecergo flumina, id est apostoli
mitis sum et humilis eorde (Matth. xi), veialiudin impleti misso Spiritu, elevaverunt vocem suam, id
hoc verbo potest intelligi, id est patientia quaeper est fortiler et alte locuti sunt, qui primo timuerunt.
forlitudinem accipitur, qua et opus est inter delra- Ubi autem impleti sunt Spiritu sancto accersierurit
ctores maxime qui prsesentibus detrabunt. Detrahit eos Judaei,et praeceperunt ne omnino loquerentur,
eriiin quis libi absenti, quod quia non senlis, non neque docerent eos in nomine Jcsu. Quibtis Petrus
esl tibi opus fortiludine ; detrahit quis et tibi prae- et Joannes dixerunt : JVonpossttmusnon el.iquiquw
senti, ubi opus est|ut prsecingas te fortitudine, ne vidimus et audivimtts (Act. iv). Elevaverunt
ergo
irascaris, qriia raelior est qui vincit iram quam qui flumina vocem suam, quia discipuli audientes Ie-
capit civitatem. Praecinxit ergo se fortitudine pa- „ vaverunt vocem, omnes unanimes ad Dominum, di-
lierttiae,quam anle se babuit. [Hier., Alcuin., Aug.] missi a concilio Judseorum. Apostolis autem levan-
Vel, praecinxit se, coetu angelorum ascendens ad libus vocem suam, multi crediderunt et impleti
Patrem, vel prsecinxit se, strenuitate operandi. Et Spiritu sancto, et ipsi clamaverunt. Unde sequitnr:
eicut Christus indutus fuit et prsecinelus fortitudine, Et factus est clamor, a vocibusaquarum midiarum,
jsicsit homo immobilis perforliludinerii,etesl orbis eum omnes unanimes, tanquani multse aquse eleva-
qui non commovebitur. De quo subdit: verunt vpcem, el cceperunt multa fluminaclamare
YERS.2. — < Etenim firmavit orbem terrae qui de paucis. Illis autem clamantibus,
< non commovebitur.> YERS.6. — < Mirabilesfactse elationes maris; mi-
Etenim firmavitorbemlerrw. [Cassiod., Aug,] Hic < rabilis in altisDominus. >
«st tertius locus ab operibus. Quasi dicat: Decorem Mirdbilesfactae sunt eldliones [Aug.]vel suspen-
et fortiludinem induit utique ad hoc Ut fundaret surse maris, id est saeculi, quod ccepit irasci et
terram. Unde addit: elenim firmavit in fide orbetn persequi fideles, sed mirabilis est Dominusin aitis;
terrw qui non commovebitur,[Cassiod., Aug.] idest, ambulat enim super aquasmaris, idestsupercapita
in tolo orbe paravit qui non commovebuntur ulla potestatum et regum terrenorum, qtios subjugat ct
concussione.In toto enim orbe sunt stabiles, sunl D preniit ut sit pax Ecclesise. Quod significatum est
et moblles palese: orbis ergo qui non commovebi- olim, dum super aquas ambulavit. [Cassiod., AI-
tu.r, est credens in Christura, paralus non molle- cuin.] Vel secundum eamdem lilleram, non niutato
scere linguis laudantium, nec frangi linguis vitu- principio sic potest legi, sub alia distinctione : Ele-
. pcranlium. Sequitur locus a potestate, quartus. vaveriintflumina vocein, Domine.Hocnon mutatur.
VERS.3. — < Parata sedes tua extunc; a saeculo Quod autem sequitur: Elevaverunt flumina fluctus
« lu es. > suos, hoc deest in aliis edilionibus, sicut dixeramus,
JP[arataest sedes tua, [Cassiod., Aug.] qua sedes a vocibusaquarum multarum, factse sunt, mirabiles
ad dextcram Patris, scilicet vel in fidelibus. Anima elationesmdris. Aqusesunlgentes,quse.DeumIaudant.
enim tranqnilla et humiiis, sedes Dei est. Unde : Unde mare, id est sseculummultum ascendil, cum
Spirilus meus requievit super humilem et quielum in mandatis Dei firmatur. Sed ut haec omnia ad
(Isa. LXVI).Esto ergo humilis et quietus, ut in te Deum referantur, qui facit omnia bona, addit.:
habitet Deus. Parata est dico exluhc vel, ex illo, Mirabilis in altts Dominus. [Rem.] Vel secundum
alia littera per hoc, gratise lempus designat, forle litteram nostram, sic potest legi totum : Firmavit
intelligit hoc cx die ante Sabbatum, id eSt sexto Dominvs orbem; et dumfirmaret, clevaverttnt/7«-
 863 COMMENTARIUM IN PSALMOS.- PSAL.XCIII. 80(5
mina, Domine,elevaveruntflumina vocem suani, id A stiinonia tua, scilicetlestimonia prophctaium, facla
est phiiosophielevaveruntcontraDeum vocerocon- snnt nimis credibilia, id Cst facia sunt vera, id esl
tradiclionis. Et, elevaverunt flumina fluclus suos, in Christo iropleta. Domum tuam. [Cassiod., Aug.]
id est ipsi iidem elevaverunt fluctus suos persecu- Septimus locus a laude domus. Quasi dicat: Quid
lionis concitatos, a vocibus aquarum multarum, id de his omnibus est factum? domus, quam domum
cst, populorum multorum; et, mirabiles factiesunt tuam, o Domine,per totum orbem qui non coinmo-
elaiioncs tnaris, id est saeculi.Non mulatur hoe a vebitur decetsanciitudo, id est advenlus tui benedi-
prima lectione. Similiter et illud quod sequitur, mi- ctio, quod est decus Ecclesiae aeternum. Et hoc in
rabilis in altis Dominus. longitudinemdierum quia si niulli cadunt, domus
VERS.7. — i Teslimonia tua credibilia factasunt laraen slat multo tempore.
« nimis; domumtuam decet sanctitudo, Domine, [Aug., Alctiin.]Nota psahtium istum in matulinis
< in longitudinem dierum. > laudibus antealios cantari, quia Chrisii laudem et
Teslimonia.[Cassiod., Alcuin., Aug.] Sexlus lo- laudis locos plenissime licet brevibus verbis conti-
cus a verilate dictorum. Quasi dicat: Quia mirabi- net.
lis elatiomaris, et quia mirabilis in altis DominuS COLLATIO 1NPSALMUM XCII: <DOMINUS REGNAVIT, DECO-
teslimonialua, Domine, facta sunt nhfds credibilia. " REM,> etc.
Quia illud tolum ante dixerat, in me pacem, in YERS.5. — Fluclus suos. Hieronymus, Nebien-
niundo pressuram habebilis. Gum ergo viderent sis, Pratensis, Pellicanus, gurgiles suos;quod idero
est. Sanctes, Munslerus, interprctes pro Cajetano,
pressuras, sperabanl et coronas ex praedictione,el conlrilionemseu illisionem,sed el flucluum, ut om-
ita, sunt facta teslinionia tua credibilia nimis, ra- nino sit eadem sententia, o'3l DOHAM. Seil et hanc
lione et auctoritale et miraculis. [Gl. int., Alcuin., particulam elevaverunt fluminaflucius suos, <iuam
Vel ila : Sseculumfirmaturo est in man- Magisterdicit non haberi in Septuaginta, nunc legi-
Cassiod.] mtis, apo~~ivos 7tOTa//.ot
snixpifyu; au.wv. Caetcruai
dalis Dei, et gentes laudanl. Et cuni haecsiut, le- in edilione Romana desideralur.

PSALMUS XCIII.'

rSALHI TlTULUS ; < PSALMUS DAVID, QUARTA SAB- unde et despiciunt qusein lerra fiunt. Quasi dicat,
BATI.» non curent quae hic fieri vident, sicut luminaria
ln plerisque psaimis sunt tituli additi a Septua- * placide peragunt cursus suos, quidquid in lorra
ginta vel ob decoris graliam velob Spiritus sancti agalur. Et Csl sensus lituli: Psatmus isle est David
?uctoriiatem, juxla ea quaedio.it Hieronym. in se- prophelse,habitus quarta Sabbati, [Aug.]id est agens
cundo prologo ab libros Paraiipom. de paticnlia sanctorum, qui significantur per lumi-
Deus ultionum, Dotiiinus. Tilulus : psalmus Da- naria facta quarta Sabbali. Intentio. Monetad pa-
vid, quarla Sabbati. [Aug.] lnfirmis qui et murmu- tientiam. Modus.Tripartitus est psalraus. [Cassiod.]
rani in Deum cordevel verbis, videtur Deus haec Primo Propheta assuniens querimoiiiaminflrmorum,
praesenlia negligere, ubi iiidiscrete bona et mala cur peccatores gloriantur, praemitlilunde sanenlur,
bonis et malis dantur, et amplius bona malis et scilicct quia Dominusin eos vindicaturus est. Se-
nialabonis. Vel videlur aeque malosctbonos habe- cundo contra blasphemosinyehilur, oslendcnsDeum
re, vclcliam ainplius malis favere. Propter hoc ho- scire haec, et curare, ibi, inteltigite. Terlio dicit
mines infirmi adversus Deum murmurant, el impa- quod mala saeculi per iniqnps fuint juslis, ut pun-
tienles quasi friislra sint boni, vel mala aperte cli clament ad Deum, ibi, quis exsttrget. Conlra
aguiit. similes lconi; vel si timore hominum non blasphemos ergo qui putantDeum non vindicare,
audonl, tamen inlus habent, similes lupo, el inven- prsemittit, dicens:
ta occasionenocendi, non mali fiunt, sed quod erant, D VERS.1. —< Deus ultionum Dominus, Dcus ul-
produnl. Lupus enim et leo non simililer nocent, < lionum libere egit. >
sed similiter cnpiunt; sequa est illis volunlas, sed Doniinus,[Aug., Gl. int.] qui pulatur aquibusdam
dispar facullas. Ille enim timel canem; isle non non vindicaturus, est Deus ultionvm, el ut aropliits
timet. Hosergo murniurantes corde, vel erumpenles confirmet, repetit, Deus «/!iom<m.[Alcuin.,Aug.]
in dicta vel f :cta, curat hic psalmus lotus, docens Quasi dicat: Non pulabalur vindicare eliam malos,
patienliam. Undebene iiitilulalur: Quarta Sabbali, sed vcre vindicat. Ne ergo fcstines alium punire, si
quo die fecit Deus luminaria, solem in potcstalcm ipse le lsesit sicut nolles ptiniri alio roganle, queiri
diei, et lunam et stellas in potestatem noctis (Psal. laesisti.Noli misericordiaeponlem subvertcrc, quse
cxxxv). Isti sunt sancti, qui lticent in medio hujus transisti, et si ille peccat in te, ne pecccs lu dcle-
nationis pravas et perversae sine murmuraliono rius blaspheniansDeum,appende in slatera aeqtiila-
fixiin coelo.Quibus dicit Aposlolus : Omnia facite tis illum furem, et leblasphemuni. Uleenim tedor-
sine inurmuratione, posili in niedionationis pravw, mire pulat, tu vero Deum.ille somnum caplat, ho~
ubi lucelistanquam luminariain mundo(Philipp.n). minisut aliquid involcl; el tu dicis, quia Deusdor-
Hornmenim conversatio in ccelis est (Philipp.m), mit. et hominem non videl. Ncc optcs vindictam,
'Rfi7vV- V';;;v.::,';:l';V-:"'"'PETRI,-LeMRARDL'|V;;v^-.v;:v' v- ,::'::•' gftS
qtiacsi yenerit, forsan te prius invenict. Unde scis_A iem iiiain. baecest populus, vexaveruntnon perdi-
cum vindicaturum? quia in carne loqitcns iibere,. derurit.
vel, fidentcr alia lillera egit, quia nulli pepercit, YERS.6. — « Viduam el advenaminterfecerunt;
vitia hominum medicus secuit. Libere ergo egit « et populos oceiderunt. >
tempore infirmitatis, ut quando in templo docuit Viduametadvenam,[Cassiod., Alcuin.]idestperc-
tanquam polestatem habens (Matili. vu), quia nec grinum interfeceruntel pupiliosocciderunt (Deut.x)
.vcritati ejus, nec potestati poterat obviari. Quid adlitteram. Hos Deusluetur,elpraecipit adjuvari, et
208 erS° m judicio facict? ulique qui judicandus ila.majus crinien. Vel lypiceper viduam, significan-
non pepercil in verbo, judicalurus non parccl in tur illi, quibus error marilus morluusest, etadve-
facto. Undeconversus ad Dominumail: nas dicit illos, qui non quserunt hic manei.tem
VERS.2. — « Exallare qui judicas terram; redde civitatem (Ilebr. xm), et pupillos dicit eos, qui
t relributionem superbis. > sunt sine patre diabolo, et sine malre concupi-
Exaltare. [Alcuin., Gl. int., Aug.] Quasi dicat: scentia.
Et si illi ita te occiderunt,quia fidenter egisti, nuuc VERS.7. — « Et dixerunl: Non videbit Dominus;
exallare ut jam contra te nihil possint [Gl. int., « nec inlelliget DeusJacob. >
R El dixerunt (ecce- blasphemia), ATonvidebitDo-
Cassiod., Aug.] Vel ita continua: Et quia lunc egi-
sti, nunc exallarc, resurgendo, ascendendo, ut jam minus. [Cassiod., Aug.] Hoc ideo dicit malus, quia
contra le nihil possint, qui.judicas terram, id est lacet modo Deusnon vindicando.el putat el placere.
terrenos. Et redde relribulionem superbis, nori his Nec inlelliget.Quasi dicat: Et si videt non appo-
qui poenitent. Ideo dico redde, quia net cordi, id est nou curat. Quasi dicat: Non al-
YERS.3. — « Usquequo. peccatores, Domine, lendit ista, negligit ista, nec attendit ut videat, non
« usqucquo peecaloresgloriabuntur? > me curat Deusquidagam, alias res curat, DeusJacob,
[Cassiod,, Gl. inl.] id esl Christianorum,de quo hoc
etc.
Usqnequo, [Aug.] Velila conlinua. Dicoredde, non deberent dicere.
sed quando hoc erit? quacritpro te, nt in illo inve-
nias quod tu nescis, qui non nescit; quserit ergo PARSII. YERS.8.—«Inlelligite, insipienles in po-
< pulo, et stulli, aliquandosapite. >
qiiando fiet, sic dicens: Usquequopeccatores, Domi-
ne, usquequo peccatores. Hsec repetitio dolorem Inlelligile, insipientes. [Alcuin.] Secunda pars,
Gl. ubi coittra blasphemos invehitur, ostendens Deum
exspeclationis signiQcat, [Cassiod., int.] quia scire haec et curare, prudeuter et juste disponendo
bonis gravis est jactantia malorum. Usquequo,
inquam, gloriabuntur, non modo peccabunt? (_ de malis, quibus foditur fovea_,et de bonis qui pa-
— tientes-afflciuntur,;quod consilium suurn malis in-
VERS. 4. « Effabuntur et loqiienlur iniqui- cognitura, suis amicis aperit. Quasi dicat: Vosmali
< latem; loquenlur omnes qui operantur injnsti- ila dicilis,sed, o esfs insi-
< tiam. > peccatores.intelligite, q ui
pientes,|quoruinscilicetpedesnutant,aemulandopro-
et
Effabuntur loquentur.[Alcuin., Aug., Cassiod.]' sperantes in malis. [Aug.,Cassiod.| Et hoc in populo
Exponit eoruro peccata. Quasi dicat: Vere sunt quia duplicc docent, quod niale didicerunt; et vos,
peccatores, quia effabuntur, id est omnes pravas stulti, stulti sunt qui aperle blasphemant, dicentes
cogilaliones efferent, et loquentur iniquitatem COK- Detunnon videre. Aliquandosapite. [Aug.,Gl.
tra Deumdicentes: Deus non curat haec: vel pla- Vel ita: Yos inl.]
cent ei quae facimus, vel effabuntur publicas per- insipienles, id est nescii, intelhgite,qui
et id esl ' jam bene vivendo,estis in populo, id est in numero
suasiones, loquenlur iniquitatcm, privatas bonorum, et vos, stulti, id est iroprovidi; et si sci-
persuasiones, ne quod lempus sil vacuum a culpa. tis, aliquarido sapite. Quid?illud:
fAug.] Yel secundum aliam litteram, quae est, re-
YERS.' 9. —,« Qui planlavit aurem non audiet?
spondenl et loquentur. Quasi dicat: Peccant et glo- « aul
rianlur. Et hoe ideo, quia respondent, id est ha-' D qui finxit oculuni non consideral? >
bent quid respondeant juste arguenti, dicentes:Cur Quiplantavitaurem,ut audires, nonaudiel?[Hier.,
non facerem quodlibet? ego sum felix, justus ve- Aug., Cassiod.] Non dico non habet aurem;, quia
ster raiser est. Talia suse responsionis inveniuntt has virlules habet Deus; sed non membra. Quasi
dicaf: Qui fecit tibi unde audias, non habet unde
argumenla. Et hoc respondendo, loquentur iniqui-
Jalem, dicenles Deum non curare hsec. [Cassiod., audiat. Aut qui finxit oculumnon considerat?uti"
Gi. int.] Deinde procedit exaggerando, loquentur , que considerat. Nulli enim tantum dedit, quantura
emnes</Hieliamoperantur,non solumloquunluriiya- in se habet, et nonne arguet in judicio?
-liiiam. Deindeexponil quam injusliliamoperentur,, YERS.10. — « Qui corripit gentes non arguet?
hanc scilicel, « aut qiii docei hominemscientiam. >
YERS. 5 — « Populum tuum, Domine, humilia- Qui modo corripit genles.[Alcuin.] Quasi dicat:
« vermit; et haereditalemtuaro vexaveruiit. > Qui corripil quotidie pro originalipeccato gentes,
Domine, populum tuum humUiaverunl,[Aug.-, nonne arguet pro superadditis? Vel secundum
Cassiod.] id est justos in quos volunt superbire. aliam litteram, qui erudit gentes, propier quam eru-
Deirtdedeierminat populum, dicens: Et hwiedita- ditionem misit Deus Filium suum, et ante ipsum,
:m VV . VvV-v. V;:;-eOMMENTARiuiuViNL-.p^^ ;:v-v,;V\:s'VvV:.;VvV';8TOJ'
el pdst ipsuin misitservos suos, id esf prophelas ei A cuisus subs, qiiidquid infra agafur yel ab iibmini-
apdstolos. Nontie ergq argueiyhi est judicabit, businea, itl est contra ea dicatur. Miliges, donec
qriibus sermoneni doclrinse prseriiisit? Magister in fodialur peccaiori fovea, felicilas malorum foyea
scliola erudieris, eoromiltit tibi uf reddas ;Vulique est; labor bonorum flagellum palris esl. Ideo au-
quando aeeipis a magistro, eriidiris; commiltit tibi tein felicilas est fovea, qtiia cum Deus parcit, per
magister quod praebet, et nonne exiget ut reddas? impunilatem fit homoelalus; elcum putal sealtum,
et cum coeperisreddere", sine metu eris plagarum? cadit. Unde alibi; Dejecisli eos dum ailemrentnr
Sic Deus exiget quid seminavit. Qui enim modo (Psal. LXXII).Ecce jam est coiisilium Dei, quo malis
accipimus , postea staluemur ante magistrum, ut parcit. Ideo enim malis parcitur, ut fodiatur fovea
reddamus rationem de omnibus. Unde Apostolus: eis. Adhuc foditur fovea peccatori, ct tti jam vis
Omnes astabimus ante tribunal Christi, ut recipiat sepelire eum ? nimis festinas, exspecta, donec fo-
unusquisqne,etc. Et qui docet hominem scienliam, diatur fovea peccalori, non omni qtiidempeccatori
ipse esl sine ea, et ipse liescit, qui te scire facil? sed superbo. Unde supra dixit : Redde relribulio-
absil! nem superbis, non publieano confitenti, sed Pha-
YERS.11.—« Dominusscit cogitationeshominum, risseo superbienli (Luc. xvm). Superbus autem est
« quoniam vanaesunt. > . R ille qui non humiliatur ad pooniteiitiam.Dcindeqisl
Dominus scit. [Gl. int., Aug., Cassiod.] Quasi sibi datbona, si qua habet. Et si attribuat Deo, in-
di.cat: Yere scit, quia Doniinuseliam scit cogiiatio- sultat eis qui non habent, et se super eos extolttt.
nes hominum.Et hoc scit, quoniam vanw 'sunt; tu Ergo prius huiniiiare ad poenitenliam, postoa si
vero nescis cogitationes Dei, quoniaro justse sunt; bene vivis, age gralias ei, a quo habes, nec alium
sed ipse vanas esse scit cogitationes iiominum, et despicias : et si illi foditur foyea, quid mihi qtii la-
revera talium hominum cogilationes sunt yanae, boro? ecce magnum quid:
quod ipsi per se non possunt scire, sed Dominus VERS.14. —« Quia non repellet Dominus ple-
novit esse vanas. [Atig.j Ideo has relinquite, ut < bein stiani; et hsereditalem suam non dereiin-
comprebendaliscogitationes Dei, qtiaesunt sapien- < quel. >
tes; quas comprehendit,qui esl in firniamento coelj, Quia non repellel Dominus. [Aug., Gl. inl.] Vel
alius non; sed amicis factis prodit Deus consilium ita conlinua: Bene dixi miliges, quia Dominusnon
suum, seilicet cur nialis parcit. Unde subdit: repellet, ut abjectam plebem suam, el si exereet
t YERS.12. — « Realus homo quem tu erudieris, eam, ut det haereditatemseternam. Et hmreditatem
« Domine,et delege lua docueris eum. >
r suam nondereiinquetutinadjutam. Non derelinquel,
Beatus hotno etc. [Alcuin., Gl. int.] Quasidicat: dico,
Illi suni"vani, sed bealus est, homo qttein tu, o VERS.1S.—« Quoadusque justilia convertatur in
Domine, emdieris, ut puerum , per tribulatio- < judicium; et qui juxla illam?omnes qui recto sunt
nes".Etde iege tua, non devanitate, docueriseumut < corde. i
adultum scilicet quem coelesti doctrina confirmas, Quoadusqttejuslitia, [Cassiod., Gl. int.] id est
Et nota quia eruditio dupliciter fit, scilicet per di- illi qui modojusli sunt. Et ideo judicati, converta-
sciplinam tribulationum : unde addit, quem tu tur in judicium, ut dijudicent, quia lunc erunt ju-;
erudieris; el per doctrinam legis: unde ait, el de dices illorum. Unde : Sedebilis et vos supcr sedes
lege tua docueris eum (181). Hi autem qui erudiun- duodecim, etc. (Mailh. xix) [Aug.] Sed ne dubites
tur, sic sunt quasi luminaria in coelo.Lex enim Dei qui sint isli, quaerit ct solvit, diceris : Et qui sunt
coeluriiest in quo fixa sunt luminaria, id est sancti 'fuxta V.Ldm't' solvil omnesquirecto sunt corde, id est
meditando in lege, ne moveri queant. Unde in ti- qui sunt Sine errore. Vel secundum aliam_litteram;
tulo nientionem fecimus, de hoc coeloalibi dicitur: Etqui habent eam, id esljusliliam, omnessunt recto
Exlendit cmlumsicut pellem(Psal. cm); hic exteti- corde, id est hoc volunt quod Deus vult, scilicet
ditur enim liber Dei ut pellis, ut in eo legatur quod D exspectare malos et hujusmodi. Qui enim volunta -
niodo necesse est discituris hominibus. Cum au- tem suani lortuosam divinae vtiluntali subjiciunt,
lem in futuro omnes scient Dcum, coclum sicut et ad regulam divinsevoluntatis dirigunt, recli corde
liber plicabitur : ex lege ergo Dei disce patien- sunt, quod Ghrislus in passione nos doctiit, duas
tiam ut patienler feras, donec fodialur peccatorifo- . exprimensiri sevoluntates,secunduni duas naturas,
vea. Non est enim tuum scire, quomodoetcur fo- et humanam subjiciens divinaevoluntat", prsefigurans
diatur illi. in corpore suo, id est in Ecclesia quosdam futu-
YERS.15. — < Ut mitiges ei a diebus malis, donec ros, qui voluntatem suam vellent facere, sed pbstea
< fodiatur peccatori fovea. > sequerentur voluntatem Dei. Infirmos enim in se
Ut miliges. [Aug.] Qtiasi dicat: Docueris, ad hoc prsefigurans Dominus, id est personam infirraoruin
utique, ut a diebits malis, quibus florent mali, et gererts, illisque .compatiens,ait: Paler, si fieri po-
laborant boni, mitiges ei, \ii patienter ferat quid- test, transeat a me caiix iste (Matth. xxvi). Ecce ha-
quid hic agitur, sicut Itiminaria peragunt placide bcs liominis voluntatem, quam ad diviiiam continuo
(181) Ex Aug. in praefationepsal.
 871 PETRI L0MBARDI 872
dirigeris'.'ail: Verumldmenhonsicitt ego volo, sed A ita jusSu ejus, Petrus, id est Ecclesia, sed ex infir-
sicuilu vis (ibid.). Ibi ergo infirmilatem humanam mitale titubat. et clamat: Domine,pereo (ibid.). Et
prsesignavit.Non enini vere, id esf ex necessitatc, misericordia manura porrigit, sicut Dominus por-
Doininustimebat pati, tertia die resurrecturus, cum rexit manum Petro, dicens: Modicmfidei, quare du-
arderet Paulus dissolvi, et esse cum Christo (Phi- bitdsti? (ibid.) Quod ergo hic dicitur, motus est pes
lipp. i). Isle gaudet coronandus, et Dominustristis meus,hoc ibidem,pereo,etquod bic dicitur: Miseri-
est coronaturus alios. Sed tristiliam sic assumpsit, cordiatua, Domine,adjuvabatme, hoc ibi, porrexitJe-
. qtiomodo camem, seilicet voluntate nonneccssitate. susmanum. [Gl.int.,Cassiod.]Periculaautemdulcio-
Fuil enim trislis ul Evangelium dicit. Si enim rem faciunt liberantem. Unde et contra mala sseculi
tristis non fuit, cuni Evangelium dicatj, tristis est consolatio subditur, quae tunc est laelior.Unde ait :
anima mea usqiie ad mortem , ergo et quando dicit, VERS.19. — «Secundummultitudinem doloruro
dormivit Jesus, non dormivit. Yel cum dicit man- « meorum in corde meo; consolationestuse lselifi-
ducasse, non manducavit. Et ita nihil saiiuni 209 < caverunt animam raeam. >
reliiiquetur, ut eliam dicalur, quia corpus non Et consolationestumImtificaverunlanimammeam,
erat verum. Quidquid ergo de illo scriplum est ve- [Aug., Cassiod.] et si corpus uritur, quaesunt se-
rum est. Fao.tura est ergo, et tristis fuit, et volun- B cundum mulliludinem dolorumtneorum.Multi suiit
tate tristitiam suscepit veram quomodo voluntate dolores et amari, sedmultaeconsolationeset suaves,
carnem veiam. non desunt laboranti, et hse consolationessunt in
PARS.III. YERS.16. — « Quis consurget mihi ad- corde meo. Per hoc salubres esse cogilationes
« versus mallgnanles? aut quis stabit mecum ad- significat, ut cuni seternas relribuliones cogitaret,
« versus operantes iiiiquilatem? > mala lemporalia despiceret, me adjuvat misericor.
Quis consurgetmihi.[Cassiod., Alcuin., Aug.]Ter- dia, sed
tia pars, ubi dicit quod fluctualio fit juslis, el flu- VERS.20.— < Nunquid adhaerettibisedes iniqui-
ctus sseeuli, id est mala per iniquos, ut puncti cla- < lalis, qui fingislaborem hi praecepto?>
ment ad Deum, et iiil.il aliud eis placeat, et tunc Nunquid adhmrettibi sedesiniquitalis?[Aug.] Ne-
gralior sit liberatio. Quasi dicat: Undique mulii mo iniquus sedet tecum, quia nulla conventio luci
suadent mala, nescientes quoriiodojuste Deus lssec ad tenebras (tl Cor. vi). [Cassiod., Aug.] Yel, se-
miindana regat, sed quis consurgel.Quasi dicat: des iniquitatis, est possessio mundi cum amore,
Fluctuo, prope vincor. Quocunque respicio occur- . quaenon bseret Deo, qui suos prsecipit haec fugere.
runt niihi mala : sed unde vincam? Quomodoergo Qui fingis. Quasi dicat : Ex hoc intelligo, quod non
ero reclus, cui tot obsunt?Et hoc est, quis consur-'C haerettibi aliquis iniquus, quianec nobis pepercisti
getmihi, [Cassiod.] id est pro me,' adversus mali- a flagello.Et hoc est, lu es qui fingis, et faciset
gnanles, id est dsemones,aut quis stabit, id est per- forraas laborem yel dolorem,alia littera, etiam filiis.
severabit mecumin acie patiens? quia ille vincit, Sicut enimPelrus dicit: Modoincipitjudiciutn a do-
qui suslinet; perdit ille qui ferit. Slab.it, dico, ad- mo Dei (I Peir. iv), id est a fidelibus: et si flagel-
versusoperanles iniquitatcm. Qtiasi dicat : Nullus, lanlur filii, quid debent sperare servi nequissimi?
nisi Dominus.Homo cnim nonpotest, sed Dominus, Et item : si initium a nobis, quisfinis eorumquinon
quod per eflectumostendit. credunt Evangelio. (ibid.) Et item : si justus vixsal-
VERS.17. — < Nisi quia Dominus adjuvit me, vabitur, impiusel peccalorubi parebunt? (ibid.) Quo-
< paulominus babitasset in inferno anima roea. > modo ergo erunt tecum iniqui cum nec fidelibusluis
Nisi enim hoc esset, quia Dominusadjuvil me, a- flagelloparcas? Inprmcepto.[Aug., Alcuin.]Quasi
anima mea pdulominushabilasset,[Aug., Cassiod.] dicat: Facis dolorem, et ille dolor vel labor esl in
vel habitaveral, in hiferno, id est in fovea quaepa- praecepto,id est habet vicem praecepti. Sicut enim
ratur peccalori, id est pene consenserat, vel con- praeceptum corrigit , ita dolor flagelli emendat
sensit impiis. Jam enim nutabat, jam prope con- Tviilios:• Unde bene posuit, fingis, id est facis et
sentiebat malis. Vanisenim persuasionibuspoterat formas. DOlorenim alius formatus, alius infor-
decipi, nisi Dominusliberaret, sed mis. Formatus est qui erudit et emendat, et
YERS.18. — < Si dieebam, molus est pes meus ; ille dolor est praeceptum; et alter esl informis.
< misericordia tua, Domine, adjuvabat me. > [Aug., Cassiod., Aug.] Yel ita: Fingis laborem vel
Si dicebam: Motus est pes meus, misericordialua dolorem in praecepto, id est de labore vel dolore
Domine,adjuvabatmecontramotionemmeam. [Aug., praeceptumfacis nobis, ut ipse labor vel dolor sit
Gassiod., Atig.] Ecce quomodo confessionem aroat praeceptum.Nam praeceplum ejus continet: Beali
Deus, confitercmolum et evadis. Moxul judici cul- qui lugentet qui perseculionempatiuntur propterju-
pa non negatur, liberat, sicut Petrum liberavit su- stitiam (Matth. v). Merito hoc praeeipit, quia labor
per aquam ambulantemne mergeretur, qui Domino est pretium regni Dei, quo ipsum venaleematur.
dixit: Dondne, si tu es, jube meveniread le super Ideo praecipit Deuslaborem et dolorem, ttt non sit
aquam. Cui Dominusdixit : Veni (Malth. xiv). Ut homo sine tiraore, nec ainet aliquid aliud oblitus
enim Christus sua.poteslale super marc ambulat, veri boni. In tranquillis enira dormit Deus Christus,
id est calcat capita superborum, et -fluctussseculi, et itinc surgil fluctus, in quo excitatur: ita in qui-
 '
sm GOMMNTA&IIJJS HtvPSALfiOS.— PSAl. XCIII. '" 87*
busdarotepescit ftdes Gurisli. in tranquilliiate otii, A _! Loquenturiniquitatem.Srw ATHAP vertit Hierony-
et surgit fluctustenlationis. Excilentergo fidemet tensis. mtis antiquum, idquod sequitur Pellicanus; Pra-
elatum; Sanctes, dura; Munsterus, durum
sic liberanlur. auditu; interpretatio pro Cajetano,forte. Quaeom»
VERS.21. — * Captivabunt in animamjusti: et nia aptissime respondentiniquilati, usque adeo uf
« sanguineminnocentemcondemnabunt. > nihil magis. UndeNebiensisverlit inveteratamma-
Hliam.
*
Captivabunl.TAlcuin.]Quasi dicat : Et cumnihil Loquentur vmnes qui operantur injuttitiam. lllud
malis bominibuslecum sit. ad quid ergo Sunt? ut quod est loquentur, ad verbum TiOSWIITHAMMERU,
de eis pungasbonos, ut bonipunoti ad te clament. intelligunt cum jactantia. Hinc Hieronymusdixit,
El demum hi pereant, quaeUriahis tribus versibus garricnt; Munsterus,jaclant; Pralensis, magnifica-
buntur; etalii qusedamnon dissimilia.Gonsentanea
ostenduntur. [Aug.,Cassiod.,Aug.]Quasi dicat: Ita est expositiomagistri,
fingis laborem et dolorem, quia de malis exerces In hoc versu doeet divus Hieronymusoportere
bonoset erudis. Captivabunti»ianimamjusti. Quia • interdumqusedamaddi apud Latinos, qusenon sunt
Ifebr.aut Graecos,ob elegantiamsermonis.Ait
«nim vera non possunt, falsa criroina objiciunt. Et apud eriimad Suniamet Fretellam, < Bealushomoquem
cum in aniraa non possunt nocere, sanguineminno- tu erudieris,Domine,dicitis in Graeconon esse, lu,
centemcondemnabunt:quod sceleribus competeret. ptampto;avBfaiiros ovav ira&tv--;, Xvpu, id est bea-
Et quare hoc permitlit Deus? ' tus homoquemquidem.erudieris,Domine.Et verum
JJ
est. Sed apud Latinos propter «vy&mav,id est con-
VERS. 22. — t Et faclus est mihi Dominus sonantiam positum esf Si enim dicamus, bealu*
x in refugium; et Deus meus in adjutorium spei homoqumeriidieris, Domine, composilioniselegan-
i meae.•> tiam non habebit. Sed quando dicitur, Domine, et
int. id est sfc «s «M7M apostropha flt ad Dorainum, nihil nocet sensui, si
Et, [Gl. Aug.] quia, faclus ponitur et tu.—
Dominusinrefugium, ut sim securus. Sienim non VERS.1S. Quijuxta iltam? omnesqui rectosunt
periclitareris,nonquaereresrefugium; pungeris do- corde. Gum priori clausula prsemiiterenlurjfusfiJia,
et judicium, liberum erat dicere in sequenti, juxta
•loreut quaerasremedium, recedit spessaecuU,et ve- itlam juslitiam, vel illud judicium. Faber tamen
nit spes Dei.Et Deus meusin adjutorium factusest nostram Iectionemjugulat quasi ineptam. Hierony-
-pei mem.Nondum enim est res, sed spes in mus juxta Hebr. dixit, illud, non illam. Estoillam
velillud, aequumest. Unde Mtinslerus vertit,":post
qva adjuval, ne in spe deficiamus, sed sperala con- illam incedent omnes.Et Augustinus luce clarius
sequamur. exposuil de justitia. Qui habent modo, inquit, ju-
VERS.23.—« Etreddetillisiniquitatem ipsorum, stitiam, nondum judicant. Primo est enim habere
< el in malitiaeorum disperdet eos ; disperdet illos justitiam, et postea judicare. Similiter et Arnobius
habet. At Faber opponit Grsecum~.vr~;femininuro,
t DominusDeusnoster. > P ut referatur ad zpi-tvfemin. ge. Ilidem id est inter-
Et reddetillisiniquitatemipsorura,[Cassiod,,Aug.,, dum. Sed cur claudit oculos, et vult videre aliam
Cassiod^,Gl. int.] Hocfineomnisdubitaliocuraiur. pardculamjuslitim, ^t-avmivnt
VERS.17. — Paulominus habitasset in inferno
Aperte enim ostenditurquodj am non l
negligitDeus,sed anima tnea. Salis consentiunt omnes, quia nDTt
opportunotemporerelribuit. Et in malitia eorum, id[ DCMAH signiticat sepulcrum,silentium, excisum,de-
est non secundumquodnobisde eis prsestat, sed se- sertum, quaeuniversaad infernum referuntur, licet
cumLXXquidam vertunt, in inferno, alii in silen-
cundum quod inlenderunt disperdeteos, id est a1 lio, nonnulli succisa,vel desertaanimamea: ubi di-
suo regno separabit, ubi, id est qua separatione Cimus,in infernoanimamea.
incomprehensibiliserit miseria; quod vere poterit, VERS.19. — Secundummultitudinemdolorum
illos est DominusDeus no- meorum.Hieronymuset plerique alii, pro doloribus,
quia ipse qui disperdel ponunt cogitationes,iE~r~W SAREAPAI,sed intelligen-
•stcr. daesunl cogitationesdoloris, et ex consequentia
consolalionestum Iwlificaveruntanimant
COLLATIO IS PSALKUH XGHI: « DEUS ULTIONUM DOHI- orationis,
meam.Unde translatio ad Campensem,in multitu-
KUS, > elc. dinecruciatuummeoruminternorum.
VERS.1. —Libereegit."J"~~~\ HOPHIA, id est splen- YERS.20. — Qui fingis laboremin prmceplo,hdS
dide appare.Vel, ut habet divus Hieronymus,osten- AMAL, ferine singuli vertunt laboremvel affliclionem.
dere. El ad consimilemmodum caeteri.Conciliabisij) Sanctes translulit, iniquitalem, arbitror ob id quod
lectionemnoslram, a sensu non discedens, si intel- omnem superat aiflictionem,ac interrogative pro-
ligas potestatem omnipotenlis Dei manifeste pate- nunliandura, formansiniquitatemin prmceplo.Sim-
scere, et oboculosponi, magis quam luraen ipsum, pliciteralii inlelligunt, nec omnes eodem sensu.
quando vindictaminfert libere, pro suo nutu el ar- Sunl qui referant ad sedeminiquitalis,qum tolet fin-
bilrio, nullo tiroore, nullo impediente; palara om- gere taboremin prmceplo,gravia imponendo,ut vo-
nibus, in apc-rto,in manifeslo. lunt recentiores. .Magisarrident antiqui, Hierony-
—
VERS.4. Sffabuntur.Hieronymus et nonnulli, mus, Augustinus, Arnobius, Gregorius, xvin lib.
alii, fluent; Sanctes, Munsterus, et translator ad Moral. cap. 12, Cassiodorus.Hi expommtde Deo,
Campensem,stant a nostra lectione. '~}i~~IABIO an- qui fingillaborem210 inprwcepto,per quod impios
ceps est, etiam si fltixus maxime quadrat linguse corrigit, et corre.clos praemiat, ut simpliciter et
pravae et lubricse. Unde paraphrasis Campensis, plane dicas, qui fingislaborem in prmcepto,semota
iceleratusanimuserumpetin verba. interrogalione,quam priores persequuntur.

PATROL.CXCI. 28
WV ' v PETRI LOMBARDI . :Vg7§

'' :
:PSA™US'S.GIY. ' .-.
;
PSALMi TltULUS:«(127) LAUS CANTICIIPSIDAV1D.> A j plebemsuam, quia in manu, etc. Quasi dicat: Ideo
Venite,exsulteniusDomino.Titulus : Laus caniici jubileraiis, quia non repellel Dominusplebemsuam,
David ipsi David. [Alcuin., Aug.] Agilur hic de lem- idesl Judaeos^quiproprie sua plebs, cujus si aliqui
pore gratiae, in quO per Christum intratur in re- rami fracli, tamo.nipsaoliva remanet, de qua apo-
quiem. Unde tam litulo quam psalrao monet Deum sloli et alii mulli, et ipse Christus. Indc, scilicet de
hilariter et devote laudare. Laus eniin devotionem, hoc loco, Apostolus testiinonium accepit in Epistola
oanlus bilaritatem significat, ut cum lactitia lau- ad Romanos (Rom.x). Item ideo, quia in nianu ejus
deunis. Quid ? psalmus indicat, scilicel Deum. Siinlomnes fmes terrae, id est gentes. Lapis enini
Et est sensus : [Cassiod.] Laus isla canlici, id est angiilaris, et alios in se conjungit, id esl gentes;
devolionis et hilaritatis, fit ipsi David, id est Et altiiudines monliuni, id esl terrense potestales,
Christo. qnseprhis erant adversae, [Gl.j inl.] vel potestates
Iriteiilio : Moneladexsiiltalionem.etlaudem. CffiloruiH,id est angeli, ipsius sunl. Item ideo jubi-
Modus : Biparlitus est psalrous. Propheta laudes lcmtis.
Christi describens, primo Judaeosinvitat, quos prae- VERS.5. — < Quoniam ipsitts est mare, et ipse
videbalposse-resistere Chrislo. Secundo ipse Chri- < fecit illud; et siccam mantis ejus forniaveruiu. >
sttis nioiieteosdem ne obdurentur, ibi, nolite. [Aug.] R Quoniamipsius est mare, [Aug.] id est niundus,
Ilaque quasi ad magnas epulas invilans, ait : 0 vos et ipse fecit illud, cujtts fluctuslermino arcel Deus,
qui longe eslis per dissiniilitud^nem, non permitlens nos tentari supra id quodpossumus
YERS.1. — < Ycnite exsullemusDomino;jubile- (I Cor. x'), qui fluctus etiam proventum nobis fa-
<,-musDensaltttari noslro. > ciunt Deo id agenle. Ipse ergo facit quod nec scan-
Venite,[Ilayin., Aug., Cassiod., Aug.] fldeet ex- dala tibi nocent, quaeinensuram a Deo accipiunt,
stdteinus nienie, Domino, non in s-.eculo,Jubilemus quia ipsius estmare, dominio. Et ipse fecit iliud;
voce,. Deb salutari nosiro Jesu. Quasi dicat : Gau- [Cassiod., Aug.,] lioc addit ut scias ei subesse. Et
dium sit lantum, quod verbis dici non possit, tnanus ejus fortnaverunt siccam, id est aridam ter-
quod tamen iiitus conceptum, vox extra tesle- ram, huroanse menlis, quse recepil imbrem et
lur. Et fructilicat, quam non sinit fluclus tentalionum
VERS.2. — « Praeoccupemusfaciem ejus in con- operire.
« fessione; el in psalmis jubilemus ei. > VERS.6. — < Yenite, adoremus et procidamus,
Faciem ejus, [Aug., Gl. int., Cassiod.]id est con- « et ploremiis anle Dominum qui fecit nos, quia
speelum venluri judicis prmoccupemus,quia ventu- « ipse est DominusDeus nosler. >
i'us est, ne inimicus accusandopraeveniat nos, el. C . Venite. [Cassiod., Aug., GI. int., Cassiod., Aug.]
ne quid in nobistunc sit discutiendum. [Aug.]Et boc: Prius rudes vocavit ad exsultationem. Jam ostensa
in confessioneillum laudantes, nos accusariles: quaes gralia Dei, vocat ad piEnitenliamquod durius est.
sunt vota distincla. De quibus alibi: Reddam tibii Quasi dicat : Quia tanta facit, ergo, venhe.Repetit
vota mea, qum dislinxerunt labia mea (Psal. LXV). praemissam admoiiilionem. Quasi dicat: Comme-
Dislinguit ergo qui eum laudat et se accusat. Ge- moratis a me laudibus, nolite longestare vita et mo-
mina euim confessioest laudis, scilicet et peccali. ribus, sed venite propius, et adoremus, quod plus
Et confessiopeccati perlinet ad laudem ignoscentis,, csl, el procidamuscum humililate ante Dettm, et si
de qua laude psalmus agit. Et in psalmisjubilemusi foiie de peccatis quae vos longe fecerunt, solliciti
ei, id esl quaedicimus in psalmis vel facimus, sen-- eslis, plorate, faciamus quod sequitur; Et ploremus
liainus in juhilatione. ante Deum. Lacryma enim exslinguit flammampec-
VERS.3. — < Quoniam Deus magnus Dominus;; cati, quse ardet in conscientia. Qui fecit nos. Quasi
< et rex magnus super omnes deos. > dicat : Qui opus suum non spernit. Ecce magna
Quoniam Deus. [Aug.] Hsec sunl verba illa qtiae i. fiducia. A le enim deficere potes, tu te reficere
pertinent ad laudem canfici hujus. Quasidicat: Ideo> ' p non potes. Ille reficit, qui te fecit. Ideo adoremus,
jubilemus et exsultemus, quoniamDeus estmagnus' quia ipse est Dominus Deus noster, qui adorandus
Dominus'sumraa potestate, el rex magnus super est.
omnesdeos gentium. Yel magis deos dicit homines3 VERS.7. — « Etnospopuluspascuseejus, etoves
super quos rex est, non super dsemonia. « manus ejus. >
VEHS,i. — « Quia in manu ejus sunt omnes fines s A'os aulem quid sumus, ut securi ploremus et
< terrse; et altitudines montium ipsius sunt. > procidamus? [Aug.]ecce, et nos sumus populuspa-
Quia tn jnoim ejus sunt. [Cassiod., Aug.] Postt scum ejus, et ores tnanus ejus. Vide quam eleganter
magnitudinem venit ad clemeuliam. Quasi dical:: ordo verborum mutatus est. Non dixit oves pascuse,
Ideo jubilate, quia in manu ejus sunt omnes fines s et populus manus ejus, quod magis videtur con-
terrm, id est gentes. Yel secundum aliam lilteram,, gruere, quia ad oves pertinent pascua : quod ideo
secundum quam additur : quia non repeltelDominus s fecit, ul ipsosMntelligas,oves qai sunt pooulus Dei.
(127)'AvEjrtypKooj itap' EGpum;.
 '
mi _ ' COMflENTAUlUM IX 'PSALMOS.— PSAL. XCIY. 878
Dixit eliam oves manus quas feeit, qtiia feoit.nos A deret. Judaeivero, necbeneficiisxLannorumacquie-
esse oves. Et dicithoc ad diflerentiamearum ovium verunt. Et dixi, [Haym., GI. int.] arguendo per
quas emimus, quse non dicuritur oves manus, quia ministros : Semper errant corde, id est serio, vel.
«uiit a nobis emptaeoves, sed eas non fecimus, sed corde eis dato, quasi per quod non deberent.
ipse gralia sua fecit nos oves. YERS.11. — < Et isti non cognoverunt vias
VERS.8. — « Hodiesi vocem ejus audieritis. t » roeas, ut juravi in ira uiea : Siintroibunt in re-
Hodie si vocem. [Cassiod., Haym., Aug.] Quasi < quiem meam. >
dical: Populus et oves sumus, sed his omnibus Et isti non cognoverunlvias meas. [Aug., Haym.,
proponitur condilio. Quasi dicat : Hac conditione Cassiod.] Et ideo, si introibunt illi duri. Alii enim
dico, si hodie, id est tempore gratiae, audierilis vo- non introibunt in requiemmeam aeternam, axoaiu-
cem ejus, qui per se nunc loquitur, qui olim per Tttim;.Quasi dical : Non introibunt, ut, id est sicut
servuni loquebatur, qui praeconesante se mittebat, .jttravi, id est immobiliter stalui. Non per alium,
ipse venire dignatus est. Ideo ne sitis duri, sicut sed per se jurat Deus : per seipsum enim minas
tunc fuistis. Deinde quam vocem audire debeant, conflrmat, ut et promissa. Juravi dico, in ira
subdit, hanc scilicet mea. Hoc ideo addit, quia jurat aliquando placi-
PARSII. — « Noliteobd.urarecorda vestra. > B dus, sicut : Juravil DominusDavidverilatem(Psal.
Nolite obdurare. [Cassiod.] Secunda pars. Jam cxxxi).
pse Cliristus monet ne obdurentur, ne contingat COLLATIO IR PSALMUU XCIV: < VENITB, ADORE-
;is ul palribus; nolile obdurare corda vestra. Qui MUS,> etc.
on credit, lapideus est. YERS.1. — JubileniusDeo. "YQr'.LETZUR, id est
VERS.9. — « Sicut in irritatione secundumdiem .pelrm seu forliiudini, .per quam probe intellijrilur
tentationisin deserlo, ubi tentaverunt me patres Christus, verus Deus et homo, I Corint. x : Petra
veslri : probaverunt et viderunt opera mea. > autemerat Chrislus.
VERS.4. — Fines terrw. Hieron. et paraphrasis
Sicut in irrilalione elc. [Cassiod.,Alcuin.] Ipsa Campensis, fundamentaterrw; Pralensis, explora-
niajestas Christi loquentis, obstinatos terret per liones; Sancles, investigationes;Munsterus, Nebien-
et terrw. V-tH^priD ME-
.pairumsimilitudinem,ut vel, id est saltem sic mol- sis, Pellicanus, penetralia
iescerent; vel in persona Prophetaesub alia distin- HEQRE
ARETZ, investigationescommodeexplicantur
clione Iegi potesl sic ; quasi dicat : Quia populus per fines, qui soli Deonoti per se sunt, secundum
quamcunquedimensionem.Hinc Munst.in Scholio;
~t oves Dei sumus, ergo hodie, id est seniper, si nihil est tam abstrusuin, nihilque lam palens in
vocemejus audierilis, nolile obdurare corda veslra, rerum natura, quodnon sitinmanu Dei. Porro IIKC
sicut patres veslri fecerunt, in irritatione. In.persona Q clausula, quoniamnonrepellelDomittusplebemsuatn,
est in psalmodic Romana, et qua utitur quolidie
Christi loquilur hicPropheta. Initatione, dico, facta Ecclesia, in exordio pensi matutini. Non est tamen
secundum diem, id est in die lentationis, factae i» in Hebr. nec in LXX. Certe magnumest, qupd
teste Aug. testimonium hujus psalmi, ex
deserto,lunc similesillis eritis, si duri fueritis. [Gl. Apost.
hoc loco desumpseritftomanorum xi. Inveni tamen
int., Aug., Cassiod.]Ecce culpaparentum repelitur, in quodamexemplariGrseco, Sxtov/x^WO«TKIK0/xo.
ut vindicla timeatur, ubi tenlaverunl me, an possem, TOV ),aovaurov.
VERS. 6 . — Ploremusante Dominum.Hieron. et
paircs veslri.Jam ne sitis talium filii, id est imila- alii genuflectamus.~\~~)~~ KIBRECAH. Apparet LXX
lores. Probaverunlme qttid possera,et videruntoeu- legisse T\2~.'NIBCHEH, absque rescli, et est ploremus,
-is, sed non crediderunt menie opera meavirtutis quanquam utrobique reverenlia et timor majestatis
divinaeexprimitur.
magnae. VERS.11. — Quadr-a-inta annis. Ad Hebr. m.
VERS.10. — < Quadraginta annis offensus fui Graecicodices perperamforte copulant superioribus,
< generaiioni illi; eldixi : Semper errant corde. > ut sit, videruntoperameaXLannis. Siquidemet quod
Quadraginta annis fui generaiioni illi proximus, poslea sequitur, reclamat: Quibus aulem offensus
est-vu annis? Eliamsiforsan 211 utroque referri
in
[Aug.] signis et virtulibus. Yel offensus,a lia lit- possit. Nempe quod viderint opera Dei XL annis
tera, id est implacabiliterfui iratus generationi illi. D semper ingrati, ob quod etiam XL annis infensus
[Aug., Alcuin.] Numerusiste mysticus est. Per XL fuit illis Deus.Hier.,
eniraaiinos.omniadesignat saecula.Constat enimex Pratensis, Offensusfui. displicuit mihi generatio illa;
molestia affectussum. Sic pene cseteri,
denario, qui est primus limes numerorum. Et ideo Sanctes tamen dicit, lidgavi; interpretes pro Caje•
plenitudinem significat, et ex quaternario, qui ad tano, et paraphrasis Cainpensisitidero. Verum sen-
Sus eotendit, ut hujusmodi contentio Deum irrita-
qualuor terapora refertur. Unde et Dominusin hu- tum insinuet. Nec dissidet nostra lectio. Tantum
jus numeri sacramenlo, XLdiebusjejunavit, quando monet quod editio Romana, qua Ecclesia utitur
tentalus est (Matlh. iv), et XL cum discipulis post in principio Horarum matutinarum, habet, proxi-
resurreclionemfuit (Act.l), [Aug.]significansse no- • mus fui : id quod Aug. sequcns interpretatur de
et virtutibus velut prsesentiamDei ostenden-
bis adesse consolatorem,et adjutoremin hujttspere- signis tibus illi nationi. Vocabulum autem Hebraicum
grinalionis et tentationis tempore. Sicut ipse ait: aipN AQUT, nihil tale sonat, nisi intelligasideo ip-
Vobiscumsum usque ad consummalionemsmculi sum Deum magis illi populo infensum, quod non
(Matlh.xxvm). [Cassiod.j Et nota quod Christus XL cessaveritsese in signis mirabilibus, ac beneficiisinex-
diebus jejunans, et xi. cum apostolis post resur- baustis, prsesentare xr. annis : ac hujusmodi
leclio dicat causam irse et exaeerbationis; nostra
"prtinnem conversafus. fecit ut totus mundus cre- vero dicat effectum.
 PETRl LOMBARDl 880
879
YO.RS. 12. — St inlroibuntin reqniemmeam.Hier. A clare persequitur App.st.ad Hebr. in et iv, ubi trtrum-
ponit quidem negalionein, ui non inlroirent in re- que ponit, et, si, et non. Elenim poslquani prae-
quiem meam, sed sic ut explicet quid erat, st inlroi- miserat, si hitroibuntin requiemmeam, inlert. Qui-
bunt in requiemmeam. Quia licet Hebraice ponalur bus autem juravil non inlroire in requiemipsius? Et
N IM, id est si, et Graecetl; non est tamen nota in sequenlibus repelit per, si.
eonditibhis, sed abjurantis et aboniinanlis. ld quod

PSALMUS XCV.

rsALMiTITULUS : (127*)«PSALMUS irsi DAVID,QTUNDOter erecto si oslium facias, quisquis intraverit, fb-
DOMCS ./EDIFICABATUR POSTCAFTIVITATEM. > ris est. Hic est hypocrita qui parietem vult struere
Canlate Domino.Titulus : Psalmus David, quando dealbatum, non solidalum. Et ideo, qui imitalur
domus wdificabiturpost caplivitatem.[Cassiod., Al- tanquam in eo ostium faciens,foris invenitur. Quia
cuin.] In Veleri Testamehto legitur quod domus enim ipse per januam non introit, et janua ipsius
Dei, id est templum a Babyloniisdestruclum, post g nou intromiltil aliquem. Deinderepetit, cantateDo-
LXX annos captivitatis, quando filii lsrael permit- minoFilio. Deindequos cantare monueiit, oslendit,
tente Cyro rege redierunt Hierosolymamsub Zoro- dicens, omnis terra, [Rem., Cassiod.] id est omnes
babel et Jesu sacerdote magno reaedificatumest: homlnes. Unde domus Dei reaedificatur.Item repe-
per quam resedificationem'intelligitur reaedificatio lit.
spiritualis templi, de quodicil Apostolus:Iemp/um YERS.2. — < Cantate Domino, et Denedicite~\o-
Dei sanctnm est, quod eslis vos (ICor. m). Hoc lem- < riiini ejus; annuntiale de die in diem salutare
plum a diabolo per peccatum subversum est. Et < ejus. >
homo in legem peccati et mortis caplivatus; sed per CantateDomino,Spiritui sancto. [Rem., Cassiod.]
Christum reaediticatur hoc templum toto orbe. Et Et dicit Domino,ad distinguendampersonarum iri-
homo a captivitate ne pereat, liberatur : de qua nitalem, quia laus Christi honor est tolius Trinita-
resedificatione;rion de illa actuali agit hic psalmus. tis. Et est figura cmpiovi,id est crebra repetitio sen-
Et est sensns liluli: Psdlmus iste, est David pro- tentiae, quae exaggerat in laude vel vituperatione.
phetae,qui hic loquilur, agens dehoc quod factum Et benedicite nomini ejus, quod esl Jesus, [Haym.,
est quando domus Dei mdificabaturpost captivilatenl Alcuin.. Cassiod.]id est salvator, ut dicatis esse
6
quse sub diabolo fuit per peccatum, sicut ad lit- salutare. Deinde ad praelatosloquitur, dicens : An-
leraiti sub Zorobabel post eaptivitatem Babylonise nnntiate, o vos prselati: sic crescit sedificatio do-
resedificatumest teroplum Salomonicum. Et est isle mus Dei. Quid? salutareejus. El hocdeaieindiem,
psalmus secundus de utroque adventu. Intentio : id est conlinue, [Hier., Rem., Cassiod.l vel deFilio
[Cassiod.] Monet ad laudem pro reaedificatione. in Patrem, velde Veteri Testamento in Novum.Ve-
Modus : Bipartitus est psalmus. Primo ad prselatos tus et Novulh Testamenta sunt dies qui aeterno
loquitur, ul ipsi cantent et anmmiient omnibus. sole clarescunt. Illud praenuntial, hoc factum prse-
Secundo ad subditos loquitur, ibi, afferte Domino. dicat [Hier., Alcuin.] Annunliat ergo de diein.diem,
Praemonuitautem Judceosin praecedentipsalmo, ut qui utriusque Testamenti auctoritate utitur in an-
deposila duritia in Christum crederent; sed quia nunliatione Salvatoris. Illa quippe duo Testa-
erat mansura, nunc omnes gentes monet, dicens ad menta lanquam duo dies unam lucem faciunt, non
omnes communiter : lucet unum sine altero. Ideoque in Levilico omne
YERS.1. — « Cantate Dominocanlicum novum; animal quod findit ungulam et ruminat, mundum
< cantate Domino, omnis terra. > est, id est quod duas ungulas habet, quia mundus
-Cantateiingua et vita DominoPatri canticumno- est, qui duo Testamenta servat, quibus affectuurn
vum, [Cassiod. Rem., Gl. int.] exuentes, scilicet meo-um pedes a vitiorum spinis muniuntur. Judaeus
veterem hominem cum actibus suis, et induentes unani ungulam.tantum habet. Etideo immundusest.
novum : quod cantat qui amat. [Aug.] Vettisautem [Aug.] Deinde ubi sit annuntiandum, exponit,quasi
canticum cantat cupiditas; novum charilas, quae quaereretaliquis : Ubivis annuntiari ?
ipsa est novumcanticum. Cantareaulem, ipsum aedi- * VERS.5. — < Annuntiate Inter gentes gloriam
ficare est. Quidquid ergo cantaveris de cupiditate, < cjus; in omnibus populis mirabilia ejus. >
vetus cantas; quidquid de charitate, novumresonas. Annuntiate gioriam ejus, [Aug., Gl. int.] non ve-
Meliusest ut novus taceas, quam ut vetus cantes, quia stram, inter gentes,praeterroissisJudseis pro contu-
si novus tacueris auribus hominum, sonas auribus macia. El ne aliquos pulares excipi, addit in omni-
Dei.Hypocrisisquoque vetus cantat canticum (128). bus populis, non in quibusdamgentibus, mirabilia
Paries enim dealbatus est hypocrisis (Act. xxm), feci, hoc ideo.
qttaeforis lucet, inlus lulumest. De isto pariete di- VERS.i. « Quoniammagnus Dominus, et lauda-
citur, in pariete won conjuncto aliis, sed singulaii- < bilis nimis; terribilis est super omnes deos. >

•nap'~?paiot;.
(1.27*)Av:7tty/5Kyof (123)Aug. in sequehti veriu.
881 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. XCV. - 823
QuoniamDominus. [Aug., Cassiod., Aug.] Chri- A __non sibi, sed Dominoannujitiaverunt, quid debetis
stus est potentia fmagnus, etsi homo faclus sit, aflerre?gloriam et honorem.[CaSsiod.]Gloria affer-
per quod parvus apparuit, parvus ulique factus tur, quando bene conversatur hornOfinquo glorifi-.
est pro nobis, quia vos parvi, intelligite raagnum, catur Deus; honor affertur cuiri de bonis gratiae re-
et erilis in illo magni. Et laudabilisest bonitate. ferunlur. Non est inventus qui darel gloriam Deo,
[Cassiod., Aug., Gl. int.] et hoc, nimis, non polest nisi hic alienigena(Luc. xvn). Item repetit, a/ferle
dici quantum. El ierribilisest sibi adversis et suis, gloriam Domino, [Aug.] ita ut eliam nomini ejus,
qui lerrilus fuit inter bomines. [Aug.]Et est super non nomini hominum.
omnes deos, quos colebant gentes, dura in captivi- VERS.8. — < T.ollitehostias, et inlroite, in alria
tate erant. Et vere est super deos gentium, < ejus; adorate Dominumin atrio sancto ejus. >
VERS.5. —[< Quoniam omnes dii gentium dae- Tollitehoslias. [Aug.,Hier.] Quasi dicat: Ne va-
< monia; Dominusautem coelosfecit. > cui inlretis, sed cum hostiis. Sacrificium autem
Quoniatnomnes dii genlium dmmonia. [Gl. int., Deo est spirilus conlribulatus (Psal. L), confessio
Aug.] Et est hic laus per comparationem, et quia est Deo hostia. Si ergo cum humili corde intras,
paruni erat esse super daemonia, addit, Domihus cum hoslia intras, superbus vero inanis intrat. Et
autem cmlos(ecit, ubi habilare non possunt daemo-"* inlroite, intrat qui aedilicatur,in atria ejus prophe-
nia, et accipit coclos,ad lilteram. Vel coelos, apo- tica, el adorate Dominumin atrio sanctoejus evan-
stolos accipit, et angelos. Et est, Dominusfecit coe- gelico. [Haym., GI. int.] Per atria, prophelia; per
los, non modo in eis sedet. Si ccelosfecit, ergo et atrium, Evangeliura inlelligitur. Et per atria intelli-
aogelos, tunc et apostolos, qui daemonibusimpe- gilur prsesensEcclesia; per atrium, coelestis.Et est,
rsiit. introibo in atria ejus, quaesunlin terra, [Cassiod.].
YERS. 6. — < Confessioet pulchritudo in con- Sitis conformes populo ejus. AdorateDominumin
< spectu ejus; sanclimonia et magnificentiaiii san- atrio sancto ejus, quod est in ccelp. Vel alria su::t
< ctificationeejus. > prophelaeet apostoli, de quibus ilur ad Deura. De
Confessio.[Cassiod., Aug.]Postquam monuitcan- his autem alriis, id est prophetis et apostolis, ve-
lare et annuntiare, subdit quaeutilitas inde prove- niltir in atrium cafholicseEcclesise, ubi majeslas
nerit. Haecest scilicet uliiitas, quaevenit omnibus adoratur. Et esl inlroite in alria ejus, id est in-do-
cantantibus.Indeest confessioel pulchritudo.[Aug.] clrinam prophetarum et apostolorum. AdorateDo-
Confitendofit horao de fcedopulcher. Si ergo amas minum in alrip sanclos ejus, id est in catbciict
pulchriludinera, confitere, ut sic sis pulcber, id est CEcclesia.
^.
justus. Ideo prius dixit et
confessio, post pulchri- YERS.9. — « Commoveatura faciecjusun.versa
ludo. (129) Unde et Rebecca de camelo prosiliit < lerra; dicite in gentibus quia Doniinusregnavit.»
viso Isaac, ut ei jungerelur, quia Ecclesia de ter- Commoveatur,[Alcuin., Hier., Gl. int.] cmni-
tuosa vitiorumgibbositateper confessionemdescen- bus admonitis, vovet et optat. Quasi dicat: Dico,
dil, veniens ad Clnisttim. Unde sequitur : Et haec introite et adorate, vos boni. Terra autem, id est
confessioet pulchritudo est, in conspectuejus. [Al- amalores saeculi, commoveatur,ut convertantur .»d
cuin., Gl. int., Aug.JTales enim ipsum conspiciunt, pcenilentiam, a facie ejus f[Aug.], id est praesentia
et conspiciunlur ab eo. El sanctimonia,vel sancti- gratiae ejus, et non tantum pars, imouniversaterra,
tas, alia littera, et magnificenlia,est inde, scilicet ne quis ergo dicat: EccehicChristus,ecceiltic (Matth.
ex cantu. Et haecsanclimonia est in sanctificatione xxiv). [Cassiod., Alcuin.] Vel in mal» potest ac \IA
cjus, scilicel quasi qui vult esse magnificus et po- sic, universa ergo terra commovealur a facie ejus,
tens, ut sunt angeli, prius sit sanctus, quod id est amatores sseculi a facie Dei submoveantur.
fit ex eo sanctificante, non enim per te poles esse Ut autem hoc sit, o vos boni, dicite in gentibus,
sanctus, eo ergo sanclificaute, aliquis fil sanctus, [Gl., int., Cassiod.] id est quod Deminus regnavit
et ita magnificus. ] et correxit, et judicavit. Et hoc est quod sequi-
D
PARS.II. YERS.7. — <AfferteDomino,patriae tur : Quia Dominus,id est Christus, victo diabolo,
« genlium, afferte Domino gloriam et honorero; regnavit, id est innotuit rex mundo, qui semper re-
« afferte Dominogloriam nomini ejus. > gnavit apud Patrem.[Aug.]VeIsecundumaliamlitte-
Afferle.[Alcuin., Rem., Cassiod., Aug.] Secunda ram, Dominusregnavit a ligno, scilicet crucis, quo
pars, ubi ad subditos ioquilur. Quasi dicat : Et transit homo mare, el fit orbis qul non movetur.
quia talisjest Dominus,ergo o vos, yatrim genlium, VERS.10. — « Etenim correxit orbem terra&
ut nullus excipiatur indigena vel peregrinus, af- « qui non commovebitur; judicabit populos in
ferte; hocdebentgentesfacere, quibus annuntialum < aequilale.>
est. Domino,[Alcuin., Aug.] non sit spes vestrain 212 Elenim correxit post resurrectionem orbem
bomine, non in baptisla. Maiedictusenim qui ponit terrm, [Gl. int., Aug.]id estEcclesiamtoto orbe, ubi
«arnein brachiumsuum (Jer. xvn). Deinde repetit, fit aediflcatio,qumnoncommovebilur.Cur ergo dicit
afferle Domino, non vobis, ut qui annuntiaverunt, haereticusnon solum motum, sed eliam dimiiiulum

(129)Ex Greg. lib. i Mor., cap. UV

 883 PETRl LOMBARDI , ;v:-88i
et post judicabil populosin wquilate.Tune dolebunt A.lerrarum. Quatuor eniin liltersesunt in hoc nomine^
qui aequitatemeligere noluerunt. Alii addunt : Et scilicet alpha, delta, alpha, mi; et quatuor partes,
gentes in ira sua. [Cassiod.] Populos ergo, id est orbis, has in Capifelitteras habent, «VKTO).»V dicuut
Loaos judicabit in sequitate.Gentes, id est malos, orienlein, Juo-Lnjvoccidenlem^KpzTov, aquilonem, ut-
judicabit;in ira. Unde : o-np-Gpiuv, nieridiem. Ex his quatuor litteris, a qui-
YERS.11. — < Lsetentur coeli, exsultet terra, bus haecnomina incipiunt, constat nomen Adam.
< comraoveaturmare et pleniludo ejus, gaudebunt [Cassiod.]Cum ergo dicit, judioabil orbem terrse hi
< campi, et omiiia quaein eis sunt. > mquiiale, onmem hominem generaliter includit,
Lmtenlurcxli, [Aug., Gl. int.] qui. enarrant glo- secundum aequitatem Dei judicandum. Sed quo-
riam Dei,.ct exsallctterra, quam compluunt coeli,et modo judicet, apertius exponit omnia, subdens, el
inde commovealurrriare, id est sseeulum,et pleni- populos in veritale sua. [Aug.] In illo enim judicio
tudo ejus a maximo usque ad minimum. Qmneenim veritas el sequitas erit. Quid enim aequius et ve-
saeculumconcitatum est contra Ecclesiam, cum di- rius, quaimelectos cougregaresecumadjudicandum,
lataretur toto orbe,. quod praedicit, non oplat. Et et caeteros dividere? hos ad dexteram, qui fecerunt
licet commovealurmare, tainengaudebuntcampi.Vel misericordiam; illos aulem qui non fecerunl, ad
in.bono.commoveturinare,.[Cassiod., Aug.,Hayro.] " sinistram? (M-atth.xxv.) Ibi ergo verilas etaequitasi
ht est saeculumin melius; et plenitudo.ejus, scilicet [Cassiod.] quia in separatione illa duo erunt po-
genlium. Et inde gaudebunt campi, id est omnes puli, quibus dabit senlenliam, veritalis, ut alii in
lenes, mites, et.aequi;el omniaqumin eis sunt, id est vitam, aliiin poenaseant.
omnes.vires, sensus, ratio. Et IH rSALHUM XCV: < CANTATE DOMINO CAN-
VERS.12, — < Tujic exsullabunt omnia ligna sil- COLLATIO TICLM,>etc.
< varum a facie Domini, quia venit, quoniam venit
> VERS. 5 . — Omnesdii genliuindmmonia.Munsler,
i.judicare temro.
pro eo quod est dmmonia,dixit, wi sunt, el inler-
Tunc, [Alcuin., Aug.] quando corriget, omnia
protespro Cajetano, vanitates.Licel auteui non male
tigna silvarum, id est pagani, qui olini erant ligna verterint, haud scio tamen an male niutarint Vul-
silvarum, sed modo sunt ligria domus Dei, abscisa gatam lectionem. Nam n'H'bx ELILIM sunt idola.
in aedificium Ecclesiae, exsultabunt, quia praecisi dwmonia, et nildlum. Unde Hieron. et NabiensLf.
sunt ab oleaslro, el inserti in bonam olivam (Rom. vertunt sculptitia; Chaldaeuset Sancles, idola.
VERS.6. — Confessio.Hier. et Sancles, gloria;
xi).. Exsullabunt dico; a facie, vel ante faciemZ)o- Munsterus,decus; interpretes pro Cajelano, pulchri-
mini.. Rene dico, ante faciem Domini quia venil. tudo. Verbumest anceps. Pratensis posuil confes-
Primo venit in Ecclesia, in nubibus, id est in apo- C-sionem; Chaldams,Nebiensis,Pellicanus, laudein;
alii, gralulationem, ~~~iDOD.Sed haec oronia sese
slolis, et.in ajiis sanctis, ef implevit totum orbem. consectaniur.
Unde in Evaiigelip:.Amodo videtis Filium hominis Sanctimonia et magnificentia.Alii forlitudo sine
venientemin nuMbus cxli (Matlh. xxiv)_ Cui ad- potentia, et gloria seu exsultalio mxsni TJ oz VE-
THIPUERET. Conciliatio spoule se oflert. Siquidem
ventu qtii credit, exsullabit in ullimo adventu : fortitudo simplicis via Domini (Prov. x). Porro via
de quo subdit: Ideo etiam exsultabunt, quoniam Dominisanctiraoniamefficit: gloria aulem et exsuf»
venit, [Cassiod.,Hay-m.,Alcuin.] id est postea ven- latio cohaerent.
turus est judicare terram, id est vivos et mortuos,- YERS.9. — Dicitein gentibus: Quia Dominusre-
gnavit. Psalmodia Roinana, o ligno, plus habet.
Vel haecomnia de secundo advenlu dici possunt : Suspicor ab infidelibusftiisseerasum lain de Grseco
Mars,.\a\estsseculum, et pleniludoejus commoveatur, quam de Hebr. Est enini mos perfidoriim (indi--
' ad gaudium in secundo adventu. Quod erit, quia cante Hieronymo in epistolam ad Tilum praeiato)
eradere quidqiiid conlrarium suo dogroatividerint.
gaudebunl campi, id est omnes lenes et miles, et Quaeaulem me in banc coiijecturaro adtluxerint,
omnia quw in eis sunt, scilicet omnis sensus, ratio. palienler audiat lector. Cassiodorushaud poenilen-
id est in secundo exsultabuntomnia dus auctor in hunc locum commenlatus scribil :
Tunc, adventu, « a ligno, alii quidem nort habent trauslalores, sed
ligna silvarum,id est genles conversae,quaefuerunt Diiobis sullicit quod LXX interpretum auoloritatefir-
invenlaein campis silvse,o facie Domini, quia venit, matum est. >Hsec ille. Jam illud maiiifesiuinest,
id est veniet, et vere, quoniam venit, id est veniet, qttod et August. a lignolegit, et inlerprelatur. Sed
el Arnobius vetuslissimus inlerpres in sua Enarra-
judicare terram. tione sic prosequitur: « Et gens genli dicat, quia
YERS.15.— < Judieabil orbem terraein sequitate: urnts Domums regnal a ligno crueis, quia per IU
< et populos in verilale sua. > gnumconcupiscentiaeregnuin Dei ab hoininibusre-
Judicabit orbem lerrw, [Gl.inl.] venit judicare : cesserat: modo per lignum crucis, regnum rever-
sum est Dci. > Hactenus ille. Quin et vehemenlius
et vere judicabit. Judicabit eniin orbem terrae, suspicionemhanc adduxithisomnibus superior Ter-
[Aug.] non partem, quia non partem emit, totum tulianus, lib. in adversus Marcionem,ubi tractans
de virtule crucis ex roullis locis, qui
judicare habet, quia pro toto protium dedit. Orbem viderentur ridiculi secundum Seriptur.ae
corticem litterae in-
ergo dicit, omnes filios Adam, id est omnes horai- tellecti, tandem pervcnit ad hunc locum, et cum
nes. qui fuerunt in eo unus homo, qui lunc fuit in quadam orationis aerimonia, infidelemaurem per^
uno loco, sed niodo disparsus est per totum orbem, cellit. « Age nunc, si legisti penes David,nisiDondnus
regnavit a ligno,exspeelo quid inlelligas, forle
quem significat Adam secundum Graecum.Adam ligriarium aliquem regem signifieari Judaeorum,ct
cnim significat. secundumGrsccamlinguam, orbem non Christum, qtti cxindea passionea lignisuperat?.
SS5" COMMENTARIUM 1'NPSALMOS.— PSAL. XCYI. S?6
roorte regiiavit. Elenim niors ab Adara rognavit A et qiiam in crucis nieinoiiam. post Pascha Jre-
usque ad Chrislum, cur Christus"iiOnregnasse di- qtienlal.
catur a ligno, ex quo crucis ligno mortutts, regnum YERS.10. — C.orrexitorbem terrm.Biev.,appen-
radrtis exclusil? >. En Tcrtulianus. Denique hanc dii orbem immobitem.Caeteri accedunl tradentes
lectionemsuscepit Ecclesia, in pio. carmine Passio- simile quod, ceu firmabilur, aul firmabit, vel pra>-
nis Doroini,quod composuitTheodulphus antistes parat. TpT\TJCON, ~~
a radice CON, id esl firmare, di-
Aurelianensis. rigere, prwparare,reclificare.Quae omnia sane cor-
Impleta sunt qum concinit rectione fiunt in Ecclesia Del, orbe lerrse quadran-
Davidfideliscarmine, ' ter significala. . .
Dicensin nationibus, ,
iiegnavila lignoDeus,

: PSALMUS XCVI.

PSALJli TITULUS : « (150) PSALMUS IPSIDAVID, QUANDOCliiisliani. Vel, insulae,id esttotius mundi Ecclesia:
TERRA EJUSRESTITUTA ESTEI. >
qtisein mediotentalionum stint. Et ideo insulsedi-
Bomhmsregnavit,exsulteltcrra. Titulus: Psalmus , cuntur, quia circtimlatrantur fluclibuSlentaiionum.
p
ipsi David, quando terra ejus reslituta est ei. [Alcuin.] Et sicut insula circuinstrepentibus fluctibus tttndi-
Ad litleram : lllud tangitur hic, quod mortuo Ab- tur, sednoiifrangitur., ila Ecclesia pertotum orbeiu
salon iniquo filio David, qui vivens patrem perse- dilatata, perseculiones infidelium patitur, sed non
quebatur : Davidrestilula est terra, et in pace re- vincitur : potius tanquain insula venientes fluctus
gnavjt, de quo non hic agitur, sed potius de signi- frangit. Addit, multse. [Cassiod.].Non dicit omnes,
ficato (// Reg. xvni). [Aug.] David enim Ghristum propter haerelicorumconventus. Deinde qualis sit
signilicat,quem iniqui tilii, id est Judaei crucifixe- Dominusin primo adventu, dicit:
runl, atque regnum abjuraverunt ei; sed restituta VERS.2.— <Nubes et caligoin circuitu ejus; ju-
est lerra ei, quando Judaea quse crucifixerat, cre- < stitia et
judicium correcliosedis ejus. >
didit; et apostoliqui litubaverant, sunt confirmati; Nubes et caligo simt in circuitu ejus, [Aug.] id
sed et aliseoves de gentibus sunt adductae.Yelre-
stituta est ei terra, cura caro ejus resurrexit, post- esl impiis, qui ^caecisunl, qui eum non intellexe-
runt, est ipse [nubes et caligo, [Cassiod.,Atig.] id
quanrresurreclionem, ea qnae hic cantantur facla est nubilosus et caliginosus, quibus nulla clari-
sunl. Et est sensus : Psalmus iste fit ipsi David, id
tate splendet; sed justilia et judicium,-est correctio
est Christo,cujus laudemet victoriamconlinetagens < C sedis ejus, id est bonisesl ipse justilia tt judicium,
de eo quod factuni est, quando ejus terra restituta correctisunt sedes ej'us,quibus est juslilia, quia.
est ei, id est Judaea credidit, vel caro ejus resur- quise
ex quia de eis, id
rexit. Hrecauleni praevidenlesin spiritu prophete, est justifioali sunt; etjudicium,
et si vellent videre. per eos ipse judicat. Et
gavisi sunt, posselfieri, implela
UndeDominusin Evangelio: Muliiregeset prophelm YERS.5. — < Ignis ante ipsum praecedet;et in-
voluerunl videre qum vos videlisi et non viderunt < flammabitin circuitu iniroicosejus. >
(Luc, x). Magnaergo laetitia praesentes sancli ira- Ante ipsum, [Aug., Cassiod.] id est ante adveri-
plentur in hoc psalrao, qui de promissis resflu- lura ejus, prwcedetignis, quiaimpii pro praedica-
iionis terrse inlitulatur. Palato namque fidei dulce. tione prophelarum ira accensi de eorum nece tra-
sapit mel divinse promissionis.Et est iste quartus ctaverunt. Et ignis ille inflammabit inimicos ejus,
psalmus' de primo adventu, quo mundus liberalus id est ad iiidignationeminflammatisunt impii pro
es.t. [Cassiod.]Intentio : Mouet ad exsultationem: eorum praedilalionequi stint in circuitu, quia multi
Modus: Bipartitus est psalmus. Primo describens cum pauci essent praedicatores. [Aug.] Yel per
virtutes Domini, ostendens omnia restitula ei, et ignem intelligitur charitas, de quo igne Dominus
arguit idololatras. Secuudo omnimoda exsullatio D ] dicit: Ignem veni mitlere in terram, et quod volo
ostenditur, quara nec persecutio interrumpat, ibi, nisi ut ardeat? (Luc. xn.) Qtiasi dicat: Correcti
audivitet Imlataest. VidensergoPropheta supersti- suiit sedes Dei,ante vero quam in eis sedeat Deus,
liones mundi abundareanleChrisli resurrectionem, ignis, spirilus prsecedit.Quod ita ait: Ignis chari-
oppoiiil, dicens : tatis prsecedetante ipsum : isle est bonus ignis,
VERS.1. — < Dominusregnavit, exsultef terra; sicut et ille gladius bonus est de qup Doiriinusait:
« laeienturinsulaemullae.> Non veni mitlere pacem, sed gladium (Matth. x).
Dominus,[Aug., Cassiod.] ille qui spretus et oc- Hic est gladius verbi Dei, qui separaf cainali. afle-
cisus fuit, regnavit, id est rex esse innotuit. Qiiis ctu conjunclos, ut spiritualiter vivant. Ignis vero
ergo alter colendusest? Quasi dicat: Nullus. Dico, chatitatis urit. Et hic ignis inflammabitinimicos
regnavit, inde exsultel tcrra. Qnid ergo remanet ejus in circuilu. [Aug.,Alcuin.]Per tptum mundum
idolis? nihil. Lmientur insulmmultw, [Aug.]id est ardet quod contra Deumest. Quo consumpto appa-
qui habitant in insulis, auia et in insulis sttnt ruerunt fulgura.
(130)'A"ir.iyp"b'j;r.ap' EZpxioi;.
357 PETRI LQMBARDI 88S
213 VERS.4. — < Illuxerunt fulgura ejus orbi.A Et Sion, id est Ecclesia Judaea, audivithsec praedi-
t terrae ; \idil et commotaesl terra. > cia, scilicet quod angeli eum adorant, quod annun-
llluxerunt, [Aug.] vel ita et de duplici igne agit, liaverunl coelijustiliam ejus, ct quod viderunt om-
qui erit ante secunduitt adventum Christi, scilicet nes pdpuli gloriamejus, et quod coufundenlur ado-
ignis charitatis, quiardebit in bonis, et ignis irseet ratores idolorum, et inde Iwtata est. Judaeaenim
invidise,qui malos consumet. UUimusautem ignis. prius credebatsesolamvenireadChristum, sed jam
•ln quem mittendi sunt mali, non anle eum, sed post de sociis gentihus laelatur, ut de Cornelio fralres.
eum erit. Iste vero prseit, qui est.pcena malorum et gavisi sunt, quem Petrus baptizavil.
alus bonorura. Cuin eniin Christus. praedicatur, VERS.9. — «Et exsultaverunt filiaeJudae,propter
Irascitur prayus, palitur juslus: ira velut ignis, «.judicia tua, Domine. >
adversarium coraedit, qui tanquam facula consumi- Et filimJndw, [Cassiod., Aug.] id est Christi, qui
tur; lignum autem viride perraanet, id est justus de Juda exsultaverunt. Audierunt enini apostoli et
qui in charitale ardet.. Et hoc est, ignis charitatis et fratres qui erant in Judsea, quia genies receperunt
ka. praecedet anle ipsum, in secundo adventu. Et verbum Dei, el inde lselati sunt, et magnificabant
ille ignis inQanihiabit in circuitu inimicos ejus. Deiitn (Act. vm). Et hoc propter judicia tua, Do-
Inimici enim qui idola colehant, incenduntur si B Jiiine,quaesunt, quia non est personarum acceptor
uiali sunt, ad consumptionem; si b.oni,ad repara- Deus, sed omnes accipit, qui ad eum veniunt»
tionem. Insuper illuxetunt fulgu-a ejus, id est mira- [Haym.,Gl.int.] Vel,judicia dicit,quodcaecitas con-
cula, orbi terrw, id est toti mundo. Nubes, id est tigitin Israel, ut plenitudo gentium intrarel (Rom.
prsedicatores viluerunt forma huraana, sed fulgor xi). El quasi quis qusereret, quaesunt illa judicia?
mirandus. in verbis et faclis eorum apparuit. Et subdit:
mota est terra. Viditcorde hsec miracula, et com- VERS.10. — < Quoniam tu Dominus, altissimus
mola est terra, [Cassiod.] id est territa, quaeidola < super omnem terram; nimis exaltatus es super
colebat. Inde < omnes deos. >
VERS.5. — < Montes sicut cera fluxerunt afacie Quoniamlu Domimtses allissinmspolentia.[Aug.,
« Domini; a facie Dominioranis terra. > Gl. inl., Alcuin., Cassiod.] Et hoc super omhemter-
Montes, [Aug.] id est superbi, scilicet oranis alti- ram quia non Judaeorumtantum Deus es, sed et gen-
tudo contra Deura, sicut cera fluxerunt. Elsi enim tium. Et, o Cbriste, nimisexaltatus es, quia aequabs
Eon credit paganus, tamen victus est. Et hoc o facie Patri, vel secundum opera. Et hoc sttper omnesdeos.
Domini ignis fuit Deus.duris. A facie Dominifluxit, (Q Quasi dicat: Non super omnes malos deos, sed
cmnis lerra efiam gentium. Unde hoc?quia etiam super bonos, scilicet homines et angelos.
VERS.6. — < Annuntiaverunt coeli justiliam Vel, per terram et deos, peccalores et justos acoipe.
< ejus; et viderunt omnes populi gloriam ejus. > Vel per terraai et deos signiflcat euni imperare ter->
Cxli, [Aug.],id est praedicatores oumes, quorum renis et coolestibus.Et cum lalis sit, ergo,
cor sursum est, annuntiaverunt justitiam ejus. VERS.11. — < Qui diligilis Domiiium,odite ma-
[Cassiod., Ajig.] Quis enim fideliura tacet Chri- < Ium; cuslodit Dominus animas sanctorum suo~
slum?. Et omnes viderunt. gloriam ejus corde. Et < rum. De manu peccatoris liberabit eos. >
quia viderunt omnes populi gloriam Christi QuidiligitisDominumoditemalum,[Cassiod.Tid est
YERS.1.— < Confundantur omnes qui adorant diabolum.ctimquonondiligiturDeus. Nemoeniropo-
t sculptilia.; et qui glorianlur in simulaeris suis. > test duobusdominisservire (Matth.w).[Aug.,Alcuiu.]
Gonfundantur.omnesqui adoranl sculptilia. [Aug.] Si vero cum cceperisodissemalignum,subsequuntur
Hocjam factum est. Cessat enim jam idololatria, et perseculiones, ne timeas, quia Dominuscusioditani-
erubescant qui adorabant lapides, quia mortuierant mas sanctorum suorum, de quibus tollendisest ulti-
lapides illi; nos autem adoramus Iapidem vivum. mum genus perseculionis. [Aug.] Gravior est enim
Et qui glorianlur in simulacrissuis, quaespirilu ca- D persecutio, qua animas tollere conantiir, sed eas
rent. Nosler autem Deus qualis est? ipse est quem - Dominus custodit; etsi corpora nioriantur, animas.
et angeli adorant, non possunt occidere (Malth. %). De manu pecca-
VERS.8.— <Adorate eum omnes angeli ejus, > toris, [Hay., Aug.] id est de diaboli potestate libe--
Adorale eum omnes angeli ejus. [Aug.] Uni Deo rabit eos. Quod si forte quereris te perdere lucem
convenit adoratio, non etiam angelis, nedum idolis isl.am,ne cures, quia vera lux est libi.
vel dsemonihus..Cessat ergo adoratio angelorum, VERS.12. — < Lux orla est justo; et rectis cordft
sed adorant.. ipsi mali quidem angeli voiunt ado- < laetitia. >
rari; boni vero adorant, nec se permittunt adorari. Lux enim fidei orla est justo, et rectis cordeIm-
Sallera hoc exemplo idololatraecessent. tilia, [Aug., Gl. int., Aug.] quibtts, sciHcetper oni-
PARSn. — < Audivit, etlaetataest Sion. > nia placet Deus, orta est tetvtia, per spem. Nonenim
Audivit, etc. [Cassiod.., Alcuin.,. Aug.] Secunda vere in miseria sunt pressuraesancti, spe jam salvi.
pars, ubi post restitutionemterrae omnimodaexsul- Ergo,
tatio ostenditur, quam nec perseculio interrumpat. YERS.15. — < Laetaminijusti in Domino,et coib
Quasi dicat: Annuntiabunt coeli, adorabunt angeli. « fiteminimemoriaesanctificationis ejus. t.
889 COMMENTARIUM 1N PSALMOS, — PSALVICYIL *9tV
Lmtamhii,justi, iri Domhw, [Hier., Aug.] non iri A vus. Yerumtaitien hanc lectiorieiri arbitror desum-
mundo, in quo sunt pressurae. Et confitemihime- piam ex yeteri translatione, quam sequurtttir Arho-
fciuset Cassiod.Ii nenipe efferurifper reetuni casum;
morim sanclificalionis ejus ,; id est laudate eum , .
quod liquido constat ex hoC qudd Verbum rinum
qtiia roemor ftiil sanclificare nos, quia nisi yellet, addunt, ut sit tremetvel tremuii terra, ubinon po-
non gauderetis in illo. test vitiumesse scriptoris, quod posset quis in al-
tera dictione causari. Ulraque[lectio habet suum
COLLATIO 1NPSALMUH XCYI : <DOHINUS >
REGNAVIT, sensum et commoduro. «•••"
etc YERS.8. — Adorate eum, omnes ahgeli ejut. In
. YERS.2.— Correctio sedis ejus. Hier. pro eo Hebr. pro angelis habetur DTl^NELOHIM. QuodHier„
qnod esl correctio, posuit firmamentum, ac nonnulli vertit dii; etcseteri Hebraicanles, praeler Sanctem,
alii, quidam habilaculum, vel prmparatio, sed non qui stat a LXX. De Hier. nbn est mirum quod dixe-
male TESMECON respondet directioni, quse correctio rit dii in graliam Sophronii, ut haberet qudd Judaeis
est, et non potesl infirmari aut vaeillare. calumniantibus responderet. Nos autem qui Chri-
VERS.5. —A facie Domini omnis terra. Hic for- stianis et cum Christianis loquimur, debemus di-
tnssis dormilavit scriba, ponens nominalivum pro cere angeli, nisi velimus discedere ab Apostolo ad
gonilivo o facie Domini omnis terrw. Siquidem in Hebr., i; qui hunc locum ila adduxit de.Christo,
Heb. yna ADON esl in regimine, id est Domini. Et xul-:pi>y.vvy~urtoaava'-q> ttavrt; K-yytl-i&io~.Et ado-
manifestiusin Gracco,«jrottpo-u-:ouXvpiovituon;-~; B renteum omnesangeli Dei. De hoc etiam alias tra-'
frn- Quin et Aug. interprelatur ac si sub genilivo ctatum psal. vni.
legisset, quanquam in contextu habetur noirtinali-

PSALMUS XCVII.
PSALMI TITULUS : < PSALMUS DAVID.> tera ejus. Et quasi quis quaereret, uhi ea dextera
Cantate Domino.Tilulus: Psalmus David. Tilulus est, subdit:
isle patet. [Cassiod.] Psalmus iste terlius est eorum YERS. 5. — < Notum fecit Dominus salutare
quide utrOque adventu agunt, in quibus oninibus < suum; in conspectu gentium revelasti juslitiam
est causa timoris el spei: spei per misericordiam < suam. >
primi adventus, limoris per judiciuro secnndi ad- Nolum fecit Dominussalulare suum, [Aug.] id est
venttis. Haecetsi ssepeiterentur, lamen semper nova Chrislum. Ea enim est dextera, vel braclrium, quse
sunt varia descriptione. Intenlio : Monet ad laudem etsalutare, scilicel Christus, quibus fecit riotum?
et exsullationem. Modus: Bipartitus est psalraus. non hic vel illic, sed in conspeciugcntiumrevelasti,
Primo agit de pstensionesalvatricisdexterse.Secund» Q [Cassiod., Alcuin.] non sub velamine ostendit, ju-
dicit oinnibus modis laudandura et annuntiandum, stitiam suam, id, est salutare. Cliristusdicitur salu-
ibi, jubilate Deo. [Aug.] Invitans ergo ad laudem tare, eo quod salval; justilia, eo quodjustiflcat.
ait: 0 vos, qui novi estis in Cbristo, olim veteres YERS.4f.— < Reeordatus est iiJisericordiaesuse;
in Adam, < et veritalis suaedoraui Israel. >
YERS.1. — < Cantate Dominocanlicum novum, Recordalusest misericordimsuw, [Cassiod,, Aug.]
< quia mirabilia fecit. > scilicet ut honio factus liberaret, et veritatts sum,
Cantate Domino, [Gl. int., CassiOd.]vita et lin- quamin futuro exhibebit.quandofacieadfaciemeum
gua, canticum de incarnalione Chrisli, et homisis videbunt; sed quibus est recordalus ?Domui Jsraet,
redemplione, novum quia nihil lale mundus audivit. id est videnti Deuni. Vel ita: Recordalus est mise-
Unde? scilicet guia mirabilia fecit. Quaemirabilia? ricordiaesuae.Misericordia est quod proniisit. Hane
non solum quaecommunia sunt, sed etiam hoe sin- sequitur veritas, quia reddidit. Unde subdit, et ve-
gulare, scilicet quod ritatis suse. Misericordia ergo promisit proniissio-
YERS.2.— < Salvavit sibi dextera ejus,' et hra- nem, promissio reddit veritatem, sed cui? Domul -
< chiumsanctum ej"us. > Israel, qui modo videt veritatem per lidem, et posS
Dextera ejus, [Cassiod.] id est Chrislus, qui dici- D per speciem videbil, et ne ad lilteram putes Israel
turdexleraPatris, pro mira operatione. El brachium unam genlem, subdit:
sanctum ejus. Ipse idem Christus. Qui dicitrir bra- VERS.S.— < Viderunt omnes termini terrae: sa-
chium, pro foTlitudinesalvavit. Nondicit quid, sed < lutare Dei nostri. >
intelligimus orbem terrse, quod fuit magnum mira-' Viderunt mente omnes lerrm termini, [Casstod.s
culum. Majus enim est quod totum orbem a morte Aug.] id est a terniiiio usque ad lermintim. Quiti?
aelemaerexit, quam quod mortuos suscitavit. Sal- saiutare Dei hoslri, id est Jesum. ldeo dicit omries,
vavit dico, sfbiDeo.Hoc addit, qiiia multi salvantur 214<Iuia non quibusdamtantumdatusest,Christus.
corporaliter, sed sibi ipsis, non ei; quia accepta VERS.6. — < Jubilate Domino,oronis terra; caa-
corporali sanitate lasciviunt. Qui enim segrotierant, « tate, et exsultate, et psallite. > ;!
casli, sanati, adulteri fiunt; etqui cum aegrotarent, Jubilate [Cassiod., Haym.] Secunda pars, ubi di- .
neminemlsedebant, receptis viribus opprimunt in- cit omnibus modis laudanrium esse, et anntintiaa-
nocentes. Isti ergo sanati sunt, sed non ei, sed illi dum, quia venit judex. Quasi dicat: Quia haecfecit,
qui per fideinintus sananlur, ergo sanantur ei. [Gl. eigo jubilate Deo voce sine verbis. Jubiltis eniro
int,] Vel secundum aliam litteram, salvabit se dex- gaudium est, quod nec potest tateri, nec vsde.tex-
 1 "
^M'VV- :.'•' ';'V';';:'V'V''''PETRf'LOMMRDl;VV':'V ..'.' 8S2
prinii ubi deficitlocutio. Addit, qmnis terra, [Gas- 1A Mbvealurmare, id est indulcetur mare-legis, id,'est
siod., Gl. uit.J quia omries viderunt, cantate Deo legalis amaritudo, ligno crucis in ea posito, quasi
verbis, ubi valet locutio, et exsultale corde et psal- ligno Moysi in Maralh. Ctiinenim venissent fllii Is-
lite opere. Quibus mddis ? rael in' Marath, ubi erant aquaeamarce, non pole-
YERS.7. — « Psallite Domino in cithara et voce rant bibere prae nimia amaritudine; ideoque oslen-
< psalini, in tubis ductilibus, et voce tubaecorneae.> dit Dominus Moysi lignum, quo posito in Marath,
Psaliite Dominoin cithara. [Cassiod.,Hier.] Id est, dulcorata est aqua (Exod. xv). Hocest lignum cru-
actu carnis, sciticel mortificatione carnis, et ope- cis, quod legalem amaritudiiieni quain nullus poie-
ra divina facite pasccndo pauperes, quaesignificau- rat portare, miligavit, ul legis sacramenta pateant
tur per psalmum. Deinde eadem praeposterata sub- credentibus. Deinde subdit: Et pleniiudoejus, [Al-
jungit, cantate in cilhara et vocepsalmi. Ideo praepo- cuin., Cassiod.] scilicct universa legis sacramenta;
sterat, ul quodvis eorum prius fiat, tolum ad Deum oifcis terrarum, id est genlilitas ad conversionem
pertineat: El in tubis ductilibus, scilicet in tubis moveatur; el quihabitanl in eo. Hoc ideo subdit, ut
argenteis, vel aereis, quaelundendo producunlur, et quse figuralum dixerat de hominibus accipias. Yel
vocelubwcornem. [Hier., Cassiod.] Morem Judseo- ita; mare, id est saeeulummoveatur terfore futuri
rum tangit, qui el habebant duo genera lubarum B 1 judicii, ubi impii timent; et plenitudo ejus, id est
sicut legitur in libro Numeri, alias quaeargento vel muitiludohominum peccalis plena, quia ibi multa
sere ductili producebanlur, alias corneas (Num. x). crunt peccata; el movelurorbis terrarum, ad litle-
[Aug.] Per ductiles tubas sigiiificanlur qui tribu- ram, quia el ipse orbis lune vertetur in novam fa-
lati sub malleo universaeterraej id est diabolo, pro- ciem, quando erit coelum novum et terra nova; el
ficiunt et sonant laudes Dei. Tribulatio ergo tunsio qui habitant ineo, moveanlur limore; sed flumina,
est, profectus productio esl. Talis luba erat Job, id est boui, tunc plaudent manu simul, id est pro
qui repente percussus tantis damnis et orbitale fi- bonis operibus laetabuntur; nam montesexsuttabunt
liorum, tunsione illa tantse tribulationis, quasi luba a conspectu Domini; [Aug.] boni enim gaudebunt
ductilis sonuit: Dominusdedit, Dominusabslulit, sic- veniente judice, mali vero eontremiscent. Quare
ut Deo .placuit ila faclum est. Sii nomenDomini be- exsullabunt? Quoniamvenil judicare terrain,'\A est
nedictum (Job i). Ecce quam suavem sonum dedit omnem peccatofem. lnde gaudent montes, quia ncn
ista tuba. Gornu vero carrtemexcedit, sicfirmum est injusle judicabit.
et capax vocis. Is est ille qui carnis affectus supe- YERS.10. — « Judicabil orbem terrarum in justi-
rat el libidines, qui non sapit terram, sed quaesur- < tia, ct populos in aequitate. >
f,
sum sunt.Qui in carne ambulat, sed non secundum• Judicabit enim orbem terrarum, [Cassiod., AI-
carnem militat (Cotoss.ni),sicut'cornu carni hseret' cuin.] id est omnes lerrenos in justitia, quia non
(// Cor. x), et eam superat. Et est sensus : Canlate' meruerunt misericordiam. Ei namqtie qui non fecit
in tubis, [Aug., Gl.int.] ut scilicetVmtpraedicatores, misericordiam, flel judicium sine misericordia, sub
ductilibus, id esl productis, et proficienlibus subi ignaro vel iniquo j'udice, [Aug.] etiam bonus time-
malleodiaboli. Et cantate in vocelubm cornem, idI ret, nunc tantum ut malus timeat, neeesse esl; et
- esl ita aliis sonent ul in se
ipsis vitia carnis casti- populos[Cassiod.], id esl fidelesde Judaeiset genti-
geiit. bus judicabil in wquilate, quia capient aequa me-
VERS.8. — < Jubilate in conspeclu regis Doim- rilis.
« ni, moveatur mare et plenitudo ejus; orbis terra-
< rtim, et qui habilant iu eo. > C0LLATIO 1NPSAL3IUM XCXVII : ^<CANTATE DOMISOCAS-
TICLM NOVLM, QUIA,etc. >
Jubitaie^.[Aug.] Quasi dicat : Yobis ita agenlibus
VERS. 2 . — Salvavit sibi de.xieraejus. Et ad eum-
quid erit ? Ecce tubis sonantibus, aures Dei delec- dem moduni Hieronymus. Faber contendil planitis
tantur; et fluctus maris, id est sseeuliexcitantur. Ett dici, salvavit eum dextera ejits, cum editione Roma-
hoc est quod dicit, jubilate in conspecluregis Domi-. jy.na, maxime cum Gr^ce ,legalur E-U-IV «UTOV ri
ni, cujusaures delectantur. Moveaturmare et pleni- 5sit««uToO. Duo lamen codices nosiii etdiversi ha-
in dativo. Tertius habebat accusativum,
ludo ejus, praedicit non optat,"[Gl. int., Aug.] apo- bent «UTW
deinde GaecusFabri in hac parte assecla causatur
stolis enim praedicantibusquasi lubis, motum estt roinus esse grammaticum sermonem, salvavit sibi,
mare saeculi,et increverunt fluctus persecutionum.' cum beatus Augustinus copiose declaret Deum sibi
salvare, quando sauitas collata, ad suum revertitur
Expon.itquoddixerat,mareetplenitudo ej'us,[Haym.] i auctorem per graliarum aclionem. Nam quidam sa-
scilicet orbis terrarum, et quihabilant ineo. Illisau-- - nantur, qui non Deo sanantur, sed suis volupiali-
tem persequentibus, bus, et malis actibus: nec hujusmodi locutio est
YERS.9.— «Flumina plaudent manu simul, mon- inusitata. — < In titbis
VERS.7. ductilibus, et vocetubmcor-
« tes exsultaverunt a conspectu Domini, quoniam1 new.
Quanquam non ponitur in Hebrseo, ducdlibus,
< venit j'udicare terram. > nec cometv, tamen tesle Paulo Burgensi Hebraeo,
Flumina plaudent manibus, vel manu , id est,' ubicunque ponitur rmSin HATZOTZEROTH, intelli-
tiibw argenlem seu duetiles. Rursus ubi in
sancli pleni Spiritu Dei, gaudebunt bonis operibus.• guntur Hebraeolesitur -£?£ SCUOPUAR, inlelligatur tvba
[Aug.] Et hoc simul, vel in idipsum. Yel in bono o cornea.
potest praelegi: Movcalurquasi tubis sonantibus, •i
 -895 PSALMOS.— PSAL. XCYIII.
COMMENTARIUMIN V 8§^

''. PSALMUSXCVIII.' •,: >"*'"v-..".

PSALMI TITULUS : « PSALMUS DAVID. > A Cherubimenim plenitudoscienliminterpretatur, quae
Dominusregnavil. Tilulus ; Psalmus David. Pa-- est charitas. Pienitudo ergo scientiaelegis, quaeest
tet titulus. [Alcuin.] Agit hic Propheta de polentiai sedes Dei, eritin te, si charitatem habueris, contra
ef regno Christi ut etiam in homine adoretur, dee quam nihil possunt irali. Quid enimterra potest con-
quotriadicit: Prophetaenim describitChristumesse. 3. tra coelum? Interroga ergo cor tuum, utrum chari-
regem, et boriadanlem , cui et antiqui servierunt,, tatem habeat. Si esl ibi charitas, est ibi plenitudo
et his tribus tres admoniiionessubj'icit,"quodiiipsal-- legis (Rotn.xin). Et ita sedes Dei factus.es, sicut
mi serie liquet. [Aug.]Haecautem de Christo futu-- scriptum est : Sedes sapienllae, est anima justi
ra sub velamine praedixeruntprophetae,ut quibus- (/sa.Lxxv). Et alibi: Dominusdicit: Cxium mihi
dam figurisrerum tegerent sententias suas, sed ve- sedes (Isa. LXVI).Moveaturterra. Hoc non mutal.
ianienablalum est, cum veritas de terra orta est, ut1 Dominusin Sion magnus. [Aug.] Quasi dicat: Dico
iustitia de coelo prospicerel. Intentio : Monet utt quod sedet sttper cherubim. Si autem non intelligis,
Chrislum tanquam Deum adoremus, et velttt regemi quod est, sedes super cherubim, hoc vide, Dominus,
exaltemus. Modus : [Alcuin., Cassiod.] Ripartitusi est, magnus in Sion, id est in aniraa |quaeDeum
est psalmus. Primo, ostendit Christum regnantem, speculatur, sivein Ecclesia. Sionenim interpretatur
et quicunque repugnet, altum super omnes. Undei B ' speculalio. Si ergo tu es de Ecclesia, et in te ma-
ei cedere monet. Secundomonet eum adorari, quia gnus est; et excelsus,esl in te, super onines popu-
patres antiqui fuerunt ejus, idest ei servierunt, ibi, los, qui irascuntnr, vel irascebanlur. Et quia ex-
. exaltateDominum.Ostendensergo Chrislumregem, celsus est super omnespopulos, [Cassiod.]jam ergo
dicit : ipsi populi qui prius blasphemi erant.
YERS.1. — « Dominus regnayit, irascantur po- YERS.3.— < Confitearitur nomini tuo magp.o,
< puli: quisedes super cherubim, moveafurterra.) < quoniam lerribile et sauclum est; et honor regis
Dominus,[Aug.] id esl Christus, et si prius hu- <judicium diligit. >
iiiilis, regnavit, id est rex esse innoluit post resur- Confileanturnomini luo, [Aug.] id est famae et
rectioneniet aseensionem; el inde irascanlur popu- gloriae.Nominidico, jam magno,parvum erat, quan-
li, quantumcunque.velint. Irrisio est. Quasi dicat : dp irascebantur, id est paucis difiamatum.Sed jam
Secure concedi polest ut irascantur, quia non sunt in omni terra dilatatura est, et debetis confiieri,
ei ultra nocituri. Tamen permiltendo dicit rton im- quoniam ipsum nomen est terribile potenlia, qua
perando, qui sedel super cherubim. [Aug., Alcuin.] punit, et sanclumbonitate qua parcit, et honor re-
lile scilicet regnavit qui sedet super cherubim, ad r gis. [Cassiod.] Hic exponit quoroododebent confi-
litteram, super angelicaspotestates,. et contra eum leri, scilicet discrete, non tantum honorifice. Et id
nihil potest terra, et si fuit ipse in terra, ubi passus est, quia honor regis, id est gloriosa praedieatio,
est iram populi, moveaturierra. ldem esl quod su- • ditigitjudicium, id est exigit discretionem, quianon
pra dixil, irascantur populi. Quis Doaiinus sit isle, levi voluntate colendus esl, sed fixa deliberalione
exprimitdicens: , quod ab ipso est. Unde subdit :
VERS.2. — « Dominusin Sion magnus; et excel- VERS.i. — < Tu parasti direcliones; judicium et
< sus super omnes populos. > < juslitiam in Jacob tu fecisli. >
Dominusiste est qui in Sion, [Cassiod., Alcuin.] ' Tu parasli directiones,etc. [Cassiod., Aug.] Vel
id est in Judaeisnalus est, ad liltoram. Et ipse est ita distingue : Terribile est nomen, et honor regis,
magnus, et excelsussuper omnespopulos. Hoc dicit est j'udicium, id est damnatio nocenlium; et hoc j'u-
ne pro passione vilescat. Yelita: Etsi irascanlur pe- dicium ipse diligit. Yel ita, et honor. Quasi dicat:
puli, tamen Dominusestmagnus in Sion, id eslJEc- Terribile est nomen ejus, quia etsi crucifixus est,
clesia Judaeorum, et excelsus super omnes populos praedicaturj'udexventurus, et non errabit In judi-
geniium. cio. Et, id est quia honor regisdiligitjudicium, non
[Aug.] Vel ita totum ~\hillo Idcq : \Irascantur. pj, lanlum misericordiamqua parcit, sed et judicium
Quasi dicat : Christus post resurrectionemrex esse- quo singulis secundum merita reddet. Ne quis ergo
innotuit, et indeirascuntur populi,id est irascentur. slulte de miseiicordia.praesumat, quia 215 unicui-
Hoc praedixit Prophela futurum, sed jam factum quereddelpromeritis.Justumenimnonesljudicium,
est. Cumenini post resurreolionem Christus coepit nisi merita reddantur sua tinicuique,quemadmodum
praedicari,irali sunt populi qui colebant idola. Et gessit in corpore, sive bonum'siye malum. Si ergo
nota quod non ait irascentur, sed irascanlur, hac quaeritisjusti esse, ipseest qui facit, quia dirigit.
fornia loeulionisutens, quia bona inde proventura Unde subdit : Tu parasti direclionestortis, [Aug.,
oernebat. Ex ira enim ipsorum multa bona fecit GI., int., Aug., Cassiod.] has scilicet tu fecislijudi-
Deus, quia dum illi irascuntur, servi Dei purgantur. ciumut discernamus inter bonum et malum, et jus-
Ille scilicet regnavit, qui sedet super cherubiin, id litiam. Justilia est cum bonum facimusel malum
tst qiii quiescilet regnat in eo qui habet charitatem.. yitamus. Ubi?.In Jacob, non solum in illo pafriar-
8S5 PETRI LOMBARDI v 896
cha, sed etiani in populo quem signiCcavit. Et tu A , El ideo, intef invocantes pomtur; fuit taraen sa-
feeisti hsec, qtisealius non posset; cerdos sicut alibi legilur, et isti j'am lunc
PARSII. VERS.S. — < Exaltate DominumDeum VERS.7. — « Invocahant Dominum, el ipse ex-
'« nostrura ; et adorate scabellum pedumej.us, quo- « audiebat eos; in ^columua nubis loquebatur ad
< niam sanctum est. > < eos. >
Exallate Dominum. [Cassiod., Alcuin., Aug.] Se- InvocabanlDominumChrislum,[Gl. int., Cassiod.]
cunda pars, ubi monetadorarieum,quiapatres fue- etipse quinunc loquitur in homine, exaudiebal eos,
runt eius. Quasidicat: Quia luec facit.in nobis, ergo (tantum valet sincera oratio) et loquebalurad eosin
«a;oKa/e,secundumquodipseestDeus,DominumDeum cotumna nubis, [Aug.]id est per figuras in nube ob-
nostrum, scilicetChristum,quifacitjudiciumin nobis scura ; sed illa dicta quemdam roanifestum praesi-
et j'ustitiam, et usque eo exaltate, ut adoretis. El hoc gnabant, scilicet Christum. Ad eos ergo loquebalur
est quod dicit, etadoratescabellumpedumejus,velsup- in nube, qui jam nobis loquitur in scabello, id est
pedaneumpedumejus.Videndum est quid nos jubeat in carne assumpta aperte. Etnota quod non ait in
adorare cum dicit, adorate scabellum pedum ejus, nube, sed in columna nubis. [Cassiod.] Colunjna
terram scabellumpedumejusesse dicitalibi Scriptura enirafortitudo est, et decor doraus.In hac specie lo-
his verbis": Cxlum mihi sedesest, ierra autemsca- R > quebatur eis,. quae annuntiabat Ecclesiam, vel
bellum pedum meorum. (Isa. LXVI.)Ergo terram ju- carnem Chrisli . sed tunc in nube loquebalur,
betnos adorare, quia est scabellum pedutii ejus. qui modoper Filiuro aperte loquitur. Et isli qui tan-
Sed alibi dicit Scriptura : Dominum Deum luum ti erant,
adorabis, et illi soti servies (Deut. vi). Sed scien- YERS.8. — < Custodiebant testiroonia ej'us, et
dum esl quia iu Christo terra est, id est caro, quao < praeceptumquoddedit illis. >
sine impietate adoratur. Suscepit enim de terra ter- Custodiebanllestimonium ejus, et prmceplumqucd
ram, quia caro de terra est, et decarne Mariaecar- dedit itlis. [Cassiod.] Distingue inter teslimonia et
nem accepit. Haecsine impietate a verbo Dei as- praecepta. Testimoniumest per aliqua signa praece-
isumptaadoratur a nobis, quia nenio spiritualiter dentis rei posita significalio. Unde saepein lege di-
carnemejus manducat, nisi prius adoret. (131) Non citur ; Hoc eril nobis in testimonium, qualiter Ja-
illa dicoadorationequaelatriaest, quaesoli Creatori cob et Laban posuerunt acervum lapidum in testi-
debelur ; sed illa quaein • dulia dignior est. Dulia monium (Gen.xxxi). [Cassiod., Gl. int.]. Praecepta
enira adoratio est, quoe eliam creaturae exhibetur, vero sunt sicut praeceptalegis per Moysendata :Non
quae duas speeies babet: unam quae indifferenter _ occides, etc. ( Exod. xx) el quia custodiebant.
omnibus ; alteram quae soli humanitali Christi ex- ldeo, o
hibetnr. Et est adorate scabellum pedum ejus, id VERS.9. — < DomineDeusnoster, tu exaudiebas
est corpus Christi, quod est scabellumDivinitalis. < eos; Deus, tu propitius fuisli eis, et ulciscens in
[Cassiod., Aug.] Per pedesenim indefecta stabilitas < omnes adinventiones eorum. >
Deitatis accipilur; sed qui adorat non terramintue- DomineDeusnoster, tu exaudiebas eos, [Cassiod.]
tur, sed illum potius cuj'us scabellum est propter in justis pelitionibus. Et, oDeus, lu propitiiisfuisti
quem adorat. Unde subdit: Quoniam sanctus est, eis, condonandoeis peccata, ne noceant in fulurum.
in cuj'us honore scabellum adorat, [Cassiod.] Qua- Propitius enim non dicitur Deus, nisi peccatis.
si dicat: Non propter se, sed propter ipsum o.uj'us Quando dat veniamtunc dicitur propilius. Propilius
esl scabellum adorat. Ideo autem dicit, sanctus, et fuit ignoscendo. Propitius etiani fuit ulciscondo.
non sanctum, ut discernas corpus a deitate, et si in Unde stibdit et ulciscens, [Aug.] id est vindicans,
utroqueunasit persona. [Aug.]Vel secundum litte- qiiod est etiam propitiatio. Ulciscitur eliam casti-
ram nostram, quoniam sanclum est, ipsum scabel- gando, ne semper peccare delectet, et ne humana
lum, id est corpus, ideu adorate, quoniam, elalio subreperet. Unde Aposlolus : Datus estmihi
YERS.6..—« Moyses et Aaron in sacerdotibus D stimulus carnis mew angelus Salanw, qui me cola-
« ejus; et Samuel inter eos qui invocant nomen phixet,etc. (// Cor.xii.)VereergopropitiusestDeus,
« ejus. > non solum donando peccata, sed etiam vindicando
Moijseslegislator, et Aaron summus sacerdos fue- et castigando. [Aug.] Ecce, etsi tanti essent isti,
runt iu saccrdotibusejus Christi._[Gl.int., Cassiod., aliquid tamen habebant peccati in oinnesadinventio-
Aug.] Nos imitamini quasi magni fuerint isti, qui nes, velaflectioneseorum, scilicet ulciscens erat. Af-
euiu praedicaverunt.[Cassiod.] Nota quodMoysessa- fectiones dicit, quas solusDeusnoverat esse ih cor-
cerdos dicilur, qui sinon hostias, voitatamenobtulit dibtis eoruni, pro quibus poenaerat eis pati eos cum
Deo,et pro populosupplicavit, etSamuelinter eos qui quibus erant. Quotidie enim paliebantur populos
invocantnomenejus. (132)Notaqtiia Samuelnon nu- contradicent.es,et inique viventes, inler quosvivere
meralur inter sacerdotes, quia fuit Ephraim de qua cogebautur. Pro quoruni peccatis, quasi pro suis
tribu non fit sacerdossecundumlegem, sed deLevi. dolebantpercharitatem. Ecce qualitervindicabatiu

(131) Meliuset air.plius istud explicat M. distinc. (152) Ex Aug.qui lamen, quaest. .6, quseVeteris,
9 teifii Senlentiaruin. Test. dc hoc plene disserit.
S97 COMMENTARIUM IN PSALMbS. — PSAL. XCIX. V V 89f;
omnes aiTeclioiiesconim.Nonenim,sicutaplerisqueA j dum nititur persuadere legendumduntaxat, eommo-
fuil tantumnon inlrare in ter- veanlur populi, videlicet ad laelitiam,et irascantur
putatur, Moysi p ocna hon congfuere; vel eludat enarrationem Augustini
ram promissionis, quamin eliam miseri intrave- ostendentis id non esse jussum, sed pr.edic-
runt. Sed etiam figura rei, seilicet quod qui sub tum.
legc essent, quia per eum data est lex et sub gratia Qui sedessuper cherubhn.Plures codices habent
fertiam personam,qui sedet, et aplior respondet
esse nollent, non intrarent in requiem aeternam.Et per cohaerentia, quandoquiderapraecessit Dominusre-
quia propitius est, ergo gnavit. Sed et ijriiisedesnon est reprobanditm, sic
VERS.10. — « ExaltateDominumDeumnostrum, enim legit Cassiodoruset exponit: « Nec esl insoli-
tum apud prophetas, ut quasi ex abrupto, transeant
« adorale in monle sancto ejus, quoniam sanctus de persona in personara, ac sicut in priori leclione,
« DoniinusDeus noster.> nelnpe qui sedet, D. Augustinus,repetebat verbum
ut sit, qui sedel supercherubim regnavit. >
ExaltateDominum,[Aug., Gl. inl.] qui blanditur regnavil, Simili opera legemioqui sedes, nihil velabit,subau-
et cedit ut pater ; addilDeumnostrum. Quasi dicat: dire regnas. ln Hebraeoet Graeco esl participium
Secmidumquod Deusesl exaltate eura, el adorate aa» IOSCUEB, xa~~u.tvo;sedens. Ergo qui sedet atit
Dominuin,sednon praelermontemejus, sedin mon- quiscdes. PriusAllerum taihen magis'esl secundum regulas
idestin Hicest la- giammatices. non abhorret a propheticis
tesanctoejus, corpore. [Aug.] jj locutionibus.
pis ille parvus, qui, sicut Daniel ait, crevit in mon- YERS.6. — Adoratescabellumpedum ejus, quo-
tem magnum,elimplevittotamfaciemterrae(/)an.n). niam sanctumest. Non liqtiet ex Hebraeoan debeat
id id esl a Ju- legi in masculino genere, an in neutro, quoniam
Praecisus, est de
nalus, monle, genle sanctus est vel sanclum est. Sive enim hoc, aut
-
daeorum,quaecolebal unum Deum. Et ideo raonti illo modoefferas , nihil laeditHebraismumHM~"~~~l
comparatur sine manibus, id est sine operibus ho- HADOMnu.UndeD.Hieronymus,etpleriquealiiverlunt
minuni, quia de Virginesine virili semineconceptus. sub masculino, nonnulli sub neutro. Sed ex Graeco
videlursub masculino,quod ayto;et O7ro7ro-
Ideo adorate, quoniamsanctus DpminusDeusnoster, legendum Siov dislent gonere, Denique et sanclus est Chri-
qui in monte est. stus, etsancla caro ejus, quaedicitur scabellumpe-
dum ejus, nihilominiisadoranda, sicuti docet Hie-
COLLATIO IS PSALMUM XCVIH : < DOMINUS REGNAVIT,ronymtts in Commenlario.
« IRASCANTCR, > CtC Ulciscensin omnesad eotum. Concordant ferme
' omnes, licetvertant opera eodem sensu, ~~~hh*J ALI-
YERS.1. — Irascanlurpopuli.'Hieronymuscommo- L'OTHAM. Hieronymus diversum quiddanr ad sonum
veantur; alii contrcmiscant.Utrumqueverinnest, et verbi dicere videtur, super commulationibus,\\\-
signiiicantiam verbi tlebraici refert YttR'HRGEZU, > quit, eorum.Rectetamen intelligunturtransgressio*
fremuerunt,expaverunl,irali sunt. Nihil agit Faber,> nes quaehomiiierocomroutant.

PSALMUS XGIX.
PSALHl TITULUS : < PSALMl IS CONFESSIONE. > C ( enim cordis est intellectus. Jubilus autem sonus est
Jubilate Dominoomnisterra. TituluS: Psdlmusin laetiliaesineverbis,quia eis Iaetitiaaniminon potest
tonfessione. [Gassiod., Alcuin.] Gonfessio gemina explicari, quando videlicet homo gaudens ex his
est : Una est iaudis, altera peccatorum. quaenon possuntexplicari verbis erumpit in vocein
Confessio laudis convenit perfectis, confessio quamdam exsultalione sine verbis, ita ut appareat
peccalorura incipientibus : de utraque agitur hic. eum ipsa Yocegaudere. Sed quasi repletum nimio
Docefenim hicpsalmus et Deumalacriter laudare, gaudio non posseverbis explicare quod gaudet. Hic
clpeccatanoElrahumiUterplangere,quianecin ma- autem jubilus sit a bonis in confessione; a malis
lis est desperaudum,nec in bonisanimusdebet esse vero in confusione, cum de terrenis aJeo gaudent
elatus. Etest sensus: Psalmus iste est in confessio- sicut, verbi gratia, messoresvelvindcmiatore»copia
ne, id est agit de confessione,scilicetlaudis, vel de frucluum jucundantur, et de feracitale terrae gau-
ulraque. Intenlio : Monet adconfessionem.Modus: dentes cantant, et inler cantica inserunt voces
Bipartitus est psalmus. Primo, perfectis praecipuum qtiasdara sineverbis, in elalione exstiltanlisanimi.
genus confessionis,id est laudem indicit. Secundo Ethaec estjubilatio iraprobanda. Justi vero gau-
intraturis, idest incipientibus,inducit^secundum ge- dent videntes mundo corde, quis Deus, quanta et
nus confessionis,scilicet peccatorura, ibi, introile "' quo ordine, et quam mirifice 216 fecit. Unde ex-
in eonspectu[Aug.j. Ad laudem ergo monens, non suitantes cantant, et est ista jubilatio coronanda,
unum angulumterrae hortatur, sed sicut ubique no- Servite Domino, [Cassiod.] non necessitate,. sed
Vit seminatam benedictionem,ita undique exigit charitale, quialiberati eslis per Chrislum. Et ideo,
jubilationem, dicens : o . servite in Imlitia,.non murmurantes, ut Judaeiin
YERS.1. — < Jubilate Deo omnis terra: servite deserto murmuraverunt (Num. xiv). [Aug.]Haec
< Dominoin laetilia.> servitus non est amaritudinis, nec indignationis,
Omnisterra. [Aug.] Non pars, quia ubique bene- sed felicitatiset libertatis. Gratumenim estredcm-
diclio seminalaest, jubilate.Domino,non alii. Jubi- plis servosesse. Servumte faciat charilas, quia Ii-
latio autem vera fil voce et corde. Quasi dicat: Si berum te facit veritas. UndeDominiis: Si manseri-
jubilat vox exteritis, cor intelligat interius. Sonus tis in verbotneo; vere discipvlimeierilis,el cognotce-
ggg ; PETRl L0".1BAR»I .900
tis vcritalem, ct verilas vos liberabit (Joan. VIII).A cusalio ad laudem ignosceuiispertinet. De hoc au-
VERS.2. — < lnlroile in conspeclu ejus in exsul- lem alibi dicilur : Incipile Dondno in confessione,
« latione. > (Psal. CXLVI). Et cum intraverilis <natria ejus, id
Introite. (Alcuin., Cassiod.] Dixil, servile Do- est iri amplitudinem coelestis beatiludinis gratise
mino, itnde prsemiumsubdit, dicens: lnlroite in plenitudinepercepta,confitemiuiilli injtytnnis, id est
conspectuejus in exsultalione*Magnumesl praemiura in laudibus. Quasi dicat: Cum intratis, vos repre-
in conspeclu tanli j"udicisgaudere, et accipilur hoc hendite; cum intraverilis, ipsum laudate, etc.
de futuro. Yel de praesentiaccipitur sic; introite in YERS.5. — « Laudale nomen ejus quoniamsua-
cxsultatione in conspeetu ejus, TAug.]idest incon- « vis est Dominus, in atternum misericordia ejus ;
s-ientia exsultate ubi Deusvidet; foris linguaexsul- « et usque in generalione et generalionem veritas
lare facile est. « ejus. >
VERS.3.— « Scitotequoniam Dominus ipse est Laudate nomenejtts. [Gl. inf, Aug.] Nunc et in
< Deus; ipse fecit nos, et non ipsi nos. > fuiuro, quia dum latidatur dulcescit. Unde subdit:
Et scitbtequoniam 'Dominusipse est Deus. [Atig.] Quoniamsuavis esl Dominus,in mternummisericpr-
Quis hoo nescit quod Dominus sit Deus. Sod de dia ejtts, quia ol hic Iiberat, et in futuro coronat, et
crueifixo hoe dixit contra Judaeos. Quasi dicat: B Usquein gencralioneel gcnerationem, id est in om-
Nonvilescat vobis, quenicrucifixislis,el flagellastis, hem generalionem, vel in terrena generatione ct
quia ipse est Deus. Et hoc scitote : Ipse fecit noset coelesti, in una quse parit mortales; in allera
non ipsi nos, id est omne nostrum bonumex eo est, quae parit aelernOs,est verilas ejus, implens pro-
non exnobis : exeo est, undecoronamur; exnobis, missa.
unde damnamur. [Hier.] El agit de bonis operibus COLLATIO IN PSALMUM XCIXi « JUBILATE DEOOMNIS
gratiae vel deoperibuscreationis agit. Ipsefecit nos TERRA,> etC.
el non ipsi nos, id est creavit nos, juxla illud: YERS.2. — In exsvltatione. Yel in laude, ut
Omnia per ipsum facta sunt (Joan. 1). [Cassiod.] habet Hieronymus, el quidaro alii; vel in cani.co,
Hoc dicit, ne quis putet creationemnostram patri- utMunsterusetPellicanus.Plerique, in exsultatione
bus depulandam, qui sunt minislri; Deus autem cum Sepluaginta n_.n3BiRNANAn. Haecomniarefert,
el quaeconcinuiit, vera enim Dei laus, non est sine
auctor. exsultatione.
VERS.i. — « Populus ejtis et oves pascuaeejus : YERS.5. — El non ipsi nos. Hic Faber a quo-
« introite portas ejus in confessione, atria ejus, in dam Hebrseoedoctus, ut dicit, aflirmalnullani ha-
beri in Hebraeonegationis pailiculam. lnspesimtis
< hymnis confileminiiili. > septem codices diversos, qui constanter habent
Populus ejus. [Gl. int.] Quasi dicat: Ipse fecit c 1-rtfxN7I t VELO ANAGNU. Deindeaddit quod nos, de-
nos, qui sumus populus ejus. El est, vel secundum heat esse nominandi casus, cum nullus sil tam he-
aliam litteram, quaeest: IVosautem populi ejus su- bes, utarbitretur creasse seipsuin, et cura Hiero-
Pa- ' nymus vult psallamus, expuncla negatione,et ipshts
et est
mus, ipse rex,et oves sumus, ipse pastor. sumtts. Quanlum ad D.Hieronynumi,egoputoipsum
scumejus, id est Scripturarum, in quibus saginat
legisse "h LO, sine aleph, id est ipsi vel ipsius , et e
fidelium mentes. Introite. [Cassiod., Alcuin.] Se- rocenlioribus inlerpretes pro Cajelano; nam ver-
cundapars, ttbi intraturis secundum genus confes- ttinl sibi nos. Caeterumnon senieladnolaviinuspro-
Iu
sionis inducit: Quasit dicat: Monuiinlrare in con- nomen et negationem nihil disiare in voco.
spectu ejus, nec dubitetur, quia misericordia est ei. vero scriptione est aleph ah LO, hoc cst non. De casu
ambiguum est. Sensus tameu non mutaliir.
Ergo introile confidenter, non foris stetis ubi sunt• Idem enim sibi volrint, non ipsi sumus nos, el non
hosles, extra vos lupus invenit.Inlroite dico, portas; fecimusnos. lllud cerluin est Augustinumexponere
rhiseiicordiae ejus, in confessione.[Aug.] In portis. per accusalivum, ad verbum facere, relatum. Nec
sic accepit ceu quispiam possit dubitare, se non
inilium est, et confessio peccatorum, de qua hic' esse factum a seipso. Sed ne superbianius, quin
agilur, aqua incipiemus ad misericordiam Dei in- potius agnoscamus nos habere ab opifice uostro
trare. Et esl introile portas misericordiae ej'us in! quidquid habemus. Porro in Graecomanifeste esl
D rectus casus za<ou^ tiuti;, sic lamen ut videatur
confessione,.idest a cOnfessione
incipite ad miseri- menterepeti quod nioxerat r,p.~;.Denique volven*
cordiara Dei iutrare, non a vobis facli; laudateeum editionem
Hispaniensem inveni scriptum Tfl VELO ,
a quo factis eslis, vos accusando, quia et nostra ac- sicut dicebamus Hieronymumlegisse.

PSALMUS
PSALMI TITULUS : « PSALMUS IPSIDAVID. >
Muericordiametjudicium. Titulus : Psalmus ipsi
David. [Cassiod., Alcuin.] Psalmtis iste cenlesimus
cst, et sicut cenlenarius perfectus numerus est, ita
isle psalmus continet el docet formam perfeclae
sanctitatis. Hic enim docemur bona appetere, mala
Jemiere: quasest perfecla conversatiovilac.F.t quia
C.
omnebonumnostrtimChristo altribuendumest, ideo
titulus habet: Ipsi David.Et est sensus : Psalmus
iste attribuitur ipsi David, id est Christo, ut hoc
lotum quod hic docemur, virtutibus Ghristi appli-
cetur, nihil illi terreno regi. Et cantat hoc Chri-
stus, et nos in illo. Hsec enim vox competilcapiti
cl corpori Agit atttem de misericordia ol judicio.
 ©bl V COMMENTARIUM IN PSALMOS,— PSAL. C. SOS,
Irttehtio: Monet bona appetere, et mala renuere..;_ A tinua : Quaeest via immaculata? ea est iniiocenlia.
Modus: [Cassiod.] Tripartitus est psalmus. Primo Unde subdit : Perambulabam in innocentia.[Aug.j
de misericordia et judicio proponit. Secundo expo- Quasi dicat: Haecvia immaculata ab innocentia in-
nit quae sit via immaculata, ibi, perambulabam. cipit, et consumhiatur. Nonest opus multis verbis.
Terlio dicit quis sil finis malorum, ibi, inmalu- Innocens esto, et perfecisti justitiam; sed duo-
tino. De misericordia ergo et judicio proponens bus modis nocet homo, si facit roiserum, vel si
ait, o deserit miserum.. Innocensvero est qui nec sibi nec
VERS.1.-— < Misericordiamet judicium canlabo aliis nocet. Uhde iste ait: Perambulabam,vel deam-
< libi, Domine. > r bulabam. Quasidicat:Amplavia,ininnocentiacordis
Dominecanlabo, [Aug., Gl. int.] id est jucunde mei; angustias enim patitur omnis malitia, sola in-
•annuuliabo misericordiam, quae modo est, el judi- nocenlia lata est, ubi deambuletur, quasi spatiando.
cium quod erit in futuro. Et hoc tibi, id esl ad tuura Haecsunt deambulaloriasacerdotum, in Ezechiele.
honorem, qui utroque laudabiliter uteris. [Aug.] Deinde exponit quod dixerat, scilicet perambula-
Nemo ergo de misericordia Dei desperel ac praesu- batn, in mediodoinus mem, id est cordis mei, in
mat ad impunitatem, quia esteijudicium; et nemo quoquiele habitat beneconscius : alii autem foras
immutalus in melius judi.ciumlimeat, quia praece-B peiluntur, quasi a fumo, vel stillicidio, vel mala
det misericordia.Haecsemper simul in eo sunt. Deus uxore, et in nugis extra quiescunt, et de his qui
enim nec in bonitate misericordiaeperditjudicii se- foris stint, circa corpus delectantur, quia non est
veritatera, nec in j'udicando cum sevcritate amittit illis bene intus, unde gaudeant in conscientia sua.
misericordiaebonilatera. Sed et per tempora haec [Cassiod.,Aug.] Vel in persona Christi, hoc potest
duo distinguuntur, secundum effeclus. Misericordia legi sic, quasi dicat: Quaeest via immaculata? in-
•eniranunc omnibus oflertur et mullipliciter exhi- nocentia. Etego perambulabamin innocentia cordis
betur; judicium autem in futuro. Hic enim est tem- mei. quasi non transitoria quaesivi, sed cucurri
pus misericordiae,cum Dei patienlia, pecoantes ad viam mundi exislens, in medio domus luae, alia lit-
poenitentiaraadducil el bonis et malis bonalempo- lera, id est Ecclesiae,in cujus medio existo, quasi
•raliapraestat.In futuro autem tempus judicii, cum exemplo omnium. Innocentia hoc potest. ul faciat
unicuiquesecundum merita reddet. [Cassiod., Al- eum habitare in mediodomus Dei, quasi honorabi-
cuin.] Hsecduo mulua sibi jungurttur societate. In lem et exemplum aliorum.
his breviter omnia opera Dei includit. Et hic est YERS.i. — < Non proponebam ante oculos meos
^praemissacausa, quare sic se habet, sicut postea c < rem inj'ustam; facienles praevaricationesodivi. >
subdit, cumait: Non proponebanij[Cassiod., Alcuin.] Innocentiam
VERS.2. — « Psallam et intelligam iii via imma- per partes exponit, primo dicit, quia nihil habet
. < culata, quando venies ad me. > cum malis, sic : Non proponebamrem injuslam anle
Psallam et intelligam in via. [Haym., Hier., Al- oculosmeos, etc, usque oculi niei, ubi dicit, quia
cuin.] Quasi dicat: Canlabo misericordiamet judi- pars est ei cum justis. Et deinde dicil quod vcrsti-
eium.Et propter haecduo psallam, id est in hilari- tias diaboli de corde fugat, ibi, in matutino, etc.
tale bene operabor, et intelligam quando veniesad Quasidicat: Perambulabam in innocenlia, hoc uti-
me insecundo adventu, vel in obitu cuj'usque, ego, que dicit totus Chiistus, quod non proponebam anfe.
dico,positus in via immaculala. [Aug., Gl. int.] oculos meos rem iirjustam, [Aug.] id est non dili-
Psallere enim est in hilaritate operari, et intelligere gebam rem injuslam, nee placuit mihi injustitia al-
non potes, nisi in via immaculata, sed in ea intel- lerius, facientesprmvaricationem.Exponit rem in-
ligilur, quando ad nos veniat Deus. Yel ila: Ego justam, quasi dicat: 217 "Nondiligebam rem in-
psallam et intelligam, existens in via immaculata. justam, sed polius, facieiiiespraevaricationem,[Aug:]
Non mulalur sensus, psallam et intelligam, per hoc id. est eos qui legemDeinon faciunt, etsi in Eccle
quando, id esl 'quia venies ad me, id esl ope tua D sia sint, odivi), id est a me repuli praevaricalores;
psallamet intelligam?[Cassiod.] Yel ita : Psallam , sed non honiines, id est non ex eo quod sunt ho-.
id est hilariter operabor, et per hoc intelligam; hoc mines, sed quia praevaricatores.
enim dat psallere, ut intelligam menle, quod oculis VERS.S. — < Non adliaesitmihi cor pravum; de-
non palet, id est credam quod veniet quem iste tan- < clinantema me malignum non coguoscebam.>
tum desidera.. Et hoc est : Intelligam, dico, quando Non adhwsit. [Alcuin., Aug.]Deindeexponitquos
venies ad me, per carnem, in primo adventu. Ve- dixerat praevaricatores, subdens : Non adhwsit mihi
nies dico, in via immaculata, quia mundum sine cor pravum, id est qui praevaricalur corde, quasi
peccato transilivit. non consensi non rectis. Declinantema me tnali-
PARSn. VERS.5. — < Perambulabamin innocen- gnum, [Cassiod.]id est haereticura hominera, qui a
< lia cordis mei, in medio domus meae. > Calholicisdissentit, el qui a rectis semitis deviat
Perambulabam. [Alcuin., Gl. int.] Secundapars, non agnoscebam,[Aug., Cassiod.]id est non appro-
ubi exponilquaesit via immaculata, Quasi dicat : babam, non mihi placebat, quia elsi signati sint
Psallamet inlelligamin via imraaculata, antequam nobiscumsacramenlis, non lamen inde sunt. [Aug.]
eliam inielligerem,perambulabam,etc. Vel ita con- . Vel, non adhxsit niihi cor pravtim, id esl cor lor-
v;§os ,;''•'.'" '';'V; '.':' :/*':' 'Wfiii^otttiAitW-*'.'.-/ •'""; . ''' 0i-
tum quod habel qni non Vtiltomnia qu;e Deus vult,, A'.qiii 'facl.tsuperbiam; qui loquitur iniqtia, non ds-
sed etsi timel infirmUs,quod pfaesignavitJesus ti- < rexit in conspectuociilorum meorum. >
mens, tamen subdat se Deo dicens curoChristo : Qui facit superbiam, [Gassiod.] id est quilibei
Transeat a mecaiix isle; fiat tamen voluntas tua superbtis, non habilabiti» medio domus mew, ad
(Mattlkxxw). Yitet ergo mala>quantumpotesl: et litteram. Haecdicit ne yideatur approbare quos ha»
si non potest, subeal. Et non cognoscebam mali- ' bet familiares, si mali sint. [Aug.]Vel in persona
gnum declinantem.Declinatomnis qtii dissimilisest Christidici potcsl, oculi mei ad fidelesterrae. Hoc
a me, quem pritis eis proposui imitandum. non mulattir. Ut sedeant mecum, super duode-
VERS.f>.— « Delraheiitemsecrelo proximosuo,- cim sedes, judicantes duodecim j tribus Israel
« hunc persequebar. > (Malth. xix), id est ul judiccnt mecum. Ambu-
Detraltentem:proximosue setreto. [Aug.,Cassiod», ians in via immaciilata, hic miiii minisirabat
GI. int.] Palamnon audetdetrahere qui falsa tenet. Evangelium,mihi, non sibi; non quaerensqusesua
Huncpersequebar, ne hoc ageret. sunt, sed Chrisli. Sed qui facit superbiam non ha-
VERS.7. — < Superbo oculoet insatiabilicorde; bitabit in mediodomus meae,id est in corde meo,
« cum hoc non edebain. > ubi mitis et quietus habitat mihi placens; superbus
"
Superbooculo,[Cassiod., Haym.] id est cum tu- vero inderesilit. Yel non habitabit in mediodonius
mido corde, et insatiabili corde, id est cum avaro, meae,id est Ecclesiae.[Alcuin.]Elsi enim aliquan-
tum hoc notabilinan edebam corporalia, vel spiri- diu toleretur gratia correetionis, non tamen pne-
tualia, ad litteram. Talium consortium vilavit. emineremeritis nihil.polest. Nonestin populo meo
JAug.]Vel potiusspiritualiter hoc accipiendumest. granum, sed palea. [Gl. int,, Cassiod.] Sequiturex
Namet Jesuscum superbisconvivatuslegitur utcum persona toliiis Ghristi: Qui loquiluriniqua,quilibct
Pharisaeo(Luc. ix), quando venil ad eum peccatrix maledicus, non direxit in conspecluoculorummeo-
. inulier Maria(Luc. vn), et nos quoque abstineriius rum, quia etsi apud se et apud stultos, apud me
a conviviofratrum notabilium,ut corrigantur. Faci- tamen non est gloriosus.
mus hoc plerumqueet propter medicinam;;sed cura YERS.10. — < In matutino interficiebamomnes
extraneis multis edimus, ul cum paganis, et cum < peccatores terrae; ut disperderem de civitate
aliis impiis,atque superbis. Quid est ergo quod ait, < Dominiomnes operantesiniquitatem. >
cum superbooculo non edebam, el cum insaliabili In matutino. [Aug.]Teiiia pars ubi ostendit qui
corde? Habet epulassuas cor superbum, et insatia- flniseorum malorum sit, et loquitur hic Christus.
bile, unde pascitur, sed non reficitur. Epulaeenim /-.Et nota quia jam enumeravitsuperius, quod ei non
superbi cordis, quod est insatiabile, esl invidia. adhaeserunt nisi boni. Et quasi aliqtiis diceret:
Superbia enim niater est invideiiliae,quaepascitur Quia tibi non adhaerenlnisi boni, cur ergo malos
et gaudet alienis malis, sed non saliatur. Hoc ergo in tua civilale tanlo tempore lolerasli? Responde-
cibo superbiaeet invidiaemiquitatis non pascilur ju- tur quia lempus misericordiaeest, modonox est,
stus, sed pascitur c:bo justitiae. Unde : Beati qui noiidumomniasunt manifesta.Et in hacnocteabun-
esuriunt et sitiuntjustiliam, etc (Maltli.v>)Hocest dant tentationes, in qua transeunt bestiaesylvae,et
superbo ocuio et insatiabili corde, cuni hoc non catuli leonum, id est diaboli quaeruntsibi escam a
edebaro, id estnori pascebar, nec delectabar super- Deo, scilicet ut tentent fideles. Unde Dominusait
biaeepulis et invidiac. discipulis : Satanas expelivitvos vexaresicul trili-
VERS.8. — < Oculi mei ad fideles terrae, ul se- cum (Luc. xxn). Ab liomine triticum non mandu-
< deant mecum; amhulansin via imroaculala, hic catur, nisi primo conieratur, ut panis fiat. Sic
< mihiministrabat. > neminemmanducatdiabolus, nisi prius per tribu-
Oculi mei. [Cassiod.] Hic exsequitur alteram lationem contriverit. In hac ergo nocte parco, lo-
partem imiocentiae,scilicet quod cum justis habet leror corrigo, sed in matutino,[Aug.] id est cum
parlem. [Aug., Cassiod., Gl. int.] Quasi dicat: D J dies judicii advenerit, et erunt oronia aperta, quae
Cum talibus non edebas unde ergo pascebaris? modosunt occulta, dum nescil qualispost erit, qtii
Ecce oculimei cordis erant ad fideles, id est fldeles modo bonus est et malus, interficiebamomnespec-
placuerunt mihi, dicitjuslus generalis. Fideles dioo catoresterrm, id est mittentur mali in ignem aeter-
terrw, [Cassiod.,Alcuin.] id est degentes in terra num, quia modo. Ideololerantur mali a longanimi,
ubi sunt tot illecebrae,unde major corona est eis. ut corrigantur, quod si non fecerint lerapore mise-
Vel, ad fideiesterrae,id est qui per totum mundum ricordiae,quod modoest, post interficientur. Et hoc
sunt ul sedeantmecum, scilicetin unitate fideime- est quod ait, in matutinis interficiebaraomnes pec-
cum permaneant.Velsedeautmecum, idest ut par- catoresterrae,id est in judiciomittammalosin ignem
ticipent mecum regno aeterno,in personaejusdem aeternum. Quare? ut disperdantur omnes operantes
jusli. Ambulans in via immaculata, hic mihi non iniquitatemde civitate Domini, id est de societale
alius ministrabat, ad lilteram. [Cassiod.] Maxinie Ecclesiae.Modoenira in ea sunt, sed eis parcilur,
convenit hoc sacerdolibus, ut pravis non cohabi- quia lempus est misericordiae,sed tempore judicii
tent, sed separabtmtur. Eece linitur psalmusin eo unde in-
VERS.9. — <Non habilabil in mediodomus mcce ccpit : Misericcrdiamct jttdiciitm csntabo tibi, Do-
 903 GOMMENTAIUUM M PSALMOS.— PSAL.CI. 000
tmne. [Alcuin., Ilaym.] IIoc euam justo coriveriit,_A quentibus. Quia vero iion ddhmsit mihi videbatur
sensuin
quipfaevidethocfulurura. Efideo sic se habel, sic- tale quid,generare iniperf-ctum, addidit Munsterus
praesertim cum verlisset ita mox praece-
ut supra dixit. Et est, in matutinis interliciebam dentia, prwvaricatiotiesodivi, ut verbum adhmrebit
omnes peccatores terrae, id esl praevidebamomnes non haberel qiio referrelur. Hieroriymuslamen et
malos interliciendos, ila ut disperderem, id est vi- qui similiter vertunt, ad id non urgebantur. Fa-
cienlem, inquil, aut facere prwvaricaliomsodivi. Et
derem disperdendos, omnes operantes iniquitatem. quod sequilur nec adhmrebit, respondet commode.
[Cassiod.] Yel aliter potesl dici in persona justi. Caeterumdc hac quaestionesupcrius pluribus aclum
Ostenditur hic terlia pars huiocentue;"post vtlatos est.
malos adse addit YERS.6. — Insatiabili corde. llierov.ymus dicit
nempe justus reversus, quod sug- altutricorde. Caeterisvastum vel latum corde sn~i
gesliones daemonumde corde suo expulit. Quasi di- Z~h REHAR LEBAB. Alqui seu intelligas avaruhi seu
cat: Nou tanlum homines malos vitavi, sed eliam eum qui non satiatur malis alienis, Septuaginla
vitia declinavi, quia, in malutino, id est in inilio probe reddiiiit, oc mox, cutn hoc nun edebatn.Hie-
cumhoc essenon potero. Asscnant caeleri
suggeslionis, quando quasi crepuscula tentationiim ronymus,dicenles, Jiuhcnonpaliar, aul noitpotero ferre. Exi-
incipiunt apparere, inlerficiebam,oratione qua de- a the-
slimaraus Septuaginta legisse h~>atib LOOCAL
bsnt ejici necrescant, omnespeccatoresterrw, id est mate
faciunt ila
b_>N ACAL,comedit.Ntinc legimusbslN th LO-
daemones,qui omnem carnem peccare r B VCAL aradice SD' IACAL, ctiarasi ihlelligen-
interficiebamut disperderemomnesoperantesiniqui- tia eodem corispiret. - potuit,
tatem, id est omnes immissiones, vel submissiones YERS.9. — Non direxit in conspeclu oculorum
diaboli, de civitale DominL Civitas Dei est anima meorum. Pro particula direxit, habenl Hebraei ver-
et bum passivuro quod, si nudaveris punolulis, indi-
justi, unde diabolus subjicitur removetur. direxit sive
scriuiinatim leges active aut passive ]"<~-i,
COLLATIO IS PSALHUH C : < IIISERICORDIAM ETJUDl- diriget, dirigetur, firmabitur, prwparabitur. Hiero-
ClUM,> ETC nynius respicitns sensum potius quam verba, veitit
— non placebit. Ergo p_» th LOIACUN, nondirexit, ac-
YERS._. Non adhwsil mihi cor pravtm. Ile- cipiendo ftilurum loco praelerili. Hoc est inlerprcte
braei dirimunl hanc clausulam in duas paites, ut
prior, nempe non adhmsiltnild, pertineal ad linem Cassiodoro, non profecit. Sed pD»uh LO IICON, hoc
bujus versiculi. Deinde cor vravum jungaiui' se- est «CMfirinabiiur,perseveranle sensu

PSALMUS GI.
PSALMI TITULUS : < OIUTIOPAUPJERIS CUMAKXIARE- {C et causaro dejeclionis recognoscenlis, et a peecatis
TUR,. ET IN COSSPECTC DOMINl EFFUD1T PRECEM 1
SCAM.J libcrari, atque in prislinum slalum restitui petentis-.
Etesl sensus: Psalmus iste est cratio pauperis, [Al-
Donune, exaudi orationemmeam.Titulus : Oralio' cuin.] iJ est Christus, qui esl pauper et in se, et iu
pauperis cumanxiaretur, etintonspeclu Dominieffu- membris, 213 jnquorura persona lnquilur. Oratio
dit precemsuam. {Cassiod.,Aug.] Iste esl quiiilus• dicohabila cumanxiarelur. In miseriis, inquas dc-
psalrouspoeniieniiae,et quartus qui oratio dieitur; 1 jeclus est per peccatuin primi hominis, el ut eas
rauper vero de quo agit tilulus Christus esl, quii evaderet, effudilprecem suam in conspecluDoniini,
cuni esset dives Deusapud Deum, per quem el oni- per quem solum liberari polest.
nia facla sunt (Joan. i), factus est pauper, secun- lntentio. [Cass.] Monet orones adverlere suam
dum formamservi (// Gor. vm), sed pauperior estt miseriam, et petere Dei misericordiam. Modus.
in membris, quorum egestati suaih abdidit pauper- Quatuoi'sunt partifones.' Prima pars est caplalfo
tatero, ut eis suas communicaretdivilias. Ubi enimi deprecativa. Secunda flebilis narratio, ibi, quia
se praeparavitnieuibra ditavit, in quibus etiam poe- defecerunt. Tertia pars est ceititudo impelrandi
nilentes quos in se transfiguravit, id est in quorumi veniam, ibi, tu aulem. Quafto dicit quod de sua
persona loquens dicit : Cinerem lanquam panem J D brevitale Iranseat ad aeternitatera, ibi, responditei.
manducabam.Non enim in ea egeslate erat, ut haec i Et quja in titulo tria memoravit, scilicel orationem,
in sua persona dicere posset, sed in membris. Ecce2 pauperlatem, anxietalem, singula suis locis exsecu-
quomodo contemperatur tam ima tam alto, id est. t. turus, ab oratione incipit, dicens :
unionevocisfonjungunturmembra capiti. Sicutenimi VERS.1. — < Domine, exaudi orationem meam,
sunt duo in carne una, sic et in voceuna. Sicut etiaml < et clamor meus ad te veniat. > . ' .
a propheta Isaia sponsus el sponsa dicitur his ver- Domine, exaudi orationem meam. [Cass.] Ecce
bis: Sicut sponsumalligavilin mitram, et sicut spon- oratio, deinde repetit: Etelamor meus.Ecce or<itio
sam induit me omamento (Isa. LXI).Sponsus di--. crevit in clamorero, ad te veniat.. Non obstel niihi
citur propler caput, et sponsa propter corpus dici- nubes peccatorura, quaeiniquis obsislil. Unde Jere-
tur. Nectameo mutatur yox, vel persona. Christuss mias : Opposuisti nubemne transeal oratio (Thren.
ergo pauperin nobisel nobiscuroet propternos. (133) ) in). [Aug.] Ideo aulem geminatur oralio, quia ia
Hic orat in persona poenilentis suam dejectionem,i geminatione ista affectus poenitentis oslenditur. Et
(155) Ex Greg. in vu psal. poenitent.
PATJIOL.CXCI. 29
 ,'-:{',,•-:, ' '
{J07 vvpETiU LOMDAai)I ©OS
est hic figiiracpimone,per tfes versus, id esl crebra A peccati. [Aug.] Sed uudehoc conligii?quia oblitus
repetitio scnlentiae. sum comederepanemmeum, id est verbum Dei cu-
YERS.2. — <Non avertas faciem tuam a me, in stodire, quia praeceptumquodDeus dedit, omisiV,et
< quacunque die tribulor, inclina ad me aurem bibltvenenum serpentis, consentiendoejusmalignse
< tuam. > persuasioni: Sed modo crucifixo Domiuo, redit
iVojiat|£rtas,.etc.Et quia oro et clamo,da aurem, commemoratio,et comedit panem qui de coelode-
da faciem praesctiim, quia tribulor, el4nvoco. Et scendil (Joan. vi). Notaquod ait, oblitus sum; natura
hoc est quod sequitur: Nonaverlas a mepcenitenle, enimpeccantiumostenditur,[Cassiod.,Gl. int., Aug.]
sed a peccalis, faciemluam. [Cassiod.]Respuisqui- quia, dum peccatum appetilur, contemplatio Dei
dem iniquorummunus, sed non poenitenliamdevoto- non habetur. Quapropter? Quiaoblitus sum, nunc
rum, Inclina ad me, [Aug.] id est, mihi humili, gemo, non pro terrenis, sed pro aeternis,etpro diis,
aurem tuamin quacunquedie tribulor.Uoe ideodicit, qui de terrenis gemunt.
quia in membris, non uno tantum, scd omni VERS.6. — < A voce geroilus mei adhaesitos
lempore lribulalur,.etc. < meum carni meae. >
YERS.3. — < In quacunque die invocavero te,
< yeloeiterexaudi me. > ]_ A vocegemilusmei. [Aug.] Non illorum qui de
iste
Velociierexaudi me, [Cass., Alcuin.] quia non terrenis, non de spiritualibus -gemunt, quos
sed coslum geroit. Gemuntenim illi, et gemit iste; sed aliter
jam terram terrenus, redemptus peto. A meiadhwsit
Cui desideriodicis, adhuc te loquenle dicam: Ecce illi, aliter iste. voce, inquam,gemitus
os meum,vel, adhaeserunlossa mea, carni mew, id
adsuni. Exaudi dico, iu quacunquedie invocaverote.
est per gemitum talem palet quod adhaerent ossa
Hoc idco dicil, quia in omnibus fidelibus et in
onini tempore invocat. carni, id est fortes infirmis, porlando infirmitaleiu
: Nos firmi debemusinfir-
PARSH. VERS.i. — < Quia defecerunl sicut eoruni. Unde Apostolus
Vel aliter
<fumus dies niei; et ossa mea sicut cremium arue- mitatem.infirmorum jtorlare (Rotn. xv).
t ruut. > potest legi : (13.) Oblitus sum comedere panem
Secunda in meum, id est servare praecepluni Dei. Et hoc, a
Quia defecerunl.[Cass., Alcuin.] pars,
est flebilis narratio, in voce gemitus mei, id est a vocediaboli, ex quo est
qua qua exponitur quaepau-
et tribulalio sit ei : unde clamet gemitus el miseria mea. Unde : Adhmsilos meitm
pertas, quae jam
carni mem, id est ralio seosttalitati consensit.
aperit. Quasi dicat : Ideo clamo, quia defecerunt
dies mei, [Aug., Hier., Cassiod.] id est non lux ista VERS.7. — « Similisfaclus sum pellicano soli-
visibilis, scilicet illuminatio aeris a sole, sed tem- « tudinis; factussum sicutnyclicoraxindomicilio. >
pora vitaehieae. Defecerunt dico, sicut fumus, id YERS.8. — « Yigilavi, et factus sum sicut pas-
est propter elationem superbiae. Elato enim Adam, « ser solitarius in leclo. >
dies deficiunt. Et ossa tnea sicut cremiumaruerunt, Vigilavi et factus sum sicut passer solitarius,
id est animaevirtus et forlitudocontracta esl. Mise- [Aug.] vel singularis, vel unicus; in teclo, vel in
•ria pium judicem moveie potesl : hic notatur pau- domicilio. Tres aves, et tria loca hic dislinguunlur.
perlas. Yel ita : Et ossa mea, [Aug.] id est fortes Aves: pellicanus, nycticoraxet passer; loca : soli-
qui carnes portant, id est infirmos, sicut in frixorio tudo, parietina et tectum. Et dicitur pellicanus in
confrixa sunt, alia littera. Eorum quippe frixorium solitudine, nycticorax in parietinis, passer in tecto.
sunt omnes qui scandalizantur, tanturo enim frigi- Pellicanus avis est quae in solitudine habitat. Ny-
tttr justus et bonus, quantumamat. UndeApostolus; clicorax, quaeest vigil el tetercorvus noctis, habitat
Qttis infirmatur, et non infirmor? et quis scandali- in parielinis, quaevulgodicunlur ruinae,ubiparieles
zalur,etegononuror~(HCor.n.)Yelita: [Cassiod.] stant sine tecto, ubi habitat nycticoraxavis, quae
Et ossa mea sicut in frixorio confrixa sunt, id est noctem amat. Passertecla amat. Unus horooaulem
forlitudo a.nimi recordatione peccatorum, quasi \I) vel plures possunt habere personam trium aviuni,
frixa contrahitur, vel timore judicii. Confrixasunt tria vero loca tria siint genera hominum. Est enim
ossa mea. Jam enim frigitur homo, dum timet se solitudo, ubi Christiani non sunl, nec fuerunt; pa-
arsurum. rietinae ubi fuerunt, sed corruerunt; tectum, ubi
VERS.S.— < Percussus sum ut fenum, et aruit fuerunt, nec ceciderunt, manentes in domo. Vcros
< cor meum, quia oblilus sum comedere panem ergo praedicalor, si venit inter eos, ubi Christiani
< meum. > non sunt, similisest pellicanosoiitudinis'.Si autem
Percussussum, [Aug.]id est mortalis factus sum venit ad eos qui ftierunt et ceciderunt, est sieut
in Adam, a quo propagata est miseria, ul fenum. nyclicoraxin domicitio,vel parietinis, quia nec eo-
Bene hoc dicit, quia omnis caro fenum (lsa. XL). rum tenebras deserit, sed vult eos lucrari. Si autem
Fenum quippe viret, sed percussum facile senlit venil ad eos, qui crediderunt, nec ceciderunt ma-
injuriam : sic hominis caro in-lege Dei virens, ab nentes in domp Ecclesiae,sed tepideagentes, passer
eadem succisa arescit. Et aruit cor meumsterilltale esl in tecto, et clamat eis qui sub tec-to,id. est sub

(134) Ex Greg. in vn psai. poenitent

909 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. CI. 910
carne lorpent, cumillesit supercarnem. UndeDoinj-A sacculares.Unde subdit : El qui me laudabant, dum
iiusinEvangeuodiciliQutin tecto esl,non descendat cura eis fruerer saeculari vita, adversum mejura-
tollerealiquid(Matlli.xxiv). Et alibi; Quod in aure bant, id est conspirabant. Quare ? quia cinerem,
auditis, prwdicatesuper lecta (Malth. x). Velperhas [Cassiqd., Alcuin.] id est reliquias peccatorum, tan-
avesChr.s-usaccipitur. Pellicanus dieitur, etsi non quampanemmanducabam,id est poenitendoconsume-
certum sil rostro pullos occidere suos,etlriduo lu- bam, quia etiam tenuia peccata, id est levia, per pce-
gcre, ttincrostfosanguinemsuum super eos fundere, nitentiam sunl consumenda.Et poculummeumcum
undeilli reviviscunt.Sic Chrislus occidit, ut Paulum flelu miscebam,etsi hoc ad litleram accipi possit,
perseculoi'em,et sanguine suovivificat,juxta illud: magislamende caliceDominiaccipiendumest, queiu
Ego occidam, et ego vivere faciam; percutiam et lacrymaefaciunt dulciorem.Vel ita, quia cinerem,
sanabo (Deut.xxxu). Dicitur autem habitare in so- quasi dicat : Exprobrabant mihi inimici, sed non
litudine, quod Christo proprie congruit, quia solus curabam,quia cineremtanquampanemmanducabam,
de Virgine natus est: post nativitatem vero, venit id est in ipsa dejeclionereficiebar;: adeo placebat
ad passionem,ubi a ruinis occidilur, id cstaJudaeis mihi. Etpoculummeum, id est temporaleinjucun-
qui cecideranlexcaccati.Sed et eos amat Dominus ditatem, cum flelu miscebam. Vel, poculum, id est
dicens : Paier, ignosceillis, quia nesciunt quid fa- " desiderium coelestispatriae,pro dilalione, cum flelit
cimit (Lttc.sxiv). Tunc ideo fuil quasi nycticorax in miscebam,id estcum lacrymismiscui. Vel,poculum,
parictinis, sed qui in passione dormierat, vigilavit id est potura sacrarum Scripturarurii, quaeanliqua
in rcsurrectionc, et volando iu coslum factus est recolunt, cum fletu miscebam, dum altendi bona
sicut passer singularis in lecto, [Cassiod.] idestin quaeamisi, et mala quaereperi. ,Hic autem fletus
coelo,ubi inlerpellal pro nobis. Vel diversa genera unde mihi esl ?
poenitentiumnolat per has aves. Pcllicano enimavi VERS.11.— <A facie iraeindignationistuac: quia
waciei ninikc et solivagaecomparantur eremitaj. < elevansallisisti rae. >
Nyclicoracivero similalur ille qui a publico rcmo^ A/«ci«tV<Ectijidi««afionis.[Cassiod.]Ira est ultio;
tus, dum alii nocle hujus saeculidorroiunt vigilat, indignatio in nobis esl mOlioanimi, qua indignamur
[Cassiod., Alcuin.] et sibi quaeritescas raentis, qui 219 etiam fdiis.Ifaautem est impetusin puniendo,
sinon inler homines, extra lanien est in alto dicens quaein Deum non cadit, sed est anlhropopalhos.
eis : Qui in noete dormiunt. Vere passer est ille qui Et est a facie irm tum, [Aug.] id est ab instantia
sagax ad alla virtutum fugit, ubi lulus est a laqueis; vindiclae, quae in Adam fuit cum qua natisumus.
qui solitarius vel unicus dicitur, propter charitalem f, Haecira est de propagine iniquitatis de massa pec-
qiiaiex mullis iinum facit. Et dicitttr esse in teclo, cati. Unde Apostolus: Fuimus et nos natura filii irm
rel sedificio,propler allitudinem fidei, ut non de- (Epltes.i\). Et Dominus ait: Ira Dei manefsuper
scendat aliquid lollere de domo (Malth. xxiv). eos qui non credunl IJoan. m). Nonait veniet, sed,
VERS.9. — « Tota die exprobrabant mibi inimici nianet, quia non tollitur in qua nalus esl. Et indi-
< mei; et qui laudabant me, adversum me jura- gnationis tuw quam mcruiac.tualiterpeccando. [Gl.
< banl. > int., Aug.] Et loquitur hic Ecclesia. Et benc dico
Tola die, clc. [Gl. int.] Loquilur hic Christns. a facieirae tuae,tjuia elevansme, in bonorem facien-
Quasi dical: Quia occido el vivifico, ideo inimici do ad imaginera luain, qua omnia animalia supe-
meiexprobrabanttnihi tola die, _Aug.]quia peeca- ramus, gravius atlisisti me. Nihil enitn habet hanc
tores membra mea facio, ut cum dixerunt: Quare peecati miseriam, et gehennae, nisi homo. Quotl
magister vesiermanducatcum publicaniset peccato- pecus plangit de peccalo? quaeavistimef gehennam
tibus?.(Mallli. xix) El qui laudabunt roeore palain, ignis aeterni? quia nulla est ei parlicipatio beatas
sed ficte, adversummeiurabant. idest conspirabant. vilae.Ideo nulli sunt slimuli miseriarum. Et vcre
(Juare? allisisti, q.uia
YERS.10. — « Quia cinerem lanquam panem U YERS.12. — < Dies mei sicut uirtbra declinave-
« manducabam, et poculumnieum cum fletu mis- < runl; et ego sicut fenum arui. >
« ceham. Dies mei, qui sunt sicul umbra, id est obsciiri et
Quia cineremtanquampanem manducabatn,et po vani,[Gl. int., Aug., Cassiod.] declhiaverunt. Sicut
culum meumcumfletu miscebam,[Aug., Alcuin.] id umbra, id est quasi inutiles transeunt. Quasidicat:
est, quia haec genera hominum in membris habere Quia ego a vero declinavi, similes mihi facti srint
volui, scilicet poenitentesqui significauturper cine- declinantes dies roei, etego arui quasi fenum, sine
rem et fletum. Cinis enim et ciliciumsunt arma roregraliae.
poenitentium.[Alcuin./Cassiod.]Vel in personaj"usti PARSIH.VERS.13.— < Tu autera, Doraine, in
lctum accipi polesl, quasi dicat : Ita frigor pi>o < aeternumpermanes; el memorialetuum in gcne-
aliis et gemo.El ad cumulum mali, lola die expro- -.< ratione el generationem. >
brabant mihi inimici mei, quos diabolus aliler Tu autem, Domine. [Cassiod., Alcuin.] Tertia^
nequitperdere, artequadam vultcapere; facileniro pars, ubi ostenditur certitudo impetrandi veniaqs.
irrideri poenilentes,quasi jurent in eorum detesta- Jam consurgit lapsus ad prophelandum,jam pueni-
lione irrisores, quilaudabanleos, dum.cumeiserant lens capul releval. Quasi dicat : [Aug.] Haec ego
911 PETRl LOMBARDI v CI2

justojudicioluo patior, sed lu viges, ul libei^esqui A VERS.17. — « Qtiia adificavit DominusSion: el

viguisti, ut rae htimiliares. Et hoc esl: Tu aulem, « videbilur in gloria stta.
Domine,permanesin wternum.Ergo lemporalemser- Quia Dominusmdificavit, vel, acdificabitSion ,
vet aelernus. Non enim quia ego cecidi, tu se- [Aug.Jidest Ecclesiam. Hocmodo agitur, et landem
nuisti. Yiges ad meliberandum, quia viguisti ad me in aedilicataSion, videbiluringloria sua :quod non
humiliandum. Et memorialetuum, [Cassiod., Al- modo, tunc videbitur gloriosus, qui primo visus est
cuin.,. Aug.] id est promissum memorabilede te, in illa infirraitale. Unde : Vidimuseum non haben-
scilicet reparatio, qua lu nostri, vel nos tui me- tem speciemneque decorem(Isa. LIII). jEdificavit
mores sumus. Yel, meraoriale tuum, id esl memo- Sion, quia,
ria qua memor nostri es, quia non obliviscerisno- VERS.18."— « Respexit in oralionem humilium;
siri.Esl in generationempraesentem,el generalionem « et non sprevit precein corum. >
futuram, quia promissionem habemus vitae quae Respexitin orationem humilium, [Cassiod., Aug.]
nunc est et fulunfi (/ Tim.. iv). Rene dico raemo- qui spirilu pleni orabant ut veniret. Hoc agitur in
riale, nam aedificationeSion : orant, gemunt aedificantes,qui
YERS.H. — < Tu exsurgens misereberis Sion; sunt unus pauper, et pauperes mulli'. Undeiii ti-
< quia tempus miserendi ejus, quia venit tem- B tulo singulariter, hic pluraliter dicit; scd unus di-
< pus. > citur propler unitatem pacis Ecclesiae; multi pro-
Tu exsurgens ad regnandtim, [Aug.] qui quasi pler latiludinem. Ergo nunc oratur, nunc curri-
dorroiens distttleras, misereberis prius Sion, id est lur, nunc cinis tanquaropanis manducalur, et nunc"
Judae.Unde apostoli et alii fralres fuerunt, quorum potus cum flelu miscelur, ne in fuluro sero quae-
eratcorunum et anima una in Deum (Act. iv). ratur, inaniler petatur, fruslra pulsetur, foris re-
Misereberisdico, quia iempusmiserendiejus venil,de manealur, cum quinque virginibus fatuis. El ncn
quo dicit Aposlolus: Cutn venil pleniludo temporis, sprevitpreceineorum, [Cassiod.] hoc est respicere ,
misit Deus Filium suum faclum de muliere, faclum quod non spernere.
sub lege (Galat. iv). Et repclit quia venit tempus YERS.19. — « Scribantur haec iii generatione
acceptabile. Unde: Ecce nunc tempus acceplabile, « altera; et populus qui creabilur laudabit Domi-
eccenunc diessalnlis (11 Cor. \i). Et nota quod ait: « num. >
Yenit tempus. [Cassiod.] Hoc eniin ideo ail, quia Scribanturhwc. [Cassiod.,Gl. inl.] Qui supra poe
Oinniaordine voluit fieri Deus, et tempus ad lmo nitenlia sordebat, jam honore Propbelaedccoralm'.
disposuit, ubi opporlunitas apte. ordinala est. Et f, Praecipit haec quaedixit testimonio Scripltiraefir-
vere misereberis Sion. mari, ut aetasfutura ea discat. Quasi dical : Dixi
VERS.13.—« Quoniam placuerunt servis tuis la- per Christum esse reparationem, per Adam de-
« pidesejus; el terraeejus miserebunlur. > structionem. Et hmc,scilicet quod reparalio est per
et destruclio per Adam,scribanlur, [Aug.,
Quoniam placuerunt servis tuis, id est apostolis, Clnislum,
id est firmi :Cassiod.] ut firmiter teneantur, vel habeanlur in
lapides ejus, Sion, [Aug.] prophetae pla-
cent. Sunt enim in Sion lapides, sunt et non lapi- generatione allera, id est ad opus generalionis
novae. Haec enim quando scribebanlur, non sic
des, scilicet pulvis, terra. Unde subdit: El terrw,
Ycteris Tesiamenti; pro-
vel, pulverisejus miserebuntur.Lapides placentser- proderant generationi
sunt vero alleri generationi, id est novae. Unde
vis, et ipsi servi miserentur terne. Lapides sunt
ibi est inde sum- subdit : Et populus qui creabitur. Nova crea-
prophelae, praemissa praedicalio, lura in Chrislo, non dico qui creatus est, laudabit
ptum est evangelicum oIDcium.Servi ergo, id est
apostoli, agnoscunt in lapidibus, id esl in prophetis Dominum, qui sibi subvenit. Unde Aposlohis
dicit: Si qua in Christo nova creatura est vetera
eloquia Dei, et de lerra formant imaginem Dei, transierunt. Et ecce facla sunt omnia nova (II
dtimlerreni mundantur, quorum miserentur. Sicut
ergo de pulvere terrae formatus esl homo, ita D ' Cor. v).
VI:RS. 2 0. — « Quia prospexit de excelso sancto
de pulvere ruenlium parietinarum Dei iraago re-
« suo, Dominusde cceloin lerram aspexit. i
formatur (Act. n). Inde est quod misso Spiritu
sancto multi crediderunl eorum qtti Dominumcru- Quia prospexit, etc. [Aug., Cassiod., Alcuin.J
Post gemitus dolentis, jam sunl verha consolalio-
cifixerant; de illo enim pulvere multa roillia cre-
dentium venerunt, prelia rerum suarum ad pedes num; jam gaudet pauper. Et nota quia supradixit,
Sed non tantum wdificavit Dominus Sion, ,etitem, scribuntur hwc.
apostolorumponenliura(Act.iv).
hoc in Sion factum est, imo venil et alius paries de Modoutrumque declarat, scilicet quid dixit scri-
bendum, et quoraodoa'dificavit.JBIoc est enim quod
genlibus. Unde subdit:
dixit, scribendura, scilicet quia prospexit,[Aug. et
VERS.16. — « El limebunt gentes nomen tuum id est misertus est de exceisosancto suo,
« Domine; et omnes reges lerrae gloriam tuam. > Cassiod.]
ut ad humiles veniret humilis, et sic aedifica-
Et timebunt genles. [Gl. inl.] Quaemodo timere vil Sion. Et nota quia Propheta ut praeterita di-
nesciunt, jiomentuum, el omnes reges lerrw time- cit, quae adhuc erant -ftitura, [GI. int.] deinde
btint gloriam tuam, majorem sua. Ideo haec, evidentius aperit qupd dixerat, Dominus de coelo
 913 COMMENTARIUM JN PSALMOS.- PSAL. CI flu
in terram aspexit. Ad quid prospexit ? subdit, sci- A , diti Et laudem ejus anhuntienl[in.Jerusalem, id est
licet •" in gericrali Ecclesia, ita annunlient, inconveriiendo
Y«RS.21.—< Ut audifet gemitus compeditorum, populos inunum, et reges ul serviant Domino. Haec
« ut solveret fllios intereraptprum. > nori mutaiittir.
Ut audiret gemilus compeditorum,[Aug.] id est PARSIV.YERS.24. —< Respopdit eiin via virtu-
sanctorum, qui sunt cpmpedili tiraore Dei et disci- < lis suae : Paucitalem dierum meorum nuntia
plina ejus. Timor namque Dei conipedes srinl, in < mihi. i
quihus gemunt sancti ad impetrandam misericor- Respondil. [Alcuin., Aug.] Quarta pars, ubi post
«liaro.Nisi enim compedibusUimoris ligati essent certittidineffl veniaedicit quod de sua breyitate ad
martyreS, dura elmolesta a perseculoribus non aeternitatem transeat. Quasi dicat: Ut annuntient
sustinuissent. De his compedibus scriptura Sa- nomen Domini, et laudem ejus in Jerusalem. Et
pientiae dicit: Audi, fili, et excipesententiam meain, respondit ei, Doinino, scilicet Iaus vel Jerusalem.
et ne abjicias consiliummeum, et infer pedemiuum Superiora verba indicant respondisse ei aut lau-
in compedesillius, et in lorquem ejus; colluni luum, dem aut Jerusalem, Supra enhn memoraverat et
eierunl tibi compedesejus in protectione forliludi- laudem et Jerusalero, et populos et reges. Sed ad
nis, el lorques illius in stolam glorim (Eccli. vi). B ' populos vel ad reges non potest referri, quia si re-
Quas compedes solvunt qui marlyres occidunt, ct ferretur, dixisset responderunt, quia ergo singu-
solulis veriuntur in gloriam, ul solveret filios in- lari numero dicit respondit, intelligitur respondisse
leremplorum,[Aug.] vel morlificatorum (135). Nos laus, yel Jerusalem: laus respondet, quando ei gra-
autem suirtus fllii mortificatorura illoruro.qui sol- tias agunt yocali ab illo, dum hene credunt vel
virour a nodis peccalorum, el a vinculis cupidifa- bene vivunt, vel Jerusalem, non illa reproba quae
tuni. Prospexit ergo Dominus in terram, ut audiret occidit prophetas, sed illa quaemultos filios parit,
gerailus compeditorum, timore et disciplina ejus. vocata responilet, non contemnit, sed fi'uctum red-
Vel, compeditoriira, peccalis, vel mortalitale. Ut dil. Ecee quid et cui respondit, et uhi respondit, in
solveret filios hiteremplorum, id est nos a peccatis. via, id est in Christo, scilicet in unitato ftdei ejus.
Unde alibi -..Dirupislivincula mea (Psal. cxv"1. Ad non 220 iii se respondit, id est cx suis roeritis.
quid audiretetsolveret?-ad hoc, De se enim non esset vox nisi peccati, et qtialiter
VERS.22. — < Ut aimuntient in Sion nomen Do- respondit ? In via virtulis sum, M est in fide, qua
< mini; et laudem ejus in Jerusalem. > resurrexisse credlt Christuiti. Via enim virtulis
Ul jam annuntient [Aug.] (qtiod non licuit cum stiae fuit Christris post resurrectionem, cum jaui
interficerentjir compedili), nomenDomini, id est lau- ^ non est inflrmiis ut pritis, ciirn ftiit via infirmita- ,
dera de Dei essentia, in Sion, id est in Ecclesia; lis : sed forlis in coelovocat Ecclesiam. Laus au-
et laudetn ejus [Gl. int.j'Greg.] secundum opera, tcm fidei est, non quia credit mortuum, quod et.pa-
annuntienl in Jerusalem, idesl in Ecclesia. Ita an- ganus credit, sed quia cfedit glorilicatum.Respon-
nuritient dit ergo ei, non voce, sed corde; non lingua, sed
VERS.23. — < In conveniendo populos in unum, vila ; in yia, non infirmitatis, sed virtutis suae, id
< et reges, ut serviant Domino. > est in iide Christi, qua credit eum non tantum mor-
In convenietidopopulos el reges lerrarum, [Cas- futim, sed resurrexisse et ascendisse ad aequalita-
siod.] id est ut faciarit populos et reges convenire lalem Patris. Dixi quod Ecclesia respondit Domino,
inununi, idest in unitatem fidei et roorum, [Aug.] el ubi et qualiter; sed quia praevidit quosdam di-
quod.fit sanguine mortificatoruni, et compeditorum cturos, fuit quidem quondam Ecclcsia congregans
gemilibus qui audili sunt. Ad quid ? Ut serviant .omnesin unum; sed jam desiit, inquit, paucitatem,
Domino. yel exiguitatem dierum tneorum,non aelerriitatemil-
[Cassiod.] Velaliler ab illo loco : Ut audiret ge- lorum dierum ubi ero, sed temporales;dies, scilicet
mitus compeditorum. Compediti dicuntur sancti, quandiu ero in lioc saeculo, nuntia mihk Hoc. di-
Yeteris Testamenti, qui legalibus vinculis astricli cit propler illos qui dicunt jam non esse Ecclc-
non sunt usi noxia libertate, qui cum gemitu ora- siam. Non vacat vox ista, non est inanis haec peti-
hant, ut Deus mundum a peccatis solveret, el ut lio. Ipsa enim via sic annuntiavit: vobiscum sum
solveretfilios interemptorum, id est filios eortim qui usque ad consummationem saeculi (Malth. xxvm).
fraude diaboli sunt perempti a paternis erroribus Totum vero tempus usque ad finem saeculi, est
liberaret, scilicet apostolos, et alios bonos de il.Io illa exiguitas dierum, quia omne quOd finitur exi-
Dico
populo, qui fuerunt filii eorum, quos diabolus inte- guum est, utjnde transeatur in acternitatem.
remit, ut sic ipsi liberati, annuntient in Sion no- nuntia. El
men Domini.Praedicitfutura. Hoc enim in Sion fa- VERS.25. — < Ne revoces me in dimidio dieruin
clum est, dum ibi primum loquebantur apostoli < meoruro; in generalione et generalionem anni
variis linguis magnalia Dei (Act. n). Unde in gene- < tui. >
ralem Ecclesiamcucurrit serrao eoruro. Unde sub- Ne revocesme in dimidiodierum meorum, [Aug.]

(155) ExGrcg. in liunc psalmtim.

 V ' vV.': '-'-"'S..6
:JI5: PETRILOMBARW •'-'"..
id cst fac ul ih toto eo exiguo~r:pndesiiiam ; tiort A quam cxponit, dicens, 0 Doniiv.e,terram funda-ti.
sic ftat ut.hseretici dicunt, usque in finem sae.culi, El hoc, iititio, quia aeternitate tua praecedisonmia
perduc me. Non ideo in dimidio dienim meorum qtiae.fecisti. Sine initio enim anle creaturas exsli-
>nerevoces, sed perlice iriihi exiguos dies usque tit. Etf opera manuum tuarum sunl cwli, ad litle-
ad finem saeculi, ut postca des aelernos. Cur autem ram. Alibi dicitur : VerboDominicxli firmati sttnl
de exigtti:ate.quaeris?quia in generationeet genera- (Psal. XKXII).Sed quod verbo facit, hoc et roanti,
tionem sunt anni tui, id est quia licet illi dies id esl viftule. Non est enim dislinctus corporeis
nsque In finemsacculidurent, lamen exigui sunt in niembris. Verbum autcm Dei manus ejus esl. Et
comparatione tuorum qui non niulantur, aui aeterni YERS.27. —« Ipsi peribunt, tu aulem pennanes;
sunt. « el omnes sicut vestimeiitu:n velerascenl. i
[Cassiod.] Vel ita ab illo loco; respondit, etc. Jpsi coeli peribunt, [Aug.] de coclis proximis
Quasi dicat: Annunlianl laudem ejus in Jerusalem, terrae. Iloc constat quod peribunt, secundum qua-
et ipsa Jerusalem, id esl Ecclesia, respondet ci, litatem. Unde et Petrus : Terra aulem et cxli qni
Domino gratulando, et obsequendopraeceptisejus. ttunc sunt, eodemverbo repositi sunl igni reservandi
Ubi ? In via virtutis sum, [Greg.] id est constantiae (II Petr. m). De superioriLus aulem coelis coelo-
suae, non declinando a bono. Rreviter hic diflinitur " rum non est certum, sed si mauent, non In se,
religio Christiana, cum dicilur in via virtutis. Dico sed Deomanent. Yel mystioe caeli sunt justi, qisi
respondit, [Cassiod.] et respondendo oravit, hoc: sunl opera manuum ejus : qui secundum vesti-
O Deus, annuntia milti paucilaiem, vel exiguilatem. mentum, id est secundum corpus, peribunt, sed.
dierum meorum, id esl breve hoc lempus totius s~~- mutabunlur in melius. Tu autem permanes inunu-
culi tisque ad ; flneiii fac me attendere. Finem tabilis. [Cassiod.] Sicut acteriiitalem Dei oslcndit,
. qiiippe saeculi cupil scire, ut cito ad bealitudinein creando omnia, sic roanendo post niutaia. Et om-
veniat, nec petit noscere diem, neqtie horam con- nes vel omnia, sicut vestimeniumveteraicent. Quasi
summalionis, quod nemo polest scire, unde Domi- dicat: Non de angelis accipi potesl, sed de niuta-
nus: De die autem iila, et hora, nemo novii, riecan- bilibus, soilicet de coelis, ad litteram. Yel de san-
gelus, nec Filius, nisi solus Pater (Maltlr-.xy). Des:- etis, qui veterascent sicut vestiinentiim, id est se-
derat autem scire ulrum saeculumcilo linialur, ul. cundum corpus quod niore vestis eonsuinitnr.
sic transeat ad vitam. Pro quo subdit : Ne rcvoces YERS.28. — « Efsicul opertoriuni niulabis eos,
mein dimidio dierummeorum, [Greg.] id est trans- « et mulabuntur : tu autera idem ipse es, cl aiini
actam vitara, vel aetatem peecalorum. Unde libera- _ « ttti non deficient.
tus sum. Vel, ne revoces me in diniidio dierum Et sicut opertorium mulabis eos. Ctelos acoipe,
meorum, ne sinas me revocari a cursu coeleslium, qui omnia operiunt, qui etiam mutabuntur.
ut haeream curae tcmporaliuro, quiri hos dimidios Unde subdit : El mutabuntur, [Cassiod , Aug ]
nt futuros dies conlinuem. Et dicit hos praesentcs mtitata vel mutanda recte dieunlur, quia jam non
dies, dimidium dierum, [Alcuin.] vel dies dicit subjacebunt corruplioiii, sicut anle. 2'» aulem qui
quos in bono in praesenti agit vir sanctus, in qui- dixisti: Ego sum qui sutn (Exod. m), idem ipse es,
hus meretur praemium vitae. Dies enim habet, quii id est iminutabilis et omnipotens. Licot enim oinnia
eos hic in luce bonae vhae agit, sed non suntnisi i sint ex te, et per te, el in te, non tamen suni quod
dimidii si non adduntur aeterni. Etest: Quia tendo> ipse es, qui es niutans, non mulatus ; faciens, non
ad aeterna, ne revocesme in dimidio dieruin meo- factus ; niovens, sed inanens. Et anni hii, qui
rura, [Aug.] id est ut remaneam in his dimidiis> erunt iii generalione generationum, «OJIdeficient;
diebus, sed adde dies gaudii. In generalionegene-, sed an ibi esse poterimus? utique. Audi quod se-
rationum suni, alia littera, anni lui, est generalio> quilur:
generationum, quaenon transit, collecta de omni- YERS.29. — « Filii scrvorum tttoruni habitabtuU,
bus generationibus, id est sancti. Collectaeenimi D « el semen eoruin in sa;culuni dirigelur. >
sunt sanctae proles oinnium generalionum, et faclai Fiiii servorum tuoruin, etc. [Cassiod., Aug.] III—
cst inde una generatio generationum, quaenon va- laris conclusio-est hic, qtta diciniur ibi haLitaluii.
dil, nec praeterit. In illa erunt anni Domini, quii Quasi dical : Anni tui non dcficienl-. Et in tuis
non transeunt, scilfcet aeternitas Dei. Ndn enim' annis habiiabunt filii servorum lucrum, [Aug.] id
aliud sunt anrti Dei, aliud tpse; sed anni Dei, aeter- est prophetaruro et apostoloruin, nedum ipsi. Ila
jtitas Dei esl. jEtemitas auterii ipsa Dei subslantiat dicit hic fllios habilarc, (A'«JK.XIV)ut filii inlravc-
est, nihil habens mutabile, ubi nihil cst praeter- ruut in torram prOmissionis, non patres eoruni :
itum, nihil fuluruui. Et est, dies mei sunl exigui,, quod siguificat novos hoinines inlrare in novam
ficd anni lui, id est aiternitas tua, sunt in genera- rct[iiiem, ncp velcres. Inlraverunt tamen de illis
tione generationuin. patiibus duo, scilicet Caleph el Josue, qnia et in
VERS.26. — « Iiiitio tu, Domine, lerram fun- requiem veram inlranl unus ct unitas, id est Chii-
« dasli; et opera manuuni luarum sunt coeli. > slus ol Ecclesia, cum omni novitale filiormn. Duin
Initio, tit Domine,[Alouin., Cassiod., Aug.] Quasii 'ergo dicil lilios babitaluros, et histo»iaeveleri ailu-
dicat: Ne revoces me, quia ad aelernilalem lendo , sii, et mysleriuin nolavit. [Aug.l S'el filii sunt
917 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. CI. 9tS=:
opera bona, sine qiiibus nemo inlrat. Filii ergo __passer sojitarius in leclo. In altero tamen, exein-
servorum tuorum habitabunl, id est servi per bona plaria quaeviderim legunt, iv oiV,iriSw.
opera habitabttnt, quasi per filios. Noli ergo esse YERS.9. — Qui laudabunt me. »V'/TIOHEHOLALAI,
exsultantes. Alii quidam veiiunt, insa-
sterilis, si vis habitare. Praeraitle fetus operurat Hieronymus
nientesin me. Alii, detudenlesme. Certe apud He-
quos sequaris, qui te deducant ad terrara viven- hraeosvox jlla mulliplex est.
tium. Unde filius, scilicet Joseph, antecessit Jacob VERS.14. — Quia venit tenipus. Consimiliter Hic-
in iEgyptum. Et ait patri suo et fratribus suis : ronymus et alii ferme. Interpretes pro Cajetano,
vobisescas Ita pro lempus. ponunt lestiftcatio. Pratensis, sotemni-
Ego prmveniparare (Gen.XLV). ergo tasr. ~r$~"~ MOED.
praecedant lilii tui, id est opera bona lua, parare YERS.15. — Terrm ejus miserebnntur. Hierony-
tibi epulas aeternserefeclionis. Qnales enira filios mus verbum per nomen reddit, pulverem ejus miie-
rabilem. ~~'T\iJEHONENU. Ad Suniam et Fretellam,
praemiseris, tales sequeris. Et semen eorum, [Greg.] juxta LXX transfert- iniseref>tintur, ac docet "-fclT
id est opera. Unde fructus aelernus melitur, in sw- APHAR posse interpretari, tam pro lerra quam pro
ctilum, id est in aeternum, dirigetur. Hoc idep dicit, pulvere. VERS.17. — Timebuntgentes nomen tuum, Do-
quia nihil tortum inlrat. mine. 221 Hanc lectionem mutuali sumus ex
COLLATIO 1NPSALHUH CI '. < DOHINE, EXAUDI psalmodia Romana. Siquidem Hebraice et Graece
ORATIONEM, > ETC. B habetur, limebunt genles nomen Domini. Nec vacil-
lat
VERS.i. — Sicut cremium-aruerunt. Sentenliam ETHsensus. SCHEM
rrW DUTnN D'1.!lN")«1 VEIIREU
ADONAI. 4o6u0»!rovTKt -a. EBJOJ
GOIIH
T6 ovofitt
aliis verbis unam efferunt. Hieron., quasi frixa
contabuerunl.Alii, tanquam focus aul torris adusta Kvpiov.
sunt. ipia HOQED est a radice Tp JAQAD,id est ac- VERS.18. —Humilium. Hieronymus, vacuil Pra-
tensis et Munslerus, solitarii; San,ctes, eorum qui
cendit, exussil, et frixit. Hinc editio Romana, quam suntsicut myricw; Pellicanus vociferantis;interpretes
imitalur divus Augustinus, habet, sicut in frixorio
confrixa sunt. Pbrro cremium jsecundum Arno- pro Cajetano, suspirantis; translalor ad Campen-
hium, est sarmentum aridum, quod tamen vocat sem, destituii; Paraphrasis hujus dolenlis; Nebien-
excitanlis.Si LX.XautHieronymumreliiiquimus,
frixoriurii. Et htec significantia plurimum quadrat sis, Verumlamen quantum possumus
Hebraeo el Graeeo. Illud enim sonat torrem ad- quem sequemur? ex Hebraicis lexicis juxla voeabuluin in
ustum, hoc vero lignum aridum yiiytov.Calepinus colligere Hebr. positum, oportet significanliam transuinpiive
putat esse cremium, carnem in frixorio frixam, qnae accipere, adaptando quod commodius est. Jam
quo magis torrelur, ea magis virlus ejus et humor Sanctes in.Thesauro linguae sanctae scribit, •~~r~1f
evacuatur. AREAR esse myricam aut juniperum, ex rab. Da. ple-
VERS.7. — Sicut nycticorax in domicilio. Hiero- nius tamen et planius nobis salisfacit Hieronymus
nymus, Nebiensis, Munslerus, et Sanctes, pro ny- in Jerem. xvn ad illud: Eril enim quasi myricw in
cticorace, ponunt bubonem noclurnum, similitor deserto. Quae,inquit, Hebraice dicilur ~tT~VAREAR,
miem.Alii concordanl LXX. Sed pro domicilio6m- ,C sive ut
nes hahgnt solitudines, aut ruinas, sive parietinas. cluosumin inlerpretalus est Synimachus, lignuminfru-
solitudine. Quaerespondens ad interpre-
I)e his duobus quid sential Hiefon. ad Stiniamet tationem LXX et suam,
Frelellam audiamus : < Quaeritisquid signiflcet ny- Siquidera celebratum est
esse arbores humiles, juxta illud vers.
cticorax apud Latiuos. In Hebraeopro nycticorace, myricas
verbum ~fh cos >scriplumesl. Quod Aquila, et LXX Nonomnes arbuslajuvanl, humilesquemyricm.
et Theodotion, et quinta edilio, nycticoraceminter-
(VIRG.,Eclog. iv, 2.)
prelati smil. Syn>machusvero, upupam. Sexla edi-
tio noctuam, quod el nos magis sequimur. Denique Deinde cum vertit Hier. respexit ad orationem
ubi apud hos et Graecoslegitur : Factus sum sicut vacui, quadrat interprelatiorii Symraachi, de ligno
nycticoraxin domicilio, apudHebraeos dicitur, fa- infructuoso.DeniqueChaldaeusassonat Yulgataeedi-
clus sum sicut noctua in ruinosis. Plerique bubonem lioni, respexit ad orationemdesolalorum.
conlentiose signifieare putant. > Hactenus ille. Ex YERS.24. — < Respondit ei' in via virtutis sum.
quo arguere licet, vel ex hoc loco, Hieronymi ver- Hieronymus et recentiores, afflixit in via virtutem
sionem esse edilam ob contentiosos Judaeos.Natn tneam. Atqui XXfJANAH et TXSJINNAH a pud Hebr. so-
verlit bubonem, quod tamen dicit se non set[ui. nat et respondit, humilialus est, humiliavit, ut non
Quid denique sit in domicilio, docet ubi superius, incongrue hoc aul illo modo reddatur. Quod autem
dicens quod in Graeco -5/ZK,velut ad yersiculum, efferimus, viriutis sum, sub terlia persona, et Hebr.
sicut passer soliiarius in teclo, ubi scribit: < Et di- sub-priraa aliquolies admonuimus id accidere, ob
cilis invenisse'vos in Graecoim SupuTo;,quod anti- D cognationem iod et vau, quorum alterum in alterum
qui codices Latinorum inlerpretati sunt in mdificio, parvo negotio migrat, quin haud rarenter unura
5%« in orientalibus provinciis, ipsum dicitur,. • sufticitur in vicem alterius. Sic enira non multo di-
quod apud Latinos tectum. In Palaestiua enim et stant ~ro COHO, et 'no com.
iEgyplo, vel ubi scripti sunt divini libri, vel inter- Paucitalem dieruni meorum. Alii accipiunt per
pretati sunl, non habent in tectis culmina, sed do- verbum i"~i~>_fp QITZAR IAMAI, id est afcfireiiia»it
dies
mala : quaeRomaevel solaria, vel meniana vocant, meos.At
id est plana tecta, quaetransversis trahibus susten- mox, nuntia tnilti. Hehra:i sequenti versui
tantur. Denique et in Actis apostolorum, Petrus dicam. copulant, per primam personam ftituri, IQN OMIR,
Sed legas -fGN EMOR,habebis nunlia, juxta
quando ascendil in doma, in leclum aedificiiascen- nos, quoniam etsi sit alia punotorum nolatio, ma-
disse credendus est. Et quando praeeipilur nobis nenl lamen invariala eleinenta. Denique ubi legimus
ut faciamus domati nostro coronam, hoc praecipi- Hebraeinunc dicunt, Deusmeus.Porro in n;i/ii,
tur, ul in lecto faciamus per circuitum quasdam mild, et in hoc quod est Deus meus, prorsus eaidero lit-
eminentias, ne facilis in praeceps lapsus sit. Et in lerae manent. Dislinctio punctulorum facit varicta-
Evangelio : Qum, inquit, auditis in fure, dicetis su-
per domata, id est super tecta (Malth. x). Et in tem. Nam 'VN ELI, Deus meus. Et ~hvtELI ad me,
Isaia : Qiiid vobis esl quod omnes ascenditis super ubi cliam non discernitur prolalio, nisi dicatur ih>i
lecta vatia? (Isd. xxn.) El mulla hujiismodi. > Haec
liieron. Jam idcm adnotandum vigilanter vcnit ELAI; <[tiodmelius est. Nec tatnen mulatur ulla lit-
quod doma quidem habetur in eo versiculo. simt tet'3
J»I9 PETRI LOMRARDI 920

PSALMUS CII.

PSALMI TlTULUS: < PSAUIUS IPSIDAVID. » A cum juslifiCavit.Haeautem sunt retribuliones, ipse
Bcnedic,anima mea, Domino.Titulus: Psalmus ipsi est
David. [Cassiod.,Aug.]Postpreces pauperis.seqiiun- VERS.3. — < Qui propiliatur omnibus iniquitati-
tur praeconiagaudentis. Oames enim qui in Christo < bus luis ; qui sanat omnes inflrmiiates tuas. ».
sunl, quasi.unushomosunt, qui hic loquitur et excitat Qui omnibusiniquitalibus tuis propiliatur, remit-
atque horlalur animam suain, ut benedicat Domi- tendo eas. [Aug.] Qui post remissionemetiam sanat
imra, volensdiflhiire cur sit benedicendus.Causam omnes infirmitates luas, vel languores tuos, quia
enim laudis supponil, ne quis ad hoc piger invenia- corpus infirmum est, et ex languore corporis rouita
tur. Et est senstis liluli: Ipsi Dttvid, id est Christo, suggenmtur animaecarnalia desideria: titillanl, el
lit iste psalmus, id esl ista laus, quae hic cantatur, quibusdain capitttr aniroa; sed non est limenduro,
Christo lit, et non alii. Intenlio : Monet ad laudem. quia sanat omnes inflrmitales tuas, nunc fovendo
Modus: Tripartitus est psalmus. Primo Propheta blandis, nunc secando asperis. Omnipotenti enim
per sua beneficia sibi a Deo colla.ta, hortalur bene- medico nullus insanabilis languor occurrit, raaxime
dicere Deum.Secundo per ea quaeantiquis contulit, Eulemin fine sanabit languores, quando hoc cor-
ot posteris collaturus cst, ibi, faciensmisericordias. ruptum induet incorruptionem. Unde subdit
Teiiio per coelcstcs, et omnes alias crcaluras, mo- -* YERS.4. -T-« Qui redimit in interitu vilam tuam;
nel benedicere Deo,ibi, BenediciieDomino. [Aug., < qui coronat to in misericordia et miserationi-
Alcuin.] Propheta in persona generalis jusli loquens * bus. »
secundum superior.em vim animae, id est ralio- Qui redimil vel redimet. [Aug.] Qnasi dicat: Inde
nem, cxhortalur animam ad bene>Iicendum,di- sanat omnes languores, quia ipse est qui redimit
cens : 0 prelio sangttinis, vitam luam de interhu, id est de
VERS.i. — < Benedic, anima mea, Domino; et corruptione, quaetanta est in corpore, el aggravat
< omnia quaeinlra me sunt, nomini sanclo ejns. > animam quamimpedit, ad ipsum Deum cogitandum,
Anhna mca, benedic.Domino, [Aug.] id est Iauda alque a sublimi intentione detorquent animam, sod
Dominum,qtji dicit: Sacrificium laudis honorificabit finielur cuin induet incorruptionem. Sanabilutiquc,
me (Psal. xLix):-Clamaergo voce si homo est, qui quia ipse est, qtd si viceris, eliam coronatte jam
audiat; sine voce claroa, si non est qui audiat incorruptuiri, quod non est nisi ab ejus misericsr-
limno, quia audit Deus. Deinde ilerat expressius dia, unde subdit: Coronat dico, in misericordiaet
quod dixerat: Et omnia quw intra me sunl, [Cas- tniseralionibus.
siod.] id esl oinnes cogilaliones, omncs vircs, nulla Q VERS.5. — « Qui replet in bonis desiderium
discrepent. Rencdicat nomini sancio ejus. [Aug.] ;« iiium; renovabitur ul aquilaejuvenlus tua. »
Nunquam enini deesl qiii audiat inleriora, cl ideo Qui eliam replet desiderium tuum in bonis. Post
uunquain sileaut. ltem repetit: coronam nori reslat lucla, in qua juveris; sed sa-
VERS.2. — « Renedic, anima mea, Doniino; et liaris bis, quaehic desiderabas, ad quaesuspirabas.
« noli obliviso.iomnes retiibutiones ejus. » '
Quando erit hoc.?quando renovabiturut aquiiwju-
Benedic,anima mca, Domino.[Aug.] Ropelilio ad ventuslua. Quasi dicat: Hoc non cst in prajsenti,ubi
cxhortalionem valet. Dico benedicas, el ut semper nemo replelur, sed semper indiget. Sed quando re-
benedicas, noli oblivisciomnesrelribulionesejus: non novata erit j-uy^nfusUia? ~l addit, ut aqitilw.Reue-
sit aiile oculos luos delectatio peccali, sed damnatio vatur juventus aquilae,sed non ad iramortalitatem.
peccati, et remissio Dei. Cogita omnia mala tua, Siniilitudo enim data est, quanta potest esse de re
qttia quot ea sunt, lot bonaeretributiones sunt Dei. morlali ad imiuortalem. Dicilur aquila, dum senio
Non eniin anle oculos polerunt esse omnes retribu- gravalur, rostri immodicecrescenlis uncononposse
tiones Dei, nisi ante oculos tuos fuerint omnia pec- os aperirc, et cibum capere. El inde'languescit, sed
cala tua. El nota quod non ait relribuliones, scd qtiodam naturali modo collidit roslrum ad petram,
retiibutiones ejus; aliud eniin debebatur, el aliud D et excutit rostri onus, quo cibus iuipediebalur, et
reddilum est quod non dobebatur. Tribuit homo redit ad cibum, et omnia reparantur ei, ut fiat juve-
mala pro bonis, el relribuit ei Deusbona pro malis, nis. Sic et quod nos iropedil comedere paneni no-
pro qiiibus bonis tribuit homo niala. Ecce bonuni slrum, pelra aufert et exculit velustatem, id est
est, quia homo est, et quia vivit, el quia ad imagi- Chiistus, ut in eo renovemur, quibus velustas clau-
nem Dei est faclus, pro quibus cum debuisset homo dit os oblitis comederepaneni nostruro.
leddere Deo sui similitudinem, rcddit dissimilitudi- PARSII. YERS.6. — <Faciens miseficordias Do-
nem. Et pro his malis reddit Deus boi.ia,inspirando < niinus : et judicium dmnibus injuriam patien-
poonilentiam, et praestando veniam. Et ideo alibi: < libus. >
Quid relribuam Domino, pro omnibusqtiw retribuit Faciens misericordias Dominits. [Alcuin., Aug.]
miki? (Psai. cxv.) Tiibuit, cum iue focil; retribuit, Secunda pars, ubi monet bencdicere per ea quae.
 921 COMMENTARlUilIN PSAI.MCS, — PSALVciL V V »22
facla sunl ar.tiquis, -tposterisi fienl.Quasi dicat: In A _ Et filiis Israel veris, notas fecit vbluhtalessuas. Et
futuro inlroibimus, satiabimur. Quid in via: hic VERS.8V— < Misericois et miseralor Dominus;
nobisesl? nur.quid deserimur? non, quia Dominus <
longanimis *etmultiim misericors.»
relinquens nos in deserto, sed dricens ad patriamef
Dominusest miseraior actu, et misericors nalura.
faciensmitericordias. Sed misericordibus, de quibus
dicitur : Beati misericordes, quoniam itli misericor- [CassiOd.] Misericordiam neeessairio sequilur pa-
lientia. Unde subdit: Et l6nganimis,qu'~ peccantes
diam consequenlur(Matlh. v); illi sunt quidiligunt
diu sustinet; et misericors, [Aug.] quia dat bona,
inimicos, et in se peCcantibusdimittunt. Hunc mi-- et vocat
muitis modis. Yocat enim beneficiis crea-
sericordiaefructum Dominus seribens in terra, cum
accusaretur adullera, exigebat (Joan. vm). Ante turae, yocat impertiendo tempus vivendi, yocat pei
enim in lapide scripsit Deus signans Judaeorumdu- leclorem, vocal per tractatorem, vocal per iniiinani
. cogilationem, vpcat per flagellum correclionis, vo-
ritiam, sed inclinatus in carnem scripsit in terra
cat per misericordiairi consolationis. Et hoc mullum
humanaementis fructum paritura. Inclinatio enini
incarnatiortishumilitatem quia etblasphemis est misericors, et vere miseri-
ipsius significal,per quam cors,
in Christianis misericordiae fructum erexit. Haee quia
autem misericordia in omnes est facienda. Unde B ' YERS.9. — < Non in perpetuuni lrascetur; neqy.e
Apostolus: Operemur bonum ad omnes, etc. (Gal. i in aeternum comminabitur. »
vi.) Et illud: Omni petenli tribue (Luc. vi); et: Si Non irascetur inperpeluum, [Aug.] bonis scilicet.
esurierit inimicustuus cibaillum (Rom.xn). Legitur Ira esl pro primo peccato, quam iri hoc saeculopa-
laroen alibi: Ne tradas peccatori, et ne suscipias limur; sed consolatur., promittens flnieiidam, ne-
peccatorem,quaepraedictis adversa videntur. Sed iri que in mternum comminabitur, [Gl. int.] de poena
hoc quid videtur auctorum conflictu, duo sunt al- seterna. Quod inde probandum esl, quia,
tendenda, natura et viliiim. Naluram juva, vilium YERS.10. — < Non securidiim peccata nostra fe-
persequere. Ergo ne tradas peccatori, et ne susci- < cit nobis ; neque secundum iniuuitates nostras
jsiaspeccatorem, id est.non ariiore iniquitatis illius < retribuit nobis. »
suscipias eum. Econtrario, omni petenli tribue; et: Non secundumpeccata nostra fecil nobis. [Aug. ^
Sijesurierit iniudcus tuus, cibaillum, scilieet subveni Cassiod., Gl. int,] Quasi dicat:-Quod non mereha-
naturae, non juves peccatum; da operi Dei, noii mur, accepimus. Hoc omnibus convenit, quibus
operi hominis. Nam quod honio est, opus Dei est; gratis bona praestat. Neque secundum iniquitates
quod peccator est, opus hominis est. Sic qui dat ^ noslras retribuil nobis,. sed post offensam absolvit.
alia nisi L Et vere,
justo pro cansa, quia opus Dei est, non dat
juslo. Ideo dicitur : Qui recipii juslum in nomine VERS.11. — < Quoniam seoundum aliitudir.eni
jusli, mercedemjusti accipiel(Malth.x). Hoc quoque < coeli a terra, cqrroboravit lriisericordiam suam
misericordiam non impedit.lsi puniuntur mali. Pu- < super timentes se. i
niendi enim sui.t iniqui, non animo ullionis, sed di- Quoniam corroboravit misericordiamsuper timen-
leclionis, Ubi autem polentior occurrit, nec potes tes se. [Aug.] Secundum quid ? secundum altiludi-
corrigere vel monere, tolera; securus quodnonerit nein cxli a lerra. Si coeluinpotest abscedere a.pro-,
impunitus; post misericordiam enim subdit, de jii- lectione terrae; et Deus poterit non protegere li-
dleio dicens : Et Dominus esl faciens jndicium. mentes se? attende aptam comparatiotiem, Caium
Unde: Mihi vindiclam~et ego retribuam, dicit Do- enim undique circa terram est. Inde eliani peccan-
tninus (Deut. xxm). Sed quibus? Omnibus injuriam tjbus lux provenit ad oculos: inde aer, inde spiri-
paticntibusab his qui non sunt sui juris, id est qui non tus, inde pluvia ad terram, unde fructus. Sine Deo
perlinent ad jura gubernalionis ipsius qui patitur, defljLitterra, slc protectio Dei manet stiper tiineulej.
in quos nequit disciplinam exercere. Deinde osten- se. Et quid fecit ? ecce,
dens quaeantiquis fecit, subjungil: I
D VERS.12. — < Quantum distat orlus ab occiden-
VERS.7. — < Notas fecit vias suas Mosi; filiis < le, longe fecit a nobis iniquilales nostras. » (
< Israel voluntales suas. i Qudntum distat erlus ab occidente, [Cassiod.,
Notas fecit vias -uas Mosi. [Aug.] Per Moseri Aug.] tam longe fecit a nobis iniquitates riosiras.
oninessanctos accipe: uno posito omnes occiirrunt; Quasi dicat: De tenebris facit lumcn splendere.
imien eum ideo specialiter ponit,quia per eumdala Quando enim peccatuni remiltitur, occidunt pecca-
est lex, ut convincatur languidus, el prodatur in ta, et gratia orilur: peccata tanquam in occasu
quinque porlicibus quinque librorum legts, et non sunt; gralia qua liberaris, in ortu est. Averteie
sanetur (Joan. v). Ut sic quaerat medicum, el sane- ergq ab occasti peccalorum, et lende ad orlum
tur unitas in piseina, ad descensum augeli rapta, id gratiae, et ita surgis el proficis, Fecit ergo longe a
esl in Chrisli passione, qui cum de coelodescendit, nobis iniquitates noslras, quantum disiat ortus ab
a populo passus esl. Lex ergo data est, ut superbus occidente, [Gl. inl.] quando fecit ut illaeoccidant,
hurailietur; humilis confitealur 222 ,et Slc sane- et gratia oriatur. Sed quare boc fecit ? gratis, non
lur, El haesunt occultaeviae, quas ostendit Deus nierilis. Et boc est
Mosi; per quem legerodedit, ut abundarel de]ictum.: VKRS.15. —' Quomodo niiserelur pater filio-
 S23 ; PETRI LOMRARUI 924
< riim, misertus esl bominus limenlibus se; quo--'A < aierno usque in actemuro ; super linienles
< niam ipse cognovil figmenluin nostrum. » t eum. >
Quomodopater miserelur filiorum, [Aug.] etiami Misericordia aulem Domiuiab wlerno. [Cassiod.]
flagellis, ita, misertus est Dominuslimenlibusse,, Quasi"dicat: Talis est natura hominis, sed per mi-
quoniamipse cognovitfigmentumnoslrum, id est in- sericordiam Dei aelcrnuserit. Hic praesumptionem
firinitalem nostram. Novit quod fecil, quomodoi premit, inde spem statuit. Et hoc est, misericordia
lapsum sil, quomodo reficiendura sit, quomodoi aulem Dominiab aelerno,id est cum mundus coepit
adoptandum sit, quomodo dilandum sit; [Cassiod.,, administrari, et usque in wternum, id est sine flne,
Aug.] a faclufa enim Crealoris repulsi, ipsi nos; super timenles eum, non super alios.
male finxinius. Deinde exponit figmentumnoslrum., VERS.17. — <Et justilia illius in fdios filiorum
subdens: < his qui servant lestamentum ejus. »
VERS.14. — < Recordatus est quoniam pulvis El juslitia iltius est in filios filiorum.[Alcnin.,
< stinius, homo sicut fenum dies ejus; tanquami Aug.] Ecce misericordia et justitia siroul, retribu-
< flos iigri sic florebit. > lionem dicit super filios filiorum.Multi aulera jusli
Recordatus est quoniam pulvis sumus, [Gl. int.][ noii habent lilios, nedum filios filiorum; sed filii
B
quia etsi facti sumus imago lua, o Domine, pulvisi sunl opera. Filii filiorum sunt merces operum. Et
tamcn sumus, aridilate peccali. Vel secundumi esl sensus: Misericordia illins est super timentes
aliam lilleram, quae est: Mementoquoniam pulvis eum. Et justitia illius in filios filiorum, id est pcr
sumus.[Aug.]Quasidicat: Quodligmeiitumcognovit? 1 misericordiam et justiliam ejus dabHur timcnlibus
nos infirmos, unde conversus ad Deumdicil: Me- eum aeterna merces pro bonis operibus, et ne om-
menlo qiioniain pulvis surous. Mementd,53 esl per- nes pracsumant, subdit, his qui -.servanl testamen-
severel erga nos misericordia tua, ne obliviscalur tum ejus.
graliae tuae. [Cassiod., Alcuin.] Dico pulvis est ho- VERS.18. — < Et memores sunl mandalorum
roo, et cilo transit. Homo sicut fenum, quod hodie t ipsius, ad faciendumea. » -
iloret, et rooxarescit. El dies ejus, id est quod pul- Et qui memoressunt maridatorum ipsius, [Aug.]
chriiis habot, est lanquairiflosagri, qui citius trans- id est non ut memoriter tantum pronuntient; sed
it. Homo sicut fenum, et sic efflorebithomo, id ad faciendumea, id est ut agant quod didicerunl;
esl ad plus sic florebil, vel efflorebit, id est deflo- quod si nimis multa libi videntur, in duobus man-
rebif. [Alcuin.] Est enim intentivum vel privativum. datis charitalis omnia implenlur (Matth. xxu). Te-
Yel ita, distingue lilleram. Ostendit statum homi- P ne ergo radicem charilatis, et tota arbor est in te.
nis, ne superbiat, diceus : Homohoe habel quod Finis enim praeceptiest charitas.
sicul fenum est d'.es ejus. Homo enini sicut flos VERS.19. — < Dominus in coeloparavil sedem
egredilur et conteritur, et fugit velut umbra, et < suam; et regnum ipsius omnibus dontinabi-
nunquam in eodem statu permanet. Et tanquam < tur. »
flos agri sic elflorebittolus splendor humani gene- Dominusin aelo, etc. [Cassiod.] Praedicaljudi-
ris, honores , divitiae, etc. [Aug.] FIos feni est qui ciuin futurum, ne peccantes indolescant. Quasi
non est aiimius, quod pulchrius est. cilo cadit. dicat: Et debes esse roemor ul facias, quia Domi-
Unde: Omnis caro fenum, el omnis gloria ejus uus, [Aug., Gl. inl.] id est Christus, qui descendii
quasi flos feni; fenum aruit, el flos decidit: sedver- tt ascendit, in cxlo sedemsuam judiciariam, id est
bnm Dominimanct in wternum (Isa. XL).Quod pro- de bonis et malis judicabit in ccelo existens, qui
pter te factum feintm, id csl caro est: ex te ergo prius in terra irrisus esl; et ne irapotenlem mites,
jmlvis es , sed ex miscricordia illius aliquid. [Aug., el id est quia -egnum ipsius dominabitur.
Gl. int.] Unde subdit in sequenti: Misericordiaau- PARSIII. VERS.20. — < Renedicile Domino, om-
tem Dominiab aelerno, elc, quasi dicat: Homoest « nes angeli ejus,potentes virtutefacientes verbuiu
fenuni, vel flos. Et vere D < illius, ad audiendam vocemsermonuraejus. >
VERS.1S. — < Quoniam spiritus pertransibit in BehediciteDomino. [Cassiod.] Terlia pars, ubi
< illo, et non suhsislet; et non cognoscet amplius per coelesles, ct omnes alias creaturas, nionct be-
< locum suum. t nedicere, incipiens ab angelis., et.dicens: angeli
Quoniam spirilus, [Haym., Aug.] qui est in illo, ejus, [Alcuin., Haym.] non mali. RenedicileDomi-
pertransibit ab eo. Ecce qui limebat, abiil. Hic enim no, aggralulando dicit, non imperando vel mo-
esl finis morientiiin), et iilo exeunte, non subsistet ncndo. Quasi dicat : Quod facilis amo. *Et, o vos
homo. [Haym.] Vcl ita : Spiritus existens in illo polentes,id est omnes poteslalcs coelesles,qui estis
perlransibil ab eo, quia dum est in illo variatur, potentes virtute, non vilio, ul diabolus. Renedicite
fl post exil. Unde subdit: Et non subsislet spiritus ei, vos dico, facientesverbumillius. [Aug., Cassiod.,
in eo , et non cognoscelamplius locum suum, [Cas- Gl. int.] Verbo Dei non es justus aul fidelis, nisi
siod.] id est non revertetur ad corpus, in hoc mun- ciun facis. Facientes dico, ad audiendam vocem
do.Hoc dicit conlra dementes, qui dicunl animas sermomtmcjiis, id esl huiniles ad obediendum,non
in hunc mundtim redituras. stipcrbi, qui siium auclorem norunt el vencrantur.
VEIIS.16. — < Miscricordia aulem Doniini ab lii lalcsdigni sunt bencdicere, non alii. Vclfacicn-
S,5-v. V:GdMMENTARIIJM M PSALMOS. --^ PSAL. CIH. >••..;•'.:,'.:;::«_&;
tes ad audiendamvoeem sefmdntim ejus, 11 esl ad A regnemus. Per jioc notat eos qui honis initiis bo-r
hac ut per vosiios audiamus, vestro exemplo in- riuni finein adjurigunt.
slruamur. 1NTSALMUM CIJ": < BESEDIC, ANIKA
223 COt-LATIp
YERS.21. — < Benedicite Domino, ortines vir- MEA, DOJIINO ; ETOMNIA. >ETC
t tutes ejus, ministri ejus qui facilis volimtatem . VERS.5. — Qui replel in bonis desiderium tuuiri.
« ejns. > Recentioresfernieyertunt pro eo quod esl desiderium
Ojnnesvirtulesefus. [Gl. int.] Per hoc significatur iuum, os tuum. Translalor tamen ad Canipeiisem
habet, nobiscumdesideriumtuuin. Constat aiilem lo-
ille ordo angelorum, benediciteDondno. [Cassiod., culionem esse metaphoricain, implerc os bonis, qqae
Uaym., Aug.] Verbum toties iteralum concilat nonrectiusaccommodaturalicui rei, qtiam desiderio.
animos. Deinde generaliler de omnibus subdit: 0 id Hieronymustranslulit, ornamentum tuum. Siqiiidein.
quoque sonat Hebraeis~~>~~} EDIECMens aiitem
minislri ejus, qui facitis votuniatem,ejus, non tan- nostra nullis decoratur
ornainentis, si bona ab-
luni dicilis, vos, benedicile. Malus enim clsi lacet fuerinl desideria.
lingtta, vita blasphemal; et si hymnuni canlat, ta- Faciens misericordias.HebraicempTjr TZEDAQOTZ,
inen. mullos iiitttenles mala miltit in blasphemias. quod vertuntjittstiiias.Idetiam significateleehiosynam.
Si UrtdeGraecehlclegilur, 7roto»v E/EuftojruvKf. Addequod
(Alcuin., Aug.] ergo yis benedicere Deum, fac B facere judicium, omnibus injuriam palientibus, quK
verbum ejus, fac voluntatjemejus. Unde in Levitic. clausula mox subuectitur, ad pios est ndsericordia,
os lurturis jubelur relorqueri ad axellas (Letiit. i), ad irapiosjustitia.
ul quod habet in ore, osiendat in opere. Et ne le YERS.15. — Spiriitts pertransibit in.illo. Hiero-
nymus, Nebiensis, Pralensis, et interpreles pro Ca-
jacles qui facis volunlatem ejus, quia rion est opus jetano cumLXXdicunt spirilus, uthaboturHebraice
luum, sed Dei. Ipse enim per teefin te bonum IITl RUAH.. Alii veftunl, ventusperlransit eiim, tit rc-
feras ad florem, de quo iii superiori versiculo. At
opeiatur. vero Cathol:ci interpretaniuf de anima, quanquani
YERS.22. — < Benedicile Domino, omiiia opera nolum est RUAH apud Hebra^ossdnare, el animain et
< ejus; in omni loco dominationis ejus, benedic, ventiim, siCul apud Lalinos spiritus, el apud Graecos
< aninia mea, Domino. > ' jrvsBftK.
Et, non cognoscetamplius locumsuum. ln Hebr.co
BenediciteDomino, omnia opera ejus. [Aug.,Cas- conversusest ordo,et noncqgnosceteutnampliuslocus
s:od.] Gumbene vivis, omnia opera ejus benedicunl. ejus. Jllud certo certius est, impD ~~VXr>~siNV)
Yel, omniaopera, id est coelesliaet terrestria. Benedi- VELOiAKiREHNu OD MEQUOMO, ))on posse compelcfe
rile dico. in omniloco dominationisejus; vel in omni ipsiloco inlellectum.nisi translalitie.. itaque si lo-
cus non amplius cognoscat spirilum, hoc est quod
loco sunt donihialionesejus. Sic ubi non dominalur, P spiritus a corpore separalus, non ultra rediturus est
"*ad illud
corruplibile, quo rursum vivat secundum
ibinonbei-iedicatur.fAug.,Cassiod.] Ubiqneest, tibi- huiic saeculistatum. Sententiaautem conversomodo
que benedicatur: nullus excusatur, Sicut ergo nulla ciiuutiala, directo sensu patet. Sed et Santtes tradit
creatura, sic nullus locus laudi excipilur. Benedic, i'egulam lib. iv.Iiistitulionuin Hebraicartnn, qiiod.in
anima mea, Domino. Unde ccepit, ibi fmil. Be- sao.ris saepe verba per adversum inte|liguntur, ~<-
nedictio a capite, bcnedictio a fiiie. A benediclione profert exemplum et sequenti psalmo, sttper
montes stabunl aqiim, id est..super aqtias stabunt
profccti sumus, ad benediclionem redeamus,in ea montes.

PSALMUS ciir.

rSALHI TITULCS : (15G)< PSALMUS DAVID. > . percoelumef(erram,etperoiiineornamenluincofiim.

Heneaic, anima mea, Dotnino.Tilttlus : Psalmus Secundo dicit quomodo Ecclesiam per mare ssculi
David.Palet. [Alcuin.,Cassiod.]ltem in hoc psalmo. traducit ad portum vilae, ibi, hoc mare. Terlio pro-
Deiim benedicere monet, sicut in praecedenli.Agit niitlit se canlaturum semper Domino, ibi cantabo
e.iijmhic delaudibttsDei, iiiaieriam laudis assumens ]) Domino. [Aug.] Propheta ergo Dei magnalia quae
ab operibusejus, scilicet a coe|oet a terra, et ornatu menle conceperat,riarralui'us, ipsius visionis«xsul-
eorum, de qtiibus hic psalmus agit. Totus tamen fi- tatlorie eructat, dicens : 0.
guris rerum mysteriisque "conlexlus. [Aiig.] Etsi VERS.1.— <Benedic, anima mea, Domino : D,o-
eniin fere orania hic ad litteram religiose possiiit . < niine Deus ineus, magiiifioatus cs - vehcmcn»
accipi, sunlUmen plenamysteriisjuxtalitteram,cx < ter. »
vlsibilibus operibus quaehicdicunlur, invisibiliaDei Anima mea, benedic Domino,pro lantis heneficiis
deltent inlelligi, sicutex fabricaemundialis magiiitu- et muneiibus quaehic narrantur. Domine Deus,ma-
dine et pulchiiludine, fabiicatoris iiwstimahilis gnificaluses. Proponil magnifica qute diclurus cst,
magnitudo el pulchritudo potest perpendi el ainari, id est proponit hic Deum magnificum esse, postca
ut sic taiidem possit videri, laiiienin omnibus spiri- dicturus in quibussitmagnilicus, inquibusomnibus
l-.ialisseiisns quaerendtisest, el perscrulandus. Iu- non proprie nisi ipse auclor laudandus est, et con-
tcnlib. [Cassiod.] Monetad laudeiri. Modus. Tripar-- vertens ad jpsum scrmonem causani ostcndit quare
litus est psalmus. Piimo. monet bcitedicero Detim sil benedicfendus.Quasi dicat : Ideo es bencdiccn-
ESf-atoir.
.136) Aii-iriypay-;T.v.p*
007 PETIU LOMSARDI 928
dus, quia o Doniine Dcus, proprie Deus ct nieus, /_ / sacra accipilur. Per pellemquaede mortuis animali-
qai magnus es nstura. Magnifieatuses, in nolitia bus dolrahitur, roorlalilas pfaedicanliumaccipitur.
ntea vehemenler.Unde magnificatus es, qui semper Undeprimi parentes Adamet Eva post transgressio-
inte roagnus,quinon poles crescere vel minui, quia nem facli mortales, induli sunt lunicis pelliceis
perfectus es. Per hoc, quia. (Gen.m). Verbum tamen Dei aeternumest, et Deus
YERS.2. — < Confessionemet decorem induisti, apud Deum. Et quia in sapienlia Dei non cognovil
< amictus lumine sicut vestiraento. > mundus Deum, per stultitiain praedicalionis,id est
Induisti confessionemet decorem.[Aug.] Per hoc per mortalespraedicatores,qui stulti videbantur, sal-
enim scilur quod ipse est magnus. In hominc enira vat Deus credentes (/ Cor. I), et in mortali homine
magniflcaturper cognilionem,qui in se incommuta- facil cognosciYerbum immoiiale. Benectiam pclli-
bililer magnus est, cujus magniludo nec coepit,nec bus comparantur praedicatores,quia sicul morluis
desinit. Et.est sensus : Induisli confessionemet de- aniroalibusmajor usus pelliura est, ita verbum Dei,
corem, Amictusluminesicut vestimento,id ost undi- non tantum per praedicatores, irao etiam post eos
que habes crealuras, quae le confitentur, [Haym., magis.innotuil. Mortui enimsunt prophetae et apo-
Aicuin.] id est laudant, et quaesunt dccoraeel lumi- stoli: quaeante dixerunt, slantmodo. Tenditursermo
IIOSEC. Vel ila, ut confessioin operibus sicnl prius, B' eorum roortuorum, quia post morlemplus ipsiinno-
decor vero in essentia notelur, sic, induisti confes- tuerunt. Prophetas enira vivos sola Judaea habel;
sionem, id est laudem creaturaruro, et decorcm,qui mortuos omnes gentes, quibus extenditureorum ser-
incffabilisest in essenlia. Et es amictus lumine sic- mo, ut in eo legamus,postea ufliber plicabilur.Et
ut vestimento, id est lux undique tibi esl, qui babi- csl sensus : Quomodofecisli ut indueres? ecce lu
t.ts lucem inaccessibilem(/ Tim.vi), ad quam nemo es exlendens coelum, id est sacram Scripturam, ut
per se valet accedere. Yel incarnationem significat, tegat omnem orbem terrarum; et per eain cognosca-
cum ait, induisti confessionemet decorem,[Cassiod.] tur aeleniumDei Yerbum. Extendens dico sicut pel-
id est carnem assumpsisti, per quam confessio, id lem, id est per mortalespraedicatores.Yerbumenini
cst laus et decus supernaemajestalis iimotuit. Et Dei, quod ubique erat, sed mundus eum non cogno-
per boc es amictus lumine sicut veslimento, quia vit (Joan. i), per mortales coepit cognosci, et post
per eamdoniincarnalionem homines euro confessi cos magis innotuit. Qui legis vel protegis, aquis su-
sunl, qui stint Iuraen cognilione. [Aug.]Yel ita, in- pcriora ejus eoeli.Hoc quoquead litteram beueinlel-
duisti confessionem et decorem, id est Ecclesiam, ligitur. Sunt euim.aquaesuper flrmamenlunidivisa)
iu qua prius esl confessio peccalorum: poslea decus , ab aquis quaesub eo sunf, quaeperfundunt lerram
viiiulum, ut placeat spunso, id est prius est in ea Alyslicesuperiora sacraeScripturae,quamsupra cce^
confessio peccalorum, per quam foedilatemdepo- Ium diximus, charitas est : qua; esl eminenlior via,
nit: deindedecor viiiutum, per quemspeciosaforma ut ail Aposlolus. Adhucemineniioremviamvobisde-
prae filiis honiinura (Psal. XLIV).Et es amiclus lu- tnonstro. Si linguis hominum loquar et angelorum,
mine sicut veslimenlo, id est Ecclesia : Ipsa enim charitalem autem non habuero, niliil sum (1 Cor.
est vestis sine macula et ruga (Ephes. v). [Aug., xii, xin.) Aquaesunt Spiritus sanctus. Unde Domi-
Cassiod.] Haecesl tnnica inconsutilis, qnaenon po- nus in Evangelio: Qui credidcritin me, flumina de
luit dividi (Joan. xix). Et ipsa esl lux in Domino, venire ejns fluent aqumvivm(Joan. vn). Quod expo-
ctsi prius tenebrae (Ephes.v). r.ens evangelista addit: IIoc autem dixil de spiritu
YERS.3. — <Exiendens coelumsicut pellem; qui quentacccpiurieranl credenlesin eum (ibid.). Hisigi-
< togis aquis supcrioraejus. > lur aquis leguntiirsupeiiora, id est per euin spiri-
Extendens.[Alciiin.] Hocprius ad litteram. Quasi lum habetur charitas, sed non tegitur aliis nisi bo-
dicat : Qtiae confitenlur coelum,terra, marc, cum nis. Unde in Proveihiis : In plateis luis discurreni
omni ornatu stio, de quibus singulis subsequentcr aqumlum,et nemoalienus communicellibi (Prov. vn).
ngit, et prius.de ecclo,dicens: tues exlendenscxlum. D ) El quia ntillus in ea, vel in spiritu alienus commu-
[Aug.] Adlitteram coelum,quasi tectum mundi ex- nicat bonis, sicutin baptisrooet incaetens donis vel
tendit Deus ; facit eiiim ampluin firmamenlum, ut sacramentis. Alieniatilem sunt omncs qui audiunl :
tcgat orbem lerrarum. Hoc sicut pellem,id est non Non novi vos (M.alih.vn). Efest sensus: Tegis, vel
labore aliquo, ul lu, homo, tectum tuum extendis, protegis, superiora ejus Scripturae,aquis, id est per
sed tam facile ut pellem quis ; dum vero ait sicut Spiritum sanctum dans charilatem bonis, quaetegi-
pellem, [Cassiod., Aug.] designat ipsuni esse etiam tur malis. Yel per superiora accipiuntuT duo prae-
operluram omniuin, quae cifca omnia est. Mystice cepla cbarilatis; per aquas intelligitur Spirilus sau-
eliam potest legi, et pendet ex illa sententia, qua su- etas, vel charilas ipsa. Et nota quia quod protegit,
pra diclum est eum induisse Ecclesiam. Quasi dicat: aliud quandoque ab eo sustentalur, et.illud oner?'t
Indiiil Ecclesiam, sed quomodo hoc fecit ut hanc ut tectum a parietibus. Aliquandoab eo quod legi-
indueret? Converso ad ipsum scrriione exponit, tu lur, non sustenlalur nec onerat; sed ipsum sublc-
es extendens ccelum sicut pellem. Figuratis saora- vat: ita hic accipitur, cum ait: Quiprotegis, id est
liienlis exponil quomodo Ecclesia facta est ltix, el sublevas, svperioraejus, Scriplurae,id est duo pra:-
sine macula ct ruga. Per coeluni enini Scripttira oepla charitaliS; fi<7iiis, id est charilate, vel divino
 929 COMMENTARIUM IN PSALMOS,-s PSAL. GIH. VV _30
spiritu, quo facilia fiunl, qnac alilef essenl diflicilia. A rilus sancttis, iiiMioeps.ilmo diflieiliaSeciindumlif-
Prolegit eiiiin Deiis et subleyat divino spirilu vel tcram, ut qiiajramus spiritiialia. Spiritualiter vero
charitate ccelum Scripturae, cujus superlora sunl Ecclesia super Clirislum fundata est, V[tiae nOn po-
duo praeepta charitatis. [Alcuiii.] Velita: Qui tegis test inclinari. De lerra enim ad iitteram, non po-
aquis, id esf spiriluali serisu, stiperioTaejtis, id est lest a Deo dici, quaelegitur transilura. Et est, qtii
supeificiemScripturae. Velper aquas doria, persu- fuiidasti terrjim, id est Ecclesiain, superstabilitaient
periora charitas accipiltir. Et est, qui tcgis aquis suam, id est Christuuv. Et ideo non incliriabitur in
superiora ejus, id esf spiritualibus donis eorum saeculumsaeculi.
inunis charilatem, ne quid cos ab ea separare VERS.7. — < Abyssus slcut veslimentum am.-
poss!t. < ctus ejus; super montes stabunt aquae. >
VERS.ii^- < Qui ponis nubcs aseensum tuum; Abyssus.(157)Hoc prius ad lilleram sic, quasi di-
< qrii ambulassuper pennas ventoruro. > cat: iVo«inclinabilnr terra, licet abyssttssicul vesti-
Quiponis nubesascensum tuum.-[Aug.] AccjpHur mentuinsil amictusejuslerrae. Oninisaqua diffusaper
et hocbencad Iitleram, et myslicc. Clifistus enim in maria, per fltimina, per antra oeculta. Abyssus di-
nube asocndil, sic et sancti rapienlur hj nubibus citur haec, tit vcstis tcrrain circumdat, quaeteinpore-,
obviaitiDoinino(/ Tltess. iv); sic et spirilualiler et in 8 diluyii lantuni cxcreyii, ut etiaiti rtiontes opeiiret.
coelumScripluraeper praedicatores ascendilur, duin Unde subdit : Snper montes siabilitatem aquw sed,
pcr cos iion iitlelligenlibus exponitur. Exlensa cst .VERS.8.,— <Ab increpatiouelua fugient, a vccc
Scriptura, nec dcsunt nubes quaein eam ducuut. < tonitrui tui formidabunt.)
Qui ambulal superpennas venlorum, ad littei*amyen- Ab increpdtione tuafugient iiquae,el a vocetcni-
lus e.stmolus aeris, cujus vclocilas per pennas si- trui tui formidabunt [Alcuin., Aug"] qttia per terri-
gualur : sed Deus hanc velocilatera superat, qui biles venlos siccabuiilur; sed quia dicjt, siabunt,
ubique esf pivesens. Unde: Velociler currit sermo non steterunt, ut de piaeteritis solet dici, P.onpr;e-
cjus (PM/CXLVJI), cito implciis quidquid Vult. Mys- terila, sed fulura nuntiat; praeteritum temnus prd
ticc venli sunt animae; pennaevirlules, quae Stinlin futuro solct poni in S; ripturis : figura autem iuluri
duabus alis, id esl in duobus proeccptis charitalis; dicere practerita, non facile occurrit. Myslice de di-
scd charilalem omniuin superal charitas Ghrisli, et luvio persecutionum agit, quod Ecclesiam lanquam
esl, qui ainbulas super pcnnas vcntorum, id est abyssus circumdat. Et est: Non inclinabilur Ecele
exccdis agilitatcm cognilionis, vel charitatis san- sia in saeculumsaeculi, licet abyssus perseculionum
clbfiim. ., | sit, amictus ejus sicuf veslimenlum; et etiam su-
224 YERS-S-—~Quifacis angelos;luos spirittis, per montes stabilitatcm aqttse persecuiiptium, Hoc
< et niinistrtis luos igncm urentem.) enim diluvium perseoutionuro eliam montes dc-
Qui facis angelosluos spiritus. [Aug.] Angelus of- pressit.Et quasi sub aquis, fuga latebant aposloli;
ficii nonien est, spiritu.s nalurae. Ex eo cnim qfiod sed hoc non diu, quia ab incrcpalione lua, Dominc,
.est, spirilus est; ex eo quod agil, angelus est. Ait aquaepersecutqrum fugient a pressura montium, et.
ergo : Qui facis angelos luos spiritus. Spjritus enim -a voce tonitrui tui, scilicet a voce Dei per apostolos,
in stibslanfia facit angelos cum millit; [Alcuin.] et per nubes , per Scripturas faela, formidabunt
mihislres ludsfacis ignem ttrenlem, [Aug,] id est til aquae. Mali enim comminalionejudicii limebunt.
shit ignis urciis sicul in rubo (E.rod.in), et in aliis VERS.9, — <Ascendunt moiitcs et descendunt
.fecit implcre mysterium quod voluit. Yei ignem < campi, iri locum quem fundasli eis.>
urenlem, id est scraphim, qui sunt stiperior ordo, Ascenduntmonles. [Aug.] Hpc prius de pers6eu-
facis minislros tuos. Undc.in Isaia : Volavilad me lionibus Ecclesiaeprosequendum est. Qtigst"dical :
unus de seraphim(Isa. vi), qui sunt superior Ordo. Yere abyssus tribulationum circumdat Ecclesiam,
Sic eliam mystice in Ecclesia-spiriluales facit nun- quia montes non terreni, sed Iribulalioniim fluctus
tios verbi sui, et quasi ad terram mitlit carnalibus D 1 magni ut montes, ascendunt. Ascendunt ut monles
cum saeviunt fluctus, et desccr.duntut catnpi, cum
loquenles, ubi nil judicant se scire nisi Jesiim
Chrislum, et hunc crucifixura (/ Cor.^n)., Et ar- placati sunl. [Cassiod., Aug.] Superbos enim
dertles spirilu sunt initiistri qui incendunt alios igne permittit Deus crescere qnando vult. et cum vult
charilalis, el consumunt fenum vitiorum. humiliat, aptadispositione. Deseendunt, dico, in
VERS.C. —- t Qui fundasti terram super stabili- tocumquem iufundasti. Fundavil enira eis locum..
< latem suam; non inclinabitur in saeculum sae- Esl quidam metus quasi profundus locus, quo re-
< culi.» cepla sunt quodammodocorda malonjm, id est quo-
Qui fundasii lerram super stabililatem suam, dam metu •compressit.Corda servorum mala stirit,
[Aug.] forsitan ad Iilleramesl aliqua firmilas nobis sedquietala. — Et
occulta, superquamterrafirmatur; sed quodsequi- YERS.10. < Terniinum posuisti, quem non
ttir, hon a Deo potest dici ad littcram, scilicet twn < transgredienlor; neque converlenlur operire ter-
inclinabiturin smculumsmculi , sed ideo dicit Spi»' < raui.>.

(157) Ex Aiig. in 2 ccncione psahn

 931 PETRI LOMBARDI - ; 852
j Ilabent inter se pacem(1 Cor. xix), ct hujusmodi,
Terminum, [Aug.] id csf fineni, posuisli queni non A
transyredientur.Finem naniquc impositum non pos- id est in niedio sui csl, id est conimunis illis est:
suiit transgredi; nequeconvertenlur,id est redibunt sic aquaDei,id estdoctrina, non propria vel priyata
operire lerram, id cst Ecclesiam, quia elsi leves alicui ©st, sed publica. Aliter non est pacifica vcl
fluclus assiliunt, lcfram tamen Ecclesiac diluvio secura praedicatio.Non sit mea vel tua vcrilas, sed
non operiunt, ul jam liceat Ecclesiaelibere praedi-. idcro senliamus, non sint in vobis schismr.la
care. Etsi cnim perslrepant adhr.c el murmureiit (/ Cor. x). UndeAposlolus: Siveegosiveilli sicprwdi-
pagani, sonitus litlorum audio, diluvium non per- camus, sic credidistis (11'Thess.m). Et alibi: Deus,
horresco. [Gassiod.] Yel ad litteram potcsl legi, inquit, pacis del nobis idipsumsapere el fari (Phi-
quasi aquaediluvii perventos terribiles cessaverint, lipp. iv), et ut id ipsum sapialis omnes, et non sint
quibus cessantibus ascendunt monles et descen- in nobis schismata. Nulla ergo de aquis discordel a
dunt campi, id est apparet altitudo montium, et raonlibuS.Si quis aliud dicit, de suo dicit, non de
planilies camporum, qui prius latebant sub aquis, roedio. Et hic talis mons non est audiendus, qtiia di-
qiii sunt. Vel, apparuerunt in Ioco, vel Ioctim,quem scedit ab aquis per medium currentibiis, el aliquid
fuiidasti, ad litteram, id est compelenler, [Alcuin.] proprium nililur influere [Gl. int.] Et est aqflae,
ubi de unoquoque disposuit, vel disposuisli. Sicut R ' doclrinae, perlransibunl, quia non manent, et pro-
ctiam de aquis diluyii fecisti vel fecit, quod riec phetia cessabitin fuluro, [Ilaym., Aug.] Yel, aqtiac,
terra eis immergitur, nec eis amodo egel. Unde id est praedicatoi-esverbi Dei, peiiransibunt de
subdit : Terminum posuisti aquis. Hocde aquis di- gente in genlem praedicando. Aquaedico, percur-
luvii. Quem non transgredienlur aquae, neque con- rentfis inler medium, id est conmiune monlium, id
vertentur, id est non redibunt, operire terram. est sublimiumpraedicalorum,qui quantumadsevalles
Vel aliter : [Haym., GI. int.] Et accipimus raontes sunt. Et ideo dicit, inler mediummonlium, quia in
in bono, sicut supra, scilicet apostolos et alios prae- eo est certa fides populorum, quod apostoli coiu-
latos Ecclesiae, per campos subditos, quasi dical: mune habuerunt. [Cassiod.]Yel montes siint haere-
Aquaepersecutionum formidabtint,quae prius ope- tici, inter qnos aquoe,id est Scripturae,bene dicun-
riebant mentes, et illis fugientibuseminent montes lur pertransire, quia decurrunt, nec eos fecundant,
in salutem populorum. El hoc est: ascenduntmonles, sed transeunt ab eis.
id est praelati exaltali sunt libera praelalione, et YERS.12. — < Potabunt orancs besliae agri: ex-
campi, id est subdili, descendunt, voluntaria sub- t speclabunt onagri in sili sua. >
jeclione. Et isti et illi sunt, in loco quem fundasti Potabunt. [Aug.] Quasi dical : Aquaeperlrans-
eis, id est faciunt secundum dona quae conlulisti ibunt inter meditim montium ; et aquas has pota-
eis; alios enim dedit prophctas, alios evangelistas, bunt, omnesbesiimagri, vel silvae,id est genles, quae
ct hujusmodi (Ephes. IV). Termimtm posuisli aquis sub figura bestiaruui intelliguntur, ut palet ex arca
quemnon transgredienlur,neque convertenluroperire Noe, in qua omnes fuerunt, quaefigurat Ecclesiam,
terram. [Alcuin.) Hoc non tanlum de persecutioui- in cujus -compaginis unilate omnes gentes colli-
bus Ecclesiae,sed et de felibus gentilium potest ac- gunltir. Similiter ct omnes fuerunt in disco Petri,
cipi, qui in adventuCbristi finiti sunt, ul jam niun- ter ei submisso quatuor lineis, qui ge:it psrsonam
dum non occupent. praedicalorum. Qualuor enini lineis vas submissuni
YERS.11.— < Qui einiitis fonles in conyallibus; esl de coeloPetro, ubi erant omnis generis anima-
< inler medium monlium perlransibunt aquae.> lia : et sonuil vox ei : Surge, Pelre, macta, et man-
Qui emitlis. [Gl. int.] Ab islo loco mysticeperse- duca (Act. x). Omnes enira mactal Petrus, in eo
qiieudum esl. Quasi dical: Terra, id est Ecclesia, quod mali sunt; el mandticat in corpus Ecclesiae
iiudala esl aquis persecutionum, vel ritibus genli- trajiciendo. Quatuor lineis submissum est, in figura
lium. [Aitg.]Quid ergo sit in lerra muudala ? Ecce quatuor partium orbis, ubi praedicandumeral Evan-
tu es quiemillis fontes 'aqnaevivaesalienlis in vitam j)
] gelium; el baptizandi homines ler submissum est,
ajternaui (Joan. IV),id est Spiritus sancti. In con- ut in noroine Trinitatis baptismus fleret. Inde, sci-
vallibus, id est in humilibus qui dicuntur niontes, lieet ex lernario et quaternario, duotienariusnume-
propler spiritualem allitudinem; convalles propler rus colligitur, qui est praedicatorum. Duodecim
spiritus sui humililalero. Et esl sensus de humilibus enim aposloli collecli sunt, electi a Domino, quo^-
subditis gratiae : Etsi sinl niontes spirituali altilu- rum praedicalione tottis orbis, cujus quatuor sunt
fluunt fontes Spiritus sancti, qui super huiiii- parles innomine Trinitalis, vocatur, ut Ecclesiacon-
' dine,
lem et mansuetum quiescit (Isa. LXVI).Et aquae gregetur. Omnesenim erant in arca, omnes in di-
pertransibunt inier medhtm moniium. Per aquas, sco, oinnes maclat Pelrus et manducat, orones
praedicationes,vel ipsi praedicatoresverbi Dei acci- aquam fluentem inter medium monliiim bibunt,
piuntur, qui intcr medium monliurii, id esl inlcr quam aquam exspectabuni,vel siisc.ipienlonajfri,qni
niedium apostolorum, perlransibunt. Et nola quod sunl silvestres asini, per quos significantur magni
ait inter medium : medium commune dicilttr, indomili de gentibus qui sunt sine jugolegis; ised
el quod aequead omnes pertinet, non propric cujus- et ipsi feri bibenl bas aquas cum timidis. Onager
quam est. Unde dicitur de aliquibus honiiiiibus •- cum lepore, magni cum parvis, qui sigtiificautur
 953 COMJiENTARi^
per besl-.as,sicut pef onagrps iriagni, Ulrique^au--JA pfaeceplOruniinyeriiunti SiCutehira illa iina jpetra
teni de genlibus accipiunlur. Pptabunt dtco, velI Ghrislus verbnm Dei est.sic niulta yerba Dei niul-
Buscipienl, in sidsua, qtila alius alio capacius,, iae petrte ,sunt, et istae pctrae sunt in montibus.
alius minus, quia in sili sua, id est secunduroi Quicunque ergo vult esse spifilualis, ibi inhabl-
suam sitim, unusqttisque capit, Temperata est IIKC : let, non in corde suo aberrel; sed ne pules has vo-
aqua omnibus, nullum terret, ul sonus Tullianac : lucres suain seqw aurtoritatem, quia dabunt voces
vocis, et strepitus philosophorum. [Cassiod.] Yel,, de medio petrarum, id'estnon.de sua,sedde au-
bestiae sunt genliles oranes, magni et parvi. Ona- ctoritate verborum Dei, in quibus sonat petra Chri-
gri autem sunt Judaei superbi. Etest, exspeclabuntt slus, a quo eliam sui dicuntur pclrae. Et quasi quis
onagri, id est Judaei, in siti sua, bibere has aquas,, quaereret, ipsiniontes elpetrae unde habenl? subdil:
quia superbi Judacidifferunt biberc usque in tempus> Ipse est
ultimum. YERS.\i. — < Rigans morites de stiperioribus
YERS.15. •—<Super ea voiucres coeliliabitabunt:: < suis, de fructu .operum tuorura satiabitur
< de medio pelrarum dabunt voces.» < terra. >
Super ea qitaedicla sunt, id est forites convallium,, Rigans montes, [Atig., Haym., Gl. inl. ] id est
ct hujnsmodi: [Cassiod., Aug.] Vel super, illos aliai "* aposlolos et prophetas, de superioribus suis, id est
iittera, id est monles, volucres cxli habitabunt. Noni de allioribus arcanis suis, non de aliis petris. Yel
omnes aves, ad litteram, in montibus habitant, sedI ilacontinua : Emittis fontesin convallibus.Tudico,
per eas significantur spirituales viri, qui non ini rigans monles de superigribustuis, alia littera. Non
cordibus suis, sed in montibus, id est in auctori- mutatur sensus, nisl quod in secunda persona lo-
tale prophetarum el apostolorum habilant. Hi suntt quitur. Yel secundum aliam littefam, quaeest, ri-
aves sacrificii, quas non divisif Abraham. Legiturr gans, etc. Quasi dicat: Emittis' fontes, et cum pfae-
cnim in Genesiquod Abraham in sacrificio suo-ac-. dicla facis , rigas etiam monles de superioribus
cepit arietem trimum, et vaccara trimara, el ca-- stiis, id esl. de allioribus ipsis monlibiis, i<lest de
pram iriniam, el turturem, et columbam (Gen. xv). his quaesunt altiora ipsis monlibus, [Aug,, Haym.,
Arietem el vaccam et capram divisit, et adversus se; Aug.] ab eis autem montibus etiam ad ierram us-
partes 225 conslituit; aves autem non divisit, ett que gralia descendit, Unde : Be fruetu operum iuo-
sedit ibi Abraham usque ad vesperam. 'Et tunc ve- rutit, id est quaetu in omnibus operaris, non enim
nit camiriusel terror, el transiil inter divisa, et fe-• stint opera hominum, saliabitur terra, id est con-
ci.t haecad dexteram, illa vero ad sinislram. Mystice! rn versi. Nemo ergo glorietur in operibtis suis, sed
ariss dux gregispraelatos Ecclesiaesignificat; vaccai qui gloriatur in Dominogtorielur (11 Cor. x). Gra-
autem et capra, subditos. Sed vacca Judaeos pro- tia enim Dei saturatur terra, non crgo dicat merif.s
pter jugum Iegis; capra gentiles, qui libere vagaban- suis gratiam dataro ftiisse. Si grafia dalur, et gralis
lur, et araaro idololatriae oleaslro pascehanlur. dalur: si operibus reddilur, merccs redditur. Gra-
Aves-auleni significant spiriluales viros, qui libero> tis ergo accipis, quia iropius juslifiearis.
aere perfruuntur, el gaudenl serenilale cceli,quarumi YERS.15.— < Producens feiiuro jumenlis; ct
aetsis ibi tacetur, quia saneti aeterna raeditanles; < berbam serviluli hominum. >
mente transeunt omnia temporaiia. Hae aves nonl Producens fenum. [Gl. int.] Hoc potest referri ad
sunt diyisae,quia soli sancti non dividuntur in hac--'. Deum, velad ipsamterram ; ad Deum, ila: Defiwttt
reses et schismata. Aries qui praepositossignificat,, operum tudrum, o Deus, quiesfenumjumentis prcdu-
et vacca quaeJudaeos sub jugo legis, et capra quae i . cens; a.dlerramvero refertur, terra saliabitur. [Aug.]
gentilessignificat, trina fuerunt, qiiia teftio.tem-.- Terra, dicu, producens feriuin , id est teiiiporalia,
poregratia revelata esl. Haecdivisa sunt, et adver-- jumentis, id est praedicatoribus, ut de Evangelio
sus se invicempartes conslitutae,qnia hi omnes ad-- vivanl, qui Evangelium annrinlianl (/ Cor. ix);
vcrsus se dividunlur per haereseset schismata. lnt D I nisi lerra producat fenum, id est lemporalia , non
spirilualibus vero pax est, et eam in aliis, quantumi estirrigata, sed slerilis. Quod si facit, ipse est
yossunt, servanl. In vespera, id est in froe saeculi,, fructus. Deinde exponit quod dixerat. El prcducens
venit carainus; et lerror, id est dies judicii, ett herbam, idest temporalia, servituti hominum, id est
transil caminus iuter divisa, et facit baecad dexte- pracdicatoribus, servis hominum pro Christo. Unde
ram, et illa ad sinistram. Ita et de carnalibus Ec- Apostolus : Cam essetnliberex omnibus,vmniuinme
clesiaedhisis praepositis, vel subditis, ligna, fenum,, feciservum (l Cor. IX),quaeservitus est ex charitalc,
stipula comburuntiir. Ipsi autem propter fundamen- quac facil humiles, qtiales non erant apostoli, tuuc
tum, cui nihil ante posuerunt, salvi erunt quasii quando dictum esl eis a Dominp: Calicemquidem
per igiiero; alii vero qui fundamenta deslruxerunt,, meum bibetis; sedereautem ad Aexleram tneam non
in sinistra locali damnabuntur. Et hoc est, superr esi meutndare vobis (Mallh. xx), id est supetbis,
ea, vel illos, id est super monles, scilicet prophe- quod modo estis, sed humilibus,, qui.pro Chrisio
tas et aposlolos; volucres coeli, id esl spiritttalia» servi hoiHinum fiunl, ulilitatt fratrum inlendcnles.
corda. Ideo enim addidit, coeli, ut notet sanctos;; Haecsunt jumenla quibus-debelur hcrha ut roerces,
haljitabunt, quia ibi petras, id est firmamcnlunii quia serviuni, De ouibus dicitur : Nqn atligabh o~
 935 '..'•" PETRI LOMBARDI ! 938
. fcotiitrituranti (Deut. xxv), el: Bignusest operarius;s A oportet quod supra pstendimtis,vel dislinximtis,
mercedesua (Matih. x). Debenlurenim praediealo- scilicef ut educat lerra eliam oleum. Vel tu, Deus,
ribus temporalia, qui largiuntur spirilualia. Undej es producens fenum , ut educas etiatii oleum. Ad
Aposlolus : Si seminavimusvobis spiritualia, ma- quideducas oleum? Ut homo, exhilaret, id-est lae-
gitumest si carnaliavestra metamus(I Gor. ix); pro> tificet faciemsuam, id esl menlem, in oleo, id est
quibus dicitur : Bealus est qui praeoccupatvocem i in quadam gratia Spiritus sancti, qua grflliosus
petituri, id est qui inlelligit super egenuinel pau- efficiiur apud "alios.Unicuique enim datur spirilus,
perem (Psal. XL). Non eiiim ita debes agere bovii sicul aif Aposlolus,ad manifestalionem(// Cor. IV).
triluranti, ut medico transeunti; illi, id est nien- Gratia ergo quaedam, et nitor quidam, qui esl ad
dico das, quia Iegitur : Omnipelentida (Luc. vi). hominesad conciliandumsanctum amoreni; olenm
Huic vero etiam non petenti dare debes. Vidcergo> dicitur haec gralia, excellentius fuit in Christo,
ne sic indigeat miles Christi, ut petal le, judicct,, unde ab omnibus laudatur, etiam ab eis qui se
id est damnabilemostendal,anlequam petat. Sicuil jussa ejus sequi non posse;dicunt. Amatur ab om<
ciiira dicitur de illo qui te quaerit: Da omni pe- nibtis, praedicatur ab omnibus, quia excellentcr
tenti, sic de eo praedicatore,quem tu quaerere de- unctus est. Unde ct dicitur Chrislus, id est unctus.
bes dicitur : Desudeteleemosynain manu tua, doncc: i> ' Ecce Christus, id est unctus tolus in sc in mein-
inveniasjustum, ciii des (Eccli. xxiv). Oirinipelenli bris, a qtio caeteriaccipiunt. Ul exhilarelur faciesin
cfgo quicunque sil da, agnoscens in eo cui des. oleo, et panis educitur. Poslquam dixit quid clnciat
Sed mu-lo iuagis da servo Dei, miiili Christi, eliara viniini et oleum, subdit quid efliciat panis, cujtn
non petenli. Unde et Dominus loculos habebal effectus supra non ostenderat. Quasi dicat : Edu-
(Joan. xnj, vel habuil in usus eorum qui cuni eo citur vinum, ut laclificetcor, et oleum ut cxbilaret
erant, et suos et religiosas mulieres, in comitahi faciem. El panis educilur, ut confirmetcorhominis,
quaeminislrabanl ei de sua subslaiitia ( Marc. xv). Temporalis panis stoniachum confirmat, veritrem
In his iiifirmorum persoiiam magis suscipienles; replet; sed hic est spiritualis panis, qui confirmat
praevidilenim multos infirmosin coniitaiu futuros, cor, quia panis cordis est. Hic est panis qui de
ct isla quaesituros, utet ibi eorumdem personam coelodescendit (Joan. vi). Idem est ergo panis ct
stiscepit. Ubi dixil: Trislis est anima mea usque ad vinum. Panis iste juslilia est, vinum illud justitia
tnorlem(Mallh. xxvi), licet talia a suis Paultis non est, verilas cst Chrislus. Hoc laelificatet confirroat
quacreret, et moii optaret. Suhlimius tamCn eglt eos semper.
Chrislus, quia misericordius, ne inflrmos damnaret f VERS.18. — < Saturabuntur ligua campi et cedri
isla quaesituros,quibus praebuilexemplumnecessa- i Libani quas plantavit; illic passeres nidifica-
- fia siimendi a subdilis. Ul lcrra producat herbam < bunt. >
servituli homiiium, ad quid hoc est necessarium? Saturabunlur ligna campi. [Aug.] Quid fiat de
YERS.16. — < Ut educat pancm de terra; ct, istis omriibuseduclis ostendit hic. Quasi dicat: De
< vinum JaHificeteor hominis. > istis eductis de terra, scilicetpane etvino, et olc-o,
Lt ipsa terra educat panem, [Aug.] id est Chri- saturahuntur ligna, id est plebes humiles prius; et
stum de lerra, id est de dispensatoribus verilatis, cedri Libani, id est potentes in saeculoetiam postea,
id cst apostolis, et caeterisadhuc corpus lerrenum quia prius elecli sunt contemplibileset ignobiles,
pdrtantibus, adhuc in terra ambulanlibus.Yel ita, o quam sapientes et nobiles. Libanus enim interpre-
Deus,lu es producensfenumjumenlis.Adhoc ulique, tatur candidalio, non tamcn aliaecedil, sed quas
ut, per eoruin praedicationein,educas panem,id est plantavitDominus in fide. Sedcur plantatis a se re-
Christiim, de lerra, id est de praedicatis, qui per linquit candoremsaeculi?quia illic, id est in cedris,
niajoruin doctrinam credunl et confilentur. Et id est in polentibus saeculi,passeres nidificabunt.
educat terra de praedicatoribus vinum. [Rem., Hoecsunt minuta volatilia, per qu». inlelliguntur
Haym., Cassiod., Aug., Cassiod.] Ycl lu Deus, edu- Q £ quidam spirituales, scilicet pauperes in saeculo,qui
cas de terra, id esl de subdilis, vinum , non quod c-tiamminima sua reliquerunt, ut nudi sequerentur
conlurbal hominein, sed quod Iwliftcetcor homhiis. Jesum, ut apostoli, qui- non sdlum dimiserunt
Hoc vinum sic inebriat, ut sobrios reddat. tfcec quidquid habebaiit, scd etiam quidquid habere
cbrietas vidclur in alienalione mcnlis a terra ad cupiebant; et cum nihil habcant, omnia possidenl
coelum.Non est crgo hoc vinum actuale, quo maie Pi'orsus lotum mttndum dimisit Petrus, et totum
quidam inebriantur; sed spirituale, inleriorem mundum accepit. Etenim cedri Libani, scilicel no-
iiominem reficier.s spirituali laetitia, id esl Chri- biles et excelsi hujtis saeculi, qui cum timore au-
stus. diunt: Bealusquiinlelligilsvperegenumet pauperem
YERS.17. — <Ut exhilaret faciem in oleo; et (Psal. XL).Attendunt res suas, villas snpcrfiuas,
< pasiiscor hominisconfirmet. > copias, et praebent illas servis Dei. Et ila coliigunt
Ut exliilarel. Postquam.dixit de pane et vino, passeres, ut in cedris Libani nidificent.
quod educit terra de praedicatoribus,vel Deus de VERS.19. — < Hcrodii domus dux est eoruin;
praedicalis, subdit eliam de oleo, [Aug.] cujus ef- < montesexcelsicervis petra, refugium herinaciis.»
fectu ostciidit, dicens : Ut cxhilarel, ubi subinlelligi Ilercdii, [Aug., Alcuin.-, Aug.] vel fulicw, alia
~ffl COMMENTARIUM )N PSAtMOS. — PSAL. CIIL 03S
littera, domta, eic. Passeres sedificant in cedris, A cantur in summis. Yel montes sunt apostoli, pro*
et-si in cedris Libani, id est divitibus saeculipasse- phelae, ipse Christus qui sunt firmamentum cervis,
res nidificent, non tamert cedri sunt superiores eis, id est spiritualibus. [Aug.] Quid autem est de hu-
•quia •fulicaedomusnon ipsae cedri, dux est eorunt, milibus besliis petra, id est Chrislus, esl refttgium
passerum, vel eorum cedrorum, quia et hoc prae- Iierinaciis. Yel, hericiis et leporibus, alia liltera, id
misit : quod tamen Latine dici non potest, quia est timidis, et opeftis minulis et quotidianis pecca-
cedri feminini generis sunt: hoc autem ad litteram. tis. Hericius enim spinosum animal esl, et significat
nullo modo potest dici. Domus enim, id est nidus peccatores. Lepus animal timiditm, et significat ti-
fulicae,quae est avis marina, vel stagnensis, quo- midos. Leporibus ergo el hericiis qui non possunt
modo dux est passerum ? Sed per hoc innuit spiri- alta tenere, factus est Chrislus refugium. Haecpe«
tualia esse quaerenda. Sciendum ergo quia domus tra mulliplicem habet ttsum. In mari enim haec
fulicaeesl petra, quae in aqua est, quae tunsa petra domus est fulicae, quia Christus in fluctua-
fluclibus frangit eos, sed non frangitiir; fortis est tipne saiculi est domus illorum qui in gratia ba-
haec domus, sed non est in excelsis. Sic et nostra ptismi perseverant: in terra est refugium hericio
pelra, id est Chrislus, tanta passus a Judaeisinteger et lepori, id est illis qui aliquo amore adhaerentter-
mansit, quo nihil est fortius, nihil Tiumilius.Hlisi " renis, et sunt quasi hericius et lepus. Est refugium
sunt Judau in illum; fracti sunt, ille integer man- herinaciis, in montibus, id est in magnis et spiri»
sit. Eccfedomusfulicae.In cedris ergo, id est in di- tualibus est firmamenlum. Haecest enim petra, de
Vitibus saeculi muniti spirituales nidificant, propter de qua ut supradictum est, volucrescoelidant voces.
praesenteranecessitalem; sed petram habent Chri- VERS.20. •—< Fecit lunam in lempora; sol co^
Blumducem, imitantes passionem ejus. Et si forte < gnovit occasum suum. >
cedri moventur, volabunt passeres, sed non per- Fecitlunam, ad litteram.[Cassiod., Alcuin.] Post
ibunt, quia fulicaedomus, id est petra Christus, dux terrena transit ad coelestia,quaetamen terraefaciunt,
est eorum passerum. [Cassiod.] Yel, sicut diximus. id est serviunt. Et quia historiae littefa manifesta
fulicaestavis, quae in aqiiis habitat. Hisunt qui iri est, allegoricum sensum prosequamtir. Sciendum
gratia baplismipermanent, quorum domus est ba- ergo est, quia post tot genera Christianorum, quae
ptismus. Et est : quasi dicat: Qui sunt cedri ? Qui per genera animalium significavit, et post praedi-
sunt passeres? llli qtii baptizantur. Et boc est, clamordinationem prselalorum et subditorum, ascen»
fulicae domus, id est baptismus, qui est domus dens subjunxit de Christo et Ecclesia, quomodo
regeneratorum, dux est eorum, passerum, id est,r scilicet hic est temporaliter Ecclesia, et crescit et
Christianorum, ad coelos.Vel aliter secundum litte- decrescit, et quid facit ortus et occasus veri solis,
ram noslram, herodii domus (158). Herodius ra- id est Christi. [Aug., Cassiod.] Quasi dicat: Haec
pacissima avis est, omnium volatilium major, qui praedicta ita ordinavit Deus. Et ipse fecit lunam, id
et aquilam vincit, [Alcuin.] per quem intelliguntur est Ecclesiam, in tempora, quia temporaliter transit,
rapaces, sed nec tales Dominus deserit. Et est, nec semper sic erit. Nec mirum si transit; nam et
quasi passeres nidificant in cedris. Et dux eorum, sol id est Christus, cegnovit,iaHestapprobavit, pla-
passerum, est domus herodii, id est Chrislus, qui cuit ei. Yelcognovit, id estpraescivit, occasumsuum,
est domtis rapacissimorum, 226 1ui'A uec la'es [Aug.] id est passionem, quae bene occasui solis
deseril. Vel aliter : per herodium, qui est avis ra=- comparatur. Sol enim sic occidit ut oriatur, ita qui
pax potest intelligi tribus Benjamin, de qua fuit dormit, id est Cbristus, non adjiciet ut resurgat»
Paulus, de quo dicituf : Benjamin lupus rapax, Occidit quia voluil, nemo tollit animam ejus. Cum
tnane comedelprwdam, vesperedividet spolia (Gen. autem occidit, tenebraefactaesunt in apostolis, quia
XLIX),quia Patdus in adolescentia persecutus est defecit spes eorum.
Ecclesiam, et in vespere suae aetatis spolia diabolo YERS.21. — < Posuisti tenebras et facta estnoi;
rapuit, praedicando. Et est: Non mirum si cedri D ] < in ipsa pertransibunt omnes bestiaesilvae. >
plantanlur, etpasseres nidificant; quia domus id est jPosuisti tenebras. [Cassiod.] Quasi dicat: Vefe
genus, id est generatio herodii, id est Paulus, qui occidit sol, quia eo occidente posuisti tenebras, et
fuit de tribu Benjamin, qui diclus est lupiis rapax, facta est nox in apostolis, scilicet ut in Pelro, qui
dux est eorum passerum et cedrorum, quia ipse negavit. Ad litteram etiam, posuisti tenebras, sexta
conversus, ahos plures ad ttdem converlit. Montes hora qua crucifixus est Dominus (Matih. xxvn). Et
texcelsi.[Cassiod.] Quasi dicat: Domus herodii dux facta est nox, id est obscuritas, quia tenebraeillae
est passerum, et montes excelsi, id est altiora densaeltierunt ut nox.[Alcuin.,Aug,] Vel ita, occum*
praecepta Scripturarum sunt firmamentum cervis. bente vero sole, posuisti tenebras, id est caecitatem
Cervi sunt magni spirituales transcendentes in in Judaeis. Et facta est nox in eis, id est obscura
cursu omnia spinosa saeculi. Hi sunt alti montes, mentis obstinatio. Et in ipsa nocte pertransibunt
quaescilicet eminent in Scripturis altiora praecepta; omnes bestiat silvm.Non ita accipiuntur hic bestias
cogitant enim sublimia, tenent eminenlia , juslifl- eilvse,ut supra. Supra enim accipiuntur besliae silvas
(138) Ex Hier. hic et Xachai.
PATROIVCXCl. m
 9S3 PETRl LOMCARDI 9«
cartversi, hic daefiiones,ut Christus dicilur lco, et A
j magna? Ecce otnnia in sapientia id est in Christo
diabolusleo (/ Pelr. v), [Haym.] Quos autemgene- fecisli. Et quia mulla sunt impleta esl terra posses-
raliter dixerat bestias, deriiumin calulos dividit et sioneiua,ye\, creatura tua, alia liltera. AdHlleram,
in leortes,dicens : per Chrislum Deus Pater creavit quidquid est in
'
VERS.22. — <Catulileonum rugientes ut rapiant, lerra, el in mari et in coelo(// Cor. v). Sed quod
t et quaerant a Deoescam sibi. > hic dicit melius mystieeaccipilur de nova creatura,
Catuli leonum pertransibunt rugientes, id est fre- quam eruit a veteri homineChristus : qua implevit
mentes. [Aug.] Stint enim principes daemoniorum, orbem terra, id est Ecclesiam. Granum enim fru-
sunt etiam caluli, id est contemplibilia daemonia, menti cadens in terram multum fructum attulit
qiiaein tenebris quaerunt seducere animas. lpsema- (Joan. xn). Ante singulartter, eratdonec transiret
jor est leo, qui semper circuit quaerensquem de- (Psal. CXL),sed quando per passionem transivit,
yoret (/ Petr. v), pascuntur aulera erroribus homi- drachmam perditam invenit, et ovem errabundam
num. Cibus enim serpentis est terra (Gen. m). ad gregem reduxit: unde gaudium est (Luc. xv).
[Cassiod.] Resliaeet catuli ergo sunt daemones,qui Sed tamen adhuc est peregrinatio, adhuc saeculum
iempore passionis Cliristiinvenerunt corda tituban- quatitur fluclibus tentationum, et tempestatibus"tri-
liuui apostolorum, ut rapiant. [Aug.] Quasi dical : B ' bulationum. Undo subdit:
Pertransibunt ad hoc utique, ut rapiant et qumrant PARSn. VERS.20. — < Hoc mare magnura, et
a Deoescamsibi, quia nec tentare possunt, nisi Deo, < spatiosum inanibus; illic replilia, quorum non
permiltente. < est numerus. >
YERS.25. — < Ortus est sol, et congregati sunt, Bocmare. [Alcuin., Aug., Haym.]Secundapars,
« et in cubilibussuis collocabunlur. > ubi dicit, quomodo Ecclesiam per mare sacculiDo•
Qrtus esl sol. [Alcuin., Cassiod., Aug.] Postquami minus traducit ad liltus palriae. Quasi dicat: Im-
dixit quid fecit occasus veri solis, subdit de ortu,p pleta est terra crealura tua; sed nondum sumus in
et quid faciat ipse ortus. Quasi dicat: In nocte pcr- lerra viventium, ubi est portio nostra, imo maret id
traiisiburit catuli sed Christo resurgente, quia ini est saeculum adhuc est transeundum. Hoc autem
omnibus non possunt, vel in cubilibus, id est int mare magnnmesl et spaliosum tnanibusexercendis.
cordibus pertinaciuin permanent. Et hoe est quod[ [Aug-] Difficileenim est ibi operari; et illic, id est
dicit, ortus estsol, id est Chrislus recepit animami in illo mari sunt reptitia, idesl mali spiritus, quo-
quam posuit, et congregatisunt catuli leonum, quiai rum insidiae serpunt, quorumnonest numerus quia
recedunl a persecutione Ecclesiaein toto ofbe cla-. innumeraeinsidiae repunt in hoc saeculo,et incau-
rificato Christo. Quibus enim ortus est sol, non au- tos occupant, adhuc in his .amaris aqui. sunt.
dent eos invadere Ieones, qui habent sigiitimthaui VERS.27. — < Animalia pusilla cum magnis :
scriptum in frontibus suis, ut illi qui in Ezechiele_ < illic naves perlransihunt. >
hoc signo sunt liberati (Ezech. xix). [Alcuin.] Ett Animaliapusilta cummagnis, [Aug.] id est infi-
nota quia sicut in" occasu Christi, pertranseuntt deles, pusilli et magni. Multienim primates saeculi,
catuli leonum,el in ortu congregantur, sic Christo, et multi pusilli saiculi'nondum crediderunt: ode-
in aliquo occidente per peccalum, vigent raala, eo- runt Ecclesiam, premunlur Chrisli nomine; non
dem resurgente per gratiam fugiunt. Et in cubili- saeviunt, quia non permittuntur. In manus non
bus suis, [Aug.] id est in cordibus infldelium,collo- erurapens, in corde est clausa ssevitia. Et licet in
cabuntur, nisi jam facient impetus in sanctos. hoc mari sint lot pericula, datum est tamen nobis
YERS.2.. — < Exibit homo ad opus stiuni: et_ liguum crucis, in quo transnavigemus. Et hoc est
• ad operalioiiem suam usque ad vesperam. > quod sequitur. Tamen quamvis sit magnuni illic,
Exibit homo ad opus suum, [Hier.] ut incipiatl id esl in illo mari, navesid est Ecclesiaepertrans-
bene operari; eiad operalionemsuam, ut continuet_ ibunl, vel, commeabunt."Has naves gubemat Cliri-
perseverandousque ad vesperam, id est usque ad[ f. stus ligno crucis. Vigilet ergo Chrislus in corde no-
fmem saeculi, quia jam licet in securitate pacis; slro, el tuti simus.
hona operari; sed in vespera, id esl in fine mundi,( YERS.28. — t Draco iste quem formasti ad illu-
erit contenebratio et gravis impetus. < dendum ei; omnia a te exspectant, ut desillis
VERS.25. — < Quam magniflcalasunt opera tua, • cscam in lempore. >
< Domine! omnia in sapientia fecisti; impleta estt Draco iste. [Aug.] Et praeter haec animalia est
« terra possessione tua. > eliam in illo marr, quod superat ea omnia, scilicet
Quam magnificata, etc. [Aug.] His onmibus in- draco, qui et leo dicilur, id est serpens antiquus, qui
spectis, omnis homo credens niagno exsultal gau- primos parenles dejecit, cujus caput, id est primam
dio, admiratur, non potest eloqiti. Admirandoergo) suggestionem,Ecclesia conlerit, etsic CKlerosmo-
«xclamat: Quia haecpraedicta fecisti, ergo o Do- tus evadil. Ipse observat calcaneum ejus, id est la-
mine, magniflcalasunl, id est magna sunt et roulta. psum a via Dei, ut sic possideat. Unde in Genesi
Et, quam magnificata! quod non potest explicari,, dicitur serpenti; Inimicilias ponam inter te et mu-
Uperatua quaead lilleram, supra cxpositasunt. Yel1 lierem(Gcn.n): ipsa conteret caput luuiri, el tu in-
inyslica ubi facta? Unde praecesserunl lnsc lami sidiabcris calcaneo.ejus. [Alcuin.] Qui draco aiibi<
:M ; .'.; COMMENTABIUM IN PSALM0S.— PSAL; ciii, V''-'; .;-V-,^a;
dicitur Luciferj alibi Leyiathan, qui caeterisin es- A ritum eayum, id est superbiam; et deficieritdninino,
sentia excelsiof faclus est, in itialitia niajor; sed[ tit convertantur, et ut clairieiil: Defecit spiritus
nec ipsum draconemiimebUntnaves,imOilludenlei. metis; etde peccatis poeniteiitis in pulverem suuni
(139)Et est setisus : Praeteraliaaninialia,inhocmari i reyerlentur, id est se esse pulvcfem cogrioscent.In-
est draco iste, qtiem, o tu Deus, formasti, Secundumi venit enim se homd terrain poenilcnsde peccato, et
substanliam, in qua bonus erat in enipyreo locatus; ablaio spirilu eoruni,
sed vitio stio inde cadens, factus est hic ad illu- VERS.§1. — <Eniitle spiritum tuum ct creabun-
dendum ei, id esf ad hoc cadens de coelo,factus < lur : el renovabis faciemlerrae. »
est hic, id est in hae inferiori habitalioue, ut illti- -Emitie, vel, emittes spiritum iuum, [Cassiod.]
dalur ei ab ange.lisDei. Dicitur eiiimin Job: Illudi i.d est, Spiritum sanctum. qui cre.at novos. Et nota
Salanm ab dngelisDei,quisuhl prmposilisuper aerias quia pulvis suus illorum dicitur, quia ex se habcnt
pelestates, ne noceanl nobis (Job XL), omriia, quasi .-..quod-sunt pulvis. Spiritus vero Domini, ecce me-
dicaf: Haeepraedicfasunt in mari, sed haec omriia, dioina rcversis iri pulverem [Aug.] Dico emitte
id est creatura nova, et replilia, et animalia, et . spiritum. Et eo emisso creabuntur in operibus bo-
draco a le exspectant ut desillis escaniin tempore, nis. Unde Apostolus: Ipsius iigmentum sumus,
-quia nil possunt nisi permiltas. Quid exspectant ? B creati in opeiibus bonis (Evhes. n): et reriovabis'
Ul des: illis eseam in tempore Oppdrtuno, [Aug.] faciem lerrm, novis hominibus confilentibus., quod
qu.odquidam inlerpreles addunt: Habel jusius ci- a le, non a se, boni sutit. Et quia ex Deo omnia
bum siium; habetdraco cibutn suum; cibus draconis, boria, ergo
terraest, quia diclum est ei : Terram comedesom- VERS.52. — <Sit gloria Domihiin saeculum; lae^
nibus diebusvilmlum (Gen.111);[Aictiin., Aug.] quia <labituf Dominus in operibus suis. >
qui terrena amant, cibus diaboli sunt. Cibus autem' Sit gioria Dcmhii. [Aug., GI. int,] Et non ad lem-»
jusli, est verbum Dei. Unde : Non in solo pane vivit pus, sed i» smculum, id esl, in aelernum; et Iwta-
homo, sed m omniverbo quod procedit de ore Dei biiur Deus in operibus suis, non intuis,sed in suis,
(Malih. iv). Si ergo bene vixeris, cibum Chrisli ha- scilieet quaein eis facit. Qua littera illa faciat -, s\ih-
bebis. Si vero a Chrislo recesseris, cibus dracdnis dit, scilicet,
eris. VERS.33; — < >Quifespexit lerrani, et facit eairi
YERS.29. —< Dante te illis, colligent: aperiente < tremere
» te manum luam, omnia implebunlur bonilate. > ; qui surgit monles et fumigartt. >
Qui respicit niiseiicordia lerratn humanaemenlis -,
Dante rei:[Aug.] Quasi dicat: Exspectant utdes
(_ [Aug.] quaeexsullabat de bonitate sua, et sibi vires
el danle te illis. Yel, cumdederis illis, alia littera, id
opulentiae suae trilmebat, quam Deus respieit, et
est daeriionibuscolligent,ante non possunl colligere,
facil eam tremere. Melior est tremor huinilitalis,
neelentare. Deinde addit, et de cibo nostro, quasi
quain confidenlia superbiae.Unde Apostolus : Cujjt
dicat: Dantete illi colligent,sedapefiente le manvm tremofe
operaminiveslramsainiein (Phiiip. ii),Deus
tuam, efc. Manus est Christus, quae auefitur cum enim est, qui operatur oninia iniiobis. Et
revelatur. Unde : El brachiumDomini cui revelatum ipse est
ijrfcitangit cqmpunctione, vcl amissione rerum,
est? (ha.Lm.) Revelatio enim apertio est. 'El.te
montes',id.esl. eos qui superbi erant, jaclantes.se,
eum aperiente, id esl revelanle, onuda implebunlur et tacti
fumigant, id.est precem Deo reddunt, qui
bonhate, quam non a se habent, qtiod aliquando ante se,
rogari volebartt, et superiorem non roga-
probatur illis, scilicet quod non &se habeant, sed a bant; [Aug.] sed modo fogant, el sacrificiumcordis
te, quia te averso lurbantuf. Unde subdit: fumigat :adDeura. Iiicipit etiani fleres quia et fumus
YERS.30. —« Avertenle autcmle faciemturba- exeulii
« buntur, auferes spiritum eorum et deflcienl: et in lacrymas.
« pulverem Suum 227 revertentur. » PARSIII. YERS.54. —-< Cantabp Domino in vita
<
Avertenteie autem faciem turbdbunlur, etc, [Cas-.; mea, psallam Deo meo . quandiu sum. »;.-.
siod.] Yel manus est potestas Dei, quae abunde re- Canlabo Domino.[Cassiod.] Terlia pars, ubi pro-
plet omnia. Ergo aperienle te manum tuam, id est miltit.se semper cantalurum. [Alcuin.] Quasi dicat:
poieslatem tuam , omnia implebuniur bonitaie; Haccprsedicla feoit Dominus , et bis inspebtis can-
Averlcnteavtem te faciem iurbabuniur. [Ang.J Mulli'". tabo Doinino, id est laudabo Dominum, in viia mea
impleti boiutate Dei, sibi iribuerunt quod habe- praesenti, et futura, spei el specieL [Aug.] Modo
bant, et facti sunt sibi placerites, Yolens aiitem enim spes est vila nostra ; post vila aelerriaerit vita
eos probare. Deus, quod non ase habent, sed a vitoeinortalis. Spes enim est vitaeimmortalis. Quid-
Deo , ul curii bonitate habeant humililateni ali- quid ergo canlat, in vita cantat. Psallam Deo meo
iu illo sine flne sum. Psallam
quando eos periurbat, ave.rtit ab illis faciem, cf quandiu suin, qtiia
cadunt in tentationem. El ita ostendil illis, quia quandiu, scilicet, id est sine fine. Hoc ideo.dici*, ne
quod justi erant, el recte ambulant. eo regente putetur alius esse actus illius vilae, quara psallere,
fiebat. Sed quare turbas? Ecce per hoc ditferesspi- fiuia non potest veriife'iri fastidiuin, qui laudattiy
'
(159) Ex Aug. hic <?l_inGen.iib. n, cr.p. 22; et'Strafia, ut rcfertur !n 2, senl. 2.
 943 PETRl LOMBARDl v Sii
~non venit in fastidium laudare
ipsrim, sed semper A _ preles proCajelano, vertnnt in flumina.Qui emittit
laudalur, semper amatur. Et ut fontesinflumina vel fluvios.Hieronymuset alii saepe
YERS.53. — < Jucundum sit ei eioquium meum, memorati, slant a Vulgata esl.
lecfione. SiquidemD'Sra
NEHALUi, ambiguum
< ego vero deleclabor in Domino.> YERS". 12. — Exspeclabuntonagri in siti sua. Ut
Eloquiummeum.[Aug.] Quo me ei indico scienti, appareat Sepluagintalegisse fau?> IESARERU, quam
ut se mihi indicet nescienti, sii ei jucuiidum, et re- lectionem indical punctum apposilum in sinislro
cornu litterae sin, id est exspeclabunl.Alias 1-aW
vera est, quia suavis est Deo confessio tua. Alia IISCHBERU, hoc esl (rangcnt, _s\\e exstinguent.Yel,
littera habet: Suavis est ei dispulatio mea, idem ut reddidit Hieronymus, reficiant silim suam.
sensus. Disputalio enim hominis ad Deum est con- VERS.13. — De mediopeirarutn. Cur Septuaginta
mutaverint froridesin petras, sensus myslicusquem
fessio peccatorum quae suavis est Deo. Confitere .. perscquitur Augustinus, pio lectori polest respon-
ergo Deo, quod es ; fac bona opera, et disputas. dere. Siquidem Hieronymus vertit, rfe niedio ne-
Unde Isaias : Auferte nequitias' ab animis vestris, morumdabunt vocem, ei caeteride mediofrondium,
discite benefacere,judicate pupillo, el venite, et dis- quae versiones multis modis quadranl canlillatio-
nibus avium, de quibus agebat prior clausula. Nec
putemus, dicit Dominus (Isa. ix). Disputalio est praeterea insolilum est aves nidulari in petrarum
ergo tua, sacrificiurolmmilitatis tuae, quod est Deo foraminibus,ac inde voces emillere. Haebraiceqfii-
suave. Ego vero. Quasi dicat: Hoc est el suave, B liintur dem legitur ~~ia~iVAPH.UM, quod omnes interpre-
ramosaul frondes, nemora; arbores, quibtis
quid.tibi suave? ecce, Ego \ero'delectabor in Do- gaudent aves. Hieronymusin Commentatiisexponit
mino. Ecce bona commutatio. Suavisest tibi ipsius de mediopelrarum, hoc est Ecclesiarum. Jam in-
gratia, sicut ei. Tuum eloquium dico, delectabor ntimera sunt quae auctoritale Spiritus sancti, ut
creditur, mutarunt Septuaginla longe ab Haebraica
in Domino, et meo exemplo. lectione, ut non mirum videri debeat, tibi paululum
YERS.36* — < Deficient peccatores terra,a et discedunt, imo sensu constante, quemadmodum
< iniqui, ila ut non sinl; benedic, anima mea, Do- hoc in loco.-Duo gratia exempli proferemus, in
< roinum. > qnibus nihil communehabent Septuaginta cum He-
braico. Jonaeni: Hebr. habet: Adhuc quadraginta
Gl.
Peccatores, [Aug., int.] qui scilicet in se pec- dies, et Ninivesubverleiur.Septuaginta, adhuctri-
cant, deficiant a terra, id est a peccatis, ne jam ginta dies, et Ninivesubvertetur.Adeout D. Hiero-
sint quod prius erant auferatur spirilus eorum, ut nyro. deiniretur unde hoc feoerint; Verura D. Au-
Dei recreenlur. Et in gusfmus xym De civitate Dei, cap. ii, reducit ad
spiritu iniquiqui peccant pro- concordiaih, referens quadraginta dies ad tempus
ximos, scllicef deflciant ita ul non shu quod prius medium, inter resurreclionemet ascensionem; tres
erant iniqui, [Aug., Cassiod.] scilicet vidit hoc iste vero dies, ad triduum mortis, acciplendo Ninivem
scilicct quod iniqui et peccatores deficiunt, et im- typice pro Ecclesia, per poeuitcntiaineversa, tan-
*
j_ dem concludit: Longitudinemfugio, ut non hic per
pletus gaudio, iterat principium, dicens : Benedic, multa demonstrem, in quibus ab Hebraica verilate
anima mea, Domimtm. Per hoc innuit quod finis putantur Septuagintainlerpretesdiscrepare, et bene
bonorum similis est principio. intellecti inveniunlur esse concordos. Unde etiam
ego pro meo modttlo, vestigia sequens aposlolo-
COLLATIO INPSALMim CIII: < BENEDIC , ANIMA HEA, rum, quia et ipsi ex utrisque, id est ex Hebraeis,
BOiiiNO; DOMINE , > etc. et ex Septuaginta lesliraonia prophetica posuerunt,
auctorilate utendum putavi, qttarido ulra-
YERS.3. — Sicut pellemT\yi-\i~CAIERIAH , recen- utraque una atque divina est. Alterum exemplum, ad-
tiores veiiunt, sicul cortinam. Hieronymusest cuni que ducemus ex Isa. ix cap. ubi Hebraeidicunt: Primo
Sepluaginta. Tandem nulla est discrepantia, cum alleviata est lerra Zabulon: Septuaginta
tentoria solebarit pellibus tegi, ob aeris incommo- tempore
habent, longe diversum : Hoc primum bibe, velo-
ditates. ciler fac. Quod sic interpretatur Hieronymus,ut pro-
YERS. i et 5. — Yersieuli i et 5, cur efferant
Lalini per secundara personam, cum tamen apud phelicehoc dictum, de primo signo quod edidit Chri-
slus, est de conversione aquae in vinum in
Hebraeos et Graecos ponantur pronomina lertiae Cana Galilaeae. Ail ergo-: Hoc fecit principiumsigno-
personae, edisserit D. Hieronymus ad Suniam et rum Jesus in Cana Gatilmm,el manifestavitqloriam
Fretellam hoc modo : <Qai facis angelostuos spiri- suam, et credidcruntin eum disciputiejus. Undeet
tus, pro quo in Graecovos invenisse dicitis o 7roi»v in Septuaginta dicitur : /Zocprimum bibe, vetociter
ityy0.ov;aurou, id est qui facit angelos suos spirilus.
A qriibus breviter quaeritequomodo cum ad Deum "p ma fac, quia tferra Zabulon et terra Nephthalim, pri-
Chrislividere miracula, ut prima biberet fidei
sermo sit, quasi ad alium loquens Propheta re- potionem, quaeprima yiderat Domini signa facien-
pente mutetur, maxime cum sic incipiat: Domine, lem. > HaecHieronymus.
Deus meus, magnificatuses vehementer,confessio-
nem et decoreminduisti, et qui tegisaquis superiora YERS.18. — Saturabuntur ligna campi. Loco
in Hebraeo ponitur nomen Domini tetra-
ejus , id esl coeli, qui ponis nubes ascensumtuum, campi Hinc Hieronym. vertit ligna Domini.
qui ambulas super pennas ventorum, et stalim se- granimaton. Sanctes tamen et Munsteriisinterpretantur arbores
quatur : Qui facis angelos luos spirilus, et minislros
luos ignemurentem; qui fundasli terram super sta- magnificaset excelsas. Et certe eaesunt In campis
bilitalemsuam. Et post paululum : Ab increpatione nemorosis, ubi proceraecrescunt, ac quidemsin-
tua fugient, et a vocetonitrui tui formidabunt, et in gulare a Dominoin sua riatura accipiunt.
loco quem fundastieis. Qui emittis fonles in convat- VERS.19. — Herodii TT~iD~\ HASIADAH, Neoterici
libus. Et illud ; Ut educas panem de terra. Si ergo transferunt ciconiam. Editio Romana.habet fuli-
omnia haec ad secundam personam sunt, id est, ad cam, quaeest avis marina. Quam leclionem tenent
Deum, quomodo in uno versiculo, tertia persona et iriterpretantur Augustinuset Arnobius.Hierony-
subito, et extra ordinem inducitur?>Hactenusille. mus varius est. Nam, Job xx«x, vertit herodion.
Etiam si non per omnia quadrant quae nunc sunt Penna strulhionis, similis est pennis berodii. Rur-
in Graecisexemplaribus, quaevidere licuit. sus eanidemvocemLevit. xi, transtulil lierodionem.
—
VERS.11. /n convallibus.Munsterus et inter- Hoc in loco tamen dixit et alibi milvum adeo ut
543 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. CIV. 9_S
videatur dubitasse quem fuerit avis. Namin cap. A.cvpressis, in Hebraeo ponitur Dit&YiaBEROSCHIH,
Zacbar. v, sic refeii opiniones diversas, ut nullam quod riiagis abietes quam cupressps significat. >
improbet, quinjuxta quamlibet-accominodatinter- ' HaecHieronymus.
prelalionem, ad illud prophetae: Habebant aias, Dux eorum. [Hieron. et alii, pro rioe habent abie-
quasi alas ndlvi (Zach. v). Habebant inquit alas tes, quod nihil habet commune, "cumdux eorum.
juxla Hebraicumm'Dn UASIDAH, quod Aquila,Sym- Caelerumsi acceperis BEROSCHIM, ut lilleia beth sit
machus, Theodotion tpaStov, id est herodionem. servilis, non de substantia dictionis, et interposi-
Snli Septuaginla Iirona, id est upupam transtule- tura aleph quiescens scripseris, nihil mutato sono
rurit. Hasidain Hebraeiniilvtimputant, avem rapa- syllabae,hoc modo D_)iTP BEROSCHAM hahelis, quod
cissimam, et semper avibus domesticisinsidiantem, est in ducibus eorum, eoque. sensu quod herodii
Herodionumvero hi qui de volucrura scripsere na- domus est in ducibuseorumpasserum, refert idem
luris, tria genera aiitumant. Unum album, aliud quod et dux eorum.
stellatum, tertium nigrum, quod et saevissimura Monles excelsi cervis. Sic Hieronymus et Cam-
et sanguinarium, et pugnans, et ad coitum impa- pensis. Alii pro cervis transferuiit damas, capreas
lieus, itaut ex oculis eorum erumpat cruor. Upu- ".ulibices,0'bj?' IEELIM,hirci sunt sylveslres.Seplua-
pam quain nos de Giaeci nominis similitudine tra- ginta D.ufoi;, cervis iis accedere periculosum non
xiinus; nam et ipsi cnona appellant, ab eo quod fuerit.
stercora humana considerel, avem dicunt esse Herinaciis. Yel ut alii volunt, cujiici(fis, alii le-
spurcissimarii, semper in sepulcris, semper in hu- poribus. De hoc sic scribit Hieronymus ad Suniam
inano stercore commorantem. Haec, ibi. Sed et n et Fretellara: < In Hebraeopositum est ~~\~~~ts SCHE-
ipse ad Suniam et Fretellam, magis probal milvum .PANNIM voce simili transiu-
, et omnes j_o<poyu).iour
his verbis : < Pro herodio quod in Hebraeodicitur lerunt. Soli Septuaginta lepores interpretati sunt
JTPDn HASIDAH, Symmachus ixTtvov, id esl mil- TOZ;layaol;, id est petra refugiumleporibus. Scien-
vum interpretatus esl. Denique et nos ita vertimus dum est • autem animal esse non majus hericio, ha-
228 in Latinuro, ibi aves nidificabunt. Milviabies bens similitudineni muris et ursi. Unde et in Pa-
douius est, quod seilicet semper in excelsis, et ar- lestina upxropo; dicitur. El niagna est in istis re-
duis afboribus nidos facere.consueverit'. Unde et gionibus bnjus generis abundanlia, semperque in
sexla editio, manifestius interpretata est. Milvo cavernis pelrarum, et lerraefoveis habitare consue-
cupressus ad nidificandum.Pro abietibusaulem et verunt. > Haclenus Hieronymus.

PSALMUS CIV.
PSALMI TITCLUS:< ALLELUIA. > berie operantes, spe gaudentes, charitate ferventes.
ConfiteminiDomino.Titulus: Alleluia. [Cassiod.] Et hoc tolum sonat psalmus, his verbis, confitendni,
Hic primo angeli cum verbum scilicet, alleluia, po- etc, usque ibi, memenlotemirabilium, ubi esl par-
situm invenitur, nec anle a quoquam Hebraeorum titio, quaro et alias suis locis exsequimur. Pro-
Ecriptorum posilum est quod nulla lingua praesum-/_ pheta ergo a laude incipiens,quam titulus praenotat,
psit mulare, sicut in Evangeiio,amen. lnterpelatur ait:
aMlem lauddle Deum. (140) Nam alleluia, dicitur VERS.1.— < Confltemini Domino, et invocata
Idudate; jam, nomen est Dei invisibilis, id est si- < nonien ejus'; annuntiate inter gentes opera ejus.>
gnificatinvisibilem, quod nomen ei tanlum conve- ConfiteminiDomino, [Aug., Gl. int., Aug.] id est
nit. Praescribitur aulemisle titulus, viginti psalmis, laudate Deum, quod fit ab amante. Non enim est
in quibus omnibus magnalia Dei dicuntur, [Cas- speciosa laus in ore peccatoris (Eccli. xv). Prae-
siod., Alcuin.] et magna in eis est exsultalio, missalaude, sequitur invocatio, ut petat desiderata;
Bicutin hoc psalmo beneficia Dei narranlur, quee el tnvocate nomen ejus, quia laudans auditur. Con-
contulit spirituali semini AbraLae.Hic enim com- gruus ordo iste, ut prius sit.Taus, post invocatio.
mendat Propheta bonos in illo populo Israel, qui Unde alibi: Confitebimurtibi, Deus, confitebitnts,',
cum aliis fidelibussunt verum semen Abrahaefilii . et invocobimusnomentuutn (Psal, LXXIV). Et alibi;
promissionis. [Aug.] Iste est ergo primus psalmus, Laudans invocaboDominum(Psdl. xvn). Et in ora-
cui praenotatur alleluia. Et est sensus: Alletuia, tione Dominicapromittitur brevis captalio, scilicel,
idest laudate Deum. Undeet psalmus ir.cipit. (1.1) - Pater noster, qui est in cxlis (Matlh. vi). Et postea
Intentio: Monetad laudem. Modus: Sex sunt parti- D subsequuntur petitiones. Deinde subdit: Et annun-
tiones. Sic enim partitur huuc psalmum Augusti- tiate inter gentes opera ejus, quia amor Doroini in
nus, cui consentit Cassiodorus, nisi quod sextam pascendis ovibus ejus maxime oslenditur. Unde-
partem alibi facit, quam Augustin. Quod in lectione Domhriisdixit Petro: Simon, diligis me? eiquere-
psalroi suo loeo monstrabitur. Primo ut in verbis spondenli: Domine, tu scis quia anw te, dixil:
exterioribus intellectum videas interiorem, quasi Pasce ovesmeas (Joan. xxi).
in corpore animam admonet semen Abrahae, id est VERS.2.— <Cantate ei psalliteei, narrate omnia
iilios promissionis, pertinentes ad haereditatemte- < mirabilia ejus. >
slamenti seterni, ut ipsum Deum tanquam haeredi- Cantale ei verbo, [Aug.] quia ore cantatur, et
tatem eligant, et gratis non pro aliquo extra eum psallite ei, id est opere laudate, quia manibus psal-
colant, et hoc faciant,laudantes,invocantes, annua» lilur. Deinde islis du.obusduo alia reddit: ad hoc
tiantes, nec in sua, sed in ejus gloria per fidem, enim quod dixit: Cantate, quasi determinando quo-

(140) Ex Hier. in Epist. ad Marcellumde decem Dei nominibus.

(Ul) Ex Aug. ad calcem psalmi et in repetitiono^
 9.7 PETUI LQMBARBI 949
modo cantent, subjicit narrale omnia mirabilia A rttiiJ, vel.mirabilia ejus, qumfecit.
[Atig.]Ecce jam
ejus. Nihil enim siler.dum esl pudore. Vel ideo di- iste ardens latidator conlemperat se. infirmiset la-
cif, quia omaia quae dicunt de eo mirabilia sunt. ctentibus, quos rairabilibus Dei temporalibus nu-
[Cassiod., Aug.] NuIIus enim potest omnianarrare. trit, ac'si dicat: Si id quod Deus est magnuro est
Deinde addit quod dixcrat psallite, i-efertquod sub-- quaercre; vel, id est saltem quaefeeit videte. Simile
ditur. est huic quod Dominusdixit Moysi: Hwc dices /1-
YERS.3. — < Laudarainiin nomine sancto ejus; liis Israel: Qui esl misit me ad vos (Exod. 111).Quod
< laelet.urcor quaerentiumDomintim.> vix aliquantisper pura mens capit. Deinde gratiam
Laudamini. [Aug., Gl. int.] Quasi dicat: Psallite suam, misericorditer contemperans, dixit: Ego sutn
hoc modo|: Ltmdate, id est operamim"sic ubi laude- Deus Abraham, DeusIsaac, DeusJacob (ibid.), quod
mini, quod bene operantes merilo possunt. Et hoc eliam a parvulis capi posset. Ita hic prius monet
in nomhtesancto ejus hoc addit, ne de bono opere quaerere faciem quod convenit grandihus : deinde
homo glorietur in se, sed in Domino. [Non enim attendere opera, quod parvult possunt. Et memen-
velat laudari, si boni sunt, sed non nisi in Domino, tote prodigia ejus majora, [Cassiod.] scilicet mir,a-
qui bonos facir, cui omne bonum ascribere debent. n cula, qtiibus aliquid futurum significabattir, et ju-
Et in omnibus ejus gloriam quaerefe, hoc est quod " dicia oris ejus, [Alcuin.]quaeper Moysenmandavit
alibi dicitur: In Domino laudabitur anima mea in lege. Nola quia paulatim ascendit, de prodigiis
(Psal. xxxm). Et quod ibi addit: Audiant mansueti visibilibus, transit ad judicia, inde ad aeternumle-
et tmtentur.Hic quoque qtiodammodo addere vide- stamentum, ubi praeceptumesl el promissum. Te-
tu.r, dicens: Lmteiur cor qumrcntiumDominum,etc. stamentum enim aeternumdicitur, el doctrina ipsa,
[Hier.] Yelita: Laudamini irtnoinine sanclo ejus, et promissio haereditatisaeternae;et quibus hoc dici-
id cst gaudele dici Chrisliani a Cliristo. Et laete- tur ? illis qui sunt secundtim fidem,
tur cor, [Haym., Aug., Hier.] et si 11011 corpus, YERS.6.— < SemenAbraham, serviejus; filiiJa-
quaerentiumDominum, qui bene operantes aemu- < cob, electi ejus. >
lantur; et si laetatur cor quaerenlhimDo.mini,quanto Semen Abrahdmservi ejus, [Hier., Aug.] et qtii
magis invenienlium? Efgo dum operamini, sur.t filii Jacob, id est imitatores luctando contra
YERS._.— < QuaeriieDominumet confirmamini; carnem. Jacob dico elecli ejus. Dico mementote et
< quserite faciein ejus semper. > debetis, quia
Qumrile Dominum,[Cassiod.,Aug.] in praeniium, YERS,7.— <IpseDominusDeus noster; in uni-
et sic cpnfirmdmhd,id est inde enim fortes sunt, (1 i-yevsa terra judicia ejus. >
ct illuminati. [Hier.,Aug.]ut sciant agenda,etpossint Ipse Christus est Dominus Deus noster, [Aug.]
ea perficere.Declinantesaulem ab eo, etinllrmi sunt et ne putes lilios Abrahaetantum esse in una gente
etcteci. Qumritesemperin hacvita faciemejus, id secundum carnem quia in universaterra sunt ju-
est praesentiam ejus, quae si per fidem invcnitur, dicia ejtts, id est in universa terra sunt Jacob et
lamen semper in hac vita.pcrquirenda est, ut postea Israel, id est fideles, quibus jutlicia sua manifeslat,
per speciera habeatur. [Hier.] Jndais ut parvulis sed non aiii genti.
praeceplumerat in lege veteri, ut ter in anno ap- YERS.8. — < Memorfuit in saeculumtestamenti
parerent in conspeclu Domini, non vacui, scilicet < sui; verbi sui quod mandavit in mille genera-
in Pascha, [Pentecoste et Scenopegia (Exod.xxm). < liones.i
Nosautem qui sumus in anno benignitatis, sem- JtfeKiorfuit. [Cassiod.] Ideo eliam debelis esse
per.faciem Trinitatis quaerere debemus. [Aug., Al- memores, quia ipse fuit memor implendo promissa
cuin.] Vel, semper quaerite,id est in praesenti,et in tesiamenti sui novi, [Aug.] idest justlliaeel haeredi-
futuro. Et tunc cnim sine fme quaeretur, quia qui tatis aeternie, quam promisit in NovoTeslamento,
amaiur semper desideratar, sompcr qttaevitur,ne sit Diciiur enim lestamenlum , el illud quod promitti-
absens, sed-'semper praesens;malus potest timere I* iur, et doctrina in qua promissio declaralur, et pro
praesenliamejus quarn bonus amat. qua servala redditur. Teslamenti dico, duraluri in
PARS11.VERS.S.— <Memenlotemirabiiium ejcs smculum,\i est in selernum, unde post dicil, in
<quae fecit; prodigia ejus etjudicia oris ejus. » testamentum aeternum, quod teslamentum si velus
Mementotemirabilium. [Aug.] Secunda pars ubi accipilur, propter terrair. Chanaan, de qua sequi-
ad parvulorum corda nulrienda proponit de fide tur: Qudmodo aeternumest, cum illa terrena hae-
patriarcbarum, et de promissionibus Dei, ut nos reditas, non possit esse aeterna?Non efgo de illa
simus semen illorum. Non solum de Judaeis, sed aceipiendum est. Deindeut determinet testamentum
etiam de omnibus gentibus. Et hoc ostendit tisque acc.ipipro verbi doctrin^, subdit, verbi. Quasi di-
ibi, cum essent numero, brevi. [Alcuin.] Quasi di- cat: cujus testamenti memor fuit? ecce, verbi quod
cal: Quaerite ipsum. Sed quia sunl qui non ferunt mandavil in mille generationes,id est omnes quibus
solem in rota, qui non possunl inlelligere Christum vivendumest ex fide. Accipiturenim hic mille pro
jn altitudine suaedeitalis qtiae avolat ab intcllectu, infinito. Hocest verbum Evangelii, verbum fidei,
sicut potest nemo videre solem in rota sua. Dico qtiod extenditur in omnes generationes, pro quo
yo.bi.srouiovibtis. saltcm memeiuoiemirabiliumco- sorvato redditur promissum aeternum, quod per te-!
 919 COMMENTARIUM IN PSALMOS.>-PSAL. CIV; ".930
«tamentum ante signiflcavit, quod non mandavit, A fiet? siibdit hicquidpatribus praestitlt et filiiseo-
sed promisit. Promissum enim est quod accipere rum tam carne quam fide. [Aug., Alcuin.] Dieit
debemus, mandatum est quod facere debemus. Haec enim quae subsidia temporalis vitaepraestitit palri»
est fides, ut justus ex fide vivat, et huic fidei pro- bus et filiis eorum, tam carnequam fide, non ut his
miltitur haereditas. haereant, sed ea ad bonum aeternumreferant. Quod
VERS.9. — < Quod disposuit ad Abraham, et ju- faciunt si iis allecti, justificaliones et legem Dei re-
< ramenti sui ad Isaac. > quirunt. Cum essent numero brevi. [Aug.JExsequi-
Qnod disposuit. [Aug.] Quasi dicat: Memor fuit tur historiara et breviter tangit, quod in Egyplum.
verbi, quod disposuit ad Abraham,etjuramenli sui, transierunt, quasi dicat: Hoc proraisit Deus; cum
quod dispdsuit ad Isaac. essent numero brevi, id est paucis&iirii,antequam
VERS.10. — < Et slatuil Jacob in praeceptum:et in Egypto mulliplicarenlur; et incolae,id estadve-
« Israel in testamentum aeternum. > nae ejus, scilicet terrae Chanaan.
Et slatuit illud, [Aug.] scilicet verbum fidei, ipsi VKRS.13. — < Et perlransieruut de gente in gen-
Jacob in praceptum et statuit illud Israel in testa- < tem, et de regno ad populum alterum. »
mentum wternum, id est in promissum aelernum. Et pertransierunt de genle in gentetn. [Aug. ]
Ecce illud verbum, et in praecepto est et in pro- R Proponit breviter quod poslea plenius narra-
misso; sed secundum aliud et aliud. Opus enim bit. Et perlransierunt de regno, id est terra pro-
quod mandat, csf in praecepto.Merces 229 autem missionis quae dicitur regnum, non quod tunc es-
operis est in promisso, operantibus enim promittit set, sed quod futurum esset: ibi regnum Israel.
mercedem. Et est, statuit illud, verbum. Israel in T.ansierunt dico, ad populum alterum. Etquomodo
testamenlum wlernum, [Aug., Alcuin.] id esl quod perdurare potuerunt ? Ecce:
ex ipso verbo impleto daturus esset aliquid sternum, VERS.\i. — < Non reliquit hominem nocere eis,
6cilicet terram Chanaan, quae non est aeterna; sed < et corripuit pro eis reges. >
selernum significat. Ecce tres patriarchae memorati Non reliquit, [Aug.] id est, non permisit, Aomi-
suht, quorum specialiler dicil se esse Deum : Ego nem nocere eis, el corripuit pro eis regesut regem
tum Deus Abraham, Deus Isaac, Detts Jacob(Exod. Gerarae Abimelech, ne noceret Isaac de Rebecca
HI). Ecce triplex auctorilas. Dico statuit in testa- (Gen.xxvi); et regera jEgypti Pharaonem, ne no-
reentum jeternum. - ceret Abraham de Sara (Gen.xxi). Corripuit di-
YERS.11. — < Dicens: Tibi dabo lerram Cha- cens :
« naan; funiculum haereditatisvestrae. ; VERS.15. — < Nolite tangere chrislos meos, et
Dicens: Dabo tibi tertam Chanaan [Aug.] ii esl < in prophetis meis nolite malignari. >
quod ab ea signalur; desht enim eis etiasi Isanc ; Nolite tangere christos meos. [Aug.] Haecverna
terram in figura aeternaehaereditatis, ad q.mmiaeter- licet in historia non sint, tamen vel latenler dixit ea
nam haeredilatemnon omnes pertinent. Idcoque t.d- Deus in cordibus hominum, vel per angelum. Quod
dit, funiculum hwreditatis vestrw, scilicet dabo , autcm dixit christos, nullum moveat, quia jam tunc
1
[Haym., Gl. inl.] id est haereditatem ccelestemillis Chrlstiani erant, etsi latenter. Unde Abraham ex-
solis, qui funiculo divinae praedestinationissignati sullavit nt videret diem meum; vidit el gavisus est
sunt. Yel ideo dicit, funieulum, quia eicut funiculo (Joan. vm). Nullus enim praeter hanc fidem, vel
distributa est terra promissionis, ,in diversas par- ante incarnationem, vel post, Deo reconciliatus est.
tes, ita in vita aeternadiversaesunt mansicnes; juxla Unus enim mediator esi Dei et hominumJesus Chri-
illud : In domo patris mei mansiones muitw sunt stus 'I Tim. n). Et nolite malignari in propheth
(Joan. xiv). [Cass.] Cur autem ccelestis haereditas IJMIS.]Hoc aperte de Abraham constat, quod pro-
dicitur terra Chanaan, nonien ejus aperit. Interpre- pheta fuit: sic et de aliis credendura est. -
latur enim Chanaan, humilis, quia in eam nsmo im- PARS IV. YERS16. — «.Et vocavit famera su-
trat, nisi humilis. Sed ex historia idem perpenditur. D < per terram; et omne firmamentum panis contrl-
DixitenimNoeChanaanfuturum servumfratrum suo- < vit. >
rum (Gen.ix). [Aug.]Id est Deoexcluso, Chanaanda- Etvocavit. [Aug.] Quarta pars, ubi incipit nar«
tur terra seminiAbrahae.Is est servilis timor, qui non rare, quomodo factum est, ut transirent de regno
manet in domo in aeternum,qula charitas fbras mit- ad.regnuni. Quasi dicat: Si quaerisquomodotransit
tit timorem, et manet filius in domo in aeternum de gente in. gentem, et de regno ad. populum alte-
(Joan. vni; I Joan. iv). Congrueergo haereditasae- rum, ecce : Vocavitfamem.superterram, etc, tisque
terna, dicitur terra Chanaan, quia ab ea servi re- ibi et auxU populum sutim vehementer; quasi per-
pelluntur, et filii recipiuntur. transierint per hoc. Et id est, quia vocavit Deus fa-
PARSHI. YERS.12. — < Cum essent numero mem super tetram. Ita dicit vocasse famem quas!
< brevi, paucissimi, et incolaeejus. > personam animatairi, quae posset vocanti obedire
Cum essenl. [Aug.] Tertia pars, dixerat Deum forte ideo, quia haecmala immittit Deus per angelos
gratis esse colendum quoniam ante occurrebat ani- malos, qui talibus praepositi sunt. Yocavit ergo f»r
roo parvaefidei. Si Deus gralis est colendus, et ipse mem, id est angelura fami praepositum. Vel potius,
~~l haerediias,quid de necessilatibus morlalis vila; vocavit fameni, id est dixit ut fames essef, id est
VMI.-V;V;.vV':; ''VV-VV-VV"'' PETRI LQMBARPl ;: V'.LV: 83t"
jussit essein actu, qtiaejam erat iri disposiiione.iita A cepspopulorum el divisit *um inclusum, liberum a
Vocavit; et, id est quia contrivit, id est consumpsit carcere.
omne firmamentumpdnis. Et pef hoc transierunt d< YERS.20'.—; < Constituit eum dominum domus
gente in gentem, et de regno,ad populum alterum < suae;et principem omnis possessionis suae. >
Sed:' YERS.21. — < Ut erudiret principes ejus sicut
VERS.17. — < Misit ante eos vifum ;"in servun < semetipsum, et senes ejus prudentiam doceret. »
« venundatus est J<-sepli.> Ut erudiret principesejus sicut semelipsUm,et se-
Misit ante eos virum. [Aug.] Yide quomodo Deus nes ejus prudentiam doceret. [Aug.] Nequehoc Iegi-
usus est malis in bonuro, Joseph enim venditus s mus in historia, sed credendum tantum virum Det
fratribus, postea in yEgyptoprojustitia est sublima- cultorem non de solis corporalibus curam. ges-
tus (Gen.xLi).Dequosubdit: inservum, etc. Quasi sisse.
dicat: Quem misitet quomodo? ECce: Josepliin ser- VERS.22. — « Et intravit lsrael in .Egyptum, et
vum venundatus est a fralribus, [Hier.] quos postea < Jacob accola fuit in lerra Cham. »
et patrem in -Egypto recepit (Gen. xxxvn), terram- Et post Joisephintravit Israel in JZgyptum,[Aug.]
que optimam a Pharaone eis dari fecit (Gen.XLVII) et Jacob accola fuit, id est advena, non indigena*i»
(1.2). Si autem Joseph humiliatus et exaltatus, lo- B terra Cham. Haecest JSgyplus, cujus gens a Cham fi-
eum fecit »d temporalia bona populo Dei, ut firma- lio Noedescendit (Gen.x). Cham etenim filius Noe
retur super inimicbs : quantd magis Jesus secundum fuit, pater Canaan de quo ^Egyptiitraxerunt origi-
carnem humiliatus, et in ccelis exaltalus suis locuin nera.
'
fecit ad aeterna. [Aug.] Deinde narrat quae tulerit PARSv. VERS.25. -— < Et auxit populum suum
Joseph in humilitale sua, et quomodo sublimatus < vchementer ; et firmavit eum super inimicos
est, dicens: < ejus. »
YERS.18. — < Humiliaverunt in compedibuspe~ Et auxit. [Aug.] Quinta pars. Ecce quae gesta
< des, ejus ; ferrtim pertransiit animam ejus, donec sunt breviter proponit, quae postea plene narrat.
< veniret verbttm ejus, > Dicit etiam quomodo firmavit populum suum super
Humiliaverunl in compedibuspedes ejus. [Aug.] inimicos suos. Et hoe totura usque ibi, expandil nu-
Non legimus de compedibusJoseph in illa historia bem , ubi Ost sexta pars secundum Augustinum,
Genesis, sed credendum est factum esse quod ibi Quasi dicat: Misit Deus post JosephJacob in iEgy-
praetermissum, dicit Spiiltus sanctus in psalmis. ptum, et ibi vehementerauxit populutnsuum fecun-
[Cassiod., Aug,] Etsi eniin Joseph gratiam habuit ditate nascendi, [Cassiod., Aug.] et firtnavit eumsu-
aputi custodem carceris, ut legiturin Genesi'(Gen. " per inimicos ejus. Hoc non ante Moysenfactum fuit,
XL), tamen prius.anxialus est. Ferrum pertransiit, sed per signa Moysi. Ante enim masculi fetus filio-
Quasi dicat: Praeter mala corporis, ferrum, id est rum Israel necabantur, et.ipsi in faciendis iateribus
tribulalio duraenecessitatis, quaein sestuanteet sol- centerebantur (Exod. in), sed postea inmanu potenti
licitaanimaerat, perlransiit animam ejits, ut de Jiaria per signa et portenta Doaiini metuendi et hono-
dicitur in Luca : el luamipsius aiihnam perlransibit sandi, facti sunt, donec duri regis contemptio vin-
gtadius (Luc, n). [Gassiod.]Yel sectmdum aliam lit- eeretur ; ipsumque cum exercitu suo mare Rubrum
teram, anima ejus perlransiit ferrnm, idest tribula- obrue/et. Quomodo autem hoc factum est, quia
tionem durae necessitatis. Idem lamen sensus cum breviier proposuerat, plcne narrare incipit:
priori; eliam in hac tribulatione fuit Joseph, donec VERS.24. — < Convertit cor eorum ut odirent
venirel verbumejus, [Aug.] id est interpretatio som' <•populura ejus, et dolum facerent in servos ejus. >
jiii, sed non fuit ab eo illud verbuin, quia Convertit cor eorum ul odirent popuium ejus^
YERS.19. — <EloquiumDominiinflammaviteum, [Aug.] Non.ideo dicit, convertit cor eorum, quia
.< misit rex et solvit eum ; prineeps populorum et Deussit auctor mali. Nonenim intelligendumest vel
« diinisit eum. > ) credendum quod Deuscor hominis ad facienda pec-
E.loquiutnDomini, [Gl. int., Cassiod.] id est spi- cala convertal, vel quia patrum peccatum sit odisse
ritus revelans mysteria, inflammavit, vel ignivit populum Dei. Et dolumfacerentin sfrvos ejus. Isto-
eum, id est vivaciter cxcilavit eum, ut fiitura dice- rum tam gravium peccatorum auctor non est Deus,
ret. [Aug.] Inflammatusautem dicitur divino eloquio qttia nullius etiam leyissimipeccati auctor credendus
ut computetur inter eos de quibus dicit Aposlolus: est; sed mirahilis Dei bonitas, etiam malis bene uli-
Spiritu ferventes (Rom. xn). Unde bene Spirilus tur. Cum enim ipsi vitio suo mali essent, ille de
sanctus, quando a Dominoapostolis missus est, vi- malo illorum benefecit. Non enim antequam odis-
-& sunt illis linguaedivisae (Act. u), velut ignis, a sent populum ejus boni erant, sed maligni et impii
quo igne discedunt illi, de quibus dicitur : Refrige- lales erant, qui facile incolis suis felieibus invide-
~cet charitas multorum (Malth. xxiv). Et propter rent. Dum ergo auxit felicitatem Israel, hoe De:
hoc verbum tnisil rex, id est Pharao, et solvit a beneficio illi ad invidendum conversi suut, quia jam
reatu, id est a poena cum compeditum, scilicet prin- mali erant. Non itaque cor rllorum maium faciewdo,

(142) EJ. Aug. in repcl. psalm,

 855 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. CIV. 93$.
*ed populo suo benefaciendo. Cor eorum, sponte.A (Exod. vn), quaesignabat quod aquas Rubri maris
rnalum, convertit, dum suos mulliplicavit, ut odi- verleret eis in morlem; Cloccidit pisces eorum. Ne
rent, per invidiam populum ejus. Invidia enim cst ergo sit in aquis spes vitae illis hominibus, cum in
odium alienae felicitalis, quo illorum odio ad.exer- aqua moritur. Quod ibi naturaliter nutritur.
citationem jiopuli sui, ef ad gloriam nominis stii YERS.29. — < Edidit terra eorum ranas in pe-
usus est, sicut sequentia docent. Dico, convertit cor < netrabilibus regum ipsorum. »
eorum uf audirent populum ejus. Et ut dolum face- Et dedit terra eorum ranas. [Aug.] Eece tertia.
rentin servos ejus, scilicet ut opere luli et lateris Secundumaliam litteram, etdedit terra eorum ranas,
minuerentur servi-Dei. Deinde quo modo his usus id est terram eorum convarlit in ranas, quia tot
sit adgloriam suam, incipit exponere dicens: fuerunt ranae, ut hoc hyperbolice dicatur, et erant
YERS.25.— < Misit Moysen gervuro suura : Aa- T~~~~inpenelrabUibusregumipsorum. (Exod.xm.) So-
« ron quem elegil ipsum. > cii ranarumfiunt principes, quisub aquis ppstlocan-
Misit Moysenservum suum. [CaSsiod.]Misit ser- di erant,
vum, qui omnia per se poterat, ut doeeret, qua YERS.30. — < Dixit, et venit coenomyia,et cini-
moderatione haec omnia egisset. Et misit Aaron « phesinomnibus finibus eoruiri. >
quemelegifipsum. Suflicereldicere quem elegit, sed B ' Dixit, elveititcxnomyia et ciniphesin omnibusfini-
niliilquaerendum est in eo quod addit ipsum, sed buseorutn. [Aug.] Ecce hae"cesf quarta plaga , quae
consuetudodivinaelpcutionis est ad 230 explana- jactantia regisest, quinecparestmuscis(Ea:od.vn.i).
tionem. Et Si autem quaerilur quando dixerit Deus hoc, re-
VERS.26. — < Posuit in eis verba signorum suo* spondemus quod in verbo ejus hoc erat sine tem-
« rum: Et prodigiorum suorum in terra Cham. > pore, antequam fieretin temporeper ipsum verbutn,
Posuitin eis, [Cassiod.] scilicet Moyseet Aaron licet per angelos, vel per Moysen, etAaronquodatn
verba signorum suorum et prodigiorum suorum in 'v modo dixit, ut fieret tujicquando fuerat faciendum.
terraCham, id est quibus praedicabatur ab eis, quae Deinde sequilur quinta plaga,
signaet prodigia Dominusessetfaclurusijiler Cham. . YERS.51. — < Posuit pluviasveorumgrandinem:
[Aug.] Yel ila, verba signoruni non accipit verba < ignem comburentem in terra ipsoruro. >
quibus fierent signa. Multa enim sine verbis faeta Posuit pluvias eorumgrandinem, [Cassiod.] id est
surtt, vel virga, yel manu exlenta, sedquiaipsa pro pluvia quaefecundat, facta est grandp, quae la^
facla nonerant signiflcationis inania, sicut verba cta arefacit (Exod. x). Et hoc simile diclum illi
quae loquimur, ideo elipsa dicta sunf verba. Yerba /., quod supraposuit, et dedit terra eorumranas , et
ergo non vocum;vel sonorum, sed signorum el pro- ignemcomburentem, id est fulmina , scilicet posuit
digiorum per eos fecit signa. Et est, posuit in eis [Aug.]in terra ipsorum.
verba signorum, id est per eos fecit signa, quia tan- YERS.32. — < Et percussit vineas eoruin et fi-
quam verba aliquid significabant. Et posuit vei'ba < culneas eoriim; et contrivit lignum fijiium eo-
prodigiorum suorum, [Casslod.] id est per eos fecit < rum. >
prodigia, quaealiquid portendebat. Et hoc in lerra . Et percussilgrandine el igne [Cassiod,], id est ful-
Cbam. Quaeatitem signa fecit. subdit: minibus virieaseorum , et ficulneas eofum et conlri-
YEBS.27. — < Misit tenebras et obscuravit et non vit lignum eorum.~Seergo dub.itesde satisquinper-
« exacerbavit sermones suos. > empta sint, ubi majora pereunt. Deinde sequitur vi
Misit lenebras, et obscnrdvit. [Aug.] Hoc ad lit- PlaSa- ,_
teram inler plagas ^Egyptilegitur, quia tenebras in- YEES-33. — < Dixit, et venit locusta, et bracus:
-teralias plagas passi sunt (Exod. x), sedquodhic < cujus non erat numeriis. >
dicit." meliu9 sic accipiamus ut intelligaraus corda Dixit et venit locusta, [Aug.] quaeestmatef bruci,
eorum obscurata, qui praeceptaDei spemebant. Et de quo subditur : Et brucus, cujus, scilicel locustae
cst competens initium plagayum, caecitassine qua D ] et bruci no« erat numerus. Una plaga est locusla et
non incurissent Caetera.Et non exacerbavit, [Haym., brucus, quia altera est parens, altera est fetus.
Aug.]complevitetper miracula confirmavit. Vel se- YERS.3.. — < Et comedit omne fenum in terra
cundum aliam litleram quae est, exacerbaverunt, . < eorum; et comedit omnem fructum terrae eo-
scilicet .Egyptii contradictionibus suis sermonesejus < rum. >
Dei. Vel sic't in quibusdam codicibus reperitur : Et comeditomnefenum, [Gl. int.] id est herbam
Et nonexacerbaverunt,Scilicet Moyseset Aaron, ser- in terra eorum et comedii omnemfructum segetum
monesejus Dei, quia illos etiani durissimOs",scilicet terrw eorum. [Aug.] Deindesequitur septima plaga
^Egypttos, patienter tulerunt, propter mandatum quaein Exodo deciraa est.
Domirii,donec omnia in eis quae Deus disposuitfie' .- YERS-3S.— < Et percussit omne primogenituin
rent. < in terra eorum; primitias omnis lahoris eorum.»
YERS.28. — < Conver.titaqua.s eorum in sangui- Et percussit omne primogenitumde hominibus m
« nem, el occidit pisces eorum.' terra eorim, et primitias omnislabdris eorum. [Aug "|
Convertil aquas eorum in sanguinem. [Cassiod.] C.assiod.] Haecdicit primogertita pecorurii, quaesi-
Haecest sccundaplaga quae in Exddo ponitur prima militer percussit. Hiecest novissima plaga in ^Egy^
V&3_K\'V 'v.:.':VV'V';";V..'"V""V.VV-^ETRI^LOMBAraiVV-V ^®6
pto, qua yicti CaeduntjEgyptii. [Aug.] Notandum A i Cassiod.] Hoc fuit post submersionein eorumexer-
vero qtiod ctim sitit deeem plagae,quas poriilMoyses citus. Quare laelata? (_uia incubuit timoreorum **-
in Exodo, nec omnes hic commemoraf propheta, per eos. Auditaenim tanta strage mortuorum in ma-
nec eo ordine quo ibi narrantur, quialibera est lau- ri Rubro, timebat Israel, ne rediens reliquias eorum
datio, de qua agit istepsalmus, a lege hisloriae; consumeret. Hic impletum est quod superius ait:
additque hic, quod historia non habel, et praete- Et firmaviteumsuper inimicosejus. Deindesequitur
rit quaedamquaeilla habet, auctoritate ejusdem spj- terlium beneficium.
ritus qui per historicum loeutus est. [Cassiod.] Hic PARSvn. YERS.38. — « Expandit nubem in pro •
ergo VIImala dat -Egyptiis, contra vn beneficia , < lectionem eorum; et ignem ut luceret eis per no-
quaepost dicet data Hebraeis.Unde subdit : < ctem. >
PARSVI.YERS.36. •— <Et eduxit eos cum argen- Expandit nubem. [Aug.] Ef estbic sexta partitio,
« lo et auro; et non erat in tribubus eorum infir - secundum Augustinum, ubi supponit quaetempora-
< mus, > lia bona miseficordia Dei eis dedit, diclis superius
El eduxit. [Cassiod., Aug.] Sexta pars, est hic malis, quaeinimicis eorum justilia Dei intulit. Hic
secundum Cassiodorum. Dicto superius quaemala enim jam incipit dicere beneficiaDei quaeiter agen-
intulit inimicis Israelitarum justitia Dei, quaehis " tibus in eremo facta sunt. Expandil nubem in pro-
bona temporalia misericordia Dei dedit supponit, tectionemeorum, [Cassiod.] ut protegeret eos conlra
ut his adjuti, legem Dei quajrant. Et eduxit eos in ardorem solis, et ignem ut luceret eis contra tene»
argento et auro, [Aug„ Cassiod.] id est cum argen- bras per noctem.Deinde 'sequilur quartum benefi-
lo et auro. Nam ponitur in pro cum, more Scriplu- cium.
rse. Et hocest, primum beneflcium. (143) Et nota VERS.39.— <Pelierunt carnes, et venit coturnix •
quia hic qttoque addit laudibus Dei, quod Hebraeos < et pane coelisaturavit eos. >
dilatos auro et argento edusit de yEgypto,quia ta- Pelierunt. [Aug.] Utique non coturnicem, sed
les erant ipsi qui non possent spernere Iaborum carncs, et veniteis non quaelibetcaro, sed coturnix
euorum mercedem, licet temporalem; quibus prae- (Exod. xvi.; Num. xi), quaeest caro. Et quia hic
cepit Deus ut vasa aurea et argentea, veslesque pre- non de amaricatione iniquorum, in quibus non est
tiosas ab .Egyptiis mutuarent, ac cecum seilicet beneplacitum Deo (Exod. xvn), sed de fide eleclc-
asporiarent. In hoe autem quod jEgyptios decepe- rum, qui sunt verum semen Abrahae,loquitur, ideo
runt, non est putandus Deus dolos eis qui sursum ipsi intclligeridi sunt petisse ut veniret unde ama-
habent cor, vel jubere vel approbare: quia in eis non p ricantium murmura premerentur (Num. xx). Dein-
fuit hic dolus , qui non ex cupiditate fecerunt, sed de sequitur quintum beneficium. Eipane cxli, id
lil Deomandanti parerent. Et illi infirmi, quorum cu- estmanna, saluravit eos.
YERS.-0. — < Disrupitpetram, et fluxeruntaquae,
piditales examinabat Deus, magispermissi sunthoc
facere iilis, scilieet .Egyptiis, qui lalia jure passii < abicrunt in sicco flumina. >
Bunt quam jussi. Sicut enim bonis fuit praeceptum ,' Disr-jpit pelratn, et fluxerunt aqum.[Cassioa.,
ita et cupidis permissio ', F.ecundumsliquid, et se- Aug.] Hic est sextum beneficiumabierunt in ske-
cundura aliud praeceptio.Prascepit enim ut fccerent, flumtna. Eis autem omnibus beneficiisDeus com-
sed permisit non praecepitut ila facerent. Qualitas. nsendalin Abrahammeritum fidei. Unde subdit :
ergo facti fuit in permissione, factum vero in pferce- VERS.41. — < Quoniam memor fuitverbi saneti
< sui quod habuit ad Abraham puerum suum. >
ptione. Nec taraen hoc permisit Detts fieri, sine ali-
quo profectu animae carnalis. Per hoc etumquod [ Quonibm;..emorfuii verbisancli sui quod habuit
de vicino carnale aliquid carnales habuerunl, post- ad Abrchatn fuerum suum, [Hier.] id est memor
ea Deilegeiriet justificationes facilius receperunt. Et fuit prcmissi facti Abrahae, quod in figura complens
licet per dolum egerint, ab iniquis tamen quod sibiI ratirna prsesignavit.
reddidebuit abstulerunt, et sicul iniquitate^Egyptio-. D VER3'.i2.—<Et eduxit populum suum in exsul-
rum, sic eorum infirmitate ad hoc quod opus erat; < tatiene, et electos suos in laelitia.>
his factis figurari, divine usus est Deus. | Ibi enimi Et eduxil populumsttum in exsultatione, el electos
Kpiritualiter figuratum est philosophos,sive haereSi- suos in Iwlitia. [Aug., Cassiod.] Is est populus, in
cos a catholicis exspoliari his quae in verbis velI Imtitia, quia murmurantes percussi sunt.
Scripturis eorum tabernaculo Dei, id est Ecclesiae * VERS.43. — i Et dedit illis regiones gentium. Et
congrue reperiuntur. Et deinde sequitur secuitdumi < labores populoium possederunt. >
beneflcium. Et nonerat infirmus, [Cassiod. , Aug.]| JEtdedit illis regionesgentium.[Cassiod.] Hoc est
corpore, nonanimo, in tribubuseorum, hocfuitma- primum heneficium, in quo est completio permis-
gnum beneflcium migraturis. Et sionum. Etlabores populorum,id est fructus regio-
VERS.37. — <Laetata est .Egyptus in profectio- num possederuni.[Aug.] Haec dedit, non ut propter
< ne eorum, quia incubuit timor eorum super eos. > isla eum colerent, sed ut ea ad bonum aeternumrf-
Lwtala est Mgyptus in professioneeqrum. [Aug., ferant, idest:

(143) Ex Aug., hicetin qusest. inExod. quaest.5&,83,53; etlib. n, Dedoctr. Christian., cap. 40.
 «57 VVCOMMENTARIUMINPSALMOS.— PSAL. CV. 9SS
YERS.43.•— <Ut "custodiaritjustifiealioiies ejus ;_Vbaculum, virgam.<Hebraismusest. ait Munstefiis.pro
i et legeni ejus requirant. > ; suSteiitatipriepanis. >^
Ut cuslodiaht electi, scilicet verum semen Abra- ron. VERS.21.-r—Ui erudireiprincipesejus.Sic Hie-
et editid ad Campeiisem. Alii pef erridiret po-
b~z,justifieationesejus,etc. [Aug.] Quasi dicat; Noni nunt ligare mtpotestatem habere.Unde autem id fiat
haeclemporalia dedit, uthaee sifathabenda pro sum- docet Munsterus in scholiis. Quidara aCcipiuntIDNS
mo hono, sed ad HJudretulit, ubi summum bonumi LEESOR pro ligare et in carcere conjicere. Alii vero
debet inquiri. Uf cuslodiant juslificationes ejus; accipiunl pro -|D>IASAR , casligareet erudire
'. Sicut semetipsum.In Hebr. ~VJ~\~~I BENAPHSCHO, id
non enim data sunt eis a Deo ista terrena bona , uf est in anima
sua, quod interpretatur pro volunlale
in eis luxu defluant, yelperversa securitate torpe- sua. Videntur Septuaginta tegisse, caph pro beth ;
scant; sed ut eis vacent unde boirum aeternum pos- proxime enim sunt litlerae. Secundum autem ani-
jsit acquiri; scilicet ut custpdiant, electi, justifica- mara suam, idem valet sicut semelipsum,quanquam
si legas etiam ad eumdem serisumfacile
liones ejus. [Cassiod.]Justificationes sunt ubi evi- possil reduci. per beth,
dens est et absolula praeceptio,utdiligeBeumetpro- YERS. 27. — iVon exacerbabunl sermones s«os.
ximum qiiaecuslodienda stint. El legemejus requi- Triplicem lectionem recenset magister. Yulgatam,
non dislat ab Hebr. nisi in numerO verbi, quod
rdni. Lex est de his qute non corporaliter, sed spi- quae
weffertur *na>*bLO non exacerbaverunt, vel,
rilualiler ntmc implenda sunf (144). Et ideo quee- ut habet Hieron., LIARB, Jion fuerunt increduli. Deinde
rendaestlex, quia est timbra futurorum, borurti quod sequitur verbis ejus, aut non exacerbaverunt
aulem exemploquibus data sunt temporalia ut per sermonss ejvs. Ambiguumest irt Hebraeoproncmert.
Alia est lectio citra negatioiiem nempe exacerba-
ea Deum quaerant; monelur verum semen Abrahae verunl sermones ejus, quaeest edilionis Roraanse, et
qnaliter uti debeat tempofalium prosperitale, sicttt de qua tangit Aug. in.Eaetiam jn.Graeciscodicibus
ipsitisJosephChristiqtteinformalur exemplo ; quam visitur itapp-ixpxvuvTOufl&you;a.ToO.Ifaque trifa-
riani exponitur.
patienter debet ferre231temporalem adversitatem, VERS.30.—Venit Cwnomyia.Decoenomyiaet coe-
scilicet prosperilate et adversitate, quibus ducbus nomyia, uictum est psalmo 77, vers. 50. Etiam si
tentantur electi. Unde : Transivimttsper ignem el Hieronym. in Comment. interpretatur hic muscam
secutus Graecos.
aquam (Psal. LXV). [Aug.] Vds ergo lilii Dei, pro- caninam, CiniphesD'33 KINNISI,
inissionem habentes vitae prsesenfis et futurae, si eulos, quos volunt esse, aut pedi-
aut culices.
tentationes saeculivohis durae videntur, Joseph in VERS.35.—Primitias omnis laborisepratn.Hiero-
carcere, Ghrislumin cruce cogitate. Si prosperilas nymus, primitias uniwersiparius eorum. Ubi hallu-
cinantur Faber et Caecus,pUtantesflieronymum in-
adest, non propter ipsamDeo, sedea propler Poura telligere hanc partem, de novissima plaga filiorum
utimini, nec eum puletis necessarium suis, propter Israel in jEgypto, Exod. xi, ob idque nostram lectio-
ea quae dat etiam mslis blaspheiwatoribu&,suis.Sed C pem non |atis esse-aptam: Quod falsum esse prior
primum qumriteregnumDei, et hmcomnia adjicien'- pars loqui videtur, neinpe : Et percussit omne pri-
' mogenitum in ierra eorum , eoque secunda pars in-
turvobis (Maltli.yi). telligenda e^* de praecipiiis rebus eorum. Nam. alii
COLLATIO INPSALMUM < " translatcre? vertunt aut laborem, aut forliiudinem.
C.IV; CONF1TEMINI DOltlNO,ET Hoc enim c^nilicat oi*.Hinc, translalor ad Cam-
IKVOCATE, > etc ]1N
perculiebat prima qumquede rebus eorum,
YERS.6. — Semen Abrabam servi ejus. Ex He- fiengSL.,
lujtis para}:hrasis, praecipuaOmniumlaborumj pro-
hraeovidetur quod i]Iud, servi, sit genitivi cs>us pter qujfefcVagriscolendissudaverant. Munsterus ta-
men in sc^olio dicit, primitias omnisvirtutis eorum,
singttlaris, ut ad toliendamitinplilbologiaai verterit vocat Hebraismus id quod primum aperit parentis
Munsterus, tu semenAbraham servi ejus. Tn Grsco
tamen est ncminalivr-s plurslis SoiWiot quanquam uterum, priroam virltitem, aut primitias virtutis.
in quodam exemplari inveni Sovicu Hsbr. ""ffSj? VERS.41. — Memor verbisancti sui quod habuit
ARDO, potest dici serijusejus ; et.singulare lcco ptu- ddAbraham puerum suum. Munsterus sic transtulit,
ralis usurpari, non es- novam. O.uinparaphrasis, ac si Deus noii fuissel locutus Abrahae, recordatus
Campens, habet, posteri Abrakam cultores W.ius, est, inquit, verbi sui sancli, et Abraham servi sui,
cun; tanien Hebr. habeatur, TtlV UXTfSt'TiA ETII
Denique ad sensum parvi refert. ABRAHAM ABDO, idest, cum Abraham servo,suo,atte^
YERS.16. — Firmameiitum fliDBMATTEEH, id est stantibus Hieranymoel caeteris.

PSALMUS CV.
PSILMI TITCLIJS: < ALLELTJIA,
ALLELCIA. > D Sed plures, ubicunque est alleluia, sequenti psalmo
Confilemin'Domino. Tjtujus : [Aug., Hier., Casr dant, et aliquando semel, aliquando bis ponilur, ut
siod.J Alleluia, alleluia, Quidam dicunt unum al- Dominusin Evangelio, nunc dieit amen, nunc dicit
leluiaad finemsuperioris psalmi pertinere; alterum amen amen: quod fit pro majori certitudirie rei.
esse se.quentispsalmi, Hanc enim regulam dicitHie- Istis consentit
Augustinus, quia quod alii dicuritcer-
ronymusessetenendam, ut ubicunqueduo alleluia tis non persuadent ddcumentis',.et praesertim, quia
praescribuntur psalmo, unum sciamus esse defme nullus Graecorumcoiiices invenit, qui in fine psalmi
prioris psalmi, et alterum ejus qui sequilur; cui alicujus, babeant alleluia. Est autem ipse psalmus
assertioni Cassiodorus quoque consentit. [Aug.] superiori conjunctus, non modo in titulo, sed etiam

(114) Ex Aug. hic et in psal, LXV..

 959 PETRI LOMRARDl 960
in materla, Agit enim iste psalmus, de eodertipo- _A YERS.2. — < Quis loquetur potentias Domini,
piilb Israel, de quo et superior, sed isle agit de illo < audifas faciet oranes laudes ejus? >
secundum iniquos , qui ibi erant; praecedensvero, Qiiisloquetur. [Aug.,Cassiod.]Iste qui misericor-
de eodem secundum electos. Aliquos enim iri ipso diam petit, impletur considerationedivinortim ope-
populo veros esse filios Abrahae, innuit Paulus di- rum, et admirans ait : Et quis loquelur, id est quis
cens : Sed non in omnibusillis beneplacitumest Deo. stifliciatJoqui, polentiasDomini, id est opera, quae
. (/Cor.n).Etquiahos commendatpraemissuspsalmus, potenter operatur. Et quis auditas faciet omnes
'
nihil ibi dieitur de iniquitalibus amaricanlium. Sed laudes ejus, id est, quis est qui faciat ul audiantur
hic sequens psalmus agit de hviquis; et quia eis ab aliis omnia, iu quibus est laudandus Deus? sic
non solura justilia, sed et misericordia Dei facta enim dehent dici, ut praedicenturaudientibus. Sed
est, de his loquitur cum laudibus Dei ex persona' quid potest omnes?Quasi dicat, nullus. Vel quia
eorum, qui veniam conversi precantur, et exempla YERS.5. — < fieati qui cuslodiunt judicium :et
eorum, commemorantur, in qnos ctiam peccantes, faciunt in omni tempore. >
dives apparuit misericordia Dei. [Aug., Cassiod.] justitiam
Unde etiam iste sicut ille incipit sic : Gonfitemini Beali qui custodiunt, etc. [Aug.] Laudes Dei di-
Domino.Intentio. Monet ad geminam confessionemB-cit ' opera praeceplorumejus, quaeipse facit in suis.
laudis, etpeccatorum. Modtts.Sex sunt par.titiones. Deus euini operatur in nobis velle bonum el perfi-
Primo Haebraetisin cujus personaIoquitur Propheta, csre,ut ait Apnstolus(Philipp. n). Quis ergo loque-
relicta Patrum perfidia ad misericordiamDeiconver- tur potentias Domini? Quomodo, et quaeDeus po-
sus ; suadet aliis ad eamdem misericordiam con- tenter operatur in suis? quoniam baec ineffabiliter
verti, orans ut populo beneplacito socientur. [Cas- operatur. .Quasi dicat : Nullus valet loqui, ete.;.
faciet oranes laudes ejus auditas, [Aug.] id est
siod.] qui erat in adventu Christi congregandus. quis
Secundo, peccata Pslrum quacin -Egypto feeerunt quis cum audierit, faciet omnes laudes, id est opera
omnia audita
commemorat; quos tamen Dominus liberavit, ibi, nraeceptorum ejus? Quae et si non
tamen in quanlum fiunt, et ipse laudandus
peccauimiis.Tertio dicit peccata, quae post exitum liunt,
lau-
fecerunt, ibi, cito defecerxnt. [Aug.] Alias aulem est, qui operatur in eis. Et ideo maltiit dicere
mandata ejus, vel opera mandato-
partiliones suis exsequemur locis. In persona igi- des ejus, quam
tur alicujus Hebraei,de amaricatione ad misericor- rum ejus; quia ut dictum est, inquantum fiunt, ipse
diara Dei cor.versi et alios ad eamdem misericor- laudandus est, quas tamen omnes Iaudes quis suf-
diam exhortaniis ali: ficit facere, vel loqui. Nullus. [Alcuin.] Et est, mi-
YERS.1. — < Conf.teminiDomino, quoniam bo- C ricordia ejus est in saeculum, quam, id est cujus
« nus, quoniam in saeculummiserieordiaejus. > effectum, quis anud se non suflicit cogitare vel aliis
vel opere implere. Et accipit pro eodem
Confitemini Domino. [Aug.j Ecce idam initium intimare,
et Liudes. Sed inter illa duo distinguuntur,
hujus et praecedentispsalmi, sed ibi sequitur : etin- potentias
vocate nomen ejus; hic vero sequilur quoniam scilreet loquelur et auditas faciet. Beati, etc, [Cas-
bonus. Undeliicconfessiopeccatorum potest accipi, siod.] Quasi dicat: Si illud nemo sufficit, scilicet
vel omnes laudes facere. Agat hoc,
quia sequitur etiam psccavimus cum patribus no- loqui poten*ias,
custodiat judicium et juslitiam, quia, beati
Btris, etc. Sed et de eonfessionelaudis potest accipi, scilicet
et quod bonus est' Deus in laude ejus est, et sunt r icasiodiunt judieium recta judicando, bonum
quia
jn laude est confessio. Ilsec ita divisimus, scilic.et a malo discernendo; et faciunlj'us(iciam,[Aug.]recte
confessione peccati et laudis, licet non sit pia con- agendo, et u*rumque in omni tempore.Utique ex
fessio peccaiorum sine laude Dei. Hahet etjro Dei quo incipiunt: Qui enim perseveraverit usque in
hic salvus eril (Maith. xxiv). Et quia Deus
laudem,qui peccata confitetursive in verbiSjquando /5?iei':j,
eum bonum et misericordem dicit, sive in tek> justos facit, orat, et ait:
affectu, cumhoc credit. Et est, confiteminiDomine, ry YErts. 14. — < Mementonostri, Domine, in be-
peccata et laudes; ideo, quoniam bohus esl in na- < placito populi tui; visita nos in salutari tuo. >
tura. [Cassiod.] Hoc' dicit, ne quis pro ctiljSater- Mcmentonostri, Domine.[Aug., Cassiod.] ut si-
reatur, etnedesperetdeeo, sed misericordiam ejus mus JMbsneplacilopopuli tui, ut ih eis simus, in
poscat. Ideo eliam, quoniamin smcutum, [Aug.] id quibus est placitum tibi, quod non est in omnibus,
est usque in finem saeculi est: Misericordia ejus, et non simus inter conlumaces. Et ut hoc sit, visita
quae miseris exhibetur, consolando ia miseria, vel nos in salutari luo, id est in Jesu, ut ab eo sartati
iiberando ab ea, quod facit usque in finem saeculi. possimus judicium custodire , et juste agere, unde
Yel agit hicdeilla misericordia qua homo est bea- beati sutnus. Yisita dico, scilicet ad hoc,
tus. Quaebeatitudo, quia seterna est, accipitur hic
saeculum pro aeterno, quod in Graecomanifestum YERS.5. — <Ad videndum in bonitate electorum
ad laetandumin laetitia gentis tuae, ut
est. Et est, ideo confitemini, quoniam in saeculum, < tuorum ,
idest in aeternummisericordia ejus est, ideslbea- < lauderis cum haereditatetua. >
titudo, quaeper miscricordiam ejus dattir, quia ne- Ad videndumin bonitateeleclorumtuorum, [Aug.]
ma sine Deo potest esse beatus. id est ut videamus te in ea bonitale, quara praestas
 301 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. CV. fifii
«lectis, id estper gfaliam tuam yidearous,ne cieci A < mare Rubrum; et salvavit eos propter nomen
remaneamus. Ei visita eiiam ad Imtandum, id cst < suum, ut nolara faceret potentiam suam. > ,
ut laetemur in Iwtitia quae est ipse Deus. Cui alibi Et ideo ascendentesin mare, [Aug.] scilicet mare
dicit: Exsultatio mea, redimeme(Psal. xxxi). Laeti- Rubrum. Ascendentesdicit pro situ terrae. Ipsi, in-
tia dico gentis tum, id esl filiorum Abrahae, qui una quam, ascendenfes, in:i/;auerMnt,Deum timentes et
gens sunt omnes, visita eliam. ut lauderis, vel ad" desperantes posl tot in _45gyptovisa. [AJcuin.]Haec
iaudandum; alia littera, id est, ut laudemuste cum .irritatio facla est, cum egredientes de iEgypto, per-
hmreditate tua. Mirum est inmullis codicibtisscri- venerunt ad mare Rtibrum, ubi ita eratit conclusi,
ptum esse, ut lauderis, cum sit una in Graecoin bi.s quod ex.uno latere erat mons nimis arduus, et ne-
tribus yerhis positio, et similis debet esse interpre- mini ad transeundum pervius, et ex aliolatere, erat
tatio, scilicet ut videamuset Imtemur,et laudemus, mare Rubrum, et a dorso erant insequentes _Egy-
curo haereditaletu'a. Yel ila- secundum aliam lit- plii, et pro his coeperunt graviter murmurare,
leram, ut lauderis. Et erit item similis interpre- obliti potentiae Dei. Sed tunc divisum est mare in
talio, visita nos, ad videndum,id est ut videas nos, duodecim divisiones, et nulla tribus est ausa intrare
in bonilateelectorumtuorum, id est ibi nos esse fa- prius, nisi tfibus Judae, unde meruit inter. alias
cias, etibinos videas. Eivisila ad Imtandum,id est R regni privilegium vel principatum obfmeres Et sal-
ut Iaeleris.In iwtitiagenlistuw, id estut facias gentem vaviteos. Quasi dicat: Ita murmuraverunt, [Aug.,.
liiairi laetariex le. Et, ut lauderis cum haereditiite Gl, int.] et tamen, Dominus salyavit eos, ab Inse-
tua, id est facias eara laudari in le, quia nonlauda- quentibus iEgyptiis, non secutus infidelitaleni eo-
tur ))isi propler te. rum. Et hoc, nori propter merita eorum* sed tan-
232PARS- ii. YSRS.6.— <Peccayimuscumpatri- tum propler nomen suwm, glOriflCandum,scilicet ui
•<bus nostris; injuste egimus, iniquitatem fecirous.> notam facerel potenliam suam. Quomodo salvavit?
' Peccavimus.
[Cassiod., Haym.] Secunda pars, ecce:
ubi enumerat peccata patrum, quae in .Egyplo com- YERS.9. — < Etinerepuitmafe Rubrum, et ex-
miserunt, et lamen a Domino dicit esse liberatos. < siccatum est; et dcduxit eos iti abyssis sicut in
Qnasi dicat: Dico,visita, et necesse est ut visites, < deserto. >
quia peccavimuscum palribus noslris, [Aug., Hier., Et increpuit mare Rubrum. [Aug.] Hcecincrepatio
Haj-m.]quia in eis fuimus materialiler quando pec- facta est, ndn voce coelitus roissa, sed divina po-
caverunt, vel potius, cum patribus nostris, id est tentia. Quam etiam quaesensu.carent, sentiunl, et
8icut patres nostri, injusle eginius, quantum ad obediunt. El siccatum est mare Rubrum, et dcduxtt
Deuni, iniquitatem fecimusquantum ad proximum. eosin abussis, yel in aquis multis, quod ideiri est,
[Cassiod.J Ecce lertio idem dicunt, id est se pec- sicutindeserto, quia ubi fuerunt abyssi, facttim est
casse, ut pura confessio appareat; tanto enim citius siccitate ut deserlum, ubi rion snnt aquae.;
aliquis solvitur, quanto vivacius se damnat. [Aug.] YERS.10.— <Et salyavit eos de manu odientium\
Et quasi aliquis diceret: Quid paires nostri fece- < et redemit eps de manu inimici. >
runt ?subdit: Et ila salvavit eos. [Cassiod., Aug.] Quod ma-
YERS.7. — < Patres nostri in .Egypto non intel- gnum fuit, el rit augeat munus, addit quod gravius
< lexerunt mirabilia tua; non fuerunt memores est, id est majus, de manu odientimn, id est ^Egy*
< mullitudinismisericordiaetuae. > ptiorum, qui odierant eos, Ideo quia propter eos
Patres nostri in JEgypto, ubi mulla eis facta sunt, percussi erant plagis; el redeniit eos de tnanu ini-
non intellexerunt mirabilia tua, [Aug.] id est quid mici, id est Pharaonis. Sed quo pretio .redemit'7
per illa eis dare yelles, scilicet non temporale, sed Quasi dicat :.Nullo. Sed'hocin figura haplismi di-
a:ternum bonura; quod per patientiam exspectatur. ctum esl, in quo redimimur de manu diaboli san«
El ideo ipsi impatientes murmuraverunt et amari- guine Chrisli. Unde et roare Rubrum dixit, quo
caverunl, et lemporalibus bonis, fallacibus atque ]_>colore sanguis Christi figurabatur.
fugacibus beari voluerunt. [Cassiod.] Et nota quod YJJRS.11, — < Et operuit aqua tribulantes eos
duo sunt, quae-beneficiaDei nobis commendant, id < unus ex eis ndn remansit. > ,
est comraendabiliaesse oslendunt, scilicet intelle- Et operuit aqua tribulantes eos, [Aug.] scilicet
ctus et mepioria. Quorum utrumque in eis redar- Pharaonem et .Egyplios, et non remattsit unus e*
guit, et priino intellectum, cum ait: jVonintellexe- eis, scilicet persequentibus. Non dico ex .Egypliis,
runt mirabilia tua. [Aug.] Opus enim fuit intellectu, Illienini de .Egyptiis qui non persequebantur, re-
ut per illa lemporalia alia bona quaererent, scilicet manserunt.
seterna. Et non fuerunt memoresmulliludinis mise- YERS.12. — < Et crediderunt in yerbis ejus- et
ricordiwtum, id est multorum eorum miraculorum, < laudaverunt laudem ejus. >
qusepro eis in jEgyplo fecerat. Et arguithic.menio- Et tunc credideruiitinverbis ejus Dei. [Aug., Cas*
riam eorum, quianec saltem temporaliter acta re- siod.] Usus locutionis est quod dicit, crediderunt
coluerunt, ut potestate quam experti fuerant crede- in verbis ejus, pro crediderunt verbis ejus, quod
rent se ab inimicis liberandos. magis Latine diceretur. Nota dura corda Judaeoram,
YERS.8. — <Et irritaverunt ascendentes in mare, quse non ante, sed post miracula cred.unt, Meliuf
 9GS PETRI LOMBAHDI V ..'.'- M
fuit proraittenli credere. Et laudaverunt iaudem.A YERS.16. — < Et irritaverunl Mosenin castris;
tjus dicentes : Caniemus Dotnino; ghriose enim < et Aaronsarictum Doniini. >
magnificatus esi (Exod.w). [Aug.] Talis loculio esl Et. irritaverunthonoremarabientesinvidendoMo-
isla, ut illa qua dicilur, vitam vitalemvivit. sen in -castris, el AaronsanclumDomini. [Cassiod.]
PARSili. YERS.13. — < Cito feccrunt, obliti Ilaecirrilatio fuit pro sacerdotio,quodhabebatAaron
« sunt. operum ejus; non susfmuerunt coiisiliuni et filii ejus.
< ejus. > YERS.17. — < Aperla est terra, et deglutivit
Cifo fecetunl. [Cassiod., Alcuin., Cassiod.]Tertia < Dalhan; el operuit super congregalionem Abi-
pars, ubi peccata exponit, quaeposl exitum fece- < ron. >
ruht, nec tamen defuit eis misericordia Dei, per Aperia est lerra, et deglulivitDathan: et operuit
Mosen placati. Yel correctio Dei per justitiam in super congregationemAbiron. [Cassiod.] In libro
qtiosdamper Mosenvindicantis. Quasi dicat: Cre- Numeri quomodo hoc fuit, plane legilur. EcceDei
diderunt et laudaverunt. El cito fecerunt,hoc scilicet laus est hie, quod suos vindicavit, qualilas poenae
obliti sunt operumejus quasi suinma celeritale mu- facta indicat; a terra vorantur, qui terrena sapue-
tati sunt a crudelitatc et laude, ut murniurarent; runt.
et non sustinuemntconsiliumejus, idestnon palicn- ^ YEIAS.18. — < Et exarsit ignis in Synagoga
ter exspectaverunt, donec Deus daret eis victualia, < eorum; flamma combtissilpeccalores. >
quod diflerebatur consilio Dei. Deus eniin erat cis Ei exarsil ignis in Synagoga,[Cassiod.]quaeerat
Victualiadalurus, sed illi nimia feslinatione, anli- eorvninon Dei, id est in ducenlis quinquaginla qui
cipaverunt, sub dintdenfia pelentes^,non exspeclan- thuribula tenuerunt. Core namque el duceuti quin-
ies consiiium ejus. Dislulitcniin Deus dare, ut pro- quaginla cum eo, volentes hahere sacerdolium
barel eos. Yel secundum aliam litteram. [Atig.] Aaron, aceeperunt thuribula, ul adolerenl incen-
Feslinaverunt, quod aperlius esl. Quasi dicat: Ba;c sum, ideoquedivinoigneconsumptisunt. Undesub-
fecit eis Deus, per quem vocabat eos ad aeterna; dit: Flamma conlbussitpeccalorcs,qui incenso pec-
sed ipsi, fesiinaverunt, fieri beali in temporalibus, caverunt, igne perierunt. [Aug.] Nola, non ait pec-
et obliti sunt operttmejus, et non suslinueruntconsi- cantes, quodetiam boni sunt, sed peccalores,id est
lium ejus, id est non adverterunt: quo consiliofecit yalde iniquos, et gravibus sarcinis peccatorumone^
Deus erga ipsos ea opera. Dehucrunt enim cogitare ralos.
.lanla opera Dei erga se facla, rton esse inania; sed YERS.19. — < Et fecerunt vimlum in Horeb: et
vocare eos ad aeterna, quse palienter exspectanda ,n < adoraverunt sculptile. >
sunt. Illi vero festinaverunt fieri beati in terrenis, Et praelereafeceruntvilnlumin Horeb, [Cassiod.]
in quibus est hydr|a cupiditatis: de qua qui biberit, absentiam Mosinon tolerantes, dum ipse in ver-
sitict iterum (Joan. rv). Unde.subdit : tiee niontis Sina moraretur, ut accipeiet legem
YERS.14. — <Et concupierunl concupiseentiam (Exod. xxxn). Coreb interprelatur calvaria, ubi
• in deserto; et tcntavorunt Deum ininaquoso. > crucifixio Domini.facta est. In Cofeb ergopeccave-
Ei concupieruntconcvpiscentiamin deserio. [Aug., ruiit, ut jam tunc perfidi, in eo nomine peccarant,
Cassiod., Aug.] Talis locutio est hic, ut sttpra lau- ubi posteri eorum erant Dominumcruoilixuri, id est
daverunt laudem ejus. Nimietas autcm desiderii, in eo loco qui secundumnominis sui inlerpretatio-
geminatiohe verbi ostendilur; et ienlaverunlDeum neiri designat locum, ubi Judaei crant cruciflxuri
in inaquoso, id est in deserto (Num. xi; Exod. Dominum,[Cassiod.]Hoc in patientia lenium fec-it,
xvii). sicut omnia mala ex ea nascuntur. Er post adorave-
VERS.15. — < Et dedit eis petitionem ipsorum; runt sculptile.Yiluluseniranon sculptilis,sed confla_j
< el misit saturitatem in animas eorum. > tilis fuit.
Et dedileis pelitionemipsorum, [Aug.] id est illud YERS.20. — < Et mulaverunt gloriam suam, in
, < similitudine vituli comedentisfenum. >
quod peliverunt, ita scilicet, ei id eslquia misitsa- r.
luritalem, non tamen ideo beati fuerunt, quia non Et mutaverunigloriam suam, [Aug.] idestDeum,
esl haeesaturitas, de qtia dicitur: Beali qui esuriunt qui esset gloria eorum, si sustinerel eum. In simi-
el sitiunt jusliliam, qvoniam ipsi saturabuntur litudine vituli, non ait per accusativum, sed per
(Matlh. v). Misit, dico, in animas corvm, id est in ablativum, in similitudine; et est talis loculio ut su-
animalitatem quae sustentatur esca, id est animat pra, ubi ait: El crediderunlin verbisejus.Yitulidico,
corpus, quod sustentatur esca. Non enim hic acci- comedcniisfenum ut ab eo comederentur, quia fe-
pitur anima, secundum id quod rationalisTest; sed num sunt, id est caro. Omnisenimcaro fenum (Isa.
secundumid quod animahs corpus animal facil, ad XL).Et sic
cujus sustcntationem pertinet potus et cibus. Unde VERS.21. — < Oblilisunt Deum,qui salvaviteos ;
in Evangelio: Nonne anima plus- est quam esca? < qui fecit magnalia in Jigyplo, mirabilia in terra
(Mailh. vi.) Yel, in animas eorum, id esl secundum < Cham, lerribilia in niari Ilubro. »
volimtatem eorum, ut volnnlas qtire desperando 0/>/irisuntDeum qui salvavileos. [Cassiod.,Aug.,
pctierat, copia vinceretur. Saturilatem vero seqni- Cassiod.] Magnaoblivio.Qtiidenini est in mcnioria,
tur seditio: si non libcralio? Qui fecii. Quasi uical: Quomods
 955 COMMENTARiUM IN PSALMOS.—PSAL. CY., 850
salvavit eos? ecce, ipse est qui fecit magnalia in A \ dum murmurarent, non exaudierunlvoceinDomimr
JEgypto qua: pro magnitudinc sua recoli poterant. yehementer eos probibentis a munnure.
Etfecit iriterrd Cham mirabilia. Haeenon solent a YERS.26. — < Et elevavit mauum suam super
mente excidere. Et fecit in mari Rubroterribilia, id < eos, ut prosterneret eos in deseiio. >
est mirabilia, quia admiralio non est sine quadam Et e/ei/awi!*.
[Cassiod.]Hic justitja Dei praemittitur.
formidine. [Aug., Cassiod.] Yel terribilia possunt ut secuta pietas magis gloriflcetur : quae pietas
dici, quia adversarios afflixerunt, et istis quid li-.. in sequenti oslenditur, ubi, intervenlu Phinees.
mere deberent, monstraverunt. Haecautemvivacius Deus placatus dicitur. Hic vero justitia Dei osten-
mentibus haerent, sed ipsi sunt obliti eorum. ditur, cum ait : Et elevavitmanum suam super eos,
233 YERS.22.— <Et dixit ut disperderet eos : coniminaiidopcenam,[Aug,,Cassiod.]ut prosterneret
< Si non Moseselectus ejus stetisset in confraclione eos in deserto. Quasi dicat: Viles qui prius fuerant
* in conspeclu ejus. > gloriosi.
El, propter haecscelera dixit comminandout dis- VERS.27..— < Et ut dejicerel semen eorum in
perderel eos, [Gl. int., Aug.] quia digni erant pe- < nationibus, et disperderet eos in regionibus. > .
rire. Omnes penitus disperderet? utique. Si non Et ut dejicerel semen eoruni , [Cassiod.] id est
Moses electus ejus stetisset inconfractione in con- ** ' filios. Et in.nalionibus, et disperdereteos in
regioni-
speclu ejus, [Aug.] id est incessanler orasset pro bus, ne ultra de eongregationeprcesumereiit.
eis. Stetisset dico, in confraclione, id est in plaga YERS,28. — < Et initiati sunt Reelphegor; et
qua erant feriendi, scilicet ut se objiceretpro illis, < comederunt sacriflcia mortuorum. >
dicens : Si dimitlis illis hoc peccatum dimitte : si Et inidali, [Aug.] antequam diceret, quod aliquis
verti non dimitlis illis, dele me de tibro luo (Exod. hanc indignalionem Dei placuerit, adjungit: Et
xxxn), ubi monstralur quantum valet intercessio initiati sunt, vel consecrati sunt, Beelphegoridolo
sanctorum. Securus enini Moses dejuslitia Dei, gentiumconsecraiisunt. [Cassiod.]Qttasi dicat : Non
qua euro delere non posset, impelravit unisericor- modo.ad tempus colenles, per quod notalur gra-
diam Dei, bis qui juste perireut. Stetit ergo Moyses yior excessus : Et inde vehementiori ira, et come-
in eonfractione. derunt sacrificia mortuorum, immolata morluis ho-
YERS.23. — < Ut averleret iram ejus, ne dis- minibus, quasi diis.
< perderet eos. > YERS.29. — < Et irritaverunt eum adinventioni-
PARSIV.YERS.24. — <Et pro nihilo habuertint < bus suis; et mulliplicata esl in eis ruina. >
i lerram desiderabilem. > ,
G Et irritaverunt eum in adinventionibus sui~, et
Et pra nihilo habuerunt. [Alcu., Aug.] Quarla
Ifein alia et Phineem multiplicala esl in eis ridna. [Aug.] Cum pro suis
pars. peccata enumerat, per
dicit placatum Deum. Quasi dicat : Haecpraedieta gravibus peccalis, graviter vaslaverunt, cum supra
dixisset Deum levasse manum, antequam dicat eum
fecerunt, et etiam pro niidlo habuerunt terram desi- haec de hiagniludine culpaeet poenaeeo-
derabilemnon quod eam sed sic ni- placatum,
vidissent; pro rum interseruit. Quasi dicat: ad hoc distulerit, quod,
hilo habuerunt, scilicet quod .
levaverat manum ad prosternenduin illos, ut dali
VERS.25. — < Non crediderunt verbo ejus, et in
reprobum sensum, etiam hoc admilterent, .sci-
« murmuraverunt in labernaculis suis; non exau- licet criuien
idololatriae, et in tanto crimine evi-
c dierunt voceinDomini. > denti justitia punirenlur; et tanlum fuit hoc scelus
Non crediderunt verbo, vel verhis ejus, [Haym.,
eorum, ut Detts nollet aliler placari, nisi ut Phi-
Alcuin.] scilicet quod esset eos inlroducturus. Yel nees eum placavit, qui masculum et feminam co-
ila : Et pro nihilo habuerunt terram desiderabilem, eunles
id est illam pariler inlereirtit. Non odio eorum, sed zelo
[Aug.] contempserunt,quod per signifl- Dei : quo facto, populum
cabatur aelemunibonum. Yere desiderabile. Et ita turus cujus major iuteritus fu-
erat, liberavit.
non credideruntverbo ejus, per parva ad magna vo- D ]
canlis. Profecto nisi aliquid magntim terra illa si- VERS.SO, *—< Stetit Phinees, et placavit; et
< cessavit quassatio. >
gnificaret, ad quod invitarentur, nullomodoculpa-
rentur, qui pro nihilo habuerunt eam, cujus teiu- Stetit Phinees.[Cassiod,] Sietit solida mente, ul in
porale regnuro, eliam sancli pro nihilo ducunt, ut generali perturbatione ipse solus confidentiama\e-
Jerusalem, qjae in. coelo est vere desiderabilis, precalionis assuineret. Et placavit, vel exoravit,
ament. Sed infidelitas merito redarguitur, quia in possel dixisse, et moechantestransfixit; sed melius
eo quod pro nihilo habuerunt eam , non credide- dixit exoravit, quia transfixio moechantium zelo
runt verbis Dei, per parva ad magna ducenlis. Et Dei facta, magis dicenda est oralio, quam operalio,.
festinantes bic esse beati, non sustinuerunt consi- quia qui.bene agit, orat, et sic cessavil quassalio,
ltum ejus; et murmuraverunl, dicentes : Faciamus [Aug.] Rreviter toturii dixit, quia non docel hic
ducem, et redeamusin -Egyptum, et hoc in iaber- nescientes; sed commemoral scientes. Quaeautero,
naculissuis. [Haym.,Cassiod., Aug.]Quasidicat,cum bic posita est quassatio, superius dicta est con-
essenl in otio, quia hoc non laboranlibus, sed olio- fractio, id est plaga populi.
sis eontigit. Unde major invidia criminis crescil; et VERS.'51.— < El reputalum est ei in juslitiaro ;
1983 PETRI LOMBARDI 968
< in generalione etgeneralionemusqueinseropiter- A . ot si non in prima, saltem in sequenti aetate factum
< num. > V est.
Et reputatumest ei in juslitiam. [Aug.] Deusenim YERS.36, — < Et effuderunteanguinem innocen*
qtii novit quanta charitale populi id factum sit, re- < tem, sanguinem filiorumet filiarumsuarum, quas
ptitavit hoc sacerdoti suo hrjustiliani; non solum < sacrificaverunl sculplilibus Chanaam. >
tn generalioneet gcnerationem,id est quandiu gene- Et effuderuntsanguineminnocentem, [Aug., Ca_-
ratio est, sed usquein sempiternum-. siod-.] scilicet sanguinem filiorum parvulorum, a
PARSv. YER§.32. — < Et irtitaverunt eum ad consensu illius sceleris alienorum. Filiorum, dico,
< aquas Contradiclionis; et vexatus est Moses suorum, ne putes extraneorum; et filiarum sua*
propter eos : quia exacerbaverunt spiritum rum quas sacrificaveruntsculptilibusChanaam.
< ejus, > VERS,37. — < Et interfecta est terra in sangui-
Et irritaverunt. [Alcuin.] Quintapars, ubi agit de < nibus, et contaminata est in operibus eorum; et
'
aqua Contradictionis, et de immolationefiliorum, < fornicati sunt in adinventionibus suis. >
Umie vehementius iratus est Deus, et tamen postea Et interfecla esl terra in sanguinibus.[Aug.] Tro-
miserttts. Quasi dicat: lta irritaverunt in adinven- pica loeutio est hic, qua continens, ponitur ^pro
lionibus suis, ut supra dictum est,. et ilerum irrita- BJ contento. Et est, terra inlerfecta est in sanguinibus,
verunt eum id est ad iram provocaverunt ad aquas id est homines, qui fere omnes hoc peccato mortui
eontradiclionis; et vexatus est Moses propier eos. suiit: Ipsi enim interficiebant animas suas, immo-
[Aug., Cassiod.] Id est menle turbatus ut haesitaret. lando filios; et contaminala est in qperibus eorumt
Et hoe, quia exacerbaverunlspirilum ejus , quia ni* id est contaminati sunt in operibus suis: Et fornicati
mia imporlunitate populi, succensus est, diflidenter sunt in adinvenlionibussuis, [Cassiod., Aug.] id est
excrepuit, dicens : Nunquid de petra hac poterimus polluli sunt adulterinis superstitionibus suis, quaa
nobis aquam ejicere? (Num. xx.) dicit adinventiones ipsorum, non quod primi inve»
VERS.33. — < El distinxit in labiis suis ! non nirent vel invenissent. Sed quia alios imitati sunt,
< disperpiderunt gentes quas dixit Dominus Deus qubd IjromSeuiiaTa in Graecoapertius dicitur, hic et
t illis. > supra ubi dixil, irritaverunl eum in adinvenlionibus
Et, [Aug.] ideo quia exacerbaverunt eum, dt- suis. Unde alii interpretes transferunt sludia, vel
slinxit hoc miraculum a priori constantia quam ha^ ajfectiones,yel voluntates.
buit in aliis niiraculis, in labiis suis. Hoe enimam- VERS.38. — < Et iralus est in furore Dominus
bigue dixit, qui omnia alia cerla fide promiserat. < in populumsuum; et abominatusest hau-editalem
Perturbatus namque murmure populi infidelis,non ^1 < suairt. >
tenuit liduciam qualem debuit, quasi non posset Et iratus est furore Dominus in populunisuum.
Deus hoc facere, qui tanta jam fecerat, dubitanter [Aug.] lra non est in Deo, sed per similehoc dici*
namquepetram percussit, qui in aliis non dubita- tur, quasi potentia vindicandi excitata est. Et abo*
verat. Dehoc autem hac sola poena correctus est, . minalusest hwreditatemsuam, id est aversus est ab
quod non intravit in terram illam, non tamen.alie- eis, non ad perditionem suam; sed ad disciplinam,
natus est a regno gratiae Dei. Illi autem de quorum quod innuit nominans haireditatem. [Cassiod.j
iniquitatibus loquitur iste psalmus, cum intrarent Quod, id est Deum averti ab eis, extremumest om-
in terram promissaro : non disperdiderunt gentes nium malorum praesentium.Unde, scihcetde aver-
quas dixit Dominusillis, scilicet septem illos popu- sioneet ruina de qua suppouit.
los, qui terram promissionis possidebant. YERS.39. — i Et tradidit eos in manus gen*
VERS.34. — < El commislisunt inter genles, et < tium; et dominati sunt eorum qui oderunt
• didicerunt opera eorum; et servierunt sculptilibus - < eos. >
< eorum, et factum est illis in scandalum. >
Et tradidit eosin manus gcntium,el dominatisunt
Et commistisunl inter gentes. [Cassiod,] Ne hoc > " eorum qui oderunl eos.
jleret praeeeperat eos Deus occidi. Et didicerunt [Cassiod.] Ecce qui glorid-
batur in idolis, opproprip servilulis subsunl, qua
opera eorum, et servierunt scutplilibuseorum (Num. servhmt inimicis , quod difficile«est, Grave enim
Xxxin), et ita factum est illis in scandalum. [Aug., est servire
Hoc eas non sedcom- infenso, qui nullo placalur obsequio.
Cassiod.] quod disperdiderunt,
misti sunt illis. Yel lerra promissionis, quaefuerat YERS.— 40. < Et trihulaverunt eos inimici eo-
eis data in praemium, versa est excedentibus in < rum; et humiliati sunt sub manibus eorum; saepe
ruinam, quia gentiura cohformitate, ibi facti sunt < liberavit eos. >
idololatree. El tribulaverunt eos inimici eorumt et humiliali
YERS.35. — <Et immolaverunlfilios suos et filias sunl sub manibus eorum; [Cassiod,] sed Dominua
< suas daemoniis,> smpe libetavit eos. Duplex misericordia 234
Et immolaveruntfilios suos et filias suas dmmo- Dei hic exponitur. Praemisit enim superius be-
niis, [Aug., Cassiod.] id est idolis, quaeerat consue- neficia Dei, rtec tamen cessat iniquitas eorum;
tudo gentium. Hoc , et si illa non narret hi- postea intulit vindiclam , et afflictis iterum mi-
Storia, lamen hic propheta menliri non potest; seretur.
 -969 COMMENTARTUM IN PSALMOS. — PSAL. GYV 970
VERS.-41. — « Ipsi autero exacerbaverunt eum in A nobis ejectis salvos1fac nos, o Domine,Devs noster.
- consilio
suo; et huroiliati sunt in iniquilatibus [Alcuin.] Nota eum ordinem hic servari, quem Do-
« suis. ~ minus servat in Evangelio. Hic enim prius agit de
Ipsi autem exacerbaverunl eum in consilio suo ejecfione daemonum; poslea de sanilate; tertio de
malo. [Aug-.]Malumest enim consilium hominis ipsi glorificalione, ubi subdit: Etgloriemur in laudc lua.
horaini, quo -quaerit quae sua sunt; non Dei (Phi- [Aug.] Sic enim dixit Dominus in Evangelio : Ecce
lip. n), hocest autem quod supra dixit, non susti- ejicio dwmonia, et satdlates perficiohodieel cras, et
nuerunt consilium ejns, scilicet Dei, quod est de tertia die consummor(Luc. xiu), id est perficior,
acternis. Et ideo, scilicet quia exacerbaverunt hu- occurrentibus omnibusin virum perfectum, in men-
miliati sunl in iniquitatibus suis et licct essent ini- suram aetatis plenitudinis Christi (Ephes. IV), per
qui, Deus tamen plenus misericordia. non neglexit quae notantur tres stalus Christianae religionis :
eos, imo. duo in prssenti, ubi meremur; tertius in futuro,
YERS.42. — i El vidit cum tribularentur: et ati- ubi triumphabimus. [Alcuin.] Priraus est in poeni-
< divit orationemeorum. > tentia; secundus in justitia; tertius in gloria. In
Et vidit[ll~ym.] intuitu mjsericordiae,cutn tribu- quarum significatione celebrantur in Yeteri Testa-
larentiir et'audivit orationem eorum. ^ mento tres
praecipuae festivilates, scilicet Pascha;
VERS.43. — < Et memor fuit testamenti sui; et Pentecoste, Cenopegia (Levit. xxni). In Pascha im-
< poenituiteum secunduin raultitudinem misericor- molabatur agnus, et comedebatur azyma cum
< diaesuae.> lactucis agrestibus, et spicas torrebant igni (Exod^
Et memorfuil lestamenlisui aelerni, [Aug., Cas- xn). Per quae significabatur carnis. morlificalio, et
siod.] quuddisposuit ad Abraham. Nola quod causa poenitentiaeamaritudo. ln Pentecoste, novi pa-
esl, ne Israel pro debito peccati periret, teslamen- nes] de novis frugibus offerebantur; per quod
tum novum, ubi est adventuS Doniini, qui est justitiae status inlelligitur, per quam in novitate
Abrahaepromissus. El pxniluit eum secundummul- vitae ambuiamus. In Cenopegia,quaeerat festivitas
titudinem misericordiwsuw [Aug., Cassiod., Aug.] tabernaculorum, offerebatur de cunctis fruclibus
Ideo dicit poenituil, non quod poenilentiain Deum anni in templo, per quod significalur slalus futurart
eadat; sed quia mutavit quod facturus videbatur, consummationis, quando sancti in immortalitate
id est eos perditurus. Tunc enim poenitet,quando dedicati, venient cum exsultatione, portanles mani-
nos poenitere videt. Talis est nobis, quales nos illi. pulos suos. Isti iidem tres slatus signiflcati sunt
Nihil autem repente facil Deus; sed quod ab aeterno„ per ea quae Samaritanus circa vulneralum fecit.
praescivit; sed mulare dicitur, quod secundum re- Infudit enim priusvinum, posleaoleum ; deindesa-
rum causas sequi videlur aliis causis econtra inter- nus factus est. In vino enim intelligitur fervor pceni-
venientibus, sed et camas , et quid fieret praevidit tentiae; in oleo, lenitas justiliae,in eo quod sanus fa-
iraniulabililer. ctus est, consummatio glorificationis aeternae. Hi
VERS.44. — < Et dedit eos in misericordias, in quoque iidem signiflcantur per tres dies Christi,
< conspectu omnium qui ceperant eos. > scilicct crucis, sepulturae, resurrectionis. Isti ergo
Etdediteos, [Aug., Cassiod,] scilicet praedestina- tres status signantuf per illa tria praedicta,quae
tos de illo populo, in misericordias, pluraliter dicit, Dominus dixit. Per ejectionem quippe daemoiiiim,
quia quisque proprium donum habel [I Cor. v), et poenilentia intelligitur, per quam a peccatis mun-
tolum est miserenlis Dei(Ztom. ix). Pluraliter ergo damur; per sanilatum perfectionem, justilia; per
dixit, in misericordias, propter diversa dona. Pro- tertiae diei consummationem, futurae glonflcationis
phelaeenim et apostoli, et martyres, et confessores, perfectio intelligitur. Iidem quoque tres stalus si-
de Jndxis fuerunt [Cassiod.] Dedit in misericor- gnantur per ea quae hic dicuntur. Primus itaque
diss, et hoc in conspectuomniumqui ceperant eos, poenitentiaestatus notatur per hoc quod dicit, dedit
id est gentium, ut eos gentes mirentur, quaeprius D ] in misericordias in conspectu omnium; secundus
eos despexerunt, [Cassiod., Aug.] vel , in con- justitise status, per hoc quod dicit, salvos fac nos,
speetu omnium qui ceperant eos, id est diaboli tertius gloriflcationis status, per hoc quod dicit, ut
et angelorum ejus, qui captivos prius lenebant. confiteamur et glorietnur. Et congreganos de natio-
[Aug.] Nam coram daemonibusliberi facti sunt, sub nibus [Aug.] id est de gentibus. UndeDominus ait:
quibus factl fuerant captivi, quibtis ejectis perfecit Alias oves habeo (Joan. x), sciticel de gentibus, id
Chrislus sanitates. Unde hic oratur, ut sanitates est filios Dei, qui dispersi eranl in gentibus. Unde
perficiat, cum subditur : Joannes evangelista ait de Caipha, qui prophetave-
PAESVJ.YERS.45. — < Salvos fac nos, Domine rat : Expedil ut unus Iwmomorialur pro populo, ne
< Deus noster; et congrega nos de nationibus. > lota genspereat. Hoc aulem non dixit a semetipso,
Salvos fac nos. [Cassiod., Aug.] Sexta pars. .Tam sed cum esset anni ittius pontifex,prophetavit, quia
copia laudis expleta, precatur quod futurum videt, unus erat moriturus pro gente, et non tanlum pr.o
scilicetnt Ecclesia, de omnibus gentibus congrege- gente, 'scilieet Judaeorum, sed ut filios Dei qui erant
lur, et laudes aetemas cantet. Quasi dicat: Dedisti dispersi, congregaretin unum (Joan. n), id est filios
in misericordias in conspectu daemonum,quibus a ' Dei dispersos de gentibus, congregaret cum Judaeis,
PATKOL.CXCI 31
 ~"!\ V P£TRI LOMBARDI 972
tif fieretunum ovileet unus pastor (Jo-n. x) : quod A lauderis, ul insinuet duo praecedenliasic accipienda
Iric orat cum dicil: Congrega nos de nationibus. esse, ut videas, ut Iwleris, quanquam ad concor-
diam reditcit.
Hoc autem falso Judaei impleri putant, per Anti-
YERS.16.— Misit salnritalemin animas eorum.
ehristum. Congregadico, Hieronyxius pro saluritate, habet tenuitatem, cl
YERS.46.—<Ut coiriiteamurnominisanclo tuo : fermealii maciem,quaevidenturadversari saturitaii.
< et gloriemur in laude lua. > NaiiiHeb. bahet rrn RAZON, id est macies. Sensum
Ut confiteamur,[Cassiod.. Gl. int., Aug.] in prae- lamen cdncordemjudicatMunsterus.Yocat maciem
mortem ipsam. Ipsi cogitabanl carnibus
senti el in futuro, nominisanctoluo, elgloriemur in animarum,
saginare animas suas : sed contrarium evenit illis.
iaude tua, non humana jactantia. Deindeipsam lau- Unde Sanctes yertit, perditionemin anima eorum.
, dem brcviter suhjicit : . YERS.-30. — Et placavit. hbiji} VAIEPHALLEL.
YERS.47.— < BenedictusDominusDeus Israel, exseculKS Hieron. Dijudicavit. quod cst interprete Pratensi,
est jusliliam. Ergo LXX posuerunl effe-
« a saeculoet usque in saeculum : et dicet omnis clum. Nam ex vindicta quam exercuit Phinees,
« populus : Fiat, fiat. > • placatio conseculaest. Munsterustaroen et Nebien-
Benedictus [Cassiod.] quasi dicat : Confiteamur sis vertunt oravit,[qnoiproxime respondet ad pla-
eavit.
Domino, dicentes : Renedictus, Dominus Deus o YERS.53. Dislinxit labiis suis. Hieronjrmuspro
lsrael.\\~ee est laus illa, quam congregatos optat dislinxit, vertit prwcepit XB->1VAIERATTE. Pleri-
cantare. IIoc nuiic canit Ecclesia de tanlo bono que alii transferunt simpliciter, loculus est. Mun-
laeta.Bencdictus dico, a swculo et usque in smcu- sterus tamen ponit, inconsideratelocutus esl. Cui
aceedit Campensis, vacillavit, utinlelligasdeMose,
lum. [Aug.] id est ab aiterno et in aelernum,quia ad
aquas contradictionis baesilante. Quam intelli-
sine fine Jaudabitur ab eis, de quibus dicitur: genliam praeterea sequitur Auguslinus, quanquam
Beati qui habitant in domo lua, Domine, in smcula Munsterus videtur inlelligere de ipso populo. Ilier.
smculorumlaudabunlte (Psal. LXXXIII). Haecest illa auteni loqui Mosi, accipit pro prwcipere,vel nt
in Cpmment. jvgiter supplicarepro eis. Translator
, tertia consummatiojcorporis Christi, quae eral in larnen ad Catiipensemopposilum sensum reddit,
immortalilate post ejeclionem daemonum,et perfe- qui ad Deum boc referat, quoniam Spirilum Dei
ctioneni sanitalum. Tunc enim perficielur quod in exacerbaverunt, ul effarelur labiis suis.
principio psalmi oratum est : Mementonoslri, Do- luta VERS.37, —- < El interfecta esl terra, Hier. Pol-
in ad a d Im- est, quem omnes alii imilanlur. ~~T~y\ VATEHE-
mine, beneplacitopopuli ttti, videndum, NAKIpoferat niendum videri, et positura inlerfecta,
landum, ul lauderis cum hwreditatelua.—Et di-:et pro infecta est. Reclamat tamen aperie Graecum
omnis popuhts. lsle esl, populuspraedcstinatus,tain iyovoxTovijfin, koc est interfccta est, CaetecumHie-
de Judaeis quam gentibus : Fiat, /Za*.quasi dical : rortymus, est Isa xxiv, id verbum Hebraicum, vertit
Q interjecta terra ab habitatoribvssuis. Etenim sic
Huic laudi consenlient omnes praedestinali. habent et nosiri codices, et aliiquos dicunl corre-
COLLATlO IN PSALMUM CV: < CONFITEMINI ROMINOctiores eFrobenio; ac interim satis deprehenditur
QUONIAM BONUS, QUONIAM, > etC. ex interprelamenlo cjus loci apud Hieronymuin.
Unde dicit < Prima sentenlia esl contra e6s, qui
—
YEns.5. Advidendumin bonitaieelectorttm,ad exceisi sunt terrae, ut infirmenlur universa, quae
Iwiandumin Lvtilia genlis luw, ut tduderiscumhw- ','nune fortia sunt, propter eos qui sanguinem san-
rediiale lua. In Graecoct Hebraeoponuniur tres in- guini miscuerunt, et in morcm sanguinis Abel,
finitivi, ubi Latinus interpres posuit primo dito interfectorum cruorem adDeum clamare feceninl.>
gerundia ; ct deinde allerum modum, ul lauderis, Haecin Commenlario.Ubi interpretatur duas clau-
ut hoc non faciat sensum ambiguum. Alia vero ad sulas, infirmata est altitudo populi terrae, et terra
videndum,potest intcrprelaii, vel ulvideas, aut ut interfecta est ab habitaloribus suis. Proinde miror
vidcamus. Sic etiam Graece, TOO ifciv, Heb. rviN-fe Sanctem dicere. Hier. in eo loco Isai. vertisse in-
esl terra ab habitatoribusstds, idque in suo
LlREOTrt. Et ad Iwlandum, TOOttyuvtimuiTiCXvh LIS- fecla
Thesauro, de hoc eliam disserit August.: < Puta-
MOAII, similiter ut Iwteris, vel ul Iwtemur.Postremo renius hic scriptoris errorenl esse, atque enm di-
TOViTtavjtw~uihh~\~~h LEHITHUALLEL. -
Consequenter cererouspro eo quodesf,infecta, fecisseinterfectam,
dicendum erat ad laudandumseu exsuliandum.Quod nisi habereinus beneficiumDei, qui Scripturas suas
etiam anceps erat, vel ut lauderis, vel ut glorier, in mullis linguis esse voluit, alque ilaessescri-
sive exsultem,aut laudemur. Ex August. atttemcol- ptum, interfecta estterra in sanguinibus,inspectis
ligilur maluisse interpretem in terlio dicere, ut Gracciscodicibusvideremus.

PSALMUS CVI.
PSALMI TITLXUS : < ALLELUJA,
ALLELUIA. > 1 Patcr, qnamvis idem sit abba, quon pater, id est
D
ConfiteminiDoniinqquoniambonus. Titulus : Al- ut per duo alleluia imelligamusduos populos, quos
teluia, alleluia. Hic psalmus commendat misericor- iiitelligimusper illa duo nomina, quaitivis idem si-
diam 235 De'>habens in litulo bis alleluia, sicut gnificantia, quae Apostolus posuit pro bac distin-
et superior psalmus habuit bis alleluia, qui est de clione, dicens : In quo clamamus,Abba Paler (Ga-
populo Israel: el hic quoque; bis habet non incon- lat. tv, Rom. vm). Docet aulem hic psalmus, quid
grue, quia agit de universali Ecclesia, quaeconstat simus per nos, scilicet infirmi el mali, et quid per
ex duplici pariete, scilicel gentium et Judaeorum, misericordiam Dei, scilioet boni et filii Dei, ubi
in uno angulari lapide collectorum (Ephes. n). Me- conleritur hominis superbia , et glorificatur Dei
rilo ergo habet duo alleiuia, ul ..dicamus: Abba gratia, quaede quatuor lentalionibus liberal, [Aug.]
975 COMMENTARIUM IN PSALMOS:— PSAL. CVI. 95*
qcae iri sequenlibus describuntur : de quibus per A qriia et in reliquis tentationibus hic ordo serratur,
nos liberari non valemus. Intentio. Monet ad con- prius Cst tentationis expositio, post clamof libera-
r"
fessionem. tionis; tertio ,_ exauditio claraoris; qnarto, pro
Mpdus. [Cassiod.,Aug.]Septem sunt partiliories. exauditione confessio, id est laudalio, quasi rede-
Primo monet redemptos confiterL Secundo ponitur mil, congregavit, qnod necesse erat, quia, errave-
prima lenlatio, quaeesl error, ubi est et fames, ibi, runt, non habenles viam verilatis. Ipsi dico exi-
erraverunt.Tertio ponilur secunda tentalio, quaeest stenles, in solitudine, id est sine Deo, et inina-
difDcultasvincendarum coneupiscentiarum, ibi, se- quoso,[Aug., Cassiod.] id est sine yera doctrina,
denlesm tenebris. Quarto ponitur tertia tentatio, quia non invenerunt iiiam, quae est Christus. Yiam
quae est taedium benefaciendi, ibi, omnetnescam. dico, civilaiis hdbitdculi, id esl quae dubil ad civi-
Quinto ponitur quarla tentatio, quae est tempestas tatem supemam, [Aug.] scilicet Jerusalera, in qua
saeculi,qualiens Ecclesiam, turbans rectorera, ibi, habitandum est. Sic erraverunt. Et praeter erro-
^ui descendujit. Sexto commendalur Ecelesia, quae rem, erat eis inopia, quia ipsi erant
per gratiam Dei salva facta est, ibi, posutt flundna. YERS.5. — < Esurientes etsitientes; anima eo-
Septimoagit de haereticis, quibus deslructis erigi- t rum in ipsis defecit. >
tur Eeclesia, ibi, et pauci facti sunt. Hunc psahnum " Esurientes el sitientes, [Cassiod.] quia erant sine
partitur Aug. ut diximus (145). Unde Cassiodorus verbo cibi Dei, et potu gratiae. Per hoe autem quod
dicit se habere auctoritatem alios psalmos divi- dicit esurientes et sitientes, curiosos saeculisigni-
dcsdi Hunctamen psalmum aliter distinguit. [Aug.] ficat, qui veritaiem diyersis opinionibus exquire-
Propbeta ergo commendaturus misericor-diamDei, bant,'nec inveniebant: ideo anima eorum defecit a
de quatuor lentationibus liberantis, prius omnes fi- bono interiori. [Aug., Haym:, Aug.] Et hoc ideo,
deles monet ad confessionem, dicens: quia mansit, in ipsis, id est quia non se excessil,
YERS..1. — < Gonfilemini Domino quoniam bo- sed se sibi suflicere putavil. Nola quod cum dicit,
~ anima in ipsis defecit, non ostenditur Dei crudeli-
nus, quoniam in saeculuramisericordia ejus. >
ConfiteminiDomino, [Cassiod.] ulroque scilicet tas, sed monstratur quomodo se commendal Deus,
modo peccala et laudes. Hoc nequit optirae facere, id est commendabilem oslendit se, permittens ho-
qui non guslavit. [Aug.] Unde alibi : Gustateet vi- minem deficere, quod nobis expedit; deficimus
dete, quoniamsuavisestDominus(Psal. xxxm). Con- ertim ut rogemus, et ut subvenientem amemtis. Et
filemini dico, dicentes hoc : Quoniam bontts est ideo post hunc errorem, et famem et sitim, sub-
Dominus, id est quod «uavis est, et vere, quoniam/- ( dilur :
miserhordia ejus est in smculum, [Haym.] id est in VERS.6. — < Et clamaverunt ad Dominumcum
alemuni, et quod dico de misericordia ejus. i" tribularentur; et de necessitatibus corum eripuit
YEBS.2. — < Dicant nunc omnes qui redempli < eos. >
t sunt a Domino; -quos redemit de manu inimici, Et clamaverunt. [Aug., Haym.] Quasi dicat: Et,
« de regionibuscongregavit, eos. > id est quia anima eorum defecit, ideojam conjuncli,
Dicant nunc omnesqui redenipti sunl, [CasSiod.] clamaveruntadDominumcum tribularenlur errore et
sanguine Chrisli, a Domino, [Aug.] quos redemitde fame, et de necessitalibus eorum, id est malis in-
tncnu inimici, id est diaboli, ,de regionibuscongre- evitabilibus eripuit eos. Quid enim eis fecit? ecce :
gavit eos, paulatim non onines simul congregavit' , r- VERS.7. — < Et eduxit eos in viam' rectani ; ut
in unam civitatem, [Cassiod.] in untim populum < irent in civitatem habitationis. »
Dei, qui prius per aras et Iucos daemonurarapta- Et eduxit eos qui errabant in viam rectam, [Aug.]
banlur. Unde congregavit? quaeestChristus, qui dicit: Ego sum via (Joan. xiv).
YERS.3. — < A solis oftu et occasu ; ab aqui-• Quasi dicat: Eripuil eosde ignorantia, ostendens eis
< lone et raari. > Christum viam, ut per hanc viam irent bene dpe-
A solis ortu et occasu; ab aquilone el mari, [Cas- D
I rando, in civitatem habitationis cujus civitatis viam
siod.] id est ab anstro. Pro austro enim ponit ante non invenerant. Ecce liberavit eos ab errore,
mare Oceanum, illius partis intelligens, hoc pro de fame autem et siti, quibus gravabanlur qualiter
qualibet parte potest accipi. Hic autem patet quod liberaverit, post dicet, sed praemittit de confes--
non de solis Judaeisdicit. sione,
PARS.H. YERS.4. — < Erraverunt in solitudine VERS.8. — < ConfiteanlurDomino misericordiae
< in inaquoso; viam civitatis habitaculi non inve- < ejus; et mirabilia ejus filiis hominuro. >
< nerunt. > Confitcanlur. [Aug. Rem.] Quasi dicat : Quia li-
Erraterunt in solitudine. [Aug.] Secunda pars, beravit ab errore. Ergo misericordimejus non me-
'
ubi prima tentatio exponitur, quae est error, ubiL rita nostra, non vires, non sapientia. Et mirabilia
est fames. Error autem iste, erat de.eo quod viami €jf«sexhibita filiis hominum, [Haym.] id est eaedem
veriiatis, id est Christum nesciebant, ubi ctiami misericordiaequaedatae sunt mirabili modo redem-
egestatem veri panis patiebantur. Et notandumi ptionis, confiteantur Domirio, id est sint causa et

(145) Ex Cassiod. , in contcntionc psa. ct in titu.

 cm PETRI LOMBARDI 976
materia omnibuslaudandi Dominutn.[Aug,] .Quasi 1 < epr eorum; et infirmati sunt, nec fuit qui adju-
iA
dicat: Dicite inexpertis, vos qui jam estis experli,, < varet. >
- In laboribus infirmati sunt, [Aug.J-impotentes
quiestis in via posili, ad civitaiem direcli, defame
et siti liberati. Sequitur enim de liheratione: per sS resislere viliis, nec fuit alius qui adjuvaret
VERS.9. — < Quia satiavil animam inanem : ett Praeceptumenim auget peccatum, ef in his labori-
< animamesurientem saliavit bonis. > bus tandem humiliatum est cor eorutn. Deo enim
Quia saliavit. [Aug.J Quasi dicat: Non soluml desistente, ab auxilio laborare poles conlra vilia,
duxit in viam, sed a fame liberayit, quia satiavit. sed non vincere. Et te presso tua prava consue-
animaminanem, [Cassiod.J quae erat vacua et*sine , ludine humiliabitur cor, ut discat clamare. Unde
Deo, et animam esurientem, id est scire. appeten- subdit:
lem, quando a Deo visitata medicumdesiderabat,_ VERS.13. — < Et clamaveruntad Dominumcum
saliavit bonis spirilualibus. [Alctiin.] Yel, animami < tribularentur; et de necessitatibuseorum libera-
esurientem, id est non appetentem scire, sed nimiat < vit eos. >
iriedia deficientem.Satiavit bonis, et loquitur perr Et clamaveruntad Dominumcum tribularentur,
simile, sicut solet contingere alicui nimia fame. et de necessitatibuseorumiiberavit eos. [Aug., Cas-
confecto, ut manducare non appetat, sed nimiat D B siod.] In simili causa eadem sententia, quaeet sii-
inedia deliciat. [Aug.] Et nota diligenter in hac; pra, clainorem sequilur liberalio.
tentatione servatum ordinem praescriptum. VERS.14. — « Et eduxit eos de lenebris et uni-
PARS.HI. YERS.10. — < Sedentes in lenebris ett < bra mortis; et vincula eorum disrupit. >
< umbra mortis; vinclos in mendicitate et ferro. >i Et eduxit eos de tenebriset utnbra morlis, et vin-
Sedentes. [Aug.] Tertia pars, ubi ponitur se- cula diflicultaliseorum disrupit. [Aug.] Deindepro
cunda tentatio, quae est diflicultas vincendarum i liberatione sequitur laudalio, ergo,
concupiscentiarum.Jam enim isle positus in viai VERS.15. — < ConfiteanturDominomisericordiaB
Dei, scit quomodo vivere debeat, quod ante in er- < ejus : et mirabilia ejus filiis bominum. >
rore nesciebat; et si conatur eflicere quod novit,, ConfiteanturDomino misericordiwejus, et mira-
ligatus consuetudine prava nequit. Non ergo suisi bilia ejus filiis hominum.[Aug.] Hoc supra exposi-
viribus conetur, sed clamet ad Doniinum, el jami tum est, quare debent confileri.
erit facile quod erat diflicile, scilicet abstinere a[ YERS.16. — < Quia contrivit porlas aereas; et
malis. Poterat hoc Dominus dare sine diflicultate, < vectes ferreos confregit. >
sed ttinc largitoremhujus boni, non agnosceremus, Quia has diflicultates vicit, [Aug., Haym., Cas-
"
iiisi prius obtinentes cupidilales sentiiemus, et nosj siod.] scilicet contrivitportas wreas, id est natnra-
hoc eliam posse consideremus. Quasi dicat: Satia- lem cupiditatem; et vectesferreos, id est diabolicas
vit animam inanem et esufientem, scilicet seden- suggeslionesconfregit.Portm enim aereaesunt homi-
tes, [Cassiod.]id est minorantes, quia vincti erant nuin consuetudinesviliosae,quaeclausosnon sinunt
consuetudine prava. Sedentes dico, in tenebris, id exire. Vectes sunt spiritus immundi, qui portas
cst in peccalis, el in utiibra mortis, id est in viliosa obserant. _£reas autem portas et ferreos vectes,
vita, quaeest imago futurae mortis. Illos dico, vin- pro fortiludine ponit, sed virtus Deibaec frangit.
sfos in mendicitale, quia ipsi erant mendici per in- YERS.'17. — < Suscepit eos de via iniquilatis
digenliamboni, el ferro, quia vincula peccalorum < 236 eorum : propter justilias enim suas humi-
quaeligant eos ferrea et invincibiliasunt. < liati simt. i
YERS.11. — < Quia exacerbaverunt eloquia Dei, Suscepiteos. [Gl. int.] in altum boni operis de
< et consiliumAltissimi irritaverunt. > via iniquhaiis eorum. Ideodicil suscepit, [Cassiod.]
Quia exacerbaverunt.[Aug.]Hocaliud iterum co- quia longe ante erat a superbis, unde: Eraut ad
nanlem vincit, quia non agiioscens graliam, sibi dejectioneiu inleritus humiliati, undesubdit: Pro-
tribuebat, suam justiliam slatuere volens, et consi- Q D pler injustiiias enim suas , quasi dical: Bene dixi,
lium Dei circa se reprobabat. Unde addit: Quia de via iniquitatis eorum, propter injuslitias enim
exacerbaverunt. Quasi dicat : ldeo vincli sunt in suas, [Aug.]id est quia superbiendosibi relribue-
mendititate et ferro, quia eloqtda Dei exacerbave- bant, noji Deo, suam injustitiam constituentes. Hu-
runt, per superbiam, juslitiam Dei nescientes, et miliatisunl, id esl dejecti ad interitum; et accipitur
suam volentes constiluere (Rom. x). Et sensus : in malo. [Cassiod. Aug.] Yelin bono potesl accipi.
[Cassiod.] Contra eloquia Dei agenles, in ejus re- Humiliati sunt, id est invenerunt se nihil posse
guhs vivere respuerunt. Unde eis erat iratus. Et sinc Deo.
consiliumAltissimi irrilaverunt spernendo. Consi- PARS.IV.YERS.18. — < Omnemescam abomi-
liiim enim Dei erat, ut qui superbi erant, in angu- < nata est aniraa eorum, et appropinquaveruntus-
Stiis humiliarentur, quod erat salubre conEilium, < que ad portas mortis. >
ut raorbus saeculi, scilicet superbia remediocon- Oinnemescam. [Aug] Quarta pars, ubi ponitur
trariq, id est humilitate curarelur, sed hoc prius tertia tentatio, quae est taedium. Postquam enim
ipreverunt. Ideo venit de ignorantia ad verilatem, de errore ad viam,
VERS.,12. — c Ef. humiliatum esi in !ah de fame sapientiaead verbum fidei, et poslquarr
977 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. CVl. 978
drflicultalesvicit, u. sine querela vivat, restat adhuc A [Hayra., Gassiod. Hier., Aug.] llliutique quidescen-
taediuro,ut aliquando nec legere, nec orare eum dunt aconlemplativa vita, in mare, id est ad activam
delectet. Evasit ergo imperiliam et concupiscen- vitam Iaboriosam. Yel in mare, ad procellam sae-
tiam; sed moritur taedio. ftui ergo superius fame culi, scilicet ut pro Christo fluctus tentationum
languebant, item fastidio periclitantur. Ne ergo pu- patiantur. Ipsi dico existenles, in navibus, id est in
tes de satietate secqros, quia et fastidio moriuntur. Ecclesiis, quas gubernant: quse dicunlur naves,
Ethocest, omnemescam,etc, Quasi dicat: Susce- quia fluctibussaeculitonduntur, sel non franguntur.
piteos de via iniquitatis, tamen anima eorum abo- Ipsi dico, facientes operationem dum praedicant et
minala est omnem escam. [Cassiod. Aug.] id est hujusmodi, in aquis multis, id est in populis mul-
yerbum Dei, unde anima vivit. Ne aulem leve putes, tis. Et
addit: Et appropinquaverunlusque ad porlas mortis, YERS.24. — Ipsi vidertint opera Domini; et mi-
id est ad defectum animae.[Aug.] Restat ergo ut, si < rabilia ejus in profundo. >
d.electette verbum Dei, nec hoc.libi tribuas, neque Ipsi singulariter. Quasi dicat: Prae caeteris, vide-
hiucaliqua inflerisarrogantia, et avidus cibi.in eos runt opera Domini, et mirabilia ejus in profundo
qui fastidio periclitantur, non superbe insilias , in- saeculi, [Aug. Haym.] id est viderunl quac Deus
telligens hoc non a le tihi esse, vitium quoque B miittbiliter operatur in cordibus humanis. Profun-
tuum, et langorem luum sentiens, clama, fac qtiod dum enira saeculi est cor hominum, unde vcnti
sequitur: erumpunt, et fiunt tempestates seditionum ct dis-
YERS.19. — ' Et clamaverunt ad Doroiuumcum sensionum Deo permittente.
»trihularentur,-eldenecessitatibuseoruinliberavit YERS.25. — < Dixit et stetit spiritus procedae:
< eos. > < et exaltati sunt fluctus ejiis. > ,
El clamaterunt ad Dominum cum tnbularentur, Dixit et sletit. [Aug.]Quasi dicat: Et quid agilur
-t de necessitatibusliberavit eos._[Aug.JDeindesub- in hoc profundo ? ecce Deo permittenle surgit per-
dit quomodo liberavit. secutio. Et hoc est: Deusvolens ut ad eum clamenl,-
YE»S.20. — < Misit verbum suum, et sanavit el qui gubernat, et qui vehitur vel gubernatur,
« eos; et eripuit eos de interitionibus eorum. > dixit, id est perraisit; et sletil spirilus procellw,
Misil verbum suum et sanavit, [Aug.] cujus fa- {Aug., Haym.] id est tyrannica persecutio, vel
stidio lapguor erat, ei sanavit eos, et eripuit eos, non diabolus.
de errore vel fame, non de diflicultate vincendi {Cassiod.] Yel aliter ab illo Ioco : Ipsi videbunh.
peccata, sed de interitionibuseorutn, id est de cor- ,C Quasi dicat: Et ipsi rectores viderunt, id est spiri-
ruptela mentis quaefaslidit quod dulce est. Ergo et tualiler intellexerunt, dpera Domini,ul in mari Ru-
de hoc. bro, baplismum, sic el in cacleris, eo quod fit,ulef
YERS.21. — < Confiteantur Dominomisericordiae mirabilia ejus in profundo videant, quia opera ejus
* ejus; et mirabilia ejus hiiis hominum. < profunda aestimationeconsidefant; sed ne 'inde .lu-
ConfiteanlurDominomisericordiwejus, et mirabi-,, mescerent, exponit procellas eoruni, subdens:
lia ejus filiishominum.(146) Expositum ne exponas, Dixit et stelit spiritus procellw. Hoc tion mutalur..
ue actum agas. Et quid fecit spiritus? ecce, et exaltati sunt fluclus
VERS.22. — < Ut sacrificent sacrificium laudis, ejus. Qualiter ostendit:
- et annuntient VERS.26. — Ascendunt usque ad coslos, et
opera ejus in exsultatione. >
Ut sacrificentsacrificium laudis. [Aug.] Jam enim < descendunt usque ad abyssos; anima eorum in
ut laudetur suavis est Dominus: Et annuntient < malis tabescebat. >
cpera ejusin exsultatione, non cum taedioet moe- jlscenduntpersecutores [Aug., Cassiod.], audendo
rore. . usque ad cxlos quando saeculi elationibus eriguntur
PARS.v. YERS.23.— < Qui descendunt mare in conlra Dcum. Et descendunt timendo, usque ad
i navibus ; facientes operationes in aquis mul- D abyssos, [Cassiod. Gl. inl.] cum in desperationem
< lis. > el metum veniunt. Yel, usque ad abyssos, [Aug.]'.:
Quidescendunt.[Aug.] Quintapars, ubi exponitur id est usque in gehennam, Et in h:s malis ariima
quarta tentatio, quaeest tempestas saeculi,de tribus eorumrectorum labescebat.Et
namque tentationibus liberatus, jam fortasse di- YERS.27. — < Turbati sunt et moli sunf sicut.
gnus est, cui populus committatur, qui in taberna- < ebrius ; et omnis sapientia eorum devorata
culo navis, id est Ecclesiaeconstituatur, ibi, quarta < est. >
tentatio occurrit, scilicet lempestas sseculi, quatiens Turbati sunt confusione sensus, [Cassiod Aug. ,
Ecclesiam, et turbat rectorero. Hoc enim periculum Alcuin. Aug,] et moti sunt experti rectores hoc seh-'
maxime pertinet ad reclores. Quanto enim plus liunt. Moti dico, sicut, ebrius. Sicut ebrii titubant,
honorantur, tanlo magispericlitantur. Cujus tamen quia prosperitas eorura vel adversitas major est yi-
periculi non erunt expertes subditi, si tola navis ribus. In quiete sapienles apparent, quando loquun-
pericUtatur. Quasi dicat: Annuntient opera ejus. tur, qtiando legunt; s«d v«uienUtemp«*Ute,omnia
(146) Hieronyro., lib. i adversus Pelag.
979\ .V'V' PETRI LOMBARDl i"' 9S4
humana consilia deficiunt, et quidagenduin sit non A Ecclesia, quaeprofecit propter insidias et domestica
Tident: Undesubdit: Et oritnissdpientia eorumde- detrimenta, quae fiurit ab haereticis. Unde et erga
vorata est. Unde Apostolus ait: Supramodum gra- Ecclesiam Dei beneficia evidenler monslrantur.
vati sumus, ita uttwderet nos vivere, et ipsi in nobis [Aug.JQuasi dicat: Exaltent eum in Ecclesia. Etsi
responsummorlis habuimus, ut non simus fidentesin quaeris, quare? quid enim in Ecclesia fecit? ecce
nobis {II Cor. i).' Quacunque enim se convertunt, superbis resistit, humilibus dat gratiam, et primo
fluctus fremunt, lempestas saevit, brachia deficiunt, dicit qualiter superbis resistit, cum ait: Posuit
quo- prora inipingatur, quo navis impulsa dimitla- flumina, idest Judaeos, ubi aquae, scilicet doctrinae
tur, a quibus saxis ne pereat, refrenatur, omnino a erant ubi curabant prophetae',in desertum, qttia jam
rectoribus non videtur. [Cassiod.] Restat ergo cla- non est in eis propheta, non est ibi fides Christi,
mare, ut cor eorum solidet Deus, ne tentationibus nec sacerdos, nec sacrificium, nec templum. Item
ventiletur. aliis verbis idem dicit: Posuit exitus aquarum, id
YERS.28. —< Et clamayerunt ad Dominumcum est Judaeos. Unde aliis manabant aquae doctrinaeT
< tribularen.tur; et de necessitatibus eorum eduxit in sitim. Item idem dicit:
< eos. > VERS.34. — < Terram fructiferamm salstiginem,
"
YERS.29. — < Et statuit procellam ejus in ~m- < a malitia inhabitantium in ea. >
« ram : et siluerunt fluctus ejus. » • Terram frucliferam, [Cassiod.] prius, seeundun»
Et slaluit procdlam ejus in auram maris, [Haym., opera bona quae faciebat, posuit in salsuginem, id
Gl. int.] VI est saecull praedicatores, in auram, est in sterilitatem, quae per salsuginem ideo intel-
scilicet levem ventum, id est procellas temperalas ligitur, quia salsus huinor, ubi dominalur, tullit
fecit, et tolerabiles. Yel, in auram, id est in sereni- fecunditatem; et quo merito hoe ? ecce, hoc fecit,
tatem quielis aeternae.Et siluerunt fluclus ejus. a malitia, id est pro malitia, habitantium in ea, id
VERS.59. — < E't laetati sunt quia siluerunt: et est Scribarum et Pharisaeorum dominantium, ibi,
< deduxit eos in portum voluntatis eorum. > id est propter malitiam illorum, qui terram illam,
Et Iwiali sunt rectores fessi, <7«iasitueruntfluctus [Aug.] id est labernaculum Domini dolosismentibus
hoc faciunt fessi post laborem, [Cassiod.] id est . habitabanl. Ecce quomodo resislit Superbis. Deinde
helantur. Et Dominus deduxil eos in porlum volun- dicit quomodo humilibus gratiam dedit.
tatis eorutn, [GL inl.] id est in tranquillitatem op- YERS.35. — < Posuit desertum in stagna aqua-
tatam, vel in aeternambeatitudinem, ergo < rum, et terram shie aqua in exitus aquarum. >
YERS.31. — < Confiteantur DominomisericordiaeC f_ 237 Posuit desertum [Haym,,Gl. int.] id e.t gen-
< ejus; et mirabilia ejus filiis hominum. > les, tn stagna aquarum, ut aquae in eismaneant. Et
VERS,32. — < Ut exaltent eum in Ecclesia ple- repetit idem el terram prius sine aqua posuit in exitus
« bis, et in cathedra seniorum laudent eum. > aquarum, unde aliis emanent aquse vivae.
Ut exallent eum omnes in Ecclesia, [Gl. int.] id YERS.36. — < Et collocavit illic esufienles; c-t
est pro Ecelesia plebis, id est laudent eum omnes conslituerunt civitatem habitationis. r
pro bene reelis : Et laudenteum omnes, in cathedra, Et collocavit iilic [Aug., Cassiod.], id est in
id est pro calhedra seniorum, id est pro bene re- gratia, esurientes qui avide susciperent. Unde
gentibus. Vel ita : [Aug.] Exallent eum, illi qui edent pauperes et saturaburitur (Psat. xxi). Et hi ta-
sunt in Ecclesia plebis, id est laudent eum populi les constituerunt firmiter praeceplisDei obediendo
minores qui reguntur. El laudent eutn, illi qiii sunt civitatem habitalionis, id est Ecclesiam, ubi interim
in cathedra senioruro, id est laudent eum seniores habitetur in spe.
qui regunt. Ecce cum dicit in Ecelesia, aperte de- VERS.57: — < Ef seminaverunt agros-,et plan-
monslratur unde dixit, scilicet de Eccjesia, ubi om- < taverunt vineas, et fecerunt fructum nativitatis. >
nia praedictaaguntur. Ei seminaverunlverbo Dei, agros et planlaverunt
PARS.VI.VERS.33. — < Posttit fltiminain deser- D ] vineas. [Cassiod.] Seroinant agros, et plantant
* tum;.et eiitus aquarum insilim. > vineas, qtiicorpora sua coelestiinstitutione puriflcant
Posuit flumina. [Alcuin.] Sexta pars. Hactenus ut fructus bonorum operum ferant. Unde subdit,
dixit quomodo ad civitatem adducit quomodovivat, et fecerunt fructum nativitalis, id est naturalem,
quompdopascit, quomodoregit. [Aug.JConsequen- non degenerem.
ter ipsa Ecclesia coramendatur, ita ut, nobis in YERS.58 — < Et benedixit eis, efmultiplicali sunt
omnibus Deigratia praedicetur,qui superbis resistit, nhnis: el jumenta eorum non minoravit.. >
humilibus dat gratiam (Jac. iv). Et ut evidenter Et ideo benedixit eis [Cassiod. Gl.int., Alcuin.]
appareat, de qua psalmus ab initio loquebatur, econtra slerili ficui maledicitur. Et tnultiplicati sunt
eommendatur econtra ubi dicit, quomodo etiam numero vel merilo, pro benedictione, et hoc nimia
mala inimicorum prodesse facit Ecclesiae.Hic ergo id est valde. Yel ideo dicit nimis, quia roulti vocati,
est commendatio Ecclesiae quae per graliam Dei pauci vero electi. Et jumenta eorum [Aug.] id est
salya facta est, non per meritum suum, et memo- simplices, sed utiles, qui non sunt a Deodocti, sed
ratur subsequenter inimicorum aflTictio propter tamen fide pleni, non minoravit, quia firmumstat
superbjam eorum, quibus exstinctis erecta cst fundamcntum Dci, quia novit Dominus qui sunt
981 IN PSALMOS.—PSAL. CVI.
COMMENTARIUM »82
ejus(/JTim.n) etjustusanimasjumentorumsuorura. Atum { relinquit?et qnid de illis seductis fecit?ecce.
PARS.7. YERS.59 — < Et pauci factisunt, et YERS.41.— < Et adjuvit pauperem de inopia:
< vexatisunt a tribulatione malorum et dolore. > < et posuit sicut oves familias. >
Et pauci [Aug.] Seplima pars,"ubi dicilur etiam Et adjuvit de illis pauperem. [Aug.] Potuit illos
aliquid de haereticis, quibus quasi civilibus bellis Deus pati semper intus, sed nos de illisnon profi-
quatitur Ecclesia. Unde et circa Ecelesiam divina ceremus. Cum aulem separati per quaestionesnos
beueficiacommendantur.El notandumquod ita verba inquietant, nobis nascitur inquisilionis studium, et
conjungit, quasi de his dicat, de quibus ante loque- timoris exemplum,ut qui slat, videat ne cadat, sic-
batur, cum tamen supra de bonis, hic de haereticis ut illi ceciderunt. Et est sensus : Abjecti sunt su-
agat: De quibus quasi de eisdem cum prsedictislo- perbi, et instructus est htimilis, quod ila dicit : Et
quitur, propter coraniunia sacramenta, propter adjuvitpattperem de inopia, vel de mendicitale, id
epeciempielatis, non propter virtutem. Unde Joan. est quia se meridicum et inopem reputat, qui nihil
ait: Ex nobis exierunl, sed non erant ex nobis (I sibi dat, sed totum de misericordia Dei exspectat,
Joan. u), [Aug.Alcuin.] id est exierunt de mullilu- ante januam Dominicam clamans etpulsans, ut ape-
dine vocatorum, sed non erant de paucitate electo- riatur ei, qui adjuvatur plurimurn, de ipsa separa-
rum quasi dicat: Bonimulliplicatisunt nimis.Et prae-B I tione haereticorum. Et quid fit in paupere adjuto de
sumentesde sehaereticfPauci facli sunt; omnes enim illis seductis ? multae familiae: Unde suhdit ; Et
divisi ab unitate fidei, pauci sunt, non tam nuijiero posuit illum pauperem, familias. Pauperem dico,
quam meritis [Hier.] Multi vero sunt qui in unilate exislenlem. Yel familiasdico existentes sicut oves,
Cdeapersistunt ideoque de haereticisdicit Osee pro- [Cassiod., Aug.] propter simplicitalem et innocen-
pheta: Da eis, Domine, (Ose. ix) quid dabis eis ? tiam. Ecce quasi unum pauperem putabas, sed iste
Vulvamsine liberis, et ubera arentia. Et vexati sunt, pauper est multaefamiliae, id est multae Ecclesiae,
scilicet haeretici.A tribulalione malorum et dolore, lamen et una est Ecclesia, et una ovis. [Hayin.,
[Cassiod.]id est ab insidiis diaboli et angelorumejus. Aug.] Vel ita : Adjuvit pauperem, et per adjutum
Dolorenim tribulatio est his qui auctorem salutis pauperem, posuit fainilias sicut oves, id est servat
relinquunt. familias in innocentia. Haec autem tanla mysleria
VERS40.—<Effusaest conlenlio super principes. diu laterilia, et ideo dulciter invenla.
< et errare fecit eos in invio, et non in via. > VERS.42. — < Yidebunt recti et laetabuntur:
Effusa est contentio, [Aug. Alcuin.] vel effususest < et omnis iniquitas eorum oppilabit os suum. >
contemptus, aUa littera, super principes haeretico-tr Videbunt recli et twtabuntur. [Aug.] Ecce quo
rum, id est super heresiarchas, et magislros haere- psalmus tendat, ad hoc scilicet, ut ostendat, quod
sium. Reprobatisunt enim ab Ecclesia et magis con- boni per jnisericordiam Dei exaltantur, et mali per
tempti sunt, quia principes esse voluerunt. De qui- superbiam conteruntur. Unde subdit: El omnis
bus Domiuusper Osee prophetam: Ipsi regnaverunt, iniquitas garriens contra veritatem convicta , oppi-
et non ex me, principes exslilerunt et non cognevi labit os suum.
(Ose. VIII).[Aug. Alcuin.] Islijfacti sunl sal infatua- VERS.43. — < Quis sapiens et custodiet hfflc
tum, quod projectum esl foras, et conculcatur ab < et intelliget misericordias Domini? >
hominibus: quo quid vilius est et magis contem- Quis sapiens. [Aug.] Ecce conclusio psalmi :
plum ? Vel aliter: Et pauci, agit de eisdem bonis, Quasi dicat : Et quia totum pauperem adjuvat Do-
de quibus anteegerat, quasidicat: Mulliplicali sunt minus. Ergo Quis est sapiens et custodiet hwc?
ei tunc ipsi boni, pauci facli sunt, id est per illos, scilicet ut sit pauper, et non dives, non superbus,
scilicet haereticosimminuti sunt. Et vexali sunt, nonjinfiatus.Quasi dicat: Qui estsapiens, haeccusto-
boni persislentes in fide, a tribulatione malorum, diet. Quare custodiet?«t id estquia, inlelliget non
scilicet haereticorum, id est a tribulatione facta merila sua, non vires suas, in his gloriando, sed
per haereticos,et dolore, habito pro cadentibus. Ideo D I misericordiasDominiscilicet quod de errore liberat,
honi vexati sunt, quia effusaest contentiosuper prin. et de consuetudine prava, et de taedio, et de nau-
cipes eorum, seilieet haerelicorum,[Aug.]id est quia fragio : Quod denique constituit eum in populo,
superbi haeresiarchaecontendunt contra Catholicos, non ubi superbis resistit, sed ubi bumilibus dat
et Dominuserrare fecit, vel seduxit eos principes, . gratiam (Jac, iv). Intelligit etiatn quid Deus fecit,
relinquendo eos sibi. Unde: Tradidit Deus eos in ut intus manens multiplicetur, non foras exiens
reprobum sensura. Hoe ergo modo seduxit, quia minualur. Haecvident recti, et laetantur, et iniquilas
donavit illos sibi ipsis. Nam si proprie inquiras, os suum oppilat.
ipsi se seducunt. Qui enim putat se aliquid esse, COLLATIO IN PSALMUM CVI: < CONFITEMINI DOMINO,
cum nihil sit, seipsum seducit. Seduxit ergo eos, QUONIAM BONUS, etC. >
dimittendoeos. Et in invio, et nontn via. Illi boni de VERS.17. — Suscepit eos. Pro his duobus verbis
Hieronymus ponit unicum, stullos. Et item cteleri.
quibus supra dixit, in via sunt positi, et ad civita- Heb. D^SlKEVILIM. LXXvider.tur deflexisse a the-
tem habitaculi directi. Isti vero superbi relicli sunt
mate DSNILLEM,id est collegit, ut sit DOSN ILLA-
a Deoin invio seducli, et nullo modo in via sunt. MAM, collegit, eoqtte stiscepit eos, eliain si id verbi,
O_uomodoenim est in via, qui pgrtem teuet, ct to- proprie manipulos colligere uolel.
.SS37 PETRI LOMBARDI 88-f
YERS.25. —Stetit spirilttsprocellm.Tfihus telis A Hic potest yideri vitio scriptoris positiim, contentio,
irapetiit hunc locum Faber euni suo C*co, quibus pro conlemplio. Sic eniiii habet et exponit Aug.
nititur ostendere hanc leclionem esseadvefsaii) Hc- contemplus. Et Graecesiniiliter legitur:_.ou_Ev<_o-tf.
•braicaeveritati.Primum quod verterit Hier. Surrexit Praelerea Hier. et alii Hebraicantes, verterunt des-
ventus tempesldtis. Addo.etiam illud quod trans- peclionem.Nolo quidem slulla contentione, dc no-
tulit Munslerus, excilal vetttitm procellosum.Atqui niine contentionis, librariorura defendere errorem,
slare spirilum procellw,et surgerevenlumtempeslatis iiivenio lamen aliquot vetustos traclatores, qui con-
aut excitari inter se pugnant. Responsio est in lentionemolim legerunl et exposuerunt. Nam D.
promptu. Cum Heb. dicatur T05P1VAJAAMED. et Greg. lib. ix, Mor., cap. 4, ad illtidJob xxix :.P~in-
sit verbum UIPHIL, quod vocant, proprie significat, cipescessabant loqui > Qui hoclocoalii ducesintcl-
fecit slare, quemadmodum eliam verterunt inter- ligi vel principes possunl, nisi haereticaepravitatis
preles pro Cajetano. Sed et Nebiensis, Sanctes auctores ? De quibus per psalmum dicitur : Effusa
siroul et Pellicanus , similem vocem omninonoslrae esl contentiosuperprincipeseorum,et seduxerunteos
lectioni dixerunt, sletit. Si vidisses Aug. enarratio- in invio,et non in via. Super quos recte eflusa con-
nem, intellexisses quid sit stare spiritum procellm. tentio dicitur, quia suis sibi vicissim allegationibus
Ait ergo : Quid est stetit? permansit, perduravit. contradicunt. Et aliquanto prior Cass. breviter sa-
Secundum quod objicit, Qui poleslstare spiritus pro- cerdotes haereticorumdesignali atque notati sunt,
cellm, cum mox.sequattir, et exaliati sunt fluctus a quibus merito dicitur, effusacontentio, quia non
ejus? Si stetit, ergo sedatus. Si fluctusejusexallati, salutari doclrina, sed tantum mortifera loquacitate
ubi erat tranquillitas ? Sed audi iterum Augustinum: " conlendunt. Postremo liis superior Arnobius legit
<Adhuc turbal, diu jactat, saevit, et non transit. > el interpretatur conleniio,quanquam non ita aperte.
Qtiamvisetiam non esset contra veritatem flebrai- Proinde perscrutanduin roerilo venit, si quid in
Catii,si sic aceeperimus, fecit slare ventumproceliw, Hebr. respondere depreheudatur, quod ad conten-
id est sedavit. Siquidemcollocare ventum, duplici- tionem faciat, et non solura despectionem, quan-
ler est, aut qui non erat excitando, aut excitatum quam ex contentionibus soleant suboriri despeetio-
compescendo. Nec reclamat. quod sublexitur, et nes et contra. Age. Hic legimus Hebr. rn BUZ;
exaltati sunl fluctus ejus. Quin pluribus modis hac deinde duo verba invenimus. T\~~\. RAZAH. quod est
ratione virtutis divinaeimperium signiflcatur, dixit contempsit,etc. TESBUZ,quod est spoliavil, deprw-
stetit spirilus proceitm.Et rursus quando lihitum datus est, eoque non video quid vetet, quoininns
est, exaltati sunt fluctusejus. Tertium quod opponit TD, BUZ,significare valeat direpiionem,in qua qui-
ex vicesimo nono versu : Et statuit procellum ejus dam propriumlOcum,haberesolet, conlentio.Tamen
in auram, 'quasi adversetur quod prius steterit spi- ui praedixi,sensui meocredere nolim. Tandem vero
ritus procellae,ex his'mox dictis diluitur. clare facit nobiscum Chaldaeatranslatio, misiJ con-
VERS.40. — Effusa est contentio super principes. lentionemsuper principes.

PSALMUS CVII.

I»3ALMITITULUS : < CAKTICUM PSALMIIPSIDAVIB. 1 C quasi diversi sapores condiantur in pastum animae..
Paratum cor meum.Titulus: Canlicumpsalmi ipsi Undelicet etiam cantoribus adhuc multa compin-
David [Cassiod.] lsle est sextus psalmus dc duabus gere. Sicut et David legitur in Paralipomenon anle
naturis in Christo, ubi plura eadem coutineiitur, arcam laudes Dei canlasse, diversis partibus psal-
quaesupra in duobusaliis psalmis dicta sunt: Quae morum in unum adunatis (I Paral.w). Et beRe
aulem aliler sunt, paruni differunt. [Aug.J.Ex pos- jur.guntur, qua>-nullatenus repugnant. Verba autem
iremis namque partibus duorum praecedenlium de duobus praedictis psalmis ad alium intellectum
psalmorum scilicet LVI,ct LIXquoruni diversi sunt iii hoc psalmo dueunlur, qucm ibi continent, secun-
tiluli, hic psalmus componitur. Nam postrema pars dum historiaesuperficiein. [Aug., Alcuin.] In primo
LVIpsalmi, prima pars est hujus psalmi, usque namque agitur de fuga David; in secundo, de vic-
ad illum versum, ubi dicitur. Et super omnem ter- toria et forlitudine ejusdem. Hic verode alio agitur,
ram gloria tua. lnde usque terrani ad finem. 233 de Chrisli scilicet hurailitate, secundttm hominem,
Poslrema pars LIXest psalmi. [Aug.] Unde scien- cl altitudine secundumDeum : quod ostenditmuta-
dum est lilulos, qui de historia poni videntur se- Uis titulus. Et est sei.sus tiluli : Canticum istud
cundum prophetiam, id est spirilualem intelligen- psalmi quod dicilur canlicum, [Cassiod.] quia agit
tiam debere accipi, et utrumque illum psalmum ad dementis jucunditate; et psalmi, quia monet ad
unuin concurrere intellectum, non superficie histo- bona opera : Canticum enim ad divinas res : Psal-
jise, scd altitudine prophetiae copulatis partibus mus, ad actuales operas pertinet, aitribuitur Ipsi
ulriusque in isto psalmo, cujus tilulus neutri isto- David, id est Christo, qui hic loquitur. Iutenlio mo-
rum est similis, nisi quod hic et ipsi David, sicut net ut Christum Deum et hoininem credamus.
ibi. ldeo autem hic psalmus qui componitur ex his Modus. Bipartitus est psalmus. Primo Christus
duobus, quorum tiluli sunt diversi intitulatur ipsi Palri gratiasagit, quia suscipiens passionem resur-
David, ut signifieetur quoniam mullis parlibus mul- rexil in gloriam. Secundo dicit quae salus sit facta
tisque modis olim quaeDeuslocutus est patrihtts in omni terrae, super quam esl gloria Domini, ibi, «J
prophelis, tandemloculus est nobis in Filio (Ilebr. i), liberentur. Christus ergo secundum quod homo
quem misit ut compleantureloquia-prophetarum,et agens gratias Palri, ait : O
mirabiliter, quaein divcrsis psalmisdicta sunt (147), VERS.1.—<Paratum cor meuni, Deus,paratumcoi
in unam veniunt in hoc psahiio convenienliain,ist < mcuiii; cantabo el psallam in gloria mea. >
(147) ExCassiod. in conclusion? psalmi.
 m$ V .. COMMENfARIUMIN PSALMOS,V-PSALi GYIL V;' 'V'V'VVVVL3586;'-
Deus, paralum esl cor tnejjjn ad.laudes, [Ga$- A ; [Gasslod.]Yel de seipsp loquitur Christus, et petit
siod.] quia peecatis non lardatur. Et repetit :Pa- se salyari in resurrectiorte, ut fideles iiberentiir,
rattim esl cor meum. Et ideo cantabo in me et in qui tali sjgno deilatem ejtis senserunt. Quasi dicat:
meis Etpsallam. Haecduo jungit, quia curo spi- Ut canlera et psallam, salviim me fac, [Alcuin.,
rituali cantico semper conjungi debeiil bona opera, Gl. int.] in resurrectione, dexlera tua, id est per
[Haym.]Et hoc fn gloriamea, resurrectionis, id est . Yerbum qui est brachium Patris. Ut sic Hberentur
consideratione gloriosae resurrectionis. Supra in dilecti tui, el exaudi me. Ordo verborum cpnver-
psalmo unde sumptum esl dicitur: Cantabo, etpsal- sus est. Dicit enim: Salvum me facet exaiidi, pro
lam. Exsurge, gloria mea. [Aug.] Sed non est ibi exaudi, et salvum me fac. Deus locutus.est. Qttasi
alius sensus ab eo quod hic dicitur, quia et ibi dicat: Oro exaudiri, quod pon dubium, quia, Deus
ad hoc dicitur: Exsurge, gloria mea, Utin eo canta- locutus est in me sanclosuo. [Cassiod.jNon ait per
rettir ef psallerelur. sanctum, ne per eum putaretur loqui, ut per pro-
YERS.2. — < Exsurge, gloria mea, exsurge, psal- phetas et apostolos. In hoinine enim Chrislo, estper
< teriura et cithara, exsurgam diluculo. >• graliam unionis, in illis vero per gratiam adoptjo-
Exsurge. [Gl. int.] Hoc dicit Pater adFilium, vel nis (148). Vel propheta dicil hoc de Christo. Quasi ,
Filius ad corpus sibi unitum. Quasi dicat: Cantaboel' dicat: Ita oravit, et quod tiravit flet, quia Deus lo-
psallam. [Cassiod.]Ut autem hoc flat, exsurge,tu qui cutus est in sanclo suo, id est in Christo.
espsallerium, quantum ad morum probilalem, et ci- VERS.— < Exsultabo, eldiluam Sichimam etcon-
thara, quantum ad passioneirt.DeindeFilius respon- i vallem tabernaculorum dimetiar. >
det Patri. Exsurgatn diluculoDomirticaediei, et lunc Exsultabo [Alcuin.] Loquilur hic.Christus In per-
VERS.5. — < Confitebortibi in populis Domine, sona Ecclesiae,et ait
exsultabo,[Aug,]yel, exaltabor,
< psallam tibi in rtalipnibus. > alia iitlcra. Supra in alio psalmo dixit, Imtabpr, hic
Confiiebortibi in pnpulis, Domine, et psailam libi veroexaltabor. Qtiod satis convenit, quia de exalta-
« ndtionibus. [Cassiod.] Et merito, lione est laelilia. Et diluam Skliimam eiconvallem
YERS.4. — < Qtiia magna est sttper coelos mise- tabernactdorumdimetiar.
« ricordia tua; et usque ad nubes verilas tua. > VERS.8. — < Meus est Galaad, et meus esl Ma-1
Quia magna est sttper cxlos misencordia tua, < nasses; et Ephraim susceptio capitis mei, »
[Cassiod.] id est spirituales, quia et angeli benefi- jlfeusest Galaad, el meus est Manasses. Haecsu-
ciis ejus fruuntur ibi. In alio psalmo praecedenlidi- pra plene exposita sunl. Et Ephraim, meusest, ]Aug.]
citur : Maguificalaestmisericordia luausque adcm- p. id est, mea est fruclificatio, quae est susteptor capi-
los, [Aug.] scilicet ut magrta sitetiam in coelis,quod tis mei, id est haecfructificatio et ex eo quod caput
et hic dicitur. Idem enira sensus est in liis verbis et suscepit me. Vel ego ipsurii. Supra in alio psalmo
in illis. Et veritas lua magna esl usque ad nubes habetur fortitudo, pro quo hic iegitur susceptio,
apostolicas, [Cassiod.] quas coinpluere facit popu- quod bene Congruit,quia suscipieiido fortes nos fa—
los. Deinde duobus praedictisduo alia reddit. Quasi cit, scilicet cum
ipse Ghristusitos susclpit,-yei cum
dieat;: Quia misericordia tua est super coelos. Cumnos suscepimus. [Cassiod.] Yel ila, Epliraiin,.
Ergo, o id est fructificatio esl, susceptor capilis mei, quia
VERS.5. — < Exaltare super coelos Deus; et su- . dum spineam coronam caput roeum susccpit ullras
< peromnem terram, gloria lua, ut liberentur di- omnes fructiflcayit. Totum eninl lucratum est mun—i.
< lecti lui. >. dum.
Deus, Verbum, exallare, [Haym., Cassiod.] id Cst VERS.9.— < Juda rex meus; Moab lebes spei
altum le ostende super cxlos. Ille enim cujus mise- < meae. > .
ricordjam habent coeli,jure super coelosdebet exal- Juda, de quo Christus. Et ideo per Judam Chri-
lari.Et quia veritas tua estusque-ad nubes, merito. stus inlelligitur, [Aug.] est rex meus, Moab est le-
Ei gloria lua super qmnemlerram, est exaltanda. Ut-\D bes spei mew.
liberenlur. Secunda pars, ubi dicit quae salns sit
YKRS.10. — < In Idumaeam extendam calcea
facla omni terrae super quam est gloria Domitii.
< menium meum; mihi alienigenaeamici factisunt.i
[Cassiod.] Hic eliam humilitas humanilatis Christi,
et potentiamajeslatis ostenditur. [Alcuin.]Quasi di- ' YERS.11. — < Quis deducet me in ciyitatem mu-
>
cat: Exaltar% et utliberertlur in futtiro dilecii lui, < nitam?quis deducet me usque in Idumaeam?
hie in praesenli, Quis deducetmein civilalem munitamt [Gassiod.]
YERS.6. —< Salvum fac dextera lua et exaudi Loquitur hic Chrislus, Ei quis deducet me usque iri
« me; Deus locutus est in sancto suo. > Idumwam? Sicut homo quaefit Cbrislus ut respon-
Saivum tnefac. [GI. int.] Dieit Christusproroem- deat, negat hoc ob homineposse fieri. Civitas mu-
bris, id est salva eos qui mecum unum sunt, ne ca~ nita infernus est, quam nullus poterat aperire. Idu-
dant. Et hocdextera lua, id est per favoremet pro- maea sunt gentes quibus post resurrectionem inno-
fieri.
piliatioucm tuam, et exaudi me oranlem pro eis. luit; Haecautem a sola deitate poterant
(1481Ex Aug,, in psalnium i,xxxix.
'»87 PETRI LOMBARDI us&
VERS.12. — < Nonne, iu Deus qui repulisti nos? ^( r.QLLATIO II»PSALHUHCVII: <FAEATIIH
t Et non exibis, Deus, in virlulibus nostfis., CORMELM
< DEUS,> etc.
Nonne, tti Domine, facies hoc, scilicet qui tepu- VERS.i.— Paratum cur meum.Resumitur quod
listi nos. [Cassiod.] Pluraliter dicit nos, quia haec non estin Hebraeo,sed in
Sepluaginla, ad rei em-
Christus cum membris palitur; et ipse enim repel- phasim, quod aliquoties adinonitum est. Alia quae
luntur, dum tribulationibus exponuntur. Supra vero facere videntur varietatem conciliata sunt ut po-
tuimus,
loquebatur singulariter dicendo, deducet tne, elc. a quinto psalmo LIX, ubi iidem versus sunt qui hic
ad ealcem.
El non egredieris, Deus, in virlutibus noslris. 1%,VERS. 10. — < Unum adnotandum, quodHiem-
YERS.12. — < Da nobis auxilium de tribulalione, nymus ad Suniam et Fretellam scribit illud jnifci
< quia vana salus horainis. > alienigenmsubdili sunt, ut in Latino legitur hic, ha-
beri in Graecoet Hebraeo: Mihi-amici facli sunl,
YERS.15. — < In deo faciemus virlutem, et ipse psalmo aulera LIX, subdiii sunt. Dicit enim hic,
< ad nihilum deducet inimicos nostros, > legi Ifilvauv, id est amici facli sunt. Idque apud
In Deofaciemusvirtutem,.et ipse ad nihilumdedu- • omnes translatores, illic autero viztTuy-o-uv, id est
subditisunt cum tamen codicibus, quos videre U-
cel hiimicosnostros, [Aug.]qui supra in alio psalmo cuit, utrohique habeamus,
ittiTa^-~uv.
dicti sunt tribulantes. Horuin omnium exposiliones
requiro in psalmo LXIX.

PSALMUS GVIII.

PSALMI TITCLUS : < 1NFlNEBPSALMUS IPSIDAVID. > B; nis, quod aulem dolus erumpat in vocem, ostendi-
Deus laudein meam. Titulus : In finem psalmus lur cum ait :
David (149). Titulus palet, psalmus iste est, quintus VERS.2.— <Locuti sunt adversum me lingua do-
eorum qui latius de Chrisli passione agunl. Prophe- < losa, et sermonibus odii circuuidedcrunt ine; et
tia eiiim hic de Christo esse ostenditur in Aetibus < expugnaverunt me gratis. >
apostolprum, [Aug.] ubi de Juda prophetatum hoc Locuii sunl lingua dolosa, dicenles: [Aug.]Magis-
esse quod hic legitur a Petro dicitur, scilicet JEpis- ter, scimus quia verax es, etc.(Matth. xxn). Et hoc
copatutn ejus accipiat alter (Acl. i). De quo lamen fu.t adversum me, quia insidiando hoc dicebanl. Et
solo non oronia quaj hic dicunlur possunt accipi, deinde circumdederuni me sermonibus odii aperte
sed de genere ininiicorura Christi, ingratorumque claroantes: Crucifige, crucifige (Joan. xix). Et
Judaeorum. Ut enim Petrus typum Ecclesiae gerit, expugnaverunt me gratis, el sine justa causa. Sic-
ila Judas personas inimicorum Christi portat, qtii- ul enim piis per se placel aequitas, sic impiis ini-
bus congruuntur eliam ea quae de Juda expressai quilas,
sunt, ut illud : Et episcopatumejus accipiat alter. YERS.3. — < Pro eo ut me diligerent, delrahebaut
[Cassiod.] Intenlio. MonelJudasnialiiiam declinare, r* -:< mihi; egoautem orabam. >
et Christi humilitatem imitari. Modus: Tripartilusi u Pro eout me diligerent, [Aug.] id est pro eo quod
est psalmus. Primo incipiens Clnistus a prece in- debebantme diligere, deiraltebantmihi, negantesme
crepat Judaeos, qui reddunt mala pro bonis. Se- esse Filium Dei, et dicentes quod in Beelzebuheji-
cundo prophetat quaemali recipient pro impietale, cio daemonia(Luc. xi). Yel secundum aliam litte-
ibi 239i constiluesupereum. Tertioprecatur, ut re- ram : Pro eout me diligetent, interficiebantme, et
surreclionem consequatur, et inimici dedecus, ibi, delrahebantmihi. Ideo enim interfecerunt, quia de-
Et tu Domine. [Cassiod.] Chrislus ergo secundum traxerunt. Plus enim nocent in membris detrahen-
quod homo orans ad Patrem ait : 0 les Christo, qui animas crediturorum inlerflciunt,
YERS.1. — <Deus, laudem meam ne lacueris, quam qm ejus carnem niox resurrecturam per-
~
quia os peecatoris et os dolosi super ine apertum emerunt. Et est sensus : Pro bonomala reddebant,
• est. » quod est deterius. Illi detrahebant, eg>oautem, econ-
Deus, [Aug.] qui solus verax es ex le, ne lacueris tra orabam, etiam pro ipsis, uon softrai pro fldedi-
iaudem tneam ex te, cui laudanli credendum est. scipulorum.
Vera est enini laus yeracis Dei, ita vero impletum VERS.4.—< Et posuerunt adversum memala pro
est ut orat, cum praedicatus est unigenilus Filius; „ < bonis; et odium pro diiectione mea. >
Dei esse, tjwia os peccatoris. [Cassiod., Aug.] Ecce> Et posuerunt.[Aug.]Quasidicat: Reddebambona
decora diversilas. Quasi dicat: IdeOne taceas lau- pro malis, ipsi delrahebant mihi,quiorabam pro eis.
dem, quia iniqui nontacent vituperium. Et hoc est, Et ita posueruntmala pro bonis, quae mala pro qu'-
quia os peccatoris et doiosi super me-aperlum esl. bus bonis ? Ecce : et odiumpw dilectione mea. Hrc
Dum virtus mea operta est, quasi quod dolo tege- est oranis et magnus reatus eorum. Non enim no-
batur, a doloso erupit in vocem; sed ei credendum cere potuerunt persequentes, non necessitate, sed
aon est, quia falsa viluperalio est mendacis homi- yoluntate morienlem, sed lotum crimen perse-
(149) Ex Cassiod., in conclus. psalmi.
889 COMMENTARIUM 1N PSALMOS.— PSAL, CYHI. »901
quentiumest odium, quamvis sit voluntaria DOenaA i quo debuit possideri, ne adiabolo possideretur. Et
patientis. praedicit, non optat.
Hic nolandum est in reddendis bo- VKRS.6.— <Cum judicatur, exeat condemnatus;
[Aug.] quod
nis vel malis sexdifferentiaesunt, quaecommemoratae < etoratio ejus fiat per peccatum. »
animadverti facile possunt, scilicet reddere bona Cumjudicatur, exeat condemnatus, id est quia
noluit esse talis cui dicatur : Intra in gandium Do-
pro malis, non.reddere mala pro malis. Haecduo
mini tui (Matih.xxy), sit de quo dicatur : Projice
honorumsunt, et priusquidem meliusest. Item non
reddere bona pro bonis, et reddere mala pro bonis; eum in tenebrasexteriores (Matth. xxn).Et nepute-
et haec duo malorum sunt, et posterius quidem tur ab imminente damnalione liberari, oratione
deteriusest. Item redderehonaprobonis, et mala quam inter aposlolos didicerat inquit : Et oralio
in non est per Chri-
pro malis, et haecduo mediorum sunt, id est eorum ejus fiat peccatum,[Aug.] quia
non vult sequi, sed persequi. Notan-
qui sunt vel mediocriter boni, vel mediocriter-mali, slum, quem
et prius propinquum est bonis, qttod Christus non dum quia non est jusla oratio, nisi quae pgr Chri-
stum fit. El non solum non delet peccatum , sed
arguit in Evangelio: sed plus oportere dicit, quia
et elhnicihoc faciunt (Matth.v). Diligunt enimdili- etiam ipsa fit in peccatum. Illa autem oratio non fit
B
genlesse: poslerius vero propinquum est malis, per Christum, quaenoii affectubOnofit, nec bonum
tcilicet reddere malum pro malo , et convenit pelit, sicut e converso. Hla fil per Christum, qua
tamen et bonis. Unde et lex modum tiltionis petitur quod petendum est, et eo modo quo pe-
Btatuit, oculum pro oculo, dentem pro denle (Exod. tendum est; aliquando autem sic oratur, ut iti
xxi), el hujusmodi: Quaesi dici potest injustorum parte £it oratio per Cbristum, et in parte non.
bonum non bene, vel .bene non bonum
justitia est, non tamen ideo est, quia iuiqua sit ul- Quando
tio quam lex statuit; sed quia vitiosa est libido, id petitur. Judas autem, nec bonum nec bene petiit.
autem Judas ita orare potueril, ut
expetentis desiderio ulciscendi, magisque ad judi- [Aug.] Quando
cem pertinet hoc inler homines discernere quam oratio ejus fieret in peccatum, quaeri potest, credo
bonumhominerosibi expetere vindiclam. Hic enitii antequam Dorainumtraderet, et cum jam de illo•
reddet malum pro malo judex vero non, sed dele- cogitaret tradendo, nort enim jam poterat orare per
ctatione justiliaejuslum reddet pro injusto, quod Christum.
est reddere bonum prp malo, quod eliam Deus ju- . VERS.7.—<Fiant dies ejus pauci: et episcopa-
dex facit. [Cassiod.] Tribus ergo modis omne pec- < tum ejus accipiat aller. <
catum conlrahitur in hujusmodi redditionibus. Pri- ^1 Fiantdies apostolatus ejus paari, [Aug.] El, ne
Q sacratus duodenarius numerus sit diminutus
mus gradus est non reddere bona pro bonis. Secun- epi-
dus, reddere mala pro malis, exlremus reddere scopatumejus accipiat aller. Loco enim ejus sub-
mala pro bonis. Hoc deterius Judaei elegerunt, stitutus -est Matthias, ut legitur in Actibus aposto-
scilicet ut Christo detraherent, et odium pro di- lorum (Acl. i). [Cassiod.) Nola quod hic primo in
lectioneredderent. Contra haecsunt alia tria. Pri- Yeteri Testamento nomen episcopatusinvenitur. Et
mum est dare/bpna pro bonis. Secundum, non red- VERS.8.—< Fiantfilii ejus orphani, et uxor ejus
dere mala pro malis. Perfectum, reddere bona pro < vidua. >
Fiant filii ejus orphani, el uxor ejus vidua. [Cas^
malis, quod Cbristus orans pro Judaeis fecit (Ltt-c.
xxin). siod., Aug.] Nota Judara uxorem habuisse, el fi-
lios, et ita factum fuit, ut hic dicilur. Utique mor-
PARS.II, VERS.S.— < Constitue super eum pec- tuo ipso, etfilii ejus orphani, et uxor
t catorem, et diabolus stet a dexlris ejus. > ejusvidua
liiit. Sed dicet aliquis an hoc ad poenamJudae per-
Consfitue.[Cassiod., Aug.] Secundapars, ubiin- tinere credendum sit,quod stii passisunt,an etiam
cipit prophetare, quaemali pro impietate recipiant, ullus dolor tangat mortuos, de bisquae in suis post
et legitur hoc prius specialiler de Juda. Supra ergo 0£ mortem contingunt, vel quomodo ea quae circa nos'
de pluribus loquebatur. Loculi sunt ei circumdede- aguntur, noverint spiritus eorum mortuorum. Cui
runt, etc, Nunc vero quo digni sunt praenuntians, respondendomagnamquidem esse quaestionem,nec
de uno dicit, inlendein eum, id est in Judam, qtii in praesentiesse disserendam. Veriimtamen brevi-
'
6e, id est Christum talibus tradidit. Qualeserant de ter polest dici, quod est cura mortuis de suis charis,
quibus ante 'oqnebatur. Quasi dicat: Quia pecca- ut de divite legitur: Qui dum tormenta apud inferos
tor et dolosus aperuit super me os suum, ideo pateretur, levavil oculos ad Abraham, et inter alia
constitue peccatorem,id est diabolum, supereum, dixit: Habeoenim quinque(ratres, ut testetur illisr
qui Christo noltiit esse subditus. Et quasi quis quae- ne et ipsi veniant in locum hunc tormentorum(Lvc.
reret, quem peccatorem? Stibdit, et diabolusstet a xvi). Habent ejiim moruri ctirani de vivis, quos
dextris ejus. Hoc dextrum cuique est quod aliis sciunt yivere; quia nec in locis poenarum vident
praeponit.Et hic, id est Judas opera diaboli praepo^- eoSj ubi dives sine fratribus erat, nec in requie
suit operibus Dei, avaritiam suae saluti. Sletit ergo beatorum, ubi Abraham et Lazarurti quaravis longe
diabolusa dextris, quando praeposuitavariliam sa- agnoscebat: non tamen ideo consequens est eos-
pienliac,et pecuniam suae saluti, ut eum traderct a scire, quaccirca charos illorum aguntur hic, \~i
»91 V PETRI LOMBARDI »92
laetavel tristia. [Aug., Alcuin.] Si ergo haecsen- A i puniretur. Unde vere dicilurin Exodo-.Reddampec-
tiunt. mortui, id est suorum trislia, quod hic dici- cala patrum in filios, etc. (Exod. xx). Quod dictum
tur, cumulus estinde malorum. Sivero non sen- est de iroitantibus iniquitatem patrum. Quod vero
tiunt, formido est vivoruin. Possunl enim timere dicitur per Ezechielemprophetam: Filius non por-
ne pro peccatis suis yel parentum similia eis con- tabit iniquitatempatris (Ezech. xyin), de conversis
tingant, ad Deum inlelligendum est. Et
VERS.9. — < Nutantes transferantur filii ejus YERS.14. — < Fianl contra Doininum sem-
< et meridicent ; et ejiciantur de habitationibus < per, et dispereat de terra roemoria eorum, pro
< suis. > < 'eo quodnon est recordatus 240 facere miseri-
Filii ejus nutantes, [Aug.] id est incerti quo eant < cordiam. >
iransferantur et de habitationibus suis ejiciantur F.iant semper, [Aug.] paler ejus et matcr contra
omni praesidio destituti. Et mendicent quomodo Dominum,non utDomino adversenlur, sed utDeus
hoc totum uxori ejus contigerit et filiis indicat, di- mala merita eorum non obliviscaturin islo. Et.est,
cens: fiant.contra Dominum, id esfin conspeclu Domini,
YERS. 10. — < Scrutetur foenerator omnem quod et aiii sic translulerunt, Et memoria eorujn,
< substantiam ejus; et diripiant aiieni labores "' id est parentum ejus dispereat de terrd deleta pro-
< ejus. > genie', pro eo quod non est recordatus Jtidas facere
Scruletur fwnerator omnemsubstantiam ejus; et misericordiam.
diripiant alieni laboresejus (150), Sed quomodo ha- VERS.15. — <Etpersecntusesthominem inopem
buerit substantiam qui cum apostolis Dominura < et mendicum, et compunctum corde morlifi-
sequebalur? omnia autem quae habuitita uxoriet < care. >
filiis dimisit, ut adhuc in illis cor habuit, nec vin- El persecutusest homineminopem et mendicum,
culum cupiditalis abruperit, et putabat Dominum [Cassiod.] scilicet Christum, pauperes persequi,
falK, quando ea quaemillebantur de loculisaufere- sola saevitiaest; alii vero, pro divitiis vel honori-.
hat (Joan. xu), bus inlerdum hujusmodi paliuntur.
YERS.11.—<Non sit illi adjutor ; nec sit qui mi- (151) Yel de populo Judaeorurapossunt haecom-
< serealuf pupillis ejus. > nia accipi. Haeceadem namque congruunt Judaeis,
Non sit illi adjutor. [Cassiod.] Hoc ideo addit, quorum personaro Judas gessit. Quasi dicat: Quia
quiaet boni tentantur; sed habentDeumadjutorem, reddiderunl odiuro pro dilectione, ideo constilue
de illo autem dicitur, non sit illi adjutor, scilicet ad ,r peccalorem super eum, populum. Et diabolus stet
tuendam ejus posteritatem, unde addit: Nec sit qui a dextris ejus, sicut de Juda. Ita de Judaeu haec
miserealur pupillis ejus. [Aug..,.Cassiod.]Pupilli di- accipiuntur: Cumjtidicatur exeat condemnatus,quia
cunlur quasi pusilU: unde et ptipilla oculi dicitur, Judaei in nequilia sua permanentes thesaurizant
quia parva. [Aug.J Sed quia possent sine adjutore sibi iram in die irae et revelalionis justi judicii
filii, licet in aerumnis crescere, et genus propagatio- (Rom. n). Et oralio ejus fial in peccatum,quia uon
nis servare, addit: fit per roediatorem Dei et hominum Jesuro Chrt-
YERS.12. — < Fiant nati ejus in interilum : in slum. Et, fiant dies ejus pauci, secundum regnuin
generatione una deleatur nomen ejus. > • hoc accipiendum est quod poslea non diu slelit, et
Fiant nati ejus in interitum. [Cassiod.] Per hoc episcopatumejus, populi, accipiat alter. Episcopa-
omnem posteritatis spem tollit. Et in generatione tum Judaeorum, id est Christum, qui ad eps missus
una deleatur nomenejus. [Aug.] Quasi dicat: Quod erat, accepit populus gentium. Unde, Yerbum mi-
•deeo gerieratumest, non generet, et cito transeat. sit in Jacob Deus, et fcecidit in Israel. Fiant filii
Et ,. ejus orphani, aroisso regno, quasi patre, vel amisso
VURS.15.— <In memoriam redeat iniquitas pa- Patre Deo. Et uxor ejus, id est plehs Judaica, fiat
i trum ejus in conspectu Domini; el peccalum ma- D I tiidua, amisso regno. Nutantes transferanlur filii
- tris ejus-non deleatur. >.
ejus et mendicent, et ejiciantur de habitationibus
Iniquilas patrum ejus redeat in memoriam in suis. Ut saepe in captivilale faclum esl; et mendi-
tonspectu Domini, et peccatum matris ejus non de- cent, sub regibus genlium, el fxneralor, id est, dia-
ieatur. [Au</.]Peccata patrum eis redduntur, qui a bolus, qui mala comroendat, vel Deus qui bona
roalis non recedunl eorura; sed non eis qui mutati commodat,scrutetur omnemsubstantiamejus, [Aug.]
sunt in Chrislo, qui jam non sunt filii iniquorum, id est vitam, singula peccata puniens. Debitaenim
quia jam non imilanlur mores illorum. Si ergo Ju- illorura non diraittuntur, quia in solo'Christo di-
das teneret adoptionemquam acceperat, non perti- mittunlur quem respuerunt. Et alieni, id est dia-
neret ad eum sua' praeterita vel patrum iniquilas ; bolus et angeli ejus, diripiant labores ejus, qula
sed quia rediil ad mala vetusti generis, rediit ini- non thesaurizant in coelo.Et non sil illi adjutof:
qititas patrum ejus in conspectu Domini, ut in eo adjutor non est ei, cui Christus deest. Et pupillis

.(150) JEx.Aug. ad calcem primae expositionis (180 Ex Aug. in secunda exposilione.

psaluii.
 995 COMMENTARIMTiNPSALMOS. — PSAL. CVIII. 994
ejus, qui amissoregnovel Patre Deo.sicmanseruni, A Fiat ei. Judae vel populo ipsa maledictlo , ticui
necsit qui misereatur,non dlco ad temporalia, sed ad. vestimentumquo operilur. [Aug]. Idem yidetur di-
aeterna habenda. Fiant nali ejusin interitu, sem- cerehic qucd supra ubi dixit, lnduit maledictionem
ptterno. Et detealur nomenejus, ideo quia mansit, sicut vestimentum; sed differt, quia supradixit ve-
in generaiioneuna, id est quia regenerati non fue- slimenlum quo induitur ut lunica. Hic vero dicit
runt. Et redeat in memoriam in conspectuDomini vestimentum, quo operitur ul pallio, quod esl in
iniquitas palrum ejus, quaehis malis in roalitia per- conspeclu hominiim de iniquilate gloriari. Et fiat
severantibus redditur. Et non deleaiur peccalum ei ntaledictio sicut zona qua semper prwcingitur.
malris ejus, id est Jerusalem lerrenae, quse servit Zona praecingunturhomines, ut ad opera sint aptio-
cum filiis, quae prophetas interfecit. Fiant conlra res non impediti sinibus vestium. Maledictioneergo
Dominumsemper, id est a conspectu Domini pec- sicut zona praecingitur, qui non repente facit ma-
catum eorum non aboleatur, sed sempe.r puniatur. lum , sed dispositum aggreditur; et ita discil male
Et dispereat de terra viventium, id est Ecclesia, agere ul semper sit paratus. Unde hic ait, semper
memoria eorum, quia cum essent rami naturales praecingitur.
fracti sunt (Rom.xi), pro eo quodnon est recordatus, YERS.19. — < Hoc opus eorum qui detrahunt
vel Judas, vel ipse populus, facere misericordiam; " < mihi apud Dominum; et qui loquunlur mala ad-
sed mehus dicitur de popuio, qui non est recordalus < verstts animam meam. >
poenitendo,ut supra membra Chrisli saltem faceret Hoc opus eorum qui delrahunt mihi apud Domi-
misericordiam, sed ea persequilur: Unde ait: Et num. [Aug.] Non dixit, haecest merces eorum, sed
persecutus esl hominem iliopem et mettdicum, vel opus. Patet enim quod vestimenlo etaqua, oleo, et
Judas ipsuro Christum saevissime, et compunclum zoiia opera describit, quibus maledictio aeterna
cotde mortificare, id est ut mortificarel. Hoc de comparalur. Dicit autera pluraliler eorum, qui de-
Chrisloin membrisdicilur. Compunclus enim corde trahunt, quia non unus tantum est Judas, sed.mul-
non solet dici, nisi qui siimulis peccatorum punctus ti, de quibus dicit: Qv.i delrahunt mild apvd Do-
est in doiore poenitendi. Sed quia et hi tales sunt minum, dicenles me non esse eum, quein lex Do-
menibra Chrisli, ideo el eum quem crucifixerunt, . mini et prophetaepraeniintiaverunt, [Alcuin., Cas-
Judaeipersecuti sunt in membris. siod., Aug.J vel apud Dominum specialiter Christo
YERS.16. — < Et dilexit malediclionem, et ve- delrahunt, qui dicunt eum non esse ex Palre, vel
c nietei: et noluit benedictionem, et elongabilur minorein Patre, et qui loquunlur mala adversus ani-
~ ab eo. >
r matri meam, dicentes non potuisse resurgere, cum
El dilexit maledictionem.[Aug.] Judas de loculis vellet.
furando-, et Dominum vendendo (Joan. xii), vel PARS.III. VERS.20. — < Et tu, Domine, Domi»
Judaei dioendo: Sanguis ejus super nos, et super < ne, fac mecum propter nomen tuum, quia suavis
filios nostros (Malth. xxvi). El veniet ei, et noluit < est misericordia-tua. >
benedicere,[Aug.] sicut quando maledixerunt coeco Et tu, Domine. [Cassiod.J Tertia pars, nbi pre-
illuroinato, dicenles: Tu discipulusejus sis (Joan. catur, ut liberalus resurrecfionem consequatur et
xxvi). Et elongabitur benedictio ab eo ad gentes. inimici dedecus. Qtiasi dical: Isti ila, Et tu, Do-
YERS.17. — < El induit malediclionem sicut miric, Domine.Geminatio_nOtat aflectuin orandi.
: vestimentum, et intravit sicut aqua in inleriora [Aug.]Et nota quod ait, et tu, quia non sine cau-
< ejus , et sicut oleura in ossibus ejus. > sa pracpositaest, Et, conjunctio, ac si diceret: Ideo
El induit Judas, vel populus maledictionem, dico: Et tu, quia et ego facio. Uude sequitur: Fac
[Atig:] id est peccata, quaemodo delectanl, sed di- mecum, quia eadem sunt opera Palris et Filii. Et
cuntur maledictio, quia tormenla parani, addit sic- est sensus : Fac mecum , id est operare ul ego , in
ut vesthnenlumquod qttia corpovis est pei' ipsum , vasa misericordiae.Vel, fac mccum, id est adjuva
corpus depravalum significatur. Et eadem nialedi- D ] me sectindum hominem; et hoc non propter mea
clio intravit sicut aqua in interiora ejus , per quod merita praecedenlia,sedpropternomenluum:perhoc
iutelligilur depravala aniina, foris enim in corporc, 'gratiamcommendat.Nulliseiiini operum meritis piae-
et inlus in anima roaledictionetnhabuit, incidcns cedentibus in tantam cclsitudinemsubvecta esl hu
in ejus judicium, qui corpus ei aniinam perdil in mana natura, ut totum simul verbura et caro hoc
gehennam et eadera malediclio fuit in ossibus ejus. est Deusel horao, unigenitus Filius diceretur. Hoc
Per quod notatur depravata ratio. Addil sicut oleum: autem factum est ut ab illo qui creaverat per id
per quod ostenditur quia delectat eos modo facere quod non perierat id quod perierat quaereretur.
mala. Yel ideo dicit, sicut.oleum, quia homines Unde hicsequitur : quia suavis est misericordia tua.
fortes se pulant. Ideo quia licet eis modo impune Quaerisenim per me id quod perierat.
mala facere, sicul agonistaeoleo unguiilur, ut sint YERS.21. — < Libera me quia egenus et pauper
fortiores. < ego suni; et cor meum conturbatum est intra
YERS.18. — < Fiat ei sicut vestimentum quo o- < me. > -
< peritur; el sicut zona qua semper praecingi- Libera me. [Aug.] Quasi dicat : Ita utiqtie fac
e tur. > mecum, liberdme a passione, quia egemtset pavper
998 ; ?ETR1 LOMBARDI 996
ego tum. Egestas et pauperlas Christi, est inlirmi- A et erat, quia est Yerbum apud Deum,et fecit cara,
tas ex q[ua crucilixus est. Et cor tneum conturba* dum Verbum caro factum esl. Eral sine tempore
tum est inlra me. Unde : Trislis est dnima mea us- secundum divinitatem, et facta est in lempore se-
que ad morlem(Mdlth.xxvi).[Cassiod.]Gor Cnimpo- cundum carnem.
tuit lurbari, sicut caro crucifigi, in quibus vera VERS.27.— « Maledicent illi, et lu benedices,
natura hominis aperitur. Et < qui.insurguul in me confundantur, servus aulera
YERS.22. —< Sicut umbra cum declinat, ablalus < tuus laetabitur.
< sum; et excussus sum sicul locuslae. > 241 Maledicentinsultautesilli manuituaeChristo.
Sicut umbra cum declinal ablatus sum, id est [Aug.] Vana est ergo maledictio malorum. Deus
mortuus. Sicut enim ex urobra declinante fit nox, vero cum benedicit, facit quod dicit. Et tu honus
sic ex mortali carne fit mors. Et excussus sutri benedicesqui insurguntin me, putantes proficerecon-
sicut locustw. (Aug.) Hoc jam in membris ejus, id ira me, confundantur,quod erit cum exallatus fuero
est in fidelibus convenientius existirao inlelligi. super coelos,et coeperit esse super omnem terram
Unde aperlius pluraliter dicit, sicut locustae quaro gloria mea. Servus autem tuus laetabitur. Vel in
sicut locusta. Excussi ergo, id est fugati a perse- dextera Patris, vel in membris hetantibus. Et
cutoribus sunt fideles, qui sunt mulli sicut locu- ** YERS.28. >—< Induantur qui detrahunt mibi
stae, vel salientes de loco ad locum , a simili locu- « pudore; et operianlur sicut diploide confusione
slaruuv. Et < sua. >
YERS.23. — <Genua mea inflrmata sunt a jeju- Qui detrahunlinduantur pudore,[Aug.] id est pu-
< nio: et caro mea immutata est propter oleum. > deat eos delraxisse mihi : quod in bono potest ac-
Genuamea infirmala sunt a jejunio. (Aug.)Et hoc cipi, dum corrigunltir. El operiantursicul dipioide
apertius in membris intelligitur. Et est genua inea confusionesua. Diploisduplexpalliura est. Unde alii
infirmata sunl a jejunio, id est forles mei pane, id inlerpretanlur pro diploide, duplex pallium. Etest,
est Chrislo subtracto, defecerunt, quod in Petro operiantur sicut diploide confusione sua, [Gl. inl.]
apparuit, sed ne penitus succuinbaiit factttm est id est, coufundantur intus et foris, id est coram Deo
quod sequilur:Et caro mea immulala est in melius, et coram hominibus. Unde alibi: Duplici contri-
in gloriam immorlalitalis, ut in morte deficientes tione contere eos, Domine,Deus nosier (Jer. XVII).
misso Spiritu confirmaretpropter oleum, id est spi- Ego autem,
ritualem gratiam, unde Oiristus dicitur. Christus YERS.29. — < Confilebor Domino nimis in ore
enim dicitur a chrismate : chrisma unctio est. Im- - < meo, et in medio multorumlaudabo eum. i
mutala est ergo •caro Christi, ut misso Spirilu Confileborlaudem Domino.[Aug.]Hocinmembris
sanclo ungeret discipulos qui ad eos non venisset, nimis, id est valdesolet exponi nimis pro plus quaia
si Christus non abivissel. Unde ait ipse: Nisi ego debet, sed el pro valde, accipitur ut hic. Gonfitebor,
abiero, Paraclelus nonreniet ad vos (Joan. xvi). Et dico, in ore meo, quia ore confessio fit ad salute.n
Evangelista ait: Nondum erat Spirilus dalus, quia (Rom. x). Et laudabo eum in medio tnullorum, id
Jesus nondum fueral glorificatus(Joan. vn). est communi. Hoc est quod alibi-dicit: In medio
VERS.24. — < Et ego factus sum opprobrium Ecclesiwlaudabo te (Psal. xxi). Vel, in mediomul-
< illis; viderunl me, et moverunt capila sua. > lorum landabo eum, id esl in corde multorum, quia
Et ego factus sum opprobriumiilis, (Aug.)qiria fa- corde credilur ad justitiam (Rom.x).
ctus sum maledictum per mortem crucis. Viderunt VERS.30. — < Qui astitit a dextris pauperis,
me et moveruntcapila sua, quia viderunt quando < ut salvam faceret a persequentibus animam
genua mea inflrmata sunt, sed non quando caro < meam. >
iramutata. Et, ideo nioverunt capila sua, (Cassiod.) Qui astitit. [Aug.] Quasi dicat : Confilebor Do-
tanquam furiosi comradtione capitis minanlur, niino, qui.astitit a dextris pauperis. Diabolus adex-
Ergo o, D tris Judaesletit, qui divitias suas augere voluit ven-
YERS.25/ — < Adjuva me, Domine, Deus meus; dito Christo: sed Dominusastitit a dextris paupe-
« salvum me fac secundum misericordiam tuam. > ris, ut ipse Dominussit divitiae pauperis. Aslttit
Domine,Deus meus, adjuva me totum, (Aug., enim non ut annos hujus vitaeaugeret, vel ut for-
Cassiod.) scilicet caput et corpus. Nota quod Chri- tem, vel ut incolumem, vel ut divitem faceret, sed
stus rogal ut homo qui praeslal ut Deus salvutn me ut animam salvareta persequentibus. Unde subdit,
fac secundummisericordiamtuam, (Aug.)non se- ut salvos faceret a persequenlibusanimammeam, ne
cundum debitum operum adjuva me. paupertate, id est infirroilate succumbat. Hoc au-
YERS.26. — < Et sciant quia mauus tua haec; et lem adjutorium corpori Chrisii daliim est in omui-
« lu Domine, fecisti eam. > bus sanctis martyribus.
El per hoc scient vel sciat, (Aug.) hi scilicet
COLLATIO IN.PSALMUM CVIII: < DEUS LAUDEM MEAM HS
pro quibus oravit, qui erant inter illusores, quid TACUERIS, > elC.
scient? Quia manus tua hwc, et lu Domine, fecisti
eam. ManusPatris csl Christus. Unde: Et bracldum Hebr. YERS. 1. — Deus, taudem mcam ne tacuefis.
referunt lavdemad nomen Dcus,non ad ver-
Dominicui revclatumest (Isa. LIII).Ihec manus est bum subseqtiens, ut sit Dcttslaudis mem, quod est
 997 COMMENTARlijMIN PSALMOS.—^PSAL;GIX: 998
interprete Hieronyriio-:Deus laudabilis mihi. Sive, A volvalquKStia lionsuiit. Non longetamen a verp
ut verlit Munsterus, Deus in quo laus mea. Deiride est, positain lltteram nuh, locObeth, interduni
quae
posila diastole, sequilur, ne iaceas. Atqwi itha non est absliriilisi ut sil XtizaiiERAQQUEscn, ubi ha-
~rb~~~ELOHE THEHiLLATHi. Septuaginta acceperunt, bemus a?p3>IESAOQCESCU.
ac si rton esset in statu conslructivo, ceti 0'n?** VERS.12. — Fiant ndti ejus. Hierpriymiis ct
ELOJIIM. Eodeintamen sensus coiispirat. plerique alii, fiainovissimumejus~T\l-m~\H AHARITIIO.
YJERS. 3. — Pro eo ul tne diligeront. Quia Hebr. Potest etiam intelligi posleritas, ut reddiderunl Muu
legiturper nomen pro dilectionemea T\~~\H TA- stents et interpretes pro Cajetano. >
.-JlTiri
HATH AHABATHi.Hinc fit ut ambigueintefligitur dile- YERS.12. — Hoc opus eorum. Hieronymus: Haec
clio qua diligo, aut dilectio qua diligi debeata. Et relributio nbi'3 PEULLATH , quidem est, et verlitur
HierOnymusvertitpro;eoguodeosdi/i<7efcanj.{SicGrae- opus, sed merces iiitelligilur teste Mutaslefoex
cUnianceps est, avri TOU xyuxuvp.z.Ulrinque autem KIMHI, etiam si aliter exponat Augustinus.
aple perfidorum Judaeorura ingratitudo exprimi- Apud Dominum.Ut respondeat verbopraecedenti,
tur. sive ut Hebraeilrabent, qui adver-
YERS. 9. — Ejiciantur de habitalionibus suis. detrahuntmihi,
sanlur niihi. Deinde ponunt a Doiiiino, et si retri-
Hieronymus, quwranlur in parietinis suis. Recle butio a Domino. Hehraioe habetur nND MEETH, ubi
conciliat Faber. Siquidem Hieronymus ponit anle- est nota et abiativi etaccusativi simul.
cedens, Septuagintaconsequens. CaeterumNeoterici YERS.25. — Caro mea imiiiutataestpropter oleum.
Hebraicantes,.vertunt active "WTt DARESOHU, quw- R Hieroriymusvertjt, quod postrennim est, absque;
rant vel inquirant devaslationibussuts, aul Ibcisde-
solatis. Potesl reduci ad concordiam, si tamen retu- oleo, quod inlelligunt.pinguedineinsive succum, et
leris qumrani ad quos pertinebat tales ejicere filios, dicunt: Caro mea exaruil, sive emarcuilapinguedine.-
etiam si coaclius videri possit. Yel, ut ait Munsterus, proplerdeficientemphtguedi
VERS.10.— < Scrutetur. Hieronymus et Nebien- nem.Ad verbum tamen Tcb"' MISCUAMEN, est ab oleo,
sis similiter. Alii, Illaqucet aut perdat, quanqtiarii vel propter oleum, ut nihil agat Faber-causatus,
fcrutari hic positum sit, ceu qui id facit, eo animo quod legi debeat prmter oleum, non propler. Siqtti-
facial quo perdat, et laqueis suis dolosis omnia in- dem Graecehabetur SCf).«iov.

PSALMUS' CIX.'

PSALHI TITULUS : < PSALMUSDAVID. > hoc .: Sede, [Alcuin., Cassiod., Aug.] id est post
Dixit Doriiinus Domino meo. Tilulus : Psalnws laborem quiesce, et conregna secundum quod ho-
David. Titulus patet. [Cassiod.] psalmus iste Septi- mo. Sede, rion, solumin alto, ut excellens domine-
mus est eoriim, qui agunt de duabus nalufis in ris; sed etiam in occulto, ul latens et occultus cre- v
Christo, qui plene ct breviter de incariiatione et •,. daris, quia nori est merces fidei, nisi lateal quod
omnipotenti deitate Christi dicil, sicut Joannes in credimus, Subtracti auteni, scilicet qui hic inferius
Eyangelio>:In principio erat Verbum, et Verbum sunt, et nondurti sursum sperant, et credtint quod
caro faclum est (Joan. i). Totum riic summatita di- non vident. Haecest justilia fidei, de qua:Dominus
citur de-duabusnaturis Christi, quidquid in utroque in Evangelio : Cumvenerit Parar.letus, arguet mttn-
Testamento continelur. Intentio. [Cassiod.] Pro- dum de peccato, quia non credit; el de juslitia, quia
pheta hortatur subjici Christo. Modus: Tripartitus ad Patremvado, etjam nonvidebilisme (Joan. xvi),
cst psaimus. Primo, refert propheta verba Patris de. id est ha« erit juslitia vestra ut credatis i* eum
Filio, ubinalura deitatis et humanita^tisChrisli ex- quero non videbitis. Tunc enira jtistus ex fide vivit
ponitur. SecundoPater indicat naturam deitalis ali- (Rom.41),si non videt quod credit. Dum ergb ait :
qualenus, ibi, tecum principium. Tertio Propheta Sede, duo notat, scilicet eum post laborem passio-
agit de humanitate Chrisli, ibi, juravil Dominus. nis quiescere et conregnare, el in occulto esse.
Propbeta ergo naturam deitatis primo aperiensi Sede dico a dexiris mcis, [Alcriin.,Cassiod.] id est
ait : in potioribus meis bonis. Yel, sede a dexiris meis,
« Dixit Dominus Domino meo ; Sede a dextris id est conregna coaequalis mihi, ut per dextram
< meis. -' 1 accipiatur aequalitasquam habet Christus cum Pa-
D
-
DominusPaterdiiii: [Cassiod.] More nostro le- tre. -
qiiilur Propheta, cum ait: Dixit, ul homo, scilicet YERS.2.—.< Donec ponam iniroicos tuosscabel-
instruatur; non enim ore protulit, sed dixit re, id < luio pedum luorum. >
est effeclu. [Gl. int., Haym., Cassiod.] Yel potius Donec ponam. [Aug., Cassiod.] Quasi dicat :
re, id est generatione. Vel, dixit, id est, ieternali- Sede occultus, donec regnes manifestus. Et hoc
ter disposuit Dominomeo, scilicet Filio qtii Domi- est, donec ponam inimicos tuos scabeilnm pedttm
nus meus est, etiam seeundum quod homo, id est tuorum, id est per fidem subjectos tuae divinitati a
ipse homo, nontantiim ex eo quod homo per hoc simili loqnitur, cum ait, scabellum, per quod suhje-
quod dicit, Domirius Domino, idem nomen repe- ctio plena notatur. Per pedes, aeterna stabilitas in-
tendo persOnasdiscerne, et unam naturam, et po- lelligitur: [Aug.] Hocautem quotidie, et si pauia-
tentiam personarum accipe. Item quodait: Domino tim, agilur et peragitur in conversis. Vel aCcipitur,
jneohoc deitatis indicitim est. Quod vero ait, sede, donec, pro mterno. Etest, sede donec ponam, idest
et virgam virlulislum emilteiDondnus ex Sion, hoc . aelernalilerjsicut aetemaliter, ponam inimicos tuos,
hamanilatis indiciumesf Quid dixit Pater Filio ? volenles vel nolentes, scabellum pedum tuonim , id
m PETRI LOMBARDL 4Q00
est tibi subjectos, ex voluritate vel liecessitate. In-, A Christe Fili, jam virtus tua est enrissa; sed in die,
cipitautem exSioii, id.est' ex Judaeisregnurii Chri- specialis virlutis lum, scilicet in futuro, tecutn, erit
sti. Unde subdit: mihi principium: hoc et semper esl, sed non videtur:
YERS^3. — <Yirgam virtulis tuaeemittct Domi- lunc-autem videbitur, cum Christus, qui olim vi-
«nusex Sioitfdominarein medioinimicorumtuorum. sus est in forma servi, videbitur a mundis cordibus
, Virgam hanc laudem, [Cassiod.] scilicet subje- in forma Dei, a quo visu tollitur irapius ne videat
ctionis inimicorumPropheta canil Chrislo, adipsum gloriam Dei. Dico,in die vinutis tum, insplendoribus
in sua persona loqueris, et ordiriem incipiendi regni saticloTum,id est quando sar.cli erunt in splendore
ostendens, quod a Judaeis incoepit, et ad gentes fulgenles, sicul sol in regno Patris, tunc cum eoerit
transiit, in quibus consummalur. Et sic usque ad principium, el modo principium est, scilicet Pater
finem psahni decurrit Propheta loquens in sua per- curti Filio prir.cipium est, sed tunc videbitur quo-
sona. Quasi dicat: Dominus ponet inimicos tuosi modd principium cum eo, quia lunc similesei vide-
scabellum pedum tuorum, quod ita fiet, scilicelquod[ bunt eum sicut est. Yideral Philippus secundum
incipiet a Judaeis. El bocest, Dominus emittel vir- formam servi, et objurgatus eo quod In Filio non
gam virtutis tum ex Sion, [Hier.] id est regnum po- agrtosceretPatrem, quem quaerebatvidere, dic&is:
tentiae tuae incipiet a Jerusalem. Unde : De Sioni B Domine, oslende nobis Palrem, et sufficit nobis
exibil lex, et verbumDominide Jerusalem (Isa. n). (Joan.xw.) audit: Quitnexidet, non formara servi,
[Aug.] Non de illo regno Christi loquitur Propheta,, sed qualem me abscondi limcntibus, et qualem me
quo Chrislus semperregnat cum Patre; sed de illo> videndumperficiosperaiilibus,t'itfefefPa»'em(i&uf.).
dispensatOrioet temporali quo nos per medietatemi Hoc auteni modo credendum est, ul tunc videatur.
suae cainis vocavit in aeternitatem, et in nobis> Uiideet Philippo dicilur; xYoncredis quiaego in Pa-
regnat, cujustamennon erit finis. Incipit autem ai tre, el Paler in me est? (ibid.) quasi dicat: Quod vi-
Jerusalem. Unde ipse Domiuus ait: OporlebatChri- dere nondumpotes, crede ul videre merearis Filium
•tum pati, et resurgere a mortuis, et prmdicabitur ini , cum Patre et in Palre, qualiler curii eo principium
nomine ejus pxnitentia et remissio peccalorum per esl Pater. Haecatitem visio, vita aeternaest. Unde:
omnesgentes,incipientibus a /erUsalem (Luc. xxiv). Hmcest autem viia mterna, ttt cognoscant te solum
|IKer.,'Cassiod.] Virga ergo virtutis est, sceptrumi verum Devm, et quem misisti Jesum Christum
regiaepotestatis, qua sustentantur boni, et frangun- (Joan. XVII.)Ex utero. Quasi dieat: Hoclunc videbir
tur mali. Et nota quod ait, virlutis, et addit, tuae,, tur, sed nuuc, ex utero, idest ex occulta et secrela
[Cassiod., Alcuin.] quia haec[potestas proprie estt subslantia roea genuite ineflabiliter.Et hoc ante Lu-
Christi ex deitate. Dominarcvel domiisaberis, vel1 ciferum, [Cassiod., Aug.] id est, ante oronia lem-
dominabitur. Quasi dicat: Emilte virgam, et sSc : pora. Lucifer, qui nuntiat diem saeculo, eminens
emissa virga, dominabitur ipse Pater. Vel tu, Chri- stella hic ponitur pro omnibus stellis et sideribus,
sle, dominare, vel dominaheris, iu medio,id est, ini tanquam pars pro tolo, per qitaesidera, lempora intel-
'
praecordiisinimicoriimteofumquorumlibet[Cassiod.]] liguniur, quia in signis etteinporibus posita sunt, sic-
Quasi dicat : Dominaberis conversis, de quibuscun- ut lcgitur inGenesi (Gen. i.).Etest, ante Luciferum
que populis. Non ait, vindicabis, tanquam ingratos> genui te, id est ante omnem creaturam,aiite omnia
yindictaedistriclione percellal, sed ail, dominabe- tempora. Yel ex persona Prophete poteslaccipi lo-
ris, ut fidelesedttcet beneficiiset correctione, Vel,i quenlisadFilittnijtecum, [Alcuin.]quasi dicat: Do-
dominare in medio iniraicoruin tuorura, id csl ini miiius ehiiltel viigam virlutis, et ipse est, princi-
Ecclrsia inter malos constituta. pium iecum, id est eoaclernuslibi, non tamen secun-
PARSH. VERS.i. — < Tecum principium in diei dum quod tu es homo ; sed iri die virtutis, id est in
< virtutis lnaein splendoribus sanctorum; ex utero> claritate deitalis. Yiiiules dico, tuae, quasi et con-
« anto Luciferumgenui te. > substantialis est tibi. Et est etiam principium, in
Tecumprincipium. [Cassiod.] Secunda pars, ubi; D splendoribus sanctorum, id est cum Spiritu sarieto,
indicat Pater naturara deitalis Christi aliquatentisi qui sanctos splendificat. [Aug.] Et ego, ex ulero ge-
pro nostra capacitate.Quasi dicat: Pater, ego Do- nui le, dicitDavid.Quasi dicat: Cum Mariasit de me,
minus emittam virgam virlutis tuae, quia lecvm ex utero Yirginis genui te. Et hoe, ante Luciferum,
est mihi principium, [Alcuin.] quasi hoc libi tri- id est noctu. Anle diem enim natus est Christus. Ad
buo plus quam aliis, quia tu es Filius per natu- boc autem nalus estex ea, ut sacerdos inaeternum,
rani, quia tecum est mihi, prhicipium. Non dicam qui Seofferat:
libi mecum , ne alicui posterior me videaris : ego PARSIII. VERS.5. — < Juravit Dominus,et non
et lu unum principium sumus omniuirt, quod <
poeiiitebiteum, tu es sacerdos iii aeternumsecun-
hon hic videlur, sed videbitur in die virlulis tuw < dtiin ordinem Melcliisedech.>
in splendoribussanctorum, [Aug.] id est in aeter- i Juravil Dominus.
[Alcuiu.] Tertia pars, ubi Pro-
nitate ubi virlus divina conspicilur hon ab aliis,
pheta agit de humanitate Glnisti. Eeee Vrerbumcaro
sed a sanctis, quando in resurreclione erunt facltim est. Etnolandum
quod supra verba Prophe-
242 splendidi ul angeli Dei. Yel ita, et loquitur tae agentis de humanitate Chrisli fuerunt, virgam
eliam Paler : [Ang.] quasi dicat : Jamdominaris, o virtutis tuw, iisque tccutnprincipium, ibi yCi'0Deus
 1001 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. ClX. , 1002
Pater sive Prophela loquilur, secuiidnm diversas A } danter nutrit, sed unde ei ul hoc possit? ex humi"
lecliones, agens de Chrisli deitate. Hic item Pro- lilalc passionis, de qua subdit :
phela loquilur usque ad flriem psalmi, agens de Vnns. 8. — « De lorrenle in via bibit, propterea
Ghrisli humanitate; quasi dicat: Doniinusdixit Dp- i exallavit
caput. i
mino Filio, sede a dextris meis, elc, dedit«tiam ei
De torrenle, [Aug.] id est de fluxu mdrtalitatis
sacerdolium ffiternum. Nam Domiriusjuravit libi,
id eslfirmiler promisil tibi, secundum quod tu es nostraa, et de transitoria el de turbulenta passione
bibit nascendo, moriendo. [Cassiod., Aug.] Et hoc
homo. [Aug.] Juratio enim Dei firmainentum est
El i» via quam ut gigas cucurrit, qiia itjir ad aliam
promissionis. nonpeenitebiteum, idest non mu-
mansionem/Et propterea, quia humilialus est, el fa-
labitsicul desaccrdotio Aaron conligit, quod prae-
ctus obediens usque ad mortem, exaltavit \el exal-
ter spem nostram mulavil. Et dicitiir hoc de Deo
tabit Deus caput ejus, idest, propter' hoc exaltavit
prb morenostro, in quem nulla cadit poenilentia. eum
Scit enim quid agat, nec niulat consiliuni, sed ver- Deus, et dedit illi nomen qnod est super omnt
bo poenitentiaemulalio reruni aliter quam speraba- nomen, ut in nombieJesu omne genu flectatur, cm-
tur evenientium signiflcatur. Quasi dicat: Modo tesiium, terrestrium et infernorum, el omnis lingua
enim tu cum aliquid poenitet te fecisse, doles fa-' p confiteatur, quia Dominus Jesus 'Christus in gloria
est DeiPatris (Philipp. n).
ctum quod fecisli, sic quando aliquid Deus praeter
quam homines sperant mulat in aliud, poenitere se COLLATIO IN PSALM.UM CIX:: ( DIXITDOMINUS DOMI.NO
dicil, usque adeo, ut et de poena nostra poenilealeum, MEO,SEDE,» CtC.
sinos devita mala noslra poeniluerit.Ergd non pcet '
VEUS.i. — Imprimis nemo Christianus dubital
nitebit eum, quia aliter non evenit, quam speraba- huncpsahnum essede Christo DeiFilio, ex Maltfc»
tur. Et quia omnia inde gavisa sunt, quid juravit? xxn. Quia tamen primus versusjuxta SeptuagiiUa,
hoc: Tues sacerdos in mternum, id est sacerdos longe lateque dissidet a cortice litteraV Bebiaicse,
- prelium.eritin medium proponerc lolum ver-
ajlemus, secundumordinem Melchisedech,[Cassiod.] bpera sum, secundum diversas omnium versiones ; ac
quia panein et vinum in corpus el sanguinenl deinde particulatim, unamquamque diclionem,. ex
suum consecravit Christus cujus sacrificii simili- ordine excutere, si poterimus dijudicare absque
contentione, unde tanta diaphonia nata sit, ct
tudinemprsemisitMelchisedech. Hinc coiislattrans- quemadmodum tanluni fideisacramentum, a verbo^
isse victimas secundum ordinem Aaron. runi sono recedenles, mjslico et profundissimo ex-
VEKS.6. — t Doniinus a dexlris tuis ; confregit lulerint sensu, quod non potuit fleri sine divjna re^
t in die irse suaereges» » velatione, extra carneiii et sanguineni, qiiod auteni
Q Septuaginla Spiritu sancto pleni fucrint superius
C
Dominus. Hic fit conversio ad Patrem. [Aug.] satis mullis probatum est. Igitur sic habet Ilierony-
Quasi dieat: Et o Domine Pater, qui lioc jiiraslij musjuxia HebYSios,populituispontaneeerunt in die
isiesacerdos qui est Dominus,sedens a dexiris luis, foriiludinis tum, in monlibussanclis, quiisi de vulva
orieiur tibiros adolescentiw Nicolausde Lyra,
cui dixisli: Sede a dexlris meis, confregil vel con- populitui, principes lui, indietuai; virlulis tum,in decore
quassavit reges, seilicet illos, qui volunt vel vole- sanclo,de malrice aurorai, tibiros adolescentia:tum ;
bant delere nomen Chrisli. Conquassavit, id esl in- 'Sanctes, popuiustuus sponle venietindie forliiudinis
firnios reddidit, ut non possent quod volebant. Et lum,inpulchritudinibus sanclitatis, exute.ro ab au-
rora fuit tibi ros nativitalis tua;; Pralensis, popuius
hoc fecit in die irrn suis, [Alcuin.] id est tempore tiius cum oblalionibus, in die viriulis tum, in deeori-
occullse irae,quando cadenles super humilem lapi- bus sanctitatis, ex utero orlusest tibi ros generatio-
dem conqnassantur, vel ad excaecationeni velad nis tuw; interpretesproCajetano,pop«/us luus, spon*.
tanei, in die forliludinis lum, indecoribussanctitatis,
ccnversionem. [Aug.] In judicio autem futuro mani- de nulva aurorm libi ros nalwitaiis tuoi; Peliicanus,
festius lapis cadens super eos conteret. Unde fopulut luus oblationesliberales, in die virlutis tum
iri decoribussanctilatis, ex utero aurorce, iibi ros ge-
qui offenderitin lapidem ilium conquassabitur, su- nerationis tum; Munslerus, populus tuus, spontanea-
pei*quemaulem ceciderit, contereteum (tlalth. xxi). rumest volunlaium,in die exercilus tui,in mqgnifi^
Etnunc I ceniiis sanctilalis, ab utero aurorm, est libiros nali-
D
VERS.7. — I Judicabit in nationibus, im- vitatis lum; translator ad Campensem,populus au-
t plebit ruinas, conquassabit capita in terra multo- tem tuusllos in die triumphi tui,vota offeretcum sancta
eniin nativiialis tune exuteroaurorseest.
pompa.
t rum. t Paraphiasis liujus, populus tuus spontaneas offerel
Judicabit in nationibus, [Cassiod.] id est in genti-; et liberalesoblationestibi quo temporeapparebit om-
bus. Vide veuorum proprielates, reges frangit pro nipotenliatua, et omnimodusille decor, qui te comild"
bilur; anieauroram enitnceciditqui te grati.:sissitnum
superbia; populos judicat, id esl punit propter com* faciet omnibus,ros nalivilalis tum. Nebiensis, pppu-
munia peccata : ulrosqne lamen ut humilientur ad lus luus volunlarii in die virtulis tute, iri Hecoribus
conversionem.llnde subdil: Implebit ruinas, id est sanciuarii, cx matrice ab aurora, tibi ros adolescen*
lim lum. Vide qualeniis inler islos, npn omiiiacon-*
humiles, non ereclos, cadentes scilicet ab altitudine, veniant, ctiam sinibil aul parum a-I LXX, Nune
qua contra Christum se erextrunt. Bene dico rui~ singula retraclemus. Tecum. Hanc parliciilam om--
nas, quia Conquassabil capita multorum, vel multa nes verlunt, populus tuus, aut populi lui. Certe in
Ueb. prorsus, tecum, et populustuus, ne Jino qui^
in lerra, [Aug.]idcst in vita i.sta. Hic enim deniul- dem elemeiitodistant. Quodsi diclio scribatur pim-
lis superbis humiles facit. [Cassiod., Haym.] Vel in ctis non liolala est, leciim, vel populus tuus,"f22
lengcoviosa,alia littera, scilicelqueepeccatoresabun- Siquidem ~CV IMMECA tecum TJf AMKECV po««»
p.vrnoL. cxcr. Oi) :
*iA
1003 PETfU LOMBAKDI fOOJ
lus iuus. Nec est improbahileJudseoshiinc locum A Filii aeteriia, quiaros indicat maiie, quod in Deoest
vitiasse sicut et nonnullos alios lidei praeeipuosfal- aelernunijet principium in quo erat Verbum. IIoc
sarunt, quod ex parte. probavimus' in prolugo, et mane.iionhabet vesperam, ac ros de alto conceptus
adhuc non erit otiosum, huc adducere illud Isa. n: deseenditi sic de Filio Dei canitui-: A summo coelo
Quia excetsusreputatus est ipse. Hieronymus hur.c egrcssioejus , (Psal. xvlii). Dicat aliquis qui potest
locum inlerpretatus ait, ubi nos diximus excelsus consistere JudaeosIeclionemhanc corrupisse, veluli
reputatus est ipse,Aquilainterprelalus est, in qno re- causabamur in principio, cum tamen Hieronymus
putatus esl iste?Yerbum Ilebraicuin nD3 vel i5^w/i« verterit populi lui, et non tecum quanquam respon-
dicitur, id est excelsum, quod et in Regnarum li- sio ad similemqusestionemjam aliquolies dataesse
bris, et in Ezecliielsleginms.Vel certe in quo, et eis- satis deberet, tamen hic locus specialemex ipsomet
dem litteris [scribitur nci ac pio locorum qualita- Hieronymo, etiam adversus calumnias Judaeorum,
te, si. voluerimus legere, in quo, dicinius TVCti BA- et eorum exloitas expositiones, habet saiisfactio-
MEH.Sin anlem excelsumvel excelsus leginius?n)32 nciin.« Siquidem intorprelatus cap. Matlh. xxii, ubr
BAHAU, iiitelligentesergo Judaei proplieliam esse de Christus Dominus princijiium hujus psalmi oppo-
Christo, verbum ambiguum, in deteriorem partem suit Judseis ignoranlibus, quomodo Chrislus esset
interpretali sunt, nl viderenturnonraudareChristum, filius David.David dicit testimonium quod p^suil,
sed nihili pendere. Deinde persequitur iniprobare de cix psalmo sumptum est. Dominusigilur David
lalem interpretalionem, ostendens non posse con- vocabitursnon secundumid quod de eo natus est,
sisterc. sedjuxta id quod natus ex Patre semper fuit, pra;-
Secunda particula, est principium.HebraMisTfanS B veniens ipsum carnis suaepatrem. Judaeiad de!u-
KEDABOTH , et deducilur a radice na NADAB, id dendam interrogationis veritstem, frivolat inuha
est libuil, voluniariusfuil, sponleoblulil. Ut Hiero- conflngunt, vernaculumAbrahaeasserentes, cujus
nymus verlerit, ducesspontanei,ut est in exemplari fuerit liiiusDamascus Eliezer, et ex ipsius persona
Fabfi subaudiendoverbum erunt, quod non pone- scriptum psalmum, quodpost caedemv regum, Do-
baturln Hebraeo.Sanctes per adverbiuniextulit, ad- minus DeusDominosuo dixerit Abrahae: Sede ad
dendo verbum veniet.At credimus Septuaginta se- dexteram meam,donecponaminimicos luos, scabel-
cutos fuisseconsueludineniHebraeorumin diclione lumpedum tuorum. Quos interrogemus, quomodo
alteratoHn noscH.quodest caput; obidprinceps, ob Deus dixerit Abrahae ea quae sequuntur: Tecum
idpriiicipium.ConsimiliterS^j NADIB, proprie signi- principiumin die virtutistum; in splendoribussan-
flcat principem,praecipuemunificum.Cur etiamnon ctorumex ulero ante Luciferumgenui te; et : Jura-
dicenlus JVIBIONEDABITH, sicut iYa."HREscniTn. vit Dominus, el non pmniiebiteum: Tu es sacerdos
Certeanalogia est in communitateet congruenlia et in mlernumsecundumordinemMelchisedech.El re-
significantia.SiquidemHieronynnis,in caput Zachar. spondere cogamusquomodo Abraham, ante Luci-
quinto, iradit iod et ttfu, in se mutuo frequenter ferum genitus sit, et sacerdos fuerit secundum or-
transire. Et dicit: < Hic error in edilioneVulgata dinem Melchisedech,pro quo Melchisedechobtulerit
freqtienter iholevit, ut.quiaiod etvau litteraeeadem panemetvinum, el a quo decimas praedoeaccepe-
formasedmensura diversaesunt,altera legalurpro al- rii. >Hactenusille. Certe, siminus recta foret editio
tera. Necmirerisquod dicat errorem, inlelligit enim Vulgata et ecclesiaslica in hac parte nihil ageret
erroremqUomodoobelumin prologoParalip. Ubive- C Hieronymus pra;sertim contra Judaeos, qui statim
ro(inquit) 243°^]^ transversa scilicetvirgraprae- irriderent hanc objectionemquae foret de contextu
positaest. IllicsighificaturquidSeptuaginlainterpre- corrupto, et non veritate Hebraica. Caeterumex
les addiderint ob decoris gratiam, vel ob Spiritus hoc loco Hieronymi, constat quod gratis arguit in-
sancti auctorilatem, licet in Hebraeisvoluminibus terpretem Lalinum Felinus, propterea quod tyxv
non legatur. » Haecille. verterit principium, cum ad Hebraismi veritatem
In tertia particula, in die viftulis tnm, nulla est verlere debuisset principatum. Nam id quoquesi-
discrepantia. In quarta, in splendofibussantlorum, giiificat ap^rt omilto quid manifestissimedisserat
vel decoresancto,decoribus,pulchritudinibus,magni- Augustinus de principio. DeniqueChaldicusPara-
ficentiis, vel tantiilum distant. Hieronymus autem phrastes longe est ab omnibus, praeserlimquantum
verlit, in montibusob aftinitatemlitterarum dalelh ad extremam parlieulam. Populus tuus, doinus
et reseh v-nri HARRE, monles, i~ni HADBE, pulcliri- Israel, qui incumbunllegi, in dieconcerlationisprie-
tudines.\n quinla pene conveniunt, ex ulero anle lii lui adjuvabiseos splcndoribussancti, misericordim
Luciferum.Id enim valet, ex uiero aurorm, vel pro- Dei prmstoerunt libi, lanquam ros descendenssede-
pinquius ad verbum, exutero abaurora, et ex utero bunl conftdenter —
nali tui.
ttnte Luciferum. Quod aliqui veitunt, orietur vel VEBS.7. implebit ruinas-.Hieronymus, valles.
ortlls est, non tam proximerespondet TIWDDmO Ergo legit fflNVjGEOTH, a radice tM,"id est vallis,
MEREHEM MISCUAK. sed nunc habemus iVliUGECIOTB, id est, ut expo-
Ultinia.Tibiros generalionisvel naturalitatis tum. nunt alii, cadavera, quaeprocul dubio dicuntur.a
^os competenler de Filio Dei dicitur : juxta illud ^. cadendo,sicut ruina; a ruendo,quia lamen siniplioi-
Isa. quadragesimo quinto : Rorate, cmli, desuper, ter implerecadaverahaberet absurditatcm, Munstc-
61nubespluanljuslum. Dicilur praetereageneralio rus addidit, implebitloca cadaveribus.

PSALMUS CX«

PSALnri TITOLUS : t AELELUIA.> dicit hujusmodipsalmi, qui per alphabetum digesti

Confilebor.Tilulus : Alleluia. [Cassiod.] Iste est
primus psalmus, qui per omnes-litteras Hebraeial-
phabeti scribitur, qui indicat perfectos laudatores
in Ecclesia, siclit illi qiii non per omnes scribuntur,
nrhius perfectos signilicant(152). Vel sicut Hilarius
(152) Ex Hilario in psal. xvm.
sunt, incipienlibus quasi elementa danlur. Unde
monemur ut ad eruditionis sludium festinemus.
Nomen autem angelicaelaudis, Alleluia, et si omni-
bus psalmis congruat, ibi tamen praecipueponitur,
[Cassiod.]ubi magna exsuilatione gaudetur, sicut
1005 COMMENTAUIUM IN PSALMOS;*- PSAL. CX. i 10<$
in hdc psalmo populus Dei ah omni malo liberatus A j opera Domini, quselibet opera ejus sunt magna,
laudat, el ad Dei laudein pro operibiis ejus invitat, si sint, exquisita in omnes volunlatesejus, id est, si
quae laus habet flguram futurae laudis. Intentio : in eis yideatur intentio et voluntas facientis Dci, id
Monelad laiidein. Modus: Tripartitus est. Primo, est si intelligatur qua intenlione voluerit ea facere.
populus fidelisse dicit confiteri in congregationeju- Deus. Deinde aperit quse est intentio et voluntas
siorum, uhi est aelernalaus. Secundo, dicit fideles Bei.in operibus, subdens,: Confessioscilicet pecca-
spirituali niunere satiatos, -promiltens advenlum torum, et magni/icentia bonoruin operum cst opus
Christi, ibi, memoriamfecit mirabiliumsuorum, mi- ejus, et jusiiiia ejuSi id est merces quaejuste da-
sericorset miserator Dominus; escam dedit timenti- tur, manet in smculum smculi.Ac si diceret: Ilaec
bus se. Teflio, eosdem redemptos asserit;d testa- est voluntas ejus, ut ex siiis operibus insil homini;
mentum novum mansurum, ibi redemplionemmisit confessio peccatorum, et magnificentia bonoruin
populosuo, mandavilin alernum teslamentumsuum. operum, et juslilia, id est merces quaejuste datur:
[Aug.] A laude ergo incipiens, ait in persona fidelis PARS;H. VERS.4. — « Memoriam fecit mirabi^
populi : 0 Domine « lium suorum, misericors et miserator Dominus;
VERS.1. — « Coniitebor tibi, Domine, in toto « escam dedit limentibus se. »
« corde nieo, in conciliq juslorum et congrega- B I Memoriamfecil. [Cassiod.] Secundo dicit fideles
< tione. » coploso munere satiatos, promittens adventum Do-
Confiieborlibi, id esl laudabo ie. Non enim est liiini, ut haereditas avide quseratur; Quasi dicat:
hic confessio peccatorum, sed Iaudis. llla luget, Ideo confiteri debemusi quia Dominus misericors
haee gaudet; illa medico vulnus ostendit, haecde natura, et miserator exhibilione, scilicet, quando
sanitate gratias agit. Laudabo dico, et hoc in toto venit fecit memoriammirabilium suorum, [Haym.]
corde meo, [Hier., Gl. iut.] non labiis ero prope, re complela memoriam dedit significantiuin quae
cordelonge, sicufilli de quibus dicilur: Popuius erant iii veteri lege. Ita fecit memoriam, quia dedii
liic labiis me honorat; cor eorum' longe est a me timenlibus seescam, [Aug., Cassiod.] non corpora-
(Matth. 111).Confitebor et hoc in conciliojuslo- lem, quam etiam malis dat, sed spiritualem, id est
rum et congregatione, [Alcuin.] id est, non te- corpus et sanguinem suurn. Escam ergo dicit Chri^
mere, sed ex ralione, seilicet pro aeternis: sicut stum, qui est forma justiliSe fidelibus. Adventsi
omnes justi faciunt. Et accipitur hic tolum de prae- ehim Christi timentes pascit, in quo femissio est et
senli. Vel hoc dicit fidelis populus in spe. Quasi salus, et ut de advenlu ejuSacciperes, addit:
dicat: Jam sit in angelorum societate. Et est, in VERS.S. — « Memorerrt in saeculumtestamenti
consilio juslorum.et congi^egatione,Iaudabo te, hic « sui, virtuiem operuin sudrum arinuntiabit populd
in spe. [Aug., Cassiod.] Hic enim nunquam inter « suo. »
omnes juslos in re laudant, ubi sunt misli mali; Slemof efit. [Gl; int.] Quasi dicat: Et per eos,
sed jam videntur in futura societate psallere, spe vel proptereos, scilicet timentes, memor,erit iesta-
rapti ad superna; menli sui. [Cassiod.] Quia, sicul prpmissum est iii
VERS.2. —t Magna opera Domini; exquisita Veleri Testamento, impletur in Novo.Testamenti
< in omnes voluntates ejus. > dico, existentis, in smculumsaeculi,scllicet in aeter-
Magna opera Domini'.[Cassiod.] Hsecest materia num, quia verba testamenti solida veritate custodit,
et causa confesSionis.Quasi dicatj: Ideo confitebor, uiomnia impleantur, ita memorerit, quod annun-
quia magna est opera Domini, quae de impio facit tiabit virlutem operum suorum: Virtus operurii cst
pium. Et exquisiia cui nihil simile est, dum sinit quod caecivident, claudi ambulant, etc. (Mallh. xi.)
diabolumsscvire in bonum suorum, et ne putespro Quaefacit nota Chrisliano populo suo ad hoc,
parte laudari operam ejus, addit in omnesvolunta- VERS.6. — « Ut det illis haereditatemgentium;
tes ejus, scilicet est, exquisila opera ejus, quia « opera manuum ejus, veritas et judicium. *
omnia quaecunquevult eximie facit. Quaeaulem sit j) j Vt del illis hmreditaiemgenlium.[Aug.] Haecenini
opera, exponit subdens : fuit intentio miraculorum, quse Christus fecit, ut
VERS.3 — « Confessio el magnificentia opus crederent gentes.
<ejus; et juslitia ejus manet in saeculumsaeculi. » Aliter totum ab illoloco: memoriam fecit, quasi
Confessio[Cassiod.,- Aug.] seilicet peccatorum vere magna et exquisita sunt opera Dei, quia Do-
pneconialis, id est laudis et peccati, et magnificen- minus misericorsel miserator hoc nori mutatur. Fe-
tia boni operis est opusejus vel sicut Hieronymus, cit memoriammirabiliumsuorum, id est plura nova
ait, « gloria et decorest, » opus ejus, [Cassiod.] coiilra reriim ordines fecit, per quae omnia eum
quia laudabilia sunt, etdecora quae facit; eljuslitia regere patuit : Escam dedit timeniibus. [Alcuin.]
ejus, qua judicabit, manel incommulabilis, in smcu- Quasi dicat : facit confessionemet magnificenli.am',
lum saculi, dum his dixeril: Ite in ignem mternum; quia dedit escam, id est bonam voluntatem per,
illis : Venile,benedictiPatris mci, ctc (Matlh. xxv). Spiritum sanctuin inspiravit; timentibusse, et per
[Alcuin.,Haym.] Velita ab illo loco: Magnaopera, eos mentorero testamenli sui, id est, promissionis
et agit generaliler de quibuslibet operibus Dei, faclaeAbrabae: Jn scmine tuo benedicenluromncs
quasl. dicat ; ldeo confilebor. quia magna sunt genlcs (Gcn.xxn). [liem., Uaym.j Testamenti died
 ihnl PFTRTT.fiMRARnT -fnP.K
duraluri in smculum, quia post islud non sequitur A . lerror quidem prodest, quia inilium sapientiwtimor
aliud.lll» eriim promissio iterata est in Evangelio, Domini.
noii niutala, ita eril memor quod virtulem, id est VERS.10. — « Intellectus bonus omnibus fa-
completioiiem,operumsiiorum, id esl signifleantium « cientibus eum : laudatio ejus manet in saeculum
ligurarum legalium, annunliavitpopulosuo,Judaico, « saeculi. »
ut apostolis fecit. Ad hoc ulique annuntiabit ut Intellectus, [Gl. int., Cassiod., Alcuin., Haym.,
det illis, scilicet apostolis, hmredilaiemgentium, id Cassiod., Gl. inl.] id est si intelligilur, ut discrete
est gentes colendas, scilicel Ecclesiam, de omnibus habeatur, et cum amore. Metus enhn judicii, janua
gentibus Abrahae promissam. His dabis haeredila- est conversionis, si addalur discretio dilectionis.
tem, id est genles : tamen opera manuum ejus, est El ipse timor, intellectus bonusest omnibusfacien-
veritaset judicium, [Gl. int.] ideslverum judieium, tibus eum. Vel ita dislingue : Terribile est nomen,
quo ipse praedixitpassuros discipulos, dicens : Non et lerror prodest, quia limor Domini est inilium
est servus major dominosuo. Et ideosi me persecuti sapientiae,quia est janua conversionis, elvia adsa-
sunt, el vos persequentur(Joan. xm). Et est sensus: pientiam. Et iste inlellectus, qui est in timoreDo-
[Alcuin.] Licet illis det haeredilalem, lamen niulla mini, quo intelligitur via et janua, intentus, id est
patientur. Vel ita : Opera manuuni ejus sunl judi- ^ intense habilus, est bonus, id est verus et ulilis
cium, quo judicabit, 244 6t veritas, id est exse- omnibusfacienlibus eum, id est illis qui sic intelli-
cutio judicii. Vel, opera ma.nuumejus, [Cassiod.] gunt hoe ut faciant, scilicet qui per liniorem ad sa-
id est .virtulis ejus, sunt verilas, dum conversis pientiam ascendant. Deinde quid pro praediclis
promissa dat. Et judicium, quod impiis niinaiur. debeat reddi Domino subdit; laudaiio ejus Domini,
Et etiam manet in smculumsmculi [Hier., Cassiod.] Ecce in-
VERS.7. — < Fidelia omnia mandata ejus con- tentio psalmi, unde alleluia praescribilur. A laude
« firmata in saaculumsaeculi : facta in veritate et coepit, iri laudem finil populus fidelis. A diabolo
« aequilate. » liberatus, gralias agens, expressit quid faciendum
sit hie devotis et in coeloperagendum. Hic, quia
Omniamandala ejus fidelia sunt eis, [Gl. int.] sei-
coronat.
licet qui implent, et non diffiduntde promissis. Fi- liberat, ibi, quia
delia dicuntur, [Cassiod.] quia servant servantes [Cassiod.] Aliter totum aprincipiopsalmi, confite-
bor, elaccipilur hocde confessionelaudis,quseerit in
se, non sunt mendacia. Et sunt in
confirmata sw- futuro. Ail
culum sa'culi, non incassmn missa sunt ut verba ergo populns liberatus : Confitebor libi,
el sunt id est non tantum < Domine,in futuro, in ioto cordemeo,quia abomnibus
humana, facta, completa* nialis tunc liberatus in re. Tunc enim toto corde
dicla, in verilate, quia dicta complentur, et mquitate,
id est quia omnia cum llbra facit justiliae. Vel facta laudabilur el amabitur Deus, quando per speciem
sunt in verilale et aequilate,[Gl. int.] id est data videbilur. Ethoc erit, in consiliojustorum, [Aug.] id
sunt ab eo qui non mentitur, et qui nihil nisi sequum est iu judieio, quando cum Dominojudicabunt san-
mandat. * cli, qui sedebimt super duodecim sedes, judicantes
duodecimtribus Israel (Matth. XJX).Etin congrega-
PARSnr. VERS.8. — < Redemplionem misit Do- tione, id est quando de loto mundo colleeti erunt
« minus populo suo : mandavit in aeternum testa- justi in unum, inter
quos jam nullus erit iniquus,
< mentuiii suum. » nullus pelle ovina leclus, fraternilale falsa superbit,
Redemplionem.[Cassiod.] Tertio, redemptos as- nullius Judoefurla tolerantur, nullus Simon Magua
serit, et testamentum novuni aeterna gratia conse- baplizatur, volens Spiritum sanctum emere, dum
.cratum. Quasi dicat : Haec praedicla dedit; nam cogitat vendere : sed modo inter malos gemit Ec-
redemplionemmisil DominUs,[Gl. int., Cassiod.] id! clesia, qui quando justi congregabuntur, ad regnum
esl Chrislum qui dat redemplionemcaplivis. Misit excludenlur foras. Et haecsunt magnaoperaDomini,
populosuo Judaico. Unde : Non sum missus nisi ad D scilicet congregalio bonbrum et exclusio maloruin
oves qum perierant domus Israel (Matth. xv). Et; a regno. Et haecopera sunl exquisitainomnesvolun-
mandavit per apostolos, testamentum suum no- lates ejus, ita exquisite facta, ut per'haec de homine
vum duralurum, tn mternum, quia nullum succe- impleatur voluntas Dei aliqua, si omnes voluntales
det, et quia aeterna promiltit, et quia hoc facit, ejus circa nos pensenlur, per quas millurn confi-
ergo tentem deserat misericordia, imllius iniquitas sit
VERS.9. — t Sanctum et terribile nomen ejus ; impunila, quando flagellal eliam filium tjuem reci-
< inilium sapientiaelimorDomini. » pit. Non vult enim Deus ut peccet homo quilibet.
Nomen ejus, [Gl. int., Cassiod.] id est virtus et Sicut autem non vult ut peccel homo, ila vult pec-
potentia, est sanclum bonis, et lerribileimyiis. [Cas- canli parcere, si poenituerit, ut vival, ila etiam viilt
siod.] Vel nomen ejus est sanclum et terribile, idl in peccalo persevci'antempunire, ut juslitiaepolen-
est Filius, qui in humanitate sanctus est, et po- tiam conlumax non evadat. Nib.ilergo in libero ar-
tentia deitalis terribilis. Amelur ergo, quia ad- bitrio conslitulum superat voluntalem Dei, etsi
vocatus est; timeatur, quiaestjudex; ne sis negli- conlra voluntatem ejus faciat. Si enim non vult ut
«jens, ne desperes. £Gl. int.J Dico terribile est, et': pecces, non lamen. prohibet eflicacipotestale, etsi
-1009 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. CX. 1010
saliibri et justa praeceptione. Si vult parcere pceni- A . liiim, el cameli se humilianles per foramen acus,
tenti, vult etiam impoenitentempunire. Ila de ho- id est per coiripungentes passionis anguslias in-
uiine semper Deus suam implet voluntatem, quia trant. Et opera manuum ejus est veritas, quam
nihil facit homo de quo Deus non operetur quod sancti riiartyrcs tenent, pro qua et judicanlur hic,
vult. Magnaenim opera Domini exquisila in bmnes et judicium quo in fuluro judicabunt eos a qtiibus
voluntates ejus. Et vere magna sunt opera Doniini, hic judicantur. Teneatur ergo veritas ab his qui
quiaopus ejus est magnificentia, id est justificatio judicantur, quo judieent judicantes se, et etiam an-
impiorum.Quid enim magnificenlius estquam jusli- gelos, contra quos et hic-luclantur, et nihil separct
ficare impium ? Quae bene dicitur magnificentia, a Christo, quia fidelia sunt bmnta mandata ejus.
quia ubi abundavit peecalum, superabundavit et Non fallit, exhibet quod promisit, non tamen spe-
gratia. Sed, ne putes quod opus hominis praeveniat randum est ut hic habeatur : sed confirmata sunt
hanc magnificentiamDei confitendo peccata, quia in smculum smculi, et sunt facta tn veritaie et wqui-
et confessio,id est delicti improbatio, quae nondum tate, id est mandant et promiltunt quod yerum est
quideui est opiis justitise, est opus ejus. Non ergo et juslum, quia hoc verum el justum est ut hic la-
glorielur homo in se, qui juslitiam non operatur, . boretur, quod mandatur : ibi requiescatur quod
nisi justificatus. Credens autem in eum qui justifi-JB promittitur.Et polerimus ibi requiescere, qttia mi-
cat impium, a fide incipit, ut bbna opera, nbn prae- sit populo suo redemplionema captivitate hujus sae-
cederitia quod meruit, sed consequenlia quod acce- culi, ut ibi sit quies, mandavit in mternum lesta-
pit, ostendant. Quid enim tiabes quod non accepisti? menium suum, novuni, non vet.us. Dedit quidem
Iila confessio ergo, quaenondum quidem est opus olim Judaeis terram pronjissionis, sed hoc vetus
justitiae, sicut el magnificenlia, qua juslifieatur testamentum est ad veterem hominem pertinens.
impius, opus Dei est, non hominis. Quid ergo dice- Sed novum mandavit in aeternum, ubi nil carnale
mus? iniquus estDeus, cujus vult miserando, et speretur, cujus haeres quisquis esse volueris, nolo
quem vult indurando? non (Rom. ix). Justiiia eriim te fallas, non tale aliquid mediteris adipisci, quale
ejus nianet in smculumsmculi. Memoriam.Quasi di- solet hicoeulus avaritiaeconcupiscere; sedquale ocu-
cat: cujus vult Deus miseretur, et quem vult in- Ius hominis non vidit. Sed primo poenasfuge, devita
durat, et sic memoriam fecit mirabilium suorum, geheniiam, antequam desideres promitlenlem Deum.
hunc humilians et hunc exaltans. Sciendum qubd Cave minantem, quoniam sanctumel ierribilenomen
cum quotidie opera ejus sint mira, reservat tamen ejus, prae omnibus aulem hujus saeculideliciis, im-
opportunequaedaminusilata, qusememinerit hominis , mortalitatis deliciarum matrem, desidera. sapien-
infirmilas novitati intenta. Hoc enini aiiraculum tiam, sed initium sapientimest titnor Domini. Intel-
maxime altentis cordibus inhaerebit: quod assidui- lectus. Illa delectabit caslis amplexibusveritatis, sed
las' tamen vile feceril. Sed quid prosunt miracula, prius donanda sunt tibi debita, quam postulanda
nisi ut limeretur Deus? Quid porro prodest timor, pri«mia, nec extollaris, quia timor qui inlellectus
nisi misericors det escam timentibus? nihil. Sed, est, initium sapientise esl, bonus facientibus eum.
viisericors et miserator Dominusdedit escam timex- Hoc ideo ait, quia periculum est inlelligere, et
tibusse. Esca est panis qui de coelbdescendit, quem non facere. Et laudaiio ejus, cujus timor est ini-
nullus meruit, sed Dei misericordia dedit. Quod si. tium sapientiae, manetin smculumswculi. Hoctottim
huic vitae tantum dedit ut peccatbr justificandus, praemium est, hic finis, haecsedes perpetua, hic
Verbiim carnem factum acciperet: quid in futuro maridata confirmata, haecest haereditasNpvi Testa-
glorificatus accipiet ? multiim quidem, quia memor menti.
erit in swculum iestamenii sut, id est promissionis COLLATIO INJPSALMUMCX I « CONFITEBOR TIBl,DOMINE,
1NTOTO,» etc.
suae complendae,t» swculum, [Cassiod., Aug.] id
VERS.2.'—; Exquisila in omnes voluntates ejus.
est iri aetemum. Quasi dicat : Nec totum dedit qui Vox.hebraica DiTSEnHEPHTZEHEM, habet pronomeu
pignus dedit, et non contristentur sancli qui au- D j afflxum, quod ambigue poterat verti, eorum, vel
diunt. Facilius est camelum intrare per foramen suas. Idcirco Hieronymus reddidit, exquirenda in
acus, quam divifem in rcgnum coelorum, quia an- ^ omriibus' voluntatibussuis. Ubi eodem sensu, dici-
nius in omnesvolunlates ejus, nempe Dei. Consentit
nunliavit populo suo, Israeli, ut apostolis virtuiem Nebiensis. AliiHebraicantes converttint sensum,
';
operum suofum, quoniam quae hominibus diflicilia magna opera Domini exquisila, ab omnibiisvolentibus
sunt, Deosunt facilia, ut et divites faciat intrare in ea, ut pronomen referatur ad ppera Dei, quaehumi-
nes cum admiratione debent perscrutari et laudarc.
reguum ccelorum, ad hoc ulique annuntiabit, ut det Sic aulem sequunlur Kimhi, ut dicunt, qui vult hic
illis Jimreditatemgentium, Itum est enim ad gentes. '.ViTi HEPHETZ, substantivum pro adjectivo accipi
Mulli enimsunt yocali. Occupalaesl haereditasgen- HOPHETZ VSTi. ,
 mi PETRI LOMBARDIi 1012

PSALMUS CXI

fSALHiT1TPLUS : « ALLEI.UIAREVERS10NIS AGGJEI ETA pax sapienliae,cujus initium est timor Dbmini, de
ZACliARI^i
(155). » quo incipit, dicens :
Beatus vir qui limet Dominum.Tilultis: Alleluia VERS.1. — « Beatus vir qui timelDominum; in
reversionis Aggwi et Zachariw. [Atig.] Aggaeuset « mandatis ejus volet nimis. »
Zacharias Jpnge post David fuerunt, complelis LXX Beatus vir qui timet Dominum, non mundum,
annis transmigralionis, tunc sub Dario rege Persa- [Cassiod.]quia timor mundi miseros facit, sedtimor
mm (Jer. xxv). Hi dup prophelayerunl quod adre- Domini appetere facit ea, per quaehomo beatus est.
jiovatibnem templi pertinere videbatur (Agg.i; Za- In mandalis ejus volet vel cupit nimis vel multum.
char. i). Et sieut in Esdra.legittir, ipgiquoque in Hoc facit timor Dei, ut velit. [Alcuin.,Aug.] Et nota
teinplireaedificationefueruntcoadjutores(I Esdr. v), quod non ait, faciet, sed, volet multum, quia sufB-
de qua tamen reaedificationeillius actualis templi cit velle si perficiendimandata desit facultas, quia
noii agitur hic; sed potius de reformatione spiri- pax est hominibus boneevoluntatis (Luc. n), et si
tiialis templi, qubd nos snmiis. Unde Apostolus: non adeo proficiat homo in eis implendis, quia ten-
TemplumDeisancium esl, quodeslis yos(I Cor. m). tatio est vita ista buraana super terram, sicutait
Jlla enim actualis lempli renovatiosignificatrenova- Job (Job vn) : Et corpus quodcorrumpilur, aggra-
tionem novi populi ex ruina Adae,utporlet iinaginem B vat animam ; et terrena inhabilatio deprimit sensum
novi homiuis, sicut anle portavit imaginem veteris multa cogitantem(Sap. ix). Etinde quia timet Do-
hominis (/ Cor. xy),etpost captivitatemhujus saeculi, niinum, et volet nimis,
quod septem dierum repetitione vqlvitur, lpnginquae VERS.2. — t Potens in terra erit semen ejus :
peregrinationis miseriam, quasipost LXXannos non t generatio rectorum benedicetur. »
ruiiura mole construatur; sed beata immorlalilate Poiensin terra eril semenejus, [Gl.inl.] ut neque
aeternaliter solidetur. [Aug., Cas.siod.]Hanc autem mors, neque vila separet eum a charitale Dei. A
spiritualem reparationeni spiritualis templi, prae- simili messis, quaenulla tempestate potest dejici.
dicti prophetaeintp.Uexeruntfi.gurari in illa actuali Vel de futuro potest accipi. [Cassiod.]El quia supra
245 et proista magna hilarilaleDominumlaudave- dixit beatum esse qui timet Dominum; ecce •hic
runt. Ide.oquehujuspsalmitilulus,nominaeorumcon- praemiaillius beatitudinis oslendit dicens, qued
tinet, non quodipsi huhc psalhiumscripserunt, sed semenejus, id est merces beni operis, erit potensin
quia pro spiritualis templi reparatione, unde in terra, non in hac ubi sancti simt derisui, sed coe-
hoc psalmo agitur, sicut dietum est, Dominum lesti, ubi fulgebunt sicut sol. [Attg.] Vel etiam hie
laudaverunt. Et est sensus tituli: Hic esl Alleluia, in isto tempore quo minus videtur, semen ejus,
id est laus Dei. Laus dico, AggmietZacharim. Cujus id est opera misericordise,unde messis aeternacol-
rei ? reversionis, quia prophelae illi Iaudes Dei pro ligitur. Eril potens, quiare minima etiamut magna
spirituali reversione Christiani populi cantaverunt, coslum emitur, ita calice aquaefrigidae,et duobus
sicut Davidhic. [Alcuin.]Vel juxta interpretationem minutis viduae,sicut dimidiobonorum Zachaei.Etye-
nominum; Aggaeusenim interpretatur monlanus; neratio rectorum,[Cassiod.,Aug.]non generatio car-
Zacharias, solemnis: quibus significanhir fideles; nis, sed imitationis, idestimilatores justorum. Vel,
qui sunt montani, id est aiti in virtutibus : et so- generatio rectorum, id est opera reclorum, benedi-
lemnes, id est in tribulationibus etiam gaudenles. ceturaeternaretribulione. Recli sunt qui non resi-
[Cassiod.]Sjcut ergo illi prophelD3,Dommumlauda- stunt patri emendanti, et credunt promittenli, uon
verunt de hac spirituali reversione, s>icChristiani credunl periisseopera suaj cum eis temporaliter non
qui per eos significanlur, posl absolutionem pec- retribuitur. Sunt enim quidam ad terrena curvi,
catorum Dpminum laudant, tanquam a caplivitate qui bona illa agunt, mercedem a Deohic sperantes,
liberati, el hilares de bojiis quae habent. Osleiidit vel hominibus placere volenles, quaenon facit bea-
enim hic psalmus post liberationem peccatorum, tusvir, qui nec gloriam hominumriiecterrenascon-
quanla sinl bona fldelium, et quaesit retributio per- D cupiscit divilias. Et tamen
fidorum. Et est eliam hic psalmus digestus per VERS.3. — t Gloria et diviliaein domo ejus : et
omnes litteras Hebraeialphabeli. < justitia ejus manet in saeculumsaeculi. >
lntentione mqnet ad laudem. Modus. Tripartitus Gloria et divitiw sunl tn domo ejus, [Aug., Cas-
est psalmus. Primo monet Propheta quid faciat bea- siod.] id est in corde secreto, ubi habitat cum spe
tus vir, et quanta hona gratia mereatnr. Secundo vitseaeternae, ubi divitiaesanctse, et gloria aeterna
agit de adventu Domini, per qtiem homines sunt reponuntur. El juslilia ejus. Haecest gloria ejus,
beati, ibi exortum esi. Tertio impiis adversa prove- haecsunt divitiaeejus, quaetamen habet a Deo, ma-
nire asseril, ibi, peccatorvidebii. [Aug.] Perfectio net in smculumswculi, id est in aelernunireponuntur,
aiitem hujus supradicli aediflcii, est illa ineffabilis quia jioii lemporaliterbealus est.

(iBSHn Ilebr. ct Graecis simplex es! lilulus ffffln AW.nWia.

1013 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. CXl, 1014
P*RS.ii. VERS.4. — « Exorlunv «sjt.in leuebris A VERS.7. — <Paratunxcorejussperare in Domino,
« lumen reclis cOrde; misericors et mj.serator et < conflrmatum est cor ejus; non conimovebitur,
« justus. » « donec despiciat inimicos suos. ».
Exorlumest. [Cassiod.] Secundo. agit de advenlu Paratum cor ejus sperare in Domino, [Aug., Al-
Domini, per quem homines ex peccatoribusinaeler- cuin.] non in mundo, nec ullis tentationibus fran-
num liberali sunt. Quasi dicat: Haec omnia inde gitur, quia confirmatum est cor ejus, vel, ab audi-
sunt, qu.ia/uuien, id est sol justitiae, in lenebris tionemala non timebit, id est si quis mala minatur,
exorlum est reclis corde, [GI. int., Haym.] idest non limet, [Cassiod.] quia paratum est cor ejus
exortum esl ut lenebras pellat etrectos faciat. sperarein Domino, non in mundo; et quia sperat,
Quod est illud lumen? Domimismisericorsnatura, confiririatum est cor ejus, quia nulla re saeculi
et dum exspectat, ct miscrator exhibilione, dum mollescit. Et ncn commovebiturvide.nsalios ridere
juslificat, etjuslus reihuncrando. Vel ita, exortum in terra niorientium, el se irrideri. [Aug.] Non
esl. Supra dixit bona beali, nunc dicit unde beatus; conimovebitur a spe sua, donec res veniat. Unde
[Cassiod.]quia exorlumeslin lenebris..Lux illa gra- subdit • Donec existens in terra viventium; inde
lior esl, qiue in tenebris oritur, sed non aliis orta despicialinimicossuos quoscunque. Et propter hoc
cst lux, nisi rectis corde, quod Iumen? Dominus " futurum.
niisericors et migeralor, [Aug.] qui pius esl confi- YERS.8. -r- « Dispersit, dcdit paiiperiuus; ju-
lenlibus, el juslus conleninenlibus; sed ne terreat « stitia ejus manet in saeculumsaeculi, cornu ejus
le juslitia, quia, « exaltabilur in gloria. »
VERS.- 5. — < Jucundus homo qui miseretur, et (jispersit, [Hier., Haym.]ut multis, et dedil gralis
< commodat, disponqt sermones suos in judicio : pauperibus non divitibus. Ecce isle emebal quod
« quia in aeternumnon cominovebitur. » non videbat; sed isle thesaurum iti coelo servabat,
Hgmoille jucundus vel suavis, [Aug.] id est gra- qui esurire et sitire in pauperibus dignalur in terris.
lus est Deo, qui miserelur, auimocondonando aliis, Vel ita conlimia : [Aug,, Alcuin.] aliis non mutatls,
quo sibi veniam meretur, et commodat, [Aug., sperat justus, el non temere, qnia, dispersit, etc.
Cassiod.] id est dai aliis cum spe futuri, vel sum- Sequilur : Et justilia. Quasi dicat : sua dedit, ct
ptum pecuniae, vel laboris industriam, quod est juslilia ejus manet in smculumsmculi, id est ipse
commodare, ut ei detur in futuro. [Aug.] Haecsunt jusle et pie vixit. Velita, quia dispersit et dedit.
duo officia benignilatis igncscenderumpeccatcrum [Cassiod,] Igitur justitia ejus est, id est ipse ope-
el beneficicrum eregandprum. Unde : Dimitlite et ratur justitiam. Qui ciiim dat stta, justiliam opera-
r
dimittetur vobis : dale, el dabilur vobis (Luc. vf). tur. Et luec justilia ejus manet in saeculumsaeculi,
Hsecdeillo superioriversu pendent; Gloriaetdivilim quia Deo custode nil perit. E( rornu ejus, [Aug,,
indomo ejus. [Cassiod.] Vel, miseretur, qui dat Cassiod.] cujus huniilitas a superbis conlemnebatur,
egentibus; commodal, qui mutuum praistat, post exallabilur in gloria. Qui enim hic humilis fuit, ibi
lanlumdem receplurus, disponel vel disponit, ser- poteslatem habebit.
mones suos, [Aug.] quibus defendatur, in judicio PARS.HI. VERS.9. —« Peccator videbit et irasce-
futuro, quia haecfacta snnt quasi sermones, quibus < tur denlibus suis, fremet et labescet; desideriurn
defendelur in judicio : quod non erit ei sine mise- < peccalorum peribit. »
ricordia, quia ipse misericordiam fecit. [Alcuin.] Peccalar videbit. [Cassiod.] Terlio conlra hoc
Et dicitur hoc a simili alicujus praemedilantis cau- quod juslo accidet impiis, provenireasseril. Et nola
sam suam, ut eam firmis allegationibus in judicio quia, siculsupra enumeravit bona bealorum, ila hic
lnuniat. [Hier., Cassiod., Gl. int.] Vel, disponithifr mala iniquorum; bonis beatorum horlatur, nialis
sermonessuos in judicio, id esl discrete dicit omnia iniquorum terret. Et est iste psalmus institutorius
cl disponit; ct vere, quia in fulttro locatus ad dex- fidelium. Quasi dicat : Cornu humilis exaltabilur,
tcram in mternumnoncommovebilur,idest nunquam D el peccator videbit, [Aug.] hoc scilicel cornu huini-
a gloria Dominiseparahitur, et si cadit hic ut Pe- lis exaltari, et irascetur sera et infrucluosa poeni-
trus cecidit. Dico non conimovebitur, sed tenlia, dicens : Quid vobis profuit superbia et
VERS.G.— < In memoria aeternaerit justus : ab diviliarum jactantia? Eidenlibus suis fremet et la-
« auditionemala non timebit. » bescel.[Cassiod.] Quasi dicat: Malum invidise apud
In memona wlernaerit justus, [Aug.] ut audiat, se retinet, nulli tamen nociturus his se affligit,qtti-
Venite, benedicti Palris mei, etc (Malth. xxv), bus ante bonos vexavit. Vel per hoc quod dicit:
quia generalio rectorum lunc benedicetttr, sicut Fremel, [Aug.] simpliciter signum anxietatis nola-
supra diclum est. Et non timebit ab audiljone mala tur, quia secundum illud, iit erit fletus el stridor
quaeesl damnalis, quibus dicetur: Ite, maledicli, in denlium(Matth. vm), et tabescet, qtiia non poleri?
ignemwlcrnum(ibid.). Quod dicetur his qui a sini- reviviscere per po^niientiani, quia desideriumpeeca-
slris ejus erunt, et quiahic in futuro erunt justo. torum peribil nullo succedenle solalio, cuni omni».
Itaque patet quod haec non sua quaeril, sed qttae traiisierb.it velul umbra,
sunl Christi; labores palienter suslhiet, promissa
fideiiierexspecla|. Unde subdit :
1015 PETRI LOMBARDI 1016
COLLATIO 1NPSALMKM CXI: « BEATUS VIRQtllTIMETA quid; Uiide Sanctes dixit, donec videal in hoslibus
DOJIINUM, > elc. snis qnodoptat; vel, ut Munsterus, uliiontm. Cer-
lum esl tamen Hebraeisquoqne nsT RAAndespicere,
VERS.'7.—Donecdespiciat inimicos suos. Recte sonare, qttod et intellexit Pellicanus, lale subdens
interpreles reddidere. Alii simplieiter pro despiciat, inlerpretamentum,contempseritomnesdolos, et per-
vertunt dspiciat, ut intelligas ultionem, aut simile seculionesillorum, quas cassolaboreinlenlant.

PSALMUS CXIL
PSALMI TITULUS : « ALLELUIA. » Et nunc, id est in progressu, el usque in smcutum,
Laudate pueri Dominum.Titulus : Alleluia. [Cas- id est in aetenium.Ideodico ex hoc, et subdo usque
siod., Alcuin.] Eadem voce.laudis intilulatur iste in saeculum, quia incipitis, ex quo vobis dicitur,
psalmus, qua et superior, quia nierito laudandtis sed sine flne laudate eum, non vos, etiam cum ma-
est, qui nierito humilitalis gentes assumit : titulum gni fuerilis.
vero psalmus exponit. Alleluia, enim ul diximus, VERS.3. — « A solis ortuusqueadoccasum, lau_
interpretalur, laudate Dominum,qualiter etpsalmus « dabile nomen Domini. >
incipit. Iiilentio : Monetad laudem. Modus.Bipar- " A solisorlu. [Aug., Cassiod.] Hicdicit quod ubi-
titus est psalmus. [Cassiod.]Primo moitet Propheta quedebeat laudari. Quasi dicat : Non impero lau-
devotos, ut laudent jugiter, et ubique praedicent. dare ad horam, nec etiam localiter, sed sit lauda-
Secundo ipse facil quod alios monet, id est laudat bilenomenDpmini. Etiam a solis orlu usque ad oc-
Deum, ibi, quis sicut Dominus. [Aug., Alcuin.] Ad casum, [Cassiod.] id est ubique, non apud Judaeos
laudem ergo moneiisostendit, qui el-quem, etquan- tantum, per circuitum solis, quasi per quamdam
diu, et ubi, et quare laudent, dicens : lineam, mundum significet, [Haym.] in quo toto
246 ^ERB-*>— « Laudate, pueri, Dominum: laudandus est Deus; deindesubditcursitiaudandui.
« laudate nomen Domini. > VERS.4. —« Excelsus super onines gentes Do-
Laudate Dominum,o vos, pueri, simpliceset puri, « ininus : et stiper ccelosgloria ejus. >
[Aug.] quia debent laudare qui sunt puri, id esl par- Excelsus. [Haym.] QuSsi dicat : Ideo laudate,
vuli, non sensu sed malilia, maxime superbia, idest quia Dominusest excelsussuper omnesgenles,et glo-
humiles. UndeApostolus: Noliteefficipuerisensibus, riaejus est sttper cmlos. [Gassiod.]Per gentes om-
sed malilia parvuli eslole, ut mentibus perfecli sitis nia terrena, per coelosomniacoeleslia notat, ut per
(I Cor. xiv). [Aug.,Alcuin,, Gl. int.] Ideoque fa- p haecduo omnes creaturas indicet sibi subjectas. Yel
cta contentioue inter appstolos, quis eorum major per gentes, carnales; per coelos,spiriluales signifi-
esset, assumpsit Jesus parvulum, et sl3tuit illum cat, super quos excelsusest Deus. Vel ita, Doniinus
in medio discipulorum, et ait: Qui nonhumiliaverit esl excelsus super omnes gentes, id est homines.
se siciil parvulus isle, non inlrabit in regnum cmlo- [Aug.] Et gloria ejus est super coclos, ubi homines
rum (Matth. xvm), quia talcs per anguslam portam vident fulgere deos quos colunt, id est solem el lu-
valent intrare (JtfaM/j.vii). Vos ergo pneri, qui as- nani el hujusmodi. Coeliergo sypra sehabeut illuni,
suinimini, laudate Dominum in essentiam. Laudale qtiem humiles secum in pectore habent. [Alcuin.]
nomenDomini. [Cassiod., Aug.] Nomenlaudat, qui Vel coelosapostolosdicit, per quos regnat in genti-
virtules ejus praedicat.Et hoc faciunt pueri, id est bus, quas suo nomine significat. Et est, ideo onmcs
humiles et puri, qui intrant per anguslam portam. ad laudem invilo, quia super omnes est regnaturus.
Et ideo nemo nisi puer intrat in regnum ccelorum. PARSII. VERS.S. — < Quis sicut Dominus Deus
Tales digiie laudant, quibus non obviat superbia. « noster qui in altis babilat; et bumilia respicit- in
Prostrata enim superbia et exstincta, ex ore infan- « coeloet in lerra. »
lium perficitur laus. Indigne autem canlant ista, qui Quis sicut. [Cassiod.]Secundoipse agitquod alios
se magnos putant, qui cognoscentesDeumnon sicttt j. monet, ut et faclo alios doceat. Quasi dicat: Vere
Deum glorificant, aut gralias agunt. Et quia illi soli Domiiiusest excelsus. Quis enim esl sicul Dominus
laudant dignequi puri sunt, tanquam pueri : Ideo Deusnosler? Quasidicat: Nullus, qui per se possit
post omnia dicit puer : Banedicamus Domino. [Al- ut ipse. Ipse est qui habitat m allis, [Aug., Cassiod.]
cuin., Aug.] Vel, laudale nomen Demini, id est ita id esl in angelis sanetis, quos exallat sic; ut non
operamini, ut alii videntes opera veslra bona, glo- superbos faciat; et licetsit altus, non tamen despi-
rificent Palrem vestrum, quiin coelisest (Maith. v). cit humiles. Ei, id est quia, respicil inttiitu miseri-
Ecce dixit qui et quem laudare debeanl, deinde sub- cordise,humilia hi sunt qui dono ejus sunt alli, et
dit, quar.diu laudandus sit, scilicet semper, dicens: in eis sedet. Respicil humilia, et quaesunt in cmlo;
VERS.2. — < Sit nomenDomini benedictum: ex id est humiles angelos, et quaesunt in terra, id esl
< hoc nunc et usque in saeculum.» humiles sanctos, quos ita respicit; sicut econverso,
Sit nomen Domini. [Cassiod,] Quasi dicat : Ne ad odit superbos. Velita ipse est: [Aug.] Qui habitat
horam pntelis meimperare laudeni; sed sil semper in altis, id est in sanctis, quos sine superbia exal-
ttomen Domini benedictum, [Gl. int., Hier., Attg.] lat. Et respicit humilia, eosdem, scilicet in quibus
BOriblasphemetur ex liox, id est ex quo ineipitis. babitat, quia in carne el in spiritu humilitaseoruin
1017 COMMENTARIUM 1N PSALMOS. -- PSAL. CXIII. 1018
respicitur. Uhde sitbdit: In ccelo, quasi dicat: Hu---A Vt coltoceleum cumprincipibus,[Aug., Cassiod.J
milia dico, in coelo,propter spirilus libertateni; et id est cunl angelis, et cumprincipibuspopuli sui, id
in terra, propter corporis servituleui. Quasi dicat: est cum aposlolis. Quasi dical: Ad bocerigil pau-
humilitatemhabenl in spirilu, etoslendunt in opere. pereni, ut addat eum ordinibus coeli, qui sunt ex
Vel respicit quosdam, in coelo,id est eos quos vo- angelis et hominibus.
cavit jam, et habitat in eis, et quosdam in terra re- VERS.8. — « Quibabitare facit slerilem in domp
spicit eos, scilicet quos vocat, ut habitel in ejs. Illos « matrem filiorumketantem. »
enim possidet coelestiacogitantes; istos excitat ter- Qui habitare f-acit. [Cassiod., Aug.] Hic exponit
rena somnianles. Vel potius cceli sunt, qui cum. ubi suscilat el erigil hvEeclesia, scilicet quae ante
Dominojudicabunt; terra caeleramullitude sanctc- adventum sponsi slerilis eral (Galat. iv): mbdovero
rum, qui constituentur ad dexteram, ut recipiantur est maler multoruni laeta et fela. [Aug., Alcuin.]
ab eis in aeterna tabernacula, ques sibi amicos fe- Quasi dicat: Non solumerigit quoslocet cum prin-
cerunt de mammona iniquitatis. Humiles tamen cipibitsjudices. Sed ipse est qui facit sterilem, sci-
sunt bi et illi, quia meminerunt utrique quid per licet Saram, id est Ecclesiam gentilem, quae prius
suam fecerunt malitiam; et quid facti sunt per Do- slerilis fuit; unde per Saram significatur, eam in-
niini gratiam. Et est, respicit hitmilia in coelo,id quani, facit habitare in domo, id est in Ecclesia Ju-
cst sanctos, qui cum Dominosedebunt judices alio- daeorum,inter ipsos Judoeos, ut in lapide angulari
rum, qui hic coelestiaseminaverunt. Et in terra, id duo parietes conjungantur (Ephes. n), et ut fiat
est eos qui indicabuntur et salvabunlur, qui hic unum ovile (Joan. x). [Aug.] Ipsam dico Imtanlem
lerrena reddiderunt. Meritocoelihumilessunt, quia malrem fdiorum, id esl fidelium per omnes gentes,
ipse est quia sunl niulti filii deserlae, qui si non omnia re-
VERS.6. —« Suscitans a terra inopem; el de linquunl, faciunt tamen sibi amicos de manimona
« slercore erigens pauperem. » iniquilalis (Ltic. xvi), id est per opera misericor-
Suscilans per solani gratiam a lerra, [Aug., Cas- diae,ex persona quorum baecdicuntur, de quibus
siod.] id est de labe corporis, prius inopem, id est Isaias loquens ad Ecclesiam, ait: Dicent, inquit, in
illos qui prius inopes eranl, et etiam adhuc sunt, auribus luis, fdii quos amiseras; angusiia eslnobis
quandiu gemunt in corpore. Et est, erigens paupe- in locoisto (Isa. XLIX),facile itaquc nobis et minc
rcm de stercorecarnalis voluplatis. De slercore enim locum, in quo commoremur. Tu vero dicis in corde
erigitur, cui carnis vitia dominanlur.Ad quiderigit ?1 tuo, qttis generavil mibi istos? Quis ergo educavit
VERS.7. —-« Ut colloceteum cum principibus : £ mihi islos? quasi cum sciam me esse sine filiis et
< cum principibuspopuli suL » viduam?

PSALMUS CXIIL

PSALMI TITLLUS : t ALLELUIA. I VERS.1. — t In exitu Israel de ^Egypto, donius

Inexilu Israel. Titulus : Alleluia. Ileiniiic alle- < Jacob de populo barbaro. i
luiaponitur ex alio negotio. [Cassiod.] Sicut enhu In exilu Israel de JEgypto, scilicet DomusJacob
-exdiversisactibus Deus laudatur, ita ex variis ne- de populo barbaro, [Alcuin.] cum populus Israel de
goliis isle litulus adnotatur. Hic enim ab iriitioHe- jEgypto, id est de populobarbaro, exiret.
braeipopuli,Propheta incipiensper magna miracula YERS.2. — « Facla est Judaeasanclilicatio ejus;
illi popuioexhibita, Christum mtindo datum nun- « Israel pblestas ejus. »
tiat. Per quas similitudines, id est per earum signi- Facta esl Judma sanclificalioejus, [Alcuin.] id
flcalaetiam quisque Christianus liberatur. [Aug.] est sanctificatns est populus ille in Judaia, id est in
Erant enim illa miracula figuraemysleriorum spiri- D lerra promissionis colendoverum Deum, quaeterra
tualiumClirisli et Ecclesiae,quod in psalmi exposi- ante erat per idololalriampolluta. El Israel polestas.
tione clarescel. Hic ergo non narranlur praeterita ejus facta est terrae, id est potens factus est in ea.
tantum, sed futura praedicuntur, quia in illis gestis Qui enim in jEgypto fueranl servi, ibi Ecclesia fa-
futura siguificabantur. Et ideo, non omnia hic di- cti suhl doniini. Ergo
cuntur, quoeibi gesta sunt. Sed quaedanialiter, ne Vr.Rs.-3.— « Mare vidil ct fugit; Jordanis con-
puletur Propheta recolere tantum praelerita. Inten— « versus esl retrorsum. »
lio : [Cassiod.]Ad cultum et laudem veri Deiinvi- Mare Rubrum vidit populum de ^Egypto exeun-
tat. Modus: Triparlilus est psalmus. Primo dicit tcm,elfugil, [Hier.'jidestdivisumest,utpopuluspede
Prophela, quaemirabilia dedit Deus Hebraeisin fi- sicco transiret. Et Jordanis conversusest retrorsum.
gura : et Cbrislianis in spirilu. Secundo, interro- [Aug.] Hoc aliter dicit quam factumfuerit. Ibi enim
gat quare haecfacta sunl, ibi, Quid est tibi mare. legilur slelisse Jordanis ab ea parte qua aquaedesu-
Tertio simulacra inania genlium probat, et religio- • per influebant; nec qnidquam ibi dicitur de gesticn-
nein Dei conimeiidat,ibi, simulacra. Incipiens ergo libus monlibus, de quibus hic dicitur : Montesex-
Prophela a mirabiiiuni narralione, ait: sultaterunt. Sed tatn ibifacia.quain bic dicta figttrae
 1019 PETRI LGMBARDI 1020
sunt, (Hier., Aug>] ergo per Israel et Jacob, recte A . que Tcstamenti omriem scientiani adversus Chri-
inlelligitur populus Christianus, qui prius CstJa- slum 6e crigentem. Et colles, dicti a colendo,
cob, id est luctaior; post Israel, id est videm Deum. [Cassiod.] id est medipcres,exsullaverunl, qui se-
Per jEgyptum vero, quaeinlerpretatur afflictio,in- mefi"lidei rcceperunt (/ Cor. iv), qui sunt, ticut
telligitur saeculum.[Alcuin.] Sicutergo populus ille agni ovium,[Aug.] id est per Evangeliumab arieti-
cum exiret de ^Egypto,sanctificatusetpotens factus busgeniti, non .invidi, innocerites; per arieles ge-
est in Judsea: ita Chrislianos exeunles de peccatis nerati in fide. Non enira ad litteram, haec lantum
sanctificat confessio. [Aug.] Judaea, enim inlerpre- accipieuda sunt. Unde per Jordanem, id esl per
tatur confessio.Iri exilu, spirituali, qui fit mente et antiqua facta hic signari, non ambigas, qusehodie
opeDei, Israel, id est videntiumDeum, de Mgyplo, spiritualiter fiunt.
jd est de afflictionesaeculi, cui reriuntiant, [Hier.] PARS.H. VERS.B. — « Quid est tibi mare quod
scilicet domus Jacob, id est Ecclesia, quaeest do- « fagisti: et tu Jordanis, quia conversus est re-
mus luctanliuni, quod prius sumus, quam Israel, « trorsuni. »
de populo barbaro, [Aug., Cassiod.] id est a bla- Quid est libi, mare. [Aug.] Secundo interrogat
sphemiis genlium, a quibus mente semoti esse de- quare hrec liant, ut excitet admirationem, ct solvit,
bemus. [Aug.] Vela turba daemonum;barbara enim ibi, o facie Domini. Quasi dicat : Mare fugil, et
lingua esl, quaeDeum\nonlaudat, In illius, inquam, Jordanis convertilur relrorsum, sed haec videnles
exitu, facta est Judma, id est confessio,sanclificaiio mirantur, dicentes : Quid esl tibi, mare, id est saecu-
ejus, quae sanclificatio esl in corde, quod purgat lum, quod fugisli? Quasi dicat: Quid est, o saecu-
confessio, el per eam facli Israel, possunt resistere lum quod lua impedimentacesserunl, ut tot millia
viliis, et esse filii Dei: Undesubdit; Israel poteslas hominum mundo renuntianlium ad Dominum con-
ejus. Quasi dicat: Per confessionemsanctificatLs vertantur? el hocest quod sequitur: Et luJordanis,
est, el per eam factu6 est, Israel, id est videns [Cassiod.] scilicet o vos qui variis desideriis fluitis,
Deum, el ejus facli Israel, est, potestas resistendi quid est quia conversuses retrorsum? id est a tuo
viliis, et itt sit Filius Dei, secimduniillud; Dediteis proposilo. Quasi dical : Cur vesiras consueludines
potestatemfilios Dei fierifhis qui credunl in nomine dimisistis. Ilem, o vos
ejus(Joan. f).Elhoc, mare, saeculi,vidit,ii eslpec- VERS.6. — « Montes exsultaslis sicul arieles:
catores saeculi.Et fugit, id est retro fit, ut via sine « et colles sicut agni ovium. »
contradictione ad spiritualem libertalem pateret,
Et Jordanis, qui interpretatur descensus, id est tG Monles, [Aug.] qulbus dicetur in fine : Euge,
serve bone et fidelis, intra in gaudium Domini lui
huiiiilcs baptizati, conversusest retrorsum, id est ad
esl quod exsultastissicut arietes,
euni unde orti sunt redierunt. Bonum ergo cst illis (Mallh.xxv). Quid
el vos colles quibus dicetur : Venile,benedictiPatris
ut retrorsum convertantur, fiatque Deusillis anle
sibi a et sic mei, ctc (ibid.) Quid est quod exsullaslis sicut agni
faciem, quem tergo 247 potuerunt,
oblili in ea sunt se pvium.Ecce cur :
posteriorum quaeante extendarit, — « A facie Dpniipi mota est terra, a
Vel quia Jordanis in mare decurrit, VERS. ? •
[Cassiod.] per
eum significanlurilli qui variis desideriis rapiunt « facieDei Jacob. >
alios in magnummare, id est in hujus saeculiama- A facie Domini. [Cassiod.JIpse qui quaesieralsol-
ricantem malitiam; sed hoec in adyentu Domini vil; et fil duobus praediclisuna responsib, quia unus
cessant, quasi conversa relrorsum, Et hoc est auctor et mare et Jordanem, id est saecula fecit
quod dicit, Jordanis conversus est retrorsum, Et obstupescere,el sua, id est montes el collesgaudere.
tunc Chris.toenim apparente moti sunt homines a sua
VERS.i. — < Montesexsultaveruut ul arietes : et superstilione ad cultum Domini. Quasi dicat : Ideo
< colles sicut agni ovium, » ( haec facta sunl, quia ferra quaeprius erat pigra ad
Monles, [Aug,] id est dispensatores verbi Dei, D 1 bene operandum mota est, [Aug.]vel commotaesl »
scilicet apostoli, exsultaverunt, vel gestierunt, qui sua superstilione ad cullum Dei ul solidius firme-
sunl ut arietes, id est ut duces populi, qui cornibus tur. Et hoc, 4 fac\eDomini, id est 'a praesenliaDo-
ulriusque testamenti haerelicos debellant et superr mini, qui dicit : Vobiscumsum usquead consumma-
slitiones diruunl. Unde alibi: Afferte Dominofilios Honemsmculi (Matih. xxvm). Vel, a facie Domini,
Dei, afferteDominofiliosarietum (Psat. xxvrii)(154). [Haym., Gl, inl.] id esl a cognilioneDomini, qttam
Et sexta mansio filiorum Israel de jEgyplo venien- habenl. Vel, a facie Domini, id esl a cleriienliaDo,-
tium fuit Helim (155)quaeinterpretatur arietes, ubi mini, id est ab ira ejus quam praevidentfuluram,
erant duodecim fontes, et LXXpalmae(Exod. xv), et quasi quis quaereret : Quis est Deus? subdit, a
quibus significanlur duodecim aposloli, et septua- facie Dei Jacob? [Hier., Alcuin.] Quasi dicat : Db
ginla discipuli, quos in sexta aetale elegit Dominus, minus a cujus facie movetur terra, est DeusJacob,
ut per quatuor mundi partes Chrisli victoriae pal- scilicct non est Deus recens. Vel qni facit suos
niam porlarenl : destruentes gemino cornu utriiis- Iuclari, ipse cliam est:
(154)Ex Hier. bic el in psalm. xxviii; et Alcuin.
/155) Ex Hier. ad Fabiolam de XLHmansioiiibug;et AlcnUi,
 1021 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. CXIII. 1022
VERS.8. — «NQiii converlit petram in stagna A I YERS.11. — t Deus antem noster in ccelo; onmi;i
< hquarum : et rupem in fontes aquarum. > < quaecunquevoluit fccit. >
Qui converlitpelram in slagna aquarum, et rupem Deus autemno«tcr.[Cassiod.,Alcuin.] Quasi dical;.
iiy fontes aquarum, [Aug.] id est se prius durum Gentes quaerunt ubi cst, nos oniem respondemus,
cum ignorarelur, liquelecit ad irrigandos fideles, ut jOeusnoster autem esi in cmlo,id est in Cbristohor
sit in eis fons aquaevivaesalientis in vilam seternam mine, secundumillud : Deuserat in Christp mundum
(Jogn. iv), quod faclum est cuni ipse resurgens reconcilians sibi (II Gor. v). [Aug., Cassiod.] Vel.
aperuit illis sensum , ut intelligerent Scripluras in coelo, id est potens super omnes creaturas. Vel
(Luc. xxiv). Ipse ergo Dominus prius erat qttasi in cwlo sursum, alia littera, quia omnia corpora
pctra el rupes, donec apertis Scripturis velut fons coalcsliaet terrestria transgreditur. Et omnia qum-
influeret, alque inundaret in omnes credentes, di- cunque voluit iu corporalibus vel in spiritualibus,
cens : Si quis sitit, Veniatad me et bibet (Joan. \i\). fecit,per qiiod omnipotensapparet. - ".;.'
Vel ita, ipse est qui converlit petram, id est dura PARS.nr. VERS.12.— < Simulacra gentium ar-
corda Judaebrum, in stagna aquarum, [Cassiod.] t gentuni el aurum : opera iiianuumlipminum. »
id est ad aquarii baptismi, et rupem, id est genliles, Simutacra. [Cassiod.]Terlie, inania gentjum si-
"
in fonles aqudrum, ut et ipsi emanent irriguos fon- * mulacra imprcbat, et religio. Dei quam sit" ulilis
tes praedicationis. ostendit. [Aug.] Est hic perfecta demonstralio, in
VERS.9.— < Non nobis, Domine, non nobis : vituperatione el laude, Ostensa enim potentia no-
i sed nomini tuo da gloriam. > stri Dei ex operibus, transit ad deOs gentium visi-
Non nobis. [Cassiod.] Cum dixit Deumdare hona, biles. Quasi dicat: Noster Deus talis, sed[simula-
pelit ut propler nomen suum det ea, quia merila cra gentium,non utique veri dii, sunt, aurum et ar-
non videt in hominibus. Quasi dicat: Ita de petra genitim, in materia, de qua sunt, gentiles habent
cinaiial aqua, et haecnon meritis data est, sed tua quidem et lignea et flctilia; sed preliosiora ponit,
misericordia: et hoc est, o Domine,non nobisJudseis, quibus major reverenlia exhibetur, ut qui in his
non-nobis gentibus, [Haym.] id est non merhis nor erubescit faCilius in caeteris erubescat. [Alcuin.,
stris : Sed nomini luo da gloriam [Aug., Cassiod.] . Aug.] Dico sunt argentum et aurum, sedquiahaie
quia est haecgralia erumpenlis aquae de petra npn fecit Deus, inquit^ opera manuvm hominum, sririt
pro meritis nostris, sed illo miseranle data est. in forma. Quasi dicat: Haecvenerantur quod iride
Undenon ait, da bona; sed pro eo dicit, da gloriam, fecerunt. Materiani namque creavit Deus', sed stul-
quia pro bonis datis, nobis gratis, gloriosus appa- Q titia hominum formam addidit [Aug.] Nbli ergo
ret. Gloria est enim cum in meritis dal : ergp da manus addere ut ex eonietallp qupd fecit verus
gloriam nomini ttio, id est da nobis pietate tui no- Deus velis facere falsum Deum : imc falsum hpmi-
minis bona, pro quibus nomen tuum glorificelKr. nem, quem prp verp venereris Deo, quem, si quis
Gloriamdico procedentem, prq vero homine, etiam in amicitia reciperet, insa-
VERS.10. — « Super misericOrdia tiia et veri- niret. Sunt ergo, opera manuum hominum, quia
« tate tua, neqtiando dicant genles : Ubi est Deus manu hominum sunt formata; sed non hahent mem-
« eorum? > brbrum oflicia. Unde subdit:
Snper, id est de, misericordia tua, qua impios VERS.13. — « Os habent et non loquentur: ocu-
vocas, et peccantibus parcis. Et de veritale lua qua « los habent et non videbunt. >
non venientes judicas, et bonis praemia promissa Os habent et non loquentur. [Aug.] Homo illis me-
restiluis. In misericordia enim vocat impios, et lior est, qui loquitur. Hoc est enim proprium ho-
peccantibus parcit. Jn verilale, impios et non ve- minis, scilicet loqui. Caetera vero, qiiae sequuntur,
nientes judieat et punit, et praemiapromissa resti- communia sunt homini cum bestiis, ut non spliim
tuit. [Alcuin.]Vel ita : Gloriam, dico, procedentem, homines, sed et belluas, scias, simulacris esse ante-
super misericordia tua, id est de reparatiorie hu-DD poneiidas. Plus autem valet in affectibus iniscro-
niani generis. Et de veritate tua, id est de promis- rum forma, viventi similis, scilicet quod, os ha-
sione impleta, qua promisisti adventum Filii. Ideb bent, etc, quam ad eos corrigendos quod non vivit,
da gloriam, nequando dicant gentes:Ubi est Deus nec oflidis membrorum potest uti. Oculoshabent et
eorum? (156) Hoc saepeimpii impularit bonis aHli—' non videbunl.
etis, etiam hoc solent dicere nobis gentes, quae VERS.14. — t Aures habent et non audient :
habent visibiles deos, quiainvisibilem Deum coli- « nares habent et non odorabunt, »
nius. Quod nesemper dicant, ait : Nequando, etc. Aures habent et non audienl, nates. habentet noy
[Aiig.] Quasi dicat: Da gloriam, nequando. dicant odorabunt. [Aug.] Manifesta et evidentissima sunt
gentes, ubiest Deus eorum?quod tunc implebitur, haec Quis enim puer intenogatus non hbc certuni
quando, scilicet signum Filii hominis apparebit in esse responderet quod simulacra os habent et noa
ccalo,cum eis adliuc non credendus praedicalur, scd loquenlur,-oculos babent et non videbunl, etc, quau
jam tremendus oslenditur. diyintis sermo contexit. Cur ergo Spiritus sanctus
(15G)Ex Aug. in n concioiiePsai.
1035 PETRI LOMBARDI 1024
a Deoinculcat in mullis Scripturae locis, quae surit;A tur majoribus jam esseres quseminoribus est spes,
omniblis nota, quia elfigies viventi similis homines addit,
seducil, ut putenl in ea esse occullum numen, et VERS.18. — < DomusAaron speravil hrDomino,
non esse sine vivo habitatore. Unde et daemoriiaad « adjiftor eorum et protector eorum est. »
possidenda simulacra invitant, quorum praesiden- Domusetiam Aaron, [Cassiod.,Aug.] id est ordo
tium varia fallacia, mortiferi-seminantur, et multi- etiam sacerdolum speravit in Domino, et Dominus
plicautur errores. Haec aulem alibi damnat Pro- est adjutor eorum,ut et ipsiperseverent. Et protector
pheta, dicens : Omnes dii gentium dwmonia (Psal. eorum est, ne eis noceatur. Ideo minoruiri et majo-
xcv), prudentiores vero dicunt se nec idola, nec in rum est Doininus adjutor, quia utrique timent Do-
eis daemoniacolere; st;d quae per idola significan- miiium. Et
tur, ut per hoc aerem, per illud terram, etc, et VERS.19. — « Qui timent Dominumsperaverunt
hujusmodi: Hos transeunt et alii dicentes se non « in Domino; adjutor eorum et protector eorum
colere ipsa corpora, sed quae illis regendis praesi- « est. »
dent numina, ut Jovem, Mercurium, et hujusmodi, Qui timent Dominum, ia omni gente, [Hayro.,
quie omnia damnat Apostolus dicens : Quicommu- Cassiod.] speraverunt in Domino. Haecduo, scilicct
taverunl verilatem Dei in mendacium, et servierunl; spes et timor, beatos faciunt; et Dominus adjutor
crealurw potius quam Creaton (Rom.i). eorum, et proteclor eorum est; [Aug.] non enim
VERS.15. — « Manus habent et non palpabunl; nos nostris meritis praevenhnus misericordiam Dei,
« pedes habent el non ambulabum; non clamabunt, sed
« in gulture suo. > VERS.20. — < Dominus memor fuit nostri: et
« benedixit nobis. »
Manus habenl el non palpabunt. [Aug.] Hoc et
Dominus memor fuit nostri. [Hier., Haym., Cas-
siiiiiaepossunt, quae manibus contrectant, meliores
illis sunt. Pedes habent et non ambutabunt, siod.] Vel ita continua, vere adjutor; nam, Domi-
iiaque nus, diu quasi oblilus videbatur, fiiit memor
uon clamabunl in. giitture suo. Melior est bestia, qui
nostri, ut per Filium missum converteret nos, et
qnaesi non loquilur, clamorem habet in faucibus, et nobisconversis, benedixil, eumdem Filium. Et
notandum quod post loqui, quod est proprium bo- per
repelit quibiis benedixit,
iiiinis, hoc belluis comniune addit, ut pro besliis VERS.21. — « Benedixitdomui Israel; benedixit
intelligas diclum, etc, quaesupra dixit belluiscom- < domui Aaron. »
liiunia, nbn solum ad homines referas; nam et vi- BenedixitdomuiIsrael, id est Ecclesiae..Benedixit
dent et audiunt, et olfaciunt, et ambulant, ut non C domui
Aaron, id esl ponlificibus.
solum homines, sed eliam bellttassinralacris praepo- VERS.22. — « Benedixit omnibus qui timent Do-
nendas cognoscas : ut si pudet adorare bestiam « cum majoribus. >
hajc omnia habentem, multo magis pudeat, te ado- minum; pusillis
Benedixitomnibusqui timentDominum. [Cassiod.]
rare mutum et carens vita sensuque simulacruni.
Nullum genus honiinum excluditnr pusillis bene-
VERS.16. — < Similes illis fiant qui faciunt ea; dixit cunt majoribus.
< et omnes qui confidunt in eis. > VERS.23. — « Adjiciat Dominus super vos; super
Similes illis fiant. [Gl. inl.] Quasi dicat : Quia « vos et super filiosvestros. »
lalia sunl simulacra. Itaque omnes qui faciunt ea, et Adjiciat Dominusbenedictionemsuper vos, [Aug.]
pmnesqui confiduntin eis, adorantes ea, similesillis o Judaei, El super vos, o gentes, et wper filios ve-
fiani. [Aug.]Videant ea apertis et viventibus oculis, slros. Vel ita distinguit inter patres et filios, seilicet
et adorent clausis et niortuis mentibus simulacra -intermagistros et discipulos, dicens : 0 patres, o
non videnlia, nec viventia. [Alcuin.] Vide ergo1 magistri, adjiciat Dominus-supervos, id esl in nu-
erubescibilem culluram, dum ait: Similesillis fiant, mero veslro adjiciat alios. Et ita factum est, quia
quod vere sunl, sicut dictum est, Vel, similes illis j) crevit numerus inagistrorum.Et adjiciatsuperfilios
iiant, id esl similes se eis esse inielligaut, ut dissi- vestros, quod ita factum est, quia crevit numerus
miles fieri laborent.
sequacium, cum de lapidibus suscitantur filiiAbrahae
248 VERS.17. — t DomusIsrael speravit in Do- (Matlh. IU). Accessitenim fides omnium gentium,
« mino; adjutor eorum et protector eorum est. > et crevit numerus, nonsolumsapientiumantistitum,
DomusIsrael. [Cassiod., Aleuin.] Hic commen- sed etiam obedientium populorum, ergo
dal Christianae religionis ulilitatem. Quasi dicat: VERS.24. — « Benedicti vos a Dominb: qui fecit
Gentes confidunt in simulacris, quaejuvarenonpos- « ccelumet terram. »
gunt. Domus aulem Israel, [Gassiod., Aug.] id est Vos, [Aug.] utrique patres et filii, benedicliestis
generalis Ecclesia speravilquod non videtttr, in Do- a Domino, qui fecil vos cmlumin majoribus, et ter-
mino mundo abjecto, ul autem perduret usque ih ram in pusillis: sed quia et hi pusilli -creseendo
linem patienlia, adjutor, etc [Haym., Cassiod.]Vel fiunt coeli magni, sic sunt coelum terrae: quam
itacontinua. Speravil dico, unde,- Dominusest ad- lacte simplicis doctrinaenutriunt, ut sint etiam
\uloreorum in bonis agendis, et protector eorum VERS.25. — « Ccelumcoeli Domino; terram att-
Gontradiaboiicas fraudes. [Aug.] Ne autein vidca- i tein dedil filiislioiniiium. >
1025 COMMENTAIUUM IN PSALMOS.— PSAL. CXIV. 1026
Cw.iumcmli, [Aug.] dum eam spefant in coeluni, l A ut tntstt me Pater, et ego mitlo vo$ in tnundum
converti. Hocautem ccelunvcoeli,est a Domino,quia\ (Joan. sx), ut ealis et fructum afferalis (Joan. xv).
illi niagni soli Dominodociles sunt, quia jam non abj Vel ita Dominusfecit ccelumet terram, sed, coelum
homine nequeper hominem, sed per ipsum Deum i cceli, id est t/Mruptovccelum, quod stalim factum
capiunt sinceritatem el ubertatem sapientiae. Nec15 sanctis angelis fuit repletum: quod dicitur IfMiupiov,
tantum coelumcceli sunt, sed etiam filii hominum". id est igneum, a splendore, non a calore, itvp enim
Quibus filiis hominumlerram dedit, in qua operen- Graece,[Cassiod.,Haym.]Latine ignis dicitur: dedit,
tur, id est subjeclos quos excolanl ad fructifican- Domino,Chrislo, secundumquod homo.Terram au-
dum. Et cum haecita sint, ergo utrique,. scilicett tem, islam inferiorem, dedit filiishominum, ut in ea
coelumet terra, id est majores el minores vivant exj se purificent. Cumhaecita sint, o Domine,non mor-
eo qui fecit ea, et laudent; aliter enim morienlur,, lui in peccatis, laudabunt te, quia non est speciosa
et a morluo quasi non sit perit confessio. Unde3 Iaus in ore peceatoris (Eccli. xv). Neque omnes, id
conversosermonead Donrinum,dicil: esl aliquis omniumquidescenduntin infernum,[Hier.]
YERS.26. — < Nonmortui Iaudabunt te, Domine;; idjestinprofundumviliorum,quiapeccatorcuni vene-
< neque omnesqui descenduntin infernum. » ril inprofundumvitiorum, contemnet, sicutalibidicit
Non mortui, [Aug.], inpeccalis taudabunl te, Do-- B ' Scriptura (Prov. xvm). [Cassiod.]Yel in infernum,
mine. Velita: Coelumcceli, diciteos, ut ante dixi- dicit ad litteram. Locum pcenarutn (158), in quem
mus, qttorum mentes sic sublimavit, ut nulli homi- non tantum impii, sed etiam sancti anle adventum
nuni sed ipsi Deodociles fierent, quorum compara- Christi descendebant. El ideo nonuniversaliterdicit
tione omne visibile, id esl ccelum et terra, diciturr nulli qui descendunt, sed particulariler. Neque
tcrra, quam dedit filiis boniinum, id est minoribus,, omnes, scilicet laudabunt te, qui dcscendunt in in-
ut ejus considerationeconjiciant Creatorem, quem i fernum, quia et sancti illuc descenderunt, sed non
infirmi siue hoc adminiculoadhuc videre non pos- fuerunl in inferiori inferno. llli impii non lauda-
sunt. Et hoc eslquod dicit, coelumcoeli,est Doniino, , bunt:
quia illi majores a solo Domino doeenlur. Idem [i .VERS.27. — < Sed nos qui vivimus benediciinus
sensus est cum priori. Terra autem, id est oinnia a t Domino; ex hocnuncetusque in saeculum.»
visibilia,dedit filiishominum,id est infirmis, ut perr Sed nos qui vivimus,vita gratiae, [Hier.] benedici-
ca cognoseantinvisibilia Dei. Non mortui, elc Hsec c ums Domino,id est laudamus Dominum, ex hoc, id
non mutantur. Velita ab illo loco : Benedicti,[Cas- est ex quo incipimus,-et nuncscilicet progredicndo,
siod.] quod optavit supra benedici, jam confisusdi-- r( Et usqne in swculumsine fine.
cit: Benedicti,quasi dicat: Dixi adjiciat, et sic erit,> COLLATIO INPSALMUM cxni: t INEXITUISRAEL DE
quia vos, erilis, benedicti, et hoc, Domino, id estt JEGVPTO, > etc
honori Domini. Hoc IJenimad Dominum pe.itinet,> VERS.2G.— /n infernum. Hebraei,in silenlium,
[Aicuin.]ut et ei serviatis. Et est Domino, dativus s per quod intelligitur sepulcrum aul infernus, ubi
casus. Domino dico, qui fecit cwlumet terram,' siletur, et hoinmis memoria in oblivionem abit.
id est omnem creaturam. Debetisesse HDTTDUMAH.
[Cassiod.] YERS.27. — Sed nos qui vivimus. In Hebr. abso-
Domino,quiaetiam, ccelumcoeli,id est Christus est,'> lule habeiur, sed nos. Clarum esl tainen sie accipi,
Domino,id esl ad honorem Domini (157). Terram n cummodo praecessisset,non morluilaudabunllc,,in-
aulem,id est populum instruendum, dedil filiis ho- tulil slalim per adversativam coiijunctionem, sed
id est s ecundumillud: Sic- nus, mmirum, qui vivimus.
viinum, praedicatoribus,

PSALMOS CXIV.
PSA^MI TITULUS : < ALLELUIA. > D coiistitutus gratias agit, quia exauditus est; et con-
Dilexi quoniam. Titulus : alleluia, id esl laudale tra oninia pericula iuvocasse se dicit. Secundoile-
Deum. [Cassiod.] Hic titulus saepeileratur, quia rum clamat, ut liberatus ad requiem veniat, ibi
laudatio Deiel dignilasoperum et pretium laborum, 0 Dominelibera. [Aug.] Propheta ergo in persona
id est et merilum est elpraemium. Dicil autem hoc captivi reversi, gratias agens Deo,ait,
Propheta, quod in hoc psalmo continetur lanquam VERS.\. — < Dilexi quoniam exaudiet Dominus
ovis quaeerraverat, humeris pii pastoris ad gregem < vocemoralionis meae. »
reporlata, et tanquam filius prodigus, post longam Ditexi,[Cassiod.]nonpropterternporaliabonaniihi
caplivilalemreversus,adhuctamenhujussaeculipere- dala, ut^et infideles; [Aug., Cassiod.] sed quoniam
grinus(Luc.xv).[Cassiod.] Etest iste psalmusfidelium Dominusexaudiet, spes futuri dilectionemaccendit.
consolatiocontra dolores sseeuli.Intentio. Monetad Vel, exaudivit, alia litlera, vocetnorativnismemnon
laudem. Modus.Bipartitus est psalmus, Primo pec- parum diflerl islius dileclio a dileclione infidelium.
calor de fovea peccatorum liberatus, et in pelra Diligitttremni Dcus eliam ab infidelibus,quia bona

(157)Ex Slrab. et Bed. in cap. Gen. i, distinct. 2 secundi Sententiarum.

(158)Locumpmnarumaccipegeneraliter.
|(H7 PETRI LOMBARDI 1C28
eisdat. Unde alibi: Confitebituftibicum benefecerisA { PARS.H. VERS.5. — < 0 Domine,libera ahimam
ei (Psal. XLVIII).Diligilurautem perfecte, cum ani- « meani misericorsDominus et justus; el Deus no-
mus adversis nen movetur, sed spe, in cbarilale « ster miseretur. »
niagis accendilur, quem modum isle exponit de se' 0 Domine, libera animam meam.[Cassiod.] Se-
dicens : Dilexi, non quia regem fecit; vel prospera cundo, item clamat ut liberalus veniai ad requiem.
dedit, sed quia vocemoraiionis memexaudiet, vel Quasidicat: quia haecmala sunt mihi, o Domine,li-
exaudivit, in angusliis. Exaudiet, bera animammeam,quia sineDeOcaptiva est. [Aug.,
VERS* 2i —- « Quia inclinavil aureni suam mihi: Cassiod.]Dehac captivitateliberariclamatApostolus:
< et in diebus meis iuvocabo.'» Quis me liberabitde corporemortishujus ? (Rom.Mi.)
Quia jam inclinavil, [Aug.] ex hoc mihi cst spes, MisericorsDominus, hoc est quod idem Apostolus.
aurem suam mihidum jiro nobis Filiuin suum dedit. subdit, GratiaDeiper JesumChrislum. Quasi dicat :
[Cassiod.] In hoc indicat iste se credere quae ad Liber*, et nullus dubitet, quia Dominusest mise-
salulein sunt, inclinavit autem aurem suam, in in- ricors, [Aug.Jquia primo inclinavit aurem suam, el
carnatione, in passione Filii, in quo ego expertus me vocavit; et juslus, quia flagellat.Flagellat eniin
misericordiam,invocabo,[Aug.]quodnonestsinefide; filium queni recipit (Hebr. xn). Et Deusnesler mi-
Uride Ajioslolus: Quomodoirivocabuntin quemnon B 1 seretur ilerura, quia recipit ad beatiludinem. Nec
crediderunl? (Rom.x.) Dumergo ait, Invocabo,notat lam amarum esse debet quod flagellat, quam dulce
quod non otiosus dilector; El hoc in diebus meis, id qued recipit quia
est in diebus meaemiseriae,quos mihifecipeccando, VERS.6. — « Cuslediens parvules Dominus, hu-5
qui sunt pleni laboris et doloris, et velustaepulre- < miliatus sum, et liberavit me.»
dinis, in quibus diebus, Dominusest custodiensut pastor parvulos, [Cas-
VERS.5. —'* Circumdederunt me dolores mof- siod., Aug., Rem.] id est huuiiles, quos grandes
« lis; et pericula inferni invenerunt me. » quaerit haeredes et 'experto credile, quia ego sum
Circumdederunlme dolofes. [Aug.] Yel invocabo humiliatus. Et ideo liberavit me, [Aug., Gl. inl.]
in diebus meis, id est in diebus salulis meae,tem- quasi dicat : Dolor ille nou est peenalis, sed saluta-
pore pleiiitudinis. Unde: Eccenunc lempusaccepta- ris quem secando niedictisfacit. Vel ita continua :
bile,eccenuncdiessalutis (II Cor.vi).Circumdederunl Dominusest juslus et misericors, cl ideo humiliatus
me dolores, [Gassiod.-,-Alcuin.] Quasi dicat: Dilexi, sum et liberabit me.
invccabo, et haesunt causaediligendi. Haecclamare VERS.7. — t Convertere, anmia mea, in requiem
faciunt, quia circumdederunt me dolores morlis, id .„ < tuam, qttia Dominusbenefecit libi. »
est peccala unde procedil dolor el mors animae,vel Convertere.[Cassiod., Aug.] Horlatur iste animam
mors aeterna. Et baec,id est mors aeterna, eril iri suam, ul convertatur ad Deum, unde requies eh
inferno. Unde sequitur: Et pericula inferni, [Aug., Quasi dicat: Et quia Dominus est misericors, ergo,
Alcuin.] id est debila et realus poenarum hiferni, o anima mea, converlerein requiem luam, id est ad
insienentnttne errantem a te, et expositum malis. Deum, ubi eliam hic esl requies mentis, non lamen
Non ego inveni ea gaudensin prosperis saeculihujus; desidia adsit, ut quis cesset operari. Convertere
suflusus enim carnali voluptate non animadverti[ dicb, non merilis vel viribus tuis; sed,quiaDominus
nifllairieCircumdanlia, benefecitlibi; quia dona dedit prius liberato, aliter
VERS.4. — « Tribulationem et doloreminveni: et liberatus non esset. Ita benefacit,
« nomen Dominiinvocavi. » VERS.8. — < Quia eripuit animam meam de
Tribulationemet dolorem. [Aug.-,Alcuin.] Quasii < morte, oculos meos a lacryniis: pedes meos a
dical: Mala prius inyenerunt me, sed post ego, tri- < lapsu. >
bulationem, quod prius pericula dixit, bic tribula- Quia eripuit per fidem animam meam de morle.
lionem dicit. Et doloremquod prius dixil dolores, [Aug.]Mors est infidelitas. Unde Dbminusin Evan-
inveni, id est recoghovi, quae lalent alios. 249 X)gelio
I : Dimiitemorliiossepeliremorttiossiios(Matthi
Vel [Aug.] dolorem et tribulationem, dicit poe- vin). Et illud : Non mortui laUdabunt te, Domihe
nalitatem istam, et flagellorum-doloretn,- quaeDeus (Psal. cxm). Hoc jam iste habet, scilicet animani
ad utilitatem infert bomini. Unde.: Da nobisauxi- ereptam a morte, eo ipso quod ex inlideli laclus
lium de tribulalione, quia per lwecexleriora, cogno- est fidelis, quia sicut Dominusail: Quicredit, trans-
seit homo suam interierem niiscriam, id esl dolores it de morle ad vitam (Joan. v). Et, eripuit oculos
mortis et pericula inferni. Et est sensus : illa me meos a lacrymis, pedes meosa lapsu. Haecin spe
prhis circumdederunt nescientem,• et invenerunt: facta sunt, ncndimi iri re, qriia et modo sunt lacry-
sed post, inveni tribulalionem eldolorem, id est af- mae,dum et lapsus est pro carne infirma ; et in pe-
flictionemexteriorem esse ulilem. Latebat enim me dibus, quasi in extremis"animsepartibus, -id est in
prius tribulatio et dolor utilis,-unde nobis est auxi- sensiialitatelubrictim adhuc; sed in future,
liinii; et tunc vana seducebant me. Scd per illum YERS.9. — t PlaceboDoniinpinji-egione vivorum.»
dolorem, inveni miseriam interiorem, quam ne- Placebo Dominoperfeete, [Hier., Aug.] quoniam
sciens habebam.. Et ideo nomenDominiinvocavi,id nullus erit lapsus ambulantium peduni, nullum ifi-
e;.t sategi ut liberarer a Domino. firmaecarnis lubriciun. El hoc, in regionevivorum.
 1029 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL.CXV. r ' li)50
[Aug., Hier., Aug,] qui vitfuritaetefiialitef, qiibd ribri A verlitmuniiiones -; alii Msidioues, y$ dngustiasjxi-
Jaciam dum immoriali carne vivani., El notaftdtim delicet infernL Nihil dicitur quin sonet peiicula.
dilit, a non et VERS, 9. — Placebo Domino. Hebraeiimbulabo
quod supra eripuit lapsu, eripiet:
tamen rion dicif hic non placeo, sed placebo: seciire coram Domino, TfSVissh "frn.S ETHHALLEC LIPIINE
ADONAI. Sed tropus est, ambulare cqram Dotnino,
utique tunc, quod non ihodo. illi per omnia placere, sicut Genesisv, Erioch am-
COLLATIO IN PSALMUM CXIV: « DlLEXl;QB0N1AM bulavitcum Deo<
« EXAUDIET, > etC.
VERS.3.— Pericuia ."i-atfDMETZARE. Hieronymtts

PSALMUS CXV. --

PSALMl TITULUS:« ALLELUIA. > VERS.2, — « Ego dixi iri exccssu meo:: ornnis
Credidi propter qued locutus sum. Titul.us": Al- «liomo mendax, » .
leluia. [ Cassiod. ] Voce laudis congrue titulatur B Ego aulem, [Cassiod.] non attribuens niilii confes-
psalmus iste, quia in hoc 'psalmo verba mar- sionein, dixi in excessu meo, vel in exstasi mea, id
lyrum simt, qui confessioiie viguerunt, et praemia est niente rapla ad aeterna, quid? omnishomomen-
Dei consecuti sunt. lnlenlio. Monetad laudeni. Mor 4ux estex se. Hoc iste in exstasi cognovit.MagitutB
dtis.- Biparliius est psalmus. Primo, meiriorant bc- enini est,siquis se imprttdentem attendit.Et dicitur
nelicia Dei, quibus quid dignum redderent cum du- hic exstasis, cum mens non pavore alienatur, sed
biient, occurrit calix passibnis, qui a Deodatur. Se- aliqua inspiraiione revelationis sursum assumituri
cuiido servos Christi se dicunt, et filiOs ficclesiae, El cttm honio nihil boni prpprium habeat,.;
ibi, o Domine, quia ego servus. Propheta ergo iri VERS.5.-— « Qiiid retribitam Domino, prO omrii-
persona martyrum eommemorans Dei beneficia, « bus quaeretribuit mihi ? >
primum beiieficium pbnit fidein; secundo, confes-i Quid ergo retribuam Domino? [Aug.] qupd ita d!-
sioneni, dicens: cit, quid relribuam Domino,etc, vel in exslasi di-
VERS.1.-— « Credidi propter quod locutus sum; cit, pavor est crttciatus vel inortis, quam cominan-*
« ego autcmhumiliatus sum niniis. > tibus persecutoribus, et imjiedientibus passionibus
Credidi vere, [Aug<]scilicet et perfecte, proptef |„ liumana infirmilas patitur. Quasi dicat: humilialus
quod locutus sum, quia credenti necesse est loqui. sum. In illa autein humiliatione, ego dixi in excessu
Noneitmiperfecte credit, quiquodcredit non loqui- meo, vel, sicut alii dicuiit, in exslasi mea, id est in
tur. Pigere'st seryus ille, vel tiinidtis, sed fidelisser- pavore passionum. Quid? Onints homo mendax, ex
vus, qttod accepit impendil, et lucratur aiios. Et se, ex Dee verax. Territus enim iste rbspicit infir-
ideo intrat in gaudium Dominisui ei dicentis: Eu- milatem suam, et videtncn esse sibi praesumendunT
ge, serveboneet fidelis, intra in gaudium Domini tui de se. Ex se enim homp mendax'est, ut el Pelnis
(Matth. xxv). Et hic est verus el congruus ordo : dum praesumpsitde se, inventus est homp nieudax;
[Cassiod.] Prius enimest credere; postea, loqui, ne sed virlus Dei est, si non cedit, quod videns iste fa-
nonduni credens audeat loqtti, sed fidem sequatur ctum in se gratia Dei, ait, quidretribtmmDomino,pro
cbnfessip. [Aug., Alcuin.] Et notandum quia non omnibusquw retribuil mihi? Prp malis mftis? npn
ait: Credidi et locutus sum, sed credidi pfopter ait prp pmnibus quae tribuil, sed quae relribuit.
qtiod locutus sum, qui non tantum credidit caetera, Quseigitur praecesserant hominis, ut omniurn donp-
qiidi udesexigit; sed ef simul cum illis credidit, et rum Dei non tributio, sed retributio vocari possit ?
quod praemiumloquendo speraret, et quod pceiiam Quaepraecesserant nisipeccata? RetribuitergoDeiis
tacendo, timere deberet. Unde quidam loquendi ini- D I hominibus bona pro malis, passus pro eis, cui h&-
miltitur amor ex.praemio, et necessitas ex posna in-: mines retribuunt mala pro bonis.
dttcilur. Ego autem, [Aug., Cassiod.} quasi dicat: VERS.3. —« Galicemsalularis accipiarir; ef no-
Locutus sum; ego autem, non ipsum verbum quod «menDomini invpcabp. t
credidi, non sermo quem protuli, sed egb humilia- . Calicemsalutaris, quasi dicat": [Aug., Alcuiit.}
lus sum nimL, id est passus sum multas tribulatib- Dico quid retribuam, ecce ego dorio Deivefax acci-
nes, propter verbum Dei quod fideliter teriebam. piam in desiderio, calkem, id est passionem, quse
est. [Cas-
[Cassiod.] Unde magis nitet veritas, quod non hi dicitur calix a simili, quia placita potio
passi sunt, quiTjlus amant hominum gloriam quam siod., Alcuin.} Dicilur etiam calix,' quia sub menr
Dei. Unde Aposlolus: VerbumDomininon est alli- sura bibitur. Unde : Fidelis esi enim Deus, qui non
galum inme (II Tim. n). Et ne vera confessio viri- pefmitlit vos tenlari supraid quodpoteslis (lCor. x).
bus hominis delur, dicit proprium hominis esse DequocaliccDeminusa discipulisquaerit: poteslis bi-
berecalicem,quemego bibilurussum ?(Matth.TLx.) Ca-
qnod roendaxesl, quod non facile seiret, nisiJnex-
ccssu mentis ad superna velus esset; TJndesub^ licemdico,salutaris; id est Jesu, qui in aeternamsalu-
dit • tem propinatur. Vel salularis, [Aug.]id.eSfJesu, qtfi
1031 PETRI LOMBARDl 1032
prior passus csl, et dat imilari suas passiones. Et. A ta; trina confessione dicatur. Et quia dirupisti,
ideo pretiosaest in conspectuDominimors sancloritm ideo, libi sacrificabo, tit gratus hostiatrilaudit,
ejus, quod posl dicitur. Ecce non invenit iste quid [Aug., Cassipd.] scilicet me ipsum. Et nomenDo-
retribueret, nisi cx eis quse Dominiis ipse prior re- mini invocabo,ncn frelus meis viribus. Vel eodem
iribuit. Et nomcii Domini invocabo, non raihi, sed ser.sumaiiente, aliter potest legi Iitlera, el erit ibi,
Deo fisus. quia. Quia pretiosa est mors sanclorum ejus, ergo,
\rERS.4. — « Vola mea Domiiioreddam coram 0 Domine,ego sacrificabohosliam laudis. Loquens
« omni populo ejus ; pretiosa in conspectu Domini Deo aflirmat quod supradixerat, et hoc mihi nia-
« niors sanclorum ejus. > ijiutm et mirabile est, quia"ego,o Doniine, sum
Voia. [Ilier.] Quasi dicat: Calicem accipiam, scrvus tuus. Admiratur se lalia accepisse, qualia
quod est iu desiderio. Et poslea reddam ipso actu Domiiiuspro redemptione mundi fecit. Et ut au-
VotameaDomino. Et hoc coram omni pcpulo sjus, geal admiralioneni, repetit, ego servus tuus. Cae-
ul exemplum capiat, cur tu ita facias? Jquiaprm- tera non mutantur.
liosa, id est chara est, tit conspectuDominicuicun- VERS.8. ^- « Vota mea Dominoreddam in con-
que sil vilis, ntors sanclorumcjus. [Aug.] Vel, mors « speclu omnis populiejus; in atriis domus Doniini,
sanclorum ejus est preliosa, id est morlis ejus pre- B « in medio lui, Jerusalem. »
tio empta, quia emit eam sanguine quem pro eis.fu- Vota mea. [Aug.] Quasi dicat: Sacrificabo ho-
dit, ne dubilarent pro eo mori, Hoc crgo prelio sliam laudis utique sic, quod reddain Dominovota
coinparatus , confitelur couditionem suam, di- mea, id est meipsum qui sum ejus imago. Imago
cens : enim Dei Deoreddenda est. Unde : Quw sunl Cw-
PARS.II. VEBS.5. — «0 Domine,quia ego servus saris, reddite Cwsari: et qum sunt Dei, Deo(Maith.
« tuus ; ego servus luus el filius ancilhe luae. > xxn). Sed qua non modo servus est, sed filius an-
0 Domine,ego servus luus. [Cassiod., Alcuin.] cillse, dicit se reddere vota non ubique, [Aug.,
Secundo, servos se dicunt martyres et fllios Eccle- Cassiod.] sed in atriis domusDomini, non manu-
siae, ne quis putel haerelicorummartyrium Deo pla- factae, id est ancillae, id est in calholica Ecclesia
ccre, [Aug.]quia r.on est locus veri sacriflciiextra non haereticorum.Et quae sit dqmus Dei exponit,
catholicam Ecclesiam. Quia pretio nos comparasti, id est populus ejus, iu conspectuomnis populiejus
cr,;o o Domine,proflteor conditionemnieam, scilicet Publice enim debet laudari, qui pro pmnibus pali
quod ego sum servus tuus, id est obediens. Non volttil, ut plures aedificentur,el aperlius adhuc no-
esl, quia, in lextu secundumAugusl. et repelit, ego minat ipsam niatrem nostramdicens: In mediolui,
servtis tuus, inomnibus. Et filius anciltmtum, id est Jerusalem, ubi pax esl, ct sancti visione Dei laelan-
Ecclesise,quaeest ancilla dum servit. Sponsa aulem tur. Qui auteni filii ancillaeejus non sunt, bellttm
dum sponso jungilur, [Cassiod.] aliter non esset quam pacem polius amavertinl. Sed ne quis putet
ntarlyr, nisi esset filitis ancillae,id est Jerusalem Jerusalem dici Judaeossolos, qui hoc nomine glo-
cceleslis,liberae a peccato, ancillasjustitiae. Qui au- riaiitur, audial psalmumsequentem :
tem sunl praeterEcclesiam, non sunl fllii ancillae,et C0LLAT10 1NTSALMUM CXV : « CREDIDI, PROPTER QUOD
si servos se dicunt, el martyres ; ut baerelici,quia LOCUTUS SUM,> elc
habent noinen Christi, sed vere non sunt, quia non VERS.2. — In excessumeo. Hieronymus, in stu-
ipsi, sed ego sum filius ancillaetuae, [Alcuin.] non pore meo; Aliiin festinatione mea r?£i"0BEHAPHZI ,
schismaticus sum, sed doctrinaeEcclesiaeper omnia Hanc exstasim Auguslinus intelligit pavore iinpeji-
obediens. 250 [Alcuin.] Vel, filius ancillaesum, ut denlibus passionibus et mortis ciuciaiibus. Quare
festinalib quani caeteridicunt, trepidalionem totara
sicut aiicilla non sibi, sed Domino paril lilios, ila significat. Si tamen vox marlyrum sit ad carnis iu-
ct ego in morte mea aliquos libi parium, sicut et liriuilatein referendum venit.
Omnis homo mendax. Hieronymus transtulit,
invita, quod tolum per te est, quia lu noii mea me- mendacium.Et in commentariis tradit non esse
rila. " mendax, sed mendacium2*3 CAZAB, cum lanien om-
VERS.7. — « Dirupisti vincula mea: libi sacri- nes niuiclegant a,t3 COZER, id est r/ut meniitursive
« ticabo hosiiam laudis, et nomen Domini invo- mendax, qtiomoiiociiam cilat ipse Hicroiiymuslib.
« cabo. > li adversus Jovinianum. Quiu in Coimneiiiariode-'
fert Ecclesiae,quam debes imitari. Ait ergo: « Hoc
Dirupisti,[Aug.,Cassiod.]virttitemarlyrii, meavin- autem dicimussecundumHebraicamveritatem.Lo-
cn/apeccatoruiii,qtiaeviiicularumpuntur,quiaomnia quamur autem et secundum SepluaginlaInlerpre-
tes. Dicat enim aliquis, quid ad me, qttod habelur
sanguine abluuntur. Iste versus lanlaevirlulis cre- in Hebraico? Ego Ecclesiam sequor; Egu dixi
dilur, ut peccala homini diniillantur, si in finevi- in excessumeo: Omnisliomomendax.

PSALMUS CXVI.

PSALMl TITULCS : « ALLELUIA.» enim brevilate partes non reciplt, omr.ium primus
Laudate Doininum,omnesgentes. Tilulus : A//e- alonius, id est sine divisione, seJ lanien omncs
luia. [Cassiod.] Brevis est iste psalmus, pro sua compendio sme loculionis stiperat. El est quasi
1035 COMMENTARlUM 1N PSALMOS.— PSAL. CXVH. \ 1034
punelus psalmorum. Unde diversaespeeies fofman- A cesserunt, Elveritas Domini, id est Christi, manct
lur, et est mira varialio contra laediuinsalutaria di- in icternum, sive in eis quae'promisit piis, sive iiv
cere, modo paucis, modulale. [Augj Ne quis ergo eis quaenrinaluf impiis. Vel ita: misericordia ejus,
putaret, ut diiimus.per Jerusalem solos Judoeossi- Dei, scilicet feparatio hominis, misericorditer pro-
gnificari, omnes gentes ad laudem monet, in per- missa ; ccnlirmata est super rios, quia qupd per
sona marlyrum dieens: prophetas prdmisit adveniu Cliristi eomplevit. Et
VERS.1. — « Laudate Dominum, omnes genles; firmavit misericordiam, ut nunquam movealur,
« laudateeum, omnes populi.» .. .... quia qiii dedit, custodit. Et veritas Domini, id est
Laudate Dominum,omnes gentes, [Hier.] id cst Christus, qui est veritas Patris, manet in aster-
gentiles. Et laudale vel collaudateeum; omnes po- num. Si quando efiim noit fuit filius, aliquandofuit
puli, id est Judaei. Ideo dicil collaudate, ut sit in Pater sirie veritale.
iinttm omniumredacta laudalio, quod est catholica; COLLATIO INPSALMUM CXVI : t LAUDATE DOMINUH,
Ecclesiae.Ideovere dicit omnes genles, omnes po- OMNES GENTES, > etc
puli, ne quis praetereaiurde toto orbe. [Aug., Cas- VERS.1. — Laudale eum,omnespoputi. Origenes
siod.] Et baecsunt atria illa domus Domini, et ille iri cap. Rom.xv, dicit Aposloliiniseripsisse citantem
omnis populus. Unde in praecedenti psalmo egit, „ hunc psalmum : Magnificate,quemadmoduftiLatina
habei editio, et in psalmo legi coltaudate, cum ta-
non soli Judaeiqui illa sibi arrogare conanlur. Dico men utrobique Graecicodices constanter habeant
laudale, hac causa: £7rtttv£o-a«,ut oportuefit exemplar Origenis habere
VERS.2. — t Quoniam confirmata esl super nos [izyMimri, in Apostplp. Caeterum in Hebraeover-
bum potest inierpretari et laudare, et glorificare.
< misericordia ejus; et veritas Domini manet in Nam el Munsierus vertit, honorate tum, vnrD.ttfSCA-
« aeiernum.> BEHUIIU.
VERS. 2. — Manet. Non est in Hebraeo expres-
Quoniam -misericordia, [Hier., Aug., Cassiod.] sum, sed tautum
Chrtsti super rios coufirmdiaesl, dalo Spiritu san- Septuaginta lamen legitur, veritas Dominiin wternum.
non otiose addiderunt, id quod
cto, dum inimicieliam cedunt nomini prbpter quod el fecit Munstefus inter Neotericos.
liberati sumus, cui inimicarurii genlium rabida ora

PSALMUS CXVIL

PSALMI TITULUS:« ALLELCLV. t IC vos cbnfiteri, et iit ego vos moneo, ita vos invi-
ConfileminiDominoquoniam bonus Tilulus: Al- cem monete. Et hoc est, Israel, id est totus bMttis
teluia. (159)Quintus est psalmus iste de primo ad- populus dicat aliis quod ego, et hbc nunc; quasi
ventu, multis figuris decoratus. Habet enim quos- non est diflerendum.Vel dicat, id est confiteaiur,
fiamversus uhifines, quosdam uniusprineipii,quos- quid? Quoniambonus est, quoniam in swculumtni-
dam interscalares, ethujusmbdi ornatus. IntentiO: sericordiaejus.
Monetad laudem. Medus: [Cassiod.] Quatuor sunt VERS.5. — < Dicat nunc domus Aaron, quoniani
partitiones. Primo; fidelis populus peccatis solutus < in saeculummisericerdia ejus.»
mouet omnesDominoconfiteri;et quia per misericor- Domus quoque Aaron, [Hier., Cassiod.] sacer-
diam auditus est in Iribulalionc, ideo hotninem dotes qui pro reverenlia singulariter memorantur,
dicit non esse limendum. Secundo in solo Dcodioit dicat nunc illud idem quoniamin swculummueri-
esse fldeiidum, ibi, fconamest corifiteri.Teftio por- cordia ejus.
tas Jerusalem aperiri sibi cupit, ibi , aperite; VERS:i. — < Dicantnunc qui timent Dominum:
Quarto frequentari alria Dei suadet, dc advcnlti < quoniam in saeculummisericordia ejus. >
Christi gaudens, ibi, benediclus; ad laudeni crgo Dicanl nunc [Aug.] hoc idem omhesqui timtnt
" Dominum.Hocdicit ut includat
nionens, ait: pusillanimes, cum
VERS.I. — « Confilemini Domino quoniam bo- niajoribus de omni genle; [Cassiod.] Ideo vero di-
« nus: qupniam in saeeulummisericcrdia ejus. i> cit: Qui timent Dominum, quia tales sunt idonei
ConfiteminiDomino, [Aug., Cassied.] id cst lau- conflteri,quoniaminswculummisericordidejus.Ecce
dale Dominum,quoniamipse selus persefconus est; quatuor versus uniflnes.
hoc est propnum Deo , qui per se et ex se bonus VERS.5;— < De tribulatione invocavl Dbminum;
fest, sicut ipse ait: Nemo bonus nisi solus Deus < et exaudivit rae iii laliludine Dominus. »
(Marc. x). In hoc patet quia bonus est, quoniam De iribulalione. [Cassiod.] De se ponit exemplum,
in smcuiummiseficordiaejus, quia in aetermiihmi- ut alips ad misericcrdiamDei incitet. Quasi dical:
scricordiaedona concedit. Ecce misericordiaDei erga me, quia de tribula-
VERS.2. — * Dicatnunc Isfael quoniam bohus, tione tnuoeatitDominum,-et Dominusexaudivit me
t quoniam in saeculummisericordia ejus.» tit laiitudine, quia de angustiis saeculi liberat, ct
Dical. [Alcuin,, Cassiod., GI. int.] Quasi moneo in latitudine praemiorumponit, et quia exaudivit

(159) Ex Cas. in titul. et conclus. psalmi.

1'ATROL.CXCI. 33
suB- \'/'."'";..• ^ETRi L0MBMD1^V^> 1055
VERS.6. -r-< Doniinus milri adjutor; non ti- A VERS;12. — i Circumdederiint rne sicut apes,
t mebo quid faeiat mihi homo. > < et exarseritht sicut igriis in spinis; et in noinine..
Dominus mihi adjutor esl. [Cassiod. ] Et ideo t Domini quia ultus sttm in eos. >
non timebo quid faciat milii Iwmo, id est quilibet Circumdederunt me sicut apes. [Aug.] Aliidicuirt
carnalis inimicus. Deinderepetit: sicut apesfavum, quod ab ignorantibus gestum cst
VERS.7. — t Dominus niilri adjutor: et ego de- iiiyslica sublilitate. Praedicit hic Spiritus sanctus.
< spiciam inimicos nieos. » Mel quippe apes operantur in favis , sed aliis noft
Dominus mihi adjutor. [Cassiod.} Ecce idem In sibi: ita nescientes Judaeirem omniumdulcissimam
duobus versibus priiicipiuin. El ideo , quia Do- ipsa passione Domininobis fecerunt, sicut apes,
miniis est adjutor, ego despiciam inimicos meos: dum sibi putant reponere, aliis mel faciunt. El esl,
in
quod plus esl quam non liniere. Velsecundum aliam Circumdederuntme, dicit Ecclesia persona capi^
lilleram, videboinimicosmeos, in fuluro scilicel ju- tis, sicrit apes favum, [Cassiod.] id esl amaris
dicio, ubi diabolus cum suis videbitur deslruclus. Cbnatibus suis duleem cibum aliis paraverunt, vel
Vel hie videbo, ut tutior et cautior fiam, inimicos secundum litteram nostram, quaenon habet favum,
meos daniiiandos. lege sic , circumdederunt me, dixit Chrislus. [*\1-
PARSli. VERS.8. — « Bonuni cst confidere in B cuin.] Sicut apes, quaepungendo alios sese evisee-
« Doniinoquam confidere in homine. >- rant, sic Judaei occidendo Chrislum intus perie-
Bonum est confidere.[Cassiod., Alcuin.] Secundo rttnt, exarserunt sicut ignis in spinis. [Cassiod.,
in solo Deo dicit confidenduiu esse per quem ini- Aug., Alcuin.} Spinaesunt peccata, quibus incitati
micitias gentium evadit, et ad verain vitani venit. aestuaveruntconlra Chrislum Judaei.Vel hoc melius
Hier.} Qtiasi dicat: Quia Dominus est de Ecclesia accipilur. Exarserunl, •posl passionein
[Cassiod.,
adjuter, ergc bonumest confulerein Domino,cenlra namque Domini contra Ecclesiam geriles, exarse-
iuulasaeculi, magisquam confidereiu hominecarnali, runt sicut ignis in spinis peecatcrum , ea enim,
cui salus vana est. id est, peccata in fideli pepulo igne persecutionis
VI;RS.9. — < Bonum est sperare in Domino' cremaverunt, cui volentes oflieere profecerunl. Et
s qtiani sperare in principibus..> in nomine Domini, est boc, quia ullus sum in eo->.
lionum est sperare bona in Dominomagis quam [Aug.J Yel duin conversi exstincta in eis malitm,
spcrare in principibus, [Aug.] id est angelis qui di- populp Christianp sociali sunl, vel cum in fine ju-
cuntur principes. Unde in Daniele legitur Michael dicati, judicium veritatis sine niisericordia seiisuri
princeps (Dan. xn), videtur iu quibusiiou esl spe- c sunt.
r-anduin, sed in Domino. Cum enim videlur homo VERS.13. — « Impulsus eversus sum ut cade-
juvare vel angelis, ille per eos iioc facil, 251 « rem : et Dominus stiscepit nie. >
qui eos pro niodoeprum bonos fecit. Impukus. [Alcuin. Gl. int. ] Poslquam ostendit-
VERS. 10. — « Omnes genles circiiierunt nie; quod liberal non pertnittendo cadere, oslendit
« et in noniine Domini, quia ultus sumin eos. » eliam quod liberat a casu relevando. Quasi dicat:
Omnesgenies: Iribulaliontm quani superius com- Ultus sum in eos, tamen aliquando impulsus sum,
niemoravithicexponit.[Gl.iiH.Alciiin.]Ecceundeli- id est vacillavi, et eversus, vel versatus de equo vir-
berat: scilicetdeocculta vel aperta tribulatione. Li- tuttim, ita ut caderemin aelernam niorfem; Et Do-
beral aulem vel non permiltendc cadere, vel a casui minus suscepit me, [ Cassiod. ] id est relevavit a
relevando, quasi in Dominosperandum est [Haym.][ casu. Vel ita: Impulstts, vel versatus sum, hac in-
quia omnes gcntes circuierunt me, non exlra explo- tentione, ut cadereio, ut fit quando boni danttir
rantes blandis, niinis , et aliis occultis. Et hoc ini poenis, ut a fidecadant. [Aug. ] Et tunc Doinimis
principio Ecclesiaefactum est, et in nomine Dominii suscepit. Unde subdit: Et Dominus suscepil me,
cst hoc, quia tiltus sum in eis, vel in eos. [Cassiod.]| quia tam non cadit cui Dominus est fortitudo cl
Alii inlerpretes dicunt, tn nomineDominiultus sutni D laudatio, quam non cadit Dominus.Illi vero cadunt
eos, dum ipsi conversi poenassuslinent poenilendo, qui sibi volunt esse forlitudo, et laudatio. Unde iste
qttas aliis ingerebanl. Deinde quasi causam reddensi subdit:
tmde tanla superare potuit, dicit quid primo ini VERS.\i. — « Fortititdo mea et Iausmea Domi-
capite suo passus sil, subdendo : t minus ; et factus esl mihi in salulem. >
VERS.11. — « Circtiindanles circunidederttnt; Fortitudo etiam mea et laus mea Dominuscst. Et
t me; in nomine Domini, qtiia ullus sum in eos. » ideo factus mihi Dominus in salutem, non soluni
(jircumdantescircumdedemnttne. [Gl. int., Aug.][ facit declinare pcricula, sed eliam salulem praeslat.
Quasi dicat: In obsidione incapite suo pius populus; Non ideo factus dicit, qnod ipse aliquid faitus sil,
qui est corpus Christi, persecutores sensit, et proi qitod ante non eral; sed quia ipsi cum in eum cre-
eo faitum est, quidquid inlerior virtus deitatis per derent,- quod non erant facli sunt. Non ergo fit
exteriorem carnem peregit. Et notanduni quia hic Deus qued npri erat sibi, sed illis. Salus enim coepit
non repetit gentes, quia hoc a solis Judaeis factum esse conversis, quod non ,erat aversis a se. Dico
cst, Et in nomineDominiquiavttus sum in eos.Hoc factus est in salutem, unde qui videbantur defic-ere,
Jioit ntulatur. exsullant in malis.
 1037 COMMENTARIUM JN PSALMOS.— PSAL. CXVH. 1038
VERS.15. — « Yox exsultationis et salutis in ta-i- A angulart lapidc Et nota hic tria distirigui, scilicet
< bcriiaculis justoruin. » - qua intretur, et quid hitus Viat,el qui intrent. Quasi
Vox exsultalioniset salutis iri tabernacutis justo-- dibat: Ul illa haereditaspossit cognosci, o prophetaa
rum, [Aug.J id est in secrelis cordium boDorum; i; et apostoli, qui portatis tlaves regni coelorum, Ape-
ubietsiextra afllicti sunt, gaiidia habent spefuturi,[, rite mihi porlas jiistitia;, [Cassiod., Aug;] id est do-
qtraenescienles roali qili in eorum corpora saevie- :- ctrinam sacrae Scriplurse quaedocet justitiam. Ecce
bant, eos tristari putant, non sentientes eorum in- ostendit qua intretur, et quasi.quis quaereret : Quid
teriora, scilicel gaudia. .Unde Apostolus : Qudsi it intus faciet, respondet: Ingiessus in eas btmfitcbor
trisles, semperaulem gaudenles(II Cor. vi), et illud d Domino,[Cassiod.]id est laudabo. Per has eniin por-
Gloriamurin tribulationibus (Rom. v). [Cassiod;]] tas doctrihaeingressi verelaudant, extra calhoiicam
Deinde qualiter sil Dominusfactus sibi fortitudo etit Ecclesiam non est laus Dei: Haeautem portaeoiiuies
salus, ostendit dicens : ducuntadunampbrtam,quaeestChristus. Et hwcest
VERS.16.— « Dexlera Doriiini feeit virtutem y,- poflaDomini,[Hier.]id est porta haecDominusest, ad
« dextera Domini exaltavit me; dextera Dbmini i quam illaeducunt; unde ipse ait: Ego sum oslium,
< fecit virlutem. > pef quod si quis inlrokrit salvabiluf (Joan. x). Et
Dextera Domini. [Cassiod., Aug.] Quasi dicat : B 1 alibi: Nemo venit ad Palrem nisi per me (Joan.
lnde gaudiumest, quia dexlera Domini, id esl Chri- xiv). Haec porla est per quam justi intrant.iii cca-
tus, qui esl dexlera Palris , fecit virtutem; quam ? lum. Unde subdit: Jusii intfabiint in eam, [Aug.;
ecce: DexleraDominiexallavilme. Magnavirlus estt Cassiod.] id est peream ilttrabunl in coelurii,ulii
eiallare humilem, deificare homiriem niorlaiem,, non jam boni et mali erwit permisli. Ecce dc ulro-
pnebere de infirmitaleperfeclienem, de subjecticnee que saeculo mentioneni fecit. Et quia haec porti
de passione victoriam, ierrenis dare cce- Christus apcruit,
' gleriam ,
lum. Quod repelit, quasi mirum, dicens : Dexterai VERS.20. — «' Cpnfilebnrtibi quouiam exaudisti
Dominifecil viflutem, non homo se exaltavit, noni < ine ; et factus es mihi in salulem. »
se perfecit, non vicit, non sibi glbriam vel salulemi Confitebor tibi; [Aug.] in laude laetus gralias
dedit. Et cum hoc sit, agens. Idee quoniam exuudisti me, in adventu Filii,
VERS.17. —« Non moriaf, sed vivam; etnarraboj prieres ehim justi adventum Chrisli petebant, el ita
< opera Domini. > factus est vel, es mihi in salutem. Et vere in salu-
Non moriar, [Cassiod., Aug.] dicit Erclesia, utt tem, nam,
putas, o persecutor, sed vivdtn, id est mulliplic&la t . • VERS.21. — < Lapidem qiiem reprobaverunt
durabo.. Pulat enim persecutor slragem funerumi « aedificantes,hic faclus est in caput ariguH: >
ubique faCiensse delere nomen Clirisiianum, ciimi Lapidemquemreprobaveruht.[Cass.,AlCuin.]Ecce
polius augeal. [Cassibd;, Gl. irit.] Vel, noti mbriar,, pcr quem factus est in salutem, scilicet per lapidem
morte aeterna, sed vivam vila quam neScis, et[ angularem, idesl Christum;Velita ab illoloco: Ape-
riarrabo, quandiu hic ero, opera Domini, ul per riie. Et per porlas accipitur mors, per quain intratur
hoc augeatur Ecclesia. [Aug.fl Crir aulem tarita, ad Dominum. Uride Apostolus : Gupio dissolvi et
perluleril sancla Ecclesia populus adoplionis iiidi- essecumChrislo{Philipp.lii). Sancti enim per hanc
cat, dicens : portam morlis-vitam inveniunt aeiefnatn. Quasi di-
VERS.18. — « Casiigariscastigavit me Doniinus; cat: Et quia Dominusnon tradidit me morti, ergo,
i et morti non tratlidit me. > o vos persecutores, inState, et apbrite niihi porlas
Casligariscastigavil me Dominiis. [Cassiod.] Hac; justiiim, id est portas mortis per quas justi in-
geminatione signaiur consueiudo ipsius Dei, quii trant ad requiem. Et ego ingressus in eas, id est
consuevit, scUicet castigare, ut ibi benedicetisbe- per eas ad vitam, ConfitebotDomino, in voce ex-
hedicat (Psal. cxxxi), quasi hoc permisit Deus mihii sultatioriis et confessioriis, soni epulantis, quaeest
fieri ad correclionem. Etiam eversio est ad caute-. D I beatitudo sanctorum; et confitebor, quia haecporta
lam. [Aug.] Quidquid enim iaciuni, castigatio est Domini esl, id est haecporla est qua itur ad Do-
Domini.Nihilergo sibi vindicentimpii.Nonhabererit niiiiurii, vel qua Dominusexivit de mundo. Unuie
eitim hanc potestatem, nisi eis esset datum desuper alibi: El DominiDominiexitus morlis (Psal. LXVII),
(Joan.six), e: morli nontradiditnie. [Cassiod.]Morti ' et jusli imitantes caput Christum , intrabunt in
enim non dalur cuj'us vilia purganlur. Saepeeriiftii eam, id est per eam ad vitam. Dixi confilebor et
paler per iiequamservos embndat filios,cum tameni vere confilebor,inquam, tibi, o Domine; [Aug.] id
illis poenam,islis praeparet haereditatem. Qua; au- esl laudabo le in praesentj, et in .futuro, quoniam
icm sit haereditasilla, ex eo potest ccgnbsci qiicdi exaudisii me, et faclus est, vel es mihi in salutem.
sequitur. Quis est salus? ecce.lapis, scilicet Christus, quem
PARSIH. VERS19. — « Aperite mihi peftas justi- rcprobaverunlwdificantes,id est Judaei. [Cassiod.]
« tioe, ingressus ineas ccrifiiebor Domino; haec Soli enini Judaeiuiuim Deum colentes aedificabant
« porla Domini,justi intrabunt in eam. t se et alios in cultu divino, aliis per idololatriamde-
Aperitemihiportas. [Cassiod., Aug.] Tertio por- structis ; sednon perfecerunt, quia Christum con-
tas Jerusalera aperiri sibi cupit, ubi etiam dicit des teiopserunt. [Rem.] Vcl, aedificantesin-mato acci-
iiM ,:;: '"'v:'.' >>•"':"- >.' PETiU^LOMBARDi'..'''.^, "»' . '1040..
piuntur Scribae et Pharisaei, qui volefttes jusiitiam A?I
. non actepistisme; si dlius venerit in noniine rao,
suam constituere, jusliliae;Dei non sunt subjecli iltum accipielis (Joan. v). qucd erit malediclus. Et
(Rom. x). Christum reprobando: [et tamen hic fa~ est hic laus de adventu Christi. Deinde qttasi in
etus est in caput ariguti, [Hier.] ut duos parieles persona sacerdotum minoribus loquitur dicens :
Judaeorumet gentium conderet in se lapide angu- Et ideo reliqui Ghristiani, nos majores, quasi sacer-
lari. Et dotes,
VERS.22. — « A Domino faclum est istud; et VERS.25.—«Benediximus vobis dedomoDomini:
« est mirabile in oculis nostris. » « Deus Dominus et illuxit nobis. >
A domino faclum esl islud, [Aug., Cassiod., Al- Benediximusvobis.[Cassiod., Alcuin.] Quod mul-
cuin..] scilicet ut sit in caput anguli, non cst hoc tum prodesl, quod non est dubiuin, quia de domo
faclum ab his a quibus passus est, quamvis non- Domini, id esl de calholica Ecclesia benediximus,
nisi .per passionem factum sit; sed a Domino,qui de qua esl baplismus et omnis benedictio. Haecest
occulte ajdificabat. Vel, a Domino facium esl Iwc, lerra sancta, de qua Dominus dicit ad Moysen:
id est faclus est lapis iste, secuiidum quod homo; To//e calceamentade pedibus tuis. Terra enim inqutt
cui sensui concordat liltera alia, quaeest: A Domi- stas, terra sancta est (Exod. m). Hnecest terra bona
mofactus est ei, idest adhonorem Patris. Et esl mi- " in Evangelio, quae proferl frucluni bonum tricesi-
•rabileistud, [Aug.] scilicet quod Deus homo factus mum, sexagesiinum, centesimum, in qua stare de-
est, in ocutis inlerioribus nostris, scilicet; creden- bemus erecti ad coelestia, non jacere graves lerre-
"iium.non carnalium qui reprobaverunt. Et norum torpore, solvenles calceamenta de pedibiiSf
VERS.23. —< Haecest dies quam fecit Dominus: id est opera mortua de afiectibus nostris. [Gl. iiit.|
s exsultemus et laelemurin ea. > DettsDontinusquasi dicat: Benediximusvobis,inio..
Hwcestdies, [Aug.}qua factumesthoc quamfecit Deus, cui debetur latria, el Domiftus, cui debetuf
Dominus; meidies sunt veteres, sed hwcestdiesquatn dulia, benedixil nobis, etiltuxit nobis, fugans lene
fecit Dominus,id est qua mihi salutemdedit. Unde: bras peccatorum. Et vos jani benedirti,
Tempereacceplqexaudivi te, et in die salulis adjuvi VERS.26. — « Constituite diem solemncmin coir-
le (II Cor. vi). [Alcuin.] Hic jubileus anntis figura- « densis, usque ad cornu altaris. >
liler sub lege observatus, qui dicitur remittens vel Genstilnite diem solemnem, [Cassiod., Aug., Gi.
initians, quia ttinc servi manuniitlebaiitur, debita int.]. Guslodientes diem nalivitatis et resurreclionis
relaxabanlur, pessessienes deminis restiiuebantur; Dominicae,qui bonori Dei sacratus est, et hoc non
et nes hac die a servitute peccali redempti sumus r tepide vel segniter agenles, sed in condensis,vel iu
(Levit. xxv). Quibus etiam est haereditas restiluta frequentationibiis virtutum vel bominum. Vos dice
seterna: ideoque hancdiemdicil 252D°m>num le- Jendentes usque ad cornu altaris, ad litleram, [Cas-
cisse, [Cassiod.] quia ctsi omnes fecil, hane lamen siod,] ut coniinunicent corpori Christi, [Alcuin.] ut
singulariter, non quia eam plus aliis",sedquia in ea in festis fieri solet, maxime vero iribus pnecipuis-
plusquam in aliis fecit, in qua Dominus venil, in solemiiitatibus,PascbarPentecoste, et nalali Doiniui,
qua convenit laetari, ergo exsullemuset twtemur in sicut in veteri lege praeceplum erat (Deut. xvi), ut
ea, quadiabolus perdidit jus, homo revixit; ctquia in tribus praecipuis solemnitalibus-,Pascha, Pcnte-
salntis est dies; ergo, cosle et Cenopegia nemo appareret vacuus in con-
PARS.IV. VERS.24. — «0 Domine, salvum nie spectu Domini..Vacutts est qui in se Christum non
e fac ; o Domiae, bene prosperare; benediclus qui habet, qui est fundameutum : Quod nemo valet
t yenit innomine Domini. » liiutare. Inde estquod illis tribus solemnilatibus li-
0 Domme, salvum me fac. [Cassiod.] Ecce desi- delis populus nummuni offert manuali oblatione,
eeritnn; magnaepetitionis, salvum me fac de clade, inleriorem significans. In nummo enim nonien est
scilicet saecuii,id est a peccatis. Etro Domine,bene et imago regis. Quisque ergo spiritualiter numniuni
prosperarewi doloresisti vertanturinaeternagaudia. D oflerat, ut nomenregis, idest Chrisliin se habeal:
[ Ang.] Vel ila loquitur quasi prodigus filius de ex- a Chrislo dictus Christianus : et itnaginem, id e^t
siiio longaecaptivitatis, ad patrem rediens. Salvum animam, lumine vultus ejusinsignitamDeoexhibeat.
me fac, o Domine, bic et in fuluro, quia de longa [Cassiod., Alcuin.] Vel per altare inlelligitur sacra-
peregrinatione reverlentes, ab bis sejungimur qui menlum corporis et sanguinis. Cornu altaris est
oderunt pacem et impugnant. Et, o Domine, bene potestas, id est virlus ipsius sacramenli. Mullienini
prosperare, id est- bene,prpspera iter redeuntibus, sumunt sacramentum el non rem, ul niali; boni
quia tu nobis faclus es via. Vel, bene prosperare u vero sacramenlum el rem sacrament: percipiunt,
his salvatis, salva alios. [Cassiod.] Ber.ediclus. quse esl spiritualis caro Christi, de qua ipse ail:
Quarto frequentari atria Domini suadel, de advenlu Si quis nori manducaveril carnem meam, et non bi-
Christi gaudens. Quasi dicat: Bene prosperare, berit sanguinem meum, non habebit tilam wlernam
qoia ad hoc venisli. Et benediclusqui venturus est, (Joan. vi). Et est sensus, quasi dicat: Conslituit
vel venit in nomineDomini [Aug.Cassiod.] Maledie- diem solemnem, vos dico lendenles mente, usqua
itis vero qui in suo nomine venit, sic ul in Evangc- ad ccrnu, [Cassiod., Alcuin.] id est polestatem ct
iio Domiiiusdicit: Ego veni in nomine Palris mei> virlutem. Altaris, id est sacramenti, ut non iBodo
.:*04i. ;; GOMMENTARlUM IN PSALMOS.— PSAL. eXY;i. 1042
sacrameiiluni, sed cliairi rem sacrahieiiti sumatis. A gulturis et pluniam prbjici; quandb turtur yel co-
Unde alibi: .Introibo ad allare Dei (Psal: XLii). lumba in hoiocausluiii offertui' (Levit. i). Vesicula
[Hayiii.]Egoautem quidquidaliifaciant.pro rnedicb, gulturis iiiftaiioiieiiisuperbiaesignificat.pluma!'Itja-
VERS,27. — < Deus meus es tu, et confilebor nes iiiquisitioiiessublimium.Haecergode bolbcausto
< libi • Deusmeus es tu, et exaltabo te. ». prbjice, ne de sCientiaintuinescas, vel inqiiisitioni-
Deusmeus es tu, et non alius; et ideOconfitcbor bus siiblimium, quaehiimariusnon capit sensus, ina-
tibi, [Haym., Aug.] id est laudabo te. Vel ita ab niter des operam, ut itasit altare concavum, Hujus
illo loco, Bencdiximus. Vox est hic magnorttm ad altaris cornu cst emineniia mentis, contemplatio
pusillos. Magnienini qui excedunt, qui mente ver- supernorum. Et est sensus : Conslituiie.diemsolem-
btitn apud Deum contingunt, parvtilis se eonlenipe- nem,1 scilicet mentis clarilalem et exsiiltationem,
rant, tit pbssint sincerilerdicere: Sive menle exce- in conderisis,vel in frequenlationibusvirtutuni eundo,
dimus Deo, sive sobrii sumtis, vobisesl (II Cor. v). usque ad cornu altaris, id est usque ad eininentiain
Qitid parvulis dicunl? Benediximus vobis de dotno nieniis, quaeest altare, seilicet ad conlemplatioriem.
Domini.Eosenini benedicunt deinteriore domo Do- Nosdicc,dicentes: Deusmeuseslu, et confitebortibi;
mini, scilicet coelesli Jerusalem, a qua descendit Deus meus estu, et exaltabo'7e,haec nori tinitanlur.
omnedatum optinium, et omne donuin perfectum, * VERS,28. — « Confitebortibi quoniani exaudisli
ubi laus est in saeculasaeeulorum. Sed quid inde; « me; et faclus es mihi in saltiteni. »
nuiitiant? hocquod Dominus, qui venil in nomine Corifilebortibi quoniamexaudisti me, et factus est
Domini; quem aedilicantesreprobaverunl, mediator vel es mihi in satulem. [Cassibd., Aug.] Hic versus
Dei et honiinum aequalis Palri, et illuxil nobis, ut
suprapositus est, sed et hic congrue poriitiir: quia
qttod credimus intclligeremus, et vobis nondum in- laetaconfessio est post beneficia, itaque siCiitcoepit
telligentibus, sed jam credentibits , renunliaremus; laudem, ila determinat dicens :
ut aulem vos intelligalis, Consliluilediemsolemnem, VERS. 29. — « Confitemini Domino:quoniain
id csl menlis solemnitalem. Et hoc, hi [requehtatio- « bonus, quoniam in saecuiummisericordia ejus. >
nibus, id est in' voce -exsultationis el confessionis> ConfiteminiDotriino.[Gl. irit.] Quasi dicat: Siciit
soni epnlantis. Constiluiiedico, ainbulando, iri loco1
egoago, ita et vos faciie, scilicet confiteminiDomino,
tabernaculi adtnirabilis, usque ad cornu altaris, idI sieut mnnui a principio, quoniambonus, et
quoniam
est usque ad domum Dei interiorem : de qua vobis> in smculum misericordia ejus. Ibi desinil
psalmus
benediximus, ubi sunt altaris excelsa, ubi est spiri- unde coepit. [Attg.] Qtiia ab inilio quo deseruiiiius
tuale.sacrificiumct sempiternum, id est sacrificium'C( Deum usque in fineni quo redimus, nbn est quod
laudis, etsacerdos senipilernus. El altare sempi-" salubrius delectet nos quam laus Dei-
teniuin, scilicet nicns ipsa juslorum. Et ut aptius
dicaiiius, horum verbpruui hicest senstis: Quicun- COLLATIO IN PSALMUM CXVIl: < CONFITEMiSI POMIKO,
QUONIAM RONDS, > CtC.
que Deum Verbuni intelligere volunt, non cis sufli-
ciat caro quae propter eos Verbum factiirii est, utt VERS.5, i. — Groeci repelunt ort Kyafios-, ijtio-
lateiiutriicntur, nec in lerra sufliciat iste dies, quo niam bonus, quod saepefacere dignoscunlur ad caus;u
epitasin septuaginta Inlerpretes.
Agftusoccisusest, sed constituatur in frequeiitatio- VERS.10, 11. — Quia ullus sum in eos. Gneci
iiibus, quousque perveniatur mentibus exsultanti- codices non habeiit quia. Hieronyinus autem ad
bus, usqtte ad cornu altaris, [Aug.] id est usque adj StiniaiiietFretellam, vultsiibasteriscofeponendiiiii..
Nam Hebraice habetur 13 KI. Caeteruinad integritit-
iiiterioreiu ejus deilalem, ubi laudes canlabimtis,> lem sensus, lum erit quidpiani siibaudienduin. In
ila dicenles : Deus meus es tu, et confilebortibi;; notnine Domini,dixi, quia.ultus sutn in eos, qupd et
Deus meus estu, el cxallabote. Non strepitu verbo- subindicavit Munster. Vel, ut habet magisler, in~
rum baec dicanlur; sed ipsa dilectio est vox ista. nomineDomini est hoc, elc
VERS.12. — Exarserunt sicul ignisin spinis. liic-
Vel ita (160) : Conslituite diem solemnem, scilicett ronyrinis cum aliis, exstinctisunt sicut ignis spina-
diem a;lernitatis, et hoe in frequenlalionibus,idestl pj rum. Dicat aliquis : Exardescereelexsiingui.pugnare-
convincuntur.Sed si iiitellexeris iiiniiisubiiam con-
ejus diei desiderioassidue quisque se aflligat, donec
ad cornu : suinptionem, nihil remanet! quaeslionis. Siquidem
perveniat usque altaris, id est in futuro,, ignis cito-iii spinis exardescens, consumit cilo et
id estdoriec ad superni sacrificii altitudinem, idest^ t consumitur. Unde Paraphrasis Campensis, exstin-
ad gaudia Kterna attingat. [Alcuin.] Vel per altare quuntur lam subito quam ignis per sliputas volitans.
Et Chaldaeus,ardenl sicut ignis in spiuis. Translator
intelligitur mens hominis. Unde 1
inlege praeceplum tamen ad Campenseni aciive exponit, eonsutnere
fuit fieri altare quadrangulum et concavum (Exod.; pergat, sicul ignis spinas.
xxvn). Ideo quadrangulum, quiamens humana qua- D.VERS.15.— nescio; Impiitsus, eversussiimtlt Caderem.
tuor virttttibus priacipalibus muniri debet, id est1 cumulus Augustinus quid secutus legit, ianquam
drenmimpulsus sum ul caderem:Nam He-
prudenlia, justilia, fortiliidine, temperantia; eadem,i braei sic babent WJTT nm DAHO DEHITTHAMI, hoc
quoque debet esse concava ad recipiendum verbumj est impellendo impulisli trie. Septnaginta autem
Fortasse in lectione Augustini ex-
Dei, atque ignem dilectionis. Tinior enini infusaa wo-S£(f: KViT/>«7n)v.
pressa est vis secundi verbi, quod aliquando ad
rcpellit. Unde in Levitico prseceptum es.tvcsiculami marc relatuin, sonat id qubd in iitio est sursum
(1(10)Ex Greg , lib. ix-Moral., cap. 21.
iflis ; J>ETMLOMBARDI
emofgere el ferri: aut loco iicQug legcbalur-w? A i'esporidetquodscribit Hiefonym."Mattli?eiimquille-
«ctutSoW,id est tahquam arenosus. braico ,sermone scripsil, ita posuisse NI n"'U."iriHO-
VF.RS.22. — .4 Domino factum est istud. Quod SCHIAHNA. Deindesubaudiendumest popnhmlsrael,
quidam legunt ei, dandi casu, nempe factum est ei, vel generaliter niundum, ubi tamen Munster. testa-
qiiciiiadmodum Augustinus, hoc est ob variam le- tur ChaldaeisHosanna sonare salva nos. Denique
ctionem pronominis «VT«vel, auTji, quod refertur quod dicimus : 0 Domine, salvum fac, Hieroiiyiuus
ad cajtut in Graeco. dicil esse ex Septuaginta. Symmachtis manifeslius
VERS.24. — 0 Domine, satvum fac. NJ WOTl interpretatus est, Obsecro,Domine, salvum fac.
nosciiiAn NA. Nos et Graeci proferimus corriiple sis.YERS. 26.— Constiluitediemsoiemnemin couden-
Sic et Pellicanus. Hieronymus, frequentale so-
hosanna pro hosjapnp, teste Hieronymo ad Dama- lemnitatemin
su:ii. Joannes tamen Eckius, vir pius et doclus, sen- frondosis: quem seqtitint.urCampen-
tit nos recle secundum artem elferre hosanna, quia sis, et inlerpretes pro Cajetano, aliis verbis. Ver-
Hebraeiin imperalivoquiescentium in peiod et con- tunidiem
enim, ligate feslum in frondibus, vel redimite
jugatiorie. quam dicunt hiphil utrumque dicunt, stum festum frondibus; sive, cuiligale sub diem fe-
IJOSCAet fTffhOTl.Siquidem psalmo LXXXV, ramos. Pralensis, Nebiensis, Sanetes, Munsle-
VW)>1
salvuni fac servum luum, legitur in Heb. "TTT3 yU?7l rus, tigate agnum seu hostiamfunibus. Haecsermo-
num varietas, oritur ex hoinonyniia dictionum He-
npscA ABDECA. Proinde non recipit eos qui opinati braicaruni. Primum est~DK ASAR el -DN ISSER,quod
stint nbs corrupte prenuntiare. haric vocem. Quod est titneireet ordinare seu disponere. Deinde ;~ HAG
lamen Hieron. aperte id proloquitur ad Da- .. anceps est ad agnum et festiiui. Poslremo DTiTi"
iiKuum, deriiiratur quomodo potuil hoc dicere. Cae-" AiioTiiiM,si deformatur a radice :'2V ABAII, vere si-
tenim tametsi yttnn sit rectum, tainen si ex tribus gniflcatdensa; sinaulem a themate JI^JABATH,arfco-
vocibus quae sunt in Hebr, unam cpmppsuerimus, rem frondosam,aut funem densum. Porro quoniodo-
manifesta est elisip, sicut gratia exempli adducit libet transtuleris, eo tendtinl omnes, licet diverso
llierpnymus illud Virgilii: Mene incmplo,ubi sean- sennoiiis charactere, quo significetur freqtiens po-
dimus men iricoepto. Sic in coiilextu Hebraico le- puli fidelis conVenlus, in celebrandis cultus Do-
gimus N:NM n!?'S2?in HPSCUCH NAANNA. Unde coa- mini solemnitatibus, ac plenum pietatis studiuin,
lescit 253 hosanna, in medio facta elisione. Mun- spiritualisque laetilia, in exercendis cerlalim sacro-
sterus in scholiis dicii apnd Mallhaeumevangeli- rtini mysteriis.
starn cap. xxi, pueros Hebra;oruni, obviam Christo YERS.28. — Confitebortibi quoniamexaudisti me,
procedenles, clamasse more Ghaldaico, in quem etc, qui erat versus 20, hic repetitur apud nos et
degeneraverat Hebraismus vulgi : jyttrfft* hosanna, Sepluagiiita, quod nonestinHebraeo;hoc tainenni-
quod licel quadret sententiae Hieronymi, in hoc hil aflert incoriimodi: quanquam in quibusdam
qitod corruptum est vocabulum, tamen nqn perinde Graecisexemplaribus non legitur.

PSALMUS CXVIII.

PSALMI TITCLUS : I ALLELUIA. (161) ALEPH. > C octonarii per omnes versus suos incipiunt a singti-
Beati immaculati. Titulus : Alleluia aleph (162). lis elementis per ordinem, quod in translatione ser-
Psalmus institutor est fidelium, paradisus omnium yari non potuit, per qttod innuit quod hic sunt ele-
pomorum, apotheca Spiritus sancti : qui quanto in menta scholae Christi, [Cassiod.] et commoda
superficie videtur aperlior, tanto mysieriorum alti- doctrina et perfecta ad bealitudinem, cujus doctri-
tudine est profundior, [Aug., Cassiod.] Ibi genera- naeparlcs eongruis interpretationibus nominttraele-
liter justus loquitur, modo profitendo quod accepil, menlorum designantur. Omniasunt hic elementa,
modo lanlum sperando quod meruit. Et cst hic profeclo numero justorum designando. Partes veru
psalmus similibus verbis ccntextus; nulia tameii hujus psalmi sunt secundum numerum lilterarura.
cnnfusione permistus, sed novitate rerum litteris Quot enim lilterae suiit, tot sunt partitiones, ut in
mtitatis explicatus, totus morali doclrina insignis. singulis octonariis siut parlitioinini disliiictioiics.
[Ambr.] Omnis autenimoralis doclrina suavis est, in Octouarius vero ipse in singulis distinetionibus in-
qua hic psalmus eminet. Alii namque psalriii lan- nuit, [Alcuin.] quod unaquseque pars perfecla esl
quam stelloe minores, aliquantulum lucenl; isle et suflicit, ut si quis eam servet in vita seplein die-
vero quasi sol, pleni lumiiiis meridiano calore fer- ^ rum, perveniat ad octavam resurrectionis, vel cir-
vens, lotns morali dulcedine splendet. Et est per «umcisionemcordis babeat, quam oclonarius signi-
litteras Hebraeialphabeti digestus, ut sicttt pueri in ficat. Singulaeautem litterae suntquasi tituli stiorum
primis litteris usum discendi suraurit, ita el nos hu- versuum continenliam eorum declarantes. Hujus
jusmodi elementis usum vivendi usque ad maturi- autemoctonariitilulus esl: Alleluia. Aleph.Alleluia,
tatem addiscamus. Singulis autem litteris versus [Amb.] id est laus Dei, quia in bis vere Deus lau-
octoni subjiciuntur, ila ut ab una liliera octo ver- datur, in quibus est reinissio peccalorum, qiiaeno-
sus incipiant, ut unitatem Deitatis, quaecmnia re- bis perfeela est facta per advenlum Christi, de quo
git, etdeceretptirgationem legitimaesanctificationis; in superiori psalmo egit, qui hune mundum diluit,
octava enim die et cireunicisie fit. ex lege, et in ut dignus fieret imniaculato corde Deum Iaudare.
Chrisli resurrectione sumus ei cenvivificati. [liier.] Aleph, quaeest prima Iittera,interpretatttr doclrina.
In hcc autem psalmo lot sunt octonarii quot eie- Plenos ergo doctrinae sequentes versus sollicite a(,-
nienla apud Hebraeos,id est viginli duo, et singuii tcnde. Congrue autem huic octonario praescribilur,

(161) 'AV/.t/oviaadditum a Graecis. (102) Ex Cassiod,-iii titul. ct conehis. psalmi,

 1043 COMMENTARIUM IN PSALMOS.-> PSAL. CXYIH. '.':' 4CU6
Aleph, id est doctrina, quod est commune toti psal-- ^ Sine utraque vcro non est perfectio. (164) Ideoque
jiio tloctrinammoraleiriredolenti, [Alcuin.]quia iste! in lege sacerdos assuiiicbat de hostia pcctusculiiro
octonafius est quasi prolOgustotius psalmi, brevi- elevationis, et armuni separationis; in pectorc sa-
tcr langensqaaein sequentibus continentur octona- pientia, in armo opere (Levit. vn). Inde etiam ii>
riis.quia cum constet quod omnes volunt esse bcalii extremis oris hyacinthinaetunicaesummi sacerdotis
eliain mali, [Aug.] his quaedesiderant adeptis, do- dependebant tintinnahula, et mala punica (Exod.
cct quod plurimi nesciunt, scilicct quomodo veres XXVIII), ut sit sonus prsedicationiscum exseeutione
beati sint, ne quis jam erret de via beatitudinis. bonaeactionis. (165)Idetnordo est in primopsalmo,
Et hic chorus sanctorum loquitttr totus, a prinioi qui et in islo. Prius eniin dicitur bcalus qui non re;
usque ad ullimum, [Aug.] quasi dicat: Diversidi- cessit a via justiliae; deinde subdit, in lege medi-.
versa quaerunt, quibus sint beali. Sed hicccst viai latur tn toto corrfae.[Ambr.] Qttasi dicat: Beati sunt
ad heatitudinem. Illi qui volunt esse qui scrutantur, si tamen exquirunteum, non aliud.
YERS.1. — « Beati imuiaculati in via : qui ambu- [Aug.]Propterhoc eiiim scrutaiida erant testimonia,
« lant in lege Domini. > ut Deus inveniretur. Aliternon valuit, ut qui volun»
Bealt sint immaculali, [Hier. , Aug.] id est sine essedocti.nonjusti. Undegloriaillisapud homiues,
crimine.: quod sttnt, si in via, id est in Christo sunt, B] non apud Deumexquirunt. [Hilar. Cass. Gl. int.] El
qtii via est, veritas et vita (Joan. xiv). Vel, in via, hoc in toto corde, non diviso, ut bairetici, etaniici
id est iu Iege Domini,quoeesl via ad vitam. Plurali- hujus mundi, quibus dicitur: NonpotestisDeoservirr
ter atitem dicit immaculati, ut de ftdelibus non de el mammonw(Matth. vi), qui non toto corde quae
Christo accipiatur. Vel ita continuat S[Cassiod.]t runt Deum. Mirum aulem videlur quod ail, scili-
quasi dicat : Olim homo miser et pollulus fuit, cet beati sunl qui scrtitantur, et exqtiirunt. [Aug.]
[Anib.] nuiic autem e contra, beali sunt homines, et Hoc.enim possunt eliain ol imjjii, uf ScribseeJ-
per rcinissionempeccalorum iinmaculati. Sed ta- Pharisaii super cathedram Moysi .sedentes, qui dir
nten hac conditione dico, si in via sint, id est in cunt ctnon faciunt (Malth. xxni), ct haurcliciscrn
Christo, vel in lege Dei; et si ambulant. Et hoc est tanlur, et exquirunl; nec tamen beati sttnt, quis.
quod dicit qui deindeambulant, [Cassiod.]non otiosi, non sunt immaculati, sed justi jani spe beaji sunt,
in lcge, uou carnis, sed Dbmini, illi qui ambitlaiit, quia sunt invenluri quod quaerunt. Non enini quia
non peccant mortaliler, vel si peccant poenitent: scrulanlur et quaerunt, ideo bcati sunt; sed pro
proficiunl hi et perseverant, [Amb.] sed hoc non pter hoe quodaderit, ut iit Evangelio dicilur: Beati
possunt perficerenisi scrulentur, et cognoscant le- ' qui persecutionempaliuntur, et qui esuriunl (Mallh.
gem Dei. Unde subdit: C v), nontamenquiahocpaliunturbeati suitt, sed pro,-
YERS.2. — < Beati qui scrutanlur tcstinionia pler hoc quod sequitui : Quiajpsoruni esl regnun»
« ejus ; in tolo corde exquirunt eum. > cwlorum, et saturabuntur, cui siniile est istudquod
Beali qui scrutantur leslimonia ejus, [Cassiod., hic dicilur:
Ambr., Alcuin., Ambr.] id est sacras Scripturas. VERS..3.— < Non enim qui operanlur iniquita-
Et est hic difllnitio, heati per actus. Bealus enim < lein, in viis ejus ambulaverunt. >
cst qui est in via, id est in Christo sine macula Non enim. [Aug.] Qttasi dicat: Ili siuit beatt qiii
ambulans in lege, et sic scrutans ut provehatur. ambulant in lege, qui enim operantur iniqua rion-
Aliter enimnon est dignus perquirere, nisi sit pro- dum immaculala, ambulant in lege, ac per hociton-
babilis vilse. Et nota quod prius dixit : Beaii im- dum beati sunt. Et hoc est qtiod dicit, non enim qni
maculatiinvia, post: Bcali qui scrulaniur. Quampiil- opcrantur iniquitatem ambulaverunt in viis ejus, iU
ci.er ordo, plenus doctrinaeet gratiae! Ariteest vita csl in fide, quamplurali numero significal, quia
quam doctriua. Ideoque de Chrislo dicilur : Cwpit omnes vias fides una compleclitur, qua vivit juslus.
Jesus fucereetdocere (Acl. i). Et.Aposlplus descri- [Hier., Hilar.] Vel sicut supra via singulariter acci-
bens pontificenieligeftdum(16o)priusdicit devita: U | pilur Christus, ita hic viae pluraliter accipiuntiir.
Oporietepiscopumirreprehensibilem esse, sabrium, prophetae,aposloliet omnes praedicatores.De iis viis
pndicum,qumpertinent ad bonam vilam (I Tim. iir). Jcremias ait,: Stale in viis et inlerrogale vias Do-
Deinde adjungit de declrina, scilicet doctorem, ut mini wternales, et qumriteqttwsit via bona (Jer. vi);
'
prius consuescat bona agere quam praesumat do- In his ergo non ambulaverunt, qui operantur ini-
cere ; inde etiam legalis Jsacerdosprius induebat quilalcm. lla hoc dicit, [Alcuin., Cassicd., Alcuin.]
superhumerale, inde rationalc [Anibr.] Bonaenim qiiasi dicat: Qui peccatimi habet, non ambulet in
vita etiamsbla gratiam habet, doctrina sinevitanon viis, vel qui ambulaiil in viis sine peecato sint. Sed
est iiitcgra, quia in malcvolam animam, non.intro- non dicuntur illi operari iniqtiitalcin, qtti et si quo-
ibit sapientia. Unde dieitur : « Quaerentme mali, tidic fragilitate carnis leviler peccant, non tamen
•et non invenient. >Prius ergo corrigenda est vita;, amant, sed Domiuica oratione et signo crucis de-
inde qttaerendacognitio. Prima ergo sitnt moralia, strunnt. [Aug.]Peccatuin quidem iniquitas est, sic-
tecunda mystica. In illis est vila, in his cognitio. ul Joannes dicit, non tamen sine peccato est, qui
(165) Ex Hier. ad Fabioiam, Devestesacerd. (165j Ex li pane Pastor. Crcg. c. 8.
(lCi) Es Hier. ad Fab., DcvesicsacerdotuL
1047 PETfU LGMBARDI 1018
in viis ambulat (J Joon. 111)"; sed non ipse ope-AA nisi nostraeviat sint direct*. Justifieatiqnes autem
ratur illud; sed quod habilat in eo peccatum, cum nmltae prisco populo fuerunt, scilicet ut famulus
non vult quodagit. Fomesenim qui est languor na- Hebraeussex annis lantum serviat et pater reveren-
turae, commovet illicita desideria; et ila sine pec- ter habeatur, filius diseiplinelur, Deus timeatur, et
cato non stinius. Unde idem Joannes dicit :'. Si sacerdos honoretur, el his similia. [Cassiod.] Hae
dixerimus guia peccatum non habemus, nos ipsos autem possunt custodiri, si prae oculis semper ha-
seducimus(I Joan. i), sed monoperaiur qui deside- beantur mandata, ut prava mox emendentur per
riis carnis non ohedit; qui vero obedil a viis de- ea. Unde subdit:
viat. Si vero contttelur, et hoc ad vias pertinet, et VERS.6. — « Tunc npn confundar: cum per-
propter vias peccatum non imputatur. Non ergo < spexero.in omnibus mandatis tuis. >
ambulant in viis qui operantur iniquitatem, scilicet Cum perspexero. [Alcuin., Ambr.] Quasi dicat:
ex dilectione, non inviti, ut ille qui ait: Quod odi Has justiflcationes cuslodiamcum perspexero,quasi
facio (Rom. vn). in speculo, in mandatis, vel mandala, tais vel tua,
VERS.4. — < Tu mandasti mandata tua custo- et addit ontnifcasvel omnia, hoc ideo dicit ne pec-
« diri nimis. > cando conlra unum sit omnium reus. Unius nam-
Tu mandasti.' Quasi dicat : Hi non ambulant in S E que peccati reus punitur aeternaliler. Unde Jaco-
viis qui operanfur iniqua. [Gl. int., Cassiod., bus: Si quis totam legem servaverit, offendat autem
Aug.,Hilar.,Cassiod., Hilar.] Et vere, quia tuman- in urio, factus estomniumreus (Jac. n). Quodevitat
dasti, elc Vel ila junge : illi non ambulant in viis, qui perspicit in mandatis. [Cassiod., Ambr.] Qui
sed tu mandasti ujt ambularent, id est ul mandata aulem non perspicit in eis, in quo erret nescit. Et
euslodirent, etideo ambulandum. Velita continua: tunc, scilicet cum perspexero, non confundar. Anta
Beali sunt qui sic et sic agunt, et ne haec contem- enim in Adam confusus es, et nudus factus, cum
siantur, subdit jussionem Dominidicens: tu manda- operuisti le foliis flci (Gen.ni), quia confundebaris
sii nimis mandata tua cuslodiri, vel, lu mandasti abscondisti te a conspectu Dei, quia erubescebas.
iiiandata tua nimis custodiri. Ninlis aliquando si- Nunc autem venis in conspectu Dei per gratiam li-
gnificat plus quam oportet, quod non hic, sed pro beratus. Vel ita, ideo peto justificationes custodire,
vatde accipitur. Et est: Tu mandasti nimis, id est quia tunc cum custodiero, non confundar cuni
valde per prophetas, et per eosdem saepe, mandata perspexero, [Aug.] quasi in speculo, in omnibus..
tua custodiri. Vel, mandala tua custodiri mandasti, vel omnia, mandalis, Velmandata, tuis, vel tua,
ut ncc unum iota praelereatuF.Vel, custodiri nimis, , quia non auditor obliviosus est, sed factor operis.
id est plusquam patitur naturacarnis..Distingueiic- Confunditur enim qui inspicit mandala, sed non
niina, el praedictorumnota diflerentias : menioravit facit. Unde Jacobus ait : Si quis audilor est verbiet
enim tria, legem, teslimonia, cl mandata. 254 non faclor, hic comparatur viro conspicicnliruttum
Lex est umbra futurorum (Hebr. x), quaespiriluali- nalivitatis suw in speculo (Jac. i)„ Consideravit
ier debet custodiri, ut de sacrificiis et hujusmodi enimse, et abiil, et stalim oblilus esl qualis fuerit.
ifigurativis.Testimoniumvero est evidens res quae Et tunc, scilicet cum custodiero, et perspexero
eommonet alicujus. Unde Jacob ait: Lapis iste erit mandata.
teslimonium(Gen.xxxi), et Dominus curato leproso VERS.7. —. « Confitebor libi in direclione cor-
ait : Offer munustuumin leslimonium(Malth. vin), « dis, in eo quod didici judicia juslitiae tuae. >
sic praecepta Deidicuntur lestimonia, quaemonent Confitebortibi. [Gl. int.^ Cassiod., Cassiod., Aug.,
ne peccemus. Mandatasunt sine umbra, quae prae- Cassiod., Aug.] Non ero ingratus, sed laudabo in
sentem habent operalionem : ut diligesDeum ex loto direclione.cordis, quia tu fecisti cor meum dire-
porde (Malth. xxn). [Alcuin.] Et nota quia testi- ctum, ideoque laudabo, quod distortus non potest.
monia accipit in prohibendo, et mandata in ju- Laudabo in eo, id est pro eo aaod didici a patribus,
bendo. I non per me inveni,judicia, quaesunt abyssus niulta.
D
VERS.5. — < Ulinam dirigantur via>meaead cu- Jttdicia dico jusliliw tuw. Judiciar juslitiae dicit,
« stodiendas j*ustificalionesluas! > quibus nunc et in fine judicatur mundus. Haecau-
Utinam. ,[Aug.]Yila beati expressa optat eam , tem judicia justitise sunt, quia per ea famulos libe-
et optat contra superbiam liberi arbitrii, cui non rat persecutione diaboli laborantes. Yrelita ordina
est satis doceri, nisi prius dirigatur. Ergo si optat litteram : Confileborlibi, id est laudabo te, in co
bomo quodpraecepit Deus, ut det ipse quod praece- quod didici j*udiciajustitise tuae, si tamen in di-
pit, rogandus est, quasi dicat : Te mandante legem rectione cordis, id est si dirigitur cor ad custodien-
accepi, sed nisi adj*uves,fit mihi mors. Ad hoc dum, quia aliter non inde laetarer, sed accusarer
enim sine gratia niihi non suflicio. Et ideo precor, Nam quid mihi proderit quod ea didicerini, si corde
uiinam dirigantur, etc [Hil.] Vel ita continua: perverso vias habeo pravas ?
qtiia mandasti. Utinam ergo dirigaritur viw mew, id VERS.8. — « Justificationestuas custodiam; non
est actus hujus vitae, qui per se tortuosi sunt. Di- « me derelinquas usquequaque. >
rigantur dico ad custodiendasjustificationes tuas.. Juslificationes tuas custodiam, id esl opera jti-
Aliter .enim non oossunt custodiri justilic.aliones, stitiae faciam. Non me dcrelinques. [Haynf., Cas-
1049 '^ COMMENTARIUM:,JS PSAMHOS,— PSAL; CXVIlI. ''';'^"P: i.' *P$Q
simiii delil>e-
sibd., Ambr., Aug.] Jusiificationibus cbftcessis,pe- A bfiora consilia; subdit Prophela quasi:
iit-a Deo cuslOdiri, quia scit diabolum circuire. rans consiliurii conversoserniOiiead Deuiii>(liceiis:
in quo corrigit adolescentior in
Quasidicat: Et ut cuslodiam, non me defelihqiias, 6 Domine, ecce
vel valde, qtiod idem est; et si relin- "cusiodiendo sermonesluot fidei. Hic est finis delibe-
squequaque,
ad probalionem idem esl, ut Job. Etsi dere- raiilis, et bene conversus ad Deum , hbc respondit,
quis
Deum delala, hoc consiliuiri Dei iii-
linquas aliquando, ut infinnus milii videar. Et ne quasi prece ad
deme glorier, non tamen derelinquas me usque- spiralione percepit, non humana proesuniptionc Etv.
aetate criminum nescia potissimuni
quaque. Vel, valde, id est ut peream; et sic gloria- revera in hac
bor in te, non in me. Vel ita precatur Christi adven- est viam corrigefe. [Ambr.] Meliiisest enim praeve-
lum, anle quem reliquerat mundum Deus pro pec- nire juventutem Correctione, quam post lapsuum
cato, sed crat. ne, jam, usquequaque, vel valde rccordationemetdeflere, etdicere: deliciajuventutis
Domine-
relinquat, quod jam impletum est, in Chrisli adveii- mew et ignoranlias-meas ne memineris,
tu, qufa Deus erat in Christo, mundum reconci- (Psal. xxiv, 7), Hoc est enim debilitatis remediuni:
lians sibi (II Cpr. v). illud, robur salulis. Hic res est in perieulo, quia
grave est consueta pellcre. Magnum '$niin in se
COLLATIO 1N PSALMUM CXVIII: « BEATIIMMACULATl B consuetiido vinculum habcl, ibiin boiio.Uridc dici-
15 \!A : QUIAMBULAKT » etC. tur : Bonumestviro cum lollil jugum ab adolescenlia
sua (Thren.,'m). [Hilar., Aug.] Facilius cnim est
H ALEPH. rclrabi ab ingressu, quam arrepto itinere prava;
VERS.2.— 0«t scrutantur. "H3PB SOTZERE, id est
custodiunt. Sed posuerunt antece- consueludinis revocari. Altende eliam quod noii ait
gui Sepluaginta
dens. Hebraeus babet consequetis. Nemo eteriim in legcndo vel metnorando sennones, sed in custo-
tnelius Deiteslimohia custodit, quam is qui soler- diendo, scilicei opere. Et ifa est senior niente, ut
tissima djligenlia pius ea scrutatus fuerit; si igno- Daiiiel, aliter noft
res quaeagenda suiit, quomodo servabis? potest corrigcre, quia frustra cu-
3.BETU(166). stodil mcmoria, si nort cuslodit et vila; ln perversa
Nain qttidani vcrba
In quo corfigit. In prima littera parles beatitu- eiiim vita nbn esl correcta via.
vi-
dinis exposuit, [Cassiod.] in quibus precatur secu^ Dei tenendo agurit, ne obliviscanlur; nec agtinl
stodiri. In bacsecunda tempus conversionis aperit. veiido ut corrigantur,
[Anihr.] In quo polissimuin a lapsu et confusione VERS.2 (10). — < In t.o.10corde meo cxquisivi te,
fluxaeaetatis, ad Deum quis converli debet, unde < nc repellas nie a mandalis tuis. >
congrue huic oclonario: praemiltitur, littcra Beth, C ( In totocorde. [Aug.,Ambr., Aug.,Cassiod., Aug.,
qttaeinterpretatur confusio, quia hic osteridit prae- Auibf.] Quasi dical: Qttia in his correclio est, ideo
cepta Dei liberare hominem de confusione, id est exquisiiiile, qtiod est cx dono Dei in toto corde meo,
de lapsu peccati. Quasi dicat : Justificationes tuas qtti non loto corde exquirit, negligens esl et rcpel-
cuistodiaui, quse sunt custodiendai, quia in cuslo- lilur. Et ideo, ne repellas, non adjuvaiulo me, quasi
diciido sermones tuos, o Domine, corrigit adole- jndignuin, cum loto corde quaero. Ne repcllas dico
»5cenliorviamsuam. Sed ad hoc pr;emitiit inlerro- a mandatis luis, id esl ab intelligentia legis, a qua
gationem, cum deliberalione dicens : repellitur qui a Deo non adjuvatur. Mandatis
VERS.1 (9). —f In quo corrigit adolescentior quippe ej"usrectis alquc arduis humana non con-
t viam suam? In custodiendo sermones tuos. i lcmperalur inflrmilas, nisi proevenieuscjus adj'uvet
Inquo corrigit. [Ambr., Aug.] Iste enim quasi charitas. Qui ergo non adjuvatur a-Deo, quasi
confusus de errore et lascivia fluxaeaetatis, jam ju- flammeogladio prohibetur ab arbofe vitae, quasi
venis sobria mente deliberat quomodo viam corri- indignus. Vel dc praelationeecclesiastica agit, quar.i
gat, quomodo erubescenda deponat, et plenam pro- qui negligenter administrat, "a Deo repellitur, quod
bitatis yiam.assumal, dicens : In quo corricjitado- ne sibi fiat iste precatur dicens : Ne repeflas me.a
lescenliorviam suam, id est pravam consuetudinem; '**mandalis luis, dbcendis et annuntiandis in Ecclcsia,
adolescentior ad litteram potest accipi, quia hac a quihus negligens repellitur, ne tollat locum me-
«selatepotissimum fieri debct, in qua homo pronior liori. Etnesibi plus contrahat oflensioriisipse est
eslad peccandum.Unde : Fili, a juvenlute tua excipe . tepidus, qui nec calidns est fervore fidei, nec fri-
doclrinam, >.l usque ad canos invenies sapientiam gidus algore infidelitatis, qui non rapitur de manu
(Eccli. vi). Vel adolescenlior accipitur, junior ille Domini, sed ejicitur ut pejor frigido, id est peiiitus
fdius qui in Evangeho legitur viam suam depravas- infideli : unde in Apocalypsi angelo Laodiciae dici-
se, id est gentilis populus. Y7elpolius, adolescen- tur : Vtiuam frigidus esses aul calidus! sedquia le-
lior, hic accipilur spirituaHs pppulus, qui portat pidus es, incipiam le evomere.ex ore meo(Apoc. m).
imaginem novi hominis, nonveleris. Haeeest spiri- Aperte hic negligentiam graviori damnat judicio
tualis adolescentia, aetasnovi nnn veler:s hpminis. quam imprudeniiam, et quaiilum amitlit qucm evo-
Ecce praemisit inlerrcgalipnem cum deliberaticne. muerit de ore suo Dominus Jesus, et ex suis visCe-
Et quia pest meditatipnem videnlur meliera et salu- ribus rejecerit; sed quam propitius est qui et justos

(166) Beth.. id est doinus secundum Hiero. ad Paiilam urbicaai.

 105E PETKI LOMBARDI 1052
in ore suo tenct, el in]ustos non anle evomit quani iA omniaj non universaliter, sed quae"scripta vel dicta
denunliet cvoinendos. sunl. Judicia porro sunl, quibus et nunc et in fine
VERS.5 (H). —< In corde meo abscondi eloquia j*ttdicaturriiundus, quaesunt abyssus niulla, et in-
« tua, utnon peccem tibi. » scrutabilia : sed nihil eorum tacui, quseper eloquia
In corde tncoabscondi. [Haym., Cassind., Ambr.] tua mihi innotescere voluisli; et
Quasi dical: Exquisivi mandala, et etiam memoriae VERS.6 (14). — « In via testimoniomm tuoruin
commendavi.Et hoe est, in corde meo eloquia lua < delectatus sum, sicut in omiiibus divitiis. >
rccondila abscondi,porcis scilicetet canibus; genus Delectatussttm,inhacvita,inwotesttntontorttnttuo-
eiiim peccati est obslinalis praedicare,ideo abscon- rutri. [Aug.]TestimoniaDeisunt.quibusquantuninos
di ut non peccemtibi, qui dicis : Nolitesanclumda- diligal ostendit, ut nativitas, passio. Et est deiecla-
re canibus, et margaritas anie porcosponere(Matih. tus sum in via testimoniorumluorum, id est in liumi-
vn). Vitium enim est secrela mysteria indignis vul- litate nalivitatis, passionis, quibus etiam futura spe-
gare, et quasi Babylonis thesauros domus Dei ramus; et ideo bene dicunturtestimonia.Vel, invia
oslendere. Quod ab aliqub fit, vel adttlatione ut testinioniorum tuorum, id est Chrislo, in quo sunt
placeat el cui vulgat; vel avaritia, ut aliquid lucre- omned thesauri sapientiae et scientiae abscondili
lur : veljactanlia, ut plura scire videalur; vel lo- B (Coloss. n). [Cassiod., Ambr.] Et ideo dicitnr via
quacitate incauta, dum sinejudicio volat irrevoca- testimoniprum, vel via testimpninrumdicitur Chri-
bile verbum.Assumendaergo est disciplina silentii, stus,qticniam de ipse lnquentia ad ipsum ducunl, in
ut prius quis laceat quam' loquatur. Unde : Sit qtto et impleta sunt. Et accipit teslimonia, eloquia
omnis homoveloxad audiendum, tardus ad loquen- Scripturarum. Sicut in omnibus diviliis spirituales
dum (Jac. i). Ideoque Isaias cum audisset a Domi- accipit divitias, terrenis enim divitiis quas sordes
no, clama, npn prius clamavit quam audiret quid computat, non comparat. Vel delectatus sum, sicut
clainare deberet, respondens, quid clamabo? (Isa. in cmnibtis diviliis temperalibus delectantur hoini-
XL.) Dominnsetiam in Evangelie,comparal regtnun nes. Haeautem divitiaeteniporales non comparantur
eflelorumthesauro abscondilo 255 •" "g''° (Matth. spirilualibus in gralia; sed quia sunt hominibus
xm). Hic est thesaurus sapientiae el cognitionis suaves.
quem cum invenerit homo abscondit in corde SUP, VERS.7 (15). — < In mandalis tuis exercebor, et
non divulgat, sicul Maria, quaeconservabat oninia < considerabo vias tuas. >
verba Doinini ccnferens ea in corde suo (Gen.n). In mandatis tuis. [Alcuin., Hilar., Aug.] Quasi
VERS.4 (12), — « Benediclus es, Doniine, doce „# dical: Pronuntiavi et delectatus stim in leslimoniis
« me juslificationes tuas. » tuis ct adhuc immorabor. Et lioc est, in mandalis
Benedictuses, [Cassiod.] Ne quis sanctam erudi- tuis exerceborusu boni operis ; el sic merito boni
lionem suis viribus daret, pt-eemittit, benedictus. operis considerabo,idesl cogiioscamrias/ttas.Nemo
[Ambr., Aug.,Gl. int.] Quasi dicat : Quia habeoelo- enim ad penelralia intellectus pervenit, nisi vitapura
quia, gralias ago dicens : Benedicius, id est lattda- prius proximus fuerit. Yel ila dico : Doceme justi-
tus,es, Domine,qui gralis das.Et de reliquo, doceme fiealiones, el si amplius docueris, in mandatis luis
facere, id est praesta me facere, justificationestuas, garriam, alia littera, id est contra otnnes inimicos
id est opera sanctorum, quDeimperaiDeus,utfactis Chrisliansefidei atquc catholicaecopiosis raliotiibus
ostendam quaedidici verbis. Frustraenim abscondit garrulus disputabo. Tunc autemsuiit utiles disputa-
in corde cloquia, nis-isequanlur opera juslitiae. Vel tiones, si ibi non considerentur, nisi viaeDoinini.
ita : [Aug., Gl. int.,Aug., Ambr.] Supra dixitdalam Unde subdil: et considerabo vias tuas, qusesuntmi-
sibi legem. Hic petit sibi dari beiiedictionerii, qua sericordia et veritas, quorum duorum plenitudo in-
lex impleatur. Quasi dicat : Qui dedil legem, dabit venitur in Christo. Et per hanc cxercitationem iit
et benedictionem.Et, o Domine,benedietuses, in na- etiam istud quod sequitur.
lura, vel in luis quos benedicis, et ideo doce me D I VERS.8 (16). — « Injustiucationibus tuis medi-
juslificaliones tuas. Quasi dicat : Qttia abscondi in « tabor; non obliviscar sermones tuos. »
corde meo eloquia tua, dedisti legem, da etiam be- /it justificalionibus tuis meditabort [Cassiod., Hi-
iiediclioneiiigratiae, scilicet doce me j'ustificationes lar,, Cassipd.] Oblivipniquasex infirmitate origina-
litas, tit faeiendo discam, vel ut secreta legis sciam, lis peccati venit, opposilaest meditatio.Noveratiste
el his edottus vitium humanitatis. Et contra illud auxilium repe-
VERS.S (15). —«In labiis meis pronuntiavi omnia rit. Justificationes sunt sicut quod Hebraeuspuer in
« judiciaoris tui. > lege non plus quani sex annis servit. In septimo li-
Jn labiis meis. [Gl. int.,Aug.] Vel ita continua : ber egredilur, quia fidelis in mundo, qui sex aetati-
Abscondieloquia tuain corde; etcum tempus gra- bus distinguitur, tantum servit, in resurrectione li-
liss vidi, pronttnliart aliis inlabiis meiscordi concin- ber erit. Ethiset hujusmodi quaein aenigmatedicta
nis, omniajudicia cris lui; non dicit oninia jttdicia sunt convenitmeditatio. Mandatisautem moralibus,
tua,-sed oinnia oris, id est quaeper eloquia tua mihi quaesunt: Non mmchaberis,el |huj'usmodi (Ejroo'..
dixisti. Judicia ergo oris, id est quaeper prophetas xx), tantum convenit operalio. Congrue ergo dis-
t* ^posiolos iocutus es, qui sunt os Dci, pronuntiavi linxjt verba dicens : iu mandatis tuis cxerccbur, et
g-OSS- COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. CXVIII.' 1054
"njustificaiionibusiuis medilabor.Idea meditaber ut ,A J tur sibi retribui, secundumfideioperisquemeritum,
nen obliviscarsermonesluos, i& esl, ue possim obli- quod non debet arrogans vel alienum videri, si re-
visci quod expedit retineri. munerationema Deo pro egregiislaboribus poslttlet;
COLLATIO IN3 BETH. praerogativaenim ftdei atque justitiae est de Domini
YERS.2 (10). — Ne repellas me. iJSttm "5NAL favore mercedem sperare. (Matlh. xiv) ReprehendW
^ASCHGEKI, hoc est, ut voliint, ne errare me facias. tur enim Petrus, qui supra fluctusambulans, ut homo
Eadem est inlelligentia ; nam repelli a mandalis Dei dubitavit, non ul apostolus praesumpsil.Jubemur
est ab eo non adjuvari. Citra vero Dei auxilium, quoque in
non aberramus. Et hoc est Evangelio fidem babere et non haesitare
misquam quod praemise- de his
ral, interprele Augustino : Utinam airigantur vim quaesupra hominemsunt gerendis, Apostolus
mew! etiam qui anle dixerat: Non sumdignusvocari apo-
2 GHIMEL (167). totus (I Cor. xv), postea dixit : Pepositaest mihi co-
Relribueservotuo. [Cassiod.] In hac lertia liltera rona juslitiw, quam reddetmihiDominus(II Tim. iv).
humanam indigenliam ostendit, et gratiam Dei con- Innocentis ergo conscientiaeest, non insolenUs ar-
tra eam poscit; humana vero indigenlia multiplex rogantiae, ab eo cui servit quis mercedem petere,
cst, scilicel infirmitas, ignorantia, exsilium, hosles: " quia desperare segnitiaemateria est; sperare aulem
contra quam auxilium multiplicis gratiae quaerit. incentivum laboris est. Pete ergo confidenter, si
Unde bene huic octonario praemittiturIittera ghimel, merita suffragantur. Et dic : Retribue servo luo,
quae interpretalur relributio, quia sibi mullipliciter hoc scilicet, vivifica me, [Aug.] in prscsenti ci ii!
gralia tribui petit. Dixerat enim supra : In quo cor- futuro, et custodiam servos tuos.Sed quia non pos-
rigit adolesceniiorviam suam. Deinde subjunxit; /n sunt custodiri per obedienliam, nisi prius videantur
cusiodiendosermones.tuos,nunc ut id fiat petit auxi- per inlelligentiam,.addit:
lium, dicens : VERS.2 (18).— « Revela oculos meos-; etconside,
\TERS.1 (17).—« Retribue servo tuo : Vivificame; « rabo mirabilia de lege tua. >
< cl custodiam serinones luos. > Revela oculos meos, interiores, [Ambr., Cassiod.]
Retribue,[Cassiod.] non utique pro meritis bonis, quorum velamen in Christo evacuatur. Vide hiima-
quaenulla praecesseruntredde, sed retribue, id esl nam infirmitatem et misericordiam Dei. Homo vclo
iterum et ilerum da. Vel pro malis meis retribue ignoranliaetegitur; Deus lollit ut videas, quod istc
honimi, [Aug.]quoniam ante fidemnon honiini de- pelit, eo se gravari intelligens. Dico revela, et con-
beiitiK-nisi mala pro malis. Retribuit autem Deus siderabo mirabilia, quae? de lege iua. Lex est ubi
per indebitam graliam bona pro malis. Nisi enim ( umbra est, ut de agno paschali, et hiijusmodi.
Peus retribuerel bona pro malis, nullo modo esseut [Alcuin., Aug.] Rogat ergo ut in his tecla videat,
quibus retribueret bona pro bonis. Utiquejustus est •vcl novam Iegem accipe, scilicet Evangelium, in
rclribuendo bona prp bonis, quia misericors prius qtta mirabilia considerantnr, ut hic : iVisiquis re-
ftiit retribuendobona pro malis, quamvis et ipsa ju- nunliaveril omnibus quw possidet, non potest meus
stitia qua retribuuntur bona pro nobis, nonestsine essediscipulus(Luc. xiv); et illud : Diligite inimicos
misericordia.Etnotaquodquatuor sunl retributiones. veslros (Matlh. v). Nihilenim est mirabilius in man-
Retribuuntur enim mala pro malis, aut bona pro datis quam diligere inimicos, hocest dare bona pro
bonis, vel bona pro malis, vel mala pro bonis, Duae malis.
priores pertinent ad jusliliam, terlia ad misericor- VERS.3 (19). —« Incola ego sum in lerra; non
diam. Quartam nescit Deus. Retribuit ergo Deus bo- < abscondas a me mandata tua. >
num pro malo, quam retributionem isle rogat, di- Incola ego sutn. [Cass., Haym., Aug., Cassiod.]
cens : Relribue servo tuo, [Cassiod., Aug., Ambr.] Ecce exsilium, quasi dicat : Retribue, revela, et
qui nihil merilis, sed tolum gratiaedeputat. Quid? debes, quia incola ego sumin terra, vel inqmlinus.
hoc scilicet, vivificame per fidemex qua vivit ju- Non sum civis Babyloniae,cor, et si non corptts,
stus. Non est iste penitus mortuus, sed jam habet D ] habens in ccelo.Hoc j'ustorum tantum est, quibus
inilium bonaeconcupiscentiae,qui hoc potest orare : promissa est aeternapatria. Unde alibi : Peregrinus
Vivificame, prius mortuum et inipotenlem scire vel[ sttm, non sicut omnes homines; sed sicut omnes
operari, sed per fidem vivifica, per quam custodiam patres mei, id est justi (Psal. xxxvm). Et ideo,
sermonestuo . Yivus enim custodit, et cuslodiendo• quia incola sum, non abscondas a me, id est non
vivit. Yelnon hic est vox peccatoris, sed j'am cor- subtrahas mihi mandala tua; ejtts votum scire potes
recli et justi, in processu virlutum positi, qui bene cui famularis. Absconduntur mandata his qui ler-
sibi conscius praemia boni operis exposcit. Ideoque rena sapiunt, et si ea audiunt et norunt. Mandata
coiivenienterpraescribiturlillera Ghimel,quaeinter- dicit, per quaeab incolatu liberabitur, in qtiibus
prelatur relribulio, quia hic dicilur impletio, et co- dilectio praecipitur,yel sola vel maxime. [Aug.] Sed
guilio legisjam correcto relribui, quasi dicat: Quia quia nihil diligendum diligilur, si ipsa dileclio non
sic correctus sum ut supra ostendi, retribue mibi diligitur, ipsius dilectionis dilectionem iste volens
servo tuo. Jam in processu virtutuni positus preca- habere, proclariiat:

(167) Ghimel,juxta Hieronymuui,plenitudo.

 1055 , PETRI LOMBARDI ; 10E»6
VERS.4 (20). —-< Goiicupivit aniina niea desi-/ A quod audjo, -et contemptum qito oontemnor, Ideo
< defare juslilieationes tuas, ip onini lempore. > liiibi est ppprobrium et contcmptus, quia exqriiski
Concupivit anima mea desiderare justificationes icslamenta lua, quasi de hac re esl mihi oppro-
luas, [Aug.] id est opera juslitiae, hoc olim concu- brium-et contempttts, quia exquisivi lestimonia tua,
pivit noti modo, quia jam quando incola terrae quaeGraecedicuntur tmpTvpta.pro his patitur iste.
erat, non cupiebat desiderare, sed desiderabat.Olim Unde illos qui pro veritate humiliali usque ad
vero nondum desiderabat eas, sed faslidiolanguebat. niortem cerlaverunt, non testes, quod Latine uti-
Ita vero amanda est dileclio qua diligenda diliguri- que possemus; sed Graece marlyres appellamus,
tur, sicut illa est odienda qua non diligenda dili- Haecergo martyres dicunt qrii sunt opprobrio et
guttlur. Et nolaquod eoncupiscenlia est desiderium, derisui contemnenlibus Christi crucem. Et totam
setl iion omnis, quia concupiscentia est et eoruiiii Christianam humilitalein quoesola superbia sana-
quae liabentur, et eorum quaenon babentur. Desi- lur, quoe rogant, non quasi mala auferri sibi, cum
deriuin verb absentium tantum est in hac vila. Nola inde pervenhint ad coronain; sed quia noxium
eliam quod ait: Concupivitdesiderare, noii ait de- est illis qui iiiferunt, ut etiam illi conversi mar-
sideravit. Videmuseiiiin ralione iionnunquamquaiii lyria aincitt qtiod factum est ; el j'ai» noii est
utiles sunt -justificationesDei, id est opera justitiae, "' illtid opprobritim, sed hoiior. Non est eiiini di-
sed infirmilate 256 aliquando non desideramus ; gnus opjnobriol qui testiinonia exquisivit ; sed
praevolatergo intellectus, sequilur lardus, vel nul- qui talia precabantur, illa paticbantur. Unde sub-
lus afleetus; scimus bonum, nec delectat agere, et, dil:
cupitnus ut delectet. Ila isle olim desiderare con- VERS.7 (25). •—« Etenim sederunt principes, et
cupiscebat quae bona esse cernebat, cupiens habere. « adversuni me Ioquebantur; servus autem tuus
eoruiii delectalionemquorum polnit videre rationem. .« exercebatur in justificationibus tuis. >
Ostendit itaque quibus quasi gradibus perveniatur Etenim. Ecce hostes. [Alcuin., Cassiod., Anibr.,
ad eas, prius est eiiini ut videatur quae sint ntiles: Gl. inl.] Qtiasi dicat: Aufer opprobrium ; illud ati-
et honesuc. Deinde ut earum desiderium concupi- tetii niulli inferre volunt. Etenim sederunt principes
scatur."Postremo ut proficienle luinine atque sani- more judiciario, qttasi ex mora macbiiianles, e! ipsi
tate delectet earum operalio, quarum sbla ralio de- aperte adversummc loquebaniur : iidem accusatorcs
leclabat. Has ergo concupivit isle. Desiderare ini crant, qui et judices, qttod gravitis est. Et sicut isti
oinni ternpore, non ad lempus ut mali, sed semper manifesle, sic el daenionesocculte nocere cogitant.
etiatn in adversis. Ideo ulique concupividesiderare, „, 1111 ita, servusautem tuus, scilicet cgo, exercebalur
quia non pro crimine, scd in juslificalionibus tuis, quasi
VERS.5 (21). — < Increpasli superbos; maledicti dicat: ln his cogitat, vincit, quia ab his retra-
« qui declinant a mandatis luis. > here laborat per bella iniinicus. [Cassiod.,Aug.}
Increpasti superbos,[Aug.]primos homines,'quos Quasi dicat : Inter pericula nnn erat mihi cru-
delectavit illud: Eritis sicut dii (Gen. m). Hos in- ciatus, sed provecttis. Qualiler. vero exercebalur,
crepasli, dicens : Ubies Adam ? (Ibid.) Non ignora- subdit :
bal Dontinus, sed superbum increpabat, quod ad VERS.8 (24). — t Nam testimonia tna mediia-
tantam miseriam devenisset, ct lota. etiam aerumna, « liomeaest; et consiliuin nietuii jtisiificaiiones
niortalium haeredilariaest increpatio superborum , < tuae. >
et per hanc superbiam declinaverunt, [Ambr.,Aug.] Namet meditaliomeaesl lestimunia lua, [Aug.,
Et malediclisunt omnes, non illi soli qui a mandatis Cassiod., Aug.] id est martyria, quae ineditala do-
tuis declinant, quasi a directis ad prava. Vide quod lores.mitigant, sic exercebatur iste martyria, sci-
non ait, aui declinaverunl, lanquam illorum primi- licet meditatur et amat, respiciens ad coronam ; et
tivorum hominum peccatum in mentem reduceret; inimicos diligit. Unde sequilur: Et consilium
sed ait, qui .declinant, per quod non soli illi incre-. jj, tneum est justificationes tum. Quasi dicat: Consi-
paniur, sed omnes eorum exemplo terrentur, ne, liuni meum est servare justificaiiones in quibus est
per superbiam declinent, sed in omni teriipore ju-." diligere inimicos. Ecce consilium contra consilium.
stitiam diligant, ul hic recipiant quod illi in para- Consilium sedentium principum fuit inventos mar-
diso perdiderunt. Nota eliam quod non ait, inale- lyres perdere; martyrum patientium fuit consiliuui
dicti qui non implent mandala, sed qui decli- iilos perditos acquirere.
nant. Aliud est enim declitiare per superbiam , COLLATIO INa GIMEL.
aliud non implere pef infirmilatem vel ignoran- VERS.4 (20).— Concupivilanima tnea, elc. HD^*"
tiam, sed quia superbi, nec in tanta increpatione, GARSAH. Sed neoterici vertunt, confractaest. Hiero-
tamen habet, desideravit; verttm expriniitttr
hitmiliantur, orat pro eis cliorus mariyrum, di- nymus sensus. Palam est enim animani non posse con-
cens : fringi confractione exteriori. Consequilur inlelligi
VERS. 6 (22). — « Aufer a me opprobrium eti debere de confraclione spirituali, hoc est desideiio
«-contemptum, quia testimonia tua exquisivi. » ipso, quod dum grande est, pene aniinamexanimat.
ChahUcusest nobiscum, desideravil anima mea de^
1
Aufer. [Aug.] Quasi dicat: Et quia maledicti siderare.
sunt qui declinanl, oro, aufer a mc cpprobrium VERS.8 (24), — Medilatio;i;ea esi. Hicronymus,.
 1/JK7 . COMMENtARIUM IN PSALMOS;—PSAL. CXVIIi. ifiSft
voluntas mea est. Caeteri, oblectationesmew sunt,, A j cundum vefbum luum, [Casslod., Atig.] id csi per'
'
vel siniile quid, cum parvo impendio concilian- Chrislum, qui est Verbum Palris. Yel, secundum
tur. Nam quas placent et delectant jugiler medi-
tamur, et in his esl exercitium continuum nostriI verbum luum, id est secundumpromissionemtuam,
sludii. ut sim Illius promissionis,non uliuselatienis.Quod
Conriliummeumjuttificationes tum. Hieronymus, non arroganter petit, qnia quod
quasi viri amicissimimei; Pratensis, viri consiliimei. confilelur, dicens: per se erat, hic
lta et caeteri.Verum locutio illa metaphorica eral,
eoque LXX tropum dexlre explicuerunt. Siquidemi VERS.2 (26). —.« Vias meas enuntiavi, ct exati-
quemadmodumhomo agendorum ignarus vel du- « disti me, doce me justificationes tuas. >
bius, consilio indiget virorum et piorum et perito- Vias meas. [Aug., Ambr.] Quasi dicat: Vivificai.
rum, quo rogato in viam reclam dirigant errantem,
sic nos, per rios nescii, inquirimus quae sunt Dei\ et debes. Nam, t)tas measenuntiavi, id cst peccala
jtistitiae, ut in vera aequitate perducamur ad re- mea cenfessus sum. Et exaudisli me dimittendnea
gnum quo tendimus virtutibus et sanctis bperibus, Doceme. Quasi dicat: Delevistivias meas, et docc
quaeregulamus secundum Dei juslificationes, ceu, tuas. Et hpc
viros amicos et boni consilii. >n5?2T '"'WNANSCHE est, doce me juslificaiiones tuas, hoc
ATZATHI. dicit volens proficere, qui jam in illis exercetur
1 DALETH. Ab istis ergo ad alias proficiendo, velut crescendo
Adkmsitpavimentoanima mea.^[Cassiod., Aug.] B * desiderat pervenire, ut illas agat, non modo sciai.
In hac quarta littera dicit se corporali necessitate Vere quippe novit j'uslificalionesqtii eas fecit, sicut
esse conslriclum, ita ut taedeateum orare, vel ope- econtra de Domino dicilur: A'on novit Dominus
rari. Corpus enim quod corrumpitur, aggravat ani- peccalum(II Cor. v), id est non fecil. Vel, doce nie
mam, et terrena inhabitatio deprhnit sensum multa justificationestuas, id est secundum spiritualem in-
cogilanieni (Sap. ix). [Cassiod., Alcuin.] Sed sola tellectum figurativas observantias fac advertere. Et
Dei pietate se salvandum dicit, et quia in hac ne- nota quia pulchro prdine ad justificaticnes Dei per-
cessitate positus, semper limet relabi, ideo congrue veniendum putat, ul primum peccata sua fatealui
huic octonario praemiltitur liltera daleth quoe in- Ita enitn el alibi dicitur : Dic iniquitales tuas ut ju
terpretatur limor. Hic enim docetur quod lex fidei stificeris(Isa. XLHI),Et alibi : Justus in prineipio
timentemrelabi confortat; et ad omnia ei suflicit, sermonisaccusator est sui (Prov. xvm). Si cniin
lnterprelatur etiam daleth, non tantum timor, sed accusaverit se justus, vccem parati accusatr
eliam nativitas; quod bene convenit. Nalivitas enim ris excludil, qui sclet accusare peccata, et cu-
inlelligilur hic, non spiritualis sed temporalis, quse jusque exaggerare supplicia; ebstruit PS ejus ,
sciiicelest eoruni quaein saeculogeneranlur [Ambr.] qui ipse de se fuerit cenfessus. Verecundia enin»
et sunt corporalia et caduca, ex qua nativitate est C excusal reum, pudcr suum accusat aclorem, Et.-
timor, quod hic deplorat homo dejectus in terram o Domine,
de ccelo, qui anle beatissimus auram carpebat VERS.3 (27). — « Viam justificaiionum tna-
«theream. Curas hujus vitae et taedii nesciebat. « rum instrue me; et excrcebor in mirabilibuf-
[Haym.] Quasi dicat : Modo consilium meum « tuis. >
est, justificaliones tuae. Modo me ita habeo, sed Inslrue me viam juslificaiionum luarum, [Cas-
olim. siod., Aug., Ambr.] quia viasmeas damno, ideoque
VERS.1 (25).—«Adhaesitpavimentoanima mea; instrue me viam ttiani ut intelligam mystica. Alii
< vivificame secundum verbumtuum. > codiceshabent, insinua mihi,quodex Graeco2uvD.ierw
Anima mea adhmsil, [Cassiod., Aug., Haym., expressius dicilur, fac me inteltigere. Viam j'ustifi-
Aug., Alcuin.,Cassiod., Aug.J Consensu,pavimenlo, caliontnn tuarum. Vide ordinem : Prius enini est
id est corpori, unde mors est. Garo enim concupi- discere justificationes, quod hic ante petiit. Deinde
scil adversus spiritum (Galat. v), cui olim non re- gradus quosdam et ordinem earum quid prius,
'
pugnavit anima, Vel adliaesit pavimento, id est ler- quid post essedebeat. Peccatenim qui praeposlere
renis, ut haeccuret quaesunt calcanda pedibus, ve- D faciendi-
pj agit. Nam scire quid faciat, et ordinem
lut pavimentum: terra ergo pavimenlum est. In nescire, non est perfectaecognitionis. Ordinis nam-
mundoenim universo tanquam in quadam domo,, qtte ignorantia conturbat negotiorum naturain for-
ccelumest camera, terra vero pavimentum, quaete- niamque merilorum. Notis vero mysteriis, et eorum
ritur feriendo,-ut fiat quasi leve, et nitens, et soli- ordine, ego etiam exerceborusu operis, et spirituali
dum pavimentum. Corpus etiam hiimanitm pavi- sensu, sicul qui in palaestraexercetur ut roboretur.
mento comparatur, eo quod simili nilore levigatur. Et boc eliam, in mirabilibus tuis, quaein figuris la-
Huic pavimenlo, id est corporj, vel terrenis dicit lent. [Aug.] MirabiliaDei vocatjustiuYationesipsas,
hic animam aedhaesisse,quodnon est contrarium su- quarum quaedam ita sunt mirabiles, ut iiiexperti
perioribus, ubi dicit se delectatum in teslimoniis, credant ad eas non posse perveniri intelligendasvel
et exercitatumin juslificationibus. Quantumcunque faciendas. Unde iste laborans, et earum diflicultate
enim hic aliquisproficiat,habet tamen mortalis car- fatigatus, addit:
nis affectum circa haec terrena, et ab hac morte VERS.4 (28). — « Dormilavitanima mea pivc te-
quotidie reviviscit. Unde subdit, sed tu, Domine, « dio; conlirma me in verbis tttis. >
vivificubisrne, ut in coelosit meris mea. Et hoc, se- Dormitaiit. [Cassiod., Aug., Cassiod.] Qaasi d.j-
«bMi PETRl LOMBARDl 1060
cat: Dico, dbce, instruc; sed quiaestpeliliodilata, A ix). Et nota quod nbn e'sl iste sectirus, scd humili-
dormitavi ut fessus exspectator. Et hoc est, anima ter se petit servari;
mea dormitavit,ii esl refriguit a spe comprehendendi VERS.8 (32). — « Viam mandatorum tiiorum cn-
eas. Et hoc, prw twdio dilationis. Nota quod non < curri, cum dilatasti cor ineum. >
ait dormivit, sed dormitavit. Dormire enim est Viammandatorum,[Ambr.,Aug., Cassiod., Aug.]
obliviosi et socordis: dorniitatio est fessi exspecta- quaeest angtista, cucurri, ut bonus equus. Habet
lofis, quae dicitur acedia. Sed tu confirmame in enim equos suos Christus, de quibusdicit propbela:
verbis luis, ul si adhuc petilie diflertur , 257 """- Ascendisli equos tuos, el equitatus tuus salus
mus stem in meditatione legis luae. [Haym.] Vel (Habac. m). Et hoc feci, cum, id est quia, dilalasii
ita dico, quod exercebor in mirabilibus; tamen cor meum.Non enim currerem nisi dilatasses : cor-
olim anima mea dnrniiiavit prae timpre, parum vel dis aulem dilatatio est juslitiaedclectatio, ulnon ti-
nihil beni operans, et idep dpce me. El quia clim more, sed delectatione agatur, quod est donumDeL
dormitavi, nunc cum ad ea perveni, conlirma nie Vel dilatatio est scientiae latiludo, sine qua non
in verbis tuis, [Aug., Alcuin., Aug.] quae jam possum currere. Haesunt aquaede quibus dicilur:
leneo ne decidam ab eis, sed inde ad alia ten- Elinptateis tuis discurrunt aqum tum (Prov. v). De
datti. Ecce conlra duo pericula orat iste in hoc: "' qttibus Domiriusclamal: Si quis silit, venial ad me
Oclohario, primo corttra necessitates carnis, di- et bibat (Joan. vn); et: Qtti crediderit in me, flumi-
cens: Yivifica me; hic contra taedium.Qtiasi dicat: na aqumvivw fluent de tenlre ejus (ibid.). Et nola
Orout vivifices me contuilu primi periculi. Unde> quia hic versus exponit, quomodosuperius dictuni
iise liberasli. Oro etiam ut confirmes considera- sit, elegi, non sum oblitus. Dum ait, cum dilalasli
tione alterius periculi, scilicet taedii,quod per le. cor meuin, id est non per nie, sed tuo dono haic
cvasi. Deinde quasi quaereret: Quid enim impedil?! praedictafeci.
subdit: COLLATIO IS T DALETH.
VERS.5 (29). — « Viam iniquitalis amove a me;• YEHS.4 (28). — Dormitavit. Hebraicantes di-
« etde.lege tua miserere mei. > ciint distillavit, diffluxit, liquefaclaest, agoniiavit,
Vtaminiquilatis, etc.[Haym., Ambr., Cassiod.,> rsSl DALEPHAH, sensus est idem. Etenim anima de-
Aug.] Vel ut possim confimiari, o Domine, uiamt fatigala longa exspeclalione, aut corporis gravilate,
resolvilur exlra se et inlra se.
hiiquitalis quaea Patribus trita est, qtiajet immiuet. quasi Et de legetua misereremei. Consimiliter Nebien-
Amovea me, hoc in hcc saeculonecessarium' est. sis, Pratensis,
- interpreles Cajetaui, et Gampensis,
Et quia lex factorum subintravit, ut abundaret de- - Hieronymuset Sanctes, legemtuam dona mihi; Pel-
^
lictum, subdit: Et de lege lua miserere mei, scilicett licanus etMunsterus, lextua sitgrata, aul gratiosa
mihi. Licet haecomnia inunum concurrant, tamen
et
lege fidei,legemisericordiae gratiae,qua implemtis s HANAN
"JJn significat misertus est, donavit, gratifi^
quod per nos non possumus. In lege enim factorum1 cavit. Ob idque yjri HONNENT pariter diversum esl. ]
Dei-jubenlis,est j'ustitia; in lege Ddeisubvenientis,, VERS.6 (30). — Non sum oblitus. Hebr., propo-
misericordia. Per fidemiste petit, qui ait: Viantini-_ . nebam. Sic plerique, proposuimihi, quod est ante
amovea el de tua miserere mei. oculos habere, ergo non oblivisci.Interpretes Caje-
quilalis me, lege lani vertunt comquavi,et Pratensis, feci. Siquidem
[Alcuin., Cassiod.] Ac si diceret: Mala remove,, mu; scnACAU et n**t_>SCHIUAH , id interdum sonat.
bona indulgc" Pelit vero misericordiam , quia perr Eodem deniquerecidit inlelligenlia
. legem nemo justificatur, sed per fidemChristi. H HE(167*).
VERS.6 (30).— «Viam veritalis elegi; judicia tuaa Legempone. In hac quinta littera precatur Chri-
i non sum oblitus. > sto veniente sibi qui veterem tenuit, novam legem
Viam veritalis. [Aug.]Cum dixerat, de lege tuaa constituit, qu<esemper exquiretur, cum tam arden-
miserere mei, de beneficiis quae consecutus est,, ler desideretur. Et quia per eam verum esse habcl,
praescribit, ut impetret caetera. [Cassiod., Aug.] ] ideo huic oclonario congrue praemittitur liltera he
Quasi dicat : Miserere, quia jam elegi viam veiita-. i) quaeinlerpretatur esse, quia per legem novam con-
tis, ubi currerem, id est Christum etijus cultuma fortatus, jam verum esse precatur. [Ambr.} Inter-
elegit.quieslvia,vcritas et vita (Joan.xiv). Et judiciaa prelatur etiam he est, vel vivo, quod bene conve-
lua non sum oblitus, ut currerem. Et cum curreremn nit. Qui enimest, vivit; et qui viyit, vereesl, quod
VERS.7 (51). — < Adhaesitestimoniis tuis, Do- esse vel viverehabetur in Chrislo, qui heri et hodie
< niine, noli me confundere. > ipse est et in saecula (Hebr. xnt). Loquitur ergo
Adluesio Doihinetcstimoniistuis, [Cassibd., Ain- hic qui vivit in Christo, dicens quomodo vival, id
br., Alcuin., Aug., Ambr., Cassiod.]qui prius adhae- :- estvelitvivere. Quasidicat:Nolimeconfundere, sed
seram pavimCnto: Adhaeretautem testimoniis, quiii VERS.1 (53). — « Legem pone mihi, Dbmine,
:nundo renuntiat, qui curas hujus vitse et taedia a < viam justificationum tuarum; et exquiram eam
spernit; qui luxuriaestudio ac pecuniaecupiditate,, « semper. >
non curvatur. Et ideo noli me confundere, sed facc . Pone mihi, o Domine,legem,[Aug., Ambr.] non
ut quo curro pertendam , et quo tendo perveniam. i. veterem, ut olim subditis; sednovani,ut filiisSpiritu-
UndeAposlolus: Siccurrite ut comprehendatis(I Cor. sancto scriptam in cordibus^ ut inlelligant, et ei
(167*)lle Jlier. interpretatur ists.
 1061 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. CXYHI. 1062
amorc compleant.Qui enim invitus facit, nollet sibi A Deo tribui, etper eum servari, et ejus gratia sem-
juberi;el immundusvoluntate, nonestmundus ope- peraugeri. Inclina dico, in testimonia /ua. [Aug.]
re. Haecautem lex est via justificationum. Unde Tcstimoniis aliquid probatur, et Deus j'ustiiicatio-
subdit, uiantjusttficalionum tuarum, scilicet pone. nes suas, et mandata suis testimoniis, id est prae-
Qnasi dicat: Lex eundi sit mihi via justificationum ceptis el exemplis, persuadet, et probal nobis, sci-
tuarum, ut nusquam diverlar, sicut iniperator prae- licet ut gratis colatur. Testimoniis quippe suis agit
scribit militibus suis, quo et qua eant, ne pro suo hoc nobiscum, ut eum gratis colamus, quod impe-
arbitrio viam carpant, nec voluntaria captent com- dit radix omnium malorum avaritia (I Tim. vi), de
pendia, nec a signis recedant, declinantes ad dex- qua subdit, el non avaritiam, ut gratis, scilicet pro
lerani vel ad sinistram, ut et Dominus legem viandi se, Deum colat, sicut Joh, non pro lerrenis (Job i).
filiis Israel commeantibus dedit, praecedens eos in Omnisenim a nobis circumciditur avaritia, si gra-
columna nubis in die, et ignis in nocte, quaecum tis colatur Deus. Et quia omnia sub sole vanitas
anleibat, ipsi sequebantur ; et cum slabat vel eva- sunt (Eccli. 1), ideo addit generaliter, et
nescebat, ipsi morabantur in castris (Exod. xin). VERS.5 (57). — « Averle oculos meos, ne videant
Lex ergo viandi erat eis columna ignis et nubis. Et « vanitatem; in via tua vivificame. >
exquiram. [Aug.] Quasi dical: Pone mihi legem. Et B '. Averteoculos meos corporis, [Cassiod.] quia his
ego exquiram eam. Habitam legem exquirit, profi- visis ambimus, ne videant, vel videam vanitatem,
ciendo inea. Et hoc semper, scilieet quandiu vivit per oculos enim peccamus, dum conspecta ambi-
hic, quia tandiu proftcitur. Post hanc enim vitam mus. Mors enim intrat per fenestras nostrorum
qtti hic proficiebat, ibi perficitur; ubi perfectus sine sensuum (Jer. vt), quod hic notatur. [Ambr., Aug.J
fine consistit. Legemergo quam habet agendo, ex- lloc ergo nobis inagis est in spe quod hic petitur,
quiril proftciendo. Yel semper exquiritur tenendo quam in re, quiaet multi sub vanitatenuncsumus.
hic et in fulure sicut dicitur : Spirilus scrulalur Precatur ergo quod non hic, sed in futuro implebi-
omnia (I Cor. n) , npn ut quod nescit inveniat, tur, cum liberabitur creatura a servitute corruptio-
sed quia nihil relinquit quod nesciat, ila hic seinper nis (Rom. vm), et ipsi veritati adhaeserit, veniens in
legem exquirit, qui nuiiquam relinquit aliquid de libertatem gloriae filiorum Dei, ubi jam non videal
lege. Vel de vetere Iege dicit legeni poue, quia ve- vanitatem saeculi. Et hic "est alius sensus, quein
terem etiam lcgem vult iste scire, quani sibi poni niihi fateor plus placere, ut oculos interiores acci-
pctil, non til secundum littcram sciat, sed ul intcl- piamus; quibus cotttemplemurquare faciamus. Quia
ligal, scilicel qtiid habet utilitatis , et qtiare dala, „ ergo officiumnoslrum, id est opus, non oflicio, scd
scilieel til abiindareldelictum. Unde subdit: fine pensalur, ut scilicet non tantum si bonum est
VERS.'2(54).'— « Da mihi intellectum, et scrttta- quod facimus, scd praecipuesi bonum est proptcr
i bor legem luam; el custodiam illam in tolo corde quod facimus cogitetur, precatur "iste, ut cnm ali-
« meo. > quid facit, oculi interiores qui vident quare fit, non
Da mihi intelieclum. [Aug.] Quasi dical: Dico, videant vanitatem ut propler eam bonum faciat, in
e.xqnirani.Et, ad inquirenduni, da inihi inlellectum, qua vanitale praecipuumIoeumaniorlaudis humanae
quia non satis est quaerere, nisi intelligas quod re- habet, quam ubique Dominusprohibet in Evangelio,
quiris. Da ergo mihi inlellectum , nt ad ejus alla et ad gloriam Dei tanlum praecipitbona fieri (Matih.
perveniam, in quibus lota lex pendet. Et habilo in- vi). Ille efgo non videt vana, qui fixus est in illo
lellectu, scrutabor legem tuam, quia aliter nequit mente, qui est super omnia, cujus mens sursum est.
scrutari; et cuslodiamillam in toto corde meo,id est Qui vere haec ccgitat, sub sclevivil, ubi vanitas.
diligam Deum tolo corde, tota anima, ettola nienle, Idee iste ait, averte oculos meos mysticos octilos
el proximum sicut meipsum. £t quia boc minus nientis dicit, nevideant vanitatem, [Ambr., Aug.}
valeo meis viribus, id est vana saeculi.Christus vero est veritas, qui
YERS5 (55). — « Deduc me in semita mandato- ]D est via in qtta pelit vivificari, dicens : In via tua
< rum tuorum : quia ipsam volui. > vivificame, id est in Christo, qui est vita. Deinde
Deducme in setnilam , [Atig.] quia arcla esl via, per quid a vanitate avertatur, docet subdens : Et
mandatorumtuorum, qttaelauien dilalato corde cur- VERS.6 (58). — « Statue servo tuo eloquium
ritur, et cur pelierit, subdil, quia ipsam volui. Ipsa « tuum; in timore tuo. >
enimnova gralia per seplacetqua» ducit ad ccelum. Statueservo luoeloquiumtuum,inthnore, [Aug.]id
Ideo iste ait, volui; sed parum est niihi voluntas est da facere, quodeloqueris. Stattiitur enim non nisi
mea, nisi in eo quod volo ducas. Sed quia ipsa vo- facienti, stalue ergo eloquiumimmobiliter ne laba-
luntas a te est, oro, tur. Adquod valettimor. Unde subdit, in timore tuo
VERS.4 (56). — « Inclina cor meum in testimo- ubi nec culpa estnec dcsidia.[Cassiod.,Hilar.,Anibr.}
< nia tua ; et non in avaritiam. > Hoc ideo dicit, quia mulii eloquiaDei, et negli-
Inclina cor meum, [Cassiod.] ut plusvelim. Et genter suscipiimt, et tanquam a fabulis declinant;.
bene ait, inclina, inclinati enim per humilitatem sed timor Dei sanctus, quasi basis est in qua ver-
iiielius vident quam vanilate supini. Ecce ostendit bum stattiitur; et ipsum verbum disciplina timoris
pei uiiivcrsas et subtiles minutias omne bonum a est, ne sit zelus Dei, et non secundum scieitliai»
 PETUl LOMBARDI 10C1
|065
(Rom. x). [Aug.] Woncst aulem isteiimor servilis, A . rum cst libenter suspicari opprobrium allerius,
rodere opus quod eminet, nt et dia-
quolantum poeriatimetur; sed castus, quo timetur• eiim nequeaiit
oitensa. Aliler enim timet adultera virum, aliler boltis iri Job, quod non gralis Deum coleret (Job
non aemu-
casta; adultera, ne veniat; casta, nedeserat. Hic; i). Contra hoc charitas est habenda, quae
esttimorDomini, qui 258 permanel in saeculnmi lalur (I Cor xm). Unde subdit : Ecce concupiei
sseculi (Psal. xvni), [Ambr.] hic avertit a vanitate. mandata tua (Matth. xxn), quae omnia in duobas
In hoc ergo precatur sibi stalui elbquium , ne ve- mandatis charilatis colliguntur, id est concupivi
nianl volucres, et auferant illud de incuriosi et si- ex loto corde, es lota anima, ex tola menle dili-
mulanlis affeclu (Luc. vm). gere te, et proximum. Et tu, non in mea, sed in
VERS.7 {59). — « Amputa opprobrium meum,, tua mquitalevel justilia, vivifica me, id est chari
« quod suspicalus sum, quia judicia tua ju-• tate quam concupivi imple me, qui in me morior
« cunda. > Vel, vivificame in aequitate tua, vel in justitia, id
est homo,
Ampula. [Aug.] Hic sensus de superiori dicitur, , est in Christo, qui est Deus. Et quia
est Verbum Deus*
quia cujus oculus videt vanitatem, hoc et de aliisi meus proximus est. Ipse enim
ut esset pro-
suspicatur, ut propter quod bbna agit, credat alte- et Verbum caro factum est (Joan. i),
rum facere. Quia enim occulta liominum non vi-- B ximus meus.
dentur, datus est locus suspicionibus, ut aiideat1 COLLATIO 1N.1 HE.
homo plerumque falsa, et si vera, tamen incognita1 VERS.1 (55). — Et exquiram eam semper. Qtio-
suspicari : ideoque Dominus cum de fine operumi niam verbttm Hebraicum _ipy EQEB,signiftcat cal-
praecepissethominibus, ne scilicet justitiam suam1 caneum, finem, et mercedem, diversam dedit mate-:
facerent, propter laudes hominum, vel pecuniam,, concordet.riam inlerpretandi, eliamsi haud difficileres ipsrf
alios 3 Hieronymus igitur, custodiam eam pe>
et
vel etiam victtim veslitum; quia poteramus Sequitur interpres pfo Cajelano, Pra
vesligiuin.
propter haec bona operatos suspicari, subdit: No- lensis, Munsterus et Nebiensis, usque ad calceni
liie judicare (Matth. vn), quod iste orat a se am- seit finem. Consonant edilio ad Campensem, et pa-
: Et non ,• raphrasis. Sanctes autem, propter mercedem.Porrd
pulari. Deinde subjunxil judicabimini arbilror Ilieronymum accipere vestigium, pro per-
(ibid.). Uiide et hic dico : Ampulaepprobriummeum1 severantia, sive, tit vertil Pellicanus, ad -unguem;
quod suspicatussum, addit, quiajudicia tua jucunda. MercCsitem est fmis laborum ct praemiutnperse-
Quasi dicat: Averte oculos, et amputa opprobriumi verantiae.
VAV.
quod suspicatus sum. Surnn opprojiriiimdicit, qitodi
de aliis suspicalur, quia facilius in alio pulat, , Q Ei venial. [Cassiod., Amb.1 In sexta ltttcta pre^
quod in se sentil. Precalur ergo auferri oppro- calur ut Salvalor venial, qui est misericordia pec-
brium quod in se sentit, et in aliis suspicatur. calorum, et vita fidelium, ut inimicos confundat,
[Cassiod.] Maximumenim vitium humanitalis, estt et in lege proficiat, id est proficere suos faCiat.Ei!
suspicio : quaealiter putat quam sit veritas, ut dee quia digne pelentibus semper praesens adest Chri-
malis bona, de bonis mala dicamus, quaeducit ini - stus, quibus adhuc loquenlibiis dioit: Ecce adsuin;
Opprobrium, aliter putantes quam sit rCs. Quam (i Ideo huic octonario praemiltitur Var, quae iriter-
culpam a se optat remoyeri iste amator verilalis,, pfetatur tnse, vel ille, id est salvator Christus, qtii
cui placent judicia Dei, cujus verbum verum est ett adhuc loquentibus nobis dicit: Ecce adsum. Quasi
lirma sententia. Unde subdit : Quia judicia lua ju- dicat : In sequitate tua vivifica me,
cunda. [Aug., Ambr.] Quasi dicat : Ego suspicor,, VERS.1 (41). — « El veniat super me miseri-
sed tu vere oninia judicas. Quia judicia tua suntt « cordia lua, Domine; salutare tuum seiundunt
jucunda, id est vera. Vera enim sunt et suaviaa « eloqnium tuum. >
amatori veritatis; sed judicia hominum de occulliss Et, o Domine,veniatmisericordiatua, id est Chri-
non sunt suavia, quia temeraria. Vel nomine Op- stus. [Aug., Haym., Aug.], Nec est justitia quam
probfii peccatum accipitur, ex quo seqnitur oppro-- D dixerat, in qua vivilicari petierat. Super me, id est
brium. Et est sensus : Amputa opprobrium meum,, fiat mihi caput Filius luus, assumendo caniem,
id est peccatum meum, suspicatus sum, quia et sii secundum quod erit caput. Deinde exponil miseri-
non habeo, nescio, quod melius lu nosti quam ego0 cordiam, subdens : Et salutare tuutn, id est Citri-
ipse. Unde Apostolus : Nihii mihi conscius sum,, stus, venial secundumeloquium tuum, id est secun-
scd non in hoc justificatus sum (I Cor. iv). Tibi j'u-- dum promissionem, quia totum est gratise. Vel in
dici audeo fateri. Quia judicia tua |sunt jucunda,, hac littera, petit ut mandata Dei, quaesupra con-
id est dulcia confitenti, non severa. Et quia dulciaa cipivit, per misericofdiam faciat. [Ambr., Alcuin.-,
sunt judicia. Aug.] Quaequia facere non. potest, nisi per auxi-
VERS.8 (40). — « Ecce ego concupivi mandatai Hum graliae Spiritus sancri, congrue praescribitur
« tua; in aequitate lua vivificame. » Httera var, quae interprelatur ipse vel ille, quasi
Ecce ego cencupivimandata tua, [Ambr., Aug.]1 notabilis spiritus, scilicet cuj'us auxiliurn petit con-
ut dilector diligentis me. Vel secundum priinami tra inimicos et haereticos, qui a custodia mandato-
kclionem sic junge. Quasi dieat : Amputa oppro- rum et a vero esse retrahunt. Quasi dscat : Concu-
brium quod suspicatus sum. Quia autem invido-- pivi mandata tua, et ut ea perftciam, veniat super
 1065 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. CXYIH. , 1Q66
me misertcordiatua^ Domine, id est auxilium gra- A j ranlur, quia in 'judiciis, quasi dicat, non auferss.
tia; tuse, quam ut consequar, veniat salutare trium, ideo quia in judiciis fuis, id est flagelHs, quibus
id est Cbristus, secundum eloquium tuum. Hoc non corripis, supersperavi. Hoc verbum etsi minus usi-
mntatur. tate compositumest, tamen implet verilatis inter-
VERS.2 (42). — < Et respondebo exprobrantibus prelandaenecessitatem. Attentius ergo lqci hujus
t mihi verbum^quia speravi in sermonibus tuis. » rimandus est sensus. Qui enim ante dixcrat, spe-
El respondebo.[Aug., Cassiod., Aug.] Quasi di- ravi in sernionibus, hic quasi augmentum facit, di-
cat: Dico,veniat super me misericordia tua, et; si cens : ln judiciis luis supersperavi, id est flagella
erit super me, ul protector, non conterens, respon- quibus corripis non auferunt spem, sed augent.
debo exprobranlibusmihi verbum. Bene ait, respon- Vel, supersperayi, dicit, [Alcuin., Ambr.] quia
debo, quia parum est Chfislum habere in corde, praemium maj*usmerito, et supra quam petimus,
nisi exterius confiteaiur ore. Corde enim crediiur speramus. Unde : Norisunt condignwpassioneshu*
ad justitiam : ore aulem confessiofit ad salulem jus lemporis ad futuram gloriam, etc (Bont.vni).
(Rom.x). Et nota non esse nobis tacendum coritra Vel, in judiciis tuis, id est metu judicicrum luo-
malos, qui lamen possunt recipere rationem, rie rnm, supersperavi. Qui enim verelur pcenam, cu-
videantur superiores : ambiguum tamen est utrum B ] stodit gratiam, ideoqueait,
dicalur, respondebo expr-obranlibusmihi verbum; VERS.4. (44). — < Et custodiam legem tuam
vel dicatur sic, respondebo verbum exprebrantibus « semper; in saeculiimet in saeculumsaeculi»>
roihi; sed quedlibet eerum dicatur, Christum signi- Et custodiam. [Aug.] Quasi dicat: Ne auferas
ficat. Ipsum enim nobis exprobrant illi, a quibus verbum de ore meo, el si non abstuleris, custodiam
crucilixusest, vel quibus scandalumesl, vel stultitia legemtuam, non praecepta legis Mosaicae,sed cha-
(I Cor. l), quia Verbum caro faclum est, quod in rilatem. Et hoc, semper. Deinde determinat sem-
principio erat apud Deum (Joan. i). Sed si illud per, scilicel tn swculum, id est in praesenti, et iri
ignofant, qui crucem improperant, quia Divihitasi smculumsmculi, id est in futuro. Plenitudo enim
ab eis non cognoscitur,[cujus infirmitas in cruces legis charitas est, [Hilar.] quae et in hoc saeculoa
ccntemnitur, melius dicitur, respondebo verbum, sanclis custoditur, et in futuro ubi angeli et sancli
scilicet quod erat in principio apud Deuni, de quoi suas habent leges laudandi Deum.
vivitur, exprobrantibusmihi, exprobratione eorum,1 VERS.S (45). — < Et ambulabamiri latitudine\
nec lerritus, nec confusus. Sed quia non ipse est « quia mandata tua exquisivi. >
qui loquitur, sed Spiritus Dei, addit: Quia spefavi,1Q Et atnbulabam. [Aug.] Hactenus fuerunt verba
quasi dicat: Ideo respondebo, ottia speravi iu ser- orantis, nunc narrantis, nunc petentis qui, quast
monibus luis, id est in promissis, quaedicunt: No- impetratis [peccatis omnibus, conflletur in laude
lite cogiiarequid loquamini, non ehim vos eslis qui1 Dei, qualem illum fecit Deus. Et nota, et, conjiin-
ioquimini,sed Spiritus Palris tiestri qui loquilur in1 ctionem inusitatam, et quasi.ih consequenlem;Non
yobis (Matth. x), id est ideo respondebp, quia hoc' enim ait secundum priorum verborum formam, ei
promisisti. Sed quia multi urgentibus malis negant,• custodiam,et ambulabo.Vel non ait optative, el ut
. Eubdit: ambulemsicut-dixerat, el veriiat, el neauferas, sed
VERS.5 (45). — t Et ne auferas.de ore meo ver- ait, et ambulabam sic volens intelligi quod rion
« bum veritatis usquequaque; quia in judiciis tuis! dixit, id est se audilum, et subdit, qualis factus
< supersperavi. > sit. Quasi dical : Haecpraedictacurii orarem exau-
Et ne aiiferas, [Aug.,-Ambr., Aug.] id est au- disti me, ei exauditus, ambulabam in latitudine,
ferri sinas de ore meo verbumveritdtis; de ore tolli-" id est in charitale, in qua tota lex pendet et pro-
tur eliam per malam conscientiam*Manentemenim1 phetae(Malth. xxn): quaeet diffilsaest in cordibtis
in peccato prohibet Dominus a praedicationisofli- " nostris
per Spiritum sanclum. Et ideo, latitudo
cio, dicens : Quare tu endrrasjustitias meas? (Psdl.• D dicitur. ln hac latiludine, ambulabat ille qui dice-
XLIX).In ipsa enim obmulescit facundia, si aegra1 bat: Os nostrum ad vos palet, o Corinlhii, cor no-
sit conscientia. Caveat ergo ne verbis non con- strum.dilatatum est (II Cor. vi), Et hoc ideo, quia
gruant facta, et ne deforment iniquitatis opera ma- mandala tua exquisivi. Dico ainbulabam in latitu-
^gisteriumdisciplinae.Tollitur etiam de ore ab avi-- dine. Causam hic subdit, quia mandata tua exqui-
bus cceli,et multis medis, sed non de corde, si ei1 sivi, petendo; quaerendo, pulsando, et Deus dat
inflxum est. Et ideo non ait de cbrde, sed de ore. spiritum, quo charitas Dei diflusa est in cordibus
Ne auferas dico, et hoc, usquequaque: id esl sem-- nostris, ut inde bene agatur. Vel ita, et ambula-
per, et si ad tempus auferas ut Petro, qui, etsi ad1 ham. Quasi dicat : Ila modo fial ut precor, quia
horam timore turbatus negavit, tamen flendoest1 et, [Alcuin.,Cassiod.] id est eliam, jam blim ambu-
reparatus (Luc. xxn). Vel, usque valde, sicul qui-- labam, ne quis modo me coepisse putel; sed sicut
•damcodices habent. Hoc orat corpus Christi, idi coepi, ita modo facere da. AmbuUbam dicoyin
est Ecclesia, et hoc impetrat ut non usque valde, :, lalitudine scientiae,quam quaerendoconseculusest.
id est ex toto deficiat, quia et si aliqui de Ecclesia
a Palulum enim oporlel esse cor, quod recepit illum
negant, fortes tamen remanent. \Tel eidem repa- qtti coelumet terram implct.
PATEOL.CXCI. 3i
 luST: ;/'•': PETRI LOMBA.RDI 1068
VERS.6 (46). — « Et loqnebar in testiinoniis A lolerari, per quam mens huniaiia elevatur ab hi»
<iuis in conspeciu regum ; et non confmidebar. > visibilibus et temporalibus, ad jiuvisibilia el futuia
Et loquebar. Quasi dicat : Supra petebal, ut res- bona, ubi requies vera est (169). Unde iste octona-
pondcret verbum exprebranlibus. Et ne telleretur rius merito seplimus ponitur. Septenarius enim re-
verbtun de ere Dei, nunc pro eo certat usque ad quiem significatpropter Sabbatum, in quo requie-
nioricm, dicens : Et loquebar in leslimoniis luis vit Dominus. Indeest eliom quod septimus dies pro
259 Graeceniarlyriis, que verbe ulimurpre Lali- mortuis observattir, quia tunc vera requies oplatur
oo [Ililar., Ambr.] El hcc etiam in censpeetu re- eis atque oratur, et quia spes non est de praesenti-
gum qui poterant lerrere. Unde: Anleregesel prmsi- bus, sed de futuris. Ideo congrue hic oclonarius
desducemini(Matth.x).Et non confundebarpro scan- praelitulatur litlera Zain, quaeinterpretatur huc, vel
dalocrucis,.quae mihi est gloria. Vel, non confun- duc le, quia hic agit de spe, quaenon est de prae-
debar, ita ut cederem. Suavis est vox quae in divi- sentibus, sed ad futura lendit. Quasi dicat : huc
nis lestimouiis loquebalur; deccra facies, quae in tende, huc dirige iler tuum, tanquam tui ductor et
conspectu regum ncn cenfundebalur, quaenon eru- rector, quo vocat te verbum Dei, scilicel adgratiam,
bescit auctorem, quaenon coniunditur redemptore. et ad aeternitalem,cum ait: Venilead me omnesqui
VERS.7. (47).— « Etmeditabar in mandatis luis, " laboralis et oneraliestis,elegoreficiamvos(Malth.xi).
« quaedilexi. > Festinans ergo in illam requiem ingredi (Ilebr. iv),
El medilabar in mandalis -tuis; [Aug.; Cassiod.] iste petit eani, dicens :
co!?itandoquid loquerer. Eccevirtus inspecliva, cur VERS.1 (49). — « Memor eslo verbi tui servo
in niaiidalis? Ecce, qum dilexi, per spiritum dalus « tuo, in quo mihi spem dedisli. >
esl mihi. Memoresto verbi lui. [Ambr., Aug., Cassiod.,
VE*S.8 (48). — t-.Et levavimanus meas ad man- Ambr.] Quasi dicat: Ideo sic el sic ago, quia Deo
« data tua quaedilexi; et exercebor in justificatio- promiitente aelerna spero, et auxilium iu tribtila-
« nibus tuis. > tione. Et, tu Doiiiine, menior esto verbi tui, lacti
Etlevavi operando, manus meas ad mandata tua, seno tuo, id est promissiouis, qua saeps me vocas
[Attg., Ambr., Cassiod, Aug.] id est operibus quod ad te,quinunquam faIlis.(170)EtnolaquodinoraIiei
docebam oslendi. Pulcherrimus ordo est iste, ut consuela locutionequa humaitusmovealur atfecitis,
primo nieditetur: postea operetur. Ex meditalione ait, nienior esto. Non enim oblivio cadil in Detim,
-iiamqtie maodatorum coslesliurii,boni operis usus sed sicut dicitur Deus poenilere,quando oraUerho-
inoilescil. Et notatur hic aclualis virttts. Ideoautem Q minum spem mutat res, consilio non mtiiato : ita
dicil, levavi manus, quia sitpsrnum est quo levan- dicltur el oblivisci quando tardat, et memor es-
lnr, cum pro ipso Deo Jiunt opera ;| cuui autem pro se cum cito dat. Hoc tamen Deus facit certa
terrenis, deponuntur manus. Unde manus Mosi disposilione, non deficiente memoria, nec ob-
graves leguntur fuisse, quas sustentabant Ur et scura intelligeiitia, nec volunlate mutata. Et est
Aaron (Exod. xvn), quia (168) finis operum lega- sensus; Metnor esto verbi tui, id est cito da
lium erat merces temporalium. Sed Chrislus et Spi- quod promisisli, servo tuo, cuj'us oculi sunt in
ritus sanclus in spirilualem usum converlit. Qum manu Domiiiisui. Verecunde se dignum ostendil,
dilexi [Aug.] Hie item eadem causa repetitur, quae. quasi dicat: Non usurpalive spero e.t peto. Servus
sapra posita est. Utrique enim addit eongrue, quae sum, exspectoalimentuina Domino;miles sum, exigo
dilexi, quia finis praecepti est charitas (Tim. i), ab imperatore stipendium. In quo, scilicel in verbo
quando ejus intuitu fit mandalum; et lunc vere est promissionis, mild spemdedisti. Qui enim promisi-
opus bonum. Et exercebor, quasi dicat, meditabor. -sti, sperare fecisti aelerna, et praesenliadespicere.
Levavi, et exercebor frequenlando, [Ambr., Aug.] Et nota quod in hoc oclonario dislinguilur septi-
.sollicitaementis affectu revolvendo, in justificalio- fonne proposilum sancti viri, Propositum nanique
nibus tuis, \i est in utroque, scilicet cogitandi et D sancti viri est praemium,utsit memor promissionis,
operandi deleclatione. secundumquam viventi merces debelur. Secundum
COLLATIO I.N1 VAU. est, ut et in adversis spe consolelur se. Dequo con-
VERS.7 (47). — Medilabar. yuysrWii ESCHTAA-sequenter subjungit:
SCIIA,hoc est detectabor.Sed quod admodum oble- VKRS. 2 (50).— « Haecconsolataest me in humi-
c.at exereitatioiieiu sludiosam exuitat. >
VERS.8 (48). — Exercebor. Aiii dicunt loquar, « litate mea, quia eloquium tuum vivificavitme.
alii mcditabor.Si quidem TfS)SCHOAU, est medilari, Hwc spes, [Aug.]qttae humilibus convenit, qu?3
orare, loqui, quse in unum coiiseiiliunt. Permulta verbo luo niiiii obvenit, consolata est mein humiti-
sunt ejusdem generis, quae per se consnnantiam mea. Humilitatem dicit quam sibi facil quis-
sttggerunt pio et seqiib leclori, quanqtiam sermo tale
pauxillumdistet. que, confitendo peccata, non sibi arrogando justi-
T ZAIN. liani. \rel etiam dicit humilitatem, aliquam tribula-
Memoresto. [Cassiod.] In hac seplima littera agit lioiicni, vel defeetionem, quam sustinet a diabolp,
de spe promissionutn Dci, quosfacit omnia pacifice quam nieruit ejus superbia, aut exereetur probalur-
(368) Ex Greg. homil. 53 evangel. (170)Ex Ambr. in poster. ver.
(I6lJ) Ex Aiiib. fc-ic,et deobitu Theodosii.
lu.9 GOMMENTARIUM 1N^SALMOS. — PSAL, GXVHI. 1070
que patientia. Vel etiam, humilitatem' dicit, quod A. , VERS.4 (52). — « Memor fui judicipfuih tubrum
projectus est in niofiem pro peccato Adce, quod « a saeculo,Domine, et consolatus sum. »
valde infeliciter in paradisi felicitate commissum Memorfui. [Ambr., Aug., Cassiod.] Quasi dicat:
tst. Ideo vero spes consolata esl me, tjuta eloquium Nori declinavi a lege, sed memorfui, o Domine, ju-
tuum vivificdvit me. {Cassiod., Ambr., Cassiod.j diciorumtuorutn quaesemper vera, quaa et in yasa
"Promissioenim tanti judicis firmat animum, et vi- iraeexercuisli, quod prodest memoriter tenere, quia
vificatafflictuui,lempore namque tenlationis dever- metus poenarumrevocat a malis. Ege dicc exislens,
bo Dei viviiur, quo seterna promilluntur. Quisquis asmculo, id est ex quc hpmp ccepit,exqup nnmdus
enim meliora sperat, numquam levioribus frangitur. coepit administrari, qucd ccnvenit dicere generali
Humiliatur enim anima hostra, dum traditur tenla- justo. Dico, memor fui judiciofum, quaefacisin vasa
tori duris examinanda laboribus, et luctetur et cer- irae, et consolatussum quia per hiec quoque oslendis
tet, congressum coiitrariaepotestatis experiens, sedi divitias gloriaein vasa misericordiaB,quia nunquam
in histentalionibus vivificatur alloquio Dei. Haecest; vidi justos deseri. Vel ila: Memor fui judiciorum
enim animaenoslraevitalis substanlia, quia alitur, tuorum, quaefuerunt a saeculo, id est quaea domo
et pascitur, et gubernalur. SiCut ergo augetur ser- tuo in primo justo cceperunt, et consolatus sum.
mo Deiin anima dum suscipitur, dum inielligitur,;B [Ambr., Aug., Cassiod., Airibr.] Velsicut alii codi-
dum comprehenditur, ita eliarii vila ejus augelur, ces haberit: Exlwrlatus, id est exhortatipnem ac •
ideoque in Dominicaorationc pelimus : Panem no- cepi, intelligens eum castigare qucs amat. Et nola-
strum quotidianum da nobis Jiodie (Luc. 11). Hoc tur hic quartum propositum, quod est tale, ut me-
pane suslentalus estMoses quadraginta diebus, qui- inor sit judiciorum coelestium; quae quia vera sunt
bus comnioralus est cuin Doniinoin monte ad acci- ab Adam in omnibtis temporibus consolantur, aliter
piendam legem (Exod. xxrvj. Deiiide prosequitur' declinaret a lege. Mali tiinent judicia humana, ne-
hiimilitatem, inqua spes esteum consolata, sub- dum divina; sed boni desiderant.
dens: . 'i VERS.5 (S3). — « Defeclio tenuit me pro pecca-
VEKS.3 (51). — « Superbi inique agebant usque- < toribus
« quaque: a lege aulem tua non declinavi. > derelinquenlibus legem tuam. >
id est Defectio.[Aug., Ambr.] Quasidicat: In me con-
Superbi, [Aug. Ambr.] persecutores, quos solatus
iiec mortalitas ista domuit, inique agebanl usque- sum, sed defectib, vel twdium, alia littera,
tenuit Ime pro peccaioribus.derelinqueniibuslegcm
vel
quaque, usque valde. Magna vis est mali in su-
tuam. Taedet enim eum, quia cum his conversalur,
perbis. Non enim satis est eis quod impii sunt, nisi
etiam jmpios faciant. Inique ergo agebant usqae 'C donec area ventiletur. Vel taediumet defectus estei
excessibus peccanlium, quia plus gravat san-
valde, quia non solum impii erant, sed etiam pios pro ctum virum culpa lyrarinoruiii, quam sua.poena,
persequendoimpibs esse cogebant. Maximum pec-
caltim in homine superbia est, quia inde manavit quorum dolore iste deficit, tanta est yirtus pietatis.
nostri oiigo delieli. Hoe telo nos primiim diabolus Hic nptatur quintum prppositum, quud est dplere
Vulneravitet perculit. Nisi enim homo persuasione alienam culpam, non suam contumeliam, imo etpro
eis orat.
serpeniis deceptus, sicut Deus esse voluisset, etsuis
non contenlus finibus interdicta temerasset, nun- VERS.6 (54). ---« Cantabilesmihi erant justifica-
quam feralis culpsfead nos transisset haereditas.De- « tiones tuaeiri loco peregrinationis meae;>.
uique hoc peccato ipse ceeidit diabolus. Dum enim Canlabiles. [Ambr., Aug„ Cassiod., Aug.] Qtiasi
dicit: Ponam sedemmeamad aquilonem,et ero simi- dicat: Defectio tenuit me, et quamvis hoc sit, taiiien
lis Altissimi (Isa. xiv), a consortio cecidit angelico, canlabiles, etc. Vel ita continua; ideo praedictaoni-
cujus crimhiis digna mercede damnalus, hominem nia mihi sunt, quia justificaiiones lua>canlabiles
sibi participemfequisivil, in quem consortium suae miliieranl assidue traclando sine cura et amore ler-
transfunderetur offensce.Hoc ergo peecato nihil po- , renorum. Et rioc per misericordiam medicantis Sa-
lest esse deterius. Superbia enim a Dei coepitinju- maritani, qui vulnerati a latronibus egit curam
ria, quse nalione coelestis sublimium inentes inha- (Luc. x). Et ideo bene dicit: Cantabiles, quia can-
bilat, sub cinere latitans et cilicio, contra quam spe- lus relevat labores et tollit taediuni; ideoque deter-
cialiter ccngressus est Dominusforliludine humili- minans ubi"sint cantabiles, in loco peregrinationis
tatis praecinctus. A lege autem, quasi dicat : lta mem, id est in hac misera vila, quaedieilur Ibcus
superbi instabant, sed frustra, [Aug., Cassiod., peregrinalionis, eo quod dejectus est homo de para-
Ambr.] quia a lege tua non declinavi: Quod coge- diso, ubi regali hbnore donatus fuerat in has mise-
bant superbi..Lexenim Deiest remedium Ecclesiae, rias, poenam suae improbilalis fleat. Haecest iila
ita ut non curetur prosperitas superbor,um, non ti- humilitas, de qua supra dixit. [Ambr., Aug.] Hic
oneatur,dejeclio sanetoritm. Lex igitur Dei sola po- notatur sextum proposituni, quod lale est, quod
test superbiaevirus evitare. Et notatur hic terlium cantabiies sunt ei justificationes. Possuntautem isii
propbsilum viri sancti, quod tale est, ut si videtim- dno versus ad sihgulas paTtesUnius wiperiiJrisapla-
pios prosperari, non ideo declinet a iege; sed con- ri, ut ad hoc qund ait, memor fui judiciorurn, re-
•
tagiaeorumfugiat. feratur, taedium, vel defeetio tenuit me ad illu-d
 PETRI LOMBARDl 1072
1071
mihi a te, qttia, jtislificatioriestuas,
Tteroquod ait, consolatus stim, referatur cantabiles A sed factumesl
niihi eranl justificationes tuae, etc non meas exquisivi
VERS.7 (55). —« Memor ftii nocte nominis tui, COLLATIO IS "l 7.AIS.
< Doniine: et cttstodivi legem tuam. > VERS5 (5!.)— Inique agebant.*"S'")nHELITZX.M,
hoc est, irriseruntmc. HaecvoxIIebra^aestab eodem
Memorfui, o Domine, noministui. [Atig., Ambr.] tbeniatc, .a quo particula derisorum in Hebr. el
Vt qui glorialur, in Domino glorielur (II Cor. x). primo versu priini psalmi, de quo tliilum est : Sed
Et hoc etiam in nocte. Noxest de mortalitate et mi- ct ex Kimhi significat callide mackinari, et insoles-
cerecontra proximum.Unde Chaldaeus, delrahebant
scria, et desuperborum imquitalc, el de taedio pec- tniki.
catorum, el de loco peregrinationis. Meinor 269 VF.RS.8 (*SC). — Hwcfacta est miiii. Faber c-tC;e-
cus nolunl dici per fem. gen. lurc facta esl, cansan-
ergo fui nominis tui in noctc, id est in praesenli tur enim esse lociitioneniabstirdani, nisi aliquid
in
serumna,undecunquesil, ubimagisquam prosperis emendices forinscctis, nempe haec recordatio, aut
gratiaesunt agcndae,et magis Deo adhaercndumest. siniile quidpiam, cum nihil praecesserit ad quod
Non cst enim magnum si hoc agas in prosperis. Vel, possit referri. Eoque diccnduni cum Ilier.vox Hoc fac-
lumesl tniki. Cerio in Heb. apertissime est !'e-
memor fui in nocte, ad lilleram, non solum in die, nrin. luvcvel ista, etiamsi usurpetur
gcn. n.xt ZOTH,
ethocesl seplimuin propositum sancli viri, quod B pro iietttro quaiidoque, et aliqui verlunl Iioc niodo,
non solutn die, sed eliam nocte, id est omni tenipore alii isto. In Graecopraeicreaest fe:ii. KJTT,.El quae-
Fabrum
hwc est. Miror
laudibtis Dei intendit, quod et omnibus faciendum rcbas q"-ioreferretur, facta
non vidisse versuin mox praecedentem: memor fui
est. Noctc quippe Judas tradidit Dominum, Pctrus nocle nominis tui, el custcdivi legem tucm. Quod
Caectisnon vidcril, tolerabile est. Nec possumus
ne.gavit(Matth. xxvi). Illo 'ergolenipore, niagis in- tanien ad legem, teste D. Aug. Nam recla-
slaiidum est orationi. Ideo aulem menior foi, qttia marcntreferre GraecieOerenlcsvonov in masc. sed eodem
ex Dco esl, quod etiam cuslodivilegem ttiam, aliter indicante, ad noclem pertinebit, ut sit : Hwc nox
non memor esseni. Vel ila continua; [Aug.] Membr facia est tniki, id est mihi profuit. Vel femininuin
fui, ct sic cuslodivi legem tuam, quam non custo- pro neutro, eo gciiere loqtiendi quo dicitur,
psalm. xxvt : vnant peiii a Domino,ut ampiitisde-
disscl si in virtule sua confideret. claratitr in exjjositioue. Sed et D. Atub. habet,
VERS.8 (56) — «Haec facta est niihi, quia justi- hwcmenwria.
luas i . n HETH.
« ficationes exquisivi. Portio mea, Domitie,[Cassiod., Amb., Alcuin.]
Ilwc facta esl mihi [Aug.]Ambiguum est an di- In hac octava littera, faciemDominividere optat,
catur, hxc lcx, an haec nox, quia utrumqueIprav quia tnandatis ejus est obsecittus. Et quia quod de-
missuni esl; sed Graecalocutio cst, unde haectrans- Q siderat habere, sollicite satagit. Ideo congrue. prae-
lata csl, satis indicai nondelege dictumesse. IIwc miltilur liltera hetk quaeinterpretalur pavor, et in-
facta esl mihi. Hoeceniin pronomcn femininedici- telligitur pavor recidendi, sed sollicitudoacquirendi
-tur aptid Graecos(171) apud quos lex masctilini iliud bonum quod sperat, qtiod quia in pctava re-
gencris cst; ct ita cpuslat noii dici iiaeclex, sed ha;c surrectionis prasiabitur, ideo iste octonarius poni-
nox: haec est nox; in qua bestiaesilvaeexeunt, et tur, qttasi dicat : Justificationes tuas exquisivi,
qiiierunt a Deo cscam sibi, in qua Satanas pelivil quia o
aposlplps vexare sicut triticum. Ilsec nox morlali- YERS.1 (a").— « Pprtip mea, Domine,dixi, cits-
tatis et peregrinationis hujus huinilitas non ab- « todire lcgcni luani.i
snrdc intelligitur : ubi invicernlatcnt corda morla- Doinine , lu es poriio mea. [Amb., Aug.] Portio
lium, ubi innumerabiles et graves oriuntur lenta- a parte dicittir; unde quidam libri habent, Pars -
tiones. Et est, merito fui nieinor, Et custodivilegem mea, Domine.Quasi dicat : Alii hoc, alii lllud eli-
tuam, quia hoecnox in qua multaelent.ationesoriun- gunt, ufide vivant; sed portio mea, vel pars mea,
ttir, facta cst mihi, id est pro me, ut prodessem, Deus est, unde semper vivanisir.e fine. Quam alie-
ut sic discamnon superbire, quo vilio cecidilhomo nus est a vitiis; qtianisegregalus ab onini labe pec-
in banc noctem. Unde post dicit: Bonutnesl mihi D ] cati, quam rarus in terris, qui hoe. dicere possit!
quod humiliasli me, ul discantjustificalioncs tuas; Nibil enitn mundi vel vilii anians. Hoc dicit lan-
sed quare hoc? Quia justificationes tuas exquisivi, quam Levi, cui non est sors inter fratres, in qtio
n.on nieas. Justificalus sum gralis per gratiam noii est corporaliumportionumcupiditas, quam non
(Rom.m.) Vel hoc pronomen quod est, hoecaccipi- inflammatli;;ido, non stimulat avaritia, non effenii-
tur, qttasi dicerelur hoc, ul et ibi femininumacci- nat lascivia, non decoloral luxuria, nonsternit am-
piatur pro neutro, ttbi dicitur quod - Unam petii a • bitio, non macerat invidia, non aliqna negotiorum
Domino(Psal. xxvi), quod usitatius dicitttr perneu- secularium cura sollicitat. Et hic est vere leyi, id
trum. Ita ergo et hic eo modo dici poluit. hwcfaeta est assumptus, ut mihi sit advocatus, et ad Deum
est mihi : tanquam dictum csset, Iwc factum est precator. Taliserat ille qui dicebat: Aurumet argen-
mihi. Et cst sensus hnc quod stipra dixi, scilicet lutnnonest tnihi, quod autcm habco hoc libi do :
qtiod memorfui cl custodivilegem tuam, faclum est In nomineJesu Christi, surge et ambula (Acl. m.)
tnihi, id est quod cuslcdivi lcgem, non per me feci, Vel de praesenti potest accipi: Portio niea, Di>-

(17!) AUT» voaorvuf.

 4073 COMMENTARIUM IN PSALMOS. - PSAL. CXVllr. 1074
mlne, id est particeps ejus smn ei per lidem, spem,, AJ enim proprie ad capul pertinet, quod sequitur
el charitatem inhaerendo.Unde : Miki atttemadhw-- ita:
rere Deobonumesl (Psal. LXXII.)Non enini nalurai VERS.7 (63.) — « Particeps ego sum omnium
cxislendo fiunt hombies dii; sed pafticipando illittsi < timentium te; et cuslodientium mandata lua. >
unius, qui verus est Deus : per hoc est pars mea,, Ego, [Aug.] scilicet Christus, sum particeps hu*
qiiia Dixicustodire.Vel ita continua : Quia est pars» mana natura et divinagratia oinnintn, ete. Ita hoc
mea, ideo dixi cuslodire iegemtuam, sed quia noni dicit, ut Apostolus ait ad Hebr.0«i sanclificat et:
cuslodio riisi spirilus adjuvet, quem lillera oeci- ' sanctificantur, exuno sunl omnes; propler qnod non
dit, confunditur eosvocare fratres (Hebr. u).El istoipse-
VERS.2 (58). — < Deprecatus sum faciemttianii communicavit eisdem. Non enim essemus parlici-
< in toto cordemeo; miserere mei secundum elo- pes ejus divinilatis, nisi ipse esset particeps nostrae
< quium tuuiri.» mortalitatis. Per hanc vero participationem ejus,
Deprecatus sumin corde . meo videre faciem tuant,, dalur nobis gratia,ut casle timeanius, et cuslodia-
[Cassiod., Aug., Gl. int.] id est Christuin , queirit mus mandata tua. Unde subdil, limeniiumte corde,,
desiderabat aspicere, et precatur misericordiaml . et custodienliumopere, mandata lua: El est sensus:
pr-itni'adventus impleri, sjcut per prophetas promis- "' [Ambr., Aug.] Parliceps suni oniniinn, ,rit per hoe
sumesf, ul gralia Evangelii abundet, ubi fides im-- tiineant et cuslodiant, quaeduo congrue j'ungit, quia
. petrat, quod lex imperat. Hoc nlodo precalus sura : qui timet, custodit. Et quia per hoc quod factus.
Misereremeisecundumetoquium tuum, id est secun- est particeps fratrurii, multum fruclum fecit gra-
ditmproinissionemtuam, cujus filius surii; et quasii nuni Irumenli (Joan. xn). Ideo. de ipso fruclu
auditus et adj*utus,subdit; subdit:
VERS.5 (59). —« Cogitavivias meas, el convertii VERS.8.— i64) « Misericordia tua, Doniine, plena
< pedes niebsin teslimoniatua.) ~ « est terra; justificaliones tuas doce me..».' ,
Cogitavivias meas, [Ambr., Aug.] priores rnalas,, Misericordia tua, Domine, plena est terra, [Aug..
vel futuras vias praecogitavi,scilicel quid agendumi Cassiod.] quia impius justificalur, in cuj'us gratiae
sit, et quoniodo et quid non ? Unde, paratus sum;; scientia ut proficiatur, adjungit, juslificationestuas,
quod post sequitur; El converii pedes meos a viis-, quia terra plena est gfatia et misericordia, ideo
meis, qtiae malae erant, in lesthnonia iua quae nont justilicaliones tuas doce me.
sinunt errare. Denique hoe beneficio graliae impe- [Cassiod.] Aliter ab illo loco: Deprecalus sum
trato, „f Et agit de secundo adventu, ubi Christum in ma-
VERS.4 (€0). — «Paratus sum et nort sum turba- j'estale videre cupit. Quasi dicat: Quia portio mea
« tus, ut custodiammandata tiia.» es, Doriiine, ideo deprecaiussumincordemeo,yidere
Paratus sum, ut custodiam manddta iua, [Cas- faciem tuam, id est majeslalem divinilatis: hanc
siod.] id est deliberavi pro mandatis tuis custodi- faciem petit videre, non hic, sed in fulura resur-
endis pati. Et ideo non sum turbatus. Improvisa tur- rectione, unde dicit DominusMpsi: Non videbilme
bant, integre custodil, qui adversa non meluit, ett homoetvivel (Exod. xxxm). Sed quia peecatcr est.
tam paratus sttm, quod iste, petit ut per .misericerdiainhabeat qucd meri-
VERS.5 (61.) — <Funes peccatorum circumplexii lis neii pntcst : unde subdit: Misereremei secun-
< sunt me : et legem tuam non sum ohlitus. > dum eloquiumluum, quo premillis sanctis visicnem
Funes peccatoruin[Aug.] id est impedinienta ini-- deitalis; et debes misereri, quia, cegitavi, etc Vel
micorum carnaliumvelspiritualium, circumplexlsuntt ila coiitinua : dixi, cuslodire legem.Et ideo cogila-
me, qui carne servio legi peccati, menteservio legii rt titas nteas, id est quse essent viaemeae, et habita
Dei. Peccala sunt quasi Ionga restis, quam trahunt,, visione converli pedes meos in teslimoniatua. Hic
qtti implicare sauclos volunt; sed non possunt ebsi est ordo coriversionis.Et paratus sum etnon sum.
qui iegis non sunt obliti. Utideiste subdit: Et legemi DI lurbalus ut cuslodiam mandalatua, hoc noii mula-
tuam non sum obiitus. Dico non suru oblitus,, lur. Non sum turbalus, elsi funes peccatorum cir-
sed cumplexisunt me. Tot sunt laquei, quod surit pec-
VERS.6 (62.) — «•Medianocte surgebam ad con- cata. Haec secundum corpus, quo servimus legi
« fitendumiibi super judicia justitiae tuae. > peccati, nos circumplectuntur, si animus reluctans
Medianocte, [Aug., Ambr., Aug.] id est graviorii legem non obliviscitur. Unde siibdit,: Et legem
tiibulatione non dejiciebar, sed surgebam .fortius; luam non solum oblitus; sed media nocte surgebam.
ad corifitendumlibi. Gratiae namque sunfagendaes [Amb., Cassiod.] Non satis est dies ad praedican-
Deo de omnibus quae accidunt nobis, et sic potestt dum, imo et in nocte orandum esl ne somno len-
teneri Domuius.Ad confitendum,dico, superjudiciai tus capialur. Tunc enim fervet earnis: illecebra,.
justitimtuw,id est coiifitebor tibi, sciens quiaet hbc: tunc tentator illudit, et ipse Deminus pernpctavitx
quod, funes circumplectuntur. me justo judicio Dei,, in cratipne (Luc. vi), ut te preprio :.d precandunt
cst, quod incipit a domo ejus. Quia vero haec prae- invitaret exemplo, tunc eniin tentator retia tendil,
dicta bona fiunt gratia Dei per Jesum Christum, vox: vel jacit, quibus mentemturbare possit improvidam.
ipsius Salvatoris tiic suis membris adjungitur. Hoc:' Tunc enim spirituales neqniti» omne n«fa»»tiadera
1575 PETRiEOMBARDl 1076
cOriteiidiirit, quando nullus culpse arbiler, nullus£A"" 'v.;, TDTETH: .''.' ,
criminis conscius, nullus potest esse testis erro- Bontiqtemfecisti. [Ariibr., Cassiod.] In hac nona
ris. Tunc varias discrepationespeccatori dormienti litlera, gratias agit Deode humiliationeet patientia
infundunt. Providendum est ergo ut eo tempore sua, per qiiam venit ad justitiam. Et quia bonura
quo potes vincere, nequaquam vincendi lempus est humiliari, ct patientiam habere, et praestat
amiltas. Surgeigitur ad praedicanduraDcumea hora etiamin tribulationibus jocunditatem, ideo congrue
qua tenf.ator consuevit irruere, qua solci adversus huic octoriariopraescribitur littera Teth, (172)quae
tenlationes gravesremediumvcnire coeleste,scilicet inlcrpretalur bonmn, vel exclusio, quia hic de pa-
media nocle, quo lempore piimogenita iEgypti, tientia agit quae cxcludit tristitiam de adversis, et
261 percussa sunt (Exod. xn): quando eliam facit bonuin el jocundum pati. [Ambr., Alcuiii.]
sponsus verilurus est. Ideo tunc surge, ne inte.r vir- Martyresqui vere nrilitant Christo, persecutiones,
gines fatuas remaneas (Matlh.xxv). Adconfitendum, glauios, incendia non timentes, infestis etiam regi-
quasi dicat: Surgebam ad hoc, utique, ad confi- bus se obtulerunt, atque impatientiaealTectumexclu-
tendum tibi superjudicia justificalionis tum, [Hay., serunt. Quasi dicat: Doce me justificaiionesluas,
Gl. int., Ambr. Cassicd.] id est ad laudandum te, quia j'am
de judiciis justitiae lua3, quibus llagellas filios quos B
' YERS.1. (65). — « Bonitatem fecisti cum servo
recipis. Vel ita: Surgcbam ad confileiiduni, ego « tuo, Doniine,secundumverbum tuum. >
dico inhians in illud bonum, quodest super judicia Fecisti,oDomine,bonilaiem,veljocttnditalem.vel
justiliae tuse, id est quod non posstmt mereri fla- suavitatem, cumservo tuo, [Aug.] id est fecisti ut
gelia qitibus justificas ; et ut breviler superiora bonum delectet, faciendo filium, qiii servus fuit:
concludam; particepsegosum omnium.Vel ita con- et est magnum Dei donum, ut bonum opus non
tinua : Et cttm sim talis, non superbio, sed, Parli- tiniore poenaefiat, sed amorej'ustitise, non servili-
ceps ego sum omnium. Membrum enim particeps ler, sed liberaliler. Servus enim q(iod'prius erat,
est tolius cerporis. Ita enim portio ejus est Domi- non manet in domo in aeternum;filius manet, quod
nus, ut particeps sit, npn unius, sed omniumEccle- modo est (Joan. vm); de servo enim factus est fi-
siarum. Tanta est virtus unitatis, cuni sit particeps lius. [GLint., Aug.] Vel ita ut eliani modo intelli-
CiiristL Humiliter dicitur particeps famulorum, gatur servus, scilicet humilis, non superbus. Et est
quod est et Christi esse participem. Unde Aposto- Fecisli bonitatem,hocnon mutatur. Cum servo tuo,
lus : Parliceps Christi facti sumus (Hebr. m). Ti- quod modo sum, qui priuscuni liberto amare egisti,
mentiumte. [Ambr., Gl. int., Cassiod. Ambr.] Ecce r cum homo volens se a Dei servilute emancipare,.
inter rudes humiliter se constituit. Initium enim factus est Hbersuus malam adeptus libertatem. Est
sapientke est timor Domini, qui tariien non sunt enim libertas bona et mala, sicut et servitus. Fe-
oliosi. Et cuslodienliummandata tua, et hoc totum cisti dico, secundumverbumluum, id est secundum
est misericordia tua, sicut omnia, quia, o Domine, promissioiienituam, quaeseeundumfidemfirma est
terra est plenajuslitia tua, spirituali, et temporali, omni semhii. Deinde quod se accepisse confessus
quia fidem ubique dilatavit, et solem suum oriri est, petit augeri et perfici, dicens :
facit super bonos et malos (Maith. vi). Et quia egoi VERS.2. (86). -^- « Bonitalem et disciplinam et
sum particeps, et omne bonum est a te, ergo, « scientiam doee me , quia mandatis tuis cre-
juslificalionestuas doceme. Jam se custodisse dixit, « didi. >
sed et hic petit amplius doceri, quia semper quae- Bonitatem et disciplinam et scientiam doceme.
rendaesunt ad proveetum. Nunquamenim est bonae• [Aug.] Qui jam dixerat bonilatem fecisti, quomodo-
rei satietas. Ideo.autem ait. doce, quia non esl aiiusi dicit, bonilalemdoce me nisi ut gratia Dei magis
qui doceat. Ipse enim solus est magisler, sicut ipse. magisque ei augeatur? hanc vero docet, cum chari-
ait: Unus esl magislervester (Matth. xxin). tatem.inspirat, ut non ex timore operetur, sed ex
D amore, et sit ei boni delectatio. Et est : Doce me
COLLATIO IN n HETH.
bonitalem, id est charitatem inspira; et disciplinam
VERS.i (60). — Paratus sum et non lurbatus. doce, id est patienliam da, quasi a Deosit dulcedo.
Hieronymus et Nebiensis, feslinavi, et non neglexi.
Greteri, festinavi et non dislnli, sive non tardavi. boni, ut amore Dei et proximi quaslibet feram pas-
Quantum ad sensum, pusillum distant. Nam quii sioues; et scientiamdoce me, id est mentem illunii-
parattts est, impigre feslinat, et prompte niiiil ne- na. Gum enim tanta est charitas, ut tribulatione
gligens omnia exsequitttr, citra ullam interlurba- non
tionem. In Hebr. est 'nncncnn NS"1W_?n HASCHTI 1 possit exstingui, tune scientia, quaeante infla-
VELPHITHMAHMAHTI. Etiam si forsan lectum sit ral, utilis est : qua sibi homo innotescit, quia scit
quantum ad verbum postremum, "•nnx.nnnHITHHA-quid meruit; et accepit quid possit; vel non. Et
MAHTI, id est turbatus, a radice riOTHAMAH. nota quod ait, doce; aliud est docere, aliud est
VERS.5 (61). — Funes. Hieronymus,Campensis,'
ubi nemo discit,
inlerpretes pro Cajetano, Pellica*nusconsimililer, dicere. Nonest docere vel dicere,
Pratensis, Sanctes, Chaldaeus, Nebiensis, Munste-! nisi doceatur. Ideoque si discipultts non capit qua?
rus vertunt congregationes, sive catervas. Sjquidemi audit, non potest doctor dicere : Ego eum docui,
^.n HEREL, anceps est vox. sed, ego ei dixi. Et idee Deus; auando vult docere,.
(172) Hier. ad Paulam urbicam.
1677 COMMENTARIUM; IN ^SALMOS, — PSAL. CXYIII. 1078
prius datinteHectum;-sinequbnemo disceret. Undes A tuf bbedientia, et pereat non fediturainiseria. Uiide'
dicitur; Et aperuit itlis sensum, ut intelligerent ' subdit :
Propterea, scilicet ne rursus huiniliafer;
Scripluras (Luc. xxiv) : Docetergo bonitateminspi- eloquimntuumcuslodivi.JZccehumilialio estccrre-
rarido dilectionem. Haecenim non docetur, si noni clio. Dico cuslodivi, et
delur. Docet disciplinam, temperando tribulalionemi VERS.i. (68).—«Bonus es-tu; et in bonitate
emendatoriam, quae non audiendo vel legendo,vel « tua doce me justiftcationes tuas. >
cogitandodiscitur, sed experiendo docet scientiam Tu bonus es, [Ambr., Aug., Ambr.] id estsuavis.
insinuando cognitionem : haecenim docendodatur. Laudat judicem ut impetret, dicens : Bonus es, pro-
Quid enim aliud est docere, nisi scientiamdare?! prie est bonus in se, et ex se; et bonus . qtiia dat
Docetautem Deus et scire scienda, inspirando ve- bona data petenlibus sc-(Luc. xi). Et inbonitale t«a,-
rilatem; et facere facienda, inspirando suavitatem. id est in tua suavilate doce me justificationes tuas.
Docetergo illa facere, haecscire. Ideo docel, quia, Vere vult facere j'ustificationes, quando eas in ejiis
mandatis luis credidi. Convenienlius videretur di- suavitate vult discere. Infirmus ergo honio, non
xisse, mandatis obedivi. Mandatis enim convenit: vult acerbitate legis j'udicari, non asperitalem medi-
obedire, quia mandata facienda suscepimus; pro- camentorum sibi adhiberi, non ferro incidi vulne-
niissis convenit credere; sed congrue ait, mandatisi B rum fibras; sed bonitale Dei curari vult, ut et si
tuis credidi, scilicet quod tu illa mandaveris, noni acrioribus opus est, moderate fiat et miliget Detis
aliquis homo, licet per hominem ministrata sint. vim doloris. Juslificatip est opus j*ustitiae,quo me-
Et est sensus; Fides qua credidi ista, tua esse man- lius docemur in Evangelii bonitate, quam in legis
data, impetret a le gratiam, qua faciam ista quaetui severitate. lbi dariinatib, hic remissio.
mandas. [Alcuin,, Hier., Ambr., Alcuin., Ambr.]| VTERS. 5 (69). — « Mulliplicata est super me ini-
Hominisenim non est, sed Dei mandare, et unde> t qttitas supeiborum; ego autem in tolo corde meo
fiat dare. Vel ita; Bonilatem fecisti, dico, doce me! i scrutabor mandata tua. >
justificationes : quas? non alias quaero, sed quas» Multiplicata est. [Cassiod. Alcuin., Gl. int. Cas-
aliis fecisti. Jucunditatem enim fecisti cum servoi
siod.] Quasi dicat: Doce, et opus est, quia adest
tuo, Doniine,scilicet alio quolibet. Quasi dical: Ju- colluctatio, ubi ostendam re, quod didici. Et hoc.
cundasti aliis. Et hoc secundum verbum tuum, id' est:
Multiplicataest, vi et numero,' supermeiniqui-
est per Filium tuum. Nihil enimvere jucundum, «isi1 tas
superborutn,quos humiliatio ttta nondtim hunii-
secundum verbumDei. Multaenim videntur in hoc' liavit.
Iniquitas est multiplicata in me, tanien non
6aeculojucuhda, quaenon sunt mullo suavia, quae " refrigescit charitas, quia in suavitaie didici justifi-
usui nobis sunt; sed eadem nihil possunt prodesse' Q cationes. Et hoc est:
Ego autem scrulabor,\el scru-
defunctis.Et quia aliis jucundasti, jucunda etiam et1 tabar, mandata lua sicut amans. Ad hoc enim scru-
mihi, ne fatiger. Et hoc est-quod dicit, bonitatemvel' tatur, ut cognila faciat, et faciendo perfectius co-
jucunditatem,el disciplinam,et scienliam doce me ,> gnoscat, quia perfectius cognoscuntur cum fiunt.
hocmerito, quia mandalis tuis credidi. Qui enini1 Scrutabor dicc, in toto corde meo,ul tantum haeream
credit mandatis, scientiam eorum quaein mandalis5 mandatis,
quantum illi superbi volunt seducere. Et
docentur, polest habere. Ecce per fidem habeturp etiam
scientia, quaeveracognilioest eorum quaesunt. Unde
VERS. 6 (70). — « Coagulatum esl sicut lac cor
Salomon: Deus dedit mihieorum qum sunt cognitio-
< eoruni; ego vero legem tuam meditatus sum. t
nem veram(Sap.vn); per scieutiam vere assumitur
vel accipitur disciplina. Quod enim scimus placere5 Cor eorum superborum cpagulalum est sicul lac,
Deo posse, in eo nos ipsa conversatio delectat, quset [Ambr., Aug.] id est induratum vitio accessit. Ut
disciplina. Etsi sit amara carni, debet esse jucundat enim Iac natura sui speciosum, ac sinceruin est,
menti, quia suavis est Dominus qui dicit; Tollite, , sed corruptione coacescit, sic huniani cordis et ,
jugum meum, quia leve; el onus meum, quia suave , -.mentis naiura sincera est, et perspicua, priusquam
est (Maith. xi). Per fidemenim mandatorum, scien- vitiorum commislione coacescat. Ergo coagulatum
tia eorum assumitur; per scientiam disciphna, perf est cpr ecrum, per invidiam, et superbiam, quae
naluraeccrruptipne malitiaeviliarunt. Ego^
quain fit bona et jucunda. Ideoque ad illa tria, puritatem
unum hoc retulit, scilicet, quia mandatis tuis,. vero, quasidieal: Illi ila. Egc verp legem iuam-
credidi. meditatussum. Hoc opponit duriliae illoruni, quia
VERS.5. (67). — < Priusquam humiliarer ego de-. conlra obstinationeni eorum refrigerium est medi-
« liqui; proptereaeloquiumtuum custodivi. > tatio legis, ergo
Priusquam humiliarer. [Gl. int. , Attg., Ambr.]] VERS.7 (71). —•« Bonum mihi quia humiliasti
Quasi dicat: Fecisli jam bonitatem, et item dixi:: « me, ut discam justificationes tuas. >
docebonitatem;ad quod prodesthumiliatio correctio- Bonum est tnint quia humiliasti me, [Ambr. Aug.]
nis et disciplinae,quam pelO, sed priusquam humi- quia in poenamvertisti eruditionem. Unde Aposto-
Harer ego deliqui in Adam, in quo omnis homo tan-- lus : Placeomikiin infirmilalibus meis (II Cor. xn).
quain in radice vitiatus est, et vanitati subjectus,, Et est: Humiliasti me, id est diversis tentatioiiibtis
fjuodprodest experiri ul dejecla snperbia, diliga- excrcuisli, ti( discam facere justificaliones luas, hi.
 107- PETRl LOMBAllDl 1080
tsi opera justitiae-.Sed quia hoc iipn fit nisi per di- A Mariusiuwfecerimtme,\ki\%., Ambr.] secundura
lectionem, ubi suavitas est, anitnam ad iriiagiriemet simililudinem tuam, ei
VERS.8 (72). — « Bonum mihi.iex oris tui; s.uper plasmaveruntme, vel, paraverual, vel, finxerunt,
« millia auri et argenti. > secundum corpus, secundum quod pmnes in Adan»
Bonummihi. [Cassiod. Hilar. Cassiod. Aug.JHic fecit. Vel i.n singulorum generalione omnes facit.
frequenter iterat bonum, quia semper magis dulces- Manus vero Dei, accipitur virtus operationis; vel
Cit. Quasi dicat: bona est humiliatio , quia bonum quia pluraliter dicit, manus tuae, accipiunlur virtus
estquod indeacquiritur. Bonumest etiam/es ortstui. et sapientia. quod utrumqueCbrislusest. Velmanus
Lexest evangeliumoreChrisli prolatum. Bonumdico Dei Patris, sunlFilius el Spiritus sanctus qui coope-.
262 super millia\auri et artjenti; super millia dicit rantur. Non est ilaque hoc contrariuni illi qnod itt
infinite, quia bonitas comparationem similem non Evangeliodicitur dc YerboDei : Ontnia pcr ipsum
poterat invenire. Hoc aulem praemisit, et poslea factasunt (Joan. i). Idem enim est verbum Dei, et
adjunxit, auri et argenti, ut comparatio auri et ar- manus Dei. Notandum quippe quod magnoecom-
genti vilesceret, quae suut praecipua cupidis. ideo mendalionisusus est exordio, cum opus Dei se esse
ergo dicit, super, quia amplius diligit charilas le- dieit, sed utramque sui naluram, quo faciiius ciVca.
gem Dei, quam eupiditas millia auri et argenti. operis sui gratiam favor inelinaretur auctoris, et
CpLLATIO. IN 13TETH.' grandis etiam hominis praerogativamonstraretur.
VERS.2 (66). — Disciplinam Hieronymus et Preliosum quippe opus Dei est homo; de aliis nam-
Sanctes vertunt, sermonem; Pratensjs et Pelliea- que operibus legitur : Dixil, et -facla sunt (Psal.
nus, nobiscum, disciplinam; translator ad Campen- CXLVIII)'; hominemvero manibusfiguravit,quasi slu-
sem, consimiliter. Munsterushabet qustum, sic la-
men ut yelit accipi pro recto sensu. lnterpretes pro diosius opeians in hominis creatione, de qua quasi
Cajelano , dicunt intentionem.Porro DJ?*D TAAM He- quodam consilio ante tractat, quam fiat, et specialis
braeis spnat rationem, consilium,eloquium,argumen- hortatus praecessit: Faciamushomiiiemad imaginetn
iationem, et hujusmedi.
VERS.5 (67,).— Priusquam humiliarer. rtiyt":DT_! ei simitiiudinemnoslrafn (Gen.i). Quasi hic laboret
TERESI EENEH. Hieronymus traduxit, anteqnam au- Deus, ut sludiosa operatio in hoc noletur. Tanta.
direm. Campensis consentit, priusquam diligenter denique est hominis dignitas, quod homo legalur
auscultaremad mandata tua; Nebiensis, responde- sederead dexteram
tem. n.V A.NAH, est. Dei, non angelus, qui ab aiigelta^
ambiguum
VERS.5. (69). •— Muiliplicata est super me ini- lionoratur. Ipse est unigenitus Dei, qui est imago
quiias. Hieronymuset caeteriapplicaverunl,seu con- Dei genita, non icreatasecundum quod Deus. Nain
cinnarunt mihi, sive adversumme mendacium. HB'0,r. secundum quod homo ad imaginemDei creatus est,.
TApiui,signifi.cat, addidit, appticuit. Qui vero addit sed juxta deitalis naturam, genitaimago esl. Hoina
niultiplicat, ut versiones in hoc niliil distent. Omnis. vero
landem iniquitas, est quaedam fatsitas, vanitas ac non; scd tanliitn ad imagiucmfacius, habens
mendaciumi quod est jpUJ'SCEQER. aliquid de imagine secundttniiuiiiateriale. Al secun-
VERS.6 (70). — Sicut lac. Hieronym. sicut adeps dum hoc quod plasmatus est, de nialeria pulvere
STi HELEB est adeps, sed shn HALAR, est iac. Sensus est. Disce ergo, homo, ubi grandis et preliosus sis.
non mutatur. Yilem quippe de terra demonstrat, sed gloiiosunt.
1 JOD.
te facit imago. Quid enim lam
Manus tum. [Cassiod., Ambr., Alcuiri.]In hac virtr.s; pretiosum
estDei? Quam relinens
decima littera intellectum mandatorum Deidari si- preliosum quam imago
homo jure vocaris, homitiis nomen non amitlis;
bi petit, ut vera vita fruatur. Quam quia nemo habe-
cum vero, eadem neglecta, in vitia cadis, non honii-
re valet, nisipeccata confiteatur,quod maximefit in
nem, sed aut serpentcm, aut/vulpeculam, aut ju-
adversis, ideo praescribitur littera Jod qiue inter- mentumet
hujusmodi, te consuevilScriptura vocarc
pretatur confessiovel desolatio, quodbeneconveuit. Unde : Nolile
Citius enim confitentur qui desolati sunt in advei- fierisicul equus et muhis (Psal. xxxi).
Et de Herode ait: Dicite vulpiilli (Litc..xni). Ideo-
sis. In secundis quippe solet homo extolli. Cum ,D.
in Ezechiele dicitur nomine geminato : 0 homo,
enim urgetui adversis , tunc divinum implorat auxi- que
lium. Cumante succedunt prospera,. fit animusela- homo (Exech.xiv), ut qui exterius formain hoininis
Dei servet. Vindicat enim
lior (173). Inierpretatur etiam Jod scientiavcl prin-. habet], intus imaginem
Deus imaginem suam de eo, qui imagini illi fecit
cipiutnpropler quod etiam recte huic octonario prse- ut per malitiam homo quod erat esse de-
scribitur, quia hic docetur hoino creatus esse im- injuriam,
et et in sineret, et fieret mulus ex homine. Poslquam enim
passibilis immortalis, plenitudine scientiae, esse.
ad quambonushomo desiderat reverti, cujus in hac peccasti, aliud esse coepisti; illud quod' eras
Exutus autemcoclestisimaginisornameutc,
vita initium habet intellectum. Quasi dicat: Lex tua desiisli.
est mihi bonum super millia. Et merito, quia etiam nemen hcminis.amittis, qui gratiam hnminis.
VEP.S.1. (75)— « Manustuaefecerunt me el pla- non lenes. Magnum opusDei, es. homo, magnuni
« sniaverunt me;. da milii intellectum, ut discam esl quod libi Deus dedit. Hanc hominisdignitatem
s mandata lua. > commemoraihic dicens : Manus luw feceruni mex

(17.5)Jod principium ex Hier. ad Paulam urbicam.

 1081 CO.VMENTARIUM 1N PSALJIOS. — PSAL. CXVIIl. 1082
el plasmavermt me. [Gl. int., Aug., Gl. int., Cas- Anisi
. ejus viderit ir.entem, nisi ejus intende-
siod.] Quasi dicat: Operatio tua te moveat, quaein rit 6eriiionem. Tunc ergo laetabitur, cum ista
homine egregia est commeniorata suae originis di- cognoverit. [Aug., Alcuin., Aug.] Et nota quod
gnitate, inlelleetum qui per pecealum obscuratus posuit, timent, verbum praesentis temporis, vide-
est, petit restitui, dicens; da mihi intellectum; ab buiit, aittem, et, laetabuntur, futuri temporis,
alio non quaero, nisi a te, tu qui fecisli refice. In- quia in prsesenli timor ubi est tentatio. Laetarivcro
telleclum da mihi puriim; elsi enim omnibus est et videre in futuro perfecte. Ideo laelabunturquia in
purus intellectus pernaluram,quodiscernitur homo verba lua, id est in ea quae promisisti, snperspe-
a pecore, tamen a peccando deformalus esl, et ravi, ut sim lilius promissionis. Et noia quod
quolidie renovatur. Unde apostolus : Renovamini non ait, simpliciler sporavi, sed supersperavi,
spiritu menlis veslrw (Ephes. iv.) [Aug., Alcuin., quia enim Deus potest facere supra quam intel-
Aug.] Dari ergo sibi intelleclum pelit, ut magis ligitur : parum cst ea sperare quaeintelligimus, vel.
serenentur oculiinteriores : quod fit per fidem, qua petimus, sed debemus semper sperare. Vel.de- an--
mundanlur corda, quia licet nemo possil credere gelis potest accipi; qui limenl te videbuntme, et lw-.
in Deum, nisi aliquid intelligat, cum fides sit ex labuntur, quiain vcrba lua supersperavi.Angeli enini.
auditu praedicationis(Rom. x), lamen fide sanatur, " tetanlur de himinibus , si sperant in verbis Dei.
ut ampUoraintelligat. Alia enim sunt quae nisi in- Considerans autem Ecclesia, quaeadhuc timet hujus
telliganius, non credimus; alia quae nisi credamus, vitaeniisericordiam, ct quod caro citpil contra spi-
non intelligemus,-ideoque subdit: ut discani, ad riltKii, inqtiit,
hoc da inlellectum ut discam mandata tua; Si non VEUS.5 (75). — i Cognovi, Domine, quia aequi-
possum deitalem videre, saltem mandata discam. < tas j*udiciatua, et in veritate tua lunniliasti me. >
Vtde quam alte inteliigenda sunt mandala, ad quae Cognovi,Domiiic [Haym., Cassiod.] Quasidicat:
petit iste inleiiectum, qui jam cuslodivit ea, cujus Ideo da intelleclum, quia jam cognovi,Domine, quia
non omninipdp iste expers est, dum a Deo petit. judicia lua sunt wquitas, id est.jusla est animadvcr-
Ipse enim solus dat inlelleclum, et si aliquando sio Adae.Summa enim aequitas est, ut qui per su-
ministro angelo, ut Danielidedit, cui dixit angelus : perbiani delinquunt, purgentur humiiitate. Unde
Veniintelleciumtibidare (Dan. n). Deus tamen per subdil: Et in verilale tua^ id est, juslo judicio hu-
seipsum, qui lux est illuminat pias mentes, etsi miliasii me, in morteni; sed nunc,
aliquandoutatur angeli ministerio. Ita enim dicitur YERS.i (76). — < Fiat misericordia tua ut con-
angelus intelleclum darehomini, ut quisquam dici- „. < solelurme, secundum eloquium tuumservo tuo.>
tur dare lumen domui cui feneslramfacit, cum eam Fiat misericardia, etc [Aug., Ambr. et Aug.,
sua lucenon penelret et illustret. Ambr.] Primo veritas humiliavit inmortem. Dein-
VERS.2 (7i). — c Qui liment te videbunl me, et de misericordia inslaurat ad vitam, promiltenle hoc
< laelabuntur,quia in verba tua supersperavi. > Deo. Haecautem misericordia est regeneralio, fi-
Qui timent te. [Ambr., Aug., Cassiod., Ambr.] des, spes, charilas, qu;«de misericordia Deiveniunt.
Quasi dicat: Da inlellectum, quia si dederis, omnes El hsecsunt soiatia in hac miseria, non gaudia bea-
qui timenlte videbuntme, intus non extra tantum torum ut consolelurme, non pelit auferriaerumnas
hic, et maximein futuro, et kvlabunlur omnes qui quaesunt ad purgalionem, sedconsolari. Fiat, dico,
titnent; Iaetantur, si uni datur quod petit, et cle- secundumeloquiumtuum , factum sertiotuo, id est
mens Deus libenter facit, quod omnes. delectet. secundum quod promisisti servo tuo. Yel ita : Co-
Timentes ergo vident justum et laelantur; aliis in-. gnoviDomine.Quasi dicat: Ideo opus est intellectu,.
visus est justus.,etgravisad videndum,sicullegitur quia ex dalo intelleclu, cognpvi, Domine, quiaju-
in Evangeliode plerisque qui Dominumvidere non dicia tua sunt wquitas, in omnibus quaefiunt, etiam,
poterant, et aUi quoque transitum ei denegabant cum filiosflagellas, quia per labores praeniiadantur.
(Luc.vm). Ideoque timentesDeumdicit videre seet D ] Et nota quod ait cognovi,non ait credidi. Aliud est.
kelari. Magna enim virtus est in oculis, quod in enim credere, aliud agnoscere; fides timentis est,
naturalibus apparet. Auimal enim visum prodest agnilio sapienlis. Qui enim liniet, rationem noii
diclericis, prior videns lupus vocem aufert; basi- quaerit. Ubi fidesest, non statim cognitio; ubi co,-
bscus, si pric videt occidit; siprius.videtur, occi- gnitio est, fides praecedit. Ita ergo perfecte cogno-.
ditur. Qi>areergo virtusest in oculis justi, qui cum vit iste ut humiliaretur in veritate, quod est ad sa-
fide videtur ? qui cuin sit imago Dei.ab hominibus, lutem humiliari, Sciebat enim prospera vel adversa
honoratur, ejus utique oculorum radii virtutem ad tentandum data. Unde subdit: Et in veritate.
quamdam videntur infundere iis qui fideliter eum Quasi dicat: Cognovi.Et ideo humiliasti me inveri-
videre desiderant. Est enim insitum bonis ut vir-. tqte lua , ut bene feram prospera vel adversa. Ere-.
•tules suas in aliis ament. Perfectioribus ergoj'usti ctus nen videt vera judicia, sed nunc fiatmisericer-*
aspectus laetitiaest, plerisque vero correctionis ad- dia tua serve tuo. Non mulattir sensus; sed ordo-
monitio est. Sedquomodoquisdebet viderejustum?- litterae : Ut consoleturme. ln lanore enim perfeclus,
non in corpore, non in vestimento, non in vultu vir, non finemlaboris , sed verbum consolationis.
tanlum, sed intus yideat. Non enim illum videt,. petit, utbene perferat. Fiat, dico, secutidum,eloquiui*
 S085 ' PETRl LOMBARDI IGS-i
tiiutn,id est" sicut promisisti. Sed post haac, et per"'i
A cipiuin, ciijus paulo ante meminit; sed tamen non
'-• recusat laborem si necessariumest manereincarne.
haee,
VERS.S (77). — « Veniant roihi miserationes Quasi dicat: Venianlmihi miseraiiones tum, el vi-
o tuae, el vivam, quia lex luameditationiea est. > vam, quia
Fentan' miki, [Aug.]in fuluro, miserationestum, VERS.1 (81). — « Defecit in salutaretuum anima
et per illasvivamvere, exprimilquid per misericor- « mea, el in verbum luum supersperavi. >
diam detur, scilicet vita aeterna,quce sola est vita Defecitin salutare luum, anima mea. [Aug., Al-
sine additamento. Quo merilo 263 Qula^exitla me~ cuin., Aug., Ambr.] Estdefectus laudabiliset opta-
ditalio meaesl. Haecmeditalio, cogitatioamantis est, bilis. Et est defectus culpabilis, et damnabilis. De-
qua cogitat, ut per dilectionem operetur, nec refri- feclusabono in malum, malus est; a malo in bo-
gescat iniquitate superborum. Haec ergo meditalio nniri bonus est. Defectusautem simpliciter sine ad-
est in fide, quaeper dilectionem operalur (Gal. v.) jectione solet accipi in malo, sicut profeetus in
VERS.6 (78). — « Confun.dantursupcrbi quia in- bono, nisi addatur aliquid, ut cum dicitur: Profi-
« juste iniquitatem fecerunt in me; ego aulem exer- ciunt in pejus. Ethic dicitur in salutare, non a sa-
« cebor in mandatis tuis. > lutari. Bonus est ergo defectus isle. Talis enini de-
Confundantur superbi. [Ambr., Cassiod.] Quasi ''' feclus indicat nimium desiderium boni nendum
dicat : Mihi veniant miserationes, sed supefbicon- adepli, sed avidissime concupiti, ut Simeonet an-
fundanlur, id est pudeat eas, quia feceruntinjusle tiqui qui Chrislum venire desideraverunt. Unde
iriiquilalem, id est,.sine j'udieio,ego aulemexercebor sunt illaesacramentales vn anliphor.ae,ante natale,
vel, exercebar in mandatis luis ut benefaciameliam 0 Adonai! 0 radix David! etc qutbus Salvatoris
inimicis. Hoc est remedium conlra inimicos bac- advenlus petittir, quae omnes secundi toni sur.t,
chantes. Ecce quod supra dixit, lex tua meditatio quia ille invoealur, qui est Deus et homo.Etsmit
inea est. vn, quia in eo septiformis graliaeplenitudo est. Et
VERS.7 (79). — « Convertanturmihi timentes te: nunc omnes jusli eumdem venturum desidei-ant.
« et qui noverunt testimonia tua. t Neque hoc Ecclesiaedesiderium ab inilio saeculire-
Convertantur. [Aug., Cassiod., Aug.] Hoc proprie quicvit aliquantulum, nisi quandiu hic cuni disci-
caput nostrum, id est Christus dicit, ipse enimest pulis in carne conversatus est, ut totius corporis
ad quem convertunlur timentes : Quasi dicat: Su- Christi vox sit haec: Anima mea defecit, id esl las-
perbi confiindantur; sed timentesle, id est incipien- sata est diutina exspectatione, lenens affeCtuet de-
tes converlanlurmihiet quinoverunt,quos jam lectio , siderio, in salutare luum, id est Jesum Hebraice :
iinbuit, et si nondum operatio testimonia tua de quod enimvehementerest desiderabile,quasi ipsam
Christo per prophetas praedicta, et in eo monstrata animamillius deponit, qui desideral; si tamenspes
per miracula. propior assurgat, dat vires. Itaque quanto longius
ERS.8 (80). —« Fiat cor meum immaculatum est illud quod desideralur, tanto magis deficit ille
< in juslificationibustuis, ut non confundar. t qui desiderat. Id est Crgodelicere in salutare, in id
Fiat cor meum. [Aug., Cassiod.] Post omnia non tolis desideriis migrare, etiam quadam animaedefe-
audet dicere quod iit, sed petit fieri immaculattis. ctionetransfundi. Ecce curvatio humilitalis.Vel ita,
Et loquitur hic vir justus. Quasi dicat: Fiat mise.ri- Anima mea defecit a se, id est ab animalitatis sure
cordia et vivam, quod ut impetrem, fiat cor meum appetitu, tendens in salutare tuum, id est in Jeru-
immaculatum,, non in viribus meis, sed injuslifi- salem. Vel ita fit unus spirilus cum Deo. Quoniam
cationibus tuis, donata enim regeneratione,adjuncta qui adhaeret Domino, unus spiritus est cum eo (/
corifessione, fusa oratione, hoc sil. Ita fial imma- Cor. vi). Spiritui ergo adhaerensanima, deficit ab
culatum, ut non confundar. Quasi dicat : Confun- eo quod est anima, et fit unus spiritus. Itaque
dantur superbi, ad correctionem : ego autem non quanto magis desiderat adhaerere salutari : tanto
ad poenam... ] magis a se deficit. Ista ergo defectio imminutionem
D
(In lod nihil annotandum ponderis deprehendimus.) i quidem fragilitatis, sed assumptionem virtutis ope-
3 CAPH (17.4). ratur. [Ambr., Aug.] Et nota quod hic practicus
Defecitin salutare luum [Cassiod.,Alcuin.,Amb., esse ostenditur, quia sicut anima corpus vivificat,
Alcuin.] In hac undecima liltera peregrinus hujus; ita hic extra agit bona; et ne dubites qiiid dixit sa-
mundi adventum Domininimis desiderat primum, lutare, addit : et in verbum tuum, id est in fiHum„
secundum anliquos patres; secundum, quantum ad! Yel in verbum tuum, id est in promissum tuum
modernos, dicens : Quarita in hac exspectationetu- supersperavi.Haecspes facit per palientiam exspe-
lerit a superbis, appetensut in mandatis Dei perse- ctare, qttod-nonvidetur; nec simpliciter dicit spe-
veret; et quia in hac exspectatione lassatus est ex ravi, sed supersperavi,quiaplus futurum est, quam
desiderii dilatione, ideo praemittitur huic octonario dici potest.
Tittera caph, qttaeinterpretalur incurvatus, quia fes- YERS.2 (82). — «. Defecerunt oculi mei in elp-
sus lorigamilitia, cupitdissolvi, et reverti ad prin- t quiuniluum, dicentcs : Quandoconsolaberisme?(

(174) Caph interpretatur manus secundum Hieronyn:,

 1085 COMMENTARIUM IN PSALMOS.—PSAL. CXVIII. 1085
Defeceruntoculimei. [Ambr., Aug., Ambr., Aug.] A fervet charilas. Vel ita; Ideo desidero hoc, quia i'a-
Quasi dicat: Anima mea defecit. Et etiam : oculi ctus sum, comparatione futuri, sicut uter in pruina,
mei interiores, quibus prophetae dicuntur videntes, id est vilis et nulli Uquori idpneus : et tanien justi-
qui interius possunt loqui Deo. Ilem non ex infir- ficationes tuas non sum oblitus. [Haym., Anibr.,
mitale, sed ex fortitudine desiderii, defecerunta Cassiod.] Vel per pruinam intelliguntur mali, qiti
conluitu temporalium tendenles, in etoquium tuum, non fervent charilate, sed algent infidelitate. Etest,
id est in promissum tuum. Et attende qttod plurali- ideo consolare, quia, facttis sutn sicut ulcr iu
ler dicitur, oculi, cumtamen unus sil oculus, inte- pruina, id est inler malos, mihi commissa rclinens,
rior scilicet mentis inlellectus, quo videlur Deus; juslificationes tuas, quibus plenusest uter. nonstnn
sed quia ille unus duobus modis videt Deum, per obliius, vel quia uter de exuviis fit mortui anhnalis,
scilicet mystica et moralia, ideo duos oculos habere per ipsitm justus intelligitur, qtti casligat corpus
dieitur Ecclesia. Duo ergo sunt oculi Ecclesiaemy- cum vitiis etconcupiscentiis, qui ut pellis morttii
sticus et moraHs. Myslicusest acutior, moralis dul- non senlit frigus peccali, qui eliam non frangilur
cior. Ideoquesponsus ad sponsam dicit: Cordenos necessitalibus, qui niollis est animae impcriis. Et
cmpisli,unoex oculisluis (Cant. iv), quia mystico est : Ideo consolare, quia factus sum sicut uter in
oculo plus videt spousa Christum, quam morali. El B ' pruina. Pruina sunt peccata saeculi quae uter noa
fortasse isli sunt oculi, quibus Paulus videbat aeter- sentit, id est carnalia desideria irt me exstinxi, ut
na, ubi coepitcorporalia non videre. Vidit enim qui ea jam non senliam tanquam exstincta. El ideo;
dixit: Quises Domine? Videbat ulique Christum, justificationes tuas non sum oblitus. Quia vero scit
queni eliam Dominum fatebalur. Istis etiam oculis tenlationes non esse finiendas ante finem saeculi,
prophetae dicebantur videntes, quia per revelalio- de ipso quaerit subdens :
'nem ea quaeerant abscondita, mente cernebant. Hi YERS.i (84).—«Quot sunt dies servi tui ? quando
ergo oculi defecerunt in eloquium nimio desiderio « facies de persequentibusmej'udicium? >
et cupiditate vehementi, tanquam opere lassati. Quot sunl dies. Quasi dicat: Ita desidero videre
Non est enim oiiosus qui tantum verbo Dei sttidet; salutare, sed quotsunt in hoc saeculodies servi lui,
nee pluris est qui extra operatur quam qui studium tties ait, non anni, quia non sint annusemorse in
cognoscendsedivinitalis exercet. Ipsa etiani sapien- hac vita; quando facies de persequenlibusme jndi-
tia maximum opus est et antefertur, Mariaquaeau- cium, [Ambr.] id esl quando fiet ultio. De perse-
diebat, Marthae quae ministrabat (Luc. x). Et nota quentibus me, id est diabolo et ministris. I-Iocde
quia hic jam theoricus demonstratur, cujus oculi „. j'udicio addit, cum quaesisset de diebus, ne quis Ec-
in verbum DeL defecerunt. Oculi dico dicentes: clesiam aliquo tempore ante judicium, non futuram
Quandoconsotaberisme? Quasi dicat: Moras patior. putet. Non enim finietur ante judicium, sed cur de
Quod fit ut res dilata dulcior veniat. Et nota quod eo quaerit cum dicatur in Evangelio : Non est ve-
ail, dicenles. Lingua enim solet, non oculi loqui, strum scire lempora vel momenla (Act. l), [Aleuin.,
sed vox eorum, est gemitus et oratio. Dum autem Ambr:, Alcuin.] Prophetatautem hic illam interroga-
ardent spiritualia desideria, frigescunt carnalia. tionem apostolorum futuram, in qua, scilicet haec
Undesubdit: prophetia impleta est. Ideo autem ait de persequen-
VERS.3 (83). — * Quia faetus sum sicut uter in tibus, ut quasi per hoc notet quod vult dies suos
« pruina; justificationes tuas non sum oblitus. > claudi, ut ab his liberentur. Vel de praesenli accipi-
Quia faclus sum sicul uterinpruina. [Aug.,Ainbr., tur illud : Quando facies de persequenlibus me, id
Aug., Rem.J Ut est caro hujus mortis pruina coele- est daemonibus, judicium, id est vindictam (Rom.
sle beneficium,quo quasi gelu coneupiscentia carnis xvi). Hic enim conterit Deus Satanam sub pedibus
torpet et contrahitur. Quasi dicat: Ideo consolare nostris. Vel ita, ut alterum ad bonos referatur, al-
quia factus sum sicut uler in pruina, id est divino terum ad malos. Quot sunt dies servi tui? id est
beneficiosciUcet gelu continenliaeomnem calorem D I quandiu differs facere servis tuis, quod expedit.
corporeum, et carnalis concupiscentiaeardorem re- Quasi dicat: Fac servis pro misericordia, quando
stinxi. Haecpruina refrigerat, non adurit: fecundat necesse est; et, quando facies de persequenlibus
sata, non inlernecat. Ideoque forte in transforma- me judicium. Quasi dicat: Facias et impiis pro
tionemcum Dominusgloriam resurrectionisdemon- justilia. Nam ad hoc ut persequantur,
straret in monte, vestimenta ejus facla sunt alba VERS.S (85). -^ < Narraverunt mihi iniqui fabu-
sicut nix (Maith. xvn), quia non ipse solus erit a « lalibnes: sed non ut lex tua. >
contagionepeccati alienus, sed quicunque resusci- Narraverunlmiki iniqui, ut fidem impediant fabu-
tatur congelatiscupiditatibusresurgetfrigidus. Unde: lationes, [Ambr., Aug., Ambr.] scilicet quaein verba
In resurreclionenequenubent nequenubenlur (Matth. delectant tantum, unde alii penunl delectationes,
xxn). Boni ergo sunt utres frigidi, id est in geHci- quod, id est, quaedelectatio est in ssecularibus lille-
dio constricti pruinis, non libidinis calore soluti, et ris et in Judaeis,et haereticis, id esl diversis sectis
sic justificationes Dei a memoria non labuntur. Judaeorum ethaereticorum, qui quasi cujusdam fa-
Unde subdit, juslificaliones luas non sum oblitus, bulse nenias narrant; sed non sunl mihi ista ut lez
dum aliunde non cogitalur, quia lorpet cupidilas, lua, quia,
 1087 PETRI LOMBARDl 1088
VERS.6 (86). — « Omnia mandala lua veritas : :A.-'1. LA*EIl(175).
< iniqui persecuti siintiiieradjuva me. > ItiwternumDominc.[Aug.,Alc, Gassiod., Ambr.]
Omniamandata tua sunt verilas, non ut in illis Fessusexspectalor qui supra cupiebal dies suosclau-.
est vanitas, me ergo in eis veritas, non verba de- di,et essecum Christo, hic ostenditse non recusare
ieetant, ctijns est expers vann el errabunda 264 laborem,imoestardens ad serviendum ei, cui angeli
ha:relicoruni loqttacilas iniquj. Quasi dicat: Meve- serviunt et omnes boni et omnis creatura qui in hac
rilas lita deleclat, ct propler hoc iniqui persecuti duodecimaHttera virtutem Dei el facta describit^
sunt tne, [Attg.,Cassiod., Aug.] vel injuste, quia in dicens lemporalia finiri, sed non mandata ejus, se-
me, non nisi veritatem Ipersequuntur, Ergo adjuva cundum illud; Cmlum et terra iransibunl, verba
me. Yelita conlinua: Iniqui, quasi dicat, non modo, autem mea non lransibunt.(Luc.xxi). Et quia haec
iiarraverunt fabulationes, sed etiani pcrsecuti stiiit mandata intelligenda sunt diligenter et indaganda..
iuc iiiiqui, ut depravent veritatem; sed adjuva tne, Ideo congrue huic octonario praemiltitur liltera,
quasicontra belluatn, ut conlra eos pro vcritate lamed, quae interpretalur cor, vel sermo, vel cor
ceiicm. Ifoc aulem cum facit Ecclesia patitur lor- servilutis, quia haecpraecepta prudenter sunt inlel-
inenta. Quodet addit: Ugenda, vel sollicite servanda. Coelestia eniiu*et
VERS.7 (87). — « Patilominus consummaverunt B casla sunt eloquia Dei, nihil in eis adullerina opi-
«liiein terra; ego aulenition dereliquiinandata tua. > nione miscendum est, sed lotum sincera atqtte spi-
Paulominus. [Aug., Ambr., Aug.] Quasi dicat: rituali veritale resplendeat. Levetur ergo cor cir-
Iico adjuva,quja paulominusconsummaverunttne in cumcisum ad ea; decet enim in te manere, qtiod in
terra, facta iriulta strage niarlyrum, adce nimia ccolo perseverat et illud semper medilari. Unde in
persecuiio contra carnaleni iiifirmitaicni. Sed quia seqitenli : Nisi quud lex lua medilatioineaest. Et
lioit frustra dicitur, adjuva me, subdit: ego auiem illud : In wieruumnon obliciscarjuslificationesluas.
jwn dereliquimandata lua. Sed utpossit perseverare Serva ergo verbum Dei, et serva illud diligenter in
usque ih finem, subdit : • corde luo. Lilterae hujtts sententia sic continuatur
VERS.8 (88).— < Sucundummisericordiatu tuam ad praecedenlia.Dixil supra : Paulominusconsuni-
*vivifica me; et cuslodiam leslinionia oris lui. > maverunt me in lerra; sed quia non permisil eum
Secundummisericordiamtuam, [Ambr.,Aug.] non Deusconsuniinari iu lerra, admiratus Dei potentiaiu
nieritum meum, vivificame, ne amando vilam lem- exclamat :
poralem negem; et sic perdani vitam spiritualem. VERS.1 (89). — < In aeternum, Doinine, verbum
Dico vivificame, et sic custodiamteslimoniaoris iui, Q < luum permanet in coelo. >
id e.st marlyria. In wternum, Domine,verbumluum permanet in
COLLATIO 1ND CAPH. coelo.[Ambr.] Ad lilteram; manet "solemnis ordp
YERS.4. (84) — Iri pruitia. Neoterici hebraican- ccelestiumslatutcrum. Labitur enim aniius per dies
tes, in fiiino TCp-. BEQITOR. Vocabulum ex Kinihi et
onine ascendit instar fumi, ut vupor, menses, et iisdemvicissitudinibus redit ccnversio
signilicat quod
liebuta, nec male pruinam, ut liabct etiam Hierony- solis et lunse, et oniriiumlex semel instituta immu-
mtis; ac ulvolibel concupis.eenliaruinrestinclio pro- tabilis manet. Hoc in mente tua imilare. De coelo
'be repraescntatur, mentis tuaeimagiriemcape, quia Salanas in quo ntin
VERS.5. (85) — Narraverunt miki iniqui fabula- mansit
LI ZEDIM verbuni de ccelocecidit in terram, quia non
tiones," D'Tt
n*.iT5_' "'SVO CARU scmnoTii,
lioc est foderunt miki superbi foveas. Septuaginta habebat locumin coelo,ubi una omnium obedientia
sensuni expresserunt, qui accominodatur haereticis discretis muneribus indiscretam praescriplaeconsli-
et perversis seclis, aul dogmalibus vaniloquis, qtiae tulionis tenet concordiam, ideo ibi verbumDei per-
incautos hujusniodi fabtilationibus fascinatos, in manet in saeculum.Inde exclusus Satanas acrior ad,
profunda praeeipiliamiltunt. Adde quod rro CARAH
ex Rab. Abraham, interdnm significat invesli- nos devenit et lentationes solito asperieres lanquam
gare mendacium. Et rf!S} SIAH , per punclum iratus exercet, quia huc tclus advenit. Ideohic fiunt
smol locuiionem,alios per iamin foveamr*WSCHIAH. D in cwloautem permanet verbum. Sed quia et
VERS.6. (86) — Iniqui. In hoc verbo potest ac- mala;
cusari vitium scriploris qiii posuerit npmen prp ad- ibi locus esl vitiis, quod et in cadentibus patet, et.
verbip, iniqui, prp inique.Nani Graeceest aiivMS,id quia ipsum ccelummutatur el prseteril, non in aeter-.
est injusle. Et ad eurn inedum interpretanlur Hila- num manel. Videtur hoc non de elemento ccelidi-
ritts, Ambresitis, Augustinus, hunc psalniutn cnm-
inenlati. Quin Hebraice legilur *ipt_' SCHEQER qued cluin, sed de virtutibus coeli.Cccli ergo sunt angeli
Hieronymuset caeteri ferme interpretati sunt falso, in quibus nibil lubricum est; sunt et in. terris coeli
impie, frustra, atit gralis, quanquam potest etiam qui enarrant gloriam Dei, scilicet sancti *:qui si in
accipi colleclitn pro viris mendacibus, ul verlerunt terra corpore sunt, incoelo tamen sunt mente.
translator ad CampensemetPellicanus. Verumdttos in cwlis esl (Phil. in)<
comperimus ex antiquiorihus qui legerunt et expo- Unde : Nostra conversatio
suerunt, iniqui persecutisunt me. Alter est vetustis^ Magis autem in angelis Dei permanet verbum, quara
simus auctor Arnobitts-iiilerpretatiis iniquos, dm- in hominibus, quia in hominibus variabilis est af-
monespersequenles.Alter stitis multo posterior, Cas-
siodorus interpretatur perfidos. Denique sive hoe fectus.Justi tamen affectummagisquam elementum,
sive islo modo psallas, nihil est periculi. bic coelumintelligo. El esl : Dico adjuva, vivificar

(175) Hieronymusinterpretatur Lamed disciptinm sive cordis.

 1089 COMMESTAIilUM1N PSALMOS,;---PSAL. CXVIIi. :, 109*
et eustodiam-testitnbnia. Qua; ulique sunt custe-- A ul supra, permariet.ticrtfa*iua, id est betts; sed Jioc
dienda, qnia in wiernUm,[Aug., Ambr.] id est sineB iiori habet a se^ sed a tC, qwia fundasii l^rrain, id
inlerinissipiie, P Dpinine, verbuin tuum, id cstpb- - est aniniain vcl ccrpus, ne diffluat per Cericupiscen-
servanlia niandalpriini tunrum permanet in coelo,idI lias. Et permanet in bono, nec majores etiam a se
cst in quocunquejusto, vel in cceleslibus spiritibus,, habet, qttia dies, sCilicet majores qui dicuntur dies,
quia supercoelesles,elinferiores rationales crealurae3 scientia, ofdinationetua perseverat,quidquid urgeat.
custodiunt ea. Et Et nierito dies scienlia ttiae-ordiiiatipnistibest, ijftto-
, VERS,2(90).— < In generalione et generationeml niam omnia servinnt libi. Hec in fuluro implebittir
« verilas tua, fundasti terram, et permanel. > cuin omnia erttnt ei subjecta : modo raulti sunt servi
In generalioneet generationem. [Hilar., Ambr.,, peccati.
Aug., Cassiod.] id cst in duobus popiilis, scilicett VERS.4(82). — < Nisi qttod lex tua ineditatio
legis el Evangelii, permanet veritas lua, id eslChri-- < mea est : tunc forte periissem in humilitate
slus. Pritis enim fuit in fidelibtts Veteris Testa- « mea. >
menii; postea in fidelibusNovi Tcstanieiili. Et hoc: Nisi qnod lex tua, [Aug., Ambr., Alcuin.] siipra-
ideo, qtiiafundasli lerrain, id est Ecclesiam, scilicett dixjt: fundasfiterram el permanet. Unde autem libe-
sanclos in fide, in qua permanenl. Unde subdit, ett B retur lerra, ut fundata permanteat, subdit hic, nisi
prima veritas tua in ea, vel econverso, ipsa in veri- quia lex lua, quasi dicat: Talis estu, et lex tua est
lale.. Ad lillcramenim lerra movonda est. tam valida cujus nicditatio a tamis Iiberat. Nisi
^
VERS.3 (01). — « Ordinaliojie tua perseverat't eniin",etc. Vei ita junge, omnialibi serviunl, et me-
' >
« dies; oinnia serviunllibi. > " rito,qtiia nisihoc esset, quia Jex tua esl meditatio
OrdinationeUia perseveratdies. [Ambr., Cassiod.,, mea sciendi et faciendi, ul fuil Job tuiic quando
Aug.]Singularilsr ille untis dies aeternusintclligiiur,, paulominuscoiisuinniaveriint.[Gl.inL, Ambr., Aug.,
qui non liabel noctetn. Ille dies"est ctti verus solI Ambr.] Yel tunc, id est ideo, quia non meditarer
-Christus nttnqtiani occidit. Nosler. enim dies nocle) forleperiisscmin humiiilate mea, id est in dejectione
claudilur, nec inde dubitandum quin in coeloet ge- et ainictione. Haeccst lex fidei, quasper dilectionem
neratione permaneat verbuni, quoniani omnia, ett operatur, qtia impelfalur gralia fortes faciens na
temporalia ets;lerna, serviunt tibi. Oinniaenim proi pereat in humilitate morlali. In haciste jiigiter nie-
suo nulu disponit, elsi diverso modo. Aliter, Ini dilatur, ne vincatur. Unde bene ait, iiisi. Qui enini
wlermim.Justus qui sttpradixerat, perseculisunl me,. nort anle exercelur in me.ditalionelegis, in bello
ct consummaverunltne in lerra, quasi taecierctettnii ignarus est.
hujus mulabilitatis el lentationum, inflammatus de-- ' VERS.5 (93). — « In aeternumnon obliviscar jtis-
siderio coeleslis Jerusaleni, et in eam suspieiens1 < tificationcs tuas, qitia iri ipsis vivificastimc, >
dicit: In wternum,Domirie,veritas tua permanel in1 In wlernum non obliviscar. [Cassiod., Ambr.,
cmlo, id est in angelis cuslodienlibus aclcfnammi-.. • Aug.]Quasi dicat: Nisimeditarer iri.lege, peritssem;
Htiam : post cceluinsubdit de lerfa dicens : In ge- sed quia per legem vivo, non potest a inemoriae.abi.
ncrationeet generalionempermanet verilaslua. lnve-• El hoc est, in mternum, id esl per lotam vitani. Yel
nit isle jn terra generaliones qi;a;non surit in ccelo, in ajternum, id est si semper viverem, nonobliviscar
cum ail in generatione et generationem. Qua repc- juslificaliones tuas, id esl legemqitsea peccatopur-
tilione vel bmnes successiones notat, a quibtisnun- gat. Yel ita : Si.cutIsraelitae in terra prpmissiftnis
quatn deesl veritas Dei in sanctls, vel populum legisi suaa memnres liberationis ab ^Sgypto gralias age-
et Evangelii. Deinde subdit causam, quare veritas: bant: ita et iste liberatienis suae mempf, de spiii-
permaneat, quia fundasii lerram cl permanei, id est; tuali captivitate dicit, in aeternum, id est in aeterna
in Chrislo fundanienlomofantes in lei'ra fundasti; vitancii obHviscarjtislificaiionesluas, quasiin vera
et hi perinanenl in domo in acternum, quod non filii terra promissionis erimus memores, unde liberasti,
ancillae; et ordinaiione lua perseveral dies, quia *j) et agemusgralias. Idconon obltviscar juslificaliones
omnia isla suntdies quam fecit Dominus. Bene dico tuas, quia in ipsis vivificaslitne, nihil extra tc pe-
ordinalionetua, quoniamomniaserviunt libi, scilicet tenlem, quem Adam perdidil. Ecce unde fit rie peri-
oniiiia de quibus loquitur, quaeperlinent ad Jiunc Tet in humilitate, Deo scilicet juslificante. Et quia
diem : impii enim non serviunt. Vel ita : in wter- , vivificasti me,
Mttm: [Ambr., Aug., Rem.] quasi dicat: Iri verbum VERS,6 (94). — « Tuus suin ego, salvumme fac;
luum, id est in Filium supersperavi: et merito, quia « quoniain justificatiohes tuas exquisivi. >
verbumluum, o Domine, id est Filius tuus permanet Tuus sum ego. [Amb., Aug.J Non viliprum, non
in cmlo,id est in Ecclesia, scilicet in bonis, quod duorumdominorum, olim meus esse volui,el perii;
non in terra, id est in malis : scilicet Ecclesia para- modotuus suum, et ideo salva, sdlvummefuc, et 265
disus est dfcta, in quo erat lignum vitae, Permanet debes, quoniam justificaiiones, etc Yel ita junge,
dico, in selernumsecundum illud : Sedes tua, Deus, hoc modo : Tuus sum, quoniam npn meas volunta-
in swculum swcuii (Psal. XLIV). [Aug., Gl. int., les, quibus meus fui, sed justificationes tuas, ut sim
Haym., Gl. int., Ambr,] Deinde quia quod dixerat tuus, exquisivi. Alii alia quaerunt. Ego autem ex-
«jxponitsubdens : /n generalioneetgeneralionem,hoe quisiTi justiftcationes tuas. [Ambr., Au^ ] Justifi-
1091 PETRl LOMBARDI 1092
cationes dicit, quae futtira signabant, ut agnus>A ^ consummataejustiliae finis est Chrislus, quia remu-
paschalis, etc quae sunt primordia fidei sine quibus; nerat; ct vidi niandaluiu tuum charitalis, nimis
nemo perfccte novit graliam. Nemo ergo pulcti latum, hoc tii ante inlelligendtim est. [Cassiod.,
significantiasVeleris Testamenti esse negligendas,, Alcuin-.]Vel ita: Vidi finem omnis consumiuatio-
quas iste tam studiose exquirit. Ideo salvum me fac: nis, quia omnibus saecularibusterminum videt im-
quia positum spiritu propbetico; sed mandata tua non
VERS.7 (95).—« Me exspeclaverunt peccatorcs utt habent linem, quia latissima sunt. Et hoc est quod
« perderent me; testimonia tua intellexi. > ait, mandatum luum est latum nimis. Et ideo illis
Peccaloresexspectaveruntme.,[Aug.J quasi in in- lemporalibus spretis, hsec petantur: nimis , dicit
sidiis lalitantes exspeclantes donec transiret, utt pro charitate, quae dicta prophelarum et totam le-
tnnc eum occidereut. Ut perderent me, faciendoj geni cpncludit. Vel ita, et mutatur etiam ordo lit—
consentire ad malum ; sed inde non perii, quia te- lerae: Mandatum luum , quod est nimis lalum , id
stimonia lua, id est niarlyria intetlexi. Nani elsii est dilectionem Dei el proxiroi, vidi, id est cognovi
confilentem urgebant, non cessi intueus finemsinei esse finem oinnis consummationis, quia omne bo-
fine, id esl aeternam beatitudiriem. num opus in charitale radicatur el formatur.
VERS.8 (96). — <Omnis consummationis vidi fi- I COLLATIO 1Nb LAMED.
« nem; latum mandatum tuum nimis. > VERS.3 (91). — Ordinatione iua perseverat dies.
Omnis consummalionisvidi finem.[Aug., Alcuin.,> DTTITTOyyiSSQjuh LEMISCHAPATECA AMEDU HAIOM ,
Ambr.] Intraverat enim islc in sanctuarium Dei; vi- permanentia quse includilur in verbo "ncv AMEDC,
deral novissima,viderat alla Dei,quaenon possunt ex- id est sieterunt, potest Irifariam referri. Primo ad
dierum consislentiam, velut Septuaginla. Unde
plicari.SedbrevisentenliadieendaconcIudil.dieens; ' ad verbum transferentes Cajetani interpretes, ju-
vidi finemomnis consummationis.ConsuiiiinatioestI diciis luis steterunl hodie; minuscula superposue-
oranium perfectio virlutuiu, scilicel pro sumnio o runl Scriplura omnesdies. Quem sensum et Pelli-
bono omnia facere, usque ad niortem pro veritalee canus secutus est. « Singulos dies, inquit, tuiis,
finis esl in Christi judiciis et ordinationibus subsistere fecisti usque
cerlare, cujus regno excellere, ' nunc. «Secundo potest respicere superiora, nempe,
scilieel ipse Cbristus quem mente. vidit venlurum. vefilatem, terram, verbum, quod videlur Hierony-
Qiiasi dicat: Inteltexi lestimonia, et, vidi consum- mus fecisse ,.judicio tuo siant usque hodie; el Pra-
malionisomnis finem, id est Christum, qui est re- tensis, judiciis tuis permanserunt hodie. Item San-
ctes, ad judicia lua facienda steterunt usqne ad
tributio et beatilude nostra. Et ideo mandalum n hanc diem. Postremo accipias quasi clausulain re-
luum, qupd est nimis lalum; est mihi, latuni,t C . spicial sequentem. Sic cniffitranstulit Munsierus,
facile factu. Illud lalum inandaluin est cha- juxla decretajua, omnia consislunthodie.Nam om-
quasi nia obsequunlur tibi. Parapbrasis Campensis, iti-
ritas , sine qua non valerel inler quaecunque lor- dem : Quibus modis unumquodquesubsistere volui-
inenta martyria confiteri, in qua mille angusliie e sti, usque in hodiernwn diemsubsisiit.
VERS. i (92). — Nisi quod lex tua meditaliomea
sunt, sed angusta via facit ire, in qua lota lex
x
est mandatum n est, tunc forle periissem in humilkate mea. Parti-
pendet et prophetae. Latuni ergo cula, forte, non videlur haberi in Hebraeo, cum
charitatis. Quid enim laiius quam ut ibi pendeat tt duntaxat legaturtx AZ, quod juniores omnes ver-
lola lex et propbetae? Vel ita : dico, intellexi testi- ;_ tunt simpliciter, lunc, aut jam. Et in Graecoest
id est lunc utique. Et videtur forte, sen-
monia tua, et vere. Nam omnis consummalionis ToVeEu,
|s lentiseofficere.Nec enim dubitandum est quin per-
vidi finem, id est, intellexi, in quo debeat consi- i- eundum sit, legis divinaemedilatione sublata. Hinc
slere finis omnis bonae r.elibnis, scilicel ut nemo 0 Ambros. interpretalur : AUoquinin humilitate tnea.
in se, sed in Domino glorietur. Et ita bocvidi, ' Quod certiludineniindicat ac non dubitationeni. At-
qui Iiier. manifesle iranstulit forte. Nec est setnper
quod mandatum tuum est nimis lalum, quia etiam n jtota dubitandi, quoniam ex quodam tropo loquen-
inimicos diligo. Augusta naroque Via per gratiam n di, insinuat quidquam inconstantiaevoluntatis no-
est nimis lala, ut eliam inimicos diligere faciat. , strae. Quasi dicas ; Nisi qucd lex tua medilatiomea
^est, tunc insurgens forlis tenlalio, me debilem et
Vel, vidi finemomnis consuinmationis, quia I"
intel- D inconstantem , utpote meditalione legis destitulum,
lexi complenda esse praecepla Dei, non obtentu ,u funditus perdidisset. Et haecest sententia Hilarii in
lerrenorum, sed selernorum ; latum mandatuni T1 biuic locum , qui non semel forsitan' repetit. Quod
ne quis diffidat, ait: « Frequenter admonuimushu-
tuum nimis. Vel ita est consummalio malitiae, et il. miliatione id significari, cum tentationibus auima
est consunnnatio justitiae, sed utriusque fmis est st subjecta est, et infirmilali^suae derelicta humilis
Christus, quia consumit maliliain, et consummat jl; efficitur. Lex ergo ei niedita"tioest, et nisi ei me-
diiatio fuisset, forsitan in humilialione-periisset.
juslitiam: illamconsumit dolendo, banc coiisummat II Non est ergo meditatio legis, cum tribulamur et
remunerando. In primo ergo adventti quando jam tn angustiamur relinquenda, sed cum variis corpo-
lnundus in maligno positus cousumniaverat suam m ruiii infirmitatibus aflligimur, cum inter persecu-
maliiiae.
e' tionum bella vexamur, constans in nobis, debet
maliliam, fuit Christus finis consummalae
legis esse meditatio. Urant enim licet in excidium
In secundo advetitu erit finis consummataejustitiae. c. fidei ignes, lacerent quoque ad periculum salutis
Et ideo ait, omnis consummationis vidi finem, id flagella, efibdiant eliam ad eliciendam impietatis
p-st, intellexi Chrislum esse fiuem malae et bonae confessionern, redempta a Deocorpora unguiae,dicl;
tamen prophetici meminisse debetnus, ut consortes
consummationis. Consummata enim malitia saeculi
''l ipsius simus. Dicamuset r.os patientes atque vin-
venit Agnus Dei, qui per erucem eam finiret, et centes : Nisi qiiod lex lua menlitaiiomea esi, lunc
 1035 COMMENTARIUM IN PSALMOS..— PSAL. CXYilL 1094
forte pertissemtn humililatemea.i Hactenus D. Hi-- Apraemia ut filii Agar servi ex mandato quscrunt, et
larius ; quod si fuisset aliqua quaestiode Graeca«v' ideo noft est illis in acteriium, sicut huic finito sae-
parlicula expletiva, «juod Lalinus inlerpres vertit culo. Secundumillos nulluiu
forte, puto non tacuisset Hilarius, praeserlimeo quodI polest esse legis inan-
senlentiam labefactare videbatur. Siquidem pauloi datum, secundum islum in tabalis cordis erit
post in eadem parte psalmi, alio versu dicit:« Fre- dileclio Dei in aeternum, et praeiniunimandati cu-
quenter admonuimus, non posse salisfaciionem in-, stodili; erit ipse Deus, qui mandavit, quando erit
lelligentiaeex Latinitalis translalione praestari:» De
hoc etiam vocabulo, alhs nonnihil esl annotalum. Deus omnia in omnibus.
Q MEM. VERS.3 (99). — « Super omnes docentes me in-
Quomododilexi [Cassiod.] In hae tertia decimai t tellexi : quia lesliinonia tua mcdilalio mea est. >
liltera, Joquilur vir jttsiiis, qui mediialione pro- Supcr omncs.docenles.[Ainbr., Cassiod. ] Quasi
phetarum, et Evangelii profccit, dicens se super dicat: Super inimicos prudenteni mc fecisti, quia
seniores intellexisse, et ideo esse Scripluras sibii etiam inlellexi super omnesducenlcsriie, qui, scili-
dulees super mel [Anibr. el Hier. Ambr., Alcuiu.]. cet erant de inimicis, id est super Scribas et Pba -
Et quia hoc est ei per charitateiti,. ideo congrue. risaeos. Et hoc ideo, quia teslimonia lua mediialio
huic octonario pracmittiturliltera Men, quem inter-. meaesi in spirilu. Nonenim in Iittera, sed in spiritu
B
pretalur visceravel ex ipsis , quia agit hic de cha- quiesco, quaemedilatio non esl illorum qui falsa ibi
ritate quseest ex ipsis medullis. Per hoc ergo intel- sentiunt et docent.
ligilur multiplex dilectio, quia legem ex loto cordei VERS.-4 (100). — « Super senes inlcllexi, qttia
ainat. Undein ea NovumTestamentum invenit et su- « mandata tua exquisivi. >
perat eos qui lanluin veterem praedicant. Quasi di- Super senes. [Amhr., Cassiod., Aug.] Quasi dicat:
cat: Intellexi testimOnia,vidi finem.Et merito, quiai Super docentes intellexi, quia etiani intellexi super
VERS.1 (97'. — « Quomodo dilexi legem luam, senes, id. est super seniores, corpore, non mente,
« Domine; tola die medilatio mea est. > quia melius intelligit novus populus qui hic loqiii-
Quotnodo, admiralive dicit, ditexi, non timui, iur, qui Christum accepit., quam ille senior Jutlai-
iegemtuam, Domine.[Gl. inl., Ambr.] Ecce undesit cus qui praeripuit benediclioneni. Et hoc tolum
ei latum maiidalum, oslendit. Dilectioenim est ia- ideo , quia mandala lua , non hominum , scd Dei,
titudo maudali. Qui autem diligit quod jubet Deus, qttas illi transgrediebaniur, qumsivi inlerius, non
et ipsam jussionem, qua illud jubelur, quaeest lex exterius accepi.
diligit. Et nota quod dum ail: Domine , ipsum te- Potest eliam hoc lotuni accipi ex persona capitis
stem invocat: quem diligit, qui vere diligit Deum -, ab illo loco : Superomnesdocentesineintellexi. Hoc
legem ejus diligit. Deinde cxponens qualiler.legem enim secundum caput benedicitur, ncn tamcn vox
di.ligat, subdit, tola die, etc [Aug., Ainbr., Aug.J mutatur. Unus est enim loqttens Christus ct Ec-
Quasi dicat : Hoc modo dilexi legem tuam, quia clesia propter illud sacramenlum : Erunt duo in
lex lua meditaliomea est. Tota die, id est continue, carne una (Ephes. v). Ila ergo, et in voce una, ait
etsi caro impedia'. Et bene ait, die, et non nocte, ergo, super omnes docenles me iniellexi. Alius non
quia seinper est dies medilanli in lege. Qui aulem super omnes docentes intellexit prpphetas, sed
NovuniTeslatueniuni inea esse nesciunt, illis sem- Christus snper enines hpmines, quem Paler dpcuit,
per est nox. Bene etiam ail, tota die, quidquid de que ipse ait : Sicut docuit me Pater, luvc lo-
enim sancte agitur, meditari Iegem est. Talis per- quor (Joan. viii), qued difficillime ex perscna
venit in lege justiliae,quia quaeritjustificari ex fide, ipsius Verbi inlelligitur. Nisi quis utcunque ca-
quae per dileclionem operatur. Unde habet ininii- pere valeat idem esse Filium a Patre dectttm esse
cos, quos ? Judaeos, qui ex operibus giorianlur, qued genilum. Cui enim nen est aliud esse, aliud
de quibus subdit: doctum esse, quod iili est esse, hoe est ei docliim
VERS2 (98). — « Super inimicos meos pruden- esse. A quo enim er est esse, ab illo simul esl ei -
<tetn me fecisli maudato luo , quia in asternum 0J doctum esse. Ex persona vero hominis nbi forniam
t mihi est. > servi accepit, facilius intelligitur 266 a Patre di-
Superinimicos.[Ambr.,Aug., Ambr., Aug.] Quasi dieisse;, quaedixil.Ift qua fonna servi constitutuin
dicat: Tota die meditabor in lege. Et ideo super inaxime puerum poluerunt homines majoris aetatis
inimicos tne„s, seilicet Judaeos, paganos, haereli- docendum putare. Ideo super omnes intcllexi, quia
cos, qui vel non intelligunt, vel non operaiitur, testiinonia tua meditatio mea est, [Aug.] testimo-
Ptudenlem me fecisti mandato luo, quia illi in si- nia meditabatur qitsemelius quam illi de sc nove-
gnis, ego iji verilate quiesco, quia illi zelum Dei rat. Doetores vero sunt seniores , de quibus dicit,
habent, sed non secundum scienliara, quia suam super senes intellexi, per hoc nola aetatem qua
justiliam constiluere volunt, sed iste juslitiam puer inter senes sedebat, et super illos intellige-
quteril per fideni Christi, quaeest ex Deo. Ita pru- bal, ut fecit in traditione seniorum de lavandis
dentem nie fecisli mandato tuo aitia itt wternum manibus. Ideb ait; Super seftes inlellexi; quia
miki est, id est sic interpretor, ut ipsum mandatum mandata tua quaesivi, quia quem Dominus docet,
sit in setermim; et ad aeiernilatemmihi valeat. Illis facile doctpres et senes superat. Haec etiam mem-
vero taittum est in SKcuIum.Illi enim temporalia bris quaeipse docuit conveniunt, sicut ante leginms.
icm ".';;.::»';;;./ ; PETRI LOMBARDL; •';;""•"..;:,.'K)$_.I
VERS.8.(101),— <Ab omni yia malaprohibui i \sed j quw prwcipit tibi Dotriinusilla t gita semper;
« pedes meos, ul custodiam verba tua. > (Eccli. ni.) quia et antequam percipiatur sapientia
Ab omnivia mrila{Cassiod., Ambr., Cassiod.]. et post perceptam sunt cogitanda. Quanto veiroma-
Quasi dicat: lntellexi mandata ct opere complevi,, gis inflammat eum dulcedoampliorissapientiae,tan-
quia ab omni via ipsorum servorum et doctorum. to crescitainor justiliae. Unde necessario odit om-
Via dicoinala, id est criminali, prohibuipedesmeos. nem iniquitatem. Ideoque subdit: proptereaomnem
idest affectus: quasi dicat : Pronos et volentesireini tiant iniquilalis, etc
malum. Sed iste prohibuit ne perversitale eorum' (/» 12Mem, si quw minulula sunt, acile concilian-
subverterelur, id est seniorum. Ad hoc prohibui, tur.)
ut custodiam vefba tua quod aliter non poterat. _ N-L-M
(176).
VERS.6 (102).— « A judiciis tuis non declinavi,, Lvcernapedibus meis [Cassiod., Alcuin:, Ambr.,
I qttia ttt legem posuisti mihi. > Alcuin.]. In hac deciroa quarta liltera, qui supra
A judiciis luis sic prohibui pedesmeos a via eo- mandala intellexisseet servasse dixit, lunien verbi
rum, quod non declinavi ajudiciis luis, [Cassiod.,, pedibus suis radiare gaudet, ex desiderioretribulio-
Ambr., Atig.]idest ab his quaeconsliluisli ad iegu- . nem petens, et animam de humilitale, c-ommendans.
lam vivendi, a semitis veteris vel novaelegis; cujus>B ' Hic enim agit de humilitate, quia initium boni ct
reieslcausa quia lu, non Moyses,legcm,id est Evan- perfectionemChristotribuit. Et quia eo illuminante
gcliumposuistimilii. Vel ita: Ideo probibui pedes, et adjuvante, mandata intelligunluret perftciuntur :
«^uiaa judiciis tuis non declinavi, id est, semper ti- ideo praernitliturlittera nun quae inlerpretatur uni-
mui judicia lua. Unde alibi: A judiciis eriimluis ti- cus vel pascua eorura, id est Clii-istus, qui est sin-
mui (Psal. cxvm, 120.). Et semper eis credidi, quiai gularisadjutor, etpascua animariini. Recle crgo di-
tu, intus digito luo, legem posuisli mihi, id esti cilur Nun, unicus vel pascuaeorum, quia hic agilur
scripsisti in corde, non ut sicutservustimereiri, sedl deUnigenito Dci etaelerui luminis claritale, qui est
diligerem. etiam pascua fidelium.Ipse eniin nos pascit el refi-
VERS.7 (103). — « Quam dulcia faucibus meisi cil. Bonaesl haec paseua, quia carpis illic novum
« eloqttia tua! super melori mec. > florem, quia resurrectionis dedit bonum odorem ;
Quamdulcia faucibus. [Ambr., Alcuin., Cassicd.]| carpis illic lilium aeternitalis, et rosam Doniinici
Quasi dicat: Iritelleximente, impleviepere, el etiami corporis el, sanguinis. Docet autem humilitatemin .
annuntiavi aliis, et hec est: Quam dulcia sunti hac pascua, id est in octonario isto, ubi agit de hac
eloquia tua in quibus remissio,. etvila praedicatur,, ^ pascua, ipseetiam Christus qui est pascua nostra
faucibusmeis cordis, non carnis ad deglutiendum:: humililalemin sedocttit. Ipse enim verus Davidhu-
et ori meo ad loquendum. Faucibus namque deglu- niilis et manu fortis, Patri obedieus, ovcs P.atrissui
lit, oreloquitur, etloqucnli sunt dulcia, el hoc snper divina praedicalione pascebat, quibus secundum
mel. [Aug., Cassiod., Aug.] Alii interpretes dicunt: Scripluras certis indiciissuum probabat advenlum.
Super mel et favumori meo.Etnota quod ubique inL Littera sic conlinuatur. Quasi dicat : Sic et sic mi-
iis comparalionibus non, sicut ponit, sed super, hi el aliis profeci, et hoc non a me, sed, Verbum
quia haecdivinis non possunt comparari. Melest tuuin, id est Chrislus, qui est Verbumin principio
Vettis Testamentum; favus Novuni, id est melli apud Patrem,
comparantur eloquia Dci, quantum ad Vetus Tes- VERS.1 (105). — « Lucerna pedibtismeis verbum
tamentum : favo quantum ad Novum, quod est dul- « tuum ; el lumen semitis meis. >
cius Veteri, sicut favtts melle. Vel melli, quod ex- Lucerna pedibus meis, scilicet pedibus mentis
pressum et eliquatum est, aperla doctrina similis [Ambr., Gl. int.], quibus lucet in nocte hujus sa;cu-
est : favoautem illa quaede obstrusis sacramentis, li, ut lunaeradius, et est lumensemilis meis, id esl,
quasi cereis cclltilis ore mandentis, id est semitis bonorum operum. Allendcqttnd inem ver-
disserentis exprimitur. Congrue ergo illa dicun- j) j bum,idest Christus et lumen est, el lucerna : sed
tur in comparationeeloquiorumdivinorum,cumqui- lucerna est Ciiristus, dum ore noslro recensetur.
bus eloquiaipsa similitudineset affinitatemhabent. Lucet enim in nobis tanquam in vase ficlili, unde .
VERS. 8(104). —« A mandatis tuis intel- Aposlolus: Jlabemusthesaurutnistum in vasisfictili-
« lexi; propterea odivi omnemviam iniquitatis. > bus (II, Cor. iv): in se vero, lunien est inesxlingui-
A mandaiis tuis intellexi. [Aug.] Non mandata bile quodilluininatomnemhoininemvenienlem, elc
ipsa dico m_ intellexisse, sed a mandalis quia- fa- (Joan. i.) Mitteergodeutn,nedeficiattibi lumenlu-
ciendo venit iste adaltitudineni sapientiae,quianisi cernoe,oleum, inquam, misericordiaecoeles'tis et gra-
per obedienliam mandalorumnon venilur ad sa- liae, quo ungebantur prbphetae,quo cervicis nostraj
pienliam occultorum. Unde inlibro Sapientiae:Con- dttra mollescunt, quo eliam collisa scopulis pecca-
cupisti sapienliam, serva mandataet Dominusprw* torum foventur corpora. Nota etiam congruamver-
bel illam tibi. (Eccli. i juxt. Graecum.)Si aliter fe- boruni distinctionem, dum ait : Lucerna pedibus^
ceris, dicitur tibi in libro Jesu, filii Syrah: Altiora et lumen semitis. Lucerna enim sufficit pedibus ad
e nmi quasieris, vel (orliora tene scrulalus fueris, ambulandum. Semitis vero opus est luce expsnsot
'
176) Nun, juxta Hieronynniminterpretalur jcmpifernittn.
 1097 COMMENTABIUM jN PSAIM0S. — JPSAL. CXVIII. W$
ad illuminandnm.Vel Verbum, id esi Christus, di- jA tatis agit, cumait: Huniiliatussuni usquequaque; hoc
citur lucerna secundum lcgem, ubi niinus clare lu- wlebat, qui cnstodit judjcia juslilise tuae. Beatus
cehat; lumen, secundum Evangelium, ubi apertej qui gloriatur humilitate magisquam potestate: potes-
irradial. [Ang.jTeliverbmn intelLigUurverbinn©m-- ias enim deciptt; Jjuinilitasn.ondeslitujt. Ideo, oDo-
nis sanctaeScriplurae, qusesl nobis lucerna. Undei niine, yivjficamesecundum yerbum tuuoi, utsecun»
, Petrns : HabemuscerlioremproplieUcitmsefmonem, , dum verbum iwm vjvam, et omma cum ratjejie fa-
cui inlendenles benefacilis.lanquam lucernw in ob-- ciam. JEto
scuro loco (II Petr. i). £t«st verbjim luum, id estt VESS. 4 (1*98*).-—-- i VolHB,tariaoris mei be-
nmnis sacraeScriplurae,scilicet verbtun quod a #r.o-- * neplacita £ac, ©omjuie, et |udicia4ua doce me. »
phetis, vel apostolis seminatur, est lucerna pedibus; Domine,fac voluntariaoris mei beneplacita,[Ang.,
meis, mentis,inncctebujus saeculilucen.s,ubisuut t Ambr., Aug.] id est saerilicia laudis charitate non
laquei, levese, quaehomo sua providentia non vita-- timoreoblata, placeantiibi, ne feprobes, sed appio-
rel. Eiideni verbuiii.estlunien semitismeis,operuni. Jaasacrificia laudis confessione oblata cbariiatis»
Lunien tamen proprie quod ex 6e lucet, non est nisii nonalio modo. Et ideo-beneait, yoluntaria. Volnn-
Deus (Uoan. 1 ), qui iiluminal omnem hominemi taria enim est confessio laudis, tquam iste ifi-
Tenienlem in hunc munduni (Joan. *'. dode -: Egoi 'BierangustLas oferls.qu^iOjjlationeplacatus.Siadi--
sum lux mundi. Lucerna autem est creatura, quae. jcistua, Domine,doc£tne,£Aug.,Cassiod.J quaelide-
participat luiuine. ideoque de Joanne dicitur: Pa- libus aperis, quaesaepedisit se accepisse, ex ardore
ravi lucernamCkristo meo (Psal. cxxxi). Cum igi- cJiaritatis iterumpetit. Jam enimnoverat; sed tjuw-
iur unigeiiitum Yerbum aequale lumen gignenti di- rit addi. Ideo doce, quia
catur, et homoab iUoilinminalus dicaturlucerna, et VEUS.S (10°). — * Anima mea in mani-
«echomosit Verhum,quod est lumen, nec iiktd Vflr- < bus meis semper; et legem tuam non sum
bum.sil iucerna.manifestutn est dehocnon hicagi, < oblitus. i
iibi idemverbumlumenel lucerna dicitur. [Cassiod.] Auima mta, est in mmtibus nteis semper.£Aug.]
Etnotaquod prius dixit, pedibus, deinde semilis, Pliires Hbri habenl in manibustuis. Unde nullus ]Jo-
«t nec prius clarificati corde, post reciis gressibus lest eam rapere. Unde : Justorum animmin manu
ambulemus. Dei tunt (Sap. m), in manu cujus et nos snmus
VERS.2 (106). — « Juravi, et statui: Custodire et sermones nostri. Ei tuis manibus adjutus legetu
t judicia justitiae tuae. » tuam non sum obUtus.inde potest videri anima iu
Juravi et stalui. [Ambr.] «Quasidicat: Yerbum {n j-tanihus Dci loeaia, hoc quideriiplanum <est,sed
esl mihi lumen. Et ideo praeeunte hac luce, quasi nonnulli cedices habent : Anima mea in manibus
in lumine ambulans, jurati. Alioqnin in&rmlisdicit xneis semper, quod quomodo inteUigalur ignoro.
Jesus nonesse jurandum onmino (Mdlth. y). Nemo Videtur jtmior ille fllius animam in manibus suis
enim beue jurat, nisiqui potest scirequodJurat.De- habuisse, dttm dixit Palri : Da mihi portionem sub-
inde exponit jurare et, pro id est, statui quasi per stantiwqum me contmgit (Luc. vv), unde perierat.
sacramentum, qttia iia fixusest in eo, ulstatuere ha- Ideo mortuus erat, nisi dicatur: Animamea est in
jjeatur pro juratione. <Quasi dicat: 35goAanquam manibusmeissemper,ideslin operibusmeis,[Ambr.,
beue ambulans ad lucernam, et rectas semitas ha- Aug., Ambr.] quia -semperlaboro pro- anima, eo
bens. Juravi et statui, id est firmiter statui. Quid? quod eam semper offero tibi vivificandam,ul alibi
custodirejudiciajustitiwluw, inter quaelibetpericula. dicitur: Ad te levavi animam meam(Psril. LXXXV),
Quod fit .per fideni, dum.sub Deojustojudice, nec Et legeai tuam non sumoblilus. Nola ordinemverbo-
bonum sine fructii,nec maluiriimpunilum credatur. rum, et videqualiter isteprofecit ;humiliatus enim
lAmbr., Aug.]Jdeo, ait, statui custodscejudicia jus- vivificatur, secundum promissionem Dei vivificatus
.itisetuae,ut credam, scilicet cuique retribuendum spiritu voluntarius estminister, non cx necessitate.
esse secundum merita, et «tiam quaehic aguntur.in j> 1 Deindetalis factus docetnr judiciaDeiqaiodsunt in-
ionis**iin malis j*ustoJHdieio©eifieriutanuHomo- scrutabilia. Haecautem sunt nt non reddat mala pro
yeatur perfectus, sed pro hac slide sustineat gravia. malis. Haecaulem doceri potest qui 5.67 animam
VE*S. 3 (107). — « JHiumiliatussum nsquequa- semper intendit ad Beum, .et legis/Dei non est olili-
« que, Domire; virifica me .secundnm verbum lus. Unde jam laetuset securus dicit .
* tuum. » VEBS.£ (110).— « Posuerunt peecatores la-
Hufnitiatnssum. CAug., Ambr.j^Juasi dicat: Et; « queuih mihi; et de mandatis iuis non erravi. »
ideo quia custodio humiliatustumtisquequaque.Yel1 Postterant peccatoreslaqueum, {Ambr.,.Cassiod.|
nsquevalde,a^ersecotore,nondico humiliavime, ut. quasi dicat: Non sum oblUus legemluam, sed licet
huBiilitatemquaein jttaeceptoest, intelligi-siinecesse^ peccatores ponant laqtieum, non erravL3St,hocesl:
_ed humiliatus sum vehementipersecutione; sed nei " Posuerunt peccatores laqueum mihi,M demandatis
fides deficiat, o Domine,vivificamesecundumverbum tuis non erravi. Mandata Deisunt ccelesteantido-
tuum, id est secundum promissum luum, ut custo- tum contra laqueos et venena saeculi,quibtts noa
diam judicia justitiaeiua!:. AliterTet anirna moritur capitur qui a mandatis tuis non declinat; quia juxt»
in tribulatione, nisi vivifices.Vel de virtute humili- ipsa non iri ipsis sunt insidiae.
PiTnoi.. CXCI. 2S
1099 PETRI LQMBARDl 1100
VERS.7 (1,11).:—« Haereditateacquisivi lestimp-" A rus est, qui leclorem ad auditum vccat : Undealibi
« nia lua in aelefiiuin, quia exsultatio cordis meii ad myslicum inlelleclum, et rem diligenter intelli-
« sunt. i gendam invitans Dominusait : Audi, popvilustneus,
Acquisivihwreditale, [Ambr.] id est firma posses- et loquatur lsrael (Psal. XLIX).Et alibi : Qui ha-
sione a Deo, cujus haeresest iste qui prius fuit hae- bet aures audiendi audial (Luc. vm). Hocmodo au-
res Adae. Quid ? lestimonia lua, sciliccl ut testisi diebal Propheta, quialibi ait: Audiamquid loqualur
Dei, id est ut martyr essem. El hoc est mihi t'n' in tne Domimis Deus (Psal. LXXXIV). Non ergo ad
mlernum; quia non est in eisgloria temporalis, audilum corporis otiose admoneris, qui suppetit
vana quaerentium-, sed selerna gloria ad tempus* > universis ipso jure naturae, sed ad audilum spiri-
patientium, et; sine fine regnantium, quia exsulta- tualcm, ut non usu corporis, sed intellectu menlis
tio cordis mei sunt, etsi affliclio corporis sunt. Et subscriplorum versuum conlinentiam non negli-
cum sint exsultalio, laetus genter, sed altenle audias. Quasidicat: Inclinavi
VEUS.8 (112).— t Inclinavi cormeumadfa- cor meutn ad faciendasjuslificationestuas.
« ciendas justificaliones luas in seternum : propter VERS.1 (113).— «Iniquos odio habui; et legem
« retribulionem. » « tuam dilexi. »
lnclinavi cof meum. [Ambr., Aug.] Vel ita conli- Iniquos aulem, vel", ex lege, alia littera odioha-
nua : per humilitatem ; superba enim respuit Dcus, bui, quicunque sint, [Ambr.] quia nec amici con-
ad faciendas juslificationestuas in wternumpropier tra Deum audiondi sunl. Hoc autem non oliosis
retributionem. Justificationesdicit opera bona, quae ' auribus, sed attentis audiendum est. Hoc enim vi-
operamur circa necessitales proximorum, quaenon{ delur consenlire illi, quod Dominus ail : Qui non
eruftt aeterna. Quomodo ergo in aeternum facturi1 oderilpatrem et tnatrem, et uxorem et filiosel fra-
sunius juslificationes? Sed istasine dilectionefacta, tres propler me, non est me dignus (Luc. xiv). Dis-
non sunt justificationes. Ipsa autem dileclio aeterna1 sentire aulein videtur ab eo quod alibi idem Donii-
est, eique aeterna parata est retributio; etipsa 1 nus praecipit dicens : Diligite inimicosvestros, etc.
in seternum diligens, in aeternummeretur habere! (Matlk. v.) Et ab eo quod in lege praecipilurde
quem diligiU.Quodergoail, in aelernum, ad utrum- honprandis parentibus (Deul. v),1 sed haec inter se
que referendum est, scilicet ad meritum dileclionis' cciilraria ncn esse intelligit, qui causas dilectionis
aternae, et a&praeniiuniretribulionis aeternae. el odii diligenler attendit. Nalura enim quam Deits
COLLATIO1N; NDN. creavit in omnibus est diligenda et adjuvanda, ini-
VERS.3 (109). — Anima mea in manibus meis. C quitas autemodiendaetdisperdenda. SuntergodUi-
Hoc in loco docet Hieronymuscodices Graecosesse gendi qui persequunlur, in quantum homines; et
ialsatos: ivtais xepai a-ou,ideslinmanibustuis.Quamj
lectionem habet editio Romana, et quam sequitur odiendi, quia mali. Aliquos enim pie amare et
Auguslinus, Hcet alteram non laceat. Sedetscien- odisse possumus, ut quos dilexeris odisse, et quos
dum, (ut ait Hieronymus)apud Hebraeos, apud oderis amare convenial. Similiter amici vilaudi
Septuaginta, et apttd omnes alios interpretes, scri-
esse, irimanibus meis, et non in manibus tuis, sunt, qui mala suadent : qui saepe flectunt quos
ptutn Et omnes apudI ferrum non vincit, quod audiendum est et caule
quod Hebraice dicitur i"__aBECAPAI.
Grsecos ecclesiastici interpretes, istum locum sic: agendum: Amandi etiam sunt parentes et ansici,
edisserunt, et est breviler sensus : Quotidie peri- sed non plus quam Deus. Unde ipse ait: Qui dili-
clilor, et quasi in manibus meis sanguinem meum(
porto, el tamen legerotuamrelributionem.
non obliviscor. gil patrem el matrein plus quam me, non est me di-
VERS.8 (112). —Propter Recentio- gnus (Matlh. x). [Ambr., Aug.] Et est: Iniquos, id
res, usque in finem. Pellicanus tamen accipit, usque! est exsortes legis, odio habui, noa quia homines,
in finem, id esl ad unguem, perfecle; Paraphrasis Nonenim DavidSaulemoderat homi-
Gampens. usque in finem vitw mea;;iranslator la-' sed quia mali.
men e regione habet, non sine causa. Caeterumjam nem, sed pcrsecutorem. Quare odiohabui ? Et, id est
diximus semel "apy EQUEB,significare Hebraeis, ' quia fegenttuam dilexi. lla judicat quod non natu-
finem et.mercedem, eo quod est finis laboris. Et u ram odit in hominibus iniquis qua sunt homines;
Hieronymus vCrlll, propter mlernamrelributionem.
Ac interpretes pro Cajetano posuerunl, studensi sed quod legi quam diligit, contrarii sunt. Et quia
wterno fini. Et Nebiensis, ad mlernumfinem. legem dilexi, ideotu
D SAMECII (176*). VERS.2 (111). — « Adjutor et susceptor meus es
Iniquos odio habui [Cassiod , Haym., Ambr.] Quii « tu ; et in verbum tuum supersperavi. »
supra dixit lumen verbi pedibus irradiare, in hae: Adjutor tneus, [Aug., Ambr., CassiOd.]ad bona
decima quinta litlera agit de odio iniquorum,quii facienda, Et susceptormeusad mala evadenda. Vel,
legi Dei adversantur. Et quia diligens cautela estt tu es adjutor meus, per legem, el susceptor meus,
fcabenda in odio inimicofum et in dilectioneami- pcr Evangelium, per incarnationem, ne legi car-
corum, ideo congrue huic Oclonafio praemittitur r nis ulterius isle subsit. De qua susceptione sequU
littera Sameck, quae interprelatur audi, vel firma- tur : Et in verbum tuum, non in legem, non in pro-
mentum, quod concurrit, quia nemo firmatur quii phetas, sed in verbum tuum, id est deitatispraesi-
non audit intus spiritualiter auribus menlis quidl dium, in quo nullus decipitur, in quo a morte sbl-
sequi debeat. Myslicumvero notat esse qued dictu- viniur. [Aug., Ambr.] YTel,iu verbum luum, id est
{176*)Samech est adjutoriumjuxta Hierenymum.
 HOi COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. CXVIH. 1102
in promissionem lanquam filius promissionis stt-- A , salute, meditabor.Hoc ideo dicit, ne aliqui adjuti in
persperavisemper addens spei. Ergo adversis, pcslea negligentes sint in saeculis[f. secun-
YERS.3 (115). — « Declinatea me, maligni; etst dis]. Meditaber, dico, in justificationibustuis, hoc
< scrulabor mandata Dei mei. » ftrmiter tenens, quod nemoj"ustusestnisi a le: et hoc
Dectinatea me, titaligni.[Ambr., Cassiod., Ambr.,., faciam semper. Hoc ideo dicit, ut semper sit honio
Aug.] Qui in Chrislum sperat a perfidorum consor- humilis, confitendo peccata, non se justificans, ut
tio se separare debet, sicut iste facit. Hoc autem n Pharisaeus (Luc. xvm). Ne hic tantum, sed in fu-
tltcit de perslrepenlibus, qui contentione Scriptu-- turo etiam sit humilis; non sibi, sed graliae Oei
ras laeerant, quibus non est volum converti, qui- altribuens gloriam. Omnisenim crealura, quaecun-
bus coiifligentibusnon possumus mandata scrutari.i. que bona habet, accepit a Christo, qui esl auctor
scrutabormandata Deimei. Ubienim est malignitas, i, totius creaturae. Et est, meditabor, scilicet in justi-
non est mandatorutn cceleslium cuslodia. In male-- ficalionibus tuis semper, vel quandiu vivet, vel
volam rnim animam non intrat sapienlia, undee quando cum angelis laudes Dei cantabit. Ideo sem-
alibi : Qumrunl me maii et non invenient. Simpli-- per, quia
cem mentem et defaecalum animum diligit Chri- VERS.6 (118). — « Sprevisti discedentes aju-
stus. Nonpoteslimmaculalaevirluli ullum cum ma- t- B\ < diciis luis, quia injusla cogilalio eorum. »
culosis conlurbernium esse flagiliis. Et nota quotl il Sprevisti omnesdiscedentes.[Aug., Ambr. Haym.]
ait, scrutajjcr mandata, et non ait, faciam, quiaa Vel ila conlinua : Hocideo peto, scilicet ul adjuves,
tnali ad faciendamandata ncs exercenl; sed a scru-i- quia sprevisli, vel ad nihilum, deduxisti, quod ex
tandis avccant, modo persequendo, modo litigando, ., Graeco habelur, omnes discedentesa judiciis tuis,
vel iionorando nos, ut lempora quaelegi Dei debe- scilicet qui non confitentur peccata. Et merito, quia
nius terrenis eorum negotiisjuvandis impendamus;; injusta est cogitatioeorum, qua forsan se excusant
modo preniendo inftrmos, ut ad nos refugere ne- per debilem naluraui. [Cassiod. Aug.] Yel ita, ideo
<3essesit. Talium ergo lurbulentorum taedio, ett discedunt, quia injusla est cogitatio eorum. Injusta
legis Dei desiderio, clamat iste : Declinate a me,it eogitatio esl, velle peccare, et judici nolle salisfa-
maligni, etscrulabor, quasi muscas irruentes ab1) cere. Sufftcienlem causam discedendi apposuit co-
oculis ablgit : quibus fugatis, ab adjutore suo pre-_ gitationem. Cogitalioneenim acceditur ad Deum, vel
catur suscipi, dicens: disceditur ab eo, a quo bmnia bona vel mala proce-
VERS.4 (116). — < Suscipe me secundum elo- dunl. Et ideo' sprevisti, quia
« quium luum, et vivam; et non confundasme ab_ VERS.7 (119). - « Praevaricanlesreputavi om-
« e-spectalione mea. > C « nes peccatores terrae; ideo dilexi teslimonia
Suscipeme: [Ambr., Aug., Ambr., Aug.] illis per- < tua. >
raislus suscipi non poterat. Et nota quod su- Prwvaricantes sunt, [Aug.j quaics ego reputuvi,
-
pra dixerat, susceptor meus es tu : hic dicit, su-- velexistimavi, vel deputavi, omnestpeccaloresterrw;
scipe, ac si dicat : Tu qui susceptor es, magis ace quia et si prsevaricatio non est ubi non est lex, et
magis suscipe, et hoc secundum eloquiumluutn, idi nonomneshabentlegem scriptam perMoysen, sci-
est promissum. Sicut promisit, fieri petit sibi, ett licet datam, habent tamen naluralem, dicentem :
ideo non est temerarius, si hoc petit. Suscipe dico,, Quodlibi non 268 v*sfierti uliinon feceris(Tob.iv);
ut ad futura veniens, propter quae omnia tolero,, ]Ambr., Aug.] contra quod omnes laciunt, et par-
vere vivam.Sic de futuro dictum est, el vivamquasii vuli sicut in patre suntpeccatores, sic et praevarica-
dicat: Modonon juvatur, quia modo corpus mor- lores. Omnis ergo peccator est praevaricator.Et nota
tuum est propler peccatum; et ut tunc vivam. Noni quod ait, Peccatores terrae, quia sunt et peccatores
confundas tneab exspeclationemea, id est largius daj cceli, sicut ille qui ait: Peceaviin ewlumet coram le
Spiritum sanctum, per quem charitas diffusaest inx (Luc. xv), et quicunque minuit gratiam quam acce-
cordibus nostris .(Botn. vm), qua diffusaspes non! _. j pitde coslo, quam Spiritus sanctus infudit. Peccat
confundit (floro.v), ac si dicat: Non vincantur ad- ergo in ccelum, qui cceli incola ccelum relinquit.
versis, qui in te sperant; et quasi responsum sit eii Peccalor estlerrae, (jui terrenis involvitur delictis.
in sUentio: Si non vis confundi ab exspectalione e Ideo diiea;i. Quasi dicat: Et quia lex vel hiparadiso
tua, non inlcmiltas meditari justificationes meas,, data, vel naturaliter insiia, vel liiteris ilerata, fecit
sentiens istam medilalionem plerumque impedirii omnes prscvaricantes, ideo dilexi testimonia, quae
languoribus animae, inquit : sunt in lege, tua, id estde graliatua, ut non sit in
VEES.S (117), — « Adjuva me et salvus ero ; ett ine justitia mea, sed tua. Lex enim prodest, ut mit-
« meditabor in justificationibus tuis semper. » tat ad gratiam, non solum attestando eam, sed tt-
Adjuvame, [Ambr.]quasi dicat : Non confundas,. ,. more praevaricationis quam fecit. Ideo erg», ait,
sed adjuva me. Qui sperat praesumitde auxilio,inquoJ dilexi testimonia tua,quialex ad gratiam ducit, quac
certa salus. Supradixit : Adjutor meus es; hic ju-- sola Hberat. Cognita autem gratia Dei, quae sola li-
vari pelit, quia quamvis hic accipiamus, tamenl beral a praevaricationelegis, orat :
semper est rogandum, nequando per negligenliam i VERS.8 (120). —« Confige timore tuo carnes
perdamus. Adjuva dico, et satvus ero, el acceptai < meas; a judiciis enim tuis timui. *
 1103 PETRl LOMBARDI 1101
Confige.[Attg., Ambr.] Quasi dicat : Dilexitesli- A quo instititpermanere. Non declinat autem, quia
monia tua. Eltu configelimoretuo caslo, qui foras; Deus legem sibi slatuerat. » HaecHilar. NuncCas-
niittitliniorem servilem(Uoan. iv), quopoenalime- voluntas siodorus:«A judiciis ergotuis dicit, id esl quod tua
sancta constiluit, et vivendi regulam no-
1
tuf, non amatur justilia; carnes tneas , ut Christo bis dedil. Ab eis utique non declinare, hoc est in
confixussim cruci, timore : Timui enim a judiciis via recta consistere. Proinde anxiede hoc digladiari
tuis. Ita imple me limore, et perfice mihi hunc li- ineptum est.eorum. t
Cogitalio Nebiensis, Sanctes, Munsterus,
moremquem habeo, ut sufliciat crucifigendis car- Pellicanus, editioad Campensem, vertunt fraudu-
nibus, id est ut velim et valeam patibulum crucis leniiamaut dolum.Hieronymus,Pralensis, Campen-
liiaeimitari, carnespro luo nomine marlyrii clavis sis, cogitationem;inlerpretes pro Cajetano,sapien-
tradendo. Vel ila timore liam, Dn'D"lT!TnARHlTHAM.
configendas potius, tuo, VERS.7 (119). — Prwvaricantes.Omnesvertunt
casto, qui permanet in aeternum, confige carnes scoriatri,scorias, rubigines.SciendumLXX, ut ap-
nieas, id esl coniprime carnalia desideria, carnales paret,a deformassevocabulumHebraicum WXDsi-
GIM, radice S"DSOG,id est declinavil,ut inlelligas
concupiscentias.Ideo dicil . cames, quia inde non declinanles,qui praevaricanturlegem. Si vero sim-
sciebat praevaricationem provenire. [Cassiod.,Aug.] pliciter DU'D SIGIM, aj'D SIG,sonat scoriam.Chal-•
Et ndta quod ait, confige,qtiasi dicat: Non solum daeuslanien, idola confregisli.
religa qt latronem vel feram, sed confige.Qui diligit p1 «ub Reputavi.Velut habet Hieronymus et Pellicanus
secunda pereona, computasti, vel exislimasli.
testimonia, configit carnes stias. Ideo dico, timore Alii dicunt deievisti,aut cessarefecisti.LXXel Hie-
tuo, quia timor legis hoc npn valet efticere. Jam ronymus vehementer in conjectationem adducunt
enim limui a judiciis tuis, cum lex minaretiir pce- nos, quod legerint heth, aspirationem fortem,
nam, id est timor legis servilis paedagogusin me pro he, aspiratione levi, cum sulficientem[habeant
communitatem,nec idipsum tacuit Sanctes in ra-
praecessit,qui ad castum ducit. Sed non Crucifigit dice nat-' SABATH. Et enim T\y23Ti HISSCHBATA, est
carnem, quia vivit peccandivolunlas, el sequeretur reputasti •TDt-TI HISSCHABTI, repuiavi,a radice _tto*n
UIISCHEB. At vero n*ltt*nHIPSCHABAT, a themate ra*3
opus si speraretur impunitas. Mallel enini licere, SCHABATH, in conjugationequam dicunt hiphil, si-
et dolet non Hcere,quia lex vetat, quia non spiri- gnificat delesti, cessare fecisti. Tandem utrobique
tualiter delectatur ejus bono, sed carnaliter ma- senlenlia digna est.
lum metuit quod minatur: charilas autem pec- VERS.8.— (120).—Configetimoretuo. Hierony-
mus et caeteri legunt indicative Iwrripilavit, sive
caretimet, etiam si sequatur impunitas. Et est horroreconcussaest propter timoremcaro mea. LXX
sensus : Da inihi caslum timorem, quo configanlur legerunt imperative seu deprecalorie TED SEMOR,
carnalia vitia, ad quem pelendumme quasi paeda- et non nno SAMAR, pr«sertim si non assignantur
sic aut sic efferre cuique rema-
gogus, timor legis perduxit; quo timore, a judiciis r punctorumnotulae,
net integrum, nec extra significantiam dictionis
tuis limui. *• verterunt LXX.Namnomen ab eo deductumverbo,
")DDDMASMAR, clavumdesignat, fsa. XLI:Conforta-
CpLLATIO IND SAMECn. vit eumclavisut non moveatur.D'nDDna BEMASME-
RIM,id est in clavis.
VERS.2(114).—Adjutor.Hebr.iegiluninDSITHRJ,
quodquidamvertunt latibulummeum,siveabsconsio 3?AIN.
mea, id certe protectionemet refugium, ad certum Feci judicium. [Cassiod.,Alcuin.]Qui supradixit
auxiliumdicit, UndeHieronyniuslranstulil,prolectio seodiohabere
mea. Similem habet melaphoram, quod continuo iniquos, inhaCdecimasexta littera pe-
sequitur, *OJ_JMAGINNI, id est scutum meum. til adventumChristi, quia tempus est superbos de
VERS.6 (1181.A judiciis tuis. Sic enim habent strui. Et quiatuiic vigilandumestetsagaciter agen-
Hbri correctiores. Et apud antiquos legimus, a dumcontra fidei Christianae
justificationibus luis, nempe, apud Hieronymum, adversarios, ideo con-
Auguslinum, Ambrosium, Arnobium, Hilarium, grue huic octonario praemittitur Hltera ttin, quae
Cassiodor. Et est manifestuserror scribae.Nam in inlerpretatur oculus.Et intelliglturspiritualisoculus
•superioriversu, meditaborin justificationibusluis, qui praevidet,quid tenendum sit vel non, quia hic
habent eadem penitus verba Graece et Hebraice, '
quaein hoc praesenti. Hebr. quidem, -ppn HDQQCECA, sagax iridiscretione legis ostenditurcontra haerelicos
GraeceSt/.atwuoeo-t cou, $ixoui>iuxrm o-ov.Sciendumta- D Detperversores. [Ambr.]Est ct alter oculus, scilicet
men judicia dici in Scriptura etiam Dei praecepla. corporis, de quosi hoc accipiatur,convenitalia*hujus
Nam leste Augustino in quaeslionibus Exodi, q. litteraeinterprelatio. Interprelatur enim Ain etiam
88;« Judicium sanesolet appellareScriptura, quod
justuni esl.»Rursiis in psal. LXXI,ad illum versum, /*ons,quodconcurrit,quiaindeoculisestorigo,etquasi
Deus,judiciumtuutnregi da (Psat. LXXI), copioseos- quidamfonspeccativeljustitiae.Sienimvidensmulie-
tendit idem pollere judicium et j'ustiliam. Illud ris pulchritudinem,laudasti arlificis opus, oculus
praelerea possemusprobare, ex versu superiori in tuttsfuit fons justitiae. Si etiam videns possessiones
Jioc psalmo : A judiciis tuis non declinavi, quia lu
etc, ubi judicia accipiuntur Dei prascepta, quae pupillorum,invasores eorum repulisli; sicquoque
sunt ejus justificationes, ut interprelantur Hilarius ocuius tuus fuit fons justitiae. Si autem aspiciens
et Cassiodorus, etiamsi possint intelligi judicia
vindictam exercent, attt praemia conferunt. Hi- agrum pupilli vineis consitum, segetibus laetrim,
quae
larius : « Qualisauteni custodia verbi Dei essode- avaritiae facibus accensus, transisti patrum Hmi-
beat, sequens versus docet. Sequitur enim : A ju- tes, atque in possessienein indefensam imprebus
diciis tuis non declinavi,quia tu posuislilegemmihi. irrttisti, pculus tuus fcns et origo peccati et mor-
Haecest igilur vera cuslodia, nullam in partem a
Deise judiciis deflectere,nec levi saltem declinare tis perpetuae fuit. Iste ergo spiritu prophetico
dccessu, sed intentum semper et immobilemin eo praevidensjudicium Dei," in quo bonus non perit,
 «03 COMMENTARILM IN PSALMQS. — PSAL. CXVIII. 1100
raalus non eltidil, Lona fretus conscientia, dicit : A pentibus ejus intuitu sanarentiir 'Xum. xxi; Joan.
VERS.1 (121).—«Fecijudicium et justitiam; non> "*)•
«tradas me calumnianlibus me. > YERS.3 (125).—« Oculi mei defecerunt in salu-
Fecijudicium, etc. [Ambr., Aug., Ambr., Aug.] « tare tuum; et in eloquium justitiae tuae. >
Quasi dicat: Configecarnes, el confixis carnibus , Oeu/i[Ambr., Aug., Ambr.] mei, interiures, defe-
feci judicium discernendo in judiciis; et justitiam cerunl a se sitienlcr et ardenter intuendo, tn salu.
in operibus. Ecce qui petebat supra configi carnes, tare tuum, id est in Christum.Isti sunt oculi animae
quaeimpediunt judicium, jam facit judicium, quod non corporis, qui in Christum deficiunt, praeviden-
et ipso nomine reclum indicatur, quamvis solet dici tes fulwra supplicia, ut peccalorum gerendam an-
quotidiano usu nostri sermonis : Rectum est vel nunlient poenitentiam, vel videnles Christi gratiam,
pravum judicium. Justitia vero est magis virtus per quam regnum coelorum cerlissime speranlibus
animi, quamjqui habet, recte judicat; sed quia eam datur. Et illi sunt oculi poenae,ista sunt oculi gra-
non facit in homine nisi Deus, hic non ipsa, sed tiae: et imperfectaeforlasse animaestint oculi sup-
opus ej"ussignatur nomine justiliae : ideo inlelligen- pliciorum. Perfectaeautem oculigratiarum puriores.
dum esl sic, quod ait, feci juslitiam, id est optisju- ct sinceriores. Polest etiam una et eadeni anima
stitiae. Et nola quod hpc.dicere non est yactantia B habere oculum supplicionim, el ociiitim gratiae, ct
gloriosi et insolentis, sed assertio vitae innocentis ille dexler, et illelaevus est. Et ideo pluraliter di-
jure praesumpla, ne videatur dignus qui detur no- xit, oculi. Hi aulemocuii istius defeceruntin Cbri-
centibus. Defensio igitur esl, non arrogantia. Qui slum, [Aug., Ambr., Aug.] dum memor infirmitatis
aulem confixus facit j"udicium et justiliam, debet humanae divinam in Chrislum 269 desiderat gra-
orare ne timendo pali mala cedat inimicis, ut faciat tiam, ut sil justus; el defecerunt in eloquiumjnsti-
mala, quia qui dedit vincere carnem, ne voluplate liw ium. Eloquium juslitiae dicit verba evangelica,
trahatur, datetiam patientiam, ne dolore frangalur. quaeChrislus dicturus erat.ut nos jusfilicarcl. No?-
A"«tradas me. Quasidicat: Feci judicium, et ideo enim sunius justitia Dei in Christe Jesu.ul ait Apo-
ne tradas, deserendo me secundum animam, et si stolus {II Cor. v).
secundum corpus, calumniantibus me, id cst illis \TERS.i (124). — «Faccum servo tuo sectmdum
qtti propterea adversanlur, quia feci judicium et t misericordiam tuam , et justificationes tuas docc
juslitiam. [Amb.] Ut honio timet iste in bello dia- « me. >
boli, sciensbellum inipar sibi esse adversum spi- Fac ctim servo tuo. [Ambr., Cassiod., Hilar., Cas-
ritualia nequitiae. Et ideo non fisus sibi humiliter siod.],Quasidicat: Nonsolumnon tradas, sed(ac cum
pelit: servoluo, non secundum justitiam meam , sed se-
VERS.2 (122). — t Suscipe servum tuum in be- cundum misericordiamtuam. Non est faslidium pe-
« num : npn calumnientur me snperbi. » tendi, ubilargilas esldatoris. Infinita petil, qtii se-
Suscipeservum tuum in bonum. [Gl. int., Cas- cundum misericordiam quaerit. Et nota quod ait :
dod.] Quasi dicat: Non tradas, sed potius suscipe Fac cum servo tuo. Ecce in hoc iiberum arhitrium
ut patronus, serrttm ittum, non alterius. Benenonii- indicat, quod gratiae comparatur. Nota etiani
nat se servum, quod est liberationis indicium. Ser- quod ait tuo, quasi non alterius ; qui enim allcrius
vus dicitur a servando, eo quod capttts ab immi- servus cst, stalim cadit. Et quid? Doce tne juslifi-
nenli servatur interitu. [Aug.,Ambr., Aug.]Suscipe, calionestuas, [Aug., Cassiod.] quibus tu jusios fa-
dico, in benum, quem illi impellunl in malum, acsi cis, non homo se. Justificationes quas jam accepit,
dicat: Prosit eliam mihi, quod servus tuus sum, seniper pelit, ut et ibi : Panem nostrutn quoiidia-
non alterius; pretiosa est haecservitus quoevirlutum num, etc. (Luc. n.)
oonstat expensis.Ideo tinieo tradi, quia calumniato- YTERS.5 (12S).—« Servus tuus sum ego|; da mihi
res contrameam innocentiam se eriguntet superbi. « intelleclum, ut sciam testimonia tua. >
AToncalumnienturme superbi. Quod ait, non calum- rp Servusenim tuus, non peccati, sum ego, |Ambr.,
nientur, Gneca loculio est, minususilala nobis. El Aug., Gl. int.] quianon bene cessit, cum fui liber
est sensus: Non calumnieiitur, id est non capiant, meus. Et quia servus tuus sum, ideo damihi inlel-
calumniando.Calumniarumaulem maximaest, quod lectum.Jam habet intelleclum, sed uberiorem quae-
superbi dicunt, a nobis mortuum coli. Superhi vero rit, ut semper accipiat, et quodammodode fonte lu-
sunl Judaeiel genles, haerelici, schismatici : quos cis aeternaesemper bibat. Dico da , ad hoc utique,
omnes superbia de corpore Christi praecidit. Habent ut sciamtesiimonia tua, quia opus est contracalum-
autem quique proprias sibi calumnias contra humi,- niantes. Ideo da inlelleclum, quia modo est
litatem Chrislianam; quarum triaxima est illa quam VERS.6 (126).— «Tempus faciendi, Domine:dis-
diximus.Calumniatur ctiam diabolus, dicens: ATun- « sipaverunt legem tuam. >
ottidJob timel Deum frustra ? (Job i.) Sed horum Tempustibi, o Domine,vel Domino,faciendi, non
omniumcalumniaetanquam colubrorumvenenavin- j*amjubendi, quia Iegis j'ussa prodesse non potue-
cuntiir,si quis fide altendit crucifixum, pro similitu- runt. [Atig., Ambr.] Claudtisenim erat liiundus, et
dir.c carnis peccati, in aeneoserpenle praefiguratum, titubanle vestigio fidei, fluctuabat omnem substan-
quem Mosesin descrto exaltavit, ul percussi a ser- tiam stiam in mcdicis nihil proficicnlibus crogave-
«07 PETRI LOMBARDI 1108
rat mulier illa evangelica;Faciendi ergotenipus, non: A' . pneterea servus suscipitur in bonum, ad illud aptu-
et ailicitur ipsius boni expelendo duleore.
jubendi. Es.t eniriilempustacendi, ettempus loquen- iur,Tempusfaciendi, Domine. In Hebraeoad litteram
di (Eccle.m)..Tempus Iegis dicitur tempus loquendi,
habetur Dommo,TWfh LADONAI, et graeceTSXU/3%>.
ubi erat vox verborum sine operatione gratije; tem- Hieronymus tamen aperlissime vertit vocandi casu.
pus vero Evangeliiest tempus tacendi illalegalia, et Tempusesl ut facias, Domine, quasi debeamus ela-
operandispiritualia.[Aug.,Ambr. Aug.]Tempusergoi mare Dominoistud: Tempusfaciendi, sivenf facias,
esl dies salutis, est Domino fa- Domine.Munsterus de suo admiscuit, ad eum mo-
pleniludinis tempus dum tansferens, tempusestut Dominusjudiciumfa-
ciendi, hocest ut pronobis crucem ascendat, mor- ciat. Nec perinde quadrat expositioni sanctoruin.
tem subeat, peccatum et mortem lollat, vitam re- Chaldaeussic inlerpretalur: Tempusesl faciendi vo-
Dei.
paret. Ideo tempus, quia superbi Judaeide se prae- luntatem
sumentes, suam j'ustitiam constituere volentes, dis- S PHE(177).
sipaverunt kgem luam praevaricando, aliter agentes Mirabiliateslimonialua, Domine.[Cass., Alcuin.,
quam praeceplum foret. Unde quilibet humiliali decima septimalittera dicitseosape-
et ita dissi- Ambr.],Inhac
confugerunt ad graliam subvenientem , ruisse, etattraxissespiritum, ut ejus audiatur oralio,
pala lege, tempus erat,utper Christum misericor-
j3 et plorasse, quianon estaJudaeis lex custodita. Un-
dia veniret, ut ubi abundaret delictum, superabun-
de congrue huic octonario praeponiturliltera Phe ,
daret et gratia (Rom.v). hic condolet his,
VERS.7 (127). — «ldeo dilexi mandata tua : su- -_^quaeinterpretatur erravit; quia
< per aurum et topazion. » qui a via veritalis errando calumniantur : quibus
'
, Ideo, scilicet quia tempus est gratiae, dileximan- proponit quomodo scrutatur legem, et qualem in-
tellectum habet in ea. Et quia Phe inlerpretatur er-
data tua. [Alcuin., Cassiod.] Velila: prophetico spi-
merito huic litterse lacrymabilis ps&Imussub-
ritu praevidetiste tenjpora Antichrisli, vel Antiochi, ' ravtf,
eril tribulatio et multorum abundabit ini- jectus est, scilicet aspice in me, et misereretnei et
quando . redimeme a catumniis hominum, faciem luam ilhi-
quilas. Et quia videt illis temporibus legem Deies-
subdil
se polluendam, clamat tempus esse subveniendi, ne% ' mina. Sed quia tardius venit desideratus ,
etiam, Exitus aquarum deduxerunt oculi mei. In
saltis populi pereat, dicens : O Domine, lempus est
non ex- Threnis quoqueJeremiae,lacrymabiliorseries subhac
faciendi, id est adjuvandi, differendi, quod
Htteraest, dumait: Expandit Sionmanussuas; nonest
pedit, quia dissipaverunt legem tuam. Et ideo, quia
di- quiconsoteiuream(Thren.\).¥x item : Aperueruntos
dissijiant, quanlo magis dissipant, tanto magis
in le omnesinimicitui ,sibilaveruntetfremuerunlden-
iexi mandatatua. [Aug.] Id enim gratia fecit, utex
timore non _ C tibus (Psal. xxxiv). Sicut ergo Jeremias sub hac lit-
dilectipne implearitur mandata, quae po-. tera excidium suae
teranl impleri. Dilexidico, super aurum et lopazion: gentis plorabat, ita dolet hic Da-
v;d errorem populi, sed non desperans. Deseensus
hoc est quod alibi dicit, super aurum et lapidem
multuni. enirn dicitur ad litteram talis est. Quasi dicat : Pudet me erro-
pretiosum Topazius lapis ris. Tibi Deo vivo non audeo
inulturii preliesus, elim crim in Veteri Teslamenlp loqui; tamen leslitno-
niis luaemiseralionis veniam promitlis, atquemul-
lateret sub velo gratia, propter lerrenam mercedem
tarum ihdulgentiarum tituHs ad sperandam veniam
conabantur facere mandata, nec lamen faciebant,
cum amantur provocas, nam
quia non amabant; sed super aurum, *
omnis terrena merces vilis est, nec illis eompara- YERS;1 (129). — « Mirabiliatesliraonia tua, Do-
<;mine; ideo scrutata est ea anima mea. »
tur, et quia dilexi, Mirabilia sunt, testimonia tua , [Ambr., Aug.]
VERS.8 (128). — < Proplerea ad onmia mandata
olim in Abraham, et in filiis.Israel,
e tua dirigebar; omneiriviam iniquamodio habui.t dum video quae
ad omnia mandata 1 et in caeterisfecisli. ldeo scrutata esl ea anitna mea.
Propterea dirigebar tua, [Aug.]
ex rectis recttts Quia mirabilia credit, diligentiindagine quaerit. Vel
quibus dilectione cohaerebam, ut testimonia dicit, haec creata quaa .perhibent Deo
fierem. Unde hoc sequitur, quod omnemviam ini-
o dio lia- testimonium bonitatis etmagnitudinis. Quasi dicat:
quam, quaeestquasi naufragium rectaeviae, misericordiam tuam peio mihi fieri,.
bui. Qui enim amat rectam viam , necessario odit, Ideosecundum
enim ad omnia mandata non , quia mirabilia sunt testimonia tua, id est bonitalis
iniquam. Aliter polest et
potentiae. Perhibent enim testimonium Deoboni-
dirigi. talis et magnitudinis ccelum,terra, et omniavisibilia
COLLATIO IN J? AIN.
opera ejus : quae omnia, etsi quaedam mortalibus
VERS.2 (122)..— Suscipe servumtuum. Hierony- IISUviluerunt, tamen si bene attendantur, sunt ad-
nius, Pfatensis, translator ad Campensem, sponde, miratione digna. Haecautem admiralio non terret,
sive fidemjube pro servo fuo,"*Sanctes,congruerefac scrutata est
servum; Munsterus, dulce fac servoluo, id qubd est;t sed est causa cur iste scrutetur. Ideo
bonum. Assonant Nebiensis, Pellieanus, et interpre-•- anima mea. Quasi factus sit ipsa investigandi diffi-
tes pro Cajetano. Campensis aulem , insliga servum " cultale curiosior. Quanlo enim quaequeres obstnv
tuum. Quaequesignificanlia verbo Hebraicorespon-
det 3-iy AROB. Qui vero spondet pro aliquo, quasi;j siores causas habel, tanto est mirabilior. Vel, te-
suscipit personam illius pro quo . spondet. Quando o slimonia Dei dicit, praeceptaejits,'el est, ideo dilexi

(177) Phc, juxla Hier. interprQlatur os, ab ore, non ab osse.

im COMMENTARIUM IN;PSALMOS. — PSAL. CXVHL I 11*0
inandata tua, quia testimonia lua, id est praecepta^. A Aperuit ergo os infirmus , traxit spifilum validus,
sunt mirabilia. Praeceplaenim Dei sunt teslimonia id est yirtutem faciendi, quam per se habereiion
bonitatis ejus, et sunt mirabilia. Per ea enim virtus potuit. Et quomodo aperuit et attraxit, subdil: quia
Dei. [Cassiod.,Aug.] Unde angelibeali sunt, inno- mandata lua desiderabam scire vel facere [Aug.].
tuit homiuibus. Et ideo haec scrutanda sunt. Ideo Sed quia quanto suavis sentit, tanto ardentius sitit,
scilicet quia mirabilia sunt, scrutata est ea anima adhuc petit, dicens,
mea. Haecenimassidue licet scrutari, quia cum bo- VERS.i (132). — « Aspice in me et miserere
nus bona praecepit, eis tamen dedit, quos non pos- t mei; secundum judicium diligentiuni nomen
sunt vivificare,quibus ex bona lege nulla esset ju- t tuuni. i
slitia. Aspicein me [Gl. int., Ambr., Gl. int.]. Quasidi-
VERS.2 (130).— < Declaratio sermonum tuorum .cat : Quia desiderabam mandala, 270 ergo aspipe
e illuminat; ct intellectum dat parvulis. s in me, id est da spiritum, et quia aliquando aspicit
Declaraliosermonumluorum, [Ambr., Cassiod., iratus utperdat, sicut Sodomamrespexit(Gen.xvm),
Aug.] dico, quod animamea scrutata est ea, el scru- addit: Ef miserere mei, siquando labor. Miserere
tans anima hoc invenit, quia me scrutantem , illu- dico , secundumjudicium diligentium nomen fuunt
minal dectaratiosermonumluorum, id est nova lex B [Aug., Cassiod.], id est secundum judicium , quod
declarans figuras veteris legis, et pellens tenebras fecisti in eos, qui te diligunt, quia ut le diligercnt,
nostras, scrutans sic proficit. Sermones autem dicit, prius eos dilexisli (IJoan. iv). \rel Judicium Dei
quos sancti prophetaverunl. Ut: Ecce virgoconcipiet est, ut diligentibusdet auxilium misericordiae. rie
inulero , et pariet (Isa. vn), et hujusmodi, quo- sui decipiantur.
rum declaralio est adventus Christi, et alia quae VERS.5 (135). — c Gressus riieos dirige secun-
manifeste completa sunt in Evangelio, sicut pro- « dum eloquium luum : et non dominetur mei om-
phetaepraedixerunt. Et haec declaralio dat intelle- « nis injustitia. >
clum inleriorein parvulis, id esl humilibus. Noli Cressus meos. [Aug., Ambr., Aug.] Quasi dicat .
ergo praesumerede te, et intelligis quare lexbona Ita fac mihisicut solesfacere eis qui diligunt te. EJ
abono dalasit, quaelamennon vivificat; adhoc sci- gressus meosdirige secundumeloquiumtuum , id est
Ucet dala est, ulmagiios faciat parvos, et diffiden- fac me rectum secundum promissum tuum. Vel,
tes deviribus suis fugiant ad graliam. Hoc invenit gressus meos dirige secundum eloquium tuuin, id
iste, quia parvuhis est. Et ha?c sunt mirabilia est motus animaemcaedirige secundum j"ussatua,
testimonia, quaescrutala est anima parvuli hujus. P ne viliis seducantur. Et quanlo plus regnabit chari-
[Ainbr., Alcuin., Aug.] Soli eiihn parvuli illu- tas, tanto minus dominabitur injustitia. Unde sub-
minantur. Unde Dominus in Evangelio: Confiteor dit : Et non domineturmei omnis injusiitia. [Hilar.,
tibi, Domine cwliel lerrm, quia abscondisti hwc Cassiod.] Sciebat enim gradientem tentandum esse.
a sapientibus et prudenlibus, et revelasliea parvulis Ideo non ait, cxcludalur penitus, sed non domine-
(Mallh. n). Etalibi : Ego injudicium veni in hunc tur; quia non polest penitus excludi. Est enimpec-
mundum,ut qui non vident, videanl: el qui videnl , catum in corpore, sed non regnet. Deinde addit,
cmci fiant (Joan. ix). Facere autem Dei mandala omnis, quia non valet in aliis legcm servasse si in
recte, nemo potest, nisi per Spiritum sanctum in uno offendit.-Quienim tqtam legem servaverit, of-
corde ejus dileclio sit discussa. Hoc etiam iste con- fenderit autem in uno, factus est omnium reus, ut.
fitelur, dicens: ait Jacobus (Jac. n). Et
VERS.5 (151). — t Os meum aperui, et altraxi YEIIS.6 (154). — t Redime me a calumniis ho-
< spiritum, quia mandata tua desiderabam. » « minum, ut custodiam mandata liia. »
Os meum aperui. [Aug., Alcuin.] Quasi dicat: iiedinie me a calumniis hominum,[Aug., Cassiod.,
Cum desiderarem facere mandata, non erat mihi Ambr.] id esl dato Spiritu sancto, fac ne calumitiae
unde possem.Et ideo,aperut os meumpetendo, quae- D hominum, id est falsae impositiones lerroribus me
rendo, pulsando : aperui, confitendo, ralionem am- vincant, et a tuis mandatis ad sua malefactatradu-
pliando. El sitiens attraxi bonis meritis, id esthausi canl, quibus ubique agitanlur Christiani. Calumniai
spirifum, quo facerem mandata,'quia post inlelle- ergo sunt controversiaecontra veritatem, quas pre-
ctum, quem sibi snpra dixit datum : si quis vult catur.averti ut mandata indagaret. Earum ergo est
facere niandaia, non potest sine Spiritu sancto. gravior tentatio, id est de illis est tentatio illa quae
[Haym., Ambr.] Et est hoc dicluma siiniliilliusqui grav.ior.Non enim omnis tentalio.calumnia est, sed'
in aestucaplat auram. Vel per os, hic accipitur os lantum gravior. Siquidem tcnlalio potest esse sine
animae, quod sub silentio clamat ad Deum , sicut calumnia; calumnia autem habetin sC tentationem,
Mosescum laceret voce,clamabatspiritu (Exod.xiv). est autem tentatio humana, quae leyior est, quam
Susanna quoque cum orarcl, tacita clamabat, ab ho- ferre possumus : et haeccalumnia non est. Tentalio
minibus non audiebatur. apud Deum personabat autem gravior, quaeest calumnia, est quaenon so-
mentis '
(Dan. xin). Hoc ergo os , id est yntroitus lum falsa componit, verum etiani quae pie gesta
fe-
nperittir , cum discere volumus. [Cassiod.] Atlrahit sunt, decolorat, ut in Joseph iriipudica domina
quis spiritum , eum Dci firmo desiderio completur. :it, (Cen. xxxix).. ct in Susanna duo presbytfcri
 V''
'mi ''"''.' '.";.'.'" ":.' ' .:.'\"'VPETKI'"tOMFAiTOI/.;!. UVZ
IDan. xin). [Atig., Ambr.] Contra has calumnias A j secundum aliatn Iitteram, qussest : Exilus aquarum
silendum est. Rcdime, dico, quia si hoc mihi data descenderunloculi mei. Qui oculi niei, qui priusper
patienlia cgeris, inter ipsas calumnias erit niihi superbiamascbnderuntin vel per exitus aquarum,
liberum, ul cuslodiam mandalu tua, Qui enim ita snbtruditur praepositiovel in, vel per, ul cnm di-
opprimitur calumniis, non facile servat manda- citur de aliquo descendit piscinam vel montes, sine
ta. Ei in, vel per, et bene oculidescendunlbumilitatepcs-
VEKS.7 (155). — « Faciem tuam illumina super nitendi, qui per superbiam prins erant erecti, dum
t servum tuum; et doce me juslificationes ttias. > suam Tolebantjustitiam constituere. Unde praerari-
Illumina faciem tuam, [Ambr.] id est tuam prae- cando confusisunt, et ab illa elatione descendunt
sentiam manifesta opitulando, super servum tuum, ftendo, ut justitiam Dei mereantur. Vel secundum
nt servus sicul terra sole coruscet, ut sicut usu vi- aliam litteram r quaein nonnullis codieibus reperi-
sibilis solis liaecterra coruscat, sic luce invisibilis tur : Exitus aquarum transierunt oeuli mei, exagge-
solis jttstitiae, id est Chrisli,. mens servi ejus relu- rative hoc dicitur, exitus aquarum transierunt oculi
ceat. Vel ita, faciem tuam illumina super servum mei, id est plus fieveruntquam aquaemanent de suis
iuiim, precaturviderefaciem,nonvelatamut Judaei, exitibus. Ideo ita flet, quia sic flendo impetratur
"
sed pure veritateni. Unde Mosesvelamenposuitsu- gratia, delens iniquitatem, et adjuvans voluntatem. -
per faciem suam, in quam non poterant iiitendere COLLATIO IN3 PHE.
filii Israel, propter gloriam facieiejus (II Cor. xm), VERS2.— Declaratio.Hieronym.etaliitraducnnt.
quaecornuta eis videbatur (Exod.xxxiv). Quo signi- ostium, principium, apertionem nns pelhah, LXX
reddiderttnt, Ostii sermonumDei.Nul-
licabatur quod Judaei veram legis elaritatem suh metaphoram lus enim ingreditur in penetralia sensorum divino-
velamine figurarumvidere nequeunt, quae est in in- rum, nisi sint sane declarata et intellecta.
tellectu spirituali. Hoc autem velamen evacuatum SA.DE(177*).
esl hi Chrisli passione. Unde in Christi passione Justtts es, Doniine. [Cassiod.] Victa carne cla-
velum scissum est (Matth. xxvif). Fndeest quod in visque confixa^et per lacrymas dele.tispeccalis , in
die passionis crux ante velala discooperitur, quia hac decima octava littera jndicia Dei laudat, et elo-
mysleria iri lege opefla , el spirilualis inteliigentia quia ignita veneratur; petens intellectum unde vi-
velo litterae tecta per cfucem declaranlur. Et est vat, et se consoletur. Ufidecongrue huic octonario
sensus : Faciem tuamillumina super servum tuum, praeponitur littera sade quae interpretatur consola-
[Anibr.] id est spiritualem legis intelligentiam mihi tio. Qui enim supra tristis de.errore, lacrymas ef-
da. Vel advenliiriiChristi-hic precatur, cujus facie<Q frindebat, hic consolatur se per justitiam Dei. Et
tenebraeiliuminataesunt. Etest, faciem tuam, etc, bene post lacrymas profluentes, et graves fletus do-
id est Filium tuUfti mitte, cuj*usrefulgente gratia loris consolatio sequitur, quae triplex est; nam et
justi perfundantuf. Et doce me JHsiificationestuas, qui in dolore sunt, consolatione indigent, quaefit
nt faciam eas, [Aug.]quia omnis qui aadit a Patre p.er misericordiam Dei : et qui poenas criniiiuini
el didicit, venit ad Chrislum (Joan. vi). Qui ergo luerunt, sperant veniam, et qui lacrymis delicta
sion venit, id est non facit, non didicit. Qui enim luerunt, requiem merentur. [Ambr.] Prima ergo
audil, Hcet memoria teneat quod audit, nequa- consolatio est eorum qui in dolore et miseriis po-
quam didicisse putandus est, si non facit. Reeolens siti, Dei misericordiam attendunt, recolentes illud,
autem iste dolorem pcenitentispraevaricationissuae, quia non obliviscitur misereri Deus (Psat. LXXVI).
ait : Secunda autem et tenia consolalio est ebrum qui
VERS.8(136). — < Exitus-aquarura deduxerunt in peccatis sunt, et attendunt -Dei jtisliliam. Qui-
< oculi mei, quia non custodierunt legem tuam. > dam enim in peccatis sunt, et nesciunt se esse,
jE.Ttfws aquarum. [Gl. int., Cassiod.] Quasidicat: quos Deus punit prb peccatis illis sibi occultis..Et
Ita fac sicut deprecatus sum; et debes, quia oculi ideo speraut, quod si in peccatis sint et nesciant,
mei quibus et mors ante intraverat, quse per fe- D ' illa tatnen soluto in pcenis ctilpasprelio remiltentur
nestras intrat (Jer. ix), deduxeruntexitus aquarum, eis, patienter poeftamferentibus, quia justus est qui
[Ambr., Cassiod., Aug.] id est effusiones lacryma- punit. Horum est sectinda consolatio. Itertim alti
rum, hyperbolice, id est copiosas lacrymas, quasi sunt, qui agnoscenles sua delicta pro eis salisfa-
iluenta fontium pro recordatione peccatorum. Ideo, ciunt, et lacryniantur. Unde veniam sperant: ho-
quia non cuslodierunt,ipsi oculi, legemtuam, quibus rum est lertia consolalio. Prima itaque consolatio
Oculis custoditis maiidatis esset laetitia. Quod au- esl per misericordiamDei, quam docemur in Jere-
tem ad oculos referri debeat, non custodierunt. Pa- mia, ubi ad captives Judaeorumflebililerclamat Je-
tct ex eo quod in aliis libris legilur*:Quia non - rusalem. Ite, proficiscimini: Ego enimdeserta sum,
cuslodivi iegcm.tuam. [Cassiod., Aug.] YTelad ca- wquo animo estote. Filii, clamale ad Dominum, et
liimniaiites, ut a principio octonarii dictum est, exlrahet vos de manu inimicorum (Baruch IV). Se^
potest referri. Quasi dicat : Ideo ploravi, quia non cunda per punitionem, ubi etsi fides, id esl con-
custodierunt, caliimniantesJudaei, legemtuain, vel scienlia delicti desit, poenatamen satisfacit et rc-
(177*)Sade interpretatur justitia, j"uxtaHier.
 -_-3 GOMMENTARIUM 1N PSALMOS.— PSAL. CXVIII. 1114
levat; quod genus consolationis docemiir in Isaia, A / nbbis jusliliam, dislrictio esl; nimis inculcare nb-
dicente : Consoiatntnipopulum meum, sacerdotes', bis veritatem, cautela est, id esl: ad hoc liaecduo
loqvaminiad cor Jerusalem, solutum est peccatum nobis inculcanlur, ut districte judieantem metuen-
ejus, quoniam recepit de manu Domini duplicia tes, districte vivamus, et benigne promittentis
(Isa.xi). Tertiaestper satisfactionem, cum lacry- caute promissa exspeclemus. Et quia mandasti ju-
mis crimen ablnitur. Unde certi sumus de venia stitiam, ideo
quaein hoc loco, et in multis aliis reperitur. Quasi VERS.3 (139). — « Tabescere me fecil _elus
dicat: Ideo sic ploro peccata mea, quia scio, o i meus; quia obliti sunt verba tua inimici mei. >
VERS.1 (137). — <Justuses, Domine, et rectum Zelus meus, [Ambr., Aug., Ambr., Cassiod.] id
« judicium tuum. > est, cbarilas. Vel zelus tuus, quia zelatDeo, non
Domine,[Aug., Ambr.] quod lu qui punis, jusius sibi; unustamen etidem zelusest, id est charitas,
es, in omnibus. Hoc dicit vir justus, qui lacrymis quaeet hominis estzelus, quia in ipso est et dicitur,
profluens, et gravi supplicio delicta persblvens, quia a Deo habet, et ad Deuni refert. Ule, inquam,
non laediovincitur, non labore lassatur. ln exordio zelus, fecit 271 me tabescefe,hoc est id quod alibi
sernionis seipsum accusans; qui vero delicta sua de Cbristo dicitur : Zelus domus tum comeditme
non respicit, injusle se pulat gravari : sed bonus ™ B (Psal. LXVIII).Hoc zelo corppre tabescit iste. [Afli-
se accusat, et digna inferri sibi a justo dicit, m br.J Zelus iste.est amoris, non Hvoris; zelus.bonus
quo el sperat. Sicut enim justus punit, sic et susti- babitus pro domo Dei, quam non patiebatur a per-
nentem remunerat. Et rectum judicium tuum, qui fidislacerari. Hoczeloarsit Phinees filius Eieazari,
jubes peccatorenr-se aflligere. Aliter veniam. sibi quandomoechantes,interdicta sibi consuetudine, co-
arrogaret peccator. Et bene ait, rectum. Quidquid pulatos interfecit; quo facto omnes apoena redemit
enim ab eo sic, recto judicio fit, et haec est conso- et indignationem Domini. mitigavit (Num. xxv).
latiojustorum. Hac confessione Daniel feras- (Dan. Melius enim est, ut paucorum damnatione plurimi
vi), et tres pueri flariimasvicerunt (Dan. m). Hac liberenlur, quam eorum absolulioneplures pericli-
eadem^ Jonas inclusus in utero bestiali anhelandi tenlur. Deindequasi quis quaereret : Cur ita tabe-
vixhabenscommeatumjindemeruilliberari^/oan.ii). scis ? subdit, ottia obliti sunt verba tua inimici tui.
Sanctus quoque Job, exstinclisliberis, patrimonio- In hoc sunt inimici, et si secundum saeculum sint
qne nudatus amisso (Jab i), hac cadem confes- aniici, quos iste zelat Deo.
sione sua cum augmento sibi reslitui obtinuit (Job VERS.4 (140).— « Ignitum eloquium tuum vehe-
XLH).Et, < menter : et servus tuus dilexit illud. >
VERS.2. (138). —« Mandastijustitiam lesttmonia ^G Ignitumeloquiumtuutn vehementer.[Ambr.] Quasi
• tua, et verilatem tuam nimis. > dical : Ideo zelus iste est mihi, quia eloquiumtuum,
Mandasti nimis, vel valde, [Alcuin.] id est per est ignilum Spiritu sancto. Purgat enim corda ut
mullos. Et multo tempore propter infirmos, justi- fornax aurum, accendil ad amorem Dei; et contra
fiitn, scilicet testimonia tua, ef veritatem tuam,- irnpios, illuminat etiam audientes (Luc. xn). Hunc
[Cassiod.,Ang.] scilicetquae-justilia esl leslimonia ignem venit Dominus mittere in terram. Hoc igne
tua el veritas tua. Multa hic inculcantur quae pec- calefactus Jeremias dicil: Erat ignis flammigerans
catores terrere possunt. Rectum enim j*udicium, in ossibusmeis (Jer. xx). Hoc igne urebatitr rubus
justitia, verilas, sunt limenda omni peccanti, quia quem vidit Moses, et non exurebatur (Exod. m).
sic juste damnatur quicunque damnatur; nec po- Urit enim sermo divinus ut corrigat; conscieutiam
test inde cbnqueri eontra Deum justum. Justiliam peccatoris non exurit ut perdat. Hoc igne vaporati
sane dicit testimonia Dei, quia juslum se probat Cleopbas et aliiis discipulus, dicebant: Nonne cor
mandando justitiam. Est etiam haecjusiitiaveritas, nostrumerat ardens bi nobis? (Luc. xxiv.) Hic ignis
quia fit nt Deus"lalibus testimoniis innotescal, sci- super apostolos die Pentecostes ccalitus descendit
licet mandando justitiam. Veritas ergo est, quod np (Act. H) : Quia hoc igne exardere debent qui elo-
veraciter innotescit. Et est, mandasti justitiam; quia Dei annuntiant. Inde est quod fila rubea de-
juslitiam, dico, testimonia tua, quia ea mandando pendent ex duabus linguis mitrae pontificalis. Sicut
probasti te justum. Et, justiliam dico, veritatem enim per duas linguas significaritur, quod nova et
tuam, quialalibus innotescit testimoniis. [Cassiod.] vetera de thesaurocordis sui proferre deberit (Matlh.
Vel ita : tu mandasti, id est praecepistitestimonia xm); ita in rubeo colore filiorum figuratur ignis
tua, id est praecepta, quaesub testificatione prolata charilatis quem in se habere, et in aliis accendere
sunt. Testimonia,dico, continentia justitiam et veri- debent. UndePetro post trinam Dominicaedilectio-
tatem tuam. Haecenim continent justitiam et veri- nis professionem pasloralis cura creditur. Inde
lalem; justitiam, quia omnia aeque decernunt; et etiam est quod Romanus ponlifexcappa rubea in-
Terilalem, quia promissa retribuunt. Nimis,' ad duitur, quia totus igne charitatis ardere debet, ct
utrumque refertur. Nimis, id estad j'ustitiam et ve- omnia ex charitate facere, animo quoque martyrio
ritatem, ut sit sensus : Justitiam dico, nimis, in eis non deesse, Christi personam gerens, cujus vesti-
testimbniis inculcatam nobis; et veritatem dico, mentum est sicut calcanlium in torculari, qui ait:
ntmis in eisdeminculcalam nobis. Nimis inculcare Torcular calcavi solus (Isa. LXIH).Deinde addit:
4HK PETRI LOMBARDI Ulfi
Vckementer.[Gl. int., Aug.] Quasi dicat : Igiiitum A / meditaliqmeaes/, hocestremediumcontra tribulatio-
est vehemcftter,ut ctiam corpus ural. El ideo ser- nes; et ut in (ribulalione non deficiam, ideo dd
vus tuus quicunque dilexil illud. Mcrilo zclal isle mihi in ca inlelleclum.ln tribulationc poscit iste
oblitos verba Dei, quia ad hoc flagrabat eos addn- . iritellectum, ut sciat quam nihil est quod perse-
cere, quod ardentissime diligebat. Et cum hoc sil, quentes tollunt, quia et si vitam finiunt, vivet in
et si, aeternum. Unde subdit, et vivam, vere et merilo,
VERS.S (141). — < Adolescenlulus sum ego et quia justiliam quae inaiiet in aeternum praeponit
< contemptus; justificationes tuas non sum obli- temporalibus.
« tus. > VERS.8 (144). — t .Equilas testimbnia tua in
Ego adolescenlulus sum et contemptus, [Aug., < aeternuin; inlellectum da mihi et vivam. t
Ambr.] id est junior et despectus, non tamen sum JEquitas, vel justitia, quasi dicat : Et merito vi-
oblitus justificaliones tuas, lit illi majores, seilicet vam, quia mihi est wquitas, [Aug., Hilar.] vel ju-
inimici mei. Justificat Deum qui se accusat, quod stitia manens, in wlernumtestimonia tua, in tribu-
fit per humilitatem.quae humilitas riiirabiliorest in latione, quasi dicaf: Juslitia tua in tribulatione es°
Jiuvene. Hoc autem ad litteram multis sanctorum I marlyria, id est testimonia, id est justilia fua
"'
pblesl convenire, et specialiter populogratiae. Multi aeternacausa est, cur in tribulatione servem tcsli-
enim sanctorum a prima adolescenlia laboribus monia, id esl martyria. Vel ita ut secundum se-
exercitati sunt, contempti a suis, ut Joseph intcr riem legatur Hltera. Quasi dicat : Tribulatio et an-
fratres (Gen. xxxvn), et David inter filios (I Reg. guslia invenerunt me, et mihi posito in tribulalione,
xvi). Sic novus populus gratiae,qui aetate sequitur lestimonia tua sunt sequitasvel justitia, vel justa
populum legis, sed fide praecedif.lste est contem- in aeternum,id est sunt mibi causa aelernaejustitiae.
ptus, et ideo major, quia contemptibiliaelegit Deus [Cassiod.] Talis spes est isti contra tribulationes,
(I Cor. n). [Aug.] Reprobat autem illos qui j"usli- quaesunl temporales.Etinhis tribulationibus,da mihi
tiam suam volunt constituere (Rom. x). Isti sunt intelleclumet vivam. Eo, id est intellectum superat
duo populi, qui in ulero Rebeccaeluctabantur, de seniores. Et nota quia qui supra junior diceLatur,
quibus dicitur : Major serviet tninori (Gen.xxv). nunc maturior senibus inter adversa petit inlelle»
Iste minor non est oblitus justificationes Dei, cum clum, ut sciat haec esse transitoria, et inde vilam
inimici maj'ores sint"oblili : quod merito, quia ne- mercari sciat; [Ambr.] quam lubrica sit haecvila,
scientes justitiam Dei, suam quaerebant : iste non et sil pius erranti sciat communiabona sseculi,sciat
esl oblitus, qtiia non suam/sed Dei j'ustitiam quae-(Q miserias, ut portum quaerat. Perfecta virtus est in-
sivit, de qua etiam nunc dicit: tellectus, si quis quod sensu capit, factis exse-
VERS.6 (142). — t Justitia tua, justilia in aeter- quitur.
« num : et lex tua veritas. > COLLATIO INS SADE.
Justilia tua. [Arabr.,Cassiod.] Quasi dicat : Me- VERS.4 (140). — « Ignitumetoquiumtuum. Quod
lito non sum oblilus, quia justilia tua, o Deus, est. Hier. et alii transferunt probatum, vel examinalum,
aut depuratum, TSSVSlTZERurHAH. LXX conciane
justilia in wternum.Juslilia solius Dei est aeterna; sua interpretatione declararunthanc examinatiouem
hominum justitia lemporalis est, sed Dei aeterna, igne Spiritus sancti fieri eo fine, quo accenderet ac
quia quisquis eam sequitur, in aeternum gaudebit, iidlammaret.
quod non est de justitia Judaeorum;ef lex lua veri- p QOPH (178).
las. Lex Dei per Mosendata vera per omnia, quia Clamavi.[Cassiod.,Aug.]InhacdecimanonaHttera
per eam est cognitio peccali (Rom.vn), et perhibet justificationes Dei promittit se exquirere, adjiciens
testimonium justitiae Dei (Rom. m). Vel, lex illa •sesciretestimoniaDeiinaeternuriifundata esse(178*).
est veritas, [Aug., Ambr.] id -est spiritualis, et si El quia quanto quis bonis vult insistere, tanto
non Judaeis.Vel de lege Evangeliipotest accipi. Et magis diabolus conatur seducere, et 1ri maUsne re-
lex tua scilicetjevangelii, veritas est, non umbra, D spiret concludere; contra quod opus est ad Deum
non figura, sicut Mosaica,sed res. [Cassiod., Aug.] clamare. [Alcuin., Ambr.] Ideo post errorem, acce-
Yel per legemaccipiuntur generaliter mandala ej"us. pla superius consolatione, iste conelusus asperius,
Et est, lex tua est veritas, quia qui legemsequitur, clamat hic studiosius. Unde congrue huic octonario
verilate implelur, quae est Ghristus. Propler hanc praemittitur littera qoph quaeinterpretatur conclu-
vero legem patilur minor a majore. Unde subdit : sio. Vel aspice, qucd idem est in sensu, quia cen-
VERS.7. — < Tribulatio et angustia inveneriint clusus.debet Circumspicerese, et causam periculi
« me : maridata tua meditalio mea est. t non dissimulare. Concluditur quis, quando tume-
Tribulaiio, elc. [Ambr., Cassiod., Aug.] QuasiL scentibus visceribus, interclusc spiritus cemmeatu
dicat: Lex tua est veritas, pro qua lege, tribulatioet: spirandi ac respirandi cemmercia ccarctantur; ita
ahgusiia,quaesunt munera jusiis ad ponderapeccalo- etiam qui aninie angitur, et quibusdam adversis
rum deponenda,inveneruntme,exspectantemet para- perurgetur, concluditur. De qua conclusione hic'
tuin : et quantumeunquesaeviant,tamenmandata tua>, agitur. Conclusiovero haecest in angusliis menlfs,

(178)Qoph juxta Hicr. intcrprclatur vocalio. (178*)Ex Aug., serm. 85, De tcmpore.
1U7 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. CXVHI. 1118
quasi quisrespirare clauso meatu non possit. Noxia Aubinoncst
; salus ista, succumbil infirinitas. In eo
enim conscientia premit, mbrbi vis urget sensum quod ait, clamavi, nota promptum affectum. In eo
mentis, intercipit angustia.Orationis ergo quaerenda vero quod ait, custodiam mandata tua, nota seduli-
est medicina.Clama ergo ad medicum, qui de coelo talis obsequium.
descendens aegrotos sanat. Ne differas, quia non VERS.3 (147). — < Praeveniimmaturitate et cla-
est apud eum ulla comperendinatiosanitatis. Neque < raavi; quia in verba tua supbrsperavi. >
timeas, quiaverbo, non ferro consuevit sanare. Unde Prwveniintempestanocte, [Aug , Ambr.] vel sicut
bic ait, plures codices habent, immaturilate. ldem tamen
VERS.1 (14S). — « Clamavi intolo corde,exaudi sensus est. Vix iiivenitur in aliquo libro, in imma-
« me, Domine; justificaliones luas requiram. > turitate. Immaturitas est nox intempesta, id est in-
Clamavi, [Ambr., Gl. int., Ambr.] quasi dicat : opportuna actionibus. Tempestivumenim hoc dixe-
Undique sunl hosles. non solum visibiles, sed quod runt anliqui, opportunum a lempore, "dicit autem
gravius est spiriluales. Vocandus ergo est qui sit secttndum litleram, quod noctis lempore vigilet in
auxiUo. Ideoque ctamavi in toto corde, etc. Vel ita eo amor Dei magno orandi affectu. Etest, prwveni
continua: quasi dicat: Da intellectum, et debes, quia immalurilale et clamavi; vel, intempesta nocte, ct
clamaviin totocorde. Clamor cordis, silente corpp- ! clamavi, id est niagno orandi affectu, quasi quodam
ris vpce, a Dec semper auditur, clamer aulem cer- clamorementispraivenihorani opportunam humanis
dis, est magna intenlio cogitationis. Iste clamor fit actionibus. Ef in verbavel verbis,tua, vel tuis, su-
cogitationum sublimitate, concentuque virlutum. persperavisemper, crescens in spe, etiam in adver-
Addit, toto, quod est quando non aliunde cogitalur. sis. Et,
[Aug., Cassiod., Aug.J Meus enim divisa non im- VERS.4 (148).—« Praevenerunt-oculiad te dilu-
pelrat in tali pelentis affectu, sive in silentio hahea- « culum, 272 nt nieditarer eloquia tua. >
tnr, sive cum voce, si opus est propter homines, Oculi tnei direcli, ad le prwvenerunt, diluculo.
non desperalur effectus.Exaudi me, Domine,deinde [Rem., Aug.] A simili strenui operarii, qiii ante lu-
ad quid proficiat suus clamor, adjungit: Justifica- cem surgit ad bene operandum. Deinde ad quid
tiones, etc. Quasi dicat : Ad hoc clamavi, nl justifi- agendum vigilaverit, subdil, .ut meditarer eloquia
cationes tuas requiram. Ad hoc profuit clamor, hoc lua. Vel ila : Prmveni inlempesla nocle. Nox est
clamaverat, hoc addit, quia non est satis clamare totum saeculumin quo chimamuspraevenientesdiem,
ad Deutn; sed et justitias ejus exquirere oporlet. in quo merces dabitur. Unde : Pr«;i'enianiKsfa-
Et nola quod ait, requiram, quoniam longe est, n( ciem ejus in confessione(Psal. xciv). Et est, praeve-
adhuc a facienle qui requirit, quia non consequilur, ni intempesla nocte, el clamavi,id est toto hoc sae~
ut quiquacrat inveniat, et qui invenit, faciat. Sedl culo, quod est quasi nox, clamando praeveni diem
lausenaliier non venitur ad facere, nisi exquiran- judicii; et tn verba tua supersperavi,non mutalur.
tur; boni autem si quaerunt,ut in Evangelio promit- [Ambr., Rem., Aug.] Et oculi mei directi ad te prae-
titur, inveniunt, secundum illud : "Quwriteet inve- venerunt diluculum, id est diluculum aeternitalis la-
nielis (Luc.xi). Sed et mali quaerentes, inveniunt;; bore vineaj praeveni.Vel ita legatur : Oculi mei di-
qui tamen non oderunt sapientiam, quae est Deus,, recti ad te diluculo virtutum praevenerunt diem,
in qua sunt omnia quaequaeruntur ab his qui volunt; scilicet retributionis, ttf meditarer eloquia ftta, non
esse beati. De raaUs vero qui oderunt, dicit Sa- -mutatur. Yel ita : Pneveni immaturitale, vel intem-
pientia : Qumrenl me mali, et non invenient,oderunt( pesta nocte. Immaturum tetnpus noctis fuit, ante-
eniin sapientiam (Prov. i, juxla. LXX). Sed si ode- quam tempus gratiaevenisset, id est ipsa maturitas,
runt, quomodo[quaerunt? Qtiaerunl, non propter* scilicet plenitudotemporis, quo Chrislus venit; nec
ipsani, sfidpropter aliud quod amant. Quaeruntenimi tamen lunc Ecclesia tacuit, sed prophetando cla-
dicta sapientiae,ut habeant in doctrina, non in vita,, mavit. Unde hic ait : Praeveni immaturitate, vel
non ut per mores ad ipsam perveniant; sed perr D intempesla nocle, et clamavi, id est in tempore no-
sermones ejus ad vanam gloriam verbis ejus inflalii ctis, quod fuit ante adventum Christi, de ipso ven-
sunt, et ita ab ea magis alieni. Iste autem ad hoc; turo prophetando clamavi, et ipsa eadem Ecclesia
requirens ut habeat in vita, ait: Justificalioncstnas5 speravit in verbis potenlis facere quod promisit.
requiram, utique faciendas, non modo sciendas. Unde subdit, et in vcrba tua supersperavi, ipsa
VERS.2 (146). — « Clamavi ad te, salvum mej etiam Ecclesia dicit, praevenerunlocuii mei directi
< fac wet custodiam mandata tua. > ad te diluculum, vel matutinum. Matutinum est,
Cfantaui. [Cassiod., Aug., Ambr.] Et exponenss quando sedentibus in tenebris lux orta est, ad hoc
hoc fu-
quid sit in toto corde clamare, addit, ad te, hocc oculi sanctorum praevenerunt, praevidentes
esl toto corde clamare.Non enimtoto cordeclamat,, turum. [Cassiod., Aug., Ambr.] Isti sunt oculi cor-
qui ad eum suam petitionemnon dirigit, quid autemi dis, qui anle credunt Christo, quam ejus advenlu
lucis est,
petat, adjungit: Salvum me fac, scilieet in anima,, irradientur. Diluculum enim, initium
Ad
quae custodiet mandata : Et custodiam mandata7 quando post tenebras saeculi Christus emicuit.
lua. Ubi enim est salus animae, efficit ut faciendaL\ hoc praeveneruntoculi, ut meditarentur eloquia Dci
fimt, et usque ad mortem, si opus est, certetur;; in legc et prophetis, quaede Christo futura nuntia-
 1119 PETKJ LOMBARDI |I20
lunt. Unde subdit, ut mcditarcr eloquia tua. Vel A Prius enim Deus secunduin misciicordiara aufert
ita :Praeveniimmafuriiaie, vel sicut in Graecoest, poenama reis, et eis postea secunduiii judicium
praeveni ante horam : nullum enim tempus ad lioc dabit vilam, quia non ffustra hocordine misericpr-
eligenduni est, sed semper est hoc agendum, ut diam et judicium cantabo tibi, Domine, licet riitiic
semper s!.!.Christus in corde nostro, semper in ore tempus misericordiae non sit sine judicio; nec
et opere. Et si enim omnis rei quae sub coelo est, tempus judicii post, sine misericordia. [Hilar.,
lempus est (Eccle. m), sed tamen non est eliam su- Cassiod.] Vel ita secundum praecedentem illam
per ccelum, non super Dominum tempus. Neque sententiam, ubi;de aetate egit. YTirnainque sanctus,
eniin opus est supra aucloreni, sed auctor supra etsi aelatemvincens, mane surgit, non tamen in
operis exordium. Sed quia sequens versus tenipus operibus suis, sed in misericordia Dei confidit, di-
precandi exprimit, hic magis activum, quam ora- ceiis : \7ocemmeam audi secuiidum misericerdiam
tioiiis tempus intelligitur. El esl sensus : Praeveni tuam, Domine, et secundum judicium tuum, non
hnram, et clamavi, id est operando prp aeternis; quo in futurn judicabis, sed qup supplicibus
praeveni heramaliarum aclicnuin.eiclauiavicorde, parcis, cl se damnanles absolvis. Vivifica me
et in verba tua supersperavi, hoc non routatur. roortuum lege peccaii. Et necesse est ut vivifices,
Deinde subdit de lempore precandi: Praevenerunl " quia
oculi mei, ul medilarer eloquia tua mane, id est VERS.6 (150). — « Appropinquaverunt perse-
ante diem. Supra, id estin prajcedentiversu, dixit, « quentes me miquilali; a lege aulem tua longe
ante horam, secundum illud : Media nocle surge- < facti sunt. >
bam, etc. Hic dicil, mane, significans aliud tempusi Persequentes rae appropinquaverunt,etc, [Aug.,
orandi, ut sit illud prius. Hoc autem juxta illud, Gl. int.] quoniam jam corpus perimunt. Undc alibi:
praeveniorientem solera; pudor cst enim si radittsj Tribulaiioproxhna csl (Psat.xw), ncn ulique; illa
solis in strato oliosutii te inveniat. Primitias ergoi quaeadhuc imminet, hic proxima dicilur, quia j'am
cordis et yocis, quolidie Deo sacrifica, tunc et nox erat ei praesenspassio; sed quae fit in carne, qua
ycrtilur tibi in luceni, non temporis, sed gratise: nihil propius est animae, hoc modo : Appropinqua-
Unde sponsa ait: Per noclesqumsiviillum quemdili- verunl, huic persequenlesiniquiluli, rel hijusie, alia
gii anima mea (Cant. m). \rel ila, secundum mora- Hllera";sic distingue : Persequentes dico, iniquitali,
lein intellectum, praeveniinimaturilate, id est ini in hoc servientes. [Cassiod., Aug., Cassiod.j Y*el,
aetateiramalura.. Praeveniiuiinaiuritatein , id est se- persequentes tne injuste. Hoe ideo addil, quia et
nilem aetalem.Praecurrit enim vel praevenit in im-. n) aliqui pro crimiuibus puniunlur, mihi appropinqua-
malurilale aelatem maturilatis, qui puer senilemi verunt, a lege autem tua longe facti sunt. Qua ina-
induit gravilatem, qui iu annis puerilibus senectu- gis hitic appropiant, lanlo magis a justitia longe
teni anticipat, ut gravitas sit in mente, licct sitt facti sunt.Hoc ideodicil, ul causa sua nieliorquam
vaga et mollis aetas. Non enim inagnum est si defe- illorum vitieatur.
cto corpore et gelu senectulis frigidc, a vpluplate3 VERS.7 (131L — « Prope esto , Domine, el om-
quiescuiit. Ncn enini est corona, nisi fucrit diflici- « nes viaetme verilas^ >
lior.is certaniinis lucta. Magnumvero est et lauda- Prope es iu, Domine, [Aug., Cassiod., Ambr.,
bile, si in fervere aelalis sunt temperali, ut relu- Aug.] quasi dicat : Illi appropinquaverunt, sed non
ctantem carnem ratipnis cberceani imperio, parca- nocuerunt, quia lu, o Domine,prope es, intus adju-
que frugalitate castigent, et in servitulem redi- vans, propead remedium, nec te latet quod agimus,
. ganl, ne effrenata libertale luxuriaeluxurient. Bo- et omnes vim ium sunt verilas .etiam quod patiinur
num est enim viro, si portaverit jugum ab adole- non est immerito. Hoc non potest vere dicere Ju-
scentia sua (Thren.v) : hoc de aelate.hominis sicutt daeus, sed fidelis qui credit veritali. Quaeripotesl
dictum est exponitur; deinde non niutatis his, cla- quomodo hic dicantur omnes vi:e luaeveritas, cum
mavi, el in verba tua supersperavi, subdil de hora> D alibi legatur: Universmviw Domini misericordiael
diei, dicens :'Praevenerunt oculi mei difecli ad le3 rertJas (Psai. xxiv). Sed sciendum quod erga san-
laudandum, in diluculo, [Cassiod.] vel mane, quai tos omnesviaeDominisunt misericordia, omnes ve-
hora Christus resurrexit, quia resurrectio Chrislii ritas, quia et in judicando subvenit, et ita non
mane facta est : Ideo mens diluculo surrexit. Ad i deest miserieordia, et in miserando id exhibet quod
quid? Ut meditarer eloqtiia tua, quae adeo suntt . promisit. ne desit veritas. Erga omnes autem, et
Buavia. quos liberat, el quos daninat, omnes vise"snnt mi-
VERS.S (149). — «'Vocemmeam audi secundum i sericordia et veritas, quia ttbi non miseretur, scili-
< misericordiam tuam, Domine; et secundum judi- cet ad salulem vindictaeverilas datur, quia nulium
« cium luum vivificame. > immeritum damnat, sed multos immeritossalvat et
Yocemmeam. [Gl. int., Aug.] Quasi dicat: Quia a liberat.
ita sludiose ad le vigilo. Idco, o Domine, vocem n YTERS. 8 (152). — « Initio cognovi de testimoniis
meamaudi secnndummisericordiamtuam, et secun- « tuis, quia in aetemumfundasti ea. >
dum judicium tuum vivificame. Congruus ordoquodL! Initio, vel ab initio, cognovi,etc. [Aug.] Si in li-
jirneinittitur miserkordia, ct scquitur judicium. bro habetur initio, advcrbialiter ponitur, sicut so-
 £_2i . i COMMENTARIUM L\ PSALMOS.—PSAL. CXYIIL 1122
Iemus adverbialiler dicere : Alias hcc facianu Et A oflicia, deposito jam senior vigore convertal? Non
esl, omnes viaetuae sunt verifas. Et initio^,id est est corona, nisi ubi fuerit diflicilioris lucta certa-
minis. per pauca, in hora est ergo senex, si
initialiler dicit Ecclesia, quae ab inilio generis hu- nimia Et, sobriae maturitatis exerceat^ ante horam
mani fuit, cognovide testhnoniis tuis, quibus prorni- praecurrens juvenis, si senili pondere incentiva
sisti le daturum regnum aeternuni filiis, quia fun- coinprimat voluptalum, ac ferventes illecebras cu-
dasti ea, id est in Christo fundamento raonstrasli ea pidilatis exstinguat. >Et rursus : « Qui enim jugum
a juvenlute portaverit, et habenis maluri modera-
vera. Et hoc in mlernum, quia id quod per ea pro- minis teneriora volens colla subdiderit, sedebil sin-
misisli, aeternumest. Inilio dicit se nosse Ecclesia, gulariter remotus a strepitu >
inlerpeliantium pas-
teslimonia sunt in aeternura nec et
sionum, quietus silebit. HaecD. Ambr. Recor-
quod fundala, dare nunc quid sit incana malurilas, et maturum
de
aliunde.novisse quam ipsis lestiinoniis. Teslimo- moderamen in adolescentia quaeest aetas immatura,
nia sunt quibus promisit Deus verbo vel actu se et tnni pervidebis hoc etalterum nonmalepronun-
daturutn regnum aelernuni filiis. Et qttia in Filio, liari. Pneveni in malurilate, et praeveniinimaturi-
tate. Ad poslerius tainen magis nos cogit ieclio
cujus regninonerit finis, se dalurum leslatus est, Hebraica et Graeca,quanquam translator ad Cam-
fundata sunt in aeternum, non quod ipsa sinlneces- pensem vertit, propero maturrime, eo forsan genere
saria, quando ipsa res dabitur ; sed quia id quod loqnendi quo loquitur poeta : Malurate fugam.
U VERS.6 (150). — Appropinquaveruut, elc. Consi-
per ea Deus promisit, aelernum est. Fundala vcro militer D. Hier., Neb., Prat., etsatis aceedit Cainp.
dicunlur, quia-in Christo vera monstranlur, qui est Aiii sic reddunt, ut particula, iniquilaii, non rcspi-
fundamentum, quod nemo potest mutare. Inilio ciat verbttm, avpropinquaverunt, sed participium
autem novit, quia hoc dicit Ecclesia, quae ab inilio persequenles. Pellicanus enitn dicit, appropinquave-
runl perseculoressceleris; Sanetes, appropinquave-
generis hitmaninon defuit lerris, cujus primiliaefuit runi sequentesmalam cogitationem.ElitaMunslerus,
sanctus Abel, quiin testimoniumChristi immolatus accesserunl hi qui exsequunlurnefarium cogilalum.
est, et ab initio dictum est: Erunt duo in carr.euna Interpretes pro Cajelan. cegilaverunlsequacescogi-
talionis. nn? 'I51"i "tnp QARBU RODPHE ZIHUAH. In
(Gen.n); quod sacramenlum magnum est in Chri- uno lola diversilas sedet, ^STi RODPILE
sto, et in Ecclesia, ut ait Aposlolus (Ephes. v). enimpuncltilo simpliciler significat persequentessine prono-
[Alcuin.] Ecce duo lestimonia, quoruni alterum in liiine. Sed 121~\RODPHAI, id est persequentes.me.
aclu, alleium in verbo est exbibitum. Vel testimo- Deniquead sententiam parvi refert. Sed et Cbal-
nia dicit prsecepta, qua? dicuntur fnndala in aeter- daeus habet, appropinquaverunt perseculores tnci
adulterio.
eis vel servalis r
num, quia pro neglectis merces 273 1 SESCH.
ajlerna, vel poena seternaredditur. Et est : Ego co- Vide humilitalem. Qui supra dixit se clamasse, in
gnovi de teslimoniis tuis, quia in aelernuni fundasli £ hac vicesima liltera, resjch, petit vivjficari, qnia
ea. [Hilar.] Cognovi, dico initio, vel ab initio, sci- mandata Dei summo studio quaesivit, quod longe est
licet in Adain,-qtiipro neglectis punilus est, vel per a malis, quia similiternon egerunt. Et quia nemo vi-
anliquos patres, qui ea tenendo venerunt ad aeter- vificatur nisi per humilitatem, quaeest caput omnium
uitatem. virtulum. Ideo huic oclonario praemillilur littera.
COLLATIO 1Np QOPH. Resch, quaeinterpretatur capuf,id est humilitas, quae
YTERS. 2 (146). — Prwveni in maluritate. Hier. est caput virtutum, quam conclusus servat, ul se<-
Sv.rgebamadhuc in tenebris. Yel, ut alii volunl, pens caput corpore exposito. Attende ergo quod haec
Prwoccupavicrepusculum. *]*_,'_:_ BANNESCHEPH, in
.graeco,h aapia, id est anle horam, ante tempus. littera, rcsch, inlerpretatitr caput vel primalus, quo
Unde D. Augus't. habel intempesta nocte, qui pro- iutelligitur rationabilis sensus quiregit omnia mem-
pterea concludil legendumesse unico verbo imma- bra, sicut caput totum cor.pus difigit, el sensibus
turilate, vel in immaturilale. Sed et vehementi ad- implet: unde qui turpiter et bestialiter agil, capitc
miratione coepifluctuare, quomodo Hier. in Com-
inentariis legerit 'et exposuerit in maturitale sub damnatur, ut fornia hominis privetur, qui sapien-
duobus verbis, ait enini sic : « Vetera vitia pudici- liae rationem non tenuit. Myslice caput noslrum
tkt juvenili praevenit,qui per maturitatem vivacis .Chrislus est, sine quo vivendi usus haberi non va-
animi, spem stiatn nunquain a verbis Deiremovit. t .D let. Sicut
Et ante D. Hier. Arnobius, licet diverso sensu : ergo caput coluber servat, ita serva el tu
-Prwveniinmaturitaleel clamavi, fui puer, prmterea capul, id est Christum, quo viviraus, ex quo sunt
adolescens.Itemque juvenis, nunc ecce jam senui, omnia bona (Coloss.n). Moraliter caput est humili-
et vitwmewfinemattendens, in hac maluritate posi-
tus clamo.Tandem ex interprelatione D. Ambf. de- las,'sicut praedictumest, quaetolum nostrorutn ac-
preliendimm dici maturilatem etimmaturilatem, di- luum fovet corpus. Inflatus hoe caput non tenet, id
versa consideratione. Ex verbis enim ejus colliges est humilitatem qtiae est caput omniitm virtutum.
actatem adolescenliae ad tempus collatam adhuc' Primatus est Dominusetiam Christus, qui ablatus
immaturam, ad mores vero composilos maturam
haberi. Dicit ergo : « Sed quia sequens versiculus, niajori populo datur minoriJacob, id est Cbristianis.
de tempore precandi evidenter expressit, in islo Unde in Isaia legitur|:AuferamaJudacapul etcaudam
versiculo actuum -magis operumque arbitror quam (Isa. i), id esl Christum, qui est initium ct finis,
oralionis intelligendum. Praecurrit aetatismaturita-
tein quisquis in adolescentia posilus, senilem gra- alplta et omega. (Apoc.i). Quasi dicat: Prope es
vitatem induit, et juveniles annos, veteranaquadam lu, Domine, ergo.
continentia regil, fervoremque virentis corporis in VERS.1 (153). — « Vide humililatera et eripe
cana morum maluritate coniponit. Nam quid polest
habere laudis, si efTeltimcorpns voluptatibus, et < me; quia legem tuam non sum oblitus. >
jam senectulis gelu frigiduni, ad sera devotionis Vide humililatem meam, [Ambr., Aug.] quse es?
.123 PETRI LOMBARDI 1124
insludiis nbstris el tentationibus, quasuperbia vin- A ] Hoe specialiler de Judaeisdicit, qui lalronem elege-
citur; qriaeonini Clirisliaiipest riecessaria. Hoc au- riinl, Salvatprem_repuleruiit. In hoc tamen omnes
tem ncn dicil, nisi qui se scit placere Dee. El est : devotos animos, perfidos terret. Ideo, longe esl ab
vide humilitatem,id est placeat tibi humilitas mea, cis salus, quia longe se fecerunt ab ea. Quod ita
et indica milii secundum eam. Alii in aliis glerian- dicit, quia justificaliones luas non exquisierunt,quod
tur, juslus in humililale, bnna glpria est Christe iste ab eo se accepissevidens, sciUcetut custodiret
subjici, quo merito eripitur qttis a gladio flammeo, justificationes, dicit :
id est morte aetenta. Unde subdit . et etiam eripe VERS. 4 (156). — « Misericordiaeluae multae,
me. Superbus malis innectitur. ul humilielur, humi « Doniine, secundum judicium tuum vivifica
lls eripilur ut exaltelur. Ideo eripe,.quia non sum « me. >
oblitus legem luam quae dicil : Qui se exallat humi- Misericordiwtum. [Ambr., Aug.,'Ambr.] Vel ita
liabitur, et qui se humiliat exallabitur (Luc. xvin). continna : Et si longe a peccatoribus sil salus, ta-
VERS.2 (154).— « Judica judicium meuin, et men nemo desperct,quia; o Domine,misericordiwtux
t redime me ; propter eloquium luum vivifica multmsunt. Qui enim suo peccato pereunt, miseri-
« me. •> cordia Dominiliberantur; palam apparuit non qfise-
Judica judicium meuin. [Gl. inl-., Aug., Gl. in!.] " reritibus, vocavit refugienlcs, congregavil ignaros,
Quasi dicatj: dico , Videhumilitalem meam, sic inde, pro omnibus seoblulit; et secundumjudicium iuum
judica judicium meum, id est causam meain, quia vivifica me. De fttturo j'udicio dicit hoc, quia scit
contra diaboluni causani agil; e<redimeme amalis, qnodjudicium Deinon erit sine misericordia, super
ef propler eloquium luum,. id cst propler illatn prae- eurii qui fecit misericordiam.Velde judieio praesenti
dictam legem, quain isle non cst oblilus, scilicel ut quo parcit poenitentibushic agit. Et cst, vivificame
se exaltandum humiliaret, viviftcame; haecesl cxal- scctindumjudicium lituni. Non seciindum illudqitod
tatio sanctorum, scilicet aeternavita: vel, Eloqtiittm, oinnes tinient. De quo alibi : A*onintres injudicium
dicit generaliter verbum Dei. Et est, propler elo- cum servotuo (Psal. CXLH).Sedsecundum illud quo
quiunituum, idcst ul cgo videam cl servein illud; vi- parcis confitentibus. Ideo post misericordiamsubdit
vifica me. [Anibr.] Vel ita : Judica j'udicium nieum, de judicio, quia non esl misericordia sine judieio.
de j'udicio futuro agil: Ad quod innoxiuset jiropriae ldeo vivifica me quia
innocentise arbiler, fcstinat. Jiislus enim apud Deum VERS.5 (157). — < Multiqui persequuntur ine,
sciens etiani eum niisericordem, liorttimet judiciiitn « el tribulanl tne; a teslimoniis tuis non declina-
ad sui damnalionem, in qtto absblvilur. Quod ctiani C * vi* *
incipil hic a sanclis, non in aelernum punicndis. Qui persequuntur me el tribulanl me mulli sunt
Ideo Dominus ait per Ekcchicleni, ad angelos ultio- [Ambr., Aug.] quibus adjuncli sunt et mali spiri-
nis mhiistros : A sanetis meis incipile (Ezech. ix). lus. Per hoc nolaliir el gravis persecutio, quae fit a
Et alibi Scriptura ail: Tempuscsl ut incipiatjudicium mullis in unum, implelumest hoc in Ecclesia, quae
a domoDei (I Petr. iv). ldco islc aptidredemptorenii iot habuit persecutores marlyrum. Praeparata enini
suuni spcrans, el volens-maturcabsolvi, ait: j'udica est universa lerra saiigiiinemarlyrum, floretccelitni
judicium meuni, id esl malura facere judicium ; et coronis marlyrum, ornatae sunt Ecclesiaememoriis
ibi, rediine me a malis ; el propler eloqiiiuin luumi marlyrum; signala sunt tempora nalaiibus marty-
vivifica nic. Yerecunde hoc dicit, ul qui difliditdc: ruiii, crebrescunt sanitales merilis martyrum: El li-
merilis propler verbum Dei, speret clementiam. Et cet sint multi, tamen, Aon declinavia teslimoniis
hoc est illud Vcrbum, quod Simeon viderc exspec- tuis. [Gassiod., Aug., Gl. int.] Gratius est haecinler
tavit. [Cassiod.] Yel iia : Judica dc praesentijudi- pericula servari, quod est nobis a Deo.Unde sequi-
<io judicium nieuiii, id esl, examina discrctionemi tur in alio psalnio : Nisi quia Dominusadjuvit me,
fidci me;e. Non eniin per arrogantiatn pclit iste ju- paulo minus habitassel in inferno anima mea (Psal.
dicari in fuitiro, scd vult a Dco examinari suum ju- D xcm). Sequitur inaliopsalmo : ATt"si quia Dominus
dicium qtto Detnn credil, ct incarnationcni Christi, eral in nobis,fortevivosdeglulissentnos(Psal. cxxm).
dc quo, id esl pro quo judicic, pmncs sancti secitri Ego non declinavi.
siinlitec linicnl diemjuciicii,quiairihisqui benc ju- VERS.6 (158).— < Vidi praevaricanteset tabesce-
dicanl crcdendo, sciunl se glorificandps, saucti quia < bam, quia eloquia lua non cuslodierunt. >
lales saiiguine Christi redimeiidi erani.. Et rcdinie Vidi anle prwvaricantes, [Aug., Cassiod.] id est
mcsaiiguiiie passionis. Etvivifica propler eloquium declinanles a testimoniis, quia non feruht tribula-
tuuiii, quoi! dicit : Qui credit in me non morietur; liones. Alii codices habenl: non servantes pactum,
sed habebii vitummternam (Joan. xi). Me vivifica, quod idem est. Pactum dicitttr a pace, quasi pacis
sed, actum, id est inter dissidentes affectu gratiae difli-
YERS.5 (1 *>*>'). — « Longe a peccaloribus nita conditio,
quaecnnvenit utriqtie legi, scilieet ut
« sahts, qttia justilicationes tuas non exquisie- pacluin appelletur, quaestatula est, ut homo in gra-
i rm.t. s> liam, et pacem Dei revocaretur; quod paclum, id
Lor.ac est a veccatoribus salus. [Aug., Ambr., est utramque legem debiles non servant, cedentes
Cassiod.] Non a me, qui juslificationes exquisivi. persecutoribus, pro.quibus amissis sociis dolent
 1125 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. CXVHI. .; 112»
sancli. Ilnde subdit hic : Ef tabescebamzelo atno-- A liae perpetuo stabunt, quia senleniiam de bonis vel
ris. [Aug., Hiiar.] Yel paclum dicit, quod Judaei i de malis dalam, nec tempus,nec ttlla res, subveitet.
pepigerunt, dicentes : Omnia quwcunque-dixerit Do- Vel ita : Principium, [Aug.j quasi dicat: Yerevivi-
tninus, hmc faciemus (Exod. xxiv); sed post colue-- ficabis me, qui promisisli. Et principium verborum
runt idola; quos cives et parentes suos lugent.san-- tuorum est veritas, id est a veritate tua verba pro-
cti. [Ambr.,Aug.] Unde ait.et tabescebamzelocha-- cedunt. Et ideo vacua sunl, el neminem fallunt,
ritatis. Bealus qui in charitate Dei tabescit. Deinde> quibus preenuntiatiir vita justo, poena impip. Haec
exponens in quo sunl praevaricantes,subdit, quiai sunt quippe, in aeternumorania judicia juslitiae tuae,
eloquiatua non custodierunt, sed in tribulatione ne-- quia judicium Dei de cmnibus in aeternum ma-
gaverunt. In hoc sunt praevaricantes,sed ego ab eisi nebit.
differens, CPLLATIP IN ~\RESCH.
YERS.7 (159). — « Yide quoniam mandata lua{ Y'ERS. 2 (154). —Judica judicium meum. fiecm-
nino et Sanctes. El hic accipilurjudicium pro causa,
« dilexi, Domine, in misericordia tua vivificame. >1 ut habes in expositione. Posset quis haesilarede fi-
Dilexi, o Domine, mandata tua. [Aug., Ambr.,, delitate scriptoris ex versione Munsteri, vindicacau-
Cassiod.]Undescilicetex dileclione esl fructus om- sam meam, ceu scriba posuisset hic, judica pro vin-
nium passionum. Ideo ait dilexi, noh tantura non1 j} ' dicq, sed hoc non ita est, quia verbum Hebraicum
utrique accominodumest. Hier. habet,judicacausam;
negavi quod martyres facere cogebantur, et non fa- Pratensis, decreta contenlionemmeam, sive, ut ha-
cicntes intolerabilia patiebantur. El, o Domine,vide, bent inlerpretes pro Cajetano, \Litiga liten meam.
hoc scilicet, quoniamdilexi mandata lua, id est pla-; Quod sw
exposuil Campensis, suscipepalrocinium cau-
mew.
' ^l rc 11 RIBAHRJBI,Graece r.plvovnv
ceat tibi, et remunerelur a le dilectio mea. Yrelita1 xpltnv.
continua,quasi dical: Vidi prwvaricanteset lubesce- *_»SIN.
bam.Et ideo, o Domine,videquoniamdilexi, elc. Hlo Principes persecuti.[Cassiod., Alcuin.] Quisupra
merito dixil, scilicet qua tabescebam. Hoc merui, humilitalem Deo obtulit, inhoc vicesimaprima lit-
scilicet a te conspici; supra dixit, videhumilitaiem, tera, gralas sibi dicit persecutiones, quibus tan-
bic item dicit, vide, addens, quoniamdileximandata quam emplastris vulnera peccatorum curantur.
lua. [Ambr.] Secundumlegem veterem hoc dicitur, Unde : Da nobis auxitium de tributationibus (Psat.
quaepraecipit ut unusquisque ter in anno non va- LIX).Et alibi Dominus ait, Ego occidam, et ego vi-
cuum se oflerat in conspectu Dei. Sanctus vero verefaciatn; percutiamei sunabo (Deut. xxxn). Ideo-
quotidie nen vaeuum se offert quidem, qucniam que huic cclonario congrue praemittitur 274 lit-
dicit':mandata tua dilexi. In hcc se offert quod dili- ^„ tera Sin, [Ambr.] quac interpretatur super vulnus,
git. Ipsa enim dilectio oblatio est. Unde alibi: In quasi emplastrum: Dicii enitn quod tribulalio curat
tnesunl, Deus, vota tua (Psal. LV).Et nola quod ait, • vulnera peccatorum, eldat salutem. Vulnus ergo
dilexi; quod plus est quod servare, quia hoc est esl peccatum, super vulnus tribufatio. Vel vulnus
charitatis, illud necessitatis vel timoris. Ideoque in inlelligitur ipsa tribulatio, super vulnus consolatio
Exodo, ilUsoU praecipiuntur offerre ad construen- eloquiorttmDei, medicamentumccelesliumpraecepto-
dum tabernaculum, qui spontanea voluntate et hi- rum. Istud est spirituale malagma, quo omne ne-
lari aniraoaccedunt. In misericordia,[Aug., Haym.] quitiaevirus aboletur, quo non aduruntur, sed ma-
quasi dicat : Dilexi mandata, unde hoc praemium gis foventur atque liberantur collisi. Ad hanc erg«
poslulo,vivificamein misericordiatua, non in meri- divinaegratiaemedicinamiste quasi a latronibus vul.
lis confiio, sed si misericordia est in praemio,quod neratus, exsultans vero Samaritanovulnera sua de-
debet reddere justitia: quanto magis impensa est tedt curanda, dicens:
miserieordia, ut obtineretur victoria, cui debetur VERS.1 (16i). — < Et principes Jpersccuti sunt
utique praemiumin victoria, manifestior est miseri- < megratis; ct a verbis tuis formidavitcor meum. >
cerdia. Et in misericordia ergo vivifica me, quia Principes,etc. [Ambf., Gl. int.; Arabr.] Quasi di-
isti morlificanl.[Atig.j Gl. int.] Qued utique facies, D rj cat : Vivificact necesse est, quia principes hujus
quia dixistiJiecin Scripturis, quaeveraesunt, et quae mundi rectorcs tenebrarum, non quilibet, sed multi,
dicis vera sunt, nam quod supra in alio oclonario dixit, persecutisunt tne,
VERS.8 (160).— < Principium verborum tuo- hoc est vulnus, graiis quia nihil suum in me ha-
< rura veritac; in seternum omnia judicia juslitise bent, non gralis persequuntur eum qui se eorum
< tuae. > dederit polestati. In suos enim jure vindicant sibi
Principiumverborumest veritas, [Cassiod.] id est dominatum, a quibus mercedem iniquitatis efflagi-
a principio verborum tuorum vera dixisti, princi- tant.Alii librihabent, non ingratis; quod idem est.
pium verborum est principium Scripturarum, ut [Aug.]Vel, principes terrae, scilicet homines regnis
Genesis, a quo principio vera dixit Deus, et usque terrenis praesidentes.Persecutisuntmegralis, id est
in finemveritatisverba servat. Unde, Cmlumet lerra sine causa. Chrisliana enim religio non laeseratre-
fansibunt, verbaautemmeanontransibunt(Luc.xxi). ges terrae, quia etsi liberi sint Chrisliani, et si ha-
Et quia tetigit quod in principio gestum est, addit bentes regna ccelorum, tamcn reddunt quae sunt
quod post finem sa:euli fiet, "subdens,in wternum CaesarisCaesari.Quorumetiam rex, scilicetChrislus
durabunt omniajudicia juslithv tuw. Judicia jusli- Iributum de ore piscis persolvit.Et Hcelpersequata-
MiV- ''""/:' :;:,;;::;;r^:''','':,;''PETRI::LOMBA*RpI:.;v «28
,tor, lameri cor meumforinidavit a verbo fuo.Quibus A j resurgit, id est non peiit, sed proficit; ecpntra hoc
ilixisti : Notite timere eos qui occidunlcorpus, po- subditur de malis, Impu itiiirmabunlur in malis, id
iius timenteseum qui animam et corpus potest millere est tribulationibus. ][AIcuin.,Cassiod., Haym.] Vel,
in gehennam(Matth. x). Timor tuus excludit timo- septies in die, id est scpVemdierum toto tempore,
rem eorum. Licet enim expeliar, proscribar, occi- laudem dixi libi; vel septies, id est septiformi Spi-
dar, unguUs torquear, ignibus torrear, membris ritu plenus; vel septies, id est septem vicibus, nt
dilanier; tamen plus limui tua verba, quam eortim mos, est religiosis, in die laudem dixi tibi super
uiinas. Et sic vici, unde multa spolia inveni. Et judicia, i.dest flagella, justitiw tuw, id est, quibus
ideo corrigis et justificas filios quos recipis. Dilexi le-
VERS.2 (162).—<Laetaborego super eloquia tua. gem tuam, et tnerilo, quia jam
« sicut qui invenit spolia mulla. > VERS.5 (165). —« Pax multa diligenlibus legem
Lwlabor ego, [Anibr., Alcuin.] victor quod non < tuam , el non est illis scandalum. >
est ille, qui non palitur. Laelabordico, super elo- Pax niulta, [Ambr., Gl. int., Ambr., Cassiod.]
quia lua. Iste qui prius timet a verbis Dei, postea est in mente, et si noji est omniinoda. Yel, pax
laetatur in verbis Dei. Bona ergo trepidatio verbi multa erit in futurO, ubi vere niulla diligenllbus
Dei, quae exsultationem generat. Et hoc est super B ' legemtuam. Charitas enim pellil omnes tribulatio-
wlnus, quia eloquiis Dominicis vulneris curamus; nes. Ef non est illis scandalum, et si inquietudo, id
,dura. Laclabor dico sicut qui invenit spolia mulla. est non offenduntin petrara scandali(I Peir. u), ul Ju-
Spolia sunt seterna, quae diabolus conatur au- daeiethaeretici. Illi qui diligunl, non scandalizantur,
ferre, et conversio persecutorum,quae inventa sunt [Ambr.] quianon sunt pusilli,de qtiibtis Dominus:
quando patiefttiam-mirali martyruni, eliam perse- Quicunque scandalizaverit unum de pnsillis iiis, elc
cutores crediderunt. [Ambr.] Et est hoc simi- (Matth. xvm), pusillorum est scandalizari. [Aug.]
litudo a victoribus qui victis spolia detrahunl. Yel[ Yel, non est illis scandalum, ipsa lex; quia qui dili-
spolia inulla dicit Scripturas, sapientiain, justiliain,, git lcgem, si quid in ea non inteliigit, honorat; et
rcsurrectionem. Et omnia in Christo quae iste a Ju- quod absurde sonare videtur, judicatesse magnum,
«laeisabstubt, et quasi sine labore invenit, quaes et se nescire. Ei ideo, lex. Non est ei scandalum ,
ante nun habebat. vel nullum undecunque est ei scandaliim, quia
VERS.3 (4G3).-—t Iniquitatem odio habui et abo- fides ejus ex ipsa lege pendct, non ex hominum
< minalus suui; legein autem tuam dilexi. > morihus, ne aliquibus cadentibus qui magni habc-
Iniquitatem, elc. -Ra construe. :[Cassiod., Ambr.,, bantur, ipse scandalo pereat. Securus vero fcgem
Aug ] Quasi dicat : Laetabor super eloquia lua, ett diligit, et est ei pax, et nullum scandalum, in qua
dilexi legemtuain, iniquitatemautem, non hominemi lege etiam si muiii peccant, ipse non peccat, nec
odiohabui el abominatus sum. Longe faciens a me.. peecare novit.
Amor bonorum odio malorum probatur. Legemi VERS.6 (166). — c Exspectabam salutare tuum,
ergo dicil veterem, quae significantiam habet Novii « Domine, et mandata tua dilexi. »
Teslamenti, nequisputafel negligendam.Velita su- Exspectabam, [Aug.] Ecclesia est quse loquitur.
|ira dixit se formidasse, a verbis Dei, ne autem exc Quasi dicat : Dilexi iegeni, etc., o Domine, exspe-
formidine quaai dixit putes odisse verba Dei, addit,, clabam salutare luum, anliquijusli primum adventiim
iniquitatem, quasi dicat : Forraidavi a verbis tuiss exspectayerunt, nos secundum, pro quo et illi et
«t iniquitatem odio habui, legera aulem tuam <ii- nos mandala diligimus, nec profuisset antiquis di-
lexi, timoreeasto, nonperit amor. Hlaergo formi-- lexisse mandata nisi Christus .qui esl salutare Dei
Jo non facit odium verborum Dei, sed integrami eos liberasset; Et tnandata. Quasi dieat : Exspe-
«haritatem, ulamelur Deus, cujus verba timenlur. ctabam, et ideo dilexi mandata tua per quaehabeo
45i eiiiin palres a piis filiis iimenlur et amantur,, salutare. Dico dilexi mandata tua, etc.
•el pudica conjux virum, el timet ne ab illo>0 VERS.7 (167). — t Custodivit anima mea lcsti-
•deseratur, et amal ut frualur, mtilto magis paterr « monia tua : et dilexft vehementer. t
iqui est in coelis qui a nullis diligitur, nisi a qui- Custodivil anima mea lestimonia tua. \ Aug. ,
-bus lex ejus diligitur. Ideo isle ait:: Dilexi legeml Ambr., Cassiod.] Cuslodit teslrmonia, qni non ne-
«iuam,et si aliquando corripit, tamen dilexi: unde; gat, -qnod est marlyrum, sed quia ?iil Talet pali
,-subdit: et sine charilate, addil, Et .dilexit ea veliementer:
VERS.4(164).— < Seniies indie laudemdixi tibii quodplus est quam cuslodire.'Quod ait,'custodivit,
super judicia juslitiae tuae. » hoc ad tolerantiam pertinet. ne, araitteret quod ha-
Septies, id est semper, -indie in hacvila laudemt bet religib-;quod ait, dilexit.noc ad charitatem tor-
dixi libi, [Aug.] numerus isle universitatem indicat,, inentis fortiorem. Et quia dilexi mandata et testi-
tquia septem diebus oiniiia tempora aguntur. Uude3 monia, ideo
Tecte pro unkersitale ponitur, sicut ibi: Septiescaditl VERS8 (16S). — « Servavi mandata tua et testi-
juslus, ei resurgit (Prov. «xiv). Cadit quidem, non, i, * moiiia tua, quia omnes vise meae in conspectu
peccat praevaricando, quia lunc non jwstus. Sed1 < tuo. >
cadit oinnibus modis tribulationum. Humilialus> Sefvavimandata iua el tesihnonia lua. [Alcuic,
1129 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. CXVIH. 1150
Aug.] Mandatain jubendo, testimonia in prohibendo A propinquel. Et si non ego, quod dicere perfectorum
accipe. Vel mandata, praecepla,testimonia, marty- est, scilicet appropinquare Deo. Deprecalio dico
ria. Et nota quod supradixerat mandata dilexi, et facta in conspeclutuo [Ajtg., Ambr.]. Quaeest illa
post, testiraonia cuslodivi, el dilexi; nunc simul deprecalio? ista ddmiki inlellectum juxta eloquium.
utraque ponit, ut utraque custodila scires, cum luum, id est promissum tuum, quia dixisti supra :
ait, servavi mandata tua et testimonia tua. Qui Intellectum libi dabo. Vel, eloquium dicit legeni
enim diligit ipsa veraciter et Hbenter servat, sed, Dei.Et est: Da mihi intellectum, quo sapiam, juxta
quia modo inimici sunt mali, contra quos fortiter eloquium luum. Juxta eloquium Dei petit ut sapiat,
sunt custodienda testimonia, quod fecit utraque ne per huiiianam prudentiam evanescat.
servans, Deo tribuit dicens : Quia omnes viw, etc. YERS.2 (170). — Iftlrel poslulatio mea in con-
Quasi dicati Perhoc potui custodire, quia omnes < spectu tuo; secundum eloquium tuum eripc me. >
viaamew sunt in conspeclutuo, id est, quia Deus Intret etiam ad te poslutaiio mea facta in con-
dignalus est intendere, qui illuminat, el errores spectu tuo. [Ambr., Alcuin.] Gradatim ascendit.
fugat. Quod si faciem avertisset, fierem turbatus, Prius enim dixerat appropinquet; hic dicit, inlret,
nec ea custodirem [Ambr.]. Ideo ait: omnes viae quod plus est. Eece orationis virtus. Nola etiant
meaesunt in conspectu tu.o, quia aliter nulla via B I quod deprecatio hic est de adhibendis bonis, postu-
bona est, nisi quam Deus illuminat. latio de removendis malis. Unde subdit: secundum
COLLATIO INW SIN. eloquium tuum, [Ambr., Aug.] id est, promissitm
me. Grave est enim tandiu luctari hic. Yel elo-
VERS.6 (166). — Mandata tua dilexi. Hebraei eripe
n,%_?5? ASITHA, hoc est feci. Atqui mandala Dei pro- quium dicit Icgem Dei. Et est, eripe me, a labe
cnl dubio ex charitale fieri debenl. Rom. xm : carnis scilicet, secunduni eloquium 275 tuum, id
Pleniludo legis est dilectio. Ut quisquis mandata est
Dei efficaciter dilexerit, jam ea fecit. per eloquia tuai legis. [Cassiod.] Nota quia qui
supra secuudum-eloquium petit inlellectum , ut su-
n THAU(179). perna videal, hic per idein eloquium ut a concu-
Appropinquet[Cassiod.] Qui supra gratas sibi fore piscentiae labe purgetur petit. Utrumque enim facit
tribtilationes dicebat, in hac postrema littera Chri- eloquium Dei, ct bene haecduo pelit: Da mihi in-
sto desiderat proximare, precans ut veniat, et ovem tellectum et eripe me; [Aug.] aecipiendo quippe
perditam revocet, studiosius se purgans, quanto intelleclum eripitur, qui per se ipsum npn intelli-
fruitur vicinilate virtutis. Et, quia Christus veniens gendo, decipitur. Da intelleclum, quia tunc
consummationem aeternaebeatitudinis contulit, et YERS.3 (171). — < Eructabunt labia mea hym-
ab errore ad patriam reduxit, [Ambr.] ideo huic G < num, cum decueris me juslificationes luas. >
oclonario recte praemittitur Uitera Thau, quae in- Eructabunt labia mea, [Ambr., Hilar., Aug.]
terpretatur erravit vel consunimautf,quia hic dicit quasi de plenp, quia pleuus est pane coeli, pane
se habere eonsummalioi\em, id est vitam aeternam. scilicet qui de ccelodescendit; hymnum, id est lau-
Vel j'am olim se errasse dicit, non modo: nunc au- dem Dei. Intus deliciis Dei saginatus, hymnum eru-
lem dicit se reportandum ad patriam, a pio pastore. ctat, quasi lingua non humano sensui, sed divino
Ideo interpretatur congrue erravit, et non errat. famulatur spiritui. Eruelabunt dico, cum docueris
Errasse enini praeteritilemporis est, errare praesen- me justificaliones tuas. Aliter non eructabunt, nisi
tis. Qui erravit, desinit errare, et veterem condem- ipse doceat, quia unus esl magister, qtii docet,
nat errorem. De eo enim dicilur erravit, qui in er- scilicel Deus. Docet vero Deus quando qui audit
rore jam non sit. Quod si est, non errasse, sed et discit venit ad eum, ut nen splum memeria te-
errare dicitur. Errare enitn est permanentis in vi- neat, sed et faciat justificationes : et sic non in se,
tio; errasse corrigentis est lapsuin. Non est autem sedin Dorainoglorians, hymnum eructat. .Quiautem
vitii, sed profectus, renuntiasse errori, est etiami didicit et doctorem suum laudavit, jam vult docere.
in hoc consummalio, ul allera docet interprelalio, p. j Unde subdit:
id esl disciplinaeperfectio, quia plus est a vilio sei VERS.4 (172). — « Pronuntiabit lingua mea
revecasse, quam prope vitia ipsa nescisse. Imbutosi « eloquium tuuin, quia omnia mandata tua aequi-
enim a vitiis animos exurere atque emendare noni « tas. >
solum perfectaevirtutis, sed coelestis est gratiae,, Pronuntiabit linguamea, [Aug.,Ambr., Cassiod.]
quasi dicat: Quia sic et sic egi, ut sim minister verbi, eloquium tuum non otiosum
VERS.1 (169). — < Appropinquet deprecalioi verbum. Unde reddenda est ralio, sed eloquium
< mea in conspectu tuo , Domine; juxta eloquiumt tuuni. Unde est salus, quod decet prommtiari, quia
< tuum da mihi intellectum. > aequilate fulget. Unde subdit, quia omnia mandaia
Appropinqueltibi, o Domine, deprecatio mea. tua wquitas, [Aug., Ambr.] id est aequitate plena.
[Ambr.] Peccator Ionge est, hoc dicit vir perfectus. Sciens autem iste quaepericula sequantur docentem
Haecenim confidenlia, non est nisi viri consum - a contradicentibus, addit:
mati; vel voxest hic viri non perfecti. Et ideo noni VERS.5 (173).— « Piat manus tua ut salvet me:
ait, ego appropinquem, sed, deprecatio mea ap- i quoniam mandata tua elegi. >
(179) Thau inlerpretatur juxta Hieron. signa.
PATROL.CXCI 3G
::kiMP v^v'-- ; PETRI LOMBAivtoi i':''tm".
Ftaf marius tua, [Aug., Hilar., Aug,] id est ad- A niam bverii perditam (Luc. xv). Uftde hic ait, qum
jumentum tuum, lit salves. Vel, salvet me de pefiit, quae scilicet lupis exponitur quam nec fuga
. manu aliena, ne timeam; sed ut pfonuiitiem qubd nec sua vis liberet. Dicit autem, periil, non perit,
liac fiducia petp, quoniam mandala lua de emnibtts quia jam ex parte redempta : quod ut perficialur,
aliis elegi el limorem amcre compressi. Et oral subdens : 0 Doinine Chrisle, require servum
VERS.6 (173).— « Cencupivi salutare tuum, Do- tuum, [Ambr., Aug., Alcuin.] tu Christe, re-
« mine, et lex tua niedilalio mea est. i quire, quia infirnius hoino te non potest quserere
Concupivisalutare luum, o Domine. [Ambr.] Alii quasi ul ccepisti, Perfice dico quaere,quod ideo de-
alia quacrunt; ego autem non nisi salulare tuum. bes, quia, et si erravi, mandala lua non sum obtitus,
Et ideo lex tua meditalio mea est. Quienim cupit quasi quaereme, quia quaero te, ex hac parte qua di-
salutem Dei, 'medilatur in Iege, necinde averlitur cil, mandata tua.non sum oblilus. Erat ovis in-
adhuc ex aliaparle quaeritur, et per fttsum
aliqua cura hujus sseculi. Jugis est ei medilalio di- venta, sed
vrnorum decrelorum. sanguinera pastoris judaiicis vepribus lacerali in
. VERS.7 (174). — « Vivet anitna mea et laudabit omnibus gentibus invenitur. Congrue vero post
« te: judicia tua adjuvabunt me. > prajdictorum merilorum gradus, veteres recolit col-
Vivel animamca. [Gassiod., Ambr.] Quasi dicat: " luviones, ut de stta perfectione non superbial ^ sed
Fialmanus, el sic t>it>e' in futuro anima mea. Ad humilis Deotribuat lotum, quia non ex operibus j'u-
ipsuiu loquitur, quem desiderat promittens aninaam slitiae quse fecimus nos; sed secundum suam mise-
in aeternumvivere, quaecre.dit, ef lunc plene lauda- ricordiam salvos nos fccit, ut cum oninia bene fe-
bil te novo cantico, ef judicia tua quibus judica- cerimus, dicamus : Servi inuliles sumus; quw debui-
bis, yel judicabit in futuro, quando dicel: Venife, mus facere fecimus (Luc. xvn.) Hac huinililalis pro-
benediai, etc. (Maith. xxv) non perdent, sed adju- fcssione liberari meremur. Liide, in Ezechiele, illi
vabunt tne perfecte, quia qui credit in me non soli liberanlur, in quorum fronlibtis Thau reperitur
damnabitur. Proderit enim illi fides, et suffragabi- scriptum (Ezech.ix), quia aliter humana conditio
tttr -ad veniam, etiamsi quam offensam babet. lassa non recrearetur, nisi abdicatis veteris vitaeer-
Yel ila : Fiat manus, adventum Domini orat, [Aug.] roribus, frons vitaeinnovata virtute humilitatis in-
quia rnanus Patris est Christus. Unde lsaias: Et signiatur. Inde est quod parvulo post omnia di-
brachium Domini cui revelalumesl? (Isa. LIH.) Et centi : Benedicamns Domino, seniores alia voce
alibi: DexleraDominifecit virtulem,&c (Psal. cxvn). idem respondent: Deogratias, ulquanto perfecliores,
Quasidicat: Ut haec praedicta impleantur, manus „( tanto humiliores ad Deum oniiiia referant, se velut
tua, id est Filius tuus, fiat, ex semine David, parvulos aestimantes, el puerili simplicitate, Deo
[Aug.] ut qui est Creator sil Salvator. Unde subdit-, post omnia gratias agentes. Ideo post oinnia ponitur
ut salvet me. Quod hac fiducia peto, quoniam man- Tbau.
data tua elegi, et vere, quia concupivi videre, o
Bomine , salutare tuum, id esl Christum, quem COLLATIO 1Nn THAC
autiqui cupierunt nasciturum, ipsum Ecclesia con- \TERS.1 (169). — Appropinquei. Sie Chaldaeus,
cupivit; de visceribus" matris yenlurum , ipsum Nebiensis,Pellicanus, Pratensis, Sanctes, et inter-
Ecclesia cupit ad dexleram Patris venturum. [Cas- pretes pro Cajetano. Hieronym. ingredialur; Mun-
slerus prmveniat; Transiatorad Campenseiii, pene-
siod., Aug.] Salulare ergo dicit Chrislum nomi- trel; Paraphrasis hujus, admillatur. Hebraicempn
nando salutare.' Aperle dicit, quod prius in aaii- TIQRAB, sitnpliciter ad verbum est appropinquavit.
gmale dixerat, quem qui cupit ex Scripturis habet. Et sed ponderando affectum precantis, eumdem sen-
hoceslquod sequilur,./ea;fua meditaliomea est, quia sum licet variis yerbis efferre.
perhibet testimonium Christo, et licet occidatur Deprecatiomea. *n_1 RIN.NATHI. Hieronymus, Ne-
bieftsis, laus mea. Itidem Pellicanus, Chaldseuset
caro, quae te praedicat, vivet tamen anima mea et editio ad Campensem, similiter nobis. Caeleri, cla-
laudabit te, et judicia tua, qttaeincipiunt a doirio I)
! mor meus. Radix a qua deformatttr dictio praescri-
Dei, adjuvabunt me. Sanguine crevit Ecclesia. pta 7_TRANAK, est laudare, cantare, lamentari, pre-
VERS8 (175). — «Erravi sicut ovis quae periit; cari. Ob idque appropinquet dcprecatioflebilis gra-
« quaereservum tuum, Domine, quia mandata tua tiarum actionis et laudis in conspecluluo.
— Pronuntiabit. Sttnia et Fre-
« nonsum obHtus.> VERS. 4 (172).
tella, quia legerant in Graecot>U'fy.ia.i,dicebant es-
Erratit, [Cassiod., Aug.] Novissime aperitur quae se simpliciler, nunxiabit.Respondel Hieronymus :
ex persona per totum psalmum loquebatur, scilicet t Illud verbuin, sive dicas pronunliabit, sive effabi-
tur, sive loquelur, idipsuni significare. > J)einde
generalis j'ustus. Dico adjuvabunt, et vivam; sed subdit quomodo ex Hehraeuverterit, loquelurlingua
olim ab Adam erravi lege peccaii, quia decliuavi a mea sermonemtuum.Nunc tamen invenio in Graecis
via ad vitia. Erravi dico sicut otiis.Ecce comparatio codicibus y8l7**«tTo pronuniiet. Ad sensum nihil in-
evangelica ubi dicilur, quod paslor, relictis nona- lerest.
ginta novem ovibus in deserto, ivit quaererecentesi-
 3
_i*l LNPSALMOS.— PSAL. CXIX.
COMMENTARIUM 1134

PSALMUS CXIX.
PSALMl TITULUS : «CANTICUM GRAOUUM.) A illud quod oculus non vidit, nec in cor hominis as*
Ad Dominumcum tribularer. Titulus : Canlicum cendit: (/ Cor. n). Perquem ascendit? perVerbum
graduum. [Cassiod.] Beatitudinem quam superior incarnatum, quod descendit ut per ipsum ncs as-
psahnus unila raerilorum varietate cantavit, isli se- cenderemus. Verbum enim caro factum, calicem
quentes psalmi ordinatis xv gradibus, tani psalmo- bibenspassicnis, factum est ncbis ccnvallis plcra-
rum quam meritorum in sacramentum Veteris.et tionis. Manensvero apud Deumest mons ascensio-
Novi Testamenti explicant. [Alcuin.] Septenarius nis. Sic enint desccndil ad te, ut maneret in se;
enim advetus refertur, octonarius ad noYum. Pa- deseendit atl le, ut fieret tibi convallis plorationis;
tres namque \reteris Teslamenti hebdoadi, id est mansit in se, ul esset libi mons, ad qtiem ascen-
seplenario serviebant; observabant enim septimum deres. Ab excmplo ergo humilialionis ejus ascenda-
diem, vel Sabbatum, septiniam seplimanani, septi- tur ad voluntalem, et altitudinem deitatis ipsius.
mum mensem, septimum annum, et seplimum an- Prinins atitem gradus est a malis sseculi exire, et
num seplimae decadis, qui jubilaeus dicilur (Le- universaevanitati renunliare. [Cassiod., Alcuin.] Ini-
vii. XXIH, xxv). Patres vero'NoviTestamenli ogdoadi tium enim profectus est carnalia vitia relinquere, et
servi.unt, id est octonario, quia servant octavum Domino supplicare. Unde in veleri lege quando
diem quae Dominica dicitur, et oclavas mar- B emebatur mancipium genlile radebanlur uiigues
tyrum, et octavam resurrectionis exspectant. ejus, et capilii tondebantur (Dcut. xxi). Qttia opor-
Ideoque per octonariuni et seplenariuni duo Te- tet veterem vanitatem quemque exuere, ut f)o-
slamenta signantur. Unde Salomon : i)a partes mini obsequiomancipetur. Hic ergo a renuntiai.ione
seplem,necnon et octo (Eccle. xi). [Hilar.j Qtiinde- sseculi, quibusdam gradibus meritorum, ad aeter-
cim gratluum fil,dislinclio, ul per haec significctur nam et perfeelam pervenitur charitatem. quoe in
duorttm Teslamenloruiii doctrinam in his gradibus summo gradu locata est. Intentio : [Hilar.] Nos mo-
contineri. Et sunt hic quindecim gradus, sicut in net ascendere. quae eadem est in omnibus, sicul et
templo Salomonistolidem erant sradus, quibus as- uiuislilulus. Modus: [Cassiod.] Bipartitus est psal-
cendcbalur in templtitii quod est figura coalestis mus. Primo ascendere incipiens, quia multos inve-
templi, ad quod his gradibus ascendilur. Hacc esl nil obsistentes a linguis eorum cupit liberari. Se-
scala Jacob. In scalis enim vidil Jacob angelos as- cundo de permistione malorum conqueritur, ibi, heu
cendentes et descendentes (Gen. xxvm). [Aug.] Hi ntt/tt.'Juslus ergo volens exire de malis saecttli,qui-
sunt spkituales doctores, qui per bos meritorum bus premebalur, dicit se clamasse ad Dominumsic:
gradus quasi per quaedaminlerscalaria ascendendo ,, VERS.1. — 276" Ad Dominum, cum tribularer,
proficiunt usque ad inlelleclum spiritualium, et « clamavi; et exaudivit me. >
qnasi descendentes parvulis se contemperant non Cum tribularer, [Hilar.] peccatis, clamavi inten-
cadentes. Cadit enim qtti deficit, descendit qui se sione cordis, ad Dominum,utme educeret; ef exau-
conlcmperat parvulis. Cccidit Adam per superbiam divitme, [Aug.j constiluendo ad gradus ascendendi,
intumescens; descenditChristus per misericordiam ubi orat contra linguas detrahentium, dicens :
parvulis.condescendens. Sic et sui per humilitatcm VERS.2. — « Dcmine, libera animain meam a
deseendunt, non per superbiam cadunt. Unde Apo- « labiis iniquis : et a lingua delosa. t
stolus : SiveenintntenfeexcedimusDeo, sive sobrii Domine, libera. [Aug., Cassiod.] Cum enim inci-
sumusvobis (II Cor. v). His ergo gradibus inoffenso pit homo asccndere, id est cogilat perficere con-
pede mentis ascenditur atque descenditur. Graduum tempto saeculosoli Deohaerens incipit pati linguas
autem nomen ambiguumest apud nos, quia gradus adversantium, id est detrahentium, etquod gravius
dicimus ascendenlium et descendentium. [Aug., est, quasi consulendo a salute avertenlium. Has
Cassiod., Aug.] ApudGraecos cerlum est quod as- ergo qui non palitur, nondum proficer-e conalur.
cendentium tantum sunt gradus. Est autem hic Ascensurus ergo primum contra eas precatur.
ascensus, qui fit non pedum passibus, sed promo- Quasi dicat : Qiiia me in gradu conslituisti, j*ant
tioue affectuum, ut devirtule in virtutem ascenda- ® ergo, o Domine,liberaanimammeama labiisiniquis,
tur, ubi charitas movet pedem. Ideoque quanto.quis quaeiniqua suadent; el atingua dolosa, quse spe-
plus diligit, tanlo magis ascendit : et ideo congrue cie consulendi plus nocet. Haectalia converso mox
praeponiturcanticurn, quod est exsullalio nientis occurriint, unde primus homo corruit. Labia enim
habita pro seternis. Et est sensus : hic est canlicum iuiqua fuerunl quibus expressum est : Comede
graduum, id est menlis exsultatio de ascensu spiri- (Gen. n). Lingua dolosa, qua palliato fine consilii
tuali, quia spirituales gradus sunt isti. Ascendens diclum est : Eritis sicut dii (Gen. m). SedDominus
erg'o hie loquitur, sed videndumest quis ascendat, quasi exercens istum, dicit ei:
ubi et unde, et in quid ascendat, et per quem. Quis? VERS.3. — < Quid detur tibi, aut quid apponaltir
vir justtts; ubi ftt ascensus? in corde. Unde alibi : « tibi ad linguam dolosam? >
Ascensiones in corde suo disposuit (Psal. LXXXHI). Quid delurtibi. [Aug., Alcuin., Aug.]Quasi dical:
Unde ascendil? A convalle plorationis. In quid? in Tu dicis libera, sed quid detur tibi aut quid appo-
 ..55 : • :.',,: * PETRI LOMBARDl: '
] V ,. .' 1130
naiur libi, quo te liuinias ad, id est ccntra Jinguam A desceiiderunt, qui verius ab Agar dicerentur Aga-
dolosamquie iniqua suadet? Due verba posuit, dari reni, sed a Sara digniori et libera nomen sibi vin-
et apponi, quia sagiltaedantttr in arina, etcarboiies dicaverurit, quorum uterque in labernaculis legitur
apponunlur quasi in consolatione. Cnde Doininus habilasse. [Aug., Hier., Aug.] Tabernacula ergo
respondens subjieit suse interrogationi : Ismael, recle Cedarsunt dicta; quiaCedar adlsmael
VERS.4. — « Sagittaepotenlis acutoe, cura car- pertinet, sicul in Genesi babetur (Gen. xxv). Per
« bonibus desolatoriis. > Isniael aulem sive Cedar signiiicanturmali, sicnt
Sagittm polentis aculm dabunlur cum carbonibus per Isaac significanlur boni. Isaac ergo modo est
desolatoriis,vel, vastaloriis ; quod idem est. [Aug.] cam lsmael, id est spirituales cum carnalibus filiis
Sagittae aculaesitnt verba Dci, qttia verbis Dei sa- ancillae, a quibus et paliuntur sicut Ismael perse-
gitlatur cor ad araorem Dei, ut fiat in eo vulnus quebatur Isaac. Et esl habilavi cum habitanlibus
amoris, non livoris. Unde in Canlicis : Vulnerasli Cedar, vel, cum tabernaculo Cedar, id est cum
cor meumckaritate (Cani. iv). Carbones vero sunt malis qui significantur per Cedar.Vel secundum
exemplainiquorum conversorumad Deum, qui bene interpretationem nominis. Cedar enim inlerpretatur
dicuntur carbones, qui de morluis. reviviscunt, tenebrw.Et est, cum habilantibusCedar, idestcum
quando accenduntur el adhibiti mortuis eos accen- B 1 habitanlibus tenebras, sed non est obscuratus ab
dunt. Ilaquise convertunt adDominumdemortuis, . eis, et est idem sensus cum prsecedenti. Per hoc
reviviscunt igne charitatis ealefacti el suo exemplo nota quia non est dimittenda unitas corporis Chri-
alios acceiiduiit ut vivant. Hi bene post sagiltas ex- sli, id est Ecclesiae;non praecidendaecclesia,quia,
ponuntur, quia post exhortationemverborum exem- si mali nunc a bonis non possunt separari, ferendi
plis agendum est, ut quod verbis accejiit quis, sunl. Dico habitavi cum malis, et diu. Et hcc est
credat se posse, cum mulli delicali, eliam ferninaj, quod subdit: Multumincola, etc. YTelita coutinua :
ut Agnes, Agathes, j*amillud impleverunt; et si Cur cum illis doles esse? quia multum incola Fuit
multum peccaverunt, ulPaulus etMaria, eo amplius anima mea. Ideo dicit animam incolam, ne putes
amaverunt. Haec.exempladicuntur carbones deso- corporalemperegrinationem, sedspiritualem. Sicut
latorii vcl vaslatorii, quia vastando ad desolationem enim eorpus peregrinatur locis, ila aninia peregri-
ducunt carnales cogitationes, et steculares amores, natur affectibus. Si euim Deum amat aniina, ascen-
dit ad Deum; si autem terram amat, a Deo anima
qui male fronduerant, ut ita sit locus purus aedifi-
cio Dei. Et est, sagittm potenlis acutm dabuntur peregrinalur.
cum carbonibus desolatoriis, id est cum exemplo *" VERS.6.—«Cumhisquipderuiit pacem,eranipaci-
convcrsorum ad Deum. [Cassiod.] Ycl verba ipsius « ficus: cum loquebarillis, impugnabantme gratis. >
Cumhis. [Cassiod., Aug., Cassiod.] Quasi dicat :
jusli sunt, qui more nimis cogitanlis haesitat, et
Multumincola fuit anima mea; et non solum lon-
quaerit remedium, dicens : Quid detur, aut quid
apponatur tibiad linguam dolosam.Senlenliahorum gus, sed et gravis, fuit incolatus, quia eitm his qui
verborum non mtttatur .: Deinde interrogationi suae oderuntpacem.YTelsicjunge, habitavi cum habitan-
respondet, vel Deus dicens; SagiUaepolentisacutse, tibus, vel cum labernaculis Cedar; et, cuiu his qui
elc. Non mutatur sensus. oderunt pacem, id esl, qui conscindunl unitatem
eratn pacificus,id est servans unitalein,
PARS.II. VERS.S. •—« Heu mihi, qtiia incolatus Catholicam,
« meus prolongatus est 1habitavi cumhabitantibus non iratus, non turbulentus. Ef cuin loquebarillis,
id est cum probiberem a maUs, bona loquens, ipsi
« Cedar : multum incola fuit anima mea. >
obstinati impugnabantme gratis.
flett miki. [Cassiod.] Secundo de incolalu el pef-
COLLATIO IN PSALMUM CXIX: t ADDOMINUM, CUM
mislionemalorum conqueritur. Quasidicat : Accepi TRIBULARER, CLAMAVI, >elc.
sagitlas et carbones, sed adhuc inter.malos sum. \TERS.3. — Quid detur libiaut quid apponaturtibi
El ideo, Heu mihi! Acceplis enim sagittis et carbo- ad linguam dolosam. Juniores verlunt active Quid
nibus j"am factus trilicum nondum csi in "horreo, I) I dabit, et quidapponetlibi tinguadotosa? Hieroiiynius
sed in area, ubi palea multa premilur. Yidens ergo rursits tanien per omnia sequilur Septuaginta. Ex" quo
trabitur argumenlum, praetferinfinita alia,
multa mala quae anle non viderat, clamat. Heu hic non fecisse puncloruin adscriptionem notalam.
niihi. Nulli homini apparenl mali, nisi faclus sit Nam istaetres lilleraejrrpossunl legi sic fn' IITE.>%
bonus. Hocenim Dominusdocel,in parabola evan- tjfttorf esf dabit, vel |1T JUTAN,dabilur iu conj'uga-
gelica, qua dicitur quod cum crevit berba et fecit lione hophal, quam dicunt. Alterum verbum, appo-
fructum, apparuerunt zizania (Matth. xm). Inde : naiur, Hebraiceest biphil **]'D' IOSIPH, quod proprie
II.eumihi, quia incoiatus meus, id est peregrinalio eliam includit aliquam personam patientem.
VERS.i. — « Cum carbonibus desolatoriis. Hie-
hujus saeculi, prolongalus est, quia, etsi brcve sit ronym. ac caeteritraducunt, cittn carbonibus juni-
tenipus, tamen desiderio nimio longum videtur. perorum seu genistarum, DWl RETAMIM. Dtcit
[Hilar.] Cur inde gemis? quia habitavi, non cura Munster. cum carbonesjuniperi incenduntur, igneiu
diu relinenl^ et quando loris videntur exstnicit,
bonis, sed cum habitanlibus,vel labernaculis Cedar inlttsadhucardent. Itaqueper carbonesjuniperorum,
(180). Cedar fuit filitis Isinaelis. Unde Saraceni nihil aliud inlelligenius, auam carbones vehementer
(180) Ex Ilier. in cap. Ezecn. xxv.
1137 GOMMENfARIUMIN PSALMOS. — PSAL. CXX; 1138
ignitos, qui fecte dicuntiir desolatorii, ea ratione.A Sancies, Munsteriis, Campenses ac Pellicanus reli-
quam tradit Hieronymiis*iriGeniirientar, « Pfo Ae- querunt ipsurii Hebraicuni ^tt*p MESCHEC, quan-
solatoriis, iiiquit, carbonibus, in HebraeoapxsaBi-
votj habet; desolatorerii puto et in 1'sa., cap. vi, quam Pellicanus dicit, MOSOC, exppriens Capadoces'.
esse carbpnem, qui ad labia ejus deferlur, utpur- Interpretes pre Cajetano, pro MESCHER habeftt pj-o-
Translator tamen ad Campensem ponit
getvitia quaeloquendo, siveeptimaquaequetacendo pagatim.
contraxerat. Et hec itaque carbenerii similein de- nobiscum, prolongalur. Caetefum "pya MASCUAH,
precatur, >utdetur ei carbe de altario Dei, qui in citra conlroversiam, Hebraeis sonat, pfolongavit.
ejus labiis peccatorum soliludinem faciat, id est a Unde Septuaginta deflexerunt parlicipium "pvn
vitiis eum praestet alienum. MASCHUC, est, el sensus longe melkis
VERS.5. — Incolatus meus prolongatus est. Et quadrat. prolongatus
Hieronymus similiter. Pratensis, incola fui Etrurim

.PSALMUS.CXX.

PSALMI TITULUS: « CANTICUM GRADUUM. • hunc mundum, qui potest auxiliari. Ipse est enini
Levavi oculos meos. [Aug., Alcuin.] Titulus : qui fecit coilum et terram.
Cunticumgraduum. Idem litulus, qui supfa. Et idem D ' VERS.3. —« Non det in commotioneni pedera
sensus,idestcanticumascensionis, ascendere autetti « tuum; neque dormitet qui custodit te. >
est in Deurtiproficere. Profectus ergo gradus est. Non det. [Cassiod.] Laetusiste de tali auxilio sibi
Secundus vero gradus est petere diyinam defensio- ipsi lpquitur. Quasl dicat : Quia auxilium est
nerii, cui nilposse obviare monslratur, quicongrue Demino, utergo firmus sis in gradibus : Non del
praemissumgradum sequitur. Cui enim de mundo Dpminuspedemtuum, id est cogitationem, iricommo-
exeunti pericula occurrunt, exposcere debet divinum tionem, ut cadas per superbiam, qua cecidit angelus
auxilium. Congrue ergo qui supra gemebat inter et de angefo factus est diabolus. Sic enim ad per-
maiorum insidias, hiccontraeosoratjuvari. LAug.] ficiendum non movet pedem nisi charitas, ita ad
Non enim est imperitus et iraprovidus, sicut ille cadendum superbia. Charitas enim ad celsitudineni
paterfamiUas, qui in Evangelio nescit quarido fur 277 humiles provehit, superbia elatos in ruinam
venturus sii, et dormit(Matth. xxiv). Et ideo ipsum. vergit. Dicc : Ncn detpedem iricommotioiiem, neque
subito occupat hora, per quem signifleanlur illi, eliam dormitet (qupd minris est) qui custodit te, id
qui praesumentes de cupiditalibus suis et 'deliciis est non sinat te pigritariin fide^quia, si dormit in
hujus saeculidiffiuentes tument et eriguntur adver- ^/ te fides, dofmit in te Christus. Fides enim in corde
sus humiles. Hi sunt qui in diebusNoe nubunl,-du- luo, Christus est in corde tuo. [Cassiod., Hilar.] Et
cunt, et sedificant(Mdlth. xxiv), id est qui praesu- dieilur hoc ab humana consuetudine,- ut quaudo
muitt de his qui haec Deo praeferunt. Et ideo eos fessus custos dormitat, fuftum patitur. Dormitat
comprehendit hora, sed. filips lucis non cempre- vcro Christus, quando in fide tepescimus : talis est
hendit, quia semper vigilant exspectantes Dcminum ipse nobis quales nos ei. Deinde his ducbus duo
suum quando revertatur (Luc. xu). Talis est iste, alia reddit, dicens :
qui oculos ad Deum levat. Intenlio nos ad idem VERS.i. — « Ecce non dormitabil neque dor-
irionens. Modus. [Cassiod.] Bipartitus est psalmus. « miet qui custodit Israel. >
Primo levat oculos ett orat. Secundo.quod pravit Eccc non dormitabit. [Aug.] Ad hoc enim quod
affirmat, ostendens virtutem auxilii impelraii, ibi, dixit non dormitet, refert non dormilabit; ad aliud
Dominuscustodil. Qui ergo supra, quasi inclinatus vero quoddixit, non det jn commotionem,refert ne-
clamavit, jam respirans oculos ad intercessores quedormiet. Quasi dicat : Ut aulem tibi non dor-
sanctos elevat, dicens ; miat, esto, Israel, quia ecce non dormitabit neque
VERS.1".— « Levavi oculos meos in montes, dormiet otit custodit Isi ael, id est Christus qui cu-
t unde veniet auxilium mihi. > *| stodit primo per fidem, post videntes per speciem.
D
Levuvioculostrieosinteriores ad montesspirituales, Si ergo per speciem nondum potes, per fidem vide;
fHier., Aug.] ad sanctos, qui pfius illuminatl sunt si faCiemejus videre non vales, quoniam ibi spe-
sole juslitiae, per quos aperlae sunt Scripturae. cies, posleriora ejus vide. Hoc euim dictum est
Undevenietauxilium miki, quiade Scripturis eorum Moysi a Dominb,quaerenti faeiem ej'usvidefe : Non
in hac vita auxiUumhabemus, sed non est praesu- potes viderefaciemmeam, sed sla in foraminepetrw,
mendum de illis, imo de Domino SUP,quia el protegamte dextera mea, el posieriorameavidcbis,
VERS.2. — •« Auxilium meum a Dominp : qui cum pertransiero (Exod. xxxm). Qui erge nph pp-
« fecit ccelumet terram. > test videre faciem, ppsteriera videat,' cum transierit.
Auxiliutn meum est a Dominoper eds, [Aug.] Pertransivit enim Christus per passionem a morte
quia et hi de plenitudine ej'us accipiunt (Joan. i) : ad vitam ; qui transitus Hebraice dicitur pascha^
in quos tamen nisi levesoculos per Scripturas, non Pascha quidem putatur grsecuni, quasipassio; sed
admoveberis, ut ab eo illumineris. Iili ergo mini- vere Hebraeumest, id est transitus. In hoc voluit
Stri : Deusautem auctor est illtiminationis, qui est Christus videri, id est credi, npn mpdp in en qupd
lux vera, illuniinans omneni hominem venientem in mertuus est, ut et iniqiii credunt, sed quod resur»
{139 PETRI LOMBARDl 1140
rexit. PrimuHi crge cst:' 7» principio erat VerbumA licitas; sinistra mundana, quae et a Deo. Ideoque
(Joan. i); pcsterius: Verbumcaro factUmest (ibid.). addexteram ejus locandi dicuntur, qui aeterriaquae.
Qui ergp credit qucd passus est et resurrexit, sierunt;ad sinistram, qui terrena. Sed quidam er-
Israel est. Et huic nen dprmil Christus. Vel ita : rantes; haecalternant habentessinistram pro dextera,
Nen det in commotionem. [Cass., Aug.] Loquitur et dexteram pro sinistra , sicul illi qui dixerunt:
vir j*ustussibi ipsi, dicens: Nondet in commotionem Beatum populum cui hmc temporalia sunt (Psal.
pedem tuum. Nonmutatur sensus horum verborum. cxLin)..Conlra quos Dominusdicit: Nesciat sinistra
Deinde ipsi Dominus respondet ei, dicens :'Neque tua quid facidt dexlera tua (Matth. vi). Id est pro
dormitel. Quasi dicat : Oras non moveri pedem lerrenis bona non facias, sed pro aeternis. [Aug.]
tuum.Ut aulcm non moveatur pes, elige tibi, hemp, Ideo ait, nesciat, ut nec saltem se admisceat, par-
cuslodem qui nen dormit. Et hpc est qucd ait: Ne- tim ccelo, partim mundo serviens. Ecce quid est
que dormilel qui custodit te. Deiiidequaerit vir ju- dexlera; per manum vero accipitur potestas, sicut
stus, quis est custos qui non dormil? cui respondet ibi : Jtfors ef vita in manibus lingum(Prov. xvm.)
Dominus : Ecce, qui non dormit, ille scilicet qui Manus ergo dexterae potestas est, quam Dgus dedit
custodit Israel non dormitabit neque dormiet. Dor- credentibus ut sint fiUi, ut sint ad dexteram secun-
milat Christus, adhuc mortalis; dormit moriens , B dum illud : Dedtf ets poteslatemfilios Dei fieri, his
quod non jam Christus. Ckrislus enitn resurgens a qui credunt in nomineejus (Joan. l). Est ergo sen-
mortuis jam non morilur, mors illi ultra non domi- sus : Dominusest protectio tua super niariunidexte-
nabitur (Rom.vi). Ipse est ergo qui vigilat, et nun- rani luam, id est super poteslalem quam dedit tibi
quam dormit. Unde dicitur ad Jeremiam : Quid tu Deus, ul sis ad dexteram , ut sis filius : quse pote-
vides, Jeremia ? et ait: Virgamvigiliarumego video, stas est per fidem; sed non valet, nisi Deus prote-
quia ego vigilo super populum nleum, dicil Dominus gat. Vel manus esl ipsa fides. Super ergo manuni
(Jer. i). [Alcuin.] Et dicitur hoc a simili virgae, dexterae tuae, id est super fidem qua fiunt filii, Do-
quam fur tenet, ut poma vel vestimenta alterius ra- minus protegit, ut non sinat tentari supra quam
piat. Si dormierit ille cujus sunt vestimenta, fur possint. Sed quare oportet ut prolegat? propter
cum virga vigilat.' Si autem vigilat ille, fur dormit, scandala, quae sunt de duobus, quia et duo sunt
et non rapit. Similiter, si homo custodit vestimenta praecepta charitatis, in quibus tota lex pendet et
sua, ne ambulet nudus in via, id est bona opera prophetae, scilicet dilectio Dei et proximi (Malth.
sua, Christus dormit, id est non punit. Si vero sxn).
dormit homo , Chrislus vigilat, id est corripit et VERS.6. — « Per diem sol non uret te, neque luna
verberal. Hic est cuslos, de quo in Isaia dicitur : « per noctem. >
Ad me clamat ex Seir, custos quide nocte(Isa. xxi), Per diem sol non uret te, neque luna per noclem.
cuslos qui de nocte? etdixit : Cuslos venil inane el [Aug.] Deus est sol; dies, sapientia Dei, luna, Ec-
nox , si quwrilis, quwrile. Converlitnini et venile .clesia; nox, caro Christi. Qui ergo errat in Deo, a
(ibid.). Hic ergo non dormitabit neque dormiet. isoleuritur et per diem, qriia in ipsa sapientia errat,
[Aug.] Sed, ne adhuc putes de aliquo hominum de qua dicitur : Dies diei eruciat verbum (Psal.
hoc accipi, subdit : xviii). Idest perfecti sapienliam perfectis; noxvero
PARS. JI. VERS.5. — « Dominus custodit le; nocfi indicat scientiam(ibid.), id est parvulis prae-
< Dominus prolectio tua , super manum dexteram dicatur humilis Chrisli passio quae est quasi nox;
« tuam. > sed non relinquuntur in nocte, id est in carnis hu-
Dominuscustodil. Secunda pars, ubi quod orave- militate; sed ad altiora divinitatis provehnntur,
rat alHrmat, et quasi quis quaereret, quis cst ille . quia lucet et luna in nocle, id est per carnein Chri-
custos? subdit : Dominus custodit le, quomodo? sti praedicatur Ecclesia et proficit, quia caro ipsa
ecce Dominusest proteeliolua, vel, protegit le, aiia Christi caput est Ecclesiae.Qui ergo in Ecclesia, id
littera super manum dexteram luatn. Vel sic alii rvest in carne Christi scandalizatur a luna uritur.
irahsferunt, super manum dexlerae tuae. Non sine Et est sensus : Ideo oportet ul protegat, quia, si te
causa est quod non simpliciter dicit protegit te, vel protexerit, Sol non uret teper diem [Aug., Hier.,
dexleram tuam, vel manum dcxteram tuam; sed Alcuin.], id est non errabis in divinitate, sive in Dei
transilive ait, manum dexterae tuae. Et non ait si- sapientia; neque luna uret te per noctem, id est non
nistrae, cum ipse nos lotos fecerit, et dexteram et scandalizaberis in Ecclesia, vel in carne Christi.
sinistram dederit. Aliquid ergo bic occullum abs- Vel, secundum lilteram iiostram, Dominus prote; tio
conditur, ad quod pulsando pcrvenitur. Sinislra lua supermanum dexteram titain, ideslbonam ope-
ergo quidquid temporaliter habemus, quod eliam a rationem protegct; et non solum operalionem pr-o-
Deo est, dextera aeternuni. Illa crgo esl consolatio: lcget, sed et te intus. Iia quod, sol non uret te per
haec, bealitudo : secundum illud : Lmva ejus sub ca- diem, id est ita proteget te, ut Christus non sc.tn-
piie meo, el dextera illius amplexabiinr me. (Cant. dalizet te in.cognilione deitatis suae: neque luna per
n), etc. Et in Proverbiis : Longitudo dierum et noctem. Id est ipse idem non seamializettc in co-
anni vilm. in dexlera ejus; et in sinislra ejusdivhim gnitione humanitatis suae, vel unitatis Ecclesise.
ci Iwnor (Prov. m). Dextera ergo Dei csl oeternafe- Vcl, luna, id csi Ecclesia, non uret te per noctem,
UU COMMENTARIUM 1HPSALMOS.— PSAL. CXXI. 1142
id esl non permiltet teneri nocte tribulationis. [Hier.] A Dominuscusiodatintroitum tuumetexiluum tuum,
Velper diem, accipiuntur prospera; persolem ela- {Cassiod., Aug.] id est bonis initiis bpnps exitus
tio, quaeex prosperis venit, per noctem, adversa; adjungat. Sed quisest intreitus, quis exitus noster?
per lunam depressio, quae ex adversis aUquando ecce, quando tentamur, inlramus. Unde vasa figuli
provenit. Et est, sol non uret te per diem, id est probat fornax, et homines justos tentatio tribula-
non ureris elatione prosperitatis; neque luna per tionis ; quando vincimus eximus. Intrantes custo-
noctem, id est non depressione adversitatis succum- dit, ut sana fide intremus et humiles, ne vento su-
bes. Et est hoc dictum a simili beneficii collati an- perbiae crepemus, et etiam, dum non sinit tentari
tiquo populo, quia, ut olim in columna nubis et supra vires, exitum vero custodit ex hoc instariti,
ignis praecedebatJudaeos, ita nunc in prosperis et quod nunc est et usque in swculum, quia et nunc
in adversis nos servat. Et quare sol et luna non facit cum tentatione proventum; et cum exieri-
uret te? quia mus, ab omni tentatione, jam in aeternum uihil
VERS.7. — « Dominus custodit te ab omni malo; nocebit.
« custodiat animam tuam Dominus. t COLLATIO INPSALMUM CXX: « LEVAVl, > CtC.
Dominuscustoditie, [GI. int., Aug.] Vel ita con- VERS.S. — t Protectio tua. Sicque Hieronymus.
linua, et, ulbreviterde omnibus concludam, Dontt- .B Quod recentiores vertunt umbra tua, hoc est ad lit-
nus custodit te ab omni malo, a scandalis in sole et teram -jli>_'TZILLECA. Est enim sole clarius Scri-
luna positis, et a persecutionibus. Et custodiat Do- pturam accipere umbram pro proteclione, ut est il-
lud : Sub umbra atarum tuarum prolegenos.
minus anitnam luam, ne cedat, etsi corpus occidi-
VERS6.— Non uret te n*"0' NS LO UKECAH ,
lur, quia martyres occidi queunt, fiecti nequeunt. hpc est, non^percutiet. Sed quid tandem esset, so-
Reindecuncta concludit, dicens : lem nen ferire, nisi intelligatur de ejus ferventi ar-
VERS.8. — « Dominus custodiat introitum tuum dpre? Ac saepius ipsi Septuaginta tropos metaphn-
riccs eadem cpera explicant. Unde Chaldaeus• In
« et exituin tuura, ex hoc nunc et usque in saecu- die quando dominalur sol, non nocebunt libi
i lum. > diurni.

PSALMUS CXXI.

PSAI.HITITULUS . « CANTICUM GRACUUM. > C illa? quod, scilicet tointus in domum Domini, ne„.
Leetetussum. Titulus : Canticumgraduum.Patet. manufactam. Et cum haec dicerentur,
[Alcuin., Aug.] Terlius gradus est magnum gau- VERS.2. — « Stanles erant pedes nostri in atriis
dium, qued habet vir sanctus, ec qued se et alies « tuis, Jerusalem.
videt in Ecclesia publice pura mente ccnversari, Pedes nostri, [Aug., Alcuin.] id est affectus erant
atque digne Dee in hac peregriuaticne militari. slantes in atriis tuis, o Jerusalem. Haec est donni!>
Unde suspiramus ad ccelestemJerusalem ad quam Domini, in qua j*am stabant pedes. Qui currit ita
duabus alis dilectionis levamur; amor namque, cogilet. Quasi dicat : Jam ibi sil spe, et ibi slet.
quaHscunquesit, vacarenon potest. Nam si terrenus Stantes ideo dicit, quia omnia ibi stant. Nihil tfans-
est animam ad cencupiscenda terrena inclinat; si il vel cadit, ibi non transit Belial, ibi non est ma-
vere coeleslisest, ad coalestia subievat, et ad aeterna cula; ibi Rachel non dolet vel timet. Unde alibi :
inllammat. Obligata enim anima terreno amore, Qui posuit finestuos pacem (Psat. CXLVII).Et nola
viscum babet in pennis, volare non potest; sed quod ait, in atriis, aparte totum accipit. [Cassiod.]
amor sanctus ab hoc visco solutam ad superna le- Atria quidem sunt introilus, sed 27S etiam hic
vat ad ccelestemJerusalem, scilicet ubi sunt conci- pro penelralibus accipiuntur. In alriis cujus ? Jeru-
ves nostri angeli. Intenlio : Monet ad desiderium D salem, [Aug.] non illius quae prophelas occidit, quae
fflius. Modus : [Cassiod.] Bipartitus est psalmus. Bervitcum filiis suis, quaecorporeis parietibus eri-
Primo gaudet se admonitum ire ad ccelestemJeru- gitur, sed illius
salem, ubi sancli securi sunl, et cum Dominojudi- YERS5. — «Jerusalem quaeaedificatiirut civitas,
cabunt. Secundo ascensuris optat abundantiam pa- « cujus participatio ejus inidipsum.f
cis, ibi, rogate. Quia ergo iste de ccelesti civitate, Jerusalcm, qumwdificatur, [Aug.,Hayui., Gl. int.j
jam a multis multa audierat, ipsum ad eam velut ad non saxortun molibus, sed divinis lapidibus quaevir-
solemnemfestivitatem ire monentibus exaudilis ad- lutum soliditate consurgit, -et sanctorum societate
modum laetusait: nunquam dissolvenda exslruitur «f civitas, id est at'
VEES.1. — t Laelatussum in his quae dicta sunt similitudinem civitatis. Non enim est corjjoralis ci-
a mihi; in domura Dominiibimus. > vitas, sed ei similis cujusparticipalioejus est in idip-
Lwtatus sum, [Hilar., Aug.] id est spem habui et sum, quod de nulla carnali potest dici. Hic enim
vero
gaudiumin his quwdicia sunt mihi, a Spiritu sancto, habent bomines diversa bona et deficientia; ibi
et a prophetis et ab apostolis, qui priores viderunt bonum quod fuerit singulorura erit omnium. Ideo
patriam, et inviianl ut curramus ad eam. Quot sunt ait, participatio ejus est in idipsum. Quid est idip-
:im ."".''-'. ^:';^;:',;:--^^^ . ." ;'-". IIH'
sum? [Aug.] Idipsum est quod semper eodem modo A pacem ,ea per quae abuiidantia esl in aelcrnum.Hic
est, idestacternum. Non poluit'e-xpressius dicere. enim sunt pauperes omnes, ibi divites, quia hic de-
Stabilitatis ergo particeps est illa civitas, quae non derunt sua. Sed quibusestabundantia? diligentibus
esl hic in aliqua ereatura. Deus ergo est idipsumqui te, non dicit multa dantibus, sed diligenlibus. Qui
ait: Ego sum qui sum (Exod. m.) Et unde scis auo enim in alie amal bonum quod ipse non polest ha-
ibimus? bere, impulalur ei quasi haberet. Unde, si charitas
VERS.i. — «Illue enim ascenderunt tribus, tri- non habet quid det, detcalicem aquae frigidae
i bus Domini; lestimonium Israel ad confitendum (Matth. x), et tanlum imputatur ei, qiianlum Za-
« nomini Domini.> chaeomulta, qui dimidium patrimonii sui donavit
Enim, [Haym.] Iioceslquia iltuc ascenderunt,id est pauperibus (Luc. xix.) Quare hoc? ille tam modicum
ascendit tribus, nonomnes, sed tribus qusesunt Do- dedit, ille tam inultum dedit, el laiitum illi imputa-
-mini.Quaesunt Domini?in quibus est testhnoniumIs- batur, tantum plane. Impar enim facullas, sed non
rael, id estqui se teslantur Israel, perbona opera. impar charilas. Et ideo, o Jerusalem,
Vel ita ascenderunt tribus in quibus, scilicet quae YERS.7. — i Fiat pax in virtute tua, et abundan-
asccnderunt, est teslinioniumIsracl, id est in quibus c.tia in lurribus tuis.>
" Fiai pax in virlule tua, [Aug.] id esl in charitate.
cognoscilur quia vere Israelsunt. Quandoenim grana
sunt cum palea, totum palea pulatur ; sed cum se- Charitas enim esl virlus fortis ut mors, cui nil re-
parabuntur, lunc eril teslimouium Israel. Et quia sistit, cum venit; cum regibus et ignibus et aliis
ascenderunt ad confitendum nomini Domini, non pcssil resisti, qu<eet occidil quod sumus, ui aliud
sibi, sicril superbi. Ut eniin superbia de se praesu- simus. Et ideo comparatur morti. Haec sic occidit,
mit, ita humilitas conlitetur Deo. Et vere ibimus in ut vivificel, unde Apostolus: Vivoego,jam non ego
domum Domini, quia (Gal. ii.) Per banc reguntur infirmi, a firmis, ideo
VERS.5. — « Quia illic sederunt sedes ih judicio; ait, fiat pax in virtutetua et per hanc virtutem et
« sedes super domurn David.> pacem, fiat abundantia in numcro, et in praemio, in
lllic sederunt, [Attg.] id est sedebunt, in judicio turribus tuis, vel in excelsis tuis. Pauci quidem sunt
sedes, id esl jttstiin quibus Deus sedet, et inde ju- j*udices,sed multi ad singulos pertinebunt, quos re-
dicat quidquid judicat. Unde in libro Sapientiae: cipienl in aeterna tabernacula, et tunc erit abun-
Anima jusli ihronus est sapienlhc (Sap. VII.) Quae dantia in lurribus tuis, Deus autem erit tota abun-
sunt ha; sedes quae sunt super domum David ? quia dantia eorum, tam recipientium quani receptoruin.
et hi sedebunt cum Christo super duodecim sedes, r, Sed, quia charitas est, non noslra, sed quaealioruin
ut j'udicent domum David (Mailh. xix), id est fami- sunt quaerere : Ideo, cura de charitate diceret, sub-
liam Chrisli, cui dederunt cibum in tempore. Judi- dit :
cabunt autem illi, qui omnia reliquerunt, Christuni VERS.8. — « Propter fratres meos et proximos
sequentes (Mattk. xxiv), qui fiunt amicidemammona « meos loquebar pacem de te. >
iniquitatis ul recipiant dantes in aeternatabernacula Prcpler fratres. [Aug., Cassiod.j Quasi dicat:
(Luc xvi). Et haecest pax Jerusalem, dando etacci- Fiat pax, et ego jam loquebar, id est hic praedica-
piendo, ut opera misericordiae corporea j*ungantur bam aliis de te pacem, o Jerusalem, et hoc non
operibus praedicationis. Unde apostolus : Si nos vo- propter me, sed propter fratres tneos et proximos
bis spiritualia seminavimus, magnum esl si carnalia meos, id est, ut fratres et primi vinculo charitatis
vestra metamus (I Cor. ix). Et haec est seqnalitas astringantur.
quam Paulus dicit, qua qui mullum habuit non VERS.9.— « Propter Domum Domini Dei no-
abundavit, et qui modicuin, non minoravil. [Aug.J « stri, quaesivibonalibi.i
Subveniunt enirii spirituales hic et in futttro carna- Propter domumDei iiQstri,[Aug., Alcuin.j scilicet
libus, a quibus sumunt temporalium fenum. Unde non propter me, sed propter Ecclesiam, propter
iste convertit verba ad judices, dicens: D.peregrinos ut el ipsi ascendant, qumsivibona tibi, id
VERS.6. — « Rogate quaead pacem sunt Jerusa- est praedicavi de te bona, o tu ccelestis Jerusalem,
« lem; et abundanlia diligenlibus te. > quia domusDei es, et ita in hoc quod te diligo,Deum
Rogate [Cassiod.] Secunda parsubi loquitur ad diligo. \Telita lege, ut hic vefsus sit expositio proe-
judices optans eis abundantiam pacis, quam pacem cedenlis. Quasi dicat: Loquebar pacem de te pro-
praedicavitamore fralrum. Qttasi dicat: Et quia se- pter proximos et fratres, scilicet quaesivibona tibi
debitis, ergo, o sedes Domini, qui sedetis, ut judice- propter domum DominiDeinoslri. Sententia herum
tis, rogate, id est, interrogale. [Aug., Cassiod.] Jtt- verborum non mutatur.
diciam enim est inlerrogare j*udicandos,quia judi- COLLATIO INPSALMUM CXXI: « L.ITATUS SCMIS HJS
cans debet omnia rimari. Interrogate dico, qui fece- QC^EDICTA SUNT MIHI,» ClC.
runt qum ad pacem sunt Jerusalem [Aug.], id est YTERS. 2. — Lmtatus sum in his qnm dicta sunl
Sancles et Munsterus sic reddunt ut
opera misericordiae,quaeqtii fecerunt, sttmuntur ad mihi. Pralensis, communitas Iselantiura et dicentium.
Jcrusaleni; alii non, quia judicium sine misericordia significetur
Scptuaginta autem el alii, ut laetitiaoslendatur dicto-
fecit illi qui non fecit misericordiam (Jac. n). Ca- ruin. Eteniin illi hoc modo : Lmtatus sum cum di-
veant ergo sibi onfnes interrogandi ef quae sunt ad centibus, aut eunt his qui dicmit milii Hieronymus
*'*5 . COMMENTARIUM JN PSALMOS.— PSAL. CXXII. lUfi
autein, tmlalussum co quod dixerunt mihi. Diversi- A VERS.7. — In virtute tua. Vertunt, t'n muris luis,
tas suboritur, ex liltera beth, quae modo nolat in,
modo cum. vel antemuralibus "JSVD BEHELECA'. Septuaginta
VERS.2.—In airiis luis --'nytEl BISCHCARAHC, boc probe iiguratamloeulionemaperuerunt, eliainsi Sn
est in porlis luis. Septuaginta respexerunt sensum, AI:LHAUL, Hebraeis significetforliludinem ac exerci-
eum atrium sit prima pars et introitus domus. tum. Nonenimperpetuo melaphorasad planumcon-
VERS.5. — Cujus parlicipatio ejus in idipsum. vertunt, sicut quod sequilur: In turribus tuis, sive,
Pratensis et Sancles aliam lectionem reddunt salis, ut alii volunt, in palatiis luis •?n"BD~)N'-
BEARMENOT-
ut puto, obsciirara; ille, qum conjuncta esl simul. HAIIC
Clarius habet Munsterus, qum conjuncta esf sibiipsi Y'ERS.8. — Paeentde fe. -]_, Q"ha SCHALOM BAC.
pariler. Vel,ut habet Hieronymus,cujus parlicipalio Hieronymtis dicit, pacem libi, plerique, pacem in
ejus simul TtTPfh T\-GTWCHEHUBERAH LAHIACHDAU,te. Sanctes slat a nobis, pacem dc ie, siquidem hot
quia lamen sancti solenl etiam idipsura iuterpretari vel aliud Hberesonat Hebraeis.
de Christo., commodiorest, quantum arbitror, no-
stra lectio.

PSALMUS CXXII.

rSALMi TITULUS : « CANTICUM GRADUCM. > R charitatis. Omnes ergo in Christo sunius unus ho-
Ad leievaviTitulus. Canlicumgraduum [Cassiod.] mo, qui non angitur de terrenis ut mali, sed qttia
Quartus gradus est inler quaslibet angustias con- peregrinatur et desiderat patriam. Cum ergo sin-
stanler de Donrinopraesumere,donec misertus exau- guli dicimus, quia omnes unttm sumus in Christo,
diat. Intentio : Monelascendere. Modus : Biparlitus unus horao illud dicit, ad te levavi; non levavimus,
est psalmus. Primo, vox est tribulatorum Deum oculos meos qui habitas in ccelis. Et quasi aliquis
respicientium, non ad alia palrocinia. Secundo pre- quaereret,quomodo levasli? subdit per simile :
catur misericordiamcontra insultanlcs, ibi, miserere YERS.2.—« Ecce sicut oculi servorum in mani-
nostri, elc, et attende progressum ascendentis, < bus dominorum suorum. >
unde gradus cantici dicitur. Qui ehim supra ad Ecce, [Aug., Cassiod.] sicut oculi servorum, qui
monles, nunc ad ipsum Deum, quod majus esl, jubentur caedi, sunt tn manibus dominorumsuorum,
oculos levat, dicens: 0 lu. ut jubeant parcere. Servus enim levat oculos in
YEBS.I. — «Ad televavi oculos meos, qui ha- manus-Domini quando eget, vel quando vapulat,
« bilas in coelis.> i quia ulrumque est in Domini potestate. Et
C
Qui habilasin cmlis, [Aug.] id est in justis , qtti VERS.3. — « Sicut oculi ancillaein manibus do-
propter'j*usliliam coeli dicuntur. Ego affecludile- « minae suae, ita oculi nostri ad Dominum Deum
ctionis aseendens ad te levavi oculos meos, scilicet « nostrum; donec misereatur nostri. >
oculos iidei el charitatis. Unde se mundat iste, ut Sicuf oculi ancillw sunt in manibus dominwsuw,
ccelumfiat. Ascensus ergo est in affectu. Desiderio ila oculi nostri, [Cassiod., Aug.] omnium, etiam in
enim bono levamur ad ccelumsicut desiderio nialo prosperis sunl ad DominumDeum nostrum, quare?
ad ima praecipitamur, et sicut affeclu ascendit ali- donec, id est ut misereatur nostri, id est liberet ab
quis ita et coelumin quo habitat Deus est in justi- omni tenlatione et opprobrio, quia tola vita super
lia, id est per j'ustitiam. Et bene ait : Levavi oculos terram tentatio est, tola plagae.Clamandum esl er-
ad te. Quo enim levaret, nisi quo ascendens ten- go quod sequilur : Miserere noslri, Domine. Nota
debal! Non se attendit isle ul superbus qui placet congruam comparatipnem, et 279 mysterio ser-
sibi, et ideo displicet Dee. Dee placet, cui Deus vientem. Servusenim est populus fidelis, Dominus,
placet; cui vero Deus placet, ipse sibi displicet. Al- Christus; ancilla,Ecclesia; dominaDei, virtus etDei
lende eliam quia eum multi hoc dicant, non plura- sapientia.Etsi jamfilii et amici sumus per gratiam ;
liler, sed singulariter, quasi unus homo loquitur D servitamen sumus pef creaturam, quia omnis crea-
dicens : Ad le levavi. Per charitatem namque, tura Deo servit, per manum Domini potestatem ac-
multi unus homo sunt, qui a fiuibus terrae clamat, cipe, quam boni attendunt qui sentiuntse.caedi. Qui
et per eamdemChristo unimur, ut cum ipso quasi eniin apponitscienliam, apponil dolorem (Eccle. l).
unus Christus simus, secundum quod ipse dicit in Maliveroperdideruntsensumdoloris, el eo ipso gra-
Evangelio: J\emo ascendit in ccelumnisi qui descen- vius vapulant atque caeduntur. Boni ergo in ffagellis
dilde cwlo,Fitius hominisquiesl incwlis (Joan. m), manumDomini, idest poteslalematlendunt, quoadus-
descendit quidem capul, ascendit idemcum corpore, que dicat: Parce, ex cujus jussione caedimurde pa-
scilicel Ecclesia vestitus, quam sibi exbibuit sine radiso ejecti. [Cassiod.] Dat autem simililudinemdc
macuia et ruga (Ephes.v). Solus ergo ascendit, qui servo et ancilla, et domino et domina, ne femineus
nobiscumunus est soliis. Unitas enim nos compa- debilior sexus se exceptum putet. Nam et hic per
ginat uni; cum illo ergo ascendit, qui cum illo j'ustitiam caedilur, et huic per misericordiam parci-
uims esse voluit per cbarilatem, iiobiscum csl in tur. Servus ergo qui vapttlat, oculis levatis ad Deum
terra, per charitatem cum illo sumus in coelo. Ille erunipit in necessariam vocem, dicens :
deorsumest compassionecharitatis, nos sursuin spe PARS.II. VERS.i. — < Miserere nostri, Domine,
1147 PETRILOMBARDI 1148
t miserere nostri, quia mullum repleli sumus de- A bus qui hic felices sunt. Abundanles ergo dicil, qui
« spectione. > abundant pecunia, putata justitia et nequilia. Justus
Misererenostri, Domine, etc. [Cassiod.,. Aug., autemdicit: Egenuset pauper sumergo (Psal.CYIH,
Cassiod., Aug.] Secunda pars, ubi precatur lniseri- 22). P-auper enim in corpore est infirmo : pauper
cordiamcontra insultantes, dicens: ODomine,mise- est in justilia, dum tentalioni subest. Et despeciio
rere nostri. Haesunt voces vapulantis : et geminat, stimus superbis,quia humiles sumus.
misererenostri. Hoc ideo geminat, quia corpus pas-
sionibus, et anima opprobriis laborat, et necesse COLLATIO INPSALMUM CXXIl : « ADTELEVAVI 0CUL0S
MEOS, > elc.
est ut niiserearis, -quiatnultum repleli sumus despe-
ctiene, id esl abundant passiones, in quibus dcspe- VERS.f>.— Quia mullum replela est amma nostra,
cti sunius. Irridetur eniin a tenente quod amat, qui opprobriumabundantibusel despecliosuperbis. Lin-
non visa et ei dicitur : insane? guae,quaegaudent varia casuumlerniinatione, facile
sperat , Quid credis, indicant constructionis slalum ct ordinem, Hebraea
vides, quid credis? Reversusest aliquis ab inferis, autem laborans inopia diversaeinfleciionis saepere-
cl retulit ilbi, quid ibi agitur? ecce quod ego amo, Hnquit conslructionem anibigiiam, ul unusquisque
video et fruor. Deinde exaggerando subdit: quod sibi consequentiusvidetur transferat. Ideo*".:b
VERS.5. •—« Quia multum repleta est anima no- 13LAAG, potest esse casus rectus, aut ablalivtts, id est
aut opprobrio.DeindeD^j.Nil?SCUAAKAS-
« stra ; opprobrium abundanlibiis, et despectio su- opprobrium
« perbis. > KiM,abundanlibusvel abundanlium. Postea Tn nuz,
despecliovel despeefione.Postremo C.VNJSLIGEIO.MM
Quia mutlumreplela est despeclioneanima nostra. superborum aut superbis. Proinde poteral sic uli :
[Cassiod., Aug.] Nttlla pars est iromunis; deinde a Heplelaesl anima noslra opprobrioabundanlium, et
quibus, et qttare despiciatur, subdit: opprobrium despeclionesuperborum; quo modotranslulit Iliero-
Smiililerel alii.
sunius, qttia patiperes abundanlibus, scilicet diviti- nyuius.

PSALMUS CXXIIIo

PSAI.MITlTULUS : « GANTICUM GRADUUM. >
Nisi quiaDomhiuserat in nobis.Titulus : Canticum ,
graduum.[Cassiod.,Aug.]Quintusgradus est ut libe-
rati a periculis non sibi, sed Dominotribuanl. Et no-
tandum quod aliquandounum, aliquandoinducit plu- ^
res : unatamen cst Ecclesia, quia in omnibusmem-_
fcris est unitas, pef quam mullihominesunus honio(
sunt. Cantant ergo fideleshoc exsultanles, quia eva-
serunt. Quod esl in spe cantare, si sitnt in corpore,
vel in re, si jam ex corpore exierunt, onniiuinla-
men simul unus est-canlus. lntentio. Monet libera-
tionem noslram Deo ascribere. Modus. [Cassiod.] I vos. Cuidicilur : Macta et manduca (Act: x). Nul-
. lum enim manducat, id est membris inserit, nisi
Bipartitus est psalmus. Primo, sancti inemores
quanla evaserunl soli misericordiaeascribunt. Se-
cundo gratias agmit, quod liberali sunt ibi, bene-
dictus. [Aug.] Ili ergo non dicto unde evaserunt,
coeperuntsic cantare :
YTERS.1. — « Nisi quia Dominuserat in nobis,
« dicat nunc Israei, nisi quia Doininus erat in no-
« bis. >
Nisi quia Dominus. [Attg.] Tanta est eorum ex~
sultatio, ut antequam exponanl pericula, dicant se'
liberalos, et per quem, sic: Nisi quia Dotninuseral:
in nobis. Jam securi boe dicunt respicientes quae '
passi sunt, et quot transilierunt, et quo vcnerunt.
Et hoe est quod dico. Dicatnuncmecum Israel quia1
jam evasit. Hoc, scilicet dicat nisi quia Dominus ''
erat in nobis.
VERS.2. — < Cum exsurgerent homines in nos,,
c forte vivos deglulissentnos. >
Hominescum exsurgerent, [Aug.]persequendo ini
tios, inquibus Deus erat. Quid crgo possurt contrat
Domiiiumin nobis ? nisi, inqttam, hoc essct, foriej
deglulissentnos vivos, id est scienles inaluni et ta-
nien facientes, ut qui thurificat sciens idolum xiil.il
esse. Vivunt enim qui sciunt idolum nihil esse.
Moriui sunt, qui illud putant aliquid esse. Ergo
mortui absorbentur qui putant malum faciendum
quod faciunt. YTivi autem, qui quidem sciunl maluni
esse quod faeiunt, sed perseculione superati in so-
cietatem transeunt impiorum, et Deo hujus vilae
dulcedinem prseferunt, sicut quidam qui timore
mortis idolis thurificaverunt. Allende etiam quod
Pclrus, id est Ecclesia absorbet niultos, sed non vi-
mactatum, id est renunliantem diabolo. Maelatnr
ergo in malo, sed 'vivificatur in bono qui mandu-
catur a Petro. Econtra accidit, qucm deglulit dia-
bolus.
VERS.3. —« Cum irasceretur furor eorum in nos,
« forsitan aqua absorbuissetnos >
j, Cumirasceretur furor eorum. [Aug., Cassiod.] Ut
supra vicit linguas dolosas, per verba Dei et exem-
pla de morle vivificaiorum, sic, si Dominusadest, '
viiieitjam niinantes de quibus ait, ef cum furor eo-
rum, qui est sine ratione, quia ira et invidia judi-
cio carent. UndcJob : Stultum occiditiracundia, et
parvulum invidia (Jobv). Irascerclur hi nos , nisi
qtiia Dominuserat in nobis, forsitan absorbuisset
nos aqua, [Aug.] id est pecealor popultis, et esl a
siftiilitudineEgyjjliorumdictum, quosaquamaris ab-
sorbnit. Ac si diceret: Nisiesset Dominusin nobis,
morcreniur more Egypliorum, non transiremus ex-
enqjlo Israclitarum. Sed qualis est ista aqua? tor-
rons cst, fluil cum inipctu, sod cilo transit
VERS.4. — s Torrenlem perlransivit aninia no-
 i-49. COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. CXXIII. 1150
« stra; forsitan perlransisset anima nostra aquam A silientium sanguinem noslrum. Dico non dedit, scd
« intolerabilem. > potius.
Torrentem pertransivit. [Aug.] Quasi dicat: Nisi VERS.6. — < Anima nostra, sicut passer, erepta
Dominus esset, aqua absorbuisset nos, sed per Do- « est de laqueo venantium. >
minum, anima nostra pertransivit torrentem, de quo Anima nostra erepta esl, [Aug.] et si corpus pas-
et caput bibit in via (Psal. cix], et transit, non hae- sum. De laqueo, vel muscipula venanlium, quia non
sit, quia passus est, sed resurrexit,-et ascendit. Per capitur dulcedine praesentisvilae. Unde sequitur oc-
quod et nobis transire dedit. Forsitan pertransisset, cisio. Venantes sunt, persequenles; esca in musci-
vel pertransiit, etc.; forsitan ponunt Latini, ut po- pula, dulcedo hujus vitaeest. Esca ergo in muscipu-
nunt pro Graecoapa dubitationis verbo, quod intel- la ponitur, cum per hujus vitae dulcedinem, in ne-
Hgibiliusdicitur putas, pertransivit anima nostra. Et quitiam trahere contendunt. Dico erepta est anima
est sensus, quasi nos per Dominumpertransivimus. nostra, quaeprius erat, sicut passer, quia incaute in-
Et forsitan, id est an putas, pertransiit anima no- stabilis ceciderat; sed, sicut aliquofaciente strepitum
stra aquam intolerabilem. Vel, sine subslantia , magnum passer volat de muscipula venantium, sic
quasi magnitudo periculi vix sinit hoc credi. Aqua anima nostra, quae ante vitaedulcedine tenebatur,
autem sine substanlia sunt vitia, et peccata, et dul- " Domino faciente maximum strepitum gehennarum,
cedo hujus vitae,quae inopiam habent, non substan- eruta est de muscipula. Vel modo: anima nostra est
tiam; egestatem, et non subsislentiam, quia haec sicut passer, quia sicut passer vitat laqueum ; sic
vere non sunt, sed transeunt omnia sine fructu. Nam sancti dulcedine hujus vitae, quaeest quasi laqueus.,
et qui peccando lucratur aurum et hujusmodi sine Et iste
substantia est, quia et hic fidem amiltit, et in infer- VERS.7. — « Laqueus contritus est. Et nos libe-
num descendens, haecnon secum portat. Majusergo « rati sumus. »v
amisit, ut minus lucrarelur, pecuniam auxit, fidem Laqueus contritus est, [Aug., Cassiod.] Quia oc-
neglexit, vel exstinxit. Abundat nescio quid in ar- cisis martyribus non reslat dulcedo hujus vitae,
ca, sed multo magis quiddam diminulum est in qua possint ilerum capi;sed ipsi non simul con-
corde ; de arca gaudes, de corde non plangis. [Al- triti sunt, imo Hberati. Et nos sumus liberali, qui
cuin.] In hac aqua sine substantia perdidit ille filius haeseramus ante in muscipula. Et nola quod ait
junior sttbstantiam quam accepit a patre, et adhsesit laqueus contrilus est, quasi qui ferreus erat. Non
uni civiura regionis illius, id est diabolo, pascens ait ruptus, ut stupa rumpitur : tanta fortitudo mali,
porcos, id est terrenis efimmundis actibus delecta- {n tanta potentia liberantis. Quare contritus est la-
tus, desiderans manducare siliquas porcorum, quse queus, et ncs liberati? quia
iniplentventrem, et non saliant (Lttc.vin). Ita et pec- VERS.8. — « Adjutprium npslrum in npmine Do-
cata etsi ad horamdeIectant,veranitamensatietatem « mini, qui fecit coelumet lerram. >
non praeslant, sed totius boni indigentiam ingeruiit. Adjutorium nostrum in nomineDoriiini,[Cassiod.]
Haecest ovis errabunda, quam pius pastor in Evan- coiitra quem millus praevalet, qui fecit cmlum et
gelio legitur quaesiisse relictis nonaginta novem in terram, id est omnia ccelestia et terrestria.
deserto (Luc. xv); sed, antequam reduceret a longe,
COLLATIO INPSALMUM CXXIII: « NISIQUIADOMINUS
est comminams baculo Mossicaelegis, ut ovicula ERATm MOBIS , > etc.
se errasse cognosceret,et ultra errare pertimesceret,
VERSi. — Torrentempertransivit anima nostra,
alque per se redire non valens reductorem humili- Hieronymus et caeteri, forrenspertransiit super ani-
ter exspectaret et desideraret: qui eam vivifica ba- mam nostram. « Quod esl melius, ait Hieronynius
ptismi aqua lolani, siccata aqua sine sttbslanlia, in Commentario istius loci, quod intelligo quantuin
ad litteram. Siquidem quantum ad sensum altinet,
consortio angelicoredderel, prodigum filium neces- tribulationem quaeper torrentem aceipitur perlrans-
sitate Ionga confectum ad patrem reducent. Vel ita it anima nostra, dum fortiter resistendo vincit, et
secundum litteram nostram, forsitan, quasi per Do- ^D eadem super animam 280 pertransit, dum affligit
minum transivit, sed forsitan et si Dominus non quidem, sedtranscurrendo non absorbet: quin potius quasi su-
perficietenus tangit. >
csset in nobis, dices tu aliquis, anima nostra per- Aquam intelorabilem. Hieron. transissent aquw .
transisset aquara intolerabilem quod omnino non superbim : et pene ad idem caeteri. Huj'usmodi
esset in nob".. aquaesuperbm, seu, ut vertit Munsterus, intumentes^
— energiam suam retineiit in aqua intolerabili. Non pi-
VERS.5. « Benedietus Dominus, qui non dedit gebit addere quid in hoc sit commentatus D. Hie-
« nos in captione denlibus eorura. > ron. Yerbum Kvt>7r6<rraTov apud Graecos ambiguum
Benedictus. [Cassiod.] Secunda pars, ubi sancti est, et potest sbnare quod non subsislat, et guod in-
tolerabile sit, hoc est quod nemo ferre queat. Pro
gratias agunt, quod Hberati, et quod laqneus est quo el Aquila et Symmachus, et Theodotio, et om-
contritus, quasi et quia transivi. BenediclusDomi- nes interprctes pari voce consentiunt, superbas
nus qui non dedit nos in caplione, vel in venalione, aquas et arrogantes, pro Kvo7r6oTaTOv transferenies. >
Hactenus ille. Hebraice est DWtn D'Dn HAMMAIM
deniibuseorum, [Aug.,Cassiod.] quasimore ferarum HAZZEDOMM.
1151 J>ETRI> .'
LOMipARpii; ;..'::;, ['";!:%[ ij&.[

PSALMIJS CXXIV.
PSALMI TITULUS : <CANTICUM GRADUUM. > I maneas, addit: Et Dominus, qui habilat in monti-
A
Qui confidunt in Dotnino. Titulus : Canticum bus, est in circuitu populi sui, ne ergo spes sit in
graduum. [Cassiod., Aug.] Sexlus gradus est con- montibus, sed in vertice montium. Unde Isaias :
ftdenlia fidelissimi Chrisliani, solidissimis monti- Ertf in novissimisdiebus,monsdomusDominiin tieiv
bus comparata, quam habet in Domino, ne zelet fice montium (Isa. n). Hic ergo mons, magnus est,
felices in hoc saeculo,ul eos imiteinur. Hic namque in circuitu populisui, ex liocnunc et usque in smca-
psalmus docet non intendere in prosperanles in lum. Quos enim assumit ut sint populus suus, con- •
hoc saeculo: de qua prosperitate, superbia evenit, stringit in unura vinculo charilatis et pacis, ut in
ut se praeferant omnibus hominibus per superbiam, aeternum non moveantur. Et vere non commove-
quibus sunt inferiores per iniquitatem. Inde etiami buritur.
cor drirum Ht conlra imbrem graliae Dei, ne fru- VERS.5. — « Quia non derelinquet Dominusvir-
-ctumferat: quos atlendenles infirmi nutant, qua- « gam peccatorum super sortem j*ustorum, ut hon
liter supra infirmi cujusdairi pacem peccalorum vi- « extendant justi ad iniquitatera manus suas. >
dentis, moti pedes leguntur; - sed credendum estt Quia non retinquel dominus virgam peccalorum
sapienliae Dei, quod omnia bene facit, etsi noni super sortem justorum, [Alcuin, Cassicd., Aug.] id
videamus quomodo. Et ita erit reclum cor, ut con-. '" est snper juslos sorte electos, vel qui sunl sors et
fidamus in Domino, et non movebuntur pedes no- haereditasDei. Super hos, non relinquet Deminus
stri. Intentio. Monel confidcre in Dominp. Modus. virgam, id est dominium, peccatorum. Dominantur
[Cassiod.] Biparlitus est. Primo asserit non posse3 enim aliquando propter disciplinam bonorum; sed
moveri eum, qui corifidentiamin Dei virlute ponit. semper non erit hoc, ut hic aperte dicit Propheta.
Secundo precatur ut bonis prosperitas, malis veniatt Et quare non relinquit? Ut non extendant jusli ad
vindicta , ibi Benefac. Ostendens ergo fidentem inl iniquitatemmanus suas. Intelligentes hoc pondus tri-
Deo non posse mpveri, ait: bulationum ad tempus esse, et ideo paiienter fe-
VERS.1.—« Qui confidunt in Dominosicut monss rant. Si enim sic semper esse videretur, desererent
« Sion; non commovebiturin aeternum, qui habitatt justiliam; sed ideo non deficiunt, quia sciunt
« in Jerusalem. > tempus fulurum quo Christus in claritale sua appa-
Qui confidunlin Domino. [Aug., Cassiod.] Et quii rens, congregabit ante se omnes genles, et dividet
sunt isti? Qui habilat in Jerusalem, spirituali, idj eas, sicut pastor dividit haedos ab ovibus; ovesque
esl in Ecclesia Chrisli, non commovebuntur,alia lit- ponet a dextris, hacdosautem a sinistris (Matth.,
lera, in wternum. TerrenaeJerusalem cives, soepe e^xxv).
si.int captivali; non spiritualis, quae sursum est.,_ PARS.II. \TERS.i.— « Benefac,Doniine, bonis et
Nou commovebunturdico, sieuf monsSionnon cbm- .« rectis. corde. »
movebilurin mtemum, id esl Chrislus in quo fun- Benefac, Domine,[Cassiod., Hier., Aug.j Secunda
dala est Ecclesia. Mons enim illein fme soeculimove- .. pars, ubi, confirmato populo, preealur quod scit
Litur. Vel ita secundum aliam litteram : Qui confi- :_ futurum, scilicet ul bonis presperitas, malis vin-
dii in Domino, est, sicul mons Sion, id est illi soli-;. dicta venial. Quasi dical -. Et quia sic placet eis
dissimo nionti comparabilis est. Et, qui babitat inn Deus per emnia, benefac, Domine, rectis opere, ef
Jerusalem , non commovebiturin aeternum, [Aug.] ,] reefis corde, qui nolunt perire, sed sequi.
sicut passer, qui instabilis esl, et cito volat hincc VERS.S. — « Declinantes autem in obligationes
iride. [Cassiod.] Vel secundum litteram nostram,, « adducet Dominus cum operantibus iniquitatem;
ut partim pluraliter, partim singularilcr, legatur ir « pax super Israel. >
sic : Qui confidunt in Domino sunt sicul [mons ts Declinanlesaulem, a jussis Deiqui scandalizantur
Sion, ad lilteram. id cst illi monti comparabiles. i. in viis Domini, adducet Dominus cum operantibus
Non commovebitur in aetemum qui habilat in Jeru-i- iniquitatem, [Aug., Cassiod.] quorutn facta imitali
salem. Prius dicit, confidunt, pluraliter; post, non n rj Sl,nt, quorum praesentes laelitiasamaverunt. Addu-
commovebitur, singulariter : quia numerosa est ;t cet dico, in obligationesculpae et poense. Iniquitas
unitas hujus poptili, quia et multi sunt, et unum n enim obligal eos malis, nec sinit eos liberos. Ecce
suiTt. [Aug.] Deinde qualis est ista Jerusalem bre- ;- pari sentenlia pereunt, qui declinantjussa principis,
viter describit, subdens : et qui eos operari velle mala contendunt, id est
VERS2. —« Monlesin circ.uitucj'us : et Dominus is deficienles cum cogentibus deficere. [Aug.] Sed
« in circuilu populi sui, ex hoc nunc et usque inn quid erit rcctis corde? ecce, pax erit super Israel
« saeculum.> uno verbo omnia bona dicil. Uno enim nomine
Montes in circuitu cjus. [Aug.] Quasi dicat: Non n qttod est pax, patria bseredilas dicilur, quae est
commovebitttrqui habital in Jerusalem, quia monles, s, Cbristus. Ipse enini est pax nostra, qui feeit utra-
idest angeli,prophetse,elangeli sunt, incircuitu ejus;,, que unuin (Ephes. u), qui paeein sKper pacem da-
quasi murus, et nnteniurale, sed ne in nionlibus re- j- bit nobis.
•U33 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. CXXV. 1154
COLLATIO INPSALMUM CXXIV : « Q.UI
CONFIDUNT
1KDO-A Domirio,immobiles erunl sicut mons Sion, qui ncn
HINO,> elc. nutat, sed stat in swculum.Frequentius dictum est
LXX passim, distinguentes sententiarum ordinem,
_VERS.1. — « Hebraeifiniunt primum versum in versuum
eo quod est: Quihabitat, ac mox exordiuntur alle- periodos secns assignare quam in Hebraeo,
rura versum ; Jerusalem monles, etc. Hieronyinus ubi metrice scripti sunt. Et si verbumverboreddens
sie vertit: Qui confiduntin Dominoquasi monsSion hunc versiculum vix posset intelligi ninU DTTS".*-!
immobflis,in mternumhabitabilis : nee respexit ver- TM oViyS "CID' nS ]vs nro HABOTEHIM BADONAI
borum*regulas. Munsteruscum eo quod admiscuit, KEIIAR TZION LOIIMMOT LEOLAM IESCHEIJ,
satis apertum reddidit sensum : Qui confidunt in

PSALMUS CXXV. :
FSALMI TITOLUS : « CASTICUM GRADUUM. > j'uslus in quo non juslus negatur, sed quod vere
In converiendoDominus.Titulus : Canlicum gra- non oslenditur: quae sit ejus prcprietas mcnstra-
duum. [Cassiod., Alcuin.] Septimus iste gradus, in tur, ita facti sunt isti sicut ccnsplati, id est gavisi
ftgura Veleris Testamenti, quod per septenarium suiit, ut censplatipnem animae accipientes, in re-
significalur, per venturum Christum reversionera B : surrecticnem Christi qui praecessit ut nes sequa-
fidelium de captivitate vitiorum, quae Babylonia mur: per cuj'usresurrecticnem ncstram speramus.
prophelat: pro qua reversione, jam consolatio est, Atlende etiam qupd ait pcr praeteritum, cum con-
et seminatio est-.in operibus misericordiae, ul plus ' verterit, quasi cnim de praeterito loquens, futura
metatur. [Hilar., Aug., Cassiod. ] Et loquitur hic praenuntiat.
Prophela de illa reversione, velut praelerita, cum VERS.2.— « Tunc repletum est gaudio os no-
tamen esset adhuc futura propbelali cerliludine, « strum : et Hngua nostra exsukalione. >
in persona eorum qui fuerunt vel sunt redempti Tunc repletuni esf. [Aug.] Quasi dicat: Dominus
sanguine Christi, et conversi a captivilale spiri- convertit, et tunc in illa conversione, os nostrum
tuali, secundummentem quia serviunt legi Dei, qui repletum est gaudio, non mundi, sed fedemptionis,
haeccantant dum peregrini et gemenles sunl in via, quod in spe gaudet. Os accipitur cordis arcanum hic,
redemptionemcorporis exspectantes. Ex parte ergo hoc est os cordis, unde procedit bonumvel malum,
jam sunt redempti, et ex parte adhuc redimendi. In- quod nos mundat vel coinquinat. De quo in Evan-
lentio : Monetad gaudium pro spiriluali Hberatione. gelio Dominus dicit: Quod procedit de ore, inquinat
Modus: Bipartitus est psalmus. Primo magnitudo „. hominem (Matth. xv): non de ore carnis, sed de
facti cum magnitudine gaudii ostenditur. Secundo orecordis. Nonenim si nominas furtaet aliamala,
precatur conversionem a captivitale, quia adhuc immiindus es, sed dum cogilas, etiamsi sileas. Et
fulura, ibi, convertere,Domine.ln persona ergo re- ne quis illud acciperet de pre cerporis, ibidem
demplorumquasi redeuntiuin de Babylonia, ait: Dominusquasi exponendo281 subjunxit: Decorde
VERS;1. — «In converleridoDominus captivita- exeuiil cogilalionesmalm (ibid.) [Cassiod., Aug.] Os
«tem Sion facti sumus sicut consolati. > ergoccrdis est, ubi gaudia primum concipiuntur,
In convertendocaplivitalemSion, [Aug.]ut redeun- quaepost officiolinguaeerttmptint. El lingua noslra,
tium de Babylonia,quam conversionem Dominus.fe- scilicet corporis, repleta est exsultatione, veipolius
cit, facli sumus, etc, Velsecundumaliam litterara : delingua interiori, quae intus clamat ad Dominum,
Cum converleritDominus caplivitatem Sion, quae accipiendum est, qua Moses tacens clamabat
eadem est et Jerusalem, quaein angelis est aeterna, (Exod. xiv); et Susanna (Dan. xm). Vel secunduna
in hominibus captiva, facli sumus sicut consolali, pro eodem accipitur, os el lingua, et ut figura prae-
etsi nondum securi, id est gavisi sumus, tanquam terili futura se cogitare ostendat, ait
consolationem accipientes. Consolatio non est VERS.5. — « Tunc dicent inler gentes; Magni-
nisi miserorum; gemimus in re, consolamur in nl « ficavit Dominusfacere cum eis. >
spe; cum transierit res,degemitu gaudium veitiet Tunc dicent. [Aug., Cassiod.] Quodjam defuturo
aelernum, ubi non erit necessaria consolalio, quia.. ^st. Undeetiam et post, ut haecfiant, orat cuiii ait:
miseria nulla sauciabimur. Et nota quod non ait, Converle,Domine, captivitatem noslram. Quasi di-
consolati, sed sicut consolali, per quod videlur non cat: Qtiando fiet conversio, luncdicentinter genies:
esse vera consolatio, sed quaedam simililudo cen Hoc fit cum detoto orbe ad Ecclesiam curritur. Non
snlatipnis. Sed sciendum quia sicut nnn semper ad ait: Dicent gentes, quia non omnes credent, sed
similitudinem ponitur, sed ad preprietatem expri- aliqui inter omnes. Quid dicent ? Magnificavit Do-
mendam referlur, ut hic ad proprietatem relatum minus facere cumeis fidelibus. Hoc ideo dieunt, quia
est, et exempla de communi locutione hominum .,. yident eos etiam virtutes operari, et est firmum
dandasunt, ut facile intelligamus quando Domi- testimonium ab adversario. Ita dicent. Et vere
nus, sicut vixitPaler, ita et Filius, ad similitudi- VERS.i. — « MagnificavitDominusfacerenobis-
nem refertur. Item, cumDominus, sicut pecus mo- « cuin; facti sumus laetantes. >
ritur, ila moritur homo, ad simililudinem dicilur, MagnificavitDominusfacere nobiscum.[Aug.]Nos
atl proprietatem refertttr, ut cum dicilur, fecit sicut nobis malefecimus,qui snh peccato nos vendidimus.
J'i,5.5 ,:, .';,''' •'. •.;:'',;V;;:;PETIU;LOMBARDL,.^,;;';;-^" iise
Unde Redemptor lios liberans benefecit. Hpc ideo A npn pcrdel mercedem(Matth. x). Si ergo ille qui
dicit, nedubites de verbis gentiuni. Dico qriod Do- illud habet, det illi qui non habel, tantuni dedit, si
minus benefecil. Unde : Facti sumus tmlanles, qui de plena charitale dedit, quantum illa vidua in
prius eramus captivi. duobtts minutis, et qttantum Zachaeusin dimidio
PARS.II. VERS.5. —« Converle,Domine,captivi- rerum suarum. Quod si nec homo aliqriis habet,
i tatem nostram : sicut torrens ift austro. > securus tanien sit, si adsit voluntas. Tantum illud
Conuerfe,Domine.[Cassiod. Aug.] Secunda pars, timeat, ne habeal et non faciat. Si enini habet et
ubi precatur conversionem, quia futura eral, in non facit, intus gelavil, quia voluntas frigida est,
qua fieret seniinatio spe gaudii. Adventus namque riec semiiiat ille in lacrymis. Et ideo non melet in
Dominiredcmptione superius praedicla, dimitli pec- . exsultalione. [Cassiod.] Et nota quod ait, seminant
cata sua iterum precanlur, in generali remissione in lacrymis. Spiritualis eniin seminatio semper fit
-
gaudent, et sibi veniam precantur. Quasi dicat: in lacrymis. Unde: Beati qui lugenl(Matlh. v). Qui
Dominus solvet captivitatem, et misso redemptore, vero seminant in carne, cum lsetitia seminant; sed
o Domine,convertecaptivitalemnoslram, qua caplivi post sequetur fletus, quia extrema gaudii luctus
sub diabolo tenemur. Captivitas enim nulla in die- occupat(Prov. xiv).
bus David facta est, sed sub diabolo mundus capli- B YTERS. 7. — « Euntes ibant, et flebant; miltentes
vus eral. Convertedico, sieuf torrens convertitur hi « semina sua. >
austro, id est austro flante, .qui est calidus ventus, Euniesibant. [Aug., Cassiod.,Aug.]Quasi dicat:
quo solvuntur torrentes, ut currant, per qucm si- Et quia qui seminant in lacrymis metent. Ideoelsi
gnificatur Spirilus sanclus, sicttt per aquilonem cum fletu seminant, lamen exsultabunt. Et hoc est
frigidum ventura diabolus. Undein Canticis: Surge, quod ait: Hi tales qui seminaintin lacrymis, eunfes
aquilo, el veni, auster, et perfla horlum sponsm, ut ibant, provectu melioris vilae,ef flebant,quia miseri
fluant aromata illius (Cant. iv). ldeoque Scriplura erant inter miseros. Meliusest enim ut nullus sit
monens de bonis operibus, ait in libro Jesu filii miser, quam ut tu facias misericordiam. Qui enini
Sirac : Sieuf glacies in sereno, ita solvunturpeccata ut faciat misericordiam optat esse miseros, crude-
tua (Eccli. m). Peccala enim ligant nos, ne bene lera habet misericordiam, sicut crudelis est medi-
operemur, vel ad palriaui curramus, ut frigus vel cus, qui, ut exerceat artem suam, optat multos
glacies aquam ne currat. Quando autem fiat calidus aegros. Ibant dico, et flebant, mittentes semina.
ventus auster, liquescit glacies, implentur torren- Quasi dical: Ante se praemitlentes in illo saeculo
les : sic flante Spiritu sahclo, solvimur a peccalis, Q ( futuro. Semina, scilicet niisericordiam et bona
et currimus ad patriam, in quo cursu labor est. Sed opera, hinc ascenditur. [Cassiod.] Semina dico,
non ideo desislendum, quia sua, scilicet non de rapina, sed de proprio lahore
VERS.6. — « Qui seminantin lacrymis; in exsul- facta. Isti in via fiebant,
« tatione metent. > YERS.8. — « Venientes autem venient cum ex-
Qui seminant in lacrymis, [Aug.] id est in bac '-« sultalipne, portantes manipulps suos. >
vita plena lacrymis, in exsuiiationemelenl fructum Venientesautemad j*udicium,[Cassiod., Aug.] quod
seternaebeatitudinis, quem colligunt ex his qtiaese- erit communeomnium, tienienfcum exsultatione,et
minant, sed quid seminaut? opera bona, opera rai- hoc tantum. bonorum, quod ad gaudium non nisi
sericordiae,ad quai sufficitvoluntas, si desit facul- boni venient. Yrenient dico, portantes manipulos
tas. Noli ergo esse tristis, si est tibi bona volimlas, suos, fr.ucturaseminis, scHicetcoronam gaudiorum
unde melitur pax. Nuin enim dicitur pax in lerra et exsultationis. Tunc erit triumphus laetantium.
esse divilibus? non, sed solis homihibus bonaevo- . Et ipsi morti insultanlium, in qua hic gemebatur.
luntalis (Luc. n). Hanc habuil Zachaeus, et in hac
minus iri Deum COLLATIO IN PSALMUM CXXV : « IN CONVERTENDO DO-
seftiinavit, non quam opere, qui MINUS CAPTIVITATEM SION.> etC.
gaudens hospilio suscepit, et dimidiumpatrimonii D VEUS.1. — In convertendoDominus.Hebraismus
sui pauperibus daturum se promisit, dicens: jDitni- est, a,*fa>*2 EESCHUB. Simililer el Giaecanicalocutio,
do
dium bonorum tneorum,Domine, pauperibus, et qtianquam Graeceest, h T<S emrrxpiituRvpwj.
si quem defraudavi, reddo quadruplum (Luc. xix). Sicul consolati. D. Hiefonymus, et omnes alii,
Ad hoc retinuil dimidium, non ut haberet qttod steufsomniantes.n^obn HOLEMIM, aradicenVlHALAM,
etiam interdum pinguesceresignificat, ul salis
possideret, sed ut haberet unde redderet debita quae congruat consolationi, quanquam somnium probe
(Mattli. xvm). Magna voluntas inullum seminavit. iiinuat quietein consolationis. Unde translator ad
In hac etiam voluntate illa vidua quae duo minula Cainpensem dixit, quieti restituti sumus; et Chal-
misit (Luc. xxi), non parum seminavit, imo tantum dseus, eritnusveluti infirmiqui convaluerunt. Caete-
Zachaeus. Minoresferebat sed rum D. Hieronyrnusin Commentariis, hunc loeuni
quanlum facultates, conciliat, dicens : Pro consotali, omnes pariter edi-
parem habebat voluntaiem. Si atlendas quid dede- •liones somnianles transtulerunt. Et pulchre som-
runt, diversa invenies; si altcndas unde dedcrunt, niantes, iiondumest enim plena Iaetiliain captivi-
invenies. Sed est et aliud seminato tate.conslitutis.
paria vilius, quo ^ERS.5. — Sicut lorrens in austro. Sancles,
metitur illa messis, scilicet calix aquae frigidse. «iettf torrens in arido. Consentit Nebiensis, quod
Unde Dominus: Qui dederii calicem aqvwfrigidm, idein valet. Etenim._t5_NEGEB, significat meridiem.
1157 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. CXXVi. H88
sive ausfrum ventum calidum. Alii ferme tfansfe- A lorrenles in ausfro. Ilinc Cliakhcus paraphrastes,
runt, sicul lorrentesaut vivos, sub accusandi casu. Converte,Deus, captivitatem, sicul convertiturterra,
Uirumque fueril aliquid commodumsubaudienduiii quando abundant fluenla oquarum, lempore sicci-
est. Converiecaplivilatemnoslram sicul lorrcns aut talis.

PSALMUS CXXVI.

FSALMI TITULUS : « CANTICUM GRADUUM SALOMONIS. > ficaverit, hanc dftmum,in vanum labnraverunt qui
Nisi Dominuswdificaveritdomum.Titulus : Can- aedificanteam, quia neqtte qui plantat aliquid est,
ticum graduumSalomonis. [Aug.] Isle est octavus neque qui rigat; sed qui incrementum dat Deus
gradus in figura Novi Teslameuti,"quod oclonario (/ Cor. m), [Aug.] Omnes autem in hac aedifica-
nttmero signalur, ubi agitur de aedificationedomus tione laborant, qui in Ecclesia praedicantverbum
Dei, id esl Ecclcsiaeper verum Salomonem facta, Dei, miiiistri sacrainentorum Dei. Postquam egit de
id est per Chrisium, qui est verus pacificus, qui aedificalione,subditde custodia, dicens :
fecit utraque unum (Ephes. n), et in se lapide an- VERS.2. — « Nisi Doniinuscuslodierilcivilaleni,
gulari Ecclesiam de duobus parietibus JudaeorumB « fnistra vigilat qui custodil eairi. >
et genlilium construxit. In cujus rei significatione, iVisiDominuscustodierit civilalem, frustra vigilat
Salomon templum aedificavit(III Reg. vi). Unde qui custoditeam. [Cassiod., Alcuin., Aug.] Ecce de
congrue hic aduilur, praeter solitum Salumonis,quia domo transit adcivitalem , quaeplttreshabet domos,
is aedificavittemplum in figura veri pacilici, scilicet ut nec in singulis, nec in iiiunita collecticne sit
Christi qui aedificalEcclesiam, ut dictum est, de pracsuriiptio,et quamvis doinuset civitas secundum
duobus parielibus. Ne ergo acciperes illum Salo- metaphoram, quae de diversis iifducitur, sinl di-
moneni, ideo Psalmusait: ATistDominuswdificave- versa, una lamen esl Ecclesia, quam ulraque si-
rit domum(Psal. cxxvi). In hoc spes ponenda, non gnificant.Deinde ne aliqui velint exaltari, ante hu-
in ullo hominum,quia et ille Salomon cecidit, qui miliationem conversus ad illos, ait:
teniplumaedificaverat.Il!e enim Salomon vehemens YTERS. 3. — « Vanum esl vobis aiile lucem sur-
amalor fuit mulierum, et usque adoo laqueus fuit « gere: 282 surgile postquam sederilis, qui man-
illi illa cupidilas, ut idolis a mulieribus sacrificare « ducatis panem dolpris. >
cogerelur (III Reg. xi). Et est sensus tituli; hic Vanumest; [aug.] quasi dicat: Vanus est labor et
est Canticum graduumSalomonis, id est Iaetitiade custodia civilatis, nisi Dominus operetur, et eliam
aseensu, scilicet de aedificationeet provectu Eccle- C ' tianuinesf vobissurgereante lucem id esl Christuni.
siae, quam Christus aedificavit. Surgere est exaltari et securos esse, quasi dicat :
Intenlio: Monetascendere. Modus: [Cassiod.]Bi- Vanum est vobis, si surgilis anlequam lux surgat.
parlilus est psalnius.Primo dicit quomodoascenden- Lux Chrislus est, qui illuminat omnemhominem
tes sehabere debeant,id est ut discant, quod aedifica- venienlemin hunc mundum (Joan. i). Post quem
tio non nisi a Deo est, et exaltatio in futuro non est surgendura est non anle, ut ille facit qui se ei prae-
nisi post huniiUalionem.Secundo dicit quaesrt hae- ponit, volens hic esse altus, ut ille humilis fuit, ut
reditas, etquomodo collecta, ibi, eccehmreditas.Ne filii Zebedaeivolueruut : qui antequam humiliaren-
quis ergo alium aedificatoremacciperet, nisi Domi• tur secundnm passionem Christi, sibi loca elige-
nunt, ait: bant, ubi sederent in regno Dei, unus ad dexteram,
VERS.1. — « Nisi Dominusaedificaveritdomum; alius adsinistram (Matth. xx). Ante lucem volebant
« in vanumlaboraverunl qui aedificanteam. > isti surgere, sed surrectio, id est exsultatio, sequi-
Nisi Dominus. [Hilar.] Quasi dicat: Jam venit tur sessionem, id est humilialionem, ut lux nostra
Jesus, jam de captivilate nos reduxit, jam civitas sit Chrislus. Posl mortem surrexit altius. Ideoque
aidificatur Jerusalem; sed discant ascendentes, ,. subdit : Surgile autem poslquam sederiiis, scilicet
quod aedificalioet custodia non est nisi a Deo, et peracta sessione, id est post humiliationem. Dico,
exaltatio in futuronon erit nisi post humiliationem. postquamsederitis, non dico sedere ad j'udicandum
Etsi enimlaelide gratia Novi Teslauienli, tamen in vel gaudendum, sedad huiniliandum. Unde subdit,
tanto munere non est praesumendunialicui, quia quimanducalispanemdoloris.Sessio enimaliquando
nisi Dominus,id est Christus, mdificaveritdomum, humilitatemsignificat,aliquandohonoremjudicandi.'
in vanum laboraverunl,etc. [Aug.]DoniinusChristus Hicautera humilialionemdesignat, quod ostenditur
aedificatsiue cooperante interius, fruslra laborant per hoc quod ait, qui manducalis panera doloris.
praedicatoresforis loquentes lanquam ministri aedi- Manducat panem doloris, qui gemit in hae peregri-
ficationis, et custodes aedificatorum. Domus est natione, qui in valle plorationis de afflictione se
populus civitas Dei: ad hanc ascendit omnis qui reficit, dicens : Faclw sunlmihilacrymwmew panes
proficit; cadit ab hac omuis qui deficit, amando die ac nocte (Psal. XLI). El quasi quis diceret .
Deumascendis, amandosaeculumcadis. [Cassiod.] Modo sedere jubemur, modo surgere promiltitur
Sunt enim ista canlica amantium, et quodam desi- nobis; sed quando hoc erit ? subdit:
derio sanctp il.igrantium.Nisi, ergc, Deminus sedi- VERS. i. —« Cum dedcrit dileclissuis somnum.»
f'"'_iVtf'.' '" '"i-' ''": " '>•'"
PETBr 1.0MBARDI 1160
Cumdederil somnurii,(Aug.)idest mortem teriipo-1^excuiiie pulvereiridepedibus vestris (Matth.x). Sed
ralem, iri qua est seciira pausalio. Dederil,dico, diie- dicel aliquis quOdproptef hoc videnlurdicendiexcu-
ciis suis. Post mortemenim surgenldiiecti. Dominus tienles, non excussi, et secundum hoc melius de-
enim post mortem exaltatus esl. Ergo et luaui exal- berenj;dici filiiexcutientiumquam filii excussorum.
tationem post mortera spera. Sede ergo prius, et Ad quod responderiius,quod propter hoc bene posr
-sicsurges. sunt dici excutienies.Verum et quod excutitur, ut
PARSII. VERS.5.— « EccehaereditasDomini,filii, pulvis, excussum dicitur, et unde excutitur aliquid
« merces fructus ventris. > ut vestis, et secundum hoc bene dicunlur apostoli
Ecce hmreditasDomini.[Cassiod., Aug.] Secundo excussi. Yel potius alia sentenlia est hic, quam
dicil quaesit basreditas,el quomodocollecta. Quasi praelermiltere niiiiime debemus. Ideo enim forle
dicat : Dilecti post somnum surgenl. Et qtti sunt obscurius positum est, ut multos intellectusgene-
dilecli? Filii: qui filii ? qui stint fruclus ventris.Et ret, et discedant ditiores honiines, quia clausum
istisquid eril ?Ecce his erit lunc hwrediias Domini. invenerunt, quod multis modis aperirelur, quam si
Quae est illa haereditas? ecce, tnerces, id est vita uno modo apertum invenirent.Sciendumergo filios
aetema. Attende quod ait, fructus ventris. Non excussorum dictos esse aposlolos filios, proplie-
omnes filii Ecclesiaj,quaequasi quaedammulier, in B I tarum, qui dicuntur excussi..Exculi enim aUquid
dolore parturit, sunt fructus ventris, sed soli boni. dicitur, ut saccus, ut exeat quod intus late-
Venter enim Ecclesiae, ut Eva, in dolore parlurit bat clausum. Prophelae ergo clausa continentes
filios bonos et malos, ut Rebecca geminos inter se sacramenta, excussi sunt a praedicatoribus,acce-
dissidentes ulero gestabat (Gen. xxv), quos cum dente eorum diligentia et Dominoaperienle, et quae
partus apparuisset, discernit et dilexit Jacob. lta et absconditaerant, prodierunt aperta sicut illudIsaiae.
Ecclesiain cujus.figura dictum est: In doloreparies Obscurum erat: Cognovitbos possessorenisuum, et
'
fitios (Gen.m), bonos parit et malos. Unde Aposto- asinusprmsepedominisui; Israelautemmenoncogno-
lus : Filioli mei, quos ilerum parturio (Gal. i). vit (Isa. i). Hocinvolutum aliquis praedicatorexcu-
Boni vero sunt fructus ventris, ut Jacob dileclus tiens dixit: Venitbos triturans de genteJudaeorum,
matri, horum est merces, surgere post sessionem; quia inde triturantes apostoli; omnis enim qui
laetari post panem doloris. Modoergo dolor et ge- praedicat verbum Dei, monet, objurgat, terret, tri-
mitus est eis ; sed in resurfectione haereditastunc turat aream, bovis implet officium.Asinusvero est
apparebit partus Ecclesiae,lunc videbitur qui sint, populus veniensde gentibus, ut insidat ei Christus,
sed per quid acquisiti sunt hi .filii ? per sagittas, significatusin Evangelioper pullumasinse,cui nul-
^ lus insederat
quia (Maith. xxi), quia ad eura nec lex
YTERS. 6.— « Sicul sagittaein manu potentis : ita niissa, nec propheta. Ulrique populoChristus est in
« iilii excussorum. > praesepi,utrique cibus est in altari. Ecce qualiter
Sicul sagittwin manu, etc. [Hilar., Cassiod.| Y7el illud involulum excussum est. Ideoque propiiela?.
ita, ecce haereditas.Quasi dicat : Qui sunt dilecti ? dicuntttr excussi, quibus excussis generati sunt
Ecce haereditasDomini,'scilicet filii, renati ex aqua apostoli. Yel ita, apostoli sunt excussorumfiHiqtti
et Spirilu sancto, isli sunt haeredilas.Quitales sunt, a manu Deisunt missi, usque ad fines terrae. Et est
merces fructus ventris, id est sunt merces reddita sensus lilterae.Quasi dicat: quomodocollecti sunt
homini Christo, qui est fructus uteri virginalis, qui filii ? ecce, quia, sicut sagittae sunt in manu ali-
eos acquisivitper obedientiampassionis.Unde : Pos- cuj'uspotentis heminis, ut eas mittat ad feriendum,
lula a me, ef dabo libi genleshwreditatem(Psal. II). itaftliiexcussprum, id esl appslpli,filiiprpphetarum
[Aug.]. Et nota quod seeundumhanc leclionemest sunt missi a manu Dei. Et,
hic psalmiparlitio. Sicut sagiltw. Quasi dicat: Sed YERS.7. —« Beatus vir qui implevitdesiderium
unde facla est tanla haereditas?per sagitlas, quia « suum ex ipsis; nen cenfundetur cum lequetur
sagium in manu poientis, sunt excussae,id est apo- i < ininiicis suis in pcrta. >
stoli excussiper manuniChrisli, usque ad finesterrae Beatusvir est ille qui implevit desideriumsuum
ierunt, qttiapotensDominus,duni fortiterde arcu sa- ex ipsispraedicateribus,[Aug.] quod facit qui non
craeScripluraesagiltasexcussit, usque adfinesterrae amat saeculum.Qui enim desideriosaeculiplenusesl,
pervenerunt illaeexcussae.Aposloli autem dicuntur non est quo intret, quod illi praedicaverunt.Funde
sagitta;, quia sunt missi a Doraino,velut sagittseee- ergo quod portas, et sic fies capax ad id quod non
leriter omniatranseuntes,et sineerrore ferientes.Sic habes. Et vere beatus est qui implet, quia non con-
sunt autem et (lliiexcussorumexcussi, quomodoet fundelurcutn loqueturin porta, id est in Christo, ini-
illaeexcussse.Ita et filii.Quasidical: Et, sicul sagittae micissuisquia nonerubescit qui in Christo loquitur,
in manu polentis sunt excussae,ifa filiiexcussorum, et ejus honorem quaerit,non suum. Y'elnon con-
id esl apostolorttm,suntexcussi, id estmissi, et sic fundetur cum loquetur inimicis suis in porta,. id
acqtiisilaesthaereditas. Dicunturergo apostoli,quia est in communi, ut omnesnoverint quidloquatur.
niissi a simili sagittarum. YTelexcussi dicunlur' COLLATIO INPSALMUM CXXVI : « SISIDOMISCS .EDITI-
apostoliquia ipsi sunt, quibus dictum est a Domino: CAVERIT BOMUM, >etC.
CHHIexierilis de civilalein qua non audierintvos, VERS.5. — Yanumest vobisanle lucem surgere;
1161 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. CXXVH. 1102
surgiiepostquamsederilis. Iu D, Hier. non est, sur- A J noslrum, el inter spinas el tribulos, brevis vitaeali-
gite : Fruslra esl vobis de mane consurgere,post- mcnla nascuntur (Gen. 111).
quamsederiiis.Vv&teasis,aliter, vanumest fiobis di- VERS.i. — Mercesfructus ventris.Ex Kebr. vide-
iuculo prmvenientibussurgere, relardantibus sedere. lur quod ffuctus sit nominandi casus, eo quod
Et ad consimilem modum pene caeleri.Translalor scribilur "J-JS izity SACAR PERI.Alioquin, juxta he-
tatnen ad Campensem,quasi accedil. ad D. JHier. braismi prOprietalem, dicendum foret -QWSECAR,
Frustraneum estsi postquamquieveritisquam.matur- ul esset in slalu construclionis. ln Graecolamer.
ritne surgatis. Porro in Hebraeoest una particula, manifeste est casus paternus, quomodo etiam iri-
quaeper se significat tnanesurgere,-ac mcx sequitur terpretatur August. optto-6o? TOVxapirovTHSya.a-rpos.
altefa significanssimplicilersurgereElp *'*"3*0©_.
_MAS- Igilurjiixtareclumcasum, Christus fructus ventris,
CE.IME CUM,qucd est ad verbum mane surgentes, estmerces filiorum.quidilecli sunthaereditasDomini.
surgere. LXXsensum lenuerunt. Deinde, postquam Juxta vero possessivum , mater Ecclesia parlufit
sederitis, nen est ab Hebra. alienuni rnE"' "nriND filios ventre charitatis et fidei, ac merces hujus
MEAHAREscHEBET.Quasidicat: apostsedere, quamlo- fructus
lari.
ventris, erunt filii in resurrectione partjcu-
culionem non agnoscit lalina consueludo.
Panetn doloris D. Hiero. ad Marcellam, de hoc VERS5. Ita filii excussorum.Ilier. ol pene cae-
loco disceplatin haecverba ; Inveni.pro pane dolo- teri, filii juventutis aut adolescentiw.Cacterum-i_»3
^AAR, significat excutere. Hinc passivtim D'-Y5*sa
ris, scriptinn DtJsyriDrft LEHEMiiA.ATiSABiH., quod KEDRIM, id est ea^ttssi. Est praetereaquandoque no-
Aquila inlerpretatus est, ^TOVoWovnfMtToTiv, id est gj men adolescentiamsonans, quomodo acceperunt alii
panem elaboratiomm. Syinmachus, ecproviiaxona- interpretes. Excussos autcm D. Hier. ad Slarcellam
expenunt panem wrumnosum. Quinta attestalur LXXtranslulisse pro juvenibus, ut intcl-
6ou/if»ov,'.'qtiod
«jdiiioet Theodotion,qui in caeleriseuni:LXX:trans- ligamus robustos, vegetos, ac expeditos. Et in cor-
latoribus facit, panem idolorum. Sexta, Tcl^tv;, id roborationem ejus adducilNeem. cap. iv, ubi lcgi-
esterroris. Nee mirandum est de Aqiiila, si hta-no- mus : Media pars juvcnutn eorum faciebat opus, el
vofiarv,pro idolis ponal, cura opera inaiiuumhomi- mediapars parata erat ad bellum,et lanceatel scuta,
nis sint, et propbetice populus arguatur ad templum et arcus, et loricw. LXX dixerunt, Medii excussorum
dilucule frustra eensurgere, et post quietem ad san - faciebantopus,elmediieorum,hubebanlkaslasel scuta,
cluarium festinare eum idolaDeihonore venerenlur, "etarcus et thoraces. Alteram quoque translationem
secundum quod -Ezechiel scripsil in ipso templo, prosecutus est, ut mtelligas adolescentiaepopulos,
sacrificare idolis sacerdotes. Ut auteni plenius ad- Christianos cxacuti sensus.
ducaris pro dolore in Hebr. idola posita, hoc ipsura VERS.7. — Desideriumsuum. Omnes alii habent
verbura, hoe est Df-GJS* ATZARIH etiam in cm pharetram suam, ex Heb. ITlStyKASCHPATHO. Sed
psalmo scriptum esl. LXX quoque idola transtule- LXX per metaphoram intellexeruntrecondiluin gau-
runt. Nam et in eo loco ubi legimus, idola gentium dium, speiquepleniludinem, qua homo spirittt inten-
argenlutn et aurtim, opera manuum Iwminum, in lus, quasi sagitla directa.ccslestia penetrel. Nostra
Hebr. habetur, Dn*OVJ? ATZABEHEM, quod Aquila in- etenim conversatioin cwlisest. (Philip. in).Cur vero
lerpretatur elaborationes eorum. Uiide cum ita in Hebr. pro desiderio pharetra posila sit, explicat
veritas se habeat, non frustra quidam laboris panem, , D. Hieron., in Commeiitariis,etc, ul qttia sagitlas
aut haerelicorum inteUigunt sacramenta, aut yitac£ praemiserat, in comparationem sanctortim, conse-
istius miserabiliset aerumnosaeinterpretantur labe- quenter pbaretram sagittis inferat explendam. Clial-
rem, apud quam in sudpre faciei comedimus panetn daeustrctfayocoTtxuf inlerpretatur scholas.

PSALMUS CXXVII.

2S3 rSALT-I TITDLCS : « CANTICUM CRAMHJJl. > bonum quod non amat, scd timore patiendi malum
Beafi omnesqui liment Domiuum.Titulus : Can- quodformidat.Nonlimetneperdat amplerus pulcher-
ticum graduum. [Cassiod.j Nonus gradus est ut .rimi sponsi, sed Ihuet ne mitlatur in gehennam :
pacificus caste limeatur, qui solus aediiicat,.cuslO- bonus est iste timor et utilis , per quem fil paula-
dit, exaltat. Intentio : Monet caste timere. Modus: tim consuetudo justitiae, et succedil inilialis timor,
Bi|jartitus est psalmus. Pritno boua timentis enu- quando incipit qupd durum erat amari, et sic inci-
nierat. Secundo optat. bona tijsenii, ibi, benedicat pit excludi servilis limer a charitale, et succedif.
libi. Ad limorem ergo Dei m.tmensait: Deindecastus timcr, quo limemus ne sponsus tar-
VERS.1. — « Beati oaines qui timent Dominum; I) det, ne discedat, ne offendamus, ne eo carcatnus,
i qui a!iibui_nliii viis ejus. > limor iste de amore venit. Ille quidein servilis, uti-
Beati sunt qui limenl Dominum. {Cassiod.] Mi- Hs est, sed non permanens in aelernum, ut iste de
seri sunt qui mundana timent. Sciendum est qtta- quo hic dicil Propheta : Beaii omnes qui iimeni Do-
tuor esse timores praeler naturalem, quaeomnibus tninum caslo, scilicet limore, cl qui sunl isli? Qui
inest, scilicef mundanum sive humanum, servi- anibulant in viis ejus, id esl in fide, in bonis operi-
tem, inilialeni, casium vel filialem.Humanus timor . hus. [Cassiod., Aug.] Hoc ideo ait, ut non tantum
est, quando limemus pati pericula carnis, vel per- a malis separemur, sed eliara in fideainbulenius.
dere bona mundi, 'propter quod delinquimus. Hic Et nota quod a pluribus cocpit, dic.ens : Beafi. Sed
limor malus est qui in primo gradu cum mundo quia cmnes unum sunt in Chrislo, singulariter lo-
deseiitur. Sed divinus timor comes est per omnes quilur.
gradus. [Aug.] Timor servilis est cum propter li- VERS.2. — « Labores manuum luarum, quia
morem gehennaecontinet se homo a peccalo, prae- « manducabis : beatus es, el bene tibi erit. >
senliam judicis et poenas metuit, el timore facit Labores tnanuum tuarum manducabis. [Aug,]
quidquid boni facit, non timore amittendi seternum Quasi dicat : Ila beali sunt qui timcnt, quia man-
PATBOL.CXCI. 37
 ii(J3 7 ! M^ iloi
ducnbis, labores, elc. Vel sine, quia, Jege : qnasi A tiae est; in oleo, lenitas misericordioe.Illud ad ve-
dicat : Beati sunt qui timeiit, et.o vos qui timetis , i tus, hoc ad liovum Testamentum pertinet. [Aug.]
vel o tu qui times; uirumque enim bene dici- Vel per uxorem intelligitur Ecclesia, et dirigitur
tur, quia onines unus homo sunt. Tu inquam , sermo ad Christum caput, cum dicitur tua, et, tui:
manducabis labores manuum luarum, vel fructuum •nec tamen mulatur vox vel persona, propter unita-
tuorum, alia liltera. Labores fructuum dicit, cum teni capitis et corporis. Unus enim homo Christus
deberet dicere, fructum laborum ; sed quia labores caput est et. corpus, et in capite quisque fidelium
cum gaudio sumuntur, propter spem, et ipsi jucun- haechabet. Dicit ergo Christo, uxor lua, est sicut
dant, et modo sunt cibus; sed jucundibr eorum vitis abundans. Uxor Christi esl Ecclesia, quaeest
fruclus erit, quando sancti venienles cum exsulta- fertilis vinea, quae non in omnibus fertilis est et
lione, porlantes manipulos suos; postea de utro- abundans, ut in paleis. Sed in lateribus domus
que subdit, fceafuses, jam in praesenti de labore, tuae,id est in illis, qui tibi o Ghriste adhaerent, qui
et bene tibi erit in fuluro de fructu,- et lunc vere latera lua sunt. Sicut enim dicimus de aliquo qui
bene, ubi bene est, omnia bdna tibi confluunt ad malis consiliis utitur, mala habet latera : et ita de
gaudium suavitalis. Deinde qualiter bealus sit sub- illo qui bonis consiliis utilur, dicimus, bona latera
dit: B habet. Ita ergo latera domus Ghristi dicuntur qui
VERS.3. — « Uxor tua sicut vilis abundans : in ei adhaerent. Et, filii tui. Idem sunt fdii Christi,
« lateribus domus tuae. > qui et uxor, id est Ecclesia. Ipsa enim est conjux
Uxorlua, etc. Etsi ad litteram hoc accipi pos- Christi, et ipsa est filii. Hi filii sunt sicut novellae
set, [Alcuin.] tamen nec omni timenti Deum con- olivarum, quia pacifici sunt. Oleum enim pacem
venil, nec soli, sed mystice bene accipilur, et significat, quia charitatem, sine qua nuUa est pax:
omni limcnli generaliter convenit. Quasi dicat: Ila et hi filii sunl, in circuitu mensae tuae, quia sa-
beatus es, o tu limens, quia uxor tua, id est sen- tiantur mensa coelesti. Deinde sequitur conclusio
sualitas, est sicut-vilis abundans in lateribus domus beati.
lum, id est bene est subdita rationi, et sic manens VERS.5. — « Eccesic benedicelur omnis homo :
in paradiso, id est in quiete, abundat in bonis ope- « qui timet Dominum. >
ribus Et £cce sic. [Aug.] Quasi dicat: Sed quare hoc ?
VERS.i. — « Filii tui sicut novellae olivarurii: Ecce ex timore Dei, sic enim benedicelur omnis
J. in circuitu mensaetuae. > homo qui iitnet Dominum.
Filii tui, id est opera, sunt siettt novellmoliva- PARS.H. VERS.6. — « Benedicat tibi Dominus
rum, [Hilar., Cassiod.] quia virent oleo eliarilalis « ex Sion : et videas bona Jerusalem omnibus die-
muncta, et sunt in circuitu mensw tuw quia qtti « bus vitaetuse. >
lalia opera faciunt, pane coelesti reficiuntur. Vel Bsnedicat libi Dominus. [Aug.] Secunda pars,
uxpr diCitur sapientia viri, de qua Salomon : Anta ubi ex pietate postulat benedici timentes. Optat
sapientiam tanquam sponsam, et ipsa ampleXabilurte enim hic bona timenli, sed quae non sunt malis
(Sap. vm), quae ut vitisuvas, jucuiidos fruclus bo- communia. Quasi dicat : Benedicentur timentes
norum operum dedit.Domus ergo est cogitatio,cujus Dominum, sed, o timens, ne quaeras has benedi-
parietes sunt duo Teslamenta, in quibus mens ut in ctiones quaenon sunt ex Sion, quaeetiatn in malis
lateribus domus solidatur. Et est, uxor tua, id est sunt; sed potius benedicat tibi Dominus, benedi •
sapientia, est sicul vitis abundans in laleribus do- ctione, quaeesl ex Sion ccelesti, id esl aeternabene-
mus tuae, id est abundat fruclibus bonorum ope- . dictione, et.ibi positus n.unc spe, postea re, videas
rum, quaeprocedunt ex bona cogitatione informata bona, etc. [Cassiod.] Vel, Dominus progressus.ex
et munita dcctrina duorura Testamentorum. Et de Sion Judaeorum, benedicat tibi. Et, ita, ut videas
sapientia uxore nati sunt filii tui. Non dicit filiae, bona, non quaetranseunt, sed bona Jerusalem om-
feminino genere, sed filii, pro firmitate, id est imi- D
] nibus diebus viim tum, id est aeterna, quaeviJebun-
tatores tui. Et lii sunt in circuitu mensae tuae, id tur semper : quod non ista possunt, tumulus bo-
est circumdant mensam , id est altare, quando norum, est aeternilas.
pane satiantur eoelesti, scilicet Dominicocorpore, VERS.7. — « Et videas fiUosfiliorum tuorum :
et spirituali doetrina ; et isti sunt sicut novellae « paceni super IsraeJ. >
olivarum, [Cassiod.] id est isti comparantur novel- Et videas filios filiorum luorum, [Aug., Cassiod.]
lis olivis, quse viridiores, et fortiores, et uberiores id est fructum bonorum operuni, vel eos qui de
sunt in fructu. Unde et lumen est, et fessorum le- doctrina tua generantur. Et ut breviter omnia con-
vanien, Et notandum quia hic vilis et oliva memo- cludara vel comprehendaui. Videas pacem supet
rantur, sicut in vulnerato a latronibus infundilur Israel, omnia illa bpna nnminantur pax.
^inum et oleum (Luc. x). In vino, austeritas justi- (/« psalmumcxxvn, nihil esi annotandum.)
-1165 IN PSALMOS — PSAL. CXXVIII.
COMMENTARIUM 1166

PSALMUS CXXVIII.
PSALHI TITULUS : « CANTICUM GRADUUM. > A gnaverunt, tamen prolongaverunl iniquitatem suam,
Swpe expugnaverunl. Titulus -. Canlicum gra- id estlonge feceruntame injustitiam suam, quia etsi
duum. {Cassiod.,Aug.] Decimus gradus est, ut qui mali cum bcnis sinl in saeculo,si etiam in Ecclesia
caste Deum timet, pre eo omnia patienler feral: sint, ne quis tamen putet iniquitatem juxta j'usti-
quod tunc expedil Ecclesiaeinler malos. Mali enim tiam. Et si eos porlo, tamen longe est a me iniqui-
etsi audiunt verbum Dei, tamen turbant Ecclesiam tas eorum. Ne quis ergo timeat iriistos sibi malos
quotidie scandalis et tribulationibus, qui in Evan- qui longe sunt.
gelio comparantur petrosis locis, ubi semen aruit, VERS.i. — « Dominus justus concidet cervices
«juia non habent radicem (Luc. vnij. Hos tales ab « peccaterum ; confundantur et ccnverlantur re-
Abel Ecclesia tolerayit. lntentio : Monet ad patien- « trcrsunt, omnes qui oderunt Sion. >
tiam. Modus.' Bipartitus est psalmus. [Cassiod., Bominusjustus. Secunda pars, ubt agit de repror
Aug.] Prinio ostendens quaetulerit, consolatur in- batione persequentinm. Quasi dicat : Exptignave-
firuios. Secundo agit de reprobatione persequen- runt me peccatores, sed hoc non semper erit, quia
tium, ibi, Dominusjustus. Ecclesia ergo quasi re- Dominus concidet cervices peccatorum. In hoc su-
spondeat quereUs inftrmorum murmurantium : perbos et cervicosos peccatores nolat. In ceryice
quod tot malos ferant, incipit: « 0 filii, nolite mi- B enim notatur superbia. Et 284 confundantur ipsi,
rari ad ista, quasi nova, quae j*amdiu sustinui, et quod erit cum viderint se damnari, ef convertan-
ne turbemini, quia > tur retrorsum, id est inefficaces appareant, omnes
VERS.1. — « Saepe expugnaverunt me a juven- <quioderunt Sion, [Aug.] id est Ecclesiam, quam
« tute mea; dicat nunc Israel. » non tantum manifesti persecutores, sed etiam qui
Expugnaveruntme matrem, swpe [Aug.] hoc dicit ficte intrant, oderunt. Qui enim nolunt observare
pro frequentia passionum. Et hoc, a juventute mea, verbum Dei, oderunt Ecclesiam.
scilicet a primo tempore aetatis ab Abel. Aliquando VERS.5. — « Fianl sicut fenuni tectorum; quod
enim in solo Abel Ecclesia erat, et expugnata est « priusquam evellatur exaruit. i
a fratre malo, et perdito Cain (Gen. iv). Et istud , Fiant etiam sicut fenutn lectorum. [Aug., Cas-
diiat Israel nunc, dum licet ut aUi instruantur. siod.] Quasi dicat : Est herba quaein alto nascitur,
Istud ergo dicat, et non timeat istud, cum senectus sed sine radice. Feno ergo tectorum comparaiitur
expugnatur, consolalur se de praeteritis. Quid di- mali quia in culmine superbiae nascuntur, ubi non
cat? " solide stant qui saepedispereunt antequam de vita
VERS.2. — « Saepeexpugnaverunt me a juven- tollantur. Quod priusquam evellatur exaruit, [Aug.]
« tule mea; eienini non potuerunt mihi. t C quia mali ante sicci sunt, quam de vita abeant.
Smpeexpugnaverunlme a juveniutemea. Et quare Nondum enim finiti sunt in j'udicio Dei, et jam non
expugnaverunt? [Aug.] quia non consensi eis, quod habent succum viriditalis.
ila ait : Etenhn non potuerunt mihi, scilicet praeva- VERS.6. — « De qup nnn implevit manum suani
lere, ut me traherent in consensum peccati. Quod « qui metet; et sinum suum qui manipules ccl-
cum non possem, « liget. >
VERS.3. — « Supra dorsum meum fabricaverunt De quo, scilicet fenc, id est de malis et aridis,
« peceatores, prolongaverunt iniquitatem suam. > non implevitmanum suam qui metel, et sinum suum
Supra dorsum. [Aug.] Quasi dicat : Quia non qui manipuloscolliget.[Aug.] Angeli sunt messcres
potuerunt facere, ut consentiam, fecerunt ut por- qui benfts fructus celligent, ut efferaiit Deo : qui
tem ipsos, et fero usque in finem. Vel ita : Et- grana separabunt a paleis (Matlh. XIII), sed hi de
enim, quasi dicat, expugnaverunt me, sed mihi non malis nen implebunt raanum velsinum, [Haym., Hi-
nocuerunt. [Cassiod.] Etenim, id est quia : Non Iar.] id est nen cplligent ex eis benam nperationem,
potuerunt mihi praevalere, ut me finirent et con - vel bonam cogitationem, quia nullus in talibus fru-
sumcrent, quia etsi quidam sanctorum ad coelutn ctus comperietur, quimanu vel sinu ab angelis por-
missi sunt, tamen Ecclesia non potuit finiri. Ideo tetur. Manus ad opera, sinus ad conscienliam re-
ait: Non potuerunt, quia Ecclesia crescit adversis. fertur, sed in neutro fructus est malis.
Et cum palam non possenl nocere, supra dorsum VERS.7. — « Et nou dixerunt qui praeteribant:
meum fabricaverunt peccatores, id est conati sunt « BenedictioDomini super vos : benediximus vobis
occulte mihi nocere, quia quod mali nequeunt pu- « in nomine Domini. >
blice omnibus, pcculte singulis tentant suadere, ut El non dixerunt. [Alcuin., Aug.] Quasi dicat:.
qui a facie venientes viderentur, a tergc npn sen- Quos non colligentangeli, quibus non praedicaverunt
tiantur. Et sicut saepe expugnaverunt, ita et diu. apostoli. Ethocest quodail: Et illi non colligentur,
Qucd ita dicit: Prolongaveruntiniquilatem, vel in- quibus nondixerunt illi gtti prwleribant, scilicet ap.o-
justitiam suam quia non sunt momentaneaeeorum sloli et prophetae, benedictioDomini sit super vos.
insidiae, sed diutinae. [Aug.] Vel ita : Same expu- MaximeJudaeismoscrat, quibuscunque operanlibus
 ' -'^ '
'"n[Qj; ;"." '.': '';^_pETfir,L'QMBARDi'A';'/'-' . v':':;: w. : 116?
liocdicere<: BehedictioDbhiini sujier vos. flic eriim A COLLATIO.,,1« PSALMUM CXXVlIl .. « SJEPK EXPUGSA.-
nios iiiler Hebr. erat, ut major operantibtis bencdi- VERCNT, >etc.
ceret (Rulh. n). Unde hic dicitur e contrario, quia VERS.3. — Supra dorsum meumfabricaveruntpec
inaiiiter operantibus nulla benedictio dalur. Illi er- catores.In Hebr. est araverunt, arantes, sive aratorez,
sunt vitam istam cur- DW-fin Win HARESCHC HORESCHIM. Longa et diu-
go qui praeleribant, qtti per turna persecutorum molestia hoc el illo modo signi-
rendo transeuntadpatriam, ut prophelseetaposloli, ficatur, veluti et quod stalim sequitur : Prolongaie-
qui radicatos charilale benedicunt. Superbis vcro runl iniquilatemsuam n*__,)_)b*D'"lNn HEERICC LEMA-
dicunt, benedictio Domini super vos, sed quod ANITHAM, hoc est prolongaverunt sulcumsuum. Per-
futuri sunt, scilicet misei'i, et non dixerunt talibus: severat enim in metaphora, qua seinel cceperat. Et
LXX sensum eruerunt, qui decebat.
Benediximus vobis in nomine Domini. Bonis bene-
VERS.i. — Cervicespeccatorum.Hebr. habent pro
dicitur. Si ergo benc yivis, vide te benedictum. cervicibus funes. Sciendum autem quod si ,n"3S
Omnes enim viventes benedicunt, non utique in suo ABOTH, sit plurale hujus nominis _tyAB,recte sonat
nomine, sicut haerelici; sed in nomineDominia que res densas el incrassatas, quibus significatur more
etiam cervice pingui designata.
omnia bona dicunt esse, non ab Cis.Qui enim dicunt, Scripluraesuperbia,
Unde Deut. xxxn, ubi arguitur duritia el obstinatio
non sanctificat nisi Deus, nec quisquam bonus est, filiorum Israel, dicitur rv_.2r ABITA ; incrassalus
nisi dono Dei. Ipsi in nomiiieDoniini benedicunt, B fuisti. Si autem ABOTH fuerit ab ms* ABATH, sunt
non in suo, quia amici sunl sponsi, nec volurttesse funes forles, et densa vincula, quemadmodumac-
cipere volunt Hebraei. Utrobique senlentia digna
adulteri sponsse est.

PSALMUS CXXIX.
PSALMI TITCLUS : « CANTICUM GRADUUM. > pervenit: lla et iste de hac vita morlali clamat, quae
De profundis. Titulus : [Cassiod.] Canticum gra- est nobis profundum. Qui enim sentitse forein pro-
duum. Undecimus gradus poenitentialissupplicalio, fuiido, ubi fiuctibus interioris et exterioris miseriae
qui congrue.post praedictosgradus ponitur, quia nec -atteritur, imago Dei gemit, clamat donec eamHberet
Jimens lantum Deum,- nec omnia feriensdignum se Deus, ita ut renovetur el reparetur a Deo, qui iilam
penitus sentit Christo, quia in corpore nullus sine impressit, cuin hominem formavit; sed cum de pro-
peccato est. Et ideo una secufilas est precibus incli- fundo clamat, surgit de profundo : et ipse clamor
nari. [Alcuin.] Et est iste sextus psalmus in ordine t non eum sinil multum in imo esse. Valde enim in
^*
pqenitentialium psalnjorum, et undecimus in ordine profundo sunt qui nec clamantcum viderint se quo-
canticorum (181). Per senarium notatur perfectio, lidianis peccatis obrutos, et acervis quibusdam et
quia sex diebus perfecit Deus mundum. Per unde- inolibus iniquitatum pressos; sed potius illos irri-
narium notalur transgressio, quia et denarium ex- dent, qui eos Deum rogare monent. Hoc est pro-
cedit, et ad duodenarium nonpervenit. Undeel un- fimdum in quo peccator contemnit. Sicut dkit
decim erant vela capillatia in tabernaculo Doraini Scriptura : Peccalor cumvenerilin profundummato-
(Exod. xxvi), [Alcuin.] et undecim sunt psalmi rum contemnit (Prov. xvm). [Cassiod.j Deinde
Asaph, etin undenario fuerunt apostoli, semoto fe- subdit quid clamaverit : Domine, exaudi vocem
licissimo Juda: sed ad duodenarium redierunt, sub- meam. Deindealiis verbis idem repetit, dicens, et
sliluto Matthia. In his ergo datur intelligi quod VERS.2. — « Fiant aures tuaeintendentes : in vo-
quantaecunque perfectionis sit aliquis, non tamen « cem deprecationis meae. >
sine peccato est, pro quo necessaria esl poenitentia, Fianl aures tuw, [Aug.] id est auditus clementiae
quia est senarius cum undenaric. Intentie : [Cas- intendentes in vocem deprecationis mem. Precibus
siod.J Monet ad poenitentiam. Modus : Bipartitus Deumplaceat, ut clementer audiat. Deindeostendens
est. Primp poenitenscaplat a sua persona misera, .n de quo profundo clamet, ait:
ct a miserieordia judicis, unde sperat magna. Se- VERS.3. — « Si iniquitates observaveris,Domine,
cundo ponilur laeta conclusio, cum certiludine ve- « Domine, quis sustinebit? >
niae, ibi, speref Israel. [Aug,j Hic ergo pceni- Si iniquitates. [Aug.] Hoc est profundum de qno
tens sciens se esse in profundo, a simili Jonae clamal; sub molibus namque et fiuclibus suarum
clamat, iniquitatum clamat. Circumspectis enim omnibus
VERS.1. — « De profundis clamavi ad te, Do- nulluni bonum videns, sed undique mala et catervas
« mine ; Domine,exaudi vocem meam. > scelerum suorum cernens, quasi expavescens ex-
2)e profundis clamaviad te, Domine.Haecest vox clamat, o Domine, si iniquilatem vel iiiiquitates,
ascendentis. [Aug.] Attendat ergo quisque in quo o&sertiatierts,id est ad vindiclam aeternamservave-
profundo sil, de quo clamet ad Deum.ClamavitJo- ris, Domine, quis sustinebit? te j'udicem? nullus.
nas de profundo, scilicet de ventre ceti (Jon. n), Non lantum ego, noii dixit, ego non sustinebo, sed
quia nee venter belluaepotuit lenere vocem precan- quis sustinebit? quia prope omnis humana vitapec-
tis, quae omnia penelravit et ad Dei aures usque calis suis circumlatralur, omnisque conscientia%-suis
(181) Ex Aug. xvDecivitate Dei, cap. 20.
1169 COMMENTARIUM !N PSALMOS.— PSAL. CXXIX. 1170
cogitalioitibus accusatur, et non est castum cor, A (itfaMfi.'_,).Inde in legc caput et cauda hostp Do-
quod praesumatde justitia sua. Praesumat ergo de mino offerebatur (Lev.it.m), [Aug.] et quia ea hora
Dei misericordia, scilicel quod apud eum est propi- Chiistus immortalissurrexit. llle ergo sperata vigi-
tiatio. lia matulina, qui non aliud a Deo quam immortali-
VERS.i. — « Quia apud te propitiatio est; et tatem sperat.
« propter legemtuam sustinui te, Domine. > Speref Israel, etc. [Cassiod.]Secunda pars, ubi
Quia apud te propitiatio est. [Aug.] Quasi dicat: est Iaetaconclusio, ubi de se secufus prsedicalaliis
Quia spe clamat, quia est iri eo misericordia , quod ut semper sperent in Domino. Quasi dicat : Sicut
ita ait, quiaapud te, etc. Vel ita junge. Nulluspo- anima mea speravit, sirailiter speret Israel in Do-
test suslinere, si observaveris iniquitatem; sed ta- mino a ciistodia matulina usque ad noctem. [Aug.]
men non despero, quia apud te propiliatio est. In Sed quomodo sperat peccator quod habuit ille, qui
hoc mihi esl spes, quia apud te propitialio, scilicet sine peccato erat? bene,
sacrificiumquqd pro nobis oblatum est, quo peccala VERS.7. — « Quia apud Dominummisericordia;
solvit, sciHcet innocens sanguis Christi, pro nobis « et copiosa apud eum redemptio. >
fusus et Oblatus,quo delentur omnia peccata nocen-
Dominumest misericordia; [Aug.] quia
lium : quo captivi de manu captivantis inimici re- B Quia apud
ille qui sine peccatopraecessit,delet peccata sequcn-
dimuntur. In hoc ergo mihi spes est. Nam si j'udex
Et apud eum est copiosaredemptio, scilicet
solum esse velles, et misericors esse nolles, oranes tium;
sanguis preliosus, qui lotius mundi peccata re-
iniquitates observares. Et quis ante te slarel in j'u- deniit.
dicio luo ? Cna ergo spes est, quia apud te propilia-
tio est, et proplerlegemluam, scilicet misericordiae, VERS.8. — « Et ipse redimet Israel ex omnibus
cum olim premeres sub lege veteri, reos faciente, « 285 iniquitatibus ejus. >
suslinui te, Domiue, scilicet prcpter legem miseri- Et adeo copiosa, [Aug.] quod ipse qui sine pec-
cordiae et charilalis quaevivificat, sustinui : quae cato praecessilj.redimefIsrael. Israel se vendere po-
peccata cendonat, el de caeleromonct, ue ofiendat tuit, et non redimere : ille qui sine peccato est, po-
homo. Efsi litubavi, remedium dat orandi: Dimitte test redimere. [Cassiod.] Hic jam dicit, quid sit fa-
nobis debitanostra sicut el nos dimitlimusdebitoribus ctttrus ille, quem dixit misericordemesse et copio-
noslris (Matth. vi). Et quia hanc legem dedisli in sum, scilicet quod redimet Israel ex omnibus iniqui-
ipsa necessitate, sustinui te, exspectans quando ve- talibus ejus.
nias, et liberes ab omni necessitate. Sine hac igitur ,C COLLATIO IN PSAL5IUM 126 : « DE PROFUNDIS CLA-
lege misericordiaeet charitatis, qua alter alterius MAVI.>
onera portat, nulliis suslinet, vel frustra stislinet.
Demdequasi quis diceret: [Gl. inl.] Est-ne verum VERS.i. — Propter legemtuam. Hunc locum di -
ligenter examinavit B. Hier. ad Suniam et Fretel-
quod propter illam legem sustiuueris? conversio sit lam, ex cujus perlractatione palam advertimus
adauditores, et ait : Utique, ipsum legisse biblia Hebraica absque punclorum
VERS.5. — « Sustinuit anima mea in verboejus: dislinctione,*.simul et jod, ubi legimus vau, quod
t speravit anima mea in Domino. > vau, et quosdam inlerpretes prius tenuisse descri-
bit, a qqibus nostram leclionem habemus in usu,
Sustinuit anima mea in verbo ejus, [Aug.] quod sed praestat eum audire loquentera.Dicilis in Graeco
non fallit, quod regnum promisil post veniam. Ac- vos legisse, fvexevTOOOVO(XOT6? trou, id est propter
nomen futtnt, et nos confitemur plura exemplaria
cepimus quidem veniam peccalcrum , sed aeternam sic reperiri; sed quia verilati studemus, id quod in
vitam nondum tenemus : debita sunt deleta, sed Hebr. sit, simpliciter debemus dicere. Pro nomine
merces est adhuc futura, quam speramus in verbo enimsine lege apud eos legiturthira, quod Aquila
est foSov, hoc est timorem. Symma-
ejus. Si verbum nostrum esset, deberemus timere. interpretatus
chus et Theodotion vo^tov,id est legem, putantes
Sed quia verbum Dei est, non fallit. Securi ergo rnln THORAH, propler litterarum jod et vau simili-
speremus in ejus verbum, quod fallere non potest, D tudinem etformam, quaetamen magnitudinedistin-
guuntur. Quinta edilio terroMm inlerpretata est.
propter quod subdit, speravit anima mea in Do- Sexta verbum. Hactenus D. Hier. Caeterum nunc
mino. cum punctis legimus, •mn TIUARE, id est timeberis.
VERS.6. — « A custodia matutina tisque ad no- VERS.6. —•2 custodiamatulina usquead noclem.
« ctem; speret Israel in Domino. > ip*rt*7ano» "ipab o»in©a MISCHOMRIM LABOQER
A custodia, vel vigilia, matutina usquead noclem. SCHOMRIM LAROQER, quod interpretatur D. Hier., a
[Aug.] Ideo dicit a vigilia matulina, quae est finis vigiliamalutina, usque a.d vigiliammatutinw; Pra-
tensis, supra observanlesmane, supra obsenantes
noctis, quia Dominustunc surrexit, quod et in nobis mane; Sancles, tnaais quamcustodesmane,cuslodes
speramus. Et ex tunc hoc coepitsperare anima no- mane; Munsterus, anfe cuslodes matulinos, antc
stra, et sperat usque ad noctem, id est usquequo custodes, inquam, malulinos, ac caeteripari forma.
non morianiur. [Alcuin.] Aliter non valet, quia qui Quaetranslalio eo lendit, quo insintietur perfecta,
indefessa, el jngis in Deum fiducia. Ubi ergo sensus
perseveraveritusque in finem, hic salvus eril lanlmn tenetur, verborum cacozelia aspernanda est.
1151 PETRl LOMBARDI 1179

PSALMUS GXXX.
PSALMI TITULDS : « CANTICUM GRADUUM. > A est conceptionis, secundum aliliouis in utero; ter-
Domine,non esl exaltatum. Titulus: Canticumgra- tium emissionis, quarlum portationis el lactationis,
duum. [Cassiod.J Duodecimusgradus est humilitas, quintum abiactationis, ita et in utero matris Eccle-
quam intus et extra hic se habere ostendit. Intentio: sia, primo concipimur, dum fidei rudimentis in^
Monet ad humilitalem. Modus: Biparlitus est psal- struimur. Indequasi in ejusdem utero alimur, in
mus. Primo proponens se humilem, poenamindicit eisdem primordiis profitentes; deinde in lucem edi-
non humili. Secundo suo exemplo ad spem monet, mur dum per baptismumregeneramur. Deindequasi
ibi, speret Israel. Oslendens ergo se humilem intus manibus Ecclesiae portamur, et lacte nutrimur,
ct extra, ait; o Cumpost baptismum in bonis operibus informamur,
VERS.1. — ( Domine, non est exaltatum cor et lacte simplicis doctrinae proflciendo nutrimur,
« meum : neque elati sunt oculi mei. > donecjam grandiusculi a lacte matris separati ad
Domine,nonest exaltatumintus, cor meum,[Haym., mensam Patris accedamus, id est a simpliciori do-
Cassiod., Aug., Haym.] Per hoc nota contrariuni, ctrina, ubi praedicalurVerbum caro factum, acceda-
id est huniiliatum est cor meum, quod est sacrifi- mus ad Verbum in principio apud Deum. Inde est
cium Deo; nequejani elali sunt extra, oculi meiquia quod Abraham non in nativitate Isaac, non in cir-
signum superbiaeexterius non ostendi. B cumcisione, sed in ablaclatione
magnum convivium
VERS.2. — « Neque ambulavi in magnis : ne- legitur fecisse (Gen. xxi). Haec quinque tempora
« que in mirabilibus super me. > sancla observat Eeclesia. Dumenim in quarta feria
Neque ambulavi superbiendo, in magnis, neque quartae hebdomadaemilitiae Christianae, agonistae
in mirabilibus super me, [Aug.]id est non fui stt- Christi vocantur, quasi Ecclesiaeinfantia concipitur.
perbus, noltii quasi in mirabilibus innotescere ho- Tunc enim per exorcismum et catechismum rudi-
niinibus, non quaesivi aliquid supra vires meas, mentis Christianitalis imbuuntur. Deinde quasi iri
unde apud imperitps jactarem me, ut qui mirabiiia utero Ecclesiae aluntur, usque ad Sabbatum san-
sibi cptant, sicut Simon Magus in mirabilibus vo- ctum, in quo per baplismum ad lucem generantur.
luit supra se ire, delectatus potentia apostplorum, [Alcuin.] Deinde quasi manibus Ecclesiaegestantur,
non justitia. Talia voluit facere, qualia apostoli fa- et lacte nutriuntur usque ad Pentecosten. Quo te«-
ciebant, sed nen talis esse (Act. vni). Ideo supra pore nulla difficiliaindicuntur, non jejunatur, non
se, id est supra vires suas erat quod volebat, sed media nocte surgitur. Soror namque nostra parva
potius quaerendum est ne quis.discordel in corpore est, et ubera non habet (Cauf. vm), ideo paulatim
Christi, quod est Ecclesia, nec majori invideat, sed nutrienda. Unde tunc illud Petri in Ecclesia canla-
in alterius bono, ut In suo gaudeat. Et qui in gra- lur : Quasi modo geniti infantes, raiionabiles shie
tiis abundat, magis se humiliet, secundum illud : dolo, etc. (7/ Pefr. n). Postea Spiritu paraclelo
Qnanto major es, humilia te in omnibus (Eccli. in). confirmati, quasi ablactali incipiunt jejunare, et
VERS.3. — « Sinon humiliter sentiebara : sed alia difflcilia servare. [Aug.] Multi vero pervertunt
« exaltavi animam meam. t hunc ordinem, ut haeretici et schismatici, se anle
VERS.4.— « Sicut ablactatus est super matre tempusalacle separanlps, undeexstingutintur : hic
« sua, ita retributio in anima niea. i vero servasse se dicit, obsiringens se maledicto,
Si non humiliier, [Gl. int., . Aug.J quasi dical: sic : Quasi dicat: Non modo in aliis fui humilis,
Non ambulavi inmagnis, sed humiliter sentiebam, sed etiam in scientia, qttia humiliter sentiebam,
beneficia a Deomihi data. El non exaltavi animam, prius uutritus in lacle, quod est Verbum caro fa-
meam, superhiendo. Tolum repete seriatim. Et si ctum, ut sic crescerem ad panem angelorum, scili-
uon humiliter sentiebam, sed exaltavi animani cel ad Verbum quod erat in principio apud Deum.
meam, ifa fiat retributio in anima mea. Ita per eani Nam ipse est panis de quo infans paseitur; panis
ego sieuf aliquis incumbens super matremsuam, id enim de mensa trajicitur per nialris- mamillam, ut
est indigens foveri sinu matris, perit, si sit ablacla- D sicperveniat idem alimeiilum ad parvum infantem:
ius, id est a lacte matris separatus, obstringit se sic Christus cum esset Verbum in principio apud
iste maledicto. [Cassiod., Alcuin.] Hoc autem sole- Patrem, quaiem pro modo suo angeli capiebanl, ut
tmis dicere, quando de causa bene confidimus. Vcl panem angelprumnianducarethoino, ipsum Verbum
ita : Si non humiliter. Ulitur siniililudiue, ablactati caro factura est, ut per carnem panis coelestistran-
inmaledicto, agens de Ecclesia in figura laclantis siret ad infantes. Et secundum hoc ipsum Verbum
niatris. Sicut enim quinque tempora notanlur in crucifixum est, sed non est mutatum in hominem :
carnali procreatione et alitione, iia in spirituali. homo mutatus est in illo, ul melior fieret quam
Prius enim concipimurin utero, deinde ibidemali- erat, non ut ipsa sttbstantia Verbi converteretur.
niur, donec in lucein edamur, deiiide manibus ma- Per idquod homo erat, morluus est Deus; et per
t:is gestamur, et lacle imtrimur quousque nblaclati id quod Deus erat, homo excitatus estetresur-
ad niensam patris accedamus. rrinmmerco tcn.ipus rexil.
1173 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. CXXXI; 117*
Quidquid passus est homo, non potest dici non A si ablactatur, exstinguitur. Bonum est ergo adulto
passus Deus, quia Deus erat homo; sed nemo mu- ablactari, sedeiqui super matrem est, perniciosum
talus in hominem. Quomodonon potes dicere non est. Ne efgo ablactefis quousque super matrem
te passum injuriam? si vestis tua conscindatur, es; sed si adultus errat, redeat ad lacmatris; ctsic
quamvis vestis lua non sis tu, multo magis ergo revelabit ei Deus, quod aliter sapit (Philip. m), quia
quidquid patitur caro Christi unita Verbo, debet superbis resistil Deus, humilibus dat gratiam (Jac.
<iicipati Deus, quamvis Verbum nec mori poluerit, iv), ut haecsententia stet, liltera legi sic potest. Ila
neceorrumpi, nec mutari. Sed quidquid horum pas- fiat retributio in animamea, sicut fit illi qui prius
sus est, in carnepassus est. Dominusergo Chrislus, incumbens super malrem suam, postea grandiuscu-
panem angelorum fecit nobis lac incarnatifs, appa- lus adultus factus est, ablactatus, id est a lacle
rens mortalibus. Et non exaltavi animam meam, malris separatus, ut valeat accedere ad mensam
ut haeretici, qui si utcunque aliquid ceperint, vel Patris. Vel si sunt in litlera ablalivi casus, idem
visi sunt capere, inde superbiunt; et cum adhuc sensus manifeslus est, ut dicatur sic : Ita fial re-
teneri super matremsuam sint, et portentur mani- tributioin anhna mea sicut, illi qtti esf, ablactalus su-
bus Ecclesiae, ut crescunt qui portaii fuerunt in per matre sua, id est a.matre sua.
utero ut nascerentur, a lacle matris ante terapus PARSII. VERS.5. —« Speret Israel in Doinino,ex
separantur. Unde exstinguuntur. Quod ego non < hoc nunc et usque in saeculum.>
feci. Et si non feci, sed exaltavi animam meam,
Speret Israel. [Cassiod., Aug.] Secundapars, ubi
ante tempus discedens a lacte. Ila retributio in
est coriclusiopsalmi, ubi suo exemplocaeterosmo-
animamea, sicut lit illi qui ablactatus est habens net: Quasi dicat: Et quia ita ago, ergo meoexem-
adhuc necesse incumbere, super matre suaobstriri-
plo, speret Israel in Domino, quia sic mala saeculi
git se esse maledieto. Quasi dicat : Ita fiat mihi ut tolerare poterit. Speret dico, ex hocnunc et usque
iUi qui supra matrera incumbens, et non grandiu-
in swculuni;:idest semper sine fine, quousque ad
sculus ablactatur. Vel ita, egit de humilitate qua aeternitatem
est veniat, quia postea non erit spes, sed
parvulus maUtia, non altus superbia. Hic agitde res.
exaltatione, qua altus est secundum scientiam, non
humilis. Est enim altitudo bona et mala : similiter 286 COLLATIO IN PSALMUM cxxx : « DOMINE ,
et humilitas. Humilis enim debet esse homo pro- NON,> etc.
pter supefbiam, non secundum scientiam. Altus VERS.3. — Si non humiliier senliebam; sed exal-
propter sapientiam, non superbiam. .Unde Aposto- r" fa«i animam meam. ln versionibus alia ponuntur
verba, nihil tamen sonant, quam ex tenore mode-
lus : Nolitepueri ejficisensibus, sed malitia parvuli stiaenihil sibi tribuere. D. Hieronymus, si nonpro-
estole, ut mentibusperfecli sitis (I Cor. xiv). Bonum posui et siler.efeci animam tneant.*Pratensis,si non
est ergohumilem essepropter superbiam cavendam; posui ethumiliavianimammeam; Sanctes, riisi posui
et silere feci animam meam. Munsterus, si nonposui
altum, seCundumsapientiam. Sed quidam ne sint et compescui animam meam; Pellicanus, st*non mo-
superbi, diminuunt se, nihil volunt discere, etre- destimsludui et silui; interpreles pro Ca.jetano,si non
manent inlacte: quos redarguit Apostolus, dicens: cequaviet sUere feci animam meam. Translator ad
sed pono et compescoanimarn meam.
Facliestis, quibus opus est lacte, non solido cibo Campensem,
Ecce clare vides, quod intelligentiam assecuti
(I Cor. HI). Lactareergo ut nutriaris et crescas, et sunt.
ablactatus panem comedas. Sicut ablactatus est supermatre sua, ita relributio
Dicit ergo : Si non humiliter sentiebam, sed exal- in animamea. Quia in Hebr. ponilur ablaciatioani-
mwad
tavi animam meam,id est si non mente, sed malilia collatioinfantis ablaclationem,quosignificetur mutua
Similitudinis: idcirco LXX. Apteposuerunt
parvulus fui : lla fiat relribulio in anima mea, sicut secundo loco, ila fetribulio in anhna mea, pro eo
sil illi qtii grandiusculus et adultus est, id est re- quod est, ita ablaclala ad ine anhna mea; sic enim
tribualur mihi, quod relribuitur puero, qui abla- litvicissira utrinque mulua redditio lON iby "5*1333
ctatur a matre, ut jam sit idoneus panem comedere; D "UEBJ ihs So» KEGAMUL ALEIMMO CAGAMCL ALAINA-
nec obstringit se hic maledicto, sed asserit sibi bo- PHSCHI. Divus Augustinus ad eum modum interpre-
tatur, sicut ablactatus ad malremsuam, ita ablqctata
numreddi. Et est sana sententia, seddiscordat qupd ad me anima mea; Pralensis, sicut ablactaius super
addit, supermatrem, non dicit a matre, vela lacte matrem suam, sicul ablactaius super meanimamea ;
matris. Quod si diceret, planus fieret sensus, sed Sancles quidem de suo addit, sicuf ablaclatum su-
ait: Super matrem, quod non bene convenit. Infir- per malrem suam, sicut ablactatum eam quw-est in
me animam meam, hwc faciat miki Deus, et hwcad.
mus enim qui super matrem est, ut praedictumest, dal. Reliqui in commemoratisferme leguntur

PSALMUS CXXXI.

PSALMI TITCLUS : I CANTICCM GRADUUH. > lis domus Dei, ut et David ad litteram fecit, qui
Memento,Domine,David. Titulus : Caniicumgra- domum Deo aedificarevoluit. Et congrue post gra-
duum. [Aug.] In hoc decimo tertio gradu, jam hu- dum humilitatis agit de aedificationedomtis, quia
milis et mansuelus satagit de aedificalionespiritua- per humilitatem euicitur aliquis domus Dei. Unde:
f!75 :'^J''- y PETRl LOMBARDI H"6
cilo
Superquemrequiescelspirilus meus, nisi snpefhumi- A naefclicitates somnia sunt dormienlium, quae
lem et quiclum, et iremenlem sermones meos? (Isa. transeunl. Quomodoenimquividet thesauros in som-
J_\V_) nis dormiens dives est, sed evigilansnilreperit, sic
Intentio : [Cassiod.] Monetut et nos et aliosaedi- qui dormiunt torpentes in divitiis ct voluptatibus
ftcemus domum Deo. Modus : tripartifus est psai- saecttli,cum evigilaverint post hanc vitam, nihilin-
mus. Primo ostendens votum aedificandidomum, venient in manibus suis: quod iste se non fecisse
precalur ul imjjleat. Secundo oslendit domunl aedi- qui vull invenire locum Domino dicit : Si dedero
ficatam : et ubi? ibi, ecce audivimuseamin Ephrata. somnum oculis raeis, Et ut plus dicam, Si dedero
Tertio dicit promissienes Dei factas, aedificatseSion, palpebris meisdormitationem quod minus est quam
ibi, juravit Dominus David. [Aug.] Volens ergo dormitio. Quasi dicat : Non dabo, est qui hon dor-
aedificaredomum Domino, ait iu persona totius mit, sed dormitat. Modoenim retrahitur a terrenis,
Christi, o modo revalvitur, ilio crebro inclinat caput tanquam
, VERS.1. — « Memento,Doriiine,David,et omnis qui dormitat. Ditraergo quod minus est, a se remo-
«mansuetudinis cjus. > vet, de se plus dicil,
DoniinePater, memenfoDavid, [Aug.] spirilualis VERS.5. — « Et requiem temporibus meis, donec
manus forlis, qui in mansuetudine diabolum vicit; I{ « inveniam locum Domino, tabernaculum Deo Ja-
Et omnismansueludinisejus. Ad Htteram,Davidrex « cob. >
ille filius Jesse,,valde mansuetus fuit. AdeoutSauli ET, [Aug.] ut etiam minus dicam, id est quod
malum pro malo non redderet, quando in spelunca minus esl a me removeam. Si dedero reattiem tem-
ad quam divertit Saul causa purgandi ventrem da- poribus meis. Quasi dicat : Non dabo. A reqnie
tus est in manus ejus : cui pepercit David, nolens temporum somnus venit ad oculos, quia dormituris
eum occidere : erga quem tanlam servavit humili- tempora gravari incipiunt, et cum senserint sibi
tatem, ut illum regem, se vero canem aut pulicem gravari tempora jam imminet somnus. Cum ergo
fateretur (I Reg.xxtv). Sed non de illo hic agitur. aliquid temporale te incipit delectare ad peccaturn,
imo de ejus significato. Per illumenim typicesigni- jam gravantur tibi tempora; sed ne des te ilii de-
ficatuf ille unus homo, cuj"usvox saepein psalmis lectationi, et somnus non venit ad oculos. Isla co-
audilur, scilieet lolus Christus caput et corpus, cu- gitatione quasi confricans frontemexcutis somnum,
jus humilitas et mansuetudo commendatur hic : et speras Iocum Domino, donec inveniam. Quasi
VERS.2. — « Sicut juravit Domino, votum vovit dicat: Non inlroibo in tabernacnlnm, non aseen-
« DeoJacob. > C dam in lectum, nec caetera quaesequuntur faciam,
Sicut juravit. [Aug.] Quasi dicat: Ad hoc me- donec inveniam ioettnt Domino,non quod post illa
mento ut impleat skutjuravit et votumvovit, id est faciat, sed in loco parato in se et in aliis requiescit
sicut firmiter promisit, et ex volo voluntatis Domino Deus ae si diceret: Non illa faciam , sed istud ideo
Deo Jacob, id est futura attendentium, id est ita dicit inveniam, quia diu quaesivit.Locum enim Do-
memento David utimpleat quod promisit Deo.Nemo mino in se qucerebat,qui super humilemet quietum
praesumat.viribus snis, reddere quaevovit. Qui enini requiescil (isa. ixvi). Locus aulem Dei est, si sua
te hortatur ul voveas, ipse te adjuvat ut reddas. deserit re, vel saltera ainorem si se non amat, sed
Vovit autem Ecclesia in marisuetudine, ut sit do- Deura."Deindequod dixerat locum, dicit tabernacu-
mus Dei, quo nihil gratius potest Deo offerri. Domus ium, subdens, labernaculumDeoJacob. Tabernacu-
autem est si sua non quaerit, sed gandet de com- lum dicitur sccundum praesentem statum, in quo
muni. De propriis enim fuerit mala. militatur. In futuro erit domus pacis, ubi pausabi-
VERS.5. — « Si introiero in tabernaculum do- tur. In tabernaculo adhuc gemimus, in domo lauda-
« mu.smeae,si ascendero in lectum strati mei. > binms, quia gemitus est peregrinantium laudatio,
Si inlroiero in, etc. usque, donecinveniamlocum jam in patria conmoranlium [Gassiod., Hilar.] Et
Domino, tabernaculum Deo Jacob. [Aicuin.] Hiicus- D nota quodDeo Jacob dicit se solvisse, sicut supra-
que liltera suspenditur. El esl aposiopesis. Ac si dixit promisisse. Vel ex persona Christi capitis po-
diceret: Si hoc vel illud fecero, nunquam de ca> test legi ab illoloco: Si introiero. Qhasi dicat: Ju-
tero mihi credatur. [Aug.] Quasi dicat: Juravil Da- ravit David, id.est Christus, dicens : Si introiero
vid Domino dicens : Si introiero in labernaculum in tabernaculum domus mem, scilicel ccelestis habi-
domus mem, id est si qusesiero qiiaemea sunt, non talionis. Tabernaculum enim cceleslis et habitalio.
cmaeDei. Quasi dicat: Non quaeram. Sciebat enim Et si ascenderoin lectumslrati mei, id est ad dexte-
se proprio impediri, nc fiat locus Deo, et si ascen- ram Palris, ubi est requies el finis labertim. Et si
dcro in lcctumstrati mei, idest si acquievero carni, dederosomnumoculis meis, id cst requiem monis
quasi non acquiescam. Ideo dicit ascendero, quia triduame. Deinde aliis verbis idem repelit, et pal-
rcs privala superbos facit. Et pebris meis dormitationem. Et requiem temporibus
VERS.i. — < Si dedero somnum oculis meis, et meis, donecinveniam locum Domino, labernaculum
s palpebrfs mels dorniitationem. > DeoJaco6,[Alcuin.] id est Ecclesia sancla praedica-
Si dederosomnum,[Aug.Jidest carnalemdeleelatio- lione, doncc fundata sit aposippesis. Quasi dicat i
nem oculismeisnieniis. Quasidicat:Non daho; fcrrp- Non amplitts crcdalur mihi
 1177 COMMENTAWUM 1N PSALMOS.— PSAL. CXXXL 1178
, PARSII, VERS.6. — « Ecce audivimus eam ini A i non promitleret, nisi prius resurgeret capuU.Et,
« Ephrata : invenimuseam in campis sylvaa. > ) te euiilead Patrem
Ecce audivimus. [Cassiod., Alcuin.j Secundai VERS.9. —« Sacerdotes tui induantur justilia -
pars, ubi ostenditur aedificata domus, el nbi : et; « st sancli tui exsultent. t -
precatur ut exaltetur, et ne Judaei penitus, sint Sacerdotestui induantur justilia, [Aug.] id est
alieni. Quasi dicat : Hoc promisit Davidet imple- regale sacerdotiumindualur fide, quiajustus exfide
vit. Nam ecce audivimuseam neulraliter, [Haym., «ivif(Hdbdc. n). Unde Petrus ait: Voseslis genus
Gl. int.] scilicet locum, sedem, domum; vel eumi eiectum, regale sacerdotium, gens sancta, ei popu-
scilicet locumvel Deum; vel, eam. Quam eam?sci- lus acquisilionis. Et sancti lui (1 Pclr. n), id esl
licet sedem Domini. In Ephrala. Ephrata enim membra lua, acceplo pignoreSpiritnssaneti, exsul-
interpretatur speculum. [Aug.] Domus ergo Dei lenl, id est laetentur, spe resurrectionis. Et accepit
futura in lege et prophelis praedicata est, in eosdem sacerdotes el sanclos, scilicet oranes fide-
quibus fuit imago et umbra. Inventa autem est les. [Alcuin.] Vel per sacerdotes significat praela-
in gentibus, utide subdit: Invenimuseum, vel eatn tos Eeclesiae, per quos, subjectos fideles; arcam
in campissylvae,id est in genlibus incultis, ubi erant vero quam surgere precatus'erat, per partes ipsius
vepres idololatriae,quia quod in jmagine, id est in C * Ecclesiaedistinguit dicens : Sacerdoles lui, id est
figurapraedicalumest Judaeis, in fide gentium ma- praelali, induantur juslitia, et aliis virtulibus. Ut
nifestalumest. Unde : Misit DominusVerbumin Ja- enim in veteri Testamentosacerdotes diversis orna-
cob, et ceciditin Israel (Isa. lx). Vel ad Htteram mentis vestium ulebantur, ita lii evangelici sacer-
ita: Ecce audivimus eum, [Hilar.] scilicet Domi- dolcs 287 diyersis virtutibus adornantur. Haec
num nasciturum, in Ephrata. Haecest Belhlehem sunt ornamenta quoeDeus exigit. Quaeenim legales
ubi natus esl Dominus. Et invenimus eam in cam- pontifices in vestibus geslabant, illa evangelici sa-
pis sylvae.Audituni quippe est nasci in Bethlehem, eerdotes in cordibus habere debeut. E.t sancti tui,
sed propter fidemgenlium in campis sylvaecomper- [Alcuin.] id est minores et subdili exsultent. Deinde
tus est. Et ut amplius confirmet, dicit se introisse, ex persona ipsius David roganlis Deum Patrem,
subdens: subditur :
VERS.7. — « Inlroibimusin tabernaculum ejus, VERS.10. — «Propter David servum luum, non
« adorabimusin locc ubi steterunt pedes ejus. > « avcrtas faciemChristi tui. >
Inlroibimus. [Aug.] Quasi dicat : Ncs qupque Propter David servum luum non avertas faciem,
perseverandein mililia, npn tantum invenimus,sed [Aug.] penitus a Judaeis, o Deus Paler, facient
introivimus.Vel, inlreibimus in tabernaculum ejus Chrisli tui ; quia enim Christus a Judaeis, a quibus
Dei Jacob. Qui intrat ut habitet ipse, a Deo habi- crucifixusest, faciemsuam avertit ad gentes, roga-
tatur; ad hanc domum pertinet, qui aliis tanquam tur propter reliquias Israel, ut salvaefiant: quod in
vivis lapidibus charitate compaginatus est. Intrat apostolis et in pluribus aliis impletumest. Et nola
ergo qui diligit; et qui intrat, dotnus Dei efficitur. quod ait, propter David, ac si diceret: Mei eliam
Et etiam adorabimusin locoubi steterunt pedesejus memento, ut propter me Judaeos fundilus non re-
Domini.DomusDei est ubi debet adorari, praeter- pellas.
quam non audit Deusad vitam aHernam.Ille ad dc- PARSIII. VERS. 11.— « Juravit DomintisDa-
mum Dei pertinel qui charitate compaginatus est « vid veritatem, et non frustrabitiir eum ; De friiciu
aliis. Et est sensus : Adorabimusin loco ubi stete- «ventris tui ponamsuper sedeintuam. i
runt pedes ejus, Dei, id est ila quod de eis erimus, Jurdvit Dominus. [Cassiod.] Terlia pars ubi dicit
in quibusstant pedesejus. Hi sunt qui perseverant proniissipnesDci factas sedificalaeSicn,id est Eccle-
usque in finerii.Vel ita, ut ad ipsam domum refe- siae.Et loquiturDavid in sua vel tetius Christi per-
raiur ejus, adorabimusin lOcoubi stelerunt pedes spna. Quasi dicat : Bene dice, propler David, quia
ejus, scilicel domus Dei. Locus uhi stant pedes do- D Dominusjuravil veriiatemDavidilli actuali filioIsai.
mus Domini, Christus est, in quo perseverant. Et non fruslrabitur eum David. [Aug.] Vel secun-
Deindeconversusad Dominuraait: dum aliam litleram, nbn pwnitebit eum scilicet Dc-
VECS.8. — « Surge, Domine,in requiem luam : minum. Pcenitere dicit Dominus,nonproplerconsi-
« tu et arca sanclificationis tuae. > lii, sed operismutatipnein. Non enim poenilentiam
Exsurge, i)omine, [Aug:] ei dicitur hoc qui di- patitur Deus, aul in aliquo fallilur, itl velit corri-
cit : Dormiviconturbatus (Psal. LVI).Quasi dicat: gete in quo erravit. Scd quomodphomo qui poeni-
ut haecpraedicla fianl, o Domine,-surge a morle in tet mutare vult quod fecit, sic ubi audis, quia poj-
requiemiuam, ut jam non conturberis, quia ntors nitet Deum, mutalionem ipsam intellige. Aliter i*a—
ilti ultra non dominabitur (Rom. vi). Et, o Do- cil illam Deus, aliler tu. Tu enim facis, quia erra-
mine, te prius exaltato, exaltetur poslea Ecclesia, veras ; illc facit, quia vindicat vel Hberat. Juravit
lu el arca, quasi dical: Surge : Tu, prior et arCa; dico,dicens: Defructuventrisluiponam supersedem
[Cassiod.]non arca Noevel Teslanienli, quaefigura tuam. Potcraldiccre.de fruclu lemoristui, sed sig-
fuit, sed sanctificationistuae, id est Ecclesia surgat nificaniiusait, de fructu veniris lni, quia de femi-
qiianisanctiftcasti. [Atig.]Hoccsibi resurreclionem na tanttini natus esl Christus, quo, id esl.ad quam
 '
117« I-ETRl LOMBARDl **!80
femiriam vir non accessif. Unde et illud, ex cantti.A eril finis.Ac si diceret: non est tempOralepraemium,
Ecclesiae: Et exivitper clausamportam lux et decus. sed aeternum.
Christus posilus est super sedem David patris sui, VERS.14; — « Quoniara elegit Dominus Sion ;
juxtaillud: Etdabit illi Deussedem Davidpatris sui « elegit eam in habitationem sibi. >
(Luc. i). [Alcuin.] quia quod David temporaliter QuoniamelegitDominus, [Hilar.] quasi dicat: Hoc
rexit, Christus spiritualiler. Et non modo illum po- promisit Deus, et gratis, non pro meritis, quoniam
nam super sedem throni, sed etiam, elegit Dominus sola gratia Sion, id est Eccle-
siam. Ad quid efegifeatn? in habitationem sibi, ut
VERS.12. — « Si custodierint filii tui testamen-
« tum meum : et teslimonia mea haecquae docebe spirilualiter habitet, qui ubique est. Elegit, dicens :
« eos. > VERS.1S. — « Haec requies mea in saeculum
«sseculi: hic habilabo, quoniam elegi eam. >
Si custodieriutfilii lui testamenlum meum [Aug.] Hwc esl requiesmea. [Aug,]VerbaDei Patris sunt
tunc et filii eorum sedebunl. Merilum videntur fa- , haec, quia sic amat nos Deus, utdicat se requiescere
cere parentes filiis suis, per hoc quod dicit: Si cus- in nobis, si nos requiescamus in illo. Nonenim ipse
todierint filii tui, et filiieorum sedebunt. Sed scien- aliquando turbatur aut requiescet in se; sed dicit se
duraest quod hpmines spem suam dicunt filios ge- B ] requiescere in nobis, quia nos in illo requiem ha*be-
nerare et relinquere, filii spes eorum sunt. Ideo 11- mus. Hwcest ergo requies mea, [Hilar.] ubi scilicet
liorum nomine spemposuit; per filios autem filio- requiesco. El hoe in swculum swculi, quia durat in
rum fructus spei accipitur. Et est sensus : Si filii acternum.Hoe ad litteram non
possetdici, cum saepe
tui, id est spes filiorum tuoluni, custodierinttesla- sit eversa illa terrena Jerusalem, hic, id est in Ec-
menlum meum,[Rem., Hay.] scilicet pactum baptis- vclesia habilabo, non merilosuo, sed quoniam 1
eleg
mi, id est si lilii tui bene sperantes cuslodierint eam dans benedictionem.
paclum baplismi, Et testimonia mea, id est praeeep- VERS. 16. — « Viduam ejus benedicens benedi-
ta vitae, scilicet kwc quw doceboeos, non quae ipsi « cam ; pauperes ejus saturabo panibus. >
sibi conslituunt. Ef benedicensbenedicamjugi benedictione viduam
VERS.13. •—« Et filii eorum, usque in saeculum ejus [Cassiod., Aug.]. Vidua est anima omnis quae
< sedebunt super sedemtuam. > intelligil se desertam omni auxilio, nisi soUus Dei,
El filii eorum [Aug.] id est fructus eorum usaue et ego salurabo panibus, scilicet coeleslipane. Deus
in swculum,id esl in aeternum, sedebunt super sedem enim est panis qui in carrie se lac fecit; quos satu-
tuam, id est lales fructus habebunt, ut spes eorum P ( rabo? pauperesejus Sion, scilicet non praesumentes
non fallat; sed veniat quo sperat. Velita : Per filios de se, sed de Deo. Cnde aUbi : Edent pauperes ei
accipe homines, per fi'ios eorum imitatores : et est: saturabuntur (Psal. xxi). Superbi vero saturati
Si custodierint filii tui, id est homines ex te nali, sunt in se, nee saturabuntur; sed humiles quanto
iestameniumet testimoniamea hwcquw docebo eos. plus esuriunl, tanlo plus manducant ;et tanto plus
Hocnon mutatur. Etetiam, filiieorum, id est sequa- esuriunt, quanto magis manes sunt a saeenlo.Plenus
ces eorum, si custodierint, et distingue, et postea fastidit, et quidquid illi daturus est respuit.
inferas, usaue in swculum, [Alcuin.] id est quan- VERS.17. — « Saeerdoles ejus induam salu
diu durabit hoc saeculum, sedebunl filii tui et filii « tari; Et sancli ejus exsultatione exsultabunt. >
eorum super sedem tuam, id esl spirituales reges Sacerdotesejus, [Aug.] id est genus electum, sci-
sui et aliorum erunt ut lu temporalis ; si custodie- licet oranes fidelesinduam salutari, id est Christo,
rint, sedebunt. [Aug.] Quidergo si noncustodierint, secunduni illud : Quotquotin Chrisiobaptizali estis
peritpromissio? non, quia si in tenon impletur, im- Christum induistis (Gul. m). Et sancli ejus, idem
pletur in alio. Nam et filii Davidsunt non stirpe, sed . qui et sacerdotes, exsultatione exsullabunt, quia in-
cultu Deielfide. Siergo non cuslodiunt testamenlum duti sunl salutari. [Alcuin.] Non enim in se lux
meum, non sunt filii. Non ergo glorieris de carne. D 1 sunt, sedin Domino. Vel distingue inter sacerdotes
[Alcuin.] Velita, ut perDavid intelligatur Christus, et sanctos, sicut supra. Et est: sacerdotes ejus, id est
el agit de promissione facta Christo hoc modo: Ju- praelalosinduain salutari, id estChristo, uthonesli
ravit Dominus Pater David, id est Christo verita- sint ad docendura, ef sancti ejus id est subditi exsui-
lcm et non frustrabilur, vel pwnitebileum, dicens : latione exsultabuntde Christo.
De fruclu ventris tui ponam super sedem tuam, id VERS.18. — «IUuc producam cornu David: pa-
est, illos quos paries ad fidem, o tu Christe, faciam « ravi lucernam Christo meo. >
reges, sed non tamen oriines, sed custodientes te- Itluc, vel illic, vel, ibi producam, vel suscitabo
stamentum: Si tamen, custodierint filii lui lestamen- eorntt David, [Aug.] id est Cnrislum, ut de Chrisle
tummeum, ettestimonia mea hwc quw doceboeos. praesumatur. Ipse est enim altitudo quam signiflcat
Hoc non mutatur, et filii eorum si custodierint, se- cornu non carnalis, sed spiritualis. Ipse est quibap
debunl super sedem tuam , id est participes erunt lizat poteslale el aucloritale. Ergo secure in eo ex-
tuae beatitudinis, ut sjcnt es regiae poteslatis, ila et sultaitt, qui bene per cornu significantur,quia cornn
ipsi pro modo suo Et boc usque in swculum,id carnem excedit, et Ecclesiaealtitudo spiritualis, qfiae
est in aeternum. Hbc est illud saeculum,cujus non carnem excedil Chrislus est, qui per gratiam nobis
 IfSi COMMENTARICM 1N PSAliMOS.!'-- PSAL, CXXXIL 41S2
carnem vincere praestat(Joan. v)', cui Joannes lri- A sub masculilip,; nori eninr debet, ut Ips> sa?piusad"
cerna pafatur. Unde subdil: Paravi iucerriam Cliri- nionet, reddi yefbuni verbo.
VERS.j. — ln toco ubi sietefUnipedesejiis. He-
stomeo.Haeclucerna est Joannes qui illura ostenden-
braice legitur ybsr, DTnVLAiiAttoM RAGLAU, hoc est
do praedicat,dicens : Hic est qui baptizal (Joan.i), scabellumpedumejus; quod et eodein recidit. Nam
[Alcuin.] qui Joannes praecurrens Christum nun- etlocus ubi pedesstant, scabelhnn utique soletesse,
tiat, homines baptismo assuefaciens viam praeparat ac utrobique huniilis praedicatio apostolorum,
Verbo. Ipse enim est praeco Verbi, paranymphus . ' tuf... et•;-fidelium perseverantia congruenter insihua-
sponsi, lucerna Christi. lnde est quod in diebus qui- VERS.8. — Sanclificationistuw. Hebraice dici-
bus festumnon celebratur, unus cereus ante Evan- tur ~ty UZECA,homo est forlitndinis iuw:. Atqui
sancti sunt, qui amore Dei firmiter robofati suut:
gelium defertuf. Hic est Joannes qui Christum prae- et sanctum, firmuin sarte dicitur. Unde Chaldaeus
cessit praedicando, baptizando. In feslivis autem paraplirastes, et arca in qua est lex tua.
diebus duo cerei praecedunt, quia bini et bini VERS.11. — Non frustrabilur eum. In feminino
sunt missi apostoli ad praedicandum in Judae- genere legitur inCaeterum Hebr. in Graecp siniiliter naaa
am ante Christi mortcm et resurreclionem (Luc.x'). MIMMENAH, «UTIJV. leguntdivi Hilarius 288
et Augustinus sub masculine. Ille refert ad David,
VERS 19. — < lnimicos ejus induatn con- hicad Deum, quia legit, non pmnitebiteurii. Qui vero
« fusione: supef ipsum autem efllorebit sanctifi- B sub feminino, respiciunt veritatem, a qua Deus non
« calio mea. » avertelur. In sensu nulla esldiscrepanlia. Necmagni
negotii est, muluum transitum fieri ift quavis lingua
InimicOsautem ejus, idest Christi, induam confu- similitudinis cognatione.
sione. [Cassiod.] Hoc faciet Filius, cui omne judi- VERS.16. —Yiduam. D. Hieronymus vertit ve-
cium datum est. [Aug.] Sed nOtaPatrem qui hic nalionem, et caeleri viaticum, escam, victum aut
facere FiHus facit. au- quid simile. Al Graecitrifariam variant. Quidaiii co-
loquitur quod Super ipsum dices habent dipav, id est januarii, alii Hpav, hoc
tem Christum efflorebit sanclificatio mea. Non lan- esttienafionent. Sed oblinuit usus; inquit_ Hiero-
lum erit, sed et efflorebit, quia ipse solus sanctifi- nymusiri Commehlariis, et ex parte tangit in qtioe-
cat, et nemo aUus. In eo floret ad gloriam sanctifl- stionibus, ut itnius lilterae demutatioiie, diceretur
yjipav, id estviduam. Sed Faber et Caecusadmodum
catioasimiUarboris, quas cum floret pulchriorest. siiadeut, utin posterum psallatur viaticumejus, etc.
Floret ergo ad gloriain sanclificatio in Christo, in ReclamatD. Hilarius, qui nec ignoratfransialionem.
quo est potestas sanctificationis. In homine autem venationis.Ait eniin : « Quidam translalorura inter-
pretatus esse ita reperlus est: Capiionemejus bene-
qui fenumest, cnjtts omnis claritas est, ,'u'tflos feni aicens benedicam, tanquam veiialoribus e%pisCalo-
(/sa. XL),non posset florerei ribus hominum effectisapostolis, haeceoruin bene-
COLLATIO IN PSALHUM CXXXI : « MEMENTO, dicta sit captio, maxime quod Belhsaida ex qua apo-
DOMINE, C stoli sunt, per interpretationem lingiiae Hebraiee,
< DAVID, > etc. domustienanfiuninuncupetur. Sed nObis sequenda
—
VERS.1. Mansueludinis ejus. D. Hieronymus est prima illa,;et sub Judaeorum tenipofibus,anle
el alii transferunt, afflictiOnisejus. Et Hcet alllictio Dominiadventum, ad Ecclesiae doctriiiam, corisi-
quam patienter perpessus est David, ejus maiisue- gnatatranslationis auctorilas,t)irfuame|tis beriediceris
tudinem plus satis patefecerit, yeruratametiapudHe- benedicam.> Ila Hilarius.jQuodautem D, AugilSliiius
braeosquoque,qui hicleguntliniajf UHNOTHO, lyj ANAD legerit et exposuerit viduamnotiiis Cst.Denique in
significatmansuetumet humilema themate.n_y ANAH Hebraeo legitur rn»3f.TZEDAII. Quod si inclinetur a
LOCest humiliavit, oppressusesl. radice ~?TSTZODsignificat tieuafionent, vel cibum;
VERS.S. — Ei requiemtemporibustneis.Istudnon si a radice m*. TZADAH, quod interdnm denolat de-
habetur inHebraeiscodicibus. « Multaautem ut ma- solari, praesertimin passivo, utestillud Sophon. in:
nifestumest, a septuagiuta viris, Hebraicae leclioni Desqtatw sunl civitates. TTSaNITZDU ; haud absurde
nori otioseaddita comperimus, inquilD.Ambrosius, -significabit viduam desolatamatque derelictam. «Vi-
ac superius multo pluribus ostensumest. > sciendum dua, inquit 1).Augustinus,est anima quaese intelligit
tamen hic non accipi lempoi*a,pro aslatum spatiis, desertam omni.auxilio, nisi solius Dei. >
sed ,pro capitjs lateribus, quo.d apertius liquet ex VERS.19. — Sanclificatio mea. Hebr, TfO NIZRO ,
GraBCO TOISxforayois-. consecratio, diadema, corona , sanctificatio. Sed ubi
VERS.6. — Ecce audivimuseam in Ephrata; in- legunt Hebraeiper vau, coronaejus, Sepluagintale-
venimuseam in campisstjlvw.Faber cOntendildebe- gerunt per j'od, notam prononlinis primae pefsona;,
re legi euin in masculino, quia praecessit, locum. D quod frequenlissime fit. Unde Hieronymus in Gom-
Quod si in feminino legeretur, non haberet quo re- mentariis, de hoc loquens simpliciter rotulit citra
ferretur, nisi foris emendicelur, quemadmodum D. quodvis pronomen. Scribit ergo, pro sanctificatione
Augustinus subaudit sedem. Et recte tanien ex fle- "113NEZER, iii Hebr. habetur, quod Aquila conse.cra-
braeo,tum ex Graecom.yct.' SCHEMAANUHA audivimus tum interpretatur, et significal laminam ex auro,
eani, miKXOMETZANUHA invenimuseam, Graece«u- quae in fronle ponlificis ligabatur sculptum habens
Tijv.Vertnn cst tamen D;Hieronymum, bene vertisse nomen Domini.

PSALMUS
PSALMI TITULUS : CANTICUM GRADUUM. >
Ecce quam bonum. Titulus : Canticum graduum.
[Cassiod.] Quartus decimus gradus esl charilas
proximi, quaefacit fratres habitare in unum. Unde
est benedictioet vita. Et est hicpsaimus atomus,id
cstsiiiedivisione, ubi charilas proximi commen-
CXXXII.
datur, quaenullam admittit alienationemmentis seu
divisionem. Hic ergo.vir justus de fralrum cohabi-
tatione exsultans, ait :
VERS.1. — « Ecce quam bonum et quatn jucun-
« dtim, habitare fralres in unum. >
Ecce. [Cassiod,] Quod ostendeiitis est, quasi plus
 4iRT PETIU LOMBARDI K HS4
ostentione quam lingua explicetur quod dicturus; A Chrisli inungebantur. [Aug.] Quod nriguentum po-
est. Quam bonum,id est utilc, et guantjucundum, id1 stea descendil a capite Christo, in barbam. Deinde
cst deleclabile, [Hilar.] hoc ideo subdit, quia suntt determinal in cujus barbam, subdens, barbam
bona quaenon deleclant. Quides.t bonum et jueun- Aaron, scilicet Christi veri sacerdotis. Ecce deter-
dum? fratres habitare in unum. [Aug.] Recte tariient minatio, id est in apestolos, et alios primitivos
iide certaverunt; sed vinci
disposilis singulorum officiisquod non impedit uni- ' saiictos, qui primo pro
tatem, sed facil quacunitas erat inter illos, de qui-- non potuerunt, quia jam caput ipsum praecesseral,
bus dieitur: Eraf iltis cor unum, et anima una. a quo descendit unguentum praecedentetaH exera-
[Acl. i] Hoc autem qitod hic dicit, scilicet habilarej plo qui vinceret barbam. Dico descendit in barbam
in unum, omnibusChristianis convenit, qui in unumi unguentum.
debent habitare mente el fide; sed proprie conve- VEUS.3. — « Qucd descendit in cram veslimenti
nit monasteriis et fratribus in unum cohabitanti- « ejus, sicut res Hermen, qui descendit in montem
bus, non modo corde, sed etiam corpore, ut etilliss « Sion. >
fratribus de Judaea, qtti omnibus stiis positis ad pe- Quodunguentum postea descenditin oram vesti-
des apostolorum, in unum habilabant de quibus; tnenfi ejus, [Hilar.] id est Christi, id est in illos p*er-
dicitur : Erat itlis corunum, et anhnauna; eleranil fectos, qui in unum habitant. Et fit comparatio inler
illis omnia communia (ibid.). Iste namque versuss cohabitationem fraternam el spiritualem unctionem,
velut dulcis sonus et suavis melodia, loto orbe no- scilicet inter causam et cffectum. [Aug., Cassiod.,
lissimus , ut tuba Spiritus sancti, diviscs corpore» Aug.] Vel ora ad quam descendit unguenlum acci-
congregavil in unum , et nionasteria plurima pepe- pitur, non illa quae esl in laleribus vestis, sed quae
rit, a quibus tamen benedictio ad caeteros descen- capilii vestis est. Tales sunt qui habitant in unum.
dil : qui, si non corpore in tinum habilant, mente ta- Sicut enim per istas oras inlrat caput hominis ut
men. Et quia osteiidendo dixerat, ecce, ostenditt vestiat se, sic per fraternam concordiam inlrat
quam bonum sit et quam jucundum, subdens : Christus, ut ab Ecclesia vestiatur, et significatur
VERS.2. —« Sicut ungueritiim in capite quod1 idem per orain vestis, qui et- prius, sed juxta aliam
« descendit inbafbam, barbam Aaron. > proprietatem. Vel per oram quae esl finis vestis, in-
Sicut unguenlum. [Aug., Alcnin.] Quasi dicat:: telliguntur sancli, qui erunt in novissimis tempori-
Ila est bontira et jucundum babitare fratres ini bus Ecclesiae, scllicet lempere Antichrisli. Est ef
unurii. Sicut unguentum in capile quod descenditini sensus . Descendit in cram vestimenti ejus, id est
barbam, barbam Aaron. Dicunt quidam hic fierii f, rtsque ad extremitates Ecclesiaein fine mundi, quae
comparationeni inter cohabitationem fratrum etL est tunica indivisibilis. Deinde aliis verbis diversa
actualem unctionem Aaron, et rorem Hermon; sed[ nclanlibus idem dicit, sicuXros. Quasi dicat: Ita
nihil est, cum hoc magnum non sit, el illi monles; bonum 'est et jocundum habitare fratres in unum,
magno inlervallo divisi sint. Spiritualiterergo inlel- sieuf bonus est et jucundus ros Hermon. Bos Jde
IJgenda sunt. Aaron sacerdos est, qui seipsum ob- coeloveniens, gralia est, qua fratres in unum habi-
tulit, id est Christus, qui inlravit in sancta sancto- tanlj non suis viribusvel meritis. Hermon, ad litte-
rum, qui fui.t et victima et sacerdos : qui cum inL ram, raons est trans Jordanem. Si ergo hoc ad litte-
mundo non inveniretmundumquod offerret, seipsumi ram accipiatur, mirum est quod ab eo ros descen-
obtulit, qui cum Ecclesia esl unus et totus Cliri- dit in Sion, imo impossibile, sed spiritaliter intelli-
stus. In capite ej*usest miguentutii, quia in eo ha- gendum est. Hermon enim dicilar lumen exaltatum,
bilavit plenittido divinitatis corporaliter, (Celes. i), id est Christus prius in cruee, postea in cosloexal-
cui non est datus spiritus ad mensuram (Joan. m), tatus, a quo ros gratisedescendit; in Sion , id est
sed a capite Clirislo ascendente ad ccelos, venit; "in Ecclesiam. Et est sensus : Ita.est illud bonum
Spiriltts sanctiis in barbam ejus, id est in fortes, sieuf ros Hermon, id est gratia Christi, prius in
strenuos, alacres :-quos barba significat, quae est; D criice, poslea exaltati in ccelo, ttiti ros descenditin
indicium virilitalis. Ideoqtte cum forlem aliquem montemSion, id est in Ecclesiam.Non enim in uno
describimus dicimus : Barbalns est. Descendit ergoi est Ecclesia, nisi ejus dono et gratia. ldem igitur
ungtientum in barbam, primum in apostolos, et in significat hic Sion, quod supra harba et ora vesti-
iHosqtsi primos impelussuslinuerunt; sed vinci non menti. Idem vero ros Hermon, quod supra unguen-
poluerunt, el ab illisdescenditetiam in oram vesti- tum, scilicet gratia, per quam fit cohabitalio. Qui
menti. Veslis Christi estEcclesia, quaeest sine ma- enim in uno sine rore charitatis sunt, sunt inquie-
ct:la_et ruga (Ephe. v); ora veslis finis est, in quo> tum jumentum.in j'unctura, quod nontrahit, sed
yestis perficitur. Hi sunt perfecli qttiin unum habi- lurbat. Odiosieuim sunt, molesli sunt, et turbu-
tant, qui Christi legem implent, quae cst: Aller al- lenti sunt, anxielate stia caeteros lurbanl, et quae-
lerius oneraporlate (Gal. vi)'. Et est sensus : Ita est runt quid sinistri de aliis dicant, Hi etiam murmti-
illud bonum etjucundum, sicut unguentum,[Hier.] rant, de quibus dicitur eliam in libro Jesu filii Si-
id est unclio Spiritns sancti, quaefuit pritts in ca- rach : Prwcordia fatui, rofa carri fenum portet,' el
pile Cbrislo. El dicitur boc a siniililudine regum ct sempar mnrmurat (Eccli. xxxm). Hi lales sant qui
«icerdoluiii, qui in Veieri Tcslamento in fignra rclinqmmtur in mola.in agro, in lecto (Matlh. iv;B
 1185 COMMENTARIUM IN PSALMOS.-^ PSAL. CXXXIII. 1186
qui in urium corpore solummodo sunl; caeteri vero.A VERS.4. — « Quoniam illic mandavit Domirius
assumuntur qui in uniimsunlcorde. Velila : [Haym] « benediclionem; et vilam usque in saeculutn.>
Hermon mons pascualis est, sicut et mons Sion. Quoniamillic. [Aug.J Quasi dicat: Ideo bonuro
Per Hermonergosignificanturgentes, quaepabulum est, et jucundum babitare fralres in untim, quo
receperunt verbi. [Hilar., Cassiod.] Et est hoc niam illic, id est in fratribus qui habitant in unuin,
bonum, sicut ros Hermon, idestgratia quamgen- mandavitDominus benedictionem,id est hic praece-
tes acceperunl. Qui prius descenditin monlem Sion, pit, uthic benedicerentDeum. Cenccrdes enira be-
id esl super Judaeos.Vel per Hermon, qui intcrpre- nedicunt Deum; disccrdes nen. Nam in disccrdia
tatur anathema, accipiunlur peccatores; per Sion ncn est vera benediclie, quia si lingna sonat, cor
Ecclesia. Ros est tenuis aqua, unde terra germinal; silet. Et mandavit, id est promisit eifant in fuluro,
et significat gratiam, qua peccatofescenvertuntur. diiraluram usque in swculutn, id esl in aelernum.
Rps ergp ejus, id esl Hermen est ros gratiae„ qui
COLLATIO INTSALMUM CXXXI : « ECCE QUAH BONUM
peccaloresnutrit in bonp. Qui ros descendit in mon- ET QUAM , >ClC.
tem Sion. Quandoilli hoc rore rigali converlunlur
ad Ecclesiam, quae eos recipit. El esf sensus : Ita VERS.2. — Sieuf unguenlum. Dicunl Hebraei
est eliani illud bonum, sicut ros Hermon, id est 1R oleum optimum , quia \C0 SCIIEMEN , significat
nutriens descendit in mon- oleum, et adjiciendo parliculam optimum; fiet un-
gratia peccalores. Qui guentumodoriferum.Et Chaldaeushabet, unguenium
tem Sion, id est quo illi convertunlur ad Eccle- bonum.
siam.

PSALMUS CXXXIII.

rSALMI TITULUS : t CANTICUM GRADBUM. > VERS.3.—«In noctibus extollite mantts vestras
Eccenunc benediciteDominum.Titulus : Canticum « in sancta; et benedicite Dominum. >
graduum.Decimusquintus gradus est charitas Dei. In noclibus, [Aug.]id est in adversis, non soluai
[Cassiod., Alcuin., Cassiod.] Et est iste psalmus in diebus prosperitatis, extollitemanus vestras cor-
tertius de charitate Dei, de qua hic agit, sicut su- poris et operis, [Hilar.] sicut Moyses manus sttas
pra de charitale pfoximi, nen quod alia gratia sit levavit pugnanlepopulo Israel contra Amalec (Exod.
qua diligitur Deus, et alia qua proximus; sed quia xvn). Exlollite, dico, insancta, ut inlentione seter-
diversos actus habet ipsa virlus, et diversa dili- norum bonum operemini. Aliler enim non valet. Et
guriturea. Inlentio: monel ad diligendum Deum. benediciteDominum,nil boiii vobis' tribuentes, sed
Modus: Biparlitus est psalmus. Primo invitat plu- totumDeo.
raUter benedicere Deum. Secundo Optat benedici, PARS.II. VERS.i. — « Benedicat te Dominus.ex
ibi, benedicat.Monerisergo ad benedicendum ail: « Sion : qui fecit ccelumet terram. >
VERS.1. — 289 *Ecce nunc benedicite Domi- Benedicat le, [Gassiod., Alcuin., Aug.] Secunda
« num, omnesservi Domini. > pars, ubi optat benedicifideles. Quasi dicat : Dixi,
Ecce, [Hier., Hilar.] Demonslrantis est, el quibns benedicite, el ut hoc possitis, benedicatte Dominus
faciat hanc demonstrationemdeterminat: vos sertii benediclione quaeest ex Sion, qui potest, quia ipse
Demini omnes, adunati in unum nunc, scilicet lot est qui fecit cmlumet terram. Notaquod supra hor-
tatur plures benedicereuni; ipsevero unumbenedicit
gradibus conscensis.Vel, nunc, id est in hoc lem-
pore in adversis benediciteDominum. yos dico, tanlum, id est benedici hortatur, et precalur quod
VERS.2. —« Qui statis in domo Domini, in atriis notat, dicens singulariter, benedicat te, quia et si
« doriiusDeinostri. > plures sint, tamen in unum sunt, et imilati bene-
dictio convenit. Unde unus in piscina sanabatur,
f3uisfatts, [Cassiod., Hier., Aug.] id est perse-'jj
descendebat (Joan. v). Esto ergo in uno
veratis, in domo Domini, id est in penetralibus, id qui prior
«!Slmajores el perfectiores iri Ecclesia, et vos etiam et pervenit ad te benedictio. Attende etiam , quia
in domus Dei id est in in- vir justus qui tot gradibusconscenditbenediclionem
qui statis atriis nostri,
scUicet Sunt enim in hac domo . supernam Ioco remuneralionis accipit: quia omne
gressu, incipientes.
diversi staritiumordines. Et nota quod ail, statis, niunus asccndeniium, benedictioest.
non sedetis, quia servorum non est sedere in domo COLLATIP1N PS.VLMUM CXXXIII.« ECCE NUNC BENEDICITE
domini. Velde eisdem accipitur, et per domum in- DPM1NUM, PMNES, > elC.
teUigitur Ecclesia, per alria lalitudo charitatis. In VERS.2. — In alriis domusDei noslri. Adje-
charitate enim extenditur usque ad inimicos laliludo ctum est a Septuaginta emphasees gratia; id eiitni
non est apud eos insolitum, ac cur qusedatn addi-
est. In odio, arigustia.Quasi dicat: Vos benedicite, derint vel omiserint, satis multis superius ostensum
qui statis, id est perseveratis, in domo Domini, id est. Sed quid de hoc sentiat D. Hilarius dicamus :
est in Ecclesia, et, qui stalis in alriis domus Dei « Reperi quosdam ambiguos circa hoc, in atriis
domus Domini, fuissedicentes. Idcircohoc a trans-
noslri, id est in latitudine charitalis, ubi nullus latoribus priniis adjeclum esse, quia sub iisdem
angustiatur, etc. vcrsibus sequenti psalmo continetur, opinantibus
•l:iB:7.'. PETRIlLOMBARDI HSS
'fosis, scfiptofum vitio in, libfis Hebraicis fuisse A revocanl Hebfaeiad riraecedenteriiversutii,sed stare
prajieriluni. Sed hovi intcfpretcs. Quar vplunt tra- in dbmb Dei in rioctibus, et, atlollere mariiisin no-
ctenl; npbisvero obsequcndumest atictorilali trans- ctibus, utrunique idipsutn designat.
lationum.et vetustati. > Haecille. Deindein noclibus

PSALMUS CXXXIV.

PSALMI TITULUS : t ALLELUIA. > eum, eo quod hoc fecit, quod res nominissui exigit,
Laudate nomenDomini. Tilulus : alleluia. [Cas- cum se incarnatum dedil heminibus gustari. Et hoc
siod.] Post gradus qui ducunt ad aeternitalem, con- idco, quoniam suave est nomen gustanti, id est res
grue ponitur alleluia, ut Ecclesia frualur laudibus nominis. Et notandum quod ita temperalur laus Dei
Dei, cui tale munus paratum est. Intentio : Monet in hoc psalmo, ut et firmorum sit et infirniorum.
ad laudem. Modus : Tripartilus est psalmus. Primo Sicut per Moysen, quando milteret eum ad filios
demonstrativa oratione ulens propheta, monet Israel, cum dixisset: Ego sum qui sum, hwc dices
Deum laudare, propter ejus potentiam enumerans filiis Israel: Qui esl triisit me ad vos (Exod. rti).
ejtts magnalia. Secundo idolorumcuUoresredarguit, Quod non capit homo, ideo conlinuo temperavit et
ibi, simulacra. Tertio omnes oidines monet ad lau- dixit quod potest capi ab homine, ila : Ego sum
des, ibi domusIsrael. Propheta ergo quasi inten- Deus Abrakam, Deus Isaac, et DeusJacob (ibid.).
lionem suam aperiens,poslgradus praedictosstanles Quod nomen propter hominem ne videretur tempo-
in domo alloquitur, ul post beneficiaDeum laudent, rale addit: Hoc nomenmihi est in wternum (ibid.),
dicens : non quia illi sinl selerni, sed quia illos fecit aeter-
YERS.1. — « Laudale nomen Domini; laudale nos postea sine finie.Habuerunt quippe initium, sed
« servi Dominum. > finemnon habebunt, in quibus lota Ecclesia intelU-
Laudate nomen,id est polentiam, Domini. [Aug.] gitur, tnlum semen Israel eogitalur.
Unde vos meliores estis, non ipse. Deus enim nec VERS.i. — « QuoniamJacob elegit sibiDominus,
melibr fil, si laudaveris, nec delerior, si vitupera- « Israel in possessionem sibi. >
veris, sed lu. laudando melior eris, vituperando Quoniqm Jacob elegit. [Aug., Cassiod., Aug.]
delerior. Bonus autem ille manet ut est, deinde qui Quasi dicat: Ideo psallite, quia isla quaeseqnuntur
et quare laudare debeanl, subdit : laudate, servi, fecit, quae capere valelis dico, scilicet quoniam
Dominum. Quasi dicat: Quis diceret. Qui debent (__Dominus elegit, gratia, non merilo, Jacob, id est
laudare, et quare? ecce vos servi eslis : et quia Judaicum populum qui. intelligitur per Jacob qui
servi estis, laudale Dominum,alioquin, id est nisi interpretalur luctator, et significat iUos qui contra
laudent offendunt, cum ipsi servi sint.Et ipseDo- spirituales nequitias luctantur. Aliis verbis idem
minus, deinde addit: repelit Israel etegitsibi inpossessionem,ad Ulteram,
VERS.2. - - « Qui slatis in domo Doiriini,in atriis. Caeteras gentes posuit Dominus cuslodiendas sub
« doinus Dei noslri. » "angelis; Jacob vero, id est Judaicum populum,
Qui slalis. [Aug., Cassiod.] Quasi dicat : Vos sibi elegil, quem ut agruni coleret, seminaret, pos-
servi laudate, qui sfafts, non titubantes, non ruitis sideret, servaTet. Et quasi aHquisquaa-eret unde
unde eum laudare debetis. Statis dico in domo Do- scis hoc? subdit :
mini iti alriis domus Dei nostri, id est qui statis, vel VERS.5. — « Quia ego cognovi quod magnus
in secretario, vel in ingressu. Deinde repelit, « est Dominus; et Deus noster prse omnibus
VERS.3. — « Laudate Dominura quia boniis Do- « diis. >
« minus; psallite nomini ejus, quoniam suave. > Quia ego, [Aug.] raptus ad superna cognoviquod
Laudale Dominum. [Aug.] Propter hoc laudate magnus est Dominus, in se. Quod non omnes pos-
quia bonusest Dominus. Proprie a quo sunl omnia D sunt scire, sed credant noscenti, qui iritravit in
Iionauno vefbo laudis causa explicata est. Si enim sanctuarium Dei, et forte audivit arcana verba et
omnia laudantur, quia bona sunt; praecipuacausa ineffabilia,quaenon licet homini loqui (II Cor.xn),
laudis est, quiabonus esl exse, et in secujusboni- qui dixit quod posset hominibus dici; et tenuit
tas, non qualitas, sed natura est. Ille bono suo, apud se quod non posset dici. Si enim diceremus
bonus est. Non aliunde participato bono. Ule seipso illi : Rogamus le, explica magnitudinem iUius.
bonus, non adhaerendo alteri bono qui non egHit Nonneforte responderet nobis : Non est-valde ma-
aliqtto u.t fieret bonus; sed eguerunt illo caetera, ut gnus quem video, si a me poterit explicari? Et
ficrenl bona. Sed quia ipse a nobis non potest videri Deusnoster est prw omnibusdiis, id est super omnes
qualiter innalura sil bonus, vel id est saltem opera deos, qui sunt in cceloet in terra, quia eos fecit.
videanms. Psailite nomini ejus quoniam suave, vel VERS.6. —.« Omnia quaecunquevoluit Dominus
suavis, dum dedit se posse gustari carnem factum, « fecit in coelo et in terra, in mari et in oinnibus
ut de pane angelorum vivat homo : quod est prae- « abyssis. >
cipuum inter alia opera. Et ideo anle alia hocponi- Oriiniaquwcunque.[Aug.] Hic redit ad opera quae
tttr. Etest, psallite nomini ejus, id est laudate capianlur. Quasi dicat : Magnus est in essentia,
1189 COMMENTARIUM LN PSALMOS.— PSAL. CXXXIV. 1190
magnus quoqttc in opcribus, quia Dominus fecil in A possedit Israel tcfrant coruin (Num. xxt). El omnia
cmloel in terra omnia visibilia et invisibilia qum- regna Chanaam percussil sub Josue , mortuo j'am
cunque voluit. [Cassiod., Aug.] Breviter concludit Moyse.Haecpatent.
omnia; et bene ait, quaecunquevoluit. Causa etiim VERS.12. — « Et dedit terram eorum haeredila-
omnium quaefecit volunlas ejus est, et nulla ne- « tem Israel popiilo stto. >
cessitas, et non tantum in cbeloet in terra, [Cas- Etdedit terram. [Aug.] Quasi dical : illos impios
siod., Aug.] sed in mari, quod commealur; ef in expulit, el dedit terram eorum hmreditatem, hmredi-
omnibus abyssis, id est in profunditaie ignoli oce- latem Israei populo sUo.Pro his factis sequitur ex-
ani, quod firmiier credendum est. Si ergo omnia sultalio laudis.
opera ejtis comprehendere non possumus, hpc de s VERS.13. — <L Domine nomcn tuumin aeternum;
eis firriiiter leneamus qued pmnia facta sunt: < Dorrtine,memoriale tuum in generatione et gene-
VERS.7. •—« Educens nubes ab extremo terrae; «rationem. >
.« fulgura inpluviam fecit. > Domine, nomen tuum. [Aug.] Qttasi dicat : Cum
Educens riubes.[Cassiod.] Quaefecil narratad lit- haec feceris impletum esl os meum laude, et dixi :
teram, Secretanaturae Deum dicit ministrare. Quasi Domine, nomentuutn, etc. Haecquidem ad litteram
dicat: Fecit quaevoluit. Ipse dico educens.nubes ab N quomodo sunt scripta vidimus, sed et aliquid signi-
exlremo terrw, id est sive ab imo terrau , unde iicant quod explicari opoftet.
educes, sive a circumdatione firiium terrae, unde Repetamus ergo ab illo loCc : Omnia quwcunque
educit casadmedium terrae, ut ibi pluant. Et ful- voluitDominus fecit in coeloel in lerra , etc Typice
gurafecilinpluviarii quia fulgura sine pluvia terre- haecin hominibus possumus accipere, et agnoscere.
rent, et nihil darent; fulgura terrorCm, pluvia Coelumenim sunt spiriluales, terra carnales. Ex his
gaudium facit. Qui ergo terruit fulgure,reficitpluvia, ducbus tanquam cceio et terra constat Ecclesia; in
Ipse est'etiam his facit quaecunque viilt. Et etiam in mari facit
VERS.8; — « Qui producit ventos de thesauris quod vult, id est in infidelibus, in quibus riihil fit
« suis: qui percussit primogenita.(Egyptiab horairie sine jussu Dei, nec saeviunt, nisi permittantur a
« usqueadpecus. > Deo, nec yindicatur in eos, nisi Deus j"ussit; ef in
Qui producit vetilos de iliesauris suis. [Aug.] Id omnibusabyssisquaevoluit fecit. Abyssi sunt laten-
estde occultis causis nescis unde veniat, sed scis, tia Gordamortalium, profundaecogitationes homi-
quod jrissu Deiflat. Quod enim flat ventus, sentis; num. Et ibi faCitDeus quod vtilt, quia inteiTogat
sed qua causa flat, vel de quo thesauro rationis e- _ juslum et impium, latet corbonum, latet et corma-
duclus sit, nescitur. Ipse est qui percussit, etc. Haec lum, et in ulroque est abyssus; sed Deushoc videt,
quaesequuntur in hominibus fecit, propter populum quein nihil lalet, et consolatur cor bonuiri, et tor-
suum. Si dixit quae amares in creaturis, audi quae quet malum. Et ipse esl educeris nubes ab extremo
timeas. Ipse est enim qui percussit primogenita lerrw. Nubes sunt praediCatores. Unde : Mandabo
JSgypti ab homineusque ad pecus. Hoc saeperepetit nubibus meis, ne pluanl super eam imbres (Isa. v).
ad indicandam polenliam Dei, ut non haec casu Et item : Quisunl isliqui ut nubesvolani (Isa. LX).
facta pularenlnr, sed in magna futuri signili- Quas nubes non tantum de filiislsrael misit, sed ab
canlia. extremo terraeexcitat, et in fines orbis lerrae mitlit.
VERS.9.— « Et misit signa etprodigia in medio Sed quid de ipsisnubibus facit? [Alcuin.] Fulgura
< tui, jEgypte,in Pharaonem et in omnes servos in pluviam fecit, id est minas ad misericordiam
« ejus. > flexit, de terroribus irrigavit. Praedicatores namque
Ef misil, [Aug.]vel, emisit signa el prodigia in me- et terrent, et blandiuntur : terrent comminando
dioiui,290 jEgilPte>inPharaonem, el in omnesser- aeternasupplicia; mulcent, promittendo aelerna gau-
vosejus.Haecita manifesta sunt, ut expositioneinagis dia. Ideoque de manna legitur quod liquescebat ad
qbscurentur. Dam vero audis, quae facta sunt in D solem et indurabatur ad ignem (Exod. xvi). Manna
impios, cave neet in te fiant. Ideo haecutilia sunt enim coelitus datum figura est divini eloquii quod
cum legunlur. Deinde quae Doniinus feeerit, post- liquescit ad solem, dum mentes fideliuihfuturaecla-
quam populus eductus esl de _Egypto, subdit: Titatis promissione laetificat,ut cum ait : Fulgebunt
VERS.10. — « Qui percussit gentes multas , et justi sicUlsol in regno Palris eorum. (Maith. xiu).
« occidit reges forlCs. > Induratur autem ad ignem, dum peccantium con-
Qui percussilgentes multas, [Aug.] quae posside- scientias futurae pcenae comminatiorie adurit , ut
bant terram, qtiam populo suodare volebat; ef occi- illud : Omnis arbor quw non facil fruclum bonum
dit reges /orfes, exstinguitur et in igne mitlitur (Matlh. m). Ideo in
VERS.11. -r-« Seon regem Amorrhaeorum, et Og veteri lege in veste summi pontificis erat coccus bis
e regem Basan, et omnia regna Chanaan. > linclus, qui habet speciem ignis (Exod. xxvni).
Seoti regem"Amorrhmorumel Og regem Basan. Ignis vero duo facit, uril scilicetet lucet, quia prae-
debet fulgure, id
[Aug.] Hoc sub Moyse factum ftiit. De his in libro dicalor peccantium cor adurere
Numeri legiluf, quod cum prohiberent filios -Israel estterrore comminationis, ct piorum menles con-
per fines snos transire, percussi sunt ipsi ab eo et fovere, ct promissiono aeternaelucis. Inde est etiam
'iisi; .''" •:::.'';::':;:-:'.:-:':-'.;:'.;;:;;v;;p£TRi':;LOMBARDl;.;;,:;;;:. M92:
qiipd baculus poiilificaHscx iiiferiori paf le piingitur, AmodoautCrii non huriiiliatur, sed parafuf hhmilia-'
Siiperius in anteribra exlenditur, quia praedicalor tioni,id estdairinaticni. Et dedil terfdmeorum hmre-
pungere debet viiia carnis, etinenlisvir.es in anle- dilaiem, hmredilatemIsrael populo suo. Per terram
riora dirigcre. Ita lamen, ut ad sui coiisideratio- eerum significantur omnes genles, quae sunt haere-
nem semper redeat, ne cum aliis praedicaverit,ipse ditaslsrael, id estfidelis populi, quam.pascunt tri-
reprobus efficialur (I Cor. IX).[Aug.].Et in princi- bulalione docentes palientiam. Et ideo dicuntur hae-
pio sermonis sui accusator fit sui (Prov. xvin), ne reditas Israel, quia eas Israel excoUtconformando
videat feslucam in oculo alterius, gestans trabera sibi.
in suo (Luc. vi). Ideo dicitur, fulgura in pluviam Aliier ab illo loco : Percussil primogenilaJEgypti
fecit. Sequitur : Qui produch ventos de thesauris ab homine usque ad pecus. JEgyplus mundus est
suis. Idein praedicatoresel nubes sunt et venti. Nu- isle, primogenila sunt principalia niuiidi vilia, quae
bes sunt propter caruem , vcnti proptcr spiritum. destruil in prudenlibus ct iu idiolis. £f inistf signa
Nubes videntur; venli sentiuntur, et non videntur. et produjia in medio tui, JEgyple[Hilar., Cassiod.],
El quia caro de terra est, ideo dicitur : Nubes exci- quia palam et visibiliter signa fecit in mundo, ut
lal ab exlremo terrae, sed spirit.us hominis ignora- in passione terra tremuit, ei sol obscuratus esl.*Et
tur unde veniat. Unde recte dicitur, qui producit B in Pharaonem, el in omnes servos ejus, niisit signa
ventos de lliesauris suis, vel propler aliud , venti contra diabolum el malos homines. Qui percussit
dicuntur aposloli, scd totum mundum velocitcr genles multas, id est innumera vitia, ef occidilreges
pcrcurrerunt. Qui percussit primogenita JEgypli. forles, id est domirtantia vitia. Vel reges sunl im-
Primogenita fides esl, unde incipimus bonum, qua inundi spirilus , qui sunt occisi dum nequeunt in
via proficit homo in melius. jEgyptus interpretalur nobis quod volunt. SehonregemAmorrhworum.Per
affliclio.Percussit ,ergo primogenita .Egypli, quia Amorrhaeos intelliguntur vitia. Amara enim sunt
quicunque affligitEcclesiam et scandala facit, elsi qui lollunt bealituditiem, quorum rex, diabolus est,
Chrislianus dicitur, perdit fideni. Percussil dico, qui dicilur Seon, qui transfigurat se in angelum lu-
ab homine usque ad pecus, id est a doclo usque ad cis. Sehon interpretalur tentaiio oculorum,qui etiam
indoctum. Homo enim doctum significat, qui et est rex confiisionis qui intercludit viani ad Detim.
post se trahit indoclas lurbas, id est pecora. Ef El Og regem Basan,' ef omnia regna Chanaan, id
misif signa el prodigia in medio tui, AZgyptein Pha- est omnes illos qui niale humiliantur. Chanaan
raonem et in omnesservosejus. Pharao intcrpretatur enim dicitur humilialio mala, quandn ab hpnpre
dissipatio; /Egyplus, ut diximus, aflliciio:Dissipatio sanctc decidunt. JEfdedit terram eorumhmreditalem,
ergo praeccdilut rex, et sequitur allliclio. Dissipati'" hwredilatemIsrael populosuo, id est ccelestembea-
enira affliguntEcclesiam, ut enim aflligant dissipan- titudinem, quam daemunesper superbiam deserue-
tur. Qui percussil gentes multas, el occidit regesfor- runt, dedit fidelibus. Haecest vera terra.prcmissip-
les. Quas gentes et quos reges? Sehon regemAmor- nls, quaeverius dicitur haereditas, quaein pace est,
rhmorum,occidit. Audi nominasacrainentis gravida. ,'quamilla actualis, quatn saepeamiseruut fiUiIsrael.
Seon interpretatur tenlatio oculorum, et Amorrhaei Ita haecpraedictaspiritualiter sane accipiuntur, cuiri
interprelantur amaricantes. Amaricanles ergo re- tam tamen ad Htleramfactitata sint. Si erge cerpo-
gem habent tentationem oculorum; tentalio oculo- raliter tunc illos occidit Deus, modo etiam non ces-
rum non est nisi in mendacio oculorum. Putat ha- sat manus ejus. [Aug.] Et ideo ne putares haectunc
bere rem, veritatem non habet. Retur enira quod " pacta cessasse , inquil: Domine, nomen luum , id
non est, non intuetur quod est. Tenlatio ergo ocu- est operatio potenliaeluaeest in wternum, id est non
Ibrum, id est fallacia et simulatio, ut rex praeeedit, cessat manus tua facere haecin saeculo,quaetunc
el sequitur amarieatio. Inde enim amaricant, quia praenuritiasti in figura. Et, o Domine, memoriale
fingunt. Occidit Deus in homine illum regem cum tuum est in generationepraesenti, ef generalionefu-
populo suo, quando homo damnat siinulationeinet jy tura. Generatio una est, qua renascimur per bapli-
diligit veritatem, et desinit amaricare. Occidit etiam smuni, altera qua resurgemus. In utraque est me-
alium regem, scilicet Ogregem Basan. Og interpre- moriale Dei, quia non est oblitus Dfeusin hac vo-
latur concliisio, per quod significatur diabolus, care, el in illa coronare.
[Aug.] qui inlercludit viam ad Deum, ne credatur VERS.14. — « Quia judicabit Dominus pppulum
in eum, sicut Chrislus aperit, et ipse Christus esl « suum : et in servis suis deprecabitur. >
via. Cui ergo clauditur via, ne eredat in Deum Chri- Quia judicabit. Causa laudis hic ostenditur.
slum, cum venerit Christiis, confundelur. Ergo Ba- [Hilar., Cassicd.] Quasi dicat : Idec laudabilis est,
san, id est coiifusio, quia confusio conclusionem quia Deminus judicabit popuium suum Judaicttui,
sequitur. Et omnia regna Ckanaan.Chanaan inler- cui lct fecit, prophetas misit, post etiam filiumpro-
pretatur paralus humiliationi. Et intelligilur hic prium; sed quia duri fuerunt, judicabit eos in fu-
humiliatio, non quaevirlus est, sed quoepoenaesl, turo; ef in servis suis, id est in fidelibus, depreca-
de qua dicitur : Qui se exallat humiliabitur (Luc. fctfur, vel consolabilur, cum
praemia aelerna eis
xviii).Chanaan ergo est omnis superbus, qui modo rf stituet. Ecce gradatio laudis usque ad judicium
exaltat cor sinini, qtti in die judicii hurailiabitur : pcrducta est. Ycl ita ut de praesenti accipiatur, ju-
 1195/ COMMENTARIUMIN PSALMOS. — PSAL, CXXXV. 11<U
dicahil. Quasidicat;.: Ideb est laudaiidtis, quia pra> A : botrius israel, [Cassiod.] Teftia pafs; ubi post
ter jiidicium futufum, Dominus judicabit,, iri prae- irfisa idola laudes Dei celebrare omries nionct.or-
senti, populumsuum, id est Judaeofum. [Aug.] Hoc dincs. [Aug.] Quasi dicat: Cullores idoloruin sinii-
jam complevit,quia jam judicavit DominusJudaeos, les illis fiant, sed vps qui estis domus Israel, scili-
aHos assumendo, alios reprobando, quia separati cet domus quaequolidie suscitatur de lajjidibus, dd
inde surit jusli el remanserunt injuslL Hoc est ju- quibus potens est Deus filios Abrahae suscitare
dicium discretionis de qiio ipse ait . /n judicium (Maltlu lii)., benedicite Domino; et vos qui estis
veni in hunc mundrim, ut qui non videntvideant, et domus Aaron, scilicet-praepositi,benediciieDomino,
qui videntcmcifianl (Joan. xix). Et, illis j'udicat:s, et vos qui estis
in servis suis deprecabilur, vel advocabitur. Non VERS.20. — « Domus Levi, benedicite Domino;
enim repulit Deus plebem suam, quam praescivit « qui limeiisDomintirii, benedlcite Domino.
(Rom.n). Habetel suos de omnibus gentibns. Unde DomusLevi, idest minislri, benediciieDomino;
tonverlit se Propheta ad exprobranda idola, qua: pracposilict omnes , qui limetis Dominum.[ Aug.j
jara a suis cultoribus irridentur, dicens : Scilicet ouines populi, benediciteDomino; praepositi
PARSII. VERS. 13. — « Simulacra gentium sunt domus Aaron, minislri, domus Levi, populi
« argentum et aurum; opera manuum honii- B omnes qui tiinent, omnes generaiiler sunt.domus
« num. > Israel. Omnes ergo una vOcedicamus :
Shnulacra. [Cassiod^,Alcuin.] Secunda pars, ubi VERS.21. — « Benedictus Dominuscx Sion, qiti
postquam se laudibus Dei explevit, idolorum culto- « habitat-in Jerusalemi >
res, irridendo redarguit/quia perfecta laus veritalis BenedictusDominus. [GI. int., Cassiod.] El loqui-
est destruere falsitateni. Supra in alio psalmo fue-. tur in persOna omnium fidelium, vel in propria
rimt eadem dicta, sed repetila verecundiam augent. persona dicil hoc Propheta , et facit quod alios fa-
Quasi dicat: Dens noster est magnus, simulacra cere docuit. Quasi dicat : Benedicite Ddminoi et
gentium autem sunt, argentum et aufum quantura ego ex parle mea dico : benediclussit Dominus qul
ad materiam, et opera manUumhominum,quanlum vehit ex Sion, homo faclus, qui habital in Jerusa-
ad formara. lem, ubi ad litleram praedicavitel multa miraculri
VERS.16. —«Os habent ct non loquentur; ocules fecit. [Aug.] Vel, juxta interpretationes noniinum (
< habentetncn videbunt. > Sion enim interprelatur speculalio, Jerusalem visio
VERS.17. — « Aures habent et nen audiehl: pacis. Nunc ergo ex Sion benedictus est, id est
i neque enimest spiritus in ere ipsorum. > a nobis, qui quandiu in spe vivimus.-sumusin Sion,
i Aures habent et non audient. [Cassiod.] Deinde quia speculamur quoad veniat; finita vila, eri-
concludit omnia ostendens quod nec hominibus, mus cum illo in seterna civitale, quia ipse est qui
nec pecoribus possunt comparafi, cum ait: Neque habitat in Jerusalem coelesti, quse nunquam fui^
enimest spiritus in ore ipsorum, [Aug.] id cst illa tura esl, ubi videbimuseum in aetema pace;
exteriora artifex potuit facere, sed non spiritum CPLLATIP IK PSALMUM CXXXIV : « LAUDATE jlOMEH
dare, nec auditum auribus, nec lucem oculis, nec DOMINI , > etc<
Vocemori. Hoc scientes', irrident idola, sed"quid
VERS.\i. — In servis suis depretabitur. luxtal
nescientes? Hebr. &n*in'IITBNEHAM , caperetur passive, hoc est
VERS.18. — « Similes illis fiant qui faciunt eaf placabiliseril, ut vertit D.Hieron., aut, ut alii volunt.
< ct oinnes qui confidunt in eis. > consotabitur,vel ianoseef..Hoclanien est inusitatuni
Similesillis fiant; [Aug.] interius, qui faciUntea, apud Lalinos, Et ut deprecatur sumatur in passival
signilicatione. D. Auguslin. legit advocabitur,
et omnesqui confiduntineis. Et ita procul dubio fit. Hilarius et Arnobius, concolabitur,quemadmodum
Exprinjitur namque in eis quaedamsimilitudoidolo- etiam habet psalmodia Romanaf In Graecoest vox
interdum significantiasit activa
rum, non quidem in carne eorum, sed ininteriori passiva, quanquam mos Scripturae est usur-
rtopaxhfiiiatiat. Denique
boniine. Aures enim habent, nec audiunt Deum ad D pare sicut inlerdum verba activa, ut tamen actid
in altero Rora. vni '
ipsos clamantem. Oculos hahent, non vident fide; sit, pasSio. Exempli gratia
nares habentnec sentiunt bonum odorem Christi. Spiritus postulat pro nobis gemitibus incnarrabili-
PARSIII. VERS.19.— « DomrisIsrael, benedicite deprecari bus, hoC est postulare nos facit. Sic accipiendo
active, senstts erit quod Deus faciat.sttos
« Domino : 291 domus Aaron, benedicite Do- servos deprecari, ul quocunque verteris, ebdent
« mino. > conspiret intelligenlia rei.-

PSALMUS CXXXV-

tSALMl Tlf DLDS: « ALLELtJIA.

> versuuiri in unuirifinem converiiunt, quia qttidquid
CorifiteminiDomino. Titulus : Alleluia. [Aug.] hic dicitur, ad misericordiam Dei refertur, sind
Psalmus iste laudem Dei conlinet, ubi elsi mulla quanon subsistilur, quceomnia operatur. [Cassiod.j
in laudibus Dei dicantur, maxime tamen hic mise- In misericordia ergo perseverare monemur. Magriai
tjcordia Dei commendatur. Unde et diversa initia virtus hujus psalmi inParalipomeiion ostendilur/
PATEOt, GXCI. 38
 1195 PETRILOMBARDI 1196
ubi "legitur quod cum ccepissent-filiiIsrael Deum A scurum est quod hic dicitnr, ita ut possit pulari
laudafe et dicere : ConfiteminiDominoquoniam bo- sententia sic jungi : Qui facit mirabilia, qui fecit
nus,quoniaminsmculUmmisericordiaejus(IIParat. Cmlos,etc., quoniamin mlernummisericordia ejus.
y), statim implevit gloriaDeitemplumDeLIta praesto Quasi dicat: Ideo fecit ista, quia in aeternum est
est divinaegratiae.praesenlia, si pure canlatur. In- misericordia ejus, cum potius pertineant ad mise-
tentio. Monet ad laudem. Modus. Tripartitus est ricordiamhi quos a peccatis mundat et de miseria
psalmus. Primo, magnificentiamDei, et totius orbis liberat. Hoc autem ad bonitatem , quod ccelum,
conditionemexponit. Secuudodicit quaein _Egypto terram et omnia valde bona creavit ut essent. Di-
et in gente Judaeorum fecil, in iigura nostri, ibi cendumest ergo, etsi positum non sit, confitemini
qui percussit. Tertio -agitde Christianis, ibi ef dedil ei qui facit vel fecit, haecvel illa, ideo, quia ejus
lerram eorum.A8 laudem ergo Deiinvitans ait: misericordia est vobis aclerna, ut finis singulorum
VERS.1. — « Confitemini Doniino,'quoniam bo- versuum referatur ad principium, hoc modo : Con-
«:nus, quoniam in aeternum misericprdia ejus. > iitemini ei qui facit mirabilia magna solus, ideo
Confiteminilaudes et peccata Domino, [Hilar.] confitemini, quoniamin aeternum, elc, ita et in
quoniam bonus est, quia laudes audit, et peccala eseteris. Solus Deus dicitur mirabilia facere, quia
dimiltit. [Alcuin.] Ideo omnes et semper laudare B quae per homines vel angelos fiunt, ipse facit, et
debemus : modo laudemus, ut cum angelis laudare quaedammagna, ipse solus sine minislerio hominis
mereamttr. Ipsa laus est nostra refectio, ut nulla vel angeli facit quaeexsequitur dicens :
videatur similis delectatio. Ipsa est remuneratio, VERS.5. — « Qui fecit ccelosin intellectu, quo-
quae et operatio. Ergo confitemini Dominot ideo « niam in aeternum misericordia ejus. >
quoniamin wternum, [Cassiod.]id esl hic et in fu- Qui fedt cwlosin intellectu,[Gl. inl.] id est intei-
turo est miserkordia ejtts, quia hic parcit, ibi co- ligibiles, scilicet empyreum : quod etsi sit corpo-
ronat. -Vel,in aeternum,id est in sseculumpraesens reum, tamen tantaeest tenuitatis ut a mortali videri
est, misericerdia ejus, per quam a miseria pecca- non possit,
torum nosliberat. [Aug.]Vel ita, dico: confitemini, VERS.-6. — « Qui firmavit terram super aquas.
nec prohac confessione estis aliquid temporale < quoniam in aeternummisericordia ejus. >
sumpturi. Quoniamin seternum,id est postjudicium, Qui firmavitterrdm super aquas. [Aug.]Univer-
est niisericordia ejus, id est beneficiumquod mise- sam creaturam ergo per se non per creaturam fecit..
ricorditer praeslat, aeternum est, quia beatitudo cujus aliquas excellentiores partes posuit, exqui-
per misericordiamdata aeterna erit. Deindeosten- „ bus omnia cogitentur, id est inteUigibiles coelos
•dens excellenliam•illius cui «onfiteri nos monet, et visibilem terram. Sed quia sunt et visibilescceli,
sabdit: > per eorum luminaria totum cceleste corporeumin-
VERS.2. —«'Confitemini Deo deoruni, quoniam telligere nos admonet, subdens :
-« in aeternummisericordia ejus. > VERS.7. — « Qui fecit luminaria magna, quoniaoi
-CvnfitemiriiDeodeorum.,[Aug.]Deos dicit homi- « in aeternummisericordiaejus. >
>nes, ad quos sermo Dei faclus -est (Joan. x), in Qui fecit luminaria tnagna, [Aug.] sciUcet solem
alio.psalmo,-ubiail: Egodixi: Diieslis.(Psal.LXXXI), et Ittnam et stellas. Vel per ccelosccelestemmachi-
Etnon ideo dicuntur dii quod omnes sint boni. nam accipiamus. Et est sensus : Qui fecit ccelos,
Si enim omnes boni essent, non diceret in eodem non alterius opera secutus, sed in inteUectu suo,
psalmo.: In medioautemdeos dijudicat. Vel discer-r id est in sapientia sua. Unde: Omnia in sapienlia
nit,-de quibus etiam subdit: fecisti (Psal. cm). Quod dictum est decoelis, de
VERS.3. — « CorifileminiDoniino dominorum, omnibusaliis debet inteUigthoc modo : Qui firma-
< quoniam in aelernummisericordia ejus. > vit terram super aquas, subaudi intellectu. Sed et
ConfiteminiDominodominorum.'[Aug.] Pluraliter quomodo gravior terra ab aquis levioribus porta-
dicit deos et dominos. Siquidem sunt dii multi, et:D tur? Sed sive ita, sive aliter sit, ne adversus eos
domini mrilti, ut ait Apostolus (/ Cor., vm, 5), qui-se putant ista certis rationibus comperissecon-
super quos ipse est tentiose agere videamur, habemus quod de proximo
VERS.i. — « Qui facit mirabilia magna solus, intelligamus. Dicitur enim terra super aquas fun-
« quoniam in aeternum misericordia ejus. > dala, eo quod aquis circumfluenlibussupereminet.
Qui facit. [Aug.] Sciendum quod siciit in fine sicut dicitur illavelillacmtassuper.marefundata,
versuum .ponitur ubique quoniamin wternummise- non quod mare sub ea sit, sed quia mari super-
ricordia ejus, -sic in capite omiKum-,liGetnon sit eminet, sicut Dominus super puteum sedit, id est
positum , subaudiendum est, confitemini: quod juxta puteum sedit (Joan. iv). Quae fecit luminaria
apertius est in Graeco,ut si -diceremus facienti magna?
mirabilia, vel ei qui facit mirabilia, ubi necessario VERS.8. — « Solem in potestatem diei : quo-
subaudiretur , confiiemini: quod nostra Iocutioin « niam in aeternummisericordia ejus. >
his omnibus servare non potuit. Et ideo Latino Solem in votestatemdiei. [Aug., Cassiod.] Haet
sermone dici non potest, nisi in quibusdam subau- soluspersefacit. Sol est potestas di,ei, quo omnip
diatur hoc totum, ei qui facit, vel fecit. Unde ob- declarantur,
 :-_.««:''' '• >VVU»*WI.TARW^ ;-:r'' ' :' **W
"fias. 9. — <Lunam et steUas,: in pbtestatem A %VERS.ll;^— * Qui eduxit Israel de medirieoirutn,
t noctis, quoniam nraetefnum miseficordia ejus. > < qupriiam in aeternuin.misericofdia ejus^ »
Lunam et stellas fecit in pptestatem noctis, [Aug.] Quieduxit Israel de medio eorum. [Aug.] Sic et
id est ut sint lux noctis. Vel typice haec accipi sanctos de malorum tonversatione educit. Eduxit
possurit. Fecit ergo inintellectu coelos, id est spi- dico,
rituales sanctos, quibus npn modo credere, sed di- VERS.12. — «In mariu potenti et brachio ex-
vina inteUigerededit; simplices autem qui solem « celso, quoniam in aeternummisericordia ejils. > .
iidem lenent, quasi infra coclos terra dicuntur, qui Ih manu potenli et brachio excelso. [Cassiod.,
quiairi baptismoquein acceperunt, firma fideconsi- Aug.] Manus Dei est inyincibilis actio, qua? a bra-
sliiiit, quasi super aquas terram firmavit. Qui fecit chio venit, id est ab omni potentia singulari. Hoc
luminaria triagna, id est dona graliarum suis fide- est brachium de quo dictum est: El brachium Do-
libus contulit. Quae?Soietnin potestatemdiei,lunam tninicui revelatum? (Isa.hiu.)
et stellas in potestatemnoctis. Per sblem accipitur VERS.13. — « Qui divisit mare Rubrum in di-
tlonum sapientiae,quod datur diei, id est spiritua- « visiones; quoniam in aeternum misericordia
'
ut
libus, possint lueere;perlunam, spiritus scien- « e]us. >
tiae;per steUas, aHamiriora dona, quaedanturnocti, B Qui divisit mare Rubrutriin divisiones. [Cassiod.,
id est niinoribus, ut et ipsi possint lucere in nocte Aug.] Adlitteram, in divisiones duodecim, pro nu-
hujus saectili, hoc est quod Apostolus ait : Alii. mero tribuum, ut singulaetribus suas vias meandi
per spirilum datur sermo sapientiw (I Cor. xn), haherent. Typice, sic.per varias vias demundo ad
-hic est sol; alii scientia, haecest luna; alii fides, Deum'transitur : per marequippe Rubrum saecu-
curatio, elc, haesunt stellae.Nihil enim horum est, ium accipitur. Vel per mare Rubfum intelligitur
quod in nocte hujus saeculi non sit necessarium : baptisraus, queiri nunc dividit Deris, ut unus et
poslea cessabunt, cum transierit nox ista, etvene- , idem baptismus aliis sit in_vilam, aliis in mortem.
rit dies. Haecautem fecit, in poteslatem diei, vel YERS.1_. — « Et eduxit Israel per medium ejus,
noctis, id est, nt potestas sit diei, Iucere, vel noctis. < quoniam in aeternummisericordia ej'us. >
Distat autem sapientia a scientia, testante sancto, Et eduxit Israel permediumejus. [Aug.] Sic etiam
Job, quiquodammodo^singuladifiinicnsait: Sapien-. reducit innpvaturii populum per lavacra regenera-
tia estpielas (Job xxvm), id est Dei cultus, quae. tionis.
esl in cognitione et deleclatione ejus, quod semper VERS.15. — < Et excussit Pharaonem, et virtu-
• estet incommutabile
manet, quod Deus est: scien-. f_, «temejus in mariRubro, quoniam in aeterriummi-
tia vero est abslinere a malis (Philipp. n), id estt « sericordia ejus. >
in medlo pravaenationis, quasi-in nocte hujus sae- Et excussit Pharaonem et virtutem ejus in tn.ari
culi prudenter versari, ut abstinendo quisque ab_ Rubre. [Aiig., Cassiod.] Ita interimit peccata suo-
iniquitate non confundatur tenebris proprii muneris. rum per baptismum. Vel Pharaonem et virtuiem
lucediscretus; aliter etiampotest dicimystice, ab illo_ ejus in mari Rubro, id est diabolum cum ministris
loco: Qui fecit lumiriaria magna, id est coelestesspi-. ejus, celeriter in baptismo excussit, utpulverem,
ritus, qui sunt ante omnia lucenlia. Et fecit sotem, qui celeriter excutitur. In hac celeritate et yirtus
[Cassiod.] id estsapientes, in potestatem diei, utperr deitatis ostenditur, et illi terrense sordes esse iridl-
eos majores iuceant, ef lunarri, id est Ecclesiam, etf cantur, quas solemus excutere (182). Et congrue
stellas, idest diversos ordines, in potesiatemnoctis, per Pharaonem diabolus intelligitur. Pbarao enim.
ut per biec quoque minores luceant masculos necat et feminaa servat: ita diabolusvir-
PABSH. VERS.10. — t Qui percussit -Egyptum, tutes praefocatet concupiscentiam nutrit. <
« cnm primogenitis eorum, quoniam in aelernum i VERS.16. — « Qui traduxit populum suum
« misericordia ejus. > « per desertum, quoniam in seternum misericordia
292Quipercussit. [Cassiod., Aug.] Secundapars,,t D<ejus.
I >
ubi dicit quaein _Egyptofecit, et in genteJudaeorum u Quitraduxit populum suum per desertum. [Aug.]
sub figura noslri. Et notandum quod supra dixit, Ila et nos per hoc saeculum traduxit, ne in eo
quar solus fecit, hic jam incipit ostendere quaeperr pereamus vel adhaereamus. -
angelosyel per homines fecit. Quasi dical: Corifi- _ VERS.17.---< Quipercussit reges magnos, quo-
. temini ei qui percussit JEgyptum cum primogenilis s « niam iri aeternummisericordia ejus. >
eorutn. Typice ita percussit et saeculum, cum hiss VERS.18. — « Et occidit reges fortes, quoniam
quaepraecipua putantur in saeculo. [Cassiod.] Pri- « in aeternummisericordia ej*ug.> - ,•
mogenita namque -Egypti percussit, quando glo- Quipercussitregesmagnos,etoccidit reges forles.
riam saeculi damnavit; quae putabatur praecipua. # [Aug.] Ita et in fidelibus suis. diabolicas et noxias
Lnxus enim ,r superbia, avaritia sunt, quaepriraoo potestates percutit et occidit.
generat venter, el iit charos filios amplectitur se,d j VERS.19..—t Sehon regera Amorrhaeorum,quo-
. Deus a se excludit « niam in aeternum misericordia ejus. *

(182) Ex Orig.;hom. 2 inExodum.

«99 PETRI LOMBARDl 1200
Sehon regem Amorrhwofum.[Aug.] Sic germen A « fuit nostri, quoniain in aelernum misericordia
inutile, vel calentera teritationem amaricantiuni oc- « ejus. >
cidit. Quia in humilitate nostra, [Cassiod.] scHicet in
VERS.20. — < Et Og;*regemBasan, quoniam in interiori, quae est prepria Christianis. Vel, inhumi-
« seternummisericordiaejtis. > litale, id esl in dejeclione, nostra memor fuitno-
£f Og regem Basan.. [Aug-.]Ita e't coacervantem stri, quande advenit.
diabolum regem Basan, id est confusionis. Quid VERS.24. —« Et redemit nos ab inimicis nostris,
enim coacervat diabolns, nisi confnsionem? « qupniam in aeternummisericordiaejus. >
PARSIH. VERS.'21. — < Et dedit terram eorum Et redemilnosab inimicisnostris. [Aug.,Cassiod.J
t haereditalem,quoniam in «eternum misericordia Hoc proprie de Christianis, quos redemit sanguine
'
t ejus. -> unigeniti Filii. Pro Hebraeis enim nuUum preliuiu
J£t 'dedit tefram eorum hwreditatem: [Cassiod.] dedit .Egypliis.
Tertia pars, ubi descenditad Chrislianos, exponens VERS.25. — « Qui dat escam omni carni, quc
heneficia eis data, ut sic auctorem omriium unum « niara in aeternum misericordia ejus. >
scias. Qui dat escam, [Aug.] spiritualera, de qua dici»
YERS.22.— « Haereditatem Israel servo suo, ^ tur : Caro mea vereest cibus(Joan. \i). Omnicarni.,
.- quoniamin aeternummisericordia ejus. > id cst omni generi hominum, Israel scilicet et gen-
Hwredilatem-isfaelservosuo. [Aug.]Quasi dicat: tium, uon sicut manua soli Judseodedit. Et quia sic
Ita percussit praedictosreges. Et deditierram eorum facit, ergo
fisereditatem, haireiitatem Israel servosuo. Sic el YERS.26. — « ConfiteminiDeo coeli, quoniam i:
quod possidebat diabolus haereditalemdal semini « seternummisericordia ejus. >
Abrahae, quod est Christus. Et accipit per lsrael ConfiteminiDeo cwli. [Aug.] Hoc est quod supra
servmri, Ghrislum. Vel pef Israel servum accipit dixit, Deodeorum : undeet hie repetit quodibi sub
Christianos, quibus data esl promissio Judaeorum. junxit,
[Cassiod.] El est sensus : Praedictabeneficiaad lit- VERS.27. — « ConfiteminiDomino dominorum,
teram coritulil Judaeis. El dedil terratu eoruin hae- « quoniam in aeternummisericordia ejus. >
reditatem. HaereditatemIsrael servo sito, id est pro- ConfiieminiDominodominorum.Ideo confitemini.,
missionemeis sub figura faclam, dedit Christianis. quoniamin wternummisericordiaejus.
Etsi. enim hocyideatur de Hebraeis dici, ad Chri-
COLLATIO IN rSALMttM cxxxv : •« COSFITEMINI DOMINC
slianos tamen proprie perlinet, quibus datur pro- Q QUONUM BPNDS , > etC.
missio illis facta, ad quos proprie perlinel humili- Pro titulo in Graecoponitur : Alleluia. In Hebraeo
tas, quam Christus docuit. est fiuisversus tillimi in superiori psaliao. IUudesi
VERS.23. — « Quia in humilitale noslra memor perpusillum. Caeterasatis conciliatasunt.

PSALMUS CXXXVI.

JSALHH TITOLUS : « PSALMUS DAVID PROPTER JERE- tur ergo Jerusalem capliva in Babylonia, sed non
MIAM. > tota. Cives enim ej'us sunt angeli, omnis miseriae
Super flumina Babylonis. Titulus : Psalmus Da- exsortes , sed tenetur captiva secundum homines
rid propter Jeremiam. [Cassiod.] Tertius psalmus de praedestinatosad gloriam, qui per peccatum captivi
iamenlatione Jerusalem est hic de hoc, quia a Ba- sunt, et a patria peregrini. De ea igilur captiva per
byloniis destructaest. Praeceduntalii duo, scilicet : peccatum hic agitur : de reditu supra egit, in psal-
Ut quid, Deus, repulisti (Psal. LXXHI), ubi agitur de moillo: Te decet hymnus,Deus,in Sion (Psal. LXIV);
captivitate facta a Romanis; et : Deus, venerunlD hic : Superflumina Babylonis illic sedimus et flevi-
gehtes (Vsal. LXXVIII), uhi agitur de vastalione facta mus. Si enim cives sumus de Sion, in atriis Jeru-
sub Antiocho (I Mach. 1). Hicautem agilur de capli- salem stamus spe; sed hic in isla Babylonia,id est
vitate facta a Nabuchodonosor(IV Reg.xxv), quam in confusionehujus saeculi, non ciVes habitamus,
Jeremias quadruplici alphabeto deploravit, propter sedcaptivi tenemur et sedemus humiles, pcenitendo,
qttod litulus hujus psalmi nomen ej'us conlinel. Et confitendo. Sunt autem et alii futuri Jertisalem ci-
est sensus : Psaimus iste est David prophetae[Aug.] vesmente, qui jam sunt praedestinalione;sedadhuc
ens vel compositus,propter, id est j"uxta,Jeremiam, corpore et corde sunt cives Babyloniae,eique ser-
quia agit de captivilate Judaeorum, quam deflevit viuiit,'Habet enim Babyloniaamatores suos consu-
Jeremias in figura nostri, qui spiritualiter captivi lentes paci temporali, et nihilultra sperantes, to-
tenemur. Sicut enim duaefuerunt civitate.s,Jerusa- tumquegaudium suum ibi ligentes, et videmuseos
lem et Babylonia, quarum altera afflixit alleram , pro republica terrena plurimum laborantes. Sed
atque captivavit, ila modo duaecivitates sttnt, tina quicunque in ea non superbe, sed fideliter versan-
bpnorum, altera malorum, permistaecorpore,sepa- tur, ut quantum intGlligunt,fidem exhibeant, quam
ratie corde, scilicct Jerusalem el Babylonia. Teric- possunt, et qurbuspossunt, eos non sinitDeus per-
 1201 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. (*3"XXV-i 1202T
ire in Babylonia praedestinavitenimeos cives Je- A inlcrrogaredicunturr dumiilli,Interregant inquibus
rusalem. Intelligit enim captivilatem eorum, et operantur. Quid inlerrogaverunt ?:Verbacantionum,
ostendit eis aliam civitatem pro qua laborent, cui vel canticorum, id" est*.raliones aggsatulatioifis et.
suspirent, ad quam et alios adhorlcntur. Unde dicit professionis nostrae, ufr cum q.tiaerunthuj*usmotK:
Jcsus : Qui in modicofidelisest, el in magnofidelis Quidprodest Christus? vel quaeest atiavita?Nonne:
est (Luc. xvi). Et rursus : Si in alieno fideles non ex quo venit Christus, pejora sunt in rebus munda-
vestrumest quis dabil vobis? (ibid.) de nis, quara fuerunt antea ?. et felicioreserant tunc
' fuislis, quod
taiibus tamen non agit hic psalrous, sed de illis qui humanaeres quam modo?:Dicantnobis Christiani:
mente et desiderio sunt cives Jerusalem. lntentio. Qtiid boni allulit Christus ? Quare miha imperas ut
Monetnon conformari Babyloniae,sed in superriam credam deChristo, et de alia vita quam non video?
Jerusalem suspirare. Modus.Bipartitusestpsalmus. VERS.i. — « Et qui abduxerunt nos, hymnum
[Cassiod.] Primo captivandos longepost per Nabu- « cantate nobis de cantieis Sion.. >
chodonosbr (quos deflevit Jeremias) hic sua mala El qui abduxeruntnos , [Aug.] a societate angelo-
Dere, nec inter mala oblivisci Jerusalem, inducit in rum scilicet, vel adduxerunt, alia littera, ad has mi-
figura nestri. Secundc ccntra hostes ad Deum fit serias, subaudi interrogaverunt nosverba cantionum
conversio, ibi, mcmoreslo. Propheta ergo in persona B I dicentes : kymnumcanlate nobis de canlicis Sion.
caplivi qui quasi laudibus stantium in domo exci- Cantate nobis, sed his respondemus : Babylonia
tatus est, lamentationemhanc profundit desiderioi vos portat, Babyloniavos continet., Babylonia vos
patriae,dicens : • nutrit: non nostis capere, nisi
quod fulget in tem-
VERS.1. — « Super fluniina Babylonis illic sedi- pore; aeternariieditari ignoratis, pleni estis cupidi-
« muset ffevimus,dum recordaremur tui, Sion. > talibus malis. His aulem qui sunt malis pleni, non
Superflumina Babylonis illic, [Aug.] scilicet ini debemus organum percutere ut sonet, sed suspen-
tam notabili loco, sedimushumiliati, non erecti per dere. Diabolusenim astute quaerit per suos ut irri-
siiperbiam, non jacentes per ruinam. Flumina Ba- deat. Unde est respondendum eis sic:
bylonis sunt omnia qtiaehic amantur et transeunt. VERS.5. —« Quomodocantabimus.canticum Do-
Quod attendentes sancti, non se eis amore imini- < mini in terra aliena? >
scent, sed supra sfcdentconlemnendo et flent vell Quomodocantabimus. [Aug.] Quasi dicat: Ita ipsi
eos qui rapiuntur, vel se qui caplivi ibi sunt. Undej dicunt. Sed nos respondemus eis : Quomodo canla-
sequitur : 293 El flevimus, scilicetincolatum no- bimus canlicum Dominiin terra aliena ? Cavendum
. strum. Sedimus dico et Devimus,dum recordaremur, • „ est ne quis limens talibus displicere, affectet ainici-
tui, Sion, ubi nihil fiuit. Non de alia re flevimus s lias eorum et incipiat delectariin Babylonia. Pas-
nisi pre Sion, ut ]multi faciunt. Mulli enim flentt sus autem iste undique interregafpres adulantes,
fletu Babylonio,qui el gaudent gaudio Babylonio,, irriseres, reprehensores, quasi inter eos periclitans,
quia gaudent lucris et Dentpro danmis temporali- animum erexit ad recordationem Sion, et constrin-
bus. Utrumque de Babylonia est. [Cassiod.] Flerej xit se j"uramenlo,dicens :
iitique debet quisque, sed recordando Sion. Ini VERS.6. — « Si oblilus fuero tui, Jerusalem, obli -
hostiUenim terra duleis est recordaiio patriae'.Et « vionidetur dextera mea. >
VERS.2. — « Insalicibus inmedioej*ussuspendi- Si oblilus fuero. [Aug.]Quasi dicat: IlHs.noncan-
« mus organa nostra. > tavi, sed si, inter verba illorum, oblitus fuero tui,
In salicibus[Aug.],id est in malis quaesunt, in me- Jerusalem, ut illis placere velira, oblivionidetur,vel
dio ejus Babylonis',quaescilicet rigantur flumiuibus s obliviscatur me, alia Hltera,.dexferantea, id est vita
Babylonis, sed steriles sunt in bono opere , et suntt aeterna, quaeest dextera nostra. Unde alibi: Lmva
in niedio Babylonis,id est multum mali, scilicelcu- ejus sub capite meo, ef dextera illius amplexabitur
pidi et avari. Sunt-enim aliqui in exterioribus par- me (Cant. n). Sinislra nostra est vita temporalis.
tibus Babylonis, id est non sic concupiscentiis s j) Quidquid ergo facis pro vila aelerna, dextera ope-
obruti. In illis, inquam, salicibus, quaesunt in me- ratur; si et alio intendis, sinislra se immiscuit, et
dio Babylonis, id est ab illis valdemalis, suspendi- - in ea delectatus, quasi in dextera perdit aeterna.
mus, id est distulimus et subtraximus, organa no- Nota quod conditionemponit, quara necesse est fie-
stra, id est Scripturas et proraissa Dei.Ab his enim n ri, ut scilicet oblitus Jerusalem delur oblivioiiu
porcis et canibus Scripturas averf.imus, non eis in-- Ilem ait:
ferendo alligamus,seddifferendosuspendimus.[Gas- ;- VERS.7. — < Adhaereat Hngua meafaucibus
siod.] Et sciendum quod vis doloriis exaggeratur,, t meis, si non meminerotui. >
quando delectatio qua seconsolari solebant, suspen- t- Adhmreatlingua mea faucibusmeis, si non memi-
dilur. Et quia suspendimusorgana, nero tui, [Aug.] id est obmutescamet mutus fiamin
VERS5. — « Quia illic interrogaverunt nos qui li laudibus Dei, si non fuerolui memor, quod est con-
« captivos duxerunt nos, verba cantionum. • solatio fletus et miseriarum : sic conlingit ut pro-
s- nuntiat. Mutus enira fit qui memor ejus non esU
Quia illic, [Aug.]id esl in Babylonia,interrogave-
runt nos, tentantes. non proficienles, qui caplivos is quia ut quid sonat, ut quid loquilur, qui canticum
duxerunt nos, scilicet diabolus et angeli ej'us, quiji Sion non sqiial.?Canlicum Jerusalem nostra lingua
1205 ; PETRI LOMBARDI 1204
est, scilicetHnguafideliuni; canlicum delectalionis A quia prius est quod aiiiniale est, poslea quod est
saeculihujus, lingua barbara est. Mutusest Deoqui spirituale (1 Cor. xv). Omniseniin homo qui nasci-
oblitus esl Jerusalem. Undebene ail: Sinonmemi- lur, carnalis et animalis incipit esse. Si autem a
nero tui, scilicet cum araore. Cnde subdit: captivitate convertitur, in reditu Jerusalem renova-
VERS.8. — « Si non proposuero tui, Jerusalem, tur, et fit renovatio quaedamsecundum interiorem
« in principio laetitiaemeae. > hominem. Et sicut ille major frater Esau iniraicus
Si non proposuerotui vel te, o Jerusalem, in princi' fuit Jacob, ila omnes cafnales inimici sunt spiri-
pio twliiiw mem, [Hilar., Haym.]id esl si non est tualibus. Cnde ait : Metnor ero, Domine, filiorum
rriihi praecipualaetilia de te et in te, o Jerusalem Edom, id est carnalittm qui sunt inimicisanctorum,
(183). Ibi est enim summa laetitia,ubi Deo perfrue- id est libera nos ab illis, in die, sequestrationis,Je-
niur, ubi de fraternitale cobaerentesecuri sumusvel rusalem, id est quando sequestrabuntur a Jerusa-
erimus. [Aug.] Nihilenim ibi delectabit nisi bonum. lem id est ut ipsi mali puniantur el boni«oroneri-
Morietur omnis necessitas et orietur summa feli- tur. Qui dicunt : Exinanite, exinanile usquead fun-
citas. damentumin ea. Jerusalem, scilicet in Ecclesia. Di-
PARSII. VERS.9. — « Memoreslo, Domine, citur hoc a simili cisternae.Undesi aqua hauritur,
« liorum Edoni; in die Jerusalem. > fi-'j
ad fundamentumpervenitur; sed quid predesl etiani
Memoresto.[Cassiod.,Gl. int.] Secunda pars.ubi vilam talibus tcllere, quibus in fundamente, quod
contra hostes ad Deumfit conversio. Quasi dicat: est Ghristus, vitaaeterna esl? Dum pulani mali nc-
Ego ita me habeo, sed, e Domine,memoresto filio- cere, coronas dant. [Aug.] Deinde converiens ser-
runiEdom; in die Jerusalem. Ednni idem est qui ct; monemad ipsam civitatem malorum ait: Sed, o fi-
Esau. Dictusenim Edcni, Esau et Seir (Gen.xxxyi). lia Babylonis, misera es ipsa exsullatione tua et
FiUi autem Edcm, [Alcuin.] idestldumaei, impedi- ipsa praesumptionelua et inimicitiistuis. Nota quod
mento fuerunt Judaeis reaedificanlibus Jerusaleavy- civitas malorum Babylondicitur et filia Babylonis:
post reditum de Babylonia, yel in destruclione Je- quomodo Dei Ecclesia Sion et filia Sion? sed per
rtisaletn fuefunt conjuncti Babyloniis.Unde poslea_ successionemet immutationem facta est filiaBaby-
dicit: Filia Babylonis, Et est sensus : Memor ero, lonis, sicut per successionemEcclesia fit filiaSion.
illorum, id esl puniam eos, pro eo quod fecerunt, Beatus qui relribuet tibi retribulioneintuam, scilicet
in die restitutionis , Jerusalem , quam impediunt. allisionem spiritualem pro allisione carnali, quam
Vel in die quo evertere volunt Jerusalem, adjunclii retribuisti nobis, scilicet odiuin pro dilectione no-
Babyloniis,Ecce qui faciunt : C stra. Quam relributionem ? Beafusqui tenebitet al-
G
VERS.10."—« Qtti dicunt: Exinanite, exinanite, lidel parvulos tuosad petram, id est Chrislum, qui
« usque ad fundamentum in ea. > f educet ad viam verilatis cives tuos, qui, dum par-
Qui dicunt: Exinanite, exinanite, [GI. int.] quid- vuli sunt, possunt reduci, non omnino in malitia
quid est in ea usquead fundamentum,id est nec unus> obdurati. Vel secundummoralemsensum lotum po-
remaneat in Jerusalem. testaccipi. Edom enim qui inlerprelatur lerrenus
VERS.11. — « Filia Babylonis misera; beatus. vel sanguineuscarnalilas est, quaeper illicitos nra-
« qui retribuet tibi retributioriem tuam, quam re- tus tanquam per illicitos suos nos seducit. Et est:
< tribuet nobis. > Memoreslo, Domine,filiqrumEdom, [Hilar.] id est
Fitia Babylonis.[Gl. inl., Aug., Alcuin.] Quasii illicitoruni moluum carnis, ut allidas eos in die Je-
dicat : llli ita, sed, o filia Babylonis, vel, tu etiam, rusalem , id est in honis, qui sunt dies Ecclesiae.
filia Babylonis,misera es in lua exsultationeel prae-. Unde : Dies diei erudat verbum (Psal. xvm). Qui
sumptione. E.tdicit filiamBabylonis,Idumaeam,qute» dicunt : Exinanite, exinanite usque ad fundamen-
Babyloniis se addidit; sed bealus qui relribuet libii tum in ea, Coacervalione eniin yiliorum subrepit
relribuiionemtuam, quam retribuisti nobis.Deussci-- _ diffidentia,sed filia Babylonismisera. Filia Babylo-
licel retrihuet. Quam relribulionem? nis est caro quaeconfusionempeccatorum ingerit,
VERS.12. — « Beatus qui tenebit et allidet par- cui digna compensatiodatur, ut sicut concitat ad vi-
« vnlos tuos ad pelram. s tia, ita repressa subdatur virtulibus. Bealus qui re-
Beatus, [Aug.]scilicet qui tenebhet allidet parvu- tribuel tibi retribulionemtuam, quam retribuisti no-
ios suosvel fuos ad pelram. bis. Quodcarni retribuere, beatorum est, qui eliam
[Aug.] Vel myslice polest legi. Esau enira omness parvulos qui ex carne nascuntttr, id est malos mo-
carnales significat, Jacob spirituales. Esau auteml tus, antequam crescant, relinent, ne sint Hberi, et
appellatus est Edoma cibo quodamlenliculaerubro,, alliduVitad petram Christum, ut confracti disper-
pro quo vendidit primogenita sua minori fratri suoj eant. Beatus qu%tenebitparvulos tuos , vel suos, ad
Jacob (Gen. xxv). Ille autem concessit cibum vo- pelram. [Aug.] Ecce digna retributio. Ut enitn Ba-
luptatis et sumpsit honorem dignitatis. Ila factuss bylonia natos in mundo dum parvi sunt, parentum
est ille maj"ordignitate, qui erat minor tempore. Ma- et saeciililiujus suffocat erroribus, ita qui jam ju-
jor itaque cst carnalis honio.; minor spiritualis. vcnes sunt, data agnitione Dei parvulos Babylbnis
(183) 'f«v p.-fi-itfjoa.vv.-v.
**G)_v.KtT>iv
ttpwjod.y,'-.
1205 COMMENTARIUM lN PSALMOS,— PSAL. CXXXVU. 1206
allidunt, nascerites cupidilates, antequam robur ac- A rursus si quidquam subaudiendumerat, potefat id.
cipiant; sic facilius vincuntur, sCilicetdum parvu- ,ueri, iit habet translatib Romaiia, cum pefsequuntur
laesunt, sed et ad petram majores occidendaesunl. divi Hilaritis et. Augustinus, utpote obliviscaturme
dextera mea, cujus sensus idem erit cum eo, quod
COLLATIOIN PSALMUM CXXXVI : « SUPERFLUMLNA est ocfiwipntdefur dextera mea, id et quod attestatur.
BABTLO.MS ILLICSEDIMUS, > ctc. D. Hilarius his verbis : « Sed id quod ait, oblivisca—
tur me dextera obscurum esl per coriditionem-
VERS.5. — Qui abduxerunt nos hymnumcantaie. Latinitatis. Nammea, secundum Graecitatis
D. Hieronymus.Qui affligebanlnos Imli; Pralensis, qua dictum est, E^t>w8turjn 5i?t« proprietatem,. non ut
deridentesnOsImlitiam; Pellicanus, qui rapuerunt ipsa obliviscatur, sed ne pblivio ej'usjxou, fial ostendi-
nos Iwtiliam; interpretes pro Cajetano, ejulatus no- tur; et magni periculi res est, si dexterae nostrae
ttros twtitiam, ut haeereferanlur ad verbum quod fiat oblivio. >Denique D. Hier. Pralensis et Pellica-
praecesserat, nempe interrogaverunl; Campensis, nus cOnsentiuntnoslrae lectioni. Siiniliter Chaldaeus
qui insultabant manifesienobis, jubebant nos signa et Nehicnsis.
Iwlitiw edere. Secus autera Sancles et Munsterus :
Ille, citharissuspensis verba Imlitiw; hic, cumsus- VERS.12. — « Allidet parvulos suos ad petram.
instrumenla Iwtitiw. Porro omnes in Hebraice, GfaeceetLatine habetur fuos, et sic Iege-
Eendissemus
oc conveniunt, quod "1110©SCHIMEAH, id est IwtU runt omnes antiqui, fbbs OLALALIIC Verum si ex-
liam, ubi dicimus hymnum copulant superioribus, ponamus tropologice, quemadmodum faciunt D,
et nosposterioribus. Quia quando legimus hymnum__;Hier. in Commentariis, et ad Eiistochium decuslo-
cantate, bi dicunt simpliciter cantdte, propterea dia virginitatis, Aiigustinus, Hilarius et Arnobius,
quod jam particulamhymhum,aut iwtiliam denotan- idem sensus erit : Beatus qui allidel parvulos suos,
tem, junxerant, ut dictum est, antecedenlibus. De hoc est qui cohibebit concupiscentiarum suarum
alio vocabulo, wbViri TOLAI.ENU , esl conlroversia, primas titillationes. Ef bealus qui allidet, o filia Ba-
etiamnum testante Munstero apud Hebr. Quidam bylonis, parvulossuos ad pelram, ut alloqui intelli-
enim derivant a radice SS* IALAL,id est ululavit,- gamur nostrum non hominem exteriorem. Secundum
Ululatus auteiu denotat satis aut afflictionem, aut historiam vero perinde quadraret quod hic
praedicitur vindicta exercenda in Babylonios ab
aut
derisionem, insttffafionent. A lii volunt esse 1_'b*n, aliis, jubente Deo, ut beatus sit futurus qui parvulos
hoc est suspendimus, 294 a schemate nSn TALAH. Babyloniaealliserit ad pelram, quasi in repensatio-
Nos autem sequimur quod cerlius. est. nem malorum quae ipsiBabylonii dura captivitate
—
VERS.6. Oblivionideiur dextera mea. Sancles egerant in parvulos Judaeorura.Idcirco vilio libra-
et Munstefusaddiderunt de proprio opefis sui, quod riorum videtur factum, ut legamus suos pro fuos,
mere est voluntarium. Id fecisse videntur, eo quod nisi veUmus abuti pronomine reciproco, pro non
oblivisciin Hebr. est activum, ut aliquid commo- reeiproco , ac si esset : Beatus qui allidet parvn-
dum subaudiendumfuerit. Caeterumactivumet pas- los ejus ad petram: Tamen, ut praedixi, secundum
sivum nihil distant supra apicum affixionemTOC*T1intelligenliam quam tradunt sancti,. nihil est scru-
poiest legi n_1-T)TISCHCAH , vel rptWl TISCHACAH, puli.

PSALMUS CXXXVII.

fSALMITITDLCS : < PSALHCS IPSI DAVID. > C VERS.2. — « In conspectu angelorum psallam
Corifitebortibi, Domine, in toto cordemeo. Titu- < tibi; adorabo ad templum sanctum tuum, et coRr
lus : J^safntusipsi David. [Alcuin.] Captivusqui su- < fitebor nomini tuo. >
pra fleverat, sedens super flumina Babylonis, jam In conspeclu angelorum psallam tibi. [_A.ug.jAl-
quasi reaedificataJerusalem, et templo restituto, et cuin.] Coram angelis enim psalterium et gaudium
quasi faclus concivisiiU parti Jerusalem, quae rion inecum est, quod est de superioribus, non coram
fuit capliva, id est angelis exsultat et laudat Chri- homiriibus, qui de inferioi-ibusgaudentes nesciunt
stnm, cui fit hic psalmus. Et hoc est: Psalmus isle gaudium justi, sed putant miserum quem vident
fit ipsi David, id est Christo, cui fit hujus psalmi flagellari. Vel ila : In conspectu angelorum psallam
tota confessio.Intentio. [Cassiod.] Monetadlaudem, tibi, id est laudando proponomihkangelosiit-imiter
Mpdus.Bipartitus est psalmus. Primo commendat eos, quibus aequarj sicut laude nunCj ita drgnitato
beneficia sibi data. [Aug.] Secundo dicit quomodo post exspectc. Hi autem in laude Dei nihiialiud sibi
haecad omnes dilatentur, ibi, confiteanlur, etc. Ex prbponunt quam ipsum Deum. In conspectu ei^o
voce igilur Ecclesiae quae in superioribus est spe, angelbrum, id est in ea puritate qua te angeli con-
exspectans ibi esse in re, ait: _, spiciunt et laudant, scilicet ut in te solo sibi ac-
VERS.1.—« Confitebor tibi, Domine, in tolo D quiescant,.ego psaUam tjbi. Iride et Moses jubetur
t corde meo, quoniam audisti omnia yerba oris construere tabernaculum Domino, secundum.ex-
< mei. > emplum quod ei monstralum est in monte (Exod.
Confitebortibi,'Domine, [Aug.]_idestlaudabo te, xxv). Et adorabo adtemplum sanetum tuum, id est
in totocordemeo.Totum cor in aram tuae confessio- in templo sanclo tuo. Intra nos enim est quo ado-
nis impono, lolum accende flamma tui amoris.. femus. Unde Apostolus : Templum Dei sancluni est,
Ideo confitebor, quoniamaudisti verbaoris mei inte- quod. esfis. tios (1 Cor. m). Templum enitn Dei est
rioris, cui prope est Deus, Lpnge a Deonon facit,. sedes Dei. Porro sedes Deiesl anima justi (Sap. vil).
nisi iniquitas sola, cui adhaerensintus non clamat Tamen et angeli templum Dei possunt intelligi,
ad Deum, etsi extra yociferetur. [Atig,]quia et in angelis habitat Deus : angeli sur-
 i_07 PETiU LOMBARDI 1208
suin, fidclesdeorsura sunl. Ecclesia ergo sursuni, Avellere cempluereti'r area (Judic. vt). Aiea est
Ecclesia deorsum. Sed si gaudent de spirilualibus, crbis terrarum; vellus, geus Judaeerum in medio
non de lerrenis, ad illud templum angelicum, ubi orbis terrarum, habens gratiaesacramentum, non in
angeli sunt, adorant futuri socii eorum, pro quibus manifesto, sed in nube secreti, tanquam pluviamin
venit Domijiusangelorum. Et est, adorabo ad tem- vellere circa vellus area existente sicca, id est loto
plum sariclumtuu-m, id est adorabo pro aeternis, orbe circa Judaeorumgentem, sed expresso vellere,
scilicet utsim soeius angelorum. Et corifil$borno- id est revelato figurarum secreto, pluvia in area, id
piini tuo, id est laudabote, est in toto orbe manifeslata est, non operla. SPIUSL
VERS.S. — « Super raisericordia tua et veritate Christus suavitas pluviaeest, id est gratiae. Hunc
t lua, quoniam magnificasti super omne nomen solum ergo nescis in Scripturis, o Judaee,per quem
: sancttim tuum. > factae sunt quem orbis terrarum recipit, quo irri-
Super, [Attg.] id esl de misericordia tua qua vo- gata est area. Et ita vellere siccato, omnes reges
r.as, qua peccatorem respicis; et verilafe lua, qua terrae audient cmnia verba oris tui. Dico confitean-
femuneras, qua promissiones reddis. Haesunt uni- tur reges,
yersae vise Domini, miserieordia scilicet et veriias _, VERS.6. — « Et cantent in viis Demini, quoniam
'
(Psal. xxiv), quia non sunt aliaeyiae quibus ad nos « magna est gloria Domipi. >
yenit'; non sunl aliae,quibus ad eumveniamus. Has Ef canientreges terrae, [Aug,]ut viatorescantent,
prgoDeo reddamus, misericordiam in subveniendo, et quo tendunt pervenire festinant. Caritent dico,
yeritatem in judicando. His duobus adjuvamur, his in viis Domini, quae sunt misericordia el veritas.
promeremur Detnn. Deindequare confitealur sub- Quid catttenl ? hoc : quoniam magna est gloria Do*
dit. [Ilaym.] Ideo scilicet, quoniamtnagnificastisan-r mini, non regum. Si lmmiles sunt, hoc amant, hic
elum, id est Christum, super omne nomen coele- cantant; nam etsi exlulerint, timeant quod se-
gtiuni/lerreslrium et inferiioruni(Phitipp. u). [Cas- quilur:
siod.] Vel, magnificastisuper nos, alia liltera, 110- VERS.7. — « Quoniam"excelsus Dominus el liu-
men sanctumtuum, quando nobis cultura tua inno- « milia respicit, et alla a longe cognoscil. >.
|uit. El quia ita fccisti, ergo QuoniamexcelsusDominus.[Attg., Cassiod., Attg.]
YERS.4. —« In qiiacunque die invocavero te, Et licet sit excelsus, lamen humilia respicit oculo
t exaudi me, mulliplicabis in anima mea vir-? misericordias.Si crgo volunt respici, siui. humiles.
f tutem. > Non enira est hic humana conditio, ubi humilis de-
In quacunquedie, [Cassiod,, Attg.] id est in quo- Q _ spicilur, superbus respicilur, sed Dnminushumiles
cunque tempore, vel quando.sine nube cupiditatis, respicit.. Si autem aliqui superbi sunt, non eum la-
\nvocaverote, exaudi me,quia jam non terrena peto, tent, sed a longe yidentur. Unde subdit ef alta, id
Novoinstructus Testamento.Sed hoc quod sequilur, est superbos, a longevel longe, cognoscit,quia per
jicilicetmulliplicabis,idestmultiplica,in anhna tnea, gratiam non est cum eis, quos tamen perfccte videt,
pon in carne peto, sed in anima. Et quia in anima Non ergo hoc agit superbus, ut minus perfecle vi-
potest fieri carnalis nitiltiplicatio, addil virtutem, dealur a Deo; sed ut non sit cum illoa quo videlur.
quasi dieat: nihil alitid peto in anima, nisi virtu- Alta a longe cognoscit. [Cassiod.] Sed si contingit
tepi, in quo jjlcneeitprimit sartctumdesiderium. Si j'nstis tribulatio, adest Deus vivificator. Et hec est
enim diceret simpliciler,multiplicabisme, de lerrena qued ait, conversus ad Dominum:
possessioneposset intelligi cogitasse. Ideo addit, iii VERS,8. — « Si ambulavefoin mediotribulatio-
anima. Rursus ne in anima vitia cogilares, addit « nis, vivificabis me; et super irara inimicorura
virtulem, « meorumex.tendistimanum tuam, et salvumme fe-
PARSH. VERS.5, — « Confiteanturtibi, Domine, « cit dexlera tua, >
; omnes reges terrae, quia audierunl omnia verba in
' 'P Si ambulavero medio tribulalionis, [Aug.]quaa
«:oris mei. > . semper instat, saltem a diabolo, tivificabisme. Vel
Confitearitur.[Cassiod., Hilar., Aug.] Secunda ita : el.alta longe,alia Httera, id est valde superbos,
pars, ubi dicit quomodohaecbona ad omnessint di- cognoscil.Dicithoc a simili superborum, qui ex ni-
latanda, quasi nieo cxemplo. Confiteanturtibi, Dor mia superbia non conspiciunt ad pedes suos elata
inine, omnesregesterrw, id est moderati viri, qui fronte incedentes, Alta longe ergo sunt, id est valde
carnem regunt et spiritui subduiit. Hoc j'am ftt superbi, qui non vere invenerunt tribulationem et
quolidie et ita fiet. Jam ostenditurnon fruslra pras- dolorem hujus saeculi peregrinationis, .aestimantes
dictum, cur debent confiteri, quia audierunt obe- bic esse patriam ef bealitudinem, quia nesciunt vel
tiientcr oniniaverbuqris tui, quasprius erant abscon- non amant veram palriam. His ergo quasi nescien-
dila in una gente Judaeoi'um, quibus credila stinl tibus evenit tribulatio, quia eam non agnoscunt.
cloquia Dei (Rom.m); sed niodo ubiqtte revelata Econtrario in medio tribulalionis sunt, qui in hac
sunt, et ad onines gentes missa, quod sigiiificalum vita degentes, eam tolam tribulationemesse et mi-
cst in vellcre Gedconis,,qui ilurus contra Madiani- scriam agnoseunt, legentes hunc incolatum. Si am-
tas petiit signuni a Doniino, scilicct ut velltts irri- butavcro, Quasi dicat: IIlos ita, sed si ego ambula-
jsaretur, sicca manentearea. Dcindepctiil ut siccain vero in wcdin irihvlationis,id est si in hac vita fuero
 1209 : COMMENTARIUM 1N PSALMOS.— PSAL. CXXXYII. 1216
quasi in medio tribulatioriis, eam totani miseriam A . se niliil debuil, in quo princeps mundi peecatum
reputans et veram patriam quaerens,vivificabisme, non invenit quare occideret (Joan. xiv). Ideo iste
Aliter vero non vivificalaliquem, nisi sit in niedio humiliter ait: Doraine, retribue, elc., quasi dicat:
tribulalionis. Unde : .Beafi aut lugent; et: Vmri- Salvasti me, et hoc gralia tua, qua retribues pro
dentibus(Matth: v; Luc. vi). Etsuper iram inimico- me pretium redemptionis. Et, o Domine,misericof-
rum meorum.extendisti manumtuam, id est super id dia lua est in swculum,id est"in aetemum. Et ideo
quod ppssunt inimici est manus lua. Possunl enim nolo diem hominis, qui temporalis esl; sed aeter-
ut plus occidere, sed non a le separare. Vel ita: Su- num per misericordiamtuam. Et, o Dominc,ne de-
per iram inimicorum tuorum extendisli manum spicias opera manuum tuarum, id est ne despicias
tuam, id est amplius vindicas inimicos meos, non nos quod homines siimus, quod creati a te sumus,
diutius licet eis conterere me, qUia vel moriuntur, vel quod justificati a le sumus, et creati in bonis
vel convertuntur, ut pauci jam aperle impugnent operibus (Ephes.n). Operaergo tuain nobis videas,
nomen Cbristianum. 295 Quanta ira inimicorum quia opera noslra si videris, damnas jtua-siyide-
saeviebat, quando sanguis marlyrtim fundebatur! ris, coronas.
sed ccce illi qui marlyrespersequebanlur, mcmorias
'
g COLLATIO IN PSALIIDH CXXXVU : « CONFITEBOR TIBl,
marlyrum inquirunt. [Alcuin.] Vel ita : Et super DOHINE, INTOTOCORDE HEO,> etc.
iram inimicorummeorum exlendisti manum tuam,
id est hoc ipsumquod irascuntur mihi. Tua est in VERS.1.— Quoniamaudisli verbd.oris mei. Hsoc
illis aniinadversio,id esl punitio. Est enim irasci eis clausnla non babetur in Hebr. A LXX est addita
non cbntinuo post ea verba : Confitebortibji iri ioto
pcena, non tantum culpa, Dum ergo hoc promiltis, corde meo; sed iiilerjecto versiculo, in conspeciu
guper eos vindiclaemanumexiendis. Efsalvuni me angelorumpsallam tibi. De ralione "hujusmodi afla-
lim dictum est. Et veteres manifeste legerunt, et
fecit dextera lua, non sinistra, quaelemporaliter sal- interpretainentis suis ornarunt, quoniam audisti
vat. [Aug.] Et esl quaedamsalus in dextera, estalia verba oris mei. Cujusmodi sunt Arnobius, D. Augu-
in sinistra. Salus temporalis in sinislra est, salus stinus et Hilarius. Hieronymus quidem indicat non
aeterna in dextera. Ncn habet Deus in se dexteram haheri in Hebraeo.Nihilominus
—
inlerprelatur.
vel sinistram, sed dexlera Dei dicitur felicilas ctumtuum.
VERS.3. Magnificastisuper omne nomensan-
In Hebraeopro eo quod est sanclum tuum,
aeterna, sinislra felicitas temporalis. Aliquandc habetur verbumluum. Sed et quidam ex junioribus
ergo non salvat in sinistra sanctos suos, sed sem- censent faciendamessediastolen post illam particu-
salvat eos in autem lam omne,ac inter nomenet rerouni luum conjiin-
per dextera; inipios plerum- ctiojiem copulativam infulciendam. Qttod si vernm
que salvat in sinistra, non autem in dextera. Et P sit, ipsi viderint. Igitttr ut res dilucidior fiat, refe-
quasi quis diceret : Quare tu non vindicas ? re- ramus in medium multorum versiones. D. Hier.,
spondel": magnifieastisuper omnenomeneloquiumtuum; Pra-
tensis, magnificasli super omne nomen luutn elo-
VERS.9. — « Dominus relribuet pro me, Do- quiumluum; Pellicanns el Sanctes consimiliter. Sed
« mine, misericordia tua in saeculum: opera ma- Munsterus, magnificastisuperomnianomenluum cl
< nuum tuarura ne despicias. > eloquiumluum. Nec ab co recedunt interjiretes pro
Cajetano.Translator ad Campensein,eioquiumtuum
Dominus retribuet, [Aug.]vel retribues, vel refri- secundum nomen luum magnificus. Paraphrasis,
bue, alia liltera. Quasi dicat : Ego non retribuo, multo namqueplura, quam iu verbistuis promiseras
6ed Dominusretribuetpro me, quia ego non possum, prwstitit nobisauguslissimumilludnomentuunt.Quid
circa hoc nobis sentiendum audiamus Hieron.
nec debeo. Unde Aposlolus: Non vosmetipsosdefenr ad Suniani et Fretellam : « Insil,Graecoreperisse vos
denles, charissimi, sed dale locum irm (Rom. xu). dicitis, ini za.vxag,id est super omnes.Sed in LXX
Unde : Mihi vindiclam et ego retribuam, dicit Do- legitur, OT«EftevaXvvas inl -navTOovofxot T6«ytovo-ou,
minus (Deut. xxxn). Vel hic est alius intellectus sicut et noS m Lalinum vertiiniis. Caeleriimapud
Hebr. ila esse cognoscite, quoniam magnificasli
non negligendus, et forte magis est inlelligendus; super omne nomen verbum tuum. Juxta cditionem
fangit illud quod in Evangelio legilur de Christo, aulem Lalinani, bic sensus est : Quoniam magnifi-,
qui cum vellet solverecensum pro se et pro Petro, j. I casli super omnenomen,hocest quod in conloet iri.
lerra : dici potest sanclum Filium tiuim. >•Hfcle^
illis qui tributuni exigebant, dixit Petro : Vade, et iuts ille. In Hebraeo est "mCK IMRATECA, ucro.-tni
mitte hamumin mare, el piscemqui primo ascenderil fuum."El psal. n legilur super Filio Dei: Dominui
lolle, et aperi os ejus, el inveniesstatcrem, id eslduas dixit ad me, ut magnifico illo sensu interpretaliir
drachmas(Matth, xvn), Stater enim genus est pon- Apostolus Hebr. i. Ac in Hebr. legis verbum non
AMAR.Unde defiectitur quod hic dicunl ver.utn
deris habens quatuor draehmas. Et addidit: Da illis - fuum, sive eloquium
fuum.
pro me et te
pro (ibid.). Hoc specialiter fecit Chri- VERS.9.—Relribuel pro trie.Sic Sanctes.D. Hier.,
stus, qui quod non rapuit, pro nobis solvit (Coloss.i). operabilur pro me. Alii perficiel prome. MunsieFiis
Christus ergoprimus piscis, hamo mortis captus, admiscuitquodplacuit, nempe pietatem suam. iCJ'
IIGMOII, hoe est. relribuel, perficiet, operabilur. Id
primus surgens de mari, quia primogenitus a mor- valet e.l vocabulura significat. D. Hilarius interpre-
ttiis, in cujus ore invenimus duas didrachmas, id latur de vindicla soli Deo servanda. Et Augiist.
est quatuor drachmas, scilicet quatuor Evangelia, itidem, alteram nihilominussuperaddens iriterpreta-
lionem, quod solvendo pares non eramus, adeoque
quibus a vexationibus hujus saeculi liberamur, ne oporluerit Christurii pro nobis miseris salisfacere.
jam debitores remaneamus.Ibi enim omnia peccata Chaldaeuspriorem modum de vjndicta sequilur.
nosira solvuntur. Pro nobis ergo reddidit, qui pro
 PETRI LOMBARDl

PSALMUS CXXXVIII.

PSALMI TITCLDS : I INFINEM PSALMCS DAVID. > A Patri secundum quod bomo. Non enim Dominu*
Domine,probasti me et cognovistime. Titulus : ej'us est Pater ejus, nisi quia dignatus est nasci se-
In finem psalmus David. [Aug.] Iste psalmus pro- cundum carnem : Pater est Dei, Dominus est ho-
funditate mysteriorum plenus est. Unde et obscu- minis. Ergo quia Pater et Dominus est, Pater est
rissimus est. Haecautem obscuritas mysteriorum ex forraaeDei, Deminus est formaeservi: unus tamen
pcccato primi parenlis accessit, cui diclum est: /n et idem Dei et hominis fiUus. Qui secundum quod
laboreet sudore vuliustui vescerispane tuo (Gen.m). bomo, ad Patrem ait : Domine,probasli me experi-
Ex primo igilur peceatb, hanc poenam subimus, mentis ut in passione, et cognovislime, ut in resur-
quod in sudore vultus noslri el labore manducamus rectione. Non dicit eum novisse tunc, q.uod ante
paneni, qui est Christus, qui ait: Ego sum panh non noverat; sed aUistunc notum fecit, quem ante
vivus qui de cwlo descendi'(Joan.vi). Hic panis in non fecerat; ita et probatum aliis oslendit. Et lu,
prophetis esl velatus, in Evangeliorevelalus. Sub- Domine, cognovisti, id est voluisti, approbasti.^e-
est tamen labor, etiam riimc ad percipienda myste- cundum voluntatem luam factum est. Quid cogno-
ria ejus. Loquilur autem in hoc psalmo totus Chri- visti? sessionemmeam, id est humilitalem in pas-
stus, lanquam unus el inleger vir, propter nimiam sione, ef resurreclionemtneant, id est glorilicatio-
unionem capitis et corporis, quae unio significata B nem in resurrectione. Potest et hoc accipi ex vocc
est in primorum parentum condilione, quia et fe- membrorum. Ut enim Cbrislus eaput sedit et re-
mina de viro facta est, et diclum est: Erunf duo in surrexil, sic et sui sedent. Humiles in patientia,
carne una (Gen.n). Quod exponens Aposlolus dicit surgent erecti in spe vitae selernae. Item, sedent
magnum sacramentum hoc esse in Chrislo et in confilentes peccata sua; surgent jusliCcati gratia.
Ecclesia (Epkes. v). Cndevere dicitur, [quod jam Dicamus ergo et nos: Domine probasti me et cogno-
non_.duo sunt Christus et Ecclesia, sed una caro, visti me, quod postea exponit, scilicet tu cognovisti
quia Christus de nobis carnem suscepit, non una sessionem raeam, quod in humilitate patientiara
divinitas nobiscum est, quia ille Creator, nos crea- habeo, st peccata confiteor. Et resurrectionem
tura. Quidquid ergo hic loquitur ex persoiuvsus- meam, scilicel quod per gratiam juslificatus surgo,
ceptae carnis, et ad caput pertinet, quod "jam et in spem vitaeaeternaeerigor.
ascendit in coelum,et ad membra, quse adhuc pere- VERS.2. — < Intellexisti cogitationes meas de
grinanlur in terra, ut sint duo in voce una, sicut < longe; semilam meam et funiculum meum inve-
sunt duo in carne una. Quantum vero ad membra, < stigasli. >
loquilur in persona superioris caplivi, qui j'am spe p Intellexisti. [Aug.] Hoc prius ex jtersona mem-
in Jerusalem restitulus, memor discessionis suae,in Jjrorum, ubi incipit agere de exsilio suo, sub simi-
qua Deum latere non potuit, in qua et eum secuta iitudine prodigi filii. Quasi dicat : Probasti me, et
csl inanus Domini.Delib.eratnon esse ulterius ab eo 'cognovislitnc, et etiam, intellexislicogitalionesmeas
fugiendum, sed ad eum per eum, et ab ifato ad pla- de longe,\eldelonginquo, cum adhuc in peregrina-
catum. Unde sibi magna boha dicit esse, et "quod tione sum, antequam ad patriam veniam, ut filio
non nocent sibi mala sseculi. Et hoc dicit ex per- minori redeunli occurrit pater, quia intellexit ejus
sona lolius humanaenaturae reverlentis ad Deum, cogitationes de longinquo, qui apud se dixerat ege-
tanquam ex voce prodigi filii de longinqua regione state confectus : Surgam, el iboad patrem (Luc.xv).
redeuntis ad Patrem \(Luc. xv). Sensus lituli talis Hanc cognitionempraecognoscens,pater ei occurrit.
est: Psalmus isle dirigens nos in finem, id est Chri- - Et.inlellexisti semitam meam, scilicet malam, quam
stura, attribuitur David, id est loli Christo, in cujus tauquam occultus ivi, patrem meum deserens, ef
persona loquitur hfe Propheta. Intenlio. Monet non investigasti funiculum meum, vel Hmitem, scilicet
fugere a DeO,sed ad eum per eum. Modus. Quatuor quousque perveui, longe quidem ieram : sed tu
sunt partitiones. Primo agit de notitia Dei, quae ibi eras, a cujus oculis longe non pram, ut depre-
comprehendit omnia opera, et reversi, et exsulan- D hensus fugitivusloquitur sequenle se legitima vin-
tis, quaecogit eum qui latere non potest reverti, dicta Dei vindicantis. .
maxime cum manus Dei ibi eum tetigerit. Secundo VERS.3. — < Et omnes vias meas praevidisli,
dicit non esse a Deofugiendum,sed ad ipsum, ibi, < quia noii est sermo in lingua mea. >
ouo ibo. Terlio quanta sit exsultatio revertenti ad Et omnesvias meas, [Aug.]id est opera, prwvidi-
Deumdicit, ibi, confitebortibi. Quarlo quomodo ei sti; 296 et Koc antequam irem eas; et permisisti
mali hon noceant, aperit, ibi, si occideris. Ait ergo ire in laborem, ut redirem si nollemlaborare. Hpc
Propheta ex persona capitis loquenlis ad Patrem: 0 mpdp fatecr, attia nonest sermo, sine veritate scili-
VERS.1. — « Domine, probasti meet cognovisti cet; vel, dolus, alia Httera, in lingua mea, id est in
«me; tu cognovisti sessionem meam, et resurre- Hngua mei, jam gratia tua justiftcali. Et vere prae-
« ctionem.meam. » vidisti cmnes vias meas, quia
Domine.[Aug.] Quasi dicat: Hoc dicit Chrislus VERS.i:—• t Eccetu, Deraine,cognovistiomnia,
 1215 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. CXXXYIU. .214
« novisimaet antiqua; tu formasti me, ct posuisti A t VERS.7. — < Si ascendero in ccclum, tu illic es,
< super me manum tuam. > < si descendero ad infernum, ades. »
Ecce lu, Domine,cognovisliomnia, scilicet novis- Si ascendero. [Aug.] Quasi dicat; Quo ftigiam te
sima mea, quando porcos pavi, ef anliqua, quando iratum? nusquam, quia si ascendero in calum, tu
parlem substanliaepetii. Hoc secundum parabolam, illices, id est, si me superbiendo exlulero, invenio
sed myslice anliqua noslra fuerunt, quando per an- te repressorem ;.si juslitia mea snperbiero, tu iti es
tiquum peccatum lapsi sumus. Novissima est haec ad percutiendum, cujus est vera juslilia. Ilem : Si
pcena, scilicct quandoin hanc morlalitntemvenimus, descenderoad infernum, id est si peccando venero in
scilicct quaeesl ultima, si redire velimus, alioquin profundummalorum, et nolens confiteridicam: Qttis
reslat alerna, fu formasli me ad islos labores, ad me videl? etiam illic ades ut vindices. Quo ergo
quos oinnes nali sumus. Et posuisti vel gravasti, iturus sum, ut faciemtuam fugiam?id est te iralum
super me manumluam, vindicem gravantem, super- non sentiam ? invenit iste consilium.
biim, salubriter ut erigal humilem, et in gravala VERS.8.—< Si sumpsero pennas meas diluculo ;
manu, < et habitavero in extremis riiaris. >
VERS.5. — < Mirabilis facta est scientia tua Si sumpsero pennas meas. [Aug.] Quasi dicat :
« ex me, conforta esl, et non potero ad eam. > "' Quaero
quo fugiam, sed sic potero fugere iratum,
Mirabilis facla est scientia tua ex me, [Aug.] id est scilicet si sumpseropennas meas, id est duas alas
ex peccalo meo, mira et incomprehensibilisfaclaest charitatis, quas perdideram, Et hoc in diluculovir-
mihi scienlia tua. Mihi enira non facile est contem- tulum, vel in directum, alia littera, scilicet ut nec
plari te,- quem superbus reliqui, ul prius erat, cum erigar superba praesumptione,nec mergar despera-
essem apud le, quando dixi : Da mihi porlionem tione. Ef si habitavero mente, non ,in medio, ubi
siffcsfanfiajniea^.Con/brfafaesfvelinvaluit^adeoquod,mergerer, sed in extremismaris, idest in fine saeculi,
ef ego non polero ad eam attingere ex me. Ecce in non ut saeculumamem, sed ejus finem, in quo sit
his verbisgenlilispopulus suaecaecitatisrecordatur, mihi requies. Illuc ergo jam volemus spe et deside-
quaenon solum super Judaeos,sed eliam super gen- rio, habenles alas geminaecharilatis; sed et ipse il-
tes olim invaluit, unde et eadem verba, quaein Exodo luc nos ducit. Unde subdit :
Judaeorumcaecilalemsighificant, ponit hic, scilicet, VERS.9.— < Etenim illie manus tua deducet me,
posuisti superme manum tuam. In Exodo enim le- < et tenebit me dextera tua. >
gilur Dominusdixisse Moysi: Non poteris viderefa- Etenimilluc. [Aug.]Quasi dicat : Et potero bahi-
ciemmeam,sed ponam le in foraminepetrw, et prole- C ( lare, etenim illuc manus tua deducetme, ut erigar,
gam tedexlerwmea, donectranseam, tollamquema- in aere, non tangens ccelum per elationcm,
numtneam; el cum transiero, posteriora mea videbis quasi
nec terram per desperationem. Ef tenebilme, ne re-
(Exod. XXXIII). Mosesest Judaicus populus; manus
cidam, sed perseverem, dexlera lua, id est gratia
Domini super eum, ut non videat faciem transeun-
tua. Considerans autem longinquilatem viae,ct qua-
tis, caecitasest in Judaeis, ut non cognoscant divi- liter abundante
nitatem Christi, donec per passionempertransiit de iniquilaterefrigescitcliaritas (Maiih.
xxiv), subdit :
hoc mundo ad Patrem; post.transitum lollit Domi-
nus manum suam, et vidit Mosesposteriora sua, VERS.10.—< Et dixi: Forsitan tenebrse concul-
nox illuminatio mea in deliciis
quia post resnrrectionem ablata est caecitaseorum « cabunt me; el
qui crucifixerantDominum. Sicut ergo super genti- « meis. >
lem populum posita manu Dei, incomprehensibilis £f dixi -.Forsitan. [Aug.] Quasi dical: Ita cogitavi
facla esl scientiaDei,itagravata manu super Mosen, volare, etc. Et cum cogitarem, dixi mibi: Forsitan
id est Judaeos,non potuerunt videre Christumesse tenebfw, scilicet tot mala saeculi, conculcabunlme.
Deum, donec transiit ad Patrem. Tunc enlm praedi- Abundat enim iniquitas saeculi,qua pcnnse charita-
cante Pelro multi de illis conversi sunt. ConclusitD ] lis refrigescere possurit. Et quia in nocte desperavi
ergo Deusomniaininfidelitale,ut omniummisereatur transire mare, id est per me, ideo ef noa; facta est
(Roin.u), illuminalio mea, id est haec tota misera vita facta
VERS.6. — « Quo ibo a spiritu tuo ? et quo a est mihi illuminatio. Et hoc,"in deliciis meis, id est
< facie tua fugiara. > per delicias meas. Noslrje deliciaeChrislus est, de
Quo ibo ? [Aug.] Sectuidapars, ubi jam deliberat quo exsultamus. Venit enim mulier, scilicet sapien-
non esse a Deo fugiendum, sedad eum, ab iralo, ad tia Dei, quaedrachmam, ubi est imagc regis, id est
placatum, quoderitperipsum. Quasi dicat: Et cum heminem factum ad imaginem Dei, perdiderat, et
fugitivus te non lateo, cujus limitem vides, Quo ibo accendit de se lucernam, quaede lulc est, id est
a spirilu tuo, quo plenus est mundus? Spiriius enim carnem luce divinitatis replevit, neclemque illuini-
Domini replevit orbem terrarum, sicul legitur in li- navit,etnccteilliiminatainvenitdrachmam (Lue.xv).
bro qui Sapientia Salomonis inscribitur (Sap. i). Yel ita : Ncx, quaeprius crat herrpr, est illumina-
Et quo a facie lua, id est ab ira lua vel praesentia, lip mea in deliciis meis, id esl illuminata est, deli-
fugiam? Se vertit liac et illac, quasi quaerenslocum ciaemeae.El
" bene dice quod a te esl illuminata,
fttgae.et dicens*. VF.RS.11. — < Quia tenebrse non ebscurabunUir
1215 PETRI LOMBARDl 1216
« a le, et ncx siciitdies iHummabitur; sicut teiiebrae.A miriati, erunt irideliciis meis. Beriedicp illuminati,
« ejus, ilaet liuiien ej'us. > qUiatenebrm,id est peccatofes, nec obscurabuntura
Qttta tenebrw, [Aug.] id est peceata et homines te, sed illuminabuntur; ef nox, id est peccator de
mali, qui cuin peccant, utique sunt tenebrae, non gentibus, Uluminabilura te skut dies, id est sicut
obscurabuniura te, sed flagellandoerudis homines, sancti deJudaeis. Dico quod nox iiluminabitur a
ut confileantur peccata, et confilentes vera luce il- Deo. Et sicut sunt tenebrmejus, noctis, ifa et lumen
luminas. Qui enim non confilelur peccata, tenebras ejus, Dei. Quatenus namqueagnoscis tenebras tuas,
suas tenebrat; sed si confitelur, Deus illuminat, et, eatenus Deusignoscit. Sed unde haecpraedictamihi?
o Domine, noa;hujus noctis illuminabilur a te, sicut Quia tu possedisti renes meos, suscepisti mede utero
et dies ejus noctis. Nolandum quod nox illa quam matris mew.Haecnon mulantur.
Btipraposuit, id est haecvita misera, et noctem ha- YERS.15.— « Confitcbortibi, quialerribiUterma-
bet et diem. Huj'us enim noslrae noetis, id est hu- < gnificatus es; mirabilia opera tua ; et anima mea
manseyitae miseraenox, est saeculi adversitas, dies « cognoscet nimis. >
ejusdem prosperilas. Sed siDeus inhabitatin anima Confitebor tibi. [Aug.] Tertia pars, ubi dicit
promittens aliam lucem, illuminat noetem hujus quanta est exsultatio et multiplicatio revolantf ad
noctis, sicut diem docens, scilicet non laetari pro- B Deum, Deo illuminante et renes possidente. Quasi
speris, vel frangi adversis. El tunC incipit horao his; dicat: Quia suscepisli me, ideo confitebortibi, id
indiflerenter uti. Et sic est ei.nox hujus noctis, ut est laudabo te, attia terribiliter magnificatuses, vel
dies ejus ; et in omhi tempbrq benedicit Deum, ut; mirificatus es, id est eo ipso quo te mifamur ter-
Job. Sicut lenebrw,etc. Qttasi dicat: et cum hoc sit, ribilis es, el ita cum tremore gaudemus, quia time-
sicut tenebrmejus noclis sunt mihi, id est adversa, mus ne superbi pefdamus quod humUespercipimus.
ifa indiffereiitcr, ef lumen ejus, idest prospera. Et sii El mirabilia sunt opera tua, non modo tu es mira-
hoc est, lenebraenon conculcabunt me, quem lumeni bilis ; ef anima mea non cognoscetnimis, vel vatde.
non extollit. El quasi quis diceret : Unde in liaec : Jam cognoscit anima mea valde, ante erat mira
differentia est tibi-?rospondct, scientia tua ex me, nec poteram ad eam, sed
VERS.12.— « Quoniam tu possedisti renes meos,, inodo possum, qtiia nociem illuminasti, renes pos-
« suseepisti nie de utero matris raeae.t sides, de ulero suscepisti, id est quia venit mihi
Quoniamiu,ouomme,possedislirenesmeos. [Aug.,, gratia tua el illuminavit me. Et merito cognoscit,
Gl. int.] Quasi dicat : haec indifferenlia est mihi,, luia
quia interior possessor non solum cor, id est cogi-. r VERS.14. — « Non est occultalum cs meum a te
tationes, lenet, sed etiam renes, id est delectationes,, « qued fecisti in ccculte ; et substantia mea in in-
ut non delectet me lux noctis, sed Iux sapienliae. « ferioribus terrae. >
Dico, possedisti, cf suscepisli me. Praepostere hic di- Osmeumquod fecisli in occulto,nonest occultalum
cit. Prius enim est suscipere quam possidere. Sus- a ie [Aug.] Oshic dicilur ab esse, nen abpre. Est
ccpisti, inquam, deulero matris mem, [Aug.] id estt ;ergc quaedamlirmitas interier, quae est abscondila
consuetudine civitatis meaeBabyloni», in qua priuss 'hominibus ; sed tu qui fecisti eam, videsquae frangi
sum natus, sum captivus; ubi non indilferenler ha- uon potest. Occidi enim possunt sancti, sed flecti
bebam lucemet tenebras noctis riequeunt. Unde hominibus tristes esse extra vide-
Aliter ab illo loco : Si ascendero.Et Iegilur simi- bantur; Deo autem, qui intus videt, goudent. Unde
liter in persona membrorum, quasi dicat : Ncsciej Apostolus : Quasi tristes, semper aulem gaudentes
quc fugiam a facie lua, quia, si ascenderomenle int (// Cor. vi) et suosfaufiatneaelin inferioribusterrw,
cwlum, id est ad superccelestes angelos, fu illic es,, id est ego subsisto in carne corruptibili, et tamen os
quia quodperslilil angelus, tttum esl. Et, si descen- non cedit malis hujus regionis inferioris. Non ila
dero ad infernum, id esl ad eos angelos qui nonl mirum est si angelus est forlis, quoniam si caro est
perstilerunl, illic eliam ades, per vindictam; ett D forlis, quod est ex osse occullo.
si sumpsero pennas meas, id est, bena facere velp,, VERS.1S.— « Imperfeclura meuraviderunt 297
jn diluculo, virtutum ; ef si habilavero in exlremis s «oculitui; et in libro tuo onines.scribentuf,dies
maris. Hcc npn mutatur, scilicel ades. Quasi dieat: : « forinabuntur et nemo in eis. >
JNonsine te possum hoc facere, et vere : Elenhnil- Imperfeciummeum. [Aug.] Qui hucusque loculus
licmanus tuadeduccl me, el tenebitme dexlera lua,, est ex persona corporis, hic jam loquilur in per-
hoc non mutatur. Et dixi, id est deliberavi, etiamI sona capitis in eadem voce. Quasi dicat.: Mihi fe-
gic : Forsilan ienebrwconculcabunlme. Tenebras di-- cisli c_s occullum, sed quid de his fiet in quibus
cil illam inferiorem parlem rationalis crealui'ae,no- non est haecfortitudo? Chrislus qui ab inilio psalmi
bjs contrariam insistenlem, scilicet iniquos homines,, ccepit loqui, post interposita membrorum verba,
yelcarnem,undetimet. El est, lenebraeconculcabuntt item dicit Patvi ex persona sua: Et imperfectum
me, id est inferior ralionalis crealura, tenens si- tneumviderunt oculi tui, quia etiam tituoantes re-
nistrain viarii, forsilan conculcabunt me. lta lime-- spicit Deus misericorditer, ul Petrum, ne pereant.
baiu, sed, etnox facta, illumhialio mea, erit in deli-- Et in libro luo, scilicel in me, quem dedisti formam
Ctts mets, id est illi etiam qiii prius nox erant illu- iusliiiae hoininibus, scribentur, id est iristnjcnlur,
 1217 COMMENTARICM 1N PSALMOS. — PSAL. CXXXVUI. 1218
et nominabuntur, omnes, nori modo perfecti, sed et A quentibus diebus non repetitur, sed illud
quod pei-
imperfecti. Non ergo desperent. tinel ad promissionis complelionem, scilicet Puer
[Hilar.] AHterab illo loco : Intellexisli, et legitur natus est nobis.
ex persona capitis, scilicet Christi, qui sectindum Hsecergo sunt novissima Chrisli et antiqua, quae
quod homo loquitur Patrem, sicut in primo versu novit Pater et cui Filius revelat, quae abscondit a
coepit. Quasi dicat: Probasti tfte et cognovisti me, sapientibus et prudentibus (Matth. xi), id est de
intcUexisti etiam cogitationes meas de longe, scientia intumescentibus, Scribis sciUcet et Ph*ari-
praescientia deitatis hic ostenditur, quae de louge saeis omnibusqtie haereticis, [Hilar,] qui nevissima
intelligit, non loco, sed tempore, quia omnia an- et anliqua in Christo recipere refugiunl. Tufof-
lequam sint videt. Intetlexisti cogitationes meas, masti me, secundum homiiiem, ef posuisti super me
semitam meam el funiculum meum invesligasli. Se- manum iuam, ut j"uvares me. Unde : Manus eriim
mita ad taeitas cogitationes pertinet, directio ad ,. mea-auxiliabitur eum (Psal. xvm). 4}uam manum
justa judicia. [Cassiod., Gl. int.] Vel semitam dicit non posuisli snper primum homiiieni. Ef scientia
arctiora praecepta, quaeservare docuit; funiculum tua ex me, [Cassiod., Gl. int.] id est per meam prae-
Iiaereditalem aelernam, quam pro illis observatis dicationeni facta est mirabilis, hominibus. Scien-
proraisil. Et omnes vias meas praevidisti. [Hilar.] B tia enim Patris per Cbristurii praedicata facta est
Viaepertinent ad humanos actus, quibus in mundo mirabiUs hominibus, quibus tot arcana patueruut.
conversatus est. Haec omnia dico te novisse,_quia Per illum vero, scilicet per primura hominem,.de-
dolus non est in lingua mea, ut in lingua Adae.et spieabilis .fuit. Et conforlata est, in pecloribus ho-
filiorum ejus : ego autem non nisi verilatem loquor, minum, cum firmiler crediderunt; sed per illum»
quainvis dixerim quaedarnquaevidentur sibi adver- scilicet Adam, infirmata est. Et tamen nonpolem
sa, ul illud : Pafer major me est (Joan. xiv), et ad eam, [Hilar., Cassiod.] ex eo quod horiio, ve-
iilud : Ego et Pater unum sumus (Joan. x), quae ritas humanaecondilionis ostenditur, cum ait, non
non esse contraria ei advertit, qui quid secundum polero ad eam, quia homo assumptus divinaesub-
quid dieatur, animadvertit. Secundtrmhumanitatem stanliae non potest aequari in scientia vel in alio.
namque Pater major Filio ; sectmdum divinitatem Deinde ostendit praesentiam Dei nihil posse latere,
sequalis est Patri Filius, et cum eounum. Et vere subdens : Quo ibo a spirilu tuo et quo fugiam a fa~
non est dolus, quia ecce, Dpmine, tu cognovistiotn- cie lua? id est a praesentia "tua fugiam? nusquam.
nia novissima, de incarnaliene, ef antiqua, scilicet Quia st ascenderoin cmlum, ut in ascensione fecit,
qusesunt de aelernadivinitate. Nevissimum est Ver- Q „ fu if/ices, ubi sum locaudus ad dexteram tuam. Et
bum caro factum (Joan. i), scilicet puer natus est si descenderoadinfernum, ut fecitcum expiravit,
nobis (Isa. ix); anliquum, in principio erat Ver- ades, cuj*usvirlute debellavit aereas poteslales. Et
bum, et Verbumerat apud Deum (Joan. 1). [Alcuin.] si sumpsero pennasmeas, quaepotestalis meaesunt,
Haecsunt nova et vetustissima, de quibus in Le- id es{ efficaeianideitatis, qua corpus de sepukro
vilico Mosesait: Vetuslissimaveterumcomedelis, et levavit, et boc diluculo, id est anle lucem, ef ha-
novis supervenienlibitsvetera abjicielis (Levit. xxvi). bitaveroin extremis tnaris, id est super finem sae-
Alia sunt vetera, alia sunl nova, alia velustissima. culi, lu ades. Has utique pennas sumpsit Christus
[Hilar., Cassiod.] Yetera sunt promissiones legis et ante lucem, id est tempore resurrectiotiis, et-ha-
prophetarum de venturo lunc Christo. Nova sunt bitavit in extremis maris, super saeculiamplissi-
promissionum impletio, veritatis exhibitio. Yetu- mum finem. Et vere ades; etenim illuc mnnus tua
stissima, quaead divinitatis aeternitatem pertinent. • deducet me, et tenebit me dextera tua, id esl Filius
[Alcuin.] Novis ergo supervenienlibus vetera sunt tuus, scilicet Verbum mihi unitum. Et dixi hoc :
projicienda, sed vetustissima servanda, quia exhi- Forsitan tenebrmconculcabuntnie. Ironia est, et ir-
bila veritate Dominici adventus, figura et promis- risio opinaiitium haec, quod ipse qui est lux mundi
sio cessare debent. Inde esl quod tres missaein na- D conculcetur a lenebris. Non ergo dubitative hoe
tali celebrantur. In prima de aeterna Filii genilura dicit, sed ad irrisionem illorimi qui haecopinanlur.
cantatur: Dominus dixit ad me; in secunda, de Ac si diceret: Vtique hoc non facient, sed ego po-
promissione adventus: Lux fulgebit, etc.; in ter- tius eas conculcabo, quia-auferam caecilateni. Et,
tia, de impletionepromissionis : Puer nalus est no*> id est quia, et nox erit illuminatio mea, id est illi
bis. Et quia idem ille qui est Dei Filius, factus est qui prius erant nox, illuminabuntur a me, et illu-
hominis filius, ideo in illo missaeofficioubi canta- rpinati erunt, in deliciis meisyEt vere nox est illu-
tur de aeterna genilura, Dominusdixil ad me, etc, minatio, quia tenebrw, id est mystica Scriptura
legitur evangeliumde tempofalis Christi nativitale : rum, non obscurabuniura te, et nox, [Cassiod.] id
Liber generaiionis; et in missa ubi cantatur de tem- est tenebrosus et obscurus sermo, itlitminabilur
porali Christi nativilate, legitur evangelium agens sicut dies, id est patebit sicut apertus sermo, et
deaeterna Verbi genitura. Cantatur enim : Puer na- sicuf sunt tenebrwejus, Scriptura;, iia et lumen
lus est nobis; et legitur : In principio eral Verbum. ejus, quia in utrisque, scilicct in apertis et in
Et quia veritate exhibita figurae cessare debent, opertis, similis veritas est, et utraque per Chri-
idco oflkiuni missosad promissionem pertinens se- stum revelata sunt. [ Hilar., Cassiod. ] Ideo
1219 PETRI LOMBARDl 1220
tenebrse non conculcabunt me, quia tu possedisti& A rion erraret. Amici lui facti sunt, o Deus, et mihi
renes meos,, ut sine peccalo fieret conceptus meus honorificatxsunt nimis, quia factum est in Uhs os
et ortus ; ef suscepisti me de ulero malris mew, vir- in occulto post resurrectionem, quando sunt induti
ginis; lua enim operalione totum factum est hoc. virlute ex alto. Quo confirmati verbum Dei ubique
Ideo confitebortibi, id est laudabo te, quia terri- praedicaverunt, et pro ejus nomine passi sunt, in
biliter per me magnificatus es, per illum, scilicet cuj'uspassione trepidaverunt. Et nimis conforlalus
Adam, decidit homo. Per me eminuit quam sis est principatus eorum, quia_faeti sunt apostoli du
magnificus. Et mirabilia sunt opera lua, circa ces, et greges.et pastores Ecclesiae.
me, ut patuit in passione et in resurrectione et VERS.17. — « Dinumerabo eos, et super arenam
in caeteris. Et anima mea cognoscet nimis, quiai « multiplicabuntur; et snrrexi, etadhuc sum te-
nemo novit Patrem nisi Filius (Matih. xi). [Gl. int.] « cum. >
Et twn est occultatum os meum, id est divinilas, a Dinumeraboeos. [Aug.] Quasi dicat : Merito eos
te, quod fecisti in occullo, id est feci.stimalis oc- confortavi, quia ego, non aliquis homo, dinumerabo
cullum : ef substanlia med, secundum hominemL eos, qups in fide genuerunt. Et ipsi enumerati super
est, in inferioribus lerrw, id esl de fragili terra. arenam multiplicabuntur. Quasi dicat : Tam innu-
[Aug.] Ille primus horiio inler angelos creatus fuit,, B ] nierahiles sunt nati per illos qui per diem errave-
nec tamen stetit. Ego inter peccatores natus nonL runt, quam innumerabilis estarena. Dum ait dinu-
peccavi. Et ideo, scilicet propler praedicta, oculi tuii merabo, ostendit qnod Deonumerabiles sunt; sub-
viderunt, misericordiler imperfeclummeum, id estt dens vero, stiper arenam multiplicabuntur, ostendit
imperfectos, non modo perfectos, [Gl. int., Haym.]| nobis inriumerabiles esse. Vel ita dico: Confortatus
et in libro, scilicet in me, omnes scribenlur, hoc: esf principalus eorum, et putasne paucos bonos per
non' mutalur. Et dies, id esl majores, ut apostoli,, eos esse natos? [Hilar.] Ne putes, quia dinttmerauo
scilicet de quibus dicitur : Dies diei eructal verbum t eos,qui sunl stellae,scilicetbonos. Et mullipiicabunlur
(Psal. XVIII),formabuntur, in me, a quo perfeclio-- super arenam, id est super Judaeos,qui propter ste-
nem gratiae sumunt; ef nento, meorum formabitur,, rilitatem arena dicunlur. Unde in promissione di-
in eis, quia non dicuntur esse Petri vel Pauli, sed1 ctum est Abrahse: Mulliplicabosetnen tuum, sicut
Christi, a quo Christiani dicuntur. Sed tamen stellas cxli, el sicut arenas maris (Gen. xxn). Per
VERS.16. — « Mihiautem nimis honoriucati suntt slellas populus Chrislianorum inleUigitur, qui nu-
« amici fui, Deus; nimis confortatus est principatuss merosior est populus Judaeorum,qui arenae-compa-
< eorum. > rantur propler sterilitatem. Et boc totum ideo, ef,
Mihi autem nimis, [Gl. int.] id est valde horiori- - "( id est quia, surrexi a morte et adhue sum tecum,
ficati sunt, quia sunt amici lui, o Deus, el princi- [Aug.j nondum cum ipsis per notitiam, quia non-
patus eorum confortatus est nimis, ultra quam dicii dum ngnoscunl, quia non mox post resurrectionem
possit. [Aug.] Vel nimis, ponit pro valde.Vel ita,, Christum agnoverunt, sicnt in EvangeUoiegilur.
ubi habetur: Dies formabuntur, secundum aliorumi Vel ita: surrexi, et adhuc, id est loto lemporevilae
editionem legitur alia littera, scilicet, per diemer-- praesentis,tecum sum, id est occultus ad dexleram
rabunt, et nemoin eis. Dies hic manens adhuc Chri-- tuam, doneeomnibus videar in judicio. Toto enim
stus erat, unde dicebat: Ambulate, dum lucemha- hoc tempore Christus in occulto est ad dexieram
betis (Joan. xu), qui inter suos multa mira fece- Patris antequamreveletur in ea claritate in qua ven-
rat, et tamen imperfecti trepidabant, utPetrus, ne' e' turus est. Vel ita, surrexi, a morte. Hoc non mu-
in morle eura perderent (Matth. xxvi). Et hoc est;t tatur. [Alcuin.J Et adhuc, id est post morlem, sum
quod hic ait, omnesscribentur, sed tamen per diem n tecum, sicut ante mortem. Quod pulavertmt se tit-
errabunl. Imperfecti adhuc, id est deChristo nonu • lisse Judaei.Vel ita, et adhuc, scilicet in ipsamorte,
recte sentientes, errabunt. Et nehio prorsus fuit inn sum tecum : quod non videtur de mortuo. Vel ila,
eis, qui non erraret, nec eliam ille qui dixerat:: j. ego surrexi, et licet resurrectio sit signum divinita-
Teeuntero iisque ad tnortem (Matth. xvi); scilicett tis, tamen adhuc sum occultus pluribus, tecum, id
Petrus, qui illum cenfessus fueratDeiFilium, sedd est ut tu. Deinde subdit ex persona membrorum
tunc timuit, ne sicut hominis filius moreretur, et;t quid interea patitur, per commistionem malorum
non resurgeret ut Dei Filius. Erat ulique Filiuss in Ecclesia, et per separationem haerelicorum,di-
Dei, erat et filius hominis. Filius Dei erat in formaa cens :
Dei, Patri aequalis; filius hominis in forma servi,, PARS H. JVERS.18. — < Si occideris , Deus,
in qua Palre minor est. Timuit ergo Petrus, ne inn t'peccatores, viri sanguinum, declinate a me. >
forma servi periret forma Dei, et non potius prae- i- Si occideris. [Aug.] Quarla pars, ubi dicit quo-
sumpsit.quia forma Dei revivisceretex forma servi.i. modo a malis non noceatur ei. Ordo verborum talis
Per diem ergo erraverunt, cum hic positum Domi- - est : Quasi dicat: Tecttnt sum, sed tamen adhuc
num non inlellexerunt; sed non perierunt, quiaa patior ab haereticisin corpore meo, quod est Eccle-
imperfectum meum yiderunt oculi lui. Et sciUcet >t sia, -quia, o Deus,si, idestquando, ecciderispeccaio-
errabunt, mihi tamen nimis honorificatisunt. Idem n res, id esl haereticos,qui fastu superbiae se ab aliis
ipsi qui errabunt, et ipsi in quibus nemo fuit, qtti ti corporaliler dividunt, qui occiduntur, cum per su-
 Itei GOMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. CXXXVIII. 1222
perbiam qua tumescunt, amittunt gratiam. Acci- A VERS.21. —:«' peffecto odio oderam illos; mi-
piant, vel acciplent, ipsi occisiin vanitate, civitates « mici facti sunt mihi. >
suas, id est populcs 298 suos vanos, eorum vani- Perfecto odio oderam illos, [Aug.]id est, iniqui-
tatem sectantes, qui ipsos nomine justitiae inflatos tates eorum odi, non naturam. Hoc est perfecto
sequuntur, dirupta unitate. Est aiitem occasio in- odio odisse, utnec propter vitia hominesoderis, nec
flatis haerelicis,seducentibus populos, separandi se propter homines vitia diligas. Quomodp ergo coni-
et illos ab unitate, taiis scilicet quia mali ibi, id est mistione malorum contaminor, sicut calumnianlur
in Ecclesia sunt, quibus nolunt misceri. Et sunt mihi hseretici? de quibus adjungit: Et iriimicifacli
vere in Ecclesia, non modo boni quos infamant, sunt mihi, non tantum Dei, sed et mei inimici sunt
sed et certe mali. Et hac occasione, se et alios a in quo illosodio babeo.
bonis dividunt corporaliter. Et etiarii ideo, quia VERS.22. —«Proba me Deus, et scito cor meum;
Deus monelbonos, ut a mal.isse separent. ldeoque «interroga me, et cognosce semitas meas. >
interponit, viri sanguinum, declinatea, me. Proba me, Deus. [Aug.] Hucusqueegit de haere-
VERS.16. — « Quia dicitis in cogitatione : Acci- ticis et aliis eos sequentibus ab Ecclesia separatis,
< piant in vanitate civilates suas. > nunc etiam agit de malis vel ficlis sibi conjunctis,
B quos patitur Ecclesia et gemit, Quasi dicat: Haere-
Quoniam dieesalialiltera incogitatione.[Aug.]Quasi tici se et alios
dicat: Ideo accipient haereticiin vanitate civitales separant. Ergo cum separatis haere-
id ideo seducent in ticis, et suis sequacibus restent mali inseparati, hw
suas, est, separatione propria ter
auia o Deus,dices, id est immittes,- in quos gemit Ecclesia, quos et patitur, quid ait
populps, tu,
ut dicat malis hoc : Viri san- ipsa ?Vide quid, o tu Deus, proba me, et, pro id est,
cogitatione,justi, sctto cormeum, quia non consentio factis malorum,
quinum,declinatea tne, id est, quia mones bbnos ut
tu Deus, proba, tu scito quod non potcsl homo non
a malis se separent, non utique loco, non corpore,
nec probare novit, nec scire cor
sed mente, non aperte adhuc.neet bonos deserant; haerelicus, qui tu solus qui rimaris occulta cordium.
meum
sed purilate vitae. Quod autem modo dicit Deus Ecce ;sedait
malis in cogitatione bonorutn, in judicio dicet vocesquid proxima Christi inter filias. Hae sunt
: dico non novi vos ejus: proba me, Deus, et scilo cor meum.Haec
aperte Atnen vobis, (Maith. vn). conscientiamunda
est, et species filiaeregis intrin-
Haereticiergo qul innocentes saepeinfamant, quos secus
videntes malos est, quaeest inter filias, ut lilium inter spinas
tanquam malos se fugere simulant, dicat : Illi sunt inimici; tu vero,
inter quos triticum gemit, usurpant hanc auctorita- (Cant. n). Quasi
et dicunt ut se a malis cor- , Deus, proba me, et scito cor meum. Inlerroga me,
tem, imperitis separent ^ ut non possim. Quasi dicat: Quaestionibus
cum bonis sunt; quia Deus monet negare
poraliter, qui non polest negare quaegesta suht; et
nt viri declinate a me. Et interrogalus,
justos, dicant, sanguinum, semitas meas, id est perscrutare consilia
ideo nisiid fecerint quod Deus monet eos, non esse cognosce
et cogitationes. Ut quid ? ecce :
justos dicurit; sed non sicut haeretici putant, illud VERS.25. — < Et vide si via iniquitatis in iae
monet Deus. Non enim monet ut antenovissimam
t est; et deduc me in yia aeterna. >
ventilationem, ut putant haeretici, se corporaliter Etvidesi via iniquitatis in me est, [Aug.] faciendo
dividant a malis, sed per vitaedissimiHtudinemse vel
Viri autem consentiendo. Si quid autem inveneris in. via
sejungant a viris sanguinum. sanguinum oculistuis displiceat, quia via mea tnor-
sunt qui oderunt fratres, sicut Joannes dicit : mea, quod
talis est. Tu deducmein via wlerna, quseest Chri-
Qui odit fratrem suum, komicidaest (I Joan. m). stus. Christus enim aeternusest, qui dixit: Ego sum
VERS.20— « Nonne qui oderunt te, Doriiine, via, veritaset vita
(Joan. xiv). In hac ergp via nulla
< oderam, et super inimicostuos tabescebam? > est iniquitas, quia si quis peccat, advocatum babe-
Nonne qui oderuntte. [Aug.] Quasi dicat: Haere- mus apud Patrem Jesum Cbristum (Uoan. xvv).
ticinon intelligentes accusant in bonis communio-D_ Vel ex persona capitis potest accipi ab illo loco:
nem malorum. Sed quid mihi calumniantur, dicit Si occideris.[Haym., Gl.,int.] Quasi dicat:Et quia
corpus Christi de commislione malorum ? Nnnne surrexi et tecttmsum, ideo, o Deus Pater, sioccide-
eliam misti illis separati sumus ab illis? quod ita ris peccatores, in futuro dicens, viri sanguinum, de-
ait: Nonne, o Domine,oderamillos qui oderunt te? clinateame , ideo, quia dicitis depraeconibus meis,
Cur exigunt a me corporalem a malis ante tempus in cogitatione,quod pejus estquam dicerebre. Hoc,
messis separationem, ut ante tempus ventilationis inquam, dicitis : Accipiantin vanitate civitales, non
perdam lolerantiamsustinendi paleam?ut antequam quidem.in aetemilate civitates suas, id est populos
omnia genera piscium ad finem saeculi,tanquamad suos. Si, inquam, occideris, nonnequi oderunt te,
littus separanda perveniant, retia pacis unitatisque Domine,oderam? Utique, id est si occideris, et ego
dirumpam?(Maith.xm.) Etaormesuperinimicostuos occidam. Et nonne super inimicos tuostabescebam?
quos videbampraeterirelegemtuam tabescebam? uti- irascendo peccatis eorum? utique. Et perfecto odio
quezelo domus tuaevidiinsensatos. Et tabescebam. oderam illos; non mutatur sensus. Et inimici facti
Quasidicat: Sacramentismalorum.nonfactis commu- sunt mihi. Nec hoc mutat. Proba me, Deus, [Hier.-,
nico. Etzelodomuslusesupereostabesco, sed tamen Cassiod.] quam libere cuncla egerim ; et scito cor
1223 PETRI LOMBARDI 1224
meum;interroga me elcognoscesemitasmeas,quibus; A cidentalemsiguificat. « Eq quodad niare magnum, in-
niundiim perlransivi. Et vide si via iniquitatisin me' quit Sanctes, est in occibente respectum lerrae
lsrael. > Omnesalii siant a Vulgata lectione. Deni-
est. Hoc secure dicit, in quo princeps mundi nihil • que sensus ne tantillum quidem variatur.
invenit, vel habuit. Et deducme,hominem,ad dextc- YERS.10.—El nox itluminatio mea in deliciis
ram tuam, itt via wlerna, id est pcr Yerbum libii ntets. In Hebraeonon videtur esse in deticiismeis.
coaeternuin. Sed sciendum quod dictio hic posita, si sirapllciter
scribatur non signata punctulis, manifesle poteris
COLLATIO INPSALHUM CXXXVIll: « DOMINETRODASTI ME,' invenire hoc, in deliciismeis. i^ys. Nam pronun-
ETCOGNOVlbTI,> CtC. tiando •»_~5D BAADANAI, littera nttiiierit essentialis
a radice p'j ADAN, quod est delectarivoluplate. Nec
VERS.2. — Cogilationes meas. Ilebr. 'IJH KEI. dubito Sepluaginla hoc pacto accepisse, alioqui
D. Hieronym. inclinavil id voeabulia jm ROA, quiat quid somniasscnt? Nuncautem legunt Hebraeii'zTJZ
verlit malumtneum.Sic et interprctes pro Cajetano. BAADENI, ubi littera nuni servilis est, ac vertit D.
Pellican. deformavil a radicercn REAII,idest socia- Hieronymuscirca me, vel ut alii pleriqttevolunt pro
vit, verlit enim amicum meutn. Videtur secutus-, tne. Quin et Sanclesadditlit de suo verbumocculia-
Chaldaeuminterpretem, qui habet, vesiigalus sumt eif. Nox, inquit, occullabittucempro me.Alii non sic
quo.simin socielateEcclcsiwluw.TranslatoradCam-. accipiunt, scd ut nihil Dettmlatere possit. Unde D.
pensem a llieinale njn EAAH,quia transtulit pro-• Hieron.in hunclocum:«InHebr. sensus iste est: Et
spicis viclui meo. Sepluaginta, quibus astipulantur B dirct:-Forsitan tenebrmconculcabuntme; econimrio
Pralensis, Nebiensis, Sanctes, Munsterns el Cam- autem nox ipsa apud te lumenfuit, quia nihiiceiare
pensis ab eodeni themate, secundumaliam signifi- ie polest. >Quod Symmachus tnelius interpretalus
canliam. esl, elc., ef noa;lux circutnmesedel.
Funiculum. D. Hieronymus et caeteri junioresi VERS.11. — Sicutienebrwejus, ita el lumenejus.
traducunt accubitioneni,seu accubitummeum, Cae- Hie advertendum quod pronomen ejus ufrobique
teruin dicitur JJeus cognoscere funiculum meum, est feniininum, ac refeft 1'io'cteiii quae mox praeces-
quando novit quousque perventurus sum, ut illic seral. ld clarct ex Graeco&; TOGV.OTO. airf,;, O.TMJ
conquiescam,quod est accubare, sicque id sensus r.ai?h fa;a.v7ti;. Caelerunimagis arridet 1). Augu-
einergit, quanquam fortasse Septuaginlaacceperint stinus, qui ulrumque censet perlinere ad noclem,
vocabulumper metaihesirn, quod aliquolies solitum quani Faber qui vult priuBreferre noctem, sed po-
est fieri, ut sit 'aij? IRBI,pro Jjm RIBEI.Siqui- sterius diem. In Hebr.nuiic non leguntur haecrela-
dem _njr EREB.interim riotat legmenseu filumquod tiva; verum Septuaginla acceperunt aspirationem
stamini subtexitur. he pro relatho feminino, quod solent facere He-
Investigasli.D. Hieronjm. et rtonnulli alii, ven- braei, quando addunt puncturii, quod vocant map-
lilasli; Pratensis et Munsleriis, circumdedislin*Tf pic. Hebraicantesautem sumunt illud he tanquam
-ERITHA. Sed ewenliiarect invesligaread propositum paragogen n_>_?nN_ CAUASCHECAH. rrTDCAORAD, vel
idem valent, ac rursus hoc et illud providentiam sic mtZTismta.
Dei'circa peccatores revoeandosinsinuant. VERS.15. —Terribiliter magnificatuses. In Hebr.
VERS.3. — Non est sermo. Romana psalmo- "- obscurum est, si ad verbum reddas "•nt"E3 TWrm
dia, quain D. Augustinus imitatur, habet non est HORAOTH NIPHLETHI, hoc est terribiliter mirificatu»
doliis. Et ita nunc Graecicodiceshabent oux Eo-rt sum. D. Hieronymuslegit sub activa significalione,
Jtoer. Atqui D. Hieronymusad Suniam, censelesse et ut iod sit nota pronominis primaepersonae,aut
de sexta edilione. Apud Scptuaginta et omnes alios duo iodim legerat. Dicit enim, Terribiliter magnifi-
interpretes secus
—
dieit haberi. castime,nisiquodsensumaliter 229expressit,quam
VERS.i. Tu cognovisli omnia. Hic faeiunt Hltera soitaret. Siquidemalii eaindemintelHgenllain
distinctionem Heb., acjuniores transferunt fofunt quasi sequuntur verbis accommodalis. Pratensis
ipsum; D. Hieronymuset Nebiensis,bmnia; Chal- lerribiliteret mirificeformalus sum. Et ad eura-
daeus paraphrastes, cogitalionescordis mei omnes. ita, dem modum Munsterus et Campensis. Sanctes
Deinde quod sequitur, novissimaet aniiqua, copula- paulo aliter, Terribiliasunt operalua, mirabitissaw.
tur yerbo subsequenti, et dicrint, refrorsuntef anfe Tanlum restat
formasti me. Tota diversitas pendet ex hoc quod diminutione iod. Septuaginta legisse n'SS3 NIPHLETA,
Sepluaginta TinN AHOR, et DTpQDEDEM, acceperunl spondensChaldaeo, Nebiensis, et Latina versio re-
sunl cum Hieronymo.
sub significatunominis. Quasi dicat: Tu cognovisli —
YERS.14.. Non est occullatum os meum a te
omniaquwsunt novissima,elquw fueruntanfe.Eoque quodfecisli in occulto.Omnesinterpreles pene con-
sensu faciendaerat altera periodus iu altero ordine. veniunt. Sanctes tamen et Munsterus pro osse meo
Non enim distincliopausarum in Hebr. semper fa- posuerunt corpus meum, vel substanliam corporis
cit dislinctionem sentenliarum. Si Septuagintase- mei. El Nebiensis essenliam meam. Asserit autem
quimitr aucloritatem ex visione qua dicitur, «nfeet Q '
Munsterus id se fecisse ex opinione Kimhi, qui
retro, caballistaesomniant hoininemfttissecreatum accipit DSVATZAM, pro niJGDPH,idest prp corpore.
cum duobtis vullibus, anleriori et posleriori.
. VERS.8 •=— Si sumpseropenilasmeas diluculo.Ac Sed eodemtendit inteUigenlia de plasmationecor-
ad eum modum D. Hicronymus pluraliter tneas. poris humani, quod non subsistit nisi in ossibus.
Caelerumalii vertunt diluculi sive aurorw, quia in Unde Chaldaeus, non sunt abscondita ossa mea
Hebraeoest statusregiminis,TWSKCANPESCHAHAR. a te.
Non dubito Septuaginta legisse aut exlulisse *©__. Et substanlia tnea in inferioribusterrw. Propter
CENAPHAI, id est pennas meas. Sic enim et Graeci verbum 'ncpl RDQQ4MTI, quod est proprie distin-
reddunt. In Hebr. auletn haelitlerae '3.2, possunt guere variis coloribus, metaphoramdiversis modis
hoc aut illo modo dici. Idcirco frnstra causatur extulerunt. Eo tauuem veniuiit, ut mirabiUs signi
ac rheioricatur Faber, quod hic nteas supeffluum ficetur hominis formatio in utero matris. Sic ergo
sit, imo absurdum. fSiquidem D. Hilarius putat D. Hieronymus,imaginatussutn in novissimisterrm;
grande esse niysterium. Interpretatur enim de Pratensis, formalussunt in inferioribusterrw; Pel-
Christo, quipropriavirtuleadimmortalitatem evola- licanus,ihgenicsissime,confexfussumininferioribus
vit. D. Auguslinuspro diluculo, legit indirectum; terrm. Sanctes, variis membrisdecoralusfui instar
qtiod est de veteri translatione. operis phrygioniciin vulva, quw est ut pars inferior
In extremismaris. Pro mari, Sanctes et Campen- terrw; Munsterus, variis distinctus membrisinfe-
sis ponunl occidcntem;D' IAM,ntare et plagamoe- rioribus ierrw. Inlerpretes pre Cajetanpet NebJen- 1
1225 eOMMEN-TARlUMINPSAmoS.>-- PSAL. CXXXVIII. ^ 1-28
isis, Acu piclus sum in inferioribus terrw. Para- A i nonestea dierum varietds; sed unusperpetuus dies.:
phrasis Campensis, tiefttfi lapelum e nervis etve- D. Hilafius legit, die rep/eounfur,IhdiCariSquosdairi
nis, contextussum in utero matris, loco magis ab- codices iiabere, die formabunlur. D. Auguslirius,
dilb, quam uUuirianlrum ierrae. omnirioaliam habet leetionem, per diemerrabvrit.
VERS.15. — Imperfectum meutn, idii GOLMi, In secunda tamen parle converiiunt, riemo in eis.
omnes interprelantur massam rudeiri et informem, Juxta Hilarium, dte, id est Christo, replebuniur
seu feium mvtero incomposilum. Unde D. Hierbny- ', apostoli, et nemo in eis prwter diem, j*uxtaAtigii-
inus in Commentariis, imperfeclumhic pro incom- stinuni. Per diem errabunl, scilicct infirmi relin-
diem Chrislum, el nemo in eis, quia omnes
posito posuit: quod eliam elemenla bominis ante- quentes Chaldaeus
quani formenlur in ulero, cognoscat Deus. Inlefim fugerunt. paraphastes, alium-refcrt sen-
nescio quid seculus verterit translator ad Campen- sum, in die qua crealus est muridus, a principio
sem, errores meos. Nec enim respondet ei para- creatw sunl omnescrealurw, et rionin uno die, unico
phrasis, sicut nec saepealiubi. Dicit tamen Sanctes .inillis. VERS.16. — Mihi aulem nimis honorificali sunt
in suo Thesauro, quod eo nomine appellatur Itomo
rudis, qtii.est absque sapienlia. amici tui, Deus. Omnes fere accedunt praeler San-
In libro luo omnes scribentur. Quia ex Hebrseo mihi, ctem, Munsterum, Campensem ac Nebiensem, et
aiunt, quam preliosw fuerunt cogitationes
polesl indifferenter verti omnes, vel omnia sub ma- tuw. Alteram tamen interpretationem non lacet nec
seulino et neutro. Et rursus omnes polest referri, improbal Munsterus in scholio
vel ad homines, aut dies, aut oculos : ob id conse-, yy~\ REECA, anceps
B commune cogitationibus,sociis vel amicis.
quitur diversilas iuterpretationum. D; Hieronymus est,Nimis
leclionein noslrani prorsus sequilur, ac expoml Confortatusest principalus eorum. Qui ver-
tuiit pro eo quod est principatus, capita aut prin-
quod nUllusnascalur absque volunlateDei, nec quis-\..'
quam ejus sublerfugiat nolitiam. Munsterus, San- cipes, pauxillo distant. Quiyero transtulerant cogi-
cles, Cainpensis, referunt ad membra corporis, illo tationes in praecedenti clatisula, perseverantes in
quorum dninium Deus rationem habeat. D. Hila- tionum, modo dicunt summm earum, videlicet cogita-
rius vult omnes dici de ocuUs, quos interpfetalur vel secundum Nebiensem., compulatioea-
rum.~ Solus Hieronymus traduxit, pauperes. Ex
aposlolos. In Hebraeohabetur D"» KULLAH, id est
oinnesilii vel omnia Ula. quoarguiturmanifesteipsumlegissesiriealephD"Tt_^1
. ubi habeinus Dfl"_/'NlRASCHEHEM , id
Dies formabuntur el nemo in eis. Hic locus varie1 RASCHEHEM,
quod et letigit Eugubinus. Sed cum inlerpretatur
reddilur exHebraeo,variat in Graeco,etdissimiHsest; . de apostolis, eodem recufril sensus, ut
Latinos. Pralensis et translator ad ' qui fuerint
apud Cainpeii- principes, et paupertalis primarii duces.
setn, assonant Sepluaginta, et sensus est dies for- YERS. 17.— Dinumerabo eos et super arenant
tnalos esse, priusquam aliquis nascerelur, quanquam multiplicabunlur. Nulla est dissonantia
a Deo prwnoscerelurnasciturus. Si tamen alliorem apud trans-
secundum lateres, nisi qupd qui in superipri versu dixerant
sequamur intelligentiam Septuaginta, cogitaliones;ad eas hunc versiculum, adaptant lan
interprete. D. sic
Hieronymo, exponitur: Tu. omnes tum mutatc genere ac re subjecta.
in die formas, tu cunclos vis esse filios diei; sed
nullus est in hoininibus, qui non peccato obnpxius: „( YERS.18. — Si occideris, Deus, peccatores; viri
fiat, et per hec filius ncctis esse incipiat, nec quis-\" sanguinum, dectinate a me. SPIPS invenie Sanctem
quam ecrum luce ipsiusdiei tctp yitae suaeteftippre, et Campensem, quibus placuerit distare a leclicne
Ad hcc tamen non cogebat Hebraismus,
digna perficiat. Unde et Apestplus ad ees qui fiUi[ Vulgata.
neclis esse cessaverant lcquilur : Nos autem, fra- liaque dicunt :Si occideris, Deus, impium, et viros
ires, non sumus filii noctis, sed filii diei (I Thess. sanguinolenlos,quibus dico: Receditea me.
YERS.19. — Quia dicitis in cogitaiione. Praten-
v). Ex IIPCarguilur qucd nilnc dixeramus in Graece[
variare. Siquidem colligitur ex verbis his D. Hie- sis, quoniam loquenlur de le in scelere; Sanctes,
dixerunt contra le abominationem; Munsterus
ronynii Septuaginta vertisse rip-ipat,hoc.est die, eo,, qui et Campensis, itidem. Sed fortasse D. Hieronymus,
quod carent Graeci sexto casu, et ita comperimus Pellicanus, translator ad Campensem et Nebiensis
plures codices habere, secundum quos, quanlum[,
ad hanc parlem divi Augustinus el Hilarius suos acceperunt "rrrai IOMERUCA a radice rnn MARAH, id
habent contextus. Alii codices plarie haberit »__t'f«t, est rebellis fuit, quia vertunt, conlradicenl iibi sce-
hoc est dies, quos sequilur Arnobius vetustus au-\ lerale, aut rebellunt per audacium, quanquam re-
ctor. Unum tamen adnotandum est quod eis , gula exigit ^iSJi IIMRECA. Alii autem ducunt ab
quando dicitur nento in eis, non debeat referri adl "*ot A«AR, deficiente aleph. Deinde TXGVzh. LMZIM-
dies, sed ad homines : dico si Graecosae Septua- MAH,a themate DCt ZAMAM, quod est cogitqre sce-
ginta placet tenere. Nam constat apud eos esses lus. Et cogitalio, de qua in noslia lectione, intelli-
masculini generis h avxoT;. Secus autem Hebr. gitur secundum Cassiodorum, deprava. Quod autem
quantum ad dies. HinC D. Hjeronymus hoc pactoi p; habeirius sub secunda persona, et si sensus non
reddidil: Diesformati sunt, et non esl una in eis. laeditur, eo quod dirigebatur superior sermo ad vi-
Quaequem sensum haheant in Commeiitariis expli- ros sanguinum, et congrue subdebatur, quia dici- .
cat, elc. Hunc locura Symmachus transtulit, diesi fis, etc. Vefumtamen. colligimus Gfaeccs ccdices
quibus formali sunt, ne una quidem ex eis deest. variasse, et ex verbis D. Hilarii, et exlectiene
Et est seasits : Omne lempus wtatis, cui jam abi quam comperitnus nunc in Graecis exemplaribus.
exordiovitmislius sunt curricula deputata, cerfo/Sne >, Interpretatus proiride hunc locum D. Hilarius, ail:
decurrit. Necuna dies aul plus aut minUsest quan-. « Latina translatio dum virlutem dicti ignorat, ma-
tum, Conditor, esse voluisti. Pellicanus nori longes gnam intulit obscuritatem, non discernens ambigui
est ab hac sententia. Dies, inquit, observabuniur,, sermonis proprietatein. Quod enim nbbiscttm scri-
el non unus tn eis, scilicel est nobis assignalus, ad! bitur, quoniam dices in cogitalione, cum Graecis
noslrum arbiirium, sed statuta Periodus vilw dDeo,, Iioc modo est on iptic sls SiaXoyw/xov, et illud,
prwteriri non polest a riobis. Sanctes el Munsterus , e/)Etfpronuntiaiione distinguilur, ut aut dicis intel-
-aliatrtfaciunt intelligenliam in qua duo concordant.. ligatur, aut contentio. Ulrumqne enim stib iisdem
Ille dicit: Diebus multis membra formala sunt, nec; verbis significatur hoc dicto. Sed hi qui Hebraici
fuil unum ex eis libi inCognilum. Hic autem : Qum j sennqnis seientiam conseculi sunt, non dicis, sed
per dies formala sUnt, cum adhuc nullum eorumt contentiones in eo qiiod ipu;, translatum esl pro-
exstaret. Paraphrasis Campensis secus aliquanto : diderunt. Et sane ita esse ratio'el intelligentia
Qum etsi nonnki multis diebus ad justam niagnitu- monslrabit. Viri, inquit, sanguinum, declinate a
dinemexcrescerepossint, apud te lamen, oDomine,, me, ac paucis interjeclis : Ut igitur, viri sanqui-
PATROL.CXCI. 39
-12.7: PETRI LOMBARDI 1228
itui/t sunt, qubrum adulans doctrina est, ita et, A potest esse.ab 1J? OR,quod esl iniinicus, vel ab .T_»
viri sanguinum, quorum dolosa est doctrina; Do- IR,quod est civiias.PelUcanusquideni liabel civitates,
losa autem doctrina haereticorum, sub nomine Dei sed pronomen fuas, non suas, ut in Hebraeo.Veruui
blasplieroa, sub praetextu religioiiis impia, sub ve- sicut in Graecooporluit variare exemplaria, ctim
rilatis specie fallax. Qttoruin in animo et cogila- nunc legamus TO.;nolsi; trov; veteres aulein Lalini
tione, soluin contenlioiiis studium persislit, nihil cuj'usmodi sunt D. Augnstinus, Hilarius, Arnobius,
ad saltitemhomiiiura laborant, niliHad spem acqui- Cassiodorus legerunt civilales suas, sic non tuinus
runt.niliil pacificumcogitantes, ut omnibushisinco- probabile est contigisse Hebraeo.
gitationibuslaborsit, et pugnam meditentur. >HaecD. VERS.22. — Interroga me. Interpres Latinus vi-
Hilarius. Caeterumalia est lectio apud- exemplaria detur legisse in Graeco a*r»o-ov,id est pefe, pro
Graecaquae licuit videre, tametsi eodem lendat Sri Erao-ov,id est examina, scrulare. Hebf. i__rn BEHO-
eptczai dut el; StK^.oytcjiov?, hoc est quoniamlili- NENI.Sed Hilarius et Arnobius scribunt inierroga
giosi sunt in cogitalionibus,vel ut alii habent EVTE, me, cum Vttlgata lectione.
hoc est esfis. Denique contextus quo utitur D. Semilas meas. 'Sjntl' SARCAPAI, hoc est cogitatio-
Augttslinus est, dices in cogitalione. Et in bonam nes meas. Et hae profecto sunl nientis institulioiies,
parlem referl, j'uxla qtiod adducit magister. quse rion absurde semilmcordis dicuntur. Aflecti-
Accipiant vel accipient in vanitale. KSlh N1.. bus etcnim quasi quibusdam pedibus ingreditur
KASU LASCHAKE, a diversis varie redditur. D. Hiere- anima. Unde Chaldaeusinterpres, coynosceaffectus
nyinus, elevaii sunt frustra. Pratensis similiter ac meos.
Nebieilsis . Pellicanus vertit sub nemine, elevalio I> VERS.23. — In via wterna. Ila D.
inanis. Interpretes pro Caj'etano, active ad verbum, Hieronymus et
alii. Pratensis, Sanctes et interpretes pro
sumpserunt, etevaveruntfrustra. Sed Sanctes, Mun- aliquot verlunt per viam swcuti, aut mnndi, cum
slcrus, Campensis addiderunt quod eis videbatur, Cajelano,
lamen testificeliir D. Hieronym. ad cap. i, atl Gal.
utpote nomen tuum. Assunlpserunt in vanum no-
mpn luum, dicit Sanctes; Munslerus, assumiturque D"3iyOLAM,maxime cum vau dici de 300 aelerni-
nomcn tuum frusira; Canipensis, usurpabanl con- tate : Denique haud scio quid sibi velit Paraphra-
templim nomen luum; Chaldaeus, qui jurant in va- sis Campensis, puniar wquoanimo, ut moreali>>rum
num patroni inhnicitim tum. Denique nostra lectio hnpiorum occidas me. Veruni Etigubinus docel essc
i-espondetverilati Hebraicae, quanquam non serva- Hebraicam dialeclon, ut sil imprecatio. Si cuni im
tur verbi teinpus. Cseteriim, ut dicit Sanctes, po- piis sentio, duc me in viam tnundi, id est in mortem
test esse hic NT_*_ NASU, pro "ttttMNASEU. ad quam lotus nnindns contendit. El hoc est qw.il
Civitates luas. Oinnes translaliones praeter eam dicil Chaldaeus, dedtc me in via rectorum mundi.
qute est PeHicanihabent hostesvel aitversarios iuos, Haectamen non satis quadrant sententiae Hiero-
jii casu conveniehli regimini. Certe "jnjf ARECA, nymi, nec sanctomni exposilioni.

FSALMUS CXXXIX.
TSALMI TITHLUS ? « INFINEMPSALMDS DAVIO. > C Unde cum dixisset, ab homine malo, quasi expo-
Eripe me. Titultis: In finempsalmus David. [Aug.] nens subjunxit, a viro iniqup, vplens significare
Per David hic inlelligilur Ecclesia, quae esl ccrpus qued omnis malus iniqtms sit qui nocet sibi vel
Chrisli. Et est hic ccnquestio et gemitus et oratio aHi.-Alii quidem nocet, vel mox ut raalus est vel
corporis Chrisli, inler malos constituti, nondum postea. Sunt enim quidam mali, qui non videnlur
habcnlis in re, sed in spe bonum, ubi est plena iniqui, qnia non sunt ssevi, non sunt asperi, non
exsultalio. In hoc ergo psalnio sonat vox corporis sunt perscquentes, et pressuras hominibus non
Christi: Haecest vox npstra, si tamen sumus in facientes; sed tamen luxuriosi, ebriosi, voluplali-
Corpore Christi ubi quisquis non fuerit in eis erit, bus dediti : qui etsi aliis nocere non videanlur,
iliter quos illud corpus gemit, aut meinbrum Christi, sibi lanien nocenl, et ila non sunt innocentes.
aut hoslis Chrisli erit. Et est sensus fcituli: Psal- lnnocens enim esl, qui nee sibi, nec alils nocet. Si
trius hic dirigens nos in finem, id est in Christum,- qiiis tamen alte considerct, etiam aliis nocet, sal-
est David, id est Ecclesiae,quae bic loquitur. lem exeniplo, qtiia vivit tecum, et ad id qtiodagit
Intentio: [Cassiod.] Monet ut contra mala saeculi le invitat, poslea vero nocebil, et opere. Cnm enim
ad Deiim orenius. Modus: Triparlitus est psalmus. quod habet voluptuose vivendo consumpserit;
Prius proponit qui hostes, quse mala movent, oppo- D postea rapit aliis, quod effundere possit. Ex volu-
nens eis preces. Secundo dicit quod auxiliura ha- ptale ergo et luxuria, quibus aliis nocere non vide-
beal contra mala, ibi, dixi Domino.Tertio quse sint batur, procedit quo tepungit, sictit spinaein radice
mala inimicorum aperit, ibi, caput circumitus, etc. siint lenes, sed inde procedit quod pungit. Incen-
Eeclesia ergo inter malos laborans, clamat: 0 datur ergo radix , et non est unde procedat spina.
VERS.1. — « Eripe me, Domine,ab homine malo; Ita duni aliquis voluptuose vivit, nttlli nocere vide-
« a viro iniquo eripe me. > tttr, sed post rapil, quod effundil. Corrigalur ergo
Domine,eripe tne ab hominemalo, [Aug.] non ab voluptas tanquam radix, ct non nascetur rapina
uno, sed a toto genere malerum, cum principe sue quse pungat velut spina. Deinde qualiter m: li per-
diabolo, qui et honio dicitur in figura. Unde: Ini- sequuntur, exsequitur. [Alcuin.] Impugnant tribus
tnicus konio koc fecit qui superseminavil zizania modis, scilicet lingua, manu, corde, ct de corde
(Maith. xm); et vir dicitur, quia fortis ad nocen- prsemiliil dicens:
duiii, unde subdil: A viro iniquo eripe me. Vir ini- VERS.2. — < Qsii cogitaverunt iniquilafes in
quus esl qui noeet, omnis autcm malus nocet. •.<corde, tola die conslilucbant praelia. >
 _'_i_9 COMMENTARIUM 1N PSALMOS:— PSAL. CXXXIX. ; 125»
Qui cogitavermt. [Aug.] Quasi dicat: Eripe me a A . Et, 1111
superbi quid feccrunt? Ecce extenderuni
populo malorum, qui etsi in labiis plerumque bona funes vcl restes in laquerim mihi,[Aug;] id est
praetendant, tamen cogitaveruntiniquilates in corde, peccata sua, quaemilii suadent facere, de quibus
ab his maxime eripe, facilius enim vitaretur aperta dicit Isaias : Vmhis qui trahunt peccata, sicut re-
inimicitia quam occulta. Ille enini diffi.cilevilatur, sfem longam (Isa:\). Restes dieuntur peccata, quia
qui in labiis hona portat, et in corde mala occultat, in peccalis perseverantes addunt peccata peccatis;
quia nulla pestis efficaciorquara familiaris ininiicus et cum dcberenl accusalione peccati sui corrigi,
et hi lales fofa die, id cst continue conslituebant defensiene duplicant, ul qui dcfendit quod male
prwtia, id est schismata et hsereses, eontra quae egit, et plerumque aliis peccatis vult esse nuinitus
pugnareni. De cordihus enini taliuin, bella sempor propter illa quaecommisit; fecit adullerium : et iie
perveniunt, elsi verba sint pacata. Per hoc quod occidatur parat hoinicidium; addit peccato pccca-
ait, tota die, [Cassfod.] continua eorum nequilia tum, scilicet adultcrio addil hoinicidiuni, et pro illo
oslenditur, non lassata per moram, deinde qualitcr rursus forte veiieficiuni, el ita producitur rcslis,
lingua persequantur, ostendit: non utique dc rcclis, scd de lorlis filiis, ut sit ci
VE*S.5. — « Acuerunt Hnguam suam sicut unde in fine ligentur nianus el pedes, ct mittatur
< serpentes; venenum aspidum sublabiiseerum. > c' in tencbras cxteriorcs. Hos igitur funcs, exlcnde-
Aeuerunt linguas suas, [Cassied.] id est verba runl mihi, dicil vir istc jtistus : ubi extenderunl ?
nequiliae suae pelluerunt, addit siruf serpenlcs. ecce: Juarfa ifer, vcl, semiias scandalum posuerunt
{Aug.]Congrue comparal eos serpentibus. In ser- tnihi. Juxta dicit itcr, non in ilinerc. Iter sunt
penie enira aslutia et dolus nocendi est. Ideo et praecepla Dci. Nen ergo excas a via Dei, id est a
serpit, non babens pedes ut audiaturdum venit. In pfaeceplis Dei, el non ruis in scandala.
itinere Ienis est tractus, sed non rectus. Sic ergo PARSH. AIR^KVK-VERS.7. — < Dixi Doinino:
mali serpunt ad nocendum, sub leni contactu ver- < Dcus meus es tu ; cxaudi, Dominc, voccmdepre-
borum habentes occullum venenum. Verienumaspi- « calionis meae. »
dum, id est venenum insanabile, est sub labiis eo- Dixi Domino. [Aug.] Secunda pars, ubi dicil quod
rum. lit labiis alia habent. [Hilar.] Deinde de per- auxilium sit contra praedicla mala : quasi dicat:
secutione quae fit manu, id est opere, subdit Tot modis mali impngnaiil, cl quod remedium cst
dicens : libi inlcr lot mala, quitl restal in his periculis?
VERS.i. — < Custodi me, Domine, de manu pec- Clamare ad Dominum. ldepque ego clamans, dixi
« catoris; et ab hominibus iniquis eripe me. > „. Domino: Deus meus es tu. IIH hoinincs sunt, etnon
Custodi me, Domine, de manu peccatoris, [Cas- mei; tu vero es Deus el meus. Magna fiducia hoc
siod.] iil est diabeli, quia validus est ad nocendum, dicit. Et si omnium sit Deus, per recrcationcni,
unde princeps mundi dicitur (Joan. xn). Ideo, isle proprie tamen est Deus eorum qui eo fruiintur,
pelit custodiri ab eo, quia per multa diabolus fallit, deinde petit dicens : Exaudi, Domine,vocemdepre-
quae iste per se nequil prtecavere ; ef ab hominibus calionis mew. Non aliud quaero. Vocemdeprecalio-
iniquis, id e*sta membris ejus, per quos conatur, nis meae,non simpliciter dicit deprecalionemnieam,
quod per se nequit, eripe me, ut non noceant. Non sed quasi evidentius exprimens, affecluuianimi sui,
dico in causis saeculi, sed in via Domini. Unde ait, vocem deprecalioius meac. Sunt cnim dcpfeca-
subdit: tiones malorum sine voce, quia ex bono cordis
VERS.5. — < Qui cogitaverunt supplantare affectu non proveniunt; deprecatio juslorum vero
< gressus meos: absconderunt superbi laqueum vocem habet, quia ex medulla dilectionis procedens
< mihi. > digna est auditu. Yox enim proprie hominuni est
Qui cogitaverunlsupplantare gressus meos, [Gas- et animatorum. Sonus vero caeterorumest. ,Qttiergo
sicd., Aug.]id est decipere a via Dei, scilicet retra- precanttirDeum, et nonde Deobene sentiunt, sonum
here, per hoc quod ait, supplantare : nola quod vi- D 1 hahent et non vocem, quia et ibi vila non est, id
cinas viaeDei foveasparant. Deinde qui sunt inimici est affectus charitatis. Qui vcro de Deobenc seu-
ostendens subdit, absconderunt superbi laqueUm, tiunt eorum depreoatio habel vocem, quaeest vita
vel, muscipulamtnihi; superbi hoc nominebreviter et anima deprecationis. Talis itaque dicit: 0
tolum corpus diaboli oslendit et explicavit. Inde VERS.8. — « Doraine, Domine, virtus salutis
scilicet ex superbia est, quod et justos plerumque « meae, obumbrasli super caput meuin in die
se dicunt, cum sint iniqui. Inde esl quod nolunt « "beUi.>
confiteri peccata. Inde etiam est qucd invident veris Domine,Dominc, [Aug.] id est verissime Domine,
justis. Omnis enim superbus et invidus est, sicut non ut homines domini sunt, qui emunt saccllo, lu
diabolus qui invidit hcmini qupd perdidit. Quia vero sanguine tuo. Tu, inquam, exaudi, qui cs
enim amisit regnum, hominem illuc pervenire no- «irfussalulis mew, id est qui das vires saluti meae,
luit, et non vult; et id agit nunc, ul homo illuc non id est perseveranliam, qna sim salvus. Hoc dicit
perveniat, unde iUeejeclus esl. isle» quia videbat pericula, videbat mala abiindan-
VERS.C. — < Et funes exlenderunt in laqueum; tia, pro quibus refrigescil charitas et abundat ini-
< juxta itcf scandalum posuerunt mihi. > q«ilas (Matth. xxiv), sed et vidit solatium , scilicet
igsi '•":;'",. --;'>; vo-J/- :-:
"':-, v^'-";::''.'';PETBl:LX)MBARDI:.'.-;;':!'' '.1252-
et error et
qsiod ijui pereeveravitusquein fineiri,hic saleus erit, A diabolus qui nunquam recte incedit,
labor labiorum ipsorum operiet eos :
(!6itf.).retseverantia igitur advirtutemperlinet. Quia temporalia. Et,
hoc non mitlatur, et praeterea-
ergo dimcile est in longinqua via perseverare, ait:
Tu es virtus salutis meae, id est tu das viresperse- VERS.11.—« Cadent super eos carbcnes, in ignem
vcrandi, ul perseverando sim salvus. Et unde spero <dejlcies ecs, in miseriis non subsistent.>
quod esl virlus., quia in die belli, scilicet dum pugno Cadent super eos. [llaym.] Hic in terra, anteqstam
conira filios et conlra legem membrorum, obum- veniat ignis seternus carbones, scilicet ignis concu-
brasti super caput meum, id est in pugna qua luctor piscenliae, iraeet luxuriae.Et in ignem,id est in illos
foris contra fictos , et intus coiura legem membro- carbones, dejicieseos, id est permiltes dejici. Et di-
rum gratia tua me rcfrigerat. Ad hoc autem valebit cit idem carbones et ignem. [Aug.] Vel secundum
mihi hoc obumbraculum, ut aliam Hlteram, cadent super eos carbones iguis in
VERS.9. — « Non tradas me, Domine, a desi- lerra, et dejicies eos, id est in hac vita, antequam
« derio meo peccatori, cogitaverunt contra me, ne veniat ignis seternus. Cadent super eos carbones
< derelinquas me, ne forte exaltentur. > ignis, scilicet sancti qui ex niorluis revixerunt :
Non Iradas me, Domine,peccatori, [Aug.] id est qui cum essent tenebrw aliquando, nunc sunt au-
diabolo a desiderio meo, id est ul aestumnon paliar " tem lux in Domino(Ephes. v); qtti cum alios accen-
malos.
ameipso, a desiderio meo, quo locus fil diabolo, dunt, alios dej'iciunt.Et dejicieseos, sciUcet
sine quo nihil facit quanlumcunque saeviathoslis. Cum enim vident mali sanclos lucere invideut eis,
Quod ut exemplo clarius fiat': ecce diabolus propo- et sic saneti super eos cadunt, quia ex bona vita el
nit lucrura, ut trahat te ad fraudem. Non babebit praedicationeipsorum, mali ruinas incurrunt. Unde
lucrum, nisi fraudes. Lucrum esca est; fraus la- Apostolus : Aliissumus odorvilm in vitam, aliis odor
quetts est, qtto capiaris, si fraudem feceris. Quem morlis in morlem (II Cor. n). Et hi tales inmiseriis
crgo vicit dcsiderium, cadit in laqueum, sed aestum hujus saeculinon subsistent, quia in his miseriis
desiderii, conleinperat umbraculum Dei, et nusquam impatientes cadunt, id esl deficiunt, quas boni pa-
est loctts diabolo, nisi ex tuo desiderio. Ideo iste tienter transeunt. Vere non subsislent, quia
ait: Non tradas me, Domine, a desideriomeo pecca- VERS. 12..— « Vir linguosus non dirigetur in
tori, id est non sinas nie tradi per meum deside- «terra; virum injustum mala capient in interitu. >
riura diabolo. [Cassiod.] Taliter dicitur hic tradere Vir linguosus, [Aug.] cui voluptas est loqui, nec
qualilcr Apostolus dicil: Tradidit illos Deus in desi- attcndit quid dicat: non dirigelur in terra hac, id
deria cordiseorum (Rom. i). Tradidil quidem relin- _ est in hac vita. Yir Hnguosus nanique amat men-
"quendo, sinendo tradi, non maliiiam impertientlo. dacia, non cavens quid loquatur. Ideoque non p.o-
IIoc autem ne fiat, scilicet ne tradatur a desiderio1 test fieri ut dirigatur. Quisquis ergo vult dirigi, ma-
suo peccalori, probabilis res sequilur, ut sicut illi gis oportet audire quam loqui, sietit Jacobus ait:
faciunt in maluni consilium, ita virtus Dei dcl auxi- Sil omniskomoveloxad audiendum, tardus autem ad
lium. Cogilaveruntinimici conlra me, et tu ,- o Do- loquendum(Jac. i). Nam si quis vera dicat, seJ
mine, ne derelinquas me, ne forte illi exallenlur, praeler necessitalem, vir linguosus est. Perfectius
[Asig.]id est ne de me viclo triumphent ct gaudeant. igilur esset omnes audire sponsum, ut Joannes qui
Seduclo enim homine, gaudet et triumphat diabolus non lantum gautlebat quod docebat, qtiantum quia
et sui. Unde alibi: Exsultabunl, si molus fuero audiebat, ait: Amicus sponsislat, et audil, et gaudio
(Psat. xn). gaudel propter vocemsponsi (Joan. m). Sed propter
PARSIII. AiK^fta. VERS.10. — « Caput circum- imperitos necesse est loqui aliquando ut doceantur.
« itus eoruin ; labor labiorum ipsorum operict Qui ergo semper vult docere, semper vult imperilos
« eos. » haberequosdoceat. [Aug.]Gaudium ergo sit tacitur-
301 Caput circuitus. [Aug.] Tertia pars ubi di- nitalis, et sponsura audi^ndi in voluntate vox do-
cil quie sint mala iniraicorum, quasi dicat : Mete- D ctrinsesit innecessilate, et ita non eril vir Hnguosus,
git itmbra ttta in die belli, sed illos legil eapuf cir- qui nunquara dirigilur. Intus audiendum esl a veri-
cuitus eortcm,id est superbia, mali eunt in gyrum tate, ut intremus in gaudium Doniini, sicul dictum
erroris, ubiest iler sine fine.Hujus circuitus super- est servo fideli : Intra in gaudium Domini tui
bia esl caput, quia initium omnis peccati superbia (Malih. xxv). Quem vero delectat loquendo foras
est. Etquiaomnis superbus fictus est, et omnis fi- exire tumidus est : et quia foris est quod amat,
ctus mendax, ideo subdit: Labor labiorum ipsorum, miltcttir in tenebras exleriores. De iuterioribus er-
itl esl nicndacium, opcrieteos, id est prolegel eos et go sit gaudium, de exterioribus necessitas, non vo-
uetendct. Mentlaciuni recte dicitur labor ; laborat lunlas. Virum injustum; qttasi dicat : Non modo
cnimqui fmgilquid dicat: vcritas aulein faciledici- non dirigetur vir linguosus, sed et mala capiel vi-
lur. Vel, labor labiorum ipsorum, id.esl falsa et nien- rum hijustumeliam etj'ustum. Sedinjustum capier.t
dax asscrtio eoruni, operiet eos, [Cassiod.]quia de in interitu; quasi dicat: Omnes volunt se abscou-
sua falsa asseriione superantur. Ycl ita : Tu, Domi- dere a malo, quod etiam et boni fugiunt; sed ma-
ne, es milii umbraciiliim, sed caput eorum, scilicet Ium capil omnes bonos, non ad interiiuni, quia mo-
qui cogitanl contra me mala, esl circuitus, id est do et anima eoronatur, et in poslerum caro repara-
i2S3 :';Ci)MMENTARiUM;iN.PSALMpS, —';vSi^:'0L.-;:;-:';::'^;<y;.c-;;,.';ms;
bitur. Malosverocapit ad iiiteritum, qiiia in mise- A fit Hebraeis,aiit aHudsi comriibdumest, bb id paulo
riisnon subsistent; qupd non fil inppi,qui etsii diversum reddiderunt sensum. Pellicanus est ciiin
neri tamen in Sepluaginta, non dcsme, Dotnine, desiderio impii.
caipilur tnalis, interitum.-F/ageMaf Sed et Septiiaginla videntur in voce »"IN)3accepissc
enim Deus omnemfilium quem recipit (Hebr. xn). men servile in principio, et iod in fine, ubi legimus
flaec mala medp sunt malis, sed et de future. ***WD MAAUAIE, a radice NINIVA,desideravit.
conira me. D. Hieronyin., scelus ejus;
YERS.15.— « Cognovi quia faciet Dominus j'u- yel,Cogiiaverunt ut alii habent, nefarium cogitatum ejas, seu
« dicium inopis, el vindictam panperum. > quid simile. Cerfe Septuaginta videntur legissc
Cognort ego quod illi non praevident, [Cassiod.] 'DD"f ZEMAMAI, quod potest eSse cogiiationescontra
scilicet quia Dominustandem faciet, etsi non modo\ me. Sed habemus nuiic per vau, niteram forma
paulo distantera ab ipso iod, IDDI ZEMAMO;
facit. Faciet dico judicium inopis qui esurit justi- Ne derelinquas me. Hebr. DSn bn ALTAPHEQ, ubi
et
liani, quaefit pulsat; et faciet tiindictatn, [Aug.] vertere volueris, juxta diversamvoca-
quoquomodo
\e\, causas, alia Httera, pauperumspiritu. buli significantiam in conjugalipne hiphil, aliquid
YERS.M. — « Yerumtamen justi confilebuntur conveniens foris emendicandum esl. D. Ilierony-
« nomini tuo; el habitabunt recli cum vultii tuo. > mus verlit, ne effundas, sive ne effundariiur,scilicet
in opus. Et Sanctes traduxit, ne perficias; Pralen-
Verumtamenjusti. [Aug.] Hic est conclusio psal- sis,neconsummes;Munsterus,nonpermitlasprogredi.
nii, ubi dicit, quod si boni liberali sunt, et de inimi- B Et quia id verbi in conjitgalione quam dictinl Cal.
cis vindicati, non sibi dant, sed Deo. Unde et habi- significat quandoque impingere, idcirco recte ad
verbum hic verleris, ne facias impingere, videlicel
tabtmt cum eo; [Cassiod.] quasi dicat: Et licet rae, quod ideiu valet, ne derelinquas me.
boni modp sint .afllicli, verumtamen justi confite- VERS.10. — Caput circuiius eorum. Recentiores
buntur, bic inter gravia, qttod laudabilius est; et; vertunt, capuf aut principem circumdanlium me,
maxime in fuluro, dum et causas eorum el judi- sicquealiud sunt cum sensu noslrae leclionis. D. Hiero-
nym. secutus est, cum ait : amaritudo convi-
cium facies. Confiteliuntur, dicp, nomini fuo, [Attg.] varum meorum. Siquidem ?2?*oROSCH, hontpiiymutn
qtiia meritis suis nihil tribuent, sed luae misericor- est, ad capul, principem, el amaritudinem. Quod
diai. Vel ila sunl, recli: qui enini ad se flectit ccr, hil sive inlelligas de superbia, sive dc ipsp diabPlp, ni-
npri quadrat. Detnde si 13DDMESIRAI, traxeris
lorquel; qtti vero inlendil in Deum, dirigit. Et ideo' a themate S3D SABAB, recte est circumdantium me;
ibi in eis requies, ubi cor habent. Unde addit: Et si aulein a N3Dsignificatj"uxta Ilieronyniuiii, con-
habiiabunt. Hi quibus male erat in vultu suo, in vivas meos.
VERS.11. — Jtt miseriis non subsistent. Alii m
cujus sudore pacem ederunt. Habitabunl cum vullu foveas, ut referattir ad verbum superius, dejicies.
tuo, quia Deum trinum, proiit est, videbunt, et Deinde dicunl, non resurgent, aut uf non resnrgant.,
tunc deterso sudore fmitisque laboribtis, perenni Nonvariatur inlelligenlia, qua inuicaiHr dezperabi-
C '•'*miseria, per foveasprofundas, a quibus nemopo-
kelitia implebuntur. Et ideo nihil tiirietur ab eis in
tesl exsurgere,IDlp' '•***_ffllDHDl BEMAUASIOROTH BAL
mundo. IAQDMC. '
COLLATIOIN PSALWLM CXXXIX, «ERIPEME,DOMINE, AH VERS.12. —Virum injnsliimmala capient in mle-
EOMISE MALO, A VIRO,>elc riiu. Sic etiam ad verbum Hieronymus. Alii verbis
mutatis eunidem sensum referunt. Viriiin iniquum
—
VERS.9. Ne tradas me, Doinine, a desiderio1 maliim venabilur in expulsiones seu praeeipitatio-
tneopeccalori.D. Hieronytnuset fere caeteri,verlunt, nes. Venatio est caplio praecipitationis, dantnatio
ue des, Doinine, desideria impii, aut ne perficias, aeterna. Hinc Chaldaeusparaphrasles, virum pravum
DomJne,desideriaimpii. Sed quia Septuaginta sub- et maligvum venabiiur angelus morlis, et detrudetin
audiri voluerunt prononien,, me, quod nou i'ai'0 gehennam.

PSM.MUS CXL.

PSALMI TJTULUS : « PSALMUS DAVID. ) amor tartareus est. Aliaest charitas Christianorum
Domine,clamavi.Titulus. Psalmus David. [Aug.] qua Deum propter se, et pfoximos propler Deum
Psalmus iste subobscurus est. S.unt Cnim in.Scrj- j) diligunt, quam Patilus difiinit dicens : Finis prm-
ptttrissanclisprofundamysteria, quaeadhoc abscon- cepli est charitas, de corde puro et coriscientiabona,
dtmtttr, ne vilescant; ad hoc quaeruntiir, ut exer- et fide rion ficla(Philipp:i). AHbiyero quasi scien-
ceant; ad hoc aperiuntur, ut pascant. Scriptura tibus. loqucus diCit : Finis legis esf ckaritas
enim sacra si nusquam aperta esset, non te pasce- (Rom.xm): et non dicit ibi quaeeharitas, quia alibi
ret; si nusqu^m occulta, non te exerceret.. llic ta- . dixit: Non enim omnia ubique dici, aut possunt,
men non alia dicuntur quam in alits psalmis dicta aut debent. Ideoque ibi non dixit, qualis charitas
sunt, sed eadem, licet diverso modo. Ideo eadem, sed ibi delerminavit ubi addidit, de corde puro, et
qttia oporlet saeplus commemorari qUodcogit mun- conscienliabona, et fide non ficta. Purum autem cor
dus bblivisci. Ideo etiam divina multipliciler dicta in charitate habes secundum Deum, quando diligis
sunt, ut varietas locitlionis, faslidium lolleret veri- hominem qualiter et te ipsuni debes diligere; quod
tatis. Illud autera de quo hic et in aliis psalmis tra- non estinter malbs. Haecautem charitas nos Christo
ctatur, est cbaritas; charitas vero et araor esl, sed compaginat, Per charitatem namqtie_.quasi unus
non quilibet. Est enira amor aethereus; est etamor liorao est caput et corpus; proprium vcro capitis
tartareus. Amant enim se invicem mali; sed iste esl loqui pro oranibus raembris, sicut lingua nostra
''*<&$>'[''"''•.-..- PETRI LOMBARDI, ''; *2_6_.
perscnam omniuin membrorum suscipit. Ipsaeftim j\ climaesalularis, quod fecil in resurrectione niunus
pro omnibus verbo fungitur, dicens pro pede : Cal- matutiftum. Oralio ergo pure directa de corde ft-
cas me ; et pfo manu : Yulnerasli me. Ita et Chri - deli, lanquam de ara sancla incensunv surgit. Et
stus, qui est caput pro membris loquitur, cum qui- elevalio manuum mearum in cruce expansarum est
bus est unum. Charitas enim unura facit nos cum sacrificium vespertinum, quia tunc animam depo-
Christo. Siveergo caput loqualur sive membra, sive suit. Deinde subdit ex vece cerppris: Et o
quod dicitur capili conveniat, sive membris Chri- YERS.3: —« Ppne, Dpmine, custcdiam ori meo:
stus loquitur; sed in voce ejus quisque agnoseat « et ostium circumstantiaelabiis meis. >
suam, tanquam haerens in Christi corpore. Aliquan- Domine,pone custodiam ori, [Cassiod.] vel, cordi
do enim dicit qttcd sibi spli cempetit, nen tamen meo, ne iniqua cogitet, ef pone oslium circumslan-
separat se a vcrbis ncstris; sed a suis prepriis ad tiw labiis meis, ne stulta promat. [Alcuin.] Et dici-
noslra redit, et a nostris, interdum ad sua propria tur hoc a simili illius qui circumstat oslium, ut non
transit. Christus ergo per totum hunc psalmum Io- intret vel exeat, cui non licet. Dicitenim Jeremias:
quitur sive in sua, sive in persona niembrorum Jlforsintravit per fenestras nostras (Jer. ix). Et Pe-
diabolus tanquam Aeo
[Cassiod]. Intentio : Monet ad Deum clamare. Mo- trus ait: Adversarius noster
dus : Bipartitus est psalmus. Primo sciens Propheta B rugiens circuit, qumrens quem devoret (I Pelr. v)„
hominem implicari peccatis, orat ut audialur sub- [Gassiod.] Et nota quod et cordi et ori petil appoui
dens a quibus maxime vult liberari. Secundo dicit custodiam. Duplici enim munimine opus est, ui nec
quod a j'usto correplus, spernet falsos laudatores, cogitatio iniqua sapiat, nee prava voluntas in fatua
ibi, corripiet, etc. In persona ergo hominis peccatis verba erumpat. Vel ita : Pone custodiam ori mee,
circumvenli, ait : 0 ne incongrua verba exeant, et ostium coniineniiw,
VERS.1. — « Domine, clamavi ad te, exaudi me; alia liltera, labiis meis, non dixit claustrum conti-
« intende voci meae,cura clamavero ad te. > nentiae, sed ostittm. Oslium et clauditur et aperilur:
Domine, clamavi, [Cassiod.,Aug.] jam diu ad te : ita et ostium labiorum aperiatur ad confessionen
wuidclamavl?Exaudi me, elitem adhuc clamointende: peccati, et claudatur ad excusationem, et ita erit
aoci mew; quando? Cum clamaveroad le intentione ostium continentiaenon ruinae. Ad quid prodest hoc
eordis. Nonduni enim finitus est clamor, quia non- ostium?ad hoc, ut
dum finita est tribulalio. Si finita est tribulatio, fi- VERS.i. — « Non deelines cor meum in verbft
nitus sit et clamor. Si vero manet usque ad finem < malitiae, ad excusandas excusaliones in pecca-
saeculi,nuiiquam cessit clamor, o Domine, A < tis. >
VERS.2. — « Dirigatur oratio mea sicut inces- Arondeclines cor meum, o Deus. Hoc Christus dl-
? sum in conspeclu luo; elevatio 302 manuumL cit ex persona Ecelesiae. [Aug.] Cum enim unum
« mearum sacrificiumvespertiimm. > ex membris hoc orat, ipse orat, ut cum alibi dicit
Oratio mea, [Cassiod.] igne charitatis incensa di- in persona menibrorum: Saule, Saule, quid me per-
rigatur in conspeclu tuo sicut incensum, id esl sit', sequeris? (Act. ix.) Et item : Esurivi et non dedisth
tibi incensum, id est bonus odor, in cujus figura int mihi manducare (Matth. xxv). Ila et hic, non decli-
veteri lege- ineensum dicebatur offerri in odoremt nes cor meum, id est meaeEcclesiae,cor utique cor
suavitatis Deo (Exod. xxix). Et elevalio manuumi poris mei, in verba maliliw, scilicet ad excusandas
tnearum, [Alcuin.] id est operatio mea bona, quae: excusalionesin peccaiis, quasi omnia casu agantur.
fit pro aeternis, sit libi sacrificium vespertinum, id1 VERS.5. — « Cum hominibus operantibus iniqui^
est placeat tibi, ut sacrificium quod in veteri leges «lateni: et non communicabocum electis eorum. i
offerelialur, quod erat acceptabilius (A7«m.xxvm),, Cumhominibusoperanlibusiniquitatem, [Cassiod.j
quia figttra erat illius veteri sacrificii, quod in fme) id est sicut excusant homines qui operantur iniqui-
mundi in cruce est oblatum. [Cassiod.] In legenam- tatem. Et est sensus : Ad boc pone ostiuni ul non
que sacerdos jugiter et mane et vespere offerebat,, D excusem peccatum meum, quod sumnium vitiuni
scilicet quod in vespere offerebatur dignius erat; velI dominatur hominibus, unde tardius poenitent. Unde
quia vespera nbstra finis est vitae,polest sacrificiuml in libro Regum dicitur: Quasi peceatum ariolandi
dici vespertinum pcenitentia, quia in fine munda- est repugnare, ef quasi scelusidololatriwest noileac-
mur. Et est elevatiomanuum mearum sit tibi sacri- quiescere (Reg. xv). Nota quod ait, ad excusandas
ficium vespertinum, id est cpera mea bona sie libii excusationes in peccalis. [Aug.]Haecest consueltido
sint accepta, ut poenitentiaquaeagitur in vesperam,, imprudentium , ut deprehensi primum per aliqua
seilicet in fine vitae, in quo si perfecte offerimus s falsa se excusent, et inde convictialia quaerant, teni-
recte purgamur. Hoc dicit, ut nemo desperet, qtiii pori, vel necessilali mala imputantes, nequando ve-
in fine poenitet [Aug.] Vel de Christo potest accipii ritati cedant.Ef non communicabo; quasi dicat: Non
hoc. Hoc eniiri de capite onines intelligunt, qui ad1 declines cor nieum. Et si hoc fuerit, ego uou commu-
vesperam animam posuit recepturus, non amisil in- nicabo, vel, combinabor cumeleciiseorum, non Dei,
vilus ; sed tamen nos ibi figurali sumus. Quod enimi id est non ero socius eorurn. Electi eorum sunt, qui
illius pependit in ligno, de nobis acccpit. Vcspefli- se justifieant caeterosquedespiciimt,uiPharisaeusqui
num ergo sacrificium est passio Christi, oblatio vi- dicebat : Non sum sicut cwieri hominum,etc. (Lue.
1237 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. CXL. 1238
xvni), qui peccala dcfcndunt, quibuscunque modis. A id est compara illos Christo, et nihil sunt; mortui
Cum talibus non vult iste coriibinari, id est sociari, jacent; slulta sapienlia eoruin esl (184). Surrexit
ne impediatur ab eis. [Cassiod.] Combinari cnim enim Christus, et omnes eum colunt. Christus vin-
proprie dicunlur, quando duo rei siinul uno vinculo cit, Christus regnat, Christus imperat, in cujus rei
Hgantmyut aller alterum impediat, ne sit fuga li- figura serpehs Moysisdracones magorum dbvoravit,
bera. quia sapientia Christi stultam fecit sapientiam hu-
PARSII. YEBS.6. — « Corripiet me jiislus in mi- jus mundi (ICor. i).. [Aug.] Quid ergo de eis erit ?
« sericordia et increpabit me ; oleum autein pecca- Ecce ipsi tandem
«toris non impinguet caput meuni. > VERS.8. — « Audient verba mea quoniam po-
Corripielme. [Cassiod., Aug.] Secunda pars, ubi « tuerunt; sicut crassitudo lerra erupta est super
ftdelis isle jam econlra a juslo cprrectus, spernit « terram. >
falsos laudatores, malis verbo et moribus profutu- Audient verba mea. Quare audienl? quoriiamipsa
rus.inquaparle etiam cuslodiri petit; quasi dicat: verba potuerunt, [Aug.] vel praevaluerunt, id est po-
Non communicabocum illis, ut defendam peccata ; tentiam habent, et praevaluefunt verba niea verbis
sed potius justus corripiet me, et increpabit me in eorum. Si enim illi locuti sunt diserte, ego vcre.
misericordia.Kon enim odit qui arguit, eteo magis " AHudest laudare loquacem, aliud commendareve-
arguit quia non odit. Jitstus iste Christus est vel racem. Praeterea verba mea pfaedicant, qrii pro eis
quilibet frater, vel ipse idem secundum interiorem riecntori timent, secundumillud: Ecceego mitlovos
honiinem corripit se secundum carnem quasi uxo- sicut ovesin medium luporum (Matlh:\); et: Nqlite
rem. Oleumautem peccatoris, id est falsa laus adu- timere eos quioccidunt corpus, etc. (Ibid.); acsi di-
latoris et simulata dilectio, quaementes a rigore ve- ceret: Nolile timere mortem. Quiti ergo mortes il-
ritatis emollit ad noxia, non impinguet,vel, impin* lorum fecerunt ? Ecce sicut crassitudo lerrw, etc.;
guabit, caput meum, id est menlem meam ; id non quasi dicat: Prosunt verba mea eis; prosunt etiam
crescit caput nieuni de adulalione falsa, non me de- morles. Et hoc per simile ostendit, quia sicut cras-
lectat oleum peecatoris. Inde est quod et bomines situdo terrae erupla est, vel dirupta est super lerram:
cum falsa laude aliquem irriserint, de illo dieunt: Unde proventus fertilitatis evenit.-, Hcet. vilis sit
Unxiilli caput. Amet ergo fidelisargui a viro justo res, ila
in misericordia, et non laudari a peccatore cum VERS.9. — « Dissipata sunt ossa nostra secusin-
irrisione. Habeat secum conscientiae oleum,»quod « fernuni, quia ad te, Demine, Demiee" oculi mei;
ilteprudentesvirgines secum portabarit(JlfaffA.xxv): ~ «in te speravi, non auferas animam meam. >
non quaeratoleum peccatoris. Ossa nostra, id est corpora testiurii Chrisli dis-
YERS.7. —•« Quoniam adhuc et oratio mea in sipaia sunt, [Aug.]id est ex dissipatiorieossiuni no-
« beneplacitis eorutn ; absorpti srint juncti petraeju- strorum sumina utilitas venit. Et est congfua cora-
< dices eorum. > paratio. Crassitudo enim terrae est quaedam con-
Quoniariiadhuc; [Rem.] quasi dicat: Nonimpin- temptibilia, unde terra tamen accipit pinguedinein:
guet caput meum, et ila vere erit, quoniam adhuc sic ex eo quod contempsit mundus, accepit pingue-
futurum est hoc quod dicam, ef quid est illud ? Ec- dinem, unde seges Ecclesiaeferacius pullularet. Haee
ce, et oralio mea eril in benepiacitiseorum, id est estmors sanctorum, quaeconteriiptibilis est saeculo,
'illi peecatores orabunt prp aeternis ut ego. [Aug.] sed. pretiosa agricolae, id est Chrislo, qui novil ibi
Vel ita conjunge: Non communicabocum malis, cor- ulihtatem, et uberem succum, uiide crevit Ecclesia,
ripietme juslus, quoniam adhuc, exspecta, et oratio Contemptibilia enhn mundi elegit Deus, et ea quae
mea, erit in beneplacitis eorum. Primis lemporibus non suijt, ut ea quae sunt evaeuentiir.ex illis (I Car.
yiluperabantur Christiani, s<id adhttc exspecta. Et i). Modojam saginata est terra, exsurgenle segete
oratio mea, erit in beneplacitis corum, id esl veniet Ecclesiae.Yide sane quompdp nobile et praecipuura
tempus, quo placebit eis oratio mea, ut dicaut: Di- D } mundi humilialum est. Imperatcr venit Rcmam, quo.
mitte nobisdebitanostra, sicut et nosdimillimusdebi- festinat?Ad palatium imperatoris, an ad riiemoriam
toribus noslrib (Matlh. vi).Et item: Habemus apud piscatoris? Utiqtte piscatori hominum supplicat. Se-
PatremodvocatumJesum (I Joan. n). Et oratio mea, cus infernum; [Gl. int.] quasi dicat: Dissipatsisuiit
id est mei capilis, scUicet oratio quam ipse docuit, ossa nostra, et hoc, secus infernum, id est pro velle
vel qua ipse interpellat pro nobis, erit in benepla- profundorum, id est pro voluntate eorum qui sunt
citis eorum, id est beneplacebit eis. Et etiariijudices infernus, id esl profundi in viliis. Yel secus infer-
eorum, id est potentes, docti, qui de moribus judi- nurii dicit, non in inferno, quia etsi comniuni
cant, ut Plato, Aristoteles, Pyihagoras absorpti sunt forte nioriuntur, non tanien descendunt in infernum
junctt petrm, id est coriiparatiChristo cruCifixo.Vel ut mali, sed vita aeterna datur illis. Vel "iia'ab illo
absorpti sunt juxta petram, alia Hltera. Idem sen- loco: Absorpti, ubiagitde contradicentibus Chri-
susest, id est juxta Christum, id est comparali sto et Ecclesiae,scilicet de haereticiset schisinaticis;
Christo, per se videntur aliquid dicere, sedj'uiige, quasidicat: Oratio mea placebit eis, quod si qui
(184) Orig., homil. 14 in Exod.
 1259 PETRI LOMBARDI 1240
suni qui contradicanl absorbentur. Et hoc est quodl\A operariliuminiquilatem, id est a manifestis pertur-
ait, judices eorum, scilicel doctores hseretici, ab- bationibus inquietorum. Per laqueos et scandala
sorpli sunt a profundo vitiorum, enlesjusfapefrant, totius inundi mala breviler notat. Laquei enim sunt
id est juxta Clirislum, el non super pelram , quia blandi liexus decipere volentium, et carnis deside-
communicaiit sacramenlis, non lamen in Chrislo ria. Si per hos diabolus non perficit nililur scan-
sunt. El ideo merguntur in prpfundum peccali. Et dalis, quaeper inquietos movet.
meritp, quia audient verba mea, nec ccrrigentur: VERS.11. — « Cadent in reliactilo ejus peecato-
qucd mirum cst, quoniam ipsa verba, potuerunt, « res; singulariter sum ego, donec transeam. >
vel pi*arvaluerunt,cmnibus aliis verbis. Et idee Cadent, [Cassiod.]quasi dicat: Me cuslodi, sed
magis rei sunt, quia ccntendunt. Et sicut crassitudo peccaloresruentes de vitio in vitium, carfenfin retia-
terrw erupta est supcr terram, unde sil merbus in cultim,vel, retiaculo ejus iniquitatis. Dicendo, ca-
ccrppribus ; sic tabe malitiaeeerum dissipata sunl dent in rctiaculum peccalores, aperla verba com-
ossa nostra, id est corpora marlyrum Christi. Cras- paralioni ponil. Nam quasi quadam circuilione pec-
situdo eniraterrae quando eructat, aerem corrumpit, calorum clauduntur, dum de vilio in vitium cor-
el tunc lues in hominibus late diffunditur; sic su- ruunt, ctim istis talibus non vult isle combinari.
perbia eorum tabe maliliae suae corpora-marlyrum B ' Unde addit, singulariler sum, quasi dicat: llli ca-
sauciat, qui sunt ossa et firmamenlafidelium. [Al- dent, sed ego singulariter, vel singularis sum, quia
cuin.] Vel ita ab illo loco : Audienf, aliis quseprae- cum pessiniis non ambulal, neque consensum cum
cedunlnon mutatis, quasi adhuc placebit illis oratioi eis habet. Singulariler sum dico, donec, ut vialor,
mea, et vere quia ipsi verbamea audient aure obe- transeam viam hujus mundi, quam inoffensogressu
dienliae, non sicut Adam qui audivit Dominunidi- transil, quia nulla voluptale capitur.
cciilcm : De ligno scienlimboniet mali ne comedas [Aug.] Vel aliter ab illo loco : Cuslodi me. Et
(Gen.n); sed non obedivit. Praedeslinati autem ad dicit statuenles laqueum perseculores manifestos,
vitani atidient aure audiendi verba mea. Quoniam . operanles aulein iniquitalera, consentienles illis,
ipsa verba mea •poiuerunt, id est polentiam babent, qui timore persecutionis deflciunt. Et est, ne aufe-
iil penetrent corda. Et ideo audient ea, et recurren-. ras animam nieam, sed potius custodi me a laqueo
lcs ad Adain, ejusque excessum reeolentes, dicent: persecutionis,>quem slaiuerunt mihi. Hoc faciunt
Adam fuit perdilio noslra, qui non slelit; stemus persecutores, qui escani vitaehujns quasi in musci-
nos, ut repatriemus, eldicent: Adamest sicut cras- pulam poiiunl. Si amat avis hanc escam, cadit in
sitttdo terroe crupta esl super ferram, quia sicut, . muscipulam, quia limore niorlis persecntioni suc-
crassa lerra prae abundaiiliam germinat spinas, ita cumbit. El cuslodi me« scandalis operantium hsi-
Adam prae diviliis liberi arbitrii, quasi luxuriaris quitaiem, id esl a scandalo eorum, qui illis consea-
terra, Hgnumvetilum usurpavil: sed sicut agricola licndo labunlttr, et ila iniquilatem operanlur. Hoc
eam proscindil, ne ultra luxuriet, ita dissipala sunt: ergo de eis dicitur qui consenserunl illis qui aposla-
ossa noslra a Deo, id esl Deus dissipavit interiora taverunt. Ex utrisque vult iste custodiri, id est a
nostra, ubi osseos, id est firmos nos esse oportuit, terrenlibus et a lapsis; ac si diceret: Cuslodi me a
id est infirmos ct inconslantes nos fecit Deus. Nos; persecutoribus qui lerrent, et a lapsis, qui lerriti
dicc 303 prcjectcs, secus infernutn, [Cassicd.] id[ sunt, ul nec illos timeam, nec istos iiniier. Et non
est maledicticni preximps, quia ad le-, dicta fragili- modo alii operantur iniquitalem; sed eliam ipsi
tate hominis, ad divina remedia confugit. Quasi di- primi, scilicet apostolihaerentesori ejus defecerunt.
cat: Haecpraedicta sunt in nobis, sed, o Domine, Et hoc est : Cadent in reliaculumejus, scilicet ini-
non auferas, id est non auferri sinas a bonis luis, quilatis, peccatores,id est apostoli, qui usque eo
animam meam, et si corpus perimitur. {Aug., Cas- fuerunt peccatores, ut sic amarent vitam istam, ut
siod.] Hoc ideo pelit, quia sciebat multos cedere eam praeponerentaelernae.Nondum enini eis factum
adversis. Ideo non auferas, quia oculi mei sunt, ad D 1 erat quod in alio psalmo dicitur : Ego confirmavico-
le, Domine, non ad minas persecutorum. Novi enim lumnas ejus (Psal. LXXIV). Deindeex persona capi-
quid pro me passus sis, quid proraiseris, et per hoc •tis subditur, singulariler sum,.etc Nec mulatur vox
secure speravi in te, et ideo non auferas a nteabo- propter unitatem capilis el corporis. Quasi dicat :
nis tuis, sed spes mea semper sit in te, et oculimei Quare esl hoc, scilicet quod defecerunl? Quia sin-
semperte inlendant. Non enim petit istc contra hoc gulariler, vel singularis sum ego, id est quia soltts
quod sancti volunt, scilicel de saeculoeripi, et esse sum in tempore passionis, quia nullus cum ea vei
cumCliristo. ante eum pro noinine ejus passus est, et apostoli
VERS.10. — « Custodime a laqueo quem statue- defecerunt, et in crucependens unum solurnlatro-
« runt mihi; et a scandalis operantiuin iniquila- nem comedit. Singularis sum dico, doneciranseam
t tem. > de mundo ad Patrem. Tunc confirniabocolumnas,
Custodi me, [Aug.,Cassiod.]quasi dicat: Non au- quia in resurrectione Christi didicertint mortem
feras aniinam, sed*potius custodi me a laqueo, vel non timere. Singularis ego sum, donee transeam :
muscipula, quem, vel quam statuerunt viihi mali a cum vero transiero, muliiplicabor. Hoc est illud
deceptione,ubi esca ducit ad laqueum; el a scaiuiatis i:!cm quod in Evangelio ait : Nisi granum frumenii
 1241 COMMENTARLCM 1N PSALMOS. — PSAL. CXL. /,1212
cadensin terra mortuum fuerit, ipsum solum manet;; A Non impingue.tcaputmeum©N~II_Ibx ALHNInoscn.
si autem mortuum fuerit, multum fructum affert( D. Hieron. est nobiscum, ubi verbum rcdditur jnxta
rei commodilalem. Alii enim vertiint, ne fravgal;
(Joan. xn). Et a
item : Cum exaltatus fuero terra,> vel ne prohibeat, sive nou prohibebit caput meum.
omnia traham ad me (ibid.). Ergo solus eral ante- Sic autem est sententia amhigua. Siquidcm polcst
ne deliciaepeccaloris lurbent caput justi, atit
quam esset raortificatus, et a terra exaltatus. Pro- accipi,
sensu converso, ut oleum primum, quod dicunt, sit
pterea nondum hahebant apostoli lales vires. Ac- habitum a viro pio loco beneficii, quanquam revera
cepluri erant vires sequendi, quia non habebant foret durum vuliius. Tantum abest ut injuria rela-
vires praecederidi.Nemo enim ante Christum occi- liet, quin quod est per se molestum candido pectore
ditur propter Christum, id est propter ccnfessio- nihil amplexatur. Qiiantum vero ad nostram leclioneni,
magis turbat aut dementat caput, id est men-
nem nominis Christi, ne pro nomine Christi mo- lem hominis, quam fallax adulatio, ut apppsite ver-
riendo anlecederet Chfistum. Etsi enim multi mor- sum sit secundum prcprielatem inteliigentiae,ncn
lui sunt, martyres sunt. Et licet prophetaemulti ta- impinguet caput meum.
lia passi sunt, non taraen ideo moriebantur, quia VERS.7. — Oratio mea in beneplaciliseorum. D.
Hiercn., oralio mea pro malitiis eorum. El caeterice-
praenuntiabanl Christum; "sed quia peccata homi- dem tendunt. Pralensis, infer mala eorum. Sanclcs
nutn dicebant in eos, et eorum iniquitalibus resiste- vertit paraphrasticcs, ul eruat me a malis eorum.
bant, et habenlur eorum quidam inter martyres. B Munster.,contramalaeorumDn'm5?-i*_BERApTHEiiEM.
Si eliciatur a radice RPA,prpcul dttbic signifirnt
Nec etiam Joannes, quo"major non surrexit inter malitias eorum. Si ayn nV"iRAAH, aut sil plurale, in-
natos mulierum (Matth. xi), pro Chrisli teslimonio terim designat voluntates, quaj sane bencplacita
occisus est; sed pro Herodis adullerio, quia dice- sunt.
Absorpti sunt.ft. Hieron., sublali sunt; Pratensis,
bat : Non liceltibi habereuxorein fralris lui (Matth. distrahantur; Sanctes el inteipretes pre Cajetann,
xiv). Pro lege veritatis vero mortuus est, pro j'u- derelictisunt. Alii, prwcipilati sunV,aut simile quid,
slitia martyr fuit, non pro nomitie Christi. Sic et qned resppndet nestrae lectioni. Caeterum "nsrc?.
alii antiqui, proprie tamen martyres dicuntur, qui NISCHMETU, a themate IDVZW SCHAMAT, qucd est deje-
cit, dimisit, prwcipitavii,excussit, potest varie reddi.
pro confessiene ncminis Christi patiuntur. Juncti petrw. Pralensis, super cacumina lapidum.
Sanctes et Munsterus, inlocis pelrosis. Ad liiterani
COLLATIP IKPSALMDM CXL: « DOMINE, CLAMAVI 4DTE, dicendum foret, in manibus rupis seu pefca:ybo iltri
EXAODI HE,INTENDE VPCIm.s,, > etc BiDESELA.Sed jttxla phrasin HebraicamT' IAD,id
VERS.3. — Ostium circumstantiw labiis meis. est nianus, cuique rei pro commoditateofficiiaccom-
Ferme cmnes vertunt, serva oslium labiorum meo- lnodatttr. D. Hieronymus dixit juxta pelram. Con-
Nebiensis.
rum, qued idem pellet. Sed Hierenymus translulit, sentif
labiorum VERS.8. — Audientverbamea quoniampotuerunt.
servapaupertatem nteorum.SiquidemVfsine IC Alii transferunt pro eo quod estpofuerunt,_"«c»iHda,
punctis pntest efferri Vi per KAMETZ, et est pauper dulcia, aut decora fuerunt, quia Ifebraeidicunt IDy.
sive pauperlas,aut hl DAL,per patha deficiente thau NAEMU. Certe ubi verba placent, ibi efficaciamsuam
in fine, et est janua, oslium. Interpreles pro Caje- obtinent; quod est verba posse et prwvalere. Recle
lanc dixermtt, elationem. admonel Sancles interpretem Latinum legisse in
VERS.,4.— Ad excusandas excusationesin pec- GraecoeSuvijfino-av, pro «SuvSucav.
catis. D. Hieronymus, volvere cogitalionesimpias; Sicuf crassiludo terrw erupla est super terram. D.
Munsterus, ne occuperin operibus impielalis. Et alii Hieronymus in eumdem sensuni, sicul agricola, cum
fere ad censimilem mcdum. Pellicanus tameii acce- scindit terram. Sive conver.tas ad superiora, sive
dit ad censutn VulgaUelecliouis, ut non adinveniam referas ad sequeutia, scilicet vel quod audientur
studia in impielate. Nam SSj? ALAL, est adinvenire verba ossa
Dei, sicut pinguescit aut fruclificat leira,- vcl
ad quod marlyrum inslar terrae discissaeconteni-
SSynnb LEHITHOLEL,inveniendum.Deinde Tfhhy ptim dispergenlur. Sancles el Munsterus adniiscue-
ALILOTH, adinventiones,recte excusationesin peccaiis runt quod tantuni libuit, et sequilur Campensis,
indicant. sicut qui frangit el dissecat ligna in terra. Alii non
VERS.5. — Non communicabocum electis eorum. addentes videntur eliam secundum accipcre
D. Hieronynius, neque comederein deliciis eorum. sensum, ligna, quem modo indicavimus propler aliani
Caeteri etiam ad consimilem modum,^verbi gratia,
Sanctes, non comedam.cibum votuptatum eorum; distinctionem—versiculorum y-iN_,yp_,1fhz *IQ_
Munsterus, noncomedamdehis quw sunt eis jucunda. Q £ VERS.11. Singulariter sum. Sic et Pellicanus
Verum eodeni recurrit sensus si dixeris, non com- post Chaldaeum,singularis sum. Caeterivertunt si-
municabocum his qum sunt elecla, et non communi- mul '3*I_Nirfi IAHAD ANOCHI, indifferens csl, ta-
cabo cum his qum sunt eis jucunda, vel non commu- men transferendo simul, ambiguum erit, an siniul
nicabo cumhis qui sunt eis elecli, et cttnthis qui sunt respiciat superius, utpote cadentsimul, an inferius,
eisjucundi, sive deliciosi.Nam expositio sanctoruin sitnul transibo, quandoquidem in Hebr. est pausse
esl de ipsis Imminibus,non item de rebus. membrum in D^5"UnRESCHAIM.
VERS.6. — Oleum peccatoris. D. Hierouymus, Donec transibo. Sanctes et Munsterus dictint, in
oleum amariludinis. Alii oleum capilis, alii oleum smculum transibo. D. Hieronymus neutrum ponit,
primum seu prwcipuum. Diclum est in superiori sedtantum, simul autem ego iransibo. Unum lamen
psalmo fijjn. ROSCH anceps esse. Et quia inlerim de- est quod "rj?AD, anceps est, donec sive smculum.
signat fel. Septuaginta et Hieronymttspro peccatore Hinc Ghaldaeus,donec tempus transeat. Et Nebienr
aut peccato accipiunt. Quo quid amarius? sis, donectranseam.
 PETRI LOMBARDI

PSALMUS CXLI.

PSALMI TITULUS : t 1NTELLECTUS DAVID CUM ESSET _\ scientia. Vel innocentia. securus in occulto ad eum
IN SPELBNCA, ORATIO. > dirigo. Et hoc facio dicit Ecclesia.
Voce mea. Titulus : lnielleclus David cum esset VERS.3. —«In deficiendoex me spiritum meum;
in spelunca. Oratio. [Aug.] Psalraus iste quintus est < et tu cognovisti semitas meas. >
eorum qui nomine orationis- inlitulantur, ubi non In deficiendo ex me spiritum meum, [Aug.] vel,
alia dicuntur, quam quaein aliis psalmis dicta sunt, dum defecit a me spiritus meus, alia lillera, id est
sad eadem quia repetitione coinmuni consulilur in- dum ex me virtus defecit : quod fit, ne de virihus
firmitati, non supervacue iterantur, utrepetita me- suis praesumat, ne virtulem quam habet, sibi arro-
llus memoriaecommendentur. Unde scrip'um est in get, et sciat quod alius in eo operattir, secundum
Proverbiis : Thesaurus dcsiderabilisrequiescitin ore illud : Non enimvos estis qui loquimini,sed Spiritus
sapientis (Prov. xxi); vir auleui stultus glutit illum, Patris veslri qui loquiturin vobis(Matlh. x). Si ergo
quia sapiens quae audierit cogitat, et retraclando tuus spiritus deficit, loquitur in te Spiritus Dei, et
ruminat; stulius vero glutit, id est non cogitat, forte quia homines audientes, defecit spiritus meus.
oblivioni dat. Et haec sunt illa munda aniraalia In Putant eum dejectum. Et addit: £f fu cognovisii
lege, quae ruminant, et ista immunda quaenon ru- semitas meas, id est semilas j'uslitiae et praecepto-
minant. Quod vero ait, cum esset David in spelunca, B ' rum, quas illi non vident, qui me captivumputant,
ad Hlteram manifestum est. [Alcuin.] David enim per quas illis cadentibus, securus ambulo;
fugiens Saulem in spelunca latuit, de quo tamen VERS.4. — « In viahacqua ambukbam : abs-
304 non n'c agitur, sed de significato. David enim t conderunt superbi laqueum mihi, >
s:gni(icat Chrisluni;' spelunca yero, carnem, vel In via hac, [Aug.] quasi dicat: Si illi putant me.
saeculum, vel sepulcruni. David ergo in spelunca, dejectum qtiia spiritus ineus defecit, tu me star.lem
Christus cum nietnbris esl in saeculo,vel Christns vides, cujus spiritus me vivificat, et illi qiii pro
in carne, vel in sepulcro. Et est sensus lituli : Hic Christo me persequuntur, absconderunt tnihi la-
est intellectus David, id est tolius Chrisli, quae ha- queum in via hac qua ambulabam, id esl in Ghrislo.
buit cum esset in spelunca, id est in sseculo, vel in Hocenim zelant, quod Christi sum. In hac via po-
carne, vel in sepulcro. [Cassiod.] El est hic oratio. nurit laqueum, nnn secundum rei verilatem, sed
Intenlio : Monet nos orare. Modus : Bipartitus est quantum ad se, id est quantum ad cpinionem suan,
psalmus. PririiO ponitur oratio conlra mala. Se- quia in via ponere intendunt; sed extra viam po-
cundo agit de fine malorum, ibi, clamavi. In per- nunt sicut haerelici,non in via ut volunt, sed extra
sona ergo totius Christi, quasi de spelunca ad Deuin abscondunt laqueum. Unde alibi : Juxta iter scan-
clamanlis, ait: dalum pone mihi (Psal. cxxxix). In via ergo secun-
VERS.1. — t Voce mea ad Dominum clamavi; dum volum eorum ponilur laqueus; sed jtixla viam,
« voce mea ad Dominumdeprecatus sum, > secundumrei veritatem. Christus enim cst via, qui
Vocemea interiori, non strepitu Iabiorum. Cla- non sinit eos laqueitm ponere in via, ut non sit no-
mavi ad Domiuum. [Aug.] Deinde hoc quod dixerat bis qua eamus. Sinit tamen ponere juxta viam,
exponit, subdens, vocemea ad Dominumdeprecatus ne a via declinemus. In via se putat ponere scanda-
sum, quod enira dixil, clamavi, dicit, deprecatus Ium qui dicit: Colis Deum crucifixum. Reprehendit
sum. Quod ideo adj'unxil, quia clamant ad Domi- enim crucem Chrisli, quoniam non intelligit. Hoc
num eliam qui blaspliemant,' ac si diceret: Clamor enim intelligenti non est scandalum, sed gloria. Vel
meus deprecalio est, non murmur, non blasphemia. via bic accipitur charitas. Nota quod pluraliter dixit
Etadhuc supra, semitas meas, hic singulariter via, quia
VERS.2. -1- < Effundoin conspectu ejus oratio- multaesunt viae,et una; mullaesunt viae, quia mul-
« nera meam : et tribulalionem meam ante ipsum la sunt prsecepta; una est via, quia omnia ad unum,
« pronuntio. > id est ad charilatem rediguntur. In via ergo hac, id
Effundo copiose ut purum fontem, orationem D est in charitate, quaein me omnia tolerat, qua am-
meam factam in conspectuejus, [Cassiod.] id est vi- bulabam, pro te patiendo, abseonderunt persecutc-
det Deus, scilicet in abscondito conscientiae, ubi res, juxta opinionem suam, laqueum mihj. Iilis au-
solus videt ille qui reddet. Ibi ergo effunde precem tem undique frementibus et crebris cxsultationibuf
tuam; si homines reddunt, ante eos efiuiide.Sivero exprobranlibus, ego contemnens praesenlia,
reddilurus est Deus.in occulto ora, sicut praecipit VERS.5. —-« Considerabam ad dexleram, etvide-
in Evangelio : Tu autem cum ofaveris, inlra tn cu- < bam : et non eral qui cognosceretme. >
biculum tuum, elclauso osliooraPatrem tuum; et qui Considerabamad dexteram, [Aug.] id est ad aeter-
videt in abscondiloreddet libi (Matlh. vi). Ef tribu- na respiciebam, et videbamipsam dexteram, quam
tationem meam,id est oralionem quaesit in tfibula- mali nOnvidebant. Qui eniin in dexleram attendit,
tione ante ipsum pronnnlio, id est intus de con- videl; qtii vero in sinistriini attendit, excaecatur.
124S COMMENTARIUM 1N PSALMOS.—PSAL. CXLT. 1246.
Ideoque mall sinistram altendentes, dexteram non A Ideointeridead deprecationemmeam et. necesse este
videnL Et hoc est quod sequitur : Ef non erat qui quia humiliatussum nimis. Humilioenim me intus
cognosceretme, cum enim pateris omnia, quis novit invisibiliter, et humilior a persequentibus exlra vl-
quid attendas, utrum in dexteram aut sinislram ocu- sibiliter. Et
lum dirigas? VERS.9.— t Libera me a persequentibus me,
VERS.6. — « Periit fnga a me; et non est qui < quia confortati sunt super me. >
« requirat animammeam. > Liberame a persequentibusnte, [Aug.] non ut cor-
Periit fuga, [Aug.] quasi. dicat : persecutores pus non ruat, sed anima. Ad hocenim diabolus per
absconderunt laqueum mihi, sed tamen non fugi, vasa sua, id est per filios diffidenliaeagil persecu-
iino periif fuga a me. A duobusperit fuga, scili- tionem corporis, ut intus fiat cordis ruiiia. Si ergo
cet a conclusc vel a forti. Conclusus enim fugere cadente corpore stat anima, muscipula est commi-
non valel; fortis non vult. Et duplex.est fuga: Una nuta. Et necesse est ut liberes, quia confortaiisunl
quaefit corpore, quam Dominus perniittit dicens : super me. Crevif enim numerus persequenlium,
Si vosperseculifuerint in unam civilatem, fugite in abundaliniqttilas,refrigescit charitas (Matth. xxiy).
aliam (Matth.x); allera, quaefit anirao, quam Do- Deinde ex persona Ecclesia: loquens, exponit unde
minus in Evangeliovituperat, dicens : Mercenarius sit liberandus, diceris :
autemet qui non est pastor, videt lupum venientem, IVERS.10. — « Educ de custodia aniniam meam
et fugit (Joan x). Talis quidem fuga ab isto perit. « ad confilendura nomini tuo ; mc cxspcclani jc.sti
Ideoque ait, periit fuga a.me, id est non fugi. Ab illo « donec relribuas mibi. >
enim periil fuga qui non fugit, quasi circumclusum Educdecuslodia, velcarcere, alia liltera, animam
se dicit, quia sicut circumclusus non fugit corporc, meam. [Aug.] Ilaeccustodia, vel hle carccr forle est
quia non potesl, ita iste non fugit mente, quia non spclunca illa, quam litulus dicit. Hic auteni carccr
fult. Periit ergo fuga ab illo, quia nunquam fugit mundus polest dici, ubi omnia vana stint, quia oni
animo, licet corpore aliquando. Et non est de illis nia sub sole vanitas. Unde iste rogat cduci aniiiiaiii,
persequenlibus, gui requirat animarii tneam, non quaeinde multa patilur, id cst oral edtici dc Iioc
dico ad persequendum, sed ad iniilandum. Quaeri- mundo, de sttb solc, ubi oninia vanilas. Vcl carcer
tur enimanimaduobus modis, aut a persecutoribus, dicilur corpus humanum, sed nou esl niagniim ii3
aut a dilecloribus, sicut fuga perit duobus modis, corpore exire, quod et niali liabenl, ct ojnncs cilo
et a capto, et a forli. vel serohoc habcnt; nec est charilas, si jiislns ad
PARSn. YERS.7. — « Clamavi ad te, Domine, r hocnimis festinat. Debetenimvclle manere in caine.
c dixi : Tu es spes mea; portio mea in terra vi- si necesse est proptcr fratres. Yel potius corpus cs?-
e venlium. > carcer, non ulique secundum id quod Dcus fccit
Clamavi. [Cassiod., Aug., Hilar., Cassiod.] Se- ipsnm bonum, sed secundum id quod corrumpilu?
cunda parc, ubi agit de fine malorum. Quasi dicat: et aggravat aniniam, id est corruplio cjtis, qttaevcnif.
Ila mihi. Et ideo, clamaviad te, Domine,et dixi : ex peccato carcer est. De qua corruplionc isle vult
Tu es spes mea. Hic ideo omnia tolero. Et porlio educi, ut fiat incorruplibilis, et in incorruplihili.
mea, tu es, non hic, sed in terra viventium, ubi se carne quiescal anima, quaenunc in corruptibilicarne
ipsum videndum dabit. Vel in persona Christi po- gemit et angustiatur. Nunc ergo corptts animavcar-
lest accipi ab illo loco : Considerabam,qui in pas- cer est, propler corruptioncm; in fultirocril domtis
sione etiam a discipulis derelictas ait : Considera- propter incorruptionem et libcrtalem. Mcrila cnini
bamed dexteram,ad lilteram, ef tiideoam,si essent carcerem faciunt, sicut uiium babitaculiim inclusc
ibi apostoli mei. Et non erat ibi gut*cognosceretme. carcer est, custodi doraus csl; liberlas doniunifacit.
Apostolienimnon stabant ad dexleram ut solebant, servitus carcerem. Ila ergo non caro, qtiam Dcus
qniacarnali limore dispersi sunt; sed ego perstiti. feeit, sed corruptio et tentatio carccr est, de quo
Unde sequitur : Periif fuga a me, fuga, scilicet tam D ; precatur edtici, dicens : Educ animammeamde cu-
corporis quam animi. Et non est qui requirat ani- stodia, vel carcere, id est de corruptione corporis,
mtm meam, quia nulla consolatio ci data est, sed quia in corruptione quae esl poenacorporis angtt-
solus ad passionem relictus est: Unde alibi : Et slialur, posl"quasangustias in domoDeilota vitaerit
r.ustinuiqui consolaretur, et non inveni. Et ideo cla- confessio,id est laus Dei. Unde subdit ad confilen-
tnaviad te, Duinine,el dixi: Tu es spes mea, quia ex dum, id est ut confiteatur nomini ftto. Modo impe-
onmibus te eligo, et tu es portio mea in lerra viven- dit carcer confiteri, tne exspectanljusii. Hoc ex ca-
lium. Humiliterdicit et communiler portionem sibi pite, id est ex persona capilis subdit, non mutala
esse in terra viventiura, cttm tota sit sua. Hocpatet voce, quale fuit illud quod supra in fine praecedentis
ex hoc quod dixit Iatroni: Hodiemecumeris in pa- psalmi dixit, singularitersumdonec transcam. [Cas-
radiso (Luc.xxm), qui est terra viventiumseterna- siod.] Yel totum ex persona capilis potest accipi ab
liter. Deirfdesequitur ex persona totius Christi : illo loco : Libera. me a persequenlibusme, Judseis,
YERS.8. — « Intende ad deprecationera meam, quia confortali sunt super me, me occidendo. Et, o
quia hiiniiUatussum nimis. > Domine, educ de custodia, vel.carcere, sepulcri sci--
hdende, [Aug] quasi dicat: Quia tu es spes mea. licet animam metim, id est carnem aniiuacredden-
'1-4T,Y :. |;:-":'Oi;;'.;:'.:; '",v,',,,"^:"-^: •;f;;-;'#_3TftJ!':
£t_V_^tiLi.iir'>' '"':'"' : iSiS
dam. Adquid ?Ad eonfiiendumnominituo, ut pariaiu A YEKS,10. — t Jlfe exspectantjusli donecretribuas
confilenles tibi. Et debes cducere, quia tne exspe- milii: In Hebr. ponilur TO KITEU,quod frequentius
elant jusli, donecrelribuas miki, suscitandome tertia varie sonat cinxit, aut coronavit. Et quae illi jungunltir,
reddunl, juxla hanc vel illani rei conscquen-
di'e. Dico reiribuas miki, resurreclio ciiiin ipsa, pas- tiam. D. Hieronymus ait, in me coronabunturjusti,
sionis est retributio. cumretribueris mihi. Itaque ferme Nebicnsis ct in-
COLLATIO 1NrSALMUSI CXLI: l VOCE MEAADDOMINUM terpretes pro Cajetano, Pellicanus, in me circumda-
bunt justi, quia retribves super me; Pratensis, me
CLA31AVI V0C15 MEA,ClC. » circutndabuntjusti, cum relribueris mihi; Sanctes,
VERS.6. — Periit fuga a me. D. Ilieroftymus, Ne- propler me coronabunlse justi, cum retribuas mihi;
biensis, Pellieaiius ct Sancles, ilidein reliqui Irans- Munsterus,.»ne cingentjusii, eo quod relribulionem
fercnles, periii refugiuma me, exposilioncm sanclo- facturus sis mihi; translatoradCampensent, quod si
rum Tabcfaclant, et opposilum slatuunt, quia sancti miki dones,justi sociabunt se tniki; Paraphrasis,
inlcrpretaitltir de Cbrislo atit justo, qui non fugit, in tnodumcoronwjusti cingenl me, ubi senserint te
sed sponle se ofTerlpro veritate dcfeitsanda : el la- ullum injuriam meam.Porro cura ir*0 KITER, signi-
inen non esl qui \requiral animam ejus, atit imi- ficet interim exspectavit,ul Job xxxvi, ubi circa ini-
tando aut altingendo. Si autem dixeris, periit refu- tium capilis legimus susline. In Hebraeo haLelur
gium a me, iiil.il magis 305 abcst a Cbrislo, vel *irDKATAR,el Munsterus exspecta. ldcirco probe
jttsto. CaelerumD1.QMANOS esl refugiumvel fuga. reddidcrunt LXX.

PSALMUS CXLII.
FSALMl TITUI.US: t PSALMUS BAVID, QUAND0 PERSE-B] tilio, confirmatioest, exaudi me in veritale tua, id
QUEDATUR EUMFILIUSSUUSADSA.L0N. '» est ul verax et justus videaris, qui promisisti, in
Domine, exaudi orationem meani. Tilulus : Psal- justitia tua, [Greg.] id est propler luani juslitiam,
mus David, quando persequebalur eum fitius suus qtiaein me est, quam per fidempassionis filii tui a
Absaton. [Cassiod.] Psalmus iste scplinms est poe- te babeo. A te enim est homini justitia. [Aug.] Et
nite.ntialium psalmorura, qui ideo sunl scptom, ut cstbic gratise commendalio, cum ait, in tua justilia,
eodem numero quo peccainiis, pcccat.a diluamus. non in illa quae est ex lege, quam qiiidam volentes
Sicutenim in hebdomada mundi lntjus peccamus, constiluere, justitiae Deinon sunt subjecli (Rom.x).
ita hocnunicro psalnioruin, rcinedittni pocnitenliae [Cassiod.] Vel juslitiam et veritalem dieit, qtta par-
peccatis opponilur. In quibus psalmis lalis est for- cit pounilentibus,et sedannianles absolvit, et acci-
ma, qtiia a lacrymis incipitur, et in gaudio finis pil pro eodenivcritatem el jusliliain. El est sensus :
. est, ne quis de veuia desperet. [Aug.] Historia vero Exaudi ine in verilate lua, in justiiia ttta, idest
quam litulus tangit, ex libro cliam Regum nota cst, secundum justiliani ct verilaicin, quani pceniten-
ubi legitur Absalon ininiicus palri suo exstitisse, tibus ct se accusantibus indulges. Nou cst hoc
el gessisse conlra eum, non solum civile, scd etiam contra humililatem qua pctebai audiri, sed vcritas
doniesticum belluin (// Reg. xv). De quo tamcn C ' et juslilia Dei est, ne eum rogante diseeplel, ne
json agit psahnus, sed de significato. David ergo eum qui se daninat judicet. Ondesubdit:
Chrislum signilicat, et corpus ejus; Absalon vero YERS.2. — t Et non intres in judicium cum
Judani vel perseculores,' vel pravos motus. Sicut t servo tuo, quia. non juslificabiiur in conspeclu
ergo AbsalonDavi.l, sic Judas persecutus est Chri- i tuo oninis vivens. »
stuin, et falsi fratres persequuntur corpus ejus, £f non inlres in judicio, vel judicium cum servo
quod est Ecclesia, vel ipsi illiciti molus et carnis fue,[Rem., Aug.] idest non districte mecum agas
desideria, el prava operalio unumquemque fidelem. in fuluro, quia servus tuus sura, Indignum esl enim
Et est sensiis tiluli: Psalmus iste, David agit de cum Servo intrare judicium, ne dicam cuin amico.
Iioc quod significatumest, tuiic quando persequeba- Et si tu dicis nieaiiiicum,ego servum ; miserkordia
tur eum filius suus Absalon. [Cassiod., Alcuin., indigeo, fugitivus ad te redeo, paceni quacro, non
Aug.] lnleiitio : Monet ad poenilentiam et oratio- sum dignus vocari ftlius tuus. Non ergo inires
nem. Modus. : Quatuor sunl partitiones. Primo mecum in judicium, quia neccgo volo inlraretei'um.
capt;.t per exordiuni. Secundo riarrat mala sua, et Intrant judicium cum Domino qui justitiam stiain
quid conlra egerit, ibi gtiia pcrsecuius est. Terlio r. constituunt; quod non iste huiuilis facil. De illis
ponilur deprecalio carnis confirniata, ibi, velociler dicit prophela : Qtttrf mecum vultis contenderein
exaudi me. Qtiarto ponitur laeta conclusio, ibi, spi- judicio, omnes derelinquitis ine, dicit Dominus.(Jer.
riins luus. Ad orandum ergo moneus in persona u). [Cassiod., Attg.] Ecce per hoc quod hic dkit,
lotius Chrisli, dicil: 0 iion intrcs in judicium, patet quod supra' non peii-
VERS.1. — I Domine, exaudi oralionem meam, vit justiiLiin jmlicii fuluri, dkendo • Examli me in
t auribus percipe obsecratioiiem meam, in verilale lua justitia, cur hoc limes? gttia etsi apud se, nou
t tua exaudi me in tua justilia./ > tamen justificabitur in conspcctu tuo, id est intus,
Domine, exaudi oralionem meam.' [Aug.] Deinde ubi vides, omnis homo vivens.Hic in carne, quia et-
aliis verbis idem repelit, dicens, auribus, idest au- si qui ab homiiiibus sancti videntur, nori tamei.
diiu clementise luae, percipe obsecralionem, vel Deo qtii inttts videt, ubi nerao hic vivens, plene esl
deprecationem meam, et iterum repetit, quia rcpe- miniLlus.Idco Salomon ait : Aute morlem non lau-
 1249 COMMENTARICM 1N PSALMOS.— PSAL. CXLI5. 1250
Aeshominem(Eccii. xi); nec Paultis se perfectum ail, A j tuus saeculi, quantum ad se, qma cur moreretur
diccns : Nihil tnihi consciussum, non tamen in hoc non habuit, sed juxta opinionsm crucifigenlium,
justificatus sum (I Cor. iv). Et nota quod ait, omnis collocatus est sicul morfui saeculi, qnia enin in
vivens. [Cassiod.]Per hoc eriim generaliler inlelli- mprte detinere putaverunt. Ex ejusdem persona :
gitur pninis homo, etiam irifans, qui originali pec- Et anxiatus est, vel taediurapassus esl in me spiri-
calo lenetur. Nemo ergo per se, nisi per gratiam lus meus, secundum iHud : Tristis est antma mea
potest liberari. Yel ita : Non justificabilur in con- usque ad rnoftem (Matth. \x\i). Et itera : Corpit
spectu tuo, id est tui comparatione, omnis tiitiens. Jesuspavereet twdere(ibid.), in quo nOs figuramur.
[Hilar., Hier:] Non dicit omnis homo, sed otnnts Transfiguravit enim in se corpus huniilitatis nc-
vivens, seilicet non apostolus, non propheta, non strae. Et nota quod non ait cx me, scd in me; qtn-si
aiigeli, nonthioni, non caeteraeyirtutes. Solus enim dical: Non in aliis, quia oriines descrtierunt eiim ;
Deusest, in quem peccatum non cadit, id est non et illi qui inhaeserant, recesserunt, Et quia cuin
polest cadere. Csetera cum sint Hberi arbitrii, in mori videbant, aliud aliquid putaverurit, et vicli
ulram.que partem possunt flecti, in cujus conspectu sunta latrpne, qui lunc confessus est, qttando ipsi
astra non sunt munda. defecerunt. Meriior fui, hoc diciiiit menibra, JJOIJ
PARS.II. YERS.3. — f Quia persecutus est ini- B J caput in sua persona. Quomodo eiiim memor est
i micus animam meam, humiliavit in terra vilam dierum, per quem facttts cst oninis dies, et qui
s nieam. » ' ' ' nunquam obllviscitur ? corplts efgo loquilur. inhae-
Quia persecuiusesl. [Alcuin., Aug.] Secunda pars, rens illi in charitale et devola huiriilitate."El ait,
ubi est narralio malorum quae-parlitur, et dicit quid memor fui dierum antiquorum, quibtis bona facere,
contra egerit, quasi dicat: Exaudi, libera. Et ne- sed non esse coepisti, et meditatus,sum inomnibus
cesse est, dicit Ecclesia, quia inimicus, id est dia- operibus tuis, quia utiqiie omnia bona sunt in quo
bolus, vel quicunque, persecutus est aperte, vel percipit, quod quidquid in se boni est, a Dep est.
occulte animam meam hoc nos dicimus, hoc caput Et in factis manuum tuarum mediiabar ; ac si di-
pro iiobis dicit, ef humiliavit quantum in se est, in ceret : Quaesiviin opere artificem, et in conditis
terra, id esl in tcrrenis, tiitant ineam. Hoc enim agit omnibus Conditorem. Creatura Uvafacta riiihi spe-
quicunque persequilur, nt relicfa spe ccelesti tef- ctaculum, et-cum viderem omne bonuin esse a le,
ram sapiamus, quantum in se est, hoc agit, sed non dicit Ecclesia :
mihi hoc conlingit. Sequitur ex persona corporis VERS 6. — t Expandi manus meas adte, anima
prius. Et t mea sicrit terrasine aqua tibi. »
YERS.i: — t Collocavit me in obscuris sicut Expandiinoratipne, manusmeasad ie, [Gassiod.,
« mortiios saeciili: et anxiatus est super me spiri- Rem., Aug.] formam crucis significaris, quae est
t lus.meus, in me turbatum est cor meum. > salus. Vel, expandi inanus meas ad te, id est dila-
Collocavitme inimicus, [Hier., Cassiod., Gl. int.] tavi affectusvel opera, quaeprius erant contracta.
quantumadse, in obscuris, id est in tenebris vitio- Et animainea quae est pef se, sicut ierra sine aqua
rum, sicutmoriuos smculi, idestcaeteros desperatos. tibihaeret tibi, non mihi,. qui earit rigare nori pos-
Ef spiriins meus anxiatus est vicinjtate periculi. sum.Tuergo complue eam, ut fructuin faclat.
Spiritus dico extensus, super me visa miseria, apud PARS.III. VERS.7. —- t Velociter: exaudi me,
Deum quaerens refugium. [Cassiod., Hier.] Vel t Domine, defeCitspirittts meus. »
quasi extra me factus, ef cor meumturbatum est, id Velociterexaudi me. [Cassiod., Arig.] Tertia pars,
est _sapientiaconfusa est, in me, vel, turbatiim est: ubi ponitur deprecatio carnis confirmata. Qtiasi
cor meum ad poenilentiam. Quare turbatum ? quia dicat: Quia sic sitio, ideo velociter exqiidi me,
YERS.5. — t Memorfui dierum antiquorum, me- Domtne, id est cito audi. Quia diflerebat Deus ad
( ditatus sum in omnibus operibus tuis; in factis infiariimaijdumdesiderium, aC si differretur pluvia
.«manuum tuarum medilabar. i I ad inflaniniandam silim. Si ergo ideO differebas,
y.
Memorfui dieruni antiquqrum, [Cassiod.] quibus jam da, quia silit anima in te. Ideo audi, quia defe-
punitus est Adam : unde mihi timor esl. Recolens citspiritus meus. ldeo impleat me spiritus luus, quia
autem iste quod Deus fecit coelutn el terram, et defecit meus; jam enim sum pauper spifitu. Inquo
omnia, et quod bene fecil anliquis palribus, quasi enim vivit spiritus suus, ille superbus est, spifiiu
obUyiscituraiiseriarum mrindi. Et ex his quaefecit sup exlollitur contra Deum. Unde alibi: Auferes
Deus se consolatur, dicens : Et meditatus sumin spiritum eorum, et deficient (Psal. cin). Et quia
omtiibus operibus tuis, et non desistens, in factis defecit spiritus meus, id est quia hon sum su-
tnanuum tuarum tiieditabar; attendens enim quae.in perbus,
naluralibus fecisti, et quanta bona contulisti anti- VERS.8. — t Non avertas faciem tuam a me,, ei
quis, consolationem habeo ex tua bonitate, spem t similis ero descendenlibus in lacum. »
veniae assumens. [Aug.] Vel ex persona Christi Non averias faciemtuam ame, jam huraili. [Aug]
potest accipi ab illo loco: Collocaviime in obscuris, Avertisti olim a superbo, et faetiis suin conturba-
elc. Nafti et Christus in obscuris fuit collocalus, tus : quod ideo fecisti, ut probarem, quid ei at esse
sciUcetinpassione, m sepulcro ; sed non ut trior- a le. Qupd ergp abslulisli superbo, jam redde liu-
 12Si PETRI LOMBARDI 1252
mili. Ideo hon averlas. Et id est quia si averleris.A seret meDeusmeus. Ergo doce me, quia Deusmens
similisero descendentibusinlacum, id esl in profun- es tu. Ad alium currerem, si ab alio factus essem ;
dum peccaii, in quo contemnunt homines, el perit tues totum meum, non solum datorhaereditatis, sed
coufessio. llle enim 306 descendit in profundum, ipsa hseredilas. Tu me creasli per Verbum Domini
qui etiam confessionem perdit, ut qui proponit sibi manentem apud te; etiam recreasli per Verbum car-
licenliam peccandi sine spe venise, habenis iniqui- nem faclum propter nos. Tu ergo , es Deus meus.
talis eflfusis.Talis non audit Deumdicentem : Con- El ideo doce me, ut magister meus.
verlimini ad me, el egoconverlaradvos(Malach. m). PARS.IV.—VERS. 12.—« Spiritus luus bonus de-
Dico non averlas, sed potius t ducet me in terram reciam, propter nomen tuum,
VERS.9. — « Auditam fac mihi mane misericor- < Domine, vivificabisme in cequilate tua. >
< diam tuam, quia iu te speravi. i Spiritus luus. (Alcuin., Aug.] Quarta pars, ubi est
Fac milii audilam misericordiam tuain. Et hoc laeta conclusio ; quasi dicat : Doee'me, quod utique
mane, [Cassiod., Aug.] id est post noclem peccalo- facies, quia spiritus tuus bonusdeducetme in terram
ruiii. Mane enim est, cum peccala laxahtur. Vel, reclam, non spirilus meus malus, qui duxil in ter-
niane, id est post fiuem saeculi, cum videbimus, ram perversam, sed deducinullo niodo merui, qaia,
quod modo credimus. Ideo fac misericordiam,>quiaB o Domine,non proptcr merita mea, sed propter no-
in le speravi. In nocle quidem sumus, sed in te spe- tiien tuum, [Haim., Cassiod.] id est ul rem nomi-
ravi, donec transeat iniquitas nocturna.-Nox'quse- nis tui impleas,quod csl Jesus, vivificabisme; cgo
rii.palienliam in exspectando. Lselitiamvero dabit me occidi, sed tu vivifieabisme, el hoc in mquilate
dies. Elquia non salis est in hac nocle sperare, sed lua, non mea. Gratia Dei hic conimendalur, quia
opus est aliquid agere, quod per me non possum , non ex meritis, scd ex nomine quod est Jesus se
ideo precor: vivificandum dicit.' Sed cum hac gratia scquilalis
VERS.10. — i Nolam fac mihi viam in qua am- mcminil, quia licet Deus oninia graiis facial, jusli-
« buleni, quia ad te levaVianimam meam. » tise tamen ejus est supplices vivificare, quos dae-
Nolam fac mihi viam in qua ambulem. [Aug.]Hoc mones videl iinpclere. [Aug.] Vel ita, vivicabis
fecit Deus, cum prophelicum sermonem accendit. mc in sequitale lua. Hoc non niutalur. Propler uo-
Cui, sicut Pelrus ait, debemus intendere tanquam men tuum, Domine, id csl ut inde lauderis. Unde
tucernx in caliginoso loco, donec dies illuscescat alibi: Non nobis,Domine, non nobis, sednomitiiluo
(II Pelr. I). Ideo etiam et se lumen in lesta carnis da gloriam(Psal. cxm).
postiil, ad quod lumen ambulemus, et ad formam ' VERS.15.— < Educes de tribulalione animam
sevvi ambulando, perveniemus ad formam Dei, ad < meam; el in misericordia lua disperdes omnes
liKiienpurum, scilicet ad Vcrbum in principio apud < inimicos meos. »
Dciim. El qua fiducia hoc petat, subdit, quia et VEUS.14. — < Et perdes omnes qui iribulant
animam meamad mundum non declinavi, sed ad < animam meam, quoniam ego servus tuus sum. >
te levavi, non conlra te, quia apud te est fons viloe, Educes de tribidalione hujus saeculi, animam
ut vas ad fontem attuli. Imple ergo illud. Et ideo meam. [Cassiod.] Hoc lit quando data venia de saj-
VERS.11. — t Eripe me de inimicis meis, Do- culo jubet exire quasi de carcere, et in misericordia
t mine, ad le confugi, doce me facere voluntalem tua, non in merilo meo, disperdesomv.es,hic inimi-
< iuam, quia Deus meus es lu. i cos meos, quia nihil poterunt contra me, et in ju-
Eripe mede inimich meis, Domine, [Aug.] scilicet dicio fuluro perdes omnes qui tribulant animam
a diabolo, ei a suis quos implet. Non enim in so- meam, id esl diabolum el onmes obstinaios. Dico
luni Judam intravit, imo nvulli sunt Juda?, quos tribulaut, quoniamego servus luns sum. Vel merilo
implet Satanas, in quibus ipse Salanas expugna- perdes me tribulantes, quoniam ego servus ttius
lur. Illum non visum expugno, illos visos patior. sum.
Itleo eripe me, quia non a te, sed ad le confugi, a D j COLLATIO INPSALMDM CXLH: <DOMINE, EXA0DIORA-
le fugii Adam , et abscondit se inler ligna paradisi. TIONEM MEAM , AORIBUS PERCIPE , > etc.
De quo dicit Job : Tanquam servus fugiens dominum ' VERS.4.— Sicut mortuossaxuli. D. Hieronymus,
suum, et conseculusest umbram (Job vn). Ad um- sicul mortuos antiquos. Accedit et Munsterus , sicm
bram enim a te fugit, ego vero ad te. Et ideo, doce qui ab vlim mortuisunt. Nec abhorret Campensis.
Alii aute.mnobiscum sunt. Et utroque modo potest
me facere voluntalemluam, quia Deusmeusestu. Si reddi, ex Hebr. ixyCDICEMETHE, quanquam sen-
enim me non doces, faciamvolunlatemmeam, et de- tenlia parum aut nihil distet.

PSALMUS CXLIII.

TSALMI TITULOS: « PSALMUSDAVID ADGOLIAM. > legitur quod cum Philisthsei dimicarenl adversus
BeuedictusDominusDeusmeus. Titulus: Psalmus populum Dei, egressus est de castris Philisthseorum
Duvid ad Goliam. [Aug.] Psalmi hujus litulus bre- quidam nomine Golias, qui ircproperans Israelilis
vis esi.numcro verborum, sed gravis pondere my- dicebat : Eligite e.v vobis virum unum, qui mecum
sieriorum, sumplus de hisloria libri Regum, ubi ineat singulare certamen; el si vicerit me, crimut
ri253 COMMENTARltSM 1NPSALMOS.— PSAL.CXLIIL ^ 1254
eoiis servi; si autem ego vicero, vos nobis servietisA de qiiibus animas trucidabat, cohtra eum loquun-
(IReg. xnii). Quodcum audisset Saul et viri Israel, lur. Et sic caput ejus^suo gladio incidilur. Sicut
timuerunt valde.Tunc forte David,pascens gregem ergo David parvus superbum Goliam de se prsesu-
patris sui, missus est ab illo portare panes et quse- mentem superavit, ita Christus superbum dia-
dain alia fratribus suis, qui erant in exercilu Saul, bolum occidit, id est humililas superbiam. Deus
Quo cum venisset David, audivit Philislhseumprae- enim iit humilis, ut diaboli superbiam sternat, et
fala dicentem, et circumstantibus dixit : Quid da- ut superbi qui humiles sanctos dedignarenlur- se-
bilur viro qui percusserilhunc Pliilislhwum? (Ibid.) qui, hunc saltem velinl imitari. De hac ergo victoria
Et audilis his verbis adductus est ad Saul, dixiique agitur hic. Et est sensus tituli: Psalmus isle, est
ei: Ego servus tuus pugnabo contra Philislhaium David prophetse, qui hic loquitur in sua vel tolius
hiinc. Cui cum dixissef: Non poteris, quia puer es, Christi persona. [Cassiod.] Psalmus dico, habitus
et illevirbellator forlis (ibid.); ait David: Ego ser- ad Goliam,id est contra Goliam liguralem et spiri-
vustuus leonemel ursum inlerfeci; et Dominusqui tualem , quia hic agit David de sua figurali, et my-
eripuil nte de ore leonisel ursi, ipse liberabit me sticaChrisli vktoria, exqua et sua proeessil. Agens
de manu Philisthasi(ibid.) Tunc dixit Saul: Vade, ergo gratias Deo de sua victoria ut solel honio,
Dominussil tecum, et tradidit ei arma sua, quse, prsecatur eliam ul ille veniat qui diabolumvincat,
quia nimisgravia erant, Daviddeposuit, el assumpsit et fidelesliberet. Non insolescit David de vicloria ,
quinque lapides de lorrente, quos posuit in petram ut solet homo, sed virtuti Dei dat. El est iste
pastoralem, et fundamtulit in manu : et sic arma- triumphalis psalmus. Inlentio: Monet ad graliarum
tus proeessil contra Philisthseum. Quem cum vi- actiones pro victoria, scilicet quod David iigurali-
disset Philisthseus, contempsit. Cumque iret con- ter vicit Goliam. Modus : Bipartitus est psalmus.
tra David,feslinansDavid, misit manum in peram, Primo agit de victoria, scilicet quod David figurali.
et tulit unum lapidem, quem funda jecit : nec tervicit Goliam,spiritualiler ipse cuih aliis sanctis
primo Philisthseumpercussit,nec secundo[Alcuin.], diabolum, quse tota vicloria inde esse dicitur, quia
sed terlii lapidisjaclupercussiteum in fronle,alque Chrislus de ejus semine veniet vincere superbiam
dejeeit. [Cassiod.]Cumque cecidisset, David cur- mundi, unde adventumejus precatur. Secundo pro-
rens stelit super eum, et accipiens gladium ejus mitlil se victori canlarein Novoel VeteriTestamenlo,
abscidii caput ejus, et ita viclor exslitit. De qua precans eum per eum liberari, ibi canticumnovum.
victoria non superbivit, sed tolum- Deotribuens , Davidergonon insolescensdevictoria, sed humiliter
in hoc psalmograliasagit, [Aug.] et in illa figurali gratias agens Deo, ait:
Q
vicloria spirilualemChristi et fideliumcontra dia- « BenedictusDominusDeus meus, qui docet ma-
bolum yicioriam significari inlellexit, quia pmnia < nus meas ad praelium: et digitosmeosad bellum.i
in figura conlingebantillis (I Cor. x), et de utra- VERS.1. —•Benedictus sit Dominus Deus meus,
que vicloriain hoe psalmo gratias agit. qui docel manus meas ad pralium, [Haim.] quod
David ergo totus Christus est, scilicet caput et deprope fit, et digilos meosad bellum quod de longe
corpus. Golias,diabolus; arma Saul, legalia sacra- sit. Deindeostendens sibi hoc esse exgralia,subdii:
menta sunt, quibus oneratus erat Judaicus popu- VERS.2. — < Misericordia mea el reiugium
lus, scilicet circumcisio, sacrificia, et alia visibilia < meum, susceptor meus et liberator nieus. >
sacramenla. Sed quia lex non potest vivificare, irt Misericordia mea et refugium memn. [Ilaim.]
premenlia non adjuvantia, in tempore gratiaeChri- Unde hoc mihi ?A Deo meo, quia ipse est, miseri-
slus et caput et corpus,legis deposuit sacramenta. cordia mea et refugiummeum, et susceptormcus et
Et quinque lapides, id est ipsam legem, scilicet liberator meus, et
quinque libros Mositulit de flumine, id est a po- VERS.5. —< Protector meus, et in ipso speravi,
pulo illo, qui per flumen significatur, quia labitur < qui subdit populum meum sub me. >
omne saeculum.Per flumen enim sseeulurti. Ergo D Protector meus,[Cassiod.]quia prolixum est mul-
in illo flumine, id est illo populo lapides vacabant tas causas plene explicare breviter singulas sin-
inutiles. Sed ut lex esset utilis, David accepit vas gulis verbis tangit. Misericordia .ei fuit quando
pastorale, id est gratiam, sine qua lex non poterat ultimus fratrum in regem vinctus est. Rsfugiuni
impleri, quia pleniludo legis est Gharilas (Rom. fuitei, quando conlra Goliamconsilium dedit ei, va
xnij, quseest ex Spiritu sancto. Hoc est ergo la- . petra dejiceret eum, cum quo non poterat 30^
pides millere in vase pastorali, quo lac mulgere pugnare. SusCeptorfuit ejus quando fecit euin ge-
solebatlegi, scilicet admiseere gratiam. Sic arma- nerum regis; liberator, quando a periculo regise
lus procedit totus Christus adversus superbum, irseliberavit eum; protector ejus fuit quando David
«num lapidemmisit, quo dejecit, quia unitas dia- in spelunca jus in Saulem accepit. Et in ipsospe-
jiolum vincit; percussit in fronte, quia ex ep loco ravi vel sperabo qui subdit vel subdis, etc. Post
rorporis sui cecidit, id est in illismembris, ubi si- tanta beneficiasibi collata, sil David a lali spe non
gnum Chrisli non habuit. Deinde illo percusso at- esse cessandum. Et ideo post enumerata beneficia
que dejeclo,gladioejus caput abscidit, quia quando congruehoc additjquasi dical:I.!secbona fecit mihi
niagni ejus credunt, quos illc in nianu habebat, et Dominus, et ideo, ego, sperabo in ipso qui subdit,
 "
J255 PETRI LOMBARDI ? 1258
vel quia tii cs, qui subdis populum meum sub me. A j csput loquitur nobis, velPatri Ioquilur dieens : Qu-
Hocvel ad litteram de futuro accipitur, quia impe- subdis populummeumsub me. [Cassiod.] Deinde ex
raturus erat populis vel semini suo Chrislo, populos; persona David et ipsius Ecclesiaeconjunctim fatenlis
subdendos prsedicit. Deinde post lol beneficia non, genus humanum beneliciisDei indignum, cum des-
solum se fatetur exiguum, sed etiam totum genus; pectu et admiratione subdilur:
huinanum beneficiisDei indignum dicens : Domine, VERS.4. — « Domine, quid est homo quia inno-
quid est homo, elc. [Gl.int.] Vel expersona corporis; < tuisli ei; aut filius hominis quia reputas eum. >
Chrisli totum accipi polest. Et quasi humilis David[ Domine, quid est homo, [Aug.] quasi dicat: Hsec
ait: Benedictussit, DominusDeus omniiim, sed meus beneficia das. Et o, Domine,homo, qui per se fra-
pioprie, cui me siibjcci et dedi, Qui docet manus gilis est et peccato, quid est, id est quam magnum.
meas ad prailium. Coiigruus ordo est hic, dum priusi Quidest per hoc? quia innoluisli ei, per assumptam
ait : Deus meus, deinde subdil; qui docet, ete. humanitatem ; quasi dicat: Per se nihil est, per te
enim quod est, inde est,
[Aug.] Si eniin primo das te Deo, lunc ct illo do~ dignum quid esl. Tolum
cenle et juvante pugnabis. Et digitos meos ad bel- quia innotuisli ei. Deinde quasi-exponehs cui quis
lum : Non sine caiisa manus et digitos posuit. Sieut: innotuerit, subdit, aut, id est et filius Iwminis,quid
eniin in una manu niulti digili sunl, ita in uno spi-• est per hoc, eliam quia reputas, vel aestimas eum
ritu divisionesgratiarum sunt. In digilisergo notatur• alicujus pretii? Quid est qtiod eum tanli facis?
divisio operalionis, quae est in radice unilatis, utt pretiosum utique quiddam eum ostendis. Magnum
Aposlolus ait : Alii datur per spirilum sermo sa- est enim quod Deus,aestimat,et tantum facit ut pro
pientiai,alii sermoscienlia;per eumdeinSpirilum, aliii eo mittal. Filium, vel dederil, cui fit panis, qui est
/ides, alii hoc, alii illud, sed in uno spiritu. Omniai panis angelorum. Non enim sic Deus hominem ut
enimoperatur unus el idem Spiritus, dividenssingulisi homo, qui charius emit equum quamhomineni.
prout vult [I Cor. xn). Ecce radixunilalis. VERS.5. — < Homo vanitati similis faclus esl:
His ergo digitis pugnat corpusChrisli.el inbellumi < dies ejus sicut umbra praetereunt. >
aoele procedit. Et est sensus: Qui docet manusi Homo vanilati, [Aug.] quasi dicat : Quem ita
meas ad prwlium, et digilos tneos ad bellum, id estt sestimas illum qui per se similis est' vauitati et
per Spirilum sar.ctum dat mihi dona gratiarum,, timbrse? Homo,enim qui prius fuit veritati similis,
quibus me facit et docet pugnare, el procedere adI postea peccando factus est similis vanitali. Quando
bellum contra principes tencbrarum et contra car- enim homo condilus est, veritati situilis 1'aclusest,
iiem, cujus desideriis et illi mala proponunt; sed1p sed peccando similis faclus est vanitali. Vanaenim
vincit ille qui lapidem immiltit in lactis excepto- sunt oamia transitoria in comparatione semper
rium; id est qui gratiam atlendit, qui spiritu Deii manentis Deitatis. Et quamvis talis sit factus, lamen
ducitur. Et quia in pugnando periclitaris, id estt innotuisli ei, sestimaseum. Ecce hic dicil quidper
peiiculum pateris ne vincaris, dic quod sequitur : se hoino est, dum dicit, similis vanitati. Vanum est
Tu es, misericordiamea, id est tu das ut misericorsi quodde sua substanlia cadens vanescit, ut fumus,
sim, et sic vincam, quia-de nullo sic vincilur dia- umbra; ila el ipse homo tabescit. Dies ejus, id est
bolus inimicus, ut de misericordia, quse in duobus3 vita ejus moloria, prmtereunl sicut umbra. Videtur
consistit, scilicetin dando et iudimiltendo; quienimI quidem, sed non habet firmitalem manendi ut
dimillit, etsi peccavit, dimitletur ei; qui dat, dalurr umbra; el dum est, in hocte est.
ei. De iiac dicit Jacobus: Superexallat misericordia i VERS.6. — < Domine, inclina ccelostuos, et des-
judicio vel judicium (Jac. n), id est supponilurr < eende; lange montes et fumigabunt.»
judicio, quia in quo fuerit invenlum opus miserU Domine, inclina cmlos. [Cassiod.] Hoe prius ex
cordise, et si habuerit forte in judicioquopuniatur,, persona David precanlis pro incarnatione accipilur,
unda misericordiaequasi aqua peccati ignis exslin- qui hic jam aperit quodsupra dixil, innotuistiei, quia
• guilur ; in qtto non est
injuslus Deus, nec judiciii D tunc innotuilDeus homini, quando incarnalus appa-
veriialemdeserit.cum lalibus ignoscit, quia justitiai ruit, quasi dicat: Talis per se est homo, sed ut per se
est ut secundum quod quis fecit aliis fiat ei. Undee ' reformetur, o Domine,inclina cmios'tuoseldescende
Dominusait: In qua mensura mensifuerilis, reme- - ad rios, quia hsecnisi inclinala Deilatefierinon pote-
lietur vobis (Matth. vn), ac si diceret: Si ignoscis,, rant. Inclinati sunt coeli, quando virlus et honor
ignosco; si est apud le mensura venisedandse, inve- supernoruni ad hominem descendil, et fornia Dei
nics apud me venise accipiendse; si est apud tee formam servi suscepit. [Aug.] Vel ex persona Ec«
mensura tribuendi quod habes, invenies apud inee clesisepotest hoc dici. Humilis enim David,
plenus
mcnsuram accipiendi quod non habes. Dimilte ergo,, gralia, id est corpus Chrisii praesumens de Deo
et dimilto; da, et do, lu es refugiummeumquasi tur- pugnans, hic invocat adjutorium Dei;
quasi dicat -.
ris in tribulatione, et liberator meus, ne cadarn ; et'I In lucta sumus, sed ut non deficiamus, 0 Domine,
susceplormeus,ne in via hseream; et proteclormeus,, inclina coelos luos, id est contempera uoniinibus
ne feriar.Deindeconvertens sermoneiu adalios ait:: apostolos, ul humiles dicant aliis excelientiam
Et in ipso speravi, in omnibuslabbribuset praeliis. i. tuam. Et per eos descende in noliliam aliorum; et
Deinde. ex pcrsona capitis, qtii subdit, etc. Eccee lange de lua gralia montes, id est elaliones lerrae,
 1257 COMMENTARIUM 1N PSALMOS. — PSAL. CXLIII. I2S8
lumidas granditates, id est supcrbos, el fumigabunt, A i psalterio decachordopsallam tibi, id est in lege decem
id est fatebuntur peecala; contra cos autem qui praeceptorum tibi psallam, libi gaudebo, tibi can-
conspiraverunt contra le, tabo canticum novum, quia plenitudo legis est cha-
YERS. 7. — * Ftilgura coruscationem; et dis- ritas (Rom. xm), qua qui caret psalterium portare
i sipabis eos; emitte sagitlas tuas, et conturbabis potest, cantare non potest.
« ebs. » VERS.H.^— « Qui das sabitem regibus, qui re-
Fulgura, [Aug.] vel fulgora, vel corusca, id est t demisti servuni tuum, de gladiomaligno eripe me. >
clarilica coruscaliones vel coruscationem', id est Qui das salutem. [Aug.] Quasi dicat: Tibi can-
crebresce miraculis, et solvelur conspiratio eorum: tabo, qui das salutem regibus, id est montibus jam
qnia crebris miraculis territi nil audebunt; et dissi- fumigantibus, qui redemisliDavid servumluum, sci-
pofciseosab invicein. Ecce bellum Ghristi contra lieet lotum Christum caput et corpus, et tu qui
diabolum;fitde eodemsubdit: Etnittesagittas tuas, hsec facis, eripeme de gladio maligno, ideo addit '
id est verba tua, et conlurbabiseos ad poenitentiam. maligno, quia est benignus gladius quo Deus lo-
{Cassiod.] DeindePropheta adventum Chrisli pre- quitur veritatem, de quo Dominus ait: Non veni
catur, et ad patrem verba convertit, dicens: pacem mittere, sed gladium (Matth. x). Hic est
VERS.8. •'—«Emitle manum tuam de altq, eripe "* gladius bis acutus, ulroque acumine praepotens,
t me; et libera me de aquis mullis, et de manu fi- scilicetVeteriset NoviTestamenti, quo omnis putredo
t liorum alienorum. » a membris Christi abscinditur; Behignus ergo gla-
Erhilte manum. [Cassiod., Aug.] Quasi dicat: Ut dius est, quo illi loquuntur vanitatem. Unde alibl:
haecfiaritemitiemanumluam, id est Christum, dealto Et lingua eorum gladius aculus (Psal. LVI). Quas
ubi cumPatre est, ut induat carnem. Vel de secundo ergo stiperius aquas dixit, ipsum hic dicit gladium.
advertu agit ex persona Ecclesiae.Quasi dicat: Fac Unde et hic addit quod ibi dixit:
ita rnodo.In line autem, emiMemanum tuam de allo, VERS.12. — « Et erueme de manu filiorum alie- .
id est Chrislum de ccelo ad judiciuni. Veniet enim t norum, quorum os locutum est vanitatem; et
ipsePominus in voce angeli, et in tuba Dei des- :« dextera eorum dextera iniquitatis.»
cendet decoelo (I Thess. iv). Deinde ex persona Eruemedemanufdiorumalienorum.[G2LSsioA.]Eac
Ecclesiaesubdit, eripe. (Juasi dical:Emilte manum repetitione reddit iniquos detestabiliores, quorum os
et peream manum eripeme, etlibera me deaquis loculum est vanitatem, scilicet quod terreha sunt
inultis, id est de populis multis, foris velintro pu- beatitudo; et dextera eorum est dextera iniquitatis, \
gnantibus. Hsesunl aquse contradictionis, a quibus , «juia tcrrena habentpro dextera [Aug.]. Deinde qui
eruit Deus humilitatem David. Et quidest de aquis sunt alieni, et quse eorum dextera; quse dicitur ini-
multis? ecce scilicet. De manu pZliorumalienorum, quitatis, et qualitcr Iocuti sunt vanitutem exponit,
«jui scilicet de averso patre diaholo nati sunt. Qui dicens:
sunt £111 ? VERS.13. —t Quorum filii sicul novellseplasta-
VERS.9. — t Quorum os locutum est vani- liones in juventute sua.>
« taterh; et dextera eorum dextera Sniquilalis. » Quorum filii, etc. [Aug.]. Hic felicitatem eo-
Quorumos locutumest vdnitatemexaggerat eorum rum enumerat. Haec est dextera eorum, ha;c est
malitiam. Unde addit: Et dextera eorum dextera vanitas quam loquuntur, dum haec dicunt esse
iniquitqtit. [Hilar.] Id est dexlera eorum est si- beatitudinem. Primo ergo ostendens quae sit eo-
nislra. rum dextera, ait : Quorumfilii sunt sicut novellw,
PAHS.n, YEBS.10.— « Deus canticuhi novum vel novella,plantaliones, vel plantationis, velnovehse
< cantabo tibi; in psalterio decachordo psallam constabilitse injuventuts sua, alia littera. Et
t-.tibi. » VERS.14. —Tt Filise eorum compositsecircum-
Deuscanlicum. [Cassiod.]Secunda pars, ubi quasi « ornatse,ut similitudd templi. >
ille quem precabatur victor et Uberaldr jam venerit, U j Filiweorum, [Aug.] suntj compositwet circumor-
ei se cantare in Novo et Veteri Testamento promit- natwutsimililudotempli.El
tit,et pereumpreeatur liberari ab eis qui beatitudi- VERS.IS.. — < Promptuaria eoriim pleha: eru-
nemputantinterrenis. [Aug.]Qua6idicat: Dicisquod «ctahtia ex 'hocin illud. > ^
os eorum lotatum est vahitatem. Quid ergo tuinter Prompluaria eprum vel cellaria, plena eructanlia
e<»sin vase pastorali habens quinque lapides agis? ex hocin illud.Et
quomodo inler eos te habes? Ecce quomodoi o 308YERS 16, — < Oves eorum fetosse abun-
Deus, ego canlabo tibi inter verba illorum canticum •«dantes in egressibus suis; boveseorum crassse. »
novuni,id est novi hominis, scilicet canticum Novi Oves eorum [Aug.] sunt felosw abuudantes in
Testamenti, canticum de nova gratia. Strepitus^ egressibussuis; bpves eorum crassw, vel crassi. Et
enim aquarum contTadictionisnon facit me obmu- VERS;17. — < Non est ruina macerise",.ueque
tescere. Postquam dixit quid cantet, subdit in quo < transitus, neque clamor in pkUeis eorum. »
inslrumento cantet, scilicet et in psalteriodecachordo NOn est ruina maceriw, [Aug.] vel sepis, neque
psallam tibi, hoc alio nomine significat legemquam transitus\e\ exitus, nequeclamor^n plateis eonimt
per quinque lapides designavit. El est sensus: ln id est nullus tumultus sed pax quieta ' est, tn platei*
PAraoL. CXGL 40'
 1259 PETRl LOMBARDl 1280
eorum. Ecce quaeest eoruni dextera. Dcinde osten-• A 1 interrunipil quietem eorum. Vel mystiee, maeeria
dit quam vanitatem loquuntur.subdeiis : esl ars phiiosophorum, quse non potest in eis de-
VERS.18. — « Beatum dixerunt populum cui strui, [Hier.] ut justi facli transeanl ad Chrislum.
« hsec sunt; beatus populus cujus Dominus Deus Ncque clamnr Dei, qui est. in angusta via quaedu-
« ejus. > cil ad vitam, esl in plaleis eorum, id est in lata via
Beatumdixerunt. [Aug.]Quasidicat: Nonhaecqusc eorum,quseducit ad morlein.Hsecpraedictasunt eis.
habent, arguo tanquam sint mala; sed inde arguo El beatumdixerunt populumctd haic, praidicta, sunt,
eos.quia beatumdixeruntpopulumcui hwcsunt. Illud filii alieni boc dixerunL Sed tu, David,quid dicis ?
quod est in sinistra, ponentes in dextera. Felicitas quid dicis tu corpus Chrisli? quid vos non filii
quidem cst habere filios incolumes, et filias orna- alieni? ecce : Beatus,esl, populuscujus Dominus,esl
tas, et caelera temporalia; nec prtecipitur juslis volunlale, ille qui esl, Deus ejus, polestate. Scien-
eam fugere, sed non dexteram putare. Non enini dum est quod de hac vicloria quam psalmus iste
inde reprehendit istos quia his abundant, sed quia triumphalis decantat, quasi terminum omniummun-
pro dextera habent, id est pro bcatiludine. Et*sec danarum rerum sibi fecit Propheta. Non enim post
est vanilas quam locuti sunt his Abraham et Jaeob hanc aliquid dicturus est,veldeEcclesiae persecuto-
abundavit sine amissaj jusiiliae damno, felicitas esl, B * ribus, vel de aerumnis saeculi, vel de poenitentia,
in bis ut dictum est; sed sinistra, id est temporalis, vel de lamentatione pia, vel de Anlichristi elatioiie;
mortalis, corporalis. Itahsec acllitteram accipi pos- sed septem reliqui divinis prseconiiset coelestilseti-
sunt, utdictum est [Hier.]. Vel mystice possunt ac- tia pleni sunt, ul quasi repulsis nubibus peccato-
cipi ab illo loco : Quoium filii. Et agit de erroribus: rmn, serenis mentibus ad laudes Dei veniatur. Ea
malorum, et pessimis cogitationibus, ostendens eosi quasi completisomnibus quibus bumana iguorantia
esse hserelicos, de quibus etiam qusedamad litte- fuerat instruenda, nunc ad sola praeconia Dei va-
rain exponunlur. Quorum, scilicet prsedictorum, candum est. Unde specialiter^sequenspsalmus in-
filii shnt sicut novellw plantaliones, in juventulei lilulalur laudatio.
sua, id est filii eorum sunt novella plantatio, qui COLLATIO IN PSALMUM 145 : « BENEDICTUS DOMINUS
non de apostolis sunt fundati, sed de perversitate: !DEUS MEUS QUIDOCET. > etc.
novitalis generati. Ecce post malaipsorum enume- VERS.4. — Innoluisti ei. Hebr. cognovisti eum.
rata snpra, nuncetiam bona eorum accusat, dicens; injnm VATEDAEHU , idem est sensus. Nain et Deus
iilii sunl non an- cognoscit nos, et cognoscimus eum per sua bene-
quod pravo dogmate generali, qui ficia.
tiquis ritibus Patrum viguerunt, sed novis errori-• ^ VERS.15. — A 15 versu usque ad penultimum
bus pullulaverunt. Et filiw eorum, qusenon habent inclusive, ubi legimus pronomen relativum tertise
translationeshabent per pronomen nos aut
vires conslantisesunt compositw, quia non natura1 personse, noster, juxta exigentiamregiminis, ut sic accipiendo
sunt pulchrae, sed ab hominibus eoiupositae; et cir- conlrarius sit sensus. Namseeundum noshiversus
cumornataiut simiiitudo templi. Haefiliaesuni cogi- dicuntur in deteriorem parlem, quasi mali suam
tationes vel praedicalioneseorum , quae non habent' felicitate.ru collocent in hujusmodi terrenis. Secun-
dum alios dicerentur ceu bonis omnia prospere
veram Ecclesiam, sed similitudinem. Et promptua- succedant. Diversitas oriturex duobus. Prius est
riaeorum, id est corda, sunt plena, id est diversis; quod in primo versu omnium illorum de quibus lo-
rebus iarcita; et suut eruclantia, quia de illis pessi- quimur, et ponituriu?K ASCHER, quod D. Hier., Neb.,
Sanctes, Munst. interprelanlur per ut, alii per
mas eructaliones exhalant et
quaefetent, simplices'< quia, quoniam,aut quomodo,et LXX per relationem,
corrumpunt. Eructantia dico, ex hoc in illud [Cas- quorum. Id enim particula illa ssepissimedesignat,
ac quoque versu retinuerunt illius vim. Id
siod.],quia in uno victi fugiuntad alium instabiles, est singuloenim filiw eorum, et quorumfiliw, prompluaria
quia non habent radicem verilatis. Et oves eorum ' eorum, et quorum promptuaria, et caetera. Deinde
fetw sunt. Hsee ad liiteram accipi possunt, quiai ubi legilur pronominis nota 13NU, hoc est noster,
vttlt eos osleniiere caducis rebus haerere, quasi di- secundum diversos casus juxta exigentiam, appa-
cat : Peeulium eorum fetosum esl, cum ipsi fideL 'D ret LXX legisselJ cum punctulo dagescli, quod est,
| ei, ejus, eum. Et quanquam sit singularis numeri,
sint steriles. Vel mystice, oveseorum sunt disci- tamen potest accipi pro eo, unoquoqueillorum. Ta-
puli eorum. Haeoves sunt fetosse,quia ipsi alios plu-. . lem igilur videntur secuti fuisse .intelligentiam.
res in errore generant, abundantes in egressibus , ;:Nunc ad singulaqusesingularemfaciunt difiicultatem
descendamus.
suis. Non ail. in ingressibus suis, quia totum quodI VERS.14. — Filiw compositwcircumornatw ut
Imbere videntur, ali eis egredilur cito perituris. Ett simililudo lempli. LXX melaphoram quse eral in
boveseorum sunt crassw, ad litteram. Boves eorumL Hebr. ad ipsum sensum accoinmodarunt. Sic enim
habet D. Hier. quasi anguli ornati ad similitudinem
non sunl labore macri, sed otio pingues, ut his qui1
lempli; Pralensis, velut anguli tesselati, etc. San-
alfiuunt divitiis, cum ipsi sint a veritate jejuni. Vel1 ctes, sicut anguli incisi palalii; paraphrasis, veiuti
mystice : Boves eorum sunt magisiri, qui suntL angularescolumnw,summo sludio exornatw, quales
in el regum domibus conspiciuntur. Ac cse-
crassi, quia terrenis ailluunl. Non.est ruina mace- leritemptis ad consimilemmodum.
riw, neque transilus, neque clamorin plateis eo- VERS.15. — Promptuaria plena eructantiaex hoc
rum, ad litteram. Maceriaest qusede solis saxis, int in illud. Similiter D. Hier., Pratensis, anguli pleni
redundantese vicluin victum; Sanctes, angulipleni',
hortis, vel in vineis fit. Sed nee illa ruit illis, adeo• educenles
despecie in speciem; Munsterus, peutiaria
prosperi sunt, nec transitus, nec clamor lurbidus3 plena shit, ut efferuntde speciein specietn.Sie ferme
1261 COMMENTARHIM IN PSALMOS.'^ PSAL^ CXLIV. V1262:
cseteii.Quanlum ad prirhurri vocabulum converiir AHus. I^^SIV^xl:y-^,i'I<'EN;pERr5fc2.TEEN;:lOTiETH,;ad
inus.^Nam qupd aliqui yertunt angulps, ihteiiigtiril verbumVj npn fractio, /npri exitusi Pptest: inteiligi
doiiiuslatebras ac penuaria. Sed, diueriirius iri ftb- quod nuila sit captiyitas, In qua urbium et asdili-
vjssimaparte. Quod enim dicimus, ex hoc t» illud, ciorum materies conquassaturi D. Hiero. pene
ae victu in victum, aut de specie in specieni. idem. Non est interruptio, et non est cgressus. pride
icet auterii non dissideat sensus, hoc aut-illo Munsterus addidit, ad captivilatem, alii reierunt ad
Eonunt
nmdo, quoniam omnis generis arinona utrobiqtie sterilitatem, quae non sit. Hino Sanctes vertit, non
significatur, tainen LXX et D. Hieron. Tf zn, prott est sterilis nequequw egrediatur; Pratensis, non est
ZAN,id est Jioc, prouictu aut specie.Siquidem citra fractio,et rionestfaciensabortivum.
punctorum distinctionem, non lbnge distant liltera VERS.18.,— Beatum dixerunt populum cui hmc
nun iinalis et vau. Pellicanus quoque sic legisse sunt. Hebraeus habet ib rpSU?Dyn n©N ASCHUE
videtur, vertit eiiim, expensas facienles ex Iwc in UAAM SCHECACHA Lo, bealus populuscui sic ipsi. lloe
illnd. videtur firmare veram felicitatem, quam nostra
VERS.16.'— Ovesfetosw, abundantesin egressibus. lectio solumfucatam innuit, et ab hominibus deprse-
Interpretes nostri senlentiam tenuerunt, corlicem dicatam. si intelligalur de rebiis ipsis teinpo-;
verborum reliquerunt. Dicit D. Hiero. Pecora in ralibus, utQuod sOnat littera, non est dubium Christiano
mUlibus, etinnumerabilia in compitis nostris. Et alii contra fidem esse, si beatitudinem conslituas in
eodem recurrunt. ,divitiis transitoriis. Debuit ergo subaudiri, ut sane
Bpves erassw. Ad consimilem modum D. Hier. interpretati sunt LXX verbum dixerunl, qubd et
Alii interpretantur, fortes ad portandum. D'bDQiiE- j$ frequentius fit Heb.IJnde Munst. psalm. cxyii: Om-
SDBALW, id est ad verbum' onustos, ubi subaudien- nes gentes circuierunt me. Deinde in sequcriti clau-
dum.est carne, et sic pingues. fd quod Sanctes in- sula vult subaudiri : ET DIXI: In nomine Domini,
dieavit. Nec tamen dissident, qui vertunt aptos ad qnia ultus sum in eos. Consimiliter in aliis diiobus
onera portanda, quanquam magis quadraret, fortes versiculis sequentibus. Item Sanctes psalm. IX,,ubi
ad. labores sustinendos, cum boum sit potius agri- dicimus: Quwretur peccalumiltius , el non.invenie-
cullurae deservire, aut plaustra trahere. Utcunque lur, vertit, quwres impietatem illius,'--quamj dixit
fiierit, bona habitio jumentorum sigriificatur. quod non invenies.In Hebr. non habetur quam dixit.
VERS17. —JXonest ruina maeeriw neque trans-

PSALMUS GXLIV.
PSALMI TiTHLDS : < LAUDATIO IPSIDAVID. » [ Cassiod. ] lntentio : Monet ad laudem. Modus :
Exfiltabo te. Titulus : Laudatio ipsi David (185). Tripartitus est. Primo prsemittit Propheta iniini-
Breviter conlinet hic psalinus quae in divihis Scri- tam laudem. Secundo omnes perfeclurOs Dei lau-
pturis ad laudem Dei pertinentia late difftmduhtur, dem novem modis dicit, ibi, generatio, etc. Teriio
inquonovem loci laudis distingunlur, ex quibus 6m- C eadem Iatius explicat, ibi, miserator, etc. Prophela
aislaus peisumitur. Ubicunque enim de laude.Dei ergo in persona Ecclesiae septiformi Spiritu plense,
agilur, legitur vel opera, vel potentia, yel aliquid laudem promittit dicens : 0
caeterorum. Ad hujus autem psalmi praeconia",se- 309 VERS.1. — < Exaltabo te, Deus meus rex ;
tfuentes psabni pertinent, qui cum isto septem sunt. t.et benedicam nomini tuo in sseculum, et in sse-
Ct enim septem sunt psalmi poanitentise, ila et « culum ssectili. >
seplem sunt psalmi laudis, quibus in die laudaiidus Rex, [Aug., Cassiod.] Christe, qui de Juda halus
est Deus(Ea;od.xxxvii).SicutProphetadicil: Septies es, unde reges erant in Yeteri Testaniento, qui es
iit die laudem dicfimtibi. Sicut et septem sunt spi- etiam Deus meus, scilicet creator et recreator, ego
riius gratiariim, qui laudes Dei concinunt, sicut exaltabote, id est te notum faciam prsedicando,
legitur in ApOcalypsi(Apoc.v). Juxta hoc sacra- . quod es, et benedicamnomini tuo, id est laudabo te,
mentum praecepitDeus Mosiin tabernaculo septem in swculum, scilicethic, et in swculum swculi, sci*
tucernas ponere, perpetuo lumine lucentes. In his licet in aeternum. Qui enim hic non incipit, in fu-
septem psalmis stifficienter Deus docuit quomodo turo mutus erit. Deinde quod dixerat, exponit, di-
laudari velit; ne quis in ejus laude errare possit cens:
[Aug. ]. Ad; hoc enim Spiritu sanclo Deus inlplet D VERS.2.— « Per singulos dies benedicam tibi;
sanctos, utlaudenteum, et neerremus in laudando « et laudabo nomen tuum ih sseculum, et in saecu^
iter laudis in Scriptura constiluit, qui ut bene lau- i lumsaeculi. »
daretur ab homine, seipsiim laudavit, ut inveniat Benedicamlibi per singulvs dies. [Aug.] Ecce quid
homo quali'er laudet eum. Non enim potest hoc dixerat, in saeculumsaeculi, sine intermissione in
dici Deo quod dictum est homini : Non-te laudel os lsetisvel tristibus; el per Iioc, laudabo nomenluum
tuutn (Prov. xxvil). Si enim se laudat homo, arro- in swculum, el in saculum swculi. [Cassiod., Al-
gantiaest; siDeus selaudat, misericordia est, quia e.uin.]Qui enim hic per singulos dies Deum laudat,
laudando se amabilem facit, et nos amando melio- in aeternodie merebitur laudare, continua exsulla-
res sumus, non ipse. Ideoque Spiritus ejus in servis tione. De qua laude alibi dicitur: In swculaswcu-
suis laudat eum, et tunc seipsum laudat, quia lau- lorum laudabunt te (Psal. LXXXHI),quia senipeT"
dari se facit. Et est sensus : Hsec laudalio fit ipsi amabunt, quem semper videbunt, qua visione nihil
David,idest Christo, qiii desemineDavidnatus est, est deleclabilius. [Aug.] Benedicam ergo nunc, per

(185) Ex Cass.in praefationeetconclus. ps.

1263..- PETRI LOMBAlmi 1264^
singulos dies, ut cum venerit itnus sine fine dies, A quentur. Alii libri aperlius habent, magnificentiam
eas ex laude in laudem, sicut ex virtute in virtu- majestatis luw el sanctitatis tuw loquentur.Sequitur
tem. Deinde quasi causam iaudis subdit, quia quinlus locus laudis : Et mirabilia tua narrabuul.
VERS.5.—4( MagnusDominus et laudabilis ni- Deinde sexlus :
« mis; et magniludinis ejus non est finis. > VERS.6. — « Et virtulem terribilium tuorum
Magnus est Dominus in essenlia, et laudabilis « dicent, et magnitudinemtuam narrabunt. »
nimis vel valde. [Aug.] Hoc uno verbo dedit cOgi- El virtulemterribilium luorum dicent. [Aug.]Non
tare quod non potest capi plene. Et nunquam ces- enim tanlum blandilur, sed etiam minatur. Blandi-
ses alaudibus. Ideo valde est laudabilis, ct, id est lur, ul exhortetur; minaiur ut terreat et corrigat.
quia, magnitudinis ejus non est finis, quia incom- Si enim non minaretur, nulla esset correeiio; si
prehensibilis esl cogitatione vel loco. Et quia non nbn blandiretur, nulla csset exhorlatio. Est itaque
esl finis magnitudinis, ideo non potest Iaudem ejus amabiliset terribilis. Dicent ergo virlutem discipli-
finire. nantis el punientis. Si prsedicantregnum aeternum,
PARS.II. VERS.4. — « Generatio et generatio non tacent ignem seternum. Sequitur seplimus io-
i laudablt opera tua; et potentiam tuam pronun- cus laudis : El narrabunl magniludinemluam, cujus
« liabunl. » " non est finis, sed narrabuiu ea, cum talem esse
Generatio.[Cassiod.] Secundo omnes perfecturos laudabunt. Sequilur oetavus locus laudis : Et
laudemDeinovemmodis promittil. Novemsunt modi VERS.7. — « Memoriam abundanlisesuavilalis
laudis, scilicetopera, potenlia, magnificentia,sancli- « tuseeructabunt, et juslilia tua exsultauunt. >
tas, mirabilia , virlus terribilium , magnitudo, me- Memoriamsuavitalis tuw eruclabunt foris, inluj
moria, justilia, quae post explicabunlur. Ex his ea pleni sunt. [Aug.]Memoriam abundantiaesuavi-
quasi ex locis et seminibus omnis trahilur laus, ad tatis dicit, quod Deus non esl oblitus nos oblitos
quem niodum omnia argumenta de paucilate loco- eum , et non oblitus facit nos reminisci sui. Ipse
rum sumunlur. [Aug.] Quasi dicat: Laudabo ego, enim per abundantemsuavitatem suam, prius nosiii
laudabit eliam generatio et generalio, id est omnis memor est vocando, gratia sua nos prseveiiiendo;
generatio. Repetilio enimdicentis in infinitum misit inde nos ejus. Et nola quod non ail manducabont,
ariimum cogitantis. Vel dusegenerationeshac repe- sed, eructabunt. Manducatenim qui discit, eructat
litione iiisinuanlur, scilicet generalio qua in prse- qui docet, hoc tamen eruetat quod manducavit.
senti nascuntur filii Dei; et generalio futura, qua Hsecergo memoria, quia valde dulcis est, mandu-
filii resuiTeclionis crunt. De qua dicilur in Evan- P canda est et eructanda. Sic ergo manducaut eru-
gelio : In generatione cum sederit Fiiius hominis ctes. Sequitur nonus locus laudis: Et exsultabmt
in sede majestalis suw (Matth. xix). Regeneratio- justitia tua, non sua, quam scilicet memores lui
neni voeavit resurrectionem. Generatioergo et ge- accipiunt a te. Cui ergo debent quia sunt, illi de-
neratio laudabit opera tua quse licct intueri, ut tu bent, quia justificati sunt. Nemo ergo Deo tribuat
lauderis qui talia operaris. Si crgo in magniludine quia esl, et sibi tribuat quia juslus est. Meliusest
defecimus, cujus non est finis. Yel, id est saltem, enim quod sibi vult tribuere, quam quod illi. To-
de operibus Iaudemusoperautem, de conditisCondi- tum illi da, in toto ipsum lauda
torem, de crealura Creatorem. Videamus quae hic PARS.IH. VERS.8. — « Miseratoret misericors
fecerit, qusenobisnola sunl: El potenliamtuam. Hic < Dominus • patiens et multum misericors. >
est secundus locus laudis. Quasi dicat: Laudabunt Miserator. [Cassiod.]Terlio lalius explicat, quse
opera. Et in illis laudandis, pronunliabunt polen- secundobreviter proposuit. Quasi dicat: Meritoirt
liatn luam. Non eniin opera laudant, nisi ut virlu- his laudabunt, quia Dominusest tntserafor effectu,
tem operantis anniinlieiit; sed quidam eloquentes et misericors natura. Partes laudis ponuntur hic,
lautlant creaturam obliti Creatoris. Sancti vero lau- qusesuperius positse sunt, sed non singulsepossunt
datores, si opera amanl, laudant magis operatorem, D j explicari plene. Quis enim opera vel potentiam ejus
el haecpropter illuni amant et laudant, quodutique ad plenumexplicaret? et sicut supra, ita et hic ab
iaeiendum est. Si enim in rebus faclis sentilur ali- operibus incipit, ut miserator dicattir, dum caden-
qua species, vel utililas, vel virtus. Et laudalur tes restiiuil. Misericors natura, et dum creat. Et
magis in illo qui fecit. Quid enim pulcrius est eo ipse est, patiens. Hoc sumilur de secundo loco lau-
qui omnia fecit? quid utilius, quid polentius? lauda dis, scilicet de patienlia quam hic laudat.non quod
ergo facla propter facienlem. Sed si opera laudas, terras suspendit, et inaria coercuit, ci coeiumstellis
et te qui es opus Dei laudas, et occurrit illud : Non depinxit, etc., sed quia lolerat peccanles ut conver-
te laudet os tuum, el arrogans videris (Prov. xxvn). tanlur. [Aug.]Vel ita, ut misericors et iniserator
Sed non est arrogantia, quia Dcumin le non lau- pro eodem accipialur. Quasi dicat : flasc praidicla
das. Sequitur teilius locus laudis : laudant et auniinlianl, el quod de his laudant et
VERS.5. — « Magnificentiamglorise sanctitalis exsultant, tu Domine, fecisti, merita illorum tua
« tuaeloquentur, et mirabilia tua narrabunl. » dona sunt, quseper misericordiam eis prsestanlur.
Magnificentiamgloriw. [CassJod.]Deinde quartus NamDominusesl miseralor et misericors Iiis qui-
locus. Et inagnifieentiaiu glorise sanctitatis tuw lo- bus jam veniam dedit, per quod laudant et exsul-
1265 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. CXLIV; 1200
tanl. Et est patiens, his scilicet quibus nondttm de- A
j rata minus qiiaereretur.Nolacliam facla est,quando
dit, sed exspectat ut det. Repetit de misericordia. apostbli virtutes fecerunt, et per notitiam utriusqtie
Et multummisericorset generaliter. quidam limore pnenae, quidam spe gloriae conver-
YERS.9. — < Suavis Dominus universis, el mi- tuntur. Et nota quod post- potentiam commendat
< serationes ejus super omnia opera ejus. » decorem regni, quod ideo facit, ut potenlia norni-
Suavit est Dominus universis, [Cassiod., Aug.] nata amantem non terreat. Habet enim regnum
seilicet bonis el malis, et maxime guslantibus se. quo delectemur, et illud regnum habel decorcm
Hoc de magnificentiasumitur, quia nil magnificen- cui magnifico nil comparetur. De cujus regni ma-
tius est quam suavem esse gustantibus, et miseri- gnitudine subdil,
cordiam omnibus suis impendereoperibus: non au- YERS.13. — < Regnum tuttm regnum omniuin
tem his quaediabolus facit, ea enim potius damnat, « sseculorum; et dominatio tua in omni generatione
sed suis misericordiam praestat. Unde subdit : Et « et generationem. »
miseralionesejus sunt, super vel in omnia opera Regnum tuum, ete. [Aug.] Quasi dicat: Cujus
tjus, quia ipse est qui suum solemfacit oriri super regni decorem prsedicabunt?Non hujus saeculi.Re-
bonos et malos (Matth. v), et in hujusmodi. Et in gnum praedicari ab eis dico, qiiod et decorem ha-
hoc quqd exspectat in peccato manentes et monet' B bet; sed non est ubi magnitudo decoris, sed tuiuu,
converti, bene omnibus facit, et miserationes omni- quia regnum tuum, est regnum omnium swcutorum,
bus exhibet. Quod si punit, severilas est, non in id est aelernum, et dominatio tua esl in omni gene-
ejus, sed in tua opeia; si eniih tollas opera tua ratione et generationemper successionem.Yelin liac
mala, el non in te remaneant nisi opera ejus, non generatione et futura, per quod ostenditur regriuni
te dSmiltelmiseratio ejus; si autem tu non dimit- esse lorte. [Cassiod.] Laudat enim' regnum de per-
tas opera tua, erit ejus severitas in opera lua, cum peluilate et dominalionis effeclu, et sumilnr hoc de
dicet:Ite, maledicti,inignem wternum (Matth. xxv). magnitudine. Si enim magnum est ad lempus im-
El quia miseratio tua est super omnia opera tua, perare, majus est dominationis terminum non ha-
YERS.10. — « Confiteanlur tibi, Domine, omnia bere.
< opera tua; et sancti tui benedicant libi. > VERS.14. — « Fidelis Dominusin omnibus 310
Domine,confileanlur tibi opera tua, [Aug.] id est « verbis suis, el sanclus in oranibus operibus
laudent te, omne quod est coufitetur vel per se, vel « suis. >
per rationales creaturas, sicut ea quse non habent Fidelisesl Dominnsin omnibusverbis suis, [Aug.]
sensum laudandi, quse sunt materia laudis, quia . quia adventus dona complevit, et quidquid promisit
duin inquiris, invenis niagnam vim in eis quse a dedit, etper datafecit fidem caeterisdandis quaepro-
Deo est: Et sancli tui, id esl angeli et homines in misit et quasi chirographo scribi fecii;et sumitur
confessioueoperum luorum inspicientes, benedicant hoe deabundanti suavitate. Unde supra dixit: Me-
tibi, vel te. Inspiciant creaturam luam confitentem, moriam abundantiw suavitalis lum eruclabunt, et
el benedicanl te, hoc de sanctitate sumitur. Ipsa sanclus in omnibusoperibus ut verax est in promis-
enim est sanctitas Dei, id est hoc exigil. Sanclitas sis, ita sanctus in operatione.
dicilur, ul ei sancli debeant confiteri. Deindequid VERS.15. — « AHevat Dominus omnes qui cor-
in confilendodicant, subdil: « ruunt, et erigit oinnes elisos. >
VERS.11. — « Gloriam regni lui dicent : et po- Dominus allevat omnes qui corruunt, [Cassiod.]
< tentiam tuam loquentur. > scilicet qui nondum corruerunt, sed qui corruere
Gloriamregni tuijiicent, etc."[Aug.] Quasi dicat: incipiunt. Quos omnes allevare dicilur, non quod
Quid enim dicunl? Gloriam regni tui dicent, et po- omnes ailevet, sed quia quicunque allevantur, hoc
lentiam tuam loquentur, idestdicent quam polentcr est per eum, et erigit omnes elisos, scilicet qui rui-
el mirabiliter quidquid facis et disponis in regno. nam peccati, et lapsum passi sunt jam. Corruentes
Dicent enim quam gloriosus et mirabilis est Deus D ] ergo dicit incipientes labi; et elisos, jam lapsos. Et
qui fecit crelum et terram, et diversis bonis imple- hoc ad abundantiam quoque pertiuet, scilicet quod
vit; quam potens est Deusqui fecit haec.et conti- elevat ruentes, et erigit elisos, unde recordatio sua-
net. El sumilur hoe de mirabilibus. vitatis habetur,et in lattdibus ejus.eructatur. [Aug.J
VERS.12. — t Ut notam faciant filiis homi- Vel aliter secundutn aliam litteram, allevatDominus
« num potemiam tuam, et gloriam magnificentise omnes qui decidunt a malis suis, id est a viliis et
< regni tui. > a peccatis, quos omnes allevat Dominus, et accipi-
Ul notam faciant. [Aug.] Quasi dicat: Loquenlur lurhoc.in bono ; vel non decasu a vitiis, sed deeo
ad hoc utique, ul notam faciant filiis hominumpo- quod eadunl homines ab his temporalibus hic agil.
tentiam el gloriam,vel, sicut alii dicunt, decoremma- Sanctl enim OlJob qui in hoc saeculo aliquid
per-
gnificentimregni lui, vel gloriam magnitudinisdecoris dunt, et abjecli fiunt, decidenles sunt, qualiter Job
regni lui. [Cassiod.] Hoc sumilur de virlute lerri- decidit a gloria prislinse lucis temporalium reruni,
bilium. Sanctis enim praedicanlibus nota facta est quihus nitebat ad tempus; decidit a gloria domus
poteiuia Dei, qua vindicabit in malos. Et gloria snae,et in stercore sedebal. Ita et alii sanctorum
regni qua coronabH bonos nolificata est, ne igno- multi, sed hos omnes allevat Deuset confirmat, quia
1267 PETIU LOMBARDI 1268
-
septicscadiljustusin die, eiresurgil(Prov.XXJV).lm- A pilius omnibusinvocanlibuseum, elsi non facit sta-
pii autem infirmantur in malis. Et erigitomnes elisos; tim eis quodpetunt. Ideo enim magis non facit, quia
ad se scilicet pertinentes, .quia superbis resislit. Ett proprie est, et hoc de justiiia sumilur. Sed quibus
quia haecfacis, invocanlibus? [Aug.] Omnibus invocantibus eum
VERS.16. — « Oculi omniumin te sperant, Do- in veritate non secundum vana desideria, quae
< mine ; et tu das escamillorum in tempore oppor- aliud quserunl quam ipsum Dcum. El ipse
« tuno. » VERS.20. — « Voluntalem timentium se faciet,
Oculi, [Cassiod.] id est, intentiones omniumin te'. «et deprecationemeorum exaudiel: et salvos faciet
sperant, Domine.Hic de justilialalius agit utquimi- «eos. >
sericordem audit, justum timeal, et juslitia est utt Faciet aliquando, [Aug.] etsi non mox ut petunt,
sperantes satiet corporaliter et spiritualiter. [Aug.]] voluntaiemlimentiumse. Si lamen ideo timent, ut
Undcaddit: Et tu das escamillorum corporalem vell ejus faciant voluntatem, et deprecationemeorum de
spirilualem, non passim, sed in temporeopportuno. salute exaudietetsalvos faciel eos. Deindeconcludit
Non enim semper danda est esca, sed in tempore3 de juslitia dicens :
opporluno. Multis enim petentibus salubriter differ- VERS.21.— « Custodit Dominusomnes diligen-
lur. Dat ergo quasi medicus aegroquod convenit;; B ( tes se; et omnes pecealoresdisperdet, »
et quando convenil non ut homo desiderat et petit,, Cuslodit Dominus omnes diligentes se : el otnnes
ne obsit, si det. Petiit enim Apostolus de angelo Sa- peccaloresdisperdet, [Aug.]id est qui perseveranlin
tanse, ut auferreturab eo, et non accepit, sed pro- peccalis, disperdet. In ulroque enim est aequi-
pter perfectionemsuam,quiatempus adhuc eratexer- tas. ./Equum est et diligentes cuslodire, et pec-
cendae infirmitatis. Peiiit diabolus ad tentationemI catores perdere. Et nota per hoc quod ail, custo-
Job, et accepii, sed ad damnationem suam. Ipse; dit, oslenditur apud eum esse suavitas ; per hoe
Christus mori venerat, et lamen transfigurans in se3 qttodait, disperdet, monslratur apud eum esse ve-
infirmosait : Pater, sifieri potesl, transeat a meca'- ritas.'
lix isle (Mallh. xxvi). Et licet non acciperet quodI VERS.22. — « Laudalionem Dominiloquetur os
petere videbatur ait: Non qtwdegovolo, sed quodtui « meum ; et benedicat omnis caro noinini sancto
vis (ibid.), benedicens inomni tempore. « ejusin saeculumet in sseculumsseculi. >
VERS.17 — « Aperis tunianuin tuam, el imples3 Lavdationem [Cassiod.] Exposilis omnibus locis
« omne animalbenediclione. > laudis sequitur brevis conclusio, qua concludit quod
Aperis lu. etc. [Cassiod.]Quasi dicat: Quam escami r non polest explicari. Quasi dieat: Quoniam omnia
das ? ecce aperis lu manum luam, id est, benignita- ita sehabent, laudalionemDominiloqueluros meum.
iem potenliaetuse,quia omnia in potestale ejus sunt;; Ecce concludil in laude et in eo exemplo benedical
et implesbenediclioneomneanimal rationabile,scilicett omnis caro, id est homo, scilicet conversusad Deum
quod potest benedici. Quasidicat: Etsi non das ali- tiomiui sancio ejus, et hoc in ssrculum, id est in
quando, das tamen in tempore opporlun.o. Differs s praesenli,et in swculumswculi, in fuluro.
quidem, sednonaufers. COLLATIO INPSALMUM CXLIV : « EXALTAEO TE, DEUS
VERS.18. — « Justus Dominus in omnibus5 MEUS nEX, i elc.
« viis suis : et sancUisin omnibus operibus suis. > » VERS.3. '— Magr.iludinisejns non est finis. Ilaque
Justus est Dominus. [Cassiod., Atig., Cassiod.] ] ChaldaeusD.Hieronymuspro eoquodnonest finis, di-
Ipso nominejustitiam aperit, ut manifeste oslenda- cit non est invesligaiio.Et fermealii ipn HEQER,
susesl idem.Nam tantaest Dei niagniludo,ut quan-
sen-
tur hic laus esse de justitia. Justus dico, in omnibuss to plus investigaveris, tanto magis invenienduuisit.
viis suis. Visesunt dispositiones et voluntates quae e In aliquot versiculis ubi habemustertiam personam,
omnesjustse sunt, etiam si verberal. Justus ergo estt ubi pluralemHebr. habenl primam singularem sensu
et quando esedit et quando curat. Sic confessi sunt illseso, utexempli gratia, est illud mirabilia narra-
bunt. D. Hieronymus loquar, alii meditaboracid ge-
Daniel et omnes sancti in tribulalionibus, scilicett D nus. Certe Psalmila narrabatDei mirabilia, utetnos
quod justa surit judicia Dei. El sanclus in omnibus s postea narrabimus, quin in Hebr. modo ponitur
opcribussuis. Pins, patiens, dator omnium bonorum. singulare, modo plurale intercise, ut palam sit
idemesse.
Sciendumquod visead dispositionempertinent, operaa VERS.8. — Exsultabunt D. Hieronymus. et alii
ad effectum.Haecsecundumnos dividentur, sed apudi laudabunl sive canlabuntTJJT JERAXXENU, vel jubita-
illum, hoc esl vellequod faeere, quia ex ejus volun- bunl. Hsecprofecto exsultationem in Dei Iaudibus
tate res habent esse. Et aperte demonstrant.
VERS.14. Fidelis Domintis.Hic versiculusnon est
VERS. 19. — « Prope est Dominus omnibus s in Hebr. Existimoa Sepluaginta repositum esse, eo
«invocanlibus eum ; omnibus invocantibuscum in,j qtiodhic psalmus scriptus est ordine aiphabetario,el
« verilate. > si nonhic versusponeretur, deiicereltir littera nun.
Z>ominus Siquidemper id elementi, Hebraice fidelis incipitur
[Cassiod.]quiubiquepropeest, idest pro--, ''DK3 NEEMAN.
*269 1N PSALMOS.-^ PSAL. CXLV.
COMMENTARIUM 1270

PSALMUS CXLV.
PSALMI TITULUS : < ALLELUIA. » A mea seterna, quaeestverevila, scilicet cum perfccle
Lauda,aidma mea. Titulus : Alleluia. [Cassiod., ei inhsesero, a quo separari ut modo fit, mors est,
Atig.] Vox ista est qiiasi musica salutaris, harmonia hic in morte ista laudo leiiuiler, id est exiliter, quia
coelestis, qusenon solum homines, sed etiam ange- corpus animam aggravat, et terrena inhabitalio de-
los deleetat, laudem Dei exprimens, quse congrue! primit sensum multa cogitantem (Sap. ix). Sed hic
huic psalmo praescribitur, ubi vir jttstus exhortatur• spesconsolaturetpascit, inquaquodamniodovivens
animam suamad laudem Dei; quia aliquando inad-• laudat. Vita eritiu futuro. Ideo hic gemo, ibi
versis velint nolint perturbalur anima, unde suprai plene laudabo. Etquomodo laudabis? Sic laudabo,
dixit: Quare tristis es, animamea, etquare conlurbasi quia tunc psalldm Deo meo, quandiufuero,\e\ sum:
me? (Ps. XLI.)Sedut auferatei perturbalionem sugge- Hie est homo et aliis inlentus. Et ideo non semper
ril gaudium de spe, si non de re, animse perturbatse; psallitet perfecte, sed in oeternoest. [Cassiod.] Non
et nicerentidicens: Spera in Deoquoniamadhuc con-- sic psallam, imo, quandiu fuero, vel sum, non idco
fitebor illi (ibid.). [Cassiod.] Hac igitur spe erectai hoc dicit quod aHquandonon sit, quia in seternuin
anima Deumlaudat hic. Intentio : Monetad.laudem.. erit, et Ideo vere diu. Vel de praesenti potest
Modus : Tripartitus est. Primo Propheta sibi quasii accipi, psallam. Quasi dicat :In futuro perfecte lau-
'*
omnibus consulit laudare, ne in vanis otietur, ett " dabo, et etiam hic, ubi nonsemperero, psallam Deo
quasi acquiescens consilio, asserit se laudaturum1 meo, quandiu fuero.
ibi, ubi poterit plene. Secundo, alios monet noni 311 PARS.II. VERS.2. — « Ndlite confidere in
sperare in homine, ibi, iiolite confiteri.Tertio docett « principibus : in filiis hominum, in quibus non
omnemspem, in omnipoteiitiponendam, ibi, bealus. « est salus.'»
Vir itaque justus animam suam adlaudem exhortanss Nolite confidere.[Aug.] Secunda pars, dato con-
ait: silio et affirmato quod laudabit ubi plene poteril;
YERS.1.—-'« Lauda, anima mea, Dominum, lati- quasi longe remolos interim dum niala sunt quibus
« dabo Dominumin vila mea, psallam Deo, meo,, turbatur anima, monet hic non sperare in homine.,
« quandiufiiero. > sed in Deo. Quasi dicat: Ego laudabo et psallam,
Lauda, anima mea, Dominum.[Aiig.]Quasi dicat:: vos.-autempusilli, qui nondum, vel, id est etiani de
•Quid de aliis satagis? Sta mecum in laude Dei. Sedi Deo speratis, interim dum mala Sunt in Deo, non
quare, a quO,et cui hoe consulatur. Si carO dicilurr in homine speretis. [Cassiod., Aug.] Quod ita ait:
consulere animse, non videtur. esse verum, cum a Noiile confiderein principibustenebrarum, id est i«
meliori et digniori soleat inferiori dari consilium.. dsemonibus; ei in filiis hominum,idest in baplislis,
Caro autem inferioresl anima. Anima enim lieet vi- in quibus nonest salus.ln unoFilio honiinisest sa-
luperabilis, quia peccatrix, lamen melior diciturr lus, et in ipso sperate, non quia Filius hominis est,
per naturam corpore laudatoin suo genere; quiaa sed quia Filius Dei est; non propler illud quod susce-
spirilualis riatura praeslatcorporese quam movet, re-i- pit ex te, sed propter illud qtiod servavit in se, quia
- Domini est salus. Et in alio psalmo dicitur, non
git, sensificat,et caputipsa spirilualis natura infiBi-
ta viciriaesl substantise Dei. Sic aurum vituperatumn principium saeculi,non baptistarum, qui jactant se
qu:a sordidum est prseest plumbo in puritale lau-- • dare sancta, quorum tantum sunt instrumenta. Si
dalo ; sic et malus homo optimo equo. Non ergo0 enim homo aliquid dare possel, minus a Deo pete-
datur aninise coiisiliuma carne, quamvis domitai retur. [Cassiod.] Vel ita, nolite': RespicitProplieta
valde et pacata qusetamen morlua esl propter pec- ad novissima tempora consummationis' sseculi, et
catum, nunc eliam immortalis facta consulitani-- quasi in fine sspeulimenle positns cito fmienda do-
mae, quia semper in terra anima est, sed puriorr cet, uon amare pro aiternis. Quasi dicat : Ita me
pars animse, seilicet mens, quse cogitat sapienliam a habeo, ut dixi, et meo exemplo, nolite, VQSalii,
divinani illi inhaerens,et in illam inspirans videt ;t maxime novissimi, confidere in principibus et jn
quasdam animsepartes, scilicet sensualitatem per-- ,T)filiis hominum, id est in illis qui maxime tempora-
turbari molibus saeculi,el cupiditate terrenorum ad1 ]ia amare suadent, prius ut salutaris medicus mun-
exteriora rapi, a quibus ad superiora et interiora re-
<-.- dat corda prohibeiido a noxiis, ut post salutaria in-
vocat eam. Se ergo secunduminferiorem parlem ex-:- fundat monendosalubria. In quibus, id est in filiis
hortans anima, secundum rationem dicit: Lauda,:, hominum, non est salus. Vide enim quid sint.
dnima mea, Dominum.Quid enim libi placel in hoee VERS.3. — « Exibit spiritus ejus, et reverletur rn
saiculoquaedivisa es per tot saeculariumrerum amo- « terram suam; in illa die peribunt omnes cogila-
res? Quidte occupat mortalitim rerum cura?colligee « tiones eornm. »
tead actorem. Hie libi pax et securilas. Sta ergoD Spiritus, [Aug.]id est.anima ejtts, id est hominis .
mecum, et lauda Dominum. Deinde respondil ani-- exibit subito, quando non vult vel scit et exeunte
ma menti, qnasi hic praegravata, et non valens itaa spiritu reverteturcaro in terram suam, unde cepit
consistere uldigiiuni est : Laudabo perfecle in vitaa initium. Et in illa die, mortis spilicet. peribunt, id
1271 PETRI LOMBARDI 1272
cst frustrabuntur, omnescogitationeseorum, quseini JA perlinel. Christus enim jusltts judex, vindicat pa
diversos saeculiambitus tendebant. tierites propter nomen suum; et dat escam diligen
PARSHI. VERS:i,. — < Beatus cujtis Deus Jacob libus se.
« adjutor ejus, spes ejus in DominoDeoipsius; qui VERS.6. — « Dominussolvit compeditos; Domi
« fecit coelumet terram, mare, et omnia quaein eis < nus illuminat csecos. >
« sunt. > VERS.7. — < Domihus erigit elisos : Dominus
Beatus,cujus. [Cassiod., Aug.] Tertia pars, ubi « diligit justos. »
docet omnem spCmin omnipotentiponendam, quem Dominussolvit compedilos,[Aug., Cassiod.] mor-
ex factis describit, ut gentilitas tam frequenter vi- tali corpore. Hos solvit ex mortalibus faciens im-
cla quiescit. Et notandum quod supra remotis no- mortales. Yel, compeditos, culpis Dominussolvil a
xiis docet hic quod salutis est, scilicet in quo spe- peccatis. Et Dominusilluminat sapicntia cmcosigno-
randum sit. Et quasi quis qusereret : In quo ergo1 rantia, [Aug.]id est eos qui cseci sunt, facit sapien-
est sperandum ? Respondet, in Domino, quia bealus tes. Hsec ad abundantiam suavitatis pertinent. El
est cujus Deus est, non angelus vel homo. Sed, elisos per superbiam Dominus erigit, per humilita-
Deus Jacob, id est qui sperat in illo, qui fuit Deus tem. Quos enim diabolus elidit, Deus dirigit. Et Do-
Jacob. Ipse dico adjutor ejus, Jacob, id est adjutor * minus diligitjustos, quos locat inaeterna beatitudine.
hujus viri Jacob, sicut fuit adjutor illius actualis Et quia diligit, ideo facil judicium eis injuriam pa-
Jacob. Ipsius Jacob sic fuit adjutor, ut.de Jacob tienlibus. Qui sunt justi? et quomodo diligit? ecce
faceret Israel, qui jam videret adjutorium, [Aug.] justi sunt pupillus et vidua; diligithos custodiendo.
scilicet Israel videret Deum qui esl adjutorium, sic Et hoc est quod ait:
si liic non vides, sed habes adjulorem Deum, eris YERS.8.J—« Dominus custodit advenas, pupil-
landem de Jacob Israel„et videns; et cessabit omnis « lum et viduam suscipiet; et vias peccatorum dis-
gcmitus et dolor. Dicit ergo, beatus et ille cujus « perdet. >
Deus.est Deus Jacob adjutor ejus, id est hujus viri1 , Dominuscustodit advenas, [Aug.] seilicel eos qui
Jacob, sicut illius. Cur est beatus ? quia spes ejus1 dicunt: Non habemushicmanentemcivitalem(Bebr.
est tn DominoDeo ipsius, et quia etiam cultoribus xiu). Pupillum et viduam suscipiet, id est onmi ope
daemonumspes est in];Deosuo, determinat in quo' et auxilio destilutos in hoc sseculo, ut sperent in
debet [esse spes, dicens : Qui fecit. Quasi dicat : Deum, et etiam qui habent terrena, et non in eis
In quo Domino Deo?in illo, qui fecit cmlumet ter- confidunt, pupilli et vidusesunt Dei. Yel per adve-
ram, mare, [Cassiod., Aug.] id est in Christo, et,t (j nas Ecclesia inlelligitur gentium. Omnisenim Ec-
lioc usque in finem psalmus ostendit, describendo\ clesia gentium adventitia est ad Patres, quorum
eum per opera. Nam etsi sunt dii mulliet domini,i non carne, sed imitando est filia. Pupilli sunl om-
liobistamenunusestDeus, ex quoomnia (ICor.ww). nes fidelesin hac peregrinatione, quibus absens est
Et esthic laus ab operibus,, quia etsi non ejus sub-• Pater; et omnis fidelis anima, est vidua Sponsoab-
f tantiam, tamen actus ejus aliqualenus nostra ca- sente, id est quandiu Sponsus abest. Unde magis
pit notitia, de quibus subdil: Et omnia fecit quw' Patrem et Sponsum desiderant, et hos omnes Deus
m eit tunt, scilicet in ccelo et in terra, in mari. protegit, non visus sed desideralus. El ipse disper-
Ita curat et de te inter alia. Omnia, dicit, ne quem1 det viam, vel, vias latas peccatorum,qui hic nostram
alium putes Creatorem. Vel, id est etiam et mino- arctam viara irrident, quorum via esterminata ,nu-
rum, et prseter csetera addit, hoc aliud ad nos per- bis quid restat? utique regnum, de quo supponit.
tineng. Ipse est YERS.9. — « Regnabit Dominus in saeeula,Deus
VERS.5. — « Qui custodit veritatem in ssecu- < tuus, Sion, in generalione et generationem. »
«lum, facit judicium injuriam patientibus; dat; RegnabitDominusin sanctis suis in smcula.[Cas-
« eseam esurientibus. » siod.]*Hocde magnificentiasumilur. RegnabitDomi-
Qui custoditveritatemin smculum,id est, in seter-' D ] nus, quando cordanostraerunt.ineo firmajquodnon
num. [Cassiod., Aug.] Hic est Christus qui est ve- modoest. QuisDominus?Deusluus, o Sion,regnabit.
ritas. Omnishomomendax. His verbis et amandum1 Quasi dicat -.Ad te pertinet,. o Ecclesia, quia lu es
praedicat, et timendum in quo custodit veritatem. ejus regnum, non Babylonia. Deinde quod dixerat
Ecce facil judicium quibus? patientibus injuriam;> in sseculaexponil, in generalioneet generalionem,id
non omnis molestia est injuria, quod enim jure pa- est semper.
leris non est injuria, ut quod palitur latro et aliii
scelerati. Aliud est ergo pati injuriam, aliud patij COLLATIO IN PSALMUM CXLV : « LAUDA, ANIM.V UEA,
OOMINUM, LAUDABO DOMINUM IN VITA,>etC.
supplicium. Suppliciumenim jure quis patitur; in- — Exibit spiritus ejus et reverteltirin ler-
VERS. 3 .
juria aulemjuricontrariaesldaf eliamescamutram- ram suam. Fal>erel Csecusvolunt dici, exibit spiri-
t[ue, scilicet corporalem et spirilualem, esurientibus,> ius eorum el reverletur in terram, cum praecesserit
de quibus dicitur: Beali qui esuriunt et sitiuntjusli-- plurale in filiis hominum,et ilem sequatur, peribunt
tiam (Malth. v). Non ergo homo se jaclet. Quasij cogitaticnes eorum.Addequod non congrnit spirilum
reverti in lerram, qui est incorruplibitis. Omnes
dicat : Elenim solus Deus dat hsec duo, scilicet1 tamcu inlerpreles et Gr.rci et Latini vertunt singu-
quod facit judicium et dat escam , hoc ad jusliliaml Jaritcr, e! ita Hebraice Iegitui'22?' IASCIIUD. id quod
1275 COMMENTARIUM 1N PSALMOS. — PSAL. CXLVI. 1274
miralur Vaber. Dcsinatautem mirari, quarido intel- A tpirilus ejus et revcrtetur in terram suam , id qnoil
ligitiir caro revertetur. Hinc Munsterus transtulil, translalor ad Campensem fecit. Paraphrasis tanien
revertetuThomo in terram suam. Etquod ipsi argu- sub pltirali expostiit. Nec de lioc est minus digla-
mentantur pluralepraecessisse,praesertimin Grseco, diatidum, cnni res sit in syllabis.
nihil obsiat quoniam sic accipimus ab homineexibit

PSALMUS CXLVL

PS4LM1 TITUI.US : t ALLELUM. t Sunl in magna illa civitate et coelesti gaudent qui-
Laudate Dominum. Titulus : Alleluia. [Aug.] Hic bus spectaculum est ipse Deus; sed nos ab illa ci-
agil ilem de.Iaude Dei, ubi Propheta monet laudare vitate peregrinamur peccato expulsi, 312 ne ibi
colligentemIsrael. Intentio : Monetad laudem Dei. nianeremus et morlalitate praegravati, ne illo redi-
Modus : Bipartittts est psalmus. Primo ostendit remus. SedrespexitDeusperegrinationemnostram.
quos colligat el quomodo. Secundo post praedicla Vel ipse qui sedificatJerusalem, etiam lapsam par-
adhttc haerenleset dubios increpat, ostendens unde tem restituit, et olim dispersos in Christo collegit,
possint laudare, scilicel si fuerinlhumiles, ibi prse- **quem misit ad captivitatem nostram redimendaiti
cinile. Omnes ergo lam niajores quam minores ad pretio sanguiuis. Et est quasi dicat : Dicis ut lau-
iaudem invitans, ait: demus Deum. Et quis noster Detts esl? [Gi. int.]
YERS.1. — « Laudate Dominum, quoniam bonus Dominus aedificavitJerusalem cceiestem , quairi de
< est psalmus; Deo nostro sit jucunda decoraque vivis lapidibus exstruit, rttinam angelicam repa-'
< laudatio. > rans, et ipse qui sedifical Jerusalein, congregabit
Laudate Dominum. [Aug.] Hoc dicitiit* omnibus (Augi] in una fide el charitate, dispersiones Israe-
genlibus. Et quasi quaereremus,qiiare' laudabiirius? lis, iAest fideles olim dispersos quos colligil, ut
Laudis causam attulit: Quoniambonusesl psalmus. de illis tedificium coeleste formetur. Sic, id est pcr
Hsecest tnla merces Iaudanlium. Quasi dicat: Ideo talia opera se commendat Deus laudatoribus suis,
laudate, quoniam bonum est laudare. Ipsa enim id est commendal charitalem stiam fidelibus. [Quid
Isus Dei est nostra beatitudo. Et notandum quod ergo eis daliirns est in praemiiim? Seipsnm. Sed
non dixit qnoniam bona est laus, sed ut laudis mo- quomodo colligit? Quid agit? ut congreget, ecce
dum exprimeret, dixit, quoniam bonus est psalmus. ipse est
Ipse enim psalmtts est lausDei, qui fit non sola /., YERS.Z. — i Qui sanat contritos corde, et alli-
voce sed in organo, manibus voci concordantibus. < gat conlritiones eorum. »
Per quotl significatur quod voci debent opera con- Qui sanat. [Aug.] Hic ex parte in futuro plenarie,
sonare, quorum laus cessare non debet etiam vocis contritos corde, id est eos qui offerunt Deo sacrifi-
laude intermissa. Semper ergo laudat, qui semper cium spiritus contribulati. Hos sanat, qttia hiimiles
bene operatur. Quivero male agit blasphemat. Hsec elatoselidil; sedinfuluro, perfecta erit sanitas,
laus perficietur in aeterna gloria, ad quam perven- ubi corruptibile hoc induel incorruplionem. Modo
turi modo exerceamur in laude bonorum operum. vero ut tnedicus fracluras alligat. Unde subdit, el
Bonus ei^oesl psalmus, quiabona est lausDei. In" alligat nunc contritiones edrum, a simili medici.
laude namque Dei ipse actus est merces, quse et in Frangitur enim a roedicis , quod-tortum esl ut fiat
futuro erit. Etquia bonusest psalmus, ideo Deonostra postea rectum, sic pravum cor ciii displicet Deus ^
tit jucunda decoraqueiaudatio. Quod utique est, si in his quaefiierit debet frangi et conleri, ut diriga-
est decora, id est vitasmoribus speciosa. Jucunda tur.Quod si non potest dirigere vel frarigere, et
enim est Deo quseest speciosa, quod non morepec- Deus diriget. Frange, inqtiam, confitendq, pceni-
catorum, qui bonaecantilenaemalis obstrepiint mo- tendo, puniendo : quod significat pectorum tqnsio.
ribus. ] Unde alibi: Scindile corda veslra (Joel n). Ad hoc
D
YERS,2. — « iEdificans Jerusalem Dominus, di- enim elidituj cor, ut conlritum dirigatur atqne
« spersiones Israelis cOngregabit. » sanctur. Male enim erigitur, quod non primo per
JEdificans. [Cassiod.] Quasi dicat : Ideo laudan- contritionem corrigitur. [Hier.] Contere«rgo tuttm,
dns est Deus, quia Dominut cst mdificans, id est el Dominus alligal contriliones, qualiter Samarita-
sedificatJerusaiem spiritualem, scilicet coelestem nus, ilie qui descendebat de Jerusaleni in Jericho,
Ecclesiam, quam sic aedificat, quia dispersiones quandovidit vulneratum jacentem in itinere, colli-
Israelis, id esl dispersioncs fidelium, scilicel fidetes gavit vulnera ejus (Luc. x). Crelerum de his qui
dispersos de toto mundo congregabjt ad regnum. non obtriverunt cqr, dicitur per Isaiam : Non est
[Aug,] Et.est hic lausdefaelis mirabilibus. Vel ita, malagma imponere, neque oleum, nequealligaturas
et accipit Jerusalem generalem Ecclesiam, cujus (lsa. i). [Aug.] Alligamenta autem Dei sunl terii-
pars irinmphat in coelis, pars militat in terris : est poralia sacramenta, quibus interim consolationem
enim seterna Jerusalem in coelis, ubi cives angeli habemus, quae tunc detrahentur cum eril perfecti»
sunt, et ad eam pertinet etiam populiis Israel, qui sanitas; sic mediciis perfecta sanitate detrahitfra-
modo per peccatum peregrinus esl. Omncs illi qui clurse Irgaturam. Ipse cst
 1^73 ; iPETRl LOMBARDI 1276
VERS.i. -V< Qtii nitmeral multitudiiiem stella-/A qui numerat stellas, non potest numerari. Nemo
.« rum; et omnibus eis nomina vocat. > "eiiimipsum numerum et riieiisuramet pondusDeus
Qui numerai multitudinem stellarum. [Aug.] Non ubi omnia disposuit, potest metiri vel numerarc,
est hoc adco magnum ad litterani, si Deus onines vel appendere, id est ipsam sapientiam Dei. Sicul
stellas numerat, cui capeili capitum numerati sunt. enim in libro Sapientise dicilur : (186)Disposuil
Sed stcllsesunl luminaria quaedamin Ecclesia quae Deusomnia in numero, mensura el pondere(Sap. n),
lucenl inler perversos omnes, scilicet de quibus id est in seipso, qui est mensura omni rei, modos
dicit Apostolus: In medionationis pravw el perversm prsefigens et numerus omni rei speciem praebens,
apparetis, lanquam luminaria in mundo (Philipp. n). et pondus omnem rem ad stabilitatem trahens, id'
Tales numerat Dominus in suos, quia novit Domi- est terminans et formans et ordinans omnia quae
nus qui sunl ejus (II Tim. n). Si quis vero adum- incomprehensibilia sunt. [Aug.] Conticescant ergo
brata fidei specie se inlerserit talibus, novit ille humanse voces; requiescant humanae cogitationes
qui numerat, quia supranumerum est. Uhde alibi: ad incomprehensibilia Dei, nemo se extendat quasi
Mulliplicali sunt super numerum (Psal. xxxix); comprehensurus, sed quasi participalurus. Parti-
quia intra parietes praesenlisEcclesiaeplures sunt, cipes.enim erimus, et non hoc quod capiemus "eri-
quam futiiri sinl in regno Dei. Ideo ait, qui nume- B ' mus, nec totum capiemus. Sed cujus rei parlicipes
rat, id est, discernil, muliiludinem stellarum, id erimus? et qualiter erimus participes, cum partes
est elcctorum. Novit enim Dominus qui sunt ejus, non sint, apud Deum, vel per partes dividatur?
et omnibuseis numeralis noinina vocat, vel vocans, Quis ergo explicet quomodo sint participes. unius
quia noniiiia eorum scripta sunt in libro vitse, id simplicis' plures? non puto ante dici quam videa-
est in Dei praedeslinatione.Hsecnovit, hoc est to- tur. Confitere ergo infirmitatem, qui pervenire vis
tum prsemium noslrum. Unde gaudere debemus ad firmitatem, [Aug.] cujus intelligeutise non est
non de aliis rebus , nec de donis quibusdam spiri- numerus. Sed in hac difficultate intelligendi, esto
tualibus, sicul quidam faciunt. Quibus male usis mansuetus, et quare? subdit, quia
quibusdam donis Spiritus sancli, dicet in fine: YERS. 6. — t Suscipiens mansuetos Dominus,
Non novi vos (Matth. vn). Discipulis etiam ait: « hwmlians autem peccatores usque ad terram. »
Nolile gaudere,quia vobisspirilus subjecti sunt; sed Dominusest suscipiensmansuetos, ad inlelligen-
quia nomina vestra scripla sunt in cwlo (Luc. x). tiam arcanorum. [Aug.J Si ergo vis inlelligere, mi-
Quod gaudium de praedestinationein nobis fitper tis esto, non obseura ScripturaTum accuses qure
charilalem, sine qua et caeteradona Spiritus sancti, fecit Deus, ut te everceat, neque dicas : Sic dice-
qtischabenlur ad tempus, tolluntur, sicut Dominus retur melius. Sic enim-dictum est ut dici debuit.
ail: Qui habet, dabilur ei; et quinon habet, et id quod Non corrigat seger medicamenta quae medicus lem-
habet auferetur ab eo (Matlh. xtn). Habel enim gra- perat. Novit medicus quippe ea modificare,ei crede
tiam possidendinomen, sed non habet charitalem qui le cural. Ante ergo quam .scias quare quid di-
ulendi. Vel ad litteram potest dici : Qui numerat .clum sil, nnn judices, crede ila debuisse dici, ut
mulliludinem slellarum', hoc palet: et otnnibuseis dictum est. Et haecpietas facit le capacem. Si au-
nomindvocal. [Cassiod.] Vel sicul habet alia trans- lem resistis adversus clausa Dei, vide quid sequi-
lalio : Omnes nomine suo vocat, non alieno, ut tur: humilians,elc.; quasi dical: Mansuetossuscipit
astrologi qui eas Jovem, Yenerem appellant, et hu- peccaloresautem, id est immites contrarios mansue-
jusmodi. Vel typice de sanctis potesl accipi. Nec lis, est humilians usque ad terram, ut terrena tan-
mutalur illud a prima sententia, qui numerat multi- ttun de Deo sapiant. Quia enim reprehendunt intel-
ludinem stellarum, id est sanctorum, et omnibus ligibilia, ideo sentiunt terrena, de Deo incorporeo
eis nomina voeat, id est cuique proprium donum corporaliter cogitanles. Haecfacit Deus his qui vo-
dal, alios per humililatem, alios per castilatem lunt irridere legem, antequam noscant. Quia ergo
vocando. Ycl, omnibus eis nomina vocans, id est JJ , magnum est proficere ad inlelligibiliaet spirilualia,
onines sunl in ejus familiaritale. A simili doinini simus mansueli, pulscmus, faciamus quod sequi-
dicilur hoc, qui famulorum suorum nomina novit. tur:
Qniii plura dicam ? PARSII. YERS.7. — « Praecinite Dominoin con-
VERS.5. — « Magnus Dominus noster, et ma- « fessione; psallite Deonoslro in cithara. »
« gna virlus ejus; el sapieulise ejus non esl nu- Prwcinile, vel incipite Domino in confessione.
« nierus. > [Cassiod., Aug.] Secundajpars, ubi ex prsedielis,
Magnusest Dominusnoster. [Aug.] Plenus gaudia duasi adlmchserentesincrepatet impellil, ostendens
Proplieta eructat: quod noiupotest explicari. Quisi unde possint inlelligere, scilicet si humiles et non
dicat: Tanien cogitabal,prout valebat, el magnavir- superbi sint. Quasi dicat: Et ul intelligere valealis
tusejus. Hic est laus a magnitudine. El sapientiw, iprwcinUe,vel incipite Dotninoin confessionepecca-
vel intelligcritiseejus non esl numerus , id est finis^ torum ct laudis. Te prius aceusa, inde Deumlauda.
Non polest enim,ab aliquo comprehendi. Ille ipse Sic pervenictur ',adintelligentiam perspicuam veri-

(186) Ex Aug. libro iv in Gen cap. o.

 1277 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. CXLVI. 1278
latis. Sic iraago Dei in te reformabitur. Post con- A homo. Et cervix ejus vere indical supcrbiam. Rapi-
fessionemvero sequuntur opera bona, unde subdit: dus etiam est in cursu. Nec beneplacilumerit ei in
Psaltite cperibus Deo nostro in cilhara, ubi manus libiis viri, id est in in composilohabilu prsesumpluosi
sequitur vocen\ ita vocem latidis sequanlur opera. et audacis. [Alcuin.] Per virum enim audaccm
Et quasi quis quaereret: cui Deo? prresumptionem notat. In tibiis notatur incessus
YERS.8. —« Qui operitcoelum nubibus; etparat incomposilus. Vel secundum aliam litleram, neqtie
« tcrrse pluviam. » in labernaculis viri, id est, in conventiculis haereli-
Qui operit cwlumnubibus. [ Cassiod., Aug. ] Ad corum, beneplacilumeril ei. [Aug.] Nota quod non
Iitteram memorat opera, per quem potestas osten- ait, in tabernaculis Dei, sed viri, per hoc designans
dilur. Yel potius mystice qui operit cwlum nubibus, audacium hsereticorumlabernacula, quia est et ta-
id est qui contegit sacram Scripturam figuris et bernaculum Dei, sciiicet EccJesiaa qua se dividen-
. sacramentis, ut incitet ad quaerendum. Et ne ti- tes haerelici, sibi tabernacula posuerunt. Unde
meas deoperla Scriptura, quia inde paral gralis, pullus corvi forte inEcclesia,carens temporaliho-
non meritis habetur, pluviam terrw, ad hoc enim nore, ait: Elegi abjeclus essein domoDei mei, magis
voluit quaedamobscura esse in Scripturis, ut ha- quamhabitareintabernaculopeccatoris(Psal. LXXXIII).
berent servi Dei quod interpretando influerent su- " Non enim extra Ecclesiam.sibi facit tabemaculum,
per aures, et corda horriinum, excipienliuni de in quo non sit beneplacilum Deo,
nubibus Dei saginam laetitiaespirilualis. Et ipse est VERS.12. — « Beneplacitum est Domino super
YERS.9. — < Quiproducil in montibus fenum, et < timentes eum; et in eis qui speraut 313 super
« herbam servituti hominum. > « misericordia ejus.» .
Qui producitfenum ct herbam. [ Aug.] Eece fru- Beneplacitum.[Gl. inl.] Quasi dicat.': In superbis
ctus pluvise, non modo in terra humili, sed etiam et hsereticis et incompositis non est beneplacitum
in montibus, id est in excelsis saeculi, quae magis ei. Beneplacilumest Dominosuper timenles eum, et
amant divitias. Ecce unde produxit, et quibus pro- in eis qui sperant super misericordiaejus, id est bene-
duxit, servituli Iwminum,id est prsedicaloribus qui placitum est Domino, in his qui timent et sperant.
hoininibusserviunt. Unde Apostolusait: Nos autem Timori spem conjunxil, quia non valet timor sine
scrvos vestrosper Jesum Chrislum (II Cor. iv). Hi spe venise.[Aug.] Judas enim poenitens limuit; sed
seniinant spiritualia, et recipiunl ab exeelsis sseculi nnn speravit in misericordia. Ideoque desperando
fenum et herbam, id est, lemporalia. Omnia enim cucurrit ad laqueum, et se suspendit. Qui ergo
quse dantur Ecclesise a divitibus fenum sunt. Et Q „ timet Deum speret, et ab ipso ad ipsum fugiat, ab
ipse est irato ad placatum. Placabis autem eum si speres
VERS.10. — « Qui dat jumentis escam ipsorum, in misericordia ejus; atque de caeteroita caveas
« et pullis corvorum invocantibus eum. » peccare, ut de prseteritis depreceris ut tibi dimit-
Qui datjumentis, vel pecoribus, id est simplicrbus tantur.
Ecclesiae,scilicet gregibus Domini, escam ipsorum, COLLATIO 1N PSALMUM CXLVI : « LAUDATE DOMINEM
[Aug.]id est pabulum divini verbi, quia eos pascit QUONIAM BONUS ESTPSALMUS,» OtC.
Deus per homines: qui accipiunt fenum, id est, per VERS.1. — Laudate Dominumquoniam bonusest
Deo nostro sit jucunda, elc. Hebr. aliler
praedicaloresqui largiuntur eis spirilualia, a quibus psalmus. ut id quod est Deo nostro, pertincai ad
melunt carnalia, et dat escam' pullis corvorumin- distinguent,
superiora hoc pacto, quoniam bonumest canere Deo
vocantibuseum. Corvi sunt genliles nigri in pecca- noslro; sed ea quae sequunlur abuhde nianifeslant
tis. Unde el Judaeiqui se solos justos dicebant, utrovis posse referri, nec omnes qui Iransferunt
omnes gentiles peccatores dicebant. Et vere patres assignant ubique eamdem hyposliginein. Dicit enim
Sanctes, laudate Dondnum, quoniam bonum est ca-
noslri corvi fuerunt, quia peccatores el idololatrae, nere Deo tiostro, quoniamdulcis, decora est laus. At
nos aulem non sic remanemus : tamen recle pulli Munsterus, quoniam bonum est canere Deo noslro
«orvorum dicuntur et sumus. [Cassiod., Aug.] nD alque jucundum, optubilis est laus. Cur autem ver-
lil, optabilis esl laus, ubi alii dicunl pulchra est,
Pulli enim corvorum dicuntur rore coelivesci, et rationem reddit, quia Hebraicum mx3 NAVAH, qui-
beneficiosetatis ignorant paternas eseas, id est fe- dam deducunt ab niN IVAH, hoc est desideravit, ut
tores cadaverum : sic filii paganorum non imitantes sit passivum ejus, alii aulem a mfS3NAVEH, quod
decorum significat.
paternos ritiK,innocenles sunt qui invocant, eor- VERS.9. — Et herbam servituti hominum. Ha;c
vus non invocaf. Nosvero dimissi invocamus. Ergo clausula non invenilur in Hebr,. Pleraque alia a
dat escam pullis corvorum, id est filiis paganorum, LXX adjecla sunt, non sine Spiritus sancti auclori-
invocantibuseum. tate, aut quavis alia ratione, ut multis superius non
semel discussum est. D. Hilar. depreiiendil quos-
VERS.11.— « Non in fortitudine equi voluntatem dam codices habere, quosdam non habere. Graaci
« babebit; nec in tibiis viri beneplacilum erit ei. » procul dubio banc partem nunc legnnl.
VERS.11. —Nec in libiis viri. Divi Hilarius et
Noninfortitudineequi, [GI. int.] quasi jumenta Aug. ac Psalterium Romanum habent, nec in taber-
pascit et pullos, sed non habebit voluntaiem, id est naculis viri. Arnobius aulem indicat Graeee esse in
beneplacitum, iu forlitudinc, vel in potenlatti equi, libiis, iv Tafr xviiuatf,quas tamen Hieronym. inter-
id est in snpcrbia contumacium. Per equum enim pretaiur n$piv.vi'iu<i«s, hoe est ornamenta crtirum,
qnae tropologice refert ad incessnm libidinosum.
snperbia mlelligitur, quia de equo altior incedit Arnob. accipil pro slabililale, quasi non possimus
 '
1279 ;v!;!: PETRI LOMBARDI \,'--'- 1280
per nos stare ant perseveTare.Fortasse leettimest in noninillis Graecis trjavwtit;.
Indubie aulem in He-
braeolegitur in tibiis, iVtOfZBESCHOQUE.

PSALMUS CXLVII.

rSVLMtTITULCS: « ALLELUIA AGGJEI ET ZACHA- A et exclusis fatuis virginibus ut nemo jam exeat vel
RI^ (187). » intret. [Aug.j Et congruepost laudis admonitionem
Lauaa, Jerusalem.Tilulus : Alleluia, Aggwiet Za- subdit de clattsis januis. Clausa enim janua Jeru-
chariw. [Aug.] Prophetse isti in Babylonicacaptivi- salem secure laudat, quia nemo exit unde doleat.
tate prophetaverunt reparalionem Jerusalem, quae Nemointratquem timeat, quianon exit inde amicus,
nt Jer. pradixit (Jer. xxv), post LXXannos facta nec intrat illuc alienus, sicut modo fil. Undeel siinl
est, in qua inlellexerunt spiritualem restauratio- scandala.Et est: Benedixitfiliis tuis in te, quos olim
ncm coeleslis Jerusalem, earoque sub figura illius peperisli, qui jam quiescunt, in te, non foris pere-
prsedixcrunl, et pro ea Dominumlaudaveriint, qitse grinantur. Volarunt enim de nido limoris in ccele-
post LXXannos, id est post volubilitalem lolius stia et seterna labcrnacula, ubi filii sunt et securi.
lemporis, quod septem diebus agitur, perficienda Quis benedixil?
cst, el pro ea hic Propheta Deum laudat, sicut et VERS.3. —- t Qui posuit ' fines luos pacem; et
praedictiprophetsesttb figura Deum laudaverunt. Et t adipe frumenti salial te. »
esl sensus tiluli : Hic est alleluia, id est laus Dei. k Jdui posuitfinestuot pacem,[Aug.]perfeclam.Quasj
Laus dico, Aggwiel Zacharim,id esl de reparalione dical: Quidquidenimfintusest, pace fruitur. Exlraest
coolestis Jcrusalem, quain illi prsedixcrunt, el pro " gehenna, et in pace illaest saluritas, et nulla indigen-
ca Deum laudaveritnl, et facit psalmus isle in nobis tia. Satiat te adipefrumenti,id est panequi de coelo
aniorem fnltirse; Jerusalem , quam mullipliciter descendit, qui carne clausus in mundo sola fide est
commendal. Tolus quoque hic psalmus potentiam cognilus. Tunc autem videbimus, sicut est, et erit
Dei praitlicat. illa perfecta saturitas vel securilas.
[Cassind., Aug.] Inlenlio : Monct ad laudem. PARS.ii. VERS.i.— < Quiemittiteloquiumsuum
Modus: Bipartitus est psalmus. Primo dicit bona < lerrsc, velocitercurrit sermo ejus. »
futurae Jcrusalem. Secuudo dicit quse bona hic Qui emittit. [Cassiod., Aug.] Secunda pars, nbi
danliir sanctis, ibi, qui emittil. In caplivitale ergo subdit quaemunera hic dantur electis, per quaeve-
hujus ssecuii adhuc constitttlus, Prophela videns ritas fuluri possit agnosci. Quasi dicat: Haecprae-
beatum populumseternseJerusalem prsemissogatidio dicla erunt ibi, sed quid interim in peregrinatione
spei, ante gaudiiim speciei, quasi conjungens cor isla dat nobis? Ecce ipse est qui emittit eloquium
etsi non corpus angelis, dicit: 0 suum terrw, id esl verbum, assumpla carne, terrm
YERS.1. — <Lattda, Jerusalein, Domiuum; lauda ut in lerra' cognoscatur. Aliter enim non levare-
< Deum tuiim, Sion. > „ mur ad adipem frumenti satianlem, nisi milteret
Jerusalem, coelestis *jam secura, lauda Domi- Yerbum terrse, qua gravamur el impedimur ad re-
num. Hoc solnm csl negotium tuum. Hocideo dicit ditum. In terra enimlaboramusfcssi, languidi,pigri,
Propheia, ut modo exsnltemus in spc, et desidere- frigidi; sed in eremo nos non deserit, sed manna
mus ipsain qtti aiidimus eum vel eam.sic ructantem pluit, quia mittit Yerbum suum terrse, et velociler
Deilaiidem; et repelil: Lauda, Deumluum, o Sion. curril.termo ejus, [Cassiod.] quia sermo Chrislivel
Eadem esl Sion et Jcrusalem. Jerusalcm enitn in- , Ghrislus cito implevit munduin cognitioneveritalis,
lcrprctalur visiopacis, Sion speculatio; vel contem- [Aug.] vel secundum aliam lilteram, utque in veio-
plalio el visio pacis est: conlcmplalio Christi, qui citalem currit sermo ejus, vel, verbum quo eleclius
est pax nostra. Vel sccundum aliain editionem, col- vel expressius dici non potuit. Non ait velox est
lauda, o Jerusalem, Dominum: non simpliciler dico Yerbum; velox enim iit aliquid velocitate, qua plus
lauda, sed collauda, quia ex multis constas. Tu ergo vcl minus parucipat, sicut participatione caloris
constans ex multis, collauda. Et o lu, Sion, latida aliquid dicitur calidum, et parlicipatione frigoris
Deum tuum. Ideo simpliciter subdo, lauda, quia frigidum. Est autem aliquid alio magis vel minus,
unum facta es, et accipit idem Sion et Jerusalem, vcioxvel calidum, quanto scilicet velocilatevel ca-
qtiod prius. Et quasi dicat : Quare laudabo? re- D lore .magis vel minus participat. El sicut calore
spondet : quo calent cselera nihil est calidius, ita velocitate
VERS.2. —« Quoniamconforlavit seras porlarum qua caitera dicuntur velocianihil est velocins. Sicut
< tuarum, benedixilfiliistuis in te. > ergo de aliquo dicerelur, calet usque in calorem,id
Quoniamconfortavit,vel confirmavit, non tanttim est adeo.calel, quod ipse calor potest dici, sic de
po suil, seras, vel vectes portarum tuarum. Vectium Verbo Dei dicitur. Cucurrit usque in velocitatem,
confirmalio non lit nisi clausis porlis. Pcrhocergo id esl, adeo ut sit ipsa velocitas, quod tamen per
notat clausam cssejanuam, admissisprudenlibus, quamdam similitudinemdicitur. Quod enim velox

(187)AqgwielZach. additum est tilulo.

 «281. COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. CXLVIl. 1282
est sicnt equtis, vel angelus, vel ventus, alicubi est, A
j militas poenitentis. Ergo nebulam, quaeest pro cali-
non ubique. Velocitasautem ipsa, ubique est, non gine peccati, spargit sicut cinerem, id est tollit per
est in parte, nusquam arclatur, quse modo non est humilitatem et poenilentiam, ad quam vocat et qui
in equis vel in venlis, sed in aliis inlinilis, et in prsedestinavit, et ad poenitentiamvocavit.
eisdem temporuin punctis, ubique terrarum dilfun- YERS.6. — « Mittit crystallum suam sicut buc-
ditur. Hoc autem pertinet ad Verbum Dei, scilicet < cellas : ante faciem frigoris ejus quis sustinehit? >
non esse in parte, sed ubique esse per seipsum. Mittit cryslallum suum, vel, suam sicul buccellas,
Hascest Sapienlia Dei, quae.sientin libro Sapientiae vel frusta panis. [Aug.] Crystallum dicit obslina-
legitur : Attingit a fine usque ad finemfortiter (Sap. tos, de quibus tamen et alios pascit. Et est sensus;
vm), non tamen motu locali, sed immobilitate tan- crystallum suum, id est obstinatos quos quidem
qoam si moles aliqua saxea impleat locumaliquem, prsedestinavit,qui non facile ul 314 n'x solvuntur.
Dicitur quod attingit a fine ejusdem loci usque ad Mittit ut buccellas, vel, frusla panis [Aug.] id est
finem : cum tamen alterum non deserat alterum tales facil ut pascant alios yerbo Dei, el praedicent
occupando. Non habet ergo motum illud verbum, veritalem, quam iinpugnabant, quibus sunt quasi
et sapientia illa solida est, et ubique. Sed et de sa- panis. Unde ait Aposlolus : Muld unus panis sumus
pienliae spirilu dicilur in librd Sapieutiae, aclus: B \ in Christo (1 Cor. x). Omnes ergo unus panis sunt;
mobilis, certus, incoinquinatus(Sap. vn). Sed hoc singuli vero frusta sunt. Talis fuil Paulus. Ipse
facil ipsa velocitas quod Sapientia dicitur actusi namque fuit crystallum, id est durus et nitidtis :
mobilis, non ut hoc deserat, illud tangal; sed ut; Durus, quia persecutus est Ecclesiam Dei, obnilecs
ubique semper sit, et nusquam inclusa leneatur. verilati, clamans adversus Evangelium; nitidus fuit,
Sed quis sufficit ista cogitare ? utiqne nullus. Est; quia in lege peritus, qui tanien postea facius panis
lamen spes ad capiendum verbum, quia praedesti- veritatem doctiil soluta nive, nebula et cryslallo
navit nos Deus. El hoc est quod ait: ante faciem. Hic aggerat periculum, ut major sit
VERS.5. — « Qui dat nivem sicut lanam; nebu- gralia liberationi, quasi quidam sint nix, nebula, et
t laui sicul cinerem spargit. > crystarium. Hsecautem Deus solvit, sed, nisi solvat,
Qui dat nivemsicut lanam nebulam. [Aug.] Hic; quis suslinebit, vel subsistet ante faciem frigoris,
dicit quseprseslet adventus Christi. Sicut enim nix vitiorum et obstinationis ? Frigoris dico, ejus, sci-
sursum gelat, et in ima decidit, sic refrigescente', licet Dei. Frigus dicitur esse ejus, non quod faciat
cliaritate decidit humana natura in terras, et pigroi illud, sed quia fieri sinit, scilicet quia dcserit pec-
corpore involula, ut nix facta est. Sed in hae nive catorem, et non vocat, non aperit sensum, non in-
praedeslinatisunt, qui sunt velut lana, de quibusi fundit gratiam. Nisi ergo solvat, quis susl.inebit?
scilicet aliquid facturus est; Iana enim est materiaL nullus. Et quis alius solvet nisi ipse? nullus. Da
vestis, el de his spiritu adhuc frigidis, qui praede- hoc frigore dicit Apostolus: Video aliam legem in
stinati sunt, fit tunica Chrisli sine macula et ruga. membrismeis repugnanlemlegi menlis mew, et capli™
Unde merito vestis Chrisli in monte refulsit sicut', vantetn me in legempeccali morlis. Et quis liberabit
nix, quia de hac nive fit vestis Christi. Et est : me de corpore morlis hujus? (Rom. vn.) Ac si dice-
Qtd dat nivem,id est congelatos, sicut lana, quse est: rel : Frigesco, miser sum, nulltis solvit ab hujus
materia vestis, id est de congelatis et frigidis, quosi frigoris miseria, nisi gratia Dei. Unde et hio
praedeslinavit facit vestem Christi sine macula et: subdit :
ruga. Sed prsedeslinati vocandi sunt ad poeniten- VERS.7. — i Emittet verbum suum, et liquefaciet
tiam, secundum illud : Quos prmdestinavit,Iws et: < ea; flabit spirilus ejus et fluent aquse. »
vocavit(Rom.viu). Non autem venit vocare justos, Emiitet verbum suum. [Aug.] Quasi dicat : Elsi
sed peccatores, id esl peccata et insciliam suami nullus possit subsistere per se ante laeiem frigoris,
confitenles; el hos in posnitentia. Et dum vocat ad non tamen est desperandum, qttia emittel Domious.
poenilentiam, nebulam sicut cinerem spargil. Cinis jj ] Verbum suum carne assumpta; et liquefaciet ea,
ad humilitatemet poenitentiampertinet, quia cinis scilicet nubem, nebulam, crystallum. Verbo Dei
et cilicium sunt arma poenitentium; nebula vero namque veniente, nec frigus, nec obscuritas, nec
caliginem peccati, et ignoranliam notat. Et dum duritia desperare potest. Salubriter enim liquefiunt,
vocatur quis ad intelligendumDeum, et dicilur illi: el fluenla beneficii spiritualis superfundunt aliis. Et
Cape veritatem, incipit velle capere verilatem, et flabit spiritus ejus, scilicet calidus Auster; et aquw,
non suffieil,sed patitur caliginem. Adhuc ergo est [Attg., Cassiod.] fluenta doctrinse et gratiae fitiem
illi nebula, ut sciat se nescire el non capere posse ut inde bibant alii, juxta illud : Qmnessitientes,ve-
quod oportet eum scire. Sed si non potest pene- nite ad aquas (Isa. LV).Ila myslice hsec praedicta
trare veritalis arcanum, poeniteateum peccatorum sane aceipiuntur. Ad litleram vero manifestata sunt,
suorum quibus in hanc diffieullalemvidendi venit, quia spargit Deus nivem quasi lanara, nebulam ut
et ita erit ei salubris nebula, quam spargit Deus cinerem. Cryslallura facitut frusla panis candidi.
ut cinerem, id est tollit per humilitatem pcenitentiae, Est autem erystallum species qusedam in modum
quse significalur per cinerem. Ut et Abraham dicit vitri, sed candidum est. Dicitur autem esse nix gla-
Deo : Cinissum (Gen.XVIII),hsec confessio est hu- cic indurala per multcs armos ut resolvi iion pos-
1283 PETRl LOMBARDI 1284
sit. Et congrue haetres similitudines hic iioiaiitur, A olivae,non debent dici gentes, sed populus unus in
quae juxta lilleram, magna opera Dei monstrant. Christo. Vel adlilteram. Per Jacobet Israel Judaeos
Sed aliud hsecinnuunt mysticeintellecta, quod ante • accipit, qriibus per seipsum Chrislus annunliat ver-
prosecuti sumus, et iu prosecutione hucusque pro- bum suum, et judicia sua non manifestavileis. Quod
' non feeit aliis : unde addit: Non fecit taliter omni
cessimus. .
VERS.8. — « Qui annuntiat verbum suuraJacob, nationi: et judicia sua non manifestavit eis, quia
« justilias et judicia sua Israci. > per se non praedicavitalii nalioni vel genti, juxta
Qui annunlial. [Aug.] Quasi dicat : Spiritus ejus illud : Non sum missus nisi ad ovesquw perierunt
flabit. Ejus, inquani, qui annuntiat verbumsuum Ja- domusIsrael (Malth. xv). Yide ordinem qui est in
cob, id esi novo populo Chrislianorum, qui signifi- prsediclisquatuor psalmis laudum Dei; prius enim
ealur per Jacob ; et annuntiat jusdtias etjudicia sua, de praeceplis divini praeconiiegit. Secundode per-
id est jusla judicia sua Israel. Idem significaturper versitale mundi fugienda. Terlio de congregatione
Israel et Jacob, scilicet populus fidelium,cui an- Ecclesise.Quarto jam colleclsein pace laudes impe-
nuntiat jusla judicia stta, scilicet quod non tantum rat pro sua securitate et dilectione.1UIautem choro
injusli, imo el justi patitmtur hic pro merito juslo de mundi partibus congregato trina exsullatione
Dei judicio. Quod judicium, siculail Petrus, incipit B subnectit esse gaudendum ; tres alios psalmos laudis
a domoDei (I Petr. iv), in pracsenliaa fidelibus.So- subjungens, ut in hoc opere gralia Trinitatis
lus enim Chrislus quaenon rapuit solvit, in quo eluceat.
princeps mundi nil invenil, et si initium est a nobis,
quis finis erit eorum qui non credunt Evangelio? et COLLATIO IN PSALMUM CXLVIl: « LAUDA, IERUSALEH,
si vix justus salvabilur, iinpius ubi parebit? (I Petr. DOMINUM. > etC.
IV)Et hoc jtidiciuriiDei, qtiod scilicel patiuntur justi VERS.5. — Nebulamsicut cinerem.D. Hieronym.
et injusti pro merito suo, el quomodojusti non me- scribit in Commenlariis, quod Latinus maie inter-
ritis suis, sed gratia Dei liberantur, non omni genli pretatus est nebulam. Quod enim O[LLX).TI dicitur in
nuntiavit Dominus, sed soli Israel, id est novo po- Grseco,in HebraicohabelTE3KEPHOR, id estpruinam.
ArnobiusquidemIegit nebulam,inlerpretatur tamen
ptilo, in quo sunt. et gentes. pruinam. Cujus sunt hseeverba, nebulaqusesiculei-
—
VERS.9. « Non fecit taliter omni nationi: et nis spargilur : pruina quae fruges universas intra
t judicia sua non manifestavit eis. > terraj viscera clausas impinguat,quaequantoplusin-
cubiierit satis, tanto uberius proficit in aristis.
Non fecit laliter omni nalioni, vel, genti, eljudicia Altamen
ipse D. Hieronymus, ubi verlit Amos iv,
sua non manifeslavit eis. [Aug.,Alcuin.] Jam enim faciensmalutinam nebulam,Septuaginlahabet 7roifiv
genles quaeabscisae de oleastro inserlsesunt bonaj Q opBp ov xui bpiylyrJ.

PSALMUS CXLVIII.

1>SALMI TITULUS: « ALLELUIA AGG.&I ET ZACHA-•dicli Prophetsein mysterio futuram significaverunt,

- R1.E-(188). >
Ideoque tilulus continet nomina eorum. Et est sen-
LauduleDominumdecwlis.Tilulus: AlleluiaAggmi sus : Hic est alteluia, id est laus Dei Aggwiet Za-
etZachariw. [Aug.]Aggaeuset Zacharias qui in Ba- charim, id est pro futura liberatione, pro qua prai-
iiylonia captivitate prsedixernnt liberationem ter- dicti Prophetaelaudaverunt.Intentio : Monelad lau-
renae Jerasalem, mullum nos exigunt ad futuram dem. Modus : Biparlitus est psalmus. Primo coele-
liberalionem spiritualis Jerusalem, quam sub illa stia horlatur ad laudes. Secundo terrestria, ibi,
actuali intellexerunt, et pro ea Dominum laudave- laudate Dominumde terra. Et congrue primo de
runt specialiter. Ut et nos exemple eorum, quasi coelislaudatur Deus; poslea de terra. Ipse est enim
contempta hujus nostrse peregrinationis Babylonia qui fecit coelum el terram, et in coelestibuset ter-
securi prsemedilemurhic laudem quam in seternum restribus omniacoritinentur. Sicergoaliquibusbona
solvemus.Undeel hicPropheta, per paucorum com- operantibus applaudentes dicimus : Facite, facite.
memorationem.universam crealuram hortatur lau- Ila Propheta angelis Deumiaudantibus aggratulans
dare Deum. Omnia enim laudant Deum vel in se, ait: Ovos,quiestis,
vel in aliis. Sunt eriim qusedamqusehabent spirilmn VERS.1. — « Laudate Dominumdeceelis; laudate
iaudandi Deum, et laudanl in illo affectu, quo illis jj « eum in excelsis. >
placet Deus; qusedamvero non habent intellectum, De cwlis, [Aug.] scilicet vos angeli, laudate Do-
sed quia et ipsa bona sunt in ordine suo el ad pul- minum.Nonpraecipitveladmonetangeloshocfacere,
chritudinemuniversitatis referuntur. Per se quidem sed adjungit aggratulalionemsuam eis hoc facienti-
r.on laudanl, sed ab ipsis per attendenles ea lauda- bus, quia placet sibi quod faciunt. Et Ievato corde
tur Deus. Et ila quodammodolaudant, quia de illis cum illis est spe, et repelil: 0 vos qui estis in ex-
nascitur in nos laus Dei, ad quam nos monet hic celsis, laudate eum. Deinde quibus uggratulationem
Prophela pro nobisliberatione spirituali, quampne- suam faciat, exprimit.
(188) Aggwiet Zachc.ria' additum est a Sepluaginta.
 1285 COMMENTARIUMIN PSALMOS;_ PSAL; CXLVIIL 3 : 1286
YERS.2.—«Laudateeuni, omncsangeli ejus;lau- A sideratione lauderims Deiim, quscphsiderata ape-
t date eum, orrinesvirtutes ejus. > riiint laudem Dei, ait: 0 vos qui estis<de terrd, lau-
Laudateeum, omnesangeli ejus; laudale eum,om- dateDominum, sciliceldracones, eic. Dracones circa
nesvirtutes ejus. [Cassiod.] Virtutes gerierale nomen aquam versantur, et prodeuntes de.speiuncis ferun-
est omniunieoelestiumspirituum; quandoque tamen tur in aere, et concilatur propter eos aer, quibus
pro uno ordirie accipitur; dum vero mittuntur, an- non sunt majora animantia super terram,sUiide ab
geli nominantur. eis coepit.Ei omnesabyssi.Abyssi sunlprofunditates
VERS.3. —« Laudale eum, sol et luna; laudate aquarum lactentium et roaria omnia. Aer quoque
« eum, omnes stellaeet lumen. » nebulosus ad abyssum pertinet, ubi sunt nubes,
Laudate eum, sol et luna. [Hier.] Notandum quod venti, tempestates, pluviae, coruseatioiies, tonitrua,
ab invisibilibus quse digniora sunt incoopit, deinde grando, nix.etgeneraliter qiiidquiddehumido, 315
ponil yisibilia quse minus sunt digna. Sol enim et ealiginosoaereyult fierisuper terram, [Aug.]totuni
et luna et omnia visibilia invisibilibus cedunt, terrae nomine appellavit, qula niuiis miitabile est.
de-quibus hic incipit dicens : Laudale eum, sol et Hsecautem omnia etsi mutabilia et turbata Sirit,ha-
luna; laudaieeum, omnessteltwetlumen.[Cassiod.]Et bent tamen locum et ordinem suum, et pro modo
per lumengeneraliler accipit omnia lumen habentia, B suo implent decorem universitaiis, et sic laudant
quae dinuinerari non possunt. Deum. Ipsa ergo nos consideratione eorum hortatur
YERS.i. — « Laudate eum, eceli coelorum; et laudare subdens:
< aquse quaesuper ccelos sunt, laudent nomen Do- YERS.8. — «,Ignis, grando, nix, glaries, spiritus
« mini. > « procellarum; quse faciunt verbum ejus. >
Laudate eum, cwli cwlorum,[Cassiod.] Pluraliter Ignis, grando, nix, glacies, spirilus procellarum,
dicit, quia plures sunt cceli. Et aquw, quw super [Aug.J qui laudant nomen Domini. Quw omnia etsi
cwlossunt divisaeab his quse sub firmamento sunt, perturbata videantur, quibusdam stultis et casibus
laudent nomenDomini.Etita faciuntet ccsli et aquae. agitari, tamen faciunt verbumejus. Hoc ideb dicit,
Niisia enim laus est, quod et tenuitas coelorumfirma quia visum fuit quibusdamquod Deus superiora re-
consistit; et aquas quae graviorfes sunt sustinet. geret, sed haecinferiora despiceret; et a casibus
Qiise, nisi jussse, defluunt per pniinas ; quse, sicut regerentur. Sed et haecagit Deus, et in his minimis
dicitur, apertis coelicataractis per pluviam mittun- laudatur, et alleluia cantatL.T.
tv.r, et quasi quisquaereret? Quid eis contulit, unde YERS.9. — « Monles et omnes colles, ligna fru-.
laudent? subdit, multum. ' « ctifera et omnes cedri. »
. i
VERS.5.— « Quia ipse dixk, et facta, sunt; ipse VERS.10. — « Besliseet universa pecpra, serpen-
t mandavit, et creata sunt. > « tes et volucres pennatae. »
Quia ipse dixit etfacla sunt. [Aug.] Ecce his ver- Monltset omnescolles, lignafructifera et omnesce-
Ms significat"Yerbum per quod omnia iacta sunt. dri. [Hier.] Besliwmajores, et universa pecora, ser-
Unde : Omniaper ipsumfacla sunt, et sine ipso fa- pentesct volucrespennatwlaudent, et csetera. Deinde
clum esl nihil (Joan. l). Ipse ergo dixit, id est Ver- ad homines venit dicens:
bum genuit, et per ipsum facta sunt. [Cassiod.] Hoc VERS.11. — « Regesterraeet omnes populj,prin-
didt contra illos qui dicunt mundum Deo coseler- t.cipeset omnes judices terrae, »
num. Ipse tnandavit Verbo suo, et creata sunt. Prius YERS.12. — t Juvenes et virgines, senes cum
dixit facta, poslea creala, facereenim et nos pos- t junioribus, laudentiiomenDomini,quiaexaItatum
sumus, sed non creare, quod proprie est de nihilo « est nomen ejus solius. »
aliquid facere. Ipse ergo solus creat quod proprium / Reges terrw et omnes populi, principes et omnes
Deitatis est. judices terrw.Juvenes el virgines, senes cum juniori-
VERS.6. —« Statuitea in seternum et,in saeculum bus, [Cassiod.] scilicet homines de omni sexu et de
« saeculi;prseceptumposuit et non prseteribit. >' D ] omni setale laudent nomen Domini.,Et quare? sup-.
, Statuit ea, omnia superiora, orimia coelestia, in ponit, laudent a magnificenlia,[Aug.] ideo scilicet
swculumet in swculumswculi, [Aug., Cassiod.] quia quia .exallatum est nomen ejus solius. Nemo enim
clsi eril ccelum novum, Deo tamen bene statula exallatur nisi sub eo.
dicuntur, quse novantur per ipsum el meliora per- YERS.13. —« Confessio ejus super ccelum et
manent, et hic est laus a potentia. Oirinipoteusenim « terram; et exaltavit cornu populi sui, »
cst cujus opera non mutantur. Et posuit eis prmcep- Confessio.[Aug.]Supradixit prius de coeio; posiea
lum, id est legem et conditionem, scilicet iit-hiu- de terra : hic de omnibussimul. Et accipitper coe-
dent eum, Et nonprwteribit quin fiat^ laudantenim liiin omnia superiora; per terrani omnia inferiora.
omnia vel in se, vel in aliis. Et est, confessioejus super cwlumet terram, id est
PARSII. VERS..7.—« Laudate Dominumde terra; illum omnia confileiitur, velin se vel in aliis. Pul- .
< dracones et omnes abyssi. > chritudo omnium vox est confitentium in attenden-
Laudate Dominum [Aug.]Secundapars. Enume- tibus ea, id est attendentes ea, laudanteuln, et de
ratis coelestibusdesceiidit ad terrestria. Conyersus terrenis et de coeleslihus, quo,non est aliquid me-
ergo ad illa tanquam eshortans nos, ul eorum con- lius. Quidquid enim [fecit infra illum est, et quid
-«st; •;;..-|,;':^.:j>ETiu LOMBARDI ; ;"";';1288-
quid placet in- Iiis niinus cst quam ipse. Si crgo A autcin liia habct, canticum, laudem et Dei, idcst
amas visibilc quod fecit, mullo magis invisibilem hyimius cst laus Dei cum cantico. Hunc ergo modo
qui fecit. Per visibilia inlelligunlur ejus invisibilia. dicant sancli in iine seternum hymnum accepluri.
[Cassiod.] Ycl, confessio ejtis est super coeluinct Et qui sunl sancti quibus dcbet esse hyninus?filiit
lerram, id est major cst laus ejus ex ipso quam ex Israel, scilicel sithymuus, qui sunt filii Israel? qui
creaturis, quia magis laudandus propter se, qnam appropinqtianl Deo. El hoc est, populo, scilieet
propter creaturas. Exallabit, vel exaltavit. Quasi appropinquanli sibi, non carnc, scd fido sit hym-
dicat: Dico ul laudent, qiiia exaltatum est nomen nus.
ejus. El ila ideo, quia exaltabit, vel exaltavit cornu, COLLATIO INPSALMUM CXLVIII : « LAUDATE DOMISUM
id est pptestatem etdignitatem populisui. Ecce quid DECOELIS, » ClC.
prophetabant Aggseuset Zacharias in caplivitate, VERS.1. — Quia ipse dixit el facla tunt. Haec
scilicet exsullationem populi Dei. Modoquidem hu- .clausula non est Hebr. Et quaesequitur : Ipseman-
mile est in tribulationibus cornu populi sui, sed davit et creala sunt, videbatur exponere dieere Dei
cumvenerilDominus exaltabitur. in principio Genes. Ob id interpretes prsemiserunt
eum tropum loqueudipriorera quo posleriori conse-
VERS.14. — « Hymnus omnibus sanctis ejus, reret.
R
a VERS.8. — Glacies. Recentiores vertunt vapor,
« filiis Israel, populo appropinquanti sibi. >
Hymnus. [Aug.] Quasi dicat: Exaltabis cornit. quoniani quem intelligunt, ut videtur, calidum et siccum,
translator ad Campensem dixit camna.
Unde modo sit hymnus omnibussanctis ejus, quibus Munslerus aulem ex suo lexico, adnotat eliam ali-
1A in fine erit hymnus perpetuus. Unde: In swcula quos accipereiWpQuiTOR, pro glacie,idquodfecit
swculorum laudabunl te (Psal. LXXXHI).Hymnus D. Hieronymus.

PSALMUS CXLIX.

PSALMl TITULUS : « ALLELUIA.> rex enim pugnavitpronobis de cruce diabolumvin-

Canlate Domino.Titultts: Alleluia[Cassiod.]Post jcens, ut sacerdos se pro nobis obtulit, nihil in-
oiiines crcaturas, quas in praecedentipsalmo mo- yeniens in hominibus quod pro eis offerret.
iiuil laudarc Dominumeo qttod ab ipso crealaesunt, YERS.3. — « Laudent nomen ejus in choro, in
hic proprius cl spccialius Israel invitat ad novum t tympano et psallerio psallant ei. »
canticum pro novitate sibi facla, quse est mirabilior C Laudent nomenejus. [Aug.] Qualiter? In choro, id
Dei opcratio. [Atig., Gassiod.] Hsecest sanclificalio est in concordia morum et in tympano, id est in
Jsrael per «juarade veleri factusesinovus.lntentio: morlificaiione carnis, et psalterio, id est spiri-
Monct ad laudcm, Modus: Bipartitus est psalmus. tuali operatione ptallant ei. Et quare psallant, sub-
Primo muilis modismonel laudare regem, quia eis dit:
bcncvolus cl bcneficus est. Secundo agit de gaudiis '.. YERS.i. — « Quia beneplacitum est Domino
saiielorum et potestate ibi, exsultabunl.Exhortahs « in populo suo; et exaltavit mansuetos in sa-
ilaqtie fidelesad novura canticum,.ait: i lulem. »
VERS.1. — « Canlate Domino canticum novum; Quia beneplacitutnest Dominoin populosuo. [Cas-
* laus ejus in ecclesia sanctorum. > siod.] In prima conditione rerum legimus omnia
Cantate Dominocanticumnovutnde mysterio re» placuisse Deo, sed post mutatis qualitatibus, et
demptionis, de promissione aelernitalis. [Aug. ] poenitere et gaudere. Unde : Pmnitetme fecitte ho-
Quasi dicat : Qui vult cantare hoc canticum, dili- mhtem(Gen.vi). Et alibi: Gaudeo super uno pecca-
gat aetema ubi fiat novus. Vetus enim homo can- tore pmnitenliamagente (Luc. xv). [Aug., Cassiod.]
ticuin vetus cantat de terrenis. Novus homonovum Sed hoc dicit hic, beneplacilumeslDominoinpopulo
cantat de spiritualibus, canlicum, scilicet pacis, D svo, ciim peccata dimitlit. Yel de fuluro potesl ac-
(Canticumcharitatis. Quisquisenim sequitur veterem cipi ab illo loco : Lats ejut erit in ecclesiasancto-
.animosilatem, non novam charitatem, novum can- rum, id esl in futura Jerusalem, et ibi: Lmtetur
licum non cantat. Deinde determinat ubi et a qui- lsrael in eo qui fecit eum : et filim Sion exsullent. In
bus debeat caritari hoc canticum dicens, laus ejut quo? In rege suo, id est in Christo quem nunc vi-
csl tji ecclesiasanctorumscilicet. Hsecenim laus non dcbunt facie ad faciem; ct laudent nomen ejut i»
iibicunque, vel'a quibuscunquecantanda est, sed in choro, id esl in unitate charitatis, quia jam tunc
Eeclesia catholica, ct a sanctis, qui sunl Israel. nulla erit dispersio, sed charissima unitas. Et, in
VERS.2. — « LaeleturIsrael in eo qui fecit eum, tympano et psaltcrio psallanl ei, id est de hoc quia
i et filiseSion exstiltenl in rege suo. » tympanuin et psallerium fuit eis hic. Tunc eniiu
Lwtetur Israel, [Aug.] spe licet et hic multa exsultatio erii sanctis de lympano et psalterio, non
paliatur. Laitelur Israel in eo qui feciieutn, eliam ipsi actus. ldeo psallant, quia beneplaciiumibi Do-
secundo ut sit Israel, et filiii, vel filiw Sion, minoinpopulo suo, quod lunc apparebit, cum parera
iidcin sunt Israel, ct fiiise Sion, cxsultent in rege angelisfaciet. Undeaddit, et exsultabit, velexaltaTk
«BG.id cst in Christo, qui est res elsacerdos. Ut mansnelosin
 4289 COMMENTARIUM IN *5ALM0SA— PSAL. CXLIX. 12Sg
YEBS.5. —-1Exsultabunl sancti in gloria, kfita- A Vt faciant. [Aug.] Quasi dicat.;' Ad hoc habenE
« bufitur in cubilibus suis. » gladios in manibus, ut faciant in eis judiciumcon-
Exsultabunt. (Cassiod.] Secunda pars, ubi agit scripium, id est a Patribussahcilum. Ista enim an-
de gaudiis sanctorum et potesfaie. Legitur hsecse- tea scripta simt, et modo complenlur. Legebantur
ries prius de praesenti, usque ad finem psalmi. enim aliquando nec fiebant; modo fiunt. Et conelu-
Qiiasi dicat: In futuro exaltabil mansuetos, et pro dit ita ; Gloria hwcesl omnibussanclis ejus, ita, sci-
eo, exsuUabtmthic tancti in glotia. Gloria est bo- licet ut dictum est, scilicel per omnes genles. Per
norum actuum, frequens laudatio, de qua jusli Iw- tolum mundum hoc agunt sancti, sic glorianlur, sic
tabunlur. Ubi? non extra in populari favore, sed in exsultant in faueibus, sic laetanturin cubilibus, sie
cubilibuttuis, [Aug.] id est in conscientia. ideo, quia exsullabunt in gloria, sic canlanlcanticum novum,
habent tam bonum Dominum, qui dat peccatoribus sicdicunt alleluia corde, ore, vila. Yel ita : Hsee
veniam et gratiam, immeritis vitam aeternam. Fa- est gloria, quasi dicat: Ila et ila faciunt sancti. Et
tuus extra in fabulishominum laetatur; sanctis vero gloria haecest omnibussanclis ejus, id est ita con-
hic modus gaudii est, ut ad illum referanl bona qui sequenlur seternam gloriam. [Cassiod.] Yel ita ab
dedit. -;# illoloco : Exsultabunt, et accipit totum de futuro.
VE«S.6. — «Exsultationes Dei in gutlure eoruin, ^ et prsedicatur virlus Dei et potentia in gloria san-
< et gladii ancipites inmanibus eorum. » ctorum; quasi dicat: Exsuitabit mansuetos, et tunc
Extultationes Dei, [Atig.] non fueruat in gulture sancd exsullabunt ingloria, id est in vindicta malo-
vel faucibus eorum, id est in lingua. Sic enim lae- rum. Yindictaenim peccanliiim glbria est sanclo-
tantur incubilibus et fauclbus, id esl in corde et rum. Et Imtabunturin cubilibusmis, id est in divi-
lingua, ut non sibi tribuant, quod boni sunt, scd sis mansionibus, de quibus Dominus ait: ln domo
Deo a quo acceperitntquod sunt, et sperant id quod Patris meimansionestnullwsunt (Joan. x\\). Et tunc
nondnm snnl. Et gladii, vel framcseancipites,vel bis crunlexsullationes Deiingullureeorum, quia incor-
acuti, vel acutae,id esl sermo Chrisli, qui acutus de et in lingua, non desinunt laudarc Deum, a quo
esi Veteri et NovoTestamento, ertint in manibus, id selerna habent, et gladii ancipites, id est verbum
est in potestate eorum, iit dicant ubi velint el cui Dei vel sentenlia judicii de bonis et malis erunt, iit
veUnt. Ad qnid? , manibus, id est in potestate eorum. Tunc enim po-
YERS.7. — <Ad faciendamvindictam iu nationi- teslatem verbi Dei accipientes cum Domino judi-
< bus, increpationes in populis. > cabunt, sedentes super duodecimsedes. Et tunc ve-
' Ad
faciendam vindiciam in nationibus, [Aug.] id Q re Detvindicta el increpatio in populis. Undesubdit,
est ad hoc ut occidant, illo gladio peccatores bis ad faciendam,etc, quasi dicat: Gladios habebunt, iu
acuto, ut sic vivificentur secundum illud : Ego occi- nanibus, ad faciendamvindiciaminnationibus,et in-
dam, el vivere faciam (Deut. xxxn). Et, ne putares crepationes in populis. Ecce quanta gloria et gau-
sanguinetn fundi exponendo determinat, id est ad diumsanctorum turicerit, quandopauperes,qui erant
faciendat increpationet, vel objurgationes, in popu- hic derisui, habebunt hic potestalemvindicarein su-
Us.Et perbos. Ad alligandos reges eorum in compedibus,
YEBS.8. — < Ad alligandosreges eorum in com- et nobileseorum i» tnanicit ferreis, quia tune reges
« pedibus, et nobiles eorum in manicis ferreis. i terraeet nobiles sseculi ligabuntur in compedibus*
Ad aUigandotreget eorum in eompedibut,[Aug.] de quibus non erit liberum exire; ferent vincula
ul est in praeeeptisDei, et ad alligandos nobileseo- fcrrea, ut grfivia ad porlaqdum, et quaenon possuiit
rum in manicis, vel vinculis ferreit, id est Dei man- rumpi, scilicet tormenta gehennse, et sic fiet judi-
datis, quaedicunlur vincula ferrea dura, quia sunt cium conscriptiim, tit faciant. Quasi dicat: Ad hoe
et insolubilia. Ut est illud : Quoa\ Deus conjunxit, habebunt gladios, ut faciant in eis judicium conscri-
homonon teparet (Matlli. xix). Et Uem: Alligaluset plum, id est comprobalum ab angelis et «niversis
uxori, noiiqumreretolutionem(l Cor. vn). Hisvin- D sanctis, vel in pluribus Scripturselocismemoratum.
culis ligautur gentium reges et nobiles saeculi ab De quo Apostolus : Nescitis quia angelos judicabi-
infirmis et contemptibilibus hujus mundi, quos ele- • mus ? (I Cor. vi.) Et ne pules hanc potestatem esse
git Dominus, ut fortia confundereti ipsosque imple- solis apostolis, addit, et gloria hwc, scilicel potestas
vit Spiritu sancto, el dedit eis frameas bis acutas ut judicii, est oninibus sanctis ejus, scilicel omnibus
ad Christi timorem nobilium corda converlerenl, et perfectis, qui pro Christo omnia terrena reliquerunt.
saecularinobilitate contempta paupeftatem eligerent COLLATIO INPSALMtMCVLIX: t CANTATE DOMINO
et nobililatemin Christo. Yoluit enim prodesse im- CASTICUM MOVUM, .» etC.
peratori, de piscatore, non piscatori de imperatore. YERS.2. — Filiw Sion. Tametsi idem pplleanl fi-
Per hos ergo ligavit reges et nobiles vinculis fer- lii Sion, et filiaeSion, manilestum est lamen inHe-
ne ad illicita. El hoc est judi- braeo et in Graecoessg filii Sion, ac sic omnesinter-
reis, progi-ederentur »33BENE SION,Tlo.tsiwv.Denique,
cium quod faciunt sancti, per omnes gentes. Unde pretes legunt jvs
Scriptura subinde nunc dicit filiosSion, nunc fi-
subdit: lias. Atqui admonemur a D. Hieron. ad Suniam,
316YERS.9.—<Utfacianl in eis judicium conscri- ubi nulla est serisus mutalio, declinare superfluas
« ptum : Gloria haecest omnibus sanctis ejus. > contehtiones, quas dicit esse ihentias.
PATROL.GXCL tVl
 1291 PETRI LOMBARDl 1292
VERS.3. — In psatierio. Hebr. TM CINNOR , id A git Arnobius. Heb.'mnan ROMEMOTH, Grsecus,
cst cithara. Sed scribit Hieronymus ad Marceltam j^wtjEif. D. tamen Augustinus legit eXsullationes.
in.ea epistola quaedisserit quid sit SELAH
Hebraeis, Et ne quis causalur scriptoris vilhim, semel et ite-
quod tunc temporis psahni juncta voce ad organum rum repetit in enarratione, jungensei quodmoxdi-
canebantur. Ob id non debet esse mirum, quod ac- xerat, Iwtabuntur in cubilibussuis. Utcunque fuerit
ceperint psallerium
— pro cithara. exsullaliones Dei, el exaltationes suntejus laudes.
VERS.7. Exsultationes Dei. Hebraeuset Grse- Proinde parvi refert.
cus habent exaltationesj ac ad eumdem modumle-

PSALMUS CL.

TSAXMI TITULUS : « ALLELUIA. » dit sonum. Cithara sponso cantal, et ab imosonat.

Laudate Dominumin sanctis ejus. Titulus : Alle- Haecomnia humanis aclibus comparata, id est con-
luia. Psalmus iste est terlius eorum. Qui sunt sine siderata, juxta usumbumanorurnacUtum,figuraliter
divisione. Atomus enim est bic psalmus, in quo ibi dicuntur laudes Dei persenare. In tuba enim rex
intenditur, ul laudetur Deus, quia congregavit san- esse significatur; inpsalterio, Deus; in-cithara,
clps, et deposila fragilitate suse imagini reslituit, et Jj sponsus. Et est sensus : Laudatecum insono tubse,
jam conformes gloriaesusein bealitudine locavit, id est laudate ut regem, quia vos in Iiello diaboli
ubi est omnis abundantia. Hic ergo agitur de laude vincere fecit. Et, laudatein psallerio, id est ut Deum,
Dei in sanctis ejus , qui glofificatisine fmelaudant. quia vos fecit summos. Et laudate eum in cithara,
Monetur enim civitas Dei, scilicet unitas oninium id est ut sponsum, quia vos ab imis liberavil.
sanctorum, ore et animo canere. In hoc culmen di- YERS.4. — < Laudale eum in tympano et choro;
vinaelaudis, omnis psalmodia perducitur, quse laus « laudate cum in chordis et organo. »
hic nuptiali dulcedine decanlatur. Quibus ergoPro- Laudale eumin tympanoet choro, [Aug.] id est in
plieta in principio libri hujus recte conversationis carne mutata, et vocum cordiumque concordia.
formam ostendit, jam in illa ccelesti Jerusalem re- Tympimumfit de corio extenso inligno. Chorus ve-
ceptis dicit in eis laudandum esse Deum , quia ro esl lemperata vocum oollectio. Laudate eum in
omnia eis dedit, sic incipiens : chordis et organo. Chordas ponit pro omni instru-
7
YERS.I.— < Laudate Dominumin sanctis ejus; mento musico, quod chordarumtensionesonat. Or-
« laudate eum in firmamentovirtutis ejus.» ganum est quasi turris fistufis diversis fabricata,
LaudaleDominumi» sanclis.ejus,pro his quaesan- flatu folliumsonans. [Cassiod.] Et, ut haecomniade
ctis suis dedit. Laudate eum in firmamento virlutis G hominibus acciperes, ados hominisvenit; el expo-
ejus, id est pro eo, quiamorte sua diabolum supe- nehs quid sit laudare in chordis et orgaho, subdit:
ravit, et credentes ad coelumpeiduxit. Et VERS.5. — t Laudate eum in cymbalis beneso-
YERS.^. — « Laudate eum in virtutibus ejus : t nantibus ; laudate eum in cymbalis jubilalionis.
< laudate eum secundum mullitudinem magnitudi- « Omnis spiritus laudet Dominum!>
« nis ejus. »' Laudate eum in cymbalis benesonanlibus.[Aug. ,
Laudate eumin virtutibus.ejus {Cassiod.], vel ii) Cassiod.] Cymbalabene sonantia labianostra sunt,
potentalibus ejus, scilicet quia omnia sunt subjecta qua; cordi concinna, in laudibus Dei bene sonant,
sub pedibus ejus, cui flectitur omne genu, coele- in quibus est similitudo cymbalorum, et harmoniam
stium, terrestriumet infernorum, sicut Apostolusait reddunt. Et ideo inter instrumenta musica be.ne
(Philipp. n). Laudate eum secundum multitudinem sunt. Ad lilleram, cymbala bene tinnientia sunt ex
magniludiriisejus, sed quomodo hoc fieri polest, permistismetallisparvissimsephialse^quaeacutumso-
cum ejus magnitudinis non est finis? Sed spirilua- num reddunt, etharmoniam faciunt.[Aug.,Cassiod.]
libus et sanctis dicitur hoc qui sine fine laudant. Et ne putes esse cymbala ista sine anima addit:
Et cum non sit linis magnitudinisejus , secundum ,_ Laudateeum in cymbalisjubilationis, idest in labiis
eam laudatur, cum sine fine laudatur. Et est lau- jubilum inlus conceptum extra monstrantibus. Et
jdate eum secundum multitudinem magnitudinis quiaomuia spiritualiter intelligi vulj, aptofinecou-
ejus, idest sine fine, sicut non est finismagnitudi- cludit onmis spiritus, scilicetangelicusethumanus,
nis ejus. [Cassiod.] Quomodoautem laudari debeat laudel Dominum;non caro et sanguis, quaenon pos-
per similitudines mysticas usque ad finem psalmi sidebuntregnum Dei, non ambitus saeculi; sed quod
dicit, subdens : est in natura rerum sublimius ad laudem monelur,
VERS.3. — « Laudate eumin sonotubse, laudale quod scilicet cocleslia sapit, seterna capit, scilieet
t eum in psalterio et cithara. » spiritus brevis et perfecta seientia de modo divinae
Laudate eum in sonotubm, laudate eumin psatte- laudisin hoc psalmo docelur, scilicet ut Deumspi-
rio et cithara. [Cassiod.]Quasi dicat: Tuba concre- ritualiter omnia laudent. {Aug.]In his'totius musi-
pet xegi, psalteriumcanat Deo, cithara cum reliquis caeperfectio est. Etenim fiatus in tuba pulsus in ci-
instruraentis canat sponso. Tuba enim terribilis, vel thara; et in eymbalis, vox in choro. Quibus musi-
inbellosumilur, vel.inadvenlibus regum apparatur. cis instrumentis significalur spiritualis harmonia,
£salierium in.laudibus Dei sonat, et a summored- quse non auribus sed pura menle advertitur. Velila
1293 COMMENTARIUM.IN PSALMOS. — PSAL. CL. . 12M
ab illo Ioco : Laudate eum" in firmamenlo virlutis A gesimus est. Ilunc enim librum Dayid composuit
ejus, id est quia sanclos ila firmavit sua virtute, ut in numero centum quinquagirita psalmorum, per
amplius non moriantur. Virtus ejus estin hoc fir- hoc nobis magnum . commendans sacramenlum ,
mamento. Est enim virtutis magnsequod sancli jam quod patebit si quindenarii non ignoretur mysle-
uon morientur, et mors eis ultra non dominabitur rium. Quod enim valet quindecim in ordine singu-
(Rom.\i). Et laudate eumtn virtutibus, vel in polen- Iorum, id est unitatum, -hoc centum quinquagii.ta
lalibus ejut, id est pro potentatu quem sanctis suis inordine denariorum, et mille quingeuti in ordine
contulit. Polentatus enim Dei quem fccit in eis, di- centenariorum, et quindecim millia in ordine mil-
citur quod regnant cum illo in selernum ; et ipsi lenariorum, quia, sicut quindenarius ex quindecim
sancti sunt mullitudo magnitudinis ejus. Unde unitalibus subcrescit, sic centum quinquaginla ex
subdit, laudate eum secundummultiludinemmagni- quindecim denariis, et mille -quingenli ex quinde-
tvdvus ejus, id est sanctos, quia eos magnos fecit, cim centenariis, et quindecim millia ex quindeciiu
ettammultos, scilicet milliamillium. Unde : Millia millenariis. Ideoque quod significatur per quinde-
milliumminislrabant ei, etdecies cenlena millia as- cim, hoc idem per cenluin quinquaginta, et per
sistebantei (Dan. vn). Idem ipsi sancli sunt inom- alios duos numeros significatur. Cognito ergo sa-
nibus musicis instrumentis significali, fquseponit B cramento iiuinderiarii reliq.uornmnon lalebit myste-
pro significantiadivinaelaudis, id est ut significet rium. {Juindecim ilaque significat duorum Testa-
ea pro quibus laudare debent et quomodo. Et a luba . mentorum concordiam. Constat enim ex septenario
incipit, dicens : Laudale eum in sono tubw, id est et octonario. Septenaritis autem. significat Vetus
propler excellentissimamlaudis claritatem quae in Testamentum, quia in Yeleri Testamento obser-
vobis est, laudate eum in psallerio et ciihara, id est vabalur Sabbatum, qui est dies seplimus, et
de coeleslibuset terrestribus, tanquam eum quifecit septima septimana,. et sepiimus mensis, et se-
ccelum et terram. Psalterium enim a superiori so- ptimus anrius septimaedecadis, qui jubileus dici-
nat, ut dictum est, cithara ab inferiori. Ideoque tur. Octonarius vero ad Novum Teslamentum re-
per.psalterium ceeleslia, per citharam terrestria si- fertur, quia in Novo Testamento Dominicus dies
gnificantur. Laudate eum in tympano, id est in car- ©bservatur, quiest octavus postseptimum.ldem est
ne mutata, quseest sine omni corruptione. Tympa- et primus post Sabbatum; el primus in prima
nuoi enim fit decorio siccato et infirmato. Etchoro, rerum conditione, secundum hoc mysterium est
id est in pacata societate. Et laudate eum in chordis, numerus psalmorum. Ideo enim centum quinqua-
id est in carne jam a corruptione liberata, quam _ ginta sunt, qui numerus eodem adnotatur myste-
ante per tympanum significaverat; elorgano, idest rio qtio quindenarius, ut oslendalur libri hujus
in concordi diversitate. Organum est generale no- doctrina, utrique consonare Testamenlo.Ecce quare
men omnium musicorum vasorum, licet usu dica- boc numero psalmi conscripti sunt.
lur organum quod inflalis follibus sonat. Chordse Nunc animadvertendum quare per quinquagenas
vero sunt caro jam a corruptione libera , quibus ad- et per tres hoc opus distinguatur. Ideo per quin-
dit organum, non ut singuli sonent, sed ut diversi- quagenarium distinguitur, quia hic numerus ma-
tate concordissima consoneut, sicut fit in or- gnis ac diversis adnotatus est sacramentis. Constat
gano. Habebunt enim sancti tunc differentias suas enim hic numerus, scilicet quinquaginta de septima
consonanles, non dissonanles, id est consentientes septimanarum, id est de septem septenariis, addito
sicut et diversis vocibus, sed non adversis fit cantus uno, tanquam ipso octavo, ad delerminandum
suavis. Laudate eum in cymbalis benesonanlibus. "quinquagenarium. Per septenarium vero septifor-
Cymbala invicem se tangunt ut sonenl. Ideo labiis mis Spiritus figuratur, et per ipsum quoque quin-
nostris a quibusdam comparanlur, sed melius in quagenarium, quia tot diebus completis post re-
cymbalis ihtelligi ptito illos qui invicem se hono- surreclionem venit Spiritus .sanctus super congre-
rantes danl iaudem Deo. Et est, laudate eutn in D gatos in Chrislo, qui Spiritus septenario numero
cymbalis benesonaniibus, id est in his quaese invi-» praecipue in Scripturis commendatur. Hoc igitur
cem monentes et honorantes laudant Deum et de- numero distincti sunt psalmi, ut significetur nos
leclant. Et notandum quia tria sunt genera sonorum, septiformis gratiae Spiritus sancti fieri participes,
317 quorum nullum hic praetermittilur. Fil enim si doclrinam psalmorum custodiamus. Ideo etiam
sonus voce, ul per chorurn; flalu, ul per tibiam; hoc numero fit psalmorum distinctio, quia hic nu-
pulsu, ut per citharam. Hsecomnia ad hymnos nu- merus, scilicet quinquaginta in quadraginta et de-
ptiales pertinent, sed per similitudines non proprie- cem dividitur. Unde et Chrislus eum sie divisit,
tates referunturad Deilaudem insanctis ejus. Ideo- qui quadragesimo die post resurrectionem in cce-
que ne pules cymhala sine anima hic intelligi, ad- lum ascendit. Inde post decem dies Spiritum san-
dit : Laudateeum in cymbalisjubilationis. Estenim ctum misit. Per quadraginta vero lemporalis habi-
jubilatio ineffabilislaus quae non nisi ab anima pro- tatio hujus mundi ostenditur. Et lex Moysi per
ficiscilur. -Omnisspiritus laudet Dominum, qui non qualernaiium ostendiliir. Per denarium lex. Qua-
nisi spiritualiter laudandus est. ternarius enim in quadragenario, et ex quatuor et
Sciendum quia psalmus iste centesimus quinqua- decem in se ductis multiplicato praevaletquantura
':'.j395;'; ; PETUI LOMBARDI ' ':'.,..' 1296
ad. significatiOnem. Quatuor eivim parles habel A . sericordia et judicio; tertius, de laude Dei in san-
mundus ct annus, et quatuor sunt elemenla, ex clis' ejris. Isti sunt namque tres status religionis
Sic enim ad seternam bealamque vi-
quibus omnia eorpora constanl : denariiis autem Christianae.
dam-
iegem significat propler Decalogum mandatorum, lam lendimus. Prius per pcenitentiam peccata
ad se
<juse fiieruiit scripla in tabulis. Huic autem nu- namus, vocante Deo pcenilentiam, quos apud
mero, scilicet quadragenario, additur denarius, ut in occulto praedestinavit. Inde per misericordiam
ne judicium in futuro ti-
quinquaginta compleantur. Denarius viro vilam justificati bene vivimus,
aeternam significat. Conslat enim ex tribus et se- meamus, Deo vocatos justificante hic per miseri-
civi-
ptem. Ternarius ad sanctam Trinitatem refertur. cordiam et timorem judicii, in quo judicio de
ini-
Septenarius vero qui constat ex tribus et qur.tuor tate Domini disperdentur omnes qui operantur
ad duplicem hominis naluram, qui conslat cx quitatem. Tandem ad vitam glorificati intramiis,
anima et corpore. Ad animam perlinct ternarius ubi Deum sine fine laudamus, ad hoc etiam, id est
propler triplicem vim animae; quaternarius perli- adhos ties slatus designandos, quod Dominus ait in
net ad corpus propter quatiior elementa. Tunc igi- Evangelio : Ecce ejicio dwmonia,et sanitates perficio
iur aeternilatis beatiludo in nobis perficietur, cum hodie et cras, et terlia die consummor (Luc. xm).
utriusque naturse nostrse sabbatismo potiti Trini- ^ Dsemoniaejicit cum nos a peccalis poenitentiam
tati increatse conjungemur. Addito ergo denario solvit. Sanitalem perficit cum per misericordiam
quadragenario velut mercede, pro impleta in hac juste vivere facit. In futuro consummabitur, cum
vita lege Dei reddita, ipsa seternitas figuralur. Ideo nos coronabit. Quos slatus etiam in sua passione
-ergo hoc numero psalmos dislinxit, ut significet et dormitatione et evigilatione ostendit. In cruce
eos qui in prsesenti hujus psalmodiae doctrinam enim patiendo, de diabolo triumphavit, in sepulcro
servanl legem implere, et denario seternsevilse in quievit, in resurrectione exsultavit : ita et nos
futuro coronari, assignata gemina ralione, quare poenitentia qua vincimus diabolum, cruciat. Justi-
per quinquaginta dislincli sunt psalmi. Videndum tia quaa malis quiescimus, tranquillat. Yita aeterna,
est quare distinguantur per tres quinquagenas. Ideo ubi videlur Deus sicut est, glorificat atque jueun-
rscilicet ut insinuetur beata Trinitas, quse omnia dat. Peenitenliaeigitur vox est: Misereremei, Deus.
praedicta praestat. Donat enim septiformem gra- Justitise vox est: Misericordiam et judicium can-
tiam, juvat ad implendam' legem, et $n futuro re- tabo tibi, Domine. Yilae aeternsevox est : Omtds
miinerat, sicut cum trinitas multiplicat quinqua- spiritus laudet Dominum.
ginla, faciunt centum quinquaginta, qui numerus Q COLLATIO INPSALMUH CL: t LATJDATE DOUINUM
•omniumpsalmorum est summa el plenitudo. IN SANCTIS EJCS,» etc.
^189) Quaeriquoque solet utrum unus sit liber YERS.1. — Laudate Dominumin sanclis ejus. D.
^Psalmorum, an plures. Hieronymus quinque libros Hieronymus, in sancto ejus; alii, in sanctiiate, sive
dicit esse propter quinque distinctiones, quas sanctuario ejus; Septuaginta, iv -coisar/iois.Haereticus
posset calinnniari hunc Iocum, si quispiam addu-
;fiunt per fiat, fiat. Cui obviare videtur quod dicitur .xeret ad causam honoris sanclorum. Sed quan-
in Actibus apostolorum i Sicut scriptum est in libro quam sunt infinita loca alia, quibus certo cerlius
Psalmorum (Act. i), non in libris dicit, sed in li- deinonstralur sanctos esse venerandos honore de-
non tamen extra viam hic locus ad hoc cita-
iiro dicit, quasi unus sit liber, non plures, quod bito, retur, vel juxta veritatem Hebraieam. Nam, qui sic
lamen superiori non repugnat. Rene namque multi verlunt, intelligi volunt de sacrario coelesti, ut ad-
libri, unus liber dicuntur, ut multaeEcclesiseuna , notat Muristerusin scholiis. Nemo autem Catholi-
et multicoeliunumccelum.UndeScriplura dicit quod cus polest dubitare virumCor. sanctum esse Dei tem-
plum, juxta Epistolam i, 3 et 6. Et Chaldaeus
.aquaesunt supra firmamentum, id est coelum(Gen. interprelatur, in domosanctuarii ejus. Adde psalm.
i). Et eadem ail : El aqum, qum super cados sunt. cxin, ubi psallimus: Facla esl Judma sanctificatio
Jdem significans per coeloset firmamentum, id est ejus. Hebrsei legunt ItZnpS LEOUODSCHO, id est si
ccelum, Potest etiam dici in libro Psalmorum, id p reddas ad verbum, tn sanctificationeejus, quod hic
*st in aliquo libro illorum quinque, quod tamen in Legilur, "RZTTpa REQ.UODSCHO. Insuper in principia
nsu locutionis vel non est, vel raro est. Duodecim psalmilaudale cxLvni, dicebatur : Laudate Dominum de
cmlis, eum in excelsis, non'arbitror aliqua
prophetarum eliam unus liber dicitur, et omnes excelsiora esse ipsis sanctis, extra Deum super ex«-
eliam canonicseScripturae a quibusdam unus liber celsum. Denique D. Chrysosl. in hunc psalmum
esse dicuntur, eo quod mirabili et divina unitate citans utramque lectionem, nihilominus inlerpreta-
concordent. Illud quoque non vacat, sed magna in tur de sanctis. t Alius, inquit, in sanclosejus, alius,
sanctificaiione ejus. Aut de populo hic ait, aut
consideratione dignum videlur, quod primus quin- propter vitam sanctam, et viros sanctos, aut pro-
quagesimus agit de ptenitentia ; secundus, de mi- pler sacerdotium. » Hsecille.'
(189) De libris Psalmorum fuse in prologo.
1297 IN EPIST, D- PAULl — PR^FATip.
COLLECTANEA J203
i'. : • ."•'. ' . ' •
: ... —-. ''.' ,;-—

PETRI LOMBARDI
MAGISTRISENTENTLARUM
J
PARISIENSIS QUONDAM EPISCOPI

COLLECTANEA

E OMIS D. PAUII APOSTOH EPISTOLAS

Ex DD. Augustino, Ambrosio, Hieronymo aliisque nonnullis S. Scripturae primariis inter-
pretibus summa arte diligentiaque contexta. Oous eximium et anno 1140 conscriptuui,,
minc primum in lucem editum.
(Parisiis, apud hwredesJodoci Badii Ascensii,1535, menseDecembri,in-fol.)

PETRI LOMBARDI PRTEFATIO.

Prlncipia rerum requirenda sunl.prius, ut earum A commendanda Dei gralia fortiter, prudenter atque
notitia plenior haberi possit. Tunc enim demum acriler dimicavit. Quaenimirum in illo evidentior
facilius poterit causaeratio declarari, si ejus origo et clarior apparuit, quia inter alia opera violenter
discatur. Si ergo epistolarum scriptursepost Evan- EcclesiamDei persecutus, pro quo summo dignus
gelium editaemodum et ralionem ostenderimus, po- fuit supplicio, pro maledictioneconsecutusest gra-
lerit videri veriun quod dicimus. Sciendum igitur -tiam, etpro damnatione suscepit misericordiam. In.
quod sicut in Ve.leriTestamento post Iegis Mosaicae quo ipso spes nostra plurimum sublevatur. Sicut
eruditionem,ubi culturaedivinae mandala contine- enim cum audimus David homicidam et adultertim
bantur, prophetica doctrina fuit necessaria, quse per poenitentiam prophetisespiritum recuperasse,.
redivivsrpopulipeccata suppliciorum denuntiatione omnis veniaediflidentia peccalOTitollitur, ita, cum
compesceret,atque eumdem populum bonorum re- Paulum prius Ecclesisepersecutorera, postea factuni
promissionibus ab obediendum ac serviendum.Do- apostolum et praedicatoremadvertimus, non nio-
mino viventi commoneret, ita in NovoTestaniento dicum spes nostra attollitur.. Inde est quod in Ec-
post Evangelium,in quo Chrts^ianaereligionis ordo clesia hse EpistolaePauli plus caeterisfrequentanlur
et perfectaesanctitatis doctrina traditur, Epistola- ut psalmi Davidmagis aliis prophelis. •
rum Pauli et aliorum perutilis secuta est doclrina, B ] Sciendumvero est quod xiv scripsit Epistolas, x
ul EcclesiamDei contra hserelicascommuniret pra- ad Ecclesias, iv adpersonassingulas, sub hujusmodi
vitates, et suborientiavitia resecaret, et post futuras myslerii insinuatione, ut scilicet. in hoc opere
qusestionesexcluderet. Hi sunt panni, qui ad extra- ulriusque Testamenti surama contineri monslrare-
hendum Jeremiamdelacu, funibus circumligali sunt; lur. Per denarium namque Velus Teslamenlum
(Jer. XMVHI).Epistolarum siquidem doctrina, legis significatur. Quaternarius vero Novi Testamenti
et prophetiseatque Evangelii consonis testimoniis,, nota est. Ideo itaque xiv scripsit, ul utrique legise
velut triplici fune, circumligata (Eccle. iv), de lacuL consentire insinuaret, atque semulorumcalumnianv
ignorantiaeet iniidelitatis peccator ad lucem gratiasi dirueret, ut ipsum legis Dei per Moysendatse de-
et veritatis educitur. Inter omnes vero epistolarumi structorem esse calumnianlium, eumque in odium
-
scriptores, Paulus in tribus et pluribus forte ex- Judseorumtrahentium; quos placatos habere volens,
cellit, scilicet in operis profunditate,infideiasser- - x ad Ecelesias scripsit. Ut sicut MoysesIsraelitieo
lione et graiiae commendalione, seu spei subleva-- populpaPharaonisetjEgyptiorum.servilute educto
tione/. In operis profunditate, quia hoc opus et cse-- x mandalorumdoctrinam tradidit, ita et ipse Apo-
teris prolbuus est, et ad intelligendum difficilius;; stolus DeiEeclesiasa diabolipoteslate,et idololatria'
in Ddeiassertione, quia Paulus in lege et prophe-- C servitute redemptas, x epistolarum doctrina infor-
tis peritus ad fidei catholicse assertionem congruaa maret. Ideo et xiv scripsit, ut duorum Testamen-
auctoritatum legis et prophetiseinduxit lestimonia,, torum concordiamatque convenientiamsignificaret,
ut esset basis sub columna; in gralise commenda- - quam et Moyses in duabus tabulis lapideis simul
tione, seu spei sublevatione, quia contra snperboss junctis, quibus legis Decalogus inscriptits erat,
etarrogantes, et de suis operibus prap-sumentes,proo ostendit. Moyses qiioque noster, id est Cliiistus
1299 PETBI LOMRARDL 1300
idem in coeria:ctim discipulis Pascha celebraus figu- A Epistolsrai eis misit, cunctis gentibus dominaban-
i-avit.Ibi enim lapis reprobalus, quern gessit angu- tur : ideoque sublimiores eranl omnibus populis, et
:
lus, mira praeslans in oculis nostris, panem super- intonabant prsecepta publica et privata eorumque
coelestem cum typieo agno conjunxit, finiens Te- fama omniinn hominum resonabat in 2 ore. Haimo
stamentum Vetus et inchoans Novum. Per agnum autem ab Athenis Apostolum scripsisse Romanis
etenim qui in veteri lege solemnis erat hostia, et dicit his verbis : t Ab Athenis civitate Grsecorum
hanc Epislolam, quos
panem qui novse legis sacrainenti fonna est, duo scripsit Apostolus Romanis
Testamenla figuravit, atqiie illa duO corijnngens, non ipse, non Petrus, non aliquis xu apostolorum
prsediclorum Testamentorum consonantiam decla- primum instruxit, sed quidam Judaeorum ereden-
ravit. Est euim rota in mediorotse, sieut vidit Eze- tium, qui fideChrisli ab apostolis percepta, ve-
chiel. nientes Romam, ubi 'princeps orbis residebat, cui
Ex praedictisitaque patet mysterii evidenlissima erant ipsi subjecti," quaeapud Jerosolymam didice-
ralio, qua Epistolas xiv scripserit et distinclex ad rant, Romanis evangelizaverunt. » Attende diligen-
Ecclesias, iv ad personas direxerit. Unde quorum- ter, quod Haimo dicit Apostolum ab Athenis scri-
dam insania repercutilur, dicentium Epistolam, psisse, Origenes vero, de Corinlho. Item inspice
quae ad Hebrseos scribilur, non fuisse Pauli, sed quod idem Haimoait Petrum Romanis primum prse-
Barnabse, vel Clementis, vel Tertulliani, vel Lucse. dicasse, cum ecclesiastica historia sic contineat :
Quos in hunc errorem occasio deduxit hujusmodi, « Claudiitemporibus clenientia divinseprovidentiae
quia>nec salutatioejus noniine intitulala prsescribi- Petrum ad urbem Romamjmisit. Ille adveniens
tur, et longe facundiore et splendidiore stylo quam primus in urbe Roma Evangelii sui clavibus ja-
cseterae edita est. Quibus sullcienter respondetur nuam regnl coelestis aperuit.» Hieronymus quoque
hoc modo : Quia si ideo non est dicenda Pauli, quia super Epistolara ad Romanos, ubi scriptum est: Ut
nemen ejusin titulo nom habet: ergo nec Barnabse, aliquid imperliar vobis gratim spiritualis (Rom. i),
nec alieujus prsedictorum, euin nullius eorum no- sic ait: tRomanos Pelripraedicatione fidemtenectes
BHiie scripta sit. Nec ob id qnoque Pauli non esse confirmare se velle Paulus dicit: non quod minus
putanda est, quia diligentins est scripta, eum natu- accepissent a Petro, sed ut duobus apostolis atte-
rale sit unicuique plus valere in sua lingua quam stantibus atque docloribus, eorum corroboraretur
in peregrina : illarn enini Hebraice , cseterasvero fides. »
Groecescripsit. Nomen vero suum ideo prsemitlere Harum itaque auctoritatum conllictum qui vide-
noluit, quia Hebrseisodiosus erat, eum legis destru- Q tur dirimentes, dicimus Petrum primum praedicasse
ctorem arbitrantjbus. Quocirca de legis atque Romanis, quanlum ad alios apostolos, sed non pri-
ca^remoniariimabolitione tractaturus, rccte nomen mum quantum ad omnes credentes. Item, dicimus
suum taeuit, ne prsescripti nominis mvidia, utilila- AthenisPaulum Epistolse partem seripsisse, Corin-
tem sequentis excluderel lectionis. Est itaque et illa thi vero perfecisse, atque inde eam Romanis desti-
Epistola Pauli, sicut et alise. .nasse. Vel potius igitur prima ponitur, quia pri-
De ordine quoque Epistolarum quseri solet, quare mum gradum erroris destruit, scilicet superbiam r
non ordine sint dispositse, quo ab Aposlolo editse, omnium malorum radicem, sicut scriptum est:
quod constat non esse, cum Epislola qusead Roma- Inilium omnis peccati superbia esl (Eccli. x). Quae
nos scribitur, prima ponatur, quse tamen non est naitionecoelestissublimium mentes inhabitat, sub
ante alias omnes scripta. Epistofam enim quae ad cinere et cilicio latitans. QuaeRomanosadeo oc-
Corinthios scribitur, ante istam f scripsisse vi- cupaverat, ut inter se altercanles, et se sibi invi-
detur, quia hanc de Corintho scripsisse evi- cem prseferentesdissensiones et schismata facerent.
denter monstratur ex eo quod dixit : Comtnen- Erant enim Romani de Judaeis et gentibus ad Chri-
do vobisPhwben sororem nostram, minislram Ec- stum conversi. Judaeiautem proper sanctos Patres,
elesiw qum est Cenchris (Rom. xvi). Cenchris D aquibus orijinemducebant, et propter Iegemquam
enim dicitur locus Corintho vicinus, imo por- soliinter caeterasgentes acceperant, gentilescreden-
tus ipsius Corinthi. Ex hoc ergo apparet de Co- tes despiciebant, dicentes propter observautiam legis
rintho scripta, et ex eo quod dicit: Salutat vos cui servierant meruisse accipere graliam Christi,
Caius hospes (ibid.) ; de quo scribens Corinthiis et fidem Evangelii, et propter merita operum legis,
commemorat dicens : Gratias ago Deo meo, quod sibi venisse Evangelium Domininostri JesuChristi.
neminemveslrum baplizavi nisi Crispum et Caium Atque his iniiali, gentibus se prseferebanldicentes :
(ICor. i). Nos de lege Abrahse sumus, cui primum facta est
Hsec ergo Epistola ad intelligendum cseterisdiffi- promissio, nos populus peculiaris Dei sumus; nos
cilior, in qua Apostolus videtur perfeclior, prima- de ^Egyploforti manu et mirabilibus sighis Domi-
tum obtinuit in corpore Epislolarum : non quod ab nus eduxit; nos*siccovestigio mare Rubrum trans-
Apostoloprima sit scripla, sed causa dignitatis Ro- ire fecit, in deserto manna pavil, aquam de petra
nianorum, qui tune temporis universis gentibus produxit, et aliis sub silentio reliclis, nos soli su-
imperabant. Interpretantur autem Romanisublimes iiuis digni legem Dei accipere et ejus voluntalem
sive tonantes, quia illo temporc, quo Aposlolushanc cognoscere. Ad nos quoque specialiler Dei Filius
1301 '- COLLECTANEAIN EPIST. D; PAULI. — IN EP. AD ROM. 1502
venit, ut ipse in Evangelio ait: Non sum mistus A omnibus gratis venisse gratiam fidei Evangelii
nisi ad ovesqumperierunt domui lsraet (Matth.xy). Christi: quam propterea et graliam vocari ostendit,
Gentiles autem contra dicebant: Quanto beneficia quia non quasi debitum justitiae redditaest, sed
plura vobis exhibita memoratis, tanto vos deterio- gratuito data. Quid enim est gratia ? Gralis dala,
res esse ostenditis. Eisdem siquidem pedibus qui- donata, non reddita. Si enim tibi debebatur, ante-
bus raare transivistis, ante idoJum postea saltavi- quam graliamhaberes, merces tibi reddita est, non
stis,-quod et propriis manibus fecistis. Et illo ore gratia donata. Herito itaque haec Epistola prima
quo paulo ante de submersione in Pharaonis et ponitur, quia omnium malorum, ut prsedictumest,
iEgypliorum laudem Deo persolveratis, idola ado- radicem perimit.
raslis. Prseterea manna coelitus .datum in deserto Assignatis rationibiis operis, numeri et ordinisr
fastidistis, cupientes redire in jEgyptum ad ollas Epistolarum, explicato quoque, unde et quare Apo-
carniunu Ssepeetiam Dominum in iram irrilastis. stolus Romanis scripsit, superest de materia el in-
Ad ultimum Christum- vobis in lege et prophetis tentione et modo tractandi exsequi. Generalisom-
promissum occidistis. Nonne itaque vobis digniores nium Epistolarum materia est doctrina Evangeiii;
sumus, qui ut de Christo audivimus, in eum credi- intentio, monere ad obediendum evangelicsedoclri-
dimus? Unde per Prophetam Dominusait: Populus B nae. Praeter haecautem in singulis proprias inlen-'
quem non congregavi,terviet mihi, in aurem autem tiones et materias requiremus. Prima itaque Epi-
obedietmihi (Psal. xvn).'Unde constat nos non ex stola materiam habet Romanorum vitia, atque gm
militiasedex ignorantiadeliquisse. Si enim prophetas tiae Dei bona, ad quse eos hortatur: intenlio, vitia
aut apostolosante habuissemus, idola non coluisse- eorumdem increpare et ad veram pacem et fiatet-
mus. Quodautemdegenerisnobilitate-vos jactatis , nam concordiam sub manu gratise humiliare, Mo
siquataliumgloria est, tunclsmael etEsau possunt dus tractandi talisest: More scribentium epistolas
pariter gloriari, cum de eisdem parentibus sint salutationem prsemitlit, in qua tria facit, Commen-
nali. dat enim personam suam et negotium et auctorem
, His itaque altercalionibus Apostolus se medium negetii: in quibus congrue captat benevolentiam.
interposuit, omnes illorum contentiones'hinc inde Post salutationem vero utriusque partis yitia ar-
dirimens, et quasi bonus concionator voce sonora guit, ostendens gentiles a naturali ralione, et Ju-
illos alloquens, ad unam omnes concordiam ad- daeos a lege exorbitasse. Deinde pluribus modis
duxit, ostendens nullos eorum stiis meritis esse ostendit juslitiam et salutem seque utrisque essc,
salvatos (quia omnes et Judaeiet gentil.es sub pec- non per legem, sed per fidemChristi Jesu, ul a
cato tenebantur), sed per gratiam Dei. Pro alterca- ' lege eos lollat, et in sola fide Christieos constituai.
tione itaque praedicta scribit Romanis,' confutans Girca finem vero moralis subditur instructio, atquc-
ntodo Judaeos, modo gentiles, et docens eos humi- in actione gratiarum finem tenelEpistola. Praemittit.
liari, ut omhia atlribuant gratiaeDei, et oslendens autem salutationem, dicens :

IN EPISTOLAM AD ROMANOS.

1 CAPUT PRIMUM. abofflcio, A nom ne, dicens, Paulus; a conditione,

senut; a dignitate, apostolus; ab officio,segrega-
V*RS.i, 7. — < Paulus servus Jesu Christi, tut inEvangelium Dei. Ex nomine aulem laudem
< vocatus apostolus, segregatus in EvangeliumDei, sortitur; si vis ipsius nominis et ratio impositio-
< qtiod ante promiserat per prophetas suos in Scri- D nis animadverlatur. Paulus enim Hebraice, quietus
< pturis sanctis de Filio suo, qui factus est ei ex Grsece, modicut Latine sonat, id est hoc nomen
< semine Davidsecundum carnem, qui praedesliua- Pautus, quod est Hebraicum origine et- invenlione,
< tus est Filius Dei in virtute, secundum spiritum non terminatione, impositum est Apostolo proprie
< sanctificationisex resurrectjone morluorum Jesu in notam geminae virtutis, gcilicet modicitatis et
< Chrisli Dormni nostri, per quem accepimus gra- quietis, quarum alteram nolat boc nomen generali
• liam et apostolalum ad obediendum fideiin onini- appellationeapud Grsecos,id esl quietem ; alleram,
< bus gentibus pro nomine ejus, in quibus estis et apiid Latinos, id est modicilatem.Hoc enimnomen
< vos vocati Jesu Cbristi, omnibus qui sunt Romae Paulus.cum sit appellativumapud Graecos,Hebrseos
< dileclis Deivocatis sanctis. Gratia vobis et pax a et Latinos, impositum Apostolopropriuirr fuit, qui,
< DeoPatre nostro et DominoJesu Christo. > ut ait Beda super Actus apostolorum, anno passio-
Hucusquependet litlera ut perficjalursenlentia, et nis et resurreclionis Christi ad fidem venisse per-
subintelligitur, mandat, vel scribit. In hac autem hibetur ; tertio vero decimo anno post Christi pas-
salutalione primum personam commendat quatuor sioncm apostolalum genlium cum Barnaba, et Pauli
modis, scilicet a nomine, a condilione, a digoitate, vocabulum accepisse. Prius enim vocabatur Saulus..
 1303 \ PETRI LOMBARDl 1364
a Saiile persecutore, quia sicul ille David, ita hic.;A [Origenes]Non enim per hoc laeditur.veritasliber-
Ecclesiam Dei est persecufus. Quarto autem decimo . tatis in Paulo, quia omni libertate nobilior est ser-
anno, juxta condictum apostolorum,ad magisterium vitus Christi. Dicendoergo servus, nomcnhumilita-
genliumeslprofectus. Huicautem sententisedenomi- lis ponit, ut ad eam provocet superbos qiiibus scri-
ne Pauli, consentil Augustinussic dicens: (1)Non ob bebal. Et ne misera servitus videalur, non.simpliii-
aliud boc nomen, quantnm mibi videtur, Paulus sibi ler ait servus, sed addit, Jesu, id est Salvaloris, cui
elegil,nisi ut ostenderetse parvumtanquam minimum merito omnes servire debent: ei eteniin servire
aposiolorum: ipse pnnio Saulus, pbstea Paulus di- regnare esl. Jesus vero Hebraice, tother [o-6>T»p]Grse-
ctus est : nec quasi jaclanlia aliqua noirien sibi ce, Laline salvalor dicilur. [Haim.] Quod nomenab
inutavil Apostolus, sed ex Saulo factus est Paultis, angelo fuit impositumDei Filio, eo quod salvumfa-
id est ex superbo niodicus, id est humilis ; paulum ciat populnm suum a peccatis eorum (Matth.t). Ad-
cnim niodicum esl. [Ambrosius]Immulatum ergo se dit, Christi, id est regis et sacerdotis. Chrisiusenim
esse significans, ex Saulo quod interprelatur inquie- Grsece,messias Hebraice, Latine dicitur unctus, et
tudo yel lentatio, Paulum se dicit, id est quietum. in VeleriTeslamentoreges et sacerdotesungebantur.
Qui enim prius tentationes aliis inferebat, posl eas Chrislus autem unetus est, non oleoTisibili,sedrin-
passus est. [Yictor episcopus Cap.] Porro ex fiiore B ' visibili,id est oleogratiaespiritualis.Undein Psahno:
sanctorum apostolorumid fecisse perhibetur, qui in Unxit te Deus, Deus tuus, oleo Imtitiw(Psal. XLIV).
virtiitibus proficienles mutato nomine sunt vocati, Hoc nomenaliis ofirafuit adjectum, sed Jesu factum
ut essentetiam ipso nomine novi, ut Cephas, et filii est proprium. Et est hoc sacramenli nomen. [Au-
tonitrui, et hujusmodi. Unde et sancla Ecclesia jam guslinus, Haini.] Servum autem Jesu Chrisli se pro-
in consuetudinem duxit, ut quos in cathedra beati fitens Apostolus, a lege factorum se exutum oslen-
Pelri apOstolisublimat, nominaeis mutet.Vel, sicut dit, et utrumque nomen ponendo, id est Jesu Chri-
Hicronymusait : Paulus a primo spolio quod san- sli, unam Dei et hominis contra hsereticos perso-
clse Ecclesiaecoritulit, scilicet a Paulo Sergio pro- nam esse testatur, ne alium quidem Jesum, alium
consule, quem apud Cyprumconvertit, hoc nomen vero Ghristum suspicaremur fuisse, sed unura et
sibi iniposuit, ut. sicut Parthicus, qui Parthos su- eurodemsciremus esse. VocaiusAposlolus(2). Ecce
peravit, et Germanicus, qui Germauiam vicit, est dignitas ad quam proraotus est, ecce de humili fa-
dictus, sic ab eo principe quem prius subjugavit ctus est.altus. Ac si illis superbis quibus scribebat
Paulus sit appellatus. [Origenes]Sed, quia nulla la- diceret: Ex servo et humili fecitme Deusapostolum
lis in Scripturis divinis constietudo deprehenditur Q , et sublimem, ila et vos humiles sitis ut exaltemini:
inagis placetquod in nostraconsuetudinefreqiienler Qui enimse humilial exallabitur (Luc. in.)Graliam
reperitur. Invenimusenira in Scripturis, alios binis, vero commendans,non simpliciler ait Apostolus,sed
alios terriisusos essenominibus,et hoc utiquein utro- et ponit, vocatus, quasi non a se veniens lanquam
qiie, ut Salomon qui Ecclesiasles et Idida vocatus sibimet honorem suraeret, sed a Deo vocalus est
est; et Matthseusqui et Levi dictus est, et alia plu- Apostolus, id estad apostolatum; et aeterna ele-
ra in hunc modum. Secundura ergo hanc corisuetu- ctione, quse est secundum propositum, et tempo-
dinem videtur nobis et Paulus duplici vocilatus vo- rali missione qua a Chrislo missus est, ex qua ct
cabulo, sicut scriptum esl in Actibus aposfolorum; apostoli voeali sunt. (3) Nam, sicut Graece angeli,
Saulus gui et Paulus (Act. xin). Ubi evidenter os- Laline nunlii vocantur, ita Grsece apostoli, Latine
feiidit Scriptura non ei tunc primum Pauli nomen missi vel/er/atiappellanlur.Vel,vocalusApostolus,id
impositum, sed veteris appellationis id fuissc assi- cst diclus ab hominibus excellenlia et privilegieno-
gnat. A Hieronymoautem in libro Hebraicorumno- minis, sicut excellenter, cum dicitur Urbs, intelligi-
minum Paulus mirabilis sive electus interpretari di- iurRoma.
citur, quem et Dominus ipse vas electionis vocavit Segregatus in Evangelium Dei. Ecce officium.
(Acl..jx), et tam vitaquod doetrina mirabilem fecit. D [Ambrosius]Quasi dicat: Paulus dico, segregatus,
ServusJesu Chrisli. Ecce conditio. [Origenes]Sed id est a doctrina Scribarum et Pharisaeorumet ab
quserendum est cur servus dicatiir, qui alibi scri- utero Synagogaeubi locum-docteris-habebat,utpote
psit: Non enim accepistis spiritum servilulis; etc. Pharisaeus separatus in Evangelio Dei, praedican-
(Rom.vm). Et iterumalibi: Itaquejam non eslser- dum. Et dicilur hoc contra Judaeosa quorum lese
nis sed liber (Gal. iv). Et Dominus apostolis ait: dissimulavit, ut Christum praedicaret, qui quod
Tam non dicam vos servos, sed amicos (Joan. xv). lex non potuit credentes justificaret. Velsegregatus,
[llaim.] Ad quod dicendumest quod duo sunt ge- [Haim.] id esl a grege separalus, scilicef ab aliis
nera servitutis : Est enim servilus timoris, et pene apostolis, non mente, sed corpore. Unde SpiritHs
fiervilis; et esl servilus amoris et filiationiset hu- sanctus in Actibus apostolorumait: Segregatemihi
militatis, qua,instar filii, qui servit, non vult offen- Barnabam et Paulum i» opos ad quod assumpsieos
deie patrein. Si ergo id secundum humilitatis et (Act.xm), iit scilicet pTsedicent* nomen meum in
anioris servitutem dictum putemus, non errabimus. gentibus. Unde et hic addidit, in Evangelium,sclli-
(I) Augusliuiis De spiritu et HKera,rt in psal. (2) Irenaeusmart. in lib. iv contra haireticos.
IAXI. (3) Aiigiistinu.ssuper Joan,
 1305 COLLECTANEA1N EPIST. D. PAULl. — IN EP. AD.ROM. 1306
cet pradicandum in genlibns. [Ambrosius, Haim.] A jam unus sit Dei et hominis Fihus Jesus Christus,
Deslinatus est Apostolus gentibus totius orbis prse- qtti factus est secundum, carnem opere Spiritns
dicator, al reliqui, singulis provineiis faeti sunl le- sancti de Virgine,id estnalus (&).Ubioccurrilur im-
gati ac prsedicatores.Est aulem Evangelium; bona pietati hsereticorum, qtti obtnso corde hoc capitu-
annuntialio, evenim Grsece,Laline bonum, v./yeioi lura intelligenles, Christum tantum hominem acci-
nuntius, inde Evangelhim,bonum nunlium, vel bona piunt; divinitatem vero ineo non inteliigunt. Ad-
annunlialio. Ea vero est de his quse ad fidemCa- dendo enim, secundum carnem, servavil divinitali
tholicamet bonos mores perlinenl. Evangeliumdico, suam dignitatem, qua Christus Verbum Dei est,
Dei, quasi non ab homine inventum, sed divina in- per quod facta sunt omnia. Non enim factus est se-
spirationerevelatum. Quod ante promiserat. Hicest cundura id quod VerbumDei est; orania enim per
commendalionegolii, id est Evangelii, quod com- ipsura facta sunt; nec fieri cum omnibus possel per
mendat quatuor modis : A temporis antiquitate, ab quem facta sunt omnia, neque ante omnia factus
auclore, a leslibus, a maleria. A femporis vero-an- esl, ut per eum fierent omnia (5). Ideoque Aposto-
tiquitate el ab auclore simul commendat, sic di- lus, cum factum diceret Chrislum, addidit, secun-
cens quod Evangelium anle complelionempromi- dum carnem, ut secundum Verbum, quodeslFilius
seral gratis DeusPaler. Non venit ut subitum, sed Dei, non faclum a Deo, sed natum esse monstra-
longe anie promissuni et pronuntiatum. Unde in ret. (6). Factus est autem sine dubio id quod prius
EvangelioJoannis: In hoc verbum verumesl, quia uon erat secundum carnem; secunduravero Deum,
alius est qui seminat, et alius qui melit (Joan. iv). eral prius : et non erat quando non erat. Factus
[Ambrosius] Promiserat, dico, per prophetassuos, esl autem, ut ita dixerim, humanalus Deus, qui
unde Jeremias ait: Ecce dies veniuntel consummabo etiamin assumptionecarnis, Deus esse non deslitit,
testamentumnovum sUper domum Israel, et super inconvertibilis manens assumpto converlibili ho-
domumJuda (Jer. xxxi). Item : Feriam, inquil, vo- mine, naturam suam non minuens hominis as-
biscumpactumsempiternum(Jer. xxxn). Idemel alii, sumpta natura (7). Secundum carnem ergo ex se-
qui non ex se, sed ex Deo magni sunt, ut non ex se mine David factus est. Deusautem ante s;eenla cx
mendacium Ioquerentur, sed ex Deo verilatem. Deonalus est (8). Qui ergo erat, factus est. Sed
Ecce quam vera et magnifica promissio. Nemo enim quid erat?-quid esl faclusV Verbum erat, Filius
rem vilem magnis prsecursoribusnuntiat. Et ad ma- Dei erat, Ulius hominis lactiis est; Deus eral, ho-
jorem confirmalionem addidit, in Scripturis, quasi mo factus est; suscepit liuinanitaicm, non amisit di-
non modo promiserat verbis, sed etiam in Scriplu- vinitatem ; factus esl humilis, mansit sublimis (9).
ris, ne daretur oblivioni.Et ad cumulumvereepro- Dei ergo Filius, hominis faclus esl lilius; nalus se-
teslatioitis, addit, sanctis, non elhnicis. Sanctae cundum veritalem naturoeex Deo Dei Filius, el se-
sunt, quia vilia damnant, ct sacramentum unius cundum veritatcm naturae ex homine hominis filius,
Dei et incarnationem Filii Dei continent. Scriptu - ut non adoptio ne vel appellatione, sed vere in utra-
ris dico sanclis, non de quihuscunque, sed, de Fi- quenalivilate fiiiinomchhaberet nascendo.et esset
lio, quod omnesad Filium ducunt. De Filio dico non verus Deuset verus homo, unus Filius. Pater enim
adoptivo, sed, suo, scilicet proprio el sibi consub- Deus de sua natura genuit Filium Deuin sibi sequa-
stautiali, coaeterno,coaequali.Et est haec, commen- lem, el eadem qua ipse naturaliter aeternus est, di-
datio a' materia. Qui factus est, etc. Ecce commen- vinitate coaeternum.Sed idem Deus Filius cum sit
dalio auctoris, quem conimendat quatuor modis ; DeusseterBiiset verus, pro nobis est lionio factus
ab origine, ibi, ex semineDavid ; a virtute, ibi, qui veros et plenus. In eo verus, quia veram habet Deus
prwdestmatutest Filius Dei in virtule; agratia, ibi, ille humanam naluram ; in eo plenus, quia carnem
secundum spirilumsancdficationis, etc.; a liberali- suscepit humanam et rationalera animam. Unde
tate, ibi, per quem aceepimus, etc. [Auguslinus] idem unigenitus Deus, secundonatusdicitur, semel
Quasi dical: Scripturae sanclse agunt de Filio, p ex Patre, semel ex matre. Nalus est enini de Palre,
qui Filius factus esl ei, scilicet Deo Patri, id Dei Verbuni; natus de malre, Vcrbiim caro factum.
cst ad honorem ejus, factus dico lanlum, se- Umis igitur alque idem est DeiFilius, nalus ante sse-
cundumearnem, non secundum divinitalem. *Hoc cula, el naliis in saeculo.llem: Deus unigenitus dum
dicit, ne pitelur homo tanlum. Dicendo nam- conciperelur, veritatem carnis accepit ex Virgi-
que eum factum secundum carnem, innuit al- ne; etcum nasceretur, integriiatera virginitatis ser-
teramesse naturam, secundum quam est non fa- vavit in matre. Istaque causa est qua Deus factus
clus, 2 scilicel divinam. [Ambrosius] Eum namqtic est filius Virginis, el Virgo facla est mater Unigeniti
qui erat DeiFilius secundum SpiritHmsanctum, id Dei, ut quem Paler genuit ex aeternitate,ipsum Virgo
est secundum Deum, quia Deus spiritus est, el sirie conceptumproferret in tempore. Dei ergo-Filius, ul
dabiosanctusest, faclum dicil secundum carnem carnem hominis animamque mundarel, sitsceptione
juxta illud: El Verbumcaro faclumesl (Joan. i), ut carnis et animaerationalis animatus est, vel incar-
(&)Augustinus, in Epist. ad Rom. (7) Cassiod., in psal. IV.lib.
fS) Ut Arian. dicebant. (8) Auguslinus, in lib. iv De Trinit.
(6) Origenes, in Episl. ad Rorii. (9) ld., contra hsereses.
1307 ' PETRI LOMBARDI *308 .
natus (10). Uride etiam se ipso, Christus niinor fa - A adinviceni naliirffi,neque divina dislante a propria
ctiis est, forniamserviaccipiens, non enim siCaccepit simplicitate, neque humana, aut conversa in divini-
formam servi, ut abjicerel formamDei, inqua aequa- talis naturam, aul iu non existenliam divisa, neqiie
tis Patri, ut in forma servi, et in fornia Dei idem ex dua"busuria facla est composila natura (1S).
ipse sit unigenitus Filiiis. Est ergo Dei Filius Deo Christus ergo una persona est, jreminsesubslantise,
Palri namra sequalis, habilu minor : in forma enim nec tamen Deus, vel homo pars hujus personse diei
servi quam acccpit minor est Patre ; in forma Dei, polesl. AlioquinFilius Dei, anlequam formam servi
in qua erat antequam hanc accepisset, aequalis est susciperet, non erat totus, et crevil cum homo di-
Palri. In forma Dei, Veibum : in forma servi, fa- vinitali ejus accessit (16). Sciendum tamen q.uod
ctus est ex niuiiere. In forma Dei,homiuem fecil; in non semper factum esse, ad creationem referlur,
forma servi, factus est homo. sicut ibi : Domine, refugium factus es nobis
(11) Ergo, quia forma Dei accepit formam servi, (P*ul. Lxxxrx).Et item: Factus es mihi in salutem
ulrumque Deus, utrumque homo, Chrislus tamen (Psal. cxvn). Non ulique creationis diffinilio, vel
esl Deus aetemus et verus, veraciter secundumtem- edilio hic deelaralur, sed nobis in refugium, vel sa-
pus conceptus et natus ex Virgine. Ilio, scilicet Deo lulem esse dicitur quod prius non erat. (17) £ed
faclo naturaliter hominis filio, qui unus est nafura- (juseripotest cum nos Salvatoremnostrum proiitea-
liter Filius Dei Palris, qui omniumnaturaruin Crea- mur, cur^ Aposlolsiseum factum dicat, ex semine
lor et Dominusereavit Virginem, creandus ex Vir- David, cum aliud sil fieri, aliud nasci. Qui etiam
gine. Hic aulem Deus huinanani naturam in unitale alio loco dixit: Factum ex muliere (Gal. iv). Ali-
personaesuscepit, qui se humiliaiis per misericor- quid igilur significavil hoc dicto.Quia enim nonhu-
diam incorruptseVirginis uterum ex ea naseiturus mano semine conereta est caro Domini in ulero
imiievit. Forniam ergo, id esl naturam servi, in Virginiset corpus effecta, sed effectuet virtute Spiri-
siiani accepit Deus ille personam, non enim accepit tus sancti, ideo Apostolus «iicit, factum non natum.
personam homiriis, sed naturam. Cumque lota Tri- Aliudenim est semine admisto, et sanguinis coa-
nitas operata sil formationem suscepli hominis, gulo generari; aliud non permislione, sed virtule
quoniam inseparabilia sunt opera Trinilatis; solus procreari. Possunt hominesgeherare filioshomines,
tamen Filius accepit hominem, id est formam servi, sed non facere. ltem, etsi non inlercossit semen
in singularitate si.ve.inunitale persohse,non in uni- hominis in conceptione Virginis, tauien, quia ex ea
late seu singulavitale divinaenaturae. Si autem ad- carne Clirislus formalus est, quae constat ex se-
huc quseris : Ipsa incarnalio quomodo facta sil ? (12) Q riiine , recte dicitur factus ex semine. Qurerens
Ipsum Verbum Dei dico carnem facturii, id est ho- aulem titrum debeat dici creatura, vel res creata
inineni factuni : non tamen in hoc quod factum est simpHciter, audiat Augustinum super hoc ila dis -
conversum atque mutatum, sed carne utcarnalibus serenlem (18): J» principio erat Verbuin (Joan. i),
congruenler apparerel indulum. Ita sane facliim ut et : Verbum caro factum est (ibid.), propter
ibi sit non lanlum Verbum Dei et hominis caro, sed nativitalem incarnalionis ejus qttse faeta est in
etiam ralionalis hominis anima, alque hoc tolum et tempore ex Virgine; et: Omnia per ipsum facta
Deus dieatur'propter Deum, et homo propter homi- sunt (ibid.) Neque dicil omnia nisi quae facta sunt,
nem (13). Agnoscamusigitur gcminam subslanliam id est omnem crealuram. Unde liquido apparet i£-
Christi; divinam, scilicet qua sequalisest Palri, et sum faclum non esse per quem facta Sunt omnia.
humanam qua major est Pater. Utrumque autem Etsi factus non est, creatura nonesl; si autem
simul, non duo, sed unus est Christus, ne sit qua- creatura non est, ejusdem cum. Patre substanliae
ternitas, non trinitas Deus. Ac per hbc Christus est esl. Omnis enim subslanlia quaenon est Deus, crea-
Deus, anima rationalis et caro. Tanta esl enira tura est; et quse creatura non esl, Detis est. Si
unio ulriusque naturaeut totum dicatur Deus, tolum Filius non ejusdem substanliaeest cujus est Pater,
homo, et vicissim Deus honio, homn Deus (i&). D ergo facta substantia esl; etsi facta substantia est,
Quod si difficile inlelligitur, mens fide purgetur ma- non omnia per ipsum facta sunt. Atomnia per ip-
'
gis magisque a peccalis abslinendo, et bona ope- sura facta suiit, Facta igitur sulistantia non est; qni
rando. Difficiliaenimsunt haec.[Joan. Damascenus.] tameri, sicut ait Apostolus, factus estei, scilicetad
Ul tamcn breviter dicam, non aliud fuit illa Dei honorem Patris, secundum carnem, infectus vero
sumrni exinanitio, nisi fonnse servilis, id est naturse secundum dcilatem. ifactus dico et specialiter, cx
humansesusceplio.Utraqueesligituriii Christofor- semine David, [Haim.) quia Maria fuit de stirpe
ma, quia utraque vera et plena est in Chrislo sub- David, ex cujus semine formata est caro Dominica
slantia. Inconverseeniinet inalterabililer unitaesunt opere Spiritus sancti, in utero virginali. Sed altenr

(lfl) Augustinus, in lib. De Tri.- ignis. Augustinus contra Maximinum.

(11) Id., De Ude ad Petr.
(12) ld., in iv, De Trin. de modo incarn.
"(13)Augustinus, superJoan.
(U) Id., De fide ad Peirum.
(15) Utrum cibus in corpus ut gullain camino
. (16) Ambrosiusin lib. De Trin.
(17) ld., in Iib. Qusestion.Vel. etNov. T. qui ab
ignoraiilibus intitulatur Augustini.
(18) Augusliniis in lib. De Triu^An Christus di-
cendus sit creatura.
 1309 COLLECTANEAIN EPIST. D. PAULL — IN EP. AD ROM. 1310
dendura est quare specialiler hic nominat David,, A i quis Bon vaicl, reeti; intelligenliumeloquia veritatis.
cum constet quodpromissio facta est Abrahae,sicutett Humana igitur merita eonticescant hie , quse
David : sed Apostolus, volens gratiam commendarei 3 perierunt per Adam, et gratia regnet per Jesum
maluit Daviddicere, qui et criminosus fuit, non de> Chrislum. Quisquis in eapile nostrq praeederitia
semine Abrahae,qui juslus fuit, ut non pro uieri-- merila singularis illius generationis invcnerit, ipse
to sed gratia natus de David puteUir : et etiam ideo> in nobis membris ejus prsecedenlia merita fidei et
ut ex homine rege secundum carnem rex natus os- regeneralionis requirat. (22) Neque enim Christo
tendatur, sicut de Deo rege rex ante saeculanatus est. tribulum est, nec nobis pro aliquo merito, sed gra-
Deinde a virtute commendans eum, subdit: • tis tributum esl. Ille quippe nos fecit credere in
Qui prmdeslinatusest Filius Dei in virlute, secun-- Christum, qui nobis fecit in quem credinius Chri-
dum spiritumsanclificationisex resurreclionemortuo- stum. Ille facit in nobis principium fulei, qui fecit
rum Jesu Chrisli Domininostri. Hic primo viden- hominemprincipem fidei et perfectorem Jesum. (25)
dum est, quid sit praedestinatio, et de quo sit; Nullum igitur est illustrius prsedestinationis exem-
praedestinatio, utruin de eo quod seraper fuil, an des pluin, quam ipse mediator. Quisquis ergo fidelisvult
eo quod ex tempore fuit; et ulrum de persona, ani eam bene intelligere, attendat Christum alque iu
de natura: et, si de persona est, postea attcnden- B *• illo inveniel, et seipsum qui in eoveram humanairi
dum est, secundum quam naturam sit prsedesti- naiuram credit suscipiente Deo Verbo ila sublima-
nata (19). Prsedestiuatio est gralise prseparatio, quai tani, ut qui suscepit et quod sitscepit, una essctin
ab seternoDeushomini Christo et cunctis quos prae- Trinitale persona. Nequeenim in homine assumpto
scivit conformes fieri imagini Filii sui, bona sines Trinilas facta est, sed Trinitas mansit, assmnptione
meritis praeparavit. Prseelarissimum enim lumeni illa ineffabiii faciente personse Hiiius in Deo ct
prsedestinalioniset gratiae est, ipse mediator Dei et: homine veritatem. Hpc, de ipsa praedestinatione
hominumhomoChristus Jesus (ITim. n). Ille enimi sufficiat.
honio, ut a VerboPatri coaeternoin unitatem personse Deinde videamus, utrum de re quse senipei-fuerit,
assumptus Filius Dei unigenitus esset, unde hoc vel de eo quod non semper fueritsit ipsa.praedesti-
meruit, quod ejus bonum qualecunque prsecessit, natio, et utrum de persona an de natura. Eumdeni
ut ad hanc ineffabilemexcellentiam perveniret; fa- -sane ipsum, qui secundum carnem faclus estex se-
ciente ac suscipienle Deo Verbo, ipse ex quo coepit mine David, praedestinatum dicit Filium Dei in vir-
esse homo, Filius Dei unicus esse cpepit; Filium Dei tute. Item, (24) recle quippe dicilur Filius Dei non
unicum femina illa gratia plena concepit de Spi- p™prsedestinatus, secundum id quod est, Verbum Dei,
ritu sancto. Ex Virgine Maria Deus unicus natiis Dens apud Deum. (25) Ulquid enim prsedcslinare-
est, non carnis cupiditate, sed soloDei munere. Li- tur, cum jam esset qui jam erat sine initio, sine
bera in illo voluntas erat, et tanto magis, quanto termino sempiternus? Illud aulem prsedestinandum
magis peccare non poterat, Apparet itaque nobis in erat quod nondum erat, ut sic suo lempore fieret,
nostro capite ipse fons gratiae,a quo in cuneta mem- quemadmoduropraedestinatum erat, ante tempora
bra ejus gratia diffunditur.Ila enim ab initio fideisuae ut lieret. Quisquis ergoFilium Dei prsedeslinatuiu
homo quicunque gratia fit Chrislianus, sicut gratia negat, hunc eumdem Filium hominis negat (26).
homoille ab initio factusest Christusrde ipsa Spiritu Praedeslinatusest ergo Jesus, utqui futurus eral se-
hic renatus est, de Spiritu ille natus est: spiritu fit cundum caniero filius David, esset in virtute Filius
in nobis remissio peccatorum;'spiritu factum est in Dei. Item, in quantum homo factus esl Filius Dei,
illo ut nullum haberet peccatum (20). Qui fecit il- praedestinatumcsse dicimus. Ecce ex his patet prae-
lum liominemsineullisejuspraeeedentibus meritis, destinationem esse de persona, id est de Christo
nullum quod ei dimitteretur, vel origine trahere, Jesu, non secundum id quod semper fuit, sed secun-
vel volunlale perpetrare peccatum, ipse nullis eo- dum id quod non-semper fuit, id estnon secundum
rum praecedentibusmeritis facit credentes in eum £>divinitatem,
JJ sed secundum bumanitalem. Et est
quibus dimittat omne peccatum : qui fecit illum ta- sensus :Christus factus est secundumcarnem ; qui,
lem ut nunquam habuerit nechabiturus sit volunla- Chrislus secundumquod est hoino, est prsedestina-
tem malam, ipse facit in membris ejus ex mala tus, id est sola gratia prseelectus, ad hoc, ut ipse
valuntate bonam. Et illum ergo et nos praedestina- homo sit Filius Dei, non utique adoptivus ut nos
vit, quia et iii illo ut esset caput noslrum, et in no- sumus, sed in virtute, id est in eadem potentia
bis ut ejus corpus essemus, non prsecessura me- cum Patre; non per gratiam adoptionis, sed per
rita nostra, sed opera futura sua prsescivit (21)_ unionem Verbi, id est per gratiam qua humana ejus
Hsecse Deus esse facturum profecto ab aeterno prae- natura unita est Verbo. Non ergO per adoplionem
scivit. Ipsa est igitur praedestinatiosanctorum, quae filius, neque adoptivus filius. Dicit enim Ambrosius:
in Sancto sanctorum maxime claruit, quam negare Volviet revolvi divinam Scripturam, et Filium Dei

(19) Augustinus, De praedest. (23) Angustiniis, Debono perseveranlise.

(20) Id-.,De bnno preseverantise. (U) Id., in Episl. ad Roin.
(21) Id., De prsedest. (25) Id., super Joan.
(22) ld., De tracl. psal. cxvm. (20) ld., in libro ad Prosperum et Hilariunj,
;-i3fi:-; ";.;:;;:••.;.;:;v-^ ';;!;'.;'i3i|-'
intsquam adpptivum inveni. Sed, sicut Chrislus Jn A cundum nolat causam, ut cum dicitur, securidiim
quantum Deus est, iiaturaliter habet, ul sit natura- divinitatem judicabit, id est ex virlute divinitatis.
lis DeiFilius, etsit Deus; ila, inquantum homoper Hse dislinctiones suis locis diligenler animadver-
graliam habet, ut sit idem Filius Dei, naturalis. (27) tendsesunt.
De Filio vero, hoc est de Dominonostro Jesu Chri- Quseri etiam solet utrum Christus, secundum
sto scr-iptum est, quod semper cum Patre fult, et quod homo, sit persona. Ad quod dicimus : Si se-
nunquam eum, ut esset, voluntas paterna prsecessil; cundum causam vel conditionem nalurae notat, se-
et ille quidera natura Filius esl, nos vero adoplione; cundum quod homo non est persona, quia exeo quod
iile vero nunquam Filius non fuit, nos, antequam homo vel in quantum homo est, persona non est,
essemus, praedestinatisumus, el lunc spiritum ado- quia, si ex eo quod homo est, persona est, ergo vel
piionis aecepiiiuis, quando credidimus in Filium terlia in Trinitate, vel alia; sed alia non est. Ergo
Dei. (28) Contendunt hseretici adimere Patri quod tertia in Trinitate; ergo Deus, item. Ideo in quan-
Paterest, dum volunt Filio auferre quod Filius est. tum homo non dicitur persona, quia non est in
Adimunt autem, cum dicurit, quod non de natura quantum homo personali proprietate discretus a
sit Filius. Non ex natura autem est, quando non Patre et Spiritu sancto, quia in quantum homo
eadem in se habet nalus et generans. Neque enim B * non est genitus a Patre, vel Filius Palris. Filiatio
Filius est, cui alia ac dissimiliserit a Patre substan- autenvproprielas est, quia persona Filii distihguitur
tia. Pater autem qtiomodoerit si nonquod in se est ab aliis. Sed, si in quantuin homo, non est persona
snbstantiae atque naturse geriuerit in Filio ? Domiuus terlia in Trinitate, quomodo ergo supra dixit Augu-
dicens : Clarifica Filium luum(Joan..XVII),non solo stinus: Qui suscepit el quod suscepit una est in Tri-
iiomine contestatus esl se esse Filiura Dei, sed et nitale persona. Hsecenim auctoritas innuere vide-
proprielate. Nos filii Dei sumus, sed.non .talis hic lur quod natura humana cum Verbo sit una per -
Filius. Hie enim verus el proprius est Filius, ori- sona in Trinitale. Quod si est, ergo natura humana
gine, non adoplione;veritate, non nuncupalione; na- cum Verbo est Deus. Ergo aliqua natura cum Verbo
tivilate, non creatione. (29) Idem natura Filius est, est Deus, qusenori semper fuit Deus. Ergo non tan-
quia eaindem naturam quam ille qui genuit habet. tum divina natura esf Deus, sed et alia. Quod quia
Nos sumus filii gratia, non natura : Unigenitusau- absurdum videtur, et alia plurima quae sequuntur
tero natura, non gratia. An hoc etiam inipso Filioi inconvenienlia, pracdicla Auguslini verba, et illis
ad hominem referendum est? Ita sane; quod enimi ubicunque inventa fuerint similia, hoc modo intel-
Unigenitus est, sequalis Patri, non est gratiae, sed[ ligenda nobis videnlur. Qui suscepit el quod susce-
naturse : quod autem in unitate personae Unigenitii pit, una est in Trinitate persona, id est ita Deus
assumplus est homo, gratise est, non naturse (30). suscepit hominem quod eadem persona quae prius
Quaerisolet a quibusdam, an secundum quod ho- erat, immutata permansit. Unio enim suscipientis
mo Christus sit Deus, vel Dei Filius : Quod ita esse, et suscepli unilatem personae, nec divisit nec varia-
ita probare conantur : Christus secundum quodI vit : et tunc factum est, ut illa persona, quae anle
horao prsedestinatusest,ut sil Dei Filius; sed i.iludI erat Deus, eadem homo esset. Unde super Joannem
esl quod ut sit praedesliualus est. Ergo, quia prae- ait: Quando Verbum caro factum est, una persona
deslinatus est, secundum quod homo ut sit Filius, fa.ctaest Verbum et horno, id est tunc factum est
Dei, eliam secundum quod homo est Filius Dei. Adl ut eadem persona quod est Deus esset homo. Movet
qnod respondemus, dicentes Christum esse id adj nos quoque quomodosupradixerit Augnslinus illum
quod praedestinalusest, ut sit; sed non est illud se- hominem assumptura a Verbo, cum ille sit persona,
cundum id, secundum quod prsedestinatus est, Estl elpersona non sit assumpta. Alibi (31) quoque ex-
enim prsedestinatus, ut sit DeiFilius. Et ipse itaque, pressius idem dicit quo magis movemur : Si quis
esl vere Filius Dei, sed praedeslinatus est ad hoe, dixerit atque crediderit hominem Jesum Christum
secundum quod homo, quia per gratiam hoc acce-. |. aFilio Dei assumptum non fuisse, analhema sit. Et
pit, secundum quod homo; ipse tamen secundumj ita videlur quod persona a persona sit' assumpla,
quod homo non est illud, nisi forle, secundum uni- quod nefas est dicere aut seritire. Braedictarumau-
tatis sil expressivum personse, secundum enim ali-. ctoritatum verba sic inlelHgi sane possunt, ut homo
quando conditionem humanaenaturaevel divinseex- Ciiristus sive homo ille, ideo dicatur assumptus a
primit, aliquando unitatem personae, conditionem 3 ' Verbo, quia anima ejus et caro, in qnibus subsistit
naturae, ut cum dicilur, secundum quod homo, idj homo, sunt assumpta a Verbo, ul ad ipsius hominis
esl in quanlum homo, vel secundum quod Deus, id] Cbrisli naturam respicias, non ad personam, cum
est in quantum Deus, unitatem personaeexprimit, utt assumptum dicis. llem.quaeri solet utruhi homo ille
cum dicitur, Christus secundum quod homo dimit- ccepit esse, vel semper fuerit, sicut simpliciter
tit peccata, id est ipse homo, qui est Christus, vel1 enuntiamus Christum, vel Dei Filium semper fuisse
persona ipsa quse est homo. Aliquando etiam, se-- nec ccepisse. De hoc Atigustinus ita ait (32)': Habuit
(27) Hieron. super Epist. ad Ephes. (30) Hilar.., in serm. 29, super Joan, iri serra. 20,
(28) Hilarins in lib, n conlra Arium. (31) Id., in sermone de ttde ad Pelr.
(29) ld., lib. in. (52) Id., siiper Joan.
1313 COLLECTANEAIN EPIST. D. PAULI. — 1N EP. AD ROM. 1314
aHquandoDei FHius quod nondum habuit idem ipse A , potnit, qualiter aliquis curandus a medico, illius
hominis filius, quia nondum erat hOmo. Item, sic medici dicitur infirmus. Potesl etiam de iiumana
nos electi, quomodoille clarificalus, quia, priusquam nalura hoc accipi, quod ait Apostolus, qui prae-
mundus esset, necnos eramus, nec ipse mediator Dei destinatus est, ut etiani ipsa vere dicalur praedesti-
el hominumhomoChristus Jesus (I Tim. n). Item (33), nata. 4 Unde ait Augustinus (37*): Prsedestinata
Christus noster, etsi forte homo recens esl, lamen est isla hunianse nalurse tanta et tam excelsa et
seternus Deus est. Alibi autem legitur quod puer summa subveclio, ul quo allollerelur altius non habe-
ille creaverit stellas, et ipseChristus ait: Egoprin- ret, sicut pro nobis ipsa divinitas quo usque se de-
cipium qui et loquor vobis (Joan. VHI). poneret humilius non habuit, quam suscepta nalura
His itaque auctoritatibus in nullo refragantes di- hominis cum infirmilate carnis usque ad- mortem
cirnusquod ille homo, in quantum homoest, essecce- crucis. De hoc eodem Haimo ait: Non de Verbo lo-
pit; in quantum est Verburo, semper fuit. In hujus- quilur hic Aposlolus, sed de homine, qui non erat
modi enim locutionibus sine adjeclione delermina- antequamfactusesset: humanitas cnim, quaenonerat
tionis, nihil responderi convenit. Unde Augusti- antea, illa prsedestinata est, secundum hoc sic lege
nus (34): Pater per ipsum in quantum Verbum ejus litteram : qui Christus secundum quod homo, prse-
est, etiam quse futura sunl fecit; sed profecto se- B ' destinatus est, id esl ejus humanitas praedestinata
cundum id quod homo est, ipsum pro nobis glorifi- esl, et praeordinala sine suis meritis, utesset Filius
cavil (35). Ipse ergo secundum quod hoino prsede- Dei in virtute, id est esset assumpta a Verbo exi-
stinalus est, id est sine meritis sola gratia prseele- slenle in eadem virlute divinitalis cum Patre, et
ctus, non solum ut esset caput nostrum, el ut nec unila illi in unilale personae. Secundum spiritum
origine.traheret, nec voluntaleperpetraret peccatum, sanctificalionis : Hoc ad illud refertur, qirod supia
el ut e mortali natura clarificaretur in immortalem, dictum est, factus est ex semine David secunduui
sed etiam ut essel Filius Dei in virlute, id est in ea- carnem.Jungaturergo ita, qui factus est ex semine
dem potentia cum Patre. Et quod ipse sil Filius David secundurn carnem; faclus dico, secundum
Dei, polest videri ex hoc quod conceptus esl et na- spiritum sanctificaliouis,ideslsecunduinoperaliouem
tus, secundum Spiritum sanctificationis, id est quia Spiritus sancti, qui sanclos facit Iromines, qui eliam
ex Spiritu saneto conceptus est. Considera vero formavit et sancliticavit ipsum hominem in utero
quia non fuit ei Spiritus sanclus pro semine, nec virginali ex semine mulieris, sine semine viri. Ex
dicimus illum patrem esse hominis Christi, ne di- resurrectione mortuorum. Hoc referlur ad illud quod
cantur duo esse palres. Sed de Spirilu sancto con- j dixit, Filius Dei, quasi dicat: Et quod ipse est Filius
ceptus dicitur, ideo, quia operaliene Spirilus, per Dei, cui humana natura unita est, patet ex resurre-
quem omnia sanctificantur. [Haimo] Et Dei mu- ctione mortuorum Jesu Christi Doraini nostri, id est
nere facta est illa conceptio. [Aug.] Probatur etiam suorum, id est ex hoc quod secum nioiittos resurgere
esse Filius Dei, ex resurrectione morluorum Jesu fecit. Et hunc ordinem verborum etiam Augustimis
Christi Domini nostri, id est suorum, id est quia ponit, sed dicit allerum ordinemcertiorem et mclio-
mortuos fecit secum resurgere, qui fuerunt ejus, rem videri. Velita potesl legi, ut prsedeslinalussicut
quia ad sc pertinebant, secundum illud : Multa cor- prsescitus accipiatur et referatur hoc, ad cogni-
pora sanctorumqui dormierant resurrexerunt cumeo tionem hominum, sicut et illud: Ero illorum Deus
(Matth. xsvn). [HaimoJEt nola quod proprium no- (II Cor. vi), id est cognoscar, et sit sensus :[Am-
men posuit propronomine, more Hebraico, quselocu- brosius] Qui Dei Filius qui latebat in carne quid
tio in Scriplurisestusitatissima, et inveteribus prse- . esset, prsesdestinatus est id est, prsescitus ab aeterno,
cipue libris celeberrima, ut: Fecit Moses, sicut prm- manifeslari FiliusDeiin virtute resurgendi, scilicct
cepit Dominus Mosi (Exod. xxxvm) [36]. Vel ita, cum resurgit a morluis. Omnisenim ambiguitas etdif-
secundum spiritum; quasi dicat: Christus probatur fidentia, resurrectione ejus calcata est et compressa.
esse Filius Del, secundum spiritiim, id est quia suis D1 Nam in morle ejus etiam disciptili ejus dubitavere,
dedit spiritum sanctificationis, sanclificationis dico sed in resurrectione virlus divinitatis emicuit, sicut
ineoeptseex resurrectione animse, id est a remis- ait: Cumegoexallatus fueroaterra, omnia traham ad
sione peccatorum per quam anima resurgit a vi- meipsum (Joan. xn), idest tunc cognoscar omnium
liis. (37) Est enim duplex resurreclio una animae, esse Dominus.Prsescitusestitaque manifeslari Filius
altera corporis. De resurrectione animaeait Aposlp- Deiin virlule resurreclionis secundum Spiritum san-
lus in sequenti: Surge , qui dormis, et exsurge a ctificantem, idestquia suisdedit Spirilum sanctum.
morluis, et illuminabit tibi Christus (Ephes. v). Re- Deinde quam virtutem dixerit, exponit, subdens:
surreclione, dico, mortuorum Domini nostri Jesu Ex resurrectione mortuorum; neque dicit ex resur-
Chrisli, id est eorum qui morlui erant in peccatis, rectione Christi, sed mortuorum Jesu Christi Do-
qui dicuntur Christi, quia eos nullus alius curare mini nostri, quia sua resurrectio noslram facit
(53) Hilarius, super Psa' (36) Hilarios, ex tract.Roro.
psal. LXVII.
(34) Id., super Joan. (57) Id., in Epist. ad
(35) Id., Deprsedest. sanctorum; in lib. De bono (57') Ex tract. psal. cxvm.
perser.; super Joan. in Epist. ad Roro.
1515 PETRI LOMBARDI ; lolfi
generalem resiirreciionem. Ac.si diceret, nianife- A i QuaiiiVisenimRomahis scribat, illis tanien se scri-
slafus Dei Filius cx resurreclione mortuorum Jesu bere significat, qui in charitate Deisunt. Qui suut
Chrisli Doiriininostri, id esl quia resurrexil; per hi, nisi qui de Filio Deirecle sentiunt?hi sunt san-
quod etiam nos in anima et corpore resurgere fecit. cti et vocati dicunlur. [Auguslinus] Et adverle
Unde videtur mortem destruxisse ut nos redimeret: quia eliam hic significavitApostolus benignilalem
quare el Dominuin nostrum vocat, dicens Jesu Dei potius quara merilum illorum. Non enim ait di-
Christi Domininostri. ln hoc vere apparet Dominus ligenlibus Deum, scd dilectis Dei. Prior enimdilexit
qnod mortuus mortein vicil. Haecenim major vir- nos anle omnia merita, ut nos eumdilecti diligere-
lus et vietoria videtur in Christo quod ea potestate mus. Unde etiaro addidit, Tocalis sanctis, ut nemo
operalur mortuus qua operatus fuerat vivus. sibi tribuat quod vocatus est. [Ambrosius]Nonenim
Perquem accepimus.Hic commeudateum alibe- ila intelligendumest quod ait, vocatis sanctis, lan-
ralitalc. (38)Hi.ceiiim ostenditurquidauctorei conlu- quani ideo vocalisint quod sancli erant, sed ideoef-
lit; quasi dicat, talis est Christus per quem lalem fecti sancti quia vocati sunt: [Haimo, Auguslinus]
nos apostoli cum aiiis fidelibus accepimus, id est El ideo vocalj, quia dilecli, ut sit sensus, scribit di-
qui talis dedil gratiam, scilicet remissionempeccalo- * lectis Deivocalis sanclis, id est illis quos dilexit,
rum et palientiam oniiiium laborum, [Ambrosius] B ut ad sanctitalem voearet, qua sancli essenlsancii-
perquam remunerabimurinfulurO,et aliadonaquse ficali per baptismum.Reslat autein ut Apostolus di-
omnia nohis data sunt gratis et accipimus nos so- cat salutemel compleatur usitatum Epistolseprinci-
li apostoli apostolalum, [Auguslinus] id est aucto- pium : ideo subdit:
ritatem et legalionempraedicandi. [Haimo] Accepit Graiia vobis,etc, pro eo quod aKisolent diceresa-
enim aposlolus gratiam per Christum curo omnibus lufem, ait, gratia vobis, etc. Quasi dical: Apostolus
fidelibus; aposlolatum vero, noncum omnibus, sed scribit Romanis, et in scribendo salutat, sic optan-
cuin aposlolis tanlum : [Origenes] et ideo congrue do dicens, gratia sit vohis, id est remissio peccato-
non tantummodo aposlolalum dicil se accepisse, rum. Ea eniin est gralia qua justihcatur impius, et
(39) ne ingratus existerel gratise, qua illi peccata fit justus qui prius fuerat impius, et ideo pereipien-
dimissa sitnt, utnemo audeat dicere vitae prioris dse hujus gralisemerita nulla prsecedunt,quia me-
meritis se ad Evangeliumesse perductum, cum uec ritis impii non gratia sed poena debetur, nec ista
ipsi Apostoliqui caeterissupereminent apostolatum esset gralia, si non daretur gratuita, sed debita red-
acciperepotuissent, nisi prius cum caeterisgratiam, deretur. [Ainbrosius] Addit : El pax, scilicetsit
qusepeccatores sanat et justificat, accepissent. [Am- r-, vobis, id est reeonciliatioad Deum et tranquiilitas
brosius] Ideoque opportune tenens ordinem causse, mentis. (40) Sicut enim gratia Dei est, qua donan-
ait, accepimus gratiatn et apostolatum, id est pole- lur nobispeccata, ita pax esl qua ex inimicis recon-
stalem aposlolalus. Ubi? In bmriibusgenlibus. Ergo ciliamur Deo; tameri sciamus etiam utrumque scili-
in Judseis,quiaJudaeicohabitationesunl,ingentibus. cet gratiam et pacem ad generalem Deigratiam per"
Vel accepimusapostolatum,non solum in una gente tinere, etsi ita distinctasint. El, ut ostendat univer-
Jiidseorum,sed eliam in omnibusgentibus. Ad quid? sumbonum esse a Deo, subdit: A Deo, quasi dicat:
Adobediendutnfidei,id esl ut faciamego cumapostolis Hsecscilicet gratia et pax sint vobis a DeoPaire
aliis eos obedire fidei Christi, accepiraits apostola- nostro, id est ab eo qui potest dare, quia Deus est,
tum : et hoc pro nomine ejus, sciiicet Chrisli, id est et vult, quia Paler. [Ambrosius]Et ut sine Christo
vice ejus, quia ejus vicarii sumus.-Velpro nomine nullam esse pacem ct gratiam doceret, adjecit, ei Do-
ejus dilatando, id est pro ejus gloria non nostra, sic- . minoJesu Christo, sine qtto nulla bona sunl nobis.
ut vos Romani facilis. Deinde ut familiarittsadmo- (41) Quod aulem non adjungit Spiritum sanctum,
neat, convertit se ad eos dicens : In quibus, id est non niihi alia ratio videtur, nisi quia ipsum donum
inter qiias gentes, [Haimo]et vos Romani, id est Dei Spiritum sanctum intelligimus. Gratia pono et
Judaei et gentiles Romaehabitantes, estis vocati per D 1 pax quid aliud est quam donumDei? l"nde nullo
gratiam et iriteriorem inspirationem Jesu Christi, id modo hominibus gratia dari polest, qua liberamur a
estaJesu Christo. Genitivus pro ablalivo, more ; peccatis, etpax qua reconciliamur Deo, nisi in Spi-
Graeco.[Augustinus, Ambrosius] Vel vocati estis, ritu sanctb: et ideo ipsa Trinilas pariterque incom••
ut sitis Jesu Chrisli, quiomnium gentiumsalus est. mutabilis unitas in ista salutatione cognoscitur.
Cum audiunt Romaniinter caelcrosse vocatos, scire [Haimo] Unitas apparet, per hoc quod ait, a Deo.
possunt quod nondebenl sublegeagere, quia sinele- De hoc eodemita ait Haimo: Spiritus sanctinomen
ge susceperunt caetersegentes fidem Christi, cseteri non posuit, quoniam in donis suis compreheiidil
populi vocati sunt sine legeMoysi,et hi eam servare eum, id est in gratia et pace, quia enim per eum di-
debent. Omnibusqui sunt Bomwdilectis Dei vocatis vinitus honorantur elecli, ideo in donis suis intel-
sanctis. Hucusque pendet litlera, quasi dicat, ligitur.
Paulus talis et lalis scribit, omnibus qui sunl Ro- VERS.8-10. — < Primum quidem gratiasago
mae,non aliis, seddileclis Dei, id est dileclis a Deo. < Deo meo per Jesum Christum pro omnibusvobis:
(38)August. in epist. ad Rom. (40) August. in lib. Retract.
. (59) lbid. (41) Id., in Episl. ad Rom.
1317 COLLECTANEAIN EPIST. D. PAULL — IN EP, AD ROM. 1318
< quia fides vestra annunliatur in universo mundo. A rent multi. El nota qiiod non laudat Apostolus fi-
< Testis enim esl mihi Deus, cui servio in spirilu dem illorum, tanquam perfectam, sed facililatem
<meoin EvangelioFiliiejus, quod siiie intermissione fidei, quia in auditu auris crediderunt, et votum
<memoriam vestri facioseinper iri orationibus meis, erga Christum, id est affeclum' propensum, quem
<obsecrans si quo modo tandem aliquaridoprospe- erga Chrislurii habebant. Testis est, etc. Ditit se pro
< rum iter habeam iu voluntate Dei veniendi ad illis gralias agere, nunc dicit se pro eisdem orare,
t vos. 1 in' quo etiam affectumsuuro circa illos oslendit, ut
Prsemissa salulatione, ante alia de bonis eorum suadeat illis charitatem. Ad hoc aulein Deum
gratias agit. [Augustinus] Gralias vero agere Deo testem dat cui senit, dicens : Teslis est enim Deus
est sentire omnia bona a Deodata esse, et pro eo ut nielius sibi credatur quod dicturus est.
laudare voce et opere et eorde. Finita ergo praefa- (42) Praemissa est igitur aucloritas, id est jura-
tione, prius lenit eos quibus scribit, post graviter mentum quo sil fides dicendis: Nisi forle quis dicat
eosdem increpalurus. Congaudet enim hic de bono quod non juraverit, quia non dixit pef Deum, sed
incoepto eorum, et praecipue'in hoc gaudere se dicit, dixit lestis est Deus: ridiculum est pulare hoc; si
qnia fides illorum in omni loco currebat, quamvis dicas, per Deum, juras; si dicas, testis est Deus,
enim fidem non accepissent, secundum regulam ab B ' non juras? Quid enim est per Deura, nisi testis est
auctorilius traditam veritatls, tamen, quia quod de Deus? aut quid est testis, est Deus, nisi per Deum?
uno Deo audierant, interposito nomine Christi coe- Ecce dico charitati vestrae, ct qui per lapidem jurat
peraut venerari, gratulatur Aposlolus, sciens illos falsum, perjurus est, quia creatorem Deum adhibet
posse proficere. Perquod eliam charitatem suam testem. Nec facit Apostolus qui hic et alibi saepe
erga iUosostendit, et horlatur ad profectum, ita di- juravit, contra Domini mandatum,-qui volens jusli-
cens : Primum quidem, quasi dicat, quod inccepi- tiam nostram abundare plus quam Scribarum et
stis perficite, quia adeo bonum est quod de eo ante Pharisseorum, dicit in Evangelio: Ego vobis dico,
aHa Deo gratias refero ; et hoe esl, primum quidera, non jurare omnino (Matth. \i). Et item : Sit sermo
id est anteomnia ago gratias Deo pro omnibusvobis, vesier,est, est, non, non. Quod amplius est, a malo
quod et vos ipsi faciatis. Haecanle omnia se agere est (ibid.). Ibi enim prohibuit Dominus quod est
dicit, quia Tidesiilorum multis proficit. Nam et illi malum, suasit bonum, quod est appetendum, in-
qui crediderant roborati sunt, videntes principes dulsit quod est necessariura; prohibuit enim fal-
suos fratres sibi factos in fide, et qui non credide- sum, vel sine necessitale jurare, suasit verum lo-
rant, facile poterant credere eoruto exemplo, prom- _ qui: indulsit juramentum, quod est necessarium,
pte enim facit inferior quod viderit fieri a potiore. cum ait, quod amplius est. Juramentum enim fa-
[Haimo] Vel ita, ago gratias Deo meo pro omnibus ciendum est in necessariis, cum pigri sint homines
scilicet vobiset aUis ; et -cumpro aliis, primum qui- credere quod eis est utile; non est juralio bona, id
dem, id est prsecipuepro vobis de quibus magna uti- est appetenda, non tamen mala, id est prohibila,
litas yenit, sicutantedictum est, cui ago gratias. Deo cum est necessaria, licet sit- a malo infirrnitatis
meo, quem scilicet meum facio, quod non vos, Ro- eorum quibus aliquid dicitur. Si euim jurare coge-
mani facitis. Non esl otiose accipiendum, quod ait, ris, scias de necessitate venire infirmitalis ebrum
Deo meo,non enim voxista potest esse, nisisancto- quibus aliquid persuades, quae infirmitas utiqne
rum quorum Deus dicitur, sicut Deus Abrahara, •malum est unde nos quotidie liberari precamur, di-
Deus Isaac, et DeusJacob. Cum ergo omnium unus centes : Libera nos a malo (Mallh. vi). Ideoque non
sitDeus per naturam, eo quod sit Creator omnium, dixit Dominus quod amplius esl, malum est: tti
illis tamen proprie per gratiam Deus dicilur esse, enim non facis malum qui bene uteris juralione, ut
qui merito fideiet justitiae, ejus cullores esse pro- alteri suadeas quod utile est, sed a malo est illius.
bantur. JAmbrosius] Per quodago gratias?nonper Et notandum quia multum interest, si exigit jura-
legem neque prophetiam, sed pef Jesum Chrislum jD tionem, qui novit illum juraturum falsura, au non.
mediatorem Dei et hominum, per quem Deusvobis Qui autem nescit et idco dicit: Jura mihi, ut ei
dedit omnia bona, quia ipse est minisler 5 om- fides sit, non audeo dicere non esse peccalum,
nium beneficiorum Dei. Deinde quare pro eis tamen humana tentatio est: si autem novit fecisse
praecipue vel ante omnia gratias agat, ostendit et cogit jurare, homicida est. Jurat ergo sine
subdens: Quia fides vestra, quasi dicat: Cum multa peccato Apostolus, cum ait: Teslis est mihi Deus,
sint talia in vobis, pro quibus gratias agere debeo etc, quasi dicat: Quod habetis Dominoimputo. Et
(erant enim disciplina mirabiles, et boni operis cu- recte, nam habenda ab eo oro : et vere, quia sine
pidi, studiosiquemagis agendi bene quam Ioquendi) intermissione memoriamvestri facio semperin ora-
in hoc tamen praecipue gratias ago, quia fides ve- tionibus.Vel ila, se dixit gratias agere, iriodo expo-
stra, etsi non perfecla, annuntiatur hi universomun- nit quando gratias agit, scilicet in orationibus, ct
do, quia Roma caput mundi erat, et ideo fidei illo- quomodo, scilicet sine intermissione, [Haimo]
rum fama omnem Iocum peragrabat, unde profice- quasi dicat: Pro vobis gralias ago, et hoc modo,

(42)Aug., De sermone in monte.

 1319 PETRI LOMBARDI 1520
quia in oralionibus meis quscpro vobis, et pro aliis A , Quasrdicat: Idco obsecrOvenire ad vos, enim,
fiiint, semper habitis in horis constitutis. ad oran- id; est- quia desidero videre vos. His, quos scripto
dum. Facio memoriara, id est Deum memorem. corrigebat, et a carnali sehsu abslrahebat, ideo sui
Memor dicitur Deus esse ciim dat, oblitus ciim ces- praesentiam necessariam dicit, quia ea quse scribit
sal. Et hoc, sine intermissione. [Ambros.] Vel fa- etiara perverse possunt accipi, quia aliterdicta so-
cio nienioriam vestri sine iiilerniissione. Hoc ideo lrnt ad aliud referri ab haereticis.Ideo ergo deside-
dixil Apostolus, scilicet se esse memorem illorum rat eos videre, ut prasens doctrinara evangelicaui
in oralioiiibus, ul seminel in illis charitalem, id est sensu quo scribit eis tradat, ne sub auctoritate lit-
ut euni ainent, et sic desiderent euin audire. Quis terarum ejus non auferretur, sed confirmaretur
enini non aniet eum quem audit memorein sui esse 1 error, et etiam ideo, ut quae verbis suadere non
Quod autem ita sit, juramento affirmat, testis, elc poterat, praesenssuaderet virtulemiraculorum. Sed
quasi dicat: Et credendum est ila esse ut dico. deinde desiderii sui causam exponens, addit: fJt
Enim id est quia teslis est mihi Deus, et ideo non aliquid, quasi dicat: Ad hocdesidero vos videre, ut
est luliira mcntiri, cum nihil eum lateat. Cui servio imperiiar vobisaliquid graliw spirilualh, id est vos
in spiritu meo, non in carne, id est in voluntate " participes faciam gratuiti beneficii Dei scilicefrdo-
quia enim Deus spiritusest, anirao illi debel ser- cirinae evangelicse.Gralise autem dico, non carnalis
viri. Vel servio, non in carne, id est in carnalibus sed spiritualis, quia modo carnaliter sapitis. Cura
observantiis, sed 3n spiritu nieo, id esl in spiritali- enim dicit, gratiae spiritualis, carnalem illos sen-
bus, scilicelin fide, spe et charilate: In quo servio? sum assecutos significat, [Auguslinus] quia sub
In Evangelio, praedicando, non in lege, non in cir- nomine Christi, Judaeieis contraria Chrislo tradi-
curacisione, non in eo quodMoyses servus tradidit, derant. Qui consulens infirmitati humanse, fidesola
sed in co quod Filius uuicus docuit. Quantumcnim addita legi naturali, humanum genus salvari de-
dislat servus a domino, tantum distat Evangelium crevit. Impertiar spiritualem gratiam, ed confirman-
a lege. Evangelio dico Filii ejus, quod scilicetFi- dos vos, [Ambrosius]quia aliquid jara habetis, id
lius ejus tradidit, non scribendo, sed menlibus est consolariin vobissimul, vel, id esl ut consolemur
inspirando. vobiscum,alia littera, per eam quminvicemest fidem
Obsecrans, si quomodotandem aliquando prospe- vestram alque meam; quasi dicat: Desidero vobis
rum iter habeam in volunlate Dei veniendi ad vos. impertiri graliam ad confirmalionem, quseconfir-
Quasi dicat: Pro vobis gratias ago et oro. Ego malio adeo est mihi grala, quia id, scilicet vos
dico obsecrans, id est per obsecraliones tentans. confirmari, est me consolari in vobis. Hoc ideo
Obsecratio est per sacra adjuratio, ut per nativita- dicit, quia, etsi congaudeat facilitali fidei illorum,
lem el passionem. Tenlans, inquam, si qiiomodo,id dolet tamen de non recta fide. Aliena enim dolebat
est aliquo modo, prospero vel adverso scilicet qua- vitia, quasi sua. Addit simul, quasi dicat: Haec
cunque ex causa, facili vel diflicili, habeam tandem, consolatio riiea fiet simul vobiscum, quia et vcs
sciliCet post longa desideria, aliquando, scilicet consolabimirii.Modoenim ego sum desolatus, sicut
"
hienie, vel aeslate, iter veniendi ad vos; iter dico et vos, etsi non sentitis, sed sic consolaremufsi-
prosperura, quod non repulat Aposlolus esse, nisi mul. Vel secundum aliain Jitleram sic potest legi,
ita sit ut perveniat ad ilJos quibus desiderat donum eodem sensu manente; quasi dicat: Desidero ve-
Dei prsedicare.Prosperum enim iter est, non incas- nire, ut impertiar vobis gratiam ad confirmandos
sum laborem itineris subire. Prosperum iter ha- vos, id est ut consolemur vobiscum, Deinde per
beam, prosperum dico, in voluntale Dei, secundura quid fiat consolatio, subdit, ronsolari dico per eam
VoluntatemDei, non sicut mali qui reputant pro- fidehinon ulique novam, sed veslram atque meain,
speritatem sibi essc in suo malo perpetrato. Sunt quaeest invicem, id est communis, id est per hoc
enim.quidam,qui per Dei permissionemnon volun- potest esse consolatio, sl unius ejusdemque fidei
tatem prbsperum iler videntur sibi accipere ad D ] sumus in Christo; vel, per eam fidem veslrain
malum, si aliquod scelus perpetraverunt. [Orig.] atque meam quaeest invicem, id est quaeper dile-
Hoc ergo voluil intelligiApostolus, addens, in vo- clionem operatur.
luntale Dei, quia non semper prosperitas itineris VERS.13. — < Noloautem vos iguorare, fratres,
Dei volunlate perficitur, quia multi in rebus sseculi < quia sacpeproposui venire ad vos, el prohibitus
prosperis ulunlur successibus, et exsultant in pro- < sum usque adhuc, ut aliquem fructum habcam
speritalibus suis , sed non est lalis prosperilas in < in vobis, sicut el in caeterisgenlibus.. >
voluntaleDei. [Ambros.] Apostolusvero iter solum- Propositum et volum suum ostendil Apostolus,
niodo reputat prosperum, si sit in volunlate Dei, quodqusedamillos scire non ambigit per eos fratres
quia tunc ulilis crit advenlus Apustoli. . qui a Jerusalem vel a confinibiiscivitatjbus, causa
. VERS.II,. 12. — < Desidero enim videre vos, ut aliqua sive religioiiis gratia Romam veniebanl.
t aliquidimpertiar vobisgraliaespiritualisadconfir- Cumque saepe vellet venire, et prohiberetur, sic
< mandos vos, id est siniul consolari in vobis per facluin est, ut scriberet Epistolanv, ne diu in malo
< eam quse invicem cst fidem vestram atque detenli difficiliuscorrigerenlur-, quasi quis diceret:
< meaih. > Desideras venire, cur ergo non venis 1 Ait: Quia
1321 COLLECTANEAIN EPIST. D. PAULl. — IN EPv AD ROM. 1322
jtrohibitus sum , cum hoc proposuerini. [Haimo] A dicare omnibus gentibus promptum tamen ilomariis
Nolo aulem, vel non arbilror, tios ignprare,fralres, se asserit evangelizare, apud quos regni Itomani
hpc, scilicet quia smpeproposui, non soium volui caput est, et sedes. Ad membra enim pertinet, si
venire ad vos, et prohibitus sum venire, aliquibus caput inquielum non fuerit. Ideo Romanorum pa-
impedimentis Deo id agente, [Ambrosius] sed pute- cem optat, ut non multum se jactet Satanas, et ut
lis culpa vestra fieri, ut modo dignos vos paretis. meliores sui operis fructus habeat.
Non ergo otiose se prohibitum dicit, sed et causas VERS.16. — < Non enim erubesco Evangelium.
morarum discernit, qui et hos ut se praeparent t Virtus enim Dei est in salutem omni credcnli,
adhortatus est, [Orig.] ut audienles gratiara sibi < Judseoprimum et Grsecc»
spiritalem ministrandam fore, dignos se eflicerenta Quasi dicat: In irie promptum est, et vere, quia
viliis carnaUbusabstinentes ad excipiendam eam. nonerubescoEvangelium,sicutilli qui falsa prsedicant,
Prohibitus sum dico usque adhuc, id esl usque in etqui crucemChristi putantignominiam. [Haimo]Hoc
praesens. Per hoc ostenditur, id etiam esse curse enim dicto tangit eos qui non recta tradiderant; vel
Deo, quo unusquisque aposlolorum vel delieat ire, qui de cruce confundebanlur, de qua polius gloriari
vcl non debeat, etquoddispensationequadam, aliis deberent cum ipsoApostolo.Ideonon erubesco Evan-
quidem sinat prsedicare verbum. Dei, aliis prohi- B gelium.quiaipsumEvangeliumest virlus Dei, idest
beat. Fratres, aulera eos vocal, non solum, Q quia virtulem Dei annunliat, non infirmitatem ; sapien-
renati erant, sed eliam, quia erant inter eos qui tiam non iusipientiam. Quod enim infirmum Dei,
recte senlirent, licet pauci; unde supra dixit, vo- forliuseslhominibus; et quodstullumDei est, sapien-
calis sanctis. Lt dliquemfructum habeam in vobis, tius est hominibus(ICoi-.i).VelEvangeliumestvirtus
sicut et in cwteris genlibus, quasi dicat: ldeo desi- Dei, nobis credentlbus, non aliis : quia per doctrinam
dero venire, ut habeam in vobis fruclum, id est ut evangeUcampeccatum dimiltitur credenti, et, cum
vos fruclificetis per meam prsedicationem; vel, ut resexigif, fiunt miracula quibus commendaturdo-
habeam iructura aliquem in vobis, id est ut ego ctrina. Quia enim incredibilevidebalur quod praedi-
aliquod praemiumpro vobis acquiram. Pro utilitate cabatur, ideo signis et prodigiis ab apostolis factis
ergo communi, cupidum se veniendi ad hos decla- firmabatur.nediffiderenthominesdehis quae.dicebant
rat, ul et hisalutem spiritualis gratiae consequan- qui lanla faciebant. [Ambros.] Nulli enim dubium
tur, rectam habentes fidei professionem: et hic est virluti verba cedere. Ideoque non se dicit Apo-
fructum habeal apud Deura, ministerii sui. Fru- slolus erubescere de EvangelioDei; illos autem
clum habeam in vobis, dico, sicut et in caeteris „ erubescere significat, quia quod tradiderant, in re-
gentibus. Exemplocaeterarumgentium lacescit illos prehensionem veniebat, nec quoquam virtutis testi-
ad fidemrectam, promplior enim fit quis ad rem monio firmabatur, et discordabat, a doetrina evan-
'
sibi tradilam, si iUimultos videat assentiri. gelica et apostolica. Evangelium igitur est virtus
VERS.14,15. — < Graecisac barbaris, sapienti- Dei, quia invitat ad fidem, et dat salutem omni cre-
i bus et insipientibus debitor sum : ila quod in me denti dum peccala remittit, et justificat, ut a se-
< promptum est, el vobis qui Romaeestis evange- c.und.amorle delineri non valeat, signatus mysterio
t lizare. » crucis. Undesubdit: Evangeliumdico, valens in sa-
[Haimo]Quasi dicat: Ideo volo frUctumhabere in iutem omni credenti. Quod vero. dixit omni, deler-
bmnibus, quia debitor sum omnibus evangelizare. minat : Judwo primum eredenli, el Grwco, id est
Grwcisac barbaris, id est omnibus gentibus. Graecos gentili, quod in Graecomanifeslum est. In Grseco
praeposuit,quia ab eis omnis philosophia mundana enim gentilemsignificat. Quamvis autem praeponat
exordium sumpsit; barbaros vero eos dicit, qui Judaeumcausa palrum, tamen et ipsum simili modo
sunt quasi exleges , qui nec Hebraei,nec Graeci,nec indigere dicit dono Evangelii Chrisli. Si itaque et
Latini sunt. Ei debllorsum evangelizdre,sapienlibut Judaeus non justificatur nisi ex fide Christi, quid
ei insipientibus,ut nemo de ulToquepopulo exclu- Dergoopus est esse sub lege ? [Hesychius]Vel ita :
datur. [Ambros.] Sapientes vero dicit illos qui Judaeoprimum et Grseco, quasi dicat: Evangeliiini
mundialibus ralionibus eruditi erant, insipientes valet in salulem omni credenli; Evangelium dico,
iquiillarum rerum imperili sunt. His autem omni- necessarium Judaeo, et Grseco, id est gentili; scd
bus se debitirem testatur, quia missus ad omnes; primum, id est maxime Judaeo. Judaei enim hanc
nulli enim gentium populo specialius debetur hsec Evangelii salutem et liberationem habebant neces-,
praidicatio, quia ad hoc missus fuit, ut omnibus sariam valde, utpote etiamalios seducentes.
praedicaret,qui ad boc accepit doctrinam ul aliis VERS.17. — <.Justitia enim Dei in eo revelatur
tiaderet. De Judaeis autem tacet, quia magister < ex fide in fidem, sicut scriptum est: Justus aulem
genliumerat; etsicut aliis debeo.ita el vobisquiRomm < ex fide vivit. »
estis debeoevangelizare,quia omnibus debitor sum. [Haimo]Quasidicat: Vere Evangeliumestcredenti
Quodtale scilicel evangelizare vobis, in me prom- in salutem, quia est ei in justitiam,quasest causa
pium est. Etsiego ad hoc paratus sum, ergo alte- salutis, quod clare oslenditur in ipso Evangelio.Et
rius culpa remansit. Quamvismissum se dicat prae- hoe est quod ait : Justida cnimDei revelalur in co,
PATROL.CXCI. 42
 1325 PETRl LOMBARDI 1324
scilicet Evangeho. "(4o)Justitia Dei est qua gratis A ergo esset juslitia fidei, nisi esset al.scondituro
jrisijftcat impium per fidem sine operibus legis, ut quod prsedicatumcrederemus, el credendo ad vi-
alibi dicilAposlolus; Inveniar in eononhabcnsmeam dendumperveniremus.(47jDicit ergojuslitiamiliiesse
jvstiliam quw ex lege est, sed eatn quw ex fide est qui transitex fide verborum quibus credimus quse
(PhUip.111).(44) Haccest juslitia Dei, qusein Te- non videmus, in fidemrerum qiia creditaobtinebi-
slamentoVelerivclala, in Novorevelatur; quaeideo mus, scilicetex fidein qua ministralur Deo, in illam
juslitia Dei dicitur, quia imparliendo eam juslos ubi frualur Deo, quaetamen improprie dicitur fides.
facit. [Ambros.] Hanc aiitcm justiliam Evange- Et quia de fide fit mentio hic, videndumest quid
lium revciat, ipso efleclii, [Haiino] scilicet dum sit fides, et quot modis accipiatur fides, et de qui-
dal fidera homini pcr.quam juslificalur, qui credit bus sit. Fides cst virtus qua creduntur qutenon vi •
Deum 'juslum el vcracem in promissis. Revclat dcntur, apparentiaeniui non habent fidem,sed agni-
eliaiu hanc jusliliam Verbo, duni in eo dicilur: tionem.Fidcsenimest, quod non videscredere. (48)
Qui crediderit el baplizatus fuctil, salvus erii Accipitur auleni fides tribus modis scilicet pro
(Marc.wi), id esl juslus. [Ambr.Magnus]Yel ju- eoquodcrcdilur, etestvirlus; et pro eo quod eredi-
siili£ Dei esl, quia quod promisitdcdil, quaejuslilia tur, et non eslyirlus; etpro eo quod creditur. Fides
revelalur, in eo qui credil se conseculum, qued " enim qua creditur, cum charitate virtus est, et hoc
promiserat Deus per prophetas suos. Quienini hoc csl fundamentumomnium bonorum, in qua nemo
crcdil el eoiifilclur, jusliim Deum probat, ct teslis peril. Hsecfideles facit, et vere Chrislianos. Alia
est justilire ejus. Et loquititf Apostolushic conlra vero dsemonum est, et nominetenus Christiano-
Jndaeos,qui negant bunc csse Chrislum, quem pro- rttm ; nam et dwmones credunt, el conireiniscuni
misit Deus. Secundum hoc, ita lege : Benedixi esse (Jac. n). Hsec cst, informis qualilas mentis, qua?
in saliilem omni credenli, quia in eo qui credit, dicitur informis, quia sociam non habel cbarita-
sive Judseus sit, sive Graecus, revelalur juslilia lein, quaeest forma omnium virtutum. Pro eo au
Dei, id est justus apparel Deuset verax. In eovero tem quod credilur accipitur lides, sicut ibi: Hwc esl
qui non credit, injuslus videlur; negal enim vera- fidesCatlwlica,quam nisi, elc, (49) ila hic accipilur
cem esse Deum, qui non credil cum dcdisso quod cum ait, ex fide in fidem. Fidei enim quae credi
promisit. Unde subdit: Ex fide in (idem; quasi di- tur, id est Sj-mboli fidei, multaesunt parles, qua-
cai: Justilia Dci revelalur, lendens cx fideDei pro- rum aliquaosunt hic positae.Eodem quoque modo
ntitienlis in fidem hominis, qui credit ei, quia in accipitur fides, cuui dicitur fides Calholica,quasi
credente justus apparet Deus. Vel secundumalle- P quod universaliter ab omnibus credendumest.
ram pracniissamsententiam sic procede : Juslitia Solctautem a quibusdaminquiri utrum illa in-
Dei esl ex fide, haecautem justilia fidei, est ei ho- formis qualitas mentis qusein malo dicitur Chri-
rnini qui transil ex fide in fidem. [Ilaimo] Hoc stiano fides, qua universa credit, quaeverus Chri-
dieit, propter omnes paiies fidei, ut omnis qui stianus credit, accendente charitate, remaneat, et
vult per fidem justificari uiiiversos arliculos Sym- fiat virtus, an ipsa eliminetur, et alia succedat
boli habeat, ul transeal Judseus et quicunquealius qualitas quae virtus sit. Ad quod potius diviuum
ex fideYelerisTestamcnti, ubi unus Deus colebatur, oraculumimplorandumvidetur, quam aliquid a no-
in fidemNovi Testamenli, ubi Patcr, el Filius, et bis diffiniendum.Utrumlibet tamen sine perieulo
Spiritus sanctus colitur, ex fide primi adventus in dici potest. Est autemfidesde bonis, et de malis, el
fictemseeundi, ut ulrumque credat cx fide primse de praeleritis, et de praesenlibus, et de fuluris.
resurrectionis, quseest in anima, in fidem secundse [Anibr.]Spes autem de futuris tantum, et de bonis.
qviaeerit in corporibus; ex fide promissionis, in Sicut scripiumest ;,convertit se Apostolus ad exem-
fidem redditionis, ul credat Deuni promisisse ac plum prophelseHabacuc, [August.]ut declaret olim
reddidisse, vel redditurum fore; (45) ex fideprsedi- ostensum non juslificari hominem per legemnpud
calorum in fidempopulorum, ut credat quod cre- 1)Deum,sed per fidem; quasidicat:Exfideestjustilia,
dunl majores et minores ; ex fide seminanlium, id el ita ex iide est salus, non ex lege, sicut scripinm
est proplietarum, in fidem melenlium, id est apo- est in Habacuc : Jtistus autem ex, fide vivit. Sic
; etolortimtranseat juslificandus, vel Iranseundum expone : Justus est ex fide, omnis J qui justns
fore inlelligat de fide verborum et spei in fidem est, [Aug.] et ita, vivit, nbn vila isla quseprsesens
Terum et speciei. .[Haiino] Est eniin fides qua est, sed fuiura, id est seterna, quaeest merces fidei.
«reduntur quse non videntur, qusepropric dieitur Mercesenini fideiest videre quod credidimus ante-
lides. (46) Scd tamen eliam est fides reruiri, qua quam videremus. Scienduin autem aliler esse iu
r.on verbis, sed rebus ipsis prsesentibus creditur : Habacuc quani hic posuit Apostolus. In Habacuc
quod eril, cum per speciem manifestam se contem- enim ita est: Justus autem meus,ex sua fideviret.
plandam sanctis praebebitipsa Dei. sapientia. Non (Habac.n). Sedel hoc, et aliapluratestimonia quse

(43) Ambros. ad
De
Opert. (47) Ibid. In psal. cix.
(44) August., spirilu (48) Augiist., in homil. quadam.
f45) Prin:asius, iri Apoc. (49) Ex Atlian.Symb.
(40) Augiisl., in lib. Qiuestioiiumevange.
1525 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD ROM. 132(5
ponit ab Hebraicseveritaiistranslaliorie, qua|nunc A , spondet, merito est eis ira, quia poterant quiilem
utimur,videnturdiscordare. Quodideoest.-quia ali- cognoscere Deum, et. aliqui eliam corum partim
quando sumit a LXXInterpretibus, aliquando, sicut cognoverunt, sed sibi tolluht malenles morari in-
loquens eodem spiritu quoprophetae, sensum sumit juste in sua voluptale. [Haimo] Sic lege litteram:
tantummodo suis utens verbis suaque dispositione. Hominum, dico, eorum qui veritatem Dei, id est
VERS.18, 19. —.<Revelaturenim ira Dei de coelo veram de Deo cognitionemdelinent, cum sponte se
< super omnem impietalem et injustiliam hominum eis oflierat; ipsi dico manentes in injuslitia, id est
< eorum, qui veritateni Dei in injuslitia detinent, in opere malo. (53) Bonumest quod tenent, sed ma-
< qtiiaquod notum esl Dei manifeslumest in illis. lum est ubi tenent. Veritatem enim tenent, sed in
< Deus enim illis revelavit. » iniquitate, lnvenisti enira Deum, o tu geulilis , o
(50) Commendaia pietate fidei, qua justiiicati philosophe, et colis idolum; invenisli veritatem, et
grali Deoesse debemus, conlrarium detestando, id ipsam detines in injuslitia; et quod pef Dei opera
est impietatein, subinfert, quod geuliles inflati, et cognovisti, per hominis opera perdidisti. Tolum
leves in idolorum figmenta tanquam deciderunt, considerasti rerum ordinem, et non vis attendere
iibi non requiescerent, sed confraeti desilirent •'in quod mundus opus Dei sit; idolum opus fabri. Si
lapides. Hicenim speciaUter aggreditur gentiles, B faber idolo sicul dedil figuram, daret et cor, ab ipso
secundumpriorem statufn, quia jactant bonam na- idolo faber adoraretur. Quomodoergo homo faber
turam, et excusant turpitudines per ignorantiani. tuus Deus non est, si homo idoli faber esl ? Quis
Econlra autern Apostolus dicit eos, et prius ha- est Deustuus qui fecit te? Quis est Deus fabri?.
buisse notitiam, et perdidisse per culpam, etboham Qui fecit illum. Ergo si idolum cor haberet, nonne
naturam sibi ipsis a Deo relictam in omnia mala fabrum adoraret qui fecit illud ? Ecce quomodo de-
prsecipitalam. Quasi dicat: Ex fide est juslitia, et linent veritatem Dei in injustitia. Occurrebat autem
inde, salus (51), quia ex impietate est injustilia, Apostolo, ut ei diceretur: Unde illi veritatem deli-
et inde ira, id est poena, et hoc revelatur in Evan- nent, ad quos locutus non estDeus? nec legem ac-
gelio Dei, et hoc est: Rcvelalurenim in.Evangelio,' ceperunt, sicut populus Israel ? Respondet, etos-
ira Dei, id est poena. Quoties ira Dei legitur, non tendit unde: Quia quod notumesl Dei, manifeslum
perturbatio animi ejus est intelligenda, sed judi- est in illis: Deusenimrevelavitillis; quasi dicat:Vere
ciumquoirrogatur pcenapro"peccato.[Haimo.]Dei, delinent veritalem Dei, qua hoc Dei quod notum
dico, venturi de cwload judicium; ira, dico, pro- est, id est quod de Deo noscibile est, manifestum
cessura superomnemimpielalemet injustitiam. Non _ est in illis, ductu rationis; quasi dicat: In se habent
dicit super omnes impios, sed quod plus est super unde noscere possint. Quodcognoscibileest deDeo,
omnem impietatemei injustitiam, id est siiper om- scilicet naturalera raliouem. Ideo dicit quod de Deo
nes impietatis et injustitise partes. {Orig.] Impietas cognoscibileest, quia multa sunt quae de Deo per
est in Deum peccare, iuiquitas in homines. Vel naturam sciri non possunt, ut de mysterio redem-
impius pro infidelibic pnnitur, id est a pietate reli- ptionis et incarnationis. [Orig.] NolumDei est, hoc
gionis alienus, sieut idololatra. Iniquus vero dicitur ouod ex hujus mundi dispositione, et nalurali ra-
qui pravitale operis ab aequitatediscordat. [Haimo.] tione assequi possumus. Ignotum vero Dei, est ra-
Et est sensus : Vindicta Deide coelovenluri ad ju- tio substantiae ejus, vel naturae, quaeomnem latet
dicium vivorum, et mortuorum in Evangelio mani- creaturam. Similiter et mysterium humanaelibera-
festalur venlura super omnem impielatem et inju- tionis. .[Ambros.] Et vere manifestum est in illis
stiiiam. {Anibros-]Vel ita lege : Ira Dei, ventura quod est noscibile de Deo, quia non solum ratio
super omnemimpietatem et injustitiam, revelatur naturalis ad hpc prpfuit, sed el.Deus illis revelavit,
de ctelo. Quod accusat eos quia indicavit eis Crea- vel manifestavit per opus suum, per quod eos ad-
torem vel Salvatorem. Ex ipsa enim coeli fabricai juvit. Hoc dicit, ne sola natura sufficerevideretur.
iratus illis Deus ostenditur, qui ideo tam pulchra D Ut enim Deus, qui natura invisihilis est, etiam a
astra condidit, utex his quantus el quam admirabilis yisibilibus posset sciri, opus fecit quod opificem
Creator eorumest possil agnosci, etsolusadorari. visibilitate sui manifeslavit,-utper certum incerlum
fieum igitur facit Apostolusgentilemper legem na- possetsciri,etilleesseDeus omnium crederelur qui
turse, per quam potuit deprehendere fabrica mundii hocfecitquodab his impossibileest fieri.(54)Haeephi-
teslificanteauctoremDeum solum diligendum; sedi losophinobilesquaesierunt,quasi interrogantes crea-
injustitia el impielas in eis apparet, dum haecvi- turas de Creatore, et omnium specieac dispositione
-dentes dissimulant a veritate, non fatentes unumi quasi vocerespondenteexarte artificemcognoverunt.
Deum. Unde subdit: VERS.20-23. — < lnvisiblia enim ipsius a crea-
Eorum qui veritalemDei in injustitia detinent, t tura mundi, per ea quae facta stint intellecta
quasi quis diceret: (52) Cur esl eis ira Dei de im- < conspiciuntur, sempiterna quoque ejus virtus et
pietale, cum non cognoverunt Beum? adquod re- < divinitas, ita ut sint inexcusabiles, Quia cum co-
(50) August., De spiritu et lit. (53) August.,D« verb. Dom,
(51) Id„ Decivitate Dei. (54) Ibid.
(52) August.,in sermone quodam.
 1327 PETRILOMBARDI 1528
< gnovissenlDeumnon sicut Detimglorificaverunt,A sensibilem; spiritus vero speciem intelligibilemet
i alit gratias egerurit; sed evanuerunl in cogitatio- inlelligibilemspeciem sensibili praelulerunt.Sensi-
< nibus suis, et obscuratum es.linsipienscor eoruin. bilia dicimus,quae visu tacfuque corporis senliri
t Dicentes enim se esse sapientes, slulti facli sunt; queunt;intelligibUiaquaeconspectu nienlis queunt
t et niutaverunt gloriam incorruptibilis Dei, in si- inlelligi.
< militudinem imaginis corruptibilis hominis, et Cum igitur in eorum conspectu corpus et ani-
t Volucrum,et quadrupedum, et serpenlium.» mus magis minusque speciosa essenl; si aulem
Oslendil quid de Deo, et quomodo scire potue- omni specie carere possent, nulla omnino essent,
riint, et quasi quis quaereret, quomodo potuit id viderunt esse aliquid ubi essel prima et incommu-
quod notum esi Dei, manifestum esse in illis qui tabilis species, ideoque inconiparabilis(56) atque
lion acceperunt legetti, subdit: Invisibiliaenim,etc. ibi esse rerum principium rectissime crediderunt,
Et notandum quia cum Deusuna sit et simplex es- quod factum non esset, et ex quo cuncta facla es-
sentia, nec ex diversitate aliqua conslel, pluraliter sent: (56) atque sic invisibiUaDeiintellecla per ea
tamen dicit, invisibilia; quia pluribusmodisper ea quaefacta sunt conspiciuntur. Sed mirum esl quod
quse facta sunt cognoscitur, scilicet quod selernus, dixit esse invisibilia; et rursus dixit, conspi-
ex perpetuitate creaturarum; omnipolens, ex ma- " ciuntur; sed addendointellecta, delerminatur mo-
gniludine creaturarum, el hujusmodi. Ex quorum dus visionis. Tria enim genera visionis in Scri-
cliam gubernalione virtus ejus conspicitur; et ex pturis inveniuntur. Estenim visio corporalis, spi-
eo quod omniareplet, ejus divinitas, id esl bonilas, ritualis vel imaginaria, et intelleclualis. De tertio
inlelligitur.Et hocest quod ait: VerequodDeinotum 8 genere est isla visio, quam' hic commemorat
est manifeslumest in illis. Enim, id est quia, invi- Apostolus.Hac enim visione videtur Deus, cum per
sibilia ipsius, id est ipse natura invisibilisintellecta, pietatem fidei, et agnitionem morum optimorum
non corporea, vel imaginaria visione, sed tanlum corda mundanlur. Yel ita lege litleram : \Terequod
irilellectaea vi mentis, qusedicitur intelleclus. In- notum est Dei, manifestumest in illis, quia invisi-
lellecta, dico, per ea quwfacla sunt, et si non per bilia ipsius mundi conspiciunlur, id est intelleclu
legem scriplam quamnon habuerunt, conspiciuntur menlis capiuntur, per ea qusefacta sunt a creatura
u creatura mundi, id est ab homine, non solum ab mundi, id est a constitutionemundi. Et ut omnino
angelis. [Haimo]Horaovero creatura raundi dicitur impietas excusari non possit, adjecit: Virtns quse
per excellenliam,quia excellit inter alias creaturas, oiiinia gubernat, conspiciturper ea qusefacta sunt,
vel quia convenientiamhabetcumomnicreatura. Est Q ( et divinilas, [Ambros.Jid est bonitas Deiquseomnia
cnim localiter in loco, ut quodlibel corpus; sentit replet, similiter per eadem conspicitur. [Hairoo;
ciim animalibus, intelligit cum angelis. Undein August.] Yel sictit quidam volunt potest hic intel-
Evangelio Dominusait; Prwdicate evangeliumomni ligi Trinilasul perinvisibiliaintelligatur Pater; per
crealurw(Marc. xvi), id esl homini. Et attendequod virtutem, Filius; per divinilatem,Spiritus sanctus:
ait : Ipsa invisibilia inlellecta per ea quse facta ut sil sensus, invisibilia ipsius, id est Paler; sem-
sunt, (55) quia per coelum et terram, et alias pilerna quoque virtus ejus, id est Filius, et divini-
creaturas, quas immensas et perpetuas esse intel- tas, id est Spiritus sanctus, intellectaconspiciuntur
lexerunt, ipsum Conditoremincomparabilem, im- per ea qusefacta sunt a creatura mundi. Secundum
mensum, seternum mente conspexerunt. Viderunt hoc videtur quod per ea quaefacla sunt illius sum-
enim summi philosophi,quos caeterisnon immerito maeTrinitalis notitiaro habuerint gentiumphiloso-
fama atque gloria praelatoscernimus, nullum cor- phi. Alibivero dicit Augustinus philosophosnon
pus esse Deum: et ideo cuncta corpora transcen- pertigisseusque ad notitiam tertke personae, scili-
derunt quaerenlesDeum. Viderunt eiiam quidquid cet Spiritus sancti, in illo videlicetloco super Exo-
mutabile est, non esse summum Deum; et ideo dum, ubi magi Pharaonis defeeerunt in tertio si-
animam omnem mulabilesquespiritus transcende- D 1 gno, non in primo vel secundo, quia summi gen-
riinl. Deindeviderunl omnem speciem in re qua- lium philosophi, inquit, iciplxov ayaBoZ,id est de
cunque mutabili, quse naturaliter est, omneque summobono, scilicet Patre, et devoO,id est mente
universi reundi corpus nonposseesse nisi ab illo ejus, scilicet Filio, philosophatisuntl Sed in tertio
qui ineoiumulabiliter el simpliciler est, quia non signo defecerunt magi,quia usque ad terliam per-
aliud est illi esse, aliud vivere , aliud intelligere, sonam non valuerunt pervenire philosophi. Quo-
bealuin esse; sed quod esl illi vivere, inlelligere, modo ergo hic dicitur, quod tres personas per
beatum esse, hoc est illi esse. Propter hane incom- facta intellexerunt, vel cognoverunt?Ad-quoddici-
liiulabililalem,el simplicilatem intellexerunt eum, mus eos hancdistinctionemsummae Trinitalis, quam
omnia isla fecisse, et a nullo fieri potuisse. Consi- fides Catholica profitetur nullatenus habuisse, vel
dcraveriint enim quidquid esl in substantiis, vel habere potuisse absque doclrinse,vel internseinspi-
corpus esse,' vel spiritum; meliusque aliquid spi- rationis revelalione. Fit enim revelatio tribus mo-
ritum csse, quam corpus; speciemquecorporis esse dis, per opera, per doclrinam , per inspirationem.

(55) Augus!., Dcrcivit.Dci. (50) Id., contra Manichaeos.

 1329 COLLECTANEAIN EPIST. D. PAULI. -~ IN EP. AD ROM. 132.0
Revelavit cis. Deus per opera veritatem , sed non A cati est, de qua dictum est : Iniiium omnispeccati
-
per doctrinam vel per inspiralionem. Viderunt superbiaest (Eccli. x). Superbierunt autem diccntes
ergo de longinquo veritatem, sed non appropinqua- "seesse sapientes.Non debebant sihi arrogare quod.
verunt per humililatem. [Aug.l Non ergo illas tres Deus donaverat, nec se jactare ex eo quod non a
personas ideo dicuntur iniellexisse, quod eas di- seipsis, sed ab illo habebant. Quod utiqueillis cre-
slincle veraciler et proprie intellexerint : sed quia dendum fuit, ut ad hoc tenendum quod videre po-
iUaesse cognoverunt in Deo, quse illis tribus per- terant, ab iilo sanarentur qui dederat ut videreut.
sonis in sacra Scriptura frequenter solent dislin- Si enim hoc facerenl, humilitatem servarent, et
ctim ac specialiter altribui, scilicet potentia, sapien- possent purgari, atque illi beatissimae contempla-
lia, bonitas. Polentia enim Patri, sapientia Filio, lioni cohserere. (60) Quia vero superbia erat in eis,
bonitas Spiritui sancto ssepe altribuitur : tum una oburabravit eos caecitas. Quod enim curiositate in-
eademquesit polenlia, et sapientia, et bdnitas triura venerunt, per superbiam perdiderunt. Quod enim
personarum, et tres illi eadem bonitas, sapientia et Deusdederat gratis, tulit ingratis. (61) Et conversi
polenlia sunt: quod quare fiat, non est oliosum in- sunt a vcritate, ad idola et simulacra, et ad cultu-
quirere. Sicut enim ex motibus et administratione ras daemoniorum: et adoraverunt creaturam, con-
corporis animam, quam non vides, intelligis, sicex B templo Creatore. Ucde subdit: Et mutaverunt.Ecce
administralione lotius mundi, et regimine omnium quomodo obscuratum est cor eorum, ut videlicet
Creatorem inlellexerunt. majestalem •invisibilis Dei, quem ex creaturis co-
Ita ut sint inexcusabiles.(57) Illos quippe inexcu- gnoverant, non in homines, sed (quodpejus est et
sabiles Scriptura dicit, quos hon latet veritas, et in inexcusabile crimen), in similititdinem hominuiu
eis perseverat iniquitas. De hoc, scilieet quia cum fanmutarent, ut forma corruptibilis, Deus ab eis vo-
per naturalem rationem et creaturae revelationem cetur, hoc est siroulacrum hominis, ut quos vivos
cognovissentDeum, [Haimo,Ambros., Augusl.]usque hoc nomine donare non audeant, morluorum ima-
adeo ut faterentur unum principium esse, a quo gines in gloriam Dei reciperent. Quanta hebetuda!
omnia inilium sorlila sunt, non sicut Deum gtorifi- quanta est stullitia eorum , apud quos plus potcst
caverunt, beue vivendoet colendo; aut, id est et, imago quam veritas! el potiores sunt morlui quaiu
gralias non egerunt,de cognilione, sed sibi attribue- vivil Avivo enim Deo recedentes, mortuis favent.
runt, in quo vani et falsi fuerunt. Unde subdit: Sed [Ambros.] De quorum numero et ipsi sunt, sicut
evanueruntincogilalionibus,putantes se aliquid esse, in libro Salomonisdicitur : Morluusmortwumfingit,
cum nihU sint, quod vere vanitas erat. Cogilationi- operibusiniquis(Sap. xv). Lege litleram, quasi di-
Q
bus dico suis, qusescilicet a se ipsis sunt, non a Deo. cat: Non solum sensu et cogitatione peccaverunt,
Et ideo, scilicet quia Deum non glorificaverunt, sed etiam opere. Et id est quia, gloriam incorrupli-
cor, id est ratio eorum, quia ab eis credita est esse, bilis Dei, id est culturam debitam Deo, qui incor-
obscuratumest, tumore superbise obdurante, ita ut ruptibilis est*,mutaverunt, quantum ad se, prius,
sit insipiens, id est paulalirh usque ad insipienliam in simililudinemimaginis corruptibilishominis, id
cor eorum deductum est. Nebula enim erroris con- est iu imaginemejus cui erat assimilata. El, postea,
texit cor illorum, quia cum Creatorem ex creaturis in sirailitudinem imaginis volucrum. Ecce major
cognovissent,nec sicutDeum glorificassent,amplius hebetudo1 et, inde, quadrupedum, et deinde serpen-
obtusi sunt. Unde obscuratum est cor eorum ? Ecce tium. [August.] Haecdixit ad cumulum hebeludinis
ex hae superbia, dicentesore vel corde, se essesa- oslendendum. Sic enim Dei majestatem et gloriam
pientesa se non a Deo, stulti facli sunt in Deura. minuerunt, ut horum quaeminima et parva sunt si-
Ecce iUaduo quse dixerat, hic aperte signat, scili- militudini, Dei faonorificentiamdarent. Hic ergo
cet quomodoevanuerunt, quod ostendit, ibi, dicen- damnat simulacra impiorum in quibus alii solem,
tes se esse sapientes, ubi culpa monstratur; et qtto- alii terram, alii homines mortuos, et hujusraodi
modo obscuratum est cor eorum, ibi, stulti facti D plura venerabantur. Ideo autem dicit, in similitudi-
sunt, quod est vindicta. Sapientes euim in naturis nem hominis, et volucrum, et quadrupedum, et ser-
rerura, stulli facti sunt in Deo. [Ambrosius]Investi- pentium, quia horum simulacra diversis lempori-
gabant enim ralionem physicam, perscrutantes cur- bus a Romanis colebantur. Mosenim fuit ab anti-
sus sideriimet quantitates elementorum; Deum au- quo Romanis. adorare simulacra homiuum, ut Ro-
tem eorum spernebant. Ideoquestulti sunt. Si enim muli, Jovis, et aliorunf,et maximeab advenlu iEnese
haec laudanda' sunt, quanto rnagis Creator illo- in Italiam. Volucrum autem et quadrupedum, et
rum ? (58)Viderunt ergo quo veniendum esset, sed serpentium 6imulacra coluerunl, ex quo Alexandria
ingrati ei qui illis praestitit ut viderent, sibi volue- ab Augusto victa est, et Romaesubjugata.
runt atlribuere quod videbant; (59)et facli superbi, VERS.24, 25. — < Propter quod tradidit Ulos
amiserunt etiam quod videbanl; elisi sunt, vel cae- < Deusin desideriacordh, jorum, in immunditiam,
cati sunt, quia superbi erant. Superbia caput pec- t ut contumeliis afficiant corpora sua in seniet-
(57) August., AdiValenlinuiumonachum. (60) August., in sermone de monte.
(58) Aug.,superJoan. (61) August., De verb. Dora.
(59) Id., De spiritu cl lilt.
 1331 PETIU LOMBARDr 1332
< ipsisj quia commutaveruntveritatem Dei.in men- A.Diligentcranimadvertendumest quod hic, et subse-
< dacium, ct coluerunt, et servieruiit creaturaepo: quenter ait: Tradidit Deus, [Auguslinus] qui ho-
< lius quani Creatori, qui est benedictus.in saecula. minum maliliam non facit, intentalor enim malo-
< Anien. » rum. Qui ergo dicit Deum homines ad ista non.
Hic item vindicta Dei conlra eos ostendilur. [Au- cogere, sed dignos deseri lantum deserere, veris-
gust., Ambrosius]Quia enim ad injuriam Creatoris sinie dicit. (64)Deserit autem Deus non apponendo
Dei, figmentaet similitudines rerum deificaverunt, gratiam, vel appositam subtrabendo. Manifestuiu
traditi sunt illudendi desideriis camis, non ut illa est enim Deum operari in cordibus hominum iid
gererent quse nolebant, sed ut illa perficerent quae inclinandas voluntates eorum quocunquevoluerit,
desiderabant. [Orig.] Tradere autem estpermittere, sive ad bona pro misericordia sua , sive ad mala.
non incitare aut immittere. Praecedentibusquippe pro meritis eorum'; [Ambrosius]judicio utique suo,
culparum causis, jure et nierito deseruntur a Deo aliquando aperto, aliquando occullo, semper aulem
hi qui veritatem Deiin iniquitate detinentr,et Crea- justo. Et nota quod dicitur Deus operari in cordi-
toris gloriam creaturse attribuunt, et per hoc dese- bus hominumad inclinandamvoluntatemeorum ad:
runtur , et traduntur desideriis. Ista vero pec- mahun : quod non ita intelligendum est, quasi
cata, quia de superbia suht, non solum peccata, sed B Deus malitiam imperliat, sed quia sicul apponit
etiam supplicia sunt. (62) Omne quippe peccatum gratiam, unde inclinatur hominumvoluntas ad ho-
quod tamen cilius pcenitendonon legitur, aut pec- mana, ita sublrahit a quibusdam, qua sublracta in-
catuni est, et causa peccati: aut peccatuhi , et poena cwvatur voluntaseorum ad malum..
peccatj. [Gregorius.] Peccatum namque quod pce- I Qnia commutaveruntveritatemDei in mendacium,
nitentia non dihiitur, suo ponderemox ad aliud tra- et coluerunt,et servieruntcrealurw polius quamCrea-
hli. Unde iit ut non solum peccatum sit, sed et tori, qui est benediclusin swcida. Amen. Hic exse-
eausa peccati. Ex illo quippe culpa subsequens ori- quilur lalius per partes culpam eorum, et poenam,
lur. Peccatum vero quod ex peccato oritur, non ut comparel invicem, et est hic repelitio prsedicto-
solum peccatum, sed et poenapeccali est, quiaju- rum. [August.] Ostendit enim per parles eos mu-
sto judicio Deus cor peccantis obnubilat, ut prsece- tasse gioriam Dei, scilicet qtiod Deum putaverunt
dentis peccali merilo , etiam in alia cadat. Quem qui non erat, et coluerunt, et servierunt creaturse
enim liberare noluit, deserendo percussit, et hoc est potius quam Creatori. Et exsequitur subsequenter
quod ait: Proplerquod, [Haimo] scilieet propter ido- partes immunditise,scilicet quod feminsein femi-
lolatriam, et quia cultumetreligionemDeiimaginibus nas, maseuliinmasciilosturpitudinemoperabantur^
tradiderunt, Deus tradidit illos, id est subtrahendo in quibus comparat poenamcnlpse, "ut sicut contra
gratiam tradi permisit. Nihil enim absqueejus per- naturam ereantem peccaverunt, ita in natura pro-
niissioneflt, etiam in malis. Ista utique obscuratio, pria punirentur, unde concludit in subse-quenlisic:
vindicta, et poenajam fuit, et tamen per hanc poe- Et mercedemerroris quam oportuit (infra, 27), etc,
nam, id est per cordis csecitatemquae fit deserente quasi dicat: 1111 afficiunt, id est deturpant corpora
luce sapientiae,in plura et graviqra peccata collapsi sua.QuiconimutaveruhtveritatemDeiinmendacium,
sunt. Tradidit, dico, prius in desideriacordis, cor- [Ambros.] id est id quod de Deoverum est, dede-
dis dico; quod erat eorum, id est a Deo sibi ipsis runt idolo, sciUcet quod sit Deus; et dicit hic
reliclum, a quibus sic paratum fuit, npn a Deo, et veritalem Dei, quod supra vocavit gloriam Dei.
postea tradidit illos in immunditiam,ii estin actum Veritas quippe Dei est gloria Dei. (65) Yeritatcm
immunditiae,ut ipso-actu operarentur turpitudinem Dei tenere, est unum Deum colere; verilatem in
tantam, ul afficiantcorpora sua conlumeliis,quan- mendacium convertere, est creaturae servire pro
tum ad naturam, id est ut corpora naturaliter re- Creatore. Vera enim veligio in unius constat vert
pugnantia, quadam vi applicarent, et vitio aptiora Dei servilio. Ipsa namque veritas verus Deus est.
facerent. [Augustinus] Et ostenditur hic item vin- j) Ipsa enim una veritas est, una vere divinitas, et
dicta, qua traditi sunt, non modoin desideriaprava, Ua non possunt duo veri dii veraciter dici, sicut
sed et in immundasacliones et contumeliosas,qui- ipsauna veritas naturaliternonpotestdividi. Verum
bus afficiunl et inficiunt corpora sua. Ipsi dico ha- ilaque Deum colere, veroque Deo servire, non est
'bentes hsec, in semelipsis, id non aliunde, 9 sed a utique veritalem Dei in mendacium commutare.
semetipsis. (63) Non enim habet homo hae^a Deo, [Ambros.]lile autem Dei veritatem commutat in
sed dicitur his tradi, quia desertus a Deo cedit his mendacium,qui Deonon-veroaestimatserviendum.
atque consentit : vincitur, capitur, trahitur, possi- Commulaveruntergo veritalem Dei in mendacium,
detur. A quo enim quis victus est, huic et servus dum nomen Dei qui verus est, dederunt his qui
addictus est; et fit peccatumconsequenspoenaprse- non sunt dii. Lapidibus enim et lignis atque me-
cedentis peccati. Vel ita, aflicianl cor, ipsi dico tallis auferenlesquod sunt, dantes quod non sunt,
agentes, contumeliis in semetipsis., id est in suo ut Deiveritas sit mendacium, ut quando lapidem
sexu, masculicum masculis, feminaecum feminis. dicunt Deum esse, non enim negant Deum, sed
(62) August., in serm. quodam, (64) August.,Deiih. arbit.
(63) Aug., contra Julianum. (65) Fulgentiusad Donatum,
 1353 J COLLECTANEA>IN EPIST. D. PAULL>-IN EP. AD ROM. 1334
scrviuritcrealuraepotius qiiam Crcafori: hoc est riiu- A eum qui est contra naturam, ivis.isubiato usu con-
tare verum in falsum. Ut enim viderentur digne cesso aliter uti quam concessum est, cum illa pars
haeccolere,Deinomen et honorem eis imposticrunt. corporis non habeat hujusmodi usum datum a
(C6) Veritas.quippe creaturaeaDeo est, sed non est natura. Quod enim habet homo concessa ct licita,
Deus, quam illiinmendaciumeonvertunt, creaturas in alium ordinem eonversa, et aliter facta, quam
tanquam Creatoreni colentes.Sednequis dicat: Non sunt concessa, peceatum sunt. (07) Si jam putas,
colo simulacra, sedreseorum, utsolem et lunam, o Juliane, Apostolum ex hoc laudasse libidinem,
et hujusmodi, addit, et coluerunt creaturam, dili- quia usum feminse dixit esse naturalem, oninem
geuter orando eam; sed et servierunt actibus profecto usum feminse laudarecompellis. At pe.r.-
crealursc. [Ambros.] Hic damnat ea quse in simu- hoc', et ea quse committuntur cum feminis stupra-
lacris inlclligcbant. Servierunt, dico, cr.eaturse laudabis, quia et illic uiiqtie usus naturalis est,
potiiis quam Creatori, quasi illud esset nielius. quamvis damiiandus, quia legilimiis non est: Unde
Qui tamen licet ab illis. privetur honore siio, cst etfilii non legitimi,sed-naturales vocantur, qui inde
benedictus, id est supei omnia exaltatus, ethoc, in nascuntur; Non ergo conciipiscentiamcarnis in illo
ssccula, idest sinefine. Amen; quasi dicat : Hoc verbo laudavit Aposlolus, sed naturalem usum
est vernm, quod Deovero est benedklio in ssecula. B appellavit illum usum, unde nalura humnna potest
Diis autein gentiiim ad tcmpns impielas dat hono- nascendo subsislere. Nec dixit usum conjugalcm,
rcm, ideoquequod illi dicunt, est falsitas. sed naturalem, euni volens intelligiqui filin mein-
Y'ERS.,26, 27. — < Propterea tradidil illos Deus. bris ad hoc crealis, utper ea possit ad generandum.
< in passiones ignominise. Nara.feminaeeorum im- sexus ulerque misceri. (68)Ac per hoc-cumeisdeni
< mutaverunt naluralem usum in eum. usiim qni niembris aliquis, etiam merctrici-miscetur, nalu-
i est conlra naturam. Similiter auleni ct masculi ralis usus est, nec tamen laudabilis, sed culpabilis,
<relicto naturali usu feminaeexarserunl' in desi- ab ea vero parte corporis qurc non ad generandum
< deriis suis in invicem, masculi.in masculos tur- estcoiistilula, Sictianiquis cum uxoreulatur,contra
< pitudinemoperantcs, et mercedem quam oporluit naturam est et flagitiosum. Masculi in masculos.
t erroris sui in semctipsisrecipienles.» Quasi dical: non lantiini exarserunt, sed eliam ma-.
Iterurii hic vindicta repelitur. Quasi dicat : Et sculi fuernnt turpitudinem operanles actu in ma-
quia ita peccaverunt in naturam creantem, propler- sculos. Et ita fuerunt recipientesmercedemerroris
ea iradidiiMtos Deus,ii est tradi permisit. Hic sui, idesl pro errore suo, quamoportuit, scilicetquaj
. ilem vindicta repetilur sicut anle repeliit culpatn. p peccato congrua fuit, id est receperunt-vindiclarn.
l'n passionesignominiw,idest voluptates carnis, quae dignam culpa. [Ambros., August.] Quanlum enim
etsi deleclant, sunt passionesnalurse non noniinari- idololalria per impiiim et gravissimum delictunij.
dse. [Haimo] Ignoiniriia eorum dicitur quasi sine lantum et compensalioejus horrenda el persordida
lioniine dignilatis. Ijide ignominiosus, qui desinit esl passio quam receperunt. In semetipsis, scilicet
habere dignilatis nomen, dum in aliquo crimine in nalura sua vindicantes Deum, id est vindictam
deprelienditur. Tradidit ergo illos Deus prius in Dei suslinenles in suo sexu, scilicet deformitatera
passionesignomiriise,id eslin ardorcm libidinis, quae operanles (69). Et nola quod dicit eos oportuisse
est passio naturae,necnominarida.Postea tradidit in istani mercedem recipere. Hic utique vides causam
ipsttm actum libidinis, et vere. ATainfeminweorum propter quam tradili sunt sine ulla ambigiiilale
immuiaveruiilnaturalem usum viri legitinii in euin nionsiralam. Dixitenira quid mali ante fecissenl, et.
usumqui est contra naluram, inler se, seilicet agen- poslea adjunxit': Propterea tradidit, etc (70) Pro-
tes. [Haimo]Naturalis ususestut vir et mulierin inde praecedentishsecest poena peccali, et lamen
uno concubilu coeant; contra vero naturam, ut ipsa peccatum est. Judicio enira juslissimo Dei
masculus masculum polluat, et mulier miilierein. traditi sunl, sive deserendo, sive: alio riiodo ex-
Si quis verorelicla conjnge aliam cognoverit, tur- D plicabili, vel inexplicabili. In passiones ignominise,
pitudinem operatur, et peccat; sed non est conlra ul criniina criiriinibus vindicarentur, et siipplicia
nalurara. Qui vero et cum ipsa conjuge alio modo peccanliuni non tamen sint tormenta, sed eliam
quam decel dormicrit, conlra naturarn operatur. vitiorumincreiftenta. Sed istas pauci vident poanas.
Simililer autem el mascidi reliclo naturali usu feitd- Proplereaeas maxime commemoratApostolus,enu- ^
nw exarsen.jit indesideiiis suis invicem: ecce pec- merat multa quae:peccata sunt, et pcensepeccati.
cala volunlatis. Desideriis, dico, suis, quseseilicct Inter primum enini peccatuhiapostasise,et ultiraam
a se sunt, non a Deo. [Ambros.] Hacc irato Deo poenamignis aeterni, media quae sunt, et peccata.
propler idololatriam hiimano gcneri provenissc, sttnt, el pcenaesunt.
testatur Apostolus, ut femina feniinam, masculus VERS.28-31. — t Et sicut non probaverunt:
masculum turpi desiderio ad usum appetcret inde- / < Deum habere in notitia, tradidil illos Deusin re-
bilum. Qttodenim est mutare naturalem usum, in < probunisensuni,utfacianteaqusenonconveniunt;
66) Augiisl., De unico baptismo.' (69i Ang.,coiitra JulianiimlHereiicuni.
(67) Aug., conlra Juliaiuim hsereticum-.. (70) Aug,, contra adversarium legis et prophe-
(68) Id.,.in cotieni. taium.
 1355 PETRI LOMBARDI - 1336
< repletos omni Miquitate, malitia, fornicatione, A bonum et malum.-Iricompositos,habitu vel incessu.
i avaritia, nequitia , plenos invidia, homicidio, Incompbsitio corporis indicat qualitatem mentis.
< contentione, dolo, malignitate, susurrones, de- Sine affectione,id est sine dilectione proximi. Abs-
< tractores, Deo odibiles, corttumeliosos,superbos, que feedere,id est sine socielate, sine misericordia,
< elatos, inventores maloriim, parentibus non obe- quia non compaliuntur miseris.
< dientes, insipientes, incompositos,sine affectione VF.RS.32. — <Qui cum justiliam Dei cognovis-
< absque foedere, sine misericordia. » < sent, non intellexerunt quoniam qui talia agunt
Et sicut, vel quia non probaveruntDeutnhabere in < digni sunt morte, non solum qui ea faciunt, sed
nodtia, tradidit illos Deus in reprobum sensum. < etiam qui consentiunt facientibus. >
[Ambros.] Ecce item quia nondum resipiscunt in Qui cum justitiam, etc Item hic ostendit eos ul-
aiia cadunt pro eadem culpa. Per boc autem quod terius cadere, dicens, qui tales cum cogiwvissent
dicit, sicut, poenampeccato assimilat, ut sicut pec- prius ratione. Justitia Dei, idesljustuin Deum. ATo»
caverunt in sensu Dei, arbitrantes Deum nescire tamen intellexerHnt,hoc sciUcet quoniamqui talia
mala sua, sic puniti sunt in proprio sensu. Et agunt, digni sunt morteaeterna. Ne putarenlur his
hoc est et sicut probaverunt, id est putaverunt, poenispraedictis tantum affligi,quibns delectantur,
Deum non habere in notilia peccata hominum, " addit hicultimam mortemseternam.Etnonso/ttm^H»
ita tradidit illos in reprobum sensum, etc, vel ita, faciunt ea, digni sunt morte, sed etiam qui conten-
ut legitur ibi, quia non, sicut, hoc modo. Et quia tiunt facienlibus,utnullusexcuselur.[Ambros.]Con-
lionprobaverunt Deum habere in notitia sua, id sentire est lacere cum possis arguere, vel errorem
est quia non hoverunt Deum, quod ralio probabat adulando fovere.
eis. Vel,quia probaverunt, id est putaverunt, Deum CAPUTn.
non habere in notitia mala, id est Deum nescire ,VERS.1,2. — < Propter quod inexcusabilis es, o
vel negligere mala hominum, ideo tradidit illos < homo omnis qui judicas. In quo enim judicas al-
Deus in reprobum sensum, [Qrig.] scilicet ut nihil < terum, te ipsum condemnas. Eadem enim agis
mlelligant, nisi quod a probitateremolum est, quos < qusejudicas. Scimus enim quoniamjudicium Dei
sua caecitas a veritatis luniine funditus excludit. < est secundumveritatem in eos qui talia agunt. >
Tradidit, dico, utfaeiant opere ea, qum non con- Supra contra gentiles Iocutus est, superbiam eo-
veniuntrationi. Illos dico replelos omni iniquitate, rum, et tnrpitudines, in quas propter eam traditi
quasi non parum habentes. Deinde enumerat sunt detestans : [Haimo]Hic autem communiter de
iniquitatis partes, ut apeitiusaccuset. lOHlosdico n gentibuselludaeisagit,quiseinvicemjudicabant, nec
repletosmaliiia. Malitiaest quando damnum moli- tamen a malis cessabant. Quasi dicat: Propter quod,
lur quis alicui. Fornicatione. Fornicatio est omnis scilicet quia omnisfaciens et consentiensest dignus
usus carnalis commistionis praeterlegitimum con- morte, inexcusabilises, o homo, scilicet carnis. Om-
cubitum. Avarida. Avaritia est multum acquirere nis, sciUcet tam Judaeusquam gentilis, qui judicas
nec superflua pauperibus erogare. Nequilia. Nequi- alterum, id est damnas, in quo ostendis te esse
tia Osttemeritas, quando quis audet quod nequit; quod non es, id est justum. Judseus judicat genti-
Vel, nequitiaest intemperantia sui. lllos dico plenos lem, secundum priorem statum: et gentiUsJudaeum,
invidia, id est dolore alieni boni. [Haimo.]Invidus et uterque homo, non spiritus, id est carnaUs, non
cnim dicitur qui alterius felicitate torquetur, et sic spiritualis, et uterqne inexcusabilis. Si enim genli-
scinditur in duplicem passionem, cum aut quod ipse lemjudicat Judseusde idololatria, el ipse idololalra;
est alium esse non vult, aut alium videns meliorem, si gentiUs Judaeumde legis praevaricatione,et ipse
dolet se non esseconsimilem. praevaricator est legis naturalis; ideoque uterque
Homicidiis,pluraliter dicit, quia sunt homicidia "inexcusabilis est. Vel speciaUter propter Judftos
actus. et voluntatis. Contentione,Contenlio est ira- hsec dicit, etsi nondum eos nominalim cxprimit,
pugnatio veritatis per confidenliamclamoris. Dolo. D qui in lege gloriantur, et agunt ea quaedamnant in
Dolus est qiiando aliud simulatur, et aliud agitur. aliis, sicut in sequenli ostenditur. Et quia nondum
Malignilate. Malignitasest mala volunlascum ultra nominatim eos exprimit, ideo in sequenti nominat,
non potest, vel de beneficiis gratiam non referre. Et quia non solumqui in legepeccaveruntperibuiit,
Susurrones, inter amicos discordias seminantes. sed etiam qui sine legepeccaverunt; ideo et de gen-
Detraciores, qui aliorumbona negant vel invertunt, tibus ibidem addidit dicens : Iram in omnemani-
et ne levia putentur susurratio et detractio, quia tnam hominis operaniis malum, Judmi e{ Grwci,el
in verbis sunt, addit de eis : Deo odibiles,et contu- gloria omnioperanlibonumJudmoet Grmco.[Haimo]
meliosos, qui dictis vel faclis contumelias et turpia Quasidicat: Propter quod, scilicet quia genlilesprae-
inferant. Superbos in honoribus. Elalos. Elali sunt dicta facientessunt inexcusabiles,multomagis, o ho-
illi qui nolunt pati priorem vel parem. Inventores mo omnisqui judicas, id esto Judsee,qui per legemin-
matorum, qui novum geniis mali cujuscunque in- structus aliosdamnas.inexcusabilises, quiateipsum
veniunt verbo vel opere. Parentibus, carnalibus vel non servas abhisin quibusalios reprehendis. Quod
spirilualibus, non obedientes,scilicet feris indomi- autem inexcusabilessintprobat, sivespecialiterdeJu=
liores. Insipientes, id esl non discernentes intcr dseissivecommuniterdeJudseiset gentibus; quasi di-
 1337 COLLEGTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD ROM. 133R
cal: Vere inexcusabilises tu qui judicas. In quaenim A;Et est hic increpatio cum ironia. Irascitur cniin
altefumjudicas, te ipsumcondemnds,idesltuipsees eis Aposlolus, quia impunitatem sibi promillunt,
lestis damnationis tuse, dum aUum judicas. Quare aUos judicantes. [Ambros.] Et euro hoc capitulum
hoc? Enim, id est quia eademagis qusejudicas, id est generaliter agat contra Judaeos, et gentiles, potest
in aUisreprehendis.Scimusenim, velautem,quoniam etiam specialiter accipi contra quemlibet supersti-
judicium Dei est, secundum veritatem in eos qui tiosum praelatumEcclesiae,qui per hypocrisiniexa-
talia agunt. InanemexcusationemJudaeorumet gen- men fallit intuentium; ut cum puniendus sit, ho-
tiliumsua aucloritate destruit hic Apostolus. Posset nore dighus appareat. Simililer et de Judaeo,qui si-
eriim in excusationemsui peccati dicere Judseus:et mulat quod non est. Et ideo congrue ait, Judicas
si eadem ago quse judico, me tamen Judaeumde- quasi aliorum doctor; non te accusas, sed alios,
fendit genus et lex; et contra gentiUs: me defendit impunitatem sperans, quia haec poleslas data est
ignorantia.Contra quodApostolus ait: Scimus,etc, tibi, et non est in mundo,.qui te judicet. Sed etsi
ostendens Judseosnon posse excusari per legem vel desit ad praesensqui te judicet, effngeretamen ju-
genus, nec illos per ignorantiam. [August.] Igno- dicium Dei quod iu mundo evasisti, in futuro non
rantia enim in eis qui intelligere noluerunt, pecca- poteris. Et quasi ille diceret: Cur ergo nonpunit?
lum est; et in eis qui non potuerunt, poenapeccati. ^ Ait Apostolus : Quia bonus Deus exspectat le. Quod
Scimus, etc [Haimo]Quasidicat: Vos itaopinamini, tu ignoras, etideo contemnis. Et hoc est:
sed nos scimus quia judicium, etc, vel si esl ibi Tu contemnisdiviiias bonitatis ejus, [Orig., Hai-
enim, ita lege : Vere inexcusabilis es, quia scimus, mo] id est copiosambonitatem ejus. Copiosaest bo-
quia judicium Dei est secundum veritatem, id est nitas Dei qtise multis peccanlibus multa bona mi-
sequitatemrei, non secundum atceptionem persona- nistrat, blandiens ut ad pcenilentiam attrahat. Et
rum, in eos, id est contra eos, qui talia agunt, sive contemnis divitias palienliw, id est copiosampatien- .
Judsei, sive gentiles-sint, id est in eos qui illa fa- liam Dei, quae lot et tanta peccantes sustinet, nec
ciunt qusein aliis reprehendtint. Homines in judicio cito eos punit. Subdit, et contemnis divitias, longa-
attendunt personas potentium divitum propinquo- nimitatis ejus,~[August.,Orig.] id esl copiosamlo*-
rum, sed Dei judicium in hoc verum est, quia qui ganimitatem Dei, qusenonad horamest, sed longa,
verax est non attendit personam, sed vitse meri- et per multa exspectans tenipora. Hancexhibet Deus.
tum. [Joan. Dam.] Humanumquippe judicium mul- quia modo tempus est misericordiae.Et, an hoc fa-
tis modis corrumpitur, amore, odio, timore. Ssepe cis? Quasi dicat: MirumI Videlur aulem longani-
judicium integritale violatur, et contra justitise re- mitas, quse alibi sustentalio dicitur, a palientia
gulam interdum misericordia inclinatur. [Ambros., differre,quiaqui infirmitatemagisquampropositode-
Orig.] Judicium vero Dei est secundum veritatem, linquunt, sustentari per longanimitatein dicuntur:
quia unicuique reddet secundum mensuram boni qui vero pertinaci mente exsultant in delictis suis,
vel mali. Yeritas quippe judiou hoc postulat, ut ferri patienter dicendisunt. [Haimo]Palientia ergo
malus mala, bonus recipiat bona. Sed illud in hpc est qua per superbiam, et perlinaci menle peccantes
loco'videlur oslendi, quod solius Dei sit secundum non statim punit. Longanimitasest qua per infifmi-
yerilatem judicium, quia corda hominum nosse so- tatem, et non deliberati animi roalitiara peccautes
liusDeiest, et menlis secreta dignoscere. Sunt enim diu portat, exspectans ad pcenitentiam. [August.]
quaedamquaecommittunluropere quidem malo, ani- Haecautem contemnit qui non sic utitur ad paenU
mo autem non malo, ul si quis verbi causa hominem tentiam, ut Deus intendit, sed ad impunitatera ver-.
non voluntate occiderit. Alia verp sjint opere qui- tit. Quem ut sollicitum faciat atque apertius rcdar-.
dem bono, sed animo non beno, ut si quis miseri- guat, addit: Ignoras qUare contemnisbonitatemDei,.
cordiseopus non pio mandato Dei, sed ut laudctur el eliam : Ignoras quoniambenignilasDei adducit te,
ab hominibusfaciat. quantum in se est, ad pmnitenliam? Ecce Deumnii-
VERS.3-6. — < Existimasautem hoc, ohomoqui D sericordem nescis. Et an hoe facis ? Quasi dicat:
t judicas eos qui lalia agunt, et facis ea, quia tu Mirum est! Severe in his omnibus loquitur, qiii.%
< effugiesjudicium Dei? An divitias bonitalis ejus, malamens non revocaturadvitam nisi timore. [Am-r
< et palientise,et longanimitatis contemnis? lgnoras bros.] Et attende in his tribus versibus tres pecca-
t quoniam benignitas Dei ad poenitenliamte addu- torum gradus adhotaios. Peccas enim, o homo, dum
< cit? Secundum autem duriliam tuam et impoeni- tu impunitatempromiltis : quod ibi hotatur, existn
,< tens cor, thezaurizas tibi iram in die irae et reve- mas autem, etc. Ifem.^graviuspeccas, quia contem-r
< lationis justi judicii Dei, qui reddet unicuique se- uis bonitatem Dei. Unde ibi, an divitias bonitatis,,
< cundum opera ejus.» etc. Et gravissime peccas, quia ignoras te. cohtem-i'
Quasi dicati Nos aposloli ita scimus, sed tu, o nere. Unde ibi, ignoras, etc. An hoc facis? Increpa«
homo, scilicet carnalis, non spiritualis, omnis qui lio est; quasi dicat': Mirum est! Secundum aulem
judicds eos qui talia agunt, qualia supra memoravi- duritiam tuam et impxniiens cor \\ ihesaurizas tibi
mus. Et taraen facis ea exislimas, id est opinaris, iram; quasi dicat : Benignitas Dei te adducit ad
hoc, sciUcelquia lu effugiesquocunque modo judi- pcenilenliam,sed non adduceris. Imo
ciumDei?et an hoc facis? Quasi dicat: Mir.umest. Thesaurizas tibi iram, id est accumulas tibi viu-
1339 PETRI LOMBARDI." 1340
dictam : ethoc, secundumduridam tuam, et cnrim-:A raisereri iion velit. Ad hoc non parcitur homini, ut
pwnitsns, id esl quia durus es, et in malo tuo per- eonvertatur, et non sit, qui damnetur.
tinax, de quo neccorde poeniles.Sunt,enim quidam (75) Solet hic quseri quare peccatum in Spiritum
mala et ducli sanctum irremissibile dicatur. De quo diversivaria
quibus quseagunt displicent, poeniten-
sentiunt. Aliienimideodicuntirremissibile, qui aU>
tia cordis, quatenus eis datur, ex eis exire laborant,
ter peccantespoenilerenon possunt, habentescorda
de quibus non lpquitur hic. Sunt alii quibus placent
indurata, velut lapides,sicutdediabolodicitur : Jn-
mala, et de misericordia Dei nimis prsesumentes,et duratumestcorejus tanquamlapis(JobXLI).Aliivero
patientia abutentes, in eis pertinaciter perdurant. dicunt, ideo dici irremissibile,quia taliter peccanles
[August.] In quo illius oslendunt patientiam, et nunquam pcenitent,cumtamen possint, et ideo nun-
suam accumulantsarcinam deterius peccando. Sunt quam eis remitlitur. (76)Utrique vero in assertionem
alii quibus displicentquidem mala, sed quoniam ea suse opinionis auctoritates in medium conferunt.
gravia esse intelligunt, putant sibi jam non posse Augustinus namque ait : Ista impcenitentia,vel cor
ignosci, sicut Cain qui dixit : Major est itdquitas iinpcenilensquandiuquisque in hac carne vivit, non
mea quam ut veniatn merear (Gen. IV). (71) Et hac potest judicari. De nullo enim desperandum est,
'
B
desperalione subrepit eis, ut quidquid libuerit tan- quandiu patienlia Dei ad pcenitentiamadducit. Pa-
quam damnationidestinati sine pcenileiiliafaeiant. ganus est hodie, Judseusinfidelisest hodie, quid si
llli ergo nimia spe Deumnon justum autumant, isti cras amplectatur Catholicampacem, et sequatur Ca-
vero desperatione Deum non "bonumexistimant. Ex tbolicamveritatem? Quid si isti quos in quocunque
utroque igitur periclitabuntur, et sperando et de- genere erroris nolas, et tanquam desperalissimos
sperando. (72) Contrariis rebus, et contrariis affe- damnas antequam finiant islam vitam agant pceni-
ctionibus laboranlesperibunt. lsla enimduooccidunt lenliam, et inveniant veram vitam in futuro ? No-
animas scilicet desperatio, et perversa spes. His lite ergo antequam tempus veniat quemquamjudi-
duobus fit blasphemia in Spiritum sanctum. Unde( care. (77) Iiem, prsebendopatienliam Dominusdat
dicitur in Evangelio: Qtd peccaveril,id estblasphe- locumpoenitenlise,nolens aliqueroperire, id est di-
miaeverbum dixerit, in Spiritum sanctumnon remil- gna morte facere, vel adhuc damnare. Super Mat-
tetur ei hic neque in futuro (Malth.xu). De quo et thseumautem contra dicitur : Tanta est labes illius
Joannes in Epistola eanonica ait: Est peccatumad peccati, ut deprecandi humililatemsubire non pos-
mortem,nonpro eo dicout oret quis (73). Peccatum sit, etiamsi peccatum suum mala conscientia co-
ad mortem, vel in Spiritum sanctum commitlitur _ gnoscere et enuntiare cogatur. Super Marcum
duobus hiodis, scilicet per obstinationem, vel de- quoque dicitur quod taliter peccansdigne poenilere
sperationem. Obstinatioest indurare in malilia men- non potest. Adverlentes igilur utramque auctorita-
lis pertinacia, per quam fit homo impoenitens;et haec tem atlestationem sine praejudicioalicujus illarum
impoenitenliaest blasphemia in Spiritum sanctum. partium dieiraus, ideo irremissibilenobis videridi-
0esperalio est qua quis penitus difliditde Dei boni- ci, non qusenunquam pooniteant,vel poeniterenon
tate. Et utrumque dicilur peccatum in Spirilum possint, sed quia vix raroque atque difficulterpceni-
sanctum, quia Spiritus sanctus amor est Patris et teant.UndeAugustinusaitsuperillum loeumPsalmi:
Filii, atque benignitas quae tanta est cujus finis Convertamin profundummaris, id est eos qui erant
non est. (74) Vere igitur in Spiritum sanclum de- desperatissimi.UndeJoannescaute non ait, dico ut
linquunt qui suam maliliamDei bonitalem excedere non quis oret, sednon dicout nonquisorel (Uoan.\).
putant, tollentesin hoc turbulentissimoiniquitatum Et quoddicunttirtales non possepoenitere,velhumili-
mari, portum divinaeindulgentiae,quo se recipiant tatemdeprecandisubire,intelligendumest, non posse
fluctuantes. Alque ipsa desperalione addunt pec- -nisivix, et difficulteret raro. UndeAugustinnsait t
cata peccatis, diceutes : Misericordia nulla est, et Quasi invitus in reos vindicat Dominus,qui invitam
snper peccatoresnecessaria damnatio debetur, qui D nonmorlema principioconstiluithomines.Ipseenim
etiam pertinaciter malo inhaerentin Spiritum san- infert sibi interitum, qui medentiscontempsitconsi-
ctum, id est conlra Deibonitatem peccant, quseeos lium Domini.Ergo dumtempusest, pravitatemsuara
patienlissime sustinens, plurimis donat bonis atque unusquisquedeserat, Dei palientiam pertimescat,
ad correctionem et pcenitentiam undique vocat. ne, quem nunc tranquillum despicit,iratum postmo-
Vocat enim beneficiis creaturae,vocat impartiendo dum evadere nequaquam possit. Tales Apostolus
terrtpus vivendi, vocat per fiagellum correctionis, deterrens ait : Thesaurizas tibi iram, i<Jest accu-
vocat per misericordiam consolalionis; sed observa mulas tibi vindictam. [Hier.] Perspicuum enim est
ne longitudine misericordiaeDei, male utendo the- iram inDeum non cadere, sed clementissimumvitiis
satirizes tibi iram. Non tibi videatur sic Deusmise- nostris ad vindictam provocari. Iram dico exercen-
ricors, ut non videatur justus; non ita justus, ut dara. indieirw, etrevelalionejusli judiciiDei. [Am-
(71)Augustinussuper Joan. (75)Ibid;
(72) Id.,Deverb.Dom. (76) Ibid.
(73) Id., De peccato in SpiriHimsanctum. (77) Id,, conlra Julianumhserelicum.
(74) U., De verb. Domini.
 1341 COLLECTANEAIN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD ROM. 1342
pe- A < tati, credunt autem iniquitati, ira et indignatio,
brosius] Tempus judicii appellat diem irae et reve-1
latiouis. Diem vocat, non pro tempore, sed quia lia t tribulatio et anguslia jn omneni animam homf-
omnia tunc erunt aperta quSe modo sunt occultaa;; t nis operantis maium, Judsei prirnum et Gris-
e- <-ci. >
irae, quarrturaad peccatores quitunc punienlur; re-
velationis, quia tunc revclabitur quod a nobis modo
io His quidem, etc, [Ambros.] id est qui bene usi
li- patientia Dei operantur bona, reddet gloriam,
neseitur, ut confitearituretiam inviti justum judi- quia
cium Dei, quod modo futurum negatur. Bene dixit, it, fulgebuntut sol in regno Patris sui; et Iwnorem,quia
justi judicii, quia ipse est qui reddet unicuique le ad dexteram Dei sancti erunt. Et incorruptionem,
juxla opera sua. (78) Reddetenim Deus tunc unicui- d- quia quod habebunt permanebit sine fme. Hoc ideo
que secundumopera sua, qui modo illis qtios liberatat adjecil, ut alia gloria et alter honor ille
intelligere-
non reddit secundum opera sua. Cujus etiam erga ;a tur, quam in prsesenti habelur.' In praesenti enim
iniquos modo est larga bonitas. [Gaudentius, Au- l- honor et gloria frequenter amitlitur, quia corrupti-
gust.j In futuro aulem reddet mala pro malis, quo- >- bilis est, et qui dat, et qui accipit. In futuro autem
niam justus est; el bona pro malis, quoniam bonus- is incorruptibilis datur honor et gloria. His qui sunl
est : etbonaprobonis,quoniam bonus et justusest;- t;- " secundumpalientiam Dei boni operis quwrenlibusvi-
tantum mala pro bonis non reddet, quoniam inju- i- B tam mternam, id est quihac ihtentione bona operati
slus non est. Reddet ergo mala pro malis, scilicet jt sunt, ufehabeant vilam aeternam, non ut videantur
poenam pro injustitia, ut in reprobis : et bona pro0 ab tominibus, sicut- hypocritae faciunt. His autem
malis, scilicet gratiam pro injustitia, ut in parvulis;
>; qui sunt ex contenlione,id est qui contc.iduiit inler
et bona pro bonis, scilicet gratiam pro gratia, ut inn se, ul vos Romani facitis, vel qui contendunt cunr
adullis, qui bona operando vitam meruerunt. Sed d Deo nolentes poeniterei cum ipse multis modis ad!
forte aliquis quoeret : Quoraodo secundum opera a pcenitentiam vocet. Et quinon acquiescunt veritati,.
reddet, el juste retribuet, cum pro temporali opere e cuin eis dicitur: Creduntaulem iniquitati, id est im-
peccali perpetuo puniatur ? Ad quod respondeturr punitali diflidentesde Deijudicio.fuliiro.His, inquam,.
sic: [Gregorius.] Addistricti judicis justitiam perli- talibus erit post judicium ira, id est pcena.maleria-
net, ut nunquam careant supplicio, quorum menss lis vel spiritualis : et in ipso die judicii erit ejus-
in hac vita nunquam voluit carere peccato; et nul- indignalio,quia sibi ipsis indignabuntur; et interim
lus deturiniquo terminus ultionis, qui, quandiu va-- ante judicium post carnis absolutionem erit eis
luit, habere noluit lerminum crimiuis. Postremo> tribulalio et angusiia, in anima sola; post judiciunv
quaeritur utrum mala voluntas atque conscientiare-- p autera erit ira et indignalio, ut dictum est. Velita ut
proborum in gehenna punitorum sit peccatum, vel1 duo sequentia sint expositio duorum praecedentium;-
tantum poena: et si peccatum est, utrum per illudl quasi dicat : Illis talibus erit ira Dei, id esl videbi-
mereantur pcenam. Ad quod dicimus, post hanc vi- tur Deus iralus, in quo omnis tranquillitas et nulla
tam non esse tempus merendi, sed recipiendi. Nul- est ' perturbatio. Nam Dei natura ab his passionibus
lus enim meretur, nisi dum in corpore est, sicut in[ immunis i est. Et ne videantur irasci, el non vindi-
consequenlibus epistolarum locis legitur. Ideo qui - < care, subdit: 12 indignatio, quiaaddens supra iram,.
dam concedunt malam illam voluntatem quaeest in 'injuriam suam Deum vindicaturura significat. Unde
reprobis, post hanc vitam peccalum quidem esse, praedicta 1 exponens subdit, tribulatio et angustia.. Ei
id est culpam simul et pcenam, sed per eam nihil *appellatur tribulatio quod prius ira, et angustia
mereri, sieut bona voluntas iu electis quidem bonum < quod prius indignatio. In omnemanimam lwmini&
est, et gloriosa remuneratto, sedper eam nihil me- 'operantis malum, Judwi primum, et Grwci. Quod
reutur. AUi vero dicunt illam malam yolunlatem £supra indiflmite dixerat, dicendo: his qui sunt, eic,
tantuni poenam esse et non culpam. Si enitii, in- hic 1 universaliter dicit, ut includat Judseum, et gen-
quiunt, culpa est, et puniri non meretur, impunita tilera. t [Haimo,[Ambros.] Quasi dicat : Haec pcena
remanet, et ita nonnullum peccatum inipunilum ^\ Divenjet in omnem animam, tam Judaei quam genti-
relinquit Deus, cum auctoritas dicat nullum malum- 1lis,. operantis malura. In hoc opere non solum
impunitum, et nullum bonum irremuneratum. Ad facta f sigflificat, sed etiam perfidiseprofessionem.
quod alii respondent illud accipiendum fore de com- Deincredulo
I enim agit, et ideo in animam dixit, ut
missis vilae p^aesentis,nec tamen illud impunitum sspirituales pcenas-intelligas, quia anima increduli
concedunt, quia mala illa voluntas, non tantum pro P perfidia arctabitur sgirituali pcena. In omnem
culpa, verum eliam poena est. Deinde exsequitur dico d animam, Judaei primum, id est maxime, quia
Apostolusquomodoreddat singulis,secundumopera, etiam o' scriptam legembabuit, et Grseci,id est genlilis,
sic dicens : [i
[Ambros.] Judseum semper anteponit, praerogativa
VERS.7-9. — < His quidem qui secundumpatien- ^Patrum, ut aut coronetur prius, aut damnelur
< tiam boni operis gloriam et honorem et incorru- ^ravius "S1 qui credens*propler Abraham honorificenr-
< ptionemquserentibusvitairi3eternam,hisaiilemqui tior l'' est, diflidcns autem pejus tractandus est,
< sunt ex contentione, et qui non acquiescunt A-eri- quia q' donum promissum Palribus refutavit.
(78) Augusl. ad Yalentiatiro.
;1343''';''; ; PETRI LOMBARDI :,„;. ,,„,, : ,,,;,• , ,::.:,;,1344'"
VERS.10-15. —' < Gloria autem et hoiior;ct pax A l sinetege peccaverunt sine lege peribunt, et qui in
< omnioperantiboiium,Judseoprimumet Graeco.Non iege peccaverunt peflegemjudicabunlur. (81) Quod
< enim est acceptio personarum apud Deum. Qui- autem ait, judicabuntur, non ita esl iulelligenduin,ut
< cunque enim sinelegepeccaverunt, sine lege per- quasi per ignem salvi fiant, ut quidain dicunt, sed
< ibunt; etquicunque in legepeecaveruiit,per legem prorsus peribunl. NonnulUeniraCatholici traclato
< judicabuntur. Non enim auditores legis jusli sunt. res in his verbis Apostoliparumper intendendo aU-
< apud Deum; sed faclores legis justificabunlur. > ler quam res se habet sapiierunt, utilicerent illos
Pax, quod supra, incorruptio, eril omni operanli perire qui sine lege peccaverunt. Hos autem qui
bonum,Judwo primum, lempore operanti,velpri- in legepeccaverunt, judicari tantum, et non perire;
inum, id est maxime operanli bonum; quia melius tanquam per poenas purgatorias credantur esse
instruclus, melius operalur ; et Grwco, id est gen- purgandi sicut ille de quo dictura est: Ille au}em
tili. Nonenimett,etc; quasi dicat: CoaequoJudaeum salvus erit, sic tamen quasi per ignem (I Cor.,
ct gentilem in poena et gloria. Enim, id est quia, ni). [Aug.]Sed hoc merilo fundamentibonum in-
non est accepdopersonarutnapud Deum, id est quia telligitur, de quo ibi agebat Aposlolus. Hic au-
Deus judicat, non secundum personas, sed secun- tem de Judaeisait Apostolus,qui sine fundamento
duin merita, quia utrosque secundum modiinipec- " Chrislo sunt. Quis autem Chrislianus dicat uon
cali damnat. [Ambros.]Non enim prserogativage- perire Judaeum, si non credat in Chrislum, sed
rieris sequitur ut suscipiat causa palruni difflden- tantummodo judicari, cum Chrislus-ipse dicat:
tem, aut abjiciat a se propter indignitatem causa Quod tolerabiliuserit Sodomaeiu judicio quam Ju-
Patrum credcnlem; sed unumquemqucproprio me- daeisin Chrislumnon credenlibus, qui tanta in eis
rito, aut remunerat, aut condemnat.Et vere. Enim, fecit mirabilia1 (Mallh. x.) Et item dicit quod ex-
id est quia, quicunquepeccaveruntsine lege, scilicet cusalionem non babebunt de peccato infidelitalis,
scripta, id'esl gentiles,peribunt, id est damnabuntur, quia venit et locutus est eis (Joan. xv), de quo ha-
sine lege, id est uon pro legis praevaricatione.Nisi bent excusalionem illi, quibus nec per se, nec per
de lege scripta diceret, quomodo diceret sine lege suos locutus est, qui tamen non effugientdamna-
peccare, cum omnes subditi sint naturali legi: sed tionem, quia qui sine lege peccaverunt, sine lege
de Mosi lege dicit, cui Judaeiobnoxiisunt. [Aug.] peribunt, leviora tanien passuri. Cui enim plus
Aiebat enim Aposlolus,hic de illa Iege, quam dedil commitlitur, plus ab eo exigitur ; et servus sciens
Dominus per Mosen populo Israel. Ideo ergo sine voluntalem domini sui, et non faeiens, multis va-
lege dixit eos, id est gentiles peccare, quia non, C ( pulabit (Luc xn). Non enim, etc, et quasi aliquis
acceperant legem. quam se accepissegloriabantur diceret: Dicis eos qui in lege peccaverunt,per le-
Judsei: ideoque ait, quicunquesine lege peccave- gerajudicari, sed nonne lex sola salvat? ait enint,
r unt, scilicet scripta quaeper Mosendata est sine lege, quia non facit justos. Et hoc est: Vere etiam legem
peribunt. (79)Et quicunqueinlege,idest legemscri- habentes judicabuntur. Non enim audiiores legis
ptam habenles, peccaverunt,id est Judaei,judicabun- jusli sunt apud Deum, etsi apud homines, id est
lurper legem,id est eiiam pro legis priaevaricatione, "non pro audilu legis solo aliqui justi sunt apud
in qttoaggravat cos. Quiergo noverunt divinaman- Deum; sedjaclores legis, id est illi qui legemopere
dala, auferlur ab eis excusatio quam solenl haberei implent[Ambros.], scilicetquicredunt inChrislum,
homines de ignoranlia, sed nec ipsi sine pcenai quem lex promisit, quicunque sint quod quidem
erunt qui legem Dei nesciunt; et licet gravius siti est per gratiam, juslificabunlur, id est justi habe-
hominem peccare scientem quam nescientem, noni buntur, [Aug.] jusli deputabuntur apud Deum et
Jtamenideo fugiendumesl ad ignorantiaetenebras , homines. (82) Vel ila lege, factores legis justifica-
vt in eis quisque excusationem requirat. Aliud est; buntur, id est justi fient a Deo, ut sint factores.
enim nescisse, aliud scire noluisse. (80) Ignorantiai Non enira ita est intelligeiidum ut dicat eos qui
quippe quae non est eorum qui scire nolunl, sedi D ' anle erant factores legis, poslea justificari; sed po-
qui tanquam simplieiternesciunt, neminemsic ex- tius sic, ut sciamus aliter non esse factores legis,
cusat ut seinpiternoigne non ardeat, sed fortasse nisi jusliftceiitur; ut non justificatio factoribus ac-
ut mitius ardeat, si proplerea uon credit quia noni cedat,'sed ut faclores juslificatio praecedal. Ufsi
audivit quod crederet : ideoque inexcusabilis est; diceretur, homines creabuntur, non possit inlelligi
omnis peccator, vel reatu originis, vel additamentoi eos creari, qui ante erant homines, sed ipsa crea-
Jmpropriaevoluntatis; siye qui novit, sive qui nont tione fieri ut sint homines. Sic ergo intelligendum
novit, sive qui judicat, sive qui nonjudicat, quiai est hic, faetores legis justificabuntur, id est gra-
et ipsa ignorantia in eis qui inlelligere noluerunt, tia juslificat eos, ut adimpleant legem, quia pon
peccatum est; in eis vero qui non potuerunt, poenai faciuntut justificentur, sed justificantur ut faciant.
peccati :'ergo utrisque jam non est excusatio, sed[ [August.]In aliis lamen quibusdamaliter invenitur,
jusla debetur damnatio. Ideo ait de utrisque, quii ut cum dicitur : Facientesbonum honorabimtur, ei

(79) Augiislinusad Valentinum. (81) Id., in psal. cxvm.

(80) Id., ljbro De ignor. peccat, (82) August., De sp. et Ht.
1345 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — 1N EP. AD ROM. 1346
homines liberabuntur. Intelligitur equidem honor A / est credere in Christum et Deum, quamvis ejus-
accederejam bonis, et liberatio illis qui jam erant modi legem non habentes,id est in scriplam, ipsi
homines,sed non ita hic accipiendumest, sed potius sibi sunt lex, id est valent sibi legem, qui oslen-
sicut supra dictum est. dunl, indiciis operum, opus legisscriptum in cordi-
VERS.14-16. — < Cum enim gentes quae legem bus suis, id est firmiter infixum rationi eorum,
t non habent, naturdliter ea quaelegis sunt faciunt, dum illa opera laudant, quselex jubet, illa daranant,
< ejusmodilegem non habentes, ipsi sibi sunt lex: quselexprohibet. [Ambros.]Vel, opuslegisest fides
< qui oslendunt opus legis scriptum in cordibus quaraullro habentin cordibus,id est in intimoaffectu,
< suis; testimoniumreddente illis conscientia ip- ubi fides per dilectionemoperatur, quara cum quis
< sorum et inter se invicem cogitationum accu- exhibet Deo, naturali indicio ostendit semetipsum
< sanlium, aut eliam defendentium, in die cum legem sibi esse, quia quod mandat lex, facit, scili-
< judicabit Deusocculta horainum,secundum Evan- cel ut credat in Cbrislum.
< geliummeum per Jesum Christum. »
Dixerat supra genlilem, si male operaretur, dam- Testimoniumreddenle illis conscientiaipsorum,et
inter se invicemcogitalionumaccusanliumaul eliam
nari, et salvari, si bene operaretur [Remigius]:
sed cum legem non habeat, quasi nesciat quid sit JJ I defendentium;quasi dical: Opuslegis habent scri-
viderelur sibi plum in cordibus suis, unde ipsi testes erunt sibi
bonum, quidve malum; neutrum
in futuro boni et mali: inde scientes merito dam-
debere impulari. [Hilarius, August.] Contra quod
ait: Etsi non habeat nari, vel salvari., Et hoc est, naturaliter faciunt
Apostolus scriptam, legem, ea
habet tamen naturalem, qua intelligit, et sibi con- quaelegis sunt, 13 conscienlia ipsorum, red-
denle testimonium salutis vel damnationis, etsi
scius est quid sil bonum, quidve malum. Lex enim
aliis non videatur. [Ambrosius]Et non solum con-
naturalis est, injuriam neinini inferre, nihil alie-
scientia operum, sed eliam conscientia cogitatio-
num praeripere,a fraudeet perjurio abstinere, alie-
id est malarum et bonarum cogitationum
no conjugio non insidiari, et caetera talia; et ut num,
invicem accusantium eos. Et dicitur hoc de non
breviter dicatur, nolle aliis facere quod tibi non vis
credentibus , aut etiam defendentium. Hoc dicitur
fieri (85) : quod evangelicseconcordat doctrinse. de
credentibus. Non credentesenim accusabunt co-
Proinde non videlur hic alios significasse sub no-
mine genlium quam eos qui ad Evangelium perti- Et gilationes malse; credentes vero, defendentbonse.
nent. Ne moveat qtiod naturaliter dixit quse legis hoc, inler se, quia illaeillos accusabunt, istse
hos defendent. Vel sunt hic genitivi pro ablalivis
sunt facere, non spiritu Dei, non fide, non gralia. C .
more Grseeorum, qui ablativis carent. Unde in li-
Hoc enim agit spiritus gratiae,ut imagiuem Dei in
bris quorumdam per ablativos scriptum reperitur,
qua naturaliler facti sumus instauret in nobis. Vi-
sic : Et inter se cogitationibusinvicemaccusanlibut,
lium quippe conlra naturam est quod utique sanat
aut etiam defendenlibus.Reddet autem eis lestimo-
gralia. Non ergo usque adeo in anima humana
nium conscientia in die, judicii futuri, cum judi-
iinago Dei terrenorum affectuum labe delrita est, cabit Deus occulta
ut nulla in ea lineamentaremanserint. Nonomnino hotninum, id est ea quse modo
hic occulta sunt. Judicabit, dico, per Jesum Chri-
deletumest quod ibi per imaginem Dei, cum crea-
slum , quod totum est cerlum. SecundumEvange-
retur, impressura est. Proinde vitio sanato per Hum meum.
naturaliler fiunt ea sunt: non [Origenes] Sciendum autem quod in
gratiam quae legis iUadie cogilationes accusabunt animas, vel defen-
quod per nalurse nomen, ut dictum est, negata sit
dent: non ulique illsecogitalionesquaetunc erunt,
gratia, sed potius per gratiam reparata natura, qua sed istse
interiori homine innovato lex scri- quse nunc sunt in nobis, quarum nolse
gratia justitise et in corde noslro
bitur quam deleverat culpa. Hoc enim illic scribi- qusedam signacula relinquenlur
in : in nunc pectoris posita,
tur per renovationem quod deletum eratper velu- velut cera quae occulto
in illa die revelari dicuntitr. Per Jesum Christum,
slalem. Et ideo lalis, etsi legem Mosiscriptam non n]
Pater ncminem judicat, sed omne judicium
habeat, credendumest bene velmale operari, et me- quia
rito salvarisivedamnari: bene operari dico, et sal- dedit Filio. lit noc secundum Evangelium meum,
vari quod tamennonest nisiper graliam et fidemquae Pauli, id est quod Paulus annunliat.
renovat naturalemimaginemDeiin hominesopitam, VERS.17-27. — <Si autem tu Judseus cognomi-
sine qua renovationemale operatur quis et dam- <naris, et requiescis in lege, et gloriaris in Deo,
natur, accusanteeum conseienlia. [Orig., Ambros.] < et nosli volunlalem ejus, et probas utiliora in-
Quasi dicat : Vere factores juslificabuntur, quia <structus per legem coufidiste ipsum esse ducem
etiam gentes. Et hoc est : Cum enim genles quw « caeeorum, lumen eorum qui in tenebris sunt,'
legem, scriptam Mosi, non habent, naturaliter fa- < eruditorem insipienlium, magistruin infantium,
ciunt ea quwlegis sunt, id est naturali ratione il'.u- < habentem formarri scientiseel verilalis in lege,
minata per gratiam discernunt faciendaet vitanda, < Qui ergo alium doces, te ipsum non doces? Qui
quse faceret lex; vel faciunt ea quw legis sunt, id < praedicasnon furandum, furaris ? Qui dieis noa
(85) August., Delitt. etsp.
,"ssi7:''"': ":-':'l';;''!:"^.:^p'Etfti'toMBAKDi'',;;';;';"";'; ;;; :;;"";; ; fejs
« moechandnrn,mceciiaris? Qui abominaris idola,, A inearrialioneChristi, et diviuitate praeteris. Deum
t sacrilegiumtocis ? Qui in lege gloriaris.per prae- inhonoras, id est eausa es quare alii inhonorent.
t varicationem legis Deum inhonoras ? Nomen Et vere. Nomen enim Dei, hodie blasphematurper
« eniraDei per vos blasphehiatur inler genles, sicut vos inter gentes, [Auguslinus] dum leslimonium
< scriptum est; circuincisioquidem prpdest si le- quod Paler dcdit de Filio suo r.on recipilis in quo
< gem observes; si autem praevaricator legis sis, Patri delrahilur, quia in Chrislo Pater blasphema-
< circumcisio tua praepulium facta est. Si igitur tur, sicat ipse ait: Qui me recipi!, uon me solum
< praepuliumillius in circumcisionenirepulabilur, et recipil, sed eum qui ine tnisii (Malih. x). Et ideo
< judicabil id qtiod ex nalura est prseputium, le- inter gentes blasphematur noruemDei per Judaecs,
« gem consuinmans, le qui per Hlteramet circum- quia credenlibus genlibusJudaeisuaderenitebanlur
« cisionempraevaricatores legis ?» Christum non esse dicenduni Deum. Et nota quia
Si autem tu Judwus cognominaris',etc., vel, lu verbis Ezechielis prophela; uiitur Apostolus pro
autemJudwus cognominaris,alia Httera.Hic Judseos suis, qui Ezechielad Judaeossui temporis boc di-
specialiter aggredilur, gravius accusans eos de pec- cebat: NomenDeiblasphematurper vos-intergentes
calis, eo qupd plur^ihabenl auxilia; quasi dicat: (Ezech. xxxvi), quia olim gentes non animadver-
gentilis tantum habel naluralem legem. Tu aulem, "' t'?bantJudaeossibi traditos pro noxis suis, sed ido-
o Judaee,plura habes, quia cognominarisJudaeus, lis suis dabanl gloriam de victoria, quasi Juiseo-
a Juda patriarcha , quasi ex cognatione hoc nomen rum Deum vicis.senlin Judaeis, et quod aliundehsec
libi venit. Et requiescisin lege, id est non vagaris verba sumpserit Aposlolus ostendit dicens: Sicui
erroribus, cerlus quid debeas observare, sicut va- scriptumest, in Ezechielede contemporaneissuis.
gantur illi qui sunt sine lege. Et gloriaris in Deo, Circumcisioquidemptodesl tibi, si legem,observes,
id est de cognitione Dei. Et nosti voluntatemejus, etc Ostendil supra legem non juvare eos ad obti-
[Haimo]de redemptionehumani generis, quam tibi nendam juslitiam et vilam. Modoosteudilcircnmci-
per prophetas nunliavit. Et probasudliora, id est sionemnon juvare , quasi dicat: Et cumJudseisint
de ulilibus utiliora scis eligere, quia es instrucius tales, o Judaee, circtiiricisio quidem prodest tibi,
per legem, et confidisle ipsumducemessecwcorum, qui es de genere Abraham: si tamen iegeni obser-
id est non inlelligentium, et confidisle ipsum esse ves , [Haimo, Ambrosius]id est spiriluaUter custo-
lumen eorutn qui in teriebrissunt, id est confidis dias, ut Chrislo credas, queiu lex promisit, ul de-
quod etiam illuminare potes eos qui in tenebris ponas omnia lurpia , ut cor circumcidas. Prodest
sunl. Csecoset in tenebris exislentes dicit gentiles, „ ergo ad vitam spirituaiiter: el hoc el alia sacra-
qui et ratione privali csecisunl, et si quid sciunt menta legis inlelligenti, quia obediendoDeofacit
lamen in tenebris sunt. Et conlidiste esse erudito- ei signum verilalis ut pie gaudeat, el spirituali
rem insipiendum, id est Judaeorumnondum prove- suavitale verilatem contemplans in Chrislum cre-
ctorum. Et wiar/isfruminfanlium, id est Judaeorum dat. Prodest eliam rudi populo lilteram legis se-
qui delege adhuc disserere nesciunt. Et confidiste ctanti, dum sub limore Dei custoditur.
esse habentemfortnam, id esl perfectionem, scieit- Quserilur autem quomodo hic dicat circumcisio-
tiw in lege; el non tantum scientiae,sed eliani veri- nera prodesse, curriin sequenti dical: Si circumci-
talis, ut aliis exemplumscienliaelegis sis et veri- dimini, Chrislus vobis nihilproderil (Gal. v). Ad
talis.- Non sine causa utrumque posuil, scilicet quodrespondemushoc dici secundumstatus diver-
scientiaeet veritatis. Quidam enim scientiam el in- soriim temporum. Nam secundum stalum veleris
telleclum alicujus libri habent, et ita sentiunt sic- legis 'olim profuit circumcisio, sed non profuit ad
ut auctor ipse sensil. Non tamen habent inde ve- salutem siiie spiritualis legis observantia. Unde hic
ritatem, qnia nesciunt quomodo sit verum, nec ait: Tempore autem gratiae postquam exhibila e?t
cliam esse verum ; sedJudaeusjactat se habere sen- veritas non modo non prodest, sed etiam obest.
sum legis, et scire Verum esse ipsum sensum le- D ] Unde in sequentibus dicit: Si circumcidimini,etc.
gis, ita ut aliis scire volentibus sit exemplar. Et Si autemprwvaricaiorlegises; quasi dicat: Tunc
cum bsecomnia habeas, o Judsee, qui ergo alium prodest circumcisio si legem obsewes; si autem
doces, cur te ipsum non doces? Vel si superius in prsevaricalorlegis sis, id est si non imples quod
littera est. Si, legesita; quasi haecet il!ahabes. Et cireumcisioexigit, scilicel Ut credas in Chrislum,
si ita est, qui ergo alium doces, cur te ipsum non circumcisio tua, carnalis, facia est prwpulium, id
doces? et qui prwdicasnon furandutn, sicut lex di- est non plus valet quam prrepulium.Deindea con-
cit, cur furaris ? scilicet sensum de Christp In lege. trariis inferens, subdit: Siigilur, etc; quasi dicat:
Et qui dicis nonesse mwchandum,mwcharis? id est Et quia circumcisio tua, o Judaee, fit prseputium
veritalem Christi de lege tollis, et mendaciumpo- si legempracteris, igitur si prmputium, id est gen-
nis. Et cur hoc facis?Et qui abominarisidola, sa- lilis quilibet custodiat justitias legis, [Ambrosius]
crilegiumfacis ? Christum negando vel cultumDei id est mandata per quaejustificalur homo, vel ii-
dando idolis : quod ssepe fecerunt Judsei. Et cur dem Christi quem lex ad justificationemventurum
hoc facis ? Et tu gwiin legegtoriaris, per prmvari- cecinit, imam ipsa dare non potuit. Nonneprsepu-
(atipnemlegis, id est quia sensum legis qui esl de tium itlius reputabilur i» circumcisioMtn?ut sit fi-
 1349 COLLECTANEA1N EPIST. D. PAULI. *- IN EP. AD ROM. 1336
lius Abrahaequi est Pater fidei; quasi dical: Nemo A brosius] Et ita non est coram Deo, quod appaiet
polest hoc negare. Et praeputium, id est genlilis, coram homiiie. Qui vero in spiritu glorialur, liujus
consummans, id est perficiens, legem; quod est:ei laus a Deo est. Spiritu eniin credit, per quod pla-
ex natura iUuminata-et adjuta per gratiam, dico cet Deo. Et ille vere beatus est, qui corani Deo
perfieiens legem, scilicel credendo in Christum in justus est. .
legepromissum. Nonnejudicabit te, o Judaee, qui CAPUT III.
quamvis doctus sis per lilteram, id est per scri- VEKS.1-3. — < Quidergo ampliusestJudseo, aut
plara legem, et circumcisionem,quseest signum de- < quseutiiitas circumcisionis? Multum per omiiem
positionis vitiorum, lamen prmvaricalor legis es ? < modum. Prinium quidem, qnia credita sunt iliis
[Haimo] id est nonne comparatione sui te damna- < eloquia Dei. Quid enim si quidam illorum non
bilem oslendil, qui non per naturam, neque per < credideruni ? Nunquid incredulitas illorum fidetn
legem, neque per circumcisioiiem novisti, quod ' < Dei evacuavit? Absit! »
ille novit per naturam, id est Christum. Quasi di- Hucusque demonstravit Apostolus quod non est
cal: Damnabit ulique. Et ila patet quod lex non apnd Deumacceptiopersonarum,eleousque pervena
juvat. [Origenes] Yidelur ergo [in praesenli loco ut dicerel quod Judaeus carnalis fil gentilis, et gen-
prsepuliumdicere gentes, quae in prseputio carnis tilis spiritualis fit vere Judaeus. Ideoque nuncobjicit
-ad lideni Chrisli
venerunt, quas legem spiritualem quod videt sibi nunc posse objici, ut solvat scilicct
servantes comparat et prsefert Judceis, qui per lit- qusedignitas sit Judseo, secundum priorem stalum,
teram et circumcisioiiem carnis prsevaricatores niajor quam gentili. Quasi dicat : Quandoquidem
sunt legis, quos et judicandos ab aliis dicit. Judaeus iit gentilis et econverso, ergo quid amplius
YERS.28, 29. — <Non enim qui in manifeslo est, secundum priorem statum, Judwo, de lege, vcl
< Judseus est, neque quse in manifeslo in carne est de lcgalibus observanliis, qui dicitur populus pe-
< cireusncisio; sed qui in abscondilo Judseusest. culiaris Dei, quam geiitili qui dicilur canis immun-
« Et circumcisio cordis in spiritu nori liltera, cu- dus. Aut quw est ei udliias circuincisionis,id est
• jus laus non ex hominibus, sed ex Deo est. » quid corisecutus est de circumcisione? Ad hoc re-
Quasi dicat: Bene potest Judaeusfieri gentilis, et spondet: Valuit quidera olim, sed nonideo dignio-
gentilis Judaeus, sicut dictum est. Non eniin vere res sunt in fide. Et hoc est quod ait, mutlum, am-
Judmus est, qui in manifeslo lanlum Judseus est, plius est Judaeo secundum priorem statum, quam
scilicet el noiuine et nalione, et qui labiis confile- gentili Et hoc, per omnemmodum. Omnis modus
lur, corde est remolus. Judseus enim interprelalur r^ est vel in adiiiinislrationetemporalium, velin rese-
sonfitens, qui enim vere credit et vere conlitelur, ralione spiriiualiurri, in quo ulroque multa Judaeis
vereJudoeusest. Neque illa estvera circumcisioquw Deus fecit, quse non gentibus, et ita secundumprio-
in manifesloest, seilicet quse manu facta est.' In rem stalura digniores fuerunt. Primum quidem,
cams, id est in ablatione culis; sed ille est vere prsetermillens Apostolus de minoribus, id est de
Judseus, qui cst judwus in absconditocordis, id est lemporalibus, exemplura de pfaecipuisponit, id est
qui est ex corde confilens.Et illa est vera circu;nci- de spiritualibus, scilicet de eloquiis Dei. Quasi di-
sio, quse esl circutncisio, id est mundalio cordis, cat : Utaliaminbra de temporalibus praetermiltam,
ipsa, dico, facla in spirilu, id est per Spiritura hoc primum, id est praecipuumquidernpoiio, scilicet
sanctum, scilicet non littera, id est non lapidcis de eloquiis, quod faetum esl Judoeis, scilicet quia
cult.ris,ut liltera legis in figura docebat. \j^ Cujus eloquia Dei, id est lex et prophetsesunt credila illis,
circumcisionis laus, id est quae circumcisio vcre utamicis, per quae iiilelligerent de futura redem-
laudabilis, non ex hominibus, sed ex Deo est, id est ptione, quae promissa erat fieri per Christum. Quan-
ex gratia Dei. [Origenes,Auguslinus] Circumcisio quam ergo multa sigiiificelAposlolus quaead hono-
enim cordis esl quoepurificat animam , et vilio- rificeuliani pertineant seminis Abrahse, [Ambrosius]
rum maculas abscindit, ideoque lalis circumcisio ID hoc tamen solum aperfe memorat, quia maxiriie
non ex hominibus est, sed ex Deo est, (84) qua il- laudis eorum est, ut legem per quam addiscerent
licila concupiscenliaamputatur: quod non fit littera reclum a perverso dislingiicre, digni judicarentur
docente et minante, sed Spirilu juvante et subse- accipere : et ideo plus est Judseissecundumpriorem
quenle. [A:guslinus] Yel ita, cujus hominis laus , staliim quam gentibus. Sed dices : Non ideo plus
illius scilicet qul in occulto est Judaeuset circumci- factuin est eis, qiiia non crediderunt eioquiis, tit
sui", non ex hominibus, Judseis qui terrena sa- Christura promissum redemptorem reciperent qui-
piiat, et in carne gloriantur, sed ex Deo est. (85) dam eorum. Ad quod respondet dicens : Quid enim, '•
Laudai enimDeus credenlem, non carne circuraci- etc, quasi dicat : Etsi non crediderunt quidam,
sum. Judaeorumlaus est ex hominibus, qui si fa- non tamen ideo minus profuit credentibus. Quid
ciunt quod lex jubet sine spiritu, faciunt timore enim obfuit credenlibus, si qtddam illorum non cre-
pcense, non •amore justilise, [Haimo]qui sunt _in diderunt? Non ideo minus factum est credenlibus.
carrie Judsei, in corde pagani. [Augustinus, Am- Nam clsi quidain eorum non crcdiderunt, non id.eo

(84) Augustinus, De spiritu el lit. (85) Id., in Epist. ad Romanam.

4331 PETRl LOMBARDI ;.;;;' i5S?
fidesevacuala est. Et lioc est: Nunquid increduliias A peecavi et malum feci in adulterio et homicidio, ut
eorum evacuavit; id est inexpletam fecil fidetn Dei? tit, 0 Deus, mitlendo Filium de stirpe mea sicut
Absil, quod evacuala sit! [Origenes] Fidem Dei di- promisisti, in sermonibus justificeris, qui sunt de
cit, vel qttod quidam Jildaeorumcrediderunt Deo; promissionibus Filii, id est juslus esse, et ex sola
vel exhibitionemejus boni, quod Deus homini promi- justitia non ex meis meritis complessecomproberis,
serat. Quorumdam autem infidelitas iion effecit ut et vincas, implendo promissa, cum judicaris a po-
quidam ad fidem Ghristi non accederent, vel ut Deus pulis non debere implere promissa propter mea pec-
promissionem suam credentibus non impleret, id cata, id est non miltere Filium destirpemea. David
est non effecit quin aliqui Judseorum sint fideles enim postquam factus est aduller, et honiicida uxo-
Deo, credendo in Christum; vel ut Deus non sil fi- rem Uriseaccipiendo, et illnm gladio filiorumAmon
delis in promissis illis quicredunl. Non enim-quia occidendo, dicebantmulli: Vacua etDcielurpromissio
aliqui credere noluerunt idcirco prsejudicabitur cse- Dei, quse facta est David, scilicet quod ex semine
teris Judseis, ne digni dicantur accipere quod pro- ejus Chrislus nasciturus sit, quia non nascetur
misit Deus fidelibus : quippe cum sic facla fuerit Christus de homicida et adultero. Sed falsum erit
promissio, ut credentibus proficeret. [Ambrosius] quod sibi poUicilum asserebat. [Ambrosius] D^tis
Ut autem firmarel Apostolusquod supra dixit, scili- B aulem verax est, quia misit Christum de semine Da-
cet quiaDeus in promissione sua fidelis est, subdit: vid, sicut promisit; et sic vincit cum judicatur, quia
VERS.4. — < Est autem Deus verax; omnis au- dat quod daturus negatur.. Cumque dat quod judi-
« tera homo niendax, sicut scriptum est: Ut justi- calur non datunis, vincit, ostendens se veracem, il-
< ficeris in sermonibus tuis, et vincas cum judi- lum autem mendacem quinon credit verbis ejus. Et
-<caris. » est hic, ut consecutivum, non affectivum vel causa-
Est autem Deus verax, elc, quasi dicat: Incredu-- tivum. Vel ita ut sit, ut causativum et respicit ad
lilas illorum non evacuavit fiderriDei, sed potius illud quod Davidpraedixerat. A peccato meo munda
Deus verax est, id est implens promissa. Omnisau- me, quasi dicat: Ideo munda me ut justificeris, id
tem homomendaxex se, etiam Judseus, et ita in- est ut justus et verax comproberis, in sernionibus
dignus est promissione. Hoc ideo dieit ne dignior tuis, [Haimo]qui sunt devenia ingemiscentis. Dixisti
Judaeusvideatur in novo stalu, quam genlilis. [Am- enim : Quacunque hora peccatoringemuerit,omnium
brosius] Hac Prophetae auctoritate, monstrat et iniquilalum ejut non recordabor amplius (Ezech.
Deum esse vcracem, quod pertinet ad superiorum xvni). Et vincas, indulgeritiampeccati mihi dando;
confirmationem; et hominem esse mendacem, quod cum judicaris, ab hominibus mihi veniam non
pertinet. ad hominis indignitatem. Hoe autem scili- dare. Diccbant enim quidam David adeo graviter de-
cet omnis homo mendax, ideo addit Apostolus, ut Uquisse, quod veniam peccatorum non posset ha-
appareat promissionem Dei faclam esse et comple- bere. [Origenes.] Quos Dewsmendaces oslendit, et se
tam, non propler aliquam hominis dignitatem, sed veracem exhibuit, quando ei indulsit. [Ambrosius.]
propter misericordiam Dei, ut gralia Dei detur in- Vel ita, et respicit ad iUtid quod dixerat, libi soli
dignis, et commendabilior sit gratia Dei. [Haimo] peccavi; quasi dical: Tibi tantum dico me peecasse
Deus autem diciturverax, id est invariabilis tam in qui vides quod homines non vident, qui el adeo
essentia quam in promissione. Homo mendax dici- justus es, ut dum ego et omnes peccamus, tu solus
tur, id esl nec habens verum esse, nec in qua cbn- juslificeris, id est juslus appareas in omnibus ser-
ditus est, et per peccata diffluens. Hominisest monibus tuis, id est in omnibus promissis tuis.
enim fallere et falli: quem tempora'et naturae imbe- Et vincas, id est superes omnes in justitia, cum
cillitas faciunt esse mutabilem. Nalura enim quae judicaris, id est cum aliis in judicio compararis.
fallitur non absurde dicitur mendax. Deus aulein Tantse enim misericordiaeest Deus, ut velit compa-
apud quem nil futurum est immutabilis perseverat. rari hominem secum. Unde per lsaiamait: Judicate
Vel, omnis homo est mendax, scilicet qui non cre- D inter meel vineammeam(Isa. v). [Origenes.] Superal
dit quod promisil Deus, qui negat Deum implesse enim Deus in judicio homini comparatus. Invenitur
promissa. Hoc facit maxime Judaeus, qui diffidens -enim dedisse homini omnes affectus, omnesquemo-
de promissis Dei, mendax est, et Deum mendacem tus, quibus ad virlutes niti posset et progredi. Insu-
pronuntiat, quoniampromissisejus non credil, quem per etiam vim rationis inseruit, qua agnosceret quid
yinsit Deus dum dat promissa. [Ambrosius.] El est deberet agere vel cavere.Hisautem acceptis homone-
sensus utriusque sententiae talis : Omnis homo, glexit iler virtulis incedere, cui ex Deonil defuit,
contradicens promissionibus Dei, mendax est. [Hai- ipse vero invenilur defuisse his quaea Deodala sunt
mo] Vel,omnis homo in quantum a seipso estmen- sibi. Merito ergo dicitur talem in judicio Deus vin-
dax est, id est labilis in essentia, et per peccata cere, el iustificari in yerbis suis. Vel ita, tibi soli
diffluens. Quod autem verax Deus sil prophetico peccavi, qui a Deo justus es, ul justificeris, id est
exemploconfirmal subdens, sicut scriptumesl, quasi verax comproheris in omnibus sermonibus tufs. So-
dicat: Deus est verax, sicut scriplum in David lus enim inter homines per omnia verura dicere po-
(Psal. L). Utjustificeris in sermonibusttds et vincas tuit homo Deus. Et adeo justus es, ut vincas, id est
cum judicaris. [Haitno] Quasi dicat David : Ego ul superes omnes homines in justitia, cum, id est
1353 COLLECTANEAIN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD ROM. 1351
quaravis ihjnsle, judicaris a Judseis. [Augustinus]A . est, ita ct iniquitas nostra commendatjustitiamDei,
-Justusenim judex a peccaloribus est judicalus in- [Fiilgentius, Haimo:] id est laudabilem facit jusli •
jusle, et in eo tamen, id est in juslitia vincit omnes tia.tnet sanctitatem Dei.
homines. Huic itaquenullum peccatum habenti, di- Quid dicemus? id est ex hoc quid sequi videlur?
cilDavid: Tibi soli peccavi,quiadeojusluses, ut justi- quod iniquus est Deus, qui propter peccata'in/erf
fieerisirisermonibuselvincascum judicaris. (Psal. 5.) irqm, id est vindictam et condemnalionem.Iram
Tu enim qui superas omnes judices in justitia, qui namque hoc loco Aposlolus pro condemnatione
solus juste judicans, injusle judicaris. Vel aliis non posuit, quia Deus illius rei ultor est, cujus auctor
niutatis,illud potest ita dici: Etvincas cum judica- non est, id est 'iniquitalis, quam potest Deus pu-
ris. Quasi dicat : Tu talis es ul justificeris in ser- nire non facere. Etiariiesl sensus: Si iniquilas no-
monibustuis et talis etiam, ul vincas cum judica- slra Deum laudabilem facit, et quanto amplius
ris, id est quando judicaris a Pilato et a Judaeis. peccainus tanto ei placet, secundum quod stolidis-
Vicit enim homo Deus quando judicatus est, quia simi dicunt; et eo amplius justitia ejus et sancti-
propter illam humilitatem dedit ei Deus Pater no- tas crescit et apparet, iniquus est Deus inferendo
men quod est super omnenomen (Philipp. n). Hic vindictam pro malis quse vult ut faciamus. Si
tamen sensus non pertinet 15 ad superius argu- B enimvult ut peccemus, ut quidam stultorura di-
mentum, id est ad sui propositi demonstrationem, cunt, ergo quando damnat hominem peccatorem
scilicct ad probandumquod Deus sit verax, sed est iniquus est. [Augustimis.] Sed nunquid Deus ini-
addilum ex abundanli. quusestqui inferl iram?Videtur utique hoc qui-
VERS.5, 8. — < Si autem iniquitas nostra justi- . busdam. Sed ahsil! ut sit iniquus, el quod nostra
i tiam Dei commendat, quid dicemus? Niiriquid iniquitas commendet illum. [Haimo.] Si enim com-
« iniquus esl Deus, qui infert iram? Secundum mendaret illura, ipse non vindicaret, quia justus
e hominemdico. Absit! Alioquiquomodojudicabit est. Et quia hoc verum tion est quod Deus sit ini-
« Deus hunc mundum? Si enim veritas Deiin meo quus, vel tjuod nostra iniquitas Deum commendet,
< mendacio abundabit in gloriam ipsius, quid ad- addit Aposlolus-..Secundumhominemdico, id est
< huc et ego tanquam, peccator judicor ? et non secundum iritelligenliamcarnalis hominis, quia haec
< sicut blaspbemamur? et sicut aiunt quidam nos qusestio carhalium est, quos constat et errare et.
< dicere : Faciamus mala, ut veniant bona ? quo- falli, et fallere. [Ambrosius,] Nam Deus immutabi-
< rum danmalipjusta est. > Hs perseverat, non potest non amare qupd fecit.
[Ambrosius.JOslendiiurhic sensus qui ex verbis Q | Non enim vult nos peccare, et quia justus est, ideo
David prophetae,quibus ipse dixit : Peccavi ut ju- infert iram peccanli. Gum ergo peccatori jusla
stificeris,injuste trahebatur a carnalibus, causam pcena redditur, non est iniquitas, sed justitia apud
divinse justificalionis nostra peccata fore intelli- Deum (86). Quo modo enim ex hoc justus videbitur
gentibus. Erant enim quidam qui dicebanl Deum Deus , quia adversatur injuslitise; inducit enim
velle nos peccare, ideo, ut comparationenostri ju- iram hominibus pro eo quod in semetipsis locum
slus apparerel, et, dum peceatum nobis dimitteret, injuslitisedederunt. Non ergo injustus videtuf Deus
quod miserieors sit, patefaceret. Dicebantetiam qui est ipsa justitia, cum irascitur adversus inju-
eum velle nos mentiri, ut ipse solus verax inveni- stitiaro. Cui enim non decet esse propitium,- sed
retur. Quod si ila esset, injuste ab illo damnare- pervenit ira ejus etiam in homines, qui se mini-
mur. Contra illos tales loquitur hic Apostolus, stros injustitiae cui Deus irascitur, praebuerunt.
quia non est hic sensus in verbis Propbetse, sed Non est ergo iniquus Deus.
malevolorumhominumprava interpretatione extor- Alioquin, [Ambrosius] id est tiisi hoc est quod
quetur, asserentium quod peccala hominum et non iniquus est Deus. Quomodojudicdbijt Deus
aetus mali Dei justificationiproficiant, et per mala huncmunduin? Quasi dicat : Non polest esse ju-
nostra juslus appareat, et injuslitia noslra juslum D : stus Judex. Quomodoenim judicabit si iniquus esl?
illum ostendat. Dixit enim supra quod verax est Quasi dicat : Male, bonis scilicet dans mala, et
Deus, et omnis homo mendax, et quod indignis malis bona. Si enim veritas, etc Interjecta remo-
dat bona, in quo apparet commendabiliorejus gra- tione iniquitatis Dei, id est interposita demonslra-
lia et justilia. Unde carnalis dicens Deumuti malis tione qua ostenditur quod Deus non est iniquUs,
quasi instrumentoad gloriam suam, eo rem dedu- unde apparet verba Prophetae non eo qiip dictum
cit, ut dicat Deum iniquum qui peccata punit quse est sensu accipienda, redit Apostolus ad probatio-
sibi prosunt. Si enim iujustitia nostra ei proficit, nem carnalis nitentis probare quod si Deus punit
sine dubio iniquus est si damnat peccantem. Quod malos iniquus est. Quasi dicat : Yere si iniquitas
removel Apostolushic dicens : Si autem; quasi di- nostra jusiitiara Dei commendat, iniquus est Deus
cat: Deusesi verax, et omnis homo est mendax, quia punit. Enim, id est, quia si in tneo mendacio,
cui indigno dat bona, in quo apparet conimendabi- id est, per meum peccatum, veritas, id est, justitia
lior gratia ejus el justitia. [Haimo.j Si autem, hoc Dei abundavit,id esl crevit in gloriam ipsius id ett
-' '
\ .
(SG)Augustinus,De natura boni.
PATHOL.CXCl.
1355 ; PETKi LOMBARDi 1556
siex meo peccatogioriosiorest,3rgo quidadhuc, id A 1 < verunt, simul inuliles facli sunt: non est qui fa-
cst cur etianvnunc non soluin infuturo, judicorego t ciat bonom ; non esl usque ad unum. Sepulcrum
tanquam peccator, quod nbn sum. Manifestumest c patens est gultur eorum; linguis suis dolose
erilm.quia si ad gloriamDeiproficitmendaciumho- < agebant; venenum aspidum sub labiis eorum.
iriinum.tit ille solus verusappareat.nonsint dicendi t Quorum os maledictione et amariludine plenum
peccatores-quipeccantquianonvoluntatesed impulsu t esl, vcloces pedes eoruro ad effundendumsarigui-
ejtts videbuntur pceearc Quodabsit !'[Haimo.]Acci- < nem. Contrilio et infelicilas in viis eorum, et
pitur hic verilas, quodsupra justitia; ctmendacium, < viam pacis non cognoverunt, non est timor Dei
qiiod supra iniquitas. Et est sensus : Si Deus meo t ante pculos eorum. >
mendacio, id est peccato vcrax appareat, quare Quid igilur'! [Origenes, Ambrosius.] Apostolus
mejudicat tanquam peccatoremetiam in praesenti, velut arbiler quidam medius inler eos qui ex cir-
non liiodo in futuro? Vel, quid judieor tanquam cumcisione crediderant, et eos qui ex gentibns ve-
peccator eliam adhuc, id est post conversionem, nerant, lam Judaeosquam Graecosreos esse supra
postquam dedit bona indigno, unde gloriosusappa- ostendit, ubi etiam demonstravit personarum acce-
ret. Anle conversionem enim cura male mererer, ptionem apud Deum non esse, ubi etiam qusesivit
ex meis non erat gloriosior. Et est sensus, ac si B * quod quserendum esse putavit, scilicet
quid am-
diceret, quod anle remissionem videri poterat, post plius sit Judaeo secundum priorem statum. Et re-
videri non debet, sciiicet quod ego peccatorjudi- spondet, multum. Et in quo maxirae demon-
candus sum, quia nunc certum est quod dimittendi stravit. Modo quaeriturutrum in hoc statu gratise
verilas non abundassel in gloriam, nisi peccassem. plus sit Judaeo quam gentili; et respondet, non.
Et non sicut, item aliud infert falsum Apostolus ex Imo pares sunt, in bac gratia Evangelii, quasi di-
eodem quod dixerat, scilicel si veritas Dei ex meo cat: Quia plus fecit DeusJudseoin priori statu, et
mendacio abundavit in gloria. Quasi dicat: Et si qtiod bona eis implevitnon est ex aliquo eorumme-
istud est, scilicet tniod verilas Dei in peccato abun- rito.
dct in gloriam, cur scilicel non facimus uos mala Quid igilur? diccmus, prmceilimuseos? [Haimo.]
ut venianl bona, id est at crescat justitia et gloria scilicet gentiles in hac gratia. Nequaquam,quia non
Dei? Sicut blasphemamur,nos apDsloli. est personarumacceplioapud Deum,sedin omnigente
Yt sicut aiunt quidam nos dicere,id est sicut iih- qui timel Deum hic aceeptus est iili (Act.x). Yere
ponitur nobis aposlolis blasphemando a quibusdam non sumus nos Judsei digniores gentibus in hac
hoc senlire et dixisse, et etiam praedicassequod iP gratia. Causati enim sumus. Id rationibus osten-
est blasphemia. [Haimo, Ambrosius, Augustinus.j dimus superius, omnes, scilicet Judwoset Grmcos,
Quid imponitur nobis, dixisse? hoc seilicet : Fa- sub peccato esse, ante hanc gratiam, quia Judaei,
ciamus mala ut veniant bona. Quidam enim per- praevaricandonaturalem legem et scriptam, el gen-
versi homines non intelligentes et ad reprehenden- tiles naturalem, inventi sunl peccatores, sicut su-
dum proclives cum audissent a Paulo, et ab aliis pra ostensum est. Et ideo nullum praecellit alte-
apostolis praedicari: Ubi abundavit delictumsuper- rum et in statu gratise. [Augustinus.] His ver-
abundavit el gratia (Rom. v); dixeruiit apostolos bis dirimit Apostoluscontentionem, et lilem com-
prsedicasse,faciamusniala ut veniant bona, [Aiino.] ponit quae inter Judaeos et gentHes orta eral, cum
et dicebant : Quanto ergo amplius majora mala illi tanquam ex meritis operum legis, sibi redditum
comraiserimus, tanto amplius majora bona perci- Evangeliiprsemiumarbitrarentur; illi contra Judseis
piemus, et majorem gratiam, quia Deus vull ut se. praeferregestiebant tanquam inlerfeetoribus Do-
peccemus, ul habeat uuid diinittat, et ipse miseri- mini. Deinde propheticumtestimoniumsubdit, quo
cors appareat. Yel ita potest continuari hsec Htiera, ostendit etiam Judaeosreos, de quibus minus vi-
cum prsecedentibtts, scilicet, si enim, ut proprius delur, 16 quia sub lege Dei.viverevidebantur, di-
conjtingatiir, cum praecedenli litlera quam aile. D cens : Sicut scriptum est. .Quasidicat: Omnessunt
Quasi dicat : Quomodo.judicabit Deus hunc mun- sub peccato. Sicut scriptumest^dp -Jtidaeisde qui-
dum, si esfiuiquus? Quasi dicat, non recte, quod bus minus videretur, quia -rioti.estyitsl.us quisquam,
in parte ostendit, quia nec modo juste judicaret. scilicet qui non venitad ChristUiU.Ideo non estju-
me, quasi peccatorem, quod ego non sum, et vere. stus, quia non est inlelligens,id,est quia non intel-
Si enim veritas, etc Sententia verborura non mu- Hgit Christumcsse "Deum: «Jt;q.uodnon intelligit,
tatur a prima expositione. Quorum damnatio, etc ex culpa sua est. Quia #pn esl requirens Deutn, id
Quasi dicat: Quidam imponunt nobis, quorum, ta- ; est quia non requirit: Detira; Ex operibus euim po-
lium, damnatio justa est, et ideo non est creden- terant quaerereet invenire quod Christus erat Deiis,
dum eis. Non requirit dico, sed potius declinat ab eo. Et
VERS.9, 18. — < Quid igilur? Prsecellimuseos?1 hoc est: Omnesdeclinaverunt.[Ambrosiusl Nemini
< nequaquain. Causati enim sumus Judaeosel Grae- enira dubium est, quia omnes non quaerentesDeura
< cos omnes sub peccato esse, sicut scriptum est: declinant ab eo, et inclinanlur ad malum. Simul,
« Quia non est justus quisquam, non est intelli- scilicet cum ipsa declinatioiie, inuliles facii suni,
i gens : non est requirens Deum. Omnesdcclina- quia el alios declinare fecerunt. [Augustinus] Adeo
1557 COLLECTANEAIN EPIST. D. PAULI.>- IN EP, AD ROM. 1358
declinaverunt, quia, non est aliquit de illis, qui fa- A Isaias ait: Vmgentipeccatrici semininequam,elc.
cjat bonum,non est utique usque ad unum, id est nec (ha. i).
eliam unus. Vel, non est qui faciat bonum non est VERS.19, 20, — < Scimus autem, quoniam quae-
usque ad unum, scilicet prseter unum Chrislum, « cunque lex loquitur, his qui in lege sunt loqui-
quia HiiHusnisi Chrislus bonum facit. Chrislus < tur, ut omne os obslrualur, et subditus fiat om*
enim tantum bonum in se, et in suis facit. Sepul- « nis mundusDeo, quia ex operibus legis non ju-
crum. Quasi dicat: Ita declinaverurit, ut diximus, < slificabitur omnis caro coram illo, >
et ita aUis inutilcs fuerunt, quod guttur eorum esl Scimus autem, eic Ostendit Judaeosanle gratiam
tepulcrum patens, id est fetor verborum et operum fuisse sub peccato auctorilate ScripturaeDaVid,sed
eorum corrumpit alios, et hiat recipere illos mor- ne Judsei auctorilalis David verba inverterenl, et
tuos. [Ambrosius.]Nam malis mancipati bonos si alio delorquerent, ait : Scimus, efc. Quasi dicat:
possel fieri, devorare vellent, ut sicut sepulcrum Hoc David dicit: Nos aulem scimus quoniam quw-
patet ad recipienda cadavera, ila el adversus bonos cunque loquitur lex, loquiturhis qui in lege sunt,
guttura illorum. El si non audenl aperlis malis perJ supple etdehis qui in lege sunt, [Haimo.] Lex enini
sequi, linguissuis, id est malis, doloseagebant,ver- aliquando appellatur generaliter Yetus Testamen-
bis hona dicentes, sed malum corde cogilantes, quia B tum, aliquando pro parte Veteris Testamenti acci-
venenumaspidum,id est odium insanabile erat, sub pilur, sicut ibi: Aperuit Domims disciputissensum,
labiis eorum,id est sub corde eorum, quia hujus- ut inlelligerenlde Deo quw scripta erant in lege et
modi hominumverba muscipula sunt. Ad hoc enim prophetis et psalmis (Luc. xxiv). Nonnunquam vero
loquunlur ul decipianL.Ut sicul per labia serpentis psalmi lex vocantur; sicul Dominus ait, /« lege
peremplorium venenum ihfusum esl, ita per labia vestra scriptumest: Ego dixi: Dii estis, et fitii Excelsi
eorum doluset caplio. Quorum eliam osplenum esl, omnes(Joan. vin). Et alibi, Utimpleatur termoqui
abundanter, maledictione[Haiino], idcst,verbis ma- in legeeotum tcriptus est : Quia odio habuerunt me
ledicis, ut Dmmoniumhabes, ct hujusmodi et, gratis (Joan. xv). Ita et hic psalroi dicuntur lex, id
amaritudine, id est amaris minis. Et eliam pe- esl nomiiie legis inlelHgunlur, quia informant. Ut
des, id cst affecluseorum sunt velocesad effunden- ergo ostenderet Apostolusea'quse superius dixit de
dum tanguinem Chrisli et suorum. Quasi dicat: psalmo pertinere ad Judseos,quorum superbia con-
Homicidaesuntj ex deliberatione, ad bonum segnes, fringenda erat, dixit; Scimus, qiioniam quaecunque
ad parricidium sunt veloces, sed inde erit eis haec lex loquitur, in loco isto, id esl psalmi, his loquitur
poenascilicet, quia contritio, id esl temporalispcena, C qui in legesunl, id est Judeeislegemhabentibus. Ut,
et infelicilas, id est aetcrna damnatio erit in viis. id ita, omneos, eliam Judseorum,obstruatur, (87) a sua
est in operibus, eorum, id esl, pro actionibus suis gloria et omnismundus, id est omnis homo, scilicet
malis venieleis contrilio, et infelicitas. Talia enim non tantum gentilis sine lege reus de impielate, sed
faciunt, unde conterentur in hoc saeculo,per Titum etiam Judaeusreus de legis transgressione, fiat sub-
el Vespasianum; et in futuro erunt infelices punili dilus Deo: totum ei tribuens, [Haimo.] quia omnes
anima et corpore. Et hoc ideo, quia viam pacis, id peccatores sunt inveriti, et gralia sunt salvali, non
est Christum, non cognoverunt.[Haimo, Origenes.] merilis. Quia ex operibus,etc Hic incipit agere ple-
Dum eniravitiorum bellis semper urgentur, viam nius de lege, ut ostendat justiliam non esse ex ea;
pacis ignoranl, id est Cbristum, per quem est pax quasi dicat : Dico ut omnis mundus subditus sit
multa diligentibus nomen Domini; nec saltero limor Deo: quod debet, quia certum est, quod ex operibut
Dei eos reflexit a malo, quia non est timor Dei ante legis, non justificabilur coram illo, scilicet coram
ocuioseorum. |Ambrosius.]Non enim habentDei ti- Deo, etsi coram hominibus, omnis caro, (88) id est
morem, qui est initium sapientise. De hisdicit Je- homo, vel carnaliter vivens; et ideo illiqui cum sub
remias : Tunc omnet surrexerunt in prophetamDo- lege essent Christo crediderunt, non quia justi
mini volenlesoccidere eum(Jer. xxvi); et subjecit: D erant, sed ut justiilcarentur, venerunt ad gratiam
Omnisaulem populus,non permisit illos (ibid.). Sed fidei.Destruitur autem hic superbia gloriantium de
conlrarium videttir quod omnes insurrexisse dixit, operibus legis, ne gratia fidei viderelur non neces-
et omnein populum non permisisse. Omnes ergo saria, sed etiam opera legis justificare crederenlur.
dixit insurraxisse, scilicel roalos, et omnem popu- [Augustinus.]Opera autem legis dicuntur qusecum
lum non permisisse, scilicel bonos; et hic enim, lege instilula, et terminata sunl, ttt erant cseremo-
non quia dicit, omnes decliiiaverunl, lotam penilus nialiaet iigurativaquaenunquamvaluerunt conscien-
plebem significal, sed allerara partem plebis. Sem- tiara mundare, etiamsi cum charilate et devoliono
per eniin duo populi sunt in una plebe. Hic est fierent. Si vero quaeritur, quare illa facta in cha-
enim populus quem increpat Dominus, dicens sub rilate non justificarent, sicut nunc opera bona quae
nomine Jerusalem Jerusalem, Jerusalem, qum occi- facimus in charitate justificant, respohdemus
dis prophetas(Luc. xm); et ilem : Generaliomala quia illa non fuerunt instituta in justificationem,
etadultera (Matth. xvi). [Ambrosius. ] De qua sed in futurorum significationem,el peccatiet infir-
(87) Aiigiistiniis,De spiritu el lit. (88) Id., Dc spirilu et Httera.
 :»?5b9 ;v PETRI LOMBAflpi 130$
mitatisoslensionem. Ex illis crgo nemo jiisiificabi- A j sacramentis prsefiguravit,eo ipso etiam lex perlii-
lur, coramillo.scilicetDeo, qui intimavidet, [Haimo] bet testimonium juslitiae Dei, quiain ea nemo ju-
scilicet utrum ex ambre justilise quod agatur, ve! slificaiur. (89*)Cumenim lex non justificat impium
timore poenoe,quod non vident homines. Hic item de proevaricalioneconvictum, mittit ad justifican-
quaerilur : Nunquid Moyses,David et alii boni ex tem Deum, atque ita petiiibet testimonium justiliae
Icge non fuerunt justificati? Ad quod dicilur : Fue- Dei, dum jubendo et minando, et neminemjustifi-
runt quidem juslificati, sed non cx operibus legis. camlosatis indicat dono Dei hominem justificari»
Unde Petrus ait: Quid tenlads nobisimponereju- [Haimo.]Prophetse vero perhibent testimonium id
gum, etc? (Act.xv.) Sicuf ergo nos salvamurmodo prsenunliando quod Ghristi implevit adventus :
per fidemChristi, sic et illi salvabantur. Et quare Prsenuniiaveruntenim Christum qui factus est no-
non ex operibus : Quia lex non venit tollerepeccata, bis sapienlia el justitia,-et sanctificatio, et redem-
sM ostendereel punirc [Haimo,Anibrosius.]Decrc- ptio, [Aiigustinus, Ambrosius] Idcirco autem Dei
Vil eniinDeus per sacrameiitum myslerii fidei,quod jtistitia dicitur qusemagis propiie videreturdicenda
in Christo est, hominemjustificari, 11011 per legem, misericordia, quia de promissione originem \J
quia lex non justificat apud Deuni, sed. fides. De habet, et cum promissum Dei redditur justitia Dei
lege autem loquimur secundum caeremonialia, ut dicitur. Justilia enim est, quia exsoluluin est quod
dictuin est, non secundum moralia, qiioeutiqueju- promissum est; et cum suscipit confugientes ad se,
slificaiit, el in Evangelio consumnianlur. juslilia Dei dicitur, quia non suscipere iuiquitas
VERS.20, 21.— i Perlegem eriim cognitio pec- est.
eali. •Ntracaulem sine Iege, justitia Dei manife- YERS.22-.2G. — < Juslitia autem Dei, per fidem
stata est, testificata a legeet prophetis. » « Jesu Christi, in omnes, el super omnes qui cre-
Per legemenim (89) Quasi dicat : Yere ex lege
< dunt in eum. Non enim est distinctio. Omnes
-noiiest justitia, quia, per legem tantum est cogni-
< enim peccaverunt; et egent gloria Dei,justificali
tio peccati, non consumptio. Si ergo cognoscunl et
« gralis per gratiam ipsius, per redemptionemquae
non cavent, praevaricatiocst; et ila ira, id est pcena
debetur. Cavere auiem non polesi homo peccalum, « est in Christo Jesu , quem proposuit Deus propi-
si lioii adjuvet.gralia, ut cognilum cavealur : et ita i tialorem per fideniin sanguine ipsius ad osten-
sine dubio iex iram operatur, sicut in sequenti di- « sionemjustitise suse, propter reinissionem prsece-
cetur. [Haimo.] Quod ideo dicilur, quia ira Dei « denlium delictorurn in snstentationeDeiad oslen-
< sionein juslilise ejus in hoc tempore, ut sit ipse
major est in praevarieatore, qui per legem noscit ^Q
peccaium, et tamen facit. Quod autenl dicil perle- «justus , el justifieans eum , qui ex fide esl Jesu
« Christi. »
gem peccalum cognosci, non ideo hoc dicit quod
pecrata anle legemprorsus nescirenlur, cum eliam Justitia autem Quasi dicat : Dixi justitiam csse
Joseph accusatus de crimine missus sit in carce- ex Deo. [Haimo] Haecautem justitia Dei est, id est
rem; et fralres ejus dixerunl : Meritohwc patimur, hsecjustificaiioqua justificamur a Deoest per fidem
quia peccavitnusin fralrem nostrum (Gen. XLII).Sed Jesu Ghrisli, id est per fidem qua creditur in Chri-
iico dicuutur peccata cognosci per legem, quia stum, justificatorem impioruin, qula fides impetra.
qusedamcognita sunt peccata, quseante ignoraban- quod lex iinperal "(90).Siculautem ista (idesChristi
tur esse peccala; el qusedam graviora per legem esl dicta, non qua credit Chrislus, sic illa jnstitia
cognita sunt, quam ante pularentuf; el communi- Dei, non qua justus eslDeus. Ulrumque enim no-
ter omnianon impune fulura apud Deum per legem strum est, sed ideo Deiet Christi dicitur, quia ejus
cognita sunt. Nunc autem, elc [ Augustinus] nobis largitate donatur. Juslitia ergo Dei sine lege
Quasi dicat : Ex operibus legis non fuit oliin jusli- est, sed non sine lege inanifesta. Quomodoenim per
lia. Nunc autem, [Ambrosius]id est in hac gralia, legem leslificata, si sine lege manifestata? sed jtt-
quod est nunc, id est in adventu Cbristi, in tem- D slitia Dei sine lege est, quam Deus per spiritum
pofe gratiae,'juslitia Dei, non hominis dala est, gralioecredenti conferl sine adjutorio legis, id est
sine lege, id est sine legis auxilio : et non solum npn adjutis lege, sed non sine lege ostendil, quia
data est, sed eliam, tnanifesiala est, non dubie, sed per legem ostendil horainiinfinniiatemsuam, ut ad
niiraeulis, scilicet. Dominocooperanteel sennonem ejus misericordiamper fidem confugienssanaretur.
confirmante,sequendbussignis(Marc. xvi). [Haimo, ldeoque desapienlia ejus dicitur, quod legemet mi-
Auguslinus]Juslitia autem Dei dicitur hic, non qua sericordiamin lingua porlet: legem,qua reososlen-
ipse justus estqui essenlialilerjustilia est; sed qua dat superbos; misericordiam vero, qua jusiificet
induit impiuni, quando misericorditer de infideli humiliatos. Ergo justitia est per fidemChrisli. Hsee
facit fldelem.Etut hominescertius credant, addit, autemjustitiavcnitin omnes, et, ut magis proprie
justitia, dico, testificata, vel, teslimonium habens dicatur, snper omnes,quia ccelitus dataest, scilicet
a legeei propheds.[Ambrosius]Quia lex eam multis super omnes Judaeoset gentiles,qui creduniin eum.

(80) Augustinus,De gratia el iibero arb. (90)Augitstinus,De spiiitu el littera

(S9'J Id., contra Pclagianos.
*36l COLLECTANEA1N F.PIST. D. PALLt. — LN EP. AD R03I. 4302
Etvere in omnes. Non etiimcsl distinclw Judxi el A 1 Nempe ut jusiificarenturhomines divina gratia, Ve-
genlilis. Otnnes enim, [Haimo.] lam Judoeiquain ritas de Maria nala est, ut posscl pro illis justifi-
gentiles,;peccaverunt,vel in semelipsis vel in Atlam, candis pfferre sacrificium passioiiis et crucis. Nisi
quia sine peccato non sunt, vel quod originaliler enim a nobis sumeret carriem mOrlalem, Christus
traxerilnt, vel quod hialis moribus addiderunt (90*); mori npn posset.
Peccatum enim prirni hominis non solum ipsum, Nolandum vero quia recu. dicitur redemisse
sed etiam omne vitiavit genus humanum, quia ex nos, non emisse. Ipsius enim ante per naturam
eo omnesdamnationemsimul et ciilpam susccpimus, fueramus, sed, nostris delictis alienati fuimus. Si
peccaveruntergo omnes cumex uno peccatore omnes ergo ad peccata non redeamiis, fructuosa erit nobis.
uascuntur peceatores. Et egent, adhuc quotidie redemplio Christi. Quetn Christum, Deus Pater
gloria Dei, idest justitia Dei, non sua (91),Quaeideo proposuit, id est longe ante disposuit, et prae--
dicitur gloriaDei,quia perhocDeus gloriosus appa- dixit; vel, proposuit, id est palam oninibus posuit
ret. Omnesigitur peccatores invenit gralia Chrisli, propitiatorem, [Haimo] id est misericordem, et
quia solus sine peccalo venit. Et omnes egent glo- hoc, per fidem in sanguineipsius , id est per fidem
ria Dei, id est, ut ipse Uberet, qui potest; non passionis, sinequa nihil placet Deo, Vel, per fidem
tu qui liberalore indiges (91*). Hoecigitur Chrisli B in sanguirie ipsius, id est per fidem et passioriem.
gratia sine qua nec infantes, nec grandes salvi Hsecsimul jungit, qiiia neutruni sine altero valel,
fiefi possunt, non meritis redditur, sed gratis da- dico quod proposuil eum propitiatorem, ad hoc uti-
tur, propter quod et gratia, nominatur (92). tlni- que[Ambrosius],scilicetiarfostensionemjustiiiwsuw,
versa eniin massa pcenasdebet, et si omnibus de- id est ut ostenderet se veracera in promissis, scili-
bitum damnationis supplicium redderetur, non in- cet ut nos a peccatis liberaret, sicut ante promise-
juste procul dubio redderetur. Qui ergo iride per rat. Quod cum implevit jusliim se esse ostendit,
gratiaih liberantur, non vasa meritorum sitorum, quasostensio necessaria fuit, non solum pro remisr
sed vasa misericordiae nominantur |recte. Quisque sione praesentium, sed etiam propter remissionem
ergo agat gralias misericordiaeDei quos voluit libe- prmcedentiumdeliclorum, scilicel eorum quseprse-
rantis, quia recte nullus posset justitiam culpare cesserunl Christi adventUm, delictorum dico exi-
universos, si vellel, damnantis. Oranes enim pecca- stentiura in sustentalioneDei, Deo, scilicet pa-
verunt et egentgloria Dei, id est indulgentia et ve- tienle et non puniente tunc Suslentatio enim Dei
Kia peccatorum. [Haimo.] Unde gloriosus apparet est, ubi peccator non statim piinitur ut peccat, sed
Deus. Et qtiia omnes peccaverunt, ergo justificati per patientiam Dei adducitur ad pcenitenliam. [Ori-
sunt gratis, id est sinemeritis praecedentibus (92*). genes.] Quiddam igitur sublime dicitApostolus, sci-
Et hocj per gratiam ipsius, id est per gratuita dona. licet quod Deus propostiit Filitim suum, propitiato-
Gratia quippe Deidonum Deiest, donum auletn ma- rem humano generi. Per fidemin sanguine ipsius,
xhnum, ipse Spiritus sanctus est. Non igitur justi- id est per fidemet sanguinis sui effusionem, ut"per
ficali surit [per legem, non per prOpriam vblunta- hoc ostenderet justitiam suara dum eis remitteret
tem, sed per gratiam Christi; non qtiod sine vo- praecedentia delicta quaepessimistyrannis serviendo
luntate nostra fiat, sed voluntas nostra ostendilUr contraxerant, eo tempore quo sustinebat, et palie-
infirma per legem, ut sanet grat.ia voluntatem, et batur Deus hoc fieri, [Haimo, Origenes.] quia- diu
sana voluntas impleat legem, non constituta sub sustinet et supportat peccata hominura. Quod nisi
lege, nec indigens lege (93); Ipsa igitur est gratia esset, in primo homine finis hominis per judicium
quajustificatur impius, et ideo prsecipiendaeImjus fuisset. Ad quid autem tunc pateretur, et sustine-
gratiae merita niilla praecedunt, quia meritis impii ret, ostendit subdens, scilicet ad ostensionem justi-
non gratia, sed pcena debetur, nec ista esset gratia tise ejus in hoc tempore. [Haimo.] Juslitia hic acci-
si non dareturgratuita (93*).Datur autera gratuila., pilur, qua justificat Deus credentes in Christum.'
quianihilboniantefeceraraus, ondehaecmereremur, D ] Vel ipse Christus qui justificait peccatores. Et est.
quia nihil praecesseratin meritis nostris, nisi unde sensus : Adhoc paiiebatur delicta ut osteuderet in
damnari deberemus. Non invenit igitur merila bo- hoc tempore Christi suam juslitiam qusejustos fa-
noninl, sed merila suppliciorum. Ergo justificati cit, scilicet quod ipse justificat et salvat. [Ambro-
sunl gralis, quia nil operati erant. Per gratiam sius.] Quod nullo alio tempore fieri potuit, nisi quo
ipsius, [Ambrosius.] quia fide justificati sunt, et Deus dedit quod olim promiserafr.dandum. Vcl ita,
praeciptie,per redemptionem,quwestnobis, in Cliri- propter remissionem delictorum, non tantum proe-
sto Jesu, nusquam alibi, id est per pretium datum sentinm hominum» sed eliam hominum praeceden-
pronobisaChrisloJesu.De quo Petrusait, Quianon tium Christiadventura. Delictorum, dico, exislen-
corruptibilibus argento; vel auro, redemplieslis, sed tium in suslentatione Dei. Illi enim justi qui prae-
pretiososanguineunigeniliFiliiDei (I Petr. i) (94).. cesserunt Chrisli adventum in inferno tenebantu»j.
(90*)Id„ De natnra et gratia. f92*)Id., Oe spiritu et littera.
(91) Iid., ex lib. Hyponosticoii. ' (93) Id., De verbis Domini.
fGl*j ld., in psal. xxx. (93*)ld„ in libro ad Sixluin.
(92) ld., De nalura e( gratia. (94) Id., in psal. sxxiii,'
1363 PETRl LOMBARDI 1364
usque ad Christi passlonem, ubi tiec pcenis oppri- A eamque exclusara dicit, id cst ut eminerct ex-
iriebanlur, nee tamen Deum videbant, quod erat eis pressam; npn ut abscederel, pulsam. Unde et ex-
pcena. Hoc auterii erat eis pro peccato primi homi- clusores dicuntur quidam artiflces argenlarii, in qua
nis, sive pro pec-catooriginali, propter quod occlu- significatione etiam accipitur illud in Psalmo : Ut
sus erat adilus regni coelorum, qui per Christi excludantur qui probali sunt argento (Psal. LXVII),
passionera est reseratus. Unde Zacharias: Tu quo- id est ut emineant hi, qui probati sunt eloquio Do-
que in sanguine tesiameniilui endsisti vinclos tuos mini, ita et hic dicitur exclusa est, id est mani-
de lacu, in quo non esl aqua (Zach. ix). Super hunc festataest, et expressa. Gloriatio tua', id est mani-
locumdicit Hieronymus: In resurreclione Chrisli, festumest in quo debes gloriari, scilicet non in lege
justi, qui pro peccato Adsevincli in inferno tene- factorum, sed in lege ^g fidei, et hocestquod sub-
bantur, resurrexerunt. dit : Per quam legem? scilicet debes gloriari, per
Solet autem quseri utrum antiquis justis qui in in- legem factorum? Non, sed per legem fidei.
ferno tenebantur peccata essent remissa per fidera Quaeriturautem quare lex Mosi dicitur lex facto»
et pcenitentiam, quam eos vere habuisse constat; et rum, et non lex Evangelii, dicatur lex operum sed
si remissa erant omnia, qua de causa apud inferos fidei, sed juslitise, sed spiritus, Quod opersepretium
detinebantur, Ad quod dicimus, quod omnia erant B est considerare, si tamen valemus advertere atque
eis dimissa per fidemet poenitenliam, sed omnimo- discernere. Magnaenim res esl, lex eniro Evangelii
dura remissionis effectum consecuti non fuerant. etsi non habet opera veterum sacramentorum, cir-
Est enim duplex remissionis effectus,scilicet carere cumcisionis scilicet, alque cseterorum,habet tamen
pcena, et frui gloria. AUerumhabuerunt ante Chri- opera in sacramentis suis, huic tempori congruis,
sti mortem, quia pcenam actualem non sentiebant; et habet opera misericordiaein moralibus praece-
aUerum vero iion, quia Deum non videbant, sed ptis. Quare ergo et ipsa non dicitur lex factorum ?
per Christi mortem data est eis gloria divinsevisio- Ad quod breviler dicam, quod lex quae dicitur ope-
nis a qua differcbantur Deo sustentante eorum de- rum, minando imperabat, sed graliam facienli non
licta.; Ad ostensionemjustitiae ejus in hoc tempore, praestabat. Lex autem quse dicitur fidei, opera qui-
id est ut pstenderet i.ntempore.mortis Christi justi- dem raandat, sed credendo impetrat, ut fiant, et
tiam suam qua coronal sperantes in se, ut sil ipse. illa opera sequuntur justitiam. Non enim ex ipsis
[Ambrosius.]Quasi dicat; Ita justitiam ostendit, ut est justitia, sed ipsa sunt ex juslitia. Ideoque nori
ipse sit, id est esse appareat, justus, in promissis, juslitiam operum, sed opera justitiae dicimus. Ita-
dans quod promisit, aliternon posset juvare, El sil que lex non operum, sed justitiae vel fideivel gra-
justificans, id est justum faciens, eum qui est ex tiae dicitur, quia graliam perficiendi opera praestat,
fide Jesu Chrisli, uon ex Iege, id est qui credit in et justos facit per fldem.Lex autem operum, ubi
Christum. jubebantur opera, sed non dabatur gralia. Per le-
YERS.27, —<UM estergo gloriatio tua? Exclusa gem operum dicil Deus humini: Fac quod jubeo;
< esl. Per quam legem? Factorum? Non. Sed per per legem fideidicit homo Deo: Daquod jubes. Ideo
<legem fidei..Arbitramur enim justificari hominem ehim jubet lex ut admoneat quid faciat fldes, ut
< per fidemsine operibus legis, ». cui jubetur, si non polest, sciat quid petat. Si autem
Ubi est, elc Reddila ratione ad eos loquitur qui continuo potest et obedienter facit, debet etiaiu
agunt sub lege, ostcndens quod sine causa glorian- scire quo donante possit. Arbitramur enim quod
tur, blandientes sibi de lege, et degenere Abrahae, lex fidei juslificet, ab auctoritate sua oslendit,
videntes non justificari hominera apud Deum , nisi Quasi dicat": Vere per fidemjustitia est. Nos.enim,
per fidem. Quasi dicat: (94*)Quia ex fide sine lege apostoli sic, arbitramur, scilicethominemquemcun-
est juslilia, ergo, o Juilaee, ttfciest gloria tua? Non que. etiam gentilem, justificari per fidemsine operi-
potes gloriari; nara illa vitiosa gloriatio tua de su- biis legis, carnalibus, [Ambrosius.] id est sine cir-
perbia veniens exclusa est, id est ablata est. Et per D cumcisione, aut neomeniis,aut veneratione Sabbati,
quam legem,-scilicetexclusa est? [Haimo.] Interro- vel sine operibus legis quibuslibet etiam moralibus,
gat Judaeura,ut consideret per quarnlegem exclusa [Augustinus.] Sed hocintelligendumest de operibus
est snperba gloriatio. N.unquidper legemfactoruirii praecedentibusfidem,non sequeutibus, sine quibus
idest perlegem Moysi,quaecarnalia mandabat. Non. inanis est fides, utait Jacobus ; Fides sine operibus
Sed per legemfidei, [Augustimis.]Quasi dicat: At- moriua est (JQC.n). Et ipse Paulus ait: Si habuero
tende per quid exclusaest, non per labcrem operum, omnem fidem, charilalem autem non habuero, nihil
sed facilitatem fidei. Velila, et agitde gloriatione sum (I Cor. xm). (95*)Bene igitur Apostolus lidem
bona, Quasi dicat: Quia ex lide est justitia (9S). prsedicansgentibus, ut ostenderet non merito bono-
Ubiesl ergo, ojudaee, gloriatio tua; id est, quidest rum operum perveniri ad fidem, sed fideni sequ;
in quo debes gloriari? Exclusa est. glorialio tua. bona opera, dicit hominem justificari per fldem
Glorialioiiemlaudabilem cjicit qu» tn Domino pst, sine operibus legis, non quin credens post per di^s

(94*)Augusliniis, De spiritu et Htlera. (93")Augustinus. De fide et operibus,

(83) Jd,, Despiritu et lillera
 1305 COLLECTANEAIN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD ROM, 13t36
leclioneriioperari debeat, ut Abraharn voluil filium A. in Evangelio addilur;"et quod promittebal eis ven-
imraolare (96). Sequuiilur enini opera justificjtum, turum, fides advenissetestatur. Mysticaergpet pro-
non prsecedunt juslificandum, sed sola fide sine mittentia in Evangelio implela sunt, secundum spi-
operibus praecedentibus fit homo justus, ut non ritualem intelligentiani. Liltera vero occidens, tol-
magis sint justi qui opera legis timore fecerant; litur, moralia autem, in quibus minus continebatur,
cum fides per dilectionem opereltir in corde, eliam etiam secundum lilleram in Evangelio consum-
si foris non exeat in opere(96*).Nam fides quaeper manlur.
dilectionem operatur, et si non sit in quo exlerius CAPUT IV.
operetur, in corde tamen serviens fervensque ser- VERS.1-8. — < Quid ergo dicemus invenisse
vatur (97). El non merilis priorum operum, ad ju- < Abraham patrem noslrura secundum carnem? Si
siitiam fidei venitur, in quo Judaei se proeferebant: < enim Abiaham ex operibus justificatus est, habet
bona opera eliam ante fideminania sunt. Ita euim < gloriam, sed non apud Deura. Quid enira dicit
mihi videntur esse ut magnae vires et cursus celer- < Seriptura? Credidit Abraham Deo, et reputatum
rimus praeterviara. Nerao ergo computet vere bona < est illi ad justitiam. Ei autem qui operalur, mer-
opera ante fidem, ubi fides non erat, bonum opus < ces non imputatttr secundum gratiam, sed secun-
nonerat. Bonum enim opus intenlio facit, inlen- < dum debitum. Ei vero qui non operatur, credentt
tionem fides dirigit. Non-valdeatlendas qtiid homo < auterii in eum qui justificat irapium, reputatur
faciat, sed quid cum facit atlendat, quo lacertos < fidesejus ad justitiam secundum propositum gra-
optirasegubernalionis dirigal. t tiae Dei, sicut et David dicit, bealitudinera homi-
YERS.29-31. — < An Judaeorum Deum tantum? < nis, cui Deus accepto fert justitiam sine operi-
< Nonneet geniium?Imo et gentium. Quoniam qui- < bus : Beati quorum reraissaesunt iniquilates, et
< dem unus esl Deus qui justificat circumcisionem < quorum lecta sunt peccata. Beatus vir cui non
< ex fide, et pracpullumper fidem. Legem ergo de- < imputavit Dominus peccatum. >
< struimus per fidem? Absit" Sed legem statui- Quod superius dixerat hominem justificari per
< nins. » fidem, ostendit per .Abraham, in quo omnes confi-
An Judmorum Deus lanlum? Quasi dical: Arbi- dunt, tjui per fidem adeptus est justitiam et pro-
tramur quemcunque hominem justificari per fidem, missionera, et paternitatem. Quasi dicat: Et quia
quod credendum est, quia etiam genlium Creator nemo justus est: sine ftde^ergo nec Abraham. Quid'
cst. Et hocest quod ail, an Judaeorum Deus tantum, ergo dicemusAbraham palrem nostrum, quem, sci-
id est creator est, ut eorum tantum per hoc sit cre- ,Q licet imitari debemus, invenisse secundum carnein,
dendus justificator. Nonne et gentium creator est id est ex operibus legis ? Dicemus quod fuit justus
ut Judseorum? Imo et gentium creator est ut Jtt- ex eis? Non. [Ambrosius.] Quia si Abraham justifi-
daeorum,ut eoriimdem credatur ita justificator ut catus est ex operibuslegis, id est si ex carnali obser-
Judaeorum.Et vere ulrorumque est ipse Deus. Quo- vatione vere justus est quod utique impossibile est,
viam quideinunus est Deus, id est creator est om- sequitur hoc aliud impossibile, scilicet quod ipse
oium. Quasi dicat: Cura aliis modis possit pro- habet gloriam seternam, quae ex justitia sequitur;
bari, hoc unura pono, et cum unus sit omniuin sed a se habet eam, non apud Deutn, id est non a
Deus, justificat aequaliter omnes per eamdem cau- Deo. [Origenes.] Vel ita, videtur ssepe"Apostohis
saiu, id esl per fidem.Et hoc est: [Augustinus.]Dico ostendere quod duse qusedam sunt jfislificalioiies,
unus est Deus qui justificat circumcisionem,id est quar.um unam ex operibus nominat, aliam vero ex
'
Judaeos,ex fide. Et justificat prwputium, id est im- fide. Et illam quidem quse ex operibus est, dicit
mundos gentiles, per fidem (97*). Non ad aliquam habere gloriam, sed apud hominem,non apud Deum:
differentiamdictum est hoc, tanquam aliud sit ex Illamvero quse est ex fide dicit habere gloriam
fide et aiiud per fidem, sed ad varietatem locutio- apud Deum, qui inspicit corda hominum, et scit
nis. [Ambrosius.]Idem est enim quod dicit ex fidesDquicredit in occullo, vel non. Et est sensus : Si
et per fidem, quia Apostolus ssepe mutat praeposi- ergo Abraham ex operibus legis.justificatusest, ipse
tiones in eodem sensu ; et quia dicimus omnes ju- babet gloriain, de hac justificatione, sed apud ho-
stificari perfidem. Ergo legemdesiruimus per fidem?' niines; non s.ecundumDeum.(98),qui.ahsee justifi-
Absit! Non enim destruilur lex, cum implela se- catio est in opinipne hominum, et.non.apud Deum.
cundum spii.iium, cessat secundum litteram. Unde-. quia non vera est. Avertat Deus talem- gloriam, et.
subdit: Sed staluimus, id est conftrmamus, legem, illud potius teneamus, qui glor.iatur,i» Dominoglo-
hoc fidpi est per quam impielur lex,, rietur. [Haimo,],MuUien.i.mgloriantur de operibus,.
' quia sine 'gralia
quse fide infirma esset. Firinalur enim statusi cum sint malj.;.sicul ille Pliarisaeusgloriabatur, qui
legis, quia myslica et cseremonialia spirilualiler' cura pubHcimo,in,. templum ascenderat, et opera.
implentur : et quod minus in moralibus continebat,i. gua jactabat. dicens.: Non sum sicut cmleri hoini--

(96) Id., in lib. xxxm Qusest. (97') Augiistinus,De spirilu et litt.

(i>6')Id., de fide et operibus. (98)Aiigiislinus in psal. xxxi.
(97jld.,in nsal. xxxi.
:i.307';:;^.-';; ;;; PETRILOMBARDI; '""';" nm
num, etc. (Luc. XVIII). [Augiistirius,]Si ergo ex operi- A sit in opere gialia relribuentis, sieut' iri fide Csl
busjustifiCalusest Abraham, rion habei gloriam apud gratia juslificantis. [Qrigcnes.] Vix enim mihi sua-
Deum, quia qui fecerit, inquit, legem vivet in ea, id deo ullum opus dici ex debile reniunerationem Dei
est non morietur hie ut reus, rieC tamen meriliun dcposcere, cum etiam lioc ipsuin quod agere aliquid.
ex hoc habebit apsid Deum, sed fidei causa. Abra- possunnis, vel cogitarc, vci proloqui, ipsius dono et
ham aulem giorjam habcl apud Deum.Non ergo jus- largitione faciamus.
tificalus esl ex operibus : et si hoc est, tunc cx fide Sccundum proposiium. Quasi dicat : Sineoperi-
justus esl. Qnod probat sultclens: Qtdd cnitti Scri- bus praccedeiilibusjustificatur impius, [Origenes.]
ptura dicil, in Genesi? [Haimo.] Quasi dicat : At- ef hoc secundum proposilum gratise Dei, id est se-
tende, qnid dicat, ct unde juslus sit. Ecce : Credkltl cundum gratiam Dei propositam hominibus creden-
Abrahain Deo, dicenti: In semine luo benedicenlur tibus: Vel, seeundum quod Deus longe anle propo-
omnes gcnles (Gen. xxn), et alia hujusmodi. Et ip- suil. Yel ita ab illo loco: Ei autem, et agit contra
suiii credere reputalum est illi ad juslidam, id est ilios qni merito prceredentiuraoperuni legis velquo-
fuit ei sulficiens causa justitise ad salutem, et esl rumlibet dicebaiit sibi datam esse lidei gratiam.
aliis : scd lameii ei qui operatur , id est qui [Augustinus.] Quod si ila est, tnerces non impufa-
habet ti.npus operandi, merces non imputaiur, id B tur secundumgratiam, sed secundumdebilum. Quod
est non dabilur, secundum gratiam fidei tantum, si ita est, jam non cst gralia. Si enim gralia est,
ted secundumdebilum operalionis suse. Ei vero qui gratis datur. Quid est gratis datur? Nihil boni
non operatur, id est qui non habet tempus operandi fecisti, et datur tibi remissio peecatorum. Allendun-
sicut Abraham habuit, credenti aulem in.eutri qui tur opera tua, et iuveniuntur omnia mala. Malis
j.ustificat impikm, [Ambrosius.] id est, si credit in operibus quid debetur, rusi damnatio ? bonis quid
Cliristum qui gratis pec.cata impio dimiltit, fides debetur? merces scilicet regnum ccelorum. Quasi
ejus sola reputalur ad justitiam, id est sufficif ad dicat: Abraham ex fideest juslus, sed ei qui ope--
justitiam quahi opera non meruerunt, et ita sufficit ratur illa carnalia legis ooera, vel aliqua bona ut
ad salutem (98*). Attendequod aiteredenti in eum, graliam fidei et juslificationis mereatur, si nierees
non ei. Non enim continuo qui credit ei credit in est, ei non impulalur secundum gratiam, sed se-
eum. Aliud enim est crederein eum, aliud credere cundum debitum, id est, nonest ex gralia sed ex de-
ei, aliud eredere illum (99). Nam et daemones cre- bito merili sui. Ei vero qtd non operalur, credenli
debant ei, sed non credebanl ih eum. Et nos cre- autem in eam qui juslificat impiuin, id est, IIIIqui
dirnus Paulo, credimus et Petro, sed non in Paulum „ non facil hsec carnalia legis opera, sed tautuni cre-.
vel Petruin. Credere illi est credere esse vera ea dit in Christum, ut genlilis faeit; [Ambrosius.] vel
quae loquitur, quod et mali faciunt. [Augustinus.] qui non faeit quoelibet bona opera ante fidem sed
Credere illum est, credere quod ipse sit Deus, quod tanlum credit, fides ejus repulaiur crf jusiiliam, id
cfmali faciunt. Quid vero est.credere in eum? cre- esl suflicil ad justiliara, el ifa attribuit aliis quotl
dendo amare, credendo diligere, credendo in eum dixit de Abraham, scilicet quod si est justus ex
ire, et ejus membris incorporari. Hsee est fides operibus, habel gloriam, sed non apud Deuni: sed
quam a nobis exigit Deus, et uon invenit quid exi- habet gloriam Abraham apud Deum, et ideo ex fide
gat, nisi donaverit quod inveniat (99*).Per hanc justus est. Dico quod ex fide esl justilia, et hoc cst
iidem juslificatur impius, id est de impio fit pius, secunduin proposilumgraliw Dei; sic enim decrevit
ut deindeipsa fides incipiat per dilectionem operari. Deus, ut, cessante onerelegis, fides justificel. Hoc
Ea quippe sola bona opera clicendasunt, quse fiunt autem innuit exemplo prophefaeDavid, subder.s: Si-
per dilectionemDei. Hoecaulem necesse est ut ante- cut, ctc Quasi dicat: Dico quod ex gratia est justi-
cedat fides,ut inde ista non ab istis alia incipiat,quia lia et salus, siculetDavid dicit bealitudinem,hic et iu
19 nullus operalur bene, nisi prius credat in futuro esse hominis illius cui Deus accepto, id est
Deum(100).Non ergo dicit Apostolusmercedemred- D acceplabili lempore, hoc est tempore advcnlus Chri-
di secundum' meritum operis tanquam opera quse sti [Ilaiino.] vel adverbialiter dixit, accepto quasi
Deus remunerat ex nobis sint, imo ex gratia Dei acceptabiliter, id est gratis, ferl, id est quasi impo-
stint. Nam Deus per gratiam dedit peccaloribus fi- tenli accedcre infesi, jusliliam, id esl remissioriem,
dem per quam juslificarentur, ut per fidemjuste vi- et opera bona, et hoc sine prsecedeatibus operibus.
verent, id est bene operarentur. Quod ergo bene Beali quorum, etc Exposito sensu verborum Pro-
operamur jam accepta gratia, non nobis, sed illi phetas breviier ponit ipsa verba quia David dicil,
tribuendum cst, qui per gratiam nos juslificavil. his ulique verbis: Beaii sant illi, quortan iniquitates,
Nam si debitam ante graliam mercedem vellel red- [Ambrosius] sine opere et Iabore poenitentiseremis-
dere,pcenamredderetpeccatoribusdebitam(i01).Non sw sunl a Deo per baplismum, ut jam non domine-
crgo tibi blandiaris de mcrilis, cum tibi reddi mer- lur peccatum in morlali corpore, et si sit. Et intel--
cedemsecundum debitumoperis audis, lanquam non ligitur hic per iniquitates originalepeccatum,scilicet.
(98') Id„ super -loaii. (100) Augustinus prioribus in rpist. ad .Roma-
(99) Beda,'De fidv. nuin.
(09,')Id,)in pss!. i.yyt. (101) Id . De lidc ad Pelrum.
 15G9 COLLECTANEAIN EPIST. D. PAULI. — 1N EP. AD ROM. 1370
fomes peccali, qui dicilur concupisccntia, vel con- A miseri sunt, qtiod vel hon habent quod vu'ii:r.t,\el
Bealus ig-inirnon
cupiscibilitas, sive lex membrorum, sive languor id habenl quod non recte volunt.
naturse, et aliis noininibus.Isla aut concupiscentia, est, nisi qui habi t omnia quse vull, ct niliil vult
vel concupiscibililas quse dicitur fomes peccati, mala. Et quia nultus est sine peecato originaJi, vel
ante baptisnuim culpa est et poena; post baptismum veniali, subdit :•Beaius, vir (104) cui non iinputavit
autem pcena esl et non culpa, quod paryulum habi- Dominusad poenampeccalum, originale.quodaiiundo.
lem concupiscere, vel non concupiscere facit. (102) est, vel veniale. [Ainbrosius.jYelaliler, tresgradns
Adultum vefo etiam concupiscere, quaelicet in re- delictorum fecit. Videturenim tripertita ralio m lus
gencratis jam non deputelur in peccatum, qusecun- dictis propter deliclorum varictaiem. Primus gra-
que lamen proles nascitur, obligala est originali dus iniquitas, vel impielas est, scilicet cum Creator
peccato. non agnoscitur, id est irifidelitas. Secundus gradus
Dimittitij.ergo concupiscentia carnis, in bapli- est iri operibus gravium peccatorum. Tcrtius vero,
smale, non ut non sit, sed ul non imputetur pecca- levium. Remittere vero et rcgere, et non impulare
tum, hoc est enira non habere peccatum, non esse unius rationis et sensus sunt verba, quia et cum
reum peccati. [Angustinus.] Quomodoenim alia pec- tegil remitlit, et cum remillit non imputat. Setl ad
cata prselereunt actu etremanent Teatu, ut homici- " laudem graliseDei prolixius locjuitur:
dia et similia, ita econlrario fieri polest, ut concu- YERS.9-12. — t Beatiludo hsec in circumcisione
piscentia, id est ut concnpiscibilitas praetereat rea- < tantum manct, an eliam in prscputip? Dicimus
tu, el maneat actu. De.hac ita ait Augustinus: Ma- < enini, quia reputata est Abrahae fides ad justi-
net quippein corpore raortis hujus carnalis concu- < tiam. Quomodo ergo reputala csl? In circumci"
piscentia, cujus viliosis desideriis nos non obedire t sione, an in proepulio? Non in circumcisiorie, sed
praecipimur,qusetamen concupiscenlia quotidie mi- < inprseputio. Etsignum accepit circui.icisionis si-
nuitur in proficientibuset continenlibus. Quia enim < gnaculuui juslftise fidei quse est iri pra?putio: ut
dum sibi invicem vir mulierque miscentuf, sine li- < sit Paler omnium crederilium per prajpiilium, ut
bidine non est parentum concubilus, ob hoc filiO- < repuletur et illis ad justitiam: ,et sit palcr cir-
rum ex eadem carne nascentium, non potest sine t cumcisionis non his tantuni qui sunt ex circuin-
peccato esse conceptus, ubi peccalum non trans- < cisione, sed et his qui seclanlur vesligia fidei
roittit propagatio, sed libido ; ncc fecunditas hu- < quaeest in praeputiopalris noslri Abrahoe.»
manaenaturse facit homines cum peccato nasci, sed Beadludo hwc, etc. Ex verbis Prophetse pfobavit
feditas libidinis quara homincs habent ex illius primi beatiludinem esse ex gratia per fideni, nunc qinerit
J in
justissima condemnatione peccali. Ideo bealusDavid quibus sit, an in Judseis lantura an eliam in gen-
propter originalepeccafumquo haturaliter obslricti tibus. Quasi dicat: cum constet quod bealiludo ex
filii sunt irse, dicit: Inhdquiiatibus conceptussum et gralia sif per fidem, motio quseratur in quibus sit,
in peccalisconccpilme maler xnea(Psal.h). Ecce ex Beatiludo ergo hwc tanlum manel in circumcisione,
his liquet concnpiscenliam esse joriginale peccatum hoc est in Judaeis, an etiamin prwputio, hl est in
(105).Originaieautem dicitur, quia ex vitipsa originis gentibus; idest, nunquid beatiiudo. Abrahaefiliis so-
nostrse condilionetrahitur. Non enim quia ab Adam lis concessa est, aneliam his quiex genlibus suiit ?
descendimus per carnis pfogaginem ideo originali Deinde hujus qusestionis rationem apefit dicens:
peceato lenemur, cum et Christus ab ep descende- Dicitnns enim, etc Quasi dicat: Hoc ideo qurero,
ril qui omni peccalo caruit; sed quia yitiosa lege quia dicimus ex sensulegis loquentes, Quia fides
concipiendi, ex peccato primi hominis accedenli, repulata est Abrahw ad jusiiiiam non circumcisio ;
conceptisumus, id est carnis concupiscenlia, ideo id est vobis legem intelligenlibus conslat de Abra-
peccali rei sumus, quod originale dicitur. Ecce bre- ham quodjustus estperfidem. Et cum hoc constel,
viler assignalura est quid sit priginale peccatum, et quomodo ergoreputata*est, id estin quostatu, cum
quare dicalur originale, et quare imputetur posteris, T) esset, in circumcisione,an etiam iii prmpulio, id cst
ct quomodoin baptismale remittatur, ut scilicetno*> postqiiam circumcisus est vel antequam essel Cir-
remaneat posl baptismum culpa, sedpoena: el illud cumcisns. Et, sicut in eo videbilur sie in aliis credi .
quod remaneat non jam dominetur, si perseveret poterit. [Deinde solvit ulrique simul quaestioni re-
hoino in gratia baptisroi. Ideo caute ait: Beali quo- spondens : Non in circumcisione tantum, id esl in
rwn ren;isi,!esunt, etc, mitigatseet quantum ad cul- Judseis, hoec est bealitudo, sed etiam in pra'putio,
pam deleUe,sed non quantum ad poeuam, et Quo- id est in gentibus similiter: non in circiimcisiouc
rn i: peccala, actualia, tccta sunt in baptismo. Pec- tantum, id est tempore circumcisionis rcpulala est
cata dicit qusesiint in aclu, quaeita in baptismo te- fides Abrabaead juslitiam, sed in praepulio, id cst
cta sunt ut ultra non videantur a Dea ad pcenam, tempore praepulii. Et signutn accepit, etc Respon-
quia hoc est Deuiu videre peccala.' Ouiues beati lia- det Apostolus his q.uaepbjici recte poleraiit, scilicct
bent quod vplunt, non tamen omnes qui habent cum ante circumcisionem periidem justus esset,
quod volunt, coiitinuo suut-beati: contimio autem quare luerit circumcisus. Et quasi quis diceict:
'
(102) Augnstinyj,' De.nupt, ef conciihisc. (lOi) Aiigustimis, De Trinitat. .
sifioi Fd.,'ibi<!.. . •
 1571 PETRILOMBARDI 1372
Cum anle circuincisionein justus esset Abraliani, A i praeputiatumgigriit,trajiciens in illum quo ipsejam
cur ergo circumcisus ? [Augustinus, Ambrosius.] caruit, sicut baptizatus in filium quem carne gene-
Respondet non sine causa, el non superflue. Sed '( rat reatum trajicit originis, a quo ipse jatri iiber
accepilsignumcircnmcisionis,id est, accepit circum- erat. In carne praeputiiideo jussa est fieri, quia in
cisionem in signuin, scilicet non qua fleret, sed remedium instiluta est, scilicet conlra originale
qua juslus ostenderetur. Quasi' dicat: Accepitcir- peccatum,quod a parenlibus contrahinius; concepti
cumcisionem, qusecircumcisio est justidm signum in concupiscentia,quaein parte illa magis domina-
jam habitse. Non ergo circumcisio aliquid magnse tur; et quia in illo membro culpam inobedientiae
dignitatis habebat, sed signum erat ei tanlum. Cir- primus homo cognovit,, decuit ut in hoc membro
cuincisio enim exlerior dicitur signum interioris obedientise acciperet. Fiebat autem octava die la-
circumcisionis, lale scilicet signum,quod sit signa- pideo cultro, quia posl septenarium vitae hujus in
culum, id est habens siinilitudinem signatserei. Ut oclava selate, quaeerit resurgeniium, omnisabelec-
sicut carne Hbidinis homo in circumcisionespolia™ tis per pelram Chrislumabscidelur corruptio carnis
lur, sic anima spolietur oriinibus sordibus prinise et spiritus, quando liberabimur a servitule corrup-
nalivilatis. Et quia nondum dixerat cujus rei signum tionis : el x per Chrisli resurrectionem in octttya
Tt • •
sif, subdit , justiliw fidei. Quasi dicat: Accepil " faclam, circumcidetnr a peccatis anima cujusque
circumcisionemin signum hujus rei, scilicet justi- credenlis in eum. Duaeilaque sunt res iUius sacra-
tise fidei, id est justitise qtise ex fide, [Origenes.] meiiti : scilicet circumcisioa peccalis in hoc pr#-
vel alio modo, et alia ratione dicitur signaculum, senli, et circuracisioab omni corruplione in futuro.
quasi dicat: Accepit circumcisionem in signum, Conferebat aulem circumeisio suo tempore reniis-
quod signum est signaculum, id esl celans quoddam sionem peccalorum,sicut et nunc baptismus. [Bed.]:
mysterium quod celatur inimicist id est infidelibus, Idem enim saluliferaecurationis auxilium circum-
et servatur amicis, id esl fidelibusad similitudinem cisio in lege contra originalis peccati vulnus prse-
sigilli quod imprimilur, ut quod occultum volumus bebat, quod baptismus agere revelatse tempore
esse, omnibtts non jiateat. Hoc est autem myste- gratiae consuevit, excepto quod regni coelestis
rium quod circumcisio quasi celalum continet, sci- jariuam, necdum intrare poterant, laatum in siivu
licet quod sicut in oclava die circumcidilur homo, Abrahaepost mortem beata requie consolati supernse
20 s'c in oclava setate post finem septem dierum pacis ingressum spe felici exspectabant(lOS).Item,
sseculi,auferetur omnis vetuslas, culpae,scilieet ct quod apud nos valet aqua baptismi, hoc egit apud
pcense.[Alcuinus.] Hic videhduiri est in quo primo rQ Veteres,vel pro parvulis sola fides, vel pro majori-
instituta fuerit circumcisio, et quare, et quid con- bus virtus sacrificii, vel pro his qui prodierunt de
ferret, et quare mtitata fuerit tempore gratise, suc- Abrahaeslirpe, mysterium circumcisionis. Ecce ex
ccdente baplismo. Abrahae primum circumcisio his auctoritatibus patet, per circumcisionempecca-
commendataest, ut sub lege mandati essel, et sic torum fieri remissionem, sicut et per baptisnium.
probarelur an compleret vel non. Sicut Adam man- Cur ergo mutata est circumcisio per baptismum? '
datum accepit, ne de ligno manducarel, ad proba- Quia sacramentum baptismatis perfectius est, quia
tionemobedienliae,et sicut percepta fuit circumcisio et magis commune,et magisgratiaeplenum. In cir-
Abrahae, ita et semini ejus, id est Hebraeisex eo . cumcisione namque tantum peccata remittebanlur,
nascituris. Et flebat octava die, lapideo cultro in sed non gratia ad bene operandum,per eam prsosia-
carne praeputiisicut prseceptumerat. [Strabus, Au- batur, nec virtules-dabantur vel augebantur. In
guslinus, Arabrosius,] Quinque autem de causis baptismo autem peccata dimitturitur, et gratia co-
data fuit circumcisio. Primum, ut per obedientiam operandi confertur, etvirtutes augentur.
mandati Abraham placeret DeO,ctii per praevarica- Ideo recte Apostolus ait quod Abraham accepit
lionem Adam displicuerat. Secundo, in signum circumcisionemtanlum in signum, quod est signa-
magnae fidei Abrahse.Credidit enim se habiturum D E culum, in.signum, dico, justidw fidei, ^ufejusiitia
filiuminquo.benedicerenturomnes gentesper fidem, •-fidei, vel fidesest ipsi Abrahsein prwputio, id esi ia
et per quem spiritualis circumcisio. impleretur, tempore praeputii,scilicet antequam circiinitidere-
sicut justifieatus est et ipse. Tertio, ut hoc signo tur ; et ideo in tempore prseputiihabuit ex fidejus-
discerneretur a caHeris nationibus ille populus. liliam, ul ipse sil, id est ut ostendalur esse patcr,
Quarlo, ut circumcisiofacta in virili membro per id est fideiauclor exemplo, omnium credendum.Si
quod generalur creatura mortalium, et in quo libi- pater dico etiam, per prwpudum, id est tempore
do solet dominari, castilalem menlis et corporis praepulii.Yel, per prseputium, id est id quod eit ei
servandam, el impudicitiara recidendam indicet. dalum in temporeprseputii, id est post fidem.Nota
Quinto, iileo prseceptafuit, quia non posset melius diligenter, per insolentem prsepositionem, id est
significariper Christum tolli originale peccaluni: prsetersolilum hic positam, quse nonnulla animad-
cura prseputioquippe omnishomo nascitur, quem- versa explicat. Potest enimsic intelligi:Pes prsepu-
admodum et cum originalipeccato: et circumcisus tium, id est in prseputio, ut dicitur per iilud tem-

(103) Greg., in Moralibus. .

1373 COLLECTANEAIN EPIST. D. PAULI. —:1N EP. AD ROM. 1374
pus.id estin illo tempore vel per praeputium,id est A Dixil per jusliliam fidei promissionem hnereditalis
perid quodest dalumei in tcmporepraeputii.Si eriim factam Abrahse, non per legem : niinc dicit, per
post circumcisionem,diceretur ex ea hocaccepisse, eamdem justitiara fidei fieri hseredesAbrahse, non
hic agit de palernitate, quam per fldcra, Abraham per legem. Quasi dicat : Vere Abraham non est
conseculusest. [Ambrosius,Haimo.] Nam per car- hseresmundi per legem, quia filii ejus non siint pcr
neraJudaeorumtantum paler est; fideveroomnium legem. Qui filiidicunlur hic hseredes?[Ambrosius.]
credentiumtam Judaeorumquam genlium, ila eo- scilicet quos ille habet possidentes. Et vere, non,
rum pater est. Ut et illis, credentibus, reputetur, quia si hoc verum esset, scilicet si, illi qui sunl hm-
ipsum credere, ad juslitiam, id est ad remissionem redestantumex legesunt,id est, esse dicunlur haere-
peccatorumet bona opera, et ita sit, pater spiritua- des, hsecinconvenientia sequgnlur, quod fides est
lis circumcisionis,id est auctor juslitise quaeex fide exinanita, id esl fruslrata, qua conslat juslum fuisse
git per exemplum. Abraham. Et promissioest abolita, [Augustinus] id
Nontantumhis qui suntex circumcisione,carnali: est inexpleta ut nulli sint haeredes. Lex enim, non
[Haimo.]id est Judaeis, est Abrahath pater, vel re- facit aliquos haeredes, nam potius, operalur iram,
pulatur fides ad justitiam, sed et his, quicumque " id est poenam.Ad hoc enim data esl ut reos faceret
sint, qui sectantur vesiigiafideiAbrahw,ut ita ample delinquentes, non efficienticausa, s-ednon adju-
credant, sicut ille credidit. Abrahae dico, patris vante gratia. Yel Ut reos faceret lemporalibus pce-
nostri, idest patris omnium credentium. Quaeiides nis, iram operatur, nam prsevaricationem: ex ea
data est ei, in prwputio, id est in tempore praepulii, enim est praevaricatio. [Ambrosius.] Quod qualiter
sicut jam dictura est. Non enim, etc Dixit quod dictum sit, aperit dicens : Ubi ehim twri est lex.
Abraham non per legem, sed per fidera justiliam Quasi dicat : Ideo dico ex lege esse iram et praeva-
consecutus est, et paternitalem. Nunc de promis- ricationem, quia sine ea non est. Ubi enim non est
sione agens addit, quod per eamdemfidem promis- lex, nec prmvaricalio. Hoc ideo dicit, quia sublatis
sionemhabuit, et haereditatero.[Ambrosius.] Quasi de lege data est venia; juslificalis, nulla est prae-
dicat: Per fidemest paternitas, quia per eamest varicatio.[Augustinus.]Justificati enim sunt quiper
promissio, non per legem vel circumcisionemquae prsevaricationemlegisfuerantpeccatores. Nota quod
nondum erant, elhoc est: non ait ubi non est lex, non est iniquitas ; sed ait,
non est praevaricalio.Omnisenim legem prseteriens
VEBS.13-15. — < Non enim per legem facta est iniquus est, sed non omnis iniquus est legcm
t promissioipsi Abrahaeaut semini ejus ut haeres _ praeleriens. Qui enim
legem non acceperunt, iniqui
<:esset mundi, sed per justiliam fidei. Si enim qui dici
possunt,praevaricatoresaulem dici non possunt.
< ex lege haeredessunt, exinanita est fides, abolita In hoc
ergo ostendit quod praevaricaliooninino esse
< estpromissio. Lexenira iram operatur. Ubienira non
possit, ubi ]ex non fuerit, uec ira tanla, sine
< non est lex, nec praevaricatio.>
lege,
Nonenimper legemfacta esl promitsio, ipsi Abra- VERS.16,18. —-< Ideo ex flde ut secundum gra-
hw, aut teminiejus, [Ambrosius, Haimo,] id est ad < tiam firma sit promissio omni semini, non ei qui
opus seminis ejus, scilicet credentium omnium qui < ex lege est solum, sed et ei qui ex fide est Abra-
sunt semen Abrahae, non carne sed imitatione. ' < hse, qui pater est omnium nostrum; sicut scriptum
[Ambrosius.]Vel, semini ejus, id est Chiisto, cui < est: Quia patrem multarum gentium posui te ante
dicitur facta prpmissio, quia in eo implenda erat. < Deumcui credidisti, qui vivificatmortuos, et vocat
Quaepromissio? haecscilicet ul esset hmres mundi. « ea qusenon sunt, tanquam ea quaesunt. Qui con-
Nondumenim lex data erat, quando haecpromissio < tra spem in spera credidit, ut fieret pater multa-
facta est. Abraham dicitur haeres mundi, id est i rum gentiiim, secundum quod dictum est ei .
possessor aliquorum de toto mundo qui eum imi- < Sic erit semen tuum, sicut stellae cceli el arena
tentur, [Haimo.] quia omnes credentes per fidemD < maris. »
fiUi sunt Abrahae, et ipse in Christo qui ex eo Ideo ex fide etc, [Augustinus.]Ex prsedictisinfert,
natus est, possidet omnia, Abraham ergo mundi ex fide fieri haeredesAbrahse: Quasi dical: Et quia
bseres est, et in se et in semine suo, id est Christo: haec inconvenientia sequerenlur, si ex lege essent
sed in se, per exemplum;Cbristusautem haeresest, heeredos,ideo, ex toto patet quod sunt hseredes,ex
id est Domi~usmundi, sectindum potestatem, per fide, [Ambrosius] qiiseest donum misericordiae.Et
quem benedictiofiliis Abrahae fit, cui dedit Pater sic est firnia promissio omriisemini Abrahae.Unde
gentes, et terminos terrse, sicut ait David; Dabo,ei subdit : ut firma sit promissioomni seminiAbrahse,
genies, etc. (Psal. n). Itaque in illo est impleta pro- id est Judaeoet gentili imilatori. Solis enim imilan-
missio qua dictum est Abrahse: Patrem mullarutn tibus firma est promissio, scilicet quod iilii sunt
gendumposui te (Gen.xvu).Et item : In seminetuo, Dei. Firma sit dico secundum gratiam fidei, non
benedicenturomnesgentes(Geri.xxu), et alia imjus- secundum meritalegaliumoperum, seuquorumlibet
raodi. Hsecpromissio, ut dicluin est, non esl facta fidem praecedentium. Firma enim promissib esse
per legem, sed per justitiam fidei, per quam bene- non potesl omni semini, nisi ex fide, quia origo
djcuntur homines, et fiunt filii Abrahse,Si enim,elc, promissionis ex fide cst, per quain purgaudi sunt
1373 PETRI LOMBARDI 1376
ut digni sintdici filiiDei. Non ei, etc. (106). Qtiasi A semetipsum, non in natura sua, sed in prsesentia
dicat: Firma est proraissip per gratiam fiileiomni sua. Nondum erant, quibus promittebatur; sed
semini, non solum ei qui ex lege est, id est non quibus promissum est, et ipsi promissi sunt. Yocat
tantum ei qui ex veteri lege venit ad novam, id est ergo quae non sunt, tanquam quae sint, id est his
Judaeis., sed el ei, quicunque sit, qui ex fideest qui rion"sunt, disponit el prseparat ab seterno gra-
Abrahm, id est qui seqtiitur fidem Abrahsequam tiam justificationis el glorificationis, apponendam
21 Genlilis habnit, ut esset justus. [Haim.,Am- in tempore tanquam sint, id est tanquam illis qui
bros.] Yelita, firmaest promissioomniseminiet non jam sunt apud Deum per praedeslinalionem: in quo
Lanturoei, qui solusestex lege,id estquide operibus sola apparet gralia. [Aug.] Non enim homo qui non
Jegis proesumit, quia hic talis a gratia Dei excidit; erat, promeruit ut esset, vel ut bonus esset, vel
sed ei^solummodo qui est ex fide Abrahae, id est beatus. Si [eniropromeruil, jam erat, sed nondum
qui imitatur fidem Abrahse. Et ideo causa fidei a erat, ergo non promeruit; sed electionis gratiam
lege recedendum est, ut firma promissio. Lex enim habuit, ut lotum corpus Christi dicat: Grada Dei
sine gralia promissionis nori solum non aufert, ve- sum, idquod sum (1 Cor. xv). Communis(109) enini
rum etiam auget peccatum (107); non quia fit efli- est nalura omnibus,^sed non gratia; nisi ipsa na-
ciens causa peccati, cum sit sancla et bona; sed " tura putetur esse gratia, quia gratis concessa est.
quia ea data, augmentum peccati accessit, quod Excepta ergo illa gratia, de qua modo non agitur
sine ea non accessisset. Multa enim sunt quaedi- quacondila est humana natura, scilicet qua homi-
cuntur efficerealiqua, non quod ipsa efficiant, sed nes sumus, quaeChrislianis paganisque communis
quia sine ipsis non fierentilla quse fiunt. Qui, Abra- est; haecest major gralia, et solis electis concessa,
ham ,-ett paler, id est instilutor per exemplumfidei, non quod per Yerbum homines creati sumus, sed.
omnium nostrum, scilicel credentium pater est, sic- quod per Verbum carnem factum fideles bealique
ut scriptum est, in Genesi. [Haimo.] Quasi dicat: factisumus. Yel vocat, id est agnoscit, ea quaenon
Hoc est in quo consenlit auctoritas •dicens : Quia sunt, in actu, tanquam ea quse sunt. Qui contra
posui te, o Abraham , id est constitui te, patrem, spem, etc Commendato illo cui credidit Abraham ,
id est auctorem, secundum fiden,, non modo cir- incipit commendare fidem ipsius Abrahse, ut alii
cumcisorum Judaeorum, sed et.muffaram gentium, eum imilentur. Quasi dicat: Merilo Abraham est
in quo percutilur JudseorUmsuperbia, qui glorianlur pater omnium, qui contra spem (110), priorem,
de progenie Abraham descendere. [August.] Non quse erat de natura, id est secundum naturalem
enim carnaliler circumcisaegenli tantum factus est r coiisuetudinem, credidit, Deo promittenli,in spem,
pater, sed etiam ineircumcisis gentibus , fidem id est sperans et secure exspectans quodpromissum
Abrahaeimitantibus. Te, dico, qui es anle Deum, erat. Prior spes, secundum naturam fuit, [Haimo.]
id est places Deo, cui credidisti. [Haimo] Quasi di- scilicet dum juvenis ex juvencula secuiidum natu-
cat: Per fidem ci places, qui vivifical.Haecsunt ram speravit, sobolem nec lamen habuit; modo
verba Apostoli. Quasi dicat : Et ipse est cui merito 'contrarium illi spei speravit, scilicet ut vetulus ex
credendum est, quia ipse est qui vivificat, per fidem 'vetula et sterib generaret ex Dei polentia, quse
et graliam, mortuos, id eslJudaeos morluos inpec- spes est graliae. Credidit, dico, ut ila, fieret, paler
catis. In hunc ergo secure creditur, qui mortuos multarum gentium. Per fidem ita impleri credidit,
juslificat. Et vocat, per gratiam, ea qum non sunt, seilicet secundum quod dictum est ei, id est pro-
id est gentiles qui nil videbantur esse, tanquam ea missum, in Genesi scilicet : Sic erii semen ttaim ,
quw sunl, id est Judaeosqui aliquid esse videbantur. sicut stellcscmli, et arena maris, id est innumera-
Qui enim adhaerenlei per fidemet dilectionem, esse :bileserunt, qui et boni per slellas significanlur; et
dicuntur; qui vero in peccatis mortui sunt, sicut "mali, qui per arenam inlelliguntur. Ita Abraham
erant gentiles, quia non adhaererentei qui vere est, :credidit,
iion esse dicuntur, [Augustinus.]Vel ita, secundum D VEBS.19-23. — <Et non infirmatus est in fide
aliara litteram: qui vocat ea qum non sunt tanquam . < nec consideravit corpus suum emorluum, cum
sint: non ait, ut sint, sed tanquam sint, quia <;< jam fere centum esset annorun*, et emortuam
praedeslinala sunt, et disposita. Sic enim ea quse <vulvam Sar;ae.In repromissione eliam Dei non
futura sunt, jam apud Deum sunt; apud Deum < haesitavit diffidenlia; sed confortatus est fide,
quippe jam faclum est, quod ejus dispositione, vel . < dans gloriam Deo : plenissime sciens quia quse-
praedestinalionefuturum est. Unde alibi : Qui fecit < cunque promisit Deus, potens esl et facere. Ideo
quw futura sunl; et alibi: Qui elegit nos antemundi < et repulatuin est illi ad jnstitiam. »
constitulionem(Ephes.i). Quis sufficit hoc expli- Et non infirmatus est in fide.[Haimo.]Irtfirmatur
care? (108) Eliguntur qui non sunt, nec errat qui ille qui haesitat, etsi causam, qua posset infir-
eligit, nec vane eligit. Eligit tamen, et habet ele- ntari, haberet, scilicet suam senectutcm, et Sarae
Ctos quos creaturus est eligendos, quos habel apud sterilitatem et senectutem. Unde ait: Nec conside-
(106) Aiiguslinus, De bap. parv. (109) Id., De ver. Apostoli.
in
(107) Id., psal. cxvin. (110) Id., in v lib. de trinitale.
(108) Id., De verb. Dom.
 1577 -COLLECTANEAIN EPIST. D. PAOLI. — IN EP. AD ROM. < 137§
ravii corpus sutim esse emortuum, ab operc gcne- A , esf propler laiidem ipsius, hoc scilicet quia reputa-
randiiilios,cum fcre cenlumesset annerum. Et si- lum esl illi adiustidam; sedel propler nos inslruen-
iniUler non consideravil, vulva Sara; esse, emor- dos, quibusreputabitur fides ad justitiam ertdchlibus
luam. Non sine causa hsecet alia conlra naturam in eum, scilicelDeum Palrem, qui suscitavii Domi-
fecit Deus. [Ambros.] Ideo enim talia fecit ut erro- numnostrum Jesum Christum. [Haimo.] Quasi dicat:
rem auferret, et se omnipotentem Deum omniuni Qui lisec fecit, nobis proderit. Suscitavil dico, a
monslraret. Aliquienim inflati ralione mundi, Deum mortids, id est a sepulcro, qui proprie locus est.
neglexerunt. Ideo quae mundo iinpossibilia sunt, moiluorum. Pater suscitavit Fi!ium,;et ipse Filius
fecit Deus, ut qui per haec crederenl salvarentur, secuiidum quod Deus suscitavil sernelipsum. Quod
Dei dominio niancipali. Aitendendum est eliam idein operatus est el Spiritus sanctus. Qui, Chri-
quod non prseter magnaerei flgiiram , Isaac contra stus a Deo Palre, u Juda, a Pilato, tradilus est in
naluram generalionis humanaefuil promissus. Hoc mprlem propler delicla noslra lollenda, jure diaboli
eiiini fuit in signum, Dei Filium conlra naluram desliuclo. Et resurrexit prvpler justificationem no-
humanam et rationem ex homine nasciturum, fllios- stram, id est ut juste vivamus, quod aliler non
que hominum per spiritum regenerationis ex pec- poteramus. [Aug.] Nota quod utraque, id est mors
catoribus filios Dei, ex morlalibus immortales ge- et resurreclio Chrisli, delicla riostra tollunt, et
nerandos. Et non solum in promissionenon hsesita- ulraque jiistifieanl; tamen mors Chrisli sola inter-
vit Abraham, sed efiam in repromissioneDei, id est itum vilseveteris significat, cl in sola resurrectione,
quando iterum angelus promisil: Secundum tempus nova vita signatur; qusea juslificatione incipit, et
Iwcveniam,eterit Sara filius. Elsi ipsa promissio in immorlalilaleperficiettir. Ideocpiecongrue quan-
differretur, Non tamen hwsilavildiffideniia; sed con- tum ad significationis diversitalem vcrba divisit
fortatus, id est confirmatus est fide, dans gloriam dicens: TraJiUis est propler delicta nostia, el resur-
Deo, de conslantia fidei; plenissime sciens, multo rexit propter jusliiicationem iiostrani.
intuitu virlulis Dei, quia quwcunqueprondsit Deus, CAPUT V.
polens est facere, ul promittere, id est ita leviter VERS.1, 2.— < Jiisliflcati ergo ex fide, pacem
potestfacere, ut promillere.Hoc gentes imitari de- • habeamus ad Deum perDoniinum nostrum Jesum
bent, ut scilicet credarit, sicut Abraham credidit, < Chrislum, per quem habenuis accessum per fidem
scilicel Deum posse qusecunque promisit (111). Et < in gratiam istam in qua stamus et gloriamur i»-
xota quod non ait, qusecunqusepraedixit, vel proe- < spe glorisefiliorum Dei. »
scivit, sed qua;cunque promisit polens est facere, Q < 22 Ostendit justitiam esse ex gratia fidei, sine
quia omne quod promisit ipse facit; et si eniin fa- Iege. Hic ost.enditex eadCm alia plura bona esse.
ciunt hGininesbona quaepromisit, ipse tamen facit, Quasidical: Quia ex fide esl justificalio, igitur pa-
quia facit utilli faciant, non illi faciunt ut ipse fav cem haLele cum Deo. Quasi dicat: Hsec dissensio
ciat quod prouiisit (112). Alioquin utDei promissa quoeinter vos est, contra Deumest. [Haimo.] Judaei
impleanlur, tion in Def, sed in hominura est pote- namque et gens inter se disceptabarit: et Judsei
stale. Promisit ergo quod ipse facturus fuerat, non quidem de antiquaelegis operibus, genliles vero de
quod homines. Non enim de noslrse voluntalis po- nova Christi vocatione, procsumplivegloriabantur,
tcslate, sed de sua prsedestinatione promisit. Con- et merila jactabant; ideoque ulrorumque jaclantiara
grue ergo non ait praedixit, vel pnescivit. Nam et reprimens, ad pacem monet, et ne indignenlur se
aliena facta pptesl prsedicere atque prsescire; sed cis annumeial. Quasi dicat: Quia ex fide esl justi-
promisit, ut hoc inlelligeretur promitlere quod ipse tia, igitur el nos jusdficaii ex fide, non ex lege, non
facit. Non enim ipse promittit, et alius facit: quod ex nobis, id est non propler aliquod meritum no-
jam non esset promittere, sed lantum praedicere. strum quod proecesseritfidem. Pacem habeamus ad
Ideo, ctc Quasi dical : Quia Abraham confoiia- Deum, quam nou habetis, vos Roniani, dum invi-
lus est fide, ideo et ipsuro credere repulatum esi *"'com arrogalis. (113)Attende quod hic ait: juslificali
ei ad jusddam.' Qaasi dicat : Per hoc quod cre- ex fide. Qui supradixit justificali gralis pergratiam,
-didit, et accepil proaiissum, et justus factus est. hoc ideo dixit ne ipsa fides superba sit: nec dicat
Et quasi aliquis dieere*: Quid hsecad nos? subdit: sibi, si ex fide, quomodogratis? Quod enim fides
VERS.25-2D.— <Nonest autem scriptum tantum meretur, cur non potius redditur quamdonatur?
< propler ipsum, quia reptitatum est ilii ad jusli- Non dical ista homo fidelis, quia cum dixerit: Ut
< liam; sed ct propter nos, quibus reputabilur cre- merear juslificaiionem habeo fidem, respondetur
c denlibus in eum, qui' suscitavit Jesum Christum ei: Quid habes quod non accepisd? (I Cor. iv.) Cum
< Dominum.nostrum a mortuis, qui traditus est ergo fides inipetrat justificalionem, sicut unicuique
< propter delicta nostra, el resurrexit propter justi- Deus parlilus esl mensuram fidei, non gratiam Dei,
« lieationem nostram. » aliquid merili prsecedit humani, sed ipsa gralia
Ncn aulem scriplumest lanlum propleripcum id mcrelur augeri, ut aucta mereatur et perfici, A'olun-

(i.Il) Angustintis, De correctione el gralia. (113) August., ad Bonifac pap.

(112) ld., ajlProsperiira cl Hilar.
 '
13?!) PETRI LOiiBARDl 15S0
tflte comilante, non ducente, pedissequa, non prse-A stens ordinatipni Dei, noh diligil ejus voluntatem,
vla. [Ambrosius.]Yere igitur ex fide juslificali su- cujus malitise potestas datur in bonos, sed ejus
mus, et per eam pacem habeamus ad Deum. Pacem voluntatera a quo hsec poteslas datur. Cum ergo
namque cum Deohabere fides facit, non lex: hsec quis inlelligens quod non est potestas, vel daemo-
enim nos reconciliat Deo, sublatis peccatis, quse num, vel perseculorum, nisi a Deo, sustinet palien-
nos fecerant iniraicos. [Cassiodorus]Pacem autem ler, piobalur, id est bonus esse monstralur, et
ille habet cum Deo, qui adversum mandala ejus efficitur melior, tanqnam aurum quod per iguem et
contraria voluntate non litigat, qui sequitur jussa purum ostenditur et purius reddiiur. Haecvero
Domini, el ad orane praeceptum divinura suura probaliooperatur spem, id est certitudinem futtirae
fleclit arbitrium. Pax enim vefa est, concordare gloriae. [Haimo.Ambrosius,] Spes enim est certa
moribus probis, et litigare cum viliis. [Paulinus.] exspeclatio fulurae gloriae, quse humanse ralioni
Contra pax hujus mundi, quse peramica est viliis, vana videtur, sed testimonio virtutis, id esl palien-
Deo dissidet, quam Christus non venit mittere sed liaevel miraculorum firmatur. [Haimo.] Qui enim
tollere. Dico, habeamus pacem ad Deunij[Ambros.] inter tribulationes, et adversa probabilis existit per
quia ei reconciliati sumus per ministerium graliae, patientiam, ille securus prsemiumfuturaebeatiludi-
scilicct per Domimimnoslrum Jesum Chrislum, id B 1 nis exspeetat. [Ambros.) Spes autem hsec, quamvis
est per auxilium et gratiam ejus. Per quem etc slulti et hebeles a perfidisjudicemnr, credentes ea
Enumerat beneficia, quse a Christo habentur, di- quaeniundana carent ratione, non tamen confundit,
cens, per quein Christnm, idest cujus ope: Habe- id est non facit erubescere, quia impletur. Confun-
mus accessumper fidem, [Haimo.] id est introilum, dilur enim qui quod sperabat non iuvenit, sicut
veladilum, non modoad Deum,sed etiam in gratiam contingit illi qui speral in homine. Haecaulem spes
istam, id est in bonam vitse observantiam, in qua ideo non confundit, quia est in Deo, qui non fallit,
stamus, [Ambrosius] spe supernseclaritatis erecti, nec fallere potesl, non in horaine mendace; male-
qui anle occidimus in Adam, et gloriamur in spe dictus enim qui spera suam ponit in homine.
gloriwfiliprumDei, id est angelorumvel sanctorutn, Quia charitas. Quasi dicat: Dico quod spes non
id est gloriamur de eo quod speramus, gloriam confundit, id est impletur, et constat eam esse
quam filii Dei habent, scilicet angeli vel sancti. implendant ex eo quia charitas Dei est, diffusa in
VERS.3-5. — < Non soluni aulera, sed et gloria- cordibusnoslris per Spirilumsanctum. [Auguslinus.]
< mur in tribulationibus, scientes quod tribulatio Non enim a nobis est charitas nobis. Qui Spiritus
< patienliam operalur, patientia autem probali»- datus est nobis, id est ex eo constat eam implen-
< nem, probatio vero spem. Spes autem non coa- dam, quia jara Spiritum sarictumin airham habe-
< fundit, quia charitas Dei diffusa est in cordibus mus, quo charitate diflusa in cordibus nostris,
< nostris per Spiritura sanctura, qui datus est Deum late diligimus. [Haimo.] Yerbum cffusionis
< noBis. » largilaleiri muneris notat, sicut et in Joel: Effun-
Non solum aulm, gloriamur de spe glorise, sed datn de Spiritu meo super omnemcarnem (Joel n).
etiamgloriamur, per gratiam ejus, in tribuladonibus, [Ambrosius,Augtistinus.] Fidele aulem promissum
quas pro Christo patimur, quibus itur ad gloriam. Dei esse probat Spiritus sanclus datus nobis , qui
Per tribulationes enimoportet nos intrare in regnum est pigiius iraplendsespei. Altende quod gradalim
ccelorum, vel Dei (Act. xiv). Ideoque gloriandum Aposlolusperducit usqne ad charitalem Dei, quss
in his dicil, [Joamies Dam.] spei eniih addila tribu- major est aliis: quam cum dicit nos habere per
latio augmentum facit praemii, indexque est fixae donura Spirilus, monstrat illa omnia Deoesse tri-
spei tribulalio. Non enim est magnum gloriari in buenda. (115)Ergo unde est tibi, o homo, charitas,
laetis; recli corde, etiam in tribulationibus glorian- nisi quia diffusaest per Spiritum sanctum in cor-
tur, magnitudinempraemii cognoscentes, de tribu- dibus ? Ideoque ne quis eam putaret se habere per
latione finienda, inttnitum prsemium acquisituri. D j proprium arbitrium, cum dixisset, charitas Dei
Scientes etc. Quasi dicat: Cur gloriamur? quia diffusa est in cordibus nostris, addidit, per Spiri-
sumus scienles quod tribulalio operalurpatientiam, tum sanctum qui dalus esl noliis. (116)A quo, nisi
[Haimo.] quia per exercilium tribulationis docelur ab illo qui ascendit in altuni, id est ad Patreiu ?
aliquis slrenuus, dum fortiler tolerat tormenta, Ipse enim dedit dona horainibus (Ephes. iv). Insi-
[Augustinus.] per quod sancti marlyres vicerunt nuatur nobis auctorilas in Patre, nativitas in Filio,
soevitiamtyrannorum. Operatur crgo patienliam vel communilasPatris Filiique in Spiritu sanelo, aeqna-
eam augendo, vel polius ostendendo. Quod aulera litas in tribus. Quod ergo commune est Palri et
tribulalio non tollit patientiam, sed auget, hoc Filio, per hoc nos voluil habere communionem,et
facit charitas, quae est proprium donum Spiiilus inter nos, et securo , quod ambo habenl ununi, id
sancli. Patientia operaturprobationem, id est puri- est per Spiritum sanctum Deum, el donum Dei. In
ficationem. (114) Quanto magis enim quis patitur, hoc enim Divinilali reconciliamur, eaque delecta-
tanto purior reddilur , dum anima fidclis non resi- mur. Sicut enim verilate dicimus, ila charilate
(114)Aiigustinus,in lib. Qtiaesl.num. 83. (116) 1:1., De blasphemiaSpirilus sancli.
(115)Id., ad Julianum.
 1381 COLLECTANEALNEPIST. D. PAULL - IN EP. AD K0M; 13S2
diligimus, til el plenius cognoscamus, et beati co- A:«- j tuf, riarii pro bono fofsilan quis audeat iriofi? i
gnito perfruamur : et quia peccatis alienabamur a 23 Pf au^ emm. Ostendil supra qtrod spes
hoc quod Christus diligit nos, vel nos
possessioneverorum bonorum,, ideodata est chari- implebiturper
tas quseoperit multitudinempeccalorum(/ Petr. IV). eum per Spirilum; riunc idem ostendi*.per hoc quod
Chrislus morluus est, qtiod el divinse dilsctionis
(117) Arbitror ergo ideo Spirilum sarictum bis da-
nostrae implendse.Quasi
tum, ul nobis cominendarentur duo prsecepla cha- elTectusesl, et causa spei
nos eum diliga-
rilatis, sciUcetdiliges Deum, et diligesproximum. dicat : Cumnos Deus diligat, vel
Una est charitas, et duo pwecepta; untts spirilus, mus per Spiritum sanctum, constat quod spes im-
et duodata: quia non alia charitas proximum dili- plebitur, quia nisi ita sit, frustra passus est Chri-'
stus. Et hoc est, vere spes implebilur, enim, id est
git, nisi illa quae diligit Deum. Qua ergo charitate ut quid Christus riior-
proximum diligimus, ipsa Deum diligimus. Sed quia nisi spes implenda sit,
luus est, id est cur lam maginim feeit, scilicet ut
tjtiia aUudest Deus, aUud proximus, etsi una cha-
ritate difiguntur, non sunt tamen unum quae dili- morerelur? Et hoc, pro impiis, id est pro dilectione
Et ideo forle dicuntur duo impiorum. Yel pro impiis, id est vice impiorum qui
guntur. (118) prsecepta,
et alterum majus, et alterum minus. Haec aulem deberent mori in selernum merilo impietatis. Pro
D sed
charitas, ut ait Aposlolus, diffusa est in cordibus I inipiis, dico, nonquiolim fuissent, etnontunc,
siostris per Spiritum sanclum qui datus est nobis. potius mortuusestpro nobis impiis. Cum.essemus
A quo tlalur! Ab illo, ut diximus, qui "dedil dona adhuc infirmi, in peccatis, el ita medico indigenles,
hominibus. Quaedona? Spirilum sanctum, qui lale mofluus esf, dico et hoc, secundumtempus, id esl
dal donum quaUs est ipse. (119) Magriaest miseri- per triduum_lantum, quia die tertia resurrexit.
cordia ejus, Donum dat sequale sibi, quia dontun -[Ambrosius, August.] Ne ergo desperes de ejus po-
ejus Spiritus sanclus est, unus Deus, tota Trinitas tentia, ctijus apparet in morle benevolentia,et a quo
tales arrhas accepimua, quod donavit iropiis' mor-
est. Diflundit ergo charitatem in cordibus nostris
tem suam, qui servat juslis vitam suam. Mortuus
Spiritus Patris et Filii, quem cum Patre amamus
et Filio. Ipse ut diligeretur nobis dedit, qui non esl pro te, ohomo mortalis, ut vivascum illo; sus-
mortem nostram, ut donaret. nobis vitam
dileclus nos dilexit. (120) Ipse esl fons de quo cepit
suam. Incredibilius est quod morluus est seternus,
Scriptura dicil: Fons'aquae vivaesit libi proprius,
et nemo alienus communicettibi. Alienienim sunt quam ut in seiernumvivat mortalis. Jam quod est
incredibilius lenemus, scilicet quod propter homi-
omnes qui non diligunt Deum; el ipse fons est
nes morluus est Deus. Num esl ergo viclurus horao
Spiritus sancli, quem non .
possunt accipere mali; G cum Deo? nura mortalis victurus est in aeternum
et charitas est, quam habere el malus esse non
potest aliquis. Intelligamusergo in dileclipne Spl- propler quera mortuus est qui vivil in aelernum?
ritum sanclum esse, sed nomen Christi, et bapti- Sed quomodo morluus est, el itude, et polest mori
Deus? Accepit ex te unde moreretur pro le; induit
smum habere, et corpus Domini sumere, et caetera
se ut niOrereturpro te, induet le ut cum illo vivas;
sacramenta habere, el malus esse, potest. Charilas
induit se carne mortali in virginitate matris, induct
ergo est, proprium donum Spiritus et singularis le vita perenni in sequalitale Palris. Ecce
fons. El attende quod dicendo charitalem diffusam quomodo
amatus es non amandus. Amatus enira es turpis et
per Spiritum qui datus est nobis, ostendit quod foedus, esset in te quod amari dignum es-
arilequam
Spirilus etDeus est, el Dei donum est: velita, ut sel. Amatus es prius, ut fieresqui amareris;
- charilas non dignus
aecipiatur Dei, qua nos, id est secun- dileclus es prius, ut diligentem postea
dum quam nos diligimusDeum,sed qua ipse diligit diligeres.
eniro erag, damnari merueras: el tamen pro
nos. Quasi ideo spes non confundil; quia charitas Impius te moruius est Christus. Vel secundum serieni ver-
Dei diffusaest erga rios, id est quia Deuslate diligit borum lillera sic, non mulata sententia :
nos. [Amhrosius.] Et hoc habemus, in cordibus potesl legi
Quasi dicat : Vere Spesimplebitur. Ul quid enim,
noslris per Spirilum sanctum, qui datus est nobis, i nisi
spes implenda sit, Chrislus, cum infirmi esse-
qui facit nos iiilelligere charilalem Dei erga nos, mus, mortuus est pro nobis impiis, id est pro nobis
qui diversis lingais praeslitit ut etiam imperiti Io- qui adeo infirrai eramus, quod etiam impii. Mortuus
querenturcum interpretationibus; per quod el spes dico, secundumtemput. Et est sensus : Pro nihilo
nostra confirmatur, et charilas Dei in nobis com- tam
magnum fecit Christus, nisi spes nostra im-
mendatur, ut ijuia charos Deifalli impossibiieest, plenda esset. Etvere est hoc quod fecit.
securos nos faceret de promissione, quia Deus est Vix enim moritur magnum
quis, id est raro moritur aliquis
qui promisil, et his qttos charos vult habere, pro- eliam, pro justo, [Haimo] id est
misit. pro dilectione
— jusli, et honi, nedum pro impio.Ideo raro dico:Nam
VERS.6. 7. t Ut quid enim Christus, cum forsitan potesl inveniri,
quis, id est aliquis qui au-
t adhuc infirmi essemussecundum tempus pro im- deat mori
pro bono. dicat : Sed
< piis mortuus est ? vix enim pro juslo quis mori- difficileest invenire, [Ariibrosius]Quasi
qui hoc faciat; Christus auter»
(117)Augustin., in serraone de ascensione. M19)Id., inlibro Sentenliarum Prosperi.
(118)Id., Deverbis Aposloli. (120) Id., ex ser. EpisloloeJoannis.
 1385 PETRI LOMBARDl 1384
1 iropielalibus populiauiiuc non sui, lnoiiuus est. A pro nobis niorluus est, cuni adliuc peccalores es-
pro
Velita.ut fiat dislinctio inlcr justitra ct bonum. senius. [Augustinus.j Ecce, dum oderat nos secun-
Justus eiiim pro exercitio virlulum hic dieitur, qui dum peccala, amabat secundulnquod opusejus era-
et bonus est; sed est bonus, qui non est justus, sd- mus, quod et fecit ante muiidiconslilutionem(121).
Hccl qui natus est in simplicilale; innocens, qui Incomprehensibilisesl enim dileclio qua nos diligit
noiidum Iaboravil, ut amplificarelse bonis, ul sunl Deus alque iiiimutabilis.Noneniin ex quo ei recon-
parvuli in baptisino mundali. Juslus autem bonum ciliali sumus, per sanguinem Filii ejus, nos coepil
naturse suaeexercitio melioravit, et licel juslus se- diligere; sed anteniundum, prius quam oiuninoali-
cundum niodum quo hic aceipitur melior sit quain quid essemus dilexit nos, ut cum ejus Unigeiiito
bonus, innooentiae tamen causa est miserabilior eliam nos filii ejus essemus. Quod ergo nos recon-
qnam justitiaa, quia non cst hujusmodi juslitia sine ciliati sumus Deo pcr mortem Christi, non sic est
scveritate. Et esl sensus : Yere magnum fecit Chri- inlelligendum, quasi ideo nos reconciliaverit ei
stus nioriendo pro iinpiis. Yix cnim morilur quis Christus, ut jaui inciperct amare quos oderat,
ut
pro justo, qui babel exercilium vifltutum.Ideo dico [Aug.] sicul reconciliatur inimicus ininiico,
invicein diligant qui anlo se
pio juslo; nam pro bono, id est simpUci et inno- ^ deiude sint amici, et se
cenli, forsitan quis audeat mori. Dicendode justo, invicem oderant: sed jam nos Deo diligenti recon-
vix el quis; et de bono, forsilan, et quis audeat: ciliali sumus, cum quo pvopter peccalum inimici-
iitriHnquediflicile oslendil, et rarum, sed allerum tias habebamus. Habebat enim ille charitaiem erga
difflciluiset rarius. nos, etiaiu ciun inimicitias exercebamus adversus
YERS. 8-10.—<Commendataulemcharitatemsuam eum, operando iniquitatem (122). Slcut enim ei di-
t Deus in nobis, quoniam cum adhuc peccatores ctum est : Odisti omnes qui operantur iniquilatem
t essemus, secundum lempus Christus pro nobis (Psat. v). Ita et illud ei dicluin est: Nihil odisti eo*
< morttms est. Multo igilur magis nunc justificati in rum quw fecisli (Sap. xi). Proinde niiro et divino
< sanguine ipsius, salvi erimus ab ira per ipsum, modo eliam quando nos oderat diiigebat. Oderat
< Si enim cum inimici essemus, reconciliali samus enim nos quales ipse non fecerat, et quia iniquitas
< Deo per mortem Filii ejus.multo magis rccon- nostra non peiiitus consuinpseratejus opus. Nove-
< ciliati salvi erimus in vita ipsius. » rat sitnul in unoquoque noslruin, et odisse quod
Commendat,etc Quasi dicat: Pro justo, vel pro feceramus, el amare quod fecerat. Et hoc quidem
bonovix moritur aliquis, sedChristus pro nobis pec- intelligi in omnibus polest. Quis ergo pcssit eloqui
catoribus mortuus est. In hoc autemDeuscomtnen-(r, digne quantum diligalmembra unigenili Filii sui, et
dat suam charitalem, id esl in hoc laudabilior ejus quanto ampliusUnigenitum suum? Ex his ergo non
charitas apparet quoeest effusa in nobis, qui indigni meritum nostrum, sed Dei misericordia coiiimendsi-
ea fuimus. ln hoc enim magnus effectusdiieeiionis tur, quia nos tales el tanlum dilexit, ut prp riObis
mitlenlis Patris, el venientis Filii nobis est exhibi- inapiismorerelur; quod esi ltSlimonium atque pi-
tus, quoniam,cumadhucessemus.Quasi dicat : Dico .giuis ejusililectionis, qui enim proprio F.lio suo non
quod Deuscommendal charitatero in nobis, ita uli- pepercit,sed pro nobis otnnibusillum tradidit, quo-
que commendat, quoniamChristus mvrluus est pro modonon eliam cumillonobisomnia donavil\?(Rom.
nobis, cum adhuc essemuspeccatores,id est in hoc vin.) Dicendum ulique hoc erat, scilicet quanluin
commendat quod CLmsius mortuus est pro nobis nos dilexerit, et quales : quantum, ne desperare-
peccatoribus, Ei si hoc est, quod utique est, igitur mus, el ipsa desperatione non auderemuserigi in
jusilficatt sumus nunc, remissione peccatorum fa- eum; quales, ne superbiremus el superbientes de
cta, in sangidneipsius, id est per mortein ejus. Et merilis noslris magis ab illo resiliremus et iii no-
si hoc esl, quod utique est, tnullo magis nos jam slra forlitudine magis deficerenius.
justi sa/t'i erimus per ipsum,viventem.Gravius est Iilud quoque atlendendum est quod dicit nos ju-
enim pro peecato niori, et peccaturo tollere, quam J3 slificalos in sanguine Christi, et recoheiliatosDeo,
jara jnstos eljam cooperantessalvare. Salvi erin;us, tanquam non alio modo posset nos reconciliare, et
dico, ab ira, id est a pcena aelerna,cujus causa non justificare nisi permorlem Christi (^125),de quo di-
est nisi peccatum quod abstulit. [Hainio.] Licet cimus, quodfuit etalius modus possibilisDeo, qui
enira plerisque in locis irara Dei iegamus, non est omnia potest, sed nullus alius nostrsemiseriie sa-
putandum tamen quod in illum cadat ulla perturba- nandoefuit convenientior. Quid enim mentes no-
lip, qui semper idem manet, et in tranquillitateju- slras tantum erigit, et ab immorlalilalis despera-
dicat; sed ira appellatur vindicla, et ultio ipsius, tione liberat, quam quod lanti nos fecit Deus, m
Adverlendumest quod ad commendationemdivinae Dei Filius iinniutabiliterbonus in se manens quod
dilectionis stepe Apostolus iterat de morte Christi, erat, et a nobis et pro nobis accipiens quod non
et ad repressionem humani tumoris, hominis repe- erat, prseter naturse susedetrimentum dignatus no-
lit lnfirmilaiem. Dixerat enim supra: Christus mor- slruiii inire consortium, sine ullo merito suo raalo,
tuus esl pro impiis, el iterum repetit hic, Christus iaala nostra moriendoperferret, et credentibus dona
(121) August., super Joan (123) Augiisl. ii! lib. Dc Trinit.
(122) Id., Iii eodem.
1385 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD ROM. 15S6
sna sine ullis merilis nostris indebila largilate con- A homo, diabolus, diabolus et homo quid advcrsus
feirel? Quiaet ea quaedicuntur merita nostra bona, Hetimdicerent? omnino non haberenl, atque in ac-
dona sunl ejus. Dona namqiteDei sunt merita no- tione causaepenitus deficerent.Diabolusenim inju-
stra, quibus ad summumbonum pervenimus. (124) riara fecisse Deo convinceretur, quia servum ejus,
Est pr<etereaalia ratio quare potius isto modo quara id est hominem,et fraudulenter abduxit, et violen-
alio liberare voluit, quia sic, scilicet per mortem ter t<muit.Homoeliam injuriam fecisseDeoconvin-
Christi, justilia superaturjdiabblus, non potentia. ceretur, quia praeceptaejus conlempsil, etsealieno
Quodquomodofacluih sit, ut patealexplicabo,prout domino mancipans, suaeservitulis daronum intulil.
potcro. Quadamjustilia Dei in potestatem diaboli Horoiniquoque injuriam fecisse convincereturdia-
traditum est genus humanum, peccato primi ho- bolus, quia illuni ct prius promiltendo bona dece-
ininis in omnes utriusqne sexus commistione na- pil, el post mala inferendo, nocuit. Injusle igitur
scentes originaliter transeunte, et debito priinorum diabolus quantum ad se lenebal hominem, sed ho-
pareiitum obligante, quocirca omnes homines ab mo jusle tenebatur, quia diabolus nunquam meruit
origine sunt sub principediabolo. Unde Apostolus: poteslatem habere super hominem, sed homo<me-
Erainus nalura filii irw (Ephes. n), [Augustinus] ruit per culpam pati diaboli tyrannidem. Si igilur
natura scilicel, ut cst depravata peecalo, non ul est B " Deus, qui utiqueprseerat,potenlia hominemliberare
creala ab initio. Modusotuleuiille qno traditus est vellet, sola suse jussionis virlule honiinem poterat
homo in poleslaleindiaboli, non itadebet inlelligi, juslissime liberare, sed propter causam prsedictam
tanqnam Deus hoc fecerit, aut fieri jusserit, sed juslitia humilitalis uti maluit, unde et Filium pro
q»od lantuni permisit, juste lamen illo deserente, aobis in mortera tradidit, per'quam justificali su-
peceantenipeccaii auclor illico invasit : non tamen rhus et reconciliatiDeo. [August.] Hoc ]estpretium
Deus conlinuii in ira miserationes suas, nec homi- reconciliationis nostrse, quod Chrislus obtulit Deo
nein a lege suse poteslalis amisit, quando in pote- Palri, ut placaretur, non quodantenon dilexitnos,
stale diaboliesse permisil, sed inter mala ptcnalia, ex qua dilectioneFilium pro nobis tradidil, nec Fi-
etiam malis multa prsestitit bona, el tandeni homi- iiusquasinon parcenle Palre sibi, nobis velut in-
nem quem commistio peccalorumdiabolo subdidit, vitus esl tradiliis, et cum de ipso dictum sit, tradidit
remissionepeccatoruindonata, per sanguinemChri- semetipsura.Hocergo sicut etomnia alia PateretFi-
sli eruit a diabolo,ul sic justitia vinceretur 24 diabo- lius, et amborum fprilus simul et coneorditer
lus, non potentia. Sedqua juslitia? Jesu Christi. Et operantur. Sed si ante nos diligebatDeus, quomodo
quomodovictus est ea? quia cum in eo nihil morte Q ( per mortemCbristi ei sumus reconeiliati, et ab ira
dignum invenirel, occidit eum lamen. Et ulique liberati? Ad quod dicimus, quod ira Dei, qui cum
justum est, ut debitores quos tenebat Hberi diniit- iranquillitatejudicat, nihil est aliud quam justa vin-
tantur in eum credentes, quem sine ullo debito oc- dicta.(125) Siergo justadivina vindicta lale nomen
cidit. Ideo auiem potentia vincere noluit, quia dia- acceperit, reconciliatio Dei recle inlelligitur, eum
bolus vitio perversilatis suse amator est potenlise, talis ira finitur, scilicetcum a realu poenseabsolvi-
et desertor oppugnatorquejustiliae, in quo homines mur. Nonenim inimici eranius Deo, nisi quemad-
magis eum imilantur, qui, neglecla vel etiam pe- niodum justitiae sunt inimica peccala, et ideo re-
rosajustilia, potenliaemagis student, ejusque vel missis peccatis tales inimicitiae finiuntur, el recon-
adeptionelaetantur,vel cupidilateinflammaiitur.Ideo- ciliantur justo, quos ipse juslificat. Peccata enim
que placuil Deo, ut non potentia sed justilia nostra diabolus lenebat, et per illa nos merito age-
vincens, liominem erueret, in qiio homo eum bat in morlem; sed tantum valuitille sanguisut ho-
imilari disceret. Poslea vero in resurrectione se- minesab aeternamortedebitaliberaveritmorsChristi
cuta est potenlia. Justitia ergo prius, et potentia indebita, quos tamenetiara iniinicos utique dilexit.
postea. Diabolumvicit justilia, quia niillum pecca- Underecte sequitur : Si enimper tnortemFilii, quasi
tum habuit, et ab illo injustissimo occisus est; po-1D dicat : Yere jam vivens poterit amicos factos sal-
tenlia, quia revixit morluus nunquampostea mori- vare. Enim, id est quia nos reconciliati sumus Deo,
turus. [Auguslinus] qui prius jusie eramus sub pntestate
Sed nonne jure sequissimodiabolum vincerel, si diaboli, natura depravata peccatO;Reconciliatidico
polentia lant>imChristus cum illo agere voluisset? per mortetnfilii ejus, cum adhuc essemus inimiCi,
Ulique. Sed poslposuil Christus quod poiuit, tit non quocunque modopeccalores.Et si hocest quod
prius ageret quod oportuit. Ad hoc autem erat Opus ulique est, ergo mullo magis, nos reconciliati eri-
illum esse el hominem,et Deum..Nisi eiiim homo mus, [Ambrosius]nonmodoab ira liberati, sedetiam
esset, non possetoccidi; nisi Deus esset, non cre- salvi, et hoc in vita ipsius, id est per vilam ipsius,
deretur voluissequod potuit, sed non potuisse quod scilicet quia resurrexit a mortuis. Et est sensus :
voluit. Justitia ergo humilitatishominem liberavit, Inde certum est quodvivens poterit amicos salvare,
quae sola polentia aequissimeliberare potuit. Si quia mortuus potuit justificare : quo facto inimici
enim tres illi in causam venireut, scilicet Peus, ex peccato sunt reconciliati. Nam amici Dei. [Au-

(124) Angustinus,ln eodeni. 125) Augiist., De Trinitale.

PATBOL.CXCI. 44
3387 PETRI LOMBARia 13S8
gUstinus]Et notaquod idem hic dicit, per morlerii A slilia ila et vita sicut per tinuni hominenipeccatuin
Teconeilialf,quo supra, in sanguinejusliflcali.Dico, intravil in hunc niunduin.Et nonmutatur sensus.kt
salvt erimus. per peccatummors, [Ainbros.]id est dissolulioaninioe
YERS.11.—<Non soluroaulem, sedet gloriamur elcorporis inlravit in ipsuniAdam. £f ita per ipsum,
< in Deoper Dorainumnoslrum Jcsum Chrislum, mors.perlransivilinomneshoiiduesper ejus vitialain
< per quem nunc rcconciHalioneniaecepimus. » earnem genitos.
Non solumaulcm salvi erimus, sed ct gloriamur, [Orig.]Quseriturquomodoper untinihominem,ct
jam spe de hoc quod crimus in Deo, id est idcm uon magisper unammulierem,dicat Aposloluspec-
cum Deoin fuluro, non |per nalurani, scd per di- catum introisscin mundiim,cuni a muliereinitiiim
lectionemet voluntalem, quia nihil diligemus, vcl peccati fucrit, et ante a serpeule,sive a diabolo.Ad
volemusnisi qtiod Deus.Yelgloriamtirin praesenli, quod dicimusApostolumin his consuetudinisordi-
non in nobis, sed in Deo, et hoc non per nos, sed nem tenuisse, |dum successionem postcritatis hu-
per DominumnostrumJesumClirisium,per quemjam mancequse peccato et morti ex eo venienlisuccu-
nuncin prmsenlireconcilialionem ad Deuniaccepitnus, buit, non mulieri, sed viroattribuit. Nonenim a mu-
quiaDeo, peccanle Adam, discessiinus. liere posteritas, sed ex viro nominari solel: el ob
VERS.12, 15. — < Propterca sicut per unura ho- B hoc, rnorlalis posteritas, et corporalis, successio
< mincra peccalum in hunc minidumintravit, et viro polius, tanquam auclori, el non mulieri depu-
< per peccalum mors, ct ita in omnes homines talur. (129)Vel quiamulierdeviro, elulriiisqueluna
< mors pertransiit, in quo omnespeccaverunt.Us- caro est, et ideo sive a muliere, sive ab Adam
< que ad legem cnim peccalum erat in mundo.» dicatur, utrumque ad primum hominem pertiuet.
Propterea sicut. [Ambrosius] Dixit supra pcr Prsetereasciendumesl hoereticosquosdam,qui no-
Christum reconciliatorem esse justitiam et vitam, minati sunt Pelagiani, dixisse pcccaluni prima;
et quod possit esse per eum. Per similiturtinemin transgressionis in alios hominesnon propagatione,
minori, id est per simileet minus probare intendit. sed mutationetransisse. Undeeliam in parvulis no-
Sicut enira per Adam purum hominem peccatuin lunl credere, per baplisraumsolvi originale pecca-
est et mors, -ita pcr Christum hominemet Deum tum quod in nascentibusiiullum esse omninocon-
potest esse justitia ct vita. El quia per Adam pec- tendunt. Sed si Apostoiuspeccaium imitationis,
catum est et inors, inullo niagis justitia per Chri- non propagationisinlelligivoluisset,ejus principem,
stum potest esse et vita, ift qula eliam unus Adam non Adam, sed diabolum daret, de quo in libro
peccavitin omnibus, unus Christus Filius Dei pec- p( Sapienlisedicitur : Invidiadiabolinwrs inlravit iu
caium viiiceret in omnibus, (120) Prolixius ergo orbetnterrarum (Sap. n). Et quia non vult intelligi
Apostolushic de duobus hominibus disputat, scili- hoc esse factuni propagatione,sed iinilatione, con-
cet de primo Adam, per cujus peccatuiii tanquam tinuo subjunxit Scriplura : Imitantur autein eum
haereditariis malis posteri ejus obligati sumus; et qui sunt ex parte ipsius (ibid.), iniitantur [quident
de secundoAdam,quo, solventepro nobis quod iion Adamquolquot per inobedientiam transgrediuntur
debebat, a debilis et paternis et propriis liberati roandatumDei. Sed aliud est quod exemplumat
sumus. Quiaergo per illum unuro diabolustenebat voluntate peccantibus, aUud quod origo est cum
omnes, per ejus vitiatam canieni coucupiscentiali- peccalo nascentibus. Nam et Christuin imitantur
ter generatos, juslura est ut per hunc unumdimiltat sancti ad sequendam justiliam sed proeter hanc
omnes per ejus immaculatam gratiam spirilualiter imitalionem,gratia ejus illtiminalionemjustificatio-
regeneratos. Et hpc est quod ait: Propterea sicut, nemquenoslram, etiam inlrinsecus operatur, quaj
etc. Iusiste litterse, ila ut a minori, et a simili ra- eliam baptizatos parvulos suo inserit eorpori, qni
tiocinationis ordo ostendatur ; quasi dicat : Dico nondumvalent aliquem imilari. Sicut ergo Chrislus
quod per Christumest justitia et vita : et propterea praier imilationisexemplumdat etiam sui spiritus
per Christumjuslilia et vita procedit in omnes, per D '' aliquamocccultissimarafidelibusgratiam, quaui la-
ejus gratiam regeneratos, subaudi, quia per unum tenter eliam infundit parvulis, sic et Adam prseter
hominem,scilicet per Adama quo propagatisumus, imitalionis exemplum,occulla etiam tabe carnalis
peccatumoriginale intravit in huncmundum, pro concupiscentisesuselabificavitin se omnes de sua
eodem peccato miserum, id esl in omnes homi- slirpeventuros. Undereclesubdit: in quoomnespec-
nes. (127) Mundumappellavituniversumgenus hu- caverunt; quasi dicat: merito per eum in omnes
manum. Sicut enim ab uno illo hominesunt, sic mors inlravit, quia causa mortis per 25 eum ln
ab eodem peccato immunesesse non possunt, nisi ',• omnes intravit, id est peccatum. [Augustinus.] Et
ab ejus reatu per Chrisli baplismuni absolvan- hoc est, in quo, scilicet Adam, omnes peccaverunt,
tur* (128) Ecce a minori probavit: Modoa simili ut in materia, non solum ejus exeroplo,ut quidam
idem ostendatur et legatur: sicut quod dimissura dicunt. (150)OmnesenimilHunushomo fuerant, id
fuerat; quasi dical : Ita per unura Christum est ju- est ab eo originalepeccatumtraximus, qui omniuui
(126) Augusl. in lib. xm. De Trinitale. (129) AugustinusDe baptismo parvulorum.
(127) ld„, in Enchirid. (150^ Id., ibid.
(12S)ld., adconsult. Hilarii.
 1389 COLLECTANEAIN EPIST. D. PAULL — IN EP. AD ROM. 1590
noslrum origo et materia fuit, ex quo secundum A , secundam,quaepcenaliteraeteraa est, mortem trahit,
propaginis successionem per carnis concupiscen- id est ad gehennam, hocregntim mortis sola"inquo-
tiam descendimus.Velin quo peceato omnes pecca- libet homine gratia destruit Salvatoris, quaeopera-
verunt proprie et circumspecte, et sine ambigui- ta est etiam in antiquis sanctis-; qui, antequam
tale, dixit Apostolushoc, in quo peccaverurit, sive Christus in carnem veniret, adejus adjuvantemgra
enirainlelligatur in quo,scilicet homine, sivein quo tiam non ad legis lilteram, tanturo jubentem, non
scilicet peccato, manifestum est. AUa enim sunt adjuvantem perfinebant. Hoc enim occultabatur in
propria peccata, in quibus tantum peccant quorum Veteri Testamento pro temporum dispensationejus-
peccata sunt; aliud hoc.unum in quo omnes pecca- tissima, quod nunc revelatur in Novo. ln omnes
verunt, quando omnes illi unus homo fuerant. Mai- regnavit mors, prseler illos qui Christi gratia adju-
nifestum est itaque omnes in Adam peccasse, quasi ti sunt. Regnavit, dico, etiam in eos qui non pecca-
in massa. [Ainbrosius] Ipse enim per peccatum verunl in similiiudinemprmvaricationisAdm, id est
corruptus, quos genuit omnes nati sunt sub pec- qui non sua propria voluntate peccaverunt sicut
cato. Ex eo igitur cuncti sunl peccalores, usque ad Adam, sed originali vitio tenebantur obstricti, quod
legem. (151) Et quasi dicat quis : In omnes per- ab eo traxerunt, per quod traherentur ad condem-
transiit peccatura. Quid ergoegit lex? Nonne illa B ' nationem , nisi gratia Christi juvarenlur.
(137) Et
reconciliare poiuit ut peccatum non transiret in nola quod dicendo usque ad legem, vel usque ad
omnes? Non, inquit, usque ad legemenim scriptam, Mosen includit quia etiam tunc , scilicet sub Jege
vel naturalem, id est sub lege, etiam peccatum peccatum erat elmors, idest damnatio. (138) Scien-
[Haimon.]originale et acluale, erat in mundo,idest dum quidem est plerosque Latinos codices sic ha-
in homine. (152) Quia neclex potuit auferre pecca- bere : Regnavilmorsab Adam usquead Mosenin eos
lum, sed auxit, sive naluralis in qua quisquejam qui peccaveruntin similitudinemprwvaricationis Ar
ratione utens incipit peccalo originali addere pro- dcs. Quod etiam ipsum illi qui legunt ad superiorem
pria; sive seripta, quseper Mosendata est populo, referunt intellectum, ut in similiiudinem prsevari-
quee subinlravit ut abundaret deliclum. (155); Non cationis Adaepeccasse accipiantillos qui in illo pec-
ergo ideo dicit Apostolus, usque ad legem pecca- caverunt, ut ei similes crearentur, scilicet sicut ex
tum fuisse inmundo quod deinceps in neminefue- homine homines, ita ex peccatore peccatores, et ex
rit, sed quia non poterat per litteram legis auferri moriluro morituri, damnatoque daranandi. Graeci
quod solo spiritu gratisepolerat fieri, ne quis fidens autem codices, unde interpretatio facta est in Lati-
de viribus pularet iibero arbitrio legem poluisse «, num, aut omnes, aut pene omnes habent, id quod
6iiflicere,et Christi graliam derideret. primiim positum est.
YERSJ15, 14. — < Peccatum autem non imputa- Vel aliis non mutatis, ab illo loeosic legi potest:
< batur, cuni lex non esset; sed regnavit mors ab Sed regnavit, et accipitur de corporali morte, quasi
< Adam usque ad Mosenetiam in eos qui non pec- peccaluro nou imputabatur, id esl ignorabatur anle
< caverunt in similitudinem praevaricationisAdae", legem; sed effectus indicabat, quia mors corpora-
< qui esl forma futuri. » lis regnavit quotidie per aliquas passiones; et tan-
Peccatum autetn; [Augustinus]quasi dicat : Pec- dem dissolvendo, ab Adamusque ad Mosen, cum
catumerat in niundo, sedhomines non imputabant mkius videretur; regnavit dico, non solum in his
quia caecierant. Et hoc est : peccalum autemnon qui per se proevaricandomortera meruisse Videren-
imputabatur,(134) idesl ignorabat, et peecatum es- tur, sed eliam ineos quipeccaveruntin simililudinem
se non putabalur ab hominibus. Non dico a Dep. prwvaricationisAdw, id est in pueros qui nihil a se
cujus judicio qui sine lege peccaverunt, sine lege addiderunt proevaricandolegem.Vel ita ab illo loco,
peribunl; non imputabalur, dico, cum lex non esset, usque ad legem,etc; [Ambrosius] quasi dicat: Bene
quaepeccatumprohibet. (155) Non dicit, peecalum dixi peccatum pertransisse in omnes, enim, id est
noneral, sed non imputabatur, quianon erat sive D I quia usquead Jegem, id estetiam ante legem, pec-
lex rationis in parvulo, sive lex lilterse in populo , catum erat in mundo , cum non ita videretur, lcge
qua arguente demonstrarclur peccatum. Sed regna- non docente. Dico, peccatura erat in mundo, pecca-
vit, etc, [Haimo.] quasi peccatura non imputabalur tum autem non imputabatur , apudDeum, cum tcx
ante legem, sed tamen mors, id est peccatum vel non essel. Imputabatur quidem peccatum apud ho-
damnalio,regnavilabAdam usque ad Mosen,(136)«et mines, sed non apud Deum, apud quem putabatur
usque ad legemquaeper Mosendivinitus promulgata impune futurum , cum nesciretur vindicaturus. As-
est, quia nec ipsapoluit regntim mortis auferre. Re- serebant enim homines Deum incuriosum esse, et
gnum autem morlis vult intelligiquando iladamna- ideo apud eum impune futura peccata, sednon apud
"tur in hominibusrealus peccati, ut eos ad vitamse- homines. Non enim lex naturalis penitus ebtorpue-
ternam, quaevere vita est, veiurenon sinat; sed ad rat, quia non ignorabant quod non debebant facere,
(131) Augustinus, Contra Julianum. (155) Augustinus, ad Hilarium.
(152) Id., De baptismo parvulorum. (156) ld., De baptisnioparvulorum.
(155) Id., ad Hilarium. (137) )d., conlra Jiilianum.
(134) ld., De baplismo parvulorum. (158) ld., De baptismo parvulorum.
 1591 PETRI LOMBARDl 1392
aliis, quod pali nolebar.t. Nam usque adeo pccca-1 - A eos qui non peccaveriint in siniiHtiidincni
praivari-
tum non erat igiioiuin inter homiiics (|iiod Joseph,, calionis Adtc Quoelitlera etiam in Grseeiscodici-
quamvis per calumniam, lum quasi rcus clausus estt bus legitur : quod quidam ita intelligunt, q>/iadi-
in carcere, et pistor, et pincerna Pharaonis. Pecca- cunt morlem corporum regnasse in ciiltpr-Vsuuius
lum ergo non imputabatur, cumlexnon essel, noni Dci, etiam usque ad Mosen, sed cur non jsque ad
dico apudhomines, sed apud Deum. Sed ubi lex; finem sseculi? Sunl lanien quidani Lat:jii codices
data est, noverunt Dcum curare lminana, et judi- quos conslat a veteribus Graecistrans.atos, quasi
care. Sed regnavit, quasi dicat: Ante legem nont itahabenl ineos qui peccaverunt, etc, quos incor-
imputabatur peecatum, sed regnavil mors, animae , ruptos simplicitas lemporum seivavit, et probat.
secure possidentc hoinincs diabolo pro iinpunilate; Postquam vero a concordia aniiuis dissidenti-
credita. Impurie etenini peccare se pulantes, magis. bus, et haereticis perturbanlibus moveri qusestio-
delinquebant, certa hsecpeecata promptiores, quse, nem cocperunt, multa tam in Grsecisquam in Lati-
mundus quasi Hcitanutriebal. Quo facto gaudebat: nis codicibus ab hsereticis conlenlionis studio mu-
Satanas, securiis, quod ex causa Adsedcrelictum a, 26 lala sunti 1ui cunl propria auctorilaie uti non
Deo honiinem possidebat. Regnavil, dico, ab Adam possunt ad victoriain, verba legis adulterant, ut
usque ad Mosen, per qiiemrediil cognitio unins Dei, B * sensum suum quasi verbis legis asserant, el contra-
quia per eum data est lex in qua praecipiebatur dc. dicentibus sibi, quasi auctoritate resistant. Qui
uno Deo colendo. Regnavit ergo morsiisqne ad Mo- Adam, est forma, id e.st similitudo ; fuluri, sci-
sen, id est usque ad legem, quia jani lunc datumi licet Chrisli, quantum ad Adam tunc futuri. Adam
esthomiiiibus remedium quo possent Hberari; subi autem dicilur forma fuluri, id est Christi, quia jam
qua tamen si essent similes praevaricalioniAdae, ini tunc decrevit Deus in mysterio, id est in occulio
eos mors regnaret, sed lex data est in inilio regres- suo disposuit per unum Christum emendare quod
sionis de jEgypto doccns, de uno Deo ne rcgnaret per unum Adam peccatum erat. Unde dicitur in
inors, scilicet diabolus, vel pcccalum, et ccepitin Apocalypsi : Agnus occisus est ab origine musdi.
Jtidsea primuro destrni regnum mortis. Nunc veroi Etforma futuri, id esl.Christi, dicitura contrario,
tibique destruilur per Christi.graliam. Et nola hic, quia sicttfin Adam otnnesmoriuntur, ita in Cltrisio
tisqueaccipi exclnsivum, in eosquipeccavcrutitin si- vivificabunlur(I Cor. xv). Sicut in illo illud, ita in
militudinem prwvaricadonis Adm.Alialitlera in qna! isto fit istud. (159) Sed hsec forma, non ex onini
non legitur edam el non; quasi dicat: Mors regna- parte conformis est, sicut subsequenter ostenditur.
vil usqtie adMosen, nontamen in onmes, sed in eos; Vel fornia Chrisli dicitur, qiiia sicut ille sine coitu
qui peccaverunt in similitudinem praevaricatioiiis i C a Deo factus est, ila Christus ex Virgine Spiritu
Adoe, id est in similcs prsevaricatoriAdse; qui sei- sancto cooperante processit. Yel Adam dicitur for-
'icet neglecto Creatore servierunt crealuroe, deos si- ma Christi, quia sicut ille pater est omniumsecun-
bi constiluentes, quos colercnt adinjuriam Dei,sic- dtim carnem, sic Christus pater est omnium secun-
nt illc loco Dei diabolo consensit. Peccatum eninii dum fidem. Et sicut ex latere illius dormientis
Adssnon longe ab idololatriaest, qui contemptoCrea- assumpta est costa, unde formata est Eva, sic ex
toris prseceptodiaboli suasioni conscnliens, quasii istius latere profluxerimt saeramenla, scilicet aqua
in loco Dei diaholum statuit, et sicul Deus esse vo- ablutionis, el sunguis redemptionis, per quse
luit. Fuerunt autcm qui peccaverunt, non prseteritoi salvatur Ecclesia. [Remigius] Ideoque sicut ilie
Deo;qui enifti inlellexit sive ex traduce, siveindicio, communicare potuit filiis suis peccalum et mor-
nafurali, cl veneratusest Deumnulli honorificcntiami tem, sic istesuisjustitiam suam el vilam, et eliant
nominis ac majestatis imparliens, si peccavit, qnia! isle plus boni suis conferl quam ille mali, et idco
impossibileerat non peccare. sub Deo peccavit, noni potest magis salvare quam ille perdere. Et hoc est
in Deum. Ideoquein eos mors non regnavit, sedin i quod subdit.
hos qui in similitudinem Adse peccaverunt, id est D j YERS.15, 16. — < Sed non sicut delictum, ita
qui sub specie idolorum servierunt diabolo. Tales < eldonum. Si enim unius delicto, multi niortui
erant fcre omnes usque adiegem; perpauci, ut Abra- t sunt, multo magisgralia Dei, et donum in gratia
ham , uni Deo servierunt, et non in eos regnavit < unius hominis Jesu Christi in plures abundavit;
mors, quia post morteinistam quseprimadicitur, ad[ < et non siCut per unum peccatum, ila el donum;
secundaro non parvenerunt, quseseternaliter punit; < nam judicium quidem ex uno in condemnalio-
imo sub spe servati sunt in advenlu Chrisli liberan-.,• < nem, gratia autem ex muUis delietis in juslifica-
di, sicut de Abraham legitur, quia quamvis apud in-.' < lionem. »
feros fuerit discretus, tamen longo intervallo erat a! Sed non sicut. Quasi dicat : Adam esl fornia
peccatoiibus, ita utchaos ingens essel inler justos; Chrisli, id est similes sunl Chrislus el Adam, sed,
et peccatores (Luc. xvi). Et scieiidum quod liberosi nonsicut delictumAdsecsl, ita est et dontnnChristi,
qui aliler habent dicit Ambrosius essevcomiptos, id est majus est doimmChristi quam delictum Adse
abi seilicet scriptum est mortem regnasse, etiam in et ideo noii sic est efficaxpeecatum Ada; ad danuia-

(138)Aug.,Contra'Julianumhsereiicuin.Joan.Da.
 1395 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULl. — IN EP. ,ADROM. . ioU
lionero, ul gratia Christi ad salvationem: qiiod est A1 el hoc probat. Namjudicium Dei est procedens, ex
dicere: Nonsunt pares causae eorum, nec etiam uno tantum delicto originali ab Adam traduclo, in
pares sunt effectuscausarum. Quodibi oslenditur. condeiunationem corporalis et aeternae mortis.
Etnon sicut per unum; sed prsemiltil quo probat Gralia autem Christi, non ex vno tantum, sed ex
causas Adseet Christi non esse pares, dicens: Si mullis deliclis, procedit in justificalionen, quia non
enimtinius; quasi dicat: Vere non ita est donum solumignoscit, sed etiam juslificat. (142)Etattende
Christi, utdeliclum Adae,quia delictum Adseunum quod dicturo est, judicium ex uno in condemnatio-
est, quo multi mortui sunt; Christi vero gralia nem, quod non ideo diclum est, quod illud selum
niultiplex est, qua multi vivificati. Si vero unuin quod originaliter trahituriii judiciosit damnandum,
delictummultosmorlificare potuit, palet qiiodmul- sed quia etiam illud, si solum sit, damnationemfa-
liplexgratia vivificare inulto magis possiti Causa cit. Christi autem gratia, non solum illud quod ori-
euira Christi est gratia abundans, ex qua omnia ginaliter trahitur, sed etiam raulta actualia dimittit,.
bona sunt homini, sine qua nil Ifabetboni. Causa et insuper jusliflcat, id est de impiopium faclt, ac
Adoeest peccatum illud originale, cujus rei sunt deinde de bono in melius proficere. Ecce in his
omnoscarnaUter geniti; (140) caelera peccala ha- ostendit effecluscausarum Christi et Adsedispares -
bent ex se multa, etsi ex illo originali sirit ad "' esse. EffectuscausseAdae,id est peccati quod intu-
peccandummagisproni. Praetereaetiamhis qui per lit, est non omnis damnatio, sed quaepro illo uno-
Chiislum redimuntur lemporaliter valet forma mor- debetur. Sunl enim, et ex nostris additis, aliae
lis ex Adam; in seternumautem valebit yitseforma damnaliones. Effectusautemdonorum Christi, cuni
per Chrislum. Quaravisigilur Adam sit forma fu- remotis omnibus peccatis originalibns et actuali-
luri, plus tamen prsestalregeneratis Christus, quam bus, omnis justificatio et vila ajlerna, dequa addit
eis generatis Adam noeueral. Et bene hsec causa in sequenliversusubdens:
Cbristi omnibus suis prodest, quia si causa Adoe VERS.17. — « Si enimunius delicto mors regna-
omnibus suis nocuit, tunc et haechoc potuil suis: < vit per unum, multo -magis abuhdantiam gratise
et hoe est, si enim, etc, quasi dicat: Vere non ita < et donationis et justiliae accipientesin vita regna-
est donumut deliclum. Enim, id est quia, unius < bunt perunum Jesum Christum. »
hominis Adsedelicto uno quidem, etsi ipsi plura Sienim, quasi dicat : Gratia Christi proceditin
adiniserit, in posteros tamen non nisi unum origi- justificalionera, et bene hoc suis est, per unum
nale transmisit,multt,scilicet omnes filii sui ex eo Christum, quia si illa, id est damnatio, per unum
carnaliter genili, morlui sunt, id est peccatores „ Adamsuis est, tunc et hoc potuit Christi gralia:et
constiluti, elsi, hoc est tunc, gratia Dei et donum, vere hoc potest, quia etiam in vitam aeternamdu-
id est gratuitum donum, vel gratia, id est remissio cit. Et recte. [Augustinus] Enim, id est quia, in
peccatorum, et. donum, scilicet alia dona sancti unius delicto, etiamsi propria non adderentur,
Spifilus, multo magisabundavit,id est miillo niagis mors, id est dissolulioanimaeet corporis, regnavit,
abundans lransiit, i» plures, id est omnes filiosejus. eliam ante morlem passiones inferens, per unum,
Abundans autem el major res omnibus suis magis Adam, quia quas vires habuit in illo, in omnes po-
prodest, quia non solum illud originale, sed eliam sleros exercuit, quorum maleria ille fuit, sicut e.t
addita peccala solvit. Hoc autem donum datur, i» culpa ejus solius fuit, quaein omnes transfusa est,
graliaunius IwminisJesu Chrisd, id est per graliam etsi, hoc est lunc homines, accipientesa Deonon a
Clirisli. [Haimo] Graliamdicit perfectionem virlu- se habentes, abundantiamgratim, id esl remissionis
luin qusein Chrislohoniine fuil, qui per suam bo- peccatorum.[Haimo]Abundantiamdicit, quia etiam
nilatem, de sua pieniludine nobis tribuit. (141.)Et propria solvuntur. Et abundantiam, donalionisid
nota, plures, non ibi poni comparative, sed abso- est charismatum, et jttsddai, id estbonaeoperationis.
lule, tanquamdieeret muttos'.Non enira plures ju- Multo magis regnabuntper unum JesutnChrislumin
stificantur per Christum, quam condemnantur per D \ vila, aeterna, [Augiistiniis]id est aeternaliter in ih-
Adam; sed ita dicendum est mullo magis abunda- corruptione. Multo magis, dicit hos regnare, quia
vit, ut donum Christi deliclo Adse comparetur et multo majorres esthic, quam sit in regno morlis.
•
prseferalur.Adamquippeex uno delicto reos genuit Velmulto magis regnabunt in vila, quam in eis
multos, Chri-ti autem gratia, eliam delicla propfia;i regnavit mors, quia in vita regnabuntseterDaliter,
voluntalis, quae origmali culpse in, qua nati sunt mors autem regnavit iti eis temporaliter et cum
addidcriuit, solvit atque donavil. Biajur est ergoi fine.,
causa Chrisli quam causa Adae.Et nunc sicut hic VERS.18,19. — <Igitur sieulper unius delictum
ostemlit dispares esse effectuscausarum ; quasi di- < in omnes homines in condemnationem,sic et per
cat: Non solum causae sunt dispares, sed etiam < unius justitiam in omnes homines in justificatio-
cffectus.Etid estquia,«oa siculperunum peccalum, < nemvitse. Sicut enim per inobedientiam uniiis-.
fit, ifa fil et per donum, sed plus fit per donum, i hominis pcccatores constituli sunt multi, ita per

(140) Augiist.ad Hilariuni. (149) Id., in Enchirid.

i.H\) l-.l.,De hantisino parvulorum.
 1593- PETRI LOMBARDl 1596
< unius obeditionero justi conslituenliir multi. »1A per donum. Nara judicium Dei procedit ex uno in
Igiiur sicutper unius deliclum, elc. Ex praedictis condemnationem, gralia aulcm ex multis, in justi-
infert disputationem siiam in eodem quod proposue- ficationemvitae. Manifesle ergo diversum est, qnia
rat concludens : Qiiandoquideni Adara est forma in uno peccalo Ada?similes ei, damnati sunt; gra-
Chrisli futuri, cl quia majus est doniim Christi, et lia vero non ex uno, sed ex mullis peceatis justifi-
plus confeii, jgitur sieut, id est quam digne. Per cavit homines,;et etiam in vitam perduxit, quod
unius deliclum, transiens, non imilatiorie, sed pro- bene potuit. Etdtn, id esl quia, in uniushominisde-
pagatione, in omnes Iwmines,ilum est ab homine liclo, per unum regnavil mors, scilicet diabolus vel
vel processit sententia Dei in condeninadonemcor- peccatum. Et attcnde quod ait mors regnavit, non
poris et aniimc, tic, ei, per unius juslidam, valen- regnat, concordans superiori sensui, ubi dixit mor-
tem, in omnes Iwtnines,si ipsi velint, itum est ab tem regnasse usque ad Mosen, quia qui per legem
homine, vel processit seniemia Dei in juslificatio- noto Dei judicio limorem ejus habuerunt, sublati
nem quaeest causa viue. (145)Atteude quod Aposto- sunt de morlis imperio. Anle vero dum siiie lege ti-
lus videns non sola iuiituiioiieAdsefieri peccatores, mor Dei in terris non erat, mors in similes Adse
sed propagalione, ncc sola iniilalione Christi justi- praevaluit; et si ibi regnavil mors, inulto magis ho-
ficari, sed rcgeneraliouc spiriltiali, dixil oinnesetom- B
1 mines accipientes aburidantiam graiise et donatio-
ncs, iion quod omnes genili pev Adam regenerentur nis, el justilioe in vita regnabunt per ununi Doiui-
per Chrislura, sed quia, sicut nullius carnalis gene- nuin Jesum Christuin, id est niulio magis gratia re-
ralio est, nisi per Adam, sic spirituarlis nullius gnare debet, quoe in plures transiil qtiam inors, et
regencratio esl nisi per Chrislum. Si qui essent vilam confert sclernum. Quod autem post dicit om-
prseter Adam geuerali, et s'i qui proeter Clni- nes, similiter peccantcs accipit Iteiu cinnes cre-
stuin regenerali, non diceret, omnes et oinnes; dentes dicil, et lioc est quod subdil: [Ambrosius]
27 s*cutautein nullus est homo prseter illam ge- Igitur si per unius delicluiu transiens in omnes ho-
neralionem, sic nullus est juslus prseler islani. Nemo mines, siiniliter peccaluiu est in condemnationem,
euim nascitur nisi in concupiscentia carnali, quoe sic et per unius justiiiain,- transeuntem in omnes
tracta est ex primo honiine; et nemo renascitur homines creder.tes, itum est injustificationem vitse.
nisi gratia spiriluali, quse data est a secundo ho- Non enim esl generalis damnalio, vel juslificalio in
mine; eosdem post dicit inultos, sed aliler, ah illo omnibus. Unde poslea ait: Mtilti, sicut enim, etc.
loco, sed iion sicut[delictum, etc, dixerat quod Hic jam determinat deiiclum uiiius, ut sicut ille
Adain est forma fuluri. Fornia utique in hoc esl , merito peccati perdidit, ita isle merito justiliae nos
•quod unus emendat, quod unus peccavit; sed ta- liberasse videatur, et drdinem assignationis, unde:
meii causa Adae,non est talis quqlis causa Christi, superius loqui cceperat, scilicet qualiter Adam sit
quiaunum est delicluin Adae, quo multi, id est si- forma futuii, explicat hic, dicens:
mililer praevaricantes, mortui sunt; gratia vero Sicut cnitn per inobedienliamunius hominis, sci -
Christi in plures transit, quia et in hos, et in non Iicet Adae,peccatores constiltili sunt mulli, id est
siiuiliter prsevaricantes. Et attende quod agit hic omnessui qui non sunl Chrisli, ita, et nierito, per
de actuali peccato Adoein quo dicit morluos illos pbedieudamhominis tmiits, id est Christi, justi con-
. qui actualiter peccaverunt ad siniililudinem ejus, sliluunlur multi, id esl omnes sui. Et nota quod
et lcgitur, plures, comparative, quasi dicat : Vere non ait per unius Dei vel VerLi, sed per unius ho-
non est ila donum ul delictum. Si enim in unius minis obedientiam jnslificaii; ne putes antiquos
delicto morlui sunt, scilicel imilanles praevaricatio- justos solo verbo Dei, id est solius verbi fide siae
neinejiis, multomagis gralia Dei, el donum in gra- fide incarnalionis liberari, sirie qua, nec antiqui,
tia unius hominis, Cliristi Jesu abtuidal in plures. nec modefni liberari potuerunt (144). lllaenim sana
Plures enim graliain consequunlur per Christuin, lides est, qua credimus nulluin bomineni, sive raajo-
quani mortui sunt delicto Adoe, quo morlui sunt D I ris, sive parvulsesetatis, liberari a conlagione mor-
qui in similitudine pracvaricationisAdaepeccave- lis antiqme, et obligatione peccali quod prima na7
runl; gratia autem Christi, elin eos qui simililer tivitate contraxit, nisi per unum mediatorem Dei et
peccaverunt, et in eos qui non peccaverunl iu bominum, hominem ChrisliimJesum , cujus homi-
similitudiiiem prsevaricationisAdaiabundavit. Nain nis., ejusdeinqiie Dei saluberrima fide, etiara illi
et in multos qui negieelo Deo servierunt crea- jusli salvi facli sunt, qui priusquam veniretin car-
tnrse, ne ab hac vila decedentes a secunda morle.' nem, crediderunt in carne venlurum. Eadem fides
namque est, et noslra, et illorum, proindecum om-
exciperentur, el in cultores unius Dei qui palerno nes
justi, id est veraces Deicultores sivc ante in-
peccato ex Dei sententia apud inferos tenebanlur, carnationem, sive posl, nec vixerint, nec vivant,
gratia abundavit in. descensu Salvaloris, omnibus nisi ex fide incarnationis Christi, profecloque scri-
dans indulgenliam cuni triumpho,sublatiseisincce- ptum est non esse aliud nonien sub ccelo in qno
lum. Et non sicut per unum peccatum fit, ita fit et oportet salvari nos, ex illo lempoie valet ad sal-

(145) Atigustinus, De baptismo narvulofunt. (144) Angnsiinus;ad Optalum,

 '
1397 OLLECTANEAIN KPiST. D. PAUIX — IN EP. AD ROM; ,1598
vandum genus lninianiini.ex quo m Adam vitialuili A comiiiiscrunt, sed in radice perierunt :' ni4 habent
cst. Hleunus uuum peeealuni niisil in munduin. istes mali, nisi quod de fonte traxerunt, nisi quod de ori-
vero unus non soluin illud unuiu, sed cunola abslu- gine traxerunt. (147)Coinniunisergofuifperdilio, et
lit quoe addita invenit. Ecce ostensum eslquoinod» comuiuiiisest invenlio. Sicut cnim per inobedien-
Chrisli gratia Adas deliclum superat, quia non so- tiam Adse, mulli constituentur peccatores reatu,
lnni originale ab Adam propagatum , sed etiam et ila per Christi obedientiamjusti constilueiilur
actualia supradicta solvit,et jiisliliain.ac vitam proe- lnulli.
stat, qusc gratta anlequain operetur in homine, VEIIS.20, 21. — < Lex antem subintravil ut
ipsius esl, atque infidelis. Per fidem enim impitis < abiuidarct delictum; ubi autem abundavit deli-
jiistificatur. Siput eigo per fidei virtutem adultus < ctum, superabundavit gralia, ut sicut regnavit
jiislificatur, ita ct pcr fidei sacranienium parvulus, < peccalum in mortem, ita et gralia regnet per
id est de impio fil pius, de iiifideli fidelis. (145) < justitiam in vitara aeternam, per Jesum Christum
Sed quicrit Julianus per quid peccatum in parvulo < Doniiiiumnustiiim. >
inveiiiliir, inqirkiis : Non peccat iste qui. nascitur, Lcx autetn. Ostcnderat Chrislumdimiltere oronia
limi pet-calille qui geimil, non pcccat illequi crcli- pcccala, tam originalia quam actualia. Hicaddit
d:l. Per quas ergo rimas inter lot prsesidia inno- B ^ ctiam quod a peccalo Icgis Hberat, et a prsevarica-
(••.iiii.epeccaluin (iugis ingicssum? Ei respondet tione, ut Judaei Christo magis sint obnoxii, (148)
santia pagina. Per uniim iKiminein,ait Aposlolus, quasi dicat : Per Christuni est justificalio; lex au-
peccaium in niiindiim inlravil per iinius inobedien- tem Mosi s«6t«fi-at'if,id est lalenter intravit, post*.
tiam, ait Apostnlus; quidqiioeritanipliusVQuidaper- culpaiiioriginalem et actualem, vel post naluralem.
tiiss, quid quseritinculcalius? Quid quserit Iatentera Iegein. Ul abundaret deliclum, id est ut homo su-
riinani, ciun habeat apertissiroam janiiam? Item perbe fideiisde suis viribus acciperet prsecepta, in
inquit, si per hominem peccalum intravit in qui!:us deficiens et factus est etiara prsevaricator,
Biundum, peccatnm, vel ex voluntale, vel ex liberatorem salvaloremque rcquireret, atque eum
nalura esl; si autem ex voluntale est, mala esl ita humilemfactumlimor legis,tanquampaedagogus,
voiuutas quaepeccatura facit; si autem ex nalura, ad fidem graliamque perduceret. Oportebatergo ut
mala esl natura.Cui respondeo : Ex voluntate, pec- supcrbis, et de liberlate sui arbitrii praesumentibus
catuni est. Quaeriturforte ulriim originalc peccatura lcx darelur, qua prsevaricatasuam iiifirmilatem, et.
fit ex voluntate. Respondco, prorsus et originale legis insufflcientiamreccatum non consumentis in-
pcccaluni ex voluntate esse, quia hoc ex volunlale telliffenteshumiliarentur, et ad subvenienlemcurre-
priini honiinisseininatumest, ut et in illo esset, ct rentgratiam. (149) Natis enini in peccatis, etvin-
in ouines transiret. Quod aiitem dixit, si ex nalura bus suis multuiri assignantibus, datur lex a Deoad-
pet-catumesl, tunc mala est natura. Quaesout, si doniandam superbiam, qua dicebant : Non deest
polest respondeat. Manifestumest ex voluntate ma- qui impleat, sed deesl qui jubeat. Eorum igitur su-
la, lanquam ex arbore mala fieri omnia opera mala perbiam domare volens Deus, legem dedit, quasi
tanquam fructus malos; sed ipsam malam volunta- dicens honiinibus : Ecee do vobis praecepta,ne pu-
tem undc dicet exortam, nisi ex bono? Si enira ex tetis deessejubenlem, non deesse qui jtibeat; (150)
angelo, quid est angelus nisi bonum opus Dei? Si scd dcest qui impleat, quia homo in peccalis naius
ex homine, quid crat ipse homo, nisi bonum opus non valet implere, ideoqne natus est Christus, id
Dei? Irao quid erant hsecduo anteqiiain in eis orire- est grs-iiaquse sanaret. Hac ergo dispensatione lex
tur mala voluntas, nisi bonum opus Dci, et bona, dala est ut crescentepeccato liumiKareiilursuperbi,
et landanda nalura ? Ergo ex bono orilur malum, el lniiiiiliati confiterenlur , ct confessi sanarentur.
nec fuit hoinini, unde oriri posset, nisi ex bono. Noncrudeliier hoc fecit Dcus, sed consilio medici-
Dico ergo qtiia nialam voluntatem nullum malum nae. Aliquando enim homo videlur 28 s'bi sanus,
proecessil. Item dicil: Si natura opus Dei est, per r, JJ et segrotat, et qtiia non sentit morbum , medicum
opus Deiopusdiabolilransirenon sinitur, Sednonne iion quaerit. Augelur morbus, crescil molestia, quse-
opus diaboli, quando primum fuit in angelo, qui rilur medicus, el totum sanatur corpus. (151)Ma-
(liabohisfaclus cst, orlum est in opere Dei? Qua- gnum crgo Dei consilium fuil, ut per legem abunda-
lu-oplersi malum, quod omiiino nusquam erat, in ret delictum , ut in austeritale legis suam inlelli-
Deiopere oriii potnit, eurmalum, quodjam alicubi gentes infiriiiilatem, infirmi ad medicuni confuge-
erst, pcr opus Dei transire nonpotuil? hominesau- rcnt, ct auxilium gratiscqiiaercrenl.(152)Per legem
teni siinl opus Dei. .(146) Pciiransiit ergo opus autcm dicilur abundasse delictiim,.non quTalex de-
diahnli per opus Dei, et quia diabolus est factura lictum juberet, sed quia eo qnod gratia ibi non erat,
vei opus Dei, perlransiit opus operis Dei per opiis aucttim est ex prohibitione desiderium, et tunc ex.
Oei, el venit nsqiic ad paivulos, qui in ramo nit propria quasi virtute factuni est grande vitium.
f iio) Atig-.istinus,conlra Juliaiuim liaciciicum. (149) Aiigiisiinus,super Joan.
{,'fi'it Id., Dc haplismo parviiloruni. (150) ld., in psalin. cn.
iii7j hl., D."spirilu ct liltcra. (Ifi!) Id., ad Hilariiun.
ilii) ld.,.ad Etitrcqiitmici P.iuliuuiii. (I.rl2)Id., ex iireceni.rpistolsead Romanos.
 '
1339 PETRI LOMBARDl "' 1.400
Sic ergo abundavit peccatuni, qtiki ef eOhcupisCen-A clicens..:Lex netnineiiiMdperfcciumduxii (IIebr.\n).
iia ex Iprohibitioneardentior facta est, et peccanfi- El ilem : Lex iram operatur. [Beda] Ethic, lexsub-
bns conira legem proevaricationiscrimen accessit. inlravit ut abundarel, elc (Rom. iv). Et Dominqs
Consiliuniautem Dei quo legem dedit, Judaeosne- iii Evangelio : A!isiabundaveritjustida veslra pius
scisse, satis significavit isto verbo, lex subintra- quam Scribarum et Pharismoruin, etc (Matth. v).
-vit,etc Vel ita : Lex subinlravii ul abundarct de- His autem videniur contraria hsec alia : Justitia le-
liclum, id est in lege data abundavit delictum. Dicit. gis suo lcmpore cusfodita, non soluiu bona teinpo-
enim hic Aposlolusquid provenerit data lege , nun- raiia, sed et vilani conferebatoeternam.Et Aposto-
quid fecent lex? Dala eral lex in adjutoriuni na- lus ait: Itaque lex quidemsancta, et mandatumsan-
turoe,ut quia ipsi naturse quodammodosunl inseria ctum, et juslum, et bonutn(Roin. xn). Et Doroimis
juslilise semina, adderetur lex, eujus auctoritate et'• in Evangelio: Non veni solverelegem,sed adimplcre
inagisterioingenium naluralc proficerel ad fructumi (Malth. v).
institise faciendum. [Ambrosius]Sicuf enim nalivi- Ut-hsec ergo sicut videntur non esse contraria
tas nisi nulrimenta habeat,'inteiit, quibus fota ad- paleat, sciendum est hsecesse dicla secundura di-
olescat, ita et nalurale ingeniumjuslitioeriisijhabeat : versas legis accepliones. Cum enim dicitur, dedi*eis
quod respieiat, el venei;etiir, non facile proficit,i praecepta non bona, et juslificationes non bonas in
sed aegrolat,et siipervenientibuscedit peccatis.Con- quibus non vivent, inlelligendum est hoc de prte-
sueludine enim delinquendi premitur ne crescat inL ceptis legalium C3ereiiioniarum, quse dicuntur non
fructtim, et per hoc exslingUitur. Providenter ergo, bona, non quia mala cssent, sed quia bonos noii.
et ad bonum data est lex, sed populus veterem1 faciebanl observantes, secundum liiteram. Hoc mo-
usura sequens miilliplicavilpeccata, Ipso enim usu1 do, et alia accipienda sunl quse dicta sunt in hac
plus coepit peccare quara ante peccayerat; ct sic; parte. Quae auleme contrario dicuntur, accipienda
factum est ut data lege non niinuerenlur, sed abun-' suiit deiege secunduni spiritualem intelleclum, et
darent peccata diabolo inverteute legem bonam in1 secundummoralia, quaein Evangelionon tolluntur,
malum, contra quod omnia Deus dimisil, siculcon- scd adimplentur, sicut in Matthseooslcnditur. Lex
sequenter osteriditur.Yel ita : autein data est populo Judseorumlantum, ideo quia
Lex subintravit ut abundaret delictum, id est ad' ille populus solus ununi Deum colens dignus erat,
hoc data fuit, ut per eam abundantius cognoscere- cui eloquia Dei crederentur, cseferis idola colenti-
lurdeliclum. (155)Sienim lex nonfuisset,peccatuin1 bus. Ideo eliam quia de hoc populo nasciturus erat
laleret; scd perlegem genera peccatorum, et prseva-' c Dei Filius, et ideo data fuit ei lex, per quam illud
ricationiscrimen homoagnovit,utquiin sordibuserat' ' ihtelligerct, et Dei Filium venturum exspectaret.
praevaricando,magis sordesceret, id est se sordidum1 Cum Iexdala sit illi soli populo,dala est eliam om-
cognoscerei.[Ambrosius]Lex ergo auclor est borii. nibus generibus hcminum qui erant in illo populo,
Dcmohslraridaenim fuerat bomini fedilas languoris; sed non pro oiniiibus.Erant enim in illo populotria
sui, ut vhieret non modo doctorem sibi esse neces- genera homiuum, scilicct duri, insipientes et per-
sariuin, vcrum eliam adjutorem. (154) Procterea 1 fecti. Ilis onmibus daia est lex, sed non pro omnibus
data fuit lex, ut medioeris psedagogumhaberet, et data cst, duris in fiagellum,uisipientibiis in pseda-
petieclus signum, et durus sentiret flagellum.Et1 gogum, juslis in signum. Sed non pro jusf.s dala
quia hic de lege-magnus sermo occurrit; videndum' esl lex. Utenini alibi ait Aposiolus : Jnsto lex pe-
esl quibus modis lex accipialur, et cui populo dala1 sita non esi (I Tim. i), quia peream justitise nil ac-
sit, el quare illi, et non alii; et quibus, et pro qui- crevit. Legem auiem hic accipimus seciiiiduiniega-
bus de illo populo dala"{sit, pestremo quibus de5. lia. Legaliavero dicimus, qusein lege insliluta sunt,
-
causis data sil, summatim diceiidum est. Lex ergo> et cttm lege tcruiinata. Lex aulein data est ad do
aliquando dicitur lota scriptura Yeteris Testamenli,i mandura superbuin, ad flagellandumduruin, ad in-
aliquando Scriptura quinque librorum Mosi, ali- D stituendum insipienleni, ad ostensionem deiicti et
quando Decalogus scriptus in tabulis, aliquando' lmnuinseinUrmitatis,ad manifestationeuiel testimo-
cseremonialia lanlum, id est figuratura secunduiii1 iiium gratiaj, ct futurorum signifieationem.Ubi au-'
litteram, aliquando Httera cum sp.iritualiiiiieHigen- tem hic agit de viiiute gratise,et quanta effieilgra-
lia, aliquando observanlia alicujus mandati, sicutt lia ostendit; quasi dical : Lege data abundavit de-
in eadem lege sa;pe dicitur: Hsec est lev Paschse, . lictum, scd non ideo despieiatur Judseus,quia abun-
hasc cst lex leprse, hsec est holocaustorum lex, ett davit, etc ^155) Yel ita continua : Delictumabun-
hiijusmodi. Inde cst quod sancti de lege varia lo- davit, per legem, scd etiam hoc sanat Christus, qui
quentcs dissenlire atque contraria dicere videnlur. ubi abundavit deliclnm, superabundavitet grada,
Ait enim Dominus per Ezechielem : Dedi eis prw- oniniacondonans. Totum enim quod de Adamtraxi-
ccptanon bona, et jusdficadonesnon bonas, in quibus s sli, tolura quod tuis pravis moribus addidisti, di-
non vivenl (Ezcch. xx). Cui concordal Apostolus 5 mis:t, tolum delevit, orationemdocuit, cerlamen in-

(153^Attg., super Lucam. (155) Aug., De verbis Aposfoli.

(Ic4) ld., de spir. ctlit.
1401 COLLECTANEAIN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD ROM. 1402
dixit, lahoranlisubvenit, vicloreincoronabil. [Qrig., A catoiit rcgnet gralia, sed polius per ipsam gi^atiam
Auibros.] Vel siiperabundavit gralia, qnia rion so- debemus, et possumus, peccalo: esse qtiasi mcrtui
liiin a prseteritis peccatis absplvit, verum eliam a et sepulti, et resnrgere in jusliliam ipsius in vitara
fuluiis commonuil.Yel superabundayit, quiagratia aeteiiiam.Quod consequenter oslendit Apostolus, et
Chrisli, eliam his proficitquos diabohis vincerenon prius quod morlui suhius peccato, subdens : Qui
poluil; et quiapeccalum ad tempus regnavit, gratia enim, vcl.si eni.n , quasi dicat: Yere non esl per-
auteminaeternuin. llt sicut rcgnavit,'elc, quasi di- iiianendiim. Enim, id est quia, morlui sumus pecca-
cat : Dicoiquod gratia superabundavit, eo lamcn '"' lo, in baplismo, id est Hberali sumus a peccato, ut
tenore, ne quis confisusgratiaesecurius peccet, sed jam non dominetur in nobis.per gratiam Dei. Mori
vigeat gratia, et per jusliliam ducat ad vitam, sicut enim peccato, est liberari a peccato. El si hoc est,
vigneiat peccatum ducens in mortem, et hoc est quomodo,etc; vel si est ibi, qui ita legcs, et qui,
quodait, ut sicut, quasi eo tenore, dico gratiam su- hoc jam habeinus. Quomodo, id est qua ratione,
perabuntlare, ut sicut peccatum, quod etiam ptse- adhuc, post tantum beneficium, vivemusin illo? et
ter Adam est, quod lege data abundavit, quod non reddemus vires hosli? Cum enim hoc proestilerit
est origmis, sed proprisevohmtatis. [Ilaimo] Regna- gratia ut raoreremur peccalo, quid aliud facinius,
vit, ducens, irimoriem seternam, ifa el gralia, re- si vivimus in eo, liisi ut gratioesimus ingrati? Ne-
missionis peccatorum regnet in eleclis, per justi- que 29 enim qui laudat beneficiuramedicinoe,pro-;
liam bonorumoperum perducens eos, iit vitam wler- desse morbos dicit, et vulnera a quibus illa homi-
nam; et hoc, per Jesum ChristumDominumnostrum, nem sanal; sed quanto laudibiis majoribus medi-
sinequo nulla justltia est, sicut aliqua peccataprser ciiia prsedicatur, tanlo magis vituperanlur et hor-
ter Adamsunt; ldeo cum dixisset, sicutregnavil pec- rentur vulnera et morbi a quibus liberal: quse ita
catum in mundum, non addiditper unum, vel per laudatur, sicut latis gratise el prsedicatio,vitnpera-
Adam, quia de illo peccato hic agebat, quod non ex tio est delicloruni.
Adam traxerunt homines, sed sua voluntale addi- VEBS.3.-5. — < An ignoratis, fratres, quia qui-
derunt (156). Cirai autem dicit, gratia regnet; et < cunqne baptizati suintis in Christo Jesu in morte
cum addidit, per Jesum Christum Dominumno- <ipsiusbaptizatisuinus?Consepultieniiu sumusciim
slrum, quia per eum non tanlum originalis, sed < illo per baptismum in nioiiem, ut quomodo Chri-
ctiam volunlariorum fuit remissio peccatorum. Ab < stus surrexit a mortuis per gloriam Patris, ita et
Adam atilem tanturiiraodo illud trahitur, quod est <nos innovilate vitseambulemus.Sienimcomplan-
originale. r\ < tali facti sumus simililudini morlis ejus. simul et
CAPUTVI. < resurrectionis erimus. i
VEIIS.1, 2. — < Quid ergo dicemus? Permane- An ignoralis, etc Hic confinnat quod dixerat,
< biiinis in peccato, ul gratia abundet? Absit! Qui scilicel quod mortui pcccalo quod fit in baplismo,
< enim nioiiui sumus peccalo, quomodo adliuc vi- non dpbemus ei ilerum vivere, ut ilerum mori sit ei
< vemus in illo? i neeesse, quia cum baptizamur comiiioriniur Chri-
Qttio ergo dicemvs?(157) ObjicitApostolusquod sto, ethoc est quod ait, an ignoralis, elc; et quasi
videt a perversis posse objici. Quidam enim per- quis diccret: An moiitii siuntis peccalo? Respondet
versi audientes prsedicalionem Pauli, et aliorum utique, sumus, qtda nos, quicunque, id esl cujus-
aposlolorum, ubi debueruiit aecipere vitam, acee- cunque condilionis, baplizali sumus, id est a vitiis
perunl niorlem, dicentes apostolosprsedicareqtiod piirifkati, in Cltrisio'/«a, id cst in inslilutione
quanto ampliushomo peccaret, tanto magisDeo pla- Cbristi qnse est in nominc Trinitalis vel in opera-
ceret, et majoremgraliam conseqiieretur. [Atigust.] tiorie ipsius, qui baplizat vere. Baptizati sumtis in
Hocantem perversi accipiunt ex illo loco ubi dictum moiie ipsius, id est in similitudine mortis Christi,
est : Ubi abundavit delictum, superabundavit ct ulsicut Christus semel mOiinuscst carne, el sein-
gratia, tanquam dixerit propter abutidantiain gra- D per vivit, ita nos semel mortuimalo per baplisinum,
li;e prodessepeccatum. Hocdicere est esse ingratos semper vivamus bono. [Haimo.] Yel in inorte ip-
gratioe,et -hoc est quod opponendo sibi ait : Quid siusdicitnos baplizari, quia mors ejus causa est
ergo diceraus? quasi dicat :'El quia gralia viget, hujus purificationis.Et an ignoralis, vos hoc, o fra-
ubi delicliunabundavit. Quid ergo dicemus? Dice- tres? quasi dical : Hoc non debelis ignorare. Nota
mus, scilicethoc quodpermanebimusin peccato, ut quia ssepeillos arguit de ignorantia.
gralia abuv.det,ut quidam nobis imponunt? Absit! Consepuldenimsutnus. Quasidicat : [Auguslinus,
ut nos hoc dicamus. (158) Non est enim permanen- Haimo.] Yere in baptismate sumus simjles mortis
dum in peccato, ut quidam nos dicere exislimant Chrisli, quia eliam consepulli sumus fide in bapli-
pro majori gratia. Non enim percanlis raerito, sed smo cum illo, id est ad similitudinem ejus. Nos,
subvenientisauxiliosuperabundavitgratia, ubi abun- dico, ducli, per baplismumin morlem,id estinpec-
davit«eliclum.Non enim permanendum esiin pec- catorura abolitionem.Adhoc enim sumus conimor-

(15t>)Augiisl., De baptismo parrulorum. (1581Aiiguslimis,Dc spiritu ct littera.

(157) Id., De spirilu.
 im "PETR.l LOMBARDl 1404
titi.el couscpiilli, ttl quomodp Chrislus resurrextt, A l sed cliam si vuluuiusimitaii eflicit. Undc sub-
longe a moriuis reinoltis,et hoc, per gloriam Palris, dilur:
id est per YcrbiunPatris homini uiiitum, vcl per VERS.C-il. — i Hoc scienles, quia vetus homo
giatiain Dei. Ita ct tam firuiiternos a vitiis resur- < noster siniul crucifixus est tit destruatur corpus
gcntes ad bona opera ambuletnus,de bono in mc- i peccali, 111ultra non servianiuspeccalo. Quieniin
lius, posili innovitatevilw,per justiliain fideiet spcm < mortuus est, justificalus esl a peccalo. Si autem
glorise.Si enim; quasi dicat: Dicoambulemusinnd- « morlui sumus ctim Chrislo, credinms quia simul
vitate quod possunius. Si eiiimnos explantali, ad t etiain vivemus curn illo, scientcs quod Christus
siinilitudinein arboris, de mala lerra, facli sumus, < resurgens exmortuis, jainnon moriliir; morsilli
a Deo: complaiilali, firmiler bsereiites, simililudhd < ullra non dominabitur. Quodenim moiiuus est
vwrlis, id est si a veteri ritu rcinoliiirmitcr hsercmits «peccalo moiiuus est seinel; quod atitemvivit, vivit
hoiio Deo faciente, et similcs morti Christi sumus. <Deo. Ita ei vos existiinate vos moituos quidem
Siiuiil, id est niox, ci erimus, complaulali similitu- i esse peccato, vivenles aulent Deo in Chrisio
dini resnrreciionisChrisli, id cst finniter hserebiiiHis < Jesu. i
siiuililudiiiircsurreciioiiis Christi, ul sicul Christus IIcc scienies quia veius Iwmo, etc. Dixit nos *pcr
"
deposila vclusiale a niorle novus resurrexit, ila et baptismurn moriuos csse peccalo,et ideo non debere
tivsin uovitateviiw ambulentus.[Ainbrosius] Tunc ainpliusvivcre in illo, sedin novitate vitu ambulare,
dicil nos posseficri siniilcs resiirrectioui, si siniili- ct per quid hoc lieeiit oslcndil, sciiicet quia ivtus
iinlini nuiiiis cjus facli fuerimus complantali, id homocrucifixusest, ctc. [Augustinus] Quasidicat:
cst in biiplisiuo oinniavitia tleponciiles,postuiodum Dico, anibulemus in uovitalc vita;. Nos dico, scien-
noii pcccemtts.Haiccniin similitudomortis proesta- tes hoc, quia vetus homo, id est foiucspeccati ct
hil simililiiiJiiicinresurrcclionis, ut in novilatcvitse consuetudonoster,id est qui ex nobisest, non ex Deo,
ambulcmus. [Angtistinus]Nota quod mors qua pec- simul, ctim Christo crucifixus est, id est cura cru-
i.ato nioiiui in haptismodicimur, et vila qua nunc in cifixioneChiisti ila debilitatus est, ut deslrualur, etc.
justifia et post oeteiiialilercum Christovicluri su- (160)Vel,vclushomonoster, sicuinChrislocrucifixtis,
niiis, in niortc et. resurrectione Christi demonstrata id esl vclercsactus noslri morte Christi crucifixi, id
su»t. Morseniin Chrisliet resurrcctio, non taiilum est-morluisunt itaul dcsUitatur, doininanteratione,
rcs, sedcliatu sacramentasunt. (159)Quidquidenini corpuspeccali, id est omnia criniina qusesimu! smit
gestimi csl in cruce Chrisli, in sepultura, in resur- quasi corpus et congeriespeccati. Gralia autem Dei
lectionc, in ascensione,ct insedere ad dexteram Pa- .• quiin siniilitudinecarnis peccali in cruce pependil,
tris, ila geslum est, ut his rebus mystice non lan- per baplisraum id agitur, ut vetus horao crueiliga-
iiiin dielis, sed gcstis, configurclur vita Chrisliana. tur, el corpus peccati destrualur, non ita ut in ipsa
Allendc ergo singula qtise fac.lasunt in his prse- vivente carne concupiscentiarespersa et innata re-
iiictis, el qualiter ex eis Chrislianavita configure- pente absumatur el non sit, sed ne obsit moituo
tur in Cliristoqni vixcrat vetus homo, id esl velus- ,q«oeincrat nato. Nam si post baplisnium vixerit in
tale a piiiuo hoiniiie contracta, non sccundum cul- carno, habelconcupiscenliamcum qua pugnet, cam-
pam, sed sccimduiiipcenain,famcmscilicet et sitim, que adjuvante Deosuperet, si lanien non in vacuuin
et Iiujusinoili. Ilocuiodo ipsain vetuslalem finivitet gratiam Dei suscepit, si reprobus esse noluerit.Non
dcposuit, ut tloiorem crucis sustinens. sic haberet ilaque hocpraestatur in baptismo, nisi foiie miraculo
uicmbradislenta in cruceetfixa, ne ad priorcs actus ineffabili Creatoris, ut Iex peccati,qtispcst in mem-
liiovcrciitur, a quibus etiam scpullus quievit, huma- bris prorsus exsliuguatur et no.i sit; sed ut quid-
His subiraiius aspectibus, pcr hsec exigens anobis, quidmaliab homine factuin,diitum. cogilalum est,
ut nostriini vctiistatem peccatoruni cum gemitu et cum eidem concupiscentiscsubjecta mente serviret,
dolorc puenitentisedcponamus, et membra nostra lotum aboleatur, ac velut factum non fuerit habca-
coiiliiicnliteatqucjustitiae clavisconfixa habeamus, D I tur. [Anibrosius}fpsaveroconciipiscentia,solulorea-
ne ad priora inala redeamus, a quibus eliam ita per- tus vinculo quo per illam diaboins animam reline-
fptie qtiicscanuis, ut nec eorum visio nec memoria bat et a suo Creatore separabal, maneat in ccrla-
hahentiir; et sic ad bona resurgentes in novilate mine quo corpus nostrum castigamus,et servituti
vilitiambiilcmiis, de virtute in virtulcm ascenden- snbjicinius. Vetustas itaque noslra pojiueet culp;e,
les, quotiscjiiein dextera Dei locati Deumdeorum quoecst ex lnaledicio primi Iiominisin cruce Chri-
sicut est videanuis. [Auguslinus] In cruce ergoest sti dnstriicla est, qui nostram niortalitatcm susce-
dolor confessorum, in sepullura requies absolu- pit, et peccala nostra perttilit in corpore suo supcr
lonmi, iu restirrcclionc vita jusloriini, in ascen- lignuni, in cujns peccati et moiiis Ogura eliani Mo-
sione profcctus perfcclorum, in consessu ad dex- ses ineremo supeiiignuiii exaltavit serpentein;pcr-
ierain gloria bealorum. Ifec aulein non solttm suasione quippe serpentis, iionioin damnationem
a nobis e.tigit Clirisltisin sacramenlo passionis, nioiiis incidit. Itaque scrpcns, ad siguificalionisip-

(15!l)Aiigustinus,in Kmh. i.UiO)Au-just.,Debapt.pars,'

 1405 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULl. —' IN EP. AD UOM. 1406
sius mortis eonvenienter in ligno exallatus est. In A dissolvitur, dissolulione animsect carnis. Ef mors
illa enim figura serpenspendebat in Iigno. Quid au- illiullra non dominabilur, aliqua passiorie. Quod
lem pependit in ligno crucis nisi mors Doinini,ut eniinnwrtuus esl, etc, quasi dicat : Yere Chrisfus
morteiu moriendosuperaret, et maledictuhigemiuse jam non inorilur, quia Christus nioiiiius esl sernel;
vetustalis noslrse factus inaledictuin (Gal. m) pro semelideO,quia moiiitus peccato,id est pro peccalo
nobis consumeret? lollendo quod una morte fecit, qmcad hoc suflioit.
Qualiteraulenivetustasnostra in cruce consumpta (161) Velmoiiims estpeccato, id est peccati sinii-
sit videamtis.Vetustas nostva sicut et maledictioin liiitdiiii,id est carni iti qua non erat peccaturo, sed
duobusconsislit,scilicetin culpaetinpcena.Alterttm siniilitudopeccati, cui moiiuus esl qttaiidomoriendo
assumpsit Christus, id est pcenam. Unde et dicitur exutus est carne moiiiili siniili peccatiici. In quo
faclus irialedictum,et utrumque in nobis consum- sacranienlumbaptismatis, quod in nobis celebralur,
psit, quia noslram dnplam vetustateni sua simpla eommendalApostolus. (162) Ut quoniodo ille seroel
consumpsit. Unde et uno die et duabus nqctibus in moriendosiniilitudini peccati mortuus prsedicalur,
sepulcro quievit. Per unum diem simpla ejus vetu- ita quieunime in illo fuerit haptizatus eidem rei cu-
stas signatnr, perduas noctes geminanoslra vetustas. jus fueril iila simili.ludo,riioriatur, id est peccalo,
Qiii.cvilergo in sepalcro nna die el duabus noctibus, DI el vivat a lavacro renasteiido, sicut ipse a sepulcro
quia sua -simpla veiustale noslraui geniinam lulil. resiirgendoquamlibetaetatemgerat. (i65)A parvulo
El quaJiter videamas. Culpam delevit Cbrislus, et cnim recenter natousque au decrepittimsenem,sic-
piaesentemet pneierilam el faluram. Praeterita pec- ut nullus est prohibendus a baptismo, ita nullus
cala tulit ea remittendo, praesentia, horaines ab eis esl qiii pcccato non moviaiurin baplismo, sed par-
retraliendo, cl item remittendo; fulura vero non ea vuli tantum originali, majores vero etiam aclualibus
reraitlendotulil, sed gratiam qua vitarentur confe- qiise origiriali addiderunt. (1G-4)Nola etiam.quod
i-endo.Ergo futura tulit,-quia ut non fierent fecit. Apostolus hoc dicendo volttit intelligere mortent
Poenam quoque similiter consumpsif Est aulem Deum nen fecisse, quamutique Deus nan fecil, sed
pcenaduplex,gehennalis et temporalis. Gehennalem homo manibuset verbis accersivit. Altendequod hie.
prorsnsdelevit,ut eamnon senliant vere pcenitentcs; et alibi AugustinusDeuinmortem dicit non fecisse.
leinporalemvero nondum penitus tulit. Manetenim Idemiamen alibi ita dicit: (165) Videndumest ne
faines, sitis, morset hujusmodi; sed regnum eldo- niale inlelligalur quod dixi, Deus inali auctor non
niinium ejus dejecit, el tandem in novissimoeani- est, qui et omnium qusesuntr auetor est, quia in
dem penitus exterminabil. Sicut aliquis capiens ho- quanlum sunt, in tantum bona sunt; et n.etamen
stem alroeissimurcnon statiminterlicit euni, sed pa- inde ptitelur non ab illo esse pcena malorum, quae
liiureuu) cum dedecoreeldolorealiquanluluiii vive- iitique maliim esl his qui punitnitur. Sed hoe ita
re , ila et Christus poenamquasi prius alligavit, in dixi, queinadmodum dictitniest: Deusvr.orlemnon
fiiiut'0aiitemperimet. Victa ergo mors cum trium- fecit (Sap. 1); ciim alibi scriplum sil: Morset vita a
pho est, efcura ea diabolus, sed nondum penitus in- DominoDeoest (Eccli.xi). Malorumergo poena,qnae
lerempla. Inde est quod Petrlis ante passionem ad a Deo est; malum esl quitlem malis, sed in honis
vocem ancillae negavit, postea vero anle reges et Dei operibus est numeranda, quoniam justura est
proesidesduclusnon cessit. Ideoquecongrue ait Apo- tit mali puniantur, et ulique bonura est omne quod
stolus: Yelushomo noster crucifixusest, id est de- juslum esl. Sic ergo dicitur Deus non fecisse mor-
bilitatus ira, utdestrualurcorpuspeccati, carnesub- tem, quia non fecit illnd pro quo mors infligitur,id
dvtaspiritui, ilaulultra uon30 serviamuspeccato,noii esf peccatuni. Non enim Deo auclore fit homo de-
dico ut non sit, sed ut non cogamur c-ervireet vere lerior, sed vitiura voluntalis est quo homo est dele-
non cogiffur, quia juslificali sumus. Et vere : qui rior, quod vitium lorigeesl a Dei voluntate. Deo
eniinest nwrtuus peccalo, id est qui liberaius est a autem auctore cum dicitur, Deo volente dicitur.
peccalo, ut nos sunvus.,juslificatus est a peccato,id •D Quod aulem quasi dical: Mors non dominabitur
est juslus et liber est a peccato. Si autem nwriui sur Christo, sed potius vivi.l.Et quod vivit, non quali-
tnus cumChristo, id est si ita mortui sumus pecca- tercunque yivit; sed vivil Deo, id cst ad similitii-
to, sicut Christus mortuus semel esl poenae,credi- dinem Dei Palris, quia sicut Patris vita, ita et vita
mus, etiamquia simul vivemus cum Christo, id est Christi; nullam inquietudinein recipil, ila et nOs.
non alibi, sedibideracum eo.Id est dicere, si mor- Quidquid supra dixit esse hominibus per gratiam
tui sumus Christo, id est similes morti ejus, sicut Christi, hic Romanisaltribuit quasi dicat : Sicutse-
supradictum est, praeterpraedictahoc habebimus, mel Christus mortuus est, et poslea semper vivit,
quia vivemuscum eo in aiernavila. Yivemusdico, ita et vos, o Romani, exisdmqlequidem vosmortuos
el tali vita quali ipse. esse peccato, vivere autem virtutibus Deo, id est in
Scientesquod.Christusresurgenslongeex mortnis honoremDei. Etest sensus : SicutChristusmortuus .'
remotus, jam, id est poslhac, non morilur, id es.t cst semel, ita peccalum in vobis semel moriatur, ut
(i(U) Aiigusiinusoontra Max. hrerelicum. (104) Augnsliiiiis, cx lib. Iliponosticon.
(102) Jd., cortra Julian. lisereticuiu. (105) Id.,"de retraclatione librorum.
(165)Id., in Eiich.
1401 PETRI LOMBARDl lifjS'
non oporteat iterari; et sicul Christus seinper vivil,.A permiltendaregnare. Sunletiam ejus desideria quae
ita et vos semper vivatis viiiutibus, et hoc iri sunt actualesconcupiscenlise,qusesunt arma diaboli.
Chrislo Jesu Dominonostro, id est in opereCbristi, [Ambrosius] Per ea eniro occasio datur iUi ut de-
alibi nulla spes est. serente nos Deoaccepla potestate illudat et morlifl-
VERS.12-14. — t Non ergb regnet peecatum in cet. Si vis evgoesse victor tyranni et inimicuminer-
* vestromortali corpore, ut obediatiscoiieupiscenliis roem invenire, et sic tibi subjicere, non obedias
< ejus. Sed neque exhibealis membra vestra, arma concupiscentiaeriiale operando, nec eliam concu-
< iuiquitatis peccalo, sed exhibele vos Deo, tanquam piscatis delectando vel consentiendo. Sed potius
< ex morluis vivenles, et membra vestra, arma jus- exhibete,id esl habiles facile vos Deo; vos, dico,
i titiaeDeo. Peccatum enim vobisnon doiniiiabitur. tanquamex mortuisviventes.Quasi dicat : Exhibere
« Non enim sub lege eslis, sed sub gratia. > vos Deo debetis etpoleslis, quiaestis viventes vir-
Non ergn regnet, [Ambrositis] quia snpra dirit; tulibus; et debetis, quia priusmortui eratis in pec-
nos moiiuos peccato esse, el 11011 debere vivere ini catis, elsi implere non polestis opere quod bonum
eo, cum nemo sine peccato sil, determinat a quibus; est. Yel, id est saltem velitis per quod habiles erilis
maxime est cavendum, ut sciiicet, non obediamus; et praeparali. Et hoc est quod dicit cnm subdif, et
**membra vestra exnibele
concupiscentiis, quasi conchidat illud quod supra L Deo, ut sint arma justidw,
qiiserebatur, scilicct, permanebiirius in peccato; quibus scilicet impleaturjustitia. Sicut enim peccato
quasi dicat : Quia ita inoiiui estis peccato, ergo, arma praebemusmembra nostra cum male agimus,
peccaturo, id est fomes peccati, etsi sil, non tament ut verbi gratia, si surgenti damus iroe, vellinguam
regnct i» corpore veslro, scilicet quod est vestri ju- ad maledicendum, vel manus ad percutiendum, ita
ris per graliam. Corporedico nunc moriali per pec- et"justiliae arma danius cura recte conversamur,
catuui; sed fiet immoiiale in futuro, si non regnett niembra vestra custodientes ab omni turpitudine.
modo pecealum. Vel non regnet peccatum in cor- Peccatum enim,.quasidicat : Quod dixi facite, quod
pore hoc mortali, in seternura, id est quod per hoc; et leviter poleslis. Peccatumeniin vobisjam non do-
morilurum est in aeteniuni quod regnaverit pecca- minabilur, ut olim solebat. ATouenimestis sub lege
tutu (166). Lex carnis esl qtiara hic Apostolus ap-. qusenon juvabat, sed estis sub gratia, quaerelrige-
pelial peccalum, cuni ait: Peccatumnon regnet, quiat rat et juvat, ut etiam legis quisque sit faclor, siue
lex vel peccatum non sie manet in menibris eorum! qua gratia, sub lege positus tanluniraodo erit legis
qtii ex aqua et spiritu renati sunl, tanquam non sitt audilor.
eis facta remissio peccatorum inlerfeclis omnibus3 Q ( YEHS.15-18. — < Quid ergo? Peccabimus, quo-
quibus separamur a Deo, sed remanel in vetustate3 « niam ncn sumus sub lege, sed sub gratia ? Absit!
camis tanquam superalura, etperemptum ; nisi illi- < An nescitis quoniam cui exhibetis vos servos ad
cito consensu quodammodoreviviscal, et in regnumi < obediendum, servi eslis ejus cui obedistis, sive
proprium doniinalionemque revocettir. Non regnet,, < peccati ad mortem, sive obeditionis adjustitiam?
dico, ita ut obediads consentiendo et operando,, < Gratias autem Deo, quod fuislis servi peccati; obe-
concupiscenliisejus, etsi cupilis ex infirmitale. [Au- < distis autem ex corde, in eam formam doctrinac,
gustinus] Si enim consenseris, regnat peccatum.Ett < inquatraditi estis. Liberali autein apeccalo, servi
non solum non obedialis, sed etiam nequeexhibealis s < faeti estis juslitiae. »
membra peccato, id est concupiscentise,quae tunce Quid ergo? quasidicat: Quia non sumussub lege
sunl, arma iniquitalis, id est quibus impleatur ini- quoe terret, setl sub gratia quoebonum proniittit.
quilas. Et est sensus : Non soluni non obedialis s ' Quid ergo faciemus? an scilicel, peccabimus
concupiseentiae, sed nec concupiscalis : quod estt [Ilaim.] hac fiducia, quoniam twn sumus sub lege,
exhibere, et habilia faeere membra peccato, quae e sed sub gratia ? Hoc quidam dicebant, qui legem
lunc sunt arraa iniquilalis. Hic autem nota quodi quasi cobserentem gratise praedicabanl teneudam.
concupiscentia aliquandoest nomen fomitis, scilicett D • Quod Apostolusremovens ait: Absil! Yel ita : Dixi
vitii innatij aliquando actus inlerioris, qui est etiami vos sub gratia esse non sub lege, et quoniam lex a
in primo motu qui dicitnr propassio; et insecundo,, ; Depest, ne per hoc ei forte opponeretur, ipse sibi
qui dicitur delectalio; et in tertio, qui dicilur COHT-T- opponit; quasi dicat : Quia lex a Deoesl. Quid ergo
scnsus. Hic auteni non prohibet concupiscenliam n dicemus? dicemus hoc scilicet quod peccabiiniis,
qiise est in primo motu, quia non est in poteslate e quoniam non sub lege, sedsub gralia sumtts, id est
noslra quin surgat, sed gratia Dei compescerepos- quod legem diniisimuspro gralia ? Absit"!An nesci-
sunius, ne usque ad deleclationem et consensura a tis, ne aliud profitentes, aliud faciamus; et ciimDci
perveniat quod prohibel. scilicet ut menle non de-- servi dicimur, geslis servi diaboli iuveiiiamiir,pr;e-
lecteris, vel consentias concupisceutisecarnis, quse B monet, et denuntiat nos esse servos ejus cujus vo-
ex languore veniens rebellat adversum te. Languorr lunlatem explemusoperibus. Quasi dicat: Non tle-
autem isle iyrannus est qui movetmala d.esideria. i. betis peccare, sed bene opesari. [Aniiirosius]Quo-
Esl ergo in nobis niaia coiicupisccnliaqusc non est. i. niam ad exhibcth,id est aileclatssvosservos,ul pro-.
(10'i| August., De bapl. parv.
 1400 COLLECTANEA1N EPIST. D. PAULI,—IN EP, AD ROM. . 4410
uos ad obcdicndumconsenliendo ei operando, seni A } fecistis mali. Sicut cnim, clc. HiCostcndit illutl
estis, id esl cogerainiquadara neCessitatequam im- ; hunianuin, pudorem iiiculiens iliis dum dicit, ut
porlatconsueludoadvoluntalem,e;Ms, cui obedislis, hoc sallcin depcndant.juslitiie, quod prius iniiiinn-
id est postquam ei obedistis; elsi non ante eum ditisedetuleranl. [Origenes] Quid ergo tani hunia-
prinniin exhiberelisvos servos. Et an nescitis hoc? riuin, id est tara leve, tam sine onere quod pror-
Servi estis, dico, idest sit>cpeccati,ducentis, ad mor- sus nulla possit carnis infirmilas cxcusare? Quasi
tem, id esl ad peccatum majus, vel ad aeternampce- dicat : Yere liumanuin dieo, quia hoe hiunanum.
nain; sive obedidonis,idestjustitiae ducentis, adju- Sicut etum exhibuisds, id cst volunlate ducc prse-
stitiam, majorem, vel ad aelernamvitam, paraslis, meinbravesira, qttaevestri juris essent, si
Q\Gralias, etc, quasi dical: Ejus estis ctii vosda- vellelis, servire operando iiHmtuirfifia; carnis, id est
lis; ego auteingradas ago Deode eo quod cum prius luxuriae,quoecorptis inqtiinat, et iniquitali mcntis,
cssclis servi peceati non modo, et hoc est quod qtise etsi corpus non inqttinct aniniam lamen cor-
ait, sic lege Hlleram ; quasi dicat: Ila est ut dixi, rumpii. Iniquilati dico ducenli, tid itdquiialetn,id
. ti boc in vobis apparet, qui fuistis aliquando servi esl ad mali consuniinalionein. Ila, id esl sitniliter
peccati, nune auleni obedislis,et per hoc es'is facti mmc, cum silis liberati a peccalo, exldbetc,id est
servi justitioe, id cst Chrisli. Ob.'disiis dico non "' proepaiate, riietnbraveslra, quaevestri juris siint,
specielenus, sed ex corde, id esl animi judi- servireoperando, jusddw ducenti, in sanctificado-
cio, quia pcr naturam nori per legem, ex voluntate nem, id est ad boni coiisiiniiiiationcin.£t cst sen-
nou ex timore obedislis fidei. De hoc autem, ago sus. (107) Sicul tunc -ntillns timor cocgit vos ad
gratias Deo, sciliecl, qaod cum prius esselis lales, peccaridum, sed libido voluptasque peccati duxil,
modo non eslis, vos dico lendentes in eam formain sic modo ad juste vivcnduin, non vos supplicii me-
doctrinw,id esl in doclrinam quseesl forma noslra. lus urgeal, sed delcclatio charitasque juslitiae du-.
Doctrina Evangelii esl forma quae imaginem Dci cat. Et haec quidcni, quantuin niihi videlur, non-
deformatam restituit. ln eam formam , dico in dum esl perfecla, sed quodanimodoadulla jusfttia.
q:iamformara non per vos, sed gralia Dei, Iraditi Unde non frustra dicit, huniaiiuin. Humanum eniui
esds, et per imc liberali eslis, per alinm, a peccato, est quod ail: Sicul exhibuistisvos iminunditiae,ita
id esl a fomile peccati ne rcgnet, servi aulem facli exhibete vos nunc juslilise, quia plus eliam debet
esds jusdiim, consenliendoel operando. amari juslitia quam lunc fuerit iniquitas, ut scili-
YERS.19-21. — < Hiimanurodico, proplcr infir- cet pro justilia loleret honio dolores, et coiiieninat
< niilatem carnis vestrse. Sicut enim exhibuistis f_ oirinia, cliani mortein. Suavior est enim jusftia
< membra veslra servire iminiindiliie et iniquitali et lucidior quam iniquitas, cl ideo magis anianda.
< ad iniquilatem, ila nunc exhibcle niembra veslra Appendecnim jiislitiam cl iniquitatem. Tantuniiie
< servire jusliliae in sanctificalionem. Cum enim amanda est justilia, quomodo aniata est illa ? absit
< servi essetis peccati, liberi fuistis jusliiioe. Quem ut sic, el ulinam vel sic amctur! Ergo plus aiiianda,
< ergo fructum habuistis tunc in illis in quibus plus oinnino.In iniquil.aleconseeutuses voluplalem,
< nunc erubescilis? i pro justilia tolera dolorem. Ecce plus, sed non
I/timatittHtdico, etc Hactenus ostendil Aposlolus dicit Aposlolus plus, scd, siCul. [Augustinus] Si
non esse peccandum. Hic dicit quid deinceps sit ergo non plus servitur justitise, vel, id est saltem
agendum, scilicel ul servialur juslitiae, de quo nul- tantum serviatur, quantum IUBCiniquititti servie-
lus esl qui possil se cxcusare, quia nullus est qui batur. Hocdicit nefides, quasi aspera cl importa-
non possit bene bperari, sallem voluntate, quod bilis fugiatur. Inveniimtur tamen forsilan aliqui
iteni est per gratiam. [Ambrosius] Et ne religio qui, sicul justilise peccati voluptalem proeposue-
Christiana quasi imporlabilis et asp;ra viderelur, runt, (168) ita prseponant juslilise deleetationem
ef ideo fugcrelur, quiddam humanuin, id esl Ieve voluptalibus carnis, pro jiislitia tatneii poenas mor-
pr.-ecipit, [Origenes] scilicel ca mensura servire D E temqiiepati formident. Hiimanumest hoc Paruni
Deo, qua prius famulabamur peccato, curo ulique est ut conlemnas quidqitid te delcciabat, contcmiie
propensiustle.beretserviri Deoquampeccato;quippe eliam quidquid lcrrebal, carceres, tornienta, etiam
cum hic salus, illic damnatio sil, [Ambrosius, Ori- morleni. In nlroque gradu. amatores justitise, vos
gcnes] Quasi dicat : Et quia liberi eslis a peccalo, praiparate.
ideo dico, i<*est pracipio vobis. Quiddam huma- Cum enim, etc, qnasi dicat : Ideo serviendum
num, id est leve et sine onere, quod quidem est cst jusiilise. Enim, id est qnia ciiro esselissert
adultae,sed non consummatsejuslitise. Et hoc dico peccad, id est cum peccalum dominarctur vobis,
propler infirmilatemcarnis veslrw,id est qua; est ex liberi fuisds justitioe, id esl caruistis (lominiojttsti-
carne veslra, pro qua humanum dico, quia majora liae. (109) Servi addicli, quaeso,qualis potest esse
deberem dicere si possetis ferre, quia plus servitu- libertas? Libertas servi cst, quando eum peccare
tis debelis justitisequam peccato ; sed parco infir- delectat, qiiod est ex libcro arbilrio: Hheraliterenim
mitati vestraenon exigensplus boni a vobis. qtiam servit, qui volunlalem domini libenler faeit. Ac per
(167) Augustinus,ad Anaslasium. (169) Augustinus, in Ench.
(168) Id., in eodem.
UU PETRI LOMBARDI 1112
hoc ad peccandumHber est quia peecati servus est, A , onines qui cum delectalione peccant, et quibus
sic et justitioelibere servil, qui amal, qui lsetalur. placet, quod eis libet. Liberi ergo a justitia non
Ipsa cst vere libeiias propter recte facti lsefitiam, sunt nisi arbitrio libertatis; liberati aulem a pec-
simul et pia servitus propler praeceptiobedientiam. cato non sunt, nisi gratia Salvatoris. (172) Servi
Haecest ergo bona servitus et libertas; illa vero. autem ; quasi dicat : Liberali estis a peci.ato,servi
mala. autem estis facti quasi per alitim Deo, qni tunc li-
Quemergo, elc, quasi dicat : Cum servi esselis beri fuistis justitiae, et vos liberati et servi facti
peccato, caruislis justitia, et etiam fuit vobis fru- habelis in prsesenti fructum vestrum, id esl con-
ctus talis unde erubescatis, ,et finis mors seterna. gruuni; vos dico ducti, in sanclificationem,id est
Et hoc dicil sub interrogatione; quasi dicat : Ca- "in virfutum consummaiionem; finemvero habebitis
ruistis jtistitia. Quemergo fructum habuististunc ?1- viiam mternam, | Ambrosius] id esl in exitu et fine
quasi dical: Malumscilicet majorem turpiiiidinem vilse, habebilis vilam quse cst sine fine. Stipendia
habuistis dico, in illis turpiludiitibuspeccatorum,in enim, etc, quasi dicat : Yerefinisillorura morsest,
quibus, id esl in quarum niemoria erubescilisnunc, quia mors acternaesl slipendia peccaii,id esl digna
cum sansementis estis. (170) Est enim lemporalisi reltibutio pro peccato. Vila autem wterna, qu;e«esl
confusio qusedam scilicet utilis perturbatio animi. B ] finisjuslorum sola Deigratia datur, et hoc i« Cliristo
respicientis peccala sua, et respeclione horrentis, et Jesu Domino nostro, id est per Jesiim Chrislum.
horrore erubescenlis, et entbescendo corrigenlis. [Haimo.]AttendequodIoquensde remuiieialioiiepec-
Et nota quod ideo mala priora memorat Apostolus, cali, stipendiumnominavit, etde remuneralioneele-
quia hsec rememoralio facit priora abhorrere, et clorum dixit gratiam Dei, quia qui militant diabolo
xnagisobnoxiosgrafiae. propriam mercedem accipiunt, quasi dical: Slipen-
VEK.S.21-25. —.< Nam fniis illorum, mors est. diura, id est diabolicoemalitiaedebilum. [Augusliiuis,
< Nunc vero liberati a peccato, servi autcm factii Haimo.]Stipendium enim dicilur a stipe pendenda,
< Deo,habetis fructum vestrumin sanctificationem, id est substantia ponderanda.Antiquiius enini po-
< finemvero vitam seternam. Stipendia enim pec- lius ponderabatur pecunia qtiam numerabatur, qute
< cati, mors;. gratia autein .Dei, vita aeterna ini militibus pro patria militantibus ex rublico ajrario
« Christo Jesu Dominonoslro. > tribuebalur. (175) Ideo dixit slipcudium peccali
ATamfinis, quasi dicat : De fruclu quaero, nami mors, ut mortem peccatonon imraerilo illatam, scd
de fine palet, scilicel quod finis illorum, scilicett debilam demonstraret. Stipendia eniro quasi emeri-
oxilus vitse,et acluum, est mors aeterna, quaeillisi torum sunt, et stipendiumpro opere diabolicoenii-
operibus. et lalia operantibus succedit. [Ambro- litise debilum redditur, non donatnr. Gralia vero,
sius.] A morle cnim peccati ad moiiem aeternara i nisi gratis est, gralia non est. Inlelligendumigitur
transitur. Ecce libertas illorum et maculis plena,, est etiam bona ipsa homiiiismerila esse Deiliiuiie-
et pcenarum squalofibus est mancipata. [Haimo.] ] ra, quibus cura vila aeternaredditur, quid nisi gra-
De talibus dicit propheta : Compulruerunljumentai tia pro gralia dalur?Et quia merila ex gralia sur.t, et
in stercoresuo (Joel i).- Jumenta dicuntur homines 3 ila gratia progralia reddetur. (174)Possel ergo recte
irrafionabiliter viventes sine honestate morum ett dicere stipendiumjuslitioe, vita seterna, sed maluit
couversalionis. Jumenla ergo iu stercore putre- gralia Dei dicere vita aeterna, ul intelligeremus
scere est in fetore luxurioe,el lurpitudiiie viliorum,, Deum ad vitam seternam pro sua miseratione nos
vitam froire. Nunc aulem : quasi dicat : Ita fuitt perducere, non meritis noslris. (175)Quid enimest
tunCj.cum servirelis peccalo. Nunc vero cum con- meritum hominis aiile gratiam, cum omnebontim
versi estis, tiberali eslis a peccalo, cujus tunc servii meritum noslrum non in nohis faciat nisi gralia ?
eratis. (17!) Nota quod supradixit eos libeross " 32 Qu'PPe cum Deus coronat lneiila nostra, nihil
fuisse justiliae, non liberatos; nunc autem a pec- aliud coronat quam merita sua. Unde vila seterna
cato non liberos dicil, ne sibi hoc tribuanl, sed di-- j) qaae iu fine a Deo meritis praeccdentibusreddiliir,
cit providCac vigilauter Hberatos, referens hoc ad1 quia eadem merita quibus retidilur non a nobis
illani Dominisentenliam : Si Filius vpsliberaverit, , siint, sed in nobis facta sunt per gratiam, recle et
vere liberi erilis (Joan. vm). Sed haecvoluntas quae e ipsa, gratia nuncupalur, quiagratis dalur : nec ideo
in malis libera est, quia delectatur malis, ideo noni gratis, quia non meritis datur, sed quia dala sunt et
est in bonis libera, quia liberata non est; nec po- ipsa merita, quibus datur. (176) Confitendumest
lest bomo aliquid boni velle, nisi adjuvelur ab eo3 ergo ideo graliam vitam seternam vocari, quia his
qui malum non potesl velle. El ideo hic vigilanlis- meritis redditur, quaegralia conlulil homini, Unde
sime dixil liberatos a peccalo, et supra, liberos ju- in Evangelio legilur et grallam pro gratia, id cst
stitise. Liberumenim arbitrium usque adeo in pec- pro eis merilis qusecontulil gralia. Cerlumeniniest
catore non periit, ul per ipsumpeccent, maxime e vitam aeternambonis operibus reddi, scd ipsa opcrs

(170) Augiislinus,in psal. xxx. (174) Augustimis,ad Yalenlitim.

(171i ld.,adBonifa. (175)Id„ ad Sisium presbylerum
(172) ld., ineodem. (176) id., Decor. elgratia.
(173) Id., in Ench.
 4413 COLLECTANEAINEPIST.:D. PAULI. — IN EPOAD RQM: / 1414
quibtis ieddeliir, ad gratiam Dei pertinere. Unde;: A fur, quaiito tempore vitse, id est ^qiiaiidiu slattim
Dominus ail: SiiiemenihUpoieslisfacere(Joqii.xv). habet. Moiiua enim dicituriexj ctiriiCessatejtis au-
(177) Accipiniusergo gratiam pro gratia, sed gra- ctoritas. Non debetis hoc ignorare, quia vos sciiis
liam glorilicalioiiis pro gratia .justificationis inde- legem naturalem. Et ego loqiior scieiilibus legem,
hilse. Gratia enini justificalionis onine merilum ma- hoc de lege naturali litteris inscripta , sive consne-
lum delevilj indebito beneficio, et confirraat tudine hominiim comprobata ait, sub qua erant Jii-
jugi auxilio, cui gralia glorificalioiiisjuste reddifur dsei, Grscci, Latini. Haec eriirti lex generalis est;
in primo. postea vero specialem legem propontt, per quam
CAPUT VII. etiaravult probare apertius asserlionem f.uam. Gra-
VERS.1-3. — •<An ignoralis, fratres, scientibus datim eniin vtilt eislradereveiilatem. Undesubdit:
< enira lCgemloquor, quia lex in homin.etloinina- Namquwsub viro est, ctc Veredum statura habcx
< natur, quanlo teniporcvivil ? Nam qusestib viro est lex' dominatur, sicut per lioc exemplum oslendo.
< muUer, vivente viro, alligata est legi; si aiitcm Nam mulier qtiossub yirO est, viro viverile aliigala
< iuortuus fuerit vir ejus, solula est a lcge viri. lgi- est legi viri, ut nori possit discedere ab eo, sic et
< tur vivenle viro vocabitur adultera, si fuerit ciim lex, Mosi quaniiiu slatum habet, debet servari. Hoc
< alio viro ; si autem mortuus fuerit vir ejus, libe- <»ergo seqttciiliexemplo apertius docet Chrislianum
< rata est a lege viri, ut non sit adullcra, si fuerit a lege factorum exutum , non ab otnni Iege, sici.it
< cuin alio viro. i riiulier liberaiur a l.egeviri, morfiio viro, non a lege
An.ignoratis,fratres, ctc. Hactcnus egitde vigra- nalurse, nec ultra debet ChristianuS esse sub lege.
tise, ostendens ex ea non ex lege esse salutem : Si enim ei iex vivil, aduller est, non prodest ei
nunc dicit quod lex ultra "nonest tenenda, et agit de Chrislianum dici, et hoc ostendilposilum exeiriplum
fine legis, et priori inutilitate legis. Non ergo mi- exsequendo : Si auiem mortuus fuetit vir ejus, so-
rentur Rotiiani, quia Apostolus ait :'Non esds sub lula est a lege viri."Siiriilitersi IeXstatum amittit,
kge, sed sub gratia (Rom. vi). Supra enim diceba- solvitur hotno; ct quia vivente viro alligata est legi
tur lex non iuslificare; hie dicilur debere cessare , viri, igiftir vivenlemarilo vocabiluradultera, si fue-
quiadatacsl usqttead Christum; qtiasi dicat: Ali- rit cum alio viro: sic qui proevaricalur lege staiile
quis diceret: Cur dicis per Christum esse vitam, et peccat. Si autem mortrius fueritvir ejus, liberataest
non perlegis observanliam? Respondetur : Quia alege viri: [Ambrosius] ita Stiblata lege data re-
jani finerahabet ipsa lex, ct non dat yilam, sed au- missione peCcatorum hi qui juncti sunt Evangclio
get peccatum. Et lioc est quod dicil sub interroga- rQ per gratiam liberati sunt. Ut non sit, elc, quasi
lione, et est ordo verborum talis : An ignoratis, o dicat: Ha libera est mulier, ut rion sil adultera si
fratres, hoc seilicet ignoralis, quia lex Mosi in ho- fuerit cum alio viro : si'c, finila lege non prsevari-
minedominatur, utei obediat homo, quanto tempore catur qui ad Christura iransit, dimissis figuris.
civit, id est quandiu slalum habet. ipsa lex?quod Mortuaenim lege non siinl adulferi qui cum Christo
non debelis ignorare. Enim, id est quia vos scitis sunt, imo si quis servans legem ihortuam, vuitesse
legem, scilicet Mosi.Erarit enim Roniani de Judaeis fidei, adulter in utroque, nec prociest ei Christus.
et genlibus. Et ego loquorscientibus legem, in qua , VERS.4-6. — < Itaqtie, fralres mei, et vos morti-
quod dico manifeslalur, si spiritualiler intelligatur. < ficaiiestis legi per corpus Christi, ut sitis alte-
Deindepersimile illud ostendil subdens, (178) ham < rius qtti cx mortuis resurrexitj ut fructifitctis
qusejuro, per quam similitudinem explanat et pro- < Deo. Cum eniro essemus in Carne, passionespec-
bat qtiod dixerat. Sicut enim tnulier viventeviro, < catoruinquoeperlegemerant, operabanturnimem-
altigata est legi viri. Si autem mortuus-fuerit, soluta < bris nostris, ut fructificarent morti Nunc auteni
zst, ita dumiex statum habet ei snbjectus esl ho- < soluti sumiis a lege morlis, in qua delinebaratir,
mo, cum vero desinet habere statura, solvilur < ilaut serviamus in novitate spiritus, et non in
liomo. Vel ita, an ignoratis? Agit de lege nalurali. DI) < vetuslate lilterae.> .
[Ambrosius] Ut enim firmet animos eorum in do- Ilaque, fratrcs mei. (179) Hucusque similitudo
clrina Evangelii, et retrahat a lege Mosi, utitur est. Dehinc incipit rem Ioqui, pro qua similitudi-
exemplo humanae legis, ut per terrena suadeat nem induxit, et infert a simili; quasi dicat: Quia
ccelestia. Seiunt utique legem Romani, quia non ila est inter virum et mulierem. Ilaque juxta hanc
sunt barbari, sed naluralem justitiam comprehende- similitudinem, fratres mei, et vdsul nOs aposloli,
runt partim ex se, pariim ex Graecis,sicutet Graeci mortificatiestis legi, dimissis peccatis, [Ambrosius]
ex Hebroeis.Et hoc est, quasi dicat : Ideo dico per id est hiihi debctis legi, quae data est usquead
Christum et non per legemMosi,quia lex fineiiiha- Christum; quasi dicaf: Nonmododimisistis legem,
bet, quod palet per exemplurahumanse legis. [Am- sed etiam facti eslis.ut mortuilegi, id est.fignrati-
brosius] An ignoratis, fratres, quia lex naturae quse vis. Ita enim hic appeilattir lex. Mortificati, dico,
generalis est, sed non per omnessui partes, ab om- per corpus Christi, id est per mysterium incarnatio-
nibus recipilur vel observatur?In homine domina- nis, vel per completioiiem veritatis, ad hoc estis
(17-7)Augustinus^Fulgenliiis. (179)Augustinus, lib. LXXXIII Qusestion.
(J7S) Id., lib. Lxxxin Qusestion.
h\K PETRI LOMBARDI «413
mortificatilegi, ut vos sitis alierius, id est Christi A Catholicos. Quod ergo sensit Apostolus posse in-
eujus non pudeat vosessei quia ipse est qui ex 'telligi, opponit, ut et hoc se intellexisse negei, et
morluis resurrexit, cujus utique sumus uf modo legem legis ipsius laude defendat, et quo sensu
frucdficemusDeo, qui prius fructificabamus morti praedictadixerit verba,aperiatiquasi dicat :Quando
snblege, et vere modo fructificamusDeo, et non quidem lcx mortis est, et auxit vires peccati deti-
oiinr. Ctrmenimessemusin carne, id esl quae carnis nens a bona operatione.
sunt operantes quod erat sub lege, passionespecca- VERS.7, 8. — < Quid ergo dieemus?Lex pecca-
torum, id est concupisceiitisequaesunt causa pecca- < tum est? Absit! Sed peccatum non cognovi,nisi
torum mortaHum, [Augustinus] id esl consensus < per legem.Namconciipiscentiamnesciebam, nisi
operis, sub quibuslanquani subviro dominanteage- < lex diceret: Non eoncupisces. Occasione auteni
Jiat aiiiina, antequamgralia Veniretper fidem, quw, < accepla, peccatum per mandatuni, operatum cst
passionesper.legemerant, vel notaeveletiam auctae, < in me 33 omn^rnconcupiscentiam.>
vitio faciente, operabanlurin membrisnoslris, [Ain- Quid ergo dicenius? Dicemus quia lex peccaiiim,
brositis] id est ducebant iriembra nostra ad inala H est docensvel facienspeccare. Vel talis pro qua
opera, ila ut fruclificarentmorii, id est ut facerent " donata peccavilauctor ejus, quasi malaerei? Abs4t!
digna aeternamorte. (180) Nunc autem cum sumus non eniiii lex mala est, sed potius bona, quia pec-
Chrisli, soluti sumiiSjremissis peccatis, a lege,quae, catum non cognovi,nisi per legem,[Ambrosius]id
est causa mortis, id est peccalh Aucta est enim est quia peceatum fecit cognoscere, quia prius ne-
concupiscentia, cum lex prohiberet ubi non erat sciebantur quaedarovel esse peccata, vel adeo esse
fides ; et ad cumulum peccatorum prsevaricationis gravia, vel esse punierida. Non ergOadeo prius co-
crimen additum est, quia ubi hon est lex, necprse- gnovipeccatum, nisi per legem per quam innoluit,
varicatio. [Ambrosius]Yel Iexmortisideodictaest, vel esse peccatumqtiod ignorabatur, yel esse grave,
quia peccantes interficil, el reos punit. In qua lege. vel esse puniehdum. Per hoc ostendit legem non
<fefinef>amur,necunquam nisi gralia Dei solveremur. esse peecatum,sed indicempeccati. (185)Quare in-
Soluti sumus, dico, ifa ttf serviamusin novitalespi- telligilur legem ad hoe datam esse, non ut pecca-
ritus, et non in velustatelitterw, id est serviamus. tum insereretur, yel exstirparetur, sed lanltim ut
operibus novi horainis Christi, quaenon noslris vi- demcnstraretur quod animaiu faceret reara, ut quia
ribus, vel lege attingimus, sedgralia Spiritus san- peccatum sine gratia Dei vinci ndn possil, ipsa rea-
cti, inquibus est sic immorandum, ut nihil adda- tus sollicitudine, ad percipiendamgratiara converte-
tur de operibuslegis qusevetusta sunl. Yel, servia-. Q C retur. Quod autem per legem nntum sit peccatum
mns in novitate, spirUus, id est lege fidei, qnseestt ostendit i:i parle. Nam concupiscenliam ; quasi <li-
in animo innovalo, quseeliam hominemfacit spiri- cat : Peccalum non cognovinisi per legem,sictit .n
lualem, et ideo recte dicilur lex spirilus. Et non inL hoc uno palet. Nam concupiscenliamnesckbam, vel
vetustate litterae,id est nonsecundum litteram quae , peccatum esse, vel tani grave, nisi lex diceret: Non
senuit, quia cessavil. [Augustinus]Attende quod in! concupisces.[Auguslinus]Ad probandum per legem
praecedentisimilitudine-tria sunt, scilicet vir, mu-. cognosci peccatum, hoc elegil Apostolus qtiod est
iier, lex viri, etrursum in hac propter quam siraili- generale peccatum, scilicet concupiscentia. Unde
tudo inducta fuit, siroiliter tria, anima, peccatorum^ omnia mala venitinl. Bona ergo lex quaedum hoc
lex- Hoc solura hicdiversum est, quod in illa vir,. prohibet, omnia mortalia prohibet. Nonest lex pec
moritur, ut a lege viri soluta mulier nubat cui ve- catum, sed insinuatrix peccati. Per eam faetus est
lit; hicautem nonpeccatum , sed ipsa anima mori- homo doctus, sed pejus est victus, dum sine gratia
lur peccato. (181) Prsedictis namqiie passionibus 5 Clirislierat. Et nota quod ait, nesciebam, non pro
-
ipsa animamoritur qusejam servit niente legi Dei, se hoc dicit, sedin persona sua generalemagit cau-
quamvis ipsse passiones nondum mortuse sunt, sam. Sed quseritur quse sit isla concupiscentia.
qttandiucarneservit legi peccati. Restat ergo adhuc; D I [Hieronymus]Dicunt quidam illam esse quoeprohi-
aliqttid ei qui est sub gratia, quod eum tamen nont belur in Decalogocum dicitur : Nonconcupisces rem
vincat, nec.captivumducal. Quid ergo? Hic quseri- proximi, vel uxoremproxinii(Exoa\ xx). Alii ergo
tur utrum ipsa lex sit mala, quia videbatur culpasse B generaliter quamlibelconcupiscenfiamquorumlihet
legem dicendopassiones peccatorum esse per le- prohibitorum. Occasioneautem,elc Ecce osteiisum
gem, et eamdemvocandoIegemmortis et vetusla-. est quod Iex bona est tiusepeccalumprohibet, et
tcm lilterse; quseverba male intellecta fomilemin- ostendit; sed tamen ex ea maluro accessit, quia
sani;e furori Manichaeorumsubminislrarent. (182) y peccaliim, id eslfonies peccati, scilicet vitiuin con-
Manichaeienim legem Mosidicunt non a Deo da- cupiscentioe,quod et carnalitas appellatur. [Ambro-
lam, et eam Evangeliocontiariam esse contendunt,, sius] Yel,peccatum, id est diabolus qui est au<tor
et quando ciim eis agilur, prsedictis teslimoniis s peccati, operatumest in meotnnemconcupiscenliam,
Apostoli qusenon intelligunt, conantur convincere e id est consensus delectationisct operis.' [Augusti-

(180)August., lib. LXXXIII

Quseslion.. (182)Atigustinits, Deverb. Domini.
(181) ld., in cod. (185) ld., ad Siniplic.
 4417 COLLEGTANEAIN EPIST. D. PAULJ, — IN EP. AD ROM. 1418
mis] Auctaest eniin coiicupiscentia ex prohibitione A actus hominis ante legem, id est loqujlur hic ii»
legis, quando adhuc deerafc?gratia liberantis ; vel -persona hominis ante legem. Ego autem. Quasi
omnem concupiscentiam, id est^omne peccatum; dicat : Ante legempeccatum erat mortuum.
Egoau»
omnem enim dicens concupiscentiam,-cuncta pec- tem, rationalis homo, atiquando, id esf in
cata signiiicat, [Ambrosius] Erat enim ante pecca- ante Iegem, vivebam,ad comparationem.hujus tempore
mor-
tum, sed nonomne, quando crimen prsevaricationis tis cumessem, sine lege. Nota duos homjnes ineo-
adhuc deerat. (184) Sed modo omne peccatum ac- dem, «cilicet interiorem et exteriorem, id est ratio-
cessit, quia etiam praevarieatio.Operatum est, dico, nem et fomitera ; qui est in carne, interiorem dicij;
occasioneaccepta per mandatum, id est per legem. assentire legi, et ejus testimonio, honam esse
legem
.[Augiislinus] F omes occasionem accipit per manda- approbat; exteriorem vero dicijt cqntra interiorem,
tum, quia taUsest nostra carnalitas, ut ardentius desi- et conlra legem repugnare et captivare, et per h>
deretprohibtta, quihus non memoralis jaceret quasi gem majorem potestatem peccandi habere. Sed ctim
soplta, [Anibrosius] et diabolus etiam ex mandalo venisset.Hic notatur secundtis actus sub lege, id est
aecepit occasionem, quia videns legem in auxiHum hic loquitur Apostolus in statu hominis positi sul>
homiuibus dalam, magis exarsit iracundia adversus lege. Quasi dicat : Sine lege viyebam, sed cum ve-^
hominem, et magis institit ut verteret legemjllis in B " ntsset mandatum legis, peccatum
prius sopitttm,
perniciem, cum prius quasi secure possidens minus [Augustintis] id est exlerior homo, scilicet fomes
lentaret. Vel, peccalum, id est diabolus vel fomes, peccati, revixit, id est coepit apparere et rehellare.
est operatum in me oranem concupiscentiam, Non Ego autem interior homo morluussum aucfo peccato
mulatur sensus horum verborum. Et hoc per man- et addita praevaricalione; vel ila ab illo loco, sin»
dalum operalum dico, occasione accepta, in ipsis lege, et agit de peccato concupiscejnliae,et de aliis
Jrebus.ut.visa muliere, velauro, et hujusmodi. At- quse per legem nola fuerunt, et respicit ad illucl
lende recte dici peccalum operatum omnetn eoncu- quod praedixerat, scilicet peccatum non cognovinisj
piscentiam per mandatum, vel occasionem acce- per legem, quasi dicat, et vere non nisi per legem.
pissepermandalum.Minorenimerat concupiscentia Quia sine lege peccatum mortuum est, id est igno-
ante legem,quaudosecurus peccabal homo (185).Ibat tum latebat, non apparebat, omnino tanquam sepul»
enira post concupiscentiam, et quo trahebat, curre- tum ignorabalur(186).Ego autem^vivebamsine lege
bat, ejusque illecebras blandas, et ex carnali suavi- aliquando, id est videbar mihi vivere^ quia nonteiv
tate jiiciiiidas roagnam felicitatem putabat. Sed ve- rebar morte ex peccato, quia non apparebat. Quasi
'
nienle lege quasi opposito obice, vidit homomalum p dical: Nesciebamesse peccatum, et ideo secure \U
suum, voluit refrenare concupiscentiam, non ire vebam, quasi Deusnonessetjudicaturus actus hu^
post eam; strinxit se, conatuS est homo de se prse- manos(187). Sed cum venisset mandaturii.peccatum
sumens concupiscentise fiuvium siccare, sed non revixit, id est apparuit et innotuit mihi; nec tameu
valuit. Frenatus quidera est fluvius concupiscenfise, ait vixit, sed revixit, quja vixerat aliquandoin pars>
oppositis obicibus legis, sed non siccatus; imo quia diso, quando contra prseceptuindatum satis appare-
tle se non de gratia homo prsesumpsit, aucta est bat admissum; sed cum homines nati peccatores.
concupiscenfiaopposita lege, et quse prius eum du* gine mandato viverent, tanquam mortuum latebat,
cebat obice nullo, obruit eum obice rupto, Per le- sequebatnrque concupiscentias carnis sine cognL-
geni enim doctus, ea prsevaricata pejus est victus, tione, quia sine cohibitione; sed, datalege, pecca»
et factus est legis praevaricaftorqui fuit ante nescius • tum in notitiam nati hominisrevixit quod in notitiatq
peccator; ej. ideo bene dicit omnem concupiscen- priniarn facti homiuis, aliquando jam vjxerat, Ego
jiain. Omnis enim est quando transcendit legem.. aulem morluus sum, [Augustinus]'id est npyi me
VERS.8-li. —< Sine lege enim peccaturii mor- mortuum, qnia vidit se reum esse apud Deumex his
t tuum erat. Ego anfem viyebam sine lege aliquan- qusepeccabat. [Amjjrosius](188)Ante enim erat sibj
< do. Sed cum venisset mandatum, peccatum re- D ignotus peccator, sed modo factus est sibi nianifes-=
< vixit. Ego autem mortuus sum, et inveutum est tus praevaFicator.Et ita itivehtum est alicui pens
t mihi mandatum quod erat ad vitam, hoc esse ad attendenji, mandalum legis, quod erat ad vilau»obgi
f morlem, Nam peccalum occasione accepta per dienti vel observanti, vel erat ad vitam injentionq
< mandatum seduxit me, et per illud occidif. » (lantis, quia bonum erat, hbc idem non aliud esge,
Sine lege enim, etc Bene dixi per mandatum, sine ad mortem aetarnam, mihi non observanti, cftpep=
legeenim, id est cum lex non erat, peccalum, id est canti. Ad mprtem autem non est ex sui vitiu, sed
diabolus seu fomes.peccati mortuum erat, id est der j-atione praedictaepccasionis. Nam peccaluni. Qq q
bile, quia non ita saeviebafad illusiqnem hominum diierat peccatum esse ad mortem^quomo^o hoc sjt
ante legem. [Ambrosius,Augustinus.] Patet quotl deterriiinaf;:Quasi dicat: Quoraodo mihi est nian-
non ex sua persona, sed ex persona hominis gene- datuin ad niprteni ? [Ambrosius]Ecce, qqiaperillud
raliter, Ioquitur Apogtolug; et notatur hic prinius seductus. sum falsa dulcedine^diabQlo Yelfpniile,
(184) Augustinus ad Simplic, 187) Augustinus, ad Bonifao.
(185) Id., Deverbis Domini fl88) Id., De yerbis Dgininj.
(180) Id., Deverbis Apostoli.
PATROL,CXCL m
 ,IJO PETRI LOMBARDI / 1420
Et hoc est, nam peccatum,Id est carnalitas veldia- A j Testameiifum esse a principe tenebrarum, NOTUIB
bolus, [Augusfmus]fefellil tne vel seduxit, id est a atitem a Domino.Quasi dical: Constat legem esse
et cum constet modo quod bona est lex, et
bono admalumtraxitme. Occasioneacceptaperman- bonam,
datum. Quiaquod concupiscitur, dulciusfit dumveta- tamen ex ea mihi est mors, ut supradiclum est; er
bonum est mihi factum est mors, id est
lur, et sic peccatum fallit per mandalum. (189) Ex go quod
ubi charitas deficit, desiderium datur hoc bonum mihi a Deo, ita ut sil efficiens
prohibitione namque enim est ex ipsa lege
mali crescit, quoaucto dulcius fit quodprohibetur, et causa morlis: Absit! Non
sed ex vitio hominis, quia non lex, sed fomes
ila peccatumfallitfalsadulcedine.Fallaxenimest dul- mors,
est efficienscausa morlis, qui bonararemverlit inma
cedoquam plures atquemajores pcenarumamaritudi- lum
el non solum seduxit (191). Sicutenimmedicinanonestcausamortis,
nes sequuntur, permandatum, si ostendat venena
mandatum mortifera, licet his mali homines
sedeliamper iffud, occidit,quiaetiamprae- abutanlur ad morlem
suam, vel aliorum; sic lex
varicationis accessit reatus(190). Gladio ergo quera
te inimicus occidit, arrois tuiste vicit, armis quae veneria peccalorum demonslrat, et homincm
portabas libertate sua abutentem quasi freno cohibet, et com-
luis te interemit. Mandato euirri tanquam gladio ar-
posito gressu incedere docet, non efficienscausa
malus eras, ut inimicum occideres, quod non ,
vales, B
peccati est, sed potius vilium hominis, id esl fo-
si. de te prsesumis. Esto ergo huroilis, non de le mes, et hoc esl quod subdit, sed peccalum, id est
praesumas, et poteris vincere. Yide ergo parvum fonies peccati, operatumest mihi mcrtem, id esl pec-
David contra magnum Goliam, sed in Dei nomiue calum actuale, quod est causa morlis. Operatumest
praesumentemnon in viribussuis : Tu venis,inquit, dico, per botium,id est per legem, non quia et ipsa
ad me cutn clypeoet lancea, ego in nomineDoridni sit efiiciens causa, sed quia ex ea accepit occasio-:
omnipolends,sic omnino, et non aliter prosternitur nem, sicut praedictumest, operatum est dico, ita,
inimicus. Yel ita Iege : Dico quod peccalum me se- ut appareat peccatum,id esl efficienscausa peccati,
duxit, et per illud, id est per hoc quod sedu- quod tunc apparet.quando rationem trahit ad con-
xit, occidit me, id.estad aeternam damnationem sensum, et ad operandum. (192)Vel ita: Peccatum,
perduxit. id est foraes peccati, operatum est moilem, id est
VERS 12, 13. — < Itaque lex quidem sancta, et peccalum et hoc per bonum, id est per legem, non
< mandatum sanctum, et jitslum et bonum. Quod utique efficienlem peccalum, sed polius demon-
< ergo bonurii est, mihi factumest mors? Absit. Sed strantem et prohibentem illud, ila ut per eam ap-
< peccatum ut appareat peccatum, per bonum ope- pareat peccatum, non dico ut sit per eam, sed ap-
< ralura est mihi mortem, ut fiat supra modura, pareat, quia eliam eraf quando non apparebat, si-
< peccans peccatiim per mandatum. > cut supradictum est, concupiscentiatnnesciebamesse
Itaque lex quidem sancta, et mandalum, etc peccalum, nisi lex diceret: Non concupisces.Non di-
fAugustinus] Supra legem peccatum esse nega- xit, non habebam. (193) Bonum ergo est lex quae
vit, defendens eam a crimine, hic eamdera sui sanclitate sua et justitia, malum esse concupiscen-
laude defendit. Aliud .est a crimine objecto de- tiam quam nesciebam oslendit. Non igitur imputo
fendere, aliud debito praeconio praedicare. Cri- legi Dei, sed vitio meo peccatnm, bona est eniin lex,
fiien objectumfuit, ubi dictum est, lex peccalumest. sed sine gratia tantum ostendit peccatum, non in-
34 Defensio subseeuta est cum ait: Absit! Uno tulit. Ergo lex semper bona est, sive obsit inanibus
verbo defensa est veritas, quia magna estdefenden- gralia, sive prosit plenis gratia. Multa enim suut
tis auctoritas. [Ambrosius.] Hic autem uberrima bona qusetamen quibusdam vitio ipsorum sunt no-
laude legem commendat,ne quid suspieionis adver- xia, sicut sol sanos quidem oculos mulcet, dolenli-
sse remaneret in lege. Qtiasi dical: Quia Iex est ad bus augel dolorem. Simililer ergo lex prodest ha-
vitam, et bona jubet et mala prohibet, et fecit pec- benlibus gratiam, quaeestmentiumsanitas. Inanibus
catum agnoscere. Ilaque lex quidem esl sattcta, id U obest non suo, sed illorum vitio. Dico operatum est
est sane docens, et maridatum, id est quod per eam mihi mortem, in tantum, ut peecalum,id est fomes
praecipilur, est sanctumin se, et juslum, id est ju- peccati, fiat peccans, id est peccai;efaciens, tupra
stificans peccatorem, et bonum, id est utile vitam modum,[Ambrosius]id est plusquam ante, non me-
acquirens. Quid ergo! Hic quaeritur utrum lex, el si diocriter, quia etiam praevaricatioaccessit. Fiat pec-
sil bona, sittamen efficiendodainnosa. Quodex prae- cans dico, et hoc, [Augustinus] per mandatum, sine
dictis videbatur posse colligi. Dixerat enim manda- quo non tanliim ardebat fomes, et per quod accre-
tum esse ad mortem, et item dixerat esse bonum. vit praevaricalio. Concupiscenlia enim carnis quoe
Unde minus iutelligentibus videri polest bonum ef- radix est malorum per mandatum magis praevaluit
lecisse mortem. Quod sibi opponens removet, et non defecit.Lexenim concupiscentiamnon exstinxit.
quo intellectu dixerat mandatum esse ad mortem,. Ubi enim non est gratia Uberatoris, auget peccati
exponit contra quosdam impios qui dicebanl Vetus desiderium, prohibitio peccatorum (194). Ideo ergo
(189) Augustinus, ad SimpHc. (192) Augnslinus, De verbis Domini
(190) Id., De verbis Domini. (193) Id., lih. contra Faust
M9I1 Hieronymusad Alcasium. (194)Id., 83 Quaeslion.
 im COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULT.— IN EP. AD ROM. 142S
drait, per mandalum, quia prajvaricalio addita esl A j mino mancipari allquid pretii pro jflctura propriai
cum peccandi libidine. Et ideo dixit, supraroodum, libertatis et addiliohe perpcluoe servitulis, a suo
quia per legem non defecit, sed uiagis solutis cupi- consequatur emptore,quod etiam inler Adaniet ser-
ditalibus crevit. [Ambrosius]Yel.per peccalum hic pentem manifeslum est inlercessisse. llle eriimpre-
inteUigiturdiabolus, quia per bonum Dei incensus tium liberiatis noxiae,et morlifefi poini a serpente,
est iracundia contra hominem, et contraria atque accipiens, a naturali libertate discessit. Maluileniiq
illicila iUi suasit, quia ei vidit a Dominoprovideri, se perpetureejus seryituli dedere, a quo veliti porai
in quo apparet peccalum, id est iniraicus. Et hoc letale pretium acceperat, quam deinceps conditione
est peccatum, id est diabolus, operalum est mihi praecepti constringi, et ita non imroerito oroneui
mortem, incensus perbonum, id est per legem, ila posteiitatis progeniem ejus subdidit famulatui, cu-
ut appareat, peccalum, id est inimicus, dum videns jus. effec.tusest servus. (196) Vcndere nos potuif,
homini provideri per legem illicita suasit, ut pro sed rediriiere non valuit. Vehdidit nos consensu
vila ex lege ei mors proveniret. Operatum est dico peccati, redimimur juslitia fidei. Sanguis eniin in^
in tanlum, ul peccalum fiat peccans, id est peccare nocens datus est pro nobis ut redimcremur. In ven-
faciens. Snpramodum,id esl plusquam aute, et hoc, ditore ergo erubescat superbia, in redemptore glo-
per mandalum, quo dato magis institit, ut hominem " rietur gratia. .Vendidit se homo per libcrutii arbi^
gravioribus pcenissubjiceret. Per legem enim acce- trium, sub dominanleiniquitate, et accepilproprelio
pil occasionemoperari horiiinimortem. exiguamde arborevitae voluptatem. Crealusesl ergo
YERS.14. — <Seimusenim quia lex spirilalis est; primus homo rectus sine culpa, sine vilio, sed ipse
< ego aulem carnalis sum, venumdatus sub pec- non rectura fecit se, quia deseruit imperatorcm, et
< cato. i diverlit ad desertorem, cadensque a manu figulivas-
Scimus enim, etc Quasi dicat: Vere lex non est fractum est, quod Deus permisit,, ut miseria sua
malum, sed est bonum, enim, id est, gttia scimus probaret, quia sine Deonihil potest, Se ergo et alios
quod spirilualisest, id est spirilum horiiinisalens, vendidit, voluntaria concupiscentia t)t sub peccato,
dum de spirilualibusinstruil, vel, spirilualis, id est id est servi peccati sinf. Quia enim conlinere ctim
a Spiritu sancto data. [Ambrosius] Attende quod posset noluit, inflictnm est ei non posse ciim yelit,
lex Mosiet jusfa dicilur el spiritualis. Lex autem Per raalum yelle perdidit bonum posse, et faclus
Evangelii dicitur lex spiritus! Malis enim, id est captivus dicit, venumdatussura sub peccato. [Am-
quantum ad malos quos ptiuit lex Mosi jusla esse brosius] Vel unusquisque vendidit se coiisuetudina
dicitur, bonis vero spiriiualis esl, quia peccalum „. propriaevoluntatis,
prohibet, et visibilia coli. Lex ergo Mosi spiritualis VERS.15-18. —< Quod enim operor, non inlcU
dicitur, quia in ea sunt quaeDei sunt, et quia spiri- < ligo. Non enim quod volo bonum, hoc ago, sed
tuaUter intelligenda esl. [Augustuius] Lex autem < quod odi malum, illud facio. Si autem quod nolo,
spiritus dicitur lcx Evangelii,quia ibi Detisipse est. < illud facio, consentio legi quoniam bona esl. Nunc
Ibi ergo sunl verba, hic res est, Ego autem, huc- < autem, jam non ego operor illud, sed qijod habi-
usquelegem.excusavit,quodnondebetrefundi in eam < tat in me peccatum; scio enim quia non habilat
ctilpa. Hicdicit quod non refundi debet in principa- < in me (hocest iri carne riiea) bonum. i
lem naturam, id est rationem, secundum illud quod Quod enim operor, elc. Probat quod servus esl
a Deo habet, et ita non in Creatorem, sed in homi- peccali, et loquitur in persoha hominis suh lege,
nes quiex se vitiati sunt, ut pravis moribus resi- Quasi dicat: Vere sub peccato stim, id est, ul ser»
stere nequeant. Quasi dicat: Lex spiritualis est, ego vus peccati gum, [Ambrosius]qiiia quod operor se»
aulem carnalit sum, id est impotens animsevitio re- cundum exferiorein hoininerodimittendo bona vcj
sistere diabolo, quod vilium per concupiscentiam faciendo mala, intelligo, secundura [interiorem Jin»-
genilus ex carne.contraxi, Et undehoc sjt, subdit: roinem non esse operandum, quia aliud yidet se
Ego, dico, venumdatusin primo parente ita ut sim, D ] per legem scire, et aliud agere. [Haimo.] Nota quia
$ub peccato.[Auguslinus.] Quasi dicat: Ecce unde personam duorum hoininum assumit hic Aposto-
infirmus sum, scilicel ex culpa primi hominis qui Jus interioris, id est mentis, et exterioris, id est
pro delectationecihi veliti se ei omnes alios vendi- carnis, vel carnalitatis. Non enim, etc. 'Ottasidi^
dit. (193) Adamenim vendidit se prior, ac per boc Cat: Vere operor quod non intclligo, quja et dj-;
omne semen ejus subjectum peccato, ut potestate riiitto bonum quod volo, et facio maliim quod no-:
sui uli hon possif circa obedientiam legis, Adse Jo. Et est probatio a partijms et ab effcctu, PU
quippeprsevaricationeatque, ut ita dicam, damnosa mittere'.enimbonum, et facere malum, sunt par-T
negoliafione| fraudulentaque comestiojte venditi' les operari malum. Dicitur enim larga acce=
gumus. Omnemenim proleui suam serpenlis per- plione et cpnsuefa locutione etiam ille operari ma-
suasione seductus, illiciti cibi perceplioneperpetuse: lum qui dimittit bonum. Yoloautem et nolo sunt
servitufi addixit, Soletque hic mos inter vendentesi effectusinielligo. Ex eo enim quod quisque intttl-
ementcsque servari, ut- is qui se cupit alieno do-> • jigit aliquid esse b°num et aliud malum, vult iU

(195) Atigust. in lib, CollaJ. (196) Auguslinus, De ver. Apostoli,

 1423 PETRI LOMBARDI 1424
lnd et non illtid. [Ambrosius]Et hoc esl, nejietdm A lex carnis, ad quam diabolus accedit, [Ambrosvusj
hoc ago, id est bonutnsecundum exteriorem homi- ut homineirimalis suggestionibusdecipiat, ne faciat
nem, quodbonum ego inlerior, volo,id est approbo. homo qtiod Iex praecipit.
Subjectusenim peccato facit quodnon vull.qua natu- VERS.18-20. — < Nam velle adjacet mihi; perfi-
faliter quidem vult bonum, sedvoluntashseccaretef- < cere autem bonum, non invenio. Non enim quod
fectu, nisi gralia Deiaddideritvellesuumadamandum < volo bonum, hoc iacio, sed quod nolo malnm
bonumquodad effectumpotestperduci. Est enim tri- < hoc ago. Si autem quod nolo illud facio, jam non
plexvelle, scilicetvellenaturae.vellegratiae,vellevitii. < ego operor illud, sed quod babitat in me pec-
35 Yelle nattiraeper se impotens est, nec palmam < catum. i
meretur, et vincitur atque trahilur a velle vitii, nisi Nam velle. Quasi dicat: Vere non habilat in me
velle gratiaesubveniat, quod velle vilii fugat, et velle borium,qtiia nec bonum velle, necbonura perficere;
nalurae liberat. Ideo isle non redemptus gratia ca- bonum velle, non, nam vellebonum adjacet mihi, id
rens ait: Non ago hoc quod volo,sed facio illud quod est juxla carnem jacel, el qoiescit, impotensper se
odio, id est malum. Si auietn, etc. Supra ostendit surgere ad bene operandum. Juxta caraem ergo
carnalem esse servum peccali, ex quo est malum. jacel Velle, quia nalurale est, quodammodovelle
B
[Ambrosius] Hic altefum oslendit, id est boiiara bonum per rationem, sed lale esl hoc velle qcod
naluram a Deo creatam quse consentit legi, et ma- semper vi carnis superalur. Velleautem Deicarnem
lum naturaliter non facit, quod prohibet lex, et ita superat. [Ambrosius.] Altende quia bona sunt quae
\ probat legera esse bonam, quia naturse suae dicit jubet lex, adeo ut naturaliler amet homo, et facere
esse quod mandat lex, dum invitus facit quod vetat velit, sed deest-virtus perficiendi, unde subdil: Per-
lex. Quasi dieat : Non ago quod volo, et ago quod ficere aulera bonum prorsus non invenio, quia sic
noloi Si autein hoc, id est si quod nolo dimiltere, pressus est dominatione peccati, ut non possit ire
tamen dimitlo lege illud prsetipiente, et quod nolo qtio vull, nec valeat vel audeat contradicere, quia
facere, illud tamen facio, lege illud prohibente, potestatis ejtis alter est Dominus. Ergo etsi velit,
tunc ego, secundum interiorem hominem consentio non tamen potest perficere bonum, quia ex Deo
legi, id est idem volo quod lex, quaequod nolo pro- tantuni est, cujus gralia adhuc caret. ATonenim,
hibet, et quod volo praecipit, dico consentio legi, quasi dicat: Dicoquod bonumperficerenon invenio,
et testis sum quonidm bona est. Nunc aulem, quia quod in parte de qua minus viderelur ostendo, quia
consentit legi nolens quod prohibet, declaral aliud nec etiam illud bonum quod volo invenio,sed e con-
esse cujus impulsu hoc agit, id est peccatum. Quasi trario malum, quia etiam illud quod nolo, et hoc
dicat: Dixi facio malum, sed non ego interior facio. esl: Non enim ago hoc bonum quod volo, sed e
Quod nunc patet, quia nolo illud, et consentio legi. contrario, facio hoc malum quodnolo. Vel ita conli-
Et hoc est: JYuncaulem, ego interior, jam scilicet nua : Non invenio bonum, nec mirum, quia non
sub lege, ante tempus gratiae, non operor illud, est ibi, et vere non. Non eniin quod volo, etc Hoc
[Auguslinus] sed peccatum, id est lex carnis, ad ideo dicit quia niulli stulti sunt qui non inveniunt
quam diabolus ut ad suaro legemaccedit, quod ka- bonumin aliqua re quod tamen ibi est. Si autem
bitat, id est semper est in me, id est in carne mea. quod nolo, etc Concludit superiorem senlenliam,
Vel, in me, id est contra salutem meara (197). Ca- «juodscilicet non operatur malum. Quasidicat: ego
vendum est ne quis arbitrelur his verbis auferri a non facio quod volo, et facio quod nolo. Si autem
nobis liberum arbilrium, quod non ita est. Ntinc facio illud quodnolo, scilicetdimittere bonum, et fa-
enim homo describilur sub iege positus ante gra- cere maluro, ergo egorion operorillud, id est malum
tiam. Tunc enim homo peccali convincitur, dum ex quo prior qusestio concludilur, scilicet quod
viribus suis juste vivere conatur sine adjutorio libe- consentit legi Dei. Ego non operor, sed quod inha-
rantis gratise,quae liberum arbitrium liberat, ut li- bitat in me peccalum,id est fomes peccati, vel car-
beratori credat, atque ila non peccet contra legem. D nalis concupiscenliaunde omnia oriuntur peccata,
Scio enira, quasi dicat : Per hoc patet quod pecca- (omne enim peccalummortale concupiscendocoin-
ttim habitat in carne. Enim, id est quia bonum non mittitur) quaistead pecealuni trahilur, pressus enim
habitat in me, et hoe est in carne mea, scilicet sen- peecato non suam, sed iliitis voluntatem perficit.
suali homine. [Ambrosius] Et hoc scio, quia non [Ambrosius.]Sed nunquid quia invitum hominem
habitat, elc Quomodo habitat in carne peccatum dicit peccare, immunis debet videri a crimine?non
cum non sit substantia, sed privatio boni? Ecce utique. Ipsius enim vitio et desiderio haec coepta
primi hominis corpus corruplum est per peccatum, sunt, quia enim mancipavit se per assensum pec-
ipsaquecorruptio per conditionemoffensionismanet calo, jure dominatur illius. Hoc ideo dicit, ut notet
in corpore, robur teuens Deum sententiae dataein de quantis malis Deus hominemeruit, et quaeexitia
Adam, cujus consortio anima maculatur peccato. . ex Adam traxit, cui nec lex subvenire potuit. Per
[Augustinus] Per id ergo quod facti causa manet, hsec ergo beneficia Christi demonstrat qui de tantis
in hac habilare dicitur peccatura in carne, hsec est liberat.

(197)Augustinus itt proceniio Epistolae ad Rom.

H25 COLLECTANEAIN EPIST, D. PAULI..''—IN EP. AD RQM. 4426
YERS.21-23. — < Invenio igitur legem volenti}A que carnali constieludine imphcatus astrmgitur;
< mihi facere bonum, quoniam mihi malum adjacet. hanc repugnare ait legi mentis suae,et se captivare.
< Condelectorenim legi Dei, secundum interiorem Unde intelUgiturille homo deseribi qui non esl sub
t horainem.Video autem aliam legem in membris gratia. Et quia captivat me, ergo
< meis, repugnantein legi mentis meae,et captivan- VERS.24-25. — t Infelix ego homo! quis me Hbe-
< tem me in legepeccati, quaeest in membrismeis. > < rabitde corpore mortis hujus? Gratia Dei, per Je-
Invenio igitur. [Ambrosius] Dixerat legem esse t sum Christum Dominum nostrum. Igilur ego
bonam, et naturam esse bonam, quse idem vult, et < ipse mente servio legi, carne aulem legi peccali. >
eidem consentit. Hic adjungit legembonoe naturse Infelix ego homo sum, [Ambrosius]qtiia natus est
adjulricem, et tamen exterior homo, id est fomes sub peccato, hostem secum habens peccatum, per
peccati qui esl ex carne, iUa duo juncta vincit, ut quod aditum ad illum habet Satanas. Gradus enim
homo per neutrum se posseevadere videns, obnoxius fabricavit Adam per quos ad filios ejus exspoliator
sit gratiae. Quasi dicat: Quia ego non operor ma- ascendat, nisi -clementissimus Dominus protegat.
lum, imo nolo. Igitur invenio legem esse bonam, id Propier quod subdit: Et quis me liberabit.Quasi
est ulileni et adjutricem, mihi, idest rationi, dum dicat: Infelix suro, et cum per me non possunj li-
docet quid bonum vel quid malum sit, mihi dico " berari. Quis me liberabit de corpore morlis hujus?
tolend facerebonum. Quasi dicat: Ex eo probo le- idest de dominio carnis in qua mors est. Non po-^
gem esse bonam, quia nolo facere quod ipsa jubet, test facere hoc nisi magnus aliquis. Sed ecce quis-
quoniam mihi, etc Quasi dicat: Bene dico volentt me Uberabit? non iex Mosi, non propriae vires UV
tanlura, quia perficere-bonum non possum, ideo beri arbitrii. Sed gratia Dei per Jesum ChrislumDo-
quoniam, id est quia malum adjacet, id est prope minum nostrum, quem vera misericordia dedit
est insidians, mihi, rationi. In carne enim est nobis, ut per eum peccatorum remissione percepta,
quasi ad januam animae, et ideo cogit aliud facere, homo relevelur, ut de caetero possit resipiscero
quam vull homo et lex; Condelectorenim, etc. Quasi pressopeccato. Potest enim homo exoneratus malis
dicat : Verelex est bonum rationi, quia condelector resistere adversario, potestate recepta contra illum
legi Dei, volens quod ipsa jubet, et gaudens juvari dum juvatur a Deo. Et altende quod hic inducit.
ab ea. Condelector,dico, secundum interioremlio- quartam legem fidei, potiorem lege Mosi, quam et
minem.Inlerior homo ariimusest, quem dicit oble- gratiam vocal. Quatuor enim leges in hac serie
ctari bis qusea lege traduntur, quia in anima non memorantur, scilicet lex naturae, lex membrorum,
habitat peccatum, sed in carne, id est causa peccati C( qusepro una cum lege peccati accipitur, lex Mosi,.
non est ex anima, sed ex carne, quia caro est ex quaTrta lex fidei. Et notatur hic tertius actus, id
origine -carnis peccatricis, et per traducem omnis est status horainis, in lege spiritus. 36 Loqui-
caro fit peccati, quia enim caro ex Adam traducitur, tur enim hic Aposlolus in persona hominis, sub
peccatum in se habet, id est causam peccali; si gralia degentis. Igitur ego ipse, etc Quia dixit
anima • traducerelur, et ipsa haberel, quia anima se gralia esse liberatum, ne quis torpeat securus-
Adsepeccavit; si vero peccatum in se haberet homo, quasi peccatum non ultra noceat; determinat quo-
non se cognosceret; nunc aulem cognoscit se, et niodo faCta sit Uberatio, scilicel si in gratia man-
condelectalur legi Dei. Video aulem. Quasi dicat: seril. Alioquin peccatum quidem iterum occupat.
Dico condelector legi Dei. Sed video aliam legein, Quasi dicat: Quialiberat gratia, [Ambrosius]igitur
scilicet fomitem peccali, qui regnat, in membris ego, id est rationalis et interior homo, licet ha-
meis, ut in oculo ad concapiscendum, in manu ad bens fomitem peccati ut prius, tamen servio,id est
operandum, et hujusmodi, repugnantemlegi men- potens sum servire legi Dei; et hoc roente, id est-
tis mem, id esl legi el rationi meae conjunclis voluntate. Jam enim liber animus et in consuetu-
in unum. Fomes aulem qui est ex carne, et repu- dinem bonara revocatus gratia adjuvante, malas
gnat menti, reete dicitur lex, quia legitime factuin ^' suggeslionespotestspernere, et contraria superare.
est, ut qui non obedivitsuo superiori, ei non ser- Carne auiem. Quasi dicat: Mente servio legi. Dei,
viat suum inferius, id est caro. Supra te est Domi- carne autera servio legi peccali, et ideo non remis-
iius tuus, infra te caro lua. Servi meliori ut serviat sius agendum, sed cavendum est ne regnet. Aliter
tibi inferior: Contempsistisuperiorem, torqueris ab etiaro potest legi ab illo loco: Ego aulem earnalis
inferiori.Dico repugnantem, et, etiam captivantem sum, loquitur enini Apostolus in persena sua, vel
tne, vel caplivum ducenlem nie, per consensum et alicujus jusli sub gratia constituti. Dicit autero
operationem,quia consuetudine peccandi domina- Augustinus(199), aliquandosibi visum fuissein hoc
tur, captivantem dico, vel ducentem in legem pec- Apostoli sermone describi hominem sub lege, ut
cati, id est in peccatum quod dicitur lex, quia do- ante dictum est, sed ut ait non est nisi homo.grar
musatur. Quwlex, ut prsedictumest, est in membris tiae qui hic loquitur, qui condelectatur legi Dei, et
meii, id est ex carne. Quanto autem vicinior, tanto consentit : qui non operatur malum , necvult, et
est periculosior(198). Haecest lex mala, qua quis- qui ignorat, id est non approbat, et cui nihil dam

1108)Atiguslinusin proccmioEpisfolaead Rom. (199) Id., contra Pelagianos ad Bonifaciitm»

U87 PETRl LOMDARDI 1428
hatlonts iiunc est sictit in sequenli ostcnditttr, et. A ad mala trahat. Lticlabatur, non subjugabatur.
tamen adhuc seesse carnalem, dicit his verbis: Ego De se haectibi proponit, ne de hoc despercs vitae.
aulem carnalis sum. Quasidicat: Lex est spiritualis, Constituit tibi anle oculos pugriam suam, ne time-
ego aulem carhalis sum (200). Haecnon indecenter res tuam. Si enim hoc non dixisset Aposlolus,cum
etiam de seipso dicit Apostolus, secundum carnera videres concupiscehtiam moveri in membris tuis,
quandiu hic vivit, propter cnrnis motus quos senlit, desperarcs, et diceres : Si ad Deutn pertinerem,
et hoc etiara bencdicit omnis sanctus. Idein ergo non sic moverer. Videaulem Apostolumpttgnantem,
spiritnalis est idemque carnalis; spiritualis , quia et noli le facere dcsperantem (205). Si autem, etc.
secundum spiritum vivit; carnalis, quia carnis con- Quasi dicat : Odio quod facio , si auiem quod nolo,
cupiscentias senlit. Sed non totus carnalis, quia ex menle, illud facio ex carne, id esl nolo illud
concupisceiiliisnon conseiitit. Exparte igiturmor- quod facio, scilicet concupiscere, ergo ronsenfio
ttii carnalis est, ex parte spintuali spiritualis (201), legi, id est legem laudat voluntas mea, quae non
Ex parte meliori, spiritualis, ex parle inferiori car- consentil concupiscentisecarnis, quod lex prohibet
nalis est. Et quia hoc ex peccalo primi hominis quaedicif, twn concupisces,quia quod nolo consen-
accessit, subdit : Ego, dico, veiiumdatus sub pec- tio legi, non quia illud ago. Quod eniro lex odit,
Calo, id est pretio malaevoluptatis Adse, subjectus B : ago, id est non approbat, dum consentire prohibet,
peccato, id est concupiscentiae.Hoe enim peccati cui in hoc consenlio; et quia concupiscentioe re-
nomine appellat. Unde oriuntur omnia peecata, id sisto, averto mentem, nego arma, teneo menibra.
est carnali concupiscentia (202). Quidquid enim Et lamen fit in me quod nolo, quod non vull el lex.
peccatorum est in dictis, in faclis, in cogitationibus, Yolo idem cum lege, quia quod non vull nolo, et
ilon oritur nisi ex mala concupiscentia,quaea pec-' tamcn facio, sed ei non consenlio, imo Iegieltestis
cato facta est,' et si consentienlem traxerit atque sum quia bona est, quoitiam idem volo quod lex.
illdxerit, concipit paritque peccatum. Dicit enim lex, non concupisces,et ego nolo con-
A peccato ergo est, id est a fomile, el peccatum cupiscere; si vellem concupiscere, legi non cou-
tilsi rcfrenetur, generat. Quod enira determinat sentire. Nunc aulem quod non vult nolo, et quod
qualiter se carnaletn dixerat, quia non operatur vult volo, et quod jubet facio, quia concupiscentiae
qtiod approbat, et hoc est, vere sub peccato sum. non consentio. [ Augustinus] Fervet ergo pugna
Quodenimoperor,nonintelligo(203),velignoro.(204); non concupiscere. Namque omnino perfecti est;
oiia littera, id est non approbo, non accepto, non posl concupiscentias vero non ire luctantis est, et
tnihi placet, non consentio. Aliter enim viderelur _,laborantis. Allende quomodo dicat Augustinushic
Contrarium esse illi sehtentiaequa dixit, peccalum legemnolle quod nolebat Apostolus.Uludenim quod
ut appareat peccatum per mandatum. Quomodo Apostolusnolebat, et tamen faciebat, concupiscen-
enim apparet si ignoratur? Sed ignoro, sic di- tiaest, quse est inprimo molu quseestveniale pecca-
ctum est, hocloco, ut intelligatur, non approbo. tum. Si ergo lex dicitur illam noUe,id est prohibere,
Secundum hanc locutionemdicit Dominus peccato- tunc prohibet veniale peccalum, et jubet aliquid
ribus : Non not't vos (Matth. vn). Non enim eum quod omnino fieri non potest. Praetereacontrarium
aliquid latet. Sed quia peccata non inveniuntur videtur ei, quod alibi legitur ubi dicilur prohiberi
irt regulis praeceptorum quas habei veritas, ideo jpiod non polestatis nostK»est. Illud vero permilti
ipsa Veritas dicit,'non novi; et Apostolus dicit, quod vitare non possumus super illum locum: Ira-
ignoro, et vere non approbo.Non enim ago hoc bo- scimini, et nolile peccare(Psal. iv). Ad quod dici-
•itum quod volo, scilicet non conctipiscere; sed po- mtts legem omnem illicilam concupiscentiamnolle.
tius facio illud malum quod odi, id est concupisco Sed aliter dicitur nolle concupiscentiam quaeest in
ex carne; et si non assensum praebeo ex ratione, prirao molu, aliter concupiscentiam delectationis
adhuc confligo,nondum vici. Magnuraest mihi cer^ etconsensus. Illamquippenonvult, id est reprobat,
tamen, quia et-si concupiscentiaenon consentio, D detestalur, peccatum esse ostendit. Hanc vero non
lamen adhuc concupisco,et quod nolo facio. Facio modo ostendit esse punctum, verum eliam prohibet,
efgo quod nolo, facio quod odio. Quid odio? con- ut intelligatur quod dictum est, non concupisces,id
cupiscere. [Augustinus] Non enim est intelligen- est concupiscentiam carnis, omnino peccatum esse
dam •quod Apostolus vellet esse caslus, et esset scilo, et quantum vales cavelo (206). Nunc autem
adulter, vel misericors et esset crudelis, et alia dico facio quod nolo, nunc autem, ego interior ho-
Tiujusmodi;sed audiens legem dicenlem, non con- mo, jam redemplus jam accepla gratia Christi, qui
cupiscas, vitium agnovit, et odit; bellum habuit, fui ante sub peccalo venumdalus, non operor iltud.
quia volebat non concupiscere, et concupiscebat. Libera est enim mens, sed caro eaptiva. Uridesub-
Ideo drcit, quod nolo facio, id est concupisco.Non dit sedpeccalum, [Auguslinus] id est fomes pec-
quod post CQncupisceiiliameat Aposlolus, et eum calr, qui habiial in me, hoc est in carne mea; etri
(200) Augusiiniis dc verb. Apostoli. (204) Augustinus, lib. 83 Quaeslion.
(201) ld„ lib. 83 Qusestion. (205) Id„ Deverb. Apostoii.
(202) Id., contra Julia. (200) ld„ in eod.
(205) Id., de vcrb. Apostoll.
1429 COLLRCTANEAIN EPIST. D. PAULL — IN EP. AD ROM, 1430
hoc habitel, vivit lamen iste sanctus'ex fide non A liostis ejus scilicet concupiscentia agitmalum, quia
consentiendoei. Sunt enim desideria roala, sed si movet malum desiderium, et non perficit malumj
non regnant, ipse non facil. Faceret autem si con- qtiia non pertrahit ad"malum, et in isto bello est
sentiret. Motus enim malorum destderiorum non lola vita sanclorum. Npn enitn, etc. Quasi dicat:
ipse operabatur, quibus non consentiebat ad per- Vere non perficio bonum, Non enim ago hoc bonutn
petranda peccata (207). Multumvero falliiur homo, quod volo, [Augustinus] id est non. concupiscere ;
qui consentiensconcupiscenlisecarnis suae,el qliod sed faciohoc malum quod nolo, id est concupisco.
illa desiderat decernens facere, et statuens *putat Si autem quod nolo illud facio, non ego interior
«ibi adhuc esse dicendum, non ego operor illud , operor illud , sed peccatum, id est fomes peccati,
etiamsi oderit quia consentit, simul enim est quod habitat in me, quia non mente consenlio, sed
utrumque, et ipse odit, quia malum esse novit, et carne concupisco; et quia ego non operor, igitur
ipse facit quia facere statuit. Si yero eliam illud1 invenio legem esse bonaro, quia ostendit malum
addat, ut quod facerestatuit in corde, opere compleat; mihi, id est rationi, volenti facere bonum : Volenti
et dicat. Non egb operbr illud, sed quod habitat ini dico lantum, quia, id est quia malum adjacet tnihi,
me peccalum. ideo quia cum decemit et facit, dis- id est vitium concupiscenliaeinest mihi. Et vere
t
plicel sibi, tantum errat, ut nec seipsum agnoscal, volo bonum, condelectorQJenim legi Dei, et hoc se-
quando cum ex toto"ipse sil, et corde statuente, et[ cunduminteriorem hominem,id est intus in mente
corpore implente adhuc seipsum esse non putat. quaesaepevel interior, vel superior honio dicitur,
Qui ergo dicit, non ego operor rllud, si tantum- ex eo quod intus et desuper a Spiritu sancto fecun-
modo concupiscit, verum dicit, non cordis consen- data superioribus intendit (213). Ecce.parfim liber-
siorie decernit, aut etiam ministerio corporis perfi- tas reddila est, scilicetsecuridumroentem.
cit (208). Motum porro illiciti desiderii, cui noni His atqtiehujusmodiconsideratis in ista Scripturai
obediendo, non cuni operamur : ideo et nos agerei apostolicaecircumslantiarecte iutelligilurApostolus^
dicimur, quoniamnon est naturae vigor alienae, sed1 non se solum in sua persona, verum etiam alios
languor nostrae naturae qui eum operatur a quo) sub gratia conslitutos significasse. Utrum enim ex.
in futuro liberabimur, quia vero non sumus hic sinei
propria persona Apostoli, an ex universalis homi-
peccato, ideo habemus desideria peccali, sed jami nis persona sub gratia positi, hoc melius accipiatur,
noseanonoperamur, noneis obediendo, sedquodini non omnino perspicuum est. Videoautem etc. Quasi
nobis habitat peccatumeadem commovendo.Et ma- dicat : Condelectorlegi, videoaulem atiam legem in
gnum esl hoc,quod cumsit ex carne concupiscentia,, £( membritmeis (214). Ecce partim restat infirmitas.
et ad carnera pertineant corporis membra, non ta- Lex quae in membris est repugnans menti, vitium
men regnat peccatum, id esl carnis concupiscentia. carnis est quod ex pcena peccati, et ex traduce-
Scio enim. Quasi dicat: Bene dixi peccatum ini mortis provenit (215), sed lex isla quaeest inmem-
me habitare, scio enim quod nonhabitet in me, hoc c bris, remissa est regeneratione spirituali, et manet
esl incarne mea, bonum (209). noc ulique ait, quiaa incarne morlali : refflissaest, quia reatussolutus.
vitium' carnis in re bona non est bonura :.quodI est sacramento qtio renascunliir fideles; manet.
cum esse destiterit, caro eril; sed Jam vitiala velil aulem, quia operattir desideria, contra quae diini^
vitiosanonerit (210).Hicenim est.concupiscentiaevi- cant fideles. Repugnantemlegi menlis mem, id.eat
tium, quod mens quoque sed ex carne contrabit;-,. legi et rationi conjunctis; et caplivantem me; ex,
Natura quippe hnmana non opere Dei cum vilioo carne, non mente in legempeccati,id est in.motum
primitus est instituta, sed ex voluntatis arbitrioo concupiscentiae(216). Ipsa enim concupiscentia est
primqrum hominum venienti vilio, est sauciata.i. Texpeccati. Lex autem membrorum, yel carnis est.
ATamvelle, vere bonnm non habitat in carne. Namn mqrbidusquidam affectus, vel languor qui commo-
vellebonumadjacetmihi, id est in me est: Perficere e vet illicitum desiderium, id est carnalem concupis-
aulem bonumnon invenio, hoc esl in me non estX D cenfiam, quamlegempeccati vocat, quaehoc carnale
(2H).Non aitfacere, sed perficere, quia non niliilil nostrum caplivum lenet (217)^Lex ergo carnis me
facil; rebellat enim concupiscentiae, et non con- caplivat sub ipsa lege peecati, id est sub concupisr
senlit. Delectat enim uxor aliena, el non anntiit; centia sua. Captivumatitem meducit rion exmenle,
t sed ex carne; non ex toto, sed ex parte, quia mens
mentem avertit, in secretarium mentis intrat, videt
foris strepentemconcupiscentiam et intus mundat ,t reptignat, et condelectatur legi DeL Sic de ipso
conscientiam maU (212). Agit ergo bonum, quiaa Apostoloconvenienter accipitur, qui dicit se capti-
concupiscentiaenon cohsentit, sed non perficit bo-,_ vum duci ex carne. Mens enim non consentit pec-
num, scilicet ut omnino non concupiscat, sic ctt ato tilillanli, suggerenti, blandienti, quia habet

(207)-Augustinus, contra JuUa. De nupt. et con-

,. f212) Aiigustinns, in ser. de spirituali certamine.
cupisc (213) Id„ super Joan. ,
(208) Id., Dc verbi Apostoli. (214) Id„ super Joan.
(209) Id„ in ser. quodam. (215) Id„ cotilra Julianumhiereticum.
(210) Id„ conlra Julia. (216) Id„ ad Valcrium.
(211) Id„ De verbis Aposloli. (217) ld„ De verbis Domini.
im '.';' PETRI LOMBARDI 1432
Ijiterius, atias delectatioiies, delectalionibus caniis .4 tia cum qua nali sunius, finiri nonpotesi quandiu
htiila ex parte conferendas. Morsergo contendit, tiviraus; quotidie minui potest, liniri non potest.
scd mens non consehlit; et est in me, quiddam CAPUT VIII.
morttlflm, et quiddam vivum (218). Vel les peccati YERS.1, 2. — < Nihil ergonunc damnalioiiis esl
accipitur cOnsenSus et operalio peccati. Lex vero < his qui sunt in Chrislo Jesu, qui non secuiidum
carnis vel membrorum, primus moliis concupiscen- < carnem ambulant. Lex enim spiritustitsein Chri-
liaeet hoc est, videotegem aliam, scilicet concupis- < sto Jesu liberavit me a lege peccati et morlis.»
centise motum, in membris meis, ut in oculo ad Nihil ergo etc Quasi dicat : Quia menle servio
cohcupiscendum, sic et in aliis, repugnantem legi Iegi, ergo nihil damnaiionisest, nunc, ct si ante, non
mentismew. Hoc non mutatur(219). Ei captivantem, tameli nunc, cum in Christo Sunt (225). Non est
ld est.captivare me conanteni, in lege peccali, ad dico, his qui sUnt in Chrislo Jesu, in qtio orania
COnsentiendummente, implenduinque opere pec- solvuntur, et ideo nihil damnationis est illis, qui.a
catuin. Vel potius eadem est lex membrorum, et etsi maculae ex carne sunt, non obsunt, etsi enim
lex peccati, scilicet carnalis concupisccntia, ut sit habent desideria carnis, quibus nonconsenliunt.el-
sensus, captivantem me in lege peccati, hoc eslsub si lex in ttiembris eorum repugnat legi mentis;
Jege ipsa (220). Qui est in membris meis. Caplivat B tamen nil damnationis est, quia per gratiam baptis-
ttutemme, ut praediclum est, ex carne, non ex matis el lavacrum regeiierationis solutus esl, et ipse
ftiente, Quid mihi sperandum? Exspectanda est reatus cum quo erat natus, et quidquid antea con-
liberatio in Christo (221).Namego.spiritualis bomo, sensisti male concupiscentiae,sive cogitalione, sive
quia carnalis, infelix sum, non in mente, sed.in locutione, sive actione. Deinde qui sint in Christo,
cafite, etc guis tne liberabit de corporemortis hujus, determinat dicetis ; Qui non ambulant secundum
id est de cqngregatione imminentinm malorum, carnem. Quasi dicst: His nil damnafionis qui non
icilicet de motibus concupiscenliaequibus nostrum ambulant secundum carnem, id est qui non obe-
corpus percutitur, in quo habilat peccatum? Vel, diunt carni, elsi aliquando cadunt. Lex enim. Hic
de eorpore mortis hujus, id est de corpore isto, se- ostendit per quid gralia Dei liberat, scilicet pcr
cundum quod mqrtale est. [August.] Non enim sic Spiritum sanctum. Dixit autemnil damnationis esse
liberabilur, ut hoc corpusnon habeat.Habebitenim his qui non ambulant secundum carnem, et quasi
hoc corpus, sed non jam mortis hujus. Ipsum erit, quis diceret : Potesne secundtim earnem non am-
et non ipsum erit: ipsum erit, quia ipsa creatio eril; bulare? Respondet: Possum, quia ler spirilut elc
lion ipsum erit, quia mortale non eril. Liberabitur _ Vel sic eontinua : Ideo nihil daranationis est, quia
'
riutem tuuc, cum mortale hoc induet iminoitaiita- lex spiritus, id est Spiritus sanclus, qui docet quid
tem, ubi nulla concupiscentia remanebit. Sed.a quo agenditm sit, quid non, qui est dator vitae,diberavit
Hberabitur id ? per quem ? Gratia Dei per Jesutn me a legepeccati et morlis, id est a lege Mosi quse
Christum Dominum nostrum. Sicut enim per unum per peccatum, id est per praevaricationemesl causa
liorainem mors fuil, ila el per unum hominemerit morlis.. Et hoc in Christo Jesu, id est per Christum
resurrectio morluorura. Sed modo interim quid qui dat ipsum spiritum. [Ambrosius] Vel ila, lex
eril? pugna, lucta. Unde subdit *. Igitur ego ipse spiritus accipitur, lex fidei quae dicitur spiritus,
etc. (222). Quasi dicat : Mentecondelector legi, et quia Deus, cujus fides est, spiritus est (226). Dis-
Carne captivus ducor. Igiiur egoipse, id est unus et cernendae hic sunt tres leges, et satis necessaria est
tdera prorsus, mente et carne servio, sed mente ista discrelio. Lex, inquit, spirilut vilm; ecce una
servio, legi Dei, non consentiendo peccato, carne lex; a lege peccaii et mortis, ccce allera lex; et
ftutemservio legi peccati, coneupiscendo»Ergo ego quod impossibileerat legi, ecce tertia lex. Haecest
ipse servio in carne; ego ipse servio inmenle (223). lex per Mosendata in monte Sina. ftuse ergo legcs
Non enim duo sumus inter nos contrariis de diver- Mc bonae sunl, scilicet lex fidei quaepeccatum tollit,
sis principiis venienles, sed ego ipse mente servio j3 et lex Mosi quaepeccatum ostendit et prohibel, lex
legi Dei. Carne aulem servio legi peccati, quandiu vero peccati mala, quia reos facit. [Augusfmus,
languor obluctatur saluti. Non enim alius in carne, Ambrosius] Videndum etiam quid inlersit, cum
et alius in mente, qtiia ego iri menle, etego incarne, dicitur lex spiritualis, quod praedictum est de lege
et magis sum in mente quaro in carne (224). Non Mosi; et cum dicitur lex spiritus : quod hic dicitur
enim sunt duae naturoe contrariae, ut Manichaei de lege fidei. Hoc interest quod lex Mosi dicitur
hienliuntur, sed ex utroque unus homo, quia unus spirilualis, ideo quia prohibet peccare, s.ed non di-
esl Deus a quo factus est homo. Mente igitur non citur spiritus, vel vitae, quia noit vivificavit, remis-
Consentio, carne concupisco. Semper itaque pugna sis peccatis. Haec autem dicilur lex spirilus vitae,
est in corpore mortis hujus, quia ipsa concupiscen- quia et peccari non vult, el a morte revocat; et quia

(218) Augustinus, ad Valerium, (225) Angustinus, Deverbis Apostoli.

(219) Id„ in eodem. (224) Id„ de ver. Aposl.
(2201 fd„ De verbis Apostoli. (225) Id„ in sermone de concup. carnis.
(221) Id,, contra Adaiiianlem, (226) Id„ De verb. Apost.
222) Id„ super Joan.
14S3 COLLECTANEA1N EPIST. D. PAULl.— 1N EP. AD ROM, 1434
spiritu, id esl mente credilur, et spiritus est qued A. hanc simililudinemmisit Deus Filium, ul sic dam-
creditur, elspiritiis esl cujus fides est. [Augusfmus, narel peccatum. Unde subdit: Etde peccqto, quasi
Hairao] Quasi dicat : Ideo nihil damnationis, lex misit Filium, et miftens,id est per hominem faciens
spiritus vitse,id est lex fidei, per quam vivificamur, cognoscibilemet visibilem, damnavit peccatum, id
quam spiritus ponit in corde, liberavit me. Quse est destruxit diabolum, de peccato, facto in carne
liberatip facta est in Christo Jesii qui per fidein Christi, id estpro pecCatoqnod fecit in carne Chri-
justificat, et sine cujus fide non est justificatio. sti. [Ambroshis.l Per hoc enim amisit domininm
llnde Uberavil?(227) A lege peccali et mortis, id retenlarunt animarum, sicut supra ostensum est.
est a consensuet operationepeccati, quaecst causa Vel, damhayit peccatum, id est debilitavitpecca-
mortis: quod non potuit tertia lex Mosi, Lex carnis, tum, id est fqmitempeccati procedenfemde pecca-
utprsedictum est, nonest Dei, sed peccali et mor- lo Adaedamnavit.Dicoin carne Chrisli, cum qua
tis, et haecreos facit; lex aulem Mosi sancta et Dei velus homo noster crucifixusest, sicul supra mon-
est, quseostenditmalum, sed non tollit; Iex autem stratumest. [Augusl.]Vel,damnavilpeccatumomne,
spiritus, quseest lex fidei et gratise, malum tollit. id est delevit, in carneChrisli; et-qualiter in carne
VEUS. 3-5, — < Nam quod impossibileerat legi, oslendit, depeccalo, id est pro eo quodfactus est
< in quo infirmabaltir per carnem, Deus Filium ^' hoslia pro peccalo. Portavit enim peccata noslra in
« suum mittens in simihtudineiri carnis peccali, et corpore suo super lignum, ibique delevit. [August.j
t de peccalo damnavit peccatum in carne, ut jusli- Ita hoc dicit, sicut in Veteri Teslamenlo peccala
t ficatiolegis implerctur in nobis, qui non secun- dicebaiitursacrificia pro peccatis, ita per eumdam-
t dnmcarnem ambulamus, sedsecundumspiritum. nalur peccalum. Uijustificatio legis, id est justitia
< Qui enim secundum camem sunt, quae carnis quam lex Mosi proraisit, impleretur, id est consum-
< sunt sapiunt; qui vero secundum spirilum sttnt, maretuf, innobis. Lex enim Mosi tantum praecipit,
< quaesunt spiritus sentiunt » sed lex spirilus implet, in nobis , dico, talibus, qui
Ndm quodimpossibile.Quomodoin Christo farta ' non ambulamus,actibus, secundumcarnem, etsi ali-
s!t liberatio, hic exponit. Quasi dicat : [Augusl.] quando eadaraus, sedsecundumspiritum (229). Non
Benedico in Christo Jesu nos liberatos, nam Deus ambulat secundum carnern qui.non agit opera car-
est in Chrislo Filio suo, et ita per eum polest nis; secundum spiritum ambulat qui juvatur spiritu
fieri lil.eratio nostra, quse non poterat fieri per in mente ne post concupiscenliaseat. Ecceduo di-
legem, et hoc est. NaroDeus Pater misit Filium, xit per Christum facta, scilicet peccatumdamnatum,
id est visibilemfecit Filium suum, id est sibi con- Q ( et justitiam impletam , ad quaeduo perficiendale-
Bubstanlialem: nori misilubi hori erat qui ubique gem dicil esse invalidam, addens, quod impossibile
esl : venit in Virgineni, qui ante in virgine eral, etc Quasi dicat:Damnavitpeccatum, quod, scilicet
quam creavit, elegit; quam elegerat, creavil; attulit damnare peccatum, erat impossibilelegi, naturali,
Virgini fecundilatein, rion abstulit integritalem ve- vel scriptae,impleviljuslitiam, in quo, id est in qua
niens in ulerumVirginis. Sedsi anleibi erat, quomo- re, scilicet in justificalioneimplenda, infirmabatur
dovcnil? quia ibi alio modocoepit esse quam anle lexpcr carnem,id est per carualesobservantias quae
erat. Fuitenim ibi perunioneninaturae,qualiter anle non poterant justificare, vel, per carnem, id est per
non eral. Ita eliam et in mundo erat, et inroundum fomilem peccali, scilieel per carnalitalem quaere-
38venisse dicitur, quia visibilis mumlo apparuit. bcllaktl, et audita lege amplius est iucitata , et sic
Misitdico, in similitudinemcarnis peccati, rionin infirmaesl lex litterseper carnem, et ideoei eral im-
carnem peccatricem, sed in ei similemper passi- possibile liberare a lege peccati et morlis. Qui enim
bilitatem, et mortaUtalem, et alios defectus (228). etc. Vere ambulans secundum carnem non est ju-
Caeteravero omnis hominum caro peccali est, sola stus, quia nec etiara ille qui esl secundum eam. El
iUiusnon est caro peccati, quia non cummater con- hoc est, qui enim secundumcdrncmsunl, id est qui
cupiscenlia, sed gratia concepit. Habet tamen simi-. D menle consentiunt carni, npn sunt justi. Cur non ?
liludinemcarnis peccati, quia esurivit, sitivit, dor- Quia sapiunt ea nutccarnissunt, idest intentiel cu-
niivit, ethujusmodi [Ambrositis].Licet ergo eadem riosi sunt in carnalibus, carnalia pro sunuriis bonis
caro Chrisli sit quaeet nostra, non tamen ita facta concupiscentes; qtiod repugnal justitiae. Qui vero:
est in utero, sicut nostra; est enim 3n utero sancti- Probat quod ambulans secundumspiritum est ju-
ficata, et nata sine peccato, et nec ipse in illa un- stus, quia etiam ille qui est secundumeum. Et hoc
quam peceavit. In pcena ergo simiUs est nostrse, est quod ait, ille qui est secundumcarnem carnalia
non in qualitate peccati; [Orig.] yenit enim ad cOr- sapif; qui verosecundumspirilumsanctum, vel, ra-
pus immaculatum,naturamquidemcorporishabuit, lionem sunt, consensu, 'id est consentiunt his quae
pollutionemtamen peccati quae ex concupiscentiae Spiritus sanclus docet, vel ratio insinuat, sentiunt
motti conceptaest, omnino non habuit. ldeo ergo. eaquwspiritus sunt, {Haimo] id est solliciti sunt ad
non erat caro peccati, quia non ex carnaUdelecta- ea implendaquaespiritus approbat.
tionenata; sedtamen eratsimilis, quia morlaiis. In VEIIS.6,.7. — <Namprudenlia carnis, mors est;
(227) Augiistinus,De verb. Apost. (229) Id„ De cod.
(228) Id„ De verbis Aoostoli.
U3S/ PETRI LOMBARDI 1456
t prudenlia autem spiritus, vita et pax, quoniamA j^ ctantur; Deoplacerenon possunt. Vos aulem.Verba
t sapientia carnis inimica est Deo. Legi enim Dei ad ipsos Romanos converlit, et quod esse in carne,
t non est suhjecta, nec enim potest. i non vita, sed vitio inlellexerit, oslendit. Quasi di-
Nam prudenlia carnis. Quasi dical : Vere ille qui cat : Qui incarne suht, non placent Deo, vosautem,
sapit ea quaecarnis sunt, non est justus. Nam pru- o Romani, non ettis in carne, id eslnon facilis -cpe-
denliacarnis est mors aelerna, idest dignus est mor- ra carnis. [Ambrosins]Quasi dicat: Non pro vobii
te seterna, qui habet prudentiam carnis; quod est dictum iUudest superius, sed eslisin tpiritu, id est
cum studiosus implet quae carnis sunt, appetendo in his qusesuadet ralio, ita tamen hoc dico, sispi-
bona temporalia, et fugiendo mala; et cum naturas ritus Dei habilat in vobis.Ecce hic docet quoroodo
rerum tantum sequitur; quodest grave peccatum. quis ambulet secundum spiritum, scilicet si habeat
Prudentia autem ideo dicilur, cum res stulta sit,- spirilura Dei. Et nola quod ambiguedixit hoc, quia
quia ita videtur ssecularibushominibus. Prudentia in legem inducli nondum perfectse erant fidei, sed
carnis est mors. Prudeniia autem spirilus', quaeest spes est proficiendi. Si quis aulem. Quasi dicat: Si
cum studiose quis agit spiritualia , est vita, id est quis habet spiritum Dei, non est in carne. Si quis
causa vitaein futnro, et hic pax mentis, vel est vila autem non habet spiritum Christi, id est Dei, quia
et pax, id est vita cum pacequaeeril in fuluro. Vere B ; etiam idem est spiritus Dei :et spirilus Christi, Ide
prudcnlia carnis est mors, quia sapientia carnis , nonest ejus, idest Christi meinbrum.Ecce unde est
scilicet quse adeo intendit carnalibus, inimica est secundum carnem ambulare, ex eo scilicet quod
Deo, id est qui sapit secundum carnem, inimicus quis non habet spiritum Chrisli, quod esl dum viyit
est Deo , quem sibi 'fineinnon constituil, vel quia secundum sensum carnis, vel secundum gesta car-
niJ putat Deum posse praeter quod in naturis rerum nis, id est dum mente consenlit carni, vel ejus ope-
videtur [Ambrosius]. Et vere inimica est Deo, legi ra actum explet. Secundum qtiseduo supra distin-
enim Dei nonest subjecta,scilicelsapiens secundum clum est, inter ambulare secundumcarnem, et esse
carnem, bonis institutionibusDei non obedit (230). secundumcaruera. Si aulem. Qttasi dicat : Qui non
Nota quodhtec numerandodeterret a carnis obedien- habet spiritum Christi, non est ejus, sed si Chrislus
lia, etyere non est subjecla legiDei, nec enimpotest invobis est, qui est idemcura Spirilu sanclo. Quod
esse subjecta. Quid est non polest? Non horao po- est dicere : Si spiritus Christi in vobis est, corpus
tesl ? non anima polesl ? non ipsa caro, quae Dei quidemmortuumesl propter peccatum, spifitus vero
creatura est? potest utique : sed prudentia carnis vivitpropterjuslificalionem,id est licetboc sit quod
nonpotest; id est nalura polest, vilium nonpotest. corpus est mortuum, tamen spiritus vivit.[August.J
Sed medicus ad hoc venit ut pellat vilium. Venit' Nota quod non ait mortale, sed mortiium ; mortale
enim Salvator ad genushumanum, nullurti sanum quidem fuit ante peccatum, id est potens mori; sed
invenit, id est magnusmedicus venit, ad sanandum pOstpeccatum fuit mortuum , id esl habens in se
vitiutn, quo sanato, reparata est natura, etdicitur necessitatemmoriendi.Et ideocongrue addidit, pro-
hoc contra Manichseosqui volebant aliam contra •pterpeccatum, scilicet originaie.Unde eslhaecmor-
Deuminducere naturam mali, hoc verbo Apostoli talitas, vel, niortuum est propter peccalum, scilicet
suum confirmanteserrorem. Sed unus homoeadem- vilandum, propter hoc enim hsecinfirmilas reser-
que natura, a bonoDeocondita bona, quaeherisa- vatur, ut per hanc pcenamquara senlil, magisti-
piebat secundum carnem, hodie secunduut spiri- meat peccare. [Ambrosius] Vel noraine corporisto-
lum sapil, qusedum vitium hab.etnon potest sub- tum hominemsignifieat, sicut propheta Ezechiel,e-
jici Iegi Dei, sicut claudicatio non potest subjici conversototumhominem animaenominesignificavit,
rectse ambttlationi. Tolle vero claudicationem, dicens : Anitna qumpeccaverit,ipsa morielur(Ezech.
et videbis rectam ambulationem.Ita excluso vitio, -xviu). Qui autem in peccatis mortuus prius erat,
sanata est natura. Quid autem per singula immo per gratiam spiritus poslea vivit. Et esl sensus : Si
ror? n spiritus Christi in vobis est, licet corpus mortuum
YERSI. 8-11. — < Qui autem in carne sunt, Dco est, id est homo morluus fuerit, propter peccatum,
< placere non possunt. Vos autem in carne non es- idestin peccatis, spiritus tamen, id est anima quae
< lis, sed in spiritu; si tamen spiritus Dei habitat fuerat impia, vivit, quia Deo, qui est vita, jungi-
< in vobis. Si quis autem spiritum Christi non ha- tur. Et hoc propter justificationem, id est peccalo-
< bet, hic non est ejus. Si autem Christusin vobis rum remissionera quse est ex Spiritu sancto.
< est, corpus quidem monuum est propter pecca- Quod si spirilus etc Quasi dicat: Hocjam est vobis,
< iiun; spiritus vero vivit propter justificationem. quod spiritus, idest anima vivit per justitiam. Quod,
< Quod si spiritus ejus qui suscilavitJesum araor- id est sed si spiritus ejus, id est Dei Palris, qui su-
t tuis,habit,'.tinvobis,quisuscitavit JesumChristum scitavit Christum a mortuis. Haecest causa, quare
t a mortiiis yivificabit et morlalia. corpora vestra, suscitabit alios, quia Christus suscitatus est. Habi-
t propier inhabilantem spiritum ejus in vobis. i lat in vobis,,dico quod qui hoc poluit, scilicet qui
Qui autemin.carne sunt, id est qui 'post concu- suscitavit Christum Jesum a morluis, sicut -tli-
piscenlias carnis eunt, et carnis volupl.alibusdele- cttim est, vivificabit, et, id est eliam, corpora
(230; Augustiaus, De vc.rbisApostoli.
 1437 COLLECTANEA TN EPIST D. PAULI. — IN EP. AD ROM. 1438
39 vettra, id est impassibilia et immortalia cor- A et isla ineffabilisest. Ideoquesicul Pfophela.de Fi-
pora vestra (231); mortalia, non ait mortua, quae lib loquens ait: Gcnerationemejus qtjis enarrabit?
modo sunt, cum et supra dix-issetcorpus mortu- (Isa. LIII) ita de Spirilu sanclo yerissime dicilur;
um; sed ait mortalia, quale fuit corpus hominis Processionem ejus quis enarrabit? Haec ergo tri-
eliara ante peccatunf. Tunc enim mortale erat, sed nitas unius ejusdemque subslantiaeest, quia Filius
non mortuum, quia polerat mori si peccaret ho- non de aliqua materia esl, sed nec de nihilo est, sed
mo, sed rion habebat in se necessitalem morieiidi, de quo genitus est, et Spiritus sanctns non de ali-
sicut hoc corpus nostruui potesl essesegrotabile, qua raateria, vel de nihilo, sed inde est unde proce-
quaravis non sit aegrtim, et ita illud corpus jam dit.Ergo, fratres, etc. Quasi dicat: Quia haecbona a
tunc erat mortale, sed propler peccatum factum spiritu habemus, ex carne autem non est nisi mors.
est mortuum, id esl necessario morituruin. Ante VERS.12-14. — <Ergo, fratres, debitores sumus
peccaturo ergo corpus erat animale, scilicet quod <spirilui, non carni, ut secundum carnem vivamus.
uon necesse esset mori, modo mortuum est, seili- < Si enim secundunvcarnem vixeritis, moriemini;
cet quod necesse est niori, Animale, idem est quod < si antem spiritu facta carnis riiortificayeritis, vi-
mortale. Bene ergo ail, mortalia, et nOn ait mor- < vetis. Qtiicunqueenim spiritu Dei aguntur, hi sunt
tua, quia in resurreclione, cum mortale hqc induet B < filii Dei. »
immorlalilalem , non solum necessilatis moriendi Ergo, fratres, debitores sumus spirilui, id cst,
quam modo habet, sed nec eliam morlalifas, quam ex deWtoservire dcberaus et obedire«Spiritui san-
corpus animalehabuit ante. peecalum, remanebit, cto , vel rationi, non carni, ila , ut secundumcar-
et hoc fit non pro nostra dignitate, nec propter nem vivamus, id est secundum carnis yoltiptatem,
nostra merila, (252) sed propter spiritumejus inha- etsi necessaria ei ministrare debeamus, quia caro
bilaniemin nobis, id est propter suam misericor- non est malum. Crealura enim Dei est, et ab eo
diam , per quam Spiritus sancti gratia habital in condita, a quo anima, nec illa est pars Dei, nec
nobis. Evidentissime apparet, sed non tanlum spi- illa. Tota euim Trinitas est unus Deus, summe
ritus, sed et corpoiis mortem propter peccatum ho- bonus. Anima yero magnum bonum est, non la-
minem meruisse, et per Spirilum sanctum utrum- men summum. Item caro nec summum Jbontim,
que liberatum a Cliristo. (253) Dono namque ejus nec raagnum est, sed parvum. Anima ergo vivens
quod antmae datur, id est Spiritu sanClo, non so- inter summum et parvum bonum, idest inter
ltus anima cui datur, salva et pacala, et sancla Deum et carnem, inferior Deo, et carne stiperioi
fit, sed eliam ipsum corpus vivificabitur, eritque „ debilrix est Deo, ut secundum eum viyat, non
in nalura sua mundissimum. Et est hic evidentis- carni, ut sectmdum carnis delectationes yivat:
simum testimoiiiumde resurrectione, et lam prae- quod non est faciendum. Si enim tecundum car-
clara et aperta senlentia, ut non expositore, sed nem vixeriiis moriemini. [Ambrosius.] Hoc idec
lectore indigeat. Et notatur hic quartus actus ho- dicit, quia cx sensibus corporis vitia nascunlur
minis. (254)In hac namque Aposloli serie quatuor qtiae carni deputanlur. Si autem morlificaveritii
hominis actiones designantur. Prima fuit ante le- facta carnis, id est si penilus alijecerilis quse carc
gem, secundasub lege, terlia sub gralia, quarla voluptuose exigit, et hoc Spirilu sanelo; quod mox
in vita aeterna. In prima actione ante legein, nulla determinat nbi ait, spiritu Dei, vel spiritu nostro
pugna est cum voluptaiibus hujus saeculi; in se- quod tamen non est nisi agente spirilu Dei, si hoc,
cunda sub lege, pugnamus, sed vincimur; in ter- inquam, feceritis, tiiuefis, hic in justitia, in futuro
tia, pugnamus et vincimus; in quarta, non est in gloria. Hoc est enim opus nostrum in hac vita,
pugna sedquies, et pax seterna, quia nobis subju- scilicet aeliones carnis spiritu mortificare, non con-
gatur nostrnra inferius, quod ideo non subdebalur, cnpisceiitiis ejus consentiendo, et ipsas etiara con-
quia superiorem nobis Deum deserueramus. (235) cupiscentias rainuendo, et ne se extolleret hiimanus
Attendeeliam quod Spirilus sanctus et spiritus Pa- D ] animus, vel spiritus, et se ad hoc sufficientemja-
tris est dictus, ubi legitur: Si aulem spirilus ejus . claret, subdit: Quicunqueenim dgunlur. Quasi.di-
qui tusciiavit Chrislum; et spiritus Fihi, ubi legi- cat: Quod facere potestis, qui filii estis, et vere.
tur: Qui autem spirilum Christi non habet, quia Qui eriim aguntur, id esl regunlur, spiritu Dei, non
Spiritus sanctus de utroque procedit. Non enim suo, non lege minante, praecipiente, promiiteiite,
duo sunt Spiritus sancti: unus Patris et alter Filii, non adjuvanle, hi sunt filii Dei, id est ex dileclione
sed potiris unus Patris ei Filii. Sicut ergo Filius -servientes. Vel aguntur dicit, non regunlur, ut ma-
non est a seipso,'sed ab illo de quo natus est: ita gnura gralise effectumostendat. Plus est enim agi
et Spirilus sanctus non a seipso est, sed ab illo de quam regi. (236) Agi enim dicimus aliqiicm quasi
quo procedit, id est a Patre et Filio. Disfmguere vix aliquid agenlem; regi aliquem diciro.us, quasi
autem inter illam generationem, et hanc proces- aliquid agentera. Qui enim agitur, agerevix aliquid
sionem nescio, non valeo, non sufficio,quia et illa, intelligitur; qui aritem regitur, aliquid agil, et ideo
(251) AugustLDe baptisnio parvulorum. (234) Augusliniis in psal. cxvni.
(252) Id„ De baptismo parvuloriim. (235) Jd„ contra Maxiniiaiuim.
(253) Id„ D.evera religione. (230) Id., in lib. senlcn. Prosperi.
H39 PETRI LOMBARDI 1440
agilur ut recte agat. (237) Ut ergo multum prsesti- A l est amor meus? (Mul. 1) Et est servus quitimet
tisse gratia Salvatoris intelligalur, dixit, aguntur, poenam, sed non diligit juslitiam. Et quia de timo-
non ut nil agant, sed quia impetu gratiseagunlur, ribus fit menlio, sciendum est praeter naturalem
vix tamen ut agant. Nam tanto magis eflicitur quis; timorem qui omnibus inest, quatuor esse timores,
filiusbonus quanto largius datur ei a Patre spiritus scilicet mundanum qui malus est, nec a Deo.est;
vel sanclus bonus, quo agitur et agit, et sic benei et servilem, qui bonus est el a Deo, sed non suffi-
agit, si a bono agitur. (238)Quandoergo non agit, ciens; el initialem, qui bonus est et sufficiens;
vel noh onuiino faciendo, vel non ex charitate fa- et caslura, qui bonus est et perficiens, de quo hic
ciendo, oret ut quod nondum habet accipial. agilur. Ipse enim gene-ralnos filios
VERS.15. — < Nonenim accepislisspirilum ser- VERS.15,16. — < In quo clamamus, AbbaPaler.
< vitutis iterum in tiroore ; sed accepistis spiritum <Ipse enim spiritus testimoniumreddit spirilui no-
< adoptionisfiliorum. i < stro quod sitmus filii Dei. i
Non enim, etc Quasi dicat :lFilii esse debelis et In quo. Quasi dicat : Dedit spirilum adoplionis.
non servi. Non enim accepisds ilerum, ut olim in in quo, id est per quem nos liberi, de utroque po-
lcge, spiritum servilutis in timore, id est spiritum pulo in Ecclesia collecli, clamamusinlense, sciljcet
qni vos invitos timore poenaeservire faciat. Sed "* non ingrali. Clamor iste cordis est non lahiorum,
accepisds spiritum adoplionis filiorum Dei, id est iutus sonat auribus Dei, qualiter Susanna clauso
Spiritum sanctum datorem bonorum per quae fifii ore labiisque immotis clamabat. Judaeiquidem cla-
fiunt, quod est ex misericordia Dei. (239) Cave ne mabant : Abba; gentiles vero, Pater. Quod tamen
ex eo quod ait servitutis, et spiritum adoptionis, idem est. Abba enim Hebraice, Pater Latine dici-
diversum inlelligas spiritum, cum sit unus alque tur; sed propter sacrameiitura, utrumque posiiit
idem spirilus, ille duntaxat, qui immunitale Tri- Aposlolus. Sicul et Marcus utrumque Domimimin
nitatis Spiritus sanctus accipitur. Quod Apostolus passione dixisse commemorat. Et fortasse Dominus
etiam ostendil dicens, iterum. Idem ergo spiritus propter sacrameritumEcclesiaeiiisinuandumulrum-
est, sed propter diversa opera dissimiliter accipi- quedixil, cui faclus est angularis lapis, venienti
tur, ut JEgypliis spiritus irae dicitur, quibus aqua partim ex Hebrseis, ad quos pertinet,.Abba , par-
divisa spiritu nocuit; filiis Israel non dicitur irae, tim ex genlibus, ad quos peitinet, Paler, 40 Qtiia
quibus aqua divisa profuit. Similiter spiritus timo- Ecclesia esl de utroque populo in uiio angulari
ris dicitur esse Judaeis, quia eodem spiritu in quo lapide collecta, qui fecit utraque uiium, ut untis
tabulis lex scripta est, fimor incussus est eis, qui _, esset grex, et unus pastor; cui Et?clesisebonus
gratiam nondum intelligebant de sua infirmilate, magister compatiens in se ostendit filios ejus, sci-
et peccalis per legem convicti. Spirilus autem liber- licet marlyres, non debere desperare, si qna forte
talis dicitur esse his quibus impartitur ejus opere tempore passionis eorum, ex humana fragilitate
gralia, et regeneratio in vitam valens aeternam, id tristilia irrepil cura eain vicerint, voluniali suae
est fidesquaeper dileclionemoperatur (Gal.v) (240), .praeponendovofuntatem Dei. Eleganler ergo, et
non per tiraorem, non formidando poenam, sed 4ion frustra duarum linguarum verba posuit, et
amando justiliam. Undeest ergo ista dilectio, nisiet idem significaiitia propler universuni populura,
unde ipsa fides,idest a Spiritu sancto ?Nonenimesset qui de Judaeiset genlibus in unitatem fidei voca-
in nobis nisi diffundereturin cordibus per spiritum. tus est.
Charitas autem Dei dicta est diffundi in coiilibus; Ipse enim, etc Quasi dicat : Yere filii sumus, hoc
nostris, non qua nos ipse diligit, sed qua nos facit enim recognoscere facit spiritus, scilicet nostium
dilectores suos, sicut,juslilia dicitur Dei, qua nos: spiritum. Et hoc est : Ipse enim Spiritus sanctus
justi ejus munere eflicimur,et Dorainisalus, qua uos; . teslimoniumreddii spirilui noslro, id est recogno-
salvat; et fides Christi, qua nos fidelesfacit. (241) scere facit mente nostra, dum per eum facta remis-
Unus ergo spiritus est qui duos timores facil. Duo U i sione non agimus, de quo quodsumusfilii.Dei, [Aih-
enira timores hic insinuantur, unus qui est in per- brosius] (243ihocfacit cognoscereSpiritus sauctus,
fecta charitate, scilicet timor castus, alter qui non dum scilicet in Ecclesia fit remissio peccatorum in
est in charitate, scilicet servilis, in quo quamvisi : Spiritu sanclo, quam remissionera cum Trinitas
Deo credatur, non tamen in Deum : etsi bonum fiat, faciat, proprie tamen ad Spiritum sanctum intelli-
tamen non bene. (242) Nemoenim invilus bene fa- gilur perlinere, quia Spiritus communis est Patri
cit, etiam si bonum est quod facit. Hi autem duoi et Filio, amborumqueunio, per quem fit societaset
timores faciunt duo genera servorum. Est enimi unitas, qua eiiicimuriinum corpus unici Filii Dei.
servus qui esl et filius, qui timet dominum et ho- (244) Unitas enim nos compaginat,quam facit cha-
norat patrem. Unde per MalachiamDoininusait: ritas, et charitas non est nisi a Spiritu sancto. Ergo
Si Dominussum, ubi est timor meus? Si paler, ubii spirilus est qui vivificat, quia viva facit membra :

(257) Auguslinus, De cor. et gra. . (241) Augustiritis,siipcr Joan.

(238) Id„ in psal. cxvin. (242) Id„ iniib. Seiilenliarum Prosperi.
(259) Id„ in lib. QtiestionumExodi. (243) Id„ De blasph.
(210) Id„ Dc spirilu et lilteia. (244) Id., supcr Joanncm.
 1441 COLLECTANEAIN EPIST, D. PAULI. .^IN EP, AD ROM. 1442
nec viva facit, iiisi qtisein corpore quod vegetat in-- A est suflicientes, si districte ageretnr nobiscum,\ad
venerit, sicut spiritus hominis rion vivificat mem-- pronierendam futuram glcrianii Tribulatio riamque
brum, quod separatum invenerit a corpore. Haec c est cum finej merces sine fine erit, et mtilto major
dicuntur ut amemus unitatem,' el limeamus sepa-- erit tibigloria, quam hic labor. Quce gloria etsi
rationem. Nil enim sic debet Christianus formidaree nunc occulta sit quam oculus non vidit* nec auris
quam scparari a corpore Chrisli, propter hanc so--'"' audivit, tamen revelabitur omnibus, bOniset maUs,
cietatem Spiritus sanctus descendit super viros con-.- non quidem esse in malis, sed tantum esse in no-
gregatos in unum, qtii et omnibus linguis loculii bis, bonis. Ecce hoc facit spiritus quod merita non
sunt, quia per linguas consonantior est socielass possunl. Revelabitur, et vere, quqd probal auctori-
humani generis. [Ambrosius] Spiritus ergo testi- tate exspectantium. Nam exspeciatio creaiurm, etc,
lhonium liliorum Dei reddidit, cum dono spiritus inl usqueibi, spe enim saivi. (247) Hoc capitulum ob-
eis signum paternum videtur. scurum est, qtiia non satis hic apparet, quid nunc
VEUS.17-19. — t Si autem filii, et hseredes, hse- vocet creaturam. Dicilur autem secundam catholi-
< redes quidem Dei, cohaeredesautem Christi, sita-- cam disciplinam creatura quidquid fecit etcondidit
< raen eompatimur,utet glorificemur".Existinioenimi Deus Pater per Filium, qtii fton potest appellari
< quod non sint condignsepassiones hujus lempo-- B creatura, quoniam per Christum facta sunt omuia.
< ris ad fuluram glorianvquae revelabitur in nobis. Hic autem videtur ostendere esse diversa, crealu-
< Nam exspectaiio crealurse revelalionem filioruml ram et filios, cuin dicit, creatura exspectat revela-
< Bei exspectat. i (245) tienem filioritm, el, creatura liberabitur a servitute
Si qulem, efc Quasi dicat : Filii sumus, hoc au- corruptionis,inlibertalemglorimfiliorum Dei. Qtiasi
tem est quod non est parvum, vel leve. Si enim filiii -non simus nos creatura, sed filii Dei. Item dicit,
sumus et hwredes, id esi ejusdem glorisepafticipes,, omniscreatura ingendscit, et parturit usque adhuc,
hmredesquidemDei, quia ejus fruemur beatitudine,, non soliini autem illa, sed et nosipsi, tanquam aliud
tohmredesautem Christi, in quo et cum quo bealii simus nos, aliud omnis creatura. Sciendum ergo
erimus. Unde dicitur, quia similes ei erimus. quod nosipsi dicimur creatura et filii, sed qtiod
Nota quod cum hseres dicatur, cam jam haereditas i sumus crealura, apparet; quod autem filii Dei,
mprte decessoris firma teneatur, nec alio modoi nondum apparet, sicuf Joannes ait: C/iarissimi,/i/ii
possit intelligi, hoeres-secundum quod dicilur hu- Dei sumus, sed nondutn apparuit qidd erinius ; cum .
manis legibiis, nos tamen heeredes Dei dicimur, ett awfem apparuerit ei similes erimus (I Joan. ni).
si non decedat, quia haereditatemselernam nos filiii [Augustinus] Distincteergo nunc ante gloriain illaih
"
spohsi, el sponssesperamus qnam in futuro possi- qua apparebit quod sumus. Yocamur creatura se^
debimus, non Patris morte, qui mori non potest, , cundum quod modo anima et corpore dolemus, dum
qui est haereditasnostra. (246)Yelpolesl flici, quod| facla carnis per abslinentiam roortificamus, dum
decedel sectindum modum cognitionis, quo ntinc; adversorum aculeos per patienliam sustinemus,
cognoscitur a nobis, Nunc enira ex parte cognosci- quales nunc apparemus. Filii autera Dei dieimur
nius, et per speculum videmus. Decedet ergo ut; seeundum adoplionem, et secundum quod futuri
lunc non videatur per speculum in aenigmatesictit; stimus, quando apparebit quid erimus, quod nunc
nunc, sed facie ad faciem. Potest eti;.m dici quod[ adoplione meremur. Itaque non iiaturae alterius ,
Chrislus caput nostrum in passione decedens, nobisi sed allerius qualitafls diversilate a"crealtira filios>
reliquit pacis ecclesiaslicaepossessionem, sicut ipse! quasi distinguens ait ; Exspectatio creaturae, jd est
ait: Pacem meamrelinquovobis(Joan. xi\). Alteride. exspeclans creatura, exspeclat. Quasi dicat: Assi-
ciiam quod Christus haereditas suorum est, et ipsi due in aclu exspeclandi cst; geminatio namque aa-
hsereditas ejus. Unde : Dabo iibi genteshwreditatem siduitatem notat. Exspectat, dico, revelalio..em fi«
(Psal. n). Et econverso, Dominus pars hwreditatis liorum Dei, id est qnando apparebit qualis fufura
tnemet calicis mei (Psal. xv). Sed quo merilo su- p] est. Non enim creatura reVelationem naturae alte-
mus haeredes? Ecce , si iameti compalimur. Quasi. rius exspectat, sed ipsa qualis nunc est, e^spectat
dicat: Dico quod sumus cohaeredesChristi, si ta- quando sit qualis fulura est, ut si diceretur, ope-
men cornpatimur,id est ad ejus simiHtudinempati- rante piclore subjectis sibi coloribus, et ad opus
mur, quod perlinet ad illnd, quod supfadixerat, si ejus paral:s exspectatio colorum manifeslationem
facta carnis mortificaveritis.Mortificareautem faeta imaginis exspectat, nunc quia lunc alii ernnt, aut
camis, nemo potest, unde erit vita sine molestia, nori colores erunt. Sed quia aliam dignitatem hahe-.
cui necessariaestpalientia. Patimur dico hac inten- bunt. Vel siinpliciter creatura dicuntur boni, eo
tione, ut glorificemur.Existimo enim, quasi dicat: quod liianentin crealioue Dei; vel iidem boni per
Dico si compatimur, et patiendura est pro gloria excellentiani dicuntur crealura, quia sunt causa
habenda, existimo enim, id est scio , quod pas- omnium. Haecergo creatura exspectat, quianomjum
siones hnjus temporis, id est temporales et mo- apparet quod est, reyelationem filioruiriDei,etidco
manlaneae simul oiitnes , non suM condignm, id OuiniatolerandaBiint,utilludoblineatquodexspecU.t.
(245) August., De 85 Qmest. . (247) ld„ De 83 Quaest.
(24G)ld., super Joaniiein,
UJ3 PETRI LOMBARDI 1444
VEBS.20-23. — t Vanitati enim crcatura sub- A berabitur, ut nos apostoli, qui jam filii sumus, et-
< jecla est, non volens, sed proptcr etim qui sub- si nonduni apparet quid erimus, liberabitur dico,
< jecit eam in spe, quia et ipsa creatura liberabi- a servitule corruptionis, vel inlerius, [Arabrosiui]
< lur a servitule corruptionis in Iibertatem gloriae id est a cura quserendiviclum, et vestitum, et alia
< filiorum Dei. Scimus enim quod omnis creatura quibus servitur nostroemortaUtati, veniensin liber-
< ingemiscit et parturit usque adhuc Non solum tatem glorimfiliorumDei, id est in gloriosamliter-
< autem illa, sed et nosipsi primitias spirilus ha- talem quam habebunl filii Dei. Et haecomnia per
< benlesel ipsi intra nos gemimus adoptionem fi- spiritum fierit.
< liorum Dei, exspeclanles redemplionemcorporis Scimusenim, quasi dicat: Yere creatura subjecta
< nostri. i est vanitati, non volens. Scimus enim, quasi dicat:
Vaniiali, etc Procede prius secundum illam Exsperto credite, quod omnis creatura ingemisdt.
senlentiam, ubi per crealurain accipiuntur boni. Omnis creatura dicilur homo, quia oninis creatura
Quasi dicat: Creatura exspeclat, et necesse esl ei in hominenuraeralur, non quod in eo sint omnesan-
exspectare, quia vanilali' subjecia es'-. Et potest geli, et siipereminentesvirtules, ct ccelum,et terra,
exspectare, quia non araat vana, quse sunt omnia ct raare, ct oiimia quaein eis sunt, sed quia oranis
iiiundana. Et hoc est quod ait : Vanitali elenitn B crealura est, vel corporalis, vel animalis, vel spiri-
crealura, id est boni, subjecta est rion volens, [Au- lualis (248). Corporalis per loca tenditur, animalis
guslinus] idesl non amans isla caduca qusevana vivificat corporalem, spiritualis regil animalem. Et
sunl. Unde Salomon : Vanilas vanitatum et omnia tuncbene regit, cum seipsamDeoregendam subjicit.
vanilas (Eccle. i). Omnia enim quse nascunlur in- Hsecautem omniscreatura in homineest, quia homo
firma, el coraiptibilia stint, ac per hoc vana, quia inlelligitspiritu, ut angeli; et sentit anima; et cor-
stalum suum tciierc non possiinl. Corruptio ergo poi'e Iwealiterest, et movetur. Omnis igitur creatnra
ipsa eslvanitas, euisubjecla est creatura. Dicosub- in homine est, quia intelligil, vivil, corpus habet;
jecta esl vanilati, sed lau.cn patienter ferens pro- sed non lota in ipso est, quia sunt proelereum, et
pler eum qui subjecit eam in spe, id est patienler angeli, el alia quseinleUigunt, vivunt, et sunl. Si-
suslinet sciens Deuiii subjecisse ad eoriservationeui mile dictum est, omnis"homovidet solem, sed non
humililalis, sed non sine solatio spei hujus, sciliect totus, quia ocnlus tantura. [Haimo.] Omnis ergo
quia el ipsa creatura tiberabiturin fuluro, ut Chri- creatura, sed non tota, id est homo qui habet com-
slus caput noslrum jain liberatus est. Vel, vanitati raunionem, cum omiii crealura pro sua dejectione,
enirii, etc Sicul supradictum esl, creatura dicitur Q ingemiscit. Quasi dicat: Seroper in hoc nova est,
quidquid modo in nobis dolet, id est nosipsi secun- quodnotat per inchoativumverbuin, el prodesiderio
dum quod corpore et aiiiraa dolemus. Quseutique patrise coeiestis.Parturil, id est cum dolore opera-
creatura est dum carnem moiiificamus per jejunia lur, quasi dicat, pro irriguo inferiori el superiori, in
et adversa. Et hseccreatura, ut praediclumest, ex- labore est et in sollicitudine. Et hoc, usque adhuc,
spectat modo quod erit in fttturo. Quasi dical: id est usque ad mortem. Yel, usqueadhuc, quia ila
Necesseest exspectare, quia creatura, [Atigiistinus]' omnes proccedentespatres fecerunt, usque in prsc-
id est homo qui modotariliiui creatura videtur, va- sens. Yel, usque adhuc, dicit, quia etsi aliquis in
nitali subjecta est, et hoc nolcns, id est non spontc sinu Abrahaejam constitutus dolere destitit, lamen
Homoquippe sponte peccavit, sed non sponte dam- in illis qui nondum sunt liberati, omnis crealura in-
nalus est. Peccatum itaque fuit sponlaneum; con- ,gemiscitet dolet adhuc, sicut et quoeprsecessit,quia
tra praeceptumfacere verilatis, sed non sponte fert in his qui nonduro sunt Hberati, oroiiis dolor est
pcenampeccali. Luif enim meritas pcenas, peccali propter spirilum, et animam et corpus. Cum ergo
vero pcenaest quod subjicifur fallaciac. Dico quod omnis hoino ingemiscit et dolet, oiniiis creatura in •
non est subjecta sponte; sed propter eum qui subje- gemiscit el dolet.Nonenim hac universaliloculione
cit eam, id est propler jusliliam et clementiam D colligitsingulaomniiimgenerura, sed genera omnia
cjus, qui et peccatum punit, el peccantem sanare singulorum. Non solum aulem creatura Ula inge-
jntendit, qui eam subjecit in spc, hac utique; quia miscit et dolel, sed et tws ipsi apostoli,qui majores
ipsa crealura liberabitur, sicutnos apostoli. Per hoc alii sumus, per hoc quod primitiasspirilus habemus,
enim quod non ait simpliciter ipsa, scd, et ipsa fa- unde subdit,- nos dico, habentesprimUiasspiritus,
cit intelligi, quod nec de ipsis desperandum est, id est Spiritum sanetum, et tempore prins et caele-
qui nonduni crediderunt, quia et ipsi crediluri sunt, ris abundaiitius : nos inquam, et ipsi inlra nos, vel,
el liberabuiitur, qui nondumsunt filii Dei. Sed lan- in nobis gemimus,et est sensus : Non solum autem
tum creatura modo dicuntur, cum 41 nondum gra- creatura illa dolet, id est non solum in hominecor-
tiam adoptionisrecepertint.Homoenimsigillo imagi- pus, et anima, et spiritus dolent ex difficullatibus
nis'propter peccatum amisso reniansit lantumraodo corporis, [Augustinus]sed et nosipsi, scilicet apo-
crealura. Et ipsa titique creatura, quaemodo ita vo- sloli, prinlitias spiritus habentes, quorum jam spi-
catur cum nondum esf fihorum fornia perfecta, li- ritus quasi in sacrificium oblati sunt Deo, et di-

(248)Aug., De.85 Qusest.

 J445 COLLECTANEAIN EPIST. D, PAULI. — IN p, AD ROM. 1446
vino charitatis igne succensiy gemimus in nobis A ..<slram. Nairiqiiid oreinus, sicul pportet, nesciniUs;
ipsis, prseter corpus, itLest excebtis corporis ihole- < sed ipse spirittis postulat pro nobis gemUibusine-
stiis suspirantes seternseJerusalem. Nos dico,ea:*pe- t narrabiiibus. i
ctantes, secure et fortiter, nec dilatione, «ec adver- Spe enim. Quasi dicat: Diii qnod exspectamus, et
sis fracti, adoptionemperfectam filiorum Dei,"idest ; rion diffidenter; nam certi sumus, quasi jam salvi
ut eorpus eliam beneficiumadoptionis accipiat, et ex simus. Et hbc est, spe enim, quasi quodam merilo,
omni parte filu Dei sint. Haecenira adoplio.quaejam salvi, non dico siropliciter sumus, sed, facti
iumus;
facla est in his qui cfediderunt, spiritu non corpore non enim a nobis est sajus. Hsecideo dicit
spe nos
facta est. Nondum enim corpus reformalum est in esse salvos, quia nondum res est, et ita adhuc sub
illam cceleslemmutationem, ut spiritus jam mutatus vanitate sumus. Spes autem. Quasi dicat:
Spes sal-
est, feconciliatione fidei ab erroribus coriversus ad vat, hsec autem non est de re visibili. Et hoc est:
Doinimiin.Ergo etiam in his qui crediderunt exspe- . Spes autem qumvidelur, id est res sperata
quseyide'
ctatadhucadoptionemcorporis. Deindequid dixerit tur, nonest spes, idest non estsubjecla spei virtuti,
adoptionem exponit scilicet, redemplionemcorporis quse noii est nisi de non apparentibus; et vere non,-
noslri, scilicet ut ipsuiri corpus redimatur a inorta- quia qua ratione videretur spes haec? et hoc est.
litate, quod prius emptum fuit a peccato. [August.] B Nam quod videlquis, quid sperat ? id est cur vel qtio-
Yel, nosipsi apostoli miseriam habentes, tit alii ge- modo sperat, id est dicitur sperare ? quasi dicat :
mimus in nos, vel in nobis ipsis carne et menle, Nullo modo. Hoc ideo dicit ul majus meritum
spei
quia in nobis est, uride gemimus, non solum pro videatur, et ideo debeat salvare, Si auiem. Quasi di-
aliis. cat : Quod videtur non speratur, sed potius quod
Hoc capitulum si ita ul traCtatum est aperiatur, non videtuf; si autem hoc est, id. est si speramus
non incidimiisin illas molestias, quibus plerique ho- quod non videmus,cresCit boc iheritum, dum fer pa-
mines contra catholicaiii disciplinam quaedamdi- tienftam/quse-est adversorum, diu exspeclamus,ad-
cere cogantui». Scio enim vanos haeretiCosde hoc huc in vanis agentes quaesub sole stint. Et ideo ge-
capittilo multa impia et inepta jactasse, quia enim mimus quia patienles adversa exspectamtis qupd
Aposldlus universaliter ait : Omnis crealura inge- nonvidemus, et hsec omnia nobis sunt fexspirilu.
miscit, etc Dicuhl quidam, ut Origenes, quodetiam Similiterautem. Quasidicat : Non solum in prsedi-
dignior crealura, id est summi angeli sublimesque clis adjuvat iios spiritus; sed similiter, id est per
virlutes doleant et geraant, anlequam liberemur pe- eamdem, gratiam suam spiritus, dum exspectamus
nitus. Sed non est Verum. Nani elsi nos adjuvant, quod non videmus, adjuvat, ad orandum,-infirmita-
sine dolore hoc facere credendi sunt, ne miseri exi- tem nostram, docens el faciens rios orare sicut opor-
stimentur, praesertimquia dixit eamdem crealuram tet. [Ambrosius.] Quia enim, ut superiiis diclum
quaeingemiscit et dolet, yanitati subjectam esse, est, ingemiscimus, et in dolore positi liberari peti-
quod de summis et excellenlibus angclis nefas est mus, et quselonge futura sunt mox fieri yolumus,
dieere, scilicet quod subjecti sint vanilali, et a cor- aut cito tolli ea per quae ad interitum perveniamus,
ruplioiic libefandi. Sed omnis in homine dolet, et ideo spiritus adjuvat infirmitatem nostram, ne vel
omnis in homine liberabitur, etsi non in omnibus ante tempus, vel contraria petamus. Infirma enini
hominibus. Vel ita, oniniscreatura ingemiscit et par- est oratio, quae contra' ralionem postulat, ideoque
turit, etc [August.]Parturii-e dolere est. [Ainbrosius.] oportet infirmitatem hanc a Sipiritusanclo adjuvari.
Omnis autem creatura per quotidianuni laborem Adjuvat autem quia non sinit vel ante peti quam
ingemiscil, et dolet. tisque adhuc, id est usque debeat, velconlraria (249). Et nota quia non solum
modo, scilicet quandiu Iegitur. Omnis ergo crea- illud quod oratio impetrat, sed etiam ipsa oratio in-
tura iugemiscit et parturit, id est omnia elemenla tef gralise miinera reperitur. Quidquid enihi oratio
curo labore sua explent officia, sicut sol et luria, non impetrat, evidenter ostenditur donum Dei esse, ne
sine labore statuta, sibi implent spatia; quod est r» p homo cxistimet a seipso esse : quod si in poleslate
causa nostri. Unde quiescent nobis assumplis, et haberet, non utique posceret, sed ipsum orare ex
ideo diligeuter nos paremus, non solum autem illa, gratia l est. Nulla enim orationis pfaecedunl merita,
scilicet elementorumcreatura ingemiscit, sed et nos- iquibus non gratuita dentur, sed dcbita reddantur,
ipsi, etc, pnst crealuram mundanam adjicit, etiam jani j enim gratia non esset. Et necesse est ut spiri-
nos exspectare, hoc et ingemiscere ad Deum, ul tus t adjuvet. [Anibrpsius.]JVamnos netcimut. Ecce
'
hinc libefemur, quia Christjanis muridus hic pela- infirmitas,
i quid oremus^sicut oportet orari. Ecce in-
gus est. .•'." Ifirmifatem orationis nostrae ignorantiam esse decla-
VEBS.24-26. — < Spe enim salvi facti sumus. rat. i Fallimur enim putanles prodesse quod pOsci-
< Spes autem quaevidetur non est spes. NanKquod mus, ) cum non prosii, ut ipsi Paulo cohtigit, ditin
< videt quis, quid sperat? Si autem quod non vide- < oraret ut spiritus ab.eo discederet, qui ex responso
< mus speramus, per palienliam exspeclamus. Si- 1Dei didicit contra se esse quod petebat. Est etiam
t ruiliter autem et spiritus adiuvat inlirmilatem no- '< aliquando superba et slulta pelitjp, sicut fuit duo-
(249) Augtist. ad Sixtum.
 144Y PETRI LOMBATlDI 1448
rum apostoioruin, quihus dictumest : Nescitisquid A Sic itaque el hic aperiens qualiter adjuvel infirmita-?
petatis (Matlh. xx). tem nostram ait, spiritus postulatpro nobis, etc. Et
Sed ipse.Quasi dicat : Nescimus qUodoremus : sciendum quod aliter adjuvat nondum inhabitans,
Sed ipse spiritiis poslulat, non contra nos, sed pro aliter inhabitans. Nonduminhabilans adjuvat, ut
nobis, id est ipse facit nos postulare, et hoc gemiti- sint fideles; inhabitans adjuvat jam fideles.
bus inenarrabilibus (250), quod facil nos gemere YERS.27, 28. — < Qui autem scrutatur corda,
plus quam dici potest, lum pro hoc exsilio, tura < scit quid desideret spiritus, quia secundumDeum
pro desiderio patrise, vel gemitibus inenarrabilibus, < poslulat pro sanclis. Seimus autem quoniam di-
id est qui fiunt de re inenarrabili. Quontodo enim < ligentibus Deumomnia cooperantur in bonum his
narrelur quando desideralur quod ignoratur, nec < qui secundum proposilum vocali sunl sancti. i
tamen omnino ignoratur? Nam si penitus ignorare- Qui autem. Quasi dical : Spiritus facit poslulare,
tur, non desideraretur; et rursus si videreturj ge- el etiam impelrat, id est farit impetrare, quasi di-
roitibusnon quaereretur(251).Et sciendumquod se- cal: Non solum poslulat, sed etiam idemipse spiri-
cundum eamdem locutionis figuram, qtta dieitur tus qui scrutatur corda ut scial gemitus iijenarra-
apostolis a Domino : Spirilus loqtdlur in vobis biles, scit, id est approbat el implel, quid desidefet.
{Matth. x), ait hic Apostolus, spirilus poslulat ge- B I id est quod desiderare facit, quia postulat pro san
milibus (252). Non enim Spirilus sanctus gemit, ctis, id est loco sanclorum, id esl sanclos facit pos-
quasi indigeat, aut angustias paliatur, sed qiiia ipse lulare, quod est secundumDeum, id est quod Deus
nos movel ad orandumcunvgemimus; et quodipso vult. Scrutari autem spiritus dicilur corda, non
movente nos facimus, ipse facere diclus est (255). quasi quaerensquod nesciat, seUquia nihil est oc-
Ita ergo dictum est, spiritus postulat, non quod ali- cultnni quodnon sciat. Scimits auiem, ctc„quasidi-
cujus rei Spirilus sanclus sit indigens, sed quia nos cal : Non soluro hoc lacit spiritus qnod praedictum
postulare facit, nobisque inlerpellandi et gemendi est, sed etiam idem spiritus facit omiija venire in
inspirat affectum. Adjutoriumigilur Spiritus sancti bonum, prospera, vel Tadversadiligeiitibiis Deuni.
Iiic expressum est (254).' Charitas eninj quae per Hoc aufemscimus, nos majores et doctores, quo-
Spiritura sanctum facta est in nobis, ipsa getnit, rum auctoritali credenrfumest. Hoc, scilicet sci-
ipsa orat. Contra hanc aures claudere non novit, mus quoniam per Spirilum sanclum, otnnia coope-
qui illam dedil. (255) Non ergo sic est intelligen- ranlur in bonum, vel procedunt in verum bonuiii.
dum. quod hic ail, tit sestimemusSpiritum sanctum Vel, Spiritus sanclus cooperalur,alia liltera, omnia
qui in Trinitate incommulabilisDeus est cum Patre . in verumbonum.Quiftus?DiligentibusDeum,servan-
et Filio, ila interpellare pro sanctis tanquam ali- ^ do mandata, et perseveraridousque iia finem. Unde
. quera qui non sil Deus, sed diclum est postulat pro subdit: His, elc.,quasi dicat: nori recedentibusom-
sanctis 42 quia poslulare facit sanctos; non enim nia cooperanturinbonum, quod Ua ait, his, scilicet
spiritus, scilicetin semetipso in suaeaetemitalesub- qui sunl vocali per prsedicatores,vei interius, san-
fSantisegemit, sed in nobis, quia gemere nos facit. cfi, jd esl ad sanclitatem. Et hoc non piopler merj-
Hic gemilus columbseest. Hoc modo loculionis di- .tumsuum, sed secundumpropositumDei, idest se-
ctum est: Tentatvos Deus, Deusvesler,ul sciat si di- cundum prsescienliaroet praedestinationem.(Augus-
ligitis eum (Deut.xui), id est ut scire vos faciat(250). tinus.) Quasi dicat : Quod voeati sunt, non aliunde
Hoc loculionis tropo dicitur frigus pigrum, quia est quam a prsedeslinationeDei. Et inde est quod
pigros facit; et dies Isetusvel tristis, quia lsetosvel omnia cooperanlurin bonum, non ex merilis eo-
tristes facit. Similiter de die illa dicitur Filius non rum ; tglibus omnia cooperantur in bonum. Tales
ficire, quia non facit nos scife. Hoc etiam modo lo- enim Deus consolatur prosperis, et exercel adver-
cutionis, dixit Deusad Abraham: Nunc cognoviquia sis (259). Nam propria ipsorum infirmilale exerce-
fltneasDeum(Gen.xxn), id cst cognoscerefeci (257). tur humilitas, afllictionepatjenlia, paterna contia-
Ita etiam quod alibi ail Apostolus, nunc autem co- j) j diclione, sapientia, odioi, beneyolentia, Et usque
gnosceulesDeum, imo cognili a Deo, ita diclum est adeo talibus Deus omnta'cooperatur in bonuro, ut
Ut intejligamus Deum in nobis fecisse cognitionem . si qtii eorum deviant, et exorbitant, etiam hoc ip-
«uam. Quid enim est quod ait: Cogniti estis a Deo : sum ei? faciat proficere jn bonum, quia humiliOfes
(Gal. iv), id est cognitores.suos vos facit. Facit redeunt atque ditjores. Discuntenim cum tremore
enim Deus nos cognoscerese, unde dicimur cogniti se exsultare debere, non sibi arrogandotanquam de
ab eo. Quseomnia sic debere jntelligi, docet Apo- sua virlute fiduciampermanendi. Unde: ServiteDo-
stolus, qui cum in loco quodam dicat : Jifisitspiri- mino in tin\ore, etc (Psal. n), et alibi : Non alta
tum clamanlem,Abba, Pater (Gal. tv), alibi, quasi sapienles (Rotn.xn) (260), Quamvisergo ipsa mors
hoc exponensait: In quoclamamusAbba,Pajer (258), caniis de peccaloprimi hominisoriginaliterveiterit,
(250J Auguslinus, ad Probam de orando Deum. (256) Augustinus, conlraMax,
(251) Id„ De bono persev. (257) Id„ in eod.
(252) ld„ coiitra Manichseos. (258) ld„adSixtum.
(253) Id„ ad Sixtum. (259) Id.-,De cor. et gra.
(254) Id., ad Sixlum. (260) Id„ De Trinilale.
f255) ld., superEpist. Joan.
 1449 COLLEGTANEA 1N EPIST. D. PAULL — Ii\ EP. AD ROM 1450
tamen Ijoriusejus usus gloriosissiinosmartyres fe- A Sua igilurbona quibuscunqueDetisdonat, proculdu-
cil. Ideoquenonsolum ipsa, sedetiam omnia hujus hio se donaturumesse praeseivit,etin sua praescientia
' ssecnli
mala,labores,doloresquehominumquanquam prseparavit.Sciendum vero quia praeparavit Deus,
de peccatorum el maximede originalispeccati me- et malis ignem aelernum, illis utique quos jusle
ritis veniant, quo facta est et ipsa vita vinculo praeparavit ad luenda snpplicia, nec tamen pra-pa-
mortis Pbstricla, tamen etiam retoissis peccatis re- ravit ad facienda peccata (263). Prseparavit enim
tnanere debuerunt (261), ut haberet homo cum Deusquod divina sequitasredderet, non quod lnt-
quibus pro veritate certaret, et unde exerceretur mana iniquitas amitteret. Non enim sicut prsepa-
virtus fideUum,ut novus homo inter haecmala novo ravit sanctos ad justitiam percipiendam, sic prsepa-
saeculoprseparetur, miseriam quam meruit vita ista ravit iniquos ad justitiara amittendam, quia pravi-
damnata sapienter tolerans, et quia linietur pru- tatis prseparator nunquam fuit. Hiec igitur regula
denter gralulans. Prosunt igitur ista mala, quae inconcusseteneuda est peccalores in peccatis prae-
fidelespie perferunt, vel ad demenda peccata, vel scitos esse, non praeparatos, poenamaulem esse
ad exercendamprobandamquejustiliam, vel ad de- praeparatam secuudum quod prsescili sunt. Ut sit
monstrandamhujus vilae miseriam. Deinde expo- ipse. Quasi dical : Dico conformes, ita tamen ut i»
nens qui sunt qui vocentur secundum proposilum, B ] mullis fratribus, id est inter multos fratres, ipse sit
subdit: primogenitus,id esl jure hoereditatemPalris obti-
VERS.29. — < Nam quos praescivit et 'praedesli- nens et aliis disperliens,quod primogenitorumest.
« navit conformesfieri imaginisFilii sui, ut sil ipse. [Ambrosius]'Vel primogenitus dicitur, quia ante
< priraogenitusin multis fralribus.i omnem creaturam non factus, sed natus est, ct
Nam quosprmscivit.Quasidicat: Vere omniacoo- quia primus sine peccato natus, eV primus impas-
peranlur in bonnra, quia prsescire et praedesti- sibilis resurgens, in qup habet fratres (263*).Nam
nare, etc Et hoc est. [Remigius, Augustinus] Nam secundumid quod Unigenitus est, non habet fra-
Dens prsedestinavit,id est per appositam graliam tres; secundum id autem quod primogeniiusest,
praeparavit,ut verbo praedicatiouiscrederent illos, fratres vocare dignatus est omnes qui per ejus pri-
<7«osprwscivil,id est longe ante praenovit.Hoc est matum in Dei gralia renascuntur.
propositumde quo dixit, secundum propositumvo- VEBS/30-52,— <Quos autera praedestinavit,hos
cali, praescivitdico, fiericonformes,in puritate vitse < et vocavit, et quos vocavit, hos et justifieavit;
modo,etpostea in beatitudine, cujtts conformesima- < quos autem justificavit,illos et magnificavii.Quti
ginis Filii ejus, id est FiUiquaeest imago Patris us- < ergo dicemus ad haec?Si Deus pro nobis, quis
c*
quequaque eadem cum Palre. Unde dicitur : Qui t contra nos?Qui etiam proprio Filio suo non pe-
videl me, videtet Palrem (Joan. xiv). Et nota quod < percit; sed pro nobis oranibus tradidit illum,
improprie accipitur hic praedestinatio secundum < quomodo non etiam Cumillo omnia nobis dona-
-
quod exposuimus(262).Accipiturenimde praesenti, < vit? i
scilicet prograliaeappositione,per quam prseparan- Quos autem, [Augustinus] quasi dicat : Quos
tur ad recipiendumverbum. Proprie autemprsedes- praescivit,illos praedestinavit.'Quosautem prwaesd-
tinatio est prsescienliaet prseparatiobeneficiorura navit, quod fuit anlequam essemus, hos, quamvis
Dei, quibus certissime liberantur quicunque libe- ante aversos, et vocavilper praedicatores,quia prse-
ranlur (262*). Prtedeslinalio igitur est gratise paralierant in praescientia,vei vocavit, scilicetinte-
prseparatio,'qusesine praescienlia esse non potest, riori vocatiorie(264). Esl enim exterior vocatio, et
Potest autetn sine prsedestinationeesse prescientia. inlerior.Exterior est qusefit per praedicatores,quae
Praedeslinalionequippe Deusea praescivit quaefue- est cemmunisbonorum et maloruro, interior vero
rat ipse facturus, sed praescivitDeusetiam qusanon lantum electortim est; Vocareenimest cOgnitionem'
est ipse facturus, id est omnia mala, quia etsi siint de Ddeadjuvare, vel compungereeum quem sciat
quaedamquaeila peccata sunt, ut [etiam pene sint jQ audire, et haecvocatio,nt diximus, est elecloruni
peceati, secundumillud, tradidit illos, etc'(Rom. i), tantum. Hac vecatione iraplelurproedestinatio.Est
non tamen peccatum Dei est, sed judicium. Quo- et alia vocatio quse fit per praedicatores,de qua dic-
circa praedeslinalioDei, quae in bono est, gratise tum est: Multi vocati, pauci vero electi(Maith. xx).
est, ut dixi, praeparatio: gralia vero esl, ut dixi,pra> Etquos vbcavit,scilicet secttnduniproposilum, qttia
deslinationis effectns,et secundum hoc ita expone sunt ef non electi, vocati exterius^hoset justificavit
litteram. [Augnst.,Ambrosius.]NaraDeuspraedesti- remissionepeccatorum.elbona operalione.Quosau-
navit, id est in praescientiaapud se ab aeternoprae- lemjustificavit,dum peccalores essent, illos et ma~
paravit, id est ad prsemia promissa elegit quos gnificavit,[Augnst.] omnigenere virtutum [Ambro-
praescivilfiericonformesimaginis Filii ejus, utsci- sius, August.] Vel ponitur praetcritum pro futun»,
licet porlemusimagiriemcoelestis,id estChrisli, sic- ut sit sensus : Magnificavit,:id est magnificatit
ut portavimusimaginemlerreni Adse. Tulgenlius] seterna remuneratione, ut similesDeosint. Hoc an-
(261) Angust., De Trinitate. (263) Id„ Debono persev.
(262) Id„ Debono persever. (263;) Id„ Desymbolo.
(262') ld„ De prsedest.sanctorum. f264)Atnbrosiusad Operfum.
46
PATHOL,CXCI.
iijji PETRI LOMBARDI 1452
tem futurum est, sed dicitur per prseteritum, quia A t praestitumest de passione Chrisli, maliliseJiidaede-
dicitur fecisse quse ab aeterno disposuit facere. pulabitur. Habebitille mercedem malitiae,Christus
Unde Isaias : Qui fecit qusefutura sunt, talibus, laudem graliae. Et euin hoc sit,
ut dictum est, omnia cooperantur in bonum, VEBS.33-39. — < Quis accusabitadversusele-
etiam quod deviant, et hoc scilicet ut inde cau- < tos Dei? Deusqui juslificat. Quis est qiii condem-
tiores sint, et in se non fidentes. Hoc ergo de < net?Christus Jesusqui mortuus est, imo qui et
prsescitisintelligitur, et non de aliis; etsi enim ad < resurrexit, qui est ad dexteramDei, qui etiam in-
tempus quidam credant, et boni videanlur, tamen < terpellat pro nobis. Quis ergo nos sepafabita cha-
quia rion,permanent, non magnificanttir. [August.] < ritate Christi ? Tribulalio, an angustia, an fames,
Nota quod cum hic sint quatuor memorata, scilicet < an nuditas, an periculum, an perseeutio, an gla-
prsedestinatio, vocatio, justificatio et magnificalio, < diu6? Sicut scriptum est: Quia propter le mor-
unum est in Deo, et tria in nobis. Prsedestinatio < tificamur tota die, sestimati sumus -sicut oves
enimnostra non in nobis est, sed in occulto apud < occisionis. Sed in his onmibus superamus pro-
Deum in ejus praescientia;tria veroreliqtia in. no- < pter eum qui dilexit nos. Certus sum.enim quia
bis, etc Haec omnia prsescitissunt. Quid ergo di- < ne.quemors, neque vita, nequeangeli,neque prin-
cemus ad hoec,id est contra haec, vel quid dicemus B < cipatus, neque viriutes, neque inslantia,J neque
«d htec, beneficiaDei aspicienles, 43 noc utique < ftitura, neque fortitudo, neque altitudo, neque
quod nullus persecutorum potest nobis nocere? Si < profundum, neque creatura alia poterit nos se-
enim Deus pro nobisesl, ttt prsedictumest prsedes- < parare a charitate Dei, quse est in Christo Jesu
tinando non existentes, vocando aversos, juslifi- < Domino noslro. i
cando peccatores,glortfieandomortales, quis contr.a Quis accusabit,ita ut cj>is accusatio sit adver-
nes est ? Nullus prorsus potest nocere, sed omnia sus eteclos Dei, id est ut noceat electis Dei quos
cooperantur in boiium.Possunt enim mali ut plus prsesciviladvilara? utique nullius accusatioillis no-
perimere corpus et dilaniare, sed animam invictam cet. Nisus autem diaboli accusatio dicltur. Vere
educit auxiliator Deus. Qui etiam. Quasf dicat : nullus nocet, quia nec Deus, nec alius. Alius enini
Dico quod Deus pro nobis est, qui proeter alia non potest, Deus non vult, quia ipse est quijusdfi-
etiam Filittm suum pro nobis dedit. Et hoc cst, qui cat. Nunquidergo vult accusare suos? non.,El cum
etiamFilio suo, id est consubstantiali, non pepercit, nullus accuset, auis est qui condemnet,id esl qui
sed pro nobis omnibus, etiam peccatoribus, quod possit inferre mortem? nullus poterit inferre qui
rfajus est, id esl pro reparatiorie omnium tradidit velit. Solus enim Christus possel, sed non vult.
illum; et si Filiuin dedit pro nobis, quoinodonon Nunqiud enim Christus Jesus qtd mortuus esl pro
donavilnobis eliam cumillo omnia, id est in prae- fllis, vult damnare? dico mortuus, itno qui et resur-
senti jusliliam, et in futiiio vitam aeternam, quod rexit, quod majus est, ut el nos resurgamus, qui
muiusest. Quasidical: Non poteslhoc negari, [Am- etiam, quod est maximum, esf ad dexlerani Dei, id
Krosius] Minusest enini nobis omnia donare quam est aequalisPatri, scilicet in honore quo DeusPater
nostri causa illum morti tradere (265) : vel cum est, vel ad dexterani Patris, [Ambrosius, Haimo]
illo omniadonavit nobis, id est superiora, aequalia, id est in potioribus bonis Dei, qui etiam medius in •
inferiora quippe nostra sunt superiora ad videndum, ter Deum et homines, interpellatpro nobis, non vo-
ut Deus trinilas; nostra sunt sequaliaad conviven- ce, sed miserationeet reprsesentationehumauilatis,
dum, ut angeli, quibus aequabimurin fuluro, modo dum quotidie hominemquemassumpsit et gravege-
vero inferiores sumus; nostra sunt inferiora addo- nus.morlis quod pro nobis sustinuit,.vultui paterno
rainandum, et sunt qusedamnunc superiora, ut su - offert, ut nostri miserealur; cujus postulatio cum
blimes angeli et universa coelestiaDei minisleria, tantus sit non potest contemni. Qttis ergo. Quasi
quaemodo nostra sunt non dominio, sed usu, sic- dicat : El cum hsecpraedictasint nobis a Deo, ouis
tit res domini fainulorum surit, non dominii po- D ergoseparabit nos acharilale Dei? Nunquidsepara-
lcstate, sed utenili facultate, quia iituntur eis ad bunl nos hseeadversa, scilicet separabit nos tribu-
victuni, vel ornaroentum, vel aliud hujusmodi. An- latio, id esl corporis affliclio? an auguslia, id est
geli igitur nunc superiores sunt, et in futuro erunt mentis anxictas">an perseculio, qiiseest de Iocoad
pares, ita aliter modo noslri sunt, et aliter erunt in loeum? an- fames, id est penuria cibi? an mtdtftts,
futuro. Nota quod hic dicitur quia Pater tradidil id est penuria vestitus? an periculum, id esl appa-
Filium. Verum calicis hujus auclor est, etiam ipse ratus.niortis? ati gladius, id est ipsa mors? nil uti-
qui bibit (266). UndeApostolusait, Christus dilexit que eorum separabit. Sicaf seriptum est in Psal-
uces,et tradidit semetipsum pro nobis. Si ergo Pa- mo , his verbis : Quia morlificamur, variis lor-
ter Filium tradidit et Filius seipsum, Judas quid menlis, et boc :
proplerte,id est quia ibi inseparabi-
fecit! Pater tradendo Filium bene fecit; Filius tra- liter haeremus, mortificamur dico fofa
die, id est
dendo seipsum bene fecit; Judas tradendo Magis- tota vita. Vel aliler, sicut
scriptum est. Quasi enim
tiiim pro avaritia male fecit. Non enin quod nobis aliquis diceret: .Cur ita commemoras ? fiunl ne VJO-
(iGa) Augustinus in lib. Qusest.Evangelii. (266) Id„ supra Joan.
1453 COLLECTANEA1NEPiSf. D. PAULL — IN EP. AD ROM. ; 145*
bis hsecmala? Responsio.Utiqtieista mala suntno- A i quam in diligendo praeporiere.Charilas igitur Dei
bis, sicut scriptum est, quia propter te morlifiea- hic dicla est virtus quaeanimi nostri feclissima
mur tola die (267). Nota quod ait propter te, per affectio est, quaeconjunglt nos Deo; quw charitas
hoc causam notat, sine qua corona martyrii nOn est nobis, non quidem a nobis, sed in Christo Jesu
redditur. Martyremenimnon facit pcena,sed causa; Dominonostro, id est a Chrisio. Yel charitatem Dei
namet rei cum Ghristo passi sunt, qtiibus similis dicit, qua Deus diligit nos, a qua rion separatur, nisi
erat'Christiis in poena, sed dissimilisin causa, quia qui a Deodividitur; qusecharitas nobis ostensa est,
pfopter nos passus est, ut et nos propter ipsutripa- in Chrislo Jesu Dominonostro. Deus enim charila-
tiamur, et in utraque causa sua, scilieet propler tem snam in Christo nobis ostendit, quempro no-
nos et nostra, propter ipsum,-consultum est nobls. bis tradidit. <
jEstimaii sumus, sine respectu misericordiae,«f pves CAPUT IX4
occisionis, quse scilicet non prosunt nisi occissc VERS.1-S.— < Veritatem dico in Christo Jesu,
Ecce mala haecsunt nobis. Sed in his\ omnibus,sci- < non mentior, testimonium mihi perhibenle con-
licettribulationibus,tormenlisquepositi,superanvus, < scientia.mea in Spiritu sancto : Quoniamtristitia
[Haimo,Ambrosius] id est superiores eflicimur,et < roihi est magna et continuus dolor cordi meo.
hoc non propter nos, sed propier eum qui dilexit B < Oplabam enim ego ipse anathema esse a Christo
nos, cujus beneficiumsuperat praedicta,Superamus < pro fratribus meis, qui sunl cognati mei secun-
dico et vere. Gertusenim sum, ex promissione Dei < dum carhem, qui sunt Israelitse,qtiorum adoptio
dicentis : Non te deseram-ttequederelinquam(Hebr. < est filiorum, et gloria, et testamentum, et legisla-
xui). Quia nequemors, quara minantur ; neque vila < tio, et obsequium, et promissa, quorum patres,
promissa separabit tne a Deo, neque angeli, minor t ex quibus est Christus secundum carnem, qui
ordo, neque principatus, scilicet mediocris ordo; < est super omnia Deus benedictus in saecula.
nequevirtutes, scilieet majdr ordo, qui eliam mira- t Amen. »
cula facit: [Ambrosius]hi autem ordines accipiun- Verilalemdico. [Ambrosius] Quia contra Judseos
tur de roalis angelis, vel de bonis, si fieri posset; superius visus est loqui, qui ex legejustificari se
nequeinslanda, scilicet prsesentia'bona vel mala ; putant, nunc votum et affeclum suum circa eos
nequefulura,bona vel mala; neque forliludo, id est ostendit, quodjurando firmat, ut firmius credatur,
alicujusviolentia; nequeallitudo humanae potesta• ac per hoc dolet genus suum secundum carnem be-
tis, vel elevatioSatanse,[Augustinus]scilicetsi dia- neficioChristi privari. Quasi dicat: Aspere loculus
bolus in altiludinemse nohis ostendat subornalus Q ( sum contra Judseos, hoc autem fuit ex dilectione,
fallaciis palris sui, ad seducendumnos; nequepro- non ex inimicitia. Veritatem enim dico, et nott
ftindum,id est sapienliaalicujus; vel, nequeprofun- menlior, in aliqua parte posilus, in Christo Jetu,
dutn, id' est si diabolusmonstrel ififernura.vel mi- conscienda mihi perhibentetesiimonium, et si vos
nelur prsecipitium;vel, neqUeaidludo, nequepro- non creditis, conscientia,dico, fundata , in spiritu
fundumid est nequeprospera, neque adversa. Unde sancto. Quasi dicat : Et ipse spiritus lestis est, de
Saloraonait-: Diviliaset pauperlatesne dederistnihi, hoc scilicet quoniam mihi est magna iristilia, id
ne repletusmendaxfiam, vel pauper rapiam, el per- est stupor mentis, et continuusdolor cordimeo, non
juremnomen Dei (Prov. xxx). Mulli enim peccant specie tenus,' sed intimo corde. Unde est dolor?
altitudine, multi necessitate.Contra hoc proponitur pro fratribus meis, id est Judseisa Chfisto erranti-
Achas inlsaia, qui nolebat petere a Dominosignum, bus, et vere doleo, qtiia adeo , quod , oplabam ego
teque in alto, neque in profundo (Isa. vn), reme- ipse esse anatliema, id est separatus a Christo pro
dium de Christo qui neque elatus fuit de polestate eisdemfratribus meis, [Haimp] id est si fieri posset,
qua aequalis erat Patri, nec turbatus dejectione wilem ad-horam, vel in hac vila, vel post mortem
mortis : quod est signum in alto, et in profundo, separari a ChrislO, ut fralres 44 mci crederenl.
ne ille, vel regiapotestate extolleretur, vel aerumnaD
1 [Anibrpsius]Allende quod optabam, ait, non opto,
turbaretur, sicut tunc erat pro bello Assyriorum. quia scit tale, id est ita honestum membrum nullo
Nequecrealura quseHbel,aiia a praediclis, vel alia, pr3Bcedente'vilio,non posse separari a Christo ta-
id est nova, scilicel contra naturam facta, ut equus men affectum et dilectionemcirca illos ostendit,
bipes, si fiatut fecit Jamnes et Mambres, qui fue- de quibus mulla pvaeconiaconsequenter enumerat,
rant magi Ph-raonis. Nil inquam istorum , poteril ul omnibus pro eis dolorem incutiat, quia non re-
nos separare a charitate Dei, qua eum diligimus, cipiendo Salvatorem, praerogalivampatrum et pro-
quia omnibusmelior est (268). Si ergo nulla res abi missionis perdiderunt, pejores etiam gentibusfacti,
ejus charitatenos separat, quid esse non solum me- quasprius abominabaiitur.Pfopensius eriimmaltim
lius, sed etiam certius hoc bono polest? Id ipsurai est dignitatem perdidisse, quam non habuisse.
enim quod diligimus Deumniori non potest, nisi Deindemerito dolere ostendit se, subdens; qtd sunt
dum quis non dUigilDeum, cui mors ipsa est noni cognati mei secundutricarnem, et ideo ampliusju-
diligere Deum, quod njhil aliud est quam ei quid- vandi. Qui sunt hraelitm veri, secuhdum bonos^
(267) Auguslinusin sermone in natali Domini. (268) Id., De Mo»alibiigCathoUcscEcciesise.
U55 •p;';f RILOMBARDI 1486
vei genere secuiidum omnes, et ipsi sunt quorilmA i prius enaverit, dtim Chrisli Ecclesiam perseque-
esi adoptiofiliorum Dei, id est ad quos peiiinet batnr, cum dolore exponit. ln quo Dei gratiaconi-
nil me
adoplio , quia olim fuerunt adoplati filii et gloria, mendatur. Quasi dicat: Modo potest separare
quia dicebanlur populus peculiaris Dei, vel modo a Christo, sed olim sui ego separaius, iindemodo
est eis gloria, per miracula quae faciunt, el tesia- doleo. Quod juramenlo firmal diceus, veritatem
mentumnovum, et legislatio, scilicel quid vctus lex dico,et non mentior in aliquo positus, in Christo
per figuram ferret, el obsequium, id est cultus Jesuteslimonium iuihi perhibenle conscienlia roea,
unius Dei, et quorum promissa sunt, scilicet quibtis fundatain Spiritu sancto, eidera conlestante de hoc,
factaestint piomiSsiones,quorutn sunt paires. Ecee quoniummiliiestiristilia tnagna, idest slupor raen-
laus a prioribus. Deinde sumitur laus a posteriori- tis, et centinuus dolor, id est compunclio, cordi
bus cum ait, ex qtdbus Chrislus est secundumcar- meo, de malis quseprius feci, et sic ipsa mala jara
nzm, hoc est quod in Psalmo dicilur : Hotno nalus in bonum convertuntur. Et merito doleo, quia mul-
Cil in ea (Psal. LXXXVI). Qui Chrislus etsi secuiidtmi lum peccavi. Optabamenim egoipse, qui modo sum
carnein sit natus de palribus, tameri est super oni- Apostolus,esse anathema, [Haimo]id est separalio
nia Deus benedielusin soecuIa.Undeineotleiiipsalmo i aliorum, a Chrislo.Analliemaenim dicitur scpara,tio
" et
dicitur, fundavit eam altissiinns,Amen. Quasidical: separalus : et hoc, pro fratribus meis, id est pro
Yerum est, quod ipse est Deus. Judseisqui sunt fratres, in lege, quorum legem vo-
VERS.6—8. — t Nonautera quodexcideiil Yer- lebamdeienilere.Vel, pro fratribiis meis, id cst pro
< bum Dei.Non enim omnes qui ex Israel sunt, hi his retrahendis a Christo, qui modosunt fralrcs in
« sunl lsraelitse, neqne qui semen sunt Abiaiise, fide, qui etiam sunt, cognati mei secunckini car-
< omnes filii sunt Abrahae; sed in Isaac vocabitiir nem. Et ila gravius peccabam, qui sunt Israelilse
< tibi seraen, id est non qui filii carnis, hi filii Dei;; veri, quorum est adoptiofiliorumDei, id est ad quos
< sed qui filii sunl promissionis seslimanlurin se- petiinet, etc, sicufsuperius exposila sunt percurre
< minc i usque ibi, Amen. Quasi dicat : Qui huic veiilati
Non autemquod excideril, vel non autem excidit. olim conlradicebani, raodo coiiflrmo.ATonautem,
[Ambrosius]Quia dolebat Apostolus de Judaeis,cou- etc,dixitquod promissio aieinoe haereditatisfacta
solatur doloi'enisiium,inveiiiensscriptumnon oinncss est Judseis,sed quia ipsi ex magha parte non credi-
esse salvandos, sed lanlum siiniles Isaac, ut illiss derunt, videbatur verbura Dei noii esse impieliim.
solis condoleat qni non ciediderunt. Possunt tameni Ad quodrespondet. Quodetsi in quibusdam non est
credere : de quibus non est valde dolendum, quiai impletum, in aiiis tamen impletumest el in geutibus
non suntprsedestiiiatiati vilam. Quis enim plangatt credentibus qui sunt veri filii Abiahae. Quasi dicat:
cum, qui olim mortuus haberetur? Hos namques Erraverunt Judaei, sed non ideo excidit verbmii
olim Deus non salvandos decrevit proescius, noni Dei, id est non ideo inexplela fuit promissio.
personarum acceptor. Nullum enim damnat anle-- NamverbumDei excidere est promissaiion implere.
quam peecet, nullum coronat anlequamvincat; sedI Vere non excidil, etsi qiiidam non salventur. Non
prsescientia definilum habet qualis uniuscujusque! enimomnesqui ex Israel sunt, hi sunt Israclitw, ne-
sil futura voluntasex qua damnclur, ve! coronclur. que qui sunt semenAbrahw,omnesfiliiAbrahmsunt.
Quasi dicat: Judoeinon credunlin Salvalorem,unde i Hsecnon mutantur. Sed illi sunt filii Abrabse qui
mihidolorest : sed hoc est, inquit, quod Deusdixitt sunl similesIsaac,quia ila dicit Scriptura in Genesi,
futuruin.ut non omnesliliicarnis sinlsemenAbrahse, , in lsaac vocabilurdbi semen,id est in seniinerepula-
sed qui fidem habent, per quani nalus est Isaac : buulursimiles Isaac, qui sunlprsefiguratiab eo(269).
et hoc esi, Judseinon credunt.Nonauteniideoverumt In Isaac quippe qui promissusesl lihus Abrabaefi-
cst, quod excidit verbum Dei; vel, non autem ideoi gurati sunt, non qui se ipsosjuslos, sed quos Deus
excideril verbum Dei.id estnonirrita facta estpro- facit. Unde per prophelamdicii Ecclesise: Ego sum
inissio Dei, elsinonomnes salvi.sinl Quamvis enimi D Dominus qui facio (270). Isli sunt filii libersequae
quidamex eis erraveriut, tainenilii qui sunlvevilsrae- sursum est, quaeestmater noslra. Filii vero carnis
litsesalvantur,ulpioiiiissumerat.Elliocestquodait: sunt lerrena Jerusalem quoeservit cum filiis suis :
Ndn enim omnes,[Anibrosius,Augusl.] quasidical: et sicut Isaac non meruit ut nasciturus proinitlere-
Yerenonest inexpletapiomissio,etsi non omnessintt tur, sicel isli : sed sola gratia promissa est eis, et
salvi, quia non oiunes, qid ex hraeisunt, secuiidum i data filiorumadoptio. Ideoquecongruenter, ait, vo-
c.arnem,hi suntlsraelitae,idest ad Israel vere peiii- cabitur, quia ex Dei vocatione, est aliquis senicrt
nenles; nequeqtd sunt semen Abralue, secundumi Abrahse. [Ambrosius]Ideo autem dicit in Isaac, el
carneni, ln suni filii, id est hseredesAbrahse.In his. ;. non in Jacob vel Esau, quia alia causa esl in Isaacs
ostundit quod s;ia giatia, non genus, facit fitiosDei. alia in Jacob, alia in Esau, quia Isaac in lypo
Aliter ab illo loco : Verilatemdico. Qualiler graliai Christi natiis est; Jaeob vero et Esau lypumha»
confirmalus sil Apostolus supra ostendil dicens, nil[ benttluorum populortim, id esl credeniium, el nnn
eiim-possedividere a Chrislo. Nunc vero quanfiimi credeutium. Fuciitnl tamen boni e! fijeles de Esau
(2 9) Auguslinus in Julianum. (270 Id., De gestisPelagii.
1457 COLLECTANEAIN EPIST. D. PAULI. — 1N EP. AD ROM. 1*58
qr.odprobat Job, qui fuit ex filiis Esau, quintus ab A-ipse fecit, non invenit, non ex openbus, sicutos-
Abraham, hoc est neposEsau.fAugust.]Deindeexpo- tendit: non pro meritis prsecedentibus illud fujsse
nit ipse Aposlolusauctoritatem subdens, id est non dictum, ita nec pro futuris meritis amborum dictum
qtd filii carnis sunt, hi suiit fiii Dei, idem est quod fttisse hic oslendit. Quasi dicat: Diconon pro pr.u-
filiiA-brahae,id est non sunt humano opere filii Dei, cedenlibus meritis, illud dictum esn. Ilem, dico
sed qid sunt filii promissionis, id est qui sola Dei quod, nonex operibus,bonis futuris, vel malis, quae
promissione generantur, ut Isaac, mslimanturin bona vel mala non erant fulura, nisi apposila gra-
semine, quia ex Dei vocatione sunt. Quod autem tia, vel subtracta, sed ex vocanie,vel ex vocatione,
Isaacex Dei promissione sit, ostendit exipsis ver- id est ex gralia vocantis Dei, diclumest ei, id est
his promissionissubdens: Rebeccaein Genesi,hoc scilicet, major serviet mi-
YEHS. 9—13. — < Promissionis enimverbum hoc nori. Quod ad-litteram de illis duobus fralribus ita
<est: Secundura hoc lempus veniam, elerit Sarse potesl intelligi, id est Esau proficiet fratri suo
< fiiius.Non solum autem illa, sed ct Rebeccaex Jacob persequendo eum; boni enim ex affiictioni-
< uuo concubitu habens Isaac patris noslri. Cum bus malorum proficiunt, duiu eorum patienlia exer-
< cnim nonduni nati fuissent, aut aliquid boniegis- cetur (272). Vel ad litteram, hoc etiam aliter potest
< sent aut mali, ut secundum electionem proposi- B dici, quia Idumaei qui de Esau descendcrunt, qui
< imn Dei maneret, nonex operibus, sed ex vo- etiam Edom dicitur, subditi fuerunt filiis Israel, et
< canle diclum est ei: Quia major serviet minori, in tempore Davideis servierunt; sed magis in hac
< sicut scriptum est: Jacob dilexi, Esau autem odio prophetia intenditur, quod papulus Judaeorum n>a-
<habui. i jor, id est in cultu uuius Dei piior, minori, id est
Promissionis,etc Et quasi quis quaereret an posteriori populo Christianorum esset servilurus.
Isaac ex promissione est, respondet utique, pro- Judaeinamque capsarii nostri sunt, qui nobis codi-
missionis enim verbum hoc est, in Genesi. Secun- ces poiiant. Sicut 45scriplum est. Quasi dicat: Ita
dunt hoc tempus, scilicet eodem die revoluto anno, hoc ex gratia dictura est in Genesi, cum nondum
veniam ad le, o Abraham, et hoc efficiamquod, nati essent, sed nascittiri, sicut Malachias dicit de
erit fitius Sarm, id est quod Sara habebit filium. eisdeni jam praeteritis scilicet quod Jacob gratia
Non solumautem illa, scillcet Sara, habuit prorriis- sit electus, non merito, Esau vero subtracta gra-
sionem, sed etiam Rebeccahabuit promissionem, . tia sit reprobatus. El hocest quod ait, sicut scri-
habens sciiicetduos filios,.tx uno concubitu Isaac; ptum est in Malachia.
hoc dicit, ne viderentur merila parenlum esse dif- „ Jacob dilexi, Esau autem odio habui. [Anibros.]
ferenlia in generalis. Non enim potest dici tunc ge- Sciendum quod alterum elegitpraescientia,aiterum
liilus Esau, quando parenles mali, el tunc genilus sprevit, et in illo quem elegit propositum DeL-ina-
Jacob quando parentes erant boni. Isaac dico, net, id est impletur, quia ita evenit ut praesciit; el
patris, id esl institutorist nostri, quem scilicet imi- in illo quem sprevit simililer inanet, quia ita fit ut
tari debemus, si volumus esse filii Dei. Et nota praesciit, hoc autem quod habetur in Malachia, sci-
quod promissio facla Saraeostendit quod propter licet Jacob dilexi, Esau autem odio Isabui.Jam de
geniis riuilus salvabitur, cum Ismael de Abraham judicio dicit Deus. llltid vero, scilicet major serviet
italus reprobatus sit, de quo eodem lsaac nalus minori, de praescienliaait, prsesciendo enim quid
so!a gratia est salvatus. Ista vero promissio facla quisqne illorum futurus esset, dixit illud in Genesi
Rebeccae,oslendit quod propter nullum meritum Deus.Et dum illudprsediceretse futurorum proescium
snum, vel parenlum aliquis eligitur, sed sola gra- oslendit, et nil absque sua praescientiavenire posse
lia (271). Yigilaniissime igilur ait, ex uno concu- monslravit. Hoc aliud vero quod in Malachia est,
Lilu, ne paternis meritis vel maternis tribuerelur, de jam prseterilis dicitur, ex quorum vita ante act:i
qnod aller bonus, alter malus fuit. Cum enim, etc etoperibus apparebal, alterum salvandum, alterum
Quasi dicat : Rebecca habuit promissionem, ei D damnandum, et deactis judicium fieri solet, et nn-
vere, qttia hanc, major, id est Esau, servielminori, tis. fdeo ergo illud dixit Deus ante fiiturum judi-
id est Jacob. Et ne quis putet hoc fieri ex prsece- ciura, ut judicaturus crederetur, el sectmdum me-
dente merito illorum, enim, id esl quia hoc, dictum rita redditurus (273). Ideo etiam illud dixit Deus,
est ei, id est malri, cum nondum nati fuissent, et ut inlelligeretur hoc apertum esse, postea per pro-
quia possenl in utero, etiam luclando aliquid me- phetam, quod anlequain illi nascerentur erat in Det
ruisse videri, subdit, aut cum nondum egissentali- prsedeslinatione per gratiam. Nam in Jacob ante-
qtdd boni, aut mali. Ideo dictum est, ut proposkum quam natus fecisset aliquid boni, quid diligebat,
Dei, id est proecientiaDei maneret,id est impleretur, nisi gratuitum misericordiaesusedonuin? et in Esau
id esl impleri intelligeretur secundumeleclionem,id quid oderat antequara naltts fecissel aliquid mali,
est secundiini gratiam quie elegit sicut praevidit, nisi originale peccatum? nain nec in ilio diligerct
noii secunduin debitum merilorum, quia eligcndos justitiam quani nullam ille fecerat, neque. in isto

(271) Atigtisl. ad Simplicianum. (273) Id„ a<l Sixlum presbytcnim.

i272j Id.,DeQua?sl.83.
1459 PETRI LOMBARDI 14C0
odisset naturarii quam bonam ipse fecerat; sed quo- j^ quod non hijuste judicat, rebus potius probemu.j
niam rem stupendam de nondum nalis nec aliquid quam verbis. Duo enim fuerunt, Saiulet David. In-
boni vel mali ageittibus proposuerat, scilicet quod quirainus in historiis quafis uTiusquisqueeorum re-
unumDeus dilexerit, alterum oderit, quomodohoc ' periatur, post judicium praescieutiseDei. Videamus
recle fuerit cum nil egissent, quia res, ut dictum crgo si Saul in necessitate ita se gessit, ut David,
est, stupenda est, sibi objicit exprimens, unde mo- qui accepta misericordia Dominiminime conlem-
veri posset auditof, et ait: psit, el post veniampeccatorum tam bene perstitit.
VEKS.14, 15. — t Quid ergo dicemus? Nunquid Saul yero non auditus, non in prece perslitit, sed
<iiniquitas apud Deum? Absit! Mosi enim dicit : impatiens et de Deijudicio indignalus, ad idola quae
< Miserebor cui miserlus sum, et misericordiam prius damnaverat conversus, ab eis auxiliunirequi-
< praeslabocui miserebpr. > sivit. [Ambros.] Unde juste reprobatus a praescio
Quid ergo dicemus? Quasi dical : Quia sine omni yidelur. Ex hoc enim justum esse judicium prae-
merito elegit hunc, et illum reprobavit, Ergo quid scientiseDei etiam nolentibus manifestatur.
dicemus (274)?Nunquid dicemus quod iniquitas sit YERS.16, 17. — < Igitur non volentis neque cur-
apud Deum? id est dicetur iniquus Deus. Iniquum t renlis, sed miserentis est Dei. Dicit enim ScrU
enim videlur ut sine ullis bonorum, vel malorumi B < plura Pharaoni: Quia iu hoc ipsum excitavi te, ut
meritis operum, unum diligat, et alterum odit, qua < ostendam in te virtutem meam, et ut annuntietur
in re si futura bona hujus vel mala illius, quaeuji- i nomen meum in universa terra. i
mie Deus pfsesciebataltendCret,non djceret, «on ex Igitur nonest volenlis.Quasi dicat: Quia ex mise-
pperibus, sed diceret ex operibus. [Ambros.] Quia ricordia gratuita praeparatquos vult et vocat, igitur
ergo sine meritis alterum elegit, alterum reprobavit. velle bonum, non est volentis, neque currere, id est
Nunquidideo iniquus ? Absit! Non enim iniquus est, operari, est currenth hominis, sed miserends cst
quia unurtidilexit et alterum odit (275),quia hunc, Dei, id est non est ex libero arbitrio horainis bonum
id est Jacob, per misericordiamelegit; illuniscilicet';' volentis, vel operanlis, ipsa bona voluntasvel ope-
Esau per justitiam reprobavif. ln quo neufro est ratio est, sed ex misericordia Dei qui per gratiam
iniquitas. Nemoautem dicat Deum quia fulura ope- appositam facit nosvelleet currere (276). Ecce non
ra prsevidebatalterumelegisse, alterum reprobasse; propler fulura quaepraevideretelegit. Ubi ergo sunt
[Ambros,] sed potins ne quisquam de suorum oper merila ? ubi opera vel praeterita vel fulura lanquaro
rum meritis audeat gloriari; ad Dei gratiam et glo- liberi arbitrii viribus impleta sive adimplenda?Non?
riam commendandamvalefe quoddixit, demonstrat, ne apertam protulit Aposlolusde graluitsegratise,id
subdens : ilfosi ehim. Quasi dicat: Vere homo per ^1 est veraegratiaecommendationesenlentiamcum ait,
inisericordiam elegit, quia itadicil Moses.Deusenimi non est yolentisneque currentis (277).Hoc si atlen-
dixit Mosi, id est Deitsinductusa Mosedixit: Mise- deres, o Juliane, non extenderes contra gratiam
rebor, vocando iiiterius, ctyus misereor, praedesli- merila voluntatis, cum audias : Non esl volends
na>do. Ecce nulla merita praeceduntpro quibus eli- neque currends, sed miserentis Dei. Non ergo ideo
galiir, sed sola gratia praedestinantisest ex qua vo-- misertus est DeusJacob, quia Jacob voluit et cuc.ur-
Ciitur et salvattir. Unde subdit : Et misericordiam i ril; sed ideo voluit et cucurrit, quia misertus est
pycestabo,vitam aeternamdando, cujus misereor,vo- Deus. Paratur enim voluntas a Domino,et a Donii-
cando. Vel ita, quasi dieat: Non est iniquus Deus,, no gressus hominis dirigiintur (Prov. xvi). Ideoque
sed justus, scit enim quid faciat, nec retractandumi congrue ait, non est volentis neque currentis, sed
cst ejus judicium. Mosienim dicit: Misereborciijusi miserentis Dei (278), non quia hoc sine voluntate
misertus ero, id est illius misereborvocandoct gra- nostra agatur, sed quia voluntas nostra nil boni
tiam apponendo, cui prsescius eram, quod misefi- agit, nisi divinitus adjuvetur. Unde alibi Apostolus:
cbrdiam daltirus essem, sciens illum convertendum,, Non ego aulem, sed misericordiaDei mecum(I Cor.
el apud me permansurum. Deinde repetit ul repeli- n xv). Non ideohoc ait, quia nil boni agebat, sed quia
tione magis confirmet, et misericordiam praestabo ) nil ageret si illa non adjuvaret. Ita et hoc dicit: Non
ei cui misericordiam prsestitero, id est illi misefi-- est volenlis,sed miserentis Dei(279),non quia nuUa
cordiam dabo, quem prsesciopost errorem toto cor- esl hominis voluntas, atque cursus, sed quia nil
dc reversurum ad me, hoc est dare illi cui dandumi potest, nisi ille misereatur. Deus enim est qui ope-
est, et non dare illi cui dandum non est, ut eum vo-- ratar in nobis velle et operari bonum, sed cum ho-
cet quem sciat obedire; illuffivero non, quem sciatt mo credere, vel sperare non possit, nisi velit, nec
non obedire, r|uia non in voluritate petentis, sed irii pervenire ad palmam, nisi.volunfale currat, quo-
arbitrio dantis debejtesse quod datur. An enim dan- modo dicit, non est volentis neque currentis, riisi
dum sit, dantis debet judicio pensari. Et qu.amvis > quia et ipsa voluntas praeparatur a Doraino?Forte
periculosum sit judiciuin Dei discernere, tamen pro- aliquis accipiet hpc sensu dictum esse, non est vtv
pler hsesilantes ue pulenl injuslum judicium Dei,, lenlis neque curreutis, sed miserentis Dei, tanquam
(274) August., in Ench. (277) Id„ contra Julian. hsercticitm.
(27n) Id„ ad Sixtum. f278) ld„ De perfect. just,
(§7(5)Id„ ad Sixtum, (279) ld„ in Ench.
 1461 COLLECTANEAIN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD ROM. 1462
. suam, id cst ut multa signa ef plagoeostendefen-
dicerelur, non suflicil iola volunlas hommis, si non A
sit et misericordia Dei. Cui dicilur econtrario, rion tur in eum. Yel suscilavi le, suscitalns dictiis csl,
sufiicit etiam misericordia Dei, si norisit volunlas quia cum apud Deum moiiuus esset, modicum tar
iiominis; ac per hoe si recte dictum est illud, quia men tempus accepit vitoe, ut in eo Dei virtutcnt
id voluntas hominis sola non implet, cur non eliam omnes gentes addiscerent, el non esse aliura Deimi
a contrario recte dicilur non miserenlis est Dei, sed prseter illum qui Judaeorumeral.
volentis hominis, quia id niisericordia Dei sola non YERS.18. — < Ergo cujus vull miseretur, et
implet. [August.] Restat ergo ut ideo rccte dictum < quem vult indurat. >
intelligatur, ul lotum Deodetur qui hominis volun- Ergo cujus vult. [Ambrosius] Hic concludit de
tatem bonam, et praeparat adjuvandam, et adjuvat utroque, scilicet de misericordia etjudicio, et ex,
prseparatam; volenteni praevenit ut velit, volentem prsemissisexemplis, ubi appafet gratuita misericor-
subsequiluf ne frustra velit. Cum autem Dei mise- dia, et juslum judicium infert. Quasi dicat: Qula
ricordiam commendasselverbis prsedictis, uteliam miseretur Dei"; Jacob gratis, ergo patet quod cujus
jinlicium Dei commendaret, et apud eum iniquila- vult miseretur gratuito; et quia Esau et Pharaoiieiu
tem non esse ostenderet, subjunxit : Dicit enim reprobavit, ergo patet quia quem vultiriduratjusto
Scriplura Pharaoni. Quasi dicat : Sicut Jacob per B 1 judicio (280). Si autem quserimusmeritum obdura-
misericordiam elegit, ila per justitiam Esau repro- tionis et misericordioe, obdurationis meritum inve-
bavit. Vere illum per justitiam reprobavit, quia hoc nimus; misericordisevero merilum non invenimus,
dicit Scriptura, inducens Deum Ioquentem Pharao- quia nullum est misericordise meritum, ne gratia
ni, quem per judicinm sicut Esau reprobavit. Vel ita evacuetur, si non graiis donatur, sed meritis reddi-
continua. Quasi dicat: Miserieordiaeest velle vel tur. Meritum autem obdurationis est peccalum to-r
currere, ex judicio aulem non ex.iniquitale; contra tius massaedamnatse, nec obdurat Deus impartiendci
sicut apparet in Pharaone; dicit enim Scriptura, maliliam, sed nori iinpaiiiendo graliam, sicut nec
eli:„ ac si diceret: Ex apposita gratia, quod qui- digui sunt : quibus.enim non jmpartilitr,. nee digni
dem est per misericordiam, snnt bona, quia et ea sunt, nec merentur, polius ut non impartiatur, hoc
subtracta quod quidem eslper jusliliam, fiunt mala, digni supt, hoc merentur. [Augustiiius] Quisquis
sicut apparet in Pharaone. Dicit enim, elc, Yel ita' igitur obduratus est, se obduratum debile et quis-
continua : Ex misericordia est velle vel currere, quis adjutus , se adjutum gratis agnoscat(281). Mi-
quod apparet in aliis qui sunt ex eadera massa, cui seretur ergo magua bonitate et obdurat nulla ini-
debila esl perditio, ut in Pharaone apparet. Dicit .„ quitate, ul nec liberatus de suis merilis glorietur,
cnim Scriptura, id est Dominus in ea Pharaoni : nec damnatus nisi de suis meritis conqueratur. Sola
Quia in hoc ipsum, quod non continuatur hic, sed ejiim gratia Redemptor discernit a perdilis, quos in
legitur ac si non esset, quasi excilavi te, o Pharao, una perdilionis concreaverat massa ab origine-
malus quidem eras, sed quasi sopitus, Ego aulem ducta perditionis causa communis. Universum
ostendens libi signa quaefeci per Mosen,exeitavi te quippe genus humanuro tam justo judicio Dei in
in hoe ipsum, id est in hanc eamdem malitiam, ut apostatica radice damnatuin est, ut etiam, si nullus
delerior fias; et hocjustum est, utqui in sofdibus inde Hberaretur, neino recte posset vituperare Dei
est nec resipiscere vult, sordescaladhuc (Apoc.xxu), justitiam, In illis vero qui liberantur ostenditur,
Id est meritum hominis id exigit ut ipse qui non pluribus non liberalis, et in damnatione justa dere-
ytilt peccatum deserere peccato amplins contami- lictis quid commeruisset universa conspersio, et
nelur, sicut Pharao qui visis signis debuisset cor- quo eliam istos debitum judicium Dei duceret, nisi
rigi, sed deterior factus est vitio suo. Nec hoc in- ejus indebita misericordia subvenisset (282).. Non
utile fuit, sed ut, in te, indurato, id est per te in- ergo intelligendum est quod Deus ita induret, quasi
duratum, vel in te,- id est contra te, ostendam, bo- quemquam peccare cogat, sed lantum quibusdam
nis, virtuiem tneam, ut in signis jEgypliis feci. £D peccatoribus misericordiam justificationis suaenon
Ecce hic patet quod etiam malis bene ulitur Deus. largitur, et ob hoc eos obdurare dicitur, quia nou
Ostendam dico, el per oslensam virtutem annunde- eorum miseretur, non quia impellit ut peecent,
lurnomen meumin universaierra. Nola quia exem- fcfium autem non miseretur quibus graliam nou
plum de.Pharaone qui justo judicio Dei reprobalus esse prsebendamssquitateoccullissima et ab huma-
est, pertirtti,ad Esau qui eodem judicio aequissirao, nis sensibus remotissima.judieal, quam non aperit
licet occulto, reprobatus est, sicut Jacob per mise- Apostolus, sed miratur, ubi ait : 0aldludo divitia-
cordiam electus.Yel ita : Quia in hoc ipsum excitavi, rum scienliwet sapientiwDei! (Rom. xi.) Universa
alii codices sic habent, in hoc ipso resuscitavi vel namque massa merito damnata, contumeliam debi-
servavite, et est servavi te, o Pharao. Hoc dicit ei tam, cui vult reddit Dei juslilia; honorem indebi-
Deus, cum tantismalisesset reus, ut indignus esset lum.donat-cui vult Dei gratia, non uieritorum prse-
vivere, quem tamen Deus reservavit in hoc ipso, rogativa, non fatali necessitate, non temeritate for-
id est 46 ad hoc ut in eo ostenderet virtulem, unae, sed clausa altitudiiie sapientiae et scienliai
(280) Auguslinus, ad Sixtum. (282)Ll„ ad Simplic.
IMI) Id., in Liich.
1465 PETRI LOMBARDI UU
.siite(285). Multi de islo profundo qiixrentes retl- A i < dicit figmentumci qui se finxit: quid me-feeisti
tlere rationem atque seounduni conjecluras cordis < sic? Annon habet potestatem fignlusluti ex cadeiii
inscrutabilem altiludinem judiciorura Dei cogitare « massa facere aliud quidem vas in lionorcm,aliud
conantes in fabulas vanitatis abierunt, dicenfes quia < vero in contumeliam? i
animse sursnm in ccelopeccant, et secundum sua Dicis iiaque mihi, quia dixerat, cui vull misere-
peccata ad corpora pro meritis diiiguntur, el dignis tur, et quem vult indural, videbatur carnali, quod
silri quasi carceribus includunlur. Ierunt hi tales sicut non ex meritis est quod miseretur, ita non
post eogitationes suas, et volenles disputare de Dei esse ex meritis quod obdurat. Videbatur etiam ex
profundo, mersi sunt in profundUm, dicentes ani- volunlate Dei esse, cui resisli non potest, quod ali-
riias in cceloante conversatas, et ibi aliquid boni quis est malus. Hoc igitur ex persoita contradicen-
vel mali egisse, et pro meritis ad corpora tcrrena tis Apostolus sibi objicit. Quasi dicat: Quia ex vo-
detrusas esse. Hoc autem respuit Catholica fides luntate est quod miserelur vel obdurat. Dicis itaque
propler evidentem Apostoli sentenliam qua ait ; mihi hoc : Qtiid quseritur, id est quare inquiritur ?
Cum nondum nali essent, aul aliquid boni vel mati Adhuc, id est postquam coastat ex voluntate Dei
egissenl (284). Melior ergo est fidelis ignorantia, esse obdurationem, cur, inquam, quseritur ujide
"
qtiam temeraria scientia. Ergo cujns vult miseretur alius sit bonus, alius sitmalus? non est opus hoc
gratuita misericordia, et quemvuit indurat verilate inquiri, quia talis erit quisque, qualem vult eiim
reclissima (285). Quis porro tam imrrie desipial, ut Deusessc Volunlatienim ejus , qui nos obdurat,
dicat Deum hominem quas et quando voluerinl, in quis resistit? [Auguslinus]Quasi dicat : Nullns. Et
bonuin uon posse convertere, cum voluntati ejus ita ex voluntate ejus est aliquis bonus vel malus
uil resistat, sed cum facit, per misericordiam facit, dicit carnalis, et ideo injuste alium salval, alium
cum autem non facit, per judicium non facit (286). damnat, vel, quid quaeritur ab aliquo ut benefacial.
Miserelur utique seeundum gratiam ouse gratis da- id est cur nititur aliquis benefacere? Adhuc, scili-
tur; obdurat autem secundum judicium quod meri- cet poslquaffi constat ex voluntate Dei esse, cum
tis redditur. Unde datur intelligi ut obduratio Dei iii!possit, nisi quod Deus vult. Yoluntati enim ejus
sit, nolle misereri, ut non ab illo irrogetur aliquid quis resistit? Vel ita cum ex voluntale sit obdura-
quo s!l honio deteiior, sed tantum quo sit raelior tio, quid quwrilur, id est cur conqueritur Deus si
non irrogetur. Ideoque non quomodo diclum esl, oflendimus?Adbuc, id est cur conquerilur de pec-
tionestvolentisnequecurrenlis sedmiserenlisDei: ita catis hominum, cum ipsi nequeant vitare quod Deus
eiiam dictum est, non est volentis nequecurrentis, . vult? (289)Conqueritur eniin Deus stepede homi-
sed oiidurantis Dei, [Augustinus] quia non obdurat nibus, sicut per innumera apparet sacne Scriplune
imparliendoaliquid mali, sed non largiendo bonum. loca, quod nolunt credere et recte vivere, contra
Quod faeit sequitale sua, sicut ex misericordia sita quod carnales in voluptatibus suis yivenles sic so-
gratiam proestat. Constat ilaque quod nullus libe- lent, siculdictumest, rnurmurare, etloqui adver-
ratur nisi gratuila misericordia, et nullus damna- sus Deum, et voluntati ejus, non vitio suo depul&re
ttir nisi aequissimajustitia (287). Sed cur polius; quod mali sunt. Quos redarguit Apostolus, revo-
hinic qiiam illum liberet, velnon liberel, scrutetur cans ab hujusmodi proesumptione,et hujus impu-
qui potesl tam magnumprofundtira judiciorum Dei, dentiam quseslionisita retundit. 0 homo, etc. (290)
veiiiintamencaveal pracipitium (288). Cur ergo il- Hoc aiitem non facit ex inopia reddendserationis,
lum Hberet et non illum, nolo ut a me quseras, sed homineni ad suae capacitatis considerationem
ho'.iio sum, profundum nimis esse adverto, non pe-• revocat dicens, o homo (291). Quasi dieat: Te et
rtetro , expaveseo, non scrutor. Inscrutabilia enimi illum attende. Tu es homo, ille est Deus. Tu, in-
siint jtidicia Dei. Prseterea nolandura est vel obdu- quam, o homo, id est caro, non spiritus, id est ear-
ratio Dei tanluni temporalis est. Obdurat enim teair• nalis,non spiritualis; tu misercui displicelquodDeus
po:aliter, non ab aeterno. Reprobatio vero alia ab) •D conqueritur, et qui murmuras contra Deum, qued
seterno, alia temporaliter. Quse autem temporaliter alium reprobat et alium eligit. Quis es, id est cujus
esl, idem esl quodobduralio, scilicetdesertio. Quse ; valentisees, qtd respondeas, id est intelligas quse
autem ab seternoest, hoc est quod Deus proescitalir facil, id est cur hujus misei'etur, et te Indurat. Quasi
quem damnandum. Simililer diligenter distinguen-- dieal : Si tibi dicerctur, nescires respondere, id est
dum est de prsedestinatione, eleclione, dilectioneetl intelligere pro tua carnalitate, nee te ad hoc juvat
odiP. sapienlia tua, nec aliqua virlus lua. [Ambrosius]
YERS.19-21. — < Dicis itaqne mihi : Quid adhuc: Yel quis es? qui respondeas, id est eiintradicass
< quaiilur? Voluntati enim ejus quis resistit? 0> Deo, id cst rationibus conlra Detini agas quod in-
i homo, tuquis es qui respoudeas Deo? Ntmqtiid l juste eligat vel reprobet ? Magna indignitas est, ei

(285)Augtist., De verb. Apostoli. (288)Id„ De verb. Aposloli.

(284) Id„ ad Bonifac. (289) Id., adSimplic
(2851Id„ in Ench. (290) Id„ in eodeni.
(286)Id., contra Julian.' (2911Id„Deverb. Aposloli
f287) ltl„ ad Sixliim.
1465 COLLECTANEAIN EPIST. D, PAULi. - SN EP. AD ROM. 1466
praesumptio htfminem conlradicere Deo, iniquum A meliara, non iniquitati Dei, qusepenitus nulla est,
justo, malumbGno, imperitum perfecto, ihfirmuni sed judicio deputandum est (296). Bene autem
firmissimo,mortalem iinmortali, servura domino, dispensavit Dominus, ut nec omnes damnaret, nec
crealuram Creatori. Movelurautem iniquus eo quod omnes liberaret : si enim omnes liberarenlur, Iateret
de eadem massa creatos alios justificat Deus, alios quid peccato per juslitiam deberetur; si nemo li-
reprobat. Ad hoc autem ostendendurii recte fieri, beraretur,lateret quodgratia largiretur, quia procul
utitur verbis Isaiae, et figmenti similitudine, quod dubio, quantum peiiinet ad originale peccatum,
adversus figulumnon habet vocem conquerendi, di- omnes pares erant, sed misericordia quos voluit
eens : Nunquidfigmentumdicit ei qui se finxit, id discrevit. Ibi gratuita est indulgenlia, ubi justa pos-
est ei a quo faclum est, et qui nil ei debet, hoc sci- set esse vindicta. Ecce ex his juslitia Dei apparet,
licel : Quid me fecisli sic ? Quasi dicat : Non polest in his qui non habenl tempus operandi, scilicet iri
contra factorum suum opus conqueri, sic el tu parvulis; de his autem qui habent tempus operandi,
hoino fuigeris a Deo, etideo nequisadversumDeum stibdit :
cansari quare fecil te sic, vel non sic (292). Si YEKS.22,23. — « Quod si Deus voleus osten-
enim pectisloqui posset et dicerct Deo : Quare me < dere iram et nolam facere potentiam, sustinuit
";
pecudemfeeisti, cum islum feceris hominem, non < in nuilta patienlia vasa iroeapta in interitum, ut
juste succenseres, et diceres : 0 pecus, tu quis es < ostenderet divitias gloriaesuse in vasa misericor-
qui respondeas Deo? quia vero questionis hujusra- < dise quseprseparavitin gloriam. >
lio ex lioc illi firma videtur quod ex una massa Quodsi volens.Velquid si Deusvolens. Quasi di-
facti sunt, reprobandi et justificandi, subdit: An cat: Jam ostensum est quod et si Deus nil boni
ncn habet. Quasi dical : Yere non potest dicere opus det homini, non tamen iniquus est. Sed quid dices,
fa. tori , quare me fecisti sic , quia figulus luti, id si quibusdain etiam bona dedit, scUicetcum essent
esl qui de luto operatuf. An non habet juslam po- apti irse in interitum, sustinuit in multa patientia ,
testatemfacere ex eadem massa aliud quidetnvas in et hoc est quod ait. Quasi dicat : Non essel iniquus
Iwnorem, aliudveroin coniutneliam? habet utique. Deus, etsi nihil daret boni, sed dat bonum quibus-
[Ambrosius] Manifestum est aliqua vasa fieii ad dam, perquod apparetbonus. Quia susdnuit vasa ino
honorem, quse ad usus honeslos sunt necessaria; apla in inleiitum in multa patientia. Patientia et Itn-
alia vero ad coiitumeliara, quseusibus sunt culira- ganimitas Dei est quandiu suslinet malos, ul, si ve-
rum necessaria : unius tamen esse substantiae, sed lint, corrigantur, vel in incoeptamalitia perdurantes
differre opificisvolunlate. Ita el Deus, cum ex uiia .Q ordinate disperdat. (297)Diuenimexspectatiinexeu-
eademque massa omnes simus in subslantia, et sabiles sunt, et ideo exspectavit eos Deus, cum sci-
cuncti peccatores, alii miserettir, et alterum despi- ret non credituros, et ut utatur illis quasi instni-
«it, non sine justitia. In figulo enim sola voluntas mento ad salutem bonorum. [Ambrosius] Novit
est; in Deo autem , voluntas cum justitia. Sicut enim Deus bene uti malis, in qufbus humaiiam na-
igilur vas quod non fit in honorem, sed in contu- luram non ad malitiam creat, (298)sed perferfeos
meliam , si viie est, ex luto habet, non ex figulo; palienler qtiousque scit oportere, non inaniter, sed
sic tola massa 47 humani generis, non ex Dco, utens eis ad admonitionem vel exercitationem ba-
sed suo vitio jusle corrupta et lutosa esl. Ideoque norum. (299) NuIIumenim Deus vel angelorum vel
si inde vas in honorem fit, misericordia esl; si in hominum creaiet, quem malum futuruni esse pra3-
centumeliam justum est, quia hoc erat ex r»a- sciret, nisi paritei' nosset quibus eos bonorum usi-
lura (295). Tota enim nalura in ipsa radice vitiala bus commendaret. (500) Dicoquod sustinttit malos,
divino judicio debitsedamnationi est subjecta, et et inlerim dum exspeclabat, ostendit eis multis itt-
merilo peccati universa damnata. [Augustimis] diciis vel ipsos aliquando puniendos, vel aiios co-
Cum ergo id supplieii recipianl vasa iroe quod om- ram eis, iram suam fuluram, id est poenamaeternam
nibus debebalur, et ab illa liberentur vasa miseri- D | ut sibi caverent, et in hoc quod suslinuit eos,et
cordioe, in altero eequitas, in altero misericordia iram eis oslendif. Nolam fecit potentiam suam, sci-
pcrspicua esl (294). Massaenim illa si media esset, licet quod per malos purgat bonos. Si autem hoc
ut sicut nilJioni, itanil peccati haberet, nonfrustra est, scilicet quod Deus volens ostendereirum et no-
videretur ininuitas, ut ex ea fierent vasa in conlu- tam facere potenliam suam, sustinuil vasa irw apta
meliam. Ciimvero per liberum arbilrfum primi ho- in interitum in tnulla patienlia, quid respondeas
uiiiis in condemnationemuniversa defiuxerit, pro- Deo? vel quid dices? quasi dicat : Poleris dicere
cul dubio quod ex ea fiunt vasa in hnnorem, non quod juste gratiain subtraliil taJibus, et damiiat eos
esl ipsius justitise, qusegratiam in illa proecessit, qui ila exspectati de peccatis noluerunt resipiscere,
sed Dei misericordioe(295). Quod vero in contu- sed hac praediclagratia abusi sunt. Ecce Jiicosien-

(292) August., De verb. Apostoli. (297) ld„ ad Sixtum.

(295) lcl.,super Joannem. (298) ld„ ad Siinplic
(294) Id„ ad Bonifac. (299 Id„ super Exod.
(295 ld„ De civ. Dei. fSOOlId..c-x Hb. Senl. Prosperi.
(296) Id„ adBoiiifaciuu:,
 «67 PKTIULOMBARDI 1468
. stra scripta sunt in coelo(Ltic.x), et posl abierunl rc-
ditur juslitia circa eos qui habent terapus operaiidi. A
Ulostenderet.Quasidicat: Adboc palitur Deusma- Hro.Sedhocdeeis Dominusdixit, propter. iusliliam
los, et prteostenditeis iram, et ad nolitiam suam cui deserviebant, quia hoc esl juslum ut unicuique
attrahit, ut sic ostenderet in vasa miseticordiw,id respondeat pro merito. Ac si diceret : Digni estis
.est eleclis per misericordiam,diviliasgloriwsum,id iiunc vita aelerna,quia erant honi. Frequenler enim
est quara dives et quam magna sit gloriosa miseri- ante sunt mali, qui futuri sunt boni; et aUqaoties
cofdia sua. Ob hocenim dal tot bona malis, et tan- pritts sunt boni, qui futuri sunt et permansuri
diu eos tolerat, ut convincateos juste damnari; et mali. Taleserant illi, et ideo nomina eorum erant
Ut fidelesmagis eum diligant, quibus graliam malis scripta jn ccelo propterjustitiam, cui deserviebant;
non coramunemipse conservavil.Yel ostenderethie seciindumvero pra5scienliam,innumero erant raa-
sitse, Iorura. De juslitia eniiii judicat Deus,non de prae-
vasa misericordioe,ideslin elcctis,divitiasgloriae
id est copiosam el gloriosamniiserieordianisuani, scienlia, quia juslilia non Dei prsescientiacausa
perfornacemiribulationis,quamloIerantamalis,quia estquare apud Deumaliquis uignus sil vita. Unde
quanio inagis tribulationibus exercentur, lanto pu-.. et Mosidicit: Siqtdspeccaveritanle me, deleboeum
riores et meliores gratia Dei operante redduntur. de librovitw (Exod. xxxn); ut secundumjustitiam
Vel de futuro polest legi sic quod si volens. Quasi rt ; judicis videatur deleri cum peccat, juxta praiscien-
dicat: Non esset iniquus Deus,etiam sinilboni da- tiam lamen in libro vitse nunquam fuerat. Unde
ret. Sed quid dices, si eiiain bona detlit, et dedit Joannes ait : Ex nobis exierunt, sed ex nobis non
utique quia Deus? Sustinuitin multa palienlia vasa erant (Joan.u). Econtrario vero tunc aliquis videtur
irse apta in interilum, id est inalos quos cum posset ascribi, cum malus esse desinit, qai tamen secun-
judicare staliiu, diu siistiniiit ut conqueri.nonpos- dum pfaescientiamnunquam defuit. Cum igitur ei.
sint damnali. [Ambrosius]Ideo ergoexspectati sunt gratuita misericordia apponat gratiam quibus vult,
ut inexcosabilesdeperirent, quospraescivitnon cre- et Hberet quos- vult, manifesle oslenditur diveset
dituros. Deusdico vOlensoslcndere,in futuro, iram gloriosa bonitas ejus in vasa misericordiaa,qum
suam.id est poenamaeternani,in perditis quos male prwparavit, simililer exspeclando,sieut exspectat
usos paf entia sua oeleiT.aljlerdamnabit; et volens vasa iroe.[Augustinus]Prseparavit dico, in gloriatn
facere notnni poientiam suam in salvandis, quos fuliiram. Oranes enim suslinei Deus, sciens exi-
tunc glorificabit, cnm vindictain sanguiuis eo- tus sir.guloruin,et utique bonis prodest quod malos
ruin super malos exereebit, qui cum anle pularetur, exspeclal.
non judicalurus quia diu dissimulavit,judicando _. VERS.24-26. — < Quos et vocavit, non solum
potens videbilur.Ut ostenderet,quasidical: ita nio- < ex Judaeis, sed etiam ex genlibus, sicut in Osee
do sustinuit vasa irae, ut in futuro sseculoostende- < dicit : Vocabonon pleberanieam, pleberameam;
fet, per comparationeinreproboruin, in vasa mi- < el non dilectam, dileclam; et non misericordiam
sericordise,id est electisper misericofdiam, divitias < consecutam, misericordiairiconsecutam. El eril
suas, id esl copiosam et gloriosaraniisericordiam < in loco ubi diclum esl eis : Non plebs mea vos,
suani. Ostenditenim quantum fecit eis quos libera- t ibi vocabuuturfilii Deivivi. i
vit et glorificavit,cum illi quos deseruit pcenamha- Quosel vocavit. Cum oslensum sit qtiod ex sola
bent, quoepariter omnibusdebebatur. Nota quia ex giatia sint filii, incipit probare per aucloritatespro-
verbis Apostoliquilius usus est in hoc sermone, di- phetarum quod hi sunt ex utroque pop.ulo. Quasi
cens : Jacob gratis dilectuinet electuma Deo; Esau dicat: Ulos qui sunt vasa misericordiae,praeparavit
aulem judicio reprobatum sicut Pharaonem, et in gloriam. (501)Quos et vocavit, per praedicatores
alios quos voluntate sua Deus obdurat, oslenditur et interius, cum sint ex una rnassa Adae,de qua ct
quod quidam sunt, quibus nec graliam apponit mali qui sunt vasa irae cui debita eral damnalio.
Deus, ut Esau el Pharaoni, cum aliis infeil eam Tota quippe ista massajuste damnationisreciperet
quasi coactis ut apostoUvPaulo. [Ambrosius]In his D I debitum, nisi ex ea faceret non solum justus, sed
autemcausis prsescienliaDei flagitaiidaestquianon etiam misericors figulus alia vasa in honoremse-
aliter evenil quam futurum novit. Prsescientiaenim cundum gratiam , non secundum debitttm, dum et
Deiest qua diffinitumhabet, qualis uniuscujusque parvulis subvenit quorum nulla merita dici possunl;
futura erit voluntas, pcr quam aut damnetur aut et majores praevenit, tit habere aliqua bona merila
coronetur. Pnesciens ilaque Deus aliquos malsevo- possint, (502)quia stirpe inobedientiaiducitur pro-
lunlatis futuros, nou habuit eos in niimcro bono- pago peccati atque supplicii, non condilionedi-
rtiin, sicut eldeprsescienliaPhafaonemdamnaiidum vina, sed volunlatis iniquitaleviliata nalura quse a
essecensuit, scienseum non se correcturum, Apo- Deoest condita bona. Si ergo malevivunt homines
stolum vero Paulum elegit praescuis quod futurus de suo est, vel quodoriginaUtertraxerunt, vel quod
esset fidelis.Sunl autem et alii quidam, quibusgra- insuper addiderunt; ideo non se excusent homines,-
tiadataestinusiim, utSau!i,Judse,etillisdiscipulis qui nolunt recte vivere diceutes : Qiiid nos fecimus
quibus in EvangclioDominusdixit: Eccenominave- quodnos malevivimus, cum graliam unde bene vi«
(301) Augnsliniisad Ojitat. (502) Id„ ad Sixlitm.
1469 COLLECTANEA IN EPIST. D, PAULI. — 1N EP. AD RQM. ,1470
yeremiis npn accepimus? Non yeraciter possunt se A verbis abbreviet,tameriseqnumest priori verbo Jegis
excusare. Si eniirivasa irse sunt quibus debita per- undesiibdit,abbrevians,dico, in mquitate,ut nil desit
dilio redditur, hoc sibi imputent, quia ex raassa ad juslitiam de omnibus figurativis.Yel ideo dici»
siinl quain merilo peccati Deusjuste damnavit. Si tur, abbrevians in aoquitate,quia quae sequa sunt
autera vasa misericordiaesunt quibus ex eadetn rctinet, ut moralia quaejus esl lolli, ut figuras re-
massa factis, supplicium reddere noluit, non "sein- cidit. Et nequis dubitet de eo, propheta repetitione
flent, sed ipsum glorificent qui eis misericordiam confirmat dicens : Quia Dominus, qui prius fecit
indebitampraestitit.Yocavit, dico, NonsolumexJu- verbum legis prolixuro , ens super terram, id est
dwis, sedeiiam ex gentibus, et primum pro gentibus ens in terra homo factus, faciel verbumbreviatum,
auctoritalemOsee ponit, dicens : Sicutin Oseedicit contra antiquum verbum quod Deum fecisse con-
Deus.Quasidicat: NonOseeex se hoc dicit,sedDeus slat. [Hieronymus]Vel, verbum consummatum et
in illo: Foca0ononp/eoemmeam,idestgeritesquae48 abbreviatumest charitas, quaedicitur verbum coii-
prius non noverunt me, nec dicebantur plebs mea; summans vel consummatimi,quia consumroal, et'
plebemmeam, ut sciUcet cognoscantme, et dicantur abbrevians, sive abbreviatuni, quiain eo pendcl lex
plebs mea-; et non dilectam meam, scilicet geritilem et prophelse; [duobus enim mandatis*charitas uni-
vocabo, dilectammeam, scilicet ut dileClioneser- B versa abbreviat.Et sicut praedixit:Adhucponilauc-
viatit; et non misericordiamconseculam,vocabomi- toritatem Isaise, comraendansillud verbum. Quasi
sericordiamconsecutam,ut scilicet ad aeternamglo- dicat: Deusfecit verbum, et hocverbum tam neces-
riam perveniant. [flaimo].£f erit istud, quod dicam, sarium erat, quod, sicut praedixitIsaias, nisi Domi-
scilicet quod inloco, id est in totomundo, ubi diclum nus. Sabaolh, id est virtutum , vel exercituum , re-
est: Non plebsmea vos, ibi in tolo mundo, voca- liquissetnobis semen,id est verburo.Evangelii, vel
buntur fiiii Dei. [Ambrosius]Yel, in loco, id est in Chrislum , qui fructum vitaeprolulit, facti essemus
Judocael inter ipsos Judaeosqui dicebant : Dej po- sicut Sodoma, etc [Ambr.]Vel per semenaccipiun-
pulus non eslis, ibi vocabuntur filu Dei ab eisdem tur reliquiaesalvandae,de quibus supra egit, id esl
Jtidoeis. apostoli et alii boni, quasi reliquioesalvsefient, quia
VERS.27-29.—<Isaias autem clamat pro Israel: nisi per illas prsedicatumesset verbura Dei, gentes
t Si fuerit numerus filiorum Israel taiiquam arena perissent. Ethocestquod ait,nisiDorainus Sabaolb,
< maris, reliquisesalvaefient. 'Verbum aulem con- id est exercituum, quando alios excaecavit, reli-
< suromanset abbrevians in aequitate,quia verbum quisset nobis, id est ad nostram utilitatem, semen,
<.breviatum faciet Dominus super terrara. Et sicut,/, id esl apostolos de quibus seges Christi crevil, faeti
^
t prsedixitIsaias : NisiDorainus sabaoth reliquisset' essemus sicut Sodoma, quaeinterpretatur mafa, id
i nobis semen, siculSodoma facli essemus, et sic- est muti essemus ad confitendum. El fuissemttssi-
< ut Gomorrhasimilesfuissemus. i mitessicut Gomorrha, quse inlerpretatur aspera, id
Isaias autem ait. Hic ponit auctorilatem Isaise est, sine gratia asperi esseraus spinis vitioruin o-
pro Judoeis.Quasi dicat: Osee ita pro genlibus dir perli. Et nota quod non sine causa posuit similes
cil, Isaias autem clamat aperte pro Israel, id est et sicut, cum alterum posset sufficere. Sed hoc
pro Judaeis,dicens: si fuerit numerusfiliorumIsrael ideo fecil ut pei alterum notet simililudinem cul-
lanquam arena maris, id est licet sint innumerabiles pse nostrae,el illorum ; per allerum similitudinem
filii Israel.Tamen, solummodo,reliquiwsalvmfient. pcense. Quasi dicat: Pares essemus in pcena, quia
Ecce sic dicitur salus Judseorum, ul major pars sit similes essemus in culpa.
excsecala.Vel arense comparat propter sterilita- VEHS.30-35.—< Quid ergo dicemus : Quod gen-
leni. [Augustinus.] Et est, si fuerit numerus filio- < tes quae non sectabantur justitiam, apprehende-
rum Israel tanquam arena maris,'id est licet sint < runt justitiam, justitiam autera quseexfide est;
steriles a gratia fidei, et fructu boni operis, non < Isfa.elvero sectando legemjustitiae, in legem jus-
tamen ideo radix patriarcharum periit. Yel, in nos D < fniaenon pervenit. Quare? Quia non ex fide, sed
rcliquise salvse fient, id est illi quos mihi reliqui, < quasi ex operibus. < Offenderuiil enim in Iapi-
cum alios repuli. Yel, qui ab aliis relinquuntur, < dem offensionis; sicut scriplum est: Ecce pono
ut viles, vel pauci. Deinde subdit propheta, per < in Sion lapidem offensioniset petram scandali,
quid salvi fiant, scilicet per verbum Evangelij, ut < ef omnis qui credit in eum non coiifundelur. i
gloria legalnm operum excludatur. Quasi dicat: Quid ergo? Auditis Osee et Isaiseauctoritatibus
Yere salvi fient. Domiiiusenim faciet verbumcon- inquirit intelleclum prophetarum, ne Judaei alitcr
summans et abbrevians, id est verbum Evangelii, inveiierent. [Ambrosius] Quasi dicat: Quia ita di-
quod dicitur consummans, quia ad perfectionem cit Osee ellsaias , Quid ergo dicemus? id est, quo
ducit; et abbrevians, quia omnia legalia iu uno iniellectu prsedicta prophetarum verba esse dieta
Christo abbreviavit (303), ut compendio fidei pef inlelligemus?hoc utique guorfgentesqumper opera
gratiam salvet, non per innumeras observantias, legis non sectabanturjusliliam , id est non prsesu-
ftuibusille populusserviliter premebatur,ell!Oclicet mebaut justificari, ex legalibusobservanliis, appre-

(303) Auguslinusad Simplic

1471 PETRI LOMBARDI U72
henderunt (304), quasl subito et firmiter, jusdliam, A l posuit , Christus ergo ante passionera fuit pe-
nori qualeincunque^,sed eam jusiidam quw est ex tra scandali, quia illo lempore scandalizali sunt
fide, quse per gratiam est, quam impetrando ex in eum Judaei irascenles et indignantes , quod Fi-
Deo, rion ex seipsis praesumendo,justitiaro appre- liura Dei se faceret. Lapis vero offensionis fuit
hendeiiint. Israel vero sectando, et hoc ilera ex Christus in politione, id esl in passione, quando
prophetia Isaise. Quasi dicat : Gentes consecutoe maxime offenderunt, et excaecati sunt, Deum non
justiliain sunt; Israel vero sectando, per opera le- esse credentes quem mortuum videbant, a qua of-
galia, legem juslitise, id est legera Mosi quae est fensione quosdam liberat fides. [HainioJ Unde sub-
jiisfiiise, si bene sit inlellecta; vel, seclando legem dit: Et omnis qui crediderit,quasi non modonon est
jusiilise, id est justitiam Iegis quae est ex timore ipse offensio malis, sed remuneralio eril bonis;
pcenae, non ex aniore jusliliae non pervenitin legem quia omnis sive sil Judaeus sive gentilis, qui credi-
justitix, id est innocenliain,elc, quaelexvere docet, derit in eum, non confundetur, cum venerit in fu-
et ideo competenter dicit, sectando. Secutus enim luro.
est Jtuheus legem, quasi relro, quia nunquara at- CAPUT X.
tingit spiritualem inlelligenliam qua justificarelur. VEES.1-4. — < Fratres, volunlas quidem cofdis
Quare nori pervenit? Quasi dicat : Attende dili-' B < rnei, «etobsecralio ad Deum, fit pro illis in salu-
genicr, quare, scilieet quia non ex fide, quaerebat t lem. Testimoniiim enim perhibeo illis qttod aemu-
justificari, sed ex operibuslegis, quasi haecpossent; < lationem quidera Dei habent; sed non secundiim
juslificare (305). Ideo ergo Judoeusnon pervenit in: < scientiam. Ignoranles enim justitiam Dei, et suam
legem justitiserquia non ex fide quserebaljustiliam; < qiiserentes slatuere, juslitiae Dei non sant stib-
quia non petivil illam a Deo, non credidit in eum < jeeti. Finis enim legis Christus ad justitiam omni
qui juslifical impium, non credens Deum operarii < credenti. i
in homine qtio justificetur,juslificalio autem exfidei Ne ex odio videalur Apostolus loqui contra Ju-
kiipelratitr. Unde ergo contigerit, utnon crederent, doeos,vel ne gentes eos ex toto abjicerent, stibdil,
supponit, offenderunt enim. Quasi quis qusererel. .. fralres, cur offenderunl, et lamen, o fratres, tio-
cur fitlemnon habent Judaei? respondet, quia of- fwnfasquidem mea est, ut salventur, et haecvolun-
fenderuiit in lapidem offensionis, id est quia offen- tas non utique ficta,sed estcordismei,idestvera,et
sionem pro tumore superbiae suae,id est excsecalio- etiam obsecraliofit a me ad Deumpro illis offenden-
nem in Christo passi sunt qui dicitur lapis offen- libus, et hoc in salutem, id esl utDeiisdetillisfidem
sionis quadam ratione similitudinis. Christus enimi _ per quam salvenlur (306).Attende quia per hoc quod
latens in hurailitatc habilis fuit offendere ad simi- Apostolus deprecatur pro non credentibus, ut cre-
litudjncm parvi lapidis a quo non cavetur. [Au- dant, pro adversis ut convertantur, innuit quod ex
gustinus] Sperabalur enini venlurus a populo Ju - gralia delur, quia nec ipsa conversio sine Dei ad-
daeorum, et quia humilis venit, non est agnotus ; jutorio fit (307).Voluntas enim ut ad vera credenda
quia lapis parvus erat, in illum offenderunt, et fra- movealur, non sibi suflicit, nisi per gratiam Deus
cti stint; sed crevit lapis, ut Daniel ait: El factuss opituietur. Unde ipse ait: Nemovenilad me, nisi 49
est monsmagnusqui replevit totam terram (Dan. n). ei dalum fuerit a Patre meo(Joan. vi). Teslimonium
Sed quia primo humilis venit, offenderunt in illuml enim. Quasi dicat: Obsecro pro illis et justum est et
Judaei: eui ei attestatur Isaias. Unde subdilur: Sic- necesse, justunt est, qttia asmulalionemDei habeht;
ut scriplum est in Isaia; Ecce. Quasi dicat : Inl el necesse est, quia secundum scientiam, et hoc
evidenti, patenler, pono, id est nasci facio, in Sion,, est quod ait, testimonium eniro, ego qui olim
id est in Judaeis, lapidem offensionis, id est Cbri- similisUlis fui, perldbeoillis de hoc, quia wmtdalio-
stum, a qito, quasi parvo lapillo non caveatur, ett ~tiemquidem Dei habent, id est zeluin Dei. El ideo
pelrain scandali^iAest eumderaChristum ex toto con- justum est orare pro eis. sed non sccundumscien-
terenlem malos in futuro et contristantem, Lapis er-- D tiatn, diligendi. [Haimo] Stultum esl enim legem
go offensionis diciturChristiissecundumstatnm quoD venerari, et Deum legis persequi, slultum est eliant
apparuit hic malis; petra scandali, secundum quod1 Patrem confiteri el Filium negare. Et est sensus :
in futuro faciet malis. [Origenes] Scandalum eniml Pro dilectione Dei putant se facere, sed veramDei
dicilur cum in via obex aliquis invenitur qui gressuss dilectionemnon habent, el ideo necesse est pro eis
incedenlis impediat, quia igitur hi qui eranl in Sion~i orare. [Ambrosius] De his autem hoc dicit, qui
viam non bonam incedentes, et iter- perdilioniss non invidia et malevolenlia,ut Scribse et-Pharissei,
concito pede currentes, Christum in fiiluro sen- sed eirore Christum tradiderunt. Quibus Pelrus
lient vindicem, ideo petra scandali dicitur. Vel il ait: Scio, fratres , quia per ignoranliam lioc egislis
sicut pelra dieitur ante politionem, et lapis perr (Act. m). Illi ergo aemulationemDei habenles, sed
politionem; ita Christus et petra dicilur anle po- voluiuatem et consilium ejns nescientes, conlia
lilionem, et lapis per politionem. Politio aulem u Deum agebant quem se defendere testabautiir.
Chrisli passio fuit, qua infirmitatis miseriain de- [Augustinus] Quomodo autem non secundum scieii-
(304) Atigiistiiius,De spir. et lilt. (306) Id„ Deverb.
ad
aposf.
Paiiluiu.
(505) Id., hi eod. (507) Id„
5473 COLLECTANEAIN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD ROM./ <ft?4
tiam habeant zelum, ostendil subdens : Ignorantes A Christus tantum est justilia ad saiuteni, quia justi-
enim, etc Quasi dicat: Vere non secundum scien- tia legis tantum ad praesentemvilam valet. Et hoc
tiam habent zelum, quia, ignorantesDei jwsliliam, osleridit Moses : Mosesenim scripsit in Nuineris et
non qua Deus justus est, sed quae homini est ex in Levilico, quoniam hotno qui fecerit,- quasi sine
Deo, id est quam dat homini, quaeest per fidem gratia adjuvanle, justidam quw ex lege est. quae
Christi, quae est a Deo qui juslificat impiuni, et esl ex timore, non ex ainore, vivetin ea [Augustiiius],
qumrentes,vel volentes, ut superbi siatuere suam, id estnon puniettir legali pcena, quia lex Mosireos
(308)quaeest per caniajes observantias, quae dici- illos non faciebat,. si servarelur, id est vivebant
tur sua illorum, non quia lex ab illis est conslituta, faciendo legem. Et vocat hic jusliliam legis opera
sed in lege quse ex Deoesl suam justiliam consti- IUa legalia. Unde et in Mose ita habetur : Qui
tttebant, [Ambrosius]cum eamdcm legem suis viri- feceritea, vivetiriiliis (Levit.XVIII).Timebant utique
bus iniplere posse credebantut merita praecederent ne si non ea fecissent, paterentur lapidalioiiem,
gratiara, nongratia praecederetjuslitiam. (309)Hoc, vel aliquid hujusmodi. Vivet ergo in ea, id est iia-
inquani, facientes, non sunt subjeclijusliliw Dei, bebithoc praemiumne ista morte punialur. Nonest
qua juslificat credentes, id esl non credunt per ergo magna juslitia limefe, nec habel merilnm
fidemimpios justificari. Haecest enim juslitia Dei, apud Deum. Aliud est ergo non juslificari apud
quaenon in praeceptolegis quo timor incutitur, sed Deum, aliud non oronino justificari. Qui onuiino
in adjutorio gratiaeipsi conslitula est. [AugustinusJ non justificatur, nec illa servat quaetemporale ba-
Unde subdil: Finis enim. Quasi dicat: Yere igno- benl praemium, nec illa quaeselernum; qui vero in
rant justiliam Dei, quia ignorant Cbristum, qui operihus legis juslificalur, lemporalem inde eXspe-
Christus, finisest legis, id esl qui adiroplet in se et ctat mercedem, nec juslificalur apud Deum; sed
in nobis quod lex prsedixit. (310) Qui etiam valet tamen et.ista quaedam est, ut sic dicam, terrena
ad juslidam omni credenti, id esl qui est dator carnalisque justitia. Deinde de justitia fidei subdit,
justitise omnicredenti. Ex Christo ergo uon ex lege qum autem. Quasi dicat: De illa justilia legis ila
est justitia, quia si per legem scriplam vel nalura- dixit Moses; sedde jiistitia quaeest exfide, id cst de
lem esset justitia sine fide Chfisti, ergo Cluistus justiliafidei, sicMoses dicit in Deuleronomio : Ne.
gratis morerelur. Si atitemnon gratis morlmis est, dixeris, etc. (Beut. xxx). [Ambrosius]Vel ipsa justi-
ergo in illo solo justificatur irapius, cui credenti in lia, quaeesl ex fide sic dicil in corde hominis, sci-
eumdeputatur fides ad juslitiam. (311)Omnisergo licet quod observata ducit ad ccelum,rion observata
humana natura et justificari et redirai ab ira, id est C ducit ad abyssura. Et hoc esl quod ait, ne dixeris.
a vindicta nullo modo polest, nisi per fidein, et Hoec autem justitia fidei Cst, ne dubiletur de spe
sacramentumsanguinisChristi. Finis enim Cluistus, Dei quaeest in Chrislo, ne diffidathonio Chrisium
in quo lex juslitiae non consumitur, sed impletur. spoliasse infernum, et cum animabus ccelumascen-
(512) Omnisenim perfeclio in ipso est, ultra quem disse, ex quibus efficiturjustus. De hac ergo dicit
non est quo spes se extendat. Finis etiam fidclitun Moses, vel ipsa in corde hominis hoc dicit,
Christus est. Ad quam curo pervenerit currentis . 0 homo, ne dixeris in corde iuo, id est ne saltem
intentio, non habet amplius quod possii invenire, cogiles : Qtds ascendetin cmlum,id est nullus homo
sed habet in quo debeat permanere. Finis ergo di- ascendet in ccelum. Ideo ne hoc cogites, quia qui
citur, non quia coiisuffiil, sed quia perficit. Perlicit ,> hoc cogital negat Christum ascendisse. Et hoc est
ergo jusfuiam per fidemsine operibus legis, et sunt quod subdit, quia id cogitare est deducereChristum,
opera qusevidenlur bona sine fide Christi; et non id est negare Chrislura ascendisse. Et sunt haec
sunt tamen vera bona, quia non referuntur ad eum verba Apostoli;hoe esl Christum, elc, de quibug
finemex quo sunl bona, id est ad Chrislum qui est aperit sensum prsemissorum verborum Mosi. Aut
finis legis ad justitiam non ulique humanam, sed ne cogites. Quis descendetin abtjssum, scilicet in
diviuam. Est enim humana juslitia, et esl divina. D E infeiiium, id est nullus descendet, quod est pro
De humana ait ibi: Mosesenim. De divina vero ait non observata lege. Ideo ne cogiles, quia Iwc cogi"
ibi, quw autem, etc Dehuniana ulique prius agens tare «sfChrislumrevocarea mortuis , id esl credere
subdit: quod Cbristus non descendit in infemuni, quia si
VERS.5-7. — < Moses enim scripsit, quoniam illi qui justitiam non observant, non descendent,
c justitiam quaeex lege est, qui feeerit lioinovivet tunc Abrahamet antiqui patres multo minus de-
< in ea. Quaeautem ex fide est justilia, sic dicit: scenderunt. Si aulem illi non descenderunl, lunc
< Nedixeris in corde tuo : Quis ascendeliu ccelum? nec Christusqui non nisi proillis liherandis descen-
< id est Christum deducerc, aut, quis descendel in dit. Et sunfilem haec verba Apostoli, ubi aif: Hoc
c abyssum? hoc est Christum a mortuis revo- est Christum. Vel"ita, ne dixeris. Quasidicat: Cum
c care. i audieris post resurrectionem prsedicari Chrislum
Moses eniin. [Ambrosius] Quasi dicat: Yere ascendisse in coelum,ne dixeris, id esl no.lidicere
(308) Aiigust., De gralia et libero arb. (511) Id„ in lih. Sent. Prosp.
(309) Id.'. in eod. (312)Id„ super Joannem.
i510) ld„ Da natura et graiia.
 i475 PETRl LOMRARDI ,'' 1476
in corde tub, hicndaciumjst. Quis enim asceridetA i dcre dat salulem, quia dat juslitiam quseest causa
in ccelura, ideo ne hoc dicas, quia hoc dicere est salulis. Cordeenimcrediliirad jusliliam, id esl per
Christumde ccelodeducere, quantum ad te pertiuet fidemcordis justificatur aliquis, id est de impio fit
quia haecinfelicitas, quantum in te. est, Christum pius; ore aulem, post cordis fidem, aliter enim non
de ccelo ad terram deducit. Et simililer cum audis valet, confessiofit, non modo ad juslitiam, sed
prsedicari quod Christus ad infernum descendit, etiam ad sdluiem,quae confessiosuperaddilur fidei,
noli dicere mendacium est. Quis enim descendel in [Augustinus] ut in marlyribus qui inter tormenla
abyssttm ? ideo ne hoc dicas, quia hoe dicere est imminenlia, fidem, quam corde lenebant, ore con-
Christum revocare ex mortuis, quantum in te fessi sunt. Noh ergo incassum addilum est, ore
est. confessio fit ad salutem. (515) Nam pene oranes
i VERS.8-13. — < Sed quid dicit Scriptura ? Prope qui Christum coTani persecutoribus negaveruiit;
i est verbum in ore tuo, et in corde tuo. Hoc est quod de illo credebant, corde tenuerunt, et tamen
t verbum fidei quodprsedicamus,quia si confitearis ore non confitendo perierunt, nisi illi qui poeni-
< in ore luo Dominum Jesum , et in corde tuo cre- tentia revixerunt, ut Petrus qui illa negatione
< dideris quod Deusillum suscitavit a mortuis, sal- intus veritatem tenebat, et foris mendaciiimpro-
t vus eris. Corde enim creditur ad justitiam, ore ^' ferebat. Cur enim lacrymis diluit, quod ore ne-
< autem confessio fit ad sajutem. Dicit enim Scri- gaverat, saluti faciebat, quod cordc lenebatur.
< ptura: Omnis qui credit in illum, non confun- (514)Quaerensergo a Deopacem non aliud babeat
< detur. Non enira est distinctio Judaei et Grseci. in professione oris, aliud in arcano cordis. •Nil
t Nam idem Dorainusomniumdives in omnes qui enim prodest hoe esse in corde quod verum
t invocant illum. Omnis enim quicunque invoca- est, sed hoc dicitur voce quod falsum est, quia
< verit nomen Dominisalvus erit. i veritas et credenda et loquehda est. (515) Et nota
Sed quid. Quasi dicat: Ne hoc dixeris, sed potius quod non ail simpliciter creditur, sed corde credi-
hoc crede de verbo quod Scriptura dicit de eo in tur, quia csetera potest homo nolens credere non
Deuleronomio. Quid inde dicit! [Haimo, Ambro- nisi volens, intrare ecclesiam,et accederead altare
sius] Ecce, Verbum,id est Chrislus, qui est Yerbum potest nolens, sed non credere, ideoque congrue
in principio apud Patrem, vel verbum, id est ait, corde credilur. (516) De hac autem radice cor-
Christi praedicatiq et doctrina, prope est, id esl dis surgat confessio. Confiterienim est dicere quid
utile, quia justificat et salvat: verba veteris legis sit in corde. Si enim aliud est in corde, aliud
longe absislebant a justificatione et salule. Vel, (Q 50 m ore>loqui est, non confileri. (517) Quod er-
prope est, quia non est aliquid inconveniensvel go est in corde debet esse in ore, quia non sine
dicere vel credere; quia non longe a nalura animo- causa signiimcrucis fit in fronte, id est in sede pu-
rum et loquendi ratione quod nobis dicitur ut cre- doris, ne Christi opprobrio Christiantiserubescat.
damus. Et hoc verbumdebetesse in pre tuo ad con- Peccatum fuit Petrum ofe negare, cum corde cre*-
fitendum, et in cordead eredendum. DeindeAposlo- deret. Discedatergo mala verecundia, accedatsalu-
lus Scripturam Mosiexponit, dicens : Hoc eslver- bris confessio,non erubescamus deChristi nomine.
bum fidei quod prsedicamus,quo et baptisma con- Insulletur nobis, quia crediinus in Christum cru-
secralur. De hoc verbo Doroinus ait: Jam vos cifixum,plane dico, quia in occisum, sed hoc in illo
mundi estis propler verbutn quod locutus sum vobis occisumest quod sumpsit de me, non quo fecit me.
(Joan. xv); Non ait propter baplismum. Quare? Dicilenim Scriptura. Quasidicat: Yerecordecredi-
nisi quia et in aqua verbum mundat. Detrahever- tur adjnstitiam. Dicit Scriptura per Isaiam: Omnis
bum, et quid est aqua nisi aqua I Accedit vcrbum non tantum Judseus, sed etiam genlilis, qui credit
ad elemenlum. Unde est ista tanta virtus aquse, ut in illum, non confundelur,id esl non erubescet in
eorpus tangat et cor abluati nisi faciente verbo, futuro, etsi hic videatur confundi.Et benedixi om-
non quia dicilur, sed quia creditur ! Nam et in ipso D nis, nonenimest distinclioJudwiel Grmci, sed in
verbo aliud est sonus transiens, aliud est virtus omni gente qui limet Deum hic acceptus est illi. Et
immanens. Quia si confitearis.[Atigustinus]Qnasii -verenon est dislinclio. [Ambrosius]AW idemest
dicat: Et prope debet esse verbum, quia si confi- Domiuus, id est Creator omniumdivesin omnes,id
learis in ore tuo, non opera legis. Sed Dominum est sufficiens ditare omnes qui invocantillum, fide
Jesum resurrexisse, cum aliquis impugnal. Vel, et opere; aliis non est ipse dives, quia parlicipes
quod Christus est Dominus Jesus, id est salvalor, non sunt bonorum ejus; qui autem invocant reci-
el in corde tuo credideris quod illum excitavitvell pient aetemamremunerationem. Deinde"abauclori-
suscitavila morluis, salvus eris. Ecce laus fideiet1 tate Isaiseprobat quod dixerat, omnis enimJudseus
merces fidei; laus fideiest si credideris quia Domi- vel Graecus,quicunquenomenDomini id est Filium
nus est Jesus, et quia resttrrexit; merces vero,, Patris, invocaverit, bene se ei subjiciendo, sa/t>us
salus aeterna. Cordeenim. Quasi dicat: Vere cre- crif, in aeterna beatitudine. Oratio ergo necessaria
(313)Augustinus, in lib. conlra mendacium. (516)Id„inpsal. xxx.
(514)Id., in lib. Sent. Pros^ (517) ld.Dever. Apostoli.
(315) Id„ super Joannem.
 1477 COLLKCTANEA IN EPIST, D. PAULI. — 1N EP. AD ROM. 1478
est, Ofansenim irivocat,sed hoc vere non potest A quin hoc non poterant facere< Evangelizandum,
nisi prius credat. Qui ergo vere invocant,non modb . [Ambrosius] id est annunliantium pacem , id est
credunt, sed eliam orant, ut postquam crediderit reconciliationem inter populum et.popuium dirula
aUcujusanimus non desinat id postulare quod pro- macerie legalis rilusiri Judaeis,et idololatriaein gen-
niisit Deus lolo corde vigilantibus, quia credere dat tibus,et inter Deum impiospef fidemjustificantem,
remissionempeccalorum. Invocare autem impetrat elhomines iri eum credentes. Evangelizanliumeti.aro
proitiissa Dei. Ut autem ostendat quod nonesl vera oonafutura, id est pacCmsuper pacem, quia regnum
invocatiosine fide, subdit, quomodoergo, vel auiem- Dei pax est. Quasidicat : Valde speciosi sunt, quia'
[Auguslinus]probalo qtiod de utroque populo as- illuHiinantmundumetquiaevangelizant, id-estbene.
sumuntur, ostendil per quid, scilicet per promissio- nuiiliant; bene enim nuntiant qui quod ore praedi-
nem ulriusque faclara, quam qui non receperit in- cant, opere complent.
excusabiUsest. Quasi dical: Invocatio salval, ergo VERS.16, 17. — < Sed non omnes obediunt
oportel credere. < Evangelio. Isaiasenim dieit: Domine, quis credi-
VERS. 14, 15. — < Quoraodo ergo invocabunt in < ditaudituinostro? Ergo iides ex auditu, audilus
t quemnoitcrediderunt?Aut quomodocredent quem < aulem per verbumChristi. i
< non andierunl? Quomodoautemaudientsineprae- ™ Sednon. Quasi dicat : Omnesaudierunt per apo--
< dicanle? Quoniodoveropraedicabunt, nisimittan- slolos : Sed non omnes obedieruntEvangelio.Ciihr
< tur ? Sicul scriptum est : Quam speciosi pedes enimex gratia sit auditus, necessaria est enim alia
< evangeUzantiumpacem, evangelizantium bona. i gratia quae cor moveat. [Augustinus] Quod vero
Quomodoinvocabitur, etc, velitacontinua siestibi omnesnon obedierunt, propheticofirmat teslimonio,
autem.Quasidicat qui invocatsalvuserit. Hocaulem aliquos non omnes obedire his verbis. Isaias enim
non potestaliquis adversus, quia quo modo invoca- dicit: Domine,quis credidii audiiui noslro, id est his
bunt in quemnon crediderunl? non invocabunt nisi qusea nobis audierunt, vel quaenos audivimus a te,
credant. Auf quomodocredenlei quemnonaudieruni. (318)quasi dicat : Aliquiscredidit, non omnis. Qui-
Quasi dicat: Non credent nisi audiant, nec olim dam inter.se mussitant, et ubi possunt proclamant,
aliquis credidit qui non aliquo niodoaudivit, vel in- et turbulenla disceptatione conlendunt, dicenles :
terius, vel exlerius. [Ambrosius]Vel quoraodo cre- Quid feceruut Judaei,vel quse culpa eorum fuit, si
dent ei quem non audierint, id est cui non obedie- necesse erat, ut sermo impleretur Isaiaequem dixit.
rtint. Apertumest, quia non credilur illi cui obe- [Augustinus] Quam quaestionem urgent et pro-
dienlia negatur. Quomodoautem audienl sineprwdi- ,n fuadiorem faciunt, per ea qiweleguntur in Evange-
eante?idest nisiproedicetureis, quasidicat: Nonau- lio Joannis. Ait enim : Proplerea non poterant cre-
dient nisi prsedicetur. Vel, quomodo aulem sine dere quod dixit Isaias : excwcavitoculoseorumet in-
praedicante,id est si praedicanliresistant? Nec hoc duravit cor eorum (Joan. xu). Qtiibus respondemus
sbscurum est, quiaqui proedicantiresistit, auctorem quod Deus prsesciusfulurorum per prophetam prse-
ejus non recipit. Quonwdovero prwdicabunt, nisi dixil infidelitatemJudseorum, sed non fecit, neque
mitlantur? Nequeistudrecipitqiisestioneni,quia non prsescissetmala eorum, nisi ea Uaberent. (319) Non
sunt veri apostoli nisi missi, nec praedicabunt nisi eniro ideo quemque Deus cogit ad peccandum, quia
nlittantur. Nulla enira signa virtutum his perhibeut futura hominumpeccataprsenovit,Ulorumenim prse-
teslimonium.Eccepatet quod et ad gentesmissi sunl scivit peccata, non sua. Ideoque si ea quam ille'
praedicatores.Et sic refellitecs Aposlolusquem pu- praescivit,ipsorum non sunt, ipsorum non vera ille
labant Judseis lantum prsedicandum esse Evange- praescivit; sed quia illiuspraescieniia falli nonpo-
lium. Haecautem ad ipsaro gratiara commendandam tcst, sinedubio non alius, sed ipsijpeccant,quos Deus
valent, ut per hoc lolum bonum noslrum a gratia peccaturos esse praescivit: et ideo, si non maluni,
provenire ostendatur. Dicit enim quod credere ex sed bonum facere voluissent, non malum facturi
auditu est, audire ex praedicatione, praedicare ex D praeviderenturab eo qui novit quod sit quisque fac-
missioneDei,ul ita lolumdescendat exfonte gratioe. lurus, et quod pro ejus opere sit eis redditurus,
Praedicatioautein vereest ex missione, quia eliani [Augustinus]Sed ex verbis Evangeliipraedictisma-
pseudo benc nuntiantes misit Deus, qui in bono gis nos urgent quamex iUisIsaiae.Dicunt enim no-
malis novit uli. Aliquandoetiam el malosmalismit- bis, si non poterant credere, quod peccatum est
tit in ira, id est proedicarepermittit malos malis hominis non facientis quod non potest facere. Si
ad eofumdempcenam, ut yicissim per se pereant, autem non credendo peccaverunt, potuerunt ergo
sicut justum est meritis eorum exigentibus. Sicut credere etnon fecerunt. Si autem potuerunt, quo-
scriplumest. Quasi dicat :Nonpraedicabuntnistmit- modo dicit Evangelium,non polerant credere, quia
tantur, sed missi sunl, sicut scriptum est in Isaia, vel fiixit Isaias : Excaecavitoculos eorum, et induravil
in Naumpropheta : Quamspeciositunt pedes, [Hai- cor eorum. Etiam tantum procedunt, quod gravius
mo ] id est advenltis apostolorum qui iUuminant est, ul ad Deumreferant causaro, qui vel quare non
mundum, in quo apparet iUosa Deomissos. Alio- crediderunt, quoniam ipseexcsecaviteos, etindura-
(318)Augustinus, super Joannsrn. (319)Id.,in eodem.
1479 r PETR1L0MI3ARDI 1480
vit. Audisiis proposilamquaestionemet quam pro- A IInec hoc impleiumesl, sed Spiritu sanclo revehtnte
funda sit cernitis, sed fespondemuSut possumus. vidcl iraplendumin pdsleris. Quamvisergo loLtitus
Si a nie quseralur quare credere non poterant, re- sit proeterititemporis verbis, tamen quod fuerat fn-
spondeoquia nolebant.Malainquippe eoruinvolun- lurunt praedixit, nori quodjam factum atqtie com-
latem prseviditDeus, et per prophetam praenuntia- pletum essel, sicut et ipse Piopheta quo usus est
vit. Sed aliarocausam, inquies, dixilprophela, non teste, non ait exiturus est. Sed exiit sonus eorum,
voluntatis eorum, hanc seilicet excaeoavitoculos quodutiquenondumerat faclum.(322)Dicendoef go,
Corumet induravit cor eorum. Sed hic respondeo eorum non solumdeapostolis, sed de eorum praeter-
eorum volunlalem hoc meruisse. (320) Sicut enim itis inlelligivoluit, sicut et illud non solumap.istolis
excsecatDeus, sic obdurat, quod est desereudo, non dtcitur : Tesies mild erilis usque ad ultimUmterrw
faciendo, et hoe meruit voluntas. Hocenim meri- (Act. i); etiUud : Vobiscumsum usquead consumma-
tura caecilatiset duritiaesuperbienlis audacia et vo- tioiiem swculi(Marc. xv.i); et illud : Cttm «itieriiis
luntalis, infiixit. Si ergo dicitur, non possunt Judaei hwc omnia, scilolequia propeest in januis (Maltu.
credere, quia' lsaias prsedixit, respondeo itno non xxtv). Sed dico, probavit omues audisse et ila Ju-
possuntquia nolunt, quod Deus prsescivit et prae- daeosaudisse constat, sed quia possenl el andisse
dixil non fecit. [Augusiinus.]Non igiturmirum est B et non cognovisse, affirmatetiam eos cognovisse;
quod non poteranl credere, quorum vofuntas sic su- quasidicat: Omnesquidemaudierunt,sedde Judseis
perba eiat, ut tanttim suis viribus attribuerent, ut specialiter dico : Nunquid Israel noncognovit? cog-
negarentnecessarium sibi esse divinumauxiliumad novit utique.Quia.ifoysesqiiiprimus,id est maximus,
bene vivendum.Quotquotenim tam superbesapiiinl fuit inter alios dicit eos cognovissc Yel pri-
non possunt credere in Christum, non quia mutari mus, id est antequam alil dicerenl, dicil gj
hcmines in melius non possunt, sed quatidiu talia eos cognovisse quod et alii post eum dixerunt.
sapiunt, non possunt credere. Sicut ergo quodDeus Israel autemdiciturcognovissedoctrinamEvangelii,
seipsum negare non potesl, laus est voluntalis divi- . et Christi adventum, quia contradicere uon pot«tt
nae, ita quodilli non poterant credere culpa est vo- rafione, vel auctorilate, sed non vere cognovit, ut
luntatis humanae.Si quis islam quaeslionem melius menti eorum bene sederet. Deinde verba Mosi ex
novil exponere, absit, ut non sim paratior discere persoia Dei Patris loquentisin Deuleronomioponit,
quam docere. Ergo quasj.dicat quia aliquis credit dicens : Ego adducamvos, id est permittam vos
auditui etsi non omnes. Ergo fides, aliquando et si adduci ad mmulationemhahilam in non genlem,id
non ubique esl, ex audilu, et si enim Deus inius Q est contra gentiles, id est ad invidiam de conver-
doceat, tamen praeco exterius nuntiat. Auditusau- sione gentiUum, qui prius dicebantur non gens,
ttm est non per nbstra merita, sed per verbumChri- quia sine Iege erant. Yel modosunt non gens, quia
sli, id esl per gratiam Chrifli doctoresverbi Evange- non gentiliter vivunt. [Ambrosius] Invidia euim
lici nobis mittentis. Nisienim dicatur aliquid, nec . Judseisest, dum genles eorum Deumsuum dicuut,
audiri potest nec credi. et promissioneset legeraeorum et prophetas ad se
YERS.18-21. — < Seddico: Nunquid non au- • pertinere. In gentem,id eslcontra gentem,insipien'
< dierunl? El quideminomnem terram exivitsonus tem, id est contra gehtiles, qui Deum verum non
<eorum, et in fmesorbisterraeverba eorum. Seddi- noverant. Mittam vosin iram, id est permittani vos
< co: Nunquid Israel non cognovit?Priratis Moyses irasci et persequi, et cum hoc faclum videanl,
< dicit: Ego ad semulationemvos adducam,innon attendant quod venerit. Et non tantum Moses hoe
< genlem,in genterainsipicntem,in iram vosmittam. dicil, sed et Isaias, et si prsevideret sibi pcenam
< Isaias atitematidet el dicit: Inventus.suma non imminere, tamen audet, et dicit ex personaChrisli.
< quoerentibusme, palam apparui his qui me non lnventus autem sum a non qumrendbusme, scili-
<interrogabant. AdIsrael autem dicit: Tbta die ex- cet genlilibus, id est sponte obtuli me illis qui per
<pandi manus meas ad populum non credentem, D senon nuserebantme, et inde est invidiaJudseorum.
t sed contradicenlemmihi. i Et palam, id est in manifesto, apparui his, qui me
Seddico. Quasi dicat: Ex audilu crediderunt,sed , non inlerrogabanl ab aliis. Ab Israel aulem, elc
quise voluntexcusai'e quodiion credidcrunt. Qua- Quasi dicat: Iia hOcpertinensad gentes dicit Isaias,
si dicat: Non audierunt, dico, nunquid non audie- ad Israel aulem pertinens, hoc aliud dicit ex per-
runi? [Haimo]Audierunt utique, sicut in psahno sonaChristi. Tofadie expandimanusmeas. [HaimoJ
oslenditDavid dicens : Sonus, id est fama, aposto- Hoc non dicit de manibus extensis in cruce, ubi
lornm vel eorumexivit,quidem, et, id est etiara, in tota die non fuit, sed de operibus quae'illi popnlo
omnemterram, id est non modo proxirai, sed eliam exhibuit. Etesttota die,id estlolotemporequo cum
tiltimi audierunt, (321) vel, equidem alia Iitlera,ld eis commoralussum, et mundumilluminavi.Manus
estcerte, in omneniterram exivit sonus eornm, et meas, id est opera, et affectus,expandi ad populura
ita inexcusabilessunt, etinfines orbis terrw, id est Jndseum,id est amplioraostendi Judaeis, quia nul-
ex omni pafte audila sunt. Tempore autem Aposto- lum beneficiuin eis negavit. [Anibrosius, Hainio]
(320)Aiigust., in eodero. (322).Id.,ineodem
(521) Id. ad Isichium,
 U81 COLLECTANEAIN EPIST. D. PAULl. — IN EP. AD ROM. 1482
ftam morluos illorum suscitavit, diversas infirmi- A solus, et hoc est quod ait: An nescitis quid dici
tates curavit. Ille dicilur manus expandere, qui Scriptura, id est liber Regum, in Elia, id est ubi c!e
poscentibus beneflcia largiler tribuit. Vel de mani- Elia loquitur, scilicet quemadmoduminterpellat, id
bus extensis in cruce potest accipi, ut positum sit est inter se et illos Deum judicem Vocat, adversum
totum pro parte. Tota ergo die, id est diei parle Israel, dicens : Domine, prophetas tuos occiderunt;
totius. Expandi in crucemanus measad populumnon hoc sub Jezabel factum est, et altarta tua suffode-
credentem,sed contradicentem, quod pejus est,mi«i. runl, id est a fundamento subverterunt, et ego re-
CAPUT "XI. liclus sum solus in cultu divino, el quwrunt animam
VERS.1-4. — < Dico ergo : Nunquid Deus repulit tneam, id est vitam, tollere. Sed quid ? Quasi dicat:
< populum suum ? Absit! Nam et ego Israelita sum Pulavitse solum,sedauidd;cif Scriptura illi dixisse
< ex seinineAbraham, de tribu Benjamin. Non re- responsumdivinum? [Ambrosius] Ecce, reliqui, id
< pulit Dominus plebem suam quam praescivit. An esiper graliam reservavi, mihiseplemmillia virorum;
< nescitis in Elia quid dicit Scriplura, quemadmo- id est omues bonos, per seplenarium enim univer-
< dum inlerpeUat Deum adversum lsrael? Domine, sitas, per millenarium perfectio designalur, qui non
t prophetas tuos occiderunt, altaria tua suffode- curvaverunt genua sua anle Baal, qui erat Deus
< runt, et egoreUetussumsolus, et quserunt animam B Achab et Jezabel.
< meam. Sed quid dicit illi divinum responsum ? YERS.5-10. — < Sic ergo et in hoc tempore,
< Reliqui mihi seplera raillia virorum, qui non cur- < reliquiae secundum electionem gratiae Dei salvae
< vaverunt genua ante Baal. i < factaesunt. Si autem gralia, jamnonexoperibus.
Dico ergo quia tot aucioribus confulavit Judaeos, < Alioquin gratia jam non est gratia. Quid ergo ?
insultare possenl genles, dicentes ex toto repulsos < Quod quaerebat Israel, hoc non est consecutus,
esse, conlra quos incipit sic : Dico crgo, elc Quia < electio aut consecuta est, cseteri vero excaecati
enim populumIsrael increduIumosteudit,neomnem < sunt, sicut scriptum est: Dedit illisDeus spiritunt
Israel "diffidentemdixisse putaretur, ostendit Deum < compuiictionis, oculos ut non videaul, et aures
nou repulisse hsereditatemsuam. Quasi dicat : Quia < ut non audiant iisque in liodiernum diem. Et
dixi Israelesse populura non credentem. Ergodico, < David dicit : Fiat mensa eorum coram ipsis in
id est dicere videor quod.Deus ex tolo repulit < laqueum, et in captionem, et in scandalum et in
populumsuum, vel hseredilatemsuam, id est Judaeos < retribulionem illis. Obscurentur oculi eorum ne
«juibusbonafecit. [Haimo,Amhrosius] Sed nunquid, < videant, et dorsum eorum semper incurva. i
hoc dico, vel, Sic ergo et in hoc tempore usque. Quasi dicat:
Nunquid repulit Deus? Absit! Si euim dico Quia tunc erant multi boni, etsi nesciret Elias. Sic
Judaeos csse infideles, non tamen omnes, et si ergo, id est ita latenter; vel, sic id est per eamdem
Deus repulil eos ex parte, non tamen ex toto, quia gratiam, el in hoc tempore gratise ubi facilius est.
me et aUos praedestinatosnon repulit. Nam et ego Reliquiaesalvae fient, [Ambrosius] vel factae sunt,
Israelita sum, id est Judseus, non proselylus, quod et hoc non secundum merita, sed secundumelectio-
semine Abrahseet ex tribu Benjamin. Quasi dicat: 'nem gratiw, id est pergratiamquaelectisunt. Unde
Ab Abraham descendit per lineam Benjamin, hoc Dominus ait : Nonvos me elegistis, sed-ego elegi
ideo dicit ne putaretur esse de Ismael. vos (Joan. xv). Neque enim ante credideramus in
Non repulit. Quasi dicat: Sicut me non repulit, eum, ut eligeret nos. Nairisi credentes jam elegit,
similiter non repulit Deus piebemsuam, quam prm- electoselegit. Si autem: Quasidicat: Dixitpergratiam
scivit salvandam; praescivitenim posuit pro prmde- salvari. (a25)Siaulemgratia, id estper gratiam salvi
stinavit.Sic enim debere hoc accipi ex sequentibus sunt, jam non ex operibus legis, alioquin, id est sr
patel. ldco autem dixit, quem praeseivit, ne iterura per opera legis sunt salvi sunt, graiia jam non est
superbiant Judaeiexeo quod dixit eos non repulsoset gralia, sed debitum.Coiistatautemgratiam essegra-
plebem Dei. An nescilis? Quasi dicat : Ita reliquias ]Dtiam. Quidergo? Auditoquod reliquise salvae factse
in hoc tempore non repulit Dominus, sed salvavit sunt gratia, non ex operibus. Quid ergo dicendum
sicut tempore Eliaemultossibi reservavit, cum solus esl ? hoc, scilicet quod Israel non est consecutushoc
sibi Elias videretur; qui si ignoravit non mirum si quod quwrebat, id est ex operibus justitiam legis.
isli ignorant. [Ambrosius] Tempore namque Eliae Electio auletn consecuiaesl, id estper gratiam eiecli
quando Achab rex Samariaededit filiamsuam Joram jusiitiam per fidem receperunt. Cwieri vero, nou
j-egiJuda, tunc omnes Judaeividebantur idololatrae, solum non consecuti sunt justitiam, sed etiam ex-
ita ut Elias putaret se relictum solum in cultu Dei. cwcatisunt vel fuerunt per judicium. (524) Electio
Quando Achab rex Samariae et Jezabel uxor ejus igitur gratiae est non merilorum, excoecalioveio
pseudoprophetiscredentes, prophetas Dei perseque- merilorum est. Excaecali enim sunt quia credere
banlur, qui in speluncis se occullabant, et ipsi item noluerunt, sicut et illi quia voluenint crediderum.
Achab et Jezabel populum ad idololalriam hort-a- [Ambrosius] Misericordia igilur et judicium in ipsis
bantur, sedoslendit DeusEliaequod non remanserat voluntatibus facta sant Deoillis per isisericordiaiii

(325) Auguslinus, super Joannem. (324) Ll„ De procdcsl. sariclorum.

PATKOL.CXCI. , H
: 1485 PETRI LOMBARDI - ' : 1484
gratiam apponenle, istos vero pcr-judiciuin deso- A quasi dicat : Quia sine catisa non videruiit, fiat
rente. Qiiicunque enim eum inlellexisset noluit eis non videre; et dorsum, id est liberumarbitrium
credere, id debel consequi quod vult, scilicetne de quod debet erigi sursum, semper incurvq, id est
coeteropossit credere. In voluntate ergo sua adjuli peccalis aggrava.[Haimo]Nota quod haecverba non
sunt, non immissa malitia, sed deserente gratia, ut optahtis voto, sed prsedicentis officiodicunlur.
quia scientes verum dicerent esse falsum,de caetero YEES.11,12. — < Dico ergo : Nunquid sic ofien-
non iiitelligerent quod verum est, et hoc meruit in- < derunt ut caderent? Absit! Sed illofum delicto
vidia malsevoluntalis. [Haimo]Non itaautemestde < salus gentibus, ut illos semulentur. Quod si deli-
illis qui errore hoc agunt. Deinde auctoritate Isaiae < ctum eorum divitiaesunt mundi, diminutio eo-
probat Judaeosex patie fuisse excsecatosdicens : < rum divitiaegentium, quanlo magis plenitudo eo-
Sicufscriptumest in lsaia, Hcetet aliis verbis':Dedit < rum? >
enimiltis Deus spiritumcompunctionis, idestmalum, Dico ergo:Quasi dicat: Auctoritate proplietarum,
id est permisit eos habere malara compunctionem. dico Judseos esse excaecalos.Hoc ergo dicendo
Malamenim compunctionemhic signilicat,quassepe dico, [Haimo] id est dicere videor et reputor, quod
fil ut etiam bonum sit homini molestum, sicut sic offenderunl,ut, non tantum, caderentsine repa-
Pharisoeis displicebat doctrina Christi. Spiritum ralione et utilitate. Sed nunquid pulatis quod irre-
crgo compunctior.isappellat mentera invidentem, cuperabiliter, sine utililate cecideiint, quia dico
qua inviderunt doctrinaeChrisli et saluti gentium. excsecatosauctoritate prophelarum ? Imo et casus
Dedit etiam, oculos, id est rationem, quoe per se eorumprodest et possunt restitui, ne quis adeode-
videre pofest, sed ipsi ita habent, ut non videant, spiciateos.Nunquid enim sic offenderunt,ut inutili-
per se, et aures, id est rationem, qusealio docente ler velirrecuperabiliter caderent? Absit! Ul inuli-
intelligit, sed ipsi ita habent, utnon audiant. Etest lis sit casus eorum, sed polius ulilis, quia illorum
•sensus: Rationem eis dedit, qua lamen nec per se deticto, quo cseci Deum occiderunt, [Augusliiitis]
intelligunt quseper se possent intelligere si vellent, vel verbum repulerunt, salus facta est gendbus;
nec alio docente inlelligunt, quseper alium possent ad quas reliclis Judseis apostoli conversi sunt, ex
scire. Hsecaulem eorum ccecitas durat, usque in quorum voce in Actibus aposlolorum dicitur ad
hodiernumdiem, id est quandiu poterit dici hodier- Judseos: Quia repulistis verbumDei, ecce converli-
nus dies, id est usque in prsesenlemdiem omnium mur ad gentes (Acl. xin). Et ita ex eorum delicto
ad quos hoe scriplmn perveniel. Deindeautoritate quo repulerunt Yerbum fuit salus gehtibus. (523)
Prophetae ideiuconfirmatsubdens : Et David dicil: ~\Fuit etiam ex delicto quo Ipsum occiderunt salus
Mensa eorum, id est malilia quam mihi oblulerunt, gentibus, dum Judsei, pro peccato mortis Christi
quam dicitur fuisse, coram ipsis, quia iniquilalem vastati, infelicius a Romanis, et divisi per munduut,
noverunt, et tameii in ea prsestilerunt, fial ipsis in fundittisque a suo regno eradicati in leslimoniuni
laqueum: quasi dicat : Sicut seipsos acetura mihi sunt, non fietas de Christo esse prophelias'quas
oblulerunl, sic fiat illis, ipsa iniquilas laqueus, ut aposioli genlibus de Cllristo exposueruiit. Ut illos.
eos impedial; el in capdonem,ul eos tcneat; et in Quasi dicat: Salus facta est gentibus, ita ut Judaei
scandatumel in retributionem,id estsit causascan- zelo legis et palruni, wmulenturillos, id est genti-
dali et pcenseselernac Yel mensamvocatScripturam les, id est invideanl eis, eosque odio habeanl; \Tel
sanclam, ubi fideliumaninioespiritiiaUcibo reficiun- in bono potest accipi sic, quasi tlicat : salus facta
tur et saginantur.Judseivero de littera legis praesu- est gentibus, ita ut Judaei semulenlur, id est imi-
menles et spiritualem intelligenliam conlemnenles lenlur illos, id est gentiles. Hoc ssepefactum est,
ad mensam sedent-esurientes..Hsec ergo mensa, id et plenius fiet in fine soeculi, quando JudseiChri-
cst Scriptura sacra, eorum, id est eis ante alios slianos sequeulur in fide Chrisli. Tunc enim nia-
oblata, coram ipsis, posita dicitur, quia in ejus nus Mosi revocabitur in sinum, lunc Mosesnoster
carnalibus observantiis deleclanlur.. Yel coram eis D reverletur ad matrem et ad fratres. Potesleliam sic
ideo posila-dieitur, quia siralioni vellenl inlendere inlelligi, quasi dicat : Salus erit gentibus, ita ut
possent intelligere. Hsec, inquam, mensa fiat illis gentes seinulentur illos, id est imjlentur illos, id
in laqueum. Scriptura enim quseintelligentibusest est Judaeos,ut credant sicut et ipsi credebanl. Vel,
panis refeclionis illaqueat dum male inielligitur, et ul gentes oemulenlur, id est Dei semulationecirea
. propterea prsedicatioChristi respuitur. Et fiat eis in opera Judseorum mala nioveanlur. Quod si deli-
52caPtl0nem el scandalumet retributionem.Et ita clum. Dixi, deliclum Judanorumprodesse, quod si
facta esl Judseis. Fuit enim eis Seriplura legis esl, magis eorum conversio proderit; et hoc est
causa caplivitalis, dum zelo ejus Chrislum occide- quod ait. Quasi dicat : Deliclo eorum salus est
runt, et illa captivilate fuit eis causa scandali et gentibus. [Augustiniis[ Quod, id est sed, si deli-
opprobrii, et post erit.causa selcrme damnationis, clum eorum, quo Chrislum occiderunt vcl verbmn
quaespecialiter relributio dicilur. Obscurenluroculi repulerunt, [Ambrosius, Ilaiino] dividw siint
eoruiii, id esl ralio quoevidet, ne videantse peccare, mundi, id est si eorum delictodilalus est mundus:
(525) Attgustinus,Dejudic Dei.
1485 COLLECTANEAIN EPIST. D. PAULI. - IN EP. AD ROM. 1486
et si diminulio, id est abjectio eorum, divitiw sunt A qum erit assumpdo reliquorum, nisi ,uifa genlium
gentium, id est si pauci de eis conversi, ut apostoli ex mortuis, id est ex eo quod mortuae sunt. Quod
ditaverunt gentes, quanto magis plenitudo eorum, aulem Judaei possunt assumi ad reprimendam su-
quod in fine mundi convertetuf, erit divitise gen- perbiam quorumdam gentilium forte dicentium lo-
tium, id esl si malum eorum vertit Deus in bonum, tum genus esse damnatum, probat per naturse si-
id est in divitias mundi, mullo magis bonum eo- militiidinemsubdens : Quod si detibatio. Quasi di-
rum, scilicet cum in fine mundi plenitudo eorum cat : Dixi quod assumplio eorum eril multum uti-
conversa ditabit gentes doctrina et exemplo. In quo lis, quara ne dicatis, o genliles non posse fieri, qua
oslendit nec inutilem nec irrecuperabilem casum si lotum genus sit repudiatum. Quod, id est quia,
Judaeorum, et quasi aliquis quaereret an poterunt si delibalio facta est, id est si pauci de illis assum-
converti? ait: Poterunt utique. pti ad fidem, ubi aposloli et alii discipuli sunt facti
VERS.15-24. — < Vobis enim dico gentibus: sancli. Tunc et massdest sancta, id est gens potest
< Quandiu quidem ego sura gentium Apostolus, sanctifieari. Est autem deUbatioparva ex aliqna re
< minislerium meum honorificabo, si quo modo ad assumptio ad experimentum totius massae, ut ex
< aemulandumprovocem carnem meam, et salves cibo vel potu. Cum enim delibalio unius subslantise
"
< faciam aliquos ex illis. Si enjm amissio eorum, sit cum massa, non polest esse delibatio sancta, et
< reconciliatio est mundi: quaeassumplio nisi vita massa immunda. Delibatioenim de massa est. Et
< cx mortuis? Quod si deliberatio sancta est, et si radix est sancla, id est si patriarchae a quibus
< massa : et si radix sancta, et rami. Quod si ali- contrahunt humorem fidei sancti fuerunt, tunc
< qui ex ramis fracti sunt; tu antem cum oleastcr rami, id est illi qui de genere eorum excreverunt,
< esses inserlus es in illis, et socius radicis et pin- in eorum fide fundati, sancli sunti [Haimo] Sicut
< guedinis olivae factus es, noli gloriari adversiis enim radix bona bonum succum diffundit in ra-
< ramos. Quod si gloriaris, non tu radicem portas, mos, ubi fiiml fructus boni saporis, ita apostoli et
< sed radix le. Dicis ergo: Fracti sunt rami, ut alii qui originem duxerunt a sanclis patribus et
< ego inserar. Bene._Propter incredulitatem fracti eorum fidemimitati sunt, 1 boni et sancti fuerunt.
< sunf Tu aulem fide slas ? Noli altum sapere, sed Quod si aliqui. Probat adhuc Judaeosposse assumi
< time. Si enim Deusnaturalibus ramis non peper- ut reprimat gentes, quasi dicat : Rami possunt
< cil, ne forte nec tibi parcat. Vide ergo bonitatem sanctificari, quod, id est sed, si aliqui ex ramis
< et severilatem Dei. In eos quidem qui ceciderunt, naturalibus fracti sunt, id est a promissione excisi,
< severitatem ; in le autem, bonilatem Dei, si per- scilicet ipsi blasphemi et impii de populo Judaeo-
< ntanscris in bonitate, alioquin et lu excideris. rum. Tu autem, o gentilis cum esses oleaster (327),
< Sed et illi si non permanserint, in ineredulitate, id esl sterilis naturaliler et amarus, insertus es, id
< inserentur; potens est enim Deus iterum inse- est aliena operatione conjunctus, in illis, id est in
< rere illos. Nam si et tu ex nalurali excisus es loco fractorum, et faclus es socius, id est particeps,
< oleastro, et contra naturam insertus es in bonam radicis, scilicet palriarcharum <et prophetarum, et
< oUvam, quanto magis hi qtii secundum naturara pinguedinis, id est apostolorum, qui prae omnibus
< inserentur suaeoUvse? i habent spiritum radicis, dico, et pinguedinis olivw,
Vobisenim dico genlibus, id est gentiUbus qui id est populi Judaici fructiferi anle adventum Cbri-
mihi proprii estis, hoc scilicet, quod quandiu ego sti. Si, inquam, hoc est,
sum Apostolusquidem gentium,quod semper est, et Noli gloriari adversus ramos fractos, id est noli
non Judaeorum,quia ad gentes missus sum, Iwno- jnsultare malis alterius. Et si enim putala est oliva
rificaboministerium meum, etsi Apostolusgenlium non taraen amputata. (328) Illi enim superbi et
sum, tamen honorificomiiiisteriummeum ultra hoc blasphemi per fragmenlum jam ibi non sunt. Olea-
quod debeo superaddendo, ul etiam de Judseis la- ster non ibi erat, ibi est. Illi per superbiam frangi
borem, tentans si quomodo, scilicet vel cum pro- j3 meruerunt, iste per humilitatem inseri meruil. 1111
speritale, vel cum adversitate protiocent, id est amiserunt radicem, et iste tenuit eaih, et faclus est
provocare valeam carnem meam, id est Judseosde socius radicis, et pinguedinis olivaein spe promis-
quibus natus sum, ad mmulandum, id est imilan- sionis, [Arabrosius] quia non credentibus multis
dum me, st cum pluribus modis experiar conver- Judaeorum, et gentes insitae sunt per fidemin spe
lere Judseosut si hac non succedit via, aggrediar promissionis, ut dolor esset Judseis. Hoc autem di-
aliam viam, quod non facerem si de salute eorum citur contra morem et legem insertionis. Bona et-
desperarem; provocem,dico, ad aemulandum,ut sic enim arbor in non bonam inseri solet. Hic autem
talvot faciam, gratia Dei adjuvante, saltem aliquos non bona in bonam, Dicit enim oleastrum inser-
ex illit. Si enim, quasi dicat : Et ideo de illis la- lum, ut surculus fructum radicis afferat. Noli ergo
boro, quia utilis eril assumptio eorum ad inforroa- gaudere in incredulitate illorum. Ut enim ait Saio-
tionem gentium. Et vere: (526) Si enim amissio mort: Displicet Deo qui insultat malis allerius. Nec
eorurh, id est infidelitas reconcilialio est mundi, enim causa gentium abjecti sunt, sed quia non cre-
326) Atiguslinus,De civil. Dei. (528) August.,inpsal. cxxxm.
i327) Id„ supra Joannem.
 1487. PETRI LOMBARDI 1488
iliderunt, precandi geritibus occasioneriidederunt. A diCat: polens est inserefe el verc Naminserentitr,
Vel, noli gloriari ad ramos stantes. Quod si glo- et hoe a minori probat loquens ad genlileni, quasi
riaris adversus illos, dicitur tibi, o genlilis, quod vere inserentur. ATamtu, o gentilis, excisuses ex
non tu radicem portas, sedradix te, id est gens illa oleastro, id est rilimts genliliumslerilium, naturali,
nil a te habel, sed ab ea fidemhabes. Dicis ergo, o tibi quia inde etiam natus es. Idololalria enim, et
gentilis, fracti sunt rami, «f ego inserar. Quasi di- hujusmodi genlibus ex usu sunl quasi naturalia.
cat: Si non contra stanles, vel contra eos licet Etinserlus es in bonamolivam,id est unilus es per
gloriari dicit gentilis, qui causa inserlionis nrese fidem patriarchis et apostolis, qui pinguedinem
repulsi sunt, quod removet Apostolus, ita dicens : sancli Spiritus habuerunt. [Ambrosius]Oliva enim
Bene dicis, id est verum est quod dicis, scilicet hic inlelligitur fides patriarcharum. lnsertus es, di-
quod fracti sunt, sed quod addis ut ego inserar, co, et hic contra n.aluram, quia naturale est ut sur-
illtid non est causa efficiens, sed fracti sunl, pro- culum bonaearboris inseramus in truitcura malae^
pter incredulitatemsuam, id est suo vitio. Undelibi, non surculum malaein truiicum bonse.Et hoc insi-
ouportunitas salulis fuit nori propter te. Non enim tilio dicilur. (551) Dicitur autem humano more
Judaei sunt reprobati a Deo ut genles intrarent, contra naluram esse, quod est contra nalurseusym,
sed ipsi seipsos reprobos fecerunt spernentes Dei B mortalibus notum, sicut est illud, ut surculus fru-
donum. Unde et occasionem dedertint genlibus ad ctum radici ferat. Id enim contra naturam, dicit
salutem. Quam extollentiam reprimi vult, ut raagis Apostolusquod est conlra consueludinera nalurse,
saluti congaudeatur, non irifirjnitati insultetur. Fa- quam nolilia humana comprehendit. Deus aulem
cile enim decipitur qui gaudet alienis malis. creator et condiior omntum nalurarum, nil conlra
Tu autem fide stas. (529)Quasi dicat: Yide gra- naturam facit, quia id est naturaa, vel naturale cui-
tiam NoviTeslamenti. Quodstas Dei beneficiumest,' que rei qttod facit, a quo est omnis modus, nume-
non tuum irieritum.Et ideo, noli altumsapere, id esl rus, ordo naturse, sed tamen non incongrue dicitur
superbe sapere, ne et tu frangaris per superbiam aliquid facere contra naturaro, quaudo facit contra
tit ille per incredulitatem, sed time, castetime, sci- id quod novimus in natura. Hanc enim eliam co»
licet offendere, non scilicet incidas in siippliciiim, gnitum nobis cursum appellamus, solitumquenatu-
sed ne amitlas tanlao gratise beneficium, 53 rae, conlra quem cura Deus aliquid facil, magnalia,
timor enim castus est, cura cavet anima, ne Deus vel mirabilia dicuntur, vel nominautur. Contra vero
illam desertus deserar. (550)Ettimeredebes: Sienim illani summamnaturselegema notilia remotam, sive
non pepercit Deus naturalibus ramis, id est Judseis, impiorum, sive infirmoruin, lam Deus nullo niodo
'
qui quodammodo naturales rami sunt, prserogativa facit, quara contra seipsura nonfacit. Quanlomagis.
pafrum quibus facta est promissio, vide, scilicel Quasi dicat: Et si hoc est quod utique est, quanlo
ne hoc forte, contingat, quod utique conlingere po- niagis hi qui sunl secundumnaluram, id est Judaeiqui
lest, ut nec libi alieno parcat. [Ambrosius, Haimo] sunt edocti in lege cultum Dei, inscrentursuwolivw,
Si enim DeusJudseisnon pepercit, qui a sanclispa- id est unientur suo pppulo.
tribus originem ducebant, et ex quorum gente ipse YERS.23-32.—< Noloenim vos ignorare, fratres,
carnem assumpsit, multo magis nec vobis parcet, < myslerium hoc, tit non siiis vobis ipsis sapienlest
si a fide recesseritis, vel in superbiara inlumuerilis. < quia csecitasex parte contigit in Israel, donec ple-
Deindeduobus praemissis,duo alia reddens subdit: < nitudo genlium intraret, etsicomnislsrael salvus
Vide ergo. Quasi dicat : Quia fide stas, vide ergo < fieret, sicut scriptum est: Yenietex Sion qni eri-
bonilatem; et quia illi per incredulitatemfracli sunt, < piat el avertat impietalem a Jacob. Et hoc illis a
vide severitatem, id est districtam justitiam Dei. < me testameiilum cum abstulero peceala eorum,
Bonilatem et severitalem Dei memorat, quia boni- < SecunduinEvangeliumquidemihimicipropter vos,
late suadct et severitale terret. Utrumqueergo, o < secundum electionem autem charissimi propter
gentilis, adverle, et per utruroque disce humiliari. 0 « patres. Sine poenitenfiaenim sunt donaet vocatio
Ineos quidim qui ceciderunt,vide severitatem; in te < Dei. Sicut enim aliquando et vos non credidistis
aulem, vide bonilatemDei, qua tibi beneficiuracon- < Deo; nunc autem misericordiam,consecuti estis
fert. Dico in te esse bonitatem Dei, tamen hac con- < propler incredulilatem illofum, ita et isti nuuc
dilione, si permanseris in bonitate, ut scilicel totum < non crediderunt in vestram misericordiam, ul et
Deotribuas. Alioquin, id est nisi lu permanseris,ef < ipsi misericordiam consequanlur. Conclusit enim
fu, sicut et illi, exciderisa sancta radice, et senties < Deusomnia in iiicredulitale,ut omniummiserea-
Dei severilalem. Sedet illi. Quasi dicat : Nonsolum « tur. i
tu excideris, si non permanseris in bono : sed, et JVoZo enim.Quasi dicat: Inserenlur Judaei.Et vere
iUi, id est Judaei,sinon permanserinlin incredulitate quia et interim qtiidam ettandem in fine pleniludo.
inserentur, et ideonon sunt despieiendi. Dicosi non Et hoc volo vos scire, et hoc est quod ait: A'o/o
permanserinl, quod ulique potest fieri. Potens esl enim vos, o fralres, ignorare, id est nolo quod vos
enimDeusinserereitlud [illos],iterum.Nam si, qtiasi ignorelismi/sferiHtn/ioc, ideslhoc occultumDeijudi-
(529) Augustinus, De qusest. nat. (531) Id„ conlra Faust.
(530)Id„ in serm. de timoreDotnini.
1489 COLLECTANEA1N EPIST. D. PAULI. — 1N EP. AD ROM. 1490
ciuin, myslerium dico, ttfnonsids ipsis vobissapien- A ut cum faciant contra voluntatem, id est prscceptum '
tes, id est ideo voco myslerium, ne putetisvos hoe: Dei, impleatur tanien de illis, et sinil ab illis vohin-
vestro ingenio posse discutere. Et quod sit illud my- las Dei sapienter omnia disponeiuis. Secundumele-
sterium quodnonvulteos.igriorare oslendif, scilicett cdonemaulem. Quasi dicat: QuidamJudseorumsunt
quia cwcilas, non ex natura, sed ex culpa eorum,, inimici secundum Evangelium, et propter vos;
conligil in lsrael, et hoc ex parte. Non enim omnes> [Ambrosius] quidam autem eorum sunt charissind
excsecalisunt. Contigitdico, donecplenitudogenliumi et electi, et hoc non est propter eorum merila, sed
intraret, id est ut intraret, et donec intraret ul catisai secundura eleclionem, id est quia per graliara sunt
noletur et terminus, etsic, seilicet postquam intra- electi, etpropfer palres, [August.]idest promissiones^
verit, omnis Israel, praedicanteElia et Enoch, salvusi patribus factas, quia dilectio Dei in his exuscitalur
fieret, semulandogentes, sic, etc, quasi dicat: Israell memoria bonorura patrum, quorum praerogativa
salvus fiet, sicut scriptum est, in Isaia : Venietse- plurima a Deo beneficia perceperunt. Elecli ergo
cundura carnem ex Sion, id est de Judseis, qui er'x- sunt dilecti propter patres, quibus haec pvomissa
piat, quasi vi, quod et inlerim est quand» aliquisi sunt.
Judseorumvix convertitur, et avertal, voluntarie,, Ecce ostensum est in his verbis praedictis,quare
quod erit in fine quando facile convertentur, a Ja- B pars Judaeomm excaecata est, scilicet suo vitio, et
cob, idest aJudseis, impiefafem,id est infidelitatem,, proptef gentes, et pars illuminata, scilicet gratia
vel legalis observantisecultitm. Cultus enim Judaeo-• electionis, et propter patres. Etsi enim quasi de
ruin ab advenlu Christi impietas est. Et Iwc testa- eisdera loqualur, dicendo, inimici et dilecti, quia
mentumerit illis a me, id est haecpromissio comple- nna geris erat omnium illorum; alii taraen sunt ini-
bitur illis a me, quia ego ipse faciam quod promisi. mici Dei, alii chafissimi et dilecli. (554) Sine pxni-
Quaudo? Cum abstulero, id est remisero, peccatai tentia enitn. Quasi dicat: Dicoquod secundum ele-
eorum, hoc erit in fine, quando in praedicatione i ctionem, et propter patres sunt salvandi, quia non
Eliae et Enoch convertentur Judsei. (552) Unde.per sunt voeati ea vocatione qua multi non prassciti vo-
Malachiamdicitur : Miltam vobis Eliam Thesbilen i cantur, qui tamen pereunt, de qua dictum est:
qui converielcorda palrum ad filios, et corda filiorum Multivocati, etc (Malth. xxn), sed illa qua vocan-
ad patres, ut etiam inlelligant filii, sicut patres, id eslt tur elecli, ad quam qui pertinent omnes sunt docibi-
prophetae intellexerunt (Malach. iv). [Haimo] Sic: les Dei, nec polest eorum quisquam dicere, credidi,
'eniin cor palrum convertetur ad filios, cum intelli- ut sic vocarer, quia praeveuiteum misericordia Dei,
gentia eorum perducetur ad filios, et cor filioruraad[ ., qua vocatus est ul crederel. Quaevocatio est sine
palres, dura id quod filii senserunt illi sentient, et'. pcenitentia, id est sine mutatione, quia qui audit a
isli, secundumEvangelium,quasi dicat: Tuac con- Patre venit ad Filium, qui non perdit quidquam de
vcrlenlur Judaei, sedmodo inimici sunt Deo, etno- omni dato; quisquis vero perit, non inde fuit: qui
bis; et hoc seeundum Evangelium, id est propler• inde est, omnino non"perit. Propler quod Joannes
EvaiigeUuni, quod contra legera eorura est, noni ait: A nobis exierunt, sed ex npbis non fuerunt
propler genus. [Ambrosius] Et hoc lotum fit prcp- (I Joan. n). [Augusl.] Fuerimt enini de multitudine
ter vos, id est ad alilitatem veslram, o getites, ut; vocatorum-,sed non de paucitate eleclorum. Si enim
scilicet vobis esset locus intrandi ad fidem. Error fuissent de nobis, mansissent ulique nobiscum.
enim Judaeorumgentibus aperuil viam ante temptisi Et hoc est quod ait : Quasi dicat : Vere sunt sal-
intrandi ad fidem. Prius enim' ubique omnibus Ju- vandi secundum electionem, et propter patres,
dseis prsedicandumerat, et tunc demum gentibus. quia dona, id est promissiones, et vocalioDei, id est
Sed quoniam noucrediderunt Judaei,ablatumesl eisi eiectio Dei ab aeterno, sunf sine poenitentia, id
legnum et datuin est gentibus. Ipsorum igitur oc- est sine immutalione consilii Dei, vel ita : ldeo-
casione gratiam Dei gentes citius perceperunt. Yel' dico secunduin electionem, quia quUtus Deus fi-
ita : Tuuc converlentur, sed modo ininiici quidemi JJ dem inspirat, sine praeeedente eoruiu pcaniten-
suntDei, et nostri inlerim ex se, id est ex suo vilio, lia inspirat. Et hoc est, sine- pceniteiitia enim.
sed hoc est secuiidum Evangelium, et propter vos, 54 pi^secedentesunt dona et vocatio Dei; id est
id est ad profectum Evangelii et vestrum. [Augu- gratuita et interior vocatio, qua Deus voe.atad fi-
stinus] Inimicitia enim eorum qua Christuni occide- dem quod nullius meritum praevenit. [Ambrosius]
runl, Evangelio sine dubilatione profecil. (555) Et• Vel ita : Dixerat, veniet qui avertat iinpietatem a
hoc ostendil ex Dei dispositione venisse, qui hene• Jaeob, et hoc erit, cum abstulero peccata eorum.
uli novit, etiam inalisnon quod eis prosint, sed ipso) Sed ne quis putet eos non posseaccipere misericor-
illis bene utente, prosunl electis. Est ergo in malo- d;am, quia non videt eosexteriori pcenitentia alfligi,
rum potestate peccare, ut autem peccando hoc, vell ait: Sine pxnitenlia, quasi dicat: Nemo diffidat de
hoc, illa malitia faciant, non est in eorum polestate,. eis, et si non exleriiis plangant, quia vocatio Dei
sed-Deiperniittentis. Ex se ergo possent inimicari,i qua vocat adfidem et dona, id est remissio pecca-
quod proficitEvangelioDeoulcnte malisad bonuro,i torum quara proestalin baplismo, sunt siue pceni-
(552) Augttslinus, De civit. Dei. (35i) Aug. Deprscdest. sanclor.
(55o)Id.,Depi'sedesi. sanctor.
«91 PETRI LOMBARDl J492
tentia exleriori. Verum est", quia gratia Dei in ba-.A cedeutibus reddilam; nec tam movet nos quodgra
ptismo non requirit gemitum, vel planctum, vel tia prsestatur indignis, quam quod indignis aeque
opus aliquod, nisi solani fidem et cordis contrilio- aliis denegatur. (357) Scio enim quod sicut impos-
nem; et omnia gratis condonat. Hsecideo dicit, ne sibilitas, ila et iniquilas non est apud Deum; et
putent illos non posse accipere misericordiam, quia scio quod resistit superbis, el humilibus dat gra-
eos dolerenon vident. Sicut enim.Hic ostendit posse tiam. Illud vero obscurum est, quare quibusdam in-
fieri utimpietas averlatur a Jacob, quia et a gen- dignis dat, quibusdam negat. Aliquid est in abdito
tibus ablata est, quae aliquando non crediderunt.. et profundojudiciorum Dei. Similiter nec illud per-
Quasi dicat: Ita opus eral ut alii Judseorumessent spicuum est, quare hoc modo salvaverit Judseoset
inimici, et alii electi. Sicut enim et vos, o gentiles, gentes, ut prius permilteret eos concludi in infide-
aliquando, id est longo tempore plus quam isti, non litate. Si quis ergo quaerat, quare sic galvanlur,
credidistis Deo, quod valuitadhoc, uthumiles modo cum niulti alii modi salavationum sint, hoc se ne-
credatis, id est qua ratione permisit vos olim Deus scire per animi rationem innuit Aposlolus.[Ariibro-
non credere, scilicet ne causam superbiae haberetis sius] Quasi dicat: ExcaecavitDeus gentes et Ju-
postea conversi. Nunc autem, id est nuper conse- " daeosad tempus, ut omnium misereatur. Quare-sic
cuti eslis misericordiam,probato quod deficit natu- faclum sit, non putes posse coinpreheitdi. Hsecest
ra, id est quod per liberum arbitrium juvari non enim altitudo divitiarum sapientiaeet scientiaeDei,
potestis. Consecuti eslis dico, et hoc, propler in- qusegentiles et Judseosmullifaria providentia acqui-
credulitatemillorum, quae est aliqua causa vestrae sivit ad vitam. Hanc igitur admiratur Aposlolus di-
misericordiae.Ita el isli, id est Judsei, nunc non cre- cens : 0 aldtudo divitiarum, hoc dicit quia mulla
diderunt, ne postea conversi materiam in lege glo- scit, et profunda sapientim,[Haimo]quaeest de re~
riandi habeant. Non crediderunt, dico, venientes, bus spiritualibus, et scientimDei, quaeest de mun-
in vestram misericordia.m, id est non habuerunt fi- danis. Omnium enim divinarum humanarumque
dei gratiam, per Dei misericordiam sicul et nos. rcrum sublimiset profunda cognitio est apud Deum,
Non crediderunt, dico , ut et ipsi lmmiliati conse- qui solus sicut sunt omnia intuelur,-ad cujus noli-
quanlur vobiscum misericordiam, id est fidei gra- tiam omnis sensus noster retunditur. Quam incom-
tiam. Ideo itaque de utriusque, id est de Judseiset prehensibilia,etc Quasi dicat : Sicut sapien;,iaet
genlibus ita factumest, quia Deus conclusit, [Hai- seientia ejus sunt incomprehensibiles,sic et ju'icia
mo] id est permisit concludi omnia, idest Judseos pro quibus cepit de sapientia et scientia. Et hoc
et gentes, in incredulitate, [Ambrosius] quia aliter Q est : Quam incomprehensibiliasunt judicia ejus, id
ex superbia ruerent. (555) Hic videtur aliquo modo est dispositiones de omnibus rebus. Et quam inve-
mysterium exponere. Conclusitenitn Deus omnia in sdgabites viwejus, id esl impletiones dispositionis,
iricredulitate, ul de amariludine infidelitatis suse quia nec in exhibitione potest cognosci quod dispo-
pcenitendoconfusi, et ad dulcedinem misericordiae suit. Deinde, utens verbis Isaiae, allam esse sapien-
JDeicredendo conversi, humiliores permanerent, et JtiamDei probat subdens : Quis enim? Quasi dicat :
ut gratia muneris esset gratissima, et clamarent: Vere est alta sapienlia et scientia. Qtds enim cogno-
Quani magna multitudo dulcedinis tuae, Domine. vit, hoc Isaias dicit, sensum Domini? in sapientia
(Psal. xxx). Conclusit, dico, tamen ita uf misereatur et scientia?Aaf quis consiliariusejus fuil? in dispo-
omnium, [Ambrosius]id est Judaeorumet gentilium sitione vel exhibilione rerum, id esl quis fuit cu-
quod nullum damnaturus sit, quod quidam falso jus consilio ageret, vel qui ejus consilium scirel?
opinati sunt. [Ambrosius]Patris consiliarius est unigenilusFi-
VERS.55-56. — <0 altiludo divitiarum sapientise lius ejus, qui et Angelusmagni consilii appellatur;
< et scientiaeDei! quam incomprehensibiliasunt ju- "sed ex hominibus el angelis nullus ei fuit consilia-
«. dicia ejus, et investigabiles viseejus? Quis enim rius. Aut quis prior? quasi dicat: Et si judicia Dei
< cognovit sensum Domini? aut quis consiliarius D non possumus scire, saltem hoc constat quod sola
< ejus fuit?*aut quis prior dedit illi, el retribuetur gratia dat hona, non ex praecedenlimerito. Et hoc
< ei? Quoniam ex ipso, et per ipsum, et .in ipso : est quod ail : Aut quis prior dcditilli fidcmet bona
< sunt omnia, ipsi gloria in saecula saeculorum. opera, priusquam ab ejus gratia praevenirelur? et
< Araen. i retribuetur ei, merces a Deo ex hoc quod fidem
0 altiludo, etc Praeraiseratsententiam miroepro- suam prior dedit illi? Nullus. [August.] Quoniam
funditatis, scilicet quod Deus conclusit omnia in potius omnia sunt ex ipso Patre, ex quo Filius est;
incredulitate, ut omnium misereatur, cujus profun- [Haimo] ef per ipsum, Filium , per quera omnia
dilate, velut horrore percussus, et velut abyssi facta sunt; [August.] et in ipso, Spirilu sancto,
altitudinera expavescensApostolus exclamat: 0 al- quia sola dilectione creavit, et.conservat cmnia.
titudo, etc (556) Valdeenim parvum sensum habe- [Haimo] Ecce trinitas personarum hic ostendilur,
mus ad discutiendam juslitiam judiciorum Dei, ad et essentiaeunitas. Tres enira diversae praepositio-
discutiendam gratuitam gratiam nullis meritis prse- nes, scilicet ex, per, in distinctionem personarum
(335) Augustiinis, Decivil. Dei. (337) Id„ Dc spirilu et lit.
(JZG)Augiislbius, De cor. et grat.
«33 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD ROM. 1494
indicant. [Auguslinus] lpse vero»id est pronomen A j sed Deumet Dominum,quod ipss Trinitas dici po-
repetitum identitatem subslantise insinuat, sicul et test, singula horum triuni referri ad singulos vo-
illud quod subdit, ipsi gloria, non dicit ipsis. Non luit, subdens ex ipso. (341)Religet ergo vos vera
enim duos, aul tres deos fides Catholica prsedicat, religio uni omnipotenti Deo, quia inter mentem
sed ipsam Trinitatem, unum Deum, non ut eadem nostram qua illum intelUgimus, patrem el verita-
Trinitas simul possitdici aliquando Pater, aliquando tem, id est lucem interiorem, per quam illum inlel-
Filius, aliquandoSpiritus sanclus, sicut SabeUiuscre- ligimus nulla inlerposita est creatura. [Augusl.]
dit; sed utPater non sit, nisiPater; et Filius non sit, Quare ipsam quoque veritalem nulla ex parte dissi-
nisiFilius; et Spiritus sanctus, non nisi Spiritus san- milem ; in ipso, el cum ipso Patre veneremur : quse
ctus. ElhaecTrinitas, non uisiunus Deus.HancTrini- fbrma est oranium, quae ab uno facta sunt, el ad
tatem Apostoluscreditur iusinuasse, cum dicit, ex unum referuntur, quse lamen omnia neque fierent
ipso,elperipsum, et in ipso suntomnia. (338)Cum a Patre per Filium, rieque suis finibussalva essent,
audimusOmniaesseexDeo,oranesutiquenaturas in- nisi Deus summe bonus esset, qui et nulli naturae
telligeredebemus,etomniaquaenaturaliler sunt. Ne- quaeab ipso bona esset, invidit : et in ipso bono,
que enim-bxipso sunt peccata quoe naturam non alia quantum vcllent, alia quantum possent, ttt
servant, sed vitiant, qusepeccata de voluntate pec- "' manerenl, dedit, quare ipsum donum Dei cuni
cantium nascuntur, et cum in Deo sint omnia quse Palre et Filio aeque incommutabile colere, et te-
condidit, non tamen inquinant eum qui peccant. nere BOSconvenit, unius substantiae trinilatem
De cujus sapientia dicitur : Atdngit omnia (Sap. Deuroa quo sunius, per quem sumus, in quo su-
VHI),propter suam muudiliam , et nil inquinalum raus, 55 a <luo discessimus, cui dissimiles facti
in eam incurrit. Attendendumeliam est quod non sumus, a quo perire non permissi 'sumus, princi-
ait de ipso, sed ex ipso sunt omnia. Ex ipso enim pium ad quod recurrimus, et formam quam sequi-
non hoc significatpenitus quod de ipso. Quodeuim mur, et graliam per quam reconciliamur, unum quo
de ipso est, potest dici ex ipso, sed non omne quod auctore conditi sumus; et similitudinemejus, per
ex ipso est, potest dici esse ex ipso, quia non est quara ad unitatem reformamur; et pacem, qua uni-
de substantia sua. Ex ipso enim sunt ccelum et tati adhseremus, seilicet Deum, qui dixit : Fial; et
terra, quia ipse fecit ea; non aulem de ipso, quia Verbui», per quod factum est omne quod substan-
non de substanlia sua. [Augustinns] Sicut aliquis tialiter et naturaliter factum est; et donum beni-
homo si gignat filium et faciat domum, ex ipso est gnitatis ejus qua placuit, et conciliatumest auctori
domus, ex ipso esl Filius ; sed filius de ipso, do- . suo, ut non inleriret quod ab eo per Verbum fa-
mus vero de ligno, et de terra est. (539) Oportel ctum est.(342) Et hse suntres quibus fruendumesl,
igitur ut Creatorem, per ea quae facta sunt, intel- sciUcetPaler et Filius et Spiritus sanctus, eadem-
leclu conspicienles Trinitatem intelligamus, cujus que Trinitas, una quaedamsumiriares est, commu-
Trinitalis vestigium in creaturis apparet. In illa nisque omnibus fruentibus ea; si tamen. res dici
enim Trinitate summa est origo omnium reruro,, debeat, et non rerum omnium causa, si laraen et
et perfectissimapulchritudo, et bealissima dilectio. causa. Non enim facile nomen, quod tantse excel-
Itaque iUa tria a se invicem determinari videniur, lentiaeconveniat, inveniri potest, nisi quod melLus
et in se infinita sunt. Ita et singula sunt in singulis, dicitur, ila Trinitas hsec unus Deus, ex quo omnia,
et omniain singnlis,et singtila in omnibus, etunura per quem omnia, in quo omnia, ita Paler et Filius
omnia. Non ergo confuse accipiendumest quod ait ei Spiritus sanctus, singulus quisque eorum Deus
Apostolusex ipso.etperipsum, etinipso sunt omnia. est, el simul omnes, unus Deus; et singulus quisqwe
Ex ipso dicit propter Patrem, et per ipsumpropter Fi- horum plena est substantia, et simul omnes una
lium in ipsopropter Spiritum sanctum.Nonait ex ip- subslanlia. (545) Pater nec est Filius, nec Spiritus
sis,per ipsos,et in ipsis;necait ipsis gloria, sed ipsi. sanctus; Filius nec est Pater, nee Spiritus sanclus;
lnsinuare volenshanc Trinitatem unum Deumesse. pj Spiritus sanctus, nec Pater, nec Filius, sed Pater
[August.]Ulud vero vigilanter intende, ne quia Pa - tantum Pater, et Filius tantum Filius; et Spirifus
trera volens intelUgi, dicit ex ipso , sic intelligas sanctus, lanlum Spiritus sanctus. Eademtiibusseter-
omnia esse ex Palre, ut neges omnia esse ex Filio, nitas, eadem incommutabilitas, eadem majestas,
vel ex Spirifnsancto, cum ex Patre, et per Patrero, eadem potestas. In Patre unitas, in Filio aequalitas,
et in Patre omnia esse sane dici possil, similiter de in Spiritu sanoto unitatis aequalitatisque concor-
Filio et Spiritu sancto dici polest. Ac per hoc dum dia. Et tria hsec, dicimus unum omnia pro.pter Pa-
dicilur ex ipso, et per ipsum, et in ipso sunlomnia, trem, sequaliaorania propter Filium, connexa om-
sine dubio Patris, et Filii, et Spiritus sancti demon- nia propter Spirituni sanctum; tamen unum, scili-
strabilur sequalifas.(540) Et quia non ante nomi- cet Dominumesse solum, cui servitus illa debetur,
naverat Palrem, velFilium, vel Spiritum sanctum, quaelatria Groecovocabulo nuncupatur. Patri, enim

(538) August. De natura boui. (541) Id„ De vera religione.

(350) ld„ De Trinitate. (342) Id„ Dcdoctvina Chrisiiana.
(540) Id„ iu eodeut. (345) Id., in lib. vi, DeTrin.
1495 PETRI LOMBARDl 1496
et Filio et Spirilui sanclo latria debetur. (544)Pater A < raisericordiam Dei, ut exhibeatis corpora veslra
iion habet Patrero, de quo sit; Filius autem de < hosiiam viventem, sanctam, Deo placentem, ra-
Palre est, ut sit, atque ut illi coseternus sil. Iroago « tionabile obsequium vestrum. Et nolite confor-
enira si perfecte implet illud cujiis imago est, ipsa < mari huic sseculo, sed reformamini in novitale
coaequatur ei, non illud iraagini suse, ubi jam est < sensus vestri; ut probetis quae sit roluntas Dei
summa congruentia et prima aiqualilas et prima < boria, et beneplacens, et perfecta, >
similitudo, nulla in re dissidens et nullo modo Obsecrovos itaque. [Ambrosius] Post traclatum
inaequalis et nulla ex parte dissimilis; sed ad legis et fidei et naturam Judaici populi et gentilis
idenlidem respondit ei, cujus imago est, ubi est ad bonam vitam agendam hortatur. Hucusque enim
suinma et prima vita, cui non est aliud vivere et ne alter adversus alterum superbiret monuit. Hinc
aliud inlelligere, sed id quod esl ei inlelligere, hoc moralis admonitio, qua monet ut alter de allerius
est vivere et hoc esse est. Unum est hoc lanquam utilitate laboret, quasi dicat : Quia in ipso sunt
Verbum perfectum, cui non desit aliquid : et ars omnia. Itaque. obsecro vos, fratres. Quasi dicat -.
qusedam omnipotentis atque sapienlis• Dei, plena Qtiod rogo, fralernitas exigit, obsecro dico, el hoc,
omnium rationura viventium incommutabilium; et per misericordiamDei, id est per aposlolatummise-
omnes unum in ea, sicut ipsa unum denuo, cum ricorditer mihi a Deo commissum, vel per miseri-
quo unura, ubi omnia novit Detis, quse fecit per cordiam a Deo vobis factam et exhibitam. Quod
ipsam, et ideo cumdiscedant et succedant lempora, rogo, ut exhibeatis, id est offeratis, corpora vettra,
non discedit vel succedit allquid scientioeDei. Non non tamen mejrites,sed etiam corpora licet caro re-
cnirn quse creata sunt, ideo sciuntur a Deo, quia pugnet, offeralis, dico, hostiam, in morlificationc
facta suiit. An non potius ideo facta sunt, quia im- carnalium desideriorum, viventem, per bona opera;
inutabiliter a Deo sciunlur? IUe igilur iueffabilis sanctam, in Deo, scilicet firmam, Deo placenlem,
quidam complexus Patris et imaginis, non esl sine ut bona intentione faciatis. (345) Yerum enim
perfruitione, sine charitate, sine gaudio. llla igitur sacrificium est omne quod agilur, ut iiuiaerea-
dileclio, delectalio, felicitas, vel beatitudo, si la- mus Deo; felatum scilicet ad illum finem boni,
men humana lingua vel voce digne dicitur, esl in quo beati veraciler esse possimus. Unde el ipse
Trinilate Spiritus sanctus non genilus, sed genito- homo Dei nomine consecratus, et Deo votus in
ris genitique suavitas, ingenti largitate alque uber- quantura mundo morimur, ut juvat Deo, sacrificium
tate perfundens omnes creaturas pro captu earum est verum. [Ambrosius] Tunc ergo corpora nostra
ut ordinem suum leneant. Hsec igitur omnia quseQ ( sunt hostia Deo acceptabilis, si ipsa incontaminata
arte divina facla sunt, et unitatem quamdam in se servemus, dissimiles illis qui voluptatibus carnis
ostendunt et speciem et ordinem. Nam quodque serviunt. Et nota quod ait hostiam viventem olim
hcrum crealorum et unum aliquid est, et aliqua quod, apud veteres, oblata hostia occidebatur, ut
specie formatur, et ordinemaliquempelil, aut lenet, homines causa peccati, aeternaemorti subjecti osten-
et ita in creaturis, ut praediximus, vesligium prse- jlerenlur. Hunc autem quia per donumDei purificati
lucet Trinilatis. Nam pr.opter ho.c naturam summi suiit homines, et a secunda morte liberati, vivam
boni simpHcemesse diciraus, quia esl in ea Pater hosliam debent offerre ut sit signura vitae aeternae.
soliis, autFilius in ea solus, aut Spiritus sauctus, Non enim sicut tunc, corpora pro corporibus immo-
id est quia sola est ista, non inde Trinitas, sine lanlur, sed corporum vitia perimuntur. (346) Ra-
substantia personarum, sicut Sabellianiputaverunt; tionabile, quasi dicat: Exbibele corpora veslra ho-
sed ideo sitnplex dieitur, quia est hoc quod habet, sliam; tamen, obsequiumveslrum, totura in praedi-
excepto quod relative quoque persona ad alleram clis sit, rationabile, id est cum discretione ne quid
dicitur, nec est ipsa. Nara utique Pater habet Fi- minus sit, sed cum temperantia vestra corpora ca-
lium, ad quem relative dieitur, nec lamen est Filius; stigelis, ut non naturae defectu cogantur dissolvi,
et Filius habet Patrem, non taraen ipse est Pater. H sed vitiis mori. Et nolite. Hic anima jubetur in sa-
Propier hoc itaque et nalura haec dicitur simplex, crificium Deo offerri, sicut ante jusserat Deo cor-
quod non sifaliud habens, et aliud id quod habet, pora offerri. Si enim corpus quo inferiore tanquam
sicut et in cseleris rebus est. Non enim habens li- famulo, vel inslrumenlo utilur anima, cum ejus
quorem, liquor est, nec corpus color, nec aer lux. bOnususus et rectus ad Deum referlur, sacrificium
Non ergo Pater solus, nec solus Filius, nec solus est, multq magis anima ipsa sit sacrificium, cum
Spifitus sanctus, Deus est; sed ipsa Trinitas, unus igne divini amoris accensa, formamconGupiscentise
Deus est solus. Ipsi gloria, quasi dicat: Et cum ssecularisamittit, et Deose referens ei tanquam in-
talis sit, ipsi secundum substantiam singulariler commutabili formaesubdita reformatur. El hoc esl
uni sit gloria, non ipsis, el hocin swculaswculorum. quod ait: quasi dicat: Offerte corpora yeslra, et
Amen. etiam auimas hoc modo : Nolite, iri vestra enim
CAPUT Xll. manu est, conformari huic smculo, id est formam
VERS.1,2. — < Obsecro itaqtie vos, fratres, per concupiscenlisessecularis accipere, [Attgust.] Sfed
(544) Augustinus, in lib. vi, De Triri. (546)Id.,Decivit. Dei.
(515) )d„ ad Maxim.
4497 COLLECTANEA1N EPIST. D. PAULL — IN EP. AD ROM. U9»
reforroammi, qui in Adam fuistis deformati, quia A . quod praeceplum,omnes haeretici transgressi suut.
in eo partimesl amissa imago Dei(347).Namsi non Et boc dico non omnibus vohis, sed omnibus qui
amisisset homo imaginem Dei, et rursum si totum sunt inter vos tales, quia ner. omnes hoc agebant,
amisisset, non diceretur, reformamini in novitate sed quidam inter illos. (350) Et sciendum quia hoc
sentut vestri vel mentis vestrae, ut ineipiat illa est sacrificium Christianorum, ut multi unum cor-
imago ab illo reformari, a quo formata est. Non pus sint in Christo. Hoc enim in sacrainento alta-
enim reformare se ipsam potest, sicut potuit defOr- ris fidelibusvolo demonstratur Ecclesiae,quaein ea
mare : vel reforuiamini, quasi dieat: Item ilemque, re quara offert significatur. Sicul enim panis ex
de die in diem qusereformatio fit in his qui sem- multis conficilur granis, itaex multis fideliuromem-
per proficiunt,et in ea quaeahte sunt, se extendunt, bris sancta constat Ecclesia, qui Creatoris sui par-
novum hominemChristum, imitantes. Undesubdit: ticipatione congauderel, cujus munere sancti sunt
Reformamini, dico, in novitate sensus veslri, vel et unum, quod in sequenti oslenditur, ubi ait :
meutis vestrae,id est mentem cui non damnantur Muili unum corpustumus in Christo(1 Cor. x). Quod
peccata reformaminiad modum novi hominis. (348) non potest lieri, nisi sapiant ad sobrielatem quocl
Et nola quod hic est generalis prohibitio, et gene- hicpraecipit. Etunicuique. Sicut monuit ne de priori
ralis jussio ; prohibitio enim est, nolite coriformari slatu superbiant, ila ne de donis qme in fide reci-
huic saeculo.Jussio auteiri est, sed reformamini in piuntur. Quasi dicat : Praecipio non plus sapere
Hovitate sensus veslri. IUud pertinet ad non con- quam oportet, et praecipio, scilicet majori vel mi-
cupiscere, hoc ad diligere; illud ad conlinenliam, nori sapcre, sicut divisit Deus mensuram fidei, id
hoc ad justitiam; illud ad declinanduma malo, hoc est ea ralione qna Deus dedit unicuique divisim
ad faciendumbonum. Non concupiscendo enim ve- dona mensurata, quae fides mereluf. Quod ideo fe-
tustate exspoliamur et diUgendonovitale induimur. cit, ut nec indigeat, et sit subserviendi materia, ut
Ad hoc utique reformamini, ut in vobis ipsis expe- ita sit mutua dilectio. [Ambrosius]iAperte ostendit
rimento probetisqum sit voluntasDei, id est quid Apostolusin his verbis hoe debere, nos sapere quod
Deus velit, quse voluntas est bona, quia quidquid justitiae terminos non egredialur, ut non nobis so-
Deus vult bonum est. Et heneplacitis illis qui in- lis utile sit, sed et nulli obsil. Vel, ila : Et ur.icuique
telligunt et experli sunt, Et perfeclain omni boni- praecipio non plus sapere, sicut divisit mensurain
tale, ut hihil sit melius. Et nota quia voluntas Dei fidei, id est secundum fidem quam Deus mensurate
dicitur, sive ipsa qua vult quse in Deo Deus est, dividit. [Augnst.] Nara et fidemmensurale parlitur
sivc illud quod vult: hic autem accipilur Dei volun- Q Deus unicuique, (551)et hsecest operans per dile-
tas qua vult, quse semper impletur, quse beneplaci- clionem sine qua nulla cujusque bona opera exisli-
tum Deivel dispositio interdum appellatur. De qua manda sunt; ex qua oranis justitia sumit initium;
Propheta ait: Omnia qt:mcunquevoiiiit fecit (Psal. qusenon esl tribuenda libero arbitrio, nec illis prae-
cxin), et Aposfolus : Volunlati ejus quis resistit ?1 cedentibus meritis, quia inde incipiunt omnia hona
(B-om.ix). Omnia ergo bona quse fiunl, Deus, fierii qusecunqueraerita. Opera quippe bona fiunt ab ho*
virit-,quorum ipse auctor est, mala vero non vult: mine, fides autem fit in homine, sine qua illa a
fieri, nec tamen vult non fieri. Si enim vellet noni nullo fiunt homine. Fides ergo donum Deiest quam
fieri, et fierent, voluntati ejus aliquid resisteret;; partilus Deus unicuique, sicut el alia dona sahcti
sed lamen fieri ea prsescit. Praeterea voltintas Deii Spiritus, sine quo Spiritu sancto constat Cbristum
dicitnr ejus operatio vel perinissio. Unde Augusti- nos diligere, el ejus mandata servare non posse: et
stus (349):Non fit aliquidquodOmnipotensfieri noni id nos posse atque agere tanlo mintis, quanlo il-
velit, vel sinendo ut fiat, ve.l ipse faciendo'.Ilemi lum percipimus minus; tanto amplius, quanto il-
voluntas fieri dicitur interdum ejus consiiium, vel1 luni percipimus amplius. ldeoque non soium non
approbatio, praeceptio,vel prohibitio. habenti, verum etiam habenti non incassum pro-
56 VERS.5.—'< Dicoenim, per graliara quaedatai D roiltitur; non habenti quidem ut habeatur; habenli
< est mihi,omnibusquisuntinter vos, non plussapere; autem ut amplius habeatur. Nam si ab alio miniis,
t quam oportet sapere, sed sapere ad sobrietatem,, ab alio non plus haberetur, sanctus Eliseus sanclo
< et unicuiqtiesicut Deus divisit mensuram fidei. i Eliaenon diceret: Spiritusqui est in le duplo sit in
Dicoenitr.per gratiam. Quasi dicat: Illud.obsecro) me (IV Reg. n). Christo autem, qui est Dei Filius,
ut non conformeminisseculo, sed reformemini inl non ad mensuram datus est spiritus, quia in-ilto
novitate sensus vestri. Hoc aulem prohibeo, dico~> habitat omnis plenitudodivinitatis. Neque eniinsine
eniin per gratiam aposlolalus, id est auctoritate3 gralia Spiritus sancti, est tiiediatorDei et hominum
apostolica,qum data est mihi, non plus sapere,id estt hoino Christus. Quod enim unigenittis est Filius,
investigare de raysteriis divinis, quam oporlet sa-- sequalisPatri, non est gratiaesed nalura?..Qnod au-
pere, sed sapere ad sobrietalem,vel, ad temperan- tem in unitate persoiiseUnigeniti assumptus est ho-
liam, id est sine prsesumptione, et temperanter,, mo, gralice et non naturae. Cselerisautem omnibiis
(547) Augustinus, De Trinitate. (550) Aiigustiniis.Deeivit. Dei.
(348)Id„ Deperfect. jusfit. hom. (551) IJ„ ad Julianum.
(549)Id„ in enchirid.
1499 PETRllOMBARDI ^ iKftn
ad mensurami datur, et datus addilur, donee uni- A Hbet occultorum,. simus niembra aliorum, ut illis
cuiqtie pro modo suae perfecfwnispropria mensura piophetemus. Habeutesdico, secundum ralionemfi-
compleatur. Unde Joannes de Christo loquens ait: dei, quia, ut exigit fides eorum, vel auditorum da-
Non enim ad mensuramDeusdat spirilum(Joan. t). tur prophelia. [Ambrosius] Et nota quod in enu-
Cscteris vero dividitur, non quidem ipse spirilus, nieratione gratiarum a prophetia incipit, quae esl
sed dona ejus. Et sciendum qtiod oblemperanduro prima probatio, quod fides noslra sit rationabilis,
cst Apostolo praecipienti imicuique sapere secun- quia credenles accepto spiritu prophetahant. Site
dum mensuram fidei. (352) Sienim pro viribus suis minislerium ecclesiaslicum habenles, ut presbyleri
alilur infans, crescit ut plus capiat; si autem vires 6imus,membra aUorumin minittrando assidue.Sive
snoecapacitatis excedit, deficitantequam crescat. qui docet, id est qui habet graliam docendi sit mem-
YEIIS.4-15. — < Sicut enim in uno corpore multa brum allerius, in doctrina, id est in exhibilionedo-
< niembra habemus, omnia anlem memhra non ctrinse. Qui exhortalur, id est qui habet gratiam ex-
< eumdemactum habent, ita niulti unum corpus hortandi sit membrum alterius in exhortando. Qui
< sumus in Chrislo; singuli atitem aiter allerius tribuit, eleemosynastribuat, non in duplicilate prae-
< membra, habentes donationes secundum gratiam sentis et futurse gloriae, sed in simplicitale futtirse
< quaedata est nobis, differentes; sive prophetiam, B " gloriae, et ita sit membriun allerius. Et qui prmest,
i secunduin ralioneni fidei; sive ministerium, in ut princeps prsesit; in sollicitudine, id est ut sol-
t ministrarido; sive qui docet, in doctrina; qui ex- licile agat, etita sit membrum allerius; elqui misere-
< hortatur, in exhortando; qui tribuit, in simplici- tur, id est qui habet graliam compatiendioppresso,
< tate; qui praeesl, in sollicitudine; qui miserctur, hoc faciat in Idlaritate, id est laetoanimo subveniat,
< in hilaritate; dilectio, sine simulatione; odienles et jta sit niembrum allerius, quoniara in niultis of-
< malum, adhaerentesbono, charitalem fraternilatis fendimus omnes (Jac. m), [Aug., Hier.] suggerit
< invicemdiligenles, honore invicem praevenientes, Apostolus Dominicam et qiiotidianam medicinam.
< sollicitudinenon pigri, spiritu ferventes, Domino Haecenim miseratio .est quotidiana medicina quoti-
< servientes.spegaudentes,inlribulalionepalientes, dianis et si levioribustamen vulneribus et multis.
< orationi instantes, necessitatibus sahctorumcom- Judicium enira sine miseric^rdia fiet illi qui non fe-
< muriicantes, hospitalitalem sectantes. Benedicite cit misericordiam(Jac. n). Unde Dominus ait: Di-
< persequentibusvos. Benedicite,et nolilemaledice- mitlile et dimiltelur vobis. Dale et dabitur vobis
t re. Gaudetecum gaudentibus,fletecumflentibus. i (Luc. vi). Et hocutique justum estut dimitlator di-
Sicut enim. Quasi dicat: Ideo mensurate divisit ,-,miltenti, et detur danti. Inest quippe Deo et mise-
" ricordia
dona, quia multi unum corpus sumus, et ideo om- judicainti, et judicium miserenti. Quisquis
nia necessaria danda, sed non in uno, et hoc est vero qtiasi nimis justus et securus judicium exspe-
qund ail, Sicut.enim in uno corpore multa membra ctat sine misericordia, iram provocal. [Ambrosius]
habemus, omnia autem membranon habenleumdem Misericordia haecest mulliplex, scilicet dare alii,
actum, ita nos, multi, per diversa dona, unum cor- ,peccanti ignoscere, oppresso subvenire, etc [Aug.]
pus suinus in Christo, invicem subserviendo. Ecce Et ideo non superflue hoc subdit de misericordia,
corporis exemplodocet non posse nos singulos ha- ponendumunum misericordiaemembrum, cum pra3-
bere oinnia, ac per hoc curaro nostri invicem nos missum sit aliud membrum misericordiseubi ait,
agere debere, quia invicem officiisnostris indige- qui tribuit in simplicitate, hoc dicit in hilaritate.
mus. Singuli autem. Quasidicat: Omnesunum cor- Simplicitas excludit hypocrisim. Hilaritas gaudium
pus suinus in Christo, singuli autem sumus mem- ostendit fretum spe futuri. Omnisergo misericordia,
bra, alter quidem esl menibrum allerius, el ila su- ' el simpliciter,'et cum gaudio debet fieri. Dilecdo
mus aliis servientes et aliis indigenles. ldeo dici- qua divcrsa dona uniuntur, sit tine simulatione,ct
lur singuli, quia nullus excluditur, major vel mi- &ic erit alter alterius membrura; et sitis odienles
nor. Habentesautem, vel, igitur. Quasi dicat: Sin- 1) E malum et adhmrentesbono; ut nec dileetio amici
guli suriius membra, ad hoc, autem sumus haben- faciat malum amare, nec malum faciat honum
tes donationes differentes, id est dona differentia. : dimitlere, et sitis diligenles invlcem charitatem
Habenlesdico secundumgraliam, quw data est no- fraternilatis , id est quod fratres charitatem ha-
bis. Yelila lege, quasi dicat : Singuli sumus mem- bent inter se; vel sitis voleutes a fratribus rediligi;
bra. Igilur, in differentibus donis hoc agatur. Et et sitis invicemprmvenientesvos honore, id est in
hoc esl quod ait, quia sumus membra. lgilur ha- qualibet reverentia. [Ambrosius] Aliter non est fra-
bentes donationes secundum gratiam quaedata est ternus amor, ni.siraiiluis se praeveniant obsequiis,
nobis, scilicet simus membra alter allerius. Quae et silis in sollicitudinenon figri, id est si solliciti
aulein illaesint gratiae,ex quarum diversitale dicun- eslis corde nori sitis pigri opere. Malediclusenim
tur iiienibra, et qualiter in illis ndbis invicem sub- esl, sicut Jeremias ait, quiopusDeifeceritnegligen-
servire debeamus aperit dicens; sive habenles pro- ter(/er,xi.vm), [Haimo]quia pigri in conversatione
phetiam,idestrevelationem fiituroruni, vel quonjm- divina sine spe sunt. (355)Et ideo ut pigritisefrigus
(352)Augustinus, De civitate Dei. (535) Id„ De blaspheinia Spiritus sancti
 1501 COLLECTANEAIN EPIST. D. PAtJLI — LN EP, AD ROM. £5Q3'
pellatur, sitis ferventesspiritu, id est igne charlta-- A tem; sed sitis contentienteshummbus, id est humi-
tis, et si actu non p:>testis implere quod vultis. Huraimitatores. (554*)Et nota quod non ait, collo-
Ideo autem dicit, ferventes, quia Spiritus sanctus> quentes humilibus, sed consentientes, quod non sit
ignis est quo fervet charitas, qusediffuhditurin cor- ore tantum, quia [tunc vera est humilitas, si jion
dibus ncstris per Spiritum 57 sanctum: cni fervorii est lingua sola, sicut hypocrita qui dicit se pecca-
contrarium est, quod dicit Dominus : Refrigescel t tnm non habere foris, lingit hiunilitatem, intus am-
cltarilas muitorum (Matth. xxiv). De hoc igne Do- plectitur vanitatem. Ergo in corde et in ore non
minus ait : Ignemveni miltere in terram (Luc. xn). habet veritatem. [Ambrosius] Ideo ergo dixit, non
Domino,vel tempori. Quasi dicat: Quamvis dixe- alla sapientes, ne sit elalio in aniino, et ne precsu-
rim, ut spiritu ferventes sitis, tamen non passim, et menles de se condoleant aliis, sed exprobrent, qua-
imporlune verba Dei ingeratis, sed tempori, id est si peccatoribus. Ha;c est superbia qusecum se pnc-
opportunitali sitis servientes,ut modeste cum ho- ponil offendit. Deinde adjunxil: sed humilibuscon-
nestate, et aptis locis, et personis, et apto tempore seniienles, ut aliena causa sit eorum, ut ita gra-
fldei verba Ioquamini. Vel dando proximo sitis Do- tiam habeant apnd Deum qui superbis resistil, et
mino servientes. Quasi dicat: Quod proximo im- humilibus dal gratiam (/ Pelr. v). Et nolile esse
penditis, credite vos impendere Deoet in his sllis, "' prudentes apud vosmetipsos,id est ne 'prudenliam
gaudenles spe, ut nonnisi"aeterna speretis, et inde vestram apud vos tantum, se.dmagis apud proximos
gaudealis. Certi enim de futuris gaudent, quia spe- exerceaiis, ctiamsi quis eorum offcndit. Unde sub-
rant certissimese accepturos, et ideo paticntes sunt dit : Nulli silis reddentesmalum pro malo, etiamsi
in tribulationiluis.Dnde subdit, in tribulatione. (554) qui offendant vos. [Ambrosius]Deinde monet ne
Qnasi dicat: Hoc agite quae dixi, etsi in his honis etiain licita cum scandalo fiant, dicens: Et silis pro-
mala oecurrunt, sitis palienles in tribulationibus: et videntesbona, non tanlum coram Deo, id est in se-
ut possitis mala pati, sitis instantes orationi, quia creto cordis, sed eliam coram omnibushominibus,ut
adhuc differtur res, et ideo necessaria fesl oratio. non fiat scandalum, sed bonum exemplum, quia
Necessitatibus,quasi dicat: Patiamini. Et necessi- illud fieri debet, quod et Deo hon displiceat el fra-
tatibus sanctorum silis communicantes,vestra, id tri scandalum non sit. Et etiam sitis, habentes pa-
est sanctis passis vestra communia facite, et reci- cemcum omnibus hominibussi fteri polesl, ut as-
pite sanctos in hospilio, quod ita ait: sitis sectantes sentiant; si vero non potest fieri, malorum iniqui-
hospilaliiatem,exemploAbrahaeel Lot. [AmbrosiusJ tate merente, saltem quod ex vobisest, facite, scili-
Etetiam, benedicite,id est bona orate, persequenli-. cet quod ad vos pcrtinet, id est pacem cum eis
bus vos. Per hoc remOveteos a communi consuetu- habete quanlum in vobis est, ut etiam cum his qui
d'ne, ne irato animo incitati, ut prius facile male- oderunt pacem sitis pacifici (Psal. cxix). Yel sitis
dicant, sed magis victa iracundia benedicant, ut habentes pacem cum omnibus honiinibus, si fieri
laudelur Dominica disciplina. Ideoque repetit, ut potest, ideo dicit, si fieri potest, quia difficileest.
hoc semper faciendum doceat dicens, benedicite. Quod tamen Iicetsil difficile,esl ex vobis, id est in
Quasi dicat: Item ilcmque. Et nolite maledicere. potestate vestra, scilicet habere paceni cum omni-
Quasi dicat, bcnedictio vestra sit sine admistione bus. Et non sitis defendenlesvosmelipsoscharissimi,
amariludinis. Et eliam debelis cum gaudentibusgau- id est non sitis referienles adversarios. Sed date
dere de profectu, et debetis cum flentibus flere; de locum irm, id est judicio Dei. (555) Atlende quod
e.ounde llendum sit, ut de lapsu alicujus, vel de non prsecipit ut nolint sancti vindicari a Deo quod
gloriaedilatione. Et sitis clamant sancli, sed ut non seipsos vindicanles dent
VERS.16-21. — < Idipsum invicem sentientes, locum iraeDei,qui dixit: 3fi/ii vindiclam, ad quem
t non alta sapientes, sed humilibus consentientes. in Apocalypsi sancli clamanl : Vindica, Domine,
« Noliteesse prudentcs apud vosmetipsos, nulli ma- sanguinemnostrum (Apoc.vi). Quod aliler oporteat
t lum pro malo reddentes, providentes bona non pI accipi, non est praetereundum,ne videantur san-
« tantum coram Deo, sed etiam coram omnibus ho- cti, propter exsaiurandum odium desiderare vindi-
« minibus. Si fieri potest (quod ex vobis esl) cum clam, qupd ab eorum perleetione longeest. Non ergo
« omnibus bominibuspacem habentes, non vosmet- vindictam volunt propter exsaturandum odium;
< ipsos deferdentes, charissimi, sed date locum sed tamen scriplum est: Lalabitur juslus cum vide-
« irse. Scriptum est enim : Mihi vindictam, et ego rit vindictam(Psal. LVII).Praecipilaulem Apostolus
« rctribuam, dicit Dominus.Sed si esurierit inimi- hic,utdictum est, ut non ipsi se vindicantesdentlo-
« cus luus ciba illum; si sitit, potum da illi; hoc cum irse Dei. Sed si vu!t bonus, ut Deus inimicum
« enim faciens, carbones ignis congeres super caput puniat, ubi ergo est iHud: Diligite inimicosvestros,
« ejus. Nolivinci a malo, sed vince in bonomalum.» benefaciteillis qui oderunl vos(Mallh.v),et illud, Non
Idipsuminvicemsentientes, cum illis| in gaudio, reddentesmalum pro malo? Nonne hoc est reddere
vel in Oetu. [Ambrosius]Et pro his omnibus prce- malum pro malo? etnon diligit,nec bonum facitini-
dictis et aliis, non sitis sapientes alta, in corde sal- mico? Cum igitur et homo justus ct homo malusde
(554) AuguslimiSjin psal. LXXXIII. (554*) Id., in psal. cxxx.
(555) Id., in psal. LXSXVIH
 IS03 PETIU LOMBARDI 1504
inimicis suis vdiht a Doriiinovindicari, in quo dis- A j stolus a parle superiore, id est anima significans
csrnuntur. Sed bonus magis cupit corrigi inimicum totum hominem. Quid est enim omnis anima nisi
quam puniri, et cum Deus punil non delectalur de omirishomo? Quasi dicat: Omnia praedictafacien-
pama iuimici, quia non odit eum, sed de judicio da sunt, etsi ita perfecti estis in corpore Chrisli»
Dei, quia Deum diligit. Hoc ei placet quod Domi- tamen omnis anima, subdila sit, id est omnis ho-
no, quia et Deus, quem in hoc sequitur, pluit hic mo subditus sit, quem nomine animae,ideo signi-
super justos et injustos (Matlh.v): tamen et in hoc fico ut non solum in corpore, sed et voluntate ser-
saeculoasperis corripil, et pertinaces in fine dam- viatis. [Haimo,Augustinus] Omnisergo anima sub-
nabil. [Haimo] Huic ergo reservanda esl vindicta. dita sh, ul eliam voluntale serviat homo, polesla-
Unde ait, dale locum irae, id est vindictse Dei, vel, tibus ssecularibus, bonis vel malis, scilicet regibus,
ii33adversariorum. Ille dat locum irce adversarii, priucipibus, tribunis, centurionibus, et aliis hujus-
q.uipermillit adversario facere quod vult. Et debe- niodi. Si enim bonus fuerit qui tibi prasest, nulri-
tis dare locum irnsDei. Scriptum est enim in Pro- tor tuus esl; tnalus si fuerit, tentator tuus est. Et
verbiis : Mihi vindictam reservavi, vel vos reser,- nutrimenla libenter accipe, et in tentatione appro-
Tate, et ego relribuam dicit Dominus, id est vindi- bare. Esto ergo auriini, et altende mundum islum,
cabo, et qui non facit Deum contemnit. Sed si esu- B 3 quasi fornacemaurilicis. Sil ergo omnis anima sub-
rierit. Nota insoleutiam sed conjunctionis; ita est dila poteslalibus sublimioribus, id est in hoc quod
enim prosequendum, quasi non sit ibi interposita sublimes sunt, id est in mundanis. Vel causa nola-
ntraque conjunctio. Ac si dicerct sine sed, si esu- tur cum dicit sublimioribus,id est quia sublimio-
rierit, etc. Vel ila potest legi ul neulra superfluat res sunt. Non eslenim. Probat quod debent subjici,
conjtmctio. Quasi dicat: Noa solum non defendatis hoc modo : Quia omnis potestas est a Deo,sed quw
vos, sedsi esurierit inimicus tuus, ciba illum; si si- a Deodalmsunt, ordinalaisunt. Igitur poteslas est
tit, potum da illi, id est in vilsenecessariis subveni ordinala, 58 idesl quicunquehabetpotestaternDei,
illi. lioc enim.faciens.Quasi dicat: Ideo facito hoc, ordinalione hal:et.
quia hoc faciens congerescarbonesignis, id est fer- Ilaque eui resistit potestati, Deiordinalioniresislit.
vorem charitatis, vel sancti Spiritus, vel urelilem El hoc est quod dicit, quasi dicat: Ideo debes suli-
poenilentiseardorera, super caput ejus, id est men- jici potestati ,-quia non'est potestas alicui homiui,
lein ejus. Et si non pocnitet, tamen, noli vinci a vel bono vel malo, nisi a Deo data. Unde Pilato
malo, sed vincemalum in bono, id est in patiendo, Donrinusail: Non haberes in me potestalem, nisi
quia si ^epercutis, similis ei nequam fies. Bonitale „. datum esset tibi desuper (Joan. xix). Malilia homi-
ergo contendecontra illum. (356) Et est vera con- num, cupiditatem nocendi per se habet; pntesta-
tcntio et salubre cerlamen, ut sit bonus conlra lem si ille non dat, non Iiabet. Idesqne diabolus
inalum, non ut sint duo mali; si tu jam non es antequam aliquid tolleret Job, diccbat Domino:
malus, opta malo ul sit bonus, displiceat tibi quod Milte manum tuam (Job i), id est da polestalem,
malus esl, placeal ut fiat banus, ne sint duo mali. ..quiaeliam nocentium poleslas, nou est nisi a Deo.
CAPUT XIII. Sicut scriptum est, loquente Sapienlia : Pcr me re-
VERS.1-6.— « Oinnis aninia potestatibus subli- ges regnant, et lyranni pcr me tenent terram (Prov.
< mioribus subdita sit. Non est enini potestas nisi a vin). Umie Job de Dominoait : Qui facit regnare
« Deo: quceaulem sunt, a Deo ordinalaesunt. Ita- hypocritampropler perversitatempcpuli (Jtb xxxiv).
« que qui resialit potestali, Dei ordinationi resistit, El de populoIsrael dicit Deus: Dedieis regemin ira
« qui autem resistunt, ipsi sibi damnationem acqui- mea (Ose.xm). (358)Nocendivoluntas polest esseab
« runt. Nam principes non sunt limori boni operis, hominisanimo; potestas autem non esl nisia Deo; et
« sed inali. Vis autem non timere potestatem? ;Bo- hsecest abdila aptaquejuslilia. Injustum enim non
« num fac, et habebis laudem ex illa ; Deienim mi- est ut improbis accipientibus nocendi potestatem
« nister esl tibi inbonum. Si autem malum feceris, D i bonorum patienlia probetur et malorum iniquitas
« time. Nori enim sine causa gladium portat. Dei
puniatur. Nam per potestatem diabolo datam, et Job
« enimminisler est, vindex in iram ei qui male
probatus est rit juslus apparerel, et tentatus est
« agit. Ideoquenecessilati subdili estote, nonsolum Pelrus, ne de se pracsumeret, el Paulus colaplriza-
« propter iram, sed etiam propter conscienliam. tus ne se extolleret, et Judas damnatus ut se suspen-
« Ideo enim et tributa preestatis, ministri enim deret. Cum ergo Deus justos faciat suos per po-
« Dei sunt, in hoc ipsum servienles.» testatem diabolo dalam, tunc pro intqiia nocendi
OniHisahima. Et hic ad humilitaiem invitat, vi- . volunlate , qua5diaboli ipsius fuit, ei reddelur in
debatur enim quibusdamquod mali domini, et ma- finc supplicium. Queeaulem sunt a Deo ordinata, id
lime infideles, non debent fidelibusdominari; elsi esl ralionabiliter ab eo disposita sunl. Job ait: Deus
ltoni et fuleles essent, bonis et fidelibusdeberent. potentesnonabjicil,cumet ipsesii potens(Psa!.xxxvi^.
esse pares. (557)Quamsuperbiam reraovet hic Apo- Grcaorius Dcum imilari dcsiderat, qui fastigium

(5°>li)Augustinus, snper psal. xxxin, (358)Id., De naluia boni.

(357) ld., supcr Joannem.
 £g05 COLLECTANEAIN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD UOM. 1508
potehlise alienis intentus ulilitatibus, et non suis A ne malum fiat bonis.St autem male feceris. Quasi
laudibus administrat. Qui pralalus ca?terisprodesse dicat : Bononon est timendum; si autem male fe-
appetil, non praeesse. Timoris namque elatio, non ceris time. Et timendum est, enira, id est quia por-
ordo polestatis in crimine est, pqtentiam tribuit; tat gladium, id est habet judiciariam poteslatem.
elationem vero polenti» malitia nostraementis in- non sine causa, sed ut malos puniat, et hoc ostnu-
venit. Tollamus ergo quod de noslro intulimus, et dit subdens. Dei enim minister est, id est loco Dei
liona sunt quseDomino largiente possidemus, quia vindicat, ipse dico existens vindex in iram Dei, id
nequaquam justa potentia, sed actio prava damna- est propter offensam Dei vindicandam. Vel vindex
tur. Itaque qui resislit, vel dolo , vel vi, poleslati, in iram Dei futuram ostendendam, id est propter
id est homini habenti potestatem, in his scilicet vindictam Dei futuram ostendendam, quia haecpu-
qiise ad potestatem pertinent, ul in tributo, et hu- nitio vindicat persistentes in malo, gravius esse
jusmedi, Deiordinationi resislit, id est habenti po- puniendos. Dico quod vindex est, et hoc, ei, id est
teslatem Dei ordinatione. Non ergo seeundum Dei ad damnum ejus qui malum agit, et quia minister
ordinationem agit. De potestate bona patet quod Dei est, ideu subdili estote ei,quasi ex necessitate,
Deus praefecit eam rationabililer; de mala etiam vel necessitati, alia littera, id est necessariaeordina-
videri potest dum boni per eam purgantur, et mali tioni, subdki estote, et hoc non solum propter iram
damnantur, et ipsa deterius prsecipitatur. Et nota principis', vel Dei vitandam, sed propter.conscientiam,
quod nomine polestatis inlerdum accipitur potestas scilicet ut munda sit vestra mens, praelatum a Deo
ipsa quaedatur alieui a Deo, aliquando ipse homo diligendo, licet enim omnes iideles in quantum fide-
habens potestatem,'quod diligens lector dislinguat. les sunt unum sint in Christo, in cujus fide non est
Qui autem, quasi dicat : Qui resistit potestati, Dei dislantia Judseiet Graeci,Dominiet-servi, et hnjus-
ordinalioni resistit. Hoc autem tam graveest, quod, modi; differentia tamen est in conversrationemor-
qui ei resistit, ipsi sibi acquirit damnalionem. Et tali, et ejus ordinem ih hujus vitaj itinere servan-
ideo nondeberet quis resistere, sed subjici. Si ta- dum esse apostoli prsecipiunt. Alia sunt enim quae
men illud jubeat quod non debes facere, hic sane servamus in unilate fidei sine ulla distantia; alia ift
coutemne potestalem timendo majorem potestatem. ordine hujus vitse tanquam in via, ne nomen Do-
Ipsos humanarum rerdm gradus adverte, si quid mini, et doctrina blasphenietur. Ideoenim, haec est
jusserit curator, nunquid faciendum est, si eontra probatio subjeclionis, quasi dicat : Subditi esse
proconsulemjubeat? Rursum, si quid ipse procon- debetis, quia eliam ideo, id est ad ostendendam
suljubeat, et aliudjubeat imperator, nunquid du-, C subjectionem, prmstatis tribula, quod est signum
bitatur illo contempto illi esse serviendum? ergo si subjectionis,. non ait solvitis, sed prcestalis, quasi
aliud imperator, aliud Deusjubeat, conlempto illo, reddituris, qiiia reddunt serviendo in defensionem,
obtemperandum est Deo. dum pugnanl pro patria, et dum agunt judicia;
Nam principes. Quasi dicat: Merito acquirunt prsestatis tributa, vos dico servieutes Deo, in hoc
damnationem qui potestati resislunt. Nam principes ipsum, id est propter hoc ipsum servitis Deo, quod
boni vel mali non sunt, timori boni operis, sed mali, illis tributa datis. Vere per hoc servilis Deo; mi~
id est non sunt ad timorem his qui bene operanlur, nistri enim Dei sunt. Ad hoc enim inslituli sunt, ut
sed bis qui male. Si enim bonus esl princeps bene boni laudentur, mali puniantur. Vel ita : ministrl
operantem non punit, sed diligit. Si vero malus est enim, quasi dicat: Debetis prsestare tributa, quia
non nocet bono, sed purgal eiim. Malus vero debel ministri Dei sunt. Ipsi dico servienles vobis, dum
timere, qui inslituli sunt principes ut mala pu- patriam defendunt, in hoc ipsum, id est propter
niant. Principes dicit illos quia propter corrigendam hoc, scilicet proplcr tributum serviunt vobis in.
vitam, et prohibendo adversa creanlur, Dei haben- defensione palriae, et quia ministri Dei sunt.
tes imaginem, ut sub uno eaeleri sint. Vis autem. VERS.7-10. — « Reddile ergo omnibus debita,
Quasi dicat: Maleoperantibus sunt timori, tu aulem D 1 « cui tributum tributum, cui vectigal vectigal, cui
vis non limerepolestatem, quaecunquesit sive bona, « titnorem timorem, cui honorem honorem. Nemini
sive mala, fac bonum,et non est unde timeas, imo « quidquam debeatis, nisi ul invicem diligatis. Qui
habebislaudemex illa; etsi mala est, dura tibi causa « enim diligit proximum , legem implevit. Nam :
est majo.riscoronse. Si autem justa esl potestas, « Non adulterabis : Non occides : Non furaberis :
hahebis laudem ex iila, etiam ipsa laudante (359). « Non falsum testimonium dices: Non concupisces;
Si iniqua est, habebis laudem ex illa, non ipsa lau- « et si quod est aliud mandatum, in hoc verbo in-
dante, sed ipsa tibi laudis occasionem prsebenle. « stauratur : Diliges proximum luum sicut teipsum,
Yere ex illa laudem habebis. Dei enim minister est « Dileclio proximi malum non operatur. Plenitudo
tibi in bonum, id est tibi est faciens bonum sive bo- « ergo.legis est dilectio.»
nus, sive malus sit, quia exercet, vel datus est a Reddile omnibusdebita, [Haimo] ut sic laudetur
Deo in bonum tuum, ut tueatur te et tua. Mani- disciplina evangelica, hoc modo, cui debelis tribu-
festum estenim quod ideo datisunt rectores a Deo, lum reddite tributum. Tributum dicit quod regio-

(559)Aug., in serm. sancii Laureritii.

1307 PETRl LOMBARDI 1508
/tcs solvunt; cui debelis vectigal, reMilevectigal. A Deuin? Ipsa est dilectioab omni mundana dilectione
Vectigal dicilur stipendium, quod datur dominis disCrela,quam distinguendo Dominusait: Sicut rfj-
quando per patrias vehuntur; veltributum dicitur, lexi vos(ibid.). Quid enim nisiDeum dilexit in nobis,
quod domi solvitur, vectigal quod ad domum do- non quem habebamus, sed uthaberemus; sicut medi-
mini vehitiir. Cui debelis timoremreddite limorem, cus diligere dicitur aegros? et quidin eis diligit nisi
ul Dominum limeamus, et personas vereamur. Cui salutem, quamcupituliquerevocare, non morbum
honoremdebetis, reddite honorem, ut assurgere,et quem venit expellere? (365) Sic ergo "et nos invi-
hujusmodi. Quis per singula? Nemini quidquamde- cem diligamus, ait, quantum possumus invicem ad
beatis nisi ut invicemdiliyatis, id est csetera ita sol- habendum Deum in nobis curam dilectionis attra-
vitc ut non debeatis aliquid. (360) Charitatem vero hamus. Tunc est quippe optimus homo, cum tota
ita solvite ut semper debeatis. Sola enim charitas vita sua pergit, in incommutabilemvilam, et toto
est quse etiam reddita semper detinet debitorem. afieclu inhserel illi. Si aulem se propter se diligit,
Redditur enim cum iinpenditur. Debetur aulem si non se refert ad Deum, sed ad seipsum conversus,
reddila fuerit, quia nullum est tempus quo ipsa nou ad incommutabile aliquid converlitur, et ideo
danda non sit, nec cuni reddilur amittitur, sed po- jam cum defectu aliquo se fruitur. Si ergo teipsnm,
lius reddendo multiplicatur. Habendo enim redditur B non propter te debes diligere, sed propter illum ubi
non carendo; ut pecunia quaereddi non potest, irisi dilectionis tuse rectissimus finis est, non succenseat
habeatur, nec baberi nisi reddatur. Imo cum reddi- alius homo, si etiara ipsum propler Deum di-
tur ab honiine, crescit in Konrine, et lanto major ligis. Hsec enim esl regHla dilectionis divinilus
acquiritur, quanto pluribus redditur. Hic aulem fit constituta, ut diligasproximumpropter Deum.Deum
nteniio de charitate, quia valet ad humilitatem prse- vero ex lolo corde, ex tota anima, ex lota mente, ut
dictam. [Ambrosius] Et nota quod pacem nos supra . scilicet omnes cogitationes tuas, etomnem vitam, et
laonuit habere ad oinnes. Hic autem dilectionem omnem inlelleclum in illum conferas, a quo habes
dicit essehabendam inter fralres quod notal di- ea ipsa quae confers. Nemo ergo diligit proximum,
cendo, invicem.Aliter enim vere fratres non sunt, nisi diligat Deum. (364)Quantum ergo potest, pro-
cl vere dilectio est habenda, quia qui diligit proxi- ximo impendat quem diligit, sicut seipsum, ut et
mum, legem implevil. Et hoc per partes ostendit, ille diligat Deum, quem si ipse non diligil, nec se,
dicens : Nam: Non, qiiasi dicat : Vere implevit, nec proximum diligit. [Augustinus] Amator euim
iiam hoc prseceplum : Non adulterabis; et hoc : Dei, amator est sui; et non diligens Deumnon dili-
Non occides; et hoc : Non furaberis; et hoc : Non p git proximum, quia non diligit seipsum. (365) Qui
falsum lestimoniumdices; et hoc : Non concupisces auiem se propter habendum Deum diligunt, ipsi se
reni proximi tui. Et si quodest aliud mandatum, per diligunl. Ergo ut se diligant, Deum diligunt. Non
Moysendatum, instauratur, id esl continelur et im- est haecdilectioin omnibus hominibus. Pauci enimse
pletur. In hoc verbo, id est in hoc mandato , quod dilgunt, ul sit Deus omnia in omnibus (/ Cor. xv).
Moyses fecit in Levitico, scilicel: Diligesproximum Dilectio. Quasi dicat: Yere qui diligit proximui»,
tuum. sicul leipsum. (361) Ih bono diligendus est bene facit, quia dilectioproximinon operalurmalum,
proximus, non in malo, quoniam qui diligit iniqUi- (366) id est diligens proximum, nullum malum
tatem, odit animam suam (Psal. xi); et ita non mortale operatur. Proximum omnemhominemopor-
seipsum diligit, quia nec proximum sicul seipsum. tet intelligi, quia nemo est, cum quo sit operandiu'1
Et nota quia cum duo sint prsecepta charilatis, in malum. Qui ergo amat homines, aut quia justi sunt,
quibus lota lex pendet et prophetae (Matth. xxn), aululjusti sint, amaredebet. Sic enim et seipsum
pro utroque ssepe unum ponitur, non immerito, - amare debet, scilicet vel quia justus est, vel ut
quia Deus, nec sine proximo, nec proximus sine justus sit. Qui enim aliler se diligit, injuste se dili-
Deo diligi potest. Hic aulem dilectio proximi ideo git, quia ad hoc se diligit ut sit injustus. Ad hsec
commemoratur, quia dileclio proximiin factis appa- D ergo ut sit malus, ergo jam non se diligit. Qui enim
ret. (502) Dileclio vero Dei amplius latet, et ideo diligit iniquitalem, odit ahimam suam. Et quia di-
hanc spirilualius ponil, de qua Dominus ait : leclio non agitmalum: Ergo dilectio.estplenitudo.le-
Mandatum novum do vobis ut diligatis invicem gis, id est qui diligitplene implet legem. (367) Ubi
(Joan. xm), ubi illud mandalum majus dilectionis enim charitas est quid est quod possit deesse? Ubi
Dei videtur esse praHermissum. Sed bene inteU autem non est, quid est quod possit prodesse? Cur
Hgentibus utrumque invenitur in singulis, quia ergonon dicimus qui hanc virtutem hahet, habere
59 qui diligit Deum, non potest eum contemnere omnes, cum plenitudo legis sit charilas, quae
quem Deus praecipit diligi. Et qui sancte ac spiri- quanlo magis est inhomine, tanto magis virtule est
tualiter diligil proximum, quid in eo diligit nisi prseditus. (368) Quanto aulem minus, tanto niinus

(560) August., ad Coelestinum. (365) Id., snper Joannem.

(361) Id„ De Trin. (366) Aug. in psal. xi.
£62) Id., sup. Joan. (367) ld., super Joannem
(365) Id., De doctrina Christiana. (568) ld., ad Hierouym.
(364) ld., ad Hieron.
1309 COLLECTANEA1N EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD ROM. 1510
inest virtus. Quanlo minus inestvirtus, tanlo magisi A > tur, et hoc etiam scimus, quia hora est jam nos dt
inesl vitium. (569) In hac Decaloguslegis impletur. somnosurgere, Et nos, hoc scientes, abjiciamus, etc,
Decalogusenim legisdecem praeceptahabet, qusesic; Vel ita sicut quidam libri habent, hoc tempus: quasi
sunt distributa ut tria pertineant ad Deum, septemi dicat : Dileclioest plenitudotegis, el nos scietiteshoc
pertineant ad hominem. Est enim bellum quod se- tempus, scilicet gratise, abjiciamus, etc. [Ambro-
cum agit homo, dimicans contra concupiscentias; sius] Quod debemus, quia jam, scilicet ex quo di-
malas, et frenans avaritiam, elidens superbiam, suf- leclionem habuimus, esl nobis hora, id est opportu-
fecans ambitionem, trucidans libidinem. Has pu- nitas, sedbrevis, surgeredesomno, idest de torpore
gnas fac in occullo, et non vinceris in aperto. Ad[ bene operandi et ncgligentia yel ignorantia quaeper
hoc docentur nianus nostrae ad prselium. Non est; somnum significatur hic, el debemus surgere nunc.
hoc in spectacuiis vestris venator, quod citharista. Nunc enim noslra salus, id est selerna quse nobis
Aliud agit venalor, aliud eitbarisla. In speclaculo> promittitur, est propior,id est magis debila per bona
Dei unum est, tangis easdem decem chordas, et fe- opera, quam lunc, cum tantummodo credidimus.
ras occidis. Utrumque simul facis? langis priniami Manifestum enim esl quia post Iavacrum aliquis
chordam qua unus colitur Deus, cecidit bestia su- bene operans et sludens charitati vicinusest seternse
"
perstitionis. Tangis secundam cliordam, quia nonL vilse. Bona enim vita signum est et causa salulis fu-
accipis nomcn Dei tui in vanuin, cecidit beslia erro- turse; baptismus vero est ad veniam; vita bona
ris et nefandaium bseresum. Tangis tertiam chor- etiam ad coronam. Quia ergo credidimus et operati
dam, ubi pro spe fulurse quietis facis quidquid fa- sumus, turpius est nisi surgamus. Vels nunc
cis, inlerlicilur crudehor cseterisbestiis amor sseculi
i est, scilicet hoc lempore, propior nostra salus,
hujus. Propier amorem hujus sseculi laborant ho-- ojuam credidimus, quia plus morti proximi su-
mines in omnibus negotiis, tu autem in omnibus; mus.
operibus tuis labora, non propler amorem sseculi, , Nox prwcessit, elc. [Haimb]Item hic ostenditur
sed pro sempilerna requie quam promittit Deus. cur surgere debent, quasi dicat: Ideo eliam debetis
Ilonora palrem luum et matreni luam, tangis quar- surgere, quia, nox inlidelitatis et ignorantiseprse-
tam chordam, ut lioiiorem parenlibus deferas, ett cessit, id est fuit, sed modonon est, cujus memoria
cecidit bestia impielatis. Non moechaberis,tangiss monet, utcaveatis. Dies autem, id est seterna beati-
quintam chordam, cecidit bestia libidiiris.Non occi- tudo appropinquavit, dum peccata sunt remissa,
des, tangis sextain chordam, cecidit beslia crudeli- dum jusli estis per gratiam. Velita, debetis surgere,
tatis. Non furtumfacies, tangis septimam cbordam,, r( quia nox prsecessit, id estvetus homo qui in bapti-
et cecidit bestiarapacitatis. Nonfaisum lestimonium t smo prseteriit, scilicet fomes peccati. Diesautem ap-
dices, tangis oclavam chordam, el cecidit bestiai propinquavit, scilicet sol juslitise Chrislus, cujus
falsitatis. Non concupiscesuxorem proximi tui, tan- luce veritatem didicerunt, ul sciant quid agendum
gis nonam chordam, et cecidit bestia adulterinse co- sit. Prius enim ignorantes Christum in lenebris
gitationis. Aliud est enini non facere aliquid tale» eranl. At ubi lux orta est, transierunt a falso ad ve-
propter uxorem propriam, aliud non appelere alie- rum. Ergo, scilicet propter intersertas causas, abji-
nam uxorem. Ideoduo prsecepta sunt: non mtecha- ciamusopera tenebrarum, id est opera mala quseex
beris, et non concupiscesuxorem proximi tui. Non, tenebris ignorantise venerunt, vel quse tenebras
concupiscesrem proximi tui, tangis decimam chor- amant, et ad tenebras ducunl. Et induamur, tan-
dam, et cecidii beslia cupiditatis. Ita cadentibuss quam ornameiitum, arma tucis, id est virtutes quai
omnibus bestiis, securus, et innocens in Dei dile- sunt arma, quseexigit lux, id est fides; et, accepiis
ctione et humanasocietate versaris. virtutiLus, antbulemushonesle, id est in actu earum
VERS.14. — « Et hoc scienles tempus, quiak exerceamur sicul decet in die fidei. Quseautem sunt
« liora est jam nos de somno surgere, nunc enim, opera tenebrarum ostendit, subdens : Non in com-
« propior est nostra salus, quam cum credidimus._ D messationibus. [Haimo] Quasi dicat : Ambulemus
« Nox prsecessil,dies aulem appropinquavit. Abji- honesie, sed nou in his, scilicet non commessatio-
« cianms ergo opera tenebrarum, et induamur nibus, id est luxuriosis conviviis, quaeaut collalione
« arma lucis, sicut in die honeste ambulemus, nonL omnium celebrantur, aul vicibussolent a contuber-
< in «ommessationibus et ebrielalibus, non in cu- nalibus exhiberi. Et ebrietatibus,id est immoderatis
« bilibus et impudicitiis, non in contentione eti potationibus. Brian enim genere masculiuo dicimus
« seniulatione, sed induimini Dominum Jesumt calicem aptum potationi, a quo dicitur ebrietas,
« Christum, et carnis curam ne feceritis in desi- quseest nimia potatio vini. Non incubilibus, id est
« deriis. » In pigritia dormientium, et impudicitiis, id est in
Et hoc scientes. Alia commendatio charitatis estt luxuria quse in cibo et potu nimio venit. Et ideo
hic. Supradixit quod maium non facit. Hic dicitt post commessationemet ebrietatem posuit, non in
quod etiam opporlunitatem parat bene operandi. contentioneet amulalione, ambulemus, sicut sole-
Quasi dicat: Scimus quia dilectiomalum non opera-. bant facere se invicem praeferendo, in quo minor

(5G9)Augiistiiuis, in serm. de x ebordis.

 4c.j PETRI LOMBARDI 1512
invidebat majari, et ita erat coritenlio, id esisemu- A } ln nobis boriesli silis, ut dicturii est. Infirmumav-
latie. (370) Et nola Romanos in his tangi, et ideo tem in fide, [Haimo] id est illum qui nondum perfe-
npn Cst eis jus gloriandi. Horum anteirimorborum cte credit, scilicet qui non credit ut credendum est,
superbia est mater, et humanselaudis aviditas, quaj assumite ad sanandum. [August.] Sicut Cbristus
eliam hypocrisim ssepegenerat. Huic non resislitur aegrosassumpsit ut eos sanaret, assumite dico, non
irisi crebris divinorum librorum testimoniis incutia- in disceptationibuscogitationum,id est non ita ut de
tur tiiiior et charitas Dei. Sed induile. (571) Quasi pccultis judicetis euin rcum. Non est enim damnan-
dicat : Ne faciatis prsedicla. Sed induite, vel iudui- dus, cujus cogilalio non est aperta, vel de quo ne-
viini Dominumnostrum Jesum Christum, id est for- scimus qualis posl futurus sit. Non igiturnobis usur-
mam Chrisli in omnibus, quem induli non cogemini pemusdijudicarecogitalionesalioruiri, sedDeoprae-
servire carni. Unde subdit : Et carniscuramne fece- beamuscogitationesnostras, etfaciemboni videntes
ritis, non dico in necessariis ad sustentationem, sed gaudeamus; cor vero Deo commitlamus , pro quo
in desideriis illicitis. Sic enim sumenda sunt ali- oremus. Dico, assumite inlirnnjm, et sunt inler vos
menta quemadmodum medicamenta. (372) Fames quidam qui hoc possunl. Alius enimveslrum, in fide
enim et sitis ut quidam dolores urunt, et sicut fe- perfeelus, credit se posse manducare omnia, huhia-
bres necant, nisi alimentorum medicina succurraty B j nis usibus data; [Ambrosiusj et hic talis polest as-
quse prsesto est ex consolatione munerum Dei, qui sumere alios. Qui autem infirmus est, id est qui ci-
regnum Dei quserenlibus omnia adjiciendapromisit. bos discernit reputans alios niundos, alios immun-
(575) Sic ergo sumeiida est alimonia utmedicina, dos, manducelolus. Hic indiget assumi qui permit-
sed dum ad quietem salietalis ab indigentia trans- litur edere olus, in quo nulla quaestioesl, in cujus
, ilur in ipso transitu insidiatur laqueus concupiscen- esu omnis secta consentit. lnfirmus ergb est qui ci-
tisp, etcum salus debeatesse causa edendi adjungit bos discernit, eo quod Judsei prohibiti sunt edere,
se tanquam pedissequa periculosa jucunditas, et hunc suo judicio dicit relinquendum Aposlolus,' ne
ssepe cohalur prseire, ut ejus causa fiat quod salutis cum scrupulo edal. Vel infirmus dicitur pronus ad
causa faciendum erat, et ssepeincertum fit, ulrum casum, qui facile impetu libidinis slernilur. Quasi
necessaria corporis cura subsidium petat, an vo- dicat: Licet perfecta fides sit quse omnialicere cre-
luptaria cupiditas fallaciseministerium suppetat. Ad dit, tamen qui infirmus est, id est qui timet casus
hoc incertum hilarescil infelix 60 anima gaudens vitiorum, manducet oius, id esl tenues et aridos ci-
nori apparere quid satis est moderalioni valetudinis, bos qui npn fomentumvitiorum, et abstineatab illis
ut obtentu salutis obumbret negotium voluptatis. r quibus libido excitatur. Crassitudo enira carnium,
Nec idem utriusque modus est; nam quod saluti sat el deliciosaeepulae provocant corpus ad libidinem.
tst deleclationi pater est. Is qui manducat. Supra prsecepitnon disceptare de
CAPUTXIV. cogilationibus aliorum. [Ambrosius] Hic praecipit
VERS.1-5. — «Infirmuin autem in fide assu- non spernere illos. Quasi dicat, et cum hsecita sinl,
« mile, non in disceptationibuscogitationum. Alius ,is qui manducat omnia indifferenter non spernat
« enim credil manducare se omnia, qui autem infir- non manducantem,id est abslinentem, quia volun-
< mus est, olus manducel. Isquimanducatnonman- tatis est edere, vel non edere, et ideo quaeslio huic
« ducantem non spernat, et qui non manducat, man- fieri non debet. Omniaenim voluntali humansesub-
< ducanlem non judicet : Deus enim illum assum-. jaceant, sicut dominio humano subjecta sunt. (374)
< psit. » Et qui non manducat omnia, nonjudicet manducan-
Infirmum autemin fide. [Ambrosius]Quia ex Ju- tem tanquam reum, id est non credat et asserat
daeiserant qui Romanosad fidemChristi assumpse- eum peccare, cumnesciat quo animofaciat. Dema-
rant admista lege; ideo quibusdam videbalur cibos nifestisenim, non de occullisjudicandum est. Mani-
debere discerni, sicut lex mandabat, et hi non eraht festa vero sunt quaenoH possunt animo bono fieri,
perfeclaefidei. Aliis vero qui Christum sine lege se- p ut sunt stupra, blasphemine,furta, el hujusmodi;
qnebanlur videbatur econtrario, scilicet licere edere de quibus.judicare permitlilur nobis. De quibus
omnes cibos; perfectseenim fideiest nullum cibum eliam dicilur : Ex fructibus eorum cognoscetiseos
discernere et iinmundumpulare,.quia omnia munda (Matth. vn). Sed ea quse dubium est*, quo animo
sunt mundis ; sed quidain infirmi ut dictum est, fiant, in meliorem partem inlerprelamur, ut de ci-
censebant, vel dicebant a quibusdam abstinendum, bis, quia possunt bonoanimo et simplici corde sine
et ita inter Romanos eral contentio. Unde praecipil vitio concupiscentisequicunque humani'cibi indif-
hic Apostolustales assumere, non abjicere ; sed pa- ferenter sumi. De talibus enim rebus quse possunt
tiendo ad fidem erigere exemplo et verbo, etsi in- bono animo fieri, et non bono, vdlebant illi, cum
cognitum est quo quis aninio faciat, non inde dis- homines essent, ferre sententiam ifl oceulta cordis,
ceptare. Taies igilur Apostolustanquam aegros me- de quibus solus Deusjudicat. Unde dicilur: Nolite
dicis offerensail: Infirmumautem, etc, quasi dicat: ante lempusjudicare (I Cor. IV).Suut ergo quaedam
(370) Augustinus ad Aurelianumepiscopum. (573) Id., in lib. Confess.
(371) ld., in lib. Confess. (574) ld., De sermone in moute.
(572) Id., Deserm. in moni.
tKtx rm.IKr.TANKA 1N EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD ROM. 1514
media facla, quseignoranuis quo airimo fiant, quiat A tutum reccdat. Dico quod in suo sensu sit abun-
el.bono et malo fieri possunt. Deqtiibus temerariumi dans. Et ita faciet, qui sapit diem oninem. [Ambro-
est judieare, maxime ul non condemnemus. Deuss sius] Vel, inler diem et diem, DeoDomino sapit, id
enim. Quasi dicat: Neuter alterum judicet, uterque: est ad honorem Domini facit, quia Deo placere in
enhn servus Dei est. Et hoc est. Deus enim iliutn,, hec s.epulat. Et similiter gui manducat omnia, man-
scilicetmanducantem,AssumpsiV ad fideni, etc, hoc; ducat Domine,id est ad laudem Dominiet honorem,
est, ergo. cujus omnia creata credit munda; et quia ei ser-
VEKS.4-6. — « Tu qnis es qui judicas alienumi viturus illis sustenlatur, et quod Domino manducet,
< servum?Dominosuo stat auteadit; stabit aulem;; effeclus indical; gratias enim agit Deo, pro omnibus
< polens est enim.Deus statuere illum. Nam aliusi crealuris quibus -sustentatur et pascilur. Et simili-
<judical diem inler diem, alius autera judicat oni- ter qui non manducat, id est qui abslinet, Domino,
« nem diem. Uhusquisque in suo sensu abundet. id est ad honorem Domini est, quod non manducat,
< Qui sapit diem, Domino sapit, et qui mauducat,, effectus indicat, et, id est quia , gratias agit Deo,
< Dominomanducat, gratias enim agit DAO.Et quii pro collaiis sibi abstinentia, et debemus edere vel
< non manducat, Dominonon manducat, et gratiasi non edere Domiuo. Enim, id est quia.
< agit Deo.» B VERS. 7-15. — < Nemoenim nostrum sibi vivit,
Tu quis es, id est cujus" valenlise es, qui judicasi < et nerao sibi moritur. Siveenim vivimus, Donrino
alienumservum? id est damnandum afiirmas ? quodI < vivimus ; sive morimur, Domino morimur. Sive
non debes, cum sil allerius servus. Manifestumest- « ergo vivimus , sive morimur, Domini sumus. In
enim servum non debere conservi voluntalem ju- < h.ocenim Christus mortuus est, et resurrexit, ut
dicare, Suo, etc, quasi dicat: De incognito cordei < et vivorum et mortuorum dominetur. Tu autem
alieniservi, lunonhabes judicare, quia suo domino, <quid judicas fralrem luum? aut tu quare spernis
id est ad honoremdomini sui, slai, qui stat, aut ca- < fratrem tuum ? Omnes enim stabimus anle tribu-
dit, suo domino, quia ad eum pertinel etiam casusi < nal Christi. Seriptum est.enitti: Vivo ego, dieit
cadentis, qui erigerepotest, vel judicare. Slat, aut <Dominus, quoniam mihi flectetur omne genu, et
cadit, ideo dicit, quia ambiguum est, quia forsilani « omnis lingua confilebitur Deo. Itaque unusquisque
stat qui pulatur cadere ; vel, suc domino stat aut « nostrum pro se ralionem.reddet Deo. Non ergo
cadit, quia qua conscienlia edat vel non'edat, Deus « amplius invicemjudicemus ; sed hoc judicate.ma-
judex est, cujus servus est. Stabit aulem , id esl « gis, ne ponatis offendiculum fralri vel scanda-
slare poterit, doniino suo, quia neque si edit reusi «lum.»
est; neque si non edit, culpabilis est, si tamen de- Nemo nostrum, fidelium, vivii, spiritualiler, scili-
votionehoc agit. Vel ita : Stabit autem , quamvisi cet in virtutibus, sibi, id est suae voluntati Qui
de omnibus regeneralis, el pie vivenlibus loquere- enim lege frenatur et regitur, non sibi vivil, sed
lur Aposlolus, dicens servum alienum, continuo la- Deo qui legem dedit. Si lex non esset, sibi quis-
men respexitad praedestinatoscum ait, stabil autem, que viveret, aut nemo nostrum moritur, vitiis sic-
hoede prsedestinatisdicit. Et ne sibi stare arrogent ut fit in baptismo; sibi, id est ut sibi placcat.
subdit: Potensest enimDeus statuere illum, de quoi sed Domino, quo judice .damnatur, vel corona-
nulli est ambiguum. Per hoc aulem quod ait, stat; tur. Yel nemo vivit virtutibus, aut morilur. '6J_
aut cadit, ostendit se nescire quo animo ille se agat; vitiis, sibi, sed Domino. Et vere nemo, sibi.
in dubiis. Cum vero addit, stabil autem, hic innuit; Sive enim vivimus, vita virtutum, Domino vivimus,
quod ambigua debemusin nieliorempartem vertere, id est a Doraino judlcandi, vel ut ei placeamus.
et plus salutem quam tnortem reoruni optare, et ini Sive morimur, vitiis et peccatis, Dominomorimur,
futuro speni boni habere, etsi aliter sit in praesenti. id est ad similitudinem Christi, in cujus morle
Nam altus judicat. Supradixitquod alii omnia man- baptizati sumus ; ut sicut Christus semel mortuus
ducant, aliinon omuia, de generibus ciborum agens;; j) est, et semper vivit, ila et nos semel.mortui pec-
hic dicit quod alii omni, alii aliquo certo tempore cato iu baptismo, semper vivamus Deo. Vel ita:
abslirient,.etutrumque recte posse fieri dicit, quasi Nemoenim vivit temporaliler, scilicet conjunctione
dicat: Dico, stabit, et potest credi staturus esse, animaeet corporis, aut moritur, dissolulione aniinae
quia quod agit ex judicio Dei agit, et hoc-est quod1 et corporis, sibi, id est ad laudem suam, sed Dei.
ait: Namalius judicat, dicit esse eligendum in ab- SicUtenim magnitudinis ejus non est finis, sic no-
slinehtia interpositum, inter diem etdiem. [Haimo]| strae laudis non. erit finis. Non enim cum roorlui
Alius autem omnem diem judieal esse eligendumi fuerimus in hac carne desinemus laudare Deuni, et
in abslinentia, id est quidam certis diebus, quidami secundum hoc de lidelibus tantum agit. Vel sibi, id
omni lempore putant esse abslinendum. Unusquis- est a se judicandus, sed a Domino, secundum hoc de
que autem eorum in suo sensu, in sua conscientia, bonis ac malis accipitur. Et vere nemo sibi, sed Do-
abundel,in melius, ut qui edit cum gratiarum aclionei mino. Et hoc est : Sive enim vivimus, corporali
edat, et qui abstinet pro Deo faciat. Vel, in suoi vila, Dominovivinius, id est ad laudem Domini, vel
sensu, id est in suo consilio dimittatur ne scanda- sub judicio Domini; sivemorimur,temporaliter, De-
lum passus, a charilate quseest mater omniumvir- mino morimur, id est ad laudem Domini, vel a D>
PATROL.CXCI. 4S
 451* PETRI L0MBAR15I 1516
nrino judicandi. Et quia utrumque esl a Donrino,A j causas dijudicabit. Et vere, scnpium est enim iu
. [Ambrosius] ergo, sive vivimus sive morimur Do- Isaia: Vivo ego, dicit Dominus. Quasi dical: Qui
mini sumus servi. (575) Vel, Domiui, id est a Do- plim fui mortuus jam vivo in polentia, qusein hoc
inino sumus judicandi. Cur ergo judical homo? In patet. Quoniamflecteturmihi in judicioj, omnegenu,
hoc enim. Quasi dical : Vere Domini sumus, quia ctiam inimicorum,et omnislingua, id est conscientia
prelio sanguinis eruit nos, nec lenebit mors illum cognoscens me esse Deum, cenfitebiturquid egerit
pro quo mortuus est liber in mortuis. Et hoc est mihi Deo. El quia Scriptura ita dicit. Itaque unus-
quod ail: In hoc cnlm Gftristusmortuus est et resur- quisque noslrum, judicandus a Donrino, reddetDeo
rexit ut dominetur, id est intelligatur dominari, el'. pro se raiionem,non eludetibi per ambages.Et, quia
vivorumet mortuorum, et ulrosque judicare, et ac- pro se quisque reddet ralionem, non ergo amplius,
eipit ad liltcram vivos et mortuos. Hocjam ideo di- sicut haclenus facimus;,invicemjudicemus nos, cx
cit, ut non puletur Christus tantum judicare dei opinione,quasi non usurpemus nobis, quort ad nos
morluisj quasi dum vivunt hominibus sit commis- non pertinet. (377)Non reprehendamus ea qusene-
suiii judicium, sed post morlem Deo.Hdc enim in- scimus quo animo fiant; vel etiam, si aperla sint,
sipientium dogma pcrversum tradidit. Sed melius; non ila reprehendamus iit de sanitale desperemus.
est ut utrorumque dicalur Christus dominari, ell B Inhisenim diiobus lemerarium est judicium, scilicet
ulrosque judicare, quia quibus dedit filiosDei fieri,, cum incertum est quo aiiimo quidque factum est;
illi el nunc et post mortem regjnant cum Christe. velcum incertum est qualis futurus silqui nuncbo-
(376) Sed aliter nunc regnant cum illo sancti ejus- nus vel malus manifesie apparet, et vel superbia
Aliler tunc regnabunl. Nunc rcgnant, quia quaesur- est vel invidentia, de his judicare quod maxime fa-
sum sunt sapiunl et quaerunt; poslremo regna- ciunl qui magis aiuant clamare, vituperare quam
kunt cum illo, ita ut sinl in regno cjus, el sintI emendire et corrigere. Undedicitur: Nolilejudicare
cliam illi regnum ejus , quia et animae piorumi el nonjudicabimini (Matth. vn), sed magisjudicale,
mortuorum non separantur ab Ecclesia, quse etiami id est observando discernite quod prosit, ut hoc,
nunc est regnum Christi, quia regnat nunc cumi scilicet ne ponatis fratribus offendiculum,id est ali-
Christo Ecclesia in vivis et mortuis. Alioquinnec: quid unde pereat frater veslro exemploidem faciens,
ad altare Dei fieret memoriaeoruin iu coniniunica-! : vel scandalum, id est conlristalionem : quod minus
lione corporis Ghrisli. Ergo fidelesetiam defuncti,, est.
membra sunt ejus. Ideo ergo mortuus est, el resur- VERS14-20. — < Scioet confidoin DominoJesu
rexit, ut oslenderetur Dominusatquejudex vivorumi < quia nihil commune per ipsum, nisi ei qui exisli-
et mortuorum. Vel ila, ut morluos et vivos mysticej " < mat quid communeesse, ilii communeest. Si enim
accipiamus. Quasi dicat: Vere Domini sumus. Inl <propler cibum frater tuus conlrislalur, jam non
hec enim Christus morluus esl et resurrexil ut do- « secundum charitatem ambulas. Noli cibo luo il-
ruinctur vivorum et mortuorum, id est ut ad Domi- < lum perdere, pro quo Chrislus mortuus csl. Non
nium suum traheret viveutes in virtulibus et mor- « ergo blasphemeturbonum nostrum. Non est eirim
tubs in peccatis. [ Ambrosius] Per Christumeniml i regnum Dei esca et potus, sed justilia et pax et
crealura, qqaepro peccalo alienata erat ab]auctore,, < gaudium in Spirilu sancto. Qui enimin !;ocservit
et facta capliva, est liberata, quein Pater de coelo > < Christo, placct Deo, el probatus esl hominibus.
misit ad terras, ne opus ejus perirel, pro quibus li- < Itaque qusepaeis sunt sectemur, et quae aedifiea-
berandrs et adjuvandis, Christus venit, mortuus esl,, « tionis sunt invicem custodiamus. Noli propler es-
ct rrsurrexit. Mortuus enim est ut mortuos in pec- « cam destruere opus Dei. »
calis liberet a peccatis, dum vixit, vivus salutis> Scio, etc Quasi dical: Dicone ponatis fratri of-
viam ostendit; resurrexit, ut juslificatos secum vi-- fendiculum, non autem dico, offendiculumvel scan-
vere faciat. Ex perdilis ergo reformavit sibi ser- dalum, eo quod cibus sit immundus,quia, scio, per
vos. D hoc et, id est quia, confido in DominoJesu, id est
Tu autem. Quasi dicat: jExlris apparet quod Chri-- pcr hoc quod confidentiaest mihi in Jesu, qui posl-
stus debel dominari. Tu autem, manducans omiiia,, quam venit absolvit a lege, quia tiihil est commune,
quid judicds fralrem tuum non manducanlem ?? id est immundum, per ipsum, id est per adventum
Aut tu, non manducans, quarespernis[ratrem tuumi ejus, vel per ejus creationem. Nola quia commune
manducanlem? Non ita debes facere. Omnesenimi ponit pro immundo, et est tractum a vasis quseanle
slabimns, ut judicandi, ante tribunal Christi, id estt erant omnibus usibus communia, quorum quaedam
ante judicem Deum sedenlem. Et dicitur hoc a si-'-' postea sacrificiisdedicala jam non communia, sed
mili. Tribunal enim sedes judicum est, quse in ex- sancta dicebantur. Vel tractum est a Judaeis, quia
celso locatur, ut judex ab omnibus videatur, ct ipses ipsi Judaeidicebantur prius proprius populus Dei.
cx eminenti loco omnes valeat intueri; ila et Chri- [Haimo.] Alii vero omncs dicebanlur communeset
stus quasi in tribunali sedebit, quia et ab omnibus•> immundi, et ita Judsei cibos ex lege concessostan-
videbitur, et ipse omnium conscientias videbi' ett lum dicebant mundos. Quibus aulem gentes com-
i'575)Augustinus in Ench. (577) Id., De civ. Dei.
(576) ld., De civ. Dei.
 1517 COLLECTANEA1N EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD UOM. 1518
muniter utebantur illos communes, id est immun- A pax, id est concordia quse est effectus justitise, et
dos appellabaut, nihil est commune, dico, nisi eii gaudium, non ulique in Epistolis ut multi solent, sed
qui extstimat quid communeesse,. sed illi pro con-- in Spiritu sancto, id est de bonis Spiritus sancti
scientia qua hoc aestimat, communeest. Unde Do-- non superbire, sed humiliter et grate accipere.
minus in Evangelioait: Non quod intral in os coin- Hoc gaudium oritur de fraterna pace, sicut de
quinathominem,sed quodproceditex corde coinquinat f disceptatione nascitur ira, ubi non est Spiritus
liominem(Matth.xv). [Ambrosius.]Qni hoc existimatt 62 sanctus qui in solis pacificis est, cujus gra-
estinfirmus, de quosupra dixit: olustnanducet.Dubi-- tia bsec tria sunt in aliquo, quae non in vobis
tando enim infirmus est, apud istum immundumestt sunt, oRomani. Qui enim. Quasi dicat: Vere ju-
quod pulat non edendum. Si enim. Quasi dicat:: stilia et pax causa regni est. Qui enim in hoc, scili-
ideo ne ponas offendiculumvel scandalum fratri,, cet in justitia pace el gaudio, servit Christa, placel
quia si propter cibumfrater tuus, non dico scandali- Deo, qui hoc prsecipit, qui nulli scandalum fecit, et
zalur, sed, quod urinusesl, saltem contristaturjam i probatus est hominibus. [Ambrosius] Distingue.Pla-
ex hoc solo palet quod non ambulas secundumcha- cet utique Deo, secundum quod gaudittm est in Spi-
rilMtem.lu quo peccas, scilicet quod non ambulas> ritu sanclo. Probatus vero habetur hominibus, se-
secundum cliaritatem. Cave ergo ne conlristes cibo>B cundum justitiam et pacem, et quia disceptatio dis-
tuo fratrem tuum. Plus autem cave ne perdas. Unde: cordiam parit. Itaque dimissis lemerariis judiciis ,
subdit: Noli cibo luo iltum perdere pro quo Chrislus! sectemurqumpacis sunt, non discordiae, et cuslodia-
lantuoi quidem fecit quod mcrtuus est, ex cujus morte; mus invicem, scilicet Judseus erga genlilem, et gen-
cognosciturquautum valeal salus fratris. Debeser- liiis erga Judseum, qum adificalionis sunt, cum
go ilium confirmare in bontim, non scandalizare, pace docendo alios, ul caeleri aedificentur,vel jam
nec pro re frivola facere illi scrupulum; et quanlo- aediftcaticonserventur. Noli, etc. Quasi dicat: Haec
quidem frater constrislatur, vel perdiiur cibo luo. seclemur, sed non destruamus opus Dei. Vel Ua
Non ergo blasphetneturbonumnoslrum, id est per junge : Ideo iterum non debes cum offendiculofra-
hoc minimumcseterabona non offuscenlur, quia quii tris edere, quia destrueres opus Dei. Et noli, pro-
habet opera bona, si reprehendatur in re minima, pter escam, sumptam vel non sumplam, destruere
bonum suum offuscat, et incipit bonum ejus bla» opusDei, id est fidemet alias virlutes, et bona qiw.
sphemari per malum. Unde Ezechiel: Justitia justii in eis Deus operatus est, non dico propter eseam
non profeceritei, sierraverit (Ezech.xvm), Vel, noni quin munda sit, quia
blasphemelur bonum vestrum, id est comestio in se'.r VEKS.20-23.— « Omnia quidem sunl munda,"
bona non sit blasphemabilis.Quod est, dum alii no- < sed malum est homini qui per offendiculumman
cet, et quia nocet, absline, quia non est causa re- < ducat. Bonum est non manducare carnem, et nofc
gni Dei: Quod si esset, pro nullius scandaloi « bibere vinum, nequein quo fraler tuus offenditur,
oniilieres. Et quod non sit causa regni Dei di- < aut scandalizalur, autinfirmatur. Tu fidemhabes?
cit sic: Non enim, etc Quasi dicat: Ideo, ab- « penestemetipsumhabecoramDeo. Beatusqui non
stine, quia esca et potus noii est regnum Dei, id <judicatseipsumineoquodprobat. Quiautemdiscer-
est horum usu non acquiritur regnum Dei sicut < nit si raanducaverit, damnalus est, quia nonex fide.
nec amittilur. Non enim usus ciborum, sed concu- « Omneautem quod non est ex fide,peecatuniest.»
piscentia.est refrenanda. Non enim interest omnino Omnia, creata quidem, tnunda sunt, quia, ut in.
quid alimentorum vel quantum quis accipiat, dum Genesi legilur, omnia fecit Deusvalde bona (Gen. i).
modo id facial, pro congruenlia hominum cum qui- [Ambrosius.] Sed malum est homini, qui manducat
bus vivit, et personsesuseet valetudinis suaeneces- per offendiculum, aliorum, quanto magis Dei, ut
sitate, sed qiianta facilitate et serenitate animi ca- Adam pomum, Esau lentem , Judaei carnes in. de-
•reat his, cum vel oportet vel eliam necesse est his serto. (578) Dei enim non parva in Israelitis erat
carere ut dicere possit: Scio qbundare et penvriam D offensio, repudiare quod dabat sapienlia , e.t mur-
pati (Philipp. iv), sic justificatur ss-pientiaa filiis murare, quia id deeral in quod inbiabal concupi-
suis, qui intelligunt nec in abstinendo nec in man- scentia. Fastidiebant quippequod habebant, et quod
ducando esse justitiam, sed in aequanimitate tole- noii habebant impudenler petebant. (379) Pelierunt
randi inopian et intemperanlia non se corrunipendi, culpabili conciipiscenlia quod malo suo impelrave-
per abundantiani atque opporlune sumendi ve! non runt; concupierunl carnibus vesci, quibus plueba-
sumendi. Justificatur igitur sapientia a filiissuis qui tur manna de coelo, ut sciremus non Deicreaturam
intelligunt utendis terrenis opportuna tempora de- esse culpabilem, quia creatura Deiomnis bona esl;
bere esse. Facilitaleni vero carendi lalibus et amo- sed inobedientiam contumacem, et inordinalam
rem fruendi scternis, non variari oportere per tem- cupiditatem; non propter porcum, sed propler po-
pora, sed perpetuo retinere, Unde subdit: Sed ju- mum mortem primus homo inveuit; et Esau pri-
slilia. Quasi dicat: Esca et potus non esl causa re- matum suum perdidit, non propter gallinam, sed
giii, sed"juslilia, ut fratri facias quod tibi vis; et pronter lenticulam. Non ergo immundiliamobsonii
(578) Augustinus, supcr Joan. (379) Id., in psal, LXXI>
 '
1X40 ., PETRl LOMBARDI 1520
limeo, sed imnnmdiliam cupiditalis. (580) Scio>A 1 comedensquseimmunda piitat, et ita non secundum
enim Noeomne genus carnis quod cibo esset usuii lidem agil. Fides enim noslra vult ul homo agat
manducareconcessum, Eliam cibocarnis refecttim,r hoc quod bene ihtelligit esse agendum, et peccatum
Joannem mirabili abstinentia praditum animalibus,, - est quod aliter fit, quam probalum est. (381)Pec-
id est loeustis in escam cedentibus non fuisse pol- cat ergo ille qui ad fidemconversusest in hoc quia
lulum; et scio Esau lentieuke concupiscentia de- cibos discernit, et in hoc maximesi manducat, quia
ceptum, et David propter aquaedesiderium a seipso, non ex fide agit, sed tanquam infidelis. Omne au-
reprehensum, et Regem nostrum non de carne, sed1 tem quod non ex fide, est peccatum, id est omnis
de pane tentatum.. Bonum est. Quasi dicat: Ab hisi infideliumvita peccatuin est, quia omnisinfideliter
pro offendiculodebes abslinere, quia etiam ab omnii vivens vel agens, vehemenlcr peccat, et nil bonum
earne et vino. Bonum est libi, o honio, no» mandu- est sine summo bono, ubi deest agnitio aeternaeet
care carnem, et non bibere vinum, nequealiquid fa- incommutabilisverilatis, falsa virlus etiam in op-
cere, in quo frater tuus offendilur,perlurbatus; ne- timis moribus.
sciens quid teneat, id est in quo esset ei causa, CAPUT XV.
damnationis.Offenditurenim, quia a fiderecta dis- VERS.1-7. — « Debemus autem nos firmiores
cedit. Aut scandalizatur, id est contrislatur. Aut{ R < iinbecillitatesinfirmorum sustinere, et non nobis
infirmatur, ut dubilel, elsi non offenditur.Infirma- < placere. Unusquisque veslrum proximo suo pla-
tur enim qui non recedit, sed dubilare incipit. Ta, < eeat in bonum,adaedificationem.ElenimChrislus
f.dem.Quasi dicat: Hocbcric potes faeere, quia de3 < non sibi placuit, sed, sicul scriptum est: Impro-
tuo bono nihil perdis, ct hoc est, tu habes fidem,t < peria improperantium tibi ceciderunt super me
qtia credis omnia esse munda et edenda, et hoc, « Qusecunqueenim scripla sunt, ad nostram do-
penestemetipium, id esl in corde , quam , scilicctl < ctrinam scripta sunt, ut per palientiam et conso-
iiullus auferat. Habe, tantum, coram Deo, non co- < lationemScripturarum, spem habeamus.Deusau-
ram abstinenle ne ei noceas , ul ita pacein serves5 « lem patientiseel solalii,det vobisidipsumsaperein
cam fratre, quod^eslutileapud Deuni.[Ambrosius.] i i alterutrum.sccunduniJesumChristum,ulunaiiin.es
Ideo istud fac, quia beaius est ille qui non judicatI «.uno orehonorificelisDeumet Patrem Dominino-
semetipsum,id esl qui non facil se culpabilem, ineo, < strf JcsuChristi. Propter quod suscipile invicem,
qued prebat; id est in eo quod bonum esse judicat, « sicut et Christus suscepit vos in honorem Dei. »
nocendo aliis de suo bono. Vel, beatus est qui non! Debemusautem. Quasi dicat : Infirmus si edit
jiidicat se in eo quod probat, id est qui non aliud] rj damnatur, sed >iosfirmioresdebemus, non provo-
facit quam quod b.onumsestimat.Beatumergo dicitt care, non contemnere, sed sustinere, id est pali et
qui npn aliud facit.quam quod ulile probal, sedi erigere, imbecillilatcsinftrmorum,cum illi non pos-
proprio judicio illum censel fore damnandum, quii sint se ad nos erigere; et debemus non nobis pla-
quod dicit se non debere facere facit. Qui autem. cere, id est non nostraevoluntati ebedire, id est non
Quasi dicat: Ille est beatus, sed qui discernit ci- quod nobis lantum placeat vindicare, sed quod fra -
bos, reputando alios mundos , alios immundos; sii tri, quia invicem curam agere debemuc [Ambro-
tnanducaveril, cum illa conscientia, damnatus est. sius.] Ille dicitur sibi placere qui ita facit quod
[Haimo., Ambrosius.] Verum est quia qui judicatt sibi bonum videlur, ut non curet, sive.placeal, sive
non edendum el edit, damnatus est. Ipse enimi non placeat proximo, quod non convenit. Sed po-
reum se facit, quando id quod inutile sibi asseritt tius unusquisquenoslrumcharitali studens, placea',
facit. ldeo damnatus est, quia non manducat, exc id est placerc curet, proxitno suo, id est oniui ho-
fide, id est secundum conscientiam. Conlra fidem i mini non in malum, sed t« bonum,id est ad id qttod
utique edit, qui edendumnon credit. Omneautem,, utile est, ad adificationem.[Haimo.] Et vere non
eliam si bonum sil in se, quod non est ex fide, id1 debemus nobis placere, etenim Chrislus non sibi
est quod fit contra fidem ut credamus malum esse,, D ' placuit, id est quod non placeret carni fecil, sicut
peccatum est, non lamen omne quod fit cum fide,r ipse dicit in Evangelio: Nonvenifac&revoluntatem
bonum est, quia ignoranlia quaeesl ex culpa nocet. meam, sed ejus qui misit me (Joat*.vi). Non sibi
Omne igilur quod ad conscienliani pertinet, sii placuil dico, sed Deo Patri, sicut scriptum est in
aliler fiat dicit esse peccatura , quamvis etiam fiatt Psalmis : Improperia, Psalmographus ex persona
quod bonum est, si lamen non faciendumcredalur,, Salvatorisverba facit DeoPatri dicens, improperia,
Telsic non faciendumul fit, peccatumest. [Hairno.] | vel detractiones Judaeorumimproperanliumlibi iu
Vel ita, conversus ad fidemChristi qui discernitl me, o Pater, cecideruntsuper me, id esl causa fue-
cibns, postea judicans alios mundos, alios immun- runt oppressionis meae, id est cum facerem volun-
dos. Damnalusest, id esl danmationeni sibi.ac- talem tuani, o Deus, in hoc, quia ejeci malos de
quirit, et praecipue,si manducaverit.Qui non riian- templo quod fecerunt speluncam latronum , el in
ducavil ex fide, id est quia infideliler egit noni omnibus aliis Judaei mihi improperia ingesserunt,
credens omnia mtinda csse, dubitans in fide , et eai quia dixerunt me peccare in le, qui polius me non

(580)Augustinus, sup. Joan. (581) Id., in libro Sent. Prosperi.

1321 COLLECTANEAIN EPIST. D. PAULI — IN EP. AD ROM. 1522
recipiendo'quem misisti exprobraverunt te, et pec-- A venit, sicut ipse dixit: Non sum missus nisi ad oves
caverunt in te, non reeipiendo me, et ideo me occi-- qumperierunt domusIsrael (Matth. xv), id est Chri-
derunt, quasi peccanlem in Deum, et sic peccatai stus minister fuit Judaeorum. [Ambrosius] Et hoc
peccantium in Deum, ceciderunt super Christum,• propter veritatem Dei, scilicet ad confirmandaspro-
quia innocehs a peccatoribus occidilur quasi bla- missionespatrum, id esl ut verus esset, id est ul se
spbemus. Qumcunqueenim scripta sunt ad nostrami esse veracem ostenderet in promissis. et compleret'
doctrinam scripta sunt. Quasi quis quaererel, quid1 promissa patribus Judoeorum; promiserat enitn
haec ad nos pertinenl, quse de Christo dicis? Re- Abrahse: In semine tuo benedicenturomnes genles
spondet, mullum ad nos pertinent [Augustinus]] {Gen.XXVIII). Et David : De fructu ventris tui, po-
quaecunqueenim scripta sunt, de Christo in diviniss nam super sedemtuam (Psal. cxxxi). Et ilem dixit:
libris. Unde dicit supra, scriptum esl, ad nostraml Orieturstella ex Jacob (Num. xxiv). Ecce ex his pa-
doctrinam scripla sunt. Chrisli enim.vila, et vitae e tet quia non repulit Deus Judseos, quibus proprie
nostrae, et morum est disciplina; deinde subjungitt veritas exhibita est, gentibus vero misericordia
utilitatem divinaelectionisdicens: Vt perpatientiam» prseslita est, quibus nulla promissio facla erat. Iui-
et consolalionemScriplurarum spem habeamus, idi pleta ergo est veritas Dei in Israelitis qui credide-
est per ea scripta doceamur pati pro proximis, ell " runt. Venit unus paries ex circumcisione applicans
consoleniurin ea per exemplumChrisli, el ita spe- se ad lapidem angularem, sed ille lapis angulum
remus quod Christus acccpit. Deus autem. Quasii non faceret, nisi in se parietem alium susciperct.
dicat: Scriptura sacra est ad doctrinam per quami Ille itaque paries, tanquam pertinet ad veiitatem;
patienlia el solatium habetur, sed Deus,qui est datorr ille vero alius ad misericordiain. Unde subdit :
palientim el solaiii det vobis sapereidipsum, id estt Gentesautem. Quasi dical : NonmodoJudaeosChri-
iudifferenler, et hoc in alterulrum, scilicet ut quodI stus assumpsit propter veritalcm, sed ct gentes
unus senlit aller sentiat et hoc non praeter Chri- smnpsit proptermisericordiam. Et ideo dico genles
sium, sed secundumJesum Chrislum, ut, secundum i debere honorare Deumsuper, id esl de, misericoidia,
doctriiiamQSChristi sapiatis,utKnanimes,.[Augusli- qua eas non pro eis missus, nec ad eas missus su-
nus] id est eadem voluntate, et uno ore, id est ea- scepit, et velul oves adduxit. Hocauteni teslinmnio
dem vocis confessione,honorificetisDeumet Patremi prophetico probat subdens, sicut scriptum est in
Domininostti Jesu Ckristi, id est honorificetis eum(i Psalmo cujus aucloritate confirmatde gentibusquod
qui est Deus essentia, qui et Creator est, et quii assumptse sunt de quibus minus videretur. Propter
Palcr Christi nalusa, et noslri gralia, qui benevoluss hoc, vel proplerea confiteborlibi in gentibus,i& est
apparet Christum mittendo. Quia ergo Creator est,, faciam tibi confitentesde gentibus. [Amhros.] Con-
ct quia benevolus, honorificaleeum idem sapiendo. fessio autem non lantum peccalorum est, sed ct
Quasi dicat : Nisi idem sapialis, Deum honoraree laudis Dei. Et nominituo cantabo, id est faciam can-
non poteritis. Propter quod, scilicet ut Deumhono- tanles tibi canticum novum, ct cum laetitiale lau-
relis, suscipite invicem, infirmos sicut etChrisluss dantes. Et iierum lsaias dicit: Lmtatnini, o genles,
suscepitvos, id est infirmos, in honorem Dei, id estt quia assumptse estis, ut sitis unum ovilc,.cum pte-
ut facerel vos immortales. be ejus, id est cum Judreis, quia cum ois unum estis.
VERS.8-14.— < Dicoenim Christum Jesum mi- Et iterum David dicit: Laudale, omnesgentes,Do-
< nistrum fuisse circumcisionis propter veritatema minum. El laudantibus otniribus genlibus Deuin,
« Dei ad confirmandas promissiones patrum; gen-- OHinespopuli, scilicet duodecim tribus, magnificale
« tcs autem super misericordia honorare Deum,, eum, qui auxit numerum plebis stiae genlibus ad-
« sicut scriptum est: Propterea confitebor libi inn jectis. El rursus Isaias, quiddam ad ideni pevtinens,
« genlibus, Domine, et nomini tuo cantabo. Et ite-- ait: Jesse, qui fuit patcr David, qui et Esai dictus
« rnm dicit: Laetamini,gentes, cum plebe ejus. Etit est, erit radix. Cavid arbor fuit, quae per ramuni,
« ilerum: Laudate,omnes genles, Dominum,et ma-- D irt est Mariam fecit fructum Cbrislum, quia Maria
< gnificate eum, omnes populi. El rursus Isaiass genuit Christum, dico quod Jesse erit radix, et ex
< ait: Erit radix Jesse, el qui exsurget regeie gen- hac radice erit ille qui exsurgel a morle regere gen-
< tes, in eum geutes sperabunt. Deus autem spei ri tes, per fidemel opera bona. Et ideo gentes spera-
« repleat vos omni gaudio et pace in credendo, utit bunt in eum. Deus autem spei. Quasi dicat : Moneo
« abundelis in spe et virtute Spiritus sancti. Cerluss vos invicem suscipere, Deusauteui, dator spei, [Hai-
« suni aulem, fratres mei, et ego ipse de vobis, ;, mo] id est qui dat speni, vel Deus spei, id cst in
i- quo speramus, repleat vosomni gaudio, spirituali, ut
« quoniamet ipst pleni estis dilectione, repleli oni-
« ni scientia, itaut possiiis altcrulruui monere. > nec unus veslrum doleat, sicut solebatis dolere in
Dicofm»i.VereChristtissuscepilintirmos,quiaJu-i- litc. Et, ut possitis gaudere, repleat vos, pace, habi-
:l ta, in credetido,id est det vobis paceni, id est con-
d;cos ct gentes. Juilaeosutique iia.suscepit, ut essel
minislercorum, id estapostolus ei pncdicaloreorum, ), cordiam adinvicem, ct hoc utique erit si sit sana
cl !u>ccsl qiiod ait, dicocnin)ChrisiumJcsum [uisse sc fides, «I abundetis. Quasi dicat : Ifec pradieta det
ministrum, i;i cst apostolum ei praedicaloien),cir- r- vobis DL-US, tit per ista habita abundelis, in spe, id
cumcisiimh,id est Judaeorumad qnos corporalitcr :r cst ccrtiorcs siiis dc ictcrna beatitudinc. Ei ahimde-
 1525 PETRILOMBARDI 4524
tis in virlute Spiritus sancti, id est ,in forliludine: A liam, qua dala est mihi, id est propter aposlolatum
bonoeoperalionis quaedatur per Spirilum sancluhi. mihi datuin, a Deo. Quasi dicat : Pro- officio meo
Cerlus sum autem, vel, enim, ne viderelur inlelli- omittere non potui, dala est mihi dico gratia ad
gere Apostolus omnes esse discordes, et ad corri- hoc, ut sim minister Christi Jesu, quae, scilicel ipse
gendum insipientes, removet hoc quod ideo incipit, non alius inslruit. [Ambrosius] Minisler dico, in
ut admoneat perfectiores de correctione miiiorum. gentibus. Non ergo leriiere scribit eis, sed Apostolus
Et inde pr.oponitse exemplumqui laborat de aliis, genliuni audet omnibus gentibus scribere, auctori-
et opus est ut isti hsec faciant cum ipse aliis impe- tale sibi data per gratiam Dei. Ego dico, sanclifi-
dilus ad eos venire non possit. Quasi dicat: Et sii cans, id est sanctum esse oslendens, et confirmans,
ita moneo vos suscipere invicein, non tamen omnesi EvangeliumDei, bona operatione et miraculis, ut
indigetis hac admonilione. Cerlussura enim, etc. oblatio gentiumfial accepla, Deo, et sanclificata, id
Vel, si est jn litlera, autem, sic junge, moneo vosi est ut gentes quas offerosint acceptseDeo, fidei per-
suscipe, sed lamen, et ego ipse, qui ita loquor, fectione; et sanctificataebona operalione, el hoc in
certus suni, de vobis, o fratrcs mei, de hoc, quo- Spiritu sanclo, cujus- gralia est fides, el bonum
hiam, el vos ipsi, non solum ego, pleni eslis dile- opus. Et, quia ita ago, habeo igitur gloriam, id^est
ctiotib, qua velilis bontim, et repleli scienlia, qua B nieritum dignum gloria, sic .et vos, si de fratribus
possitis cognoscere,omnt, scilicet veteris et novse laboratis, gloriam dico referendam, ad Deum in
legis, ita repleli eslis his duobus, ut possitis, nisi[ Christo Jesu, id est per Christnm Jesum, cujtis gra-
culpa vestra remaneat monere vos, ut non dicami tia hoc ago. Habeo dico gloriam, et recte, non enim
doeere, alterutrutn, [Ambrosius] id est vicissim al- audeo, ut pseudo, loqui aliquid eorum qumper me
ler alterum. Nota, quia per banc laudem provocat non efficitChristus, id est ea loquor lanttim quaeper
eos ad meliora niore exhortantis. Qui enimvidet se me, id est minislerio meo Cbristus efficit, in obe-
laudari, liborat ut vera sint quae dicuntur. Undei dientiamgentium,id est ut gentes obediant Evange-
nec dicit ebs se docere, sed monere,.id est non di- lio. Hoc ideo dicit Apostolus,ul riil miiius se posse
cit ut se doeeant, scd moneant, quasi qtiod sciatur, probet quam apostoli qui ctim Cbristo fuerunt, nee
sed sablerfugit animo, hoc enimsolet nioneri, quod aliquid minus inler gentes virtutum operatum esse.
r.umsciatur aliquando, subterfugit animoaut negli- Efiicitdico, verboel factis, etiam virtule in signorum
genter habetnr. minorum, et prodigiorum majorum, id cst per
VERS.15-22. — < Audacius aulem scripsi vobis, praidicationem meam, et bonam operationem, ct
< fratres, ex parte, tanquam in memoriamvos re— - per potentiam majorum et minorum miractilo-
« ducens propter gratiam quse est data mibi a Deo, rum, faelorum in virtute Spiritus sancii, qui in
« ul sim ministcr Cbrisli Jesu in gentibus, sanctifi- nie lalia operatur, quo in me operanle, ita labo-
< cans Evangelium Dei, ut fiat oblalio gentiurii ac- ravi ut repleverim,id est plenepraedicaverim,Evan-
< cepta et sanctificalain Spiritu sancto. Habeo igi- gelium Christi pe.r circuiium, id esl cireuniquaque
« turgloriam in Cbrislo-Jesu ad Deum. Non enim QlfaabJerusalem usqueadltlyricum mare, inquoma-
< audeo aliquid loqui eoruin quseper me non effieit giiaSpiritussanctivirtus apparet quodtot gentes per
« Christus in obedientiani genliuin in verboetfa- me Evangeliumreceperunl. Hoc autem Evangelium
< ctis, in virlute signorum et prodigiorum, in v>r- prwdicavisic, id cst in lali loco ubi non esl nomina-
< tute Spiritus sancti, ita ut ab Jertisalein per cir- tus Christus a pseudoapostolis, quare? Nc ardifi-
.« cuitum usque ad IllyricumrepleverimEvangelium carem super alienum fundamenlum.[Ambrosius] Si
« Chrisli. Sic autem prsedicaviEvangeliumhoc, non enim aliud facerem hoc inde contingeret, quoil aedi-
< ubi nominaliisest Chrisliis, ne super alienum fun- ficarem super alienum fuiidamenium, id est super
< damenlum acdificarem; sed, sicut scriptum est : doctrinam a pseudoaposlolis tradilam. Non siue
• Quoniam quibus non est annunliatum de eo vide- causa Apostolus hoc fecit, quia sciebat psendoapo-
< bunt, et qui non audierunt de eo inlelligent. Pro- j)] stolos aliter quam oporlcbat Christuni tradere, et
« pter quodel impediebarplurimum venire ad vos, sub nomine Christi falsa docere, quod poslea cor-
< et prohibitus sum usque adhuc. > rigere maximi laboris erat-.Ideo soljicilus eral prae-
Audacius autem. Quasi dicat : Pleni estis dile- venire pseudo, el veritatem irilegre tradere ubi non-
ctione et scientia, sed tamen, elsi pleni silis, auda- dum nominatus erat Cbristns, ul inlegra linea. et
cius, id est aliquanlulum audacler, scripsi vobis,o superficics ordinata, incolume fundareenti robur
fraires, dico ex parte perfeetorum, id est perfectis exbiberet,quod lcstimonioprophetaeprolia!stibdens,
omnibus; nam quanlum ad alios non essel audacia. Sicut scriplumesl. Volpro bonis aposlolis hoc dicil,
Vel scripsi, ex parte, sciHcelEcclesiseDei, vel, ex sictu aulem procdicavi,ct hoc non ubi noniinattis
parte, scilicet Epislolae.[Haimo]Scripsi dico, non est CbrisUis, ab aliis aposlolis. Quare? Neaedifica-
quasi putans vos insipicntes, sed, tanquam reducens rem super alienum fundamentum, id est praedica-
vosin memoriam,id est quasi faciens vos memorcs rem jam per alios conversis, non quod hoc non
quid agere debealis. In quo eos quasi oblitos lalen- facerem si contigisset, sed malebamjacere funda-
tcr arguit. Dico quod scripsi vobis audacier, sed meiituni fidei ubi non erat, quam super aliorum
HUJIlemere, qtiia hoc ad me pertinef, proplcr gra- praedicationcm Hoc autcm prophctico testhnonio
1525 GOLLECTANEAIN EPIST. D. PAULl. — IN EP. AD ROM. 1323
Confirmatdicens, Sicut scriptum est. Quasi dicat: A , dero. Igitur nunc, id est indilale, proficiscar in
lta hoc feci, -sicut scriplum est in Isaia, quoniam Jerusalemministrare sanctis, [Auguslinus, Ambro-
quibus nonest prius annuntiatum de eo, id est de sius] qui omnium rerum vendilarum pretia po-
Christo, ipsi vidcbunt,id est eredent, et qui non au- suerunt ante pedes apostolorum, et passi sunt a
dierunt prius alicujus praedicationem, intelligent contribulibussuis. Dehis communiscura erat omni-
meam praedicalioriemesse veram. Ut enim verus bus apostolis. Proficiscar minisfrare
esset et inviolabilisdeverbo Dei intellectus, festina- Probaverunlenim, non eos coegi. Macedones,et
vit Apostolusgentes veritate imbuere. Propter quod, Achaici vel Achsei,vel Macedoniaet Achaia colla-
scilicet quia tot prsedicavi, impediebar plurimum tionem facere aliquam in pauperes sanctorum qui
tenire ad vos,sicut et in initio epislolaedixit, quias sunt in Jerusalem. Hi lotos dederunt se divinis ob-
swpe [inquil] proposui veniread vos, el prohibitusi sequiis, nil mundanum curantes, exemplum bonse
sum usque adhuc. Qund nunc absolvit, oslendensi conversationis praebebantcredenlibus [Ambrosius].
qua eausa sit impeditus, utsciUcet excluderet pseu- Istis interdum fecerant Achaiciel Macedonescolle-
doapostolorumprava commenta.Denique,poslquami clam, per quam rem ad hujusniodi opera Roma-
omnibus in ciruitu praedicavit,vacare sibi dicit ve- nos Apostolus invitat, quia per niisericordiam Dei
nire Romam, quod olimoplaverat, venturum tament " vivit, et justificatus est; pius debet esse causa fra-
se pro tempore promitlit, quo in Hispaniam erat- tris. Placuit. Quasi dicat : Bene dico probaverunt.
iturus, ila subdens: Placuit enim illis, el etiam debitores esse eorum,
VERS.25-55. — <Nunc vero ulterius locum noni adeo vult amplius eos essc misericordes, ut et hoc
« habensin his regionibus, cupiditatem autem ha- deberi dical ab eo qui miscricordiam exspectat; et
« bens venieridiad vos es. multis jam praecedenti- vere sunt debilores. Nam, si genlilesfacli sunl par-
« bus annis, cum in Hispaniam proficisci coepero, licipesspirilualium, id est praedicationiset sacra -
« spero quod praeteriens videam vos, et a vobis>, meutorum, eorum, id est Judseorum qui miserunt
« deducar illuc, si vobis primum ex parte fruitus> eis prsedicatorcs ab Hierosolymis, debent, utique,
« fuero. Nune igitur profieiscar in Jerusalem mi- et ipsi ministrare eis in carnalibus, id est Judseis.
« nislrare sanctis. Probaverunt enim Macedoniaett Iloe igitur. Quasi dicat: Quia illis hoc placuit, eci-
« Achaia collationem aliquam facere in pauperes- ; - licet facere communionemsanctis, qui suur.iri Jeru-
« sanctorum qui sunt in Jerusalem. Placuit enimi saiem. Igitur, cumconsumtnavero hoc, id est cum per-
« illis, etdebitores sunteorum.Nam, si spiritualiumi feceroopus ministrationis, et assignaveroeis, id est
« eorum participes faeli sunt gentiles, debent et ini „ sub signo cujusque Eccleshe, ostendeio eis fru-
« carnalibus minislrare eis. Hoc igitur cum con- ctum hunc, proficiscar, in Hispaniam, et hoc, per
« summaveroet assignaveroeis fructum hunc, perr vos. Et ideointerim corrigitevos. Scio aulem. Quasi
« vosproficiscarin Hispaniam. Scio autem quoniam i dieat: Per vos.transibo, sed tamen scio, certus de
< veniensadvos, in abundantia benedictionisChrisli,i gratia Dei, quoniamjam diu veniensvoto ad vos,
< veuiam.Obsecroergo vos, fratres, per Dominum,, tandem veniam reipsa, et hoe, in abundanlia be-
< noslrum Jesum Christum , et per charitateml nedielionis Christi, id est ita quod vobis mullum.
< sancti Spiritus, ut adjuvetis me in orationibus ve- prodero per benedictionem Christi. Haec aulent
< stris pro me ad Deum, ut liberer ab infidelibusquii benedictio est virtus signorum qua confirmati sunt.
« sunl in Judsea,et obsequii mei oblatio accepta fiatt Et quia venturus sum, obsecro ergo vos, fratres,
< in Jerusalem sanclis, ut veniam ad vos in gaudioo per Dominum nostrum Jesum Cliristum, id est si
« per voluntalemDei, et refrigerer vobiseum.Deus s eum diligilis, el per charitatem Spirilus sancii, ii
« autem pacis sit cum omnibus vobis. Amen. » est si in vobis est charitas qttam iaeit Spiritus san-
Nuncveroullerius non habenslocum , id est cau- cius habere, ut adjuvelis me in orationibusveslris,
sam morandi, in his regionibus,cupiditatem autem n directis ad Deum, id est pcr oraliones veslras ad
veniendiad vos habensex multis jam prmcedentibus s D Deumfaclas. Non ideo hoc dicit Apostolus, quia
annis, cum cmpiproficisci in Bispaniam. [Ambro- '- ipse minus mereatur quam illi minores, sed ordi-
sius] Hoc ideo dicit, quia et hos prseoccuparefesti- nem sequitur, ut ab Ecelesia pro rectore suo fiat
nat, et quia ad illos difficile iler fuerit pseudoapo- oratio. Et bene utique rogat Apostolus minores
slolis.jam lardare licuit, cuni, inquam, illucprofi- pro se orare. Multi enim minimi, dum congregan-
cisci ccepero. tur unanimes, fitinl magni, et mullorum preces
Spero. Quasi dicat: Ex me nil possum, sed inn impossibile est ut iion impelreiil. Si ergo cupiuut
misericordia spero quod videam vos, sed, prwter- eum videre, orent ut liberatum enm recipiant cum
iens, quia non indigeiis Ionga mora, sed interim n gaudio charitalis. Unde subdit, ut liberer. Quast
vos praeparetisne me a cseteris relardetis. Videam n dicat: Obsecrout juvetis me in orationibus.In hoc
vos dico, et a vobis deducar illuc, scilicet in Hi-i- scilicet oretis pro me, ut liberer ab infidelibus,
spaniam, si tamen vobisprimumfruitus fuero, id est >t qui sunt in Judma, ne quod defero auferant. Et
de fructu veslro laetatusex parle illa quaemododis->- ita oblatio obsequii mei, id est mihi injuncli, fiat
i, accepta. Quasi dicat : sufficiens, non diminuta,
eors est. Vel, ex parle temporis, id est aliquandiu,
et quia hic non habeo locum, ct vos videre desi- i- sahctis qui sunl in Jerusalem. Vel fiat illis oblalio
1527 FETRI LOMBARDl 1528
accepla, ut illi inleljecta charitate Apostoli erga A codices naberit, suscipiatisdignesatis, Id esl valde
seipsos, cuin illo unanimes Deo gralias agant. Ma- honeste et honorifice; et assislatis ei, id est auxi-
gi.us enim profectus est ei, cujus ministerio mulli lieminr ei, in quocunquenegotioindiguerit vesiri, Et
facti lseti Deum laudant. Orate ita fieri, ut hoc justum est; etenim ipsa quoqueastitit multis, ettni-
faclo veniam ad vosin gaudioper voluntatemDei. hi ipsi. Salutale Priscam vel Priscellam, Prisea enim
Hocdicit ut ostendal omnia cum Dei voluntate se ipsa est quaeet Priscella vocabalur in Aclibus apo-
agere. Et refrigerer vobiscum,quod erit illis pacatis. stolorum. PrisctlSsrmet Aquilam, adjutores tceosin
Deus aulem pacis. Quasi dicat : Venturum me Christo Jesu, id est in praedicatione Christi Jesu.
spero ad vos; sedsive veniam, sivenon, Deus pa- [Ambrosius.]Aquila vir Priscelte fuit, qui adjuto-
cis sit cutn omnibus vobis. Deus pacis Chrislus est res Aposloli fuerunt, el Romam nan otiose, sed ad
qui ait : Pacem meamdo vobis, pacem relinquo vo- confirmationemRomanPrumvenerant: sic et om-
bis (Joan. xiv), qui cum suis est usque ad con- nes alii quos salutat hic, Romaefuisse inlelliguntiir..
siunmationemsaeculi, sicul ipse ail: Vobiscnmsum' Hos autem iterum laudat, ut pericula pro eo pati
omnibusdiebus usque ad consummationem swcuii npn abnuisse dicat, subdens : Quipro anima mea, id
(Mallh.xxvm). Itacumistis cupil eumApostolusesse. est liberanda, supposuerunlsuascervicesgladio, in
Amen,Quod est confirmalio sui desiderii. " ministrando mihi, quibusnon ego solus gralias ago,
CAPUT XVI. sed et cunctwEcclesiwgentium, quia hi laborant ad
VERS.1-16. —.< Commendo aulem vobis Phoe- profectum genlium , exhortanles fidemChristi qui
< ben sororem noslrani, quaeest in minislerio Ec- pericula pro Apostolo pati non recusaverunt. Cnde
« clesiae, quse est Cenchris, ut eam susci.piatis iui et Romani eis obedire debent. Et salulate domesli-
« Domino digne sanclis, et assislalis ei in quocun- cam Ecclesiam, id est familiam, eortim. Salutale
< que negotio veslri indignerit. Etenim ipsa quo- Epmnetum dilectum miiti, qui priinitivus est Asim
< que astitit mullis, et mihi ipsi. Salutale Priscam in Chrislo, id est qtti primus in Asia credidit in
« et Aquilam adjutores hieos in Christo Jesu (quii Christum. Salutale Mariam, quw multum laboravit
< pro anima mea suas cervices supposuerunt, qui- in vobis, quaeimpensius laboravit ad exhortationem
< bus non solus ego gratias ago, sed et cunclse eorum qusediscordiamproUtlit ad Aposlolum.Salu-
< Ecclesiaegentium) et domeslieam Ecclesiam eo- tale Andronicum et Juniam cognatosmeos, quia Ju-
< rum. Salutale Epaenelum dilectum mihi, qui est dseisunt; et concaplivos,quia causa fidei passi sunt
« primitivus Asisein Christo Josu. Salutate Mariam, captivitatem.[Haimo,Augustinusj Spiritualiter quo-
< quse raultum laboravit in vobis. Salutate Andro- que cognati sunt, quia spiritu Apostoloerant con-
p
<nicumet Juliam cognatos et concaptivos nieos, juncti, et spiritualiler cohcaptivi secundum Sllud:
< qui sunl nobiles in apostolis, qui et ante me fue- Quandiu sumus in corpore peregrinatnur a Domino
< runt in Christo. Salutate Ampliatumdileclissimum (II Cor. v). Qui sunt nobiles in apostolis, id est in
< mihi in Domino.Salutate Urbanum adjutorem no- praedicatoribus.Id est famosi inter prsedicatores,
< strum in Christo Jesu, el Stacbyn dilectum meum. qui et anleme fuerunt in Chrislo, id est in fide Chrl-
< Salutate Apellen probum in Christo. <>5 Sa- sli.Salutaie Ampliatumdileclissimummiltiin Dotnino.
« lutate eos qui sunt ex Aristoboli domo. Salutate Iste amicuserat Apostoloin Domino, sednon conca-
< Herodionem cognatum meuni. Salutate eos qui ptivus. Salutale Urbanumadjutoremnoslrumin Chri-
< sunt ex Narcissi domo, qui sunt in Donrino.Sa- sto, id est qui operis parliceps, et sociusmihi est,
< lulale Tryphaenam et Tryphosam, quae laborant et aliis in exhortalione fidei.Stachyndilectummeum,
< in Domino.Salutate Persidam charissimam, quae [Ambrosius] qui anricus meus proprius est, etsi
< mullum laboraverit in Domino.SalulaleRufumelc- non adjutor et particeps operis. Salutate Apellen
« ctum in Domino,et matrem ejus et meam. Salulate probum, id eslprobatum, t» C/iris«o.Pertentationes
< AsyncrilumPhlegontem,Hermam,Patrobam, Her- enim iste inventus est fidelisin Christo, qttem salu-
< mem et qui cum eis sunt fralres. Salutate Philolo- D tat, etsi non amicus esset vel particeps operis. Sa-
<gum et Jullam, Nereumet sororemejus, et Olympia- lulale eos qui sunt ex Arisloboli domo. Aristobolus
« dem, et omnes qui cum eis sunt sanctos. Salulatc ille solebat congregare fralres in Christo, quos sa-
« invicem in osculosancto. Salutant vos omnesEc- lutat Apostolus adeo probans faclum illius. Salutale
« clesisbChristi. > Ilerodionemcognatummeutn.Salulate eosqui svnl ex
Commendovobis, id est commendabileriivobis Narcissi domo. Narcissus isle dicilur fuisse presby-
ostendo Phmbensororem nostramvelmeam, in fide, ter sicut legitur in aliis codicibus, qui peregrinando
quw est in minislerio Ecclesim, quw est Cenchris. confirmabat sanctos fratres, quia qui tunc praesens
[Ilaimo.] Phcebeditissima mulier fuit, et nobilissima, non aderat suos salutal Apostolus,el quia non om-
quaeEcclesiam in loco qusedicitur Cenchrissusten- nium illorum merita noverat, discernit subdens:
tabat sua substantia. Ea verotunc temporispro ali- qui sunt in Dominq, id est eos quos dignos viderilis
quo negotio Romam profecta est per quam forsan quia non omnes digni erant. Salulate Trgphamamet
lianc Epistolam misit. Commendo,dicp, ul sus.cipia- Tryphosam,qumlaboranl in Domino,scilicetin mifri-
tis eam in Domino, vel pro Domino, digne sanctis, sterio sanctortim, et in angustiis. Salutate Persidam
ul dignum est sanctos suscipere. Vel sicul quidam charissimam meam, quwmullutn, scilicel plusquam
 1S29 COLLECTANEAIN EPIST. D. PAULI. — LNEP. AD ROM. 1550
praedictse,laboraveritin Domino.Labor esl hic et in A 1 in capite mundi, et sic exemplo vestro jam possunt
exhortatione et iuminislerip sanctorum, et in pres- aUi corrumpi. Vel, rogo vos vitare, et secure, quia
sura, et iriegeslate propter Cbristum. SalutateRu- obedientia vestra, id est facilitas obedientiaevestrae,
fum eleclum-tn Domino, quia promotus eratad res divulgata estin onini loco; ubiqueenim notum est,
Dominiagendas, scilicet ad sacerdotium; et matrem quia leviter obedisti, quod bonum est, etindegau-
ejus, carne; el meam, beneficiis. [Haimol Pro san- deo. Unde subdit: Gaudebigitur bt vobis, sed volo
ctitate ejus vocat eam Apostolus matrem suam, cui vos esse, id est ut vos sitis, sapienlesin bono,discer-
fiUum proponit pro ecclesiaslico officio. Salutate nendo, et sitis simplices in malo, id est sine aliqtia
Asyncritum,Phlegontem, Hermam, Patrobam, Her- parle mali. Deus autem. Quasi dicat: Voloul sitis
mem, et qui cumeis sunt fralret. [Ainbrosius.] Hos sapienles. Deus autem, dalor pacis , scilicet Chri-
omnes simul salulat, quia sciebat eos esse junctos slus, conterat Satanam, id est falsos prsedicatores,
iaChtistiana amicitia. Salutate PhilologumetJuliam, ' vel quemlibet vobis adversantem hominem vel dia-
Nereumet sororemejus, et Olympiadem,et omnesqui bplum, sub pedibusvestris, ut scilicel vosIaederenon
cumeissunlsanclos. Hiomnes simul unanimeserant, valeat; sed potius, sidiabolus est, conteratis caput
et ideo simul salulat eos. Salutate omnes vos invi- ejus, sicut Evsediclum est (Gen. m). In figura Ec-
"
cemin osculosancto. Omnes quibus scribit, et quos " clesiaevel seusualilatis , id est primos motus sugge-
noverat jubet salutare seirivicem in osculo sancto, id slionum ejus conlemnatis. [Ambrosius.] Et hoc fa-
est in pace Christi, ut religiosa sint oscula, non car- ciet velociter,scilicet in advenlu meo. Quod ut fiat,
nalia. Salutant vosomnes Ecclesim,horum locorum. gralia DominiriostriJesuChristisilvobiscum.[Augu-
Ecclesiae,dico, Christi, id est quaein Christo con- stinus] Yel, interim aulem, grasia Domini,etc Gra-
lidunt, non in alia re. tiam quam promisit in adventttsuo jam optat eis.
VERS17-21. — < Rogoautem vos, fralres, ul ob- Salulal vos Timolheus adjutor meus, [Ambrosius]
< servetis eos qui dissensiones et offendicula prae- quiest quasi coepiscopus; et Lucius, et Jason, el So-
< ter doctrinam quam vos didicistis faciunt, elde- sipater. Quasi dicat: His estis curae, qui cognati
< clinatc ab illis. Hujusmodi enim Christo Domino mei sunt genere vel fide. Ecce tot et tanti congau-
< nostro non serviunt, sed suo venlri, et per dul- dent coeptovestro , el ideo perseverare vos decet.
< ces sermoneset benedictiones seducunt corda in- Saluto vos ego Terlius, non.ine, non numero, qui
< nocentitim.Veslra eiiim obedientia in omni loco scripsiEpistolam,inDomino.hXeTertius erat notarius
< divulgataest. Gaudeo igitur in vobis, sed volovos Apostoli, cui concessit sub nomine suo salutare.
< sapientes esse in bono, et simplices in malo. Deus rP Salutatvos Caiushospesmeus.Hicest illecuiJoannes.
< aulem pacis conlerat Satanam sub pedibus.ve- scripsit in Epistola canonica gaudens, quia fratri-
« slris Velociler.Gratia Domini nostri Jesu Christi bus his sumptus ministrabal; et universa Ecclesia.
< vobiscum.Salutat vos Timolheus adjutor meus, Supra dixerat omnes Ecclesias salutare illos, et hic
< et Lucius, et Jason, et Sosipater, cognati mei. dicit universam Ecclesiam salutare illos : Quodpu-
< Saluto vos ego Tertius, qui scripsi Epistolara, in to non otiosedictum, vel superflue, nil enim tantus
< Donrino.Salutat vos Caius hospes meus, et uni- vir superfluum posuit, sed hic dicit Ecclesiam a'te-
< versa Ecclesia. Salutat vos Erastus arcarius civi- rius provinciseunde Caius erat. Salutat vos Erastus
< latis, et Quartus frater. Giatia Domini nostri Jestt arcarius civitatis Atheniensium. [ Haimo ] Arcarius
< Christi cum omnibus vobis. Amen. > dicitur ab arce. Quasi dicat, princeps. Yel potius dici-
Rogo autem. [Ambrosius.]Quasi dicat : Hos prae tur ab arca, quia prseerat arese, ubi ponebantur ceu-
dictos salutate, et imitainini. Hos autem alios vita- sus tribulorum et vecligalium, vel dispensator civi-
te. Et hoc rogo vos, o fretres, ut observetis, id est tatis, el Quarlus fraler. Quartus proprium nomenest.
discernalis, eosqui faeiuntdissensionesel offendicula, sicut et Tertius. Gralia. Quasi dicat: Isli hoc mo-
id est qui faciunt vos dissentire et offendereinvi- do salutant vos, gratia Domini, etc Vel, hi pradicti
cem. Illosdico docentes, prwter doctrinam quam vos D D salutant vos, et ego ipse subscribo propria manu ,
didicislis, a veris aposlolis, quia illi de legeagebant, gralia Dominisit cum omnibusvobis.Amen.
quia cogebant credentes judaizare. In hoc pseudo- YERS.25-27. — < Ei autem, qui potens est vos,
apostolos tangit, quos in tota Epistola cavendoses- « confirmare.,juxla Evangelium meuin et prsedica-
se moriet.O!servetis dico, et declinateab illis, etiam « tionem Jesu Christi, secundum revelationem my-
debelis. Hujusmodi enim, bomines, non serviunt « sterii temporibus seternis taciti, quod nunc pate-
ChristoDominonostro. sedsuo ventri.Aliisenim adu- « factum est per Scripturas prophetarum, secun-
lantur, et aliis detrahunt ut possint suum ventrem « dum prseceptumseterni Deiad obeditionem iidei,.
implere. Et per dulces sermoneset benedictionesse- « in cunctis genlibus cogniti, soli sapienti Deo per
ducunt cordainnocentium.[Haimo]Compositiseniin « Jesum Christum, cui honor et gloria in ssecula
verbis suam traditionemcommendabant,quibus sim- « saeculorum.Amen: >
plicium corda decipiebant. Veslra enim. Quasi di- 66 Ei autem, quasi dicat: Ego sic moneo vos.
cat: Ideo moaeo vos vitare illos , quia fides vestra Ei autem, scilicet Deo Trinitali, qui potens esl vos
et obedienlia ubique latidatur. Et boc est: Yestra confirmarein flde perfccla, sit Iwnor et gloria, a
enim obedientiadivulgata est in omniloco, quia eslis quo solo omnia bona sunl. ln quo Epistolse. nota-
 1551 V'' PETRI LOMBARDl 1552
tur summa, quia hoc principaliter inlendit Apo-- A Deusunus ipsa esl Trinitas, ul sic inlclligamusso-
stolus, illos monere, ut omnia gratiae Dei altri- luin Deum sapienleni, sicut intelligimus solum po-
lmant. Dico qui poleris esl confirmare vos, el hoc,, lentem, id est Patrem et Filium el Spirilum san-
juxluEvangelium meum, a qno non discordat prae- - clum, qui est unus et solus Deus, cui soli servire
'dicatio Chrisli, unde stibdit: El secundum prwdica- - jttbeinur. Si tamen.dixisset Apostolus, soli sapienti
tionem Jesu Christi. Quod Evangelium, quaecliami Patri, jiec si tamen separaret Filium vel Spiritum
prsedicatio est, sccundumrevelatioiiemmyslerii ta-- sanclum, sicut in Apocalypside Filio legitur, qui
cili wiernis temporibus, id est secundum quod re- habel nomen scriptum quod neuio scil nisi ipse
velatum.est niihi de occulto Dei consilio.et ab1) (Apoc. xiv). Nec ideo lamen dicitur Paler nescire
seterno tacito. [Haimo] JJterna enim tcmpora dicitt hoc nomen, a quo est Filius inseparabilis. Sicut er-
quse prsecesserunt niundi exordium. Vel, quodj go scil Pater quod nemo scire dictus est, nisi Filiijs,
Evangelium est sccundum revelationem mysleriii qtiia inseparabiles sunl Pater el Filius, sic eliam si
taeiti aeternis lemporibus, id esl revelat ipsum my.- dictuin esset soli sapienti Patri, simul inlelligi de-
sterium tacitum a mundi exordio. Mysleriuni dicitt bereteiiam Filius et Spiritus sanctus, quia insepa-
'ncarnalioncm Chrisli et csetera talia, quae aeternis s rabiles sunt. Dico quod myslerium patefaclum est,
temporibus eranl abscondila, quia licet ex aliquaa •* " et hoc per Jesum Chrisium cui, scilicet soli Deo,vcl,
parte antiquis Patribus cognila fuissenl, plene ta- cui, scilicel Chrislo, est honcr, a nobis, el gloria, in
men a nullo fuerunt praescila, quousque suo lem- ssecula, quia ipse est vera gloria, el beatitudo, et
porc per Jesuni Christum sunt revelata, Scripturiss sunimum bonum, et hoc, in swcula swculorum,irt
prophetarum ab eo reseralis, lestimoiMuindantibuss est sine fiue. Ecce oslcnsuni quomodoei, et cui, legi
huic prsedicalioni, cl hoc est quod dicjl: Quod,, possinl. Quidam auiem lcgimt sine cui, si aulem
iny9leriuni patefaclum est a Christo per Scripturass auferas cui, absolula est lectio, sed bealus Atigtt-
prophclarum, reseratas ab eo. Patefactum esl dico,i, sliiius dicit apponi, et tradit quomodo debet.accipi
et hoc secundutnprwceptum, id csl dispcnsationem n ul non superlluat, el lcgil alio modo quam prius
aterni Dei, qui ab aetcrnohoc ordinavit, quasi di- dictumest, sic : Ei antem. Quasi dical : Polcns est
cat, non esl fictuni.Solus Deus proprie aitcrnus di-'.- vos confirmareut scilicct DeoPatri, vcl DeoTrini-
cilur. (582)Dicituf aulem et ignis aeternus, et poena a tati. Potens est dico, juxta Evangeliummeum, et
a:tet'iia, sed non sicut Deus dicitur aetcrnus. Igniss prwdicationem Jesu Chrisli, secundtimrerelaiionein
cnkn dicilitr seternus, eo quod sine fine sii; non n mystcrii iemporibuswternis tacili. Ihcc iwn lriulan-
esl tamen sine initio, Deus aulem etiam sine initio.'• C ( tur- (584) Quod mysleriuui niinc palefactum est,
Ilia.est crgo vera aeternilas, quse est vera itnniorla-
i- per Spirilum sanctum vel per Christum. Et hoc, per
litas. Ilaacest illa summa inconinnilabililas, quam n Scftpturas prophelarum sccundum prseceptumDei,
s'olus Deus habet qui immutari omiiinonon potest.t. ad obeditionem fidei in cuncis geniibus cugnili,cui
Aliud est enim aliquid non nuitari, cum possit mu- I- soii sapienli Deo. Hsecnon mulantur. Cui, inquam,
tari; aliud autcm non posse prorsiis mutari. Sicut lt Ll est DeoTrinitali, vel Deo Patri sit honor ei glo-
crgo dicitur homo braius non tamen sicut Deus, de le ria per Jesum Christum, cui cum honora r.obis, glo-
quo dicttim esl: Nemo bonusnisi solus Deus (Mattli, h. ria in ssecula.Quod additur cui gloria, cum sufficeret
xix), et sicut dicilur anima immorlalis, non tamen sn eigloria, inusitaiaenostra:liiigua;esilocutio,iionseii-
sicut Dcus, de quo dicliim est: Solus habelimmor- r- sus anibiguus. ldem est enim dicere, ordine inusi-
talitatem (I Tim. vi). Et sicut homo dicilur sa- i- tato verboruui, ei gloria, per Jesum Christum cui
piens, non tamon sicut Deus , dc quo diclum est:,: cst gloria, quod usitalo ordine dicereei gloria, cui
Soli sapicnli Deo; sic dicilur ignis aeternus, non >n per Jesum Chrisum est gloria. Quid enim sensui de-
lamen sicut Deus, cujus soliiss immortalitas ipsa sa perit sive hoc siveillo modo dicatur? Per Chrislum
est vera aeternilas. Ad obeditionem.Quasi dicat: Pa-a- vero est Patri gloria, id est clara cum laude noti-
lefactum esl illud myslcrium ; et hoc, in cunciis is D tia quia per eum innotuit homiuibus Deus Tiinitas,
tjenlibus ad ebediiionem.Vel ad obedicndum, id est st quod est mysterium tacilum ab aeternisteinporibus,
ut obediant fidei bene operando. quod per Christum revelatum est. Quod ergo inler-
)li positum est per Jcsiini Christum, non debel accipi
Dico mysterii taciti, ulique aliis sed cogniti soli
sapienti Deo, quia, elsi modo sit hominibus revela- a- tanquani dicalttr soli sapienli Deo per Jesum Chri-
lum cum soli Deo cognitum esl qui solus perfeele :le stum, ut scilicet Dcus solus sapiens per Jesum
novit, curita faclum esl? Inquo reprimitinquisito-. o-. ; Christtim sapiens esse intelligatur, non participan-
rcs qui quaerunt cur tantum distulil Deus venire, •e, do sed gignendo sapientiam, quw est Christus Je-
cur tot gentes perire permisit. In hoc autem quod od sus, sed poiius ita debet aceipi ut intelligatur per
ait, soli sapienli Deo, error quibusdam subrepil, il, Jesum Christum gloria esse soli sapienti Deo. Quis
(585) arbitranlibus lric solum Patrem significari,i, enim audeat dicere per Jesum Christum fieri ut sit
«t solum vere sapientem esse, cum tamen non sit sapiens Deus Pater, cum secundum substanliam
diclum soli sapienti Patri, sed soli sapienti Deo, cl suam non dubitandum sit eum sapientemesse? po-
(582)Augustiinis, Denatura boni. (581)Id., contra Maximum.
583}ld., contra Maximum.
1533 COLLECTANEA1N EPIST. D. PAULI. — IN EP. I AD COR. «834
tinsque sit substantia Filii per gignenlem Patrem A substantiam sapiens est, non secundum acceden-
quam substanlia Patris per genitum Filium?Reslat tem parlicipationem sapientiae,qualiter sapiens est
ergo ut soli sapienti Deo, gloria sit, per Jesum ralionalis creatttra. Ideo ergo dixit soli sapienli Deo
Christum, idest clara cum laude notilia, qua inno- quia Deus esl Pater, et Filius, et Spiritus sanctus,
tuit gentibusDeusTrinitas. Ideo perChristum, quia el ista Trinitas est solus sapiens Deus, qui nec un-
ut alia taceam ipse praecepitgentes baptizari in no- quam potuit esse insipiens, nec unquam potcrit per
mine Patris, et Filii, et Spiritus sancti, ubi praeci- gratiam parliceps esse sapienliae, sed sapiens im-
pue commendalaest hujus individusegloria Trinita- niobilitate, atque immulabilitale nalurae. Ei, ergo,
tis. Deusitaque, qui est ipsa Trinitas, propterea so- sit gloria per Christum, cui est honor et gloria hi
lussapiensrectedicitur, quia solus secundum suam saeculasaeculorum.Amen.

IN EPISTOLAM I AD CORINTHIOS.

ARGUMENTUM. B Est igitur intenlio Apostoli in hac Epistola Corin-

Corinthii sunt Achaici, et hi similiter ab Aposto- thios ab erroribus et schismalibus ad fidem reclam,
lo audierunt verbum veritatis, et subversi suntmul- el a viliis et aliis peccatisad bonos mores revocare,
tifarie a falsis aposlolis, quidam a philosophiaever- et ineis confirmare. Modusfalis, huic Epistolse sic-
bosa eloquentia, alii secta legis Judaicse inducti ut et aliis salulalionem praescribit, et nomen suum
sunt. Hos revocat Apostolus ad veram fidem et quod celebre erat omnibus gentibus, praeponiiu;
evangelicamsapienliam, scribens eis ab Ephesoper magistri nomine audito acquiescant correctioni, e*
Timotheum. quia eis vilis eral apponit dignitatis nomina non
CAPUT PKIMUM. humilitalis, ut servus, post salutationem pro donis
YERS.1-3. —Paulus, vocalusApostolusJesu Chri- eorum qtii boni erant inter eos gratias agit. Deinde
sli per volunldlemDei, et Soslhenesfraler Ecclesiw increpat iliosqui de baptistis sejactabant, post re-
Dei quw esl Corinlhi, sanclificalis in Christo Jesu, trahit eos ab amore lerrenae sapientiae.Deinde re-
vocalis sanclis, cum omnibus qui invocant nomen darguit eos de fornicatore quem inter se esse ferc-
Domininosiri Jesu Chrisli, in omni loco ipsorum e* bant. Deindeincrepat eos quia 67 sim'inviceminju-
noslro. Gratia vobis et pax a Deo Patre nostro et rias, et fraudes faciebant, et infidelium examina re-
Domino Jesu Christo. p quirebant. Postea instruit eos de matrimoniis, el de
Hanc epislolam scribit ApostolusCorinthiis. [Am- perceptione Eucharistise,ubi plurimum errabanl, ct
brosiusj Corinthii autem sunt Achaici, hi ab ipso de aliis plurimis. Circa finem vero subditur mora-
Apostolosunt conversi, qui praeceptoDominiadnio lis admonitio. Praemillit autem salutationem dt-
nitus resedil apud Corinthios annum unum et men- cens:
ses sex, docens inter eos verbum Dei; sed p.ost Paulus vocatus, [Ambrosius]id est eleclus a Deo,
per pseudoapostolosmultifarie subversi sunl, ut sci- Apostelus Chrisii Jesu, id est Dei volunlate missus
licet de baptistis se jaclarent, unitatem Ecclesiae ad praedicandumChrislum. Yel, vocalus, id estab
scindenles, et sacramentorum virtutem, et usum ex hominibus privilegio nominis dictus, Apostolus
ministrorum meritis judicautes. Pulabant enim sa- Christi Jesu. Hic aliter incipit qtiam ad Ronianos ,
cramenla majoris esse usus, si per bonos Iracla- quia alia causa est hic quam ibi. Hic enim non vo-
rentur, majoris aulem vel minoris esse usus si per cat se servum sicut ibi, qtria opus erat hic polius
magis.velminus bonos darentur. Ita quoque subver- auctoritale, et comniendalione contra snperbiam
si erant ut contempto Apostolo de sapienlibus sae- Corinthiorum apud quos viluerat. Apostolus dico ,
culi sejactarent, quorumeloquentia et terrena philo- et hoc non per iram, sed per voluntalemDei, quod
sophia delectabantur, ut sub nomine Christi bis D non illi vestri pseudo qui nec missi sunt a Deo,
imbuerentur quse contraria sunt fidei. Inflati quo- nec verum esl quod dicunt. Et Sosthenesfraler. Hic
que erant eo quod non iret ad eos Apostolus. For- dicilur Aposlolo de eis nuntiasse, et ideo eutn sibi
nicalorem quoque qui uxorem palris lenebat inter in hac salutalione adjungit, per hoc indicans quod
seesse patiebantur. Sunt et alia capitula in suis lo- pro illis valde sollicilus erat. Ecce per cuni qui in-
eis notanda. [Ambrosius.] Dehis et hujusmodi ma- lereos conversabatur, cttlpas eorttm se seire in-
gna cum fiduciaet charitatis affectu scribit eis Apo- nuit. Ideo autem frater dicit, quia per hoc removet
slolus, aliquandocommonens, aliquando blandiens, suspicionem sinistram ab illo, oslendens quod non
aliquando arguens. Nam multsesunt causaepropler• malo animo de eis nuntiavit, sed ex charitate, et
quas scribit eis Apostolus, ab erroribus ad reclam desiderio correclionis. Paulus, iiiquani, et Sosthe-
6dem et a schismatibuseos revocans ad unilatem. nes, scribit hanc Epistolam EcclesiwDei, non ho
 1555 PETRI LOMBARDl 1536
minum, ut yos facitis eairi, arbitranles minislerior A erant boni qui digni erant laude, alii digni increpa-
rum dispensatores esse gfatiarum auctores. Itaenim tione. Post salulationem ergo primnni proponit de
esset Eeclesia hominurn, non Dei. Quos autem Ec- bonis ut his aliis conformentur dicens: €rattas
clesiam Dei dicat, aperit subdens, scilicet sanctifwa- ago, etc, corde, lingua et opere, Deo, [Ambrosiusj
tis, in baptismo, et hoc in Christo Jesu, id esl per a quo omnia esse credo, non ab hominibus, meo
Christum Jesum, non per homines, imo a pseudo oinnium quidem Deus potestate qita creat, sed eo-
eversi sunt. Ipsis dico, vocatissanciis-,id est vocalis rum proprie dicitur Deus, qui euin diligunt, qui
per praedicalores, et deinde sancti sunt. Vel, vocatis eum lenent, qui illum possident, quibus subvenit,
sanctis, id est prseelectis a Deo ad hoc ut sancli qtti ab illo alieni non suut. Seinperpro vobis,ethoc,
sint. Hoc ideo dicit ul ostendat nil boni esse abbo- in gralia Dei, qum dala est vobis, id est dum consi-
minc, sedtotum a Deo.His inquam Apostolusscribit, dero gratiam, id est dona Dei. Qttsedata sunl vobis
cum omnibus, id esl et omnibus scribit suffraganeis et hoc, iri ChristoJesu, id est a Christo non aliunde
Corinthi, qui in eisdem vitiis laborant. Unde sub- el haecgratia a Deo est multiplex, quia in omnibus
dil: Quiin omni loco, Corinthiorum, ipsorum et no- donis, facti estis divitesin illo, id est in Christo, nou
siro, id est priuritus mihi commisso, invocantno- in homine. Et quia dixit in omnibus illos esse dila-
men Domini, non aliud aDeo, qui vere invocant dum los, supponit partes aliquas, scilicet divites facli
•servi ejus sunt. De quibus dicitur, pfope est omni- eslis, in omni verbo,id esl in omni genere linguarum
bus invocantibus eum in veritate. Hocenim invocat vel, in omni verbo, id est in omni modo praedicandi
aliquid quod vult ad se venire. Quid est invocare, scilicel mediocribus et perfeclis et minoribus. Et
nisiin sevocare : (1) Qui ergo Deum invocat ut di- in omni scientia, id est Scripturarum intelleclu. Et
ves fiat, Deuni non invocat. Nam, cum dicis: Deus, in his ditali ita estis, quod ita tenetis, sicut testimo-
da rnihi divilias, non vis ut ad te veniat ipse Deus, nium Chrisli confirmatumest in vobis, id est iia ver-
sed ut divitiaevenianl ad te. Deus autem*gratis se ba et scientiam tenetis de eo quod de Chrislo prae-
vult coli et diligi. Hoc est enim caste amare, non dicavi, sicut testimonio prophetarum confirmavi.
quia dat aliquid praelerse, sed quia dat se. Talibus Vel, dilati eslis, id est donis rcpleti, sicut-teslimo-
dicit Aposlolus; Qni invocanl nomeii Domininostri nium Christi confirmalum est in vobis, id esl quia
lesu Christi, id est Salvatoris et regis, quem vere firiniter teneiis fidem quani prsedicavivobis. l*ico
invocant dum ab eo credunt se salvari et regi. quod divites eslis, ita ut nihil dcsit vobisin utla gra-
Gralia vebis, elc Ecce salutalio. Quasi dicat: Pau- tia sancti Spiritus. Vobis, dico, exspecianlibus,cuia
lus et Sosthenes scribunt vobis hanc Epislolam, et C desiderio, quia cerli inde et parali, revelaiionem
ante alia salulanl vos, oplanles ul gratia sit vobis, Domininostri Jesu Christi, id est visionem Cbristi,
stantibus ut maneanl, lapsis utredeant. Elpax, id et cognilionem qusepost mortem prsestatur cuique
«st mentis tranquillilas. Et hoc a DeoPalre et Domino fideli. Vel revelationem dicit, quseerit in diejudicii
nostro Jesu Chrislo, qui ab eo quidempersonalipro- quani inipii timent. Qui et confirmabit vos. Quasi
tpriclate dislinclus est, sed unus cum ipso unilale dicat: Exspectatis revelationem Christi, a qua ex-
substanliae Deus. Ideo ergo Palrem nominavil et spectatione non deficielis..Ipse est enim qui et con-
iChristum, ne imio personaeinter eos esse putettir. lirmabit vos usque in finem, cujusque, ita ul sitis
VERS.4-12. — Cratias ago Deo meo semper pro sine crimine, elsi non sine peccato. ConfirniaLil,
vobis, in gratia Dei quw dalaest vobisin ChristoJesu, dico. Usque in finem, id est in die advcntusDomini
quia in omnibus diviles facli estis in illo, in omni nostri Jesu Christi. Cujus adventus intelligitur. cum
verbo et in omni scienlia, sicul testimonium Christi cuique post mortem manifestatur. Yel ita, eonfir-
confirmalum esl in vobis, ila ut niliil vobisdesit in mabit vos,dico, semper ments eunlesin illum diem,
ulta gratia exspeclanlibusrevelationemDomininostri scilicel in diem adventus Christi, etc Fidelis Deus.
Jesii Chrisli, qui el confirmabit vos usque in finem Quasi dicat : Confirmabit et vere, quia Deusest fi-
sine criminc, in die adventus Domini noslri Jesu D delis, id est verus in promissis, per quem vocati
Chrisli. FidelisDeusper quemvocatVeslis in societatem estis, cum essetis aversi. Qui ergo aversos vocavit,
Filii ejui Jesu Chrisli Domininoslri. Obsecro autem I facilius confirmabit. Vocavit, dico^ in societatem,
uos,fraires, per nomenDomininostri Jesu Chrisli, ut non modo angelorum vel aposlolorum, scd filii ejus
idipsumdicalis omnes,et non sint in vobisschismala. DomininostriJesuChrisli. Obsecroautemvos,fratres.
Sitis auiemperfecli in eodemscnsu, etineadem scien- Hucusquebonoslaudavit: His laudatis mvitatalios,
tia. Significatum est enimmilti de vobis, fratres mei, ad horum simile. Quasi dicat : Pro bonis gralias
o.bhis qni sunt Chioes,quia conlentionessunt iniervos. ago, vos autem, alios, o fratres, obsecro per nomen
Hoc autem dico quod unusquisque veslrum dicit : Domininostri Jesu Chrisii, id est si vullis esse ejcs
Ego qttulemsum Pauli; ego autem Apollo: ego vero a quo nominamini Christiani, ut dicatis onmesoris
Cephm;ego autem Christi. confessione; et interius habeatis in corde idivsum,
Gr.atias ago, clc Hic gratias agit de donis illo- quod dicunl pracdicti, et non sint in vobisschismuta,
ruin qui boni erant inter eos. In iila eniin plcbe alii id est divisiones; sed sitis in eodem sensu, id est

(I) Augustinus, in psal. xxxv.

 1S57 COLLECTANEAIN EPIST. D. PAULl. — 1N EP. I AD COR. 1538
in eadem voluntate qua praedicli. Et in eadem, i A tum hominibus liibualis, qui inter eos gloriam par-
scieniia, id est in. eadeni intelligenlia. Ila quodl timini. [Anibrosius] Divisus est ergo Christus, se-
perfecti sitis, hoc ideo dico, quia significaiummihi, cundum vos. Quasi dieal: Multos facitis Clirislos,
litteris est, de vobistamen, o [ratres mei, ab his quii id est datores gloriarum. Adeo enini errabant isli
sunt Chloes.Chloes locus esl ubi illi erant qui apo- ut putarent gratiatn dari ab homine, non modo
stolo significaverunt. Vel, qui sunt Chloes, id est, quasi ministro sed auctore. Vel putabant Christum
ilUus matronse; Chloes enim potest esse nomen vel in baptismo magis operari per meliorcni baplistam,
loci vel personse.Aliquibusenim videlur Iocus esse, el minus perminus bonum, el ideo ait -.Divisusesl
ut si diceretur, ab his qui sunt Antiochke; aliqui- Chrisius ? Quasi dicat: Qni operatur idetii in omni-
bus videlur femina fuisse Deo devota, cum qua bus divisus est, quantum ad vos, dum creditur in
nmlti essent colenles Deum. Quid enim significatum islo plus operari, in illo minus. Yel ila, quia hsec
est de vobis: hoc scilicel, quia conlentionessunt in- diciiis, ideo Chrisius modo a vobis divisus est, id
ter vos , de disciplina Dominica. Hoc autem dico. est separatus.Vehenienler isli errabunt, quia ostia
Hic contra baptistas agere incipit, de quibus illi sibi praeterChristuin conslituebant, et fundamentadi-
gloriabantur. Quasi dicat : Non solum scio conten- versa ponere prsesuniebanl, cuiii unuui sil funda-
liones quse suiit inter vos, sed et verba quaedicitis. " mentum Ecclesise quod nemo niutare polest, sci-
El hoc est : Hoc autem dico quod unusquisque ve- licet Chrislus Jesus. Ipse enim solus esl petia, su-
slrum dicit. Nam alius dicit hoc, scilicet : Egoqui- pra quani fundata esl Ecclesia, a qua noniinatus est
dem sum Pauli: alius illud dicit : Ego sum Apollo; Pclrus, Dominoad illum dicente : (3) Tu es Pelrus,
alius vero; Ego suni Cephw. Quasi dicat : Alius di- etc. (Matth., xvi.) Simon enim antea vocabatur. Hoc
cil : Ego sum baptizatus baptismo illius; alius di- atilem nomen, scilicet Petrus, a Doniino ei impo-
cil : Ego illius. Sed hoc dicere est quasi idolela- situm est. Et dicilur Pelrus in figura Christiaiii po-
tria. Et sciendum quia sub nomine suo, et aposlo- puli, a petra Christo. Quia enim petra Christus di-
lorum bonorttm notat pseudo. Nam illi quos nomi- citur, el Petrus dicitur populus Clnistianus. Ita er-
nat sine dubio boni erant, sed sub horum specie go Petrus a petra, non petra a Pelro dicitur, quo-
falsos apostolos tangit, ne si diceret in noniine modo non a Christiano Chrislus, sed a Christo
iilius vel illius, videretur eis invidere, et sibi velle Ghristiantts vocatur. Tu es ergo, inquit, Purus
altribuere. Vel ideo apposuit nomina bonorum apo- diclus a petra, quam confessus es, quain cogno-
stolorom, ut ostendat, quia si in nomine majorum visti, dicens : Tu es Chrislus Filius Dei, et supra
non est gloriandum, nec in nomine illorum, quorum r£ hanc pelram, id est super meipsum Filiuin Dei, noa
doctriua prava est. Inter eos autem hos laude di- super te aedificaboEcciesiam meam, super nie aedi-
gnos designat qui dicebant se.esse Christi. Unde ficabote el alios, non me snper te. Non enim dicun-
subdit: AUus autem dicit: Ego sum Christi, ba- tur esse Petri, sed Christi, non a Petro pelrini, sed
ptismo baptizatus. (2) Hic bene dicit quales supra a Chrislo Christiani, ne esset spes in honiine. Male-
laudavit, qui tales sunt, oslium habenl per quod in- dictus enim qui spem suam ponit in homi-
trandum est, quod est Christus, per quem cogno- ne (Jer. xvn). (-4)Et iie essent tot baptismi quol
scilur Pater. Nemo eriim novit Filium nisi Paler, servi, myslerium quidem baptizandi dedit Christus
neque Patrem nisi Filius, et.cuivult Filius reve- servis suis, potestatem vero sibi retimiit. Qtiani si
lare. Sicut ergo ipse per se novit Patrem, nos au- vellel poteral dare, ut servus daret bapiismum suum
tem per illum; sic intralin ovile per se, etnosper tanquam vice sua; et potestatem suam poterat con-
ipsum osliuin. Chrislus enim se proedica!, et nos stituere in aliquo servo, ut lanla vis esset in ba-
Christum praedicamus, et ideo ipse per seipsum, ptismo servi, qiiantam vini habet baplisnius a Domi-
et nos per ipsum intramus. Christus ergo ostium no datus. Sed hoc noltiit, idco. Ut in homine non
est et pastor iutrando per se, et quod pastor est esset spes baptizatorum. Nohiit eniin servtim po-
dedil etiam suis, quia et Petrus pastor, et Paulus D I nere speni in servo. Baplizat enim servus ut nii-
pastor, et alii sunt pastores. Ostium vero nemo no- nister, baplizat autcm Doniinus tanquam potesla-
strum se dicit. Hoc enim sibi proprie tenuit. Nullus lem habens. Et potuit hanc potestatem servo dare,
ergo ostium est nisi Christus, etsi pastores sint ut dictum esl, sed noluit. Si enim daiet hanc po-
alii. Sed, qJa oves indisciplinataecceperunt facere testatem servis, id est ut ipsorum csset quod Do-
schismata, et aUa ostia sibi ponere quibus intra- mini erat, tot esscnt baptisini quot essenl servi, ul
rent, non ut congregarentur, sed ut errarent et di- quomodo dictus cst baptismus Joaunis, sic dicere-
viderentur, dicenles; Ego sum Pauli, etc, subdit: tur Petri baptismus, baptismus Pauli, el hujusmodi.
68 VEES.15. —Divisus est Chrislus? Nunquid Ille enim baptismus, Joannis dictus est. Sed forlo
Paulus crucifixusest pro vobis? aul in nominePauli aliquis dicet : Proba nobis quod ille baptisnius
baptizati estis? Joannis dictus est. Probabo, ipsa Yevitate dicente,
Divisusest Chrislus? Quasi dicat: Discite quantum quando inlerrogavit Jtidseos: BapiismusJoannis unde
erretis, el qttsntum de Deo prsesumatis, et quan- est? (Matth., xxi.) Ergone tol bapttsmi dicerentur
(2) Attgiislinus,snper Joan. (4) Id., super Joannem.
(5) IJ., ex tract. Evangeiii.
 1559 PETIU LOMBARDl 18i0
quol essent servi qui baptizarent, sibi tenuit Domi- A quaetenebanl.Hocenimerat proprium el dclestabile
nus potestatem baptizandi, servis ministerium de- eofum vitium, quod dicebant, ego stim Pauli, nec
dil. Si ergo servus dicit se baplizare, recte dicit, illos quos in scbismala dissiluisse redarguit, arbi-
sed tanquam minister baptizat, et ideo non differt tror verain fidem habuisse in hoc quod dicebant,
sive bonus sivemalus cui baplizandi conligit mini- ego sum Pauli, etc Hoc enim falsum erat. Quod
slerium.(5) Indeetiamneiuo dicit,baptismusmeus, vero sciebant Chrislum pvo se esse crucifixum, et
cum tamen dical, Evangelium meum, prudentia se in ejus nomine, non Pauli baptizalos, non erro-
mea, gloria mea, licet haecsint a Dco. In quibus dif- ris eorum, sed divini muneris erat, hanc Dei veri-
ferentia esl; in his enim alius alio doctior cst, et latem in iniquilate suorum schismalum detinebant.
alius alio melius •operatur, in evangelizando, nec Per hanc ergo veritatem quam tenebant, ipsorum
sunt omnes aequali sapicnlia prsedili; alius autem falsilatem convincit.Yeruni, quippebaptismum ha-
alio magis rainusve baptizalus, sive ab inferiore bebant, etex ejtts vcritate, ut corrigerent falsila-
sive a niajore baptizelur, dici non potest. tem ab ipso audiunl, nunquid Paulus, elc Prorsus
Ad hoc autem quod dicit Augusliius Chrislum fieri polest ut aliqui verum habeant baptismum, et
poiesialembaptismi servis posse dedisse, oppsnilur non veram habeanl fidem, sicut isti. Per verilatem
sic a quibusdam. Poteslas sive potentia Dei essentiai B ergo quam habebanl corrigit falsitatem qtiam lene-
divina est, quia non est aliud Deo esse, aliud posse. banl, sic.utper Christi resurreclionem quam crede-
Si ergo non potuit eis dare, ut essent quod rpse, bant probat resurrectionem mortuorum quam ne-
nec potuit dare posse suum, vel potentiam suam, gabant. (8) Eraht enim inter eos qui morluos re-
scilicet quaeipse est: aUoquin,si potentiam suam surgere non credebant, credebant tamen Chrislum
potuit eis dare, quoe ipse. est, potuit e':s dare ut resurrexisse.
ipsi essent quod ipse est. Ad quod dicimus quod YERS.li-18. — Gratias ago Deo meo, quod ne-
non potuit eis Christus dare, ut essent quod ipse minemveslrumbaplizavi, nisi Crispum et Caium, ne
esl, et lamen poluit eis dare poleslalem auam Iia- quis dical quod in nomine meo baplizali estis. Ba
bet, id est potestalem qua possent remittcre pecca- plizaviautem el Slephanmdemum.Gwterumnesciosi
ia, quod ipse solus potest. Hsecest enim |quam di- quem alium vestrumbaptizaverim. Non enim misil
cit poteslalembaptismi, scilicet polestas remittendi tne Christus bapiizare, sed evangelizare,non in sa-
peccata. Poluit ergo eis dare auctorilalem haplismi pientia verbi, ul non evacueturcrux Chrisli. Verbutn
quibus contnlil niinisleriuni, ita lamen ut ipse prin- enimcrucis pereuntibusquidemstullitia esl, his au-
cipalis auctor exislerct. Polestatem vero qua ipse ' temqui salvi fiunt, id est nobis, Deivirtus cst.
cst, sive posse suuiii quod est sutim esse, eis po- Gratias ago, etc Quasi dicat : Et quia baptisnris
luisse dare non dicimus, qualilcr dicimuscum de- gloriamini. Agogratias Dee meo, etc, de hoc quod
disse nobis scire quod ipse scit, et dedisse pro- neminemvestrumcontendentium baptizavi. Nullum
phelis scienliam futiiroruin quatn habet, non quod enim vestrum baplizavi, nisi Crispumet Caium, qui
nobis dcderit esse quod habet, vcl prophetis scien- non sunl de contentionevestra. Et non ideo hoc
tiam quaeest essentia divina, sed quia nobis dedit dico quin bonuni sit baptizare; sed, nequis dicat
per graliam scire futura, quaeab aeterno ipse novft quod baptizati estis in nomine meo, de quo magis
natura. Alii dicunt poteslatem baptismi, ut in no- gloriaremini. (9) Polerat quidem, ut dictum est,
mine eorum daretur baptisrnus, in quo fierel re- DominusJesus, si voluissetbaptismi sui poteslatem
inissio peccatorum, sicut 'fuit in nomine Christi, et dare alicui, vel aliquibus praecipuisservis suis, ut
hoc.poluit darc, sed noluit. quemadmodumper virgam fiorenlem demonstratus
NunquidPaulus. Quasi dicat; Vosdicilis cgo sum est Aaronsacerdos,ita peraliquodsignumdemonstra-
Pauli, egoApollo, etc Sed nunquid Paulus cruci- rentur excellenlioris dignitalis minislri, et dispen-
fixus est pro vobis,id est ut sit vobis auctor salutis? - satores mysterioruni qui soli baplizare deberenl.
Aut in nominePauli baptizaii estis, scilicet quod p Sed, si hoc fieret ipspfum j'am baptismus dicerelur
peccata dimitterem vobis?quasi dical: Non. (6) quamvis eis a Domino attribulus, sicut baptismus
Revocatillos ad unum nonien qui multa nomina Joannis fuit, Ideo Apostolusagit Deo gratias qund
sibi facere volebant, repellil eos ab amore hominis, neminerrieorum baptizavit, qui tanquam obliti in
ul Christus ametur. Quasi dieal: Nolo ut mei sitis, cujus nomine baptizati essent, per hominumnomi-
sed mecum silis, mecum estote, omnes illius su- na se dividcbant.Cumenimtantum valet baplismus
rous qui pro nobis crucifixus est. Dimitluntur enim per horainemcontemptibilem,quantum per aposto-
nobis peccata per nomen ejus, non per nomen ali- lum datus, ita nec illius nec illius, sed Chrisli esse
cujus hominis. Unde Joannes ait : Scribo vobis, fi- cognoscitur, quod Joannes per speciem columbaese. •
lioli, quia remittunlur vobis peccala per nomen didicissetestatur. Namsecundumquid aliud dixerit:
ejus (Joan n). (7) Et nota quodper hoc verum quod Et ego nesciebamentn (Joan. i), non plane video,
tenebant jlli Corinlhij,facitillos erubescere de falsis nisi quia secundum aliquid eum sciebat, et secun-
(5) Auguslinus, in eod. (8) Id., in eod.
(6) Id., in psal. LXXII. (9) Id., contra baplistas, De bapt.
(7.) Id., De unico baptismo.
 1S4I COLLECTANEA1N EPIST. D. PAULI. — IN EP. I AD COU. '-' 1SI2
dum aliquid eum nesciebat: sciebat quidem spon- A vult, obscural illam splendore verDorum, ut non
sum esse et Filium Dei, sed nesciebat ulrum esset illa, sed ipse laudetur. Ideo causam ostendens,
daturus aliis pdteslatem baptismi, an proprium qu:ire non in sapicntia verbi, addit, ul non evacae-
baptismum esset habiturus, et baplismi potestalem lur crux Chrisli, sicut pseudoapostoli, ne slirlti
recepturus. Sed hoc per Spirilum didicil, velut pcr viderehtur priidentibusraundi.iu sapienlia humana
colunihamdescendentemet manentem super Chri- Christum prsedicabant dtiplicilcr, scilicel eloqtien-
stum. Cnde ad ipsum dicilur : Super quem videris tiae studenles, et quse mundus stulta judicat. Evi-
Spirilumquasi columbammanentemet descendenlem, lanles verbum enini. Quasi dicat: Quis qusercret
hicest-qui baptizat (ibid.).Bapthavi autem. Quasi an evacuaretur crux Christi ? respondet: Utique.
dicat: Nonsolum illos praedictosbaptizaverim, sed Verbumenim, id est prsedkatio crucis stullilia qtti-
eliam baptizavi Stepkanmdomum, id est iliius ma- dem est, id est esse vidctur percuntibus, id esl sa-
tronae familiam quse non est de hac contentione. pientibus hujus mtindi, qiiorum sapienlia peril, et
Cwlerum, qnasi dicat : De his certus sum qupd falsa ostenditur, et inde ipsi damnandi sunt. Ideo-
baplizaverhneos. Cseterumnesciosi quemalium ve- que pro eo quod dcbebat dicere sapienlibus , dixit
strum, qui silde conlenliosis,baptizaverim.Nonenim. pereuntibus. His auiem. Quasi dicat, pereunlibus
Ratiehicostenditurcur tam paucosbaptizavi. Quasi B verbum crttcis stullitia est. Sed his qui salvi fmnt^
dicat: Ideo tam paucos baplizavi, quia non mtstf id esi nobis, scilicet credenlibtts, virlus Dei est, quia
j«e Clrislus baptizare,quocla minoribus fieripotesl, credentes in cruce Cliristi virlulcm Dei intelligunt,
i.e relardarelur a prsedicalione, de qua subdit, sed dum scimit quod occisus diabolum vicit, et homineni
evatujelizare.(10) Perfecle enim baplizare etiam liberavit. Vel, virtus Dei est, id est virtutem dat
niiiius docli possunt, perfecle aulem evangelizare credenlibus, per quam, cum res exigit, fiunt mira-
niullo diflicilioriset rarioris est operis. Ideo doctor cula.
geulium pluribus excellentior evangelizare se mis- VERS.19-22. — Scriptum esl enim: Perdam sa-
sum dicit, non baplizare. pientiamsapienlium, et prudentiamprudentiumrepro-
Hoc tamen necessilate 69 inslanle interdum babo. Vbi sapiens, ubi scriba, ubi inquisilor hujus
egit. Nonin sapienlia. Quasi dicat: Dico quod mi- swculi? Nonne stultam [ecit Deus sapientiamhitjv.s
sit me evangelizare, non utique,. in sapienlia verbi, mundi? Nam quia in Dei sapientia non cognovit
id est in sapientia philosophorum, quae dicitur sa- . tvundus per sapientiam Deum, placuit Dee per slul-
pienlia verbi, quia dicitur sapientia etsi non s-it. titiatn prwdicalionissaivos facere credcntes, quoniam
Yel ideo dicilur sapientia verhi, quia verbosos facit, Judwi signdpelunt, et Grmcisapientiamquwrunt.
ideo non misit me in japienlia verbi, ul non evacue- Scriptum est cnim, Quasi dicat: Ideo non niisit
turerux Christi. (11) Per illam enim sapienliasn me praedicare in sapienlia, quia prsedixerat quod
crux Clirisli, id est mors Christi evacuatur, et jm- eam non reciperet in praedicationeevangelica; sed
possibile secundum naturam judicatur, ul Deus perderet, et reprobaret de collegio praedicatoruiri
immortalis moreretur. Yel, evacuatur crux Christi, suorum, et hoc est quod ait: Scriplum esl enim in
si qiiomodo,vel bona natura, vcl alio aliquo niodo Abdia : Perdam sapientiam sapienlium ssectili, et
prseier eam credalur esse juslitia et vita aelerna. prudentiam prudentium reprobabo, id esl sapienliam
Acuie quippe videntur hsec dici, sed in «apicnlia mundanam, et prudentiam eliminabo. A praedicato-
verbi, qua evacuatur crux Christi. Non est ista ribus Evangelii, ut lales sapientes inter praedica-
sapieutia desursum descendens. Si ergo secundum tores non recipiam, et sic esl factum. Vbie&l enim
Scripturas sapiamus, non cogimur contra Chrisli sapiens, inler prsedicatores? inter quos si esse vo- .
gratiam dispittare, et ea dicere quibus demonslrare luerit, sapientiam illam abjicerc oporluit. Et nola
conemur naluram humanam, neque in parvulis quod primum ponil genus; deinde subdit species,
medico indigere, quia sana est, el in majoribus dicens: Vbi scriba ? ubi inquisilor hujus swculi!
sibi ad justiliam, si velint, posse sufficcre. (12) D ] Sapiens genus est utriusque, scilicet scribse et in«-
Quocirea non praesumitAposloius in sapientia verbi quisitoris. Scriba est qui etiam de moribus et ar-
prcedicare, sed. Scripturarum auctoritate contentus tibus prsecepta dat, Conquisitor est qui secrela na-
simpUcitali studet, potius quam luinori. Vel non turse rimalur. Tales enim recipit Deus inter prsedi^-
misit me ptaedicare in sapientia verbi, id est in calores, sed stultos fecit. Unde subdit: Noitue
lepore et ornatu verborum, quia prsedieatio Chri- slultam \ecil Deus sapientiam hujus mundi? Vel ila;
stiana non indiget pompa, et cultu sermonis ne Scriptumest enim. Quasidicat: Bene dico, pereun-
videatur esse ex versutia, et caUidilale bumanse tibus; sic enim Scriptum est, scilieet quod prode^
sapienlise non ex verilate.- [Ambrosius] Ibi enim ret, etreprobam faisamque faceret sapientiam hujus
composilio verborum quaeritnr, ubi teste Verilate niundi: et hoc est, perdam, id est irrilam faciam
ipsa se non commendatVeritas sicut in sapientia sapieritiamsapienlium. [August.] Nou ulique meam
mundana.. Qui ergo fidemCbristi verbis exornare in eis perdam, sed illam quaeest eorum quam sibj

(10) Atigustiims,contra Pelagium. (12) Augtist., contra Felicianum,

(11) Ambrosius, De nalura el gtalia.
1513 PETRl LOMBARBI 154*
arrogant. [Hier.] Non eniro vera sapientia, et vera A t Dei sapientia liberamur. Et sicut illa sapientia
prudentia perditur a Doinino, sed falsi nominis vocabatur; erat autera slultitia, sic isla, quaevoca-
scientia quam sibi thesaurizant lingua mendacii, et tur stultitia sapientia est. Ecce conlraria. Similia
deficiunt scrutantes scrutinia. Et prudentiam pru- vero sunt, quod per feminamdeceplos per feminam
dentium reprobabo, quam scilicet excogitavit ad liberavit, bomohomines,ii)oitalismorlales.[Ambro-
aliquid probandum.' Non ideo hoc dicit ut veritatis sius] Vel ita, dico, quod non cognovit mundus per
intelligenlia possit a Deo reprobari, sed quia eorum sapienliam suam,et hocfactum est in Dei sapientia,
prudentia reprobalur, qui in sua eruditione conli- et hoc fecit Deus alto consilio, sciUcetne superbi-
dunt. Ubi sapiens ? [Ambrosius, Haimo] Probatae, rent, et ut fides et salus cognoscatur esse ex Deo,
falsae scilicet scientiae, insultat Apostolus dicens: non ex sapienlia humana, quoniamet Judwi. Quasi
Ubi sapiens? tam de Judseis quam de gentibus, dicat: Non cognovit mundus per sapientiam Deum.
quasi nil valet. Et esl haec invectio in Judseos et ideo, quoniam Judaei, consueli ab antiquo, petunt
genliles, unde distincte de ulroque subdit:'Ubi signa potentise, npscientes humilitatem Dei, et
scriba de Jtidaeis? Ubi inquisitor hujus saeculi, id Grmci,id est gentiles, qumruntsapientiam, non ve-
est gentilis naluras rerum tantum inquirens ? Quasi ram, sed quae ingenio hominis sapientia videa^tuf,
dicat: Victa est eoruni sapientia, et slullilh facta. B
' scilicet ulrum quod praedicatur, natura patialur.
Nam scriba Judseorum, et legis doctores, etsi nil VERS.23-31. —Nos autem.prmdicamusChrislum
impossibile Deo credunl, tamen, quia in lege non cruciftxum, Judwis quidemscandalum, geniibus au-
adeo aperte habent, difllduntDei Filiuin esse mor- lem slultiliam, ipsis antem vocatis Judmis alque
tuum, et bujusmodi; genlilibus vero pro humana GrcecisChristum Dei virlutem et Dei sapienliam.
ralione stultitia est. Sednonnestultamfecitsapientiam Quia quod stultumest Dei, sapientiusest hominibus.
hujus mundi? Sapientiaesl hujusmundi, ubi infir- El quodinfirmumest Dei, fortius est hominibus.Vi-
mum et stultum Dei contemnitur, quse est secun- dete enimvecalionemvestram, fratres, quia nonmulii
dum raliones mundi, quseimpossibilejudicat quae sapientes secundumcarnem, non tnulli pbtentes, non
in naturis rerum non videt. Hanc -autem Deus mulli nobiles, sed qumstuita suril mundi elegit Deus
stultam fecit, possibile fore declarando atque ut confundatsapientes.Et infirma mundieiegil Deus
faciendo quodipsa impossibile judicat. Nam quia, ut confundatfortia; et ignobiliatfmndiet contempli-
quasi dicat: Vere sapienliam mundi stultam fecit bilia elegit Deus^et ea qum non sunt, ul ea quwsunt
Deus, quia per stullitiam salvat credenles; et hoc deslrueret, ut non glorielur omnis caro in conspectu
placuil ei facere, et hoc est quod ait: Nam placuit . ejus. Ex ipso autem vos estis in Christo Jesu, qui
Deo,e\ beneplacilo enim ejus est, salvos facere faclusest nobis sapientiaa Deo etjustitia, et sancli-
credenles,et hoc, per stultiliam prwdicalionis,id esl ficatio et redemptio,ut, quemadmodumscriplumest,
per prsedicalores imperitos in mundana sapientia, qui gloriatur, in Dominoglorietur.
qui stulti videbantur. Yel, per stulliliam pra:dica- Nos autetn, contra, prmdicamus, scilicet Chri-
tionis, id est per rem praedicatamquaestulla vide- .slum crucifixum, Judais quidem scandalum. Q lasi
lur, sicut est passio Christi, et mors, ubi est hu- dicat : Quod non esl Judaeis signum potenlise, ktd
mililas. [Ambrosius] Et cur hoc fecerit oslendit scandalum, quia irascunlur conlra prsedicatores
per id quod in serie praemisil, scilicet quia mundus rubore sceleris sui; genlibusautem stultiliam. Quasi
non cognovitDeum, per, id est propler, sapieniiam dicat : Hoc quod praedicamusvidelur gentibus stul-
suam, id est sapientes mundi noncognoveruntDeum titia, ita et vobis si de sapientibus eslis. Vel ila
propter sapienliam suam, ubi est superbia. (13) continet: Ideo videtur slultitia quod prsedicamus,
Non cognoverunt, dico, Judaei per sapientiam, id quoniam Judaeipetunt signa, et Graeci sapientiam
est per Filium incarnatum, qui cum in carne mani- . quserunl.Nosautem,coiilrafacimus,7©sciIicclprae-
festatus est Filius Dei, in hunc mundummissus est. . dicamus Christum Judseis quod scandalum est,
(U) Non igitur per locorum spatia veniendo, sed D gentibus autem slultilia; et tamen per istam stulti-
in carne mortali mortalibus apparendo, venisse a tiam salval Deus credentes, ut diclum est. Ipsis
Deo dicitur. Uluc ergo venit ubi erat, qtiia eral in autem, sic juhge : Dico quoniam pelunl signa Ju-
koc mundo, quia mundus per eum factus est, et dsei, et Grseci sapientiam. In crucifixione quam
mundus eum non cognovif(/oan. i). (15) Haecest praedicamusest magna virlus Dei, et magna sa-
lux quse in tenebris lucet, et tenebrae eam non pientia Dei. Quod videlur, vel apparet Judseis
eomprelienderunt (ibid.). Ut autem comprehende- atqne Graecis,non utique Omnibus,sed ipsis vocatis,
relur, ideo Verbum caro factum est (ibid.). (16) [August.] id est ipsis qui vocati sunt acivitam, non
Sicut enim curatio via est ad sahitatem, sic medi- communi vocatione, sed iUa qua praesciti vocan-
cina sapienlise Dei per hominis susceptionem no- tur. Illis enim apparet Christi passio virttis, et
slris est accommodata vulneribus, de quibusdam sapientia, ut scilicet salus sit ex Deo, non ex
contrariis crirans, el de quibusdam similibus. Ser- arbilrio Judaei,,velGraeci, et si reprobis alilervi-
pentis enim sapicnlia, idest astuiia, decepti sumus, detur. Ipsis ergo vocalis praedicarausChristum, id
(15) August., De Trinitate. (15) Id., De Trinitate.
(14; Id., super psal. xxxm. (16) Id., super Joannem.
 1545 COLLECTANEAIN EPIST. D. PAULI. — IN EP. I AD COR. 15<0
est crucifixum, scilicet Dei virlutem, et Dei sapien- A
JJ res vei5lri,qui tamen confundunt sapientes et fortes;
tiath; id est Christi crucifixionem, in qua apparet et vere sunt tales , quia non multi, de vocatoribus
virtus Dei, quod mortuus vicit mortem, id est dia- sunt; tetundum carnem sapientes, id est secundum
bolumet Judseum; et Dei sapientiam, qua callide sapienliam humanam; non mulli potentes, lala do-
diabolum decepit [Ambrosiusj. Vel, ipsis vocatis minatione; non mutli nobiles, generis claritudine.
pr&dieamus Cbristum, id est Chrisli fidem, vel Primo nulli tales fuerunt inter doctores Christiajiae
passionem, scilicet Dei viftutem, quod per fidiem fidei, quando duodecim apostoli sunt electi. Vel
eorum, et peccata remittuntur, et daemonespelluw- non multi dicit, non ait nulli, fprsan pro se qui
lur; et cum res exigit, miracula fiunt; et Dei sa- solus inter aposlolos saeculariumlilterarum peri-
pientiam, quia credentes in Chrislum crucifixum, tus, et terrenarum opum dives, Romanaedignitatis
intelligunt Chrislum esse Dei sapientiam. (17) parentela conspicuus fuil, qui tamen haec nihili
Christus enim sapientia Patris est, sicul virtus Pa- pendit, nec usus est eis. Sed quw slulta, etc Quasi
tris;"ipse est Yerbum Patris, et manus Patris, per dicat: Non sapientes elegil, sed potius, elegit Dem
quem tanquam manu et verbo Paler omnia fecit. qum stulla suntmundi, id est ignaros mundanaesa-
Unde : Opera manuumtuarum sunt Cwli (Hebr. i). pientise, ul confundat, id est ut faciat erubescere,
Et item: VerboDominicwlifirtiiatisunt (Psal. xxxn). B et ad insipientiam redigat sapientes. Et infirma
Quod ergo verbo, hoc manu; et quod manu, hoc mundi elegit Deus, id est impolentes, ut confundat
verbo fecit. fortid, ut Neronem. Et ignobiliamundi, et quod plus
Polest ergo sic accipi : Prseditaihus Chfisturil est, contemplibiliaelegit Deus , et ea quw non sunt,
esse Dei sapientiam, et Dei virtutem. Cave ne in- id est ignobiles et contemplibiles, qui nil essevide-
lelligas Filium dici sapientiam Dei tanquam ipse banlur, elegit Deus, ut destrtteret, id est vin-
solus sit intelligens, vel sapiens sibi, el Patri, et cendo humiliaret, ea qiiw sunt * id est quae
Spiritui sancto. (18) Si enim ibi solus Filius in- cum ex se nihil sint, tamen aliquid esse sibi vi-
*
telligitur sapiens, et sibi, et Palri, et Spiritui denum „-
saucto, ad illam reditur absurditalem, ut Paler, Ecce contra ordinationem,Dei faciunt aperte qui
nec sil sapiens de seipso, sed de Filio; nec sapien- sapientiam sseculi jaclant, cum Deus humilitalem
tia sapientiam genuerit, sed »ea sapientia dicatur, , proponat. [Ambrosius] Venit enim bumilis Deus
Pater sapiens esse, quam genuit. Ubi enini non est quaerere humiles non altos, qui; etsi primum ele-
inlelligentia, nec sapientia esse potest. Et ideo si gerit pauperes, indoctos, infirmos, non tamen re-
Pater non inleUigit ipse sibi, sed FiUus ihtelligit .>, Uquit sapientes, divites etnobiles; sedsieospri-
Patri, profecto FiUus Patrem sapientem facit; et mos eligeret, merito talium rerum viderentur sibi
si ho'c Deoesse quod sapere, et. ea illi essentia quae eligi, atque inflati de his rebus salulem humilitatis
sapientia, rion FiUus a Patrc quod verum est, sed a non reciperent, et ita esset in eis superbia qua
Filio potius Pater habet esscntiam qiiod falsissimum homo cecidit. Ideoque non elegit reges, vel sena-
est. Est ergo Deus Pater sapiens, ea quae ipse est tores, vel philosophos, vel oratores. Imo elegit
sua sapientia; et Filius sapientia Patris est sapiens, plebeios, pauperes , indoctos piscatores. Nisi fideli-
de sapientia quseest Pater de quo est genitus Fi- ter praeciederetpiscator, non humiliter sequeretur
lius. Sic et Pater est intelligens ea quae ipse est orator. Unde Nalhanael doctus non est in aposto-
sua inlelligenlia, FiUus auteni intelligentia Palris, lum electus. tlt autem humilitatis causa, haecesse
est intelligens de intelligentia quse est Patri, de facla inlelligantur, subdit : Vt non glorietur, etc
qua genitus est. Quia quod, eic. Quasi dicat : Yere Quasi dicat: Ideo infirmos elegit et non sapientes,
in crucifixione Christi est Dei virlus, et Dei sa- M non' glorielur omnis caro, id est ut nullus homo
pientia. Quia quod stultum esl Dei, id estquod sa- justus, vel injustus glorietur ex se, sed de Deo.
pientibus mundi videtur stultum de Deo, ut passio Quod ostenditur ibi: Qui gloriatur in Dominoglo-
et mors , sapienliusest hominibus, id est quam ho- D J rietur. Non glorietur de se, dico, in conspectuejus,
mines possunl videre vel esse. Et quodinfirmum est scilicet Dei, vel sui ipsius, id est si Deum conspi-
Dei, fortius est hominibus. [Ambrosius] Sine dubio cit, vel se attendat. Ex ipso aulem. [August.]
coelesliavincunt terrestria, et ideo infirmum Dei Quasidicat: Tales elegit Deus, sed tamen vos estis
non vere est infirmum, sedvidetur, quia infirmitas in Christo Jesu, id est in iide Christi. Et hoc, ex
Christi magi.a victoria est; cum enim victus esfr, ipso, id est per ipsum Christum, non per nos. Vel
vicit mortem quam nemo gigas evasil. Videteenitn. ita junge: dico ut non glorietur aliquis ex se, sed
Quasi dicat: Yere stultum et infirmum Dei, sapien- tamen est alia bona gloria, scilicet quod, ex ipso vos
tius et fortius est hominibus, qriod in vobis po- estis in Chrislo Jesu, qui Christus factus est nobis
testis experiri. Videte enim vocalionem veslram, o sapientia a Deo, id est illriminans vos ad verita-
[ratres, id est per quos vocati estis. Insipientes tem. (19) Ideo autem dicitur, factus estnobis sapieri-
enim et infirmi vos vocaverunt, inter stulta et in- tia, quia lemporaliter, id est ex aliquo tempore nos
firma mundi annumerati sunl. Tales sunt vocato- ad illum convertimur, ut cum illo maneamus in
(17) Ambros., inpsal. xvm. (19i August., inlib. De Trin
(18) Aug;, DeTrin.
PATROL.CXCI. 49
 im PETRI LOMBARDI 15*8
Dgifiiiutn,et ipsa sapicnlia caro facla est, et habi- A Nil judicavi me scire inter vos nisi Jesum Christum,
tavit in nobis, et hoc facit, id-est taos illuminat, et hunc crucifixum. In crucifixo enim dicitur, quia
quia factus est nobis jitstilia, id est quia prius ju- vetus homo crucifixus est, ut ultra non serviamus
stificat nes bona operatione. Justitia enim quse vi- peccato (Rom. vi). Non ergo ita accipiendum est
vifia seipsa, procul dubio Deus est, atque incom- quod hic dicit Apostolus tanquam ea tanttim dixe-
iButabiliter vivit. Sicut aulem cum sit in se vita, rit quse sunt credenda de Chrislo, sed eliam quse
ellam nobis fit vita, cum ejus efficimurparticipes : observanda in vita, et 71 moribus ei accedit qui
ita cum iu se sit justitia, eliam nobis fit justitia, accedit ad compaginemcorporis. Et ego, etc [Au-
cuin ei cohserendojuste vivamus, et.per boc est ipse gustinus] Qtiasi dicat: Humilis fuit prsedicaiiomea
nobis justilia, quiaprius est sanctificatio,idest qu5a apud vos, humilis eliam et persona. Quod ita
prius in baptisrno niundat nos. Et hoc ideo, quia ait, et ego fui apud vosin infirmitate, id est in tri-
prius est faclus nobis redemplio,id est quia prius bulatione, et limore animi, id est anxio animo; et
redeuiit nos patiendo. Et hoc totum ideo sic factum tremore multo corporis :• Et sertno meus, qui pri-
est ut nullus glorietur nisi de bonis Dei, quemad- vatim fiebat, et prmdicaliomea, quse fiebatin com-
modumscriptum est in Jeremia : Qui gloriaiur, in " muni, non fuit in persuasibilibusverbishumanwsa-
Dominoghrietur. In Jeremia tainen sic habelur : In pientim.Quia etsi persuasibilia fuerint verba meaj
hoc glorielur qui gloriatur scire, et nosse tne, quia non tamen per humanam sapientiam, ui verba pseri-
ego Dominus(Jer. x). doapostolorum. Sed folt in ostentione spirilus ei
CAPCT.II. virlutis, id est in sermone et prsedicalione mea
VERS.1-8. — Elego cumvenissetnad vos,fralres, ostendi nic habere Spiritum sanctum, et virtutein
veninon in sublimitatesermonisautsapientiw, annun- inmiraculis faciendis.
tians vobisleslimonium Chrisli. Non enim judicavi Ideo ita feci, ut ftdes vestra non sit, id est non
tiie scire aliquid inter vos, nisi Jesum Chrisium, et esse intelligalur, in sapieniia hominum, sed invir-
hunc crucifixum. Et ego in infirmitate, el timore, et tute Dei, id est ut fides vestra non attribuatur ho-
tremoremulto fiii apud vos; et sermo meus, el prwdi- mini, sed Deo. Sapienliam autem. Quasi dical : In-
calio mea, non in persuasibilibushumanw sapienlim ter vos incapaces simpliciler locuti sumus, sapien-
verbis, sed in oslensionespiritus et virtulis, ut fides tiam autem, quse est de secretis Dei, loquimur inter
vestra non sit in sapientia hominum, sed in virtute perfeclos.Hic dicit non perfectos cognitores et do-
Dei. Sapientiamautem loquimurinter perfectos,sa- ctores, quibus opus non est doceri, sed auditores
. pientiamveronon hujus swculi, nequeprincipumhu- C { j'am capaces. Quam sapientiam? nonvero sapieniiam
pis swculi, qui destruuniur, sed loquimur Dei sa- kujusswculi, quaehumanisrationibiis nititur; neque,
pientiamin myslerio, qumabscondila est,quamprm- sapientiam principum hujus swculi, id est maligno-
deslinavitDeusante swculain gloriamnoslram, quam rum spirituum, vel philosophorum, qui principes
nemo principum hujus smculi cognovit. Si enim co- mundi videbantur, qui destruuniur, id est quorum
gnovissent, nunquam Dominum gloriw crucifixis- sapienlia destruitur. Sed loquimur Dei sapientiam,
sent, id est Christum, in quo ostensa Dei est sapienlia
Ei ego cum venissemad vos. Quasi dicat : Sicut de redemptionehominum.Loquimur, dico, inmyste-
et alii non sapientes electi sunt ad apostolatum, rio, id est exponendo mysteria Veteris Teslamenti,
ita et, id est etiam ego, qui eram sapiens, fui quasi in quibus Christus significatur, ut in hostia Abel,
non essem sapiens, cum venissem ad vos , o fra- vel Abrahae. [Anibrosius] Qum, sapientia Dei, ab-
ires, quia veni ad vos non in subtimitate sermonis, sconditaesl, ut nesciant pseudoquia non in verbis,
secundum logicam, scilicet ut logicis ralionibus sed in virtute est; non humana ratione comprehen-
ulerer; aut in sublimitaie sapientiw,secundum phy- sibilis, sed spirilus efficaciacredibilis. Quam sapien-
sicam, ut pbysicis ralionibus illud confirmarem, tiam Deus prwdeslinavil, id est prseparavit, ante
quaeduo in pseudo laudatis contraDeum; sedveni, D 1 swcula, id est ante quam mundus esset, i« gloriam
annunliansvobisteslimoniitmChristi, id est ea quae noslram, scilicet apostolorum, qui eam praedica-
de Christo testati sunt prophetse.Non enimjudicavi. mus. Vel in gloriamnostram, scilicet omniumcre-
Quasi dical : Verenon per illam sublimitatem veni, denlium, ut scilicet omnes per eanl, seternamglo-
quia nec etiam per eam qusede Deo est, et hoc cx riam consequamur. Quam nemo. Quasi dicat: Bene
judicio mentis feci. Judicavienim me non scire ali- dico abscondita est, quia ipsa est sapientia, quam
. quid intervos, minus capaces, nisi Jesum Christum, nemo principttm hujus swculi, id est dsemonum,
et hunc crucifixum, id est nisi hoc quod Christus vel philosophorum, vel doctorum in lege, cognovit.
esi rector et salvator nosler. (20) Et hoc per crtt- Quod inde apparet : Enim, id est quia si cognovis-
cifixionem.El sciendum quod Christum praedicat sent dsemonessapientiam Dei, de redemptione bu-
non solum qui fidem astruit, sed etiam qui mores mani generis per Chrisli mortem implendam, nun-
quibus in eo vivitur inslruit. IIoc inlelligi potest, quain crucifixissentDominumglorim, id estnon sug-
etiam in eo quod commemoratApostolus, cum ait: gessissentcrucifigi, quia non suggereret eum dia-

(20) August., De fideet opere.

 1549 COLLECTANEAIN EPIST. D. PAULI. — 1N EP. I AD COR. 1550
tolus crucifigi, per quem jus suum se perdere sci- A ponet animam suam; ecce habes opus auctoritalis,
ret. Vel de Judaiis potest accipi, quorum quidam et ut jreneraliter concludam, quoties in carne
cognoverunt-Christum; alii vero non cognoverunt. Christus aliquid patitur, opus auctoris est, quia
De ignorantibus dicit Petrus : Scio, fratres, quia enim potestate sua non alio cogente perpetilur. Ipse
per ignoranliam id gessistis (Act. m). Isli non co- auctor est operis. Non ergo ad Mariam locali motu
gnoscebant illumesse qui in lege promissus erat eis. verbi divinitatis veriit, sed ineffabili potentise suse
Majoresvero , ut principes sacerdotum, Scribseet plenitudine non privata; nec dimisit Patrem Chri-
Pharisaei cognoverunt ipsum esse qui in lege pro- stus cum venit in Yirginem. Ubique totus, ubique
niissus erat; sed Deum esse, vel Filium Dei nescie- perfeclus. Uno igitur eodemque tempore totus erat
rdnt. Et ideo de utrisque sic potest accipi : si co- in inferno, totus in ccelo, vere mortuus, vere vivus,
gnovissent, vel minores illum esse Messiamin lege in quo et mortem susceptio mortalitatis excepit, et
promissum, vel majores illum Deum esse, vcl Dei vitam divinitas non perdidit. Mortem igitur D<i
FiUum,nunquamDominumgloriaecrucifixissenti,(21) Filius, et in anima non pertulit, et in niaj'estale
Non enim hoc facerenl, si Deum esse scirent. Si non sensit, sed tantum participatione infirmitalis
enim daemonesDeum faclum hominem non intel- rex gloriaecrucifixus est.
lexeruntj quanlo magis homines? Non igitur illum ** ^ YERS^9-13. -- Sicut scriptum est :
Quod oculus
alitef scierunt daemones, quam scierunt principes. non vidit, nec auris audivil, nec in cor hominis
Sciebant enim ipsum esse qui promissus eral in ascendit, qum prmparavit Deushis qui diligunt ilium.
lege, non lamen myslerium ejus quod Fijius Dei Nobis aulem revelavitDeus per Spiritum suum. Spi-
erat, et ab aeterno; neque sciebant sacramenlum ritus enim^omnia scrulalur, eliam profunda Dei.
ipcarnationis, passionis et redemplionis. , Quis enim hominumscit qum sunt hominis, nisi spi-
Quod ergo in Evangelio clamant dsemones: Quid ritus hominis, qui in ipso est ? Ita et qum Dei sunt
nobiset libi, JesuFili Dei (Marc.s) ? magis ex suspicio- nemocbgnovit, nisi Spiritus Dei. Nos autem non spi-
ne quamex cognitione dixisse credendi sunt. Vel, si rilum hujus tnundi accepimus, sed spiritum qui ex
cognovissenl,ita quodmenti eorum benesederet,nun- Deo est, ut sciamus quw a Deo donata sunt nobis,
quam Dominumglorisecrucifixissent. Notaquod ait, qum et loquimur non in doctis humanmsapientiwver-
Dominum glorisecrucifixerunt. (22) Ex forma enim bis, sed in doctrina Spiritus, spirilualibusspiritualia
servi crucifixusest, et lamea Dominusglorisecrucill- comparantes.
xus est.Taliscnim erat illasusccptio quaeDeumhomi- Sicut, etc [August.] Quasi dicat : Dico si cogno-
nem faceret, et hominemDeum. Quid tanien propler „ vissent, non crucifixissent, sed non
r cognoverunt,
quid, et secundum quid diealuf prudens, et dili- sicut scriptum est in Isaia, ubi hoc est
scriptum :
gens, et pius leclor intelligat. Nam eece dicimus Quod oculus corporis hon vidit, quia non est color;
quia secundum in quod Deus est, glorificat suos; nec auris audivit, quia non est sonus; nec in cor
securidum hoc, scilicet quod Dominus gloriae est, hominis ascendit, quia non esl homo, id est carna-
et lamen Domjnusglorise crucifixus est, quia recle lis, scd spiritus, id est spiritualis
qui novit. Et est
dicilur Deus crucifixus, non ex virtute divinitatis, sensus: Oculus non vidit, etc. id est visu
corporeo,
sed ex infirmitate carnis. Una enim persona est vel audilu non potest cognosci, nec ej'us hominis
Christus, Deuset homo. Ideo dicitur : nemo ascen- ratione qui non est spiritus. Non enim cognoscitur
dit in cmlumnisiqui de cmlodescendil(Joan. m) (23). hocratione ej"usqui carnalis est, non spiritualis,"Vel,
Si ergo altendas dislinctionem substantiarum, Fi- non ascendit in cor hominis, quia non est aUquidler-
lius Dei descendit, et filius hominis crucifixus est; renum. [Ambrosius] Quod enim in cor hominis
si aulem unitatem personse,el fllius hominis descen- ascendit, infra cor hominis est. Ideo in cor hominis
dit, et Filius Dei crucifixus est. Propter hanc au- ascendit, quia supra illud est cor quo ascendit.
lera unitalem personse, non solum filiuui hoiriinis Quod enim ascendit in cor hominis de imo est ad
descendissede coelo, sed etiam dixit essc in coeloE D hominem; quo auteni ascendit cor hominis, sursura
cum loqueretur in terra. Absit ut sic Christus sen- esl ab homine. Infra ergo cor hominis' est quod- in
serit morlem, ut quantuM in se est vita, vitam per- cor.ascendit; supra cor est aeternum, ad quod cor
diderit. (24) Si enim hoc ita esset, vitaefons aruis- ascendit, et hoc esl quod Deus reservaKbonis. Unde
set._Sensit igitur mortem participalione humani subdit: Qum prmparavilDeus. Vel, non ascendil in
affectus, quem sponte susceperal; non naturae suse cor hominis, id est alicujus carnalis. Tunc res di-
perdidit potentiam, per quam cuncta vivificat. Sic citur ascendere in cor, cum bene intellecta pjacet.
in sepulcro carnem suatn commoriendo non dese- Quaeprseparavit. Quasi dical: Non vidit oculus ,
ruit, sicutinutero virginis cum nascendo formavit. nec audivit auris, scilicet ea quse Deus praeparavit,
Morluusesl ergo non discedenle vita, sicut passus in prsemiumhis qui diligunl illum. Hsecest sapien-
esl non pereunte polenlia. Nemo aufert animam tia Dei, id est Christus qui diligentibus Deum in
ejus ab eo, quia potestalem babet ponendi, et po- prsemium pw?paratus est, quem nemo principum
testatem sumendi. Ecce habes auctorem operis, cognovit. Nobis autem. Quasi dicat: Illi non nove-
(21) Aug., in lib. Qufesl. Nov. el Vet. Test. (25) Id., coiilra Maximinum.
(22),id., inlib. De Trinitate. (24) Id.s conlra Felicianum.
4551 . ''._'' PETRI LOMBARDI 1552
runt, sed nobis «piritibus, non horoinibus, id est A tum qui hominis dicitur accepimus; sed aliud est
spiritualibus, non carnalibus, quod pseudo non quod accepimus ut essemus;, aliud quod accepimus
sunt, revelavilDeusquaeprseparavit diligentibus se. ut sancti essemus. Spirilus autem hominis in Scri±
Intelligimus enim Deum prseparatum bonis in prae- ptufis accipitur ipsa anima, vel ipsius animsepo~
mium. Revelavit, dico, et hoc per Spiritum san- tentia rationalis. Dedit enim nobis naluram ut es-
clum. Nota quod in Isaia ita habetur : Oculus non semus, animam ut viveremus, mentem ut intellige-
vidit, Deus, absque le , quw prmparasti diligentibus femus. Vt sciamus. Quasi dicat : Ad hoc accepi-
te (Isa. LXIV).Quod pene idem est in sensu cum eo mus spiritum, ut per eum sciamus qum a Deodonata
quod Aposlolus posuit, et sicut ibi dicitur absqite sunt nobis. (27) Inde ergn probatur quod Spiritum
te, ita et hic bene addit Apostolus nobis, revelavit Dei accepimus, quia hoc scimus quod utique scire
Deusper Spiritumsuum. expedit, quia sine hac scientia nemo bealus est.
Et bene per eum. Spirilus enim scrutatur omnia, Mulli quippe habent dona Dei, et nescientes a quo
et id est etiam profunda Dei, ut de essenlia Dei. habeant, impia vanitate jactantur. Nemo autem de
Scrutari aulem dicitur Spiritus Dei omnia, non uti- donis Dei beatus est, qui danti est ingratus. UndeS
que ut quod nescit inveniat, sed quia nihil relinquit in Evangelio, qui habet dabilur ei (Luc. vm).. [Au-
oimrinoquod nesciat. [Augustinus] Yel ideo dicit, B guslinus] Plene enim habere, est scire unde ha-
quod Spiritus Dei scrutatur pmnia, quia scrutari te beas ; non habere autem, nescire unde habeas. Qui
facit. Quod.enira dono ipsius lu facis, ille facere ergo non habet, id est nescit unde habeat id quod
dicitur, quia sine illo tu non faceres* Quis enim. habet, auferetur ab eo. Qum el loquimur. Quasi di-
Quasi dicat: Yere Spiritus Dei, et non alius scit eat : Scimus qusea Deo donata sunt nobis. Quae'
omnia quse Dei sunt. Quod a minori oslenditur. et loquimur ; illi, scilicet pseudo, alia loquuntur;
Quis enim hominumscit ea quw sunt hominis alicu- [Hieronymus] Loquimur dico, non in verbis hu-
jus, id est voluntates et secreta, ntstjspiriius, id est manw sapientiwdoctis, ratione vel ornatu; Malebat
animus, hominis ipsius, et non alterius, qui in ipso enim illa ostendere sola puritate veritatis, quam
est? [Ambrosius.] eloquii linctione fttcare. Sed in declrina Spiritus
Manifestumest enim cogitationes noslras a nullo sanctl, quia Spiritus sanctus interius docet audito-
sciri, nisi ab animo nostro , qucm spiritum dicit res; Ioquimur, dico, ita moderanter omnia scilicet
Apostolus. Ita ei qum Dei sunt, scilicet occulta et comparanles,id est tradentes, spiritualia spiriliiali-
secrela Dei, nemo cognovif,qui adhuc sit homo, id bus, quod, vos, Corinthii, non estis,- el ideo culpa
est carnalis, ntst Spirilus Dei, id est Spiritus san- „ vestra, ct non noslra, quod majora non diximus
ctus, et illi quos cognoscerefacit. Unde subdit: Nos vobis.
J%autem. Quasi dicat : Spiritus fiei novit. Nos YERS.14-16. — Animalis autem homo non per-
auiem accepimuseuni, non utique accepimus spiri- cipil ea quw sunt Spiritus Dei; stultitia enimest illi,
tum hujus mundi, [Augustinus] id est spiritum et non potest intetligere, quia spiritualiter examina-
pythonicum, qui solet conjecturis quse mundi sunt- tur. Spirilualis autem judical omnia*el ipse a ne-
divinare, qui per Sibyllam locutus est, qui per ve- tninejudicatur, sicul scriptumest:Quis enim cogno-
risimilia ssepefallilur, et fallit. Yel, non accepimus vit sensum Domini, aul quis instruxit eum? Nos
spiritum huj'us mundi, id est spiritum elationis, autem sensumChrisli habemus.
quo doceamur sapientiam mundi, sed accepimus Animalis autem homo. Quasi dicat: Nos scimus
spiritum qui ex Deo est. (2S) Spiritus ergo Dei, quse donata sunt nobis, sed animalis homo, ut
spirilus charitatis est; spiritus hujus mundi, ela- pseudo sunt, non percipit ea qum sunt Spiritus Dei,
tionis est. Non vos moveat quod tanlum Spirilus ut parlum Virginis, et tesurrectionem. [Augusli-
sanetus hic nominalur, et soltts scire dicitur quse nus} Nil enim aeslimatposse fieri, misi' quod novit
Dei sunt. Ab hac enim scienlia non excluditur Pa- quomodo fiat. (28) Homo autem dicilur animal,
ler, vel Filius; sicut ab eo quod Pater el Christus D vel vita, vel animi sensu. Yita animalis dicitur
dicilur solus et verus Deus, non excludilur Spiritu* quaefertur dissoluta lascivia animsesnaequam in-
sanclus, cum dicilur : Hwc esi autem vita wterna, tra naturalis ordinis metas spiritus.rector non con-
nt cognoseantte solum verum Deum,et quemmisi- tinet, eo quod ipse Deo se regendum non subj'icit.
sti Jesum Christum (Joan. XVII). (26) Attende Animi vero sensu dicitur animalis, qui de Deo
etiam quod ait, accepimus Spiritum Dei. Spirilus juxta corporum pharilasiam, vel Iegis Utteram, vel
utique, sciUcet Patris et Filii est, nec non et no- ralionem pbilosophicamjudicat. Quare autem ani-
ster. Quod enim datum est, et ad eum qui dedit malis ea quaeDei sunt non percipit, subdit, stttlti-
refertur, et ad eos quibus dedit. ltaque Spiritus lia enim esl illi, seeundum humanum sensum, et
sanctus, non tanlum Patris et Filii qui dederunt; ideo non polest intelligerespiritualia. Et vere ani-
sed etiam nosler dicilur qui accepimus; et non est malis non potestintelligere spiritualia, quia exami-
ille spiritus noster quo sumus, quia ipse spiritus nalur, id esi examinalio, et comprobatio fit illorum
est hominis qui in ipso est, et ipsum lamen spiri- spiritualium tantum, spiritualiier, id cst a spiri-
(25) Aug. contra Maximinum. (27) Id., De sanct. viduit.
(26) ld.,DeTrin. (28) Aug. in lib. LXXXIIIQuaest,
1553 COLLECTANEAIN EPIST. D. PAULI. — 1N EP. I AD COR. I£Si
tuaU. Eti impersonaliter legitur, examinatur. Yel.A quare? quia nondum poteralis capere. Ecce secun-
ita, vere animalis non intelligit spiritualia, quia dum hoc ostenditur qriod Apostolus illis lanquain.
spirilualiter, id est per spiritualia tanlum, exami- incapacibus minora, nori alliora prsedicavit.Yel ita,
natur animalis, id est probatur quori animalis est, non potui vobis loqui quasi spiritualibus, etc^ [Au-
qtiia audita improbat, et non ob aiiud ei propo- gustinus] Est quseslioutrum spirituales homines.
nuntur nisi ut exarainetur. Spiritualis auteth. Quasi habeant aliquid in doctrina quod carnalibus ta-
dicat : Animalis non potest intelligere, spiritualis ceant, et spirilualibus dicanl. Quod uliqtie videtur.
autem judicat, id est intelligit et discernit, om" ex his verbis Apostoli. Dominus cliam ait,\Multa
taa, rion quidcm quae continet divina scienlia , habeo vobis dicere, sed non poteslis porlare modo^
sed quae ad justitiam et vilam sufficiunt, scilicet (Joan. xvi). Seeundum quam intelligentiam hsec:
omnia judicanda. [Auguslinus] Spiritualis aulem verba Apostolisupra exposuimus, sed est alius in-
est bomo vita vel scientia; spiritualis est vita, qui tellectus in his non negligendus. (29) Scire eniin
spirilum Domiui habens rectorem, animam regit; debet charitas veslra quod nulla videlur riecessita=,
scienlia vero spiritualis est, qui elsi ex parte et ut aliqua.secreta doctrinaetaceanlur fidelibus pai-
per speculum videt, tamen de Deo secundum vulis, seorsum dicenda majoribus, id est intelli-
imaginescorporum, vel legis litteram, vel huma-.;" gentioribus, cum eadem prsedicaretAposlolusspi-
nam pbilosophiamnon sapit, sed Spiritui DeiDeus ritualibus et carnalibus, quique pro modo suo ca-
suhjectus, certissime ac fideliler, judicat omnia, piebant illi, ul parvtili, isti ut majores, iUi ut la-
cerla fide o.ccullorumnon palenli cognilione. Et ctis alimentum, isti ut cibi solidamentum, guia et-
ipse a nemine,scilicet a nullo homine animali, ju- si non audivit amplius, tamen intelligilur ampiius.
dicctur, id est intelligitur, ulrum bene an male in- Non enim sequaliter niente percipitur, etiam quod
lelligat. Yel, a nemine judicatur, id est reprehen- in fide pariter ab utrisque reeipitur. Ideo Aposto-
ditur, et hoc probat dicens : Quis enim animalis lus ait: Non potui vobis loqui quasi spiritualibus,
novit, id est cognovitsensum Domini, qui haec fe- sedquasi carnalibus, idest non potestisacciperequod
cit, per quem sapientia mundi stulta est, et ej'us dicebam, quasi spirituales, sed quasi carnales. (50).
sensum nos habemus, et ideo non possunt non Et tanquam parvulis hi Christo lac dedi vobis po-
ilU vestri judicare, ut solenl. Autquisinslruxit eum, tum, non escam, id.iest quod prsedicavivobis, fuit
Ut dicat quid hoc fecisti sic ? Quasi dicat, nullus. Si vobisquasi lactis potus, non soliduscibus.Sicutenim
autem non possunt cognoscere sensum Domini, crux Cbristi, aliis slullilia, aliis scaridalum,vocatis
ergo nec nostrum, quia nos qui jam ultra homines (-, ( autemsanctis estvirtusDei et sapientia, ila idemaliis
sumus, unus spiritus cum Deo, habemus sensum estlac, aliis est cibus, s.ecundum quod capacitas
Christi, fidecerta tenentes ea quaeCbristi sunt. eorum plus vel minus capit, ul lri qui dicunt, ego
CAPUT III. sum illius, vel ilUus, aliter acceperurit de crucifixo,
YERS.1-8. — Et ego.-fralres, nqn potui vobislo- quam ille qui dixit : Jlfi/it absit gloriari ttisi in
qui quasi spirilualibus, sed quasi carnalibus. Tan- cruceDomini nostri Jesti Chrisli (Gal. vi). Eadem
quam parvulisin Christo, lac vobispolum dedi, non simul audiunt spirituales et carnales , et quique
escam, nondumenim poleratis, sed nec nunc quidem pro suo modo capiunt; nec necesse est ut aliqua,
potestis. Adhuc enim carnales eslis. Cum enimsit secreta taceantur parvulis, dicenda perfeetis. Idec-
inter vos zelus et contentio, nonnecarnales estis, et que dicit Apostolus, non potui vobis loqui, qriasi
secundumhominem amkulatis ? Cum enim quis di- spiritualibus, etc; quod est dicere, non potuislis
cat : Ego quidem sum Pauli; alius autem: Ego quod dicebam inlelligere, ut spirituales, sed ut
Apollo. Nonne homiim estis? Quid igitur est carnales. Si enim spirituales essent, non dicerent:
Apollo? Quid vero Paulus? Ministri ejus cui credi- Ego sum Pauli. Nondum enim, Quasi dicat: Bene
distis. Et unicuiquesicut Dominusdedit: Ego plan- dixi tanquamparvulis, quia nondum, quandiu vobis-
tavi; Apollorigavit, sed Deus nunc ineremenlumde- D ] cum eram, poteralis capere escam, ut spirituales,
dit. Itdque neque qui plantat est aliquid, nequequi 73nondum quidem poteslis escam recipere, etsi
rigal, sed qui incremenlum dat Deus. Qui planlat ab illis edocti sitis, scilicel a pseudo. Adhuc enitn
autemet qui rjgat unum sunt. estis carnales. [Ambrosius] Arguit eos hic valde
Et ego fratres. Quasi dical : Dico quod sensum qui querebantur se dudum non audisse spiritualia,
Christi habemus, et tamen, p fratres, ego, qui pos-, cum adhuc indigni essent audire. Carnales,autem
sem, non polui, id est non debui, loqui vobis.quasi iidem suntquiet animales; cafnales a carne, ani-
spiritualibus, id est sicut spleo spiritualibus.loqui, males ab animadicuntur. Cumenimsit. Quasi dicat:
sed quasi carnalibus. Et hoc tarn diligcnter feci, Yere estis carnales.Cum enim sit inter vos zelus, \a
quia dedivobvspotum lac, id est facilem doetrinam est invidia de baptistis, et conlentio,in verbis, nonne
et dulcem et nutrientem, tanquam parvulus in carnales estis, eo quod ab homine aliquid putatis
Ghristo, id est in cognitione Christi, now escam esse?' Et nonne sectindumhbminemambulatis? id
dedi vobis, id est non altiora praedicayi vobis; est in pejus.proficitis? ulique. Cumenim quis. Ecce

(29) Augustinus,super Joanuem. (3.0)Id.., super Joannem.

1555 :.'.. PETRI LOMBARDI 1556
expositio zeli, et contentionis. Quasi dicat: Nonne A i quia qui colit nos, habitat in nobis; et Ita idem est
secundum hominem ambulatis, cum enim quis ager, el sedificium,quod non est in rebus visibili-
(1cat : Ego quidem sum Pauli; alius aulem': Ego bus. Apostoli etiam possunt dici agricolse; agricola
Apcllo? non esl hoc peccatum minus a gentilitate. enim est qui plantat et qui rigat; sed quoniam nec
Ronne homines eslis? id est carnales ut sperantes boc de suo habent, sed sicut Deusdivisit unicuique,
in Deo suntdii? Et quandoquidem in his gloria- rectius ipse dicitur agricola. Apos oli vero operarii
mini, quid igitur est Apollo?quid vero eliam P-aulus, ipsius agricolse: et hoc ip>um ub ipso.impertitis
qtii major est? Stinlne ipsi gratise qttae in sacra- viribus, et donala gratia. Homo cnim agricola vi-
inentis dalur auctores? non utique, sed tantummodo neam colit, et caetera adhibet quse pertinent ad
ministri Dei cui credidistis. Quasi dicat : Non sunt agricolarum diligentiam, incrementum vero dare
Deus qui det, sed sunt ministri per quos det; nec sacramentis non potest, formare fruclus non potest.
magis per melioresdatin baptismo, quam per minus Deus autem qui omnia potest, proprie agricola est.
bonos. Et ideo in Deo gloriandum est, non in eis. Nola quod nos colimus Beum, et Deus cplit nos;
Ministri sunt, dico, et hoc-non faciunt uno eodera- sed non sic colimus Deum ut inde nielior fiat.
que modo, sed sicut Dominus dedit unicuique, id Colimusenim adorandoeum, nonorando; ille autem
est sicut divisit officia singulis. Nam ego Paultis B 1 sic colit nos, quod meliores nos reddit, secundum
planlavi, id est praedicatione ad fidem converti; graliam. Quasi dical: Dei agricultura et sedificalio
Apollorigavil baplismo; sed Deus, nonnos, incre- vos estis, quibus ego posui praedicationefundamen-
menlum dedit muneris. Et-qiiia Deus tantum dat tum, id esl fidem Christi, non aliam, sed quaeper
incrementum ex se, itaquenequequi plantat est ali- dilectionem operatur. Posui, dico, ul architeclus,
quid, dando ex se; nequequi rigat, sed-Deus solus id est princeps aedificii, sapiens, id est discretione
qui dat intrinsecus incrementum. Qui autem. Quasi ulens; et hoc secundumgratiam qum data est milti,
dicat: Plantat Paulus, Apollorigat; qui autem plan- id est per apostolatum mihi gratis datum. Quasi
tal, et qui rigat, unuin sunt, id est indifferentes. dicat: Nona mehoc habui. Ego posuifundamentum;
Extrinsecus eiiim tantum operantur. Nisi ergo re- alius autem, super hoc fundamentum mdificat,
velet illequi intusest, quid prodest quod faciunt? bona opera, quod utique non uno modp lit; sed
Frusfra quidem operarius omnia moliretur extrin- unusqttisqaevideatquomodo,id est cuj"usmodiopera,
secus, nisi Creator inlrinsecus lalenter operaretur. supermdificct. De supersedificalione videndum est
Ideo ait, unum sunt, sieut genere naturae, ita mini- lantuni: (52) Fundameniumenim aliud nemo polest
sterii ratione. [Augustinusl Hoc ideo dicit, quia ponere, ad quod videntur niti pseudo, prmler id
'"
posset videri quod et si nihil dant ex se, lamen Deus quod positum esl a me, qui est Chr.isius Jesus, i&
magis per hunc, qtiam per illum dari. esl Christi fides, scilicet quseper dileelionem ope-
VERS.8-15. — Vnusquisqueautein propriam tner- ratur, per quam Christus habitat in cordibus : alia
cedem accipiet secundum suum laborem. Dei enim non est fundamenlum. Hsecautem neminem sinit
sumus adjutores. Dei agricullura estis, Dei mdificaii» perire. Fidcs enim Christianae gratiae, id est qtiae
cslis. Secundumgratiam.Dei qum data est milti, ut per dileclioiiem operatur, posila in fundamcnto
sapiens architeclus fundamenlumposui; alius autem neminemperire permittit. Si quis autem. Quasidicat:
superwdificat. Vnusquisqueautem videat quomodo Fundanientum nemo potest niutare, sed de super-
supermdificet.Fundamenlumenimaliud nemo potesl aedificationevideiidumest, quia raanifestuni erit
ponere,prmter id quod positumest, quod est Chrislus cujusque opus, et hoc est quod ait : (55) Si quit
Jesus. Si quis autem supermdificatsupra fundamen- auletnsupra fundamenium hoc supermdificat avrum
tum hoc, aurum, argenlutn, lapides preiiosos, ligna, cl argenlum, lapides preiiosos,lignum,fenum,siipu-
[enum, stipulam; uniuscujusque opus munifeslum lam, uniuscujusque opus manifeslujnerit. Quod ita
tril. inlelUgendumquidam putant, ut illi videantur su-
Vnusquisqueaulem. Quasi dicat : In dando noni rj persedificaresuper hoc fundaraentum, aurum argen-
differunt, sed in labore et mercede, ethocest quod titm, lapides praetiosos,qui fidei quaeest in Chrislo
ait: Vnusquisqueaulem propriam mercedemaccipiet: Jesu bona opera adjiciunt, illi auteip, ligna, fenum,
secundum suum laborem, forinsecus minislrandi. slipulam, qui cum eamdem fidem babeant, male
Bene dixi, mercedero. Sutnus enim adjutores Dei, operantur. Unde arbilrantur per quasdam poenas
in colendo agro Dominico, non depravatores, ut; ignis posse purgari ad salutem percipiendam nierito
quidam aiunt. Et si ergo non damus incrementum, fundamenti. [Augustinus] Hoc si ita est,_falsaergo
impendimus tamen aliquodadjumentum. Quod inde: erunt illa quae obseuritatem ambigitilalemque nou
patet, quod vos estis Dei agricultura, dum exstir- habent, scilicet: Si omnemhabeam fidem, eltarila-
panlur vitia. Et estts Dei mdificalio, imposilione', temautemnon habeam,nihil-sum(I Cor. xm), falsum
virtutum. (31) Apertissime ostendilur ex his verbis> erit et illud : Neque fornicatores, neque avari, elc
quod Deus est agricola, nos autem, Dei agriculturaL regnuin Dei possidebunt (I Cor. vi). lllud deniqtie
sumus, qtila colit nos ad fructum, et Dei sedificium, quomodoverum esl: fidessine operibnsmorttta cst?
(51) Aug. In lib. Sen. Prosper. (55) Id., De fide et opere.
(32) Id., Defide et operc.
1557 COLLECTANEAENEPIST. D. PAULI. — IN EP. I AD COR. 155*
(Jac. n). Aliter ergo intelligendum est quod hic'"}. A VERS.13-15. — Dies enim Domim declarabit,
dicit Aposlolus. Hoc autem si subiilius disserere quia in ignerevelabilur, et uniuscujusqueopus qualg
coner, vereor ne ad intelligendum difficiUorsit ipsa sit ignis probabit. Si cujus opusmanserit qudd super-
expositio. Enitar tamen, quantum Dominusadjuvat, wdificavit,mercedem accipiet.Si cujus opus arserit,
breviter et dilucide, quantum potero, expedir.equse delrimentum patietur; ipse aulem salvus erit, sic
senlio. Supra fundamentumGhrislianaefidei, alius tamenquasiper ignem.
superaedificataurum, argentum, lapides pretiosos, Diesenitn Domini, id est dies.judicii;.in quo se-
is videlicetqui cogitat quse Dei sunt, quomodo pla- , creta patebunt, declarabit cujusque opus. Hic est
ceat Deo; aUus aedificat snper hoc fundamentum, dies hominispro nutu suo agenlis; sedin judicio, vel
ligntim, fenum, slipulam, is videlicet qui cogilat in morte, cujusqiieesldiesDornini,secundummerila
quseniundisunt, quomodoplaceat mundo.Non enim judicanlis. Et vere declarabit, quia in igne, id est iq.
haectria de malis operibus accipienda sunl, quasi poena purgatoria hominis, revelabitur, quicunque.
lides sine operibus salvet, quodHionest; sed ligna, mpdo 7^, neget, el uniuscujusqueopus quale fnerit,
fcnum, stipulam, non absurde possunt accipi ssecu- id est firmuni vel solubile, ignis futuri judicii
larium rerum, quamvis lieite concessarum tales probabit; duos enim ignes legimus futuros, unum
cupiditates, utamilli sine animi dolorenonpossimt. B I seternum quo aeternaliter punientur reprobi, qui se-.
Qui ergo adhuc amant saJcularia, et negotiis terre- quitur judicium, alterum qui praecedetquo exuretur
nis implicati sunt, el dedili sunt vinculis quibusdam facies mundi hujus, qui emundabit eos qui super-
el affectionibus carnis domibus suis, conjugibus, sedificaveruntlignum, fenum, stipulam. (34) Quiau-
possessionibus,et tamen Christiani sunt, ita ut cor tem supersedificaveruntaurum, argentum lanides
eorura non recedat a Chrislo, et nil prseponant pretiosos, de utroque igne securi s.unt, npn soluni
Chrislo, aedificanllignum, fenum, stipulam; et ut de iilo aeterno quo iu seternumcruciaturus esl im-
apertius dicam, qui circa divitias suas quodam car- pios, sed etiam de illo emendatorio quo purgabun-
nali affectutenetur, etlamen exeis mullas eleemo- tur quidam salvandi.' Ignis enim extremi judicii
synas facit, nec tamen ad eas augendas fraudem vel tanditi dtirablt, quousque purgati sint qui salvandj
aliquid rapinae molitur, nec earum minuendarum erant. Et si cujus opus manseril inconsumplum iii
vel amittendarum metu in'aliquod crinien labilur, illo igne, quod superwdificavitaccipiet tnercedem,
liguum, fenum, stipulam aedificat.Qui autem bene quia nihil perdet, et quodamavil inveniet. [Augu-
vivunt, et Deum honoranl, et laudant, et patientes stinus] Sed,si cujusopusdrserit, idest cremabile erit,
sunt intribulationibus, et desiderant patriam,aurum, , iUe patietur detrimentum roinoris gloriae. (35) Vel,
argenium, lapides pretiosos aedificant.Haecenim patietur aliquidpcenae;ipse autemsalvus erit, propter
tria aedificantconlemplores saeculi, qui. omnia.sua fundamentum Christum cui nibil praeposuit. Sic ta-
pauperibus danf, vel qui tanquam non habentes men salvus erit, quasi rem cremabilem ferens, per
habent. Nec frustra tria et tria expressit. Aurum ignem transitoriae tribulationis, qua cremata evadit
enim aedificant, in conlemplatione Dei, argentuni ipse, et post istius sanecorporis mortem, donecve-
in dilectione proximi, lapides preliosos in operibus niatur ad diem damnationis et remunefationis, |si
bonis, qusenon constimuntur ab igne, sed nihil vel hoc temporis intervallo spiritiis defunctorum qui
parum sentiunt. Lignum,fenum,stipulamsedificant, sedificarunt lignum, fenum, slipu.lam. Hujusniodi
qui etsi aUenanon rapiunt, rebus. lamen infirmitati ignem dicuntur perpeli, quem alii non sentiunt, qui
concessis aliqua delectatione inha:rent, qui secun- hujusmodi sedificiasecum non portaverunt, ut in-
dum suos amandi haecmodos, diulius ut Iignum, veniant igncm transitorisetribulatipnis, venialia cre-
vel minus ut fenum, vel minimum ulsliptila ignem mantem : non redarguo, quia forsilan verum est,
sustinebunt, Et quia hsec Deonon praeponunt,salvi sed quia dicitur, salus erit, cpntemnitur ille ignis.
erunt per fundamenlum. Qui vero haec Deo praepp- Gravior tamen ille erit ignis, quam quidquid polest
nunt, vel crimina commillunt, non supersedificant,P I homo pati in hac vita. (36) Yel ita potest dici dies
sed destruunt fundamentum. Etest sensus: Si quis Domini, ut de die prsesenti, et igne praesenti acci-
aedificatsuper fundamentum hoc, id est supra fidem -piatur. Nam etiam hic dies Domini est, dum j'udi-
Cbrisli, aurum, contemplando Deum; argentum, cium incipit a domo Dei [I Pelr. iv), id est a sal-
diligendoproximuni; lapides pretiosos, bona opera vandis, incipit poenaquse consummabitnf in repro-
faciendo, id est qui tales sunt, ut lantum cogilent bis. Ideo enim lric puniuntrir electi, ut ibi non pn-
quaeDei sunt. Et si quis aedificat lignuin, feuum, niantur, in quo dle est etiam ignis tribulationis-quo.-
stipulam, id est qui his temporalibus infirmitati uritur amor temporalium rerum', dum homin.eseon-
humanse concessisutuntur cum aliquo amore, sci- tristantur amissis. Unde dicitur : Tribulalionem
licetdum divisi cogitant quae mundi sunt, quibus carnishabebunthujusmodi(I Cor. VH).[Auguslinus].
sine dolore carere non possunt, uhiuscujusque Quod enim sine illiciente amore non habent, sine
opus manifestum erit tandem, et si npn mpdo. urenle doloreuon .pefdunt,,Quasidicat: Manifesfum
Et vere, erit; dies enim Domini, scilicet dics praesentistri-
;'34)Augustintis, hi psalmo cxxm.. (56) Id., in psalmo cxxn.
(oa)ld., Decivil. Dei.
1559 - PETRI LOMBARDI 1560
bulationis declarabit, et verequia igne trib.ulationis>A ltcet minimis, illic nihil purgationis quis obtinebit,
declarabitur. Eamdem quippe tribulationem ignemi nisi in hac vita positus hoc promerealur. (39) De
vocat, et uniuscujusqueopusqualesit, scilicelfirmum, hoc aulem ait Augustinus.Non sibi quisque pollicea-
vel solubile, ignisjpraesentis judicii probabit; hoc' tur habens nefaria opera regnum.Dei; et dicat:
igne illius opus non exuritur, qui rion ea dilexit, quoniam habeo signum Christi, et sacrameiHa, non
quorum amissione crucietur; cui non est natum delebor in aeternum, sed per ignem salvus ero. Ait
quidquid temporaUter fluit. Exuriltir autem illius'< enim Apostolus : Fundamenium positum est, etc,.
opus, qui hsec temporalia dilexit, quoniam sine do- Quid est eliam inquiunt, quodsequitur, alius super-
lore non pereunt, quaecum ariiorepossessa sunt. Sii aedificataurum, argentum, lapides pretiosos; alius
cujus opus manserit, in igne, ut opus illorum quos> lignum, fenum, stipulam. Hoc est qui supra funda-
amissio temporalium non cruciat. Qui supersedifieat, i roentumjusta opera sedificat,aurum, argentum,lapi-
mercedem accipietnon sblum postfinein quandohoc des preliosos aedificat;si aulem peccata, lignum, fe,-
sumet unde cogilavit, sed etiam in hac vita ubii num, stipulam, Grillius quoque ait : (40) Natura
habet reqriiem suam anima eontemnenlisomnia. (37)! peccati siroilis est maleriae, quae cito consumilur
Si cujus opus arseril, id est cremabile erit, patielur' igni, quam sedificariAr^ostolusa peccaloribusdjcit,
detrimentum; quia quod dilexit perdet, el pro eo>R qui supra fundamenlum Christi aedificant lignum,
quod dilexit, hic vel in futuro punielur. Sed quo.- fenum, stipulam. In quo manifesle ostendilur esse,
niam alterutra conditione proposita eis potius mal- quaedampeccata ita levia, ut stipulsecomparentur,
let carere quam Christo, nec timore amittendi talia1 feno et lignis. Sciendum quoque quod sicut funda-
deseril Christum, quamvisdoleat cum anrillii, salvus5. mentum eorporalis fabricaeest imo, ila fundamen-
quidem erit ipse. Quod sic tamen erit, quasi perf tum spiritualis fabricoeest in sumnio : ideoque sicut
ignem, quia etsi uritur dolpre amissorum, non ta-: parietum ppndus tendit ad ima, ubi est suum funda-
nien ea praeferl Deo. Etsi ergo urit eum dolor)' menlum, ita spivitualis aedificatiotendit ad summa,
amissorum, non subvertit, neque consumit eumi ubi suum est fundamentum. Nam et ponderum ge-
fundamenti stabilitale, et incorruptione muiritum. mina sunt genera, quorum alia ima pefunt, ut lapis
[Auguslinus]Etideo salvuserit, sed quasiper ignem. super aquam posilus., et aqua super oleum. Alia
Isle ignis esl tentatio tribulationis, de qua scriptumf vero sumriia petunt, ut ignis etoleum. Semperenim
est : Vasa figuli probqt fornax, el homines justoss superiora ignis petit. Et oleum etiam subler aquain
tenlatio tribulalionis {Eccli. xxvn). fusum non se palilur. Sic Ecclesia nunc in imo po-
Hic quseri solet quomodo opus illius exuri diea-- _' sita tendil ad ccelum, ubi fundamentum ejus est
tur, qui aedificatlignum, fenum, stipulam, cumnon» Christus, sedens ad dexteram Patris.
de malis accipianlur operibus, ul dictum e.st. Nony Yel aliler potest accipi ab illo Ioco : Vt sapiens
enim opus.ardet, vel detrimentum patitur, nisi ma-- architectus[undamenlumposui.—Sapiensarchilecttts
lum fuerit. Aut igitur non ardent opera per illa triaa est qui secundum disciplinam auctoris collocat fun-
signata, aut mala sunt. Ad qupd dicunl quidamperr damentum, id est qui secundum traditionein Salva-
illa tria mala opera non inlelligi, sed bona quse adi loris evangelizat. Aliusauteni superaedificat,scilicet
sustentationem sui, et siiorum aliqui faciunt, vel ad1 illi qui venientes post apostolos docent, sive bpni,
sustentalioiicm indigentium ex nris.ericordia, sed1 sive roali sint. [Auguslinus] Sed videant ul aedifica-
quia hsec opera. faciunt cum aliquo amore lempora- tio congruat fundamento.Unde subdit: Vnusquisque^
lium, ideo hsecopera dicuntur arsura, non.quod eo0. autemvideatquomodosupermdificet,utrum secunduia
puniantur, quia hsec faciunt, sed quia lerrenum af- nos qui sumus veri Chrisli apostoli, an secundum
fectum aliquem habent cum haecfaciunt: nec ille e alios, ne si obliqua fuerint et friyobi quae superse-
terrenus affectusest adeo malus, ut destruat funda- dificant, ruinam facianf<,manente tamen incolttnii
mentum, id est fidemquse per charitatem operatur. fundamento, quia etsi male aliquis docuerit, ta-
Simul ergo et charitalem, et talem affectumaliqui d D nien Chrisli nomen permanet. Ideo de supersedifica-
habent. Talis enim affectus venialis est. Yel potiuss tione videndumest. Fundamentumenim nemopolest
lignum, fenum, stipula aceipiuntur non bpera bona,i, ponere,prmler id quodpositumestJesus. [Ambrosius]
nec mala quae sint damnabilia, sed peccata ve-- Quia nemo prseter Chrisl.um,loquens sua comroenta
nialia. Unde Gregorius (38): Quamvis.hoc de ignc e commendaret, ideo quamvis aliqui haeretici sint,
tribulationis prsesentispossit intelligi, tamen si quiss non tamen docent nisi sub nomine Christi, ut res
de igne futuraepurgationis accipiat, pensandum sol- contrarias et absurdas nominis dignitas acceptabiles
licite est, quia illum dixit per ignem posse salvari,, faciat. Si quis autem supermdificetsuprd fundamen-
non qui super hpc fundamenlum ferrum, vel aes,vel :1 (um hoc, aurum, argenlum, lapides preliosos, li-
plumbum aedificat,id est peccata majora, et ideo du- gnum, fenum, slipulam; uniuscujusqueopus manife-
riora, atque tunc insolubilia: sed qui sedificatligna,, stum erit. ln auro, argenlo,lapidibuspreliosis, pra>
fenum, stipulam, id est peccata minima atquelevis- ;- claram doctrinam significat. In tribus aliis frivola
sima, quseignis facile consumat. De quibus lamen,, et vana doctrina significatur,quseetsi modo fallit.
(57)Aug., De fideet opere. (39) Auguslinus, in psalmo LXX.
(38) Grcg., in lib. Dialog. (40) Grilliusiu Leviticum.
 156i COLLECTANEAIN EPlST. D. PAULI. — IN EP. I AD COR. 1563
in igne tamen apparebit, quia ardebit bona perma- A et non est eis Deus, imo verp est Deus verus, quia
nente, Et vere manifestiim erit, dies enim Dominii vera Deimembra templum ej'ussunt, et utique sub-.
declarabit quia in igne revelatur, id est roala dor jectum est templum illi cujus est teraplum. Quo-
clrinainlgneomnibus apparebit,'nuncfenimquosdami modo ergo rex non est cujus templum est, quse
faUit. Et uniuscujusqueopiisquale fuerit ignisproba- menibra sunt regis? Quomodo etiam non considet
bit, quia si in aliquo non invenerit quod exurat, Patri et FiUo qui replevit Filium, qui etiam mem-
nianifestat iUumfuissebonum doctorem; mala vero bfa FiUi suam possidet domum? Deinde cum de
doctrina ignis esca est. Si cujus opus manseril quod Patre procedat, quomodo cum Patre non sedet?Cum
superadificavit,mercedemaccipiet,Cumenimnibil ini ipsa sessio non sit utique cogitanda carnaliter, et
eo sordis inyentum fuerit pravae doctrinoe, sicut cum eliam de membris ejus dicat Apostolus: Susct-
ignis non consumii aurum, argentum, Iapides pre- tavit et consederefecit in cwlestibus(Ephes.n). Quo-
tiosos, itaetbpmrs magister incorruplibilis perma- . modo ergo Spiritui sancto subtrahitur a ndbis, quis-
nebit, et erit ei merces vita aeterna. Si cujus opus quis ille est confessus, tanquam sedcre cum Palre
arserit, delrimentumpalietur. Opusquod ardere dici- et Filio sit indignus, qui nos eadem sede efficit&U
lur mala doctrina est, quaeinteribit : detrimenlum gnos? Spiritus ergo sanctus, et in coelestibussedet
pati, est poenamperpeti. Quis enim in pcenaposi- cum Patre et Filio, et in templo suo habitat, scili-
tus jacturam jion' senlit? Ipse autem salvus erit, cet in sanclis qui sunt templum Dei, modo secun-
quia non interibit substantia qua constat, id est dum fidem ambulantes, et lempium Dei ertint ali-
bona doctrina in qua fundatus est, sicut doctrina quando etiara secundum speciem, quaUtcr etiam
niala peribit, quae accidens est. Salvus erit, dico, nunc lemplum sunt angeli Dei.
sjc tamen quasi per ignem, quia non sine pcena erit [Augustinus] Sed dicit aliquis : Antequam fa--
salvus. Perhpc enimostendit salvum illum futurum, ceret Deus coelumet terram, antequam faceret san»
sed poenas ignis passurum, ut per ignem pur- clos, ubi habitabat? In se habitat Deus apud te,
gatus fiat salvus, el cum perfidi in seternumpereanl, et apud seest. Non ergo sic sunt sancti domus Dei,
prodest illis ex parle credidisse Chrislum, ut ipsa subtracla cadatDeus. Imo sic habilat Deus
YERS.16-20,— Nesciiis quia templumDei eslis, in sanctis, ut si ipse discesserit, cadant. (42) Prse-
el Spiritus Deihabitaiin vobis?Siqyis (tutemtemplum terea sciendumquod non dici nisi stultissime potesi
Dei violaveril, disperdet illum Deus. Templum enim; Spiritumsanctuin non habere locum in noslro cor-
JDeisanctumesl, qttod estis vos. Nemose seducat. Si! pore, quod totunmostra anima impleverit; stultius
quis videlurinler vos sapiens esse in hqc swculo,slul- * etiariidicilur angustiis alicubi impediri Trinitatem,
fstf fialul sit sapiens.-Sapientiaenim hujus mundii ut Pater, et Filius, et Spiritus sanclus, alictibi simul
slukitia estapud Deum. Scriplum esl enim : Compre-. esse non possint. Yerum illud est multo mirabilius,
hendjamsapientesin astutia eorum; et iterum : Domi- quod cum Deus ubique sil totus, non tamen in om-
nus novilcogilaiionessapientium,quoniamvanmsunt. nibus habitat. [Augustinus]Quis porro audeat opi-
NescitisquiqlempltimDeiestis, etc, sic continet : nari, nisi inseparabililatem Trinitalis penitus igno-
Isle. salvuserit per ignemqui a fuudamentonon dis- ret, quod in aliquo potitit habilare Pater, aut Fi-
cedit; sed si quis, vel pseudoapostolus male do- lius, in quo non habitat Spiritus sanctus? Aut in
cendo, vel hoino ei assentiendo, lemplum Dei, aliquo Spiritus sanclus, in quo non est Pater, aut
quod vosestis, violaveritin se, vel in aliis volenssub- Filius? Attendendum igitur est ubique esse Deum
verlere' fundamenlum, et CaUiplicam spcietatemi per divinitatis prsesenliam, sed non ubique per in-
disjungere, disperdel illum Deus corpore ct anima, habitationis graliam. Propier banc enim habitalio-
quasi sacrilegum.[Auguslinus]Et meritb, templum , nem, ubi gratia dilectionis ejus agnoscilur, non di-
enim Dei sanclum est, a tempore baplismi, quia inL cimus : Pater noster qui es ubique, cum et hoc
nemine habilat Deus, quem non ante Spiritus san- verum sit, sed qui estn COJHS (Matth. vi). lllud quor
ctussanclificetetpurget,quasi templum Dei,auodes-- p que mirabile est quod Deus est inbabitator quorum-
lis i)os,secundumaniniamel secundurncorpus. Cavetei dam nondum cognbscentium Deum, et non quo-:
"75 ergovobis,quiavos eslis templum,id est tales in;. rumdaro cognoscentiumDeum.Ulienim ad templum.
quibus, scilicet Deus sedet et habitat. TemplumL Dei non pertinent, qui cognoscentes Deum, non
dico Dei, id est Spiritus sancti. Unde subdit : Et' sicu( Deum glorificanl; et ad templttmDei pertinent
Spirilus Dei, id est Spirilus sanctus habitat in vobis,i parvuli sanctificati sacramento Christi, et l-egeneraii
qui vos consnmmat in bonis, et nescitis hoc. |Au- Spiritu sancto, quod nondum possunt cognoscere,
gustinus] Nota quod Spiritus .sanctus dicitur hic: Deum. Igitur quem potuerunt illi nosse, nec habere,
Deus. [Ambrosius] Cum enim praeiniserit, estis> isti potuerunt habere antequam nosse. Beatissimi
templum Dei, non subdit, et Deus habilat, (41) sedI autem srint illi quibus hoc est Deum baberc quod
Spiritus Deiinvobis habitat, in quo aperle ostenditt. nosse. Christianis ergo et fidelibus loquens ait,
Spiritura Dei esse Deum. Ubique adest Spiritus san-- templum Dei eslis, elc [Ainbrosius] Hoc prsemisit,
Ctus, ad horuines in seternamvitam regenerandos;; ideo ut compungat illos qui turpiicr vivenles cor-.

(41) Aug., contra Maximin. (42)Id-, ad Dardan.

1563 EETRI LOMBARDl. 1564
pora sua viplant,.maxime illi qui uxorem patris A , homines, et doctores, et angelos aceipe, qui stu-
habet, et quasi lemplum Dei violans disperdetur. dent profectui fidefium; per mortem diabolum, et
Ideo nemoseducat se, vel nos, quasi Deus hoc ne- membra ejus accipe, qui dtim persequuntur, utilitati
gligat, s.edpotius, si quis inler vosvidetursapiensesse ServorumDei serviuht. Alia non mutanlur. Omnia
in hoc smculo,id est secundum sapientiam hujus enitn, vel autem. Quasi dicat : Hsec nostra sunt,
sseculi, slultus fiat apud se, et Deum contra natu- -quia omnia, quotquot sunt in mundo, vestra sunt.
fam credat posse. Vl ita sil vere sapiens, quia Vos autem estis Ghristi, non hominis. Et ideo non
stultus sseculoprudens est. Deo, Et merito apud se in homine gloriandum, sed in Christo cujus sumus
stultus est, quia ita est apud Deum. Sapientiaenim crealione et recrealione. Hoc ideo.dicitAposlolus,
Imjus mundi stultitia est apud Deum, id est sapien- ut sicut baec nostro judicia concessa sunt, et sub-
tiam illam stultiliam Deus probat, qui facit quod jecla, ita nos Christo subjiciamus. Christus autem
nmndus posse fieri negat. Et nota quod aliqtiandp1 est Dei Patris proprius Filius, ejus faciens volun-
in S.cripturis sapientia ponitur pro astulia, abu- tatem, ut et nos ipsius faciamus. Et si famuli
sione verbi, non proprietate. Quod autem mundii Cbristi sumus, cur ergo ad injuriam Chrisli de ho-
sapienlia fit stullitia confirmat auctoritate. Scriptum'. minibus aliquid speratis? [August.J Cavendum.est
est enim in Job : Compreltendam,id est falsos " ne Sic intelligatur, Christus. est Dei, qualiter iUud,
ostendam sapientesmundi in astulia eorum, faciendo> omnia vestra sunt. Et illud, vos, eslis Cbristi, (45)
aliter quam ipsi dicunt. Et iterum, in Psalmo scri- nam omnia illis, et illi Christo subduntur, ul res
ptum est : Dominus novit. cogiiationes sapientium' dissimiles, et in natura diversae. Christus autem
mundi, vel hominum, scilicet carnalium, quoniam subdilur Deo Patri, non tanquam dissimilis aut al-
vanm sunt., id est falsae, et quia slultitia est apud terius naturae,sed tanquam Palris Filius. (44) Scien-
Dcuni sapienlia mundi. dtim etiam quod in hac enumeratione rerum sibi
VERS.21-23. —; Nemo itaque glorielur.in homini- connexarum, qua dicitur, omnia veslra, vos Christi,
bus. Omniaenimvestra sunt,sive Paulus,sive Apollo, Christus Dei, nulla fit commemoratio Spiritus san-
sive Cephas, sive mundus, sive vita, sive tnors, sive1 cli; sicut nec ibi : Caput mulieris vh, capul viri
prwsenlia, sive fuiura. Omrtia enim veslra sunt, vos Christus, capul ChristiDeus (ICor. xi). Ideo utiquc
mitemChristi, Cliristus aulem Dci. quia fere nunquam in his qtiae sibi conncxa sunt,
Nemo itaqiieglorielur in hominibus,baptistis, vel numerari solet ipsa connexio. Connexio aulem Pa-
docloribus, quasi roelius,ab uno quam ab alio re- tris, et Filii est Spiritus sanclus, qui est deitas Pa-
cipiat, cum non sint dalores gratiarum, sive boni, n tris et Filii, et ipsa deitas dilectio est secundum
sive mali sint, sed tamen ministri. Omnia enimve- illud : Deuscharitas esl (I Joan. iv). Tacito ergo no-
stra sunt. Quasi dicat : Non debetis in hominibus mine Spirilu? sancti, dicit: Yos estis Chrisli, Chri-
gloriari, quia vestn sunt, et vere, quia omnia ve- stus Dei, et ita mediaute Christo vos estis Dei.
stra sunt, id.cst ad serviendum vobis data, et non
CAPUT IV.
esl glorianduni, nisi de rebus excellentioribus. Et[
de quibus dixerit onniia vestra sunt, appfit subJens: VERS.1-5. — Sic nos exislimet homdut minislros
. Sive Paulus, sive Apollo, qui sunt de niajoribus, Chrisli el dispensatores ministeriorum Dei. Hic jam
sive Cephas,qui omnibus major, quasi non solum! qumriiur inter dispensalores, ut fidelisquis inienia-
nrinoics vestri sunt, sed eliam majcres. Et hoc ideoi tur.. Mihi aulem pro tninimaesl ut a vobisjudicer, aut
dicit ut non singulos doctpres sibi defendant cumi ab humano die. Sed nequemeipsumjudico, niltilenim
. omnibus utantur. [Ambrosius] Deinde exsequitur tnihi conscius snm, sed non in hoc jusiificatus sum.
de aliis quse sunt eorum, sive mundus noster cst, Qui autemjudicat me, Dominusest.Itaque twlile anie
sive vila praesens, sive mors. Mundus itaque nosler tempusjudicare, qttoadusquevenial Dominus,qui et
est, si de illo secundu.niDei volunta(em scnlimus, illuminabit abscondita tenebrarum, et manifeslabit
et curstis ejus in Dei voluntate ponimus. Vita prse-. T)consilia cordium, et lunc laus erit unicuiquea Deo.
scns nostra esl, si modeste et cum gloria Dei agi- Sic nos existimet homo.Haclenus egit de gloria
tur. Mors nostra est, si spe futuri libenter pro pser.do, hinc agit; de suo contemptu. [Ambrosius]
Christo niorimur. Sive prwsentia nostra sunt, qu.ir Quasi dicat: Et cuin hoc sit,.scilicet quod Deus est
bus sttslentati Deo serviunt, sive futura, spe quo- atictor, nos aulem adjutores sumus, nec nimis, nec
rum serviurit; prsesenlia enim nostra sunt, si sic: niinus dc nobis arbitreniini, sed polius, homo qui-
ulimur eis ad siistentationem, ul non offendamus. libet sic exisiimet nos, non ut dominos, sed ul mi-
Futura nostra sunt, si ea crcdentes, magis opta-- ttislros Chrisii, quod non pseudo sunt. Hoc ideo nit
mus. Vel ita : Sive mundus nosler est. Hoc ideo) Apostolus, quia de eo minus senliebanl, sed-sie
dicit, quia eliam elementa mundi nobis serviunt,, homo scnliat ul Deus, qui eum elegit, et sic exisli-
sive vita doctorum, sive mors, eorumdem nostrat met nos, (45) ut dispensatoresministeriorum Dei,
cst. Nam et vita et mors doclorum ad sedificatio- - ve.~mysteriorum Dei, quia secundum modum cuj'us-
nein subditis esse debent. Vel per vitam sanctos3 quc mysteria dividimus, vel ministeria. Et scien-
(43)Augiistiiius,in lib. LXXXIII Qusestionuni. (4a) Augustinus, ad Audacem.,
Id.. Desvnibolo.
14,1*.
 1565 CQLLECTANEAM EPIST. D. PAULI,— IN EP, 1 AD COR. 1566
dum quia non solum boni, sed etiam mali diSperisa- -Aj hominum. In his plerumque nostra credrilitas failitur.
fores sunt. Si enirn pcr bonos nos dispensaretur,, (47) Sed cavendum est ne perniciosa opiiiatioriefal-
non recte Apostolus.diceret: hnilatores mei estote e lamur, ut quia non posstimus bominum indagare
(ICar. iv). Rr.fs.us-siper malos non dispensaretur,, conscientiam, de ipsis rebus habeamus verarii cer-
non diceret Dominus-de qtiibusdam : Qum dicunt,, tamque sententiamVhoc modo, ut si nescimus an
facite; quw autem faciunt, nolile facere (Mallh. ille, vel ille homo sit impudicus pudicusYe, Vel ju-
xxm). Dispensatores sunt per quorum ministeriumi stus, sive injustus. (48) Oderimus lamen impudici-
pei-veniturad seternam sarutem. Npn enini esse sa- tiam- et injustitiam ; et pudicitiam, et justitiam ili-
lutis illius dispensaloremper verbum el sacramen- ligamus. Et baec appetenda , illaque vitanda in Dei
lum, est illius esse participem. Bic jam qumri-r r veritate conspiciamtts, ut cum de ipsis rebus quod
iur, elc. Quasi dicat : Ita de nohis exislimandumI appetendum est, appetimus, et quod devitandum est
est ut dixi, sed hic, id est inter nos quod non alibi,, vitanius, ignoscatur nobis qui de hominibus ali-
jam, scilicet in praesenli cuni exspectanditm essett quando imo assidue non vera sentimus. Ifee enim
doncc, Detts judicet, quwrilur quis inler dispensa- ad humanam tentationem pertinent, sirie qua ista
tores inveniatur ul ftdelis, scilicet cui possit credii vita non ducitur. Unde Apostolus : Tenlatio vos
R
" ' ' non
ut bene dispenset. Mihi autem, quasi dicat : Hoc; appreltendatmsi humuna (I,Cor. x). El sicrgo suspi-
inter vos quseritur quod; non esset quaere:.duni, , ciones vitare non possumus, quia homines sumus,
76 se(i quidquid alii facianl. Milti pro minimoestt j"udiciatanien, id est definilas firmasqiie sententias.',
ul a vobisjudicer, quasi infidelis dispens.ator, aut abi conlinere debemus, Si ergo suspicauiur quod est liji-
humano die, id est humano intellectu, qui non vir mana teutatio, salteni non jtidieenms. Quando crgo
det occulta, et potest falli. Yel, ab hutiiano die, idl non erratur in rebus ut reeta sit improbaiio vilio-
est ab hominibus, dum sunt in suo die, et ifon estt rum virtulumque approbatio, profecto si erraiur in
dies Doinini. Htimano dicit, quia es.t dies Dominii honiinibiis,venialis est humana tcntatio. Quod aiitcm
quo judicabit. [Auguslinus] Quando unusquisque: perniciosum est prohibet Aposlolus diccns : Noiite
pro. se ralionem reddet, tunc secreta eordium pale- ante tempus j'iidicare quoadtisque veniat Dominus,"
bunt. Sed neque. Quasi dicat: Minimummihi est,, qui el illuminabit, id est aperta faciet ab.scendriale-
si a vobis, vel ab aliis judicer. Sed neque ego, qui[ nebrarum, id est peccalorum, et tnanifestabit consiha
melius me novi quam vos, judico meipsum, et itai cori/i«in,idestboiiascogitationes. [Anibrosius] Qnia
periculum est vobis de ignolis cordis niei, vel alio- gesta el cogitata bona, vel mala lune erunt apcrta.
rnm jiidicare.' Tarila enini profunditas credenda estt Q( Et quia tunc erurit oninia nota oinnibns , poieruiit
esse in honiine, quaelateat ipsuni homineni, in quoi de se judicare, et de aliis. Et ttinc unicttique Lene
est, ut in Petro, profuiiditas iiifirmitatis laiebat, agenti, vel cogitanti erit pro modo siio' laus,. id,cst
cum se cum Dominomoriturum temere promittebat. remtineralio a Deo. Hic aulem nescitiir qnis sit
(46) Cnm ergo quisquede se, aut non omnino, aut laude dignus. Hsec antem, quia superiiis clixerit il-
vix possit veram ferre sententiam, quomodopotest los dixisse, ego sum Pauli, egp Apollo, cnra lamen
de alio judicare cum neiiio scit qtiid agatur iii ho- hoc forsan nullus dixcrit, aperil hic Quasi dicat:
niinienisi spiritus hominis. Ideo Apostolus non prsc- Dixinon esse gloriandum in uobis.
sumens de se definitam darc senlentiam, ait: Ne- TERS. t-^. — Hwc aulem, fratres, iransfiguravi ht
que ineipsum judico qiii melic.s me novi quain ±111, me el Apollopropler vos, ut in vobisdiscalis, ire.su-
sed melius me novit Deus quam ego, et.ideoilli i pra quatn scriplum est, untts adversus alierum infle-
relinquendnm est judicium. Nihii enim mihi con-•- tur pro alio. Quis enimte discernii? Quid autem ha-
schts sttm. [Augustinus] Id est in nullo nie remor- bes qubd non accepisli? Si attlemaccepisti, quid gla-
dct conscientia mea, sednonin hocjusiificatus sum, riaris quasi non acceperis? Jam saturaii eslis, jam
id est non ideo me justum puto, quia potest esse diviles facti estis. Sine nobis regnaiis, et utinam rg-
quodnescio. Deliclaenimquis inlelligit?(Psal.xym.) i D I gnelis ut et nos vobiscumregnemus. Puto enim qiitod
Et quis glorialur mundum se habere cor ? Humiliat; Deus nos apostolosnovissimosostendit.tanqitamtnorl[
se Aposlolus hoc dicens, ul homo loquitur, qui po- desiinatos, quia spectaculum facii sumus mnndo.tt
lesthabereculpamnescnis. Qui autem. [Ambrosius]| angeliset hominibus.
Quasi dicat: Feque ego debeo mej"iidicareneque vos, Hwc aulem, o fralres, in me el Apollo titansfigu-
sed qui judical me Dominusest, id est qui potest et; ravi, cum in nobis non gloriaremini, id est me ei
debet ine judicare, Dominus solus est, qui novit; Apollo proposui figuram pro oninibiis, ut ab omni-
Omnia; et quia Dominus est qui potest judicare, bus abhorreatur hoc., sicut a nobis. [Ambrosias]
itaque nolite judicare ante tempus judicii, Scilicet Haecergo in se, et ApoIIotransfiguravit dum pseudb
quousque veniat Dominus judicare. Aliter enim in- el apostoloriimglofiam, et traditiones perversas sub
juria judici fit, quia judicis inj'uria est, si ante ju- sua persona et Apollo evacuat, simimalim illos de-
diciumej"usa servoprocedat sentenlia. Eccejudiciuin signans, non sigillatim, ne major liasceretiir discor--
prohibel Apostolus, quia occulta sttnt liobis corda dia. Nemo cuim audiens noinen suurn taxari, vcl
(46) Atig. in lib. vm, qusesl.' 83. (48) Id., in eodem.
(47) ld., s-.ipcrJob.
 1567 PETRI LOMBAR.DI 1568
ejus cui favet contcntus est tacere, tacilo vero n.o-1 - A dicat: Et allos saturare potestis. Ironia est, ac si
mine, audiens de se aliquid dictum .dissimulat. Ett diceret: Non est ita. Irascentis enim verba sunt,
hoc feci, propter vos, id est propter utililatem ve- nonconfirmantis.El regnatis, id est regitisvos, sine
stram. Hancscilicet ut in nobis,qui maj'oressumus,, nobis. [Ambrosius] Sic putabant illi gloriantes de
discalis , ne unus ittflelttr adverstts alium , pro se3 pseudoapostolis. Et utinam vere regneiis! Vere re-
alio, ab illo, id est meliori quam ille, id est quasii gnare, est de spe et promissisDei securum esse, et
sil alius ab illo, id est melior qui nullus es.t quan- in adversis gaudere. Nota quia ut pius pater etiam
tum ad se, vel quantum ad niinisterium. Yel, inile- his ingratis filiis bene optat. Regnetis, dico, ita ut
i el ttos regnemusvflbiscum.Non dico vos nobiscum,
lur pro doctore alio, a ministris aliis, id est meliore
quani aUi sint. Infietur dico, agendo supra, id estt cum nos sequidedignemini; sed diconosvobiscum,
ullra, el aliler quam scriplumest in Jeremia, sci- ul nos sequamur vos, si non vultis sequi nos quos
Hcct: Quigloriatur, in Dominoglorielur (Jer. ix ; IIT quidem sequi deberetis, quia nos revera regnaraus.
Cor. x). In quo debes gloriari, non in bominc (49)) Sed timeo ne sine vobfs. Puto enim. Quasi dicat:
Quts enimle discernit a massa perditorum ? nuUus,, Vos sine nobis putatis regnare , et hoc ideo , quia
nisi Deus solus ipse separat te a perditis. Sed quiai puto ; quasi dicat: Quod nullatemis putandum est.
homoinfiattisposset respondere, vel voce, vel cogi-l - B h-oniceenim loquitur, quodper mala quaepatimur,
tatione, et dicere : Discernit me fides mca, el ora- Deus ostendilnos apostolosnovissimos,id est vilis-
tio mea, et justilia mea, occurrit Aposlolussubdens:: simos de quibus non curet, tanquam morti deslina-
Qttidaulem. Quasi dicat: Dicoquis te discernit, sed1 los, id esl quasi ad nullam utililatem, sed morti re
dicis iides lua, vel oralio tua, vel justilia. Iiein in- 6ervatOS.Quod per hoc videlur , quia facli sumtts
terrogo: Quidhabesboni, quodnon accepisli a Dco?1 tnundo spectaculum.Ad speclaculum enim noslri,
[AtigustinusJSciendu.iiestnemiitempossediscerniab ) quasi ad monstrum conveniunt homines, per quod
illa perditionis massa, nisi qui hocbonum habet, titt magis probamur amici Dei. Yel ita : Puto enim:
credal quodquidquidboni habetgratia Salvatorisac- quasi dicat: Ideo deberelis regnare, quia ego pulo,
cepit. Sciendunieliani quod sicutsupra temerariurai et certus sum, quod Deusostendit nos apostolosno-
judicium prohibuit, ita hic aliud genus arroganlise 3 vissinios, id est similes novissirais sanctis, scilicet
admonere conatur, scilicet ne homo superbiat pro- Eliaeet Enoch, in tribulalionibus ; nos dico, tan-
pter aliquam gratiam a Deo sibi dalam, pulans se5 quam morti destinatos, qtiia ita fit nobis, ut illis
eam habere, a sc, vel a ministro, quod Apostolus 3 qui a vietoribusmorti servabantur, ad quod specta-.
redarguens ail, quid habes quod non accepisti : Si,•(„ culumconveniebatpopulus,sicut ad derisionemEliaj
aulemaccepislia Deo, guidgloriaris in te, vel in illis, et Enoch lunc convenient, et modo ad derisionem
quasi non acceperisa Deo; sed a te, vel ab illis? Vell aposlolorum conveniuntmali. Unde subdit: Quia
ita, ne unus inlletur adversus aUum, prp baptistai speciaculumfacti sumusmundo.Quid nomine mundi
alio, id cst meliore quam sit alius, et npn debes, intellexerit, subdit: Et angelis,l el hominibus (50),
Quis enim baptista, quantumcunquebonus sil, dis- id est ulrisque, bonis velmalis ; sed bonis, ut con-
cernit te ab eo qui baplizatus estr a minus bono?? forlent el laudent; malis, ut insultentet vituperent.
Quasi dicat: Si baptizatus es a Petro, quomododis-- Boni enim angeli et boni homines Iaudaut, et mali
cernis ab eo qui baplizatus est a Paulo? Nilriluti- irtident. Hsecsunt dextra et sinistra. His ulimur,
que illi habet a baplista, nihil tu, Quid autem hicz quasi armis ad feriendum hostcm, id est diabolum,
redarguit illos eosdem qui gloriabantur de magi- scilicet laudantibus et vituperantibus. Sed nec ista
sterio pseudo, conlemnenles doctrinam Apostoli. elcvant, nec illa frangunt.
[Ambrosius] Quasi dicat: Gloriaris pro illis. SedI 77 VERS.10-14.— Nos stulti propler Christum,
quid habes ab illis, quod non accepisti a me? Ad1 vos autem prttdenlesin Christo.Nos infirmi, vosau-
tiiium videtur loqui, sed ad parlem plebisloquitur. tem fories. Vosnobiles,nos aulemignobiles.Vsquein
Si autem accepisti a me, quid gloriaris contra me,, D I hanc horani, et esurimus, et sitimus, et nudi sumus,
quasi non ideni acceperis a me? et cotapltiscwdimur, et insiabilessumus, el labora-
Hoc dicit conlra illos qui eadem quaeab Apostolo 3 tiius, operantesmanibusnostris. Maledicimur,et be-
acceperant, audientes de magislerio pseudoaposto- nedicimus; perseculionempatimur, et susiinemus;
lorum gloriabantur, qui per eloquenliam se com- blasphemathur,el obsecramus;tanquampurgamenta
mendantes, gloriam in se vertebant, cum Apostolus s hujus mundi facti sumus omnium peripsemausque
se contemplibilem videri fecerat, ut gloriam Deo j adltuc.Non ttt confundamvos, hmcscribo,sed ut fi-
faceret. Ideo Apostolus ironice eis loquitur, quasii lios meoscharissimosmoneo.
coneeiiensqtiod eis de seipsis vidcbatur, cum sub- Et nos slulti sttmuspropter Ghristumlcujus cru-
dit : Jam salurali. Quasi dicat: Increpo vos. Quid 1 cem praedicamus.Quod vos lacenles, videmini in
dicens gloriaris,elc, sednon reclevideorhocfacere,, Christo prudenles. Unde subdit : Vosaulempru-
quia vos jam, id esl tamcito, saturati estis, id estt deniesin Chrislo, et est hic increpatio cum ironia.
pleniSpirilu sancto. Eljamdivites\facii esiit. Quasii Quasi dicat : Quod lotum contra est. [Amhrosius]
(49)Aug., Dc cor. ct grat. (50)Augustiiiusin psalmis 11.
 1569 GOLLECTANEAIN EPIST. D. PAULl, — IN EP. I AD COR; 1570
item : Nos infirmi sumus,id est affiicti. Yos auiero A retur esse quod Deiest. Ait enim Dominus in Evan-
fortes potestate et securi. Vos nobites, id est reve- gelio : Ne vobis dicalis patrem in tefra, nnus eniro
rendi. Nos auteni ighobiles, idest despecti. Et usque est Pater vester Deus (Matth. xxin). Quod non 1
in hanc Horam, id est eontinue, id est usque ad hoc ideo dixii, rit hciCnomeri caeteris tollatur, sed ne
tenipus, el esurimus, et sitimus, elnudi sumus; U- gratia Dei qua in aeternamvitam generamur rialurse
bere enim et sine adulationeveritatem prsedicantes, vel potestati, vel etiam sanctitali cujusquam homi-'
et gesta pravaevitse argiientes, gratiam apud homi- . nis tribuatur. Appellantur qutdem et aliipatres, sed
nes ndn hahent; et colaphis cadimur, et insiabiles non sicut Deus Paterunus est, qui regenerat Spi-
sumus, quia pro persecutione mutamiuSloca. Fuga- ritu sanclo, quos facit filios ad hsereditatera aetcr-
murenim a perfidis, ne plures doceamus ;et laborar nam; hominesvero dicuntur patres proptef honoris
mus manibusnostris, scilicet nobis necessariis ope- gratiam, propter aetatem curamque pietatis. Notan-
rantes, quia nemOdat nobis. Et maledicimttr,-et be- dum etiam quod dum loquens Corinthiis paedogogos
nedicimus, hortando alios ad bouum; et persecutio- nominat pueros illos esse sigriificat. Uoao ergo vos.
nes, id est tormenta palimur, et patienler sustine- Quasi dicat: Quia gentii vos, ergo, o fratres, estote
tnus; et blasphemamur','quasi magi el malefici, et imiiatores mei, non pseudoaposlolorum, sicut et egc
obsecramusDeum pro illis; vel eos, ne blasphe- " Chrisii, imitator suiu. Et boc rego vos, quia ex de-
ment nos; et facii sumus',id est feputati, tanquam : bito mihi obedire debetis. Ideo etiam, scilicet ut
vurgamenta hujus mundi, de quibus roanentibus imitemini me, misi ad iios Timotheum, per hunc
mundus inquinetur, vel abjectis purgetur., Quia fa- creditur missa eis Epistola, qui est filius meus in
cti sumus peripsemaomnium.Peripsema purgamen- fide, et charissimus, bene agendo, et fidelis in Dor
tum est ferri, vel pomi, et quidquid de qualibet roa- roino, id est in prsedicationeDomini, quivos com-
teria ut purgatior reddatur, abj'icitur, ut limatura monefaciat vias meas, id est instructiones meas,
seris, ethtijusmodi, et quselibetdombrum quisquilia. quwsunl in Christo Jesu, et idep tenendse.Commo-
Per haecpmnia vero probamur in Christo prudentes nefaeiat dico.,ita, sical ego doceoeas ubique terra-
et fortes, etsi illis aliter videatur. Quasi dicat: Ab- rum, in omttiEcclesia; et ideo authentice. Dicomisi
jectiores omnibusfacti sumtis, et hoc usque adhuc, Timolheum, et opus eral mitli. Quia quidam ve-
id est conlinue, usque ad hocteinpiis. Non ut con- strum sic inflati sunt de philosopbis,;quOrumterrena
fundatn vos, aspera blandis miligat ut salutaris me- sapientia gloriaritur, tanquam non sim venturus-ad
dicus. Qtiasi dicat: Elsi dixerim vos inflatos, etc, vos. Veniam autem cito ad vos. [Anibrosius] Ecce
lanren, non hmt sxribo ut confundam vos, id est ut Q ^ pest commonitionem promittit se ire ad illos; sed
erubescentiamfaciam vobis; sed wioneo-vos,ut filios si Dominus permitteret. Unde subdit: Si Dominus
meos charissimos, pro quibus tot mala passus sum. voluerit. Quasi dicat: Yeniamad vos nisi culpa ve-
Et bene dixi, quod vos eslis filii. Nam ego paler stra impedierit. Ideo dicit, si Dominus voluerit, ut
sum. Ethocest quod ait: ostenderet, si nen iret Deum voluisse, causautique
YERS.15-21. -^—< Nam si decemmillia pa-dago- indignationis illorum. Veiiiam dico, et cognoscgm,
goruni habeatis in Ckrisle, sed non mulios palres. id est probabo, etquaeram, non sermonemhumanse
Nam in Christo Jesu per Evangeliumego vos genui. sapienliae, sed viriulem, in fide el bona operatione,
Rogoergo vos, imitaloresmei estole, sicutel egoCitri- eorttm gut inflati sunl superbia alta sapiendi et cse-
sli. Ideomisi ad voSTimotheum, qui est filiustneus teros judicandii •Non enim. Quasi dicat: Ideo non r
charissimus, et fidelis inDomino, qui voscommone- quaeramsermonem, qtria regnum Dei, id est causa
facidt viasmeas,quw sunlin Christo Jesu, sieut tibi- fcgni Dei, non est in sermone, sed in viriule, id esfc
que in omniEcclesiadoeeo. Tanquam non venlnrus rion sermo humanaesapieritise, sed virlus est cansa
sim ad vos, sic injlali sunt quidam. Fentnm autem regni. Quid vultis, etc Quasi dicat: Egp vere ve-
ad vos cito, si Domihusvoluerit; et eognoscamnon niain. Sed quid horum vultis, scilicet an veniam ad
sermonemeorum qui inflaii sunt, sed virlutem.Non^b vosinvirga correclionis, ubi etsi sit charilas non
enintin sermoneestregnum Dei, sed in virluie. Quid lafiien esse videtur; ah in charitaie, id est in mans-
vultis? In virga veniam ad vos, an in charilale et festa dilectione, ut bona suppleam, et spiritu man-
spirilu mansueludinis? . sueludinis, ut peccalis parcam? Terroris yerba
Nam si Inbeaiis deeemmillia pedagogorum.Firii- infert, ut inflati humiliarentur, et se prsepararent ad
turri pro infinito posuit, id esl quaritamlibet multi- recipiendum eum. Absit ut pii filii dicerent: Siin
tudinem efuditorum in Christo, qui non genuerunt virga correctionis venturus es, noli veriire. MeUus
vos; sed tamen non habelis niultos patres, qui ge- est enifnerudiri invirga patris quamin blandimento
nuissent vos in fide Chrisli. Nam ego tanlum genui perire prsedonis.
vos, non in me, sed in Chrisla Jesu, id est in fide CAPCT V.
Christi. Et hoc per Evattgelium,id est per prsedica- YERS.1-5. — Omninoaudilur inter vos fornica-
tionem meam. (51) Cufli praedixisset,ego genui vos tio, et talis fornicatio, qualis nec inter gehtes, itaut
InChristo, addidit, per Evangelium, ne ipsius puta- nxorempatris.stti aliquishabeat. Et vosinfiaii estis,

(51) Augustin., in psal. LXXVII.

 1571 PETRI LOMBARDI f 1572
etnonmagis luetum habuisiis, ut tollatur detnedioi A i Satanas eum corporaliicr vexet, etsicille resipiscat.
vestrum qui hoc opus fecit. Ego quidem absens cor~ Hanc enim potestatem dicitur habuisse Apostolus,
pore, prwsensautem spirilu, jam judicavi ut prwsens s ut cum aliquem a stullitia suanon possel dimovere,
eum qui sic eperatus est, in nomine Domini noslrii diabolo eum vexandum traderet, quoiisque prjeni-
Jesu Ghristi, congregatis vobis ei meo spiritu, cumi tenliam profitens a malo desisteret. Unde subdit:
virtule Domini Jesu tradcre liujusmodi hominemSa- Vt spiritus ejus salvus sil in die Dominiriostri Jesu
lanw in interitum carnis, ut spirilus salvus sit in die3 Christi, id esl ut anima ej'us salya sit, hic scilicet
Domininoslri Jesu Chrisli. si quando illius cor visitat Dominns, si quando lu-
Omninoinler vos, etc Hic redarguit illiini forni-- ceat il'.i Dominusin corde. Et appellat-diem Domi-
catoietn qui uxorem patris tenebat, et illos qui il- ni, orlum lucis sciiicel appositionemgratix. Yel ani-
luui lolerabant. Erant enim ipsi parlicipes, dum pa- ma salva sil, in die Doniini nostri Jesn Christi, id
urenlur- reum lam ingenlis peccati secum incor-- est in die judicii. (52) Exhis verbis manifestal Apo-
ivptuni convenire. Non ergo solum ilium aperle3 stolus nonse odio sed amore illud fecisse. Sicenim
i-euiiimortis, sed etiam adhaurenlesilli non iinmuncss Apostolusnon crudeliler sed amabiliter, et zelo clia-
a crimuie demonstrabal. Quasi dical : Quseroanl ritalis Satanse tradidit, sicut Mosesin culiores idoii
ad vos veniani in virga, et opus est virga, nisi voss B paucos quidem vindicavit in praesenslerrens, in po-
cirngilis. Quia audilur omuiiio,id est ab orimibus,, sterum disciplinam sanciens. Nam eum nuUa cru-
inler vos, qui iuflati estis, nec corrigilis. Quid audi- delitate, sed magna dilectione fecisse qtiofl fecil,
tur? FornicaliOjVesutique infamis, et talis esl, illai aperlisshne cognoscilur in verbis ejuS pro pcccatis
formcalio, qualis nec etian) inler genles, ut gravee Judssorum oranlis et dicentis ad Dominum: Aut di-
istud peccatum oslenderel ncc ab lris cliam dicitt tnilte illis, aut deleme de libro iuo (Exod.xxxn). (55)
admiUiqui Deum nesciunt. Deindecriminis oroditt Sic et Elias et alii viri boni nonnuila pecCatamorle
geiius, dicens : llattt uxorem patris alfquis habeu*. punierunt, quia sic et viventibusutilis metus incu-
Et hoc publice, ubi leslibus opus noii esl. Publicee liebatur, et illis qui morte puniebaniur non ipsa
enini novercam suaui locouxoris habebat, nec le>-- mors nocebat, sed peccalum quod augeri posset, si
giversatione aliqua polerat tegi crimen. Sciendum a viverent, minuebalur; non temere judicabant, qui-
quod causa lwjus fornicationis, scilicet de uxoree bus lale j"udiciumdonaverat Deus. Inde est ouod
pairis, incipit de fornicatione, postea monebit dee Elias multos morte affecit, et propria manu et igne
binni carnali videliccl et spirituali. Et vos, tamen.i. divinitus iinpetrato. Undeet hoc exemplumElisenon
Quasi dicat: Et cum tantuni scelus sit inter vos, ta-!-p reprehendil Christus in discipulis memorantibus
meii vosinflati esiisvento superbise,qusepellit misc- ;_ quod ab eo factum sit, et peteiitibus etiam sibi ipsis
ricordiam, quaui si unum niembrum jiatilur, com- dari pptestatem dandi ignem de subliml ad consu-
paiiuntur cseiera. El non habuislis luclum, id estit mendum eos qui sibi hospitium non praeberent(Luc.
dolorem, pro peccatis illius, quod magis faciendum a ix). Sed ignorantiam vindicandiin aposlolis repre-
esset ita ulique dolcre deberelis, ut qui hoc opus, ;, hendit, quia odio non amore correclionis desidera-
quod nullo modo tegi polerat fecit, tollalur de medio o bant vindictam. Tales vindictaseliam in NovoTesla-
veslruin, quia oinnes estis parlicipes, Ego quidem. i. mento non defuerunt. Nam et Pttrus sic et in Ana-
Quasi dical: Yos non tulistis eum qui praesentes :s niam et uxorem ejus vindicasselegitur, quandoexa-
- cratis, sed egoabsens n nimes ceciderunl nec resuscitali sunl (Act. v). Vel
quidemcorpore,prmsensaulem
spiritu, id est sollicititdine mentis et providens vo-i- ita, tradidit, etc, ut non de illa corporali vexatione
bis, jam sine niora, judicavi eum qui sic operatus s accipiatur, sed de privatione ecclesiasticaecoinmu-
esl, ut prscsens,ac si praesensessem, judicavi, dico, >, nionis, quse fit per excoramunicationem.Q-jasi di-
in nomineDomini nostri Jesu Christi, id est in vice e cat.: Judicavi eum qui hujusmodi esl tradere Sata-
ejus. Et hoc modo judicavi, scilicet tradere hujus- s- uae, scilicetab Ecclesia expellere,admonitionem ec-
modi rciim Satanw, vobis congregalisel in eo spiritu u D clesiaslicam ab illo suspendere, el liberum illi fa-
cutnvirlute Domini Jesu, idest hoc 78 modojudi- i- cere ire in inleritum carnis, scilicet facere secun-
cavi, ut vos congregati in unum sine aliqua dissen- L- dum quod expetit caro ej'us in interitum illum du-
siirae quibus inea auctoritas, et virtus Chrisli li cens. [Ambrosius] Oinnis enim cafnalis voluptas a
cooperabilur, tradaiis hujusmodi Satanae. diabolo est, et ideo cum huic voluplati relinquilur,
Yel ita poiest ordinari litlera hoc modo: Judicavi,
i, traditur Salanae,et cum carnis desiderio se jungit
scilicet vobis congregalis et meo spiritu cum virlule!e anima, interitum patitur. Non aulem haecamaritu-
Dotnini Jesu tradere hujusmodiSatanw in nomine te dine odii facit, sed ca intenlione, ut expulsio hsec
bomini nosiri Jesu Cltrisli, id est ul vos congregati,
i, ad revocandum illum valeat. Unde subdit ut spiri-
tradatis hujusmodi Satanae in nomine Domini, idd tus ejus salvus sit in die adventus Domini noslri
est ad honorcm Domini, et gloriam, cujus gloria est ;t Jesu Christi, id est ut anima ej'us salva.sitin die
in hujusmodijudicio, non pro odio vestro judicavi ri judtcii. Vcl ideo tradidit eum ApostolusSatanae,ab-
nadere Satanae.Et hoct» interitum carnis, id est ut it iiciendo ab Ecclesia ut Spiritus sanctus, quo conta-
>
(32)Augtisiinus, Desermone in monte. (33) id., De sermone inmonte.
 1573 COLLECTANEAIN EPIST. D. PAULI. — IN EP. I AD COR. 1574
•minatinudantur, salvus sit eis non amissus. In die A do ex jEgypto fugienles mare RubrBin transierunt.
Domiui, scilicet in die judicii. Nisi enim ejectus Nunc figura illa prophetica in veritate corapleta est,
fuissel, non fieret salvus spiritus Ecclesisein die cum sicut ovis ad iramolandum ducitur Ghrtetus,
judicii. Deserebat enim omnes contaminaiionis cau- cujus sanguine illitis postibus nostris, id esl cujus
sa, ut in die Domininudi a Spirilu sancto inveni- signo crueis signatis frontibus nostris, aperditione
rentur. hujtis sseculi tanquam a caplivitate JSgyptiaca li-
VERS.6-8. — Non est bona gloriatio vesira Ne- beramur, et saluberrimum transitum
agirnus cum
scilis quia modicumfermenlum tolam massam cor- a diabolo iransinms ad Christum. Ab isto instabili
rumpit? Expurgate velHsfermenium, ttt sitis nova ssecuload ejus fundatissimum regnum; Ideo enim
conspersio,sicut eslis azymi, Etenim pascha noslrum ad permanenlem Deum (ransimus, ne cum boc niun-
imtnolatusest Christus. Ilaque epulemur, non in fer- do transeunte transeamtis. Pascha immolatio
est,
mento vtteri, neque in fermento malitim el nequiliw, non transitus sicut quibtisdara videtun
sed in azymis sincerilatis et veritatis. [Ambrosius]
Prius enim pascha est, et sic transitus, quia ante
Non bona est. Quasi dicat: Et quia talis fornica- exeraplum est Salvatoris, et sic salus^ llaque, Quasi
tor inter vos esl, igitur non bonaest gloriatio vestra, dicat: Et quia Christus immolatus est pascha no-
qua justos vos esse j'actatis qui talem inter vospa- " strutn, ilaqtte epulemur non in fermento veteri, id
tiicL-ii; el si ergo in aliis boni sitis haec tamen glo- est in corruptione veleri, quia aliter non transire-
fiaiio mala est, quia hsec onuiia bona impedit, quia mus. Deinde fermenlum corruptionis per partes dis-
modicumfermenlum, id est consensus hujus pecca- tinguit, id est neque in fermento malitim, quae in
li, quod cognitum non arguitur, totam massam cor- alium exerceatur; ci nequiliw,quam in se quis ha-
rumpit, [Ambrosius] id est omnes contaminat, qui bet. Malitia enim estiniquitas quae.filin alium,ne-
cum possint arguere dissimulant. Participes enim qullia est iniquitas quam in se quis comniittit. Sed
erant dum paterentur reum. Sed siquis potestatem in azymis sinceritatis et verilalis, id est in sinceri-
non habet quem scit reum abjicere vel probare non lale a vitiis et veritale bonorum operuni quse per
valet, immunis est, et j'udicis non est sine accusa- azymos significantur. Vel, in azymis sinceritatis, id
tore damnare, ut nec Christus Judam abjeeit, quia est novaevitce, et veritalis, ut sine omiii fraude si-
non e»l accusatus. Yel, modicum ferinenlum, id est mus, id est ut sinceritas niundam vilam faciat, et
unus fonricator alios suo exemplo ad peccalum tra- veritas omnem fraudem excludat.
hendo, lotam massam corrumpit, id est omnes qui VERS.9-15. — Scripsi vobisin epislola : Ne com-
norunt et non devitant, Et an nescitis ? hoe, expur- np misceamini fornicariis. Non ulique fornicariis hujus
gate. Quasi dicat: Et quia modicum fermentum vos mundi, aul avarisaul rapacibus, aul idolisservienlibus,
corruilipit, ergo, expurgafe vos, ejiciendo a vobis, alioquindebueratis de hoc mtindoexisse.Nunc aulem
vetusfermentum, [AugustinusJ id est eum qui cor- scripsi vobisnoncommisceri.Si is qui fraier nominalur
rumpit vos, qui est menibrum veteris hominis, et inler vos est fornicator, aut avarus, aut idolis serviens;
acidus. Ejeelo igitur illo fornicatore vetus fermeu- aul tnaledicus, aut ebriosus, aul rapax, cum hujus-
tum ejieitur. Expurgate, dico, ut sitis, id est perse- tnodineccibumsumere. Quid enimmihi dehisqui foris
verelis, nova conspersio,id esl innovati virtulibus sunt judicare? Nonnede his qui inlus sunl vos judi-
et sine corruptione peccati,-sicut estis, facli in ba- catis? Nam eos qui foris sunt Dem judicabit. Au-
ptismo azymi, id est a corruptione peccali puri. ferte malum ex vobisipsis.
Conspersio enim est farir.a per aquam glutinala, Scripsi vobis. Quasi dicat: Moneo vosab hoc pur-
sine fermento: idemest el azjrma. Vult ergo Apo- gare, et sine hac admonilione debueralis facere,
stolus ut isli sint nova conspersio, id est unum quid quia j&inin alia Epistola, scripsi vobis, hoc scili-
perdilectionem, et a corruplione peccali puri sicut cet: Non commisceaminifornicariis. [Ambrosius]
in baptismo, sunt facti azymi, id est mundi, sine Significat se prius scripsisse eis aliam Epistolam
corruptione. Zyma enim grsece, latine dicitur fer- D ubi monuit illos ne jungerent se malae vitaehomini-
mentum. Eienim (54) quasi dicat : Ideo puri esse bus; et quia non intellexerant quse sciipserat qua-
debemus, etenim id est quia Christus immolatus, liler accipienda sint, determiital: ATonulique forni-
quem scilicet edere debemus, est pascha nostrum, cariis httjus tnundi, id est genlilibus, qui post va-
scilicet per ouem transife debemus de mundo ad rias concupiscentias suas euntes fornicaiitur a Deo,
Palrem. Pascha enim nou sicut quidam existimant quibus misceri non prohibuit, sicut isti prius in-
Grsecumnomen est, sed Hebrseum.Opportunissime tellexerant. Aut ne comrnisceaminiavaris, aul rapa-
tamcn occurrit in hoc nomine quaedamcongruenlia cibus, aut idolis servienlibus.Hsecet in ilta Epistola
utrarumquelingttarum.Quia eiiimpali,Grsece7r«ii^Eiv prohibuerat, quse et modo debent observare. A fra-
dicilur, ideo pascha passio pulatur esse, velhoc no- tribus talibus scripsil esse recedendum, qui sunt
mine a passionesic appellatuni. In sua vero linguj, fornicarii, vel avari, vel rapaces, vel idololatrse, sed
id est in Hebrseapascha transitus dicilur, ideo quia non agentiiibus. Alioquin,id est si praecepissemgen«
lunc primuni pascha celebravit populus Dei, quan- lilibusnon commisceri, debueratis exissedehoc mun

(34) Augusliu., super Joan.

 1575 PETRILOMBARDT 1576
do, id esl necesse esset de mundaria coriversationeA ; professione et nomine, nonne vos vidi? utique; in
cxire, cum ubique tales sint. Non enira possunt ho- his enim putredo secanda est."Nam eosquiforis sunt
mines in hoc mundo vivenies nisi cum talibus vi- Deitstantum judicabit; non nobis commisit ut eos
vere, nec etiam possent tales Christo lucrari, si col- nunc judicemus. Et quia jubeo non commiscerita-
loquium eOrumvitarent, et cohvivium. Unde et Do- libus, ergo auferte roalum hominemex vphisipsis,
minus cum peccaloribus et publicanis comedit.Yel qui inde inquinamini;
ita dico, ne Cdmroisceamini,alioquin, id est si com- CAPUTVI.
misceamini,idebueratis de hricmundo exisse, id est VERS.,1-6. — Audetaliquisvestrum, habensnego-
melius esset vobismori: Compendiumenimestroale tium adversusallerum,judicari aptid iniquos ei nori
agentibus,si citiusmorianiur, quamdiutius in pecca- apud santtos? An nescilis qUoniamsancti de hoc
tis vefsenlur. Nunc autemscripsi, vel ergo. Quasidi- tnundojudicabunt?Et si in vobisjudicabitur mundus,
cat: Quia non dc illisscripsi. Ergonuncapparetquod indigniestis qui de tninimisjudicelis? Nescilis quo-
scripsi uoots, non commisceri,etc. 79Yeliiajunge riiam angelosjudicabimus, quanto mcgis swcularia?
lunc scripsi, et non bene accepislis; nsnc autemde- Swcuiaria igitur judicia si habuerilis, contemptibiles
terminate scripsi vobis non commiSceri, hoc modo, qui sunl iit Ecclesia, illos conslituiiead judicandum.
scilicet: Si is qui nominatur frater; elsi non sit, est Ad verecundiamvestram dico: Si non est inleftot
fornicator, nominabiliset manifesiuS,et falce evan- tapiens quisquam, qui possit judicare inler fratrem
gelica praecisusvel notatus. Velsecundumaliara lit- suum, sed frater cumfralre judicio contendil;et hob
leram: Si quis frater nominalurfornicator,idemsen- Upudinfideles?
sus, aut avarus, aut idolis serviens, aut maledicus, Audet aliquis. Occasionehujus judicii de quo su-
'
id est detractor, aul rapax, aul iracundus,aut ebrio- pra tractavit, incipit agere de judiciis in quibus
rus usu. In his omnibusnotat eos. Gum hujusmodi; mullis modis peccabant, scilicet quod contemptis
idesi-cum his et aliis similibus scripsi et scribo, fidelibusinfidelesjudices adibant, vel stultos judi-
jussi et jubeo, nec ciburiisumere, nedum orare, ut ces instiluebant, et litigabant, fraudabant, et alia
sic erubescens corrigatur. Atlende quod non sitn- hiriusmodi.Quasi dicat: Dixi quod debeiisj'udicare
pliciter jubet, ndn cibum sumere cum fornicatori - de bis qui intus sunt, ct cum hoc debeatis, aliquis
bus vel avaris et caeteris; sed praemitlit: vestrumhabens negoiiumadveisus allerum fidelem,
Si quis fraler nominatur. [ Ambrosius] Per ttudetjudicariapttdtnt"auos;[Ambros:] id est infideles,
hoc enim quod ait frater, ostendit quod cum infi- qui iniqui sunt fidelibusquocunqne modo posstmt,
deli et genlili non prohibuit eibum sumere. Qtti iC et leges divinas aut omnino spernunt, aut propter
etiam alibi ait : Si quis vocat vos ex infidelibusad opprimendosbonosfalsaexposilioneinlerpretantur;
cwnam,et vullisire, omnequodappositumfuerit tnan- el non polius apudsanclos^qui Domini timentesj'u-
ducate (I Cor. x). (53) Dicendo autem-hominatur, stitiarii, et legumveritati salva charilate, et charitati
ostcndit non temere et quomodo libel, sed per ju- salva veritale judicando deservirent? Quasi dicat :
dicium auferendosmalos esse ab Ecelesisecommu- Reveraaudacia est, et sttiltitia hoc facere. Et quasi
nione, et si per j'udicium auferre non possunt, to- , aliquis diceret : Debentnesancti de htytismodi ju-
lcrentur potius. Nos enim a communionequemque dicare? Et ait : An nescitis quoniam sancti dc hcc
prohibere non possumus, nisi aut sponte confes1 tnundo judicabunl, qui in errore est? Quod non
sum, aut in aliquO judicio vel ecclesiastico, vel otiose dixit Apostolus. Ideo enim dixit de hbc
saecularinominaltim atque convictum, Hoc igilur mundo, ut et alterum oslendat, quia est et alter
dicendo noluit homineai ab homine judicari, ex superior. De hoc aulem judicabunl sancti meliores
arbitrio suspicionis, vel etiam exlra ordinarium facli comparalione, quia exemplofideiillorum, per-
usurpalo judicio, sed potius ex lege Dei secundum fidia hujus mundi damnabitur. Judicabunt etiam
ordinem Ecclesiae,sive ultro confessum, siveaccu- aucloritate et polestale. Et si in vobis judicabitur
satum et convictum. [Ambrosius] Eam igitur no- V 1 tnundus, id est per vos, quia aliquossanctos habe-
minationem hic intelligi voluit Apostolus, quaefit tis qui judicabunt, indigni eslis qui judicetis de islis
in quemquecum senlenlia ordine judiciario, atque minimis, Quasi dicat : Non et vere de his potestis
integritate proferlur. Nam si nominatio quselibet : j'udicare,quoniamjudicabimusetiam angelosaposta-
sufficit, mulli damnandi sunt innocentes , quia tas, qui cum essent creati digni, id est in dignitate,
ssepe falso in quoquam crimina nbminantur. Quid lamen lapsi stint, cum isti fragiles stent, et ideo
enim? Quodnon de gentilibusagat; seddefratribus etiam angelijudicabuntur, quia impugnantes san-
praedictis criminibus notatis, hic oslendit. Quasi ctos, victi sunt ab eis. Et nescilis vos hoc, scilicet
dicat : De his dico tantum qui fratres sunt. Quid quod angelosjudicabiinus, et quanto magis possu-
enimtnihiest, id est mihi allinet, judicare de his qui mus judicare swcularia, id est de rebus sseeuli?Sw-
foris suni? id estexlra Ecclesiam. His enim potius cularia igilur, etc Sicul jam reprehendit eos, qni
blandiendum est. Ac si dicat : Nil attinet ad me causas agebantapud infideles, contemptisfidelibus,
de his judicarc. Sed his qui intus,sunt, in Ecclesia ila nunc reprehendit eps quod conlemplibilesjudi-
(53)Aaguslinus, in lib. De poenitentia.
1577 COLLECTANEAIX EPIST. D. PAULI. IN EP. I AD COR. 1578
ces, licet fideles constituebant. Quasi dicat : Et A sapiens qui potest judicare. [Gregorius] Eosdem
quia debelis judicafe, igitur si habueritis swcularia enim qnos conteinpiibiles norainaverat, sapicnles
judicia, ideo dicit, si habuerilis, quia nec habenda postea vocat, cum ait, sic non esl inter vos.
sunt, sed polius est condonandum, vel contemnen- VEUS.7-12. —Jam quidemomnino deliclumest m.
dum. Si, iuquam, habueritis, constiluite adjudican- vobis, quodjudicia habetis inter vos. Quare nonma-
dum illos coniemptibiles,id est indiscrelos et viles, gis injuriam accipilis ? Quare non magis fraudem
qui sunt in Ecclesia. Quasi dicat: Hoc est quod vos palimini ? Sed vos injuriam faciiis et fraudatis, et
fecistis. Unde coacti fratres recurrunt ad illos, id hoc fralribus. An nescitis quia iniqui regnum Dei
est ad infideles, hoc redarguit in eis Apostolus, non possidebuitl? Nolite errare; nequefornicarii, ne-
ironice eis loquens, et quia sic fieri non debet, ad- que idolis servientes, neque adulleri,
neque mollcs,
jecit: Ad verecundiam, v elreverentiamvestramdico. neqtte tnasculorum concubitores, nequefures, neque
Quasi dicat : Jfon impero, sed memoro, ut verecun- avari, neqtte ebriosi, neque maledici, nequerapaces
demini, el debelis erubescere, quia non est inler rcgnum Dei possidebunt. El hwc aliquando quidem
vosquisquamsic,\d est adeo sapiens,qui possitjudicare fuislis, sed abluti estis, sed sanctiftcati estis, sed
ju-
inier frairem et fralrem suum, ul ita necesse sit ut stificati eslis in nomine Domini nostri Jesu Chrisli,
"
stullos slaluatis j'udices. Et hi tameit potius sta- *- el in Spiritu Dei nostri. Omnia mihi licent, sed non
tuendi sunt, quam ad infideles judices ealur, si de- omnia expediunt.
sunt sapientes; sic, inquam, non est sapiens. Sed Jatn quidem. Quasi dicat: Quia conlenliose et
fraler cum fratre in judicio contendit; quod malum apud infidelesvestra repetilis non simpliciter. Jam
csl, et hoc apud infideles; qnod pejus. Vel ita, sae- quidem omnino delictum est in vobis, id est ex hoc
cularia igitur. Quia dixerat Aposlolus eos posse de solo delictum est in vobis, scilicet quia judicia hu-
his rainimis judicaie, delerminat qui ad hujusmodi jusmodi habelisinter vos, inter quos non decet. Pec-
negolia definienda sint constituendi, scilicet con- catum enim est litigare 80 cum pax esse debeat. (54)
tewptibiles qui stmt in Ecclesia ; majores enim spi- Ex hoc apparet, quia peccalum est judicium habere
rilualibus inlendere debent. Quasi dicat : Et quia contra aliquem. Sed neexcusesquodj'ustehoc agis,
judicare debetis , igilur hoc niodo facite. Si ssecu- quia pateris injuriam quam judicii senlentia vis a te
laria negotia habueritis, constituite ad judicandum removeri, occurrit et ait: Quare non magisinjuriam,
qui suait in Ecclesia-contemptibiles, id est aliquos id est apertam violentiam, accipiiis? Quare non ma-
sapieutes, qui taraen sunt minoris meriti. (53)Apo- gis occultam fraudem patimini. Quasi dical: Mirum
stoli enim praedicando circumeuntes lalibus non Q (; est quod non potius hoc facitis. Unde et Dominus
vacabant. Sapientes ergo qui in locis consistebant ait : Si quis voluerit tunicam luam lollere, el judicio
fideles et sancti, non qui hae atque hac propter tecum contendere,dimitteei el pallium (Matih. v). Et
Evangeliuin discurrebant, talium negotiorum exa- alibi : Qui absiulerit tua, noli repelere(Luc. vi). Sed
minalores esse voluit. A quibus nos excusare rion tamenhoe secundum veniam infirmis Apostolus con-
possumus, etsi velimus. [Augustinus.] Christitnr cedit, cum sinit in Ecclesia talia j'udicia finiri inter
enimtestem invoco, quoniam niaUem per singulos fratres, fratribus judicantibus, extra Ecclesiamvero
dies certi&horis aUquidmanibus operari, et caeteras hsec fieri terribililer vetat. Ut autem praedictaverba
horas habereliberas ad legendum, orandura, vel ad Auguslini, quibus ait, peccatum est judicium habere
agendum aliquidde divinis liiteris, quam tumul- contra fratrem, sane intelligantur, dicendum est
tuosissimas perplexilates causarum pati de negotiis hic quid in hujusmodi liceat, vel conveniat perfectis
saecularibus,vel j'udicarido dirimendis, vel interve- et quid non; et quid liceat infirmis vel non. Per-
niendo praecidendis.Dico constituile contemptibiles. fectis igitur licel sua repetere simpliciter, scilicet
Hoc autem ad revercntiam vestram dico, ut vide- sine causa, sine lite, sine judicio; sed non conve-
licet ii terrenas causas examinent, qui exteriorum nit eis inde movere causam ante judicem. Infirmis
rerum sapientiamperceperunt. Qui autem spiritua-1 . D vero licet repetere sua, movendo causain ante judi
libus donis ditati sunt, lerrenis non debent negotiis cem, ct judicium habendo contra fratrem; sed noiv
implicari, ut dumnon coguntur inferiora bona dis- contentiose vcl fraudulenter, nec apud infidelcs ju-
ponere, valeant bonis superioribus deservire. Sed dices. Sed vos.Quasi dicat: Debetis injuriam pati et
curandum magnopere est ut hi qrii donis spiritua- fraudem quod non facitis, sed polius vos facilis in-
libus emicant nequaquamproximorum infirmantium juriam, id est apertam violentiam, dum contenditis;
negotia funditus deserant; sed hsec aliis quibus di- et fraudatis, dum j"udicescorrumpitis donis; et hoc
gnum est tractanda committant vel per se gerant. facitis fratribus, quos juvare deberetis. Hoc facitis,
Sic non est. Redit ad illud quod supra redarguit, et sic regnum perdilis. Et pejus est quia scientes.
scilicet quod ad infideles judices ibant. Quasi di- Nam an nesciiisquia iniquiquilibet non possidebunl
cat : Non debetis j'udicari apud infideles. Quia sic regnum Dei? Ergo nec salutero, quia non est salus
non est inler vos quisquani sapiens, etc, usque: prseter regnum. Noliie errare, quasi de misericordia
apud infideles. Quasi dicat : Est ulique inter vosi confisi, quia -neque[ornicarii, neqtteidolis servientes;
(55) Augustinus, De opere monachorum. (54) Augustinus, in Ench.
PATROL.CXCI, 50
1S79 . PETRI LOMBARDI , 1580
Oamia vero illitita
singula hortim sufiiciunt ad regnum lollendum; tte- A mini prohibentur, expediunt.
Christi san-
que adulleri, nequemolles,id est palhici, tteque ma- non expediunt. Sicul enim omnis qui
sculorum concubilores,neque avari; in his omiribus guine redemptus est homo est, non tamen omnis
nola cos argui; neque [ures, nequeebriosi,tiequema- qtii homo est, etiani Christi sanguine redemptus
ledici, tiequerapaces regnum Dei possidebunt.Et hac est. Ila omne quod non licet non expedil, nec laiucn
in-
qiiidcm, id esl tales, fuisiis, sed abluli eslis in ba- omne quod non expedil etiaui non licet. Ut igitur
ptismo, ci ideo turpius est, si redilis. Et non solum tefid quod licet et expedit, et quod non licet, atque
abluti, sed sanctificati eslis, itl est confirniati ad ideo non expedit, aliqiio.certo fine nitamur dislin-
berie operanduui, Spiritu sancto dato. Et non modo guere. [Augustinus]Fateor quod ea mibi videntur
saiiclificati, sedjustificati estis, sciljcet bene operan- licere et non expedire,quaeperjuslitiam,quse coram
do. Noia sed repetilam conjunclionem non parvum Deo est, permittiintitr; sed propter offensionein
pondtis darc sciitenlise. In nomine. Quasi dicat: hominum, ne ob hoe irapediantur ad salutem, vi-
Abluti estis, et hoc -in nomine Domini nostri Jesu tanda sunt; ea vero non licere, et ideo non expe-
Chrisli, et Spiritu Dei noslri, id est opcratiohe Spi- dire; qusesic ipsa juslitia vetantur, ut facienda non
rilus sancti. Omnia milti licent, etc Qtriadixi id po- sint, etiamsi ab eis laudentur quibus in notitia fue-
tius esse, ferendum, quam causas male agere, ne B rint prolata. Qnod si ila est, ideo non nisi ilUcita
quis putet sua ullo modo repetenda supponit. Om- prohiberitur a Doinino, ut ea quaelicita sunl, et non
nia, etc Quasi dicat: Non est contendendum cum expediunt, non legis vinculo, sed libera dilectionis
fratre, tamen omnia riiea licenl, id est licita sunt beneficentia et consilio charitatis caveantur. Haec
repeti, id est omnia inea licet repelere niihi, sed ta- sunt quae amplius eroganlur saucio, qui curandus
men non repetam, quia non omnia expediunt ad cur- ad stabujuni Samaritanf illius miseratione perdu-
sum meum, sed impediur.t. Iiem per aliani causam ctus esl. (57) Hsecnonpraecipiunlura Douiino,quam-
ideni bstendit dicens : vis Domino moneanlur offerri, ut tanlo inlelli?an-
VERS.12, 15. — Omnia tnilti liccnl, sed ege sub lur esse graviora, quanto magis ostenduntur indc-
nullius redigar poteslale. Esca ventri, el venter escis; bita. Illicita ergo prohibentur, licita vero quse non
Deus auiem et hunc et has destmel. expediunt libere caveantur. Omnia mihi liceitt. Ilic
Omnia milti licent, id est licila sunt; sed tamen repetit quod dixerat ut addatquod non dixerat, gci-
e.gonon repetam, quia cum sim liber, sub potestate licet sed et ego, etc Quasi dical: Omniamihi liciia
wullim redigar iiominis vel rei, id est nolo redigi sunt, sed ego sub nullius rei poteslate redigar; quod
sub poiestatejttdicis, velnblo esse sub dominio ali- facerem, si cum offendiculo fratris manducarem :
"
cujus rei, ut causa ejus fralrem offendam. Tunc ita enim amore esesefratrem offenderem.Esca, ctc
eniin rcs super nos dominium habet, ctim -amorem [Augustinus] Quasi dicat: Vere oroiiia mihi licent,
ejus amori proxinii prseponimus. JESCO-, etc. Quasi quia esca debetur ventri, et venler escis. Non mu-
dicat : Propter hoc quod dixi non sunt repelenda, lantur isla. Unde el post, Apostolus ait: Omneqttod
tamen propter hoc licel repetere, quia esca debelur in macello venittnanducate (I Cor. x), sed non ctim
iientri, pro quo creata est. Refieimusenim quotidia- scandalo manducandum est. Unde alibi dicit : ATon
nas ruinas corporis edeitdo et bibendo. Per escara, manducabo carnem in aternum, tie fratrem meum
nola necessaria naturae; et venler debelur escts , scandalizem(ICor. vm). Itemque alibi: Omnia qui-
quia aliler noii potest sustentari; et ideo licet no- demmunda sunt, sed malum esl hominiqui per offen-
stra repeterc Deus autem. [August.] Quasi dicat : diculum manducat (Rom. xiv). Deus autem. Quasi
Esca debetur venlri, et venter escis, sed non multum dicat : Esca debetur ventri, et venter escis, sed ta-
pro his laborandum est, quia destruenlur; et hoc men non edam cum scandalo, quia Deus et hoc et
est quod subdit, Deus autem, et hoc et illud, vei, illud, vel, hunc et has destruet. [Ambrosius]Vel ita,
huric el has, ii est ventrem et escas, destruei, se- omnia licent : Prseniiltit hic Apostolusquod postea
cundum hunc statum : quod erit, cum corrttplibile D plenius aclurus est. Dicit eniro quod sibi licet ab
hoc induet incorruptioneut (/ Cor. xv). (55) Vel ila, aliis sumplus accipere, sicut alii aposloli accipie-
orania mihi licent : De his dicit qusead escam per- banl a subditis suis. Sed quoniam sciebat pseudo
tinent. Eranl enim inter eos qui cibos discernebant, pccasionem quaerere accipiendi, noliiit ab his acci-
judicantes alios mundos, alios immundos.Alii omni- pere, ne causa ventris vigor ecclesiaslicaeveri(a:is
bus cibisvescendumesse pulabant.Quasi dicat:Non torpesceret. Quod ergo dicit Apostolus, omnia li-
solum in judiciis et in aliis prsediclis offendilis, sed cent, non de malis, sed de bonis intelligi opOrtet.
eliam in cibis. Omniaquidem mihi licent, idest omni- Quibusdam enim videtur propter libertatem con-
bus cibis vesci licet, non legali doctrina, sed libera cessi arbitrii'hoc Apostolum dixisse, quasi omnia
pbtestate. (56) Sed non omnia expediunt. Nota qtiod liceant, sed non expediant, sed nunquam dicitur
potest aliquid licere et non expedire; expedire au- licere quod prohibetur. Unde et Joannes ad Hero-
tem quod non licet noii potest, ac per hoc non om- dem ait : Non licet tibi habere uxorem fratris lui
nia qtiaelicita sunl, id est quae nullo prseccpto Do- [Marc. vi). Quod si illttd esset quod ilU aiunl,.de-
(£5) Augustinus, ad Polenlum. (57) Id., in eodem.
(30) ld. in eodem.
 iSil':': COLLECTANEA1N^EPIST, D. PAULI^li-IN EP. I AD COR. 1382
btiit dicere, licel tibi, sed non expedit. Et Doniinus,A minum suscitavilDeus. Si vero suscilavil Doniiiium,
simililermulieri Gliananaese ait: JVOHlicelpanemfilio- et nos suscitabit per virlutemsuam, cui nihil est im-
rum tnittere canibus (Mallh. xv). Et ideo quod ait possibile. Nescitis quoniam. Quasi dicat : Corpus
Apostolus, omnia raihi licent, non agilur de malis non debetur fornicationi, sed Domiuo,quoniamcor-
sed de bonis. Quasi dicat : Vos me contemnitis, et pora nostfa, non solttm animae, sutil membra Chri-
aliis inferiorem, quia sumptus non accipio, seslima- sti, ut eum imitemur. Et nescilis, vos hoc Atlcnde
tis: sed non ideo dimitto quin mihi Iiceat accipere. quod corpora nostra dicit esse niembra Cbiisti,
Nam omnia mihi licenl quseet coapostolis, quse lex qiioniam Chrislus caput nostrum esl, (58) eo quod
naluralts habet, non Mosi qui multa pro duritia il- homo factus esl propter nos, corptis aulem cjns
lius populi prohibtiit. Hoc dicil quia licebat ei sttm- Ecclesia est. Si ergo Christus tantummodo animam
pius accipere, unde post acturus est; sed noluit quia humanam susciperet, membra ejus non essent nisi
non expedit. Unde subdit, sed non omnia expediunt, animsenostrse, quiavero corpusstiscepit, per quod
sicut non expedit accipere sumptus. Si enim ab his etiam caput est nobis, quiex anima et corpore coi;-
acciperet quos in tantis vitiis arguebat, auctoritatem stamus, profecto illius membra sunt corpora noslra,
magisterii inclinarct. Nonenim potest instanter ar- quia enim corpus accepil et corporum capnt est. Si
gui a quo accipitur, niaxime cum ille promplus sit "* ergo aliquis cupiens fornicari vilcscat sibi, et in
ad dandum ut sibi humiliel praepositum. Uiide et seipso contemuat seipsiim, non in se contemnaf
dicit : Sed ego sub nullius redigar potestale, mi- Chrisluin. Non dicat: Faciara hoc, nihil sum, quia
nuendo Ubertatem meam, reprebendendo quod' fa- corpus ejus membrum Christi est. Et cum Chrisli
cerem, si sttmptus ab eis susciperem. Pseudo aulem membra sint corpora noslra, tollens ergo a servitio
. apostoli qui non causa religionis, sed qusestus prse- Christi membra Christi, cui in te parcendum est,
dicant, nolunt amari esse peceantibus. Esca, etc faciatn meretricis? Ut ejus serviarovoluntali ? ilane
Yere licet mihi accipere necessarios sumptus, quia viltKt dignitas ista quse tam benigne praesliia cst?
csca debetur ventri, et venter escis; sed non ta- Absit, ut hoc fiat'. [Augustinus] Notandum quia
men accipiam, quia Deus et hoc et illud deslruet. corpora nostra quse hic dicit Apostolus csse niem-
Non mulalur horum verborum sensus. Yel ita om- bra Chrisli, alibi dicit esse templum Spiritus san-
nia licent. Quasi dicat: Uli qui praedicla vitia ha- cti, propter corpus Cbristi, quod ex genere norpo-
bent, non possidebunt regnum, et ideo vitanda stint, ris nostfi suscepit; (59) corpora noslra membra
quia etiam si licerent, fugienda essent, Ponaturenim sunt Christi propler inhabitantem spiritum Chrisli,
quod omnia licent, id est ponat aliquis licere omnia, ,£ eadcm corpora' sunt lemplum Spirilus sancti. Et
non quia illi Iiceant, sed quia licere quibusdam vi- non potest non esse sanctum eorpus, quo sanctifi-
dentur ideo quia non inipendenl legalia lormenta, cato utitur spiritus. (60) Ut alia taceam non pos-
sed non omnia expediunt, quia propter se vitanda stiMlsimul esse membrum Christi, et memhra me-
su»t. Item repetit omnia licent, sed ego sub nul- retricis; nec isti dicendi sunt manducare corpus
lius redigar potestate. Cum enim niens concepta Christi qui sunt mcmbra meretricis. Hoc est enim
desideria sequitur, et anior cujuslibet rei ubi domi- non sacramento teniis, sed revera cofpns Chrisli
nalur, servire rebus convincitur, quarum amore manducare, in Christo manere, ut in illo nianeat et
superatur. Esca, etc Quasi dicat : Sub nullius re- Christus.
digar potestate; et vere, quia nec etiam pro esca, Non itaque manent in Christo qui non sunt mem-
etsi esca debeatur ventri, et venter escse.Deus au- bra Christi, nec sunt membra ej'us, qui sunt mem-
tem et hoc et illud destruet. hra meretricis. An nescitis? Quasi dicat : ldeo nou
YERS.13-17. — Corpus autem non fornicationi, decet ut tollam membra Christi, et faciam niembra,
sed Dontino,et Domimtscorpori. Deus vero et Domi- roeretricis, quoniam qui adharet merelrici, ununi
num suscitavil, el nos suscitabit per virtulemsuam. corpus efficitur cum ea. [Ambrosius] Fornicatio
Nescilis quoniain 81 corpora vestra membra sunt D I enfcnambos et unum corpus facit; ut quomodo in
Chrisli? Tolletis ergo membra Chrisli faciam mem- natura sic el in macula unum sunt. Et an nescitis
bra meretricis?Absil! An nescitisquoniamqui adhm- hoc? et quasi quis qusererelan unum sunt, respon-
ret meretrici, unum corpus efficitur? Erunt enim, det : Ulique. Quia, inquit, liber Genesis etiam de
inquit, duo in carne una. Qui autem adhwretDomino legitime conjunctis : Erunt duo in carne una, id est
unus spirilus est. carnali opere, quod inter coirjugespolest fieri sine
Corpus auiem. [Ambrosius] Hic redit Apostolus peccalo, et etiam in carnesuntsecundumnaturam,
ad superiorem sensum, quasi esca debetur ventri, quia in natura sunt unum viret mulier. Manifestum
et venter escis, sed corpus non debetur fornicalioni. est enim, uon quia mulier de viro ainbo in carne
Et ideo de hoc judicium non potest prsetermitti, ut una sunt. Qui autem. Quasi dicat : Qttia adhseret
vos,o Goririlhii, solelis, sed debetur Domino, id meretrici unum est cum ea. Qui autem adhwret
esl servitio Domini, el Dominusdebetur corpori, ut Domine, semper Dei faciens voluntatcm, non una
gloriftcetilliid et suscitet, et suscitabit, quia el Do~ caro, sed unus spiritus est cum Spirilu Domini,
(58}Atigusf.. deverb Aposl. (60) Id., Decivit. Dct.
(59) Id., in eod.
1585 \.- PETRI LOMBARDI 1584
cum quo esl uims spiritus, non subslaiiiiaj identi- A ila efticiunt, obslriclum et obnoxium, sicut in solo
tale. Diversseenim substanlise sunl spiritus homi- opere fornicationis corporaUs fit cum misceri facit
nis et Spiritus Doniini, sed quia accedit iste spiri- animum vis libidinis cuih ipso corpore.et uutim
tus ad participalionein naturse veritalis el "beatilu- cum ipso quodammodo cui aggluiinatur, unde sub-
dinis illius. [Augustinus]Unus ergo spiritus esl oum dit : Qut autem fornicalur, in corpus suum peccat.
anima corpori,
Spirilu Dei, cum ei sie adhsefet ut sit parliceps [Augustinus]Hic enim proprie servit
beatitudinis : quod plene erit cum satiabitur desi- in lanlum, ulnihil aliud in ipso momento et expe-
derium ejus in bonis imniutabilibus, scilicet in ipsa rimenlb, hujus tam magni flagilii cogitare hoiniiii
Tfinitate Domino suo, cujus imago est. Non ergo liccat, aul intendere, quia mentem captivam subdit
spiritus honiinis.ita estunuhi vel unus cum Spiii- ipsa submersio et absorbitio libidinis quia libidinis
lu Dei, sieut Filius cura Patre unuin est, el umis ardore quo nullus major esl; voluptasipsiuscbrporis
Deus. Sic enim dicimus de Patre et Filib, unum ariimiimservum tenet, efficitquecapjivum. Liberuni
sunt, quia unius substanlise duo sunt; el diciinus , enim est animo in aliis quibusque sseculaiibus, et
unus cst, sed addimus qiiid.uuus, scilicet uniis unum aliquideorum operari, et eodemtemporealibi
Deus. Diligenler attende, quod quando de rebus cpgitationeseorum distendere: quod in fornicationis
duabus vel pluribus dicitur, unus est; et additnt B opere ac tempore non lieet animo. Sic enim totus
qttid «nus vel quid una, et dc his quse diversai, et homoabsorbetur a carne, ul jam dici non possit,
de his quse sttnt unius substantiae dlci potesl. (61) ipse animus suus est, scd simul lotus homo dici
Diversseenim substanlise suiit spiritus horainis, et possit caro. Ut secundumhoc recte dici possint duo
Spiritus Dei; et tunc dicitur, qui adhaerel Domino, esse in carne una, hsec quidem dicta sunt de spe-
uuus spiritus est. Ubi autem dicitur de duobus aut ciali fornicatione hujus corporis. Yerum quia non
pluribus minister nec additur quid untim, non di- niodo fornicatio in sacris litteris specialiter sed ge-
versseinlelliguntur, sed unius esse subslaiiiise, sic- neraliter etiam accipitur, conemur, Deo adjuvanle,
ut dictiun est: Qui ptantat et qui rigat unum sunt el hoc aliter dicere. Generalis enim fornicalio hu-
(Joan.x).Item : Egoel pater unttm sumus(1Cor. ui). manseanimse est cum aliquis non adhserens Deo
Si ergo de his quaediverssesubstantiaesunt recte dici- adbserel roundo, unde dicilur : Amicttsmundi, ini-
tttr quod sint uiius spiritus, quanlo magisquseunius micus est Dei (Jac. iv). Et item : Si qttis dilexerit
substantise sunt recle dicuntur unus Deus esse. munditm, dilectio Patris non est in illo (Joan. n).
YERS.18-20. — Fugiie fornicalionem.Omneenim Qui ergo haerensmnndo longe est a Deo, in corpus
peccatumquodcunqucfecerit homo,exlra corpus est; suum peccat, quia corporaliconcupiscenlia in qua>
qtti aulem (ornicalur, in corpus suum peccal. An que temporalia animus distrahitur, serviens potius
tiescitis quoniammembravestra lemplumsunl Spiri- creaturte quam Creatori. Sed qui haeret Deo non
ius sancti, qui in vobisest, quem habelis a Deo, et mundo, quodcunquc aliud peccatum a conctipisceu-
nonestis veslri? Empli enimeslis prelio magno.Clo- tiacarnali alienum fragilitate humana incurrit, vel
riftcale el portate Deumin corporevestrc. ignorando, vel negligendo, vel obliviscendoextra
Fiuiite. [Haimo.] Quasi dicat : Qui adhserelmere- corpus peccat,ut hoc sit quod dictum est, omne
tfici untnn corjms cllicitur, ideo fugite [omicationem. peccatum quodcunque fecerit homo exlra coi-pus
Cum aliis nempe viliis potest exspectari conflictiis, est, quia non cofporali vel temporaii concnpiscen-
sed hanc fugite, ne approximetis, quia nou aliter tia peccat, sed humana lentatione quse facile ignc-
indius polesl vinci. [Auguslinus] El fugoredebetis : scilur. Cum aulera adhseret mundo, lemporaliier
Omne enim peccalum quddcunquefecerit homo, ex- diligit et concupiscit, inerito in corpus suura pec-
cepia fornicatione, cxtra corpusest, id esi sine cor- care dicilur, quia universae concupiscentisecarnali
poris conlaininalione. Cseteraenim peccata animam •deditus et subditus est tanquam tolus creatura?
tanlum niaculant. Qui autem fornicatur, in corpus scrvus ab ipso Creatore alienus. Sicergo, quantum
suum peccat, quia fornicalio nori modo animam. sed Dniihi videtur, salva fide intelligi potest utriusque
etiam corpus coniaminat. Non enim sine desiderio fornicalionis malum, scilicet specialis et uuiversa-
carnis quaehabet proprium motum, anima concu- lis in hoc capitulo.
piscit cainalitcr, qiiamviscaro sine animanil possit. Vel iia polcstlegi: Omneettim, etc [Hieronymus]
Vcl ita, oninepeccatum. Qtiasi dicat : Ideo debetis Quasidicat: Ideo fugite fornicalioiieni, quia onme
fugere fornicationem, quia onine peccattmi aliud aliud peccaiumquodcunquefecerithomo, extra cor-
quodcunquc fecerit bomoextra corpns est, id esl pus est, id est extra coiijugem, quse dicitur corpus
extra vinculum carnalis concupiscentisesunl caetera viri qui est ejus caput: aliud peccatum non ftt con-
pcccata coniparatione lmjus , etsi per corptis ge- tra honorem conjugii. (63) Qui autem fornicatur irt
rantur. (62) Hicenim anima sub corpore est. Alia corpus suumpcccat, id cst contra honoreni sui cor-
enim peccata, etsi per corpus coinniillantur, non poris scilicet conjirgis suse agit. An nescitk. Qttasi
tatnen aniinum huinanum concuniscctiti:e earnali dicat: ldeo ilem fugienda est fornicatio, cjuonwtu

(fil) Aiigiislinus, cotilraMaximimim. (05) Auguslinus, contra Maxiininum.

C'>2)b.l."iu scriiiouede cadvm re.
1583 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULI. IN EP. I AD COR, 1586
ceilinnestquod membra,id cst corpora, vestra lem-A conjugii quibus excusalur carnalis coiltis. Conju-
plum stmt Spirilus sancti, id est templum dicatura gium utique, sive matrimonium, est marilalis con-
opere Spiritus sancli, qui el in vohis habitat, unde junclio maris et fcminaeinter legilimaspersonas, in-
subdit, qui in vobis est, qui Deus templi est. Quem dividualem vitaeconsuetudinem retinens. Hac au-
habetis4, Deo, et ita eum hospitem et Deum dalo- tem descriptione matrimonium fidelium ac legiti-
rem offenderetis.Ex hoc palet quia Spiritus sanclus raorum tantum includilur, et est bona res conju-
Deus est, quod vos negalis. Si enim Spirilus san- gium. Estenim unum de sacramentis Ecclesise,te-
ctus, non esset Deus, teniplum utique nos ipsos nens imaginem conjunctioms Christi et Ecclesiffi,
»on haberel, non solum aulem Spiritus sanctus, sicut Apostolus ait: Hoe autem dico magnum sa-
sed etiain Paler et Filius templum nos habent. Tem- cramentum esse in Chrisloet in Ecclesia (Ephes.v).
plum ergo Dei, hoc est totius sanclae Trinitalis, Constat itaque rem bonara esse conjugiura; quod
sancta Ecclesia est. Et an nescitis hoc ? Et non quidam haerelici negant, nuptias detestantes, qtias
eslis. Alia causa hic ostenditur quare debent fugere Christus approbans nuptiis inlerfuit, et eas miraculo
fornicalionem. Quasi dicat: Item propter hoc. fu- commendavit. Hoc etiam propter hoc apparet, quia
gile, et, id est quia, non estis vestrijuris, id est po- primum conjugium inter primos parenles instituit.
teslatis vestrae,sed Dei qui vos emit a diabolo. Unde B Apostolusetiam ail: Virgo non peccat,si nubat. Ma-
subdit: Empti enimestis .pretio magno, sanguinis trimonii autem efficienscausa est consensus mari-
Jesu Chrisli. Et quia ita est, ergo glcrificate Deum, lalis de prsesenti per verba expresstis, secundum
scilicet Spiritum sanclum, cum Patre et FiUo, id ilhid Nicolai papae: Sufficiatsolus secundum legem
esl per bona opera aliis gloriosum ostendile; et, li- eorum consensus, de quorum conjunctionibus agi-
rct adversa urgeant, tamen portate Deumin corpore lur. Qui si solus in nuptiis defueril, caetera etiam
vestro,id est carnis molestias et quaelibet adversa cum ipso coitu celebrata fruslrantur. Undeest etiani
propter Deumsustinete. Yel, portate Deum in cor- Mlud: [Ambrosius] Matrimonium non facit coitus,
pore veslro, 82 °t secundum legem ejus ambule- sed voluntas. Hinc etiam illud : Non defloraliovir-
tis. [Anibrosius]Per legem enim ejus ipse videtur ginitatis, sed pactio conjugalis matrimoniura facit.
esse in nobis. Portare ergo Deumest imaginemDei Causa vero propler quam contrahi debet, est pro-
in rebus bene gestis ostendere, Et est sensus : Por- creatio prolis, vitatio fornicationis. Sunt et aUss
lale Deumin corporevestre, (64) id esl si non parcis causaehonestae,ut inimicorum reconciliatio, et pa-
tihi propler le, vel parce tibi propter Deumqui sibi cis rei integralio, et hujusmodi. Personse autem le-
fecit te domum; quam si everlis, peccas in Deum: r, gilimsead matrimonium sunt, juxta institulionem
quodgrave esl genus peccati. Aliud vero genus est Ecclesiae.Alise namque fuere legitimse in exordio
peccare in hominem. Haec enim duo genera sunt nostrseoriginis, et ante legem Mosi. Alisesub lege,
peccatorum, peccare scilicet in Dcum et peccare alisein tempore gratiae. Item rn primitiva Ecclesia
in hominem.Peccatur autem in Deuin, etiam cor- qusedam erant legiliniae, qusemodo non sunt;. et
rumpendotemplumejus. earum qusemodo legitimsesunt vel illegitimae,quse-
CAPCT VII. dam sunt plene legitimse,qua'dam omnino illegi-
VERS.1, 2. — De quibus aulem scripshtis mihi: timw, qusedam neutrse. Plene legilimaesunt quas
Bonumest hominimulieremnon langere.Propler for- non impedit votum continenliae,vel ordo, vel cogna-
nicaiionemaulem unusquisquesuam uxorem habeat, lio, vel dispar cullus, velcondilio, vel naturae frigi-
et unaqumquesuumvirumhabeat. ditas. Omnino autem illegitimseper votum, per or-
De quibusautem scripsislismihi. Occasione forni- dinem, per cognationem, per disparem ciiltui».
cationis quam prohibet, de nupliis continuat, de Neutraevero,id est nec onuiino illegilims»,nec plene
quibus ilU quaesieranl. [Ambrosiusj Cum enim legitimsesunt, per cbnditionein vel frigidilatem. Si
pseudo per hypocrisim,ut cselerispuriores esse vi- eniintales nescientes conjuncti fuerint, possunt per-
derentur, nuplias improbarent, et spernendas dice- rj manere quibusdam causis accidentibus, et eisdem
rent, quia hoe non placuit Corinthiis, qui non de- deficientibus dividi. [Ambrosius]Boua vero conj'u-
letlabantur hac sententia, hoc solum ab Apostolo gii sunt tria, scilicet fides, proles, sacranientum :
qtisesieruntper Epislolauipraetermissisiseteris, qui- Fides, ne cum alio vel alia coeatur; proles, ut reli-
bus hic respoudet. tractans de conjngio fideliumel giose educetur; sacramentum, ne conjugium sepa-
infidelium.Et agit tripliciter de ipso, scilicet se- retur. Separalio autem gemina esl, corporalis scili-
cundum consilium, secundumindulgentiam, secun- cetet sacramentalis. Corporaliter vero non debent
dum prseceptum,quorum singula suis locis diligens separari, nisi excoinmuni consensu, quod interdum
leetor dislinguat. fit causa religibnis; sacramenlaliter vero separar-i
Hicdicendumest breviter quod sit conjugium, et nequeunt, dum vivunt, si plene legilimsesint per--
qu;e sit efficienscausa conjugii, et causam propter sonae.Et attende quod terlium bonum conjugii dici-
quam conlrahi debeat, et quselegttimsesint personsc tur sacramentum, ideo non quia sil ipsum conju-
ad contrahendummalrimonium, et quae sint bona gittm, sed quia cjusdcin rei signum cst, id est spi-

(G4)Ambriis.,in scrm. dc dtiobus gencribuspeccalorum.

 1587 PETRI LOMBARDI : 158»
iilualis et inseparabilis conjunctionis Cbfisli ct Ec- A Vxori vir debilum reddat. Quasi dicat : Concedo
clesiae.His irihus bonis exctisatur coilus carnalis, viro hahere uxorem, et mulieri viium; el post-
qui est ihler conjuges, ita ut vel non sit peccatum quara conjuncti fuerint, vir reddat dcbilum uxori,
vel sit veniale. Quando enira causa prolis conve- similiter ct ttxor viro. [Ambrosius] Irtvicemsibi
niunt tantum, sic excusatur ut non sit peceatum, subjici in hac causa dicit, ut una sit illorum vo-
quando vero causa coiicupisceniisesaliandaeet re- luptas in lege naturae. Ideo aller alteri reddat, quia
frenandse,veniale est. Unde Auguslinus (65): Con- mulier non habet potestatem sui cor]iorisad alium,
jugalis concubitus generandi gratia non habet cul- serf»ir; similiter aulem vir non habet potestaleinsui
pam; cpncupiscenliaevcro saliandae,sed laincn cinn corjmris ad aliam, sed mulier, In hoc pares sunt vir
conjuge, habet culpam, propterthori fidem,venia- et mulier, qtiia neque viro neque mulieri corpus
lem. Ilcm, quod conjugati vicli concupiscentia suiim licet aUi tradere. [Augustinus]Invicemenim
utuntur invicem ultra necessitalem liberos pro- sibi debiloressunt in bac causa, ne pcccandi dare-
creandi, ponam in his pro quibus quolidiedicimus : tur occasio, in aliis vero praeestvir. Ergo hic non
Ditnitie nobis debita noslra sicut, etc (Malth. vi). dominium tollitur viro, sed vitium. (67) Debent
Ubi aulem liaecbona non sunt, nullam habet coilus ergo sibi conj"ugaliad illicitos concubitusevitandos
cxcusationem.Undc dicitur : Omnisveheraensama- B muluam -quodammodoseniltitem; ut elsi akeri
tor propriae uxoris, adulter est. Contingit autem eorum perpetua continentia placeat, nisi ex alterius
saepecontrahi conj'ugium,in quo haecbona non re- conscnsu, non possit. Sed ad hoc, uxor non habet
periuntur : quia nec fides servalur, nec proles re- potcstalem sui corporis, sed vir. Similiter vir non
ligiose educatur. Haecdehis sufficiant.Quasidicat: habet potestatem sui corporis, sed mulier. Ul etiam
ForniCatiofiigiendaest, sed nubere licet. Et hoc est quod non filiorum procreandorum, scd infirnrilalis
quod ait : De quibtis aulem scripsislismihi, id est, et incontineulisecausa expelit, velille de niatrimo-
de his quae scripsislis mihi. Hoc dico : Bonum est nio, vel illa non sibi allerutrum negent, ne per hoc
homini non tangeremuliercm, proptcr fornicalionem. incidant in damnabiles corruptclas. Reddere cnim
•Quasidicat : Bonum est non tangere, sed tamen debilum conjugale nulliusest criminis; exigere au-
propter fornicationemvitandam unusquisquehabeat tera ullra generandi neccssitalem, culpseest venia-
suatn, non alienaro, uxorein, non concubinam. Hoc lis; fornicari autem vel mcechari puniendi est cri-
ideo dicitur, ut excludantur illi qui divinisauctori- minis. Nolite, etc Quasi dicat : El quia nec vir nec
tatibus uxores habere non possunt. Et similiter, mulier potestatem sui corporis habet, ergo noliie
iMiiaquaequemtilier habeal suum virum, scilicet le-, „ fraudare invicem, id est subtrahere dcbitum, quod
gitimum. Hoc dicit Apostolus secundum indulgex- posset esse causa adulterii. [Augustinusj Hoc idec
tiam non secundum prajeeptum. [Fulgcntius] Pe- dicit Aposlolusut conveniantin re uxoria, ne dis-
ritus enim medicinse ccelestis Apostolus, non tam sensio generet fornicalionera.Nolite dico, nisi forte
sanos instituit, quaminfirmismedicamentamonstra- ex consensuad tempus,scilicet ut ex condictoabsti-
vit. [Gregorius] Magnum.ilaque bonum est mulic- nealis Jpropter gratiarum actiones, nnde subdit, ut
rem uon tangere, qupd debet omnisfidelisprincipali- vacetisexpedilius orationi.Ut enimmisereatur Deus,
ter observare. Tamen siquis adhuc plus est de stia mundiusexorandus est. Et si munda sint conjugia,
infirmitate sollicitusquam de Domini virtule secu- tamen etiam a licitis abstinendumest, ut facilius ad .
rus, si conlineritiamnon novit, uxore utalur. (66) effectumdeducatur oralio. Et iterum revertimiiiiin
Sed quia huptisetales esse non possuntquales pri- idipsum,id est naturalem usum. Ubielsi cuhpaest,
morum liominuni esse poluerunt, sint lales quales tamcn venialis est : JAnibrosius] qttod non est in
sanctorum palrum fuerunt, ut carnis concupiscen- fornicalione. Rcverliniini, dico, ne teniel.vosSala-
tiae quae necessario est in corpore mOrlis hujus nas propler intcmperanliam, vel inconlinentiamve-
non serviatur; sed ipsa potius non nisi ad propa- siram, [Augttstinus]nc occasio detur diabolo tra-
gandam prolem servire cogatur : et sic infirraitasD J hendi in laqueum fornicationis 83 vel adultcrii.
incontinenliae,ne cadat in ruinam flagilioruni, ex- [Ambrosius]Hoc enim ideodicit Apostolus,ut Tor-
cipitur honestate nuptiarum. nicationem excludat, non ut ad meliorem vilara
VERS.3-6. — Vxori vir debilumreddat, simililcr tendentibus iter claudat. Et quia ApostoluSdixerat,
autem et uxor viro. Mulier sui corporis polestatem unusquisque habeat suam, et quaequesuum, et itcm
non habel, sed vir; *imililerautem el vir sui corpo- revertimini, ne videretur hoc praecipiendo dixisse,
ris poteslatcmnon habet, sed tnulier. Nolite fraudare subdit:
invicem,nisi forte ex consensuad tempus, ul vacetis Hoc autem totum dico scctindum indutgentiatn,
oralioni; el ilerum revcrlimini in idipsum, ne tenlet non secundttmiinperium. Et ideo non peccat qui
vos Satanas propter incontinenliam•veslram. IIoc aliter agit, id est qui conlinet', imo peccal qui sic
aulem dico secunduin indulgeniiam, non secundum agit. Quia aliqua culpa est ibi,-sed levis. PrOpter
itnoerium. hnjusuiodi peccata, oporlet quotidie crebroque
(05) Augnslinus, Dc bono conjugali. (67) hl., Dc'b«noconjugali.Hicaliter August. dicit
(66) ld., De'nnp. cl conjiig, quam sispra.
 1589 COLLECTANEAIN EPIST. D. PAULI. — IN EI\ 1 AD COR. 159Q
orare Doiuinumel dicere : Dimilte nobis debila no- A k men volo omneshominesesse castos sictti meipsttm.
stra, etc (68)Non ergo illud prsecepit Aposlolus,.... Quantum ad benevolum et sollicilum magislrum
sed permisit. Aliud est enim quod permittilur infir- pertinet, omnes tales, si fieri possel, volcbat essc
milati, aliud quod praecipitur Hdei.Quod ostenditex sicut^ seipsum , id est continenles. Sed elsi non
eo quod ait, hoc dico secundum indulgentiam, non sint omnes casti, habent tamen alia quibus salvari
secundum imperium. Quasi dicat: Non hoc jubeo possunt, quod ita ait: Sed unusquisquehabel donum
caslilati, sed permilto inlirmitali, non est laudabile, ex Deo, quia et conj'ugiumest ex Deosicut conti-
sed veniale. Sed forle aliquis dicet, si hoc secun- nentia. Donum dico proprium, id pst sibi
cotupe-
dum veniam concessit Apostolus, ergo peccatum tens, quia in hocquisque adjiivalur,
quod appetit
suut nupliae. Cui enim venia nisi peccato concedi- avidius. A/i«s quidem sic, scilicct in
conjugio potest
tur, ubi esl incontinentiaemalum? Plane quod infir- salvari; alius vero sic, scilicet in viduali vel virgi -
roitati concessit Apostolussecundum veniam, audeo nali conlinentia. [Ambrosius] Et ideo non debet
dicere peccatum esse. Veniam uamque. concedens quis constringi, ne prbhibitus a Iicilis, admittat
Apostolus, concubitum-attendit.conjugatorum, ubi illicita; sed ipse quid sequatur sibieligat, sed l:j-
est inconlinentisemalum. Incontinentiae malum est nien in hoc propensioremesse melius est.
(72) Satis
quod vir cognoscit uxorem etiam ultra necessitatem hic ostendil etiam pudicitiamconjugalemessedonum
procreandi hberos, sed et ibi esl nupliarum bo- Dei; non tanturn enim continenlium, sed eliam con-
num. (69) Nonenim quia inconlinentia malnm est, jugalorum castitas, donum Dei est. Dico autem.
ideo connubium quod est praetcr intentionehi gene- Quasi dicat : Conjuncli debitum reddimt, sed no?i
rationis non est honum, imo vero non propter illud nuplis, id est virginibus, el viduis dico, quod bonuin
roalunv culpabile esl hoc bonum; sed illud malum esl illis si sic, idestcaste nermansennt, vel,-eant
fit veniale,propterbonum nuptiale, quod esttriparli- sicul ego, quod si non conlinent, nubant lcgitime.
ttmi, sciUcet fides, proles, sacramenlum : Fides, ne Et quare hoc dicat, adjungit: Melius est ettimnu-
ctim alio vel alia coeatur; proles, ut rcligiose edu- bere quam uri, id est ardere libidine. Uri eniiii est
celur; sacramentum, ne conjugium separetur. Hoc desidefiis angi vel vinci. [Ambrositis] Non igilur
bonum nupliarum non reprehendit Apostolus, sed ideo dicit melius, quod bonum sit uri, et nubere
inalum incontinentiae.(70) Concubitus enim neces- melius , sed consueludinem Ioculionis esl sccutus.
sarius causa generandi inculpabilis , et solus- ipsc JHISautein. Quasi dicat : Hoc consulo non conJHii-
nuptialis est. ille vero qui ultra neeessitatem pro- ctis. Sed his qui malrimoniojuncii sunt prwcipionou
greditur, non rationi, sed libidini obsequitur. Cum r ego, quasi hoc praeceptuminvenerim, sed Dominus
igitur culpabilis non sit generandi intenlione eos- in propria persona praecipit, uxoretna viro non dis-
cubilus, qui "proprie nupliis imputaiidus cst, quid cedere, hoc supple, nisi causa fornicationis. (73)
secundum veniam concedit Apostolus, nisi quod Haecest enim causa quam Christus excepit, quae
conjuges debitum carnis exposcunl, non volunlale hic tacetur , quia notissima est, scilicet causa for-
propaginis, sed voluptate libidinis ? quse lamen nicationis. Haiic enira solarocausam excepit Dotni-
voluptas non propler nuptias cadit in culpara, scd nus; caelerasvero universas molestias, si quse forte
propler nuptias accipil veniam. Quocirca etiam exstiterint, jubet pro fide conjugii, et pro castitate
hinc sunt laudabiles nuptise, quia etiam illud quod forliter sustineri. Et nota quod aliud est discedere,
non pertinet ad se, ignosci faciunt propler se. Ne- aliud est communi consehsu conline.re. Illud enim
que enim iste concubitus, quo servitur concupi- maluraest, hoc bonum; el dicilurhoc de conjugio,
scentiae,agitur , rit implealur fetus quem postulant ubi ulerque fideiis est. Quodsi. Quasi dicat : Non
nupliae. (71) Omnino igitur in genere suo nuptise disccdat, quod si discesseril, scilicet causa fornica-
bonsesunt, quia fidera thori servant, el prolis su- tionis, praecipiomanere inmpiam, viro vivente, aut
scipiendsecausa utrumque sexum commiscent, et reconciliari viro st»o,si ipsa non conlinet. [Augu-
impietatem separationis horrent. I stinus] Si enim se non continet, mulier viro debet
D
VERS.7-11. — Volo autem omnes Itominesesse potius reconciliari quam alteri nubere. JE(,similiter,
sicut tneipsutn. Sed unusquisqtie proprium donum vir non dimittat uxorem suam, nisi causa fornica-
habel ex Deo, atius quidem sic, alius vero sic. Dico tionis. Praeter quam non debet vir dimittere uxo-
autein non nuplis et viduis; bonum est itlis si sic rem, quia faceret eam mcechari. Quod si illa cst
permanserintsicut et ego. Quod si non se conlinenl, adullera, ipse non facit, sed adulteram dinriltit.
ttubanl : meliusest enim nubere quain uri. His au- Supplendum est hic quod de uxore praeinisit, scili-
tem qui matrimoniojuncli sunt, prwcipio, non ego, cct quod si dimiserit, ne ducat aliam, vel reconci -
sed Dominus,uxorem a viro non discedere. Quod si lietur uxori. Similis enim forma servatur in viro, cl
discesserit, manere innuptam, aul viro suo reconci- in muliere. Ambrosius tamen dicit: Ideo non sub-
Iiari. Et vir uxoremnon dimittat. diUioe de viro sicut de muliere, quia licel viro
Voloautem. Quasi dicat: Hoc indulgco. Scd la- aliam ducere, quia inferior non oinnino hac lege
(68) Augustinus, in serraone de ver. Aposioli. (71) ld., contra Julianum hserelicuni.
(69)Id., stiper Genesim. (72) Id., De nupt. ot conjug.
(70) Id., Debono conjugio. (75) Id., De scnuoue in monte.
 «91 ."."'":-','-.. PETRI LOMBARDI - 1S92
;utitur qua potior. Quod a.falsariis dicilur esse ap- A / praecepit,quia nondum tanta gratia Salvatoris il-
posilum, Nara caeteris. Postquam egit de conjugio luxerat. Et per MoysenDominus jusserat, ne quis
fidelium,.transit ad iinparia conj'ugia.Quasi dicat: uxorem alienigenam duceret (iVtim.xvin). Merito
Ubi uterque fidelisest, hoc prseceptumDominidedi. ergo quas duxerant Domino prohibente, Domin»
YERS.12-14 —Nam cwierisegodico, non Domi- j'ubenle dimiserunl. [Augustinus]Non enim impu-
nus: Si quis fraler uxoremhabet infidelem, el lucc tandura inatrimonium quod extra decretum Dei
consentit habitare cum illo, non dimillal illatn. Et si factum est, sed cum cognoscitur emendandum
qua mulier habetvirum infidelem, et hic consentil est. (76) Ciim vero .ccepisset gentibus Evangelium
habilare cum illa, notidimitiatvirum. Sanctificalus prsedicari,jam eonjunctos gentiles genlilibus com-
est enim vir infidelisper mulieremfideiem, et sancli- peril conjuges, ex quibtis si non ambo crederent,
ficata mulier infidelis per virum fidelem. Alioquix sed unus vel una, et infidelis cum fideli consentit
filii veslri immuridiessent, nunc autem sancli sunt. habitare, necprohiberi a Domino debuit fidelisin-
Nam cmteris, scilicet ubi non est uterque fidelis, fidelem dimitlere, necjuberi, ideo nec prphiberi,
quod in inilio Ecelesiaecontingit, cum Evarigelium i quiajustilia permiltit a fornicante discedere; et in-
geiitibus rprsedicariccepit, ego dico, ex Deo quidem, fidelishominisfornicatioestmajor84,n corde.lrjeo.
jion Dominusproprio ore, quod si quisfrater, id est; B autem necjuberi, quia nonconira jussioneni Domini
si quis fidelis conversus ad fidem in conj'ugio,habet: gentiles fuerunt ambo conj'uncti. Licitum ergo erat
Hxorem infidelem, et hwcconsenserit habitare cumi per justitiam, sed licitum non eral faciendura
illo, non dimittat illath. [Augustirtus]Non hoc prse- propter liberam benevolentiam; quod dixerat de viro
cipit Apostolus, sed consulit, ut si quis aliler agat. subdit de mulierC.
non sit transgressor, sicut et post de virginibus con- Et si qua muiierhabei virum infidetem,et hic con-
sulit. Monetergo quod est lucrandi occasio , cumi sentithabitare\cum illa, non dimittat illum : deinde
posset licite relinquere, sed non expedit. Tunc: consilii causam et fineni supponit dicens : Sancli-
enim non expedit id quod licitura est, quaridoper- ficatus est enim vir infidelis per tnulierem fidelem,
mittitur quidem, sed usus ipsius potestalis aliis>' vel in muliere fideli ; et sanclificata est thulier tx-
affert impedimentum salutis, sicut est illud undei fidelisper virum fidelem,vel in viro fideli. (77) Cre-
jara diu loquimur, scilicet diseessio fidelis ab infi- do jam provenerat ut nonnullai fenrinaeper viros
deli, quam non prohibet Dominus, quia coram illo) fideles, et viri per uiiores fideles in fidem venirent,
non est injusta. Sed Aposlolus ne fiat, consilio) qwa ssepe hoc contigit quod alter per alterum ad
cTiaritatissuadet, ut nemp in ea femissionis neces-- Q fidemconvertilur. Vel ita, sanclilicatus est vir infi--
sitate teneatur, sed consilii voluntate libere fa-- delis per mulierem fidelem,id est mundusesl vir
ciat. Hoc ergo nnhivisum eslAposlolura monerido i infidelis quanltmi ad fidelem mulierera, quia riullasi
dixisse. Conj'uxenim fidelis Iicite potest relinquerei ex ejus conjunctione immundiliammulier fidelispa-
infidelem. (74) Idololatria enim et qiiaelibet noxiai lilur; etsanctiftcataest mtilier, etc.id estmunda esi
superslitio fornicalio est, et Dominus eausa forni- mulier infideUsquantum ad virum fidelem, quia vir
cationis permisit quidem uxorem dimitti, sed noni fidelis ex cjus conjunctione non contaminatur. Ve-
jussit: et sic dedit Apostolo Iocum monendi, ut quii ram eniin fidelishabet pudicitiam etiam cum infideli
voluerit, non dimittat infidelem quse forsan fiet fi-- conjuge. Alioquih,etc [Ambrosius] Quasi dicat:
delis : el qtti voluerit, licite dimittere possit. (75)) Dico ut non dimittat fidelis infidelemconsentieh-
Quia enirn fidelis infidelem relinquere licite potest,, tem babitare. Alioquin, [Haimo]id est si disceditis,
ideo Dominus non prohibet. Quod enirn Dominus s si dimittilis invicem volenles cohabitare, et aliis
prohibet, fieri omnino non licet : hoc autem fieri1 vos copulatis, [Ambrosius]et ita non est legale ma-
licet. Nam si fornicatio carnis detestanda est ini Irimonium, adulteri estis, el filii vestri^qui de hae
conjuge, quanto magis fornicatio mentis, id est in- copula nascuntur, immundiessenl, idestspurii!sunt.
fidelitas. Sed quia ita licitum est, ut non expediat,, D Nunc aulem, si permanetis, filii vestri sancri sunt,
ne propter conjuguih separationes ipsam doctrinami id est muiidi, quia de licitis conjugiis nati sunt, et
salutis homines offensi exhorreant, intendit Apo- sub Creatoris veneratione nati sunt lex pare. Vel
stolus etmonet non lieri. Si ergo ab infidelibusnecc ita, ut agat de filiis japi natis quaeJn fidelitate re-
jubentur a Dominb, nec prohibentur fideles rece- manent, si vicissim se dimittunt. Quasi dicat : Dico
dere. Nam si dimiltere talesjttberentur a-Domino,, ut fidelisnondimittat infidelem.Alioquin, id est si
nullus esset locus consilii admonentis Apostoli, nee vos invieem dinrittitis, ulii vestri, quimajorem
Jioc fieret. Legitur tamen quod Esdras prophela,, partem sequuntur, immundi essent, id "Bstin in-
imo Dominusper etimnon modo permisit, sedetiam(i fidelitatc remanebunt : major enim tunc erat nu-
jtissit Israelitis uxores -dimitlere aiienigenas, perr riierus infidelium quam fidelium. (78) Nunc autiin
quas ibant ad deos alienos ( I Esdr. x); non illse e filiivestri sancli sunt, id est Chrisliani, siveunO e\
per maritos acquirebantur Deo. Recle itaque hbce parcntibus auctore, sive utroquc, quod non fie.ret
(74)Augustiinis, de sertnone in monte. (77) Id., desermonc.
(75) Id., ad Polentium. (78) Id., dc scrni. in mont
(~6)Id., in codem.
1593 COLLECTANEAIN EPIST. D. PAULI. — IN EP. I AD COR. 1394
si uno credente dissociaretur conjugium, et non to- A j. debel servare, [Ambrosius] quia in pace vccavitnos
leretur infidelilas conjugis usque ad opportunita- Deus, et ideo nondebemus essecausa discordise. Et
tem cfedendi, nonoporletnoslitigarecumdiscedente,quiaodiofidei
VERS.15-^19. Quodsi infidelis discedit, discedat; discedit. (€0) Undeenira stiprahorlatuseslne iidelis
non enim serviluti subjeclus est fraler aut soror in deserat infidelemper ea quseforte evenerunt, id est
ejusmodi. ln pace aulem vocavit vos Deus. Vnde quia sanctificalus est vir, etc Nunc quia eadem fieri
enim scis, mulier, si virum salvum facies? aut unde possunt, idem hortalur reddcns ralionem cur non
scis, tis, si mulierem salvam facies ? .Nisi uni- expediat, ul fidelis dimillat iiifidelem, quamvis li-
cuique sicut divisit Dominus. Vnumquemquesicut ceat. [Ambrosius] Ih.ecaulem non jtibente lege sed
vocavilDeus, ila ambulet, et sicul in omnibusEccle- libera charitale fitint. Quasi dicat -.Veremanendum
siis doceo.Circumcisusaliquis vocalus est, non addu- cst cum infideli, quia, unde scis, lu mttlier fidelis,
cat prwpulium.In prwpuiio aliquis vocatus e.sl, non si virum infidelemsalvum facies? Hocideo dicit quia
circumcidalur. Circumcisio niltil esl, et pra'p;:iium' forsan possunt credere qui non horrent nomen
nihil est, sed observatiomandatorum Dei. Cbrisli. Deinde dicit viro idem de nntliere : Aut
Quod siinftdelis, ctc Quasi dicat: Fidelis non di- ttnde scis, vir (idelis, st mulierem infidelemtaloam
miltat infidelem consentientem habitare. Quod si' "I jtscies ? Unde, inquam, hoc scis, o vir vel mulier,
infidelis,vir vel mulier, discedit, odio fidei,discedat, nisi ita habcas te ad tuuni comparem, sicut Deus
non pro eo iidem fidelisdeserat. (79) Eo enim modo» divisit unicuique, id esl sicut dedil utrique, scilicet
mulier infidelis rectissime dimiltitur, si viro suo> viso prseesse,uxori stibesse? Vel.quomodo scis hoc
dicat: Non ero uxor tua nisi mihi de latrocinio di- qood prsedictum esl nisi paiie.nler exspecles fiuri,
vitias congeras, nisi solila lenocinia exerceas,> sicut divisil Deus unicuique? [Ambrosius] Divisit
ct bujusmodi. [Ambrosius] Tunc ille cui uxor hsec; enim cuique quando salvetuf, id est scit quando
dicit.siveraciler Christianus est, plus tenebitur" eredet, et suslinel donec credat; sic et tu exspecta.
amore divinaegralisa,quani carnis uxorise, et mem- Et quomodo scis, o vir vel mulier, quod praedtctitm
brum quod eum scandalizat fortiter amputat. Non1 est, nisi quisqtie veslrum ambulet seilicet perse-
eslenim. Quasi dicat : Ideo dico discedat, non est veranter, et si non stalim proficil ita, sicut Deus vo-
enim servitttti sttbjectus frater fidelis, aul soror in1 cavit unumquemque, id est in eo stalu in quo Deus
hujusmodi, scilicet in cohabitatione, et in aliis lali- queinque vocavit, non a quo, ut scilicet conjux
bus, id est non cogilur fidelis sequi infidelcmodio* CIKUconjuge perseveranler maneat. Ne quis auteni
fidei discedentem. Sed quandiu in pace simul esse5 forte diceret quod solis Corinlliiis, ct non caeteris
Q
possunt non separentur, si in eo poterant vocari,» fidelibus hoc praedicaret, ait: Et hoc ita prsedico in
in eo manendum est. Et ideo ait non est subjeclus,1 vestra Ecclesia, sicut in omnibusEcclesiis, hoc est
quia non dehetur reverentia eonjugii ei qui horret ubique, doceo. Tenendum estergo vobis quod
conjugii auclorem. Non est enim ralum niatrimo- ottines lenent. Circumcisus. Quasi dicat : ln eo
nium quod sine Dei devotione esl, et ideo non estt stalu polest quisque manere, scilicet conjugii, si-
peccatum ei qui dimiltitur propler Deum, si alii see cut in caeteris, qu;e saluti impedimentum non affe-
copulaverit. Contumelia enim Creatoris solvit jus runt, ut verbi gratia, si aliquis circumcisus vocatus-,
matrimonii circa eutn qui relinquitur ne accuselurr esl, non adducat, id est non cogatur adducere prw~
alii copulatus. lnfidelis autem discedens et in Deum 1
putium, id esl rttus gentilium. Et si in prwpulio ali--
el in mauimonium peccat. Itaque non est ei fides s
quis vocatns est; non circumcidatur, id estnon coga-
servanda conjugii, quia Deo recessit, ne audiret tur ad Judaicos ritus. Servat Apostolus ubique quod'
nomen Christi. Si vero ambo crediderint per cogni- congruere videt, sive Ecclesiis gentium sive Judseo-
tionem Dei, conlirmatur conjugium. Nota quod rtim. [Augustinus]Nusquamenim aufert consuetudi-
Aftibrosius sibi contradicere videlur. Supra enim1 nem, quae servata non impedil salutem, monens ne-
dixit, quod si fidelis dimiltens infidelem alii copu-' D in talibus spes salulis ponatur, etiamsi pro offen-
laverit se adulter est; hic vero dicit quod ei1 sione inGrmorum fratrum servenlur. Unde el dicit
dimisso rion est peccatura si alii se copulave- nilesse, subdens : Circumcisioenimnihil esl, etprw-
rit, quod a qiribusdam sic deterniinatur. [Augu- putium niliil esl. Quia ad salutem nec prodest nec
"
slinus] Aliud est si dimittat infidelem volenteni obest, hoc vel illud, id est Judaicus vel- gentilis ri-
cohabitare vcl coinmanere, et aliud si dimittiturI lus, sed observatiomandatorum Dei.
propter Deum ab illo qui abhorret nomen Christi. VERS.20 — 28. «7nusijt(tsi7ue tn qua vocationevo-
Ibi benevolentiselex non servatur, hic verilas cu- catus est, in ea permaneat. Servusvocatus es, non sit
stoditur. Ideoque cum liceat semper dimiltere, nori II libi
curw, sed, el si poles fieri liber, magis ulere. Qiti
tamen semper licel se alii copulare, sed lunc lan- enim in Domino vocalus est servus, liberlus esl Do-
tum cum propler Deum dimillilur. Vel ut alii di-'" mini. Simililer qui liber vocalus esl, senjws est
cunt potest se alii semper copularefidcli, sednona Chrisli. Prelio cmpti eslis, nolile fieri servi homiuum.
alii infideli. In pace auicm. Quasi dicat : Fidclis non" Vnusqttisqueargo in qito vocatus cst frater, in hoc
esl subjcclus servituti in hujusmodi scd paccni

(79) Auguslinus, De fide. (80) id. a<\rolcn.

 1593 PETRI LOMBARDI 1596
permaneal apud Deum.De virginibttsaulemprwcep-1 A catus est, non a quo vocatus est, quia nullus slair.s •'
tum Domininonhabeo,cohsiliumautem do,lanquam nocet, in quo aliquis vocatur. £.
thisericorttiafitconseculusa Deo,ul sim fidelis,Exi- De virginibusautem. Superiiis ubi ait: Dico aulein'
slimoenim hocbonumesse prOplerinstaniemnecessi- non nuplis el viduis, non tanlum virginibus , sed
tttlem, quoniambonitmest liominisic esse. Alligalus eliam viduis continendi consilium dedit. Nunc ite-
es uxori ? ttoli quwrere solttiionem.-Solulus cs ab rum dat de virginibus idemconsilium. Quasi dicat:
uxore? noliquwrereuxorem.Siaulem acceperisuxo- DeconjunclisprseceptumDominidedi, ubi uterque
rem non peccasli; el si nttpseril virgo non peccavit. est fidelis; vel meuin consilhim, ubi aller est infi-
Tribulalionem iamen carhis habebunt hujusmodi. delis. De virginibusaulem nonhabeoprmceplumDo-
Ego autem vobisparco. tuini, aliqualegepraecipientisut contiueant, vel nu-
Vnusquisque.Quasi dicat : Genlilis non addu- bant. [Augustintis]Consilium aulem a Spiritu san-
cat circunicisionem, vel Judaeuspraeputium. Sed cto mihi inspiralum do, idem quodsupra dedi, sci-
uniisqttisqucpcrmaneat in ea vocaiione,id est in ea licet non nubcndi, sed conlinendi, nisi tamen aliud
conditione, vpcationi non repugnanle, tu qua non licet. Consiliumdo, tanquam consecutusd Domino
a qua, vocaius est. [Auguslinus] Hocenim ad eas misericordiam, id esl apostolatum, ila ul sim fidelis
comlitiones velconsuetudinesvitaeretulit, quaenihil in dispaisalione mihi credita, ac per hpc conslat
obsiint fidci bonisque moribus. Sicut conj'ux, sic quod sum idoneus in dandis consiliis salutaribus.
ct lalro ad Christi iidem vocatur; sed ille in [Ambrosius] Exislimo ergo. Quasi dicat: Quia Apo-
conjtigio, non aconjugio; isie vero noninlalrocinio, stolus sum et fidelis, ergo hoc consiliumdo, scilicet
sed a lalrocinio. Non enim necesseest ut conjuges non nubendi, quia exisiimohoc, id est in virgiuita-
desinant esse conj'ugespropler Christi fidem, sicut lemanere, bonumessepropterinstantemnecessitalem
nccesseesl tit latrones desinant esse latrones. Ser- conjugii vitandam. Necessitatemdicit penuriani sa:-
rus, etc. Stipraposttitunumexeinplumderitu vivendi; culi, quam saepepatiuntur conjugati. Infirniis infir-
hic aliudde conditionis officio.Quasidicat: Quisquei mam rationem praetendit. Posset enim digniorcm
'
permanealin quovocalusest, sicut si servus vocatus reddidisserationem virginilatismunus ampliuscom-
es, nonsit tibi curw, quasi velis hoc effugere, sed si meiidaiido. (81) Supergreditur enim virginitas con-
polss fieri' liber, magis ulerc servilute, [ Anibro- dilionem humanaenaturae, per quam homines ange-
siiis[ qriiahsec estcausahuniililalis qusead eamqtiae i lis assimilantur. Major tamen victoria virginum
iit Dominoesl pertinet liberlalem, quia qiianlo qttis quam-angelorum. Angeli enini sine carne vivunt,
85 propler Deum despecliorest in hoc saeculo,tan- (Q virgines vero in carne triumpliant. Inde est qnod in
to magis exallabitur in futuro : Qtti enim in Domi- labernaculoDoinini siiprcniumoperimentuiuerat de
no vocaius. Qaasi dicat: Idco non debetesse curse, pellibtishyacinthinis, per quodintelligitur caelibuni
si quis vocalus cst servtis , quia sequeut dominusj vlta. Habet enim hyaciiithus spcciem similemthro-
suus servtis est Chrisli. Qaod ila ail: Qui enimexi-. ,no, ila qui in carne virgineam pnritatem servanl,
slens servus vocatusest in Domitw,id est in fideDo-. supercoelestibus sitnilantur. Hi sunl qui cum mu-
riiini, vcl in operatione Domini, libertusest Domini. lieribus non sunt coinquinati, el seijitunturAgnum
Ac si dicerel, servus Domini esl, sed honestiusno- qtiocunqueieril(Apoc.xiv). Quoniutn,elc.Quasidical:
inen posuit dicendo libeflus, quod esse recle dici- Ila existimout dixi, et beiic quoniamvere ita est,
lur, quia eieplus est a peccatis, quseservos faciunt. bonumest hotnini sic esse, id est in virginitale; ct
[Ambrosius] Similiter qui vocalus,dtiin liber esset,, licet sit hoc, bonumtamen si alligalus es uxori, noli
vel a Dco per clalionem, quod criinen est, vel ab) qumreresolutionem,et si instat necesSitas.Sedsi so-
homine per conditionem, servusest Christi, qnod| tuius es ab uxore, noli qnmrereuxorem, si poles con-
profcctus est. Ergo nec servus conditione despicia-- ,linere. [Haimo,Ambrosius]Haecconsilia sunt quae
itir, nec Iiber elaltts servo se prseponat.Preiio, etc. nullo Domini constringentisimperio, in potestate
Quasi dicat: Utcrque servus Chrisli est, quod uli-- " dimissasunt. ln hisaudiendusestApostolus, inspi-
quc juslunrest, quia empliesiisprelio, id cst sangui- ritu scilicet roonens et consulens. Si autem. Quasi
ne Clirisli. Et quia empti estis , nolitefieriserviho- dicat: Noli quserere,sed tamen, si acceperisttxorem,
minutn,ila, scilicetut postponalisservitiura,Dei.Qua- non peccasli; et similiter si nupseritvirgo, non pec-
si dicat: Quia empti*estis , reddite vicem eniptorii cavit. Tribulalionem, etc Quasidicat : Non peccant
, ut servi silis Christi, non hominum. Hi sunl servii si nubunl vel ducunt, tamen levius est esse sinc
bpniinum qui humanisse stibjiciuntsuperstitionibus,, conjugio, quia hujusmodi, scilicet coiyugati, habe-
qtiod coiitingil vobis si dicalis : Ego sumPauli , egoo bunl tribulalionemcarttis, [Haimo.] pro rebus ne-
Apollo, cl hujusmedi. Vnusquisque,etc Quodsu-- cessariis providendis sibi et filiis. Ego auiem.Quasi
pradixerat hic iterat, ut plene eonimendetdicens,, dicat: Consulo evitare conjugium, quod cl lamcn
uiiusquisqnefraler in hoc statu maneat apud Deum,, concedo. Sed in his egoparco vobis, dum consulo
id cst in ol.scrvationemandalortim Dei, in quo vo- hseccvitare qua: tribulationcs carnis el soUic.lu-

(81)Auibrusiiis,Dcinsiilulione viduarum.
 1597 COLLECTANEAIN EPIST. D. PAULI. — KSTEP. I AD COR. 1398
dines meinoraias habenl, vel dmn concedo vobis>A h atque ipsa libera substanlia eas qualilatcs habebil,
quod vultis, parco vobis, ctsi grave sit. qnse corporibus immortalibus mirabili mutationc
VERS.29-55. — Hoc itaque dico, fralres: Tempus: conveniaiit.Et ideo non dixit mundns peiit, sed li-
breveest, reliquumesl ul et qui habenl uxores, lan- gura, quia substantianonperit, sed qualilas. Volo
quatn non ItabentdSsint, et qui flenl lanquam noni auicm. Quasi dicat: Si nubitis, hoc facere consulo.
(lentes,el qui gaudenllanquam non gaudentes,el quii . Sed magis volo vosessesine solliciiudinerei uxoriae;
einunl tanquam non possidentes, et qui uluntur hoc qua diminula in Dei rebus propensius vigilafur. Et
mundo tanquam non ulantur. Prmterit enim figura; recle hoc volo, qui sine uxore esl, sollicitusest, ut
hujus mundi. Voloautem vos sine solliciludineesse. conipleat ea quw Domini stmt, et quomodoplaccat
Quisine uxore est, sotlicitus esl qum Doinini sunt, intcriori piilchriludine Deo, non quomodoei serviat.
quomodoplaceal Deo. Qui autem cumuxore est, solli- Qtti autem cntn uxore est, sollicilus est de his quw
citusesl qum sunl mundi, quomodoplaceat uxori, et sunl tnundi, scilicet de domo regenda, et htijusmodi,
divisusesl. El mulier innupta el virgo cogilat quw qttomodoet placeat uxori. [Haimo]Magnaenim ama-
Doinini sunt, ut sit sancla el corporeet spirilu; quw rittido est in domo uxor tristis, e>:divisus est, non
autem nupta est, cogital quw sunl mundi, quomodo naliira , sed actu, quia parlim Deo , parlim servit
placeat viro. Porro hoc ad uiilitatem vestramdico, B nitiiido. El simililer mulier innupla, id est vidua, ct
non ut laqueumvobisinjiciam . sed ad id quod hene- virgo cogitat quw sunt Domini. [Auguslinus] Jaui
stumesi, et qucd faculiatemprabeal sine impediineiUo i non cogitat ne damnctur a Dco, quod facit limor
Dotninmnvbsecrandi. custos malorum. [Fulgenlius] Ha:c autem de dam-
Iloc ituque, hic ad lemperanliam monct. Qttasi di- nalione non limens, et de salute secura, cogitat lan-
cal : Qtiia coiijungeniini, dum sine peccalo polesl lum quw sunl Domini, scilicet, ul sil sancla corpore,
licri. llcquehoc consiliumdo vobis. [Augustinus]Di- id est actionibtis qnaegcrunlur ministerio corporis,
co vobis , o fralres, qucniam teinpusbreveed, quo ei spiriiu, id est voluntate. (85) Hoc etiam et nupla
non generalione carnaii propagandus cst populus fidelis, et casta facit; qusc non inodo f-piritu, scd
Dci, sed regeneratione spirituali colligendus. Et eliam corporc sancla csl, non enim potesl fieri, ut
quia tempus breve reliquum est, id est hoi- so- non sit sanctum corpus, quo sauclificatus ulitur
luni restal agendum, ut qui habent uxoressinl tan- spiiilus. Sed amplius iiintipla bocfacit, quaelibcra
qttamnon habenies, (82) studendo Deiservitio, non a necessitatibus mundanis, quibus constricta esl im-
opcii carnis : Quod ulique facit, qtii habet uxoreia; pla, inlensiiis vacat coelestibus prseceptis. Quw au-
rcddil, lion exigit debitum. El qui propter iiifirmi- tem nupta est, cogilalqum mttndi sunt, et quomodo
talein propriaiu ducit uxorem plangens potius, quia viro placeat. Non ideo hoc dicit, ut et ipsa sancta
sine uxore esse non potuit, quani gaudens, quia non sit corpore et spiritu, sed minus quam innupta.
dtixit, et maximequi pari consensucoiitincntiamser- Haecitaque loquens Apostolusde innuptis et nuplis,
vant. (83) Bealiora sane conjugia j'udicanda sunt, ampliorem innuptarum et in corpore et in spiritu
quae sive filiis procrealis, sive in prole contempta sanclificalioneni inlclligi voluit, nnn corpus nitpla-
eontineiiiiam parj consensu servare poterunt. Et rura omni sanctificatione privavit. jPorrohoc. Quasi
qui fleni, pro casibus conjugii, vel pro aliqua trisli- dicat: Consulo non nubere, sed hoc dico ad veslram
tia sseculi, sint tanquam non flentes, el spe futuri utilitaiem majorem, scilicet ut expeditius Deo ser-
boni non cedant, vcl franganlur; et qui gaudentpro viatjs, non ul, si incontinentes estis, injiciamvobis
aliqua prosperilate sseculi,sint tanquam non gauden- laqueumfornicalionis. Non hoedico ul Iaqueum vo-
tes, ut intus timeant spiritualiler corrumpi; et qui bis injiciam, sed hoc dico, ad id lendens quod ho-
emunt, ul faciunt conjugati, qui providenl filiis, sint neslumest, scilicetut homo sit castus animo el Cor-
lanquam tton possidenles, scilicct non apponant.cor pore. [Augustiiius] Non hoc ideo dicit quod turpe
periluris rebus; sed sic habeant, ut amore illis non sit conjugium, sed quod hoc honestius esl. Et ad id
hsereant. (84) Et ut universaliler eolligam,qui ulun- D JJ lendo quodprwbeatfacultatem, vel facililalem alicui
tur hoc mundo, sint lanquam non ulanlur, ut scilicet observandi 86 se Domino sine impedimenlo,quod
ex bonis ejus faciant bona, non mali fiant : quae est in conjugio. (86) Cum igitur ait ad id quod ho-
bona ne puienlur mala, bonis dantur. Itemque tol- nestum est, non matrimonium turpe esse monstra;-
lentur ut probenlur, ne vero putentur magna vel vit, sed quod honesto erat honestius, generalis ho~
summa, dautur et malis. Ilemque eis tolliinttir tit nesti nomine commendavit, quia honestius quid est,
crucientur. Prwteril etiim. [Haimo, Augustinus] nisi quod magis honestum. Sicut ergo bono melitis,
Quasi dicat: Ideo haec mundi alia quasi non siiit ct bealo beatius est, sicut honeslo honeslius esl",
sunt seslimaiida,qttiafigura, id est pulchritudo non quod honestum voluit appellare.
subslaiitia, hujus mundiprwlerit, id est quolidie se- VERS.36-40. — Si quis autem turpem se videri
ucscit, et tandem in judicio niundanorum ignium exislimat super virginesua, quod sil superaduita; et
«uiu fiagraiioiicperibit.Non substantia, sed figura ita oporletfieri, quod vult [aciat; non peccal si nu#

82) Aiignsliniisin psabno CXLVII. (85) ld., Desancta viduilale.

(85)Id-1 Dc scritione in nionie. (86) Id., De saticta viduitnie.
(84) b.l..In episiola ;td j>titifica»dtiii)coniitein.
 1599 PETKI LOMBARDI 1600
bat. Namqui staluil in.corde.suo firmus, non habensA j est, etc Quasi dical: Virgopotest nubere, siiniliter
necessitaiem,polestalemaulcm habenssuw volunta- el vidua potesl nubere, sed bealius esl continere.
tis, el Itoe judicavit in corde suo servare virginem Et hoc est quod ait : Mulier alligata est legi viri
suam, bene facit. Igilur et qui malrimonio jungil qttanto lempore vir ejus vivil, ut non liceat alii
virginemsuam, bene facit; et qui non jungit melius nubere. Quod si dormierit vir ejus, liberaia est a
facit. Mulier alligala est legi , quanld temporevir iege viri el permittitur ei ut cui vult nubal. [Augtt-
ejus vivil: quod si dormieril vir ejus, liberata est a stinus] Idco dicit, cui vult, quia invilaennptiseso-
tege; cui autem vult nubal, tantum in Dotnino.Bea- lent proventus malos habere. Cum vero dicit, nu-
lior aulem eril, si sic permanserit secundum meum bat, lege loquilur naturali, quanquam primsenuptise
consilium.Puio aulem quod et egoSpiriium Dei ha- tantum a Dominosint instiiutae, secundaevero per-
beam. missaesunt. Deniqueprimsenupliaesub benediclio-
Si quis autem. Sicut de virginibus delernnnavit ne Dei celebranlur sublimiter, secundae vero eliani
quid sit melius et honeslius, sic et de custodibus in praesenlicarent gloria. Nubal dico, el hoc tan-
virginuin determinal quid illis sit faciendum,si vir- lum inDomino,facial scilicelsine turpitudinis suspi-
gines continere voluerint, vel noluerint. Quasi di- cione, el viro suae religionis nubat. Vel ita cqjiti-
cat : Hoc est horiestius et expedilius, scilicet esse R ' nua; tnulier, etc' Quasi dicat : Virgo quocunque
sine conjugio, sed tamen si quis exislimat se videri tempore potest nubere, sed corijugata , etiamsi
quandoque lurpemsupcr, id est de virginesua, eo causa fornicalionis diniissa est, non potest, dum
quod vcl quaesit superadulta, scilicet ultra. puber- vivit vir ejus. Quia mulier alligaia est lcgi viri
talem, et ila oporlet fieri, [Ambrosius] scilicet ut quanto tempore vir ejus vivit, quod si dorniierit
iiubat, quia virgo non vult conlinere. Quod vult vir ejus, liberala est, cui vult nubat, tantum in Do-
virgo, faciat custos, quia non peccatcuslos, si nu- mino. Bealior autem eril, si sic, id est innupla, per-
bat virgo. Hoc ideo dicit, ne et si virgo non peccat, maiiseril secundum meum consilium. (S9) Satis
cuslos cjus videatur peccare. ldeo dico, si oportet, os:endit bealara esse, el post morlem viri, iteruin
non peccat. Nam de isto alio patet, quia bene facit, in Domino nubentem fidelem; sed beatiorem,
uon tantum non peccat ille, scilicet qui statuit in non nubenlem. Unde maxiuiae Calapbrygartim et
-corde suo servare
virginein suam, non ingerens ei Novatianorumhsereses concidunt, quas buccis so-
fomitem nupliarum. [Augustinus] Staluit, dico, nantibus non sapieiilibusTertullianus inflavit, dum
firtnus in proposito suo, non curans, vel sobolem, secuudas nuptias tanquam illicilas maledico denle
vel aliud hujusmodi. Et non habens necessitatem, concidit, quas omninolicitas Apostolussobria nicntc
cum virgo velil conlinere, sed habens poteslaiem," concedit. De tertiis aulem el quarlis, et de ulsra
secuadum alumrise continentiam , voluntalis suw pluribus nupliis solenl homincs movcre quseslio-
perficiendse.IUequi hoc staluit, bene facit, et ille, nein , sed quis audeat definire quod nec Apostolum
utique qui hoc non ex levitale statuit, sed tn corde video definivisse? Ait enim : Si J dorniierit vir
judicavit, id est ex judicio meniis bonum esse ejus, etc Non dicit primus, vel secundus, vel ter-
discernit, et quia oportet fieriut diximus, igiturqui titis, vel quotuslibet. Nec nobis definiendum est
ma:rimoniojmgit virginemsuam benefacit, quia li- quod non definit Apostolns. Unde, ut breviler re-
cet quod facit. [Ambrosius]El qui nonjungil, cum spondeam, nec ullas debeo damnare, nec eis vere-
habeat polestalem susevoluntatis, melius facit, quia cttiidiamnumerositatis auferre. Ipse etiam Christus,
apud Deum meritum ilii collocat, et a saeculisolli- Apostoli ac noster riiagister ct Doininus, septemvi-
citudine liberat illam, et ideo recte ait, melius fa- ram mulierem in Evangelio non damnat, nec dieit
cit. [Augustinus]Meliusest enim quod licet el expe- in resurreclione non posse esse; sed tantum ait:
dit, quam quod licet et non expedit. (87) Hic enim - Neque nubent neque nubentur (Matlh. xtn). Unde
bene utitur honio roalo, ibi vero bene utitur bono. nec conlra bumanaeverecundiaesensum audeo di-
Duoenini haec,scilicelbonum et nialum, et alia duo, p cere, ul quoties voluerinl,nubant, nec ex meocorde
scilicet ususbonus et ususmalus,sibimet adjuncta, prseter Scripturse sanctae auctorilatem quotaslibet
quatuor differentiasfaciunt. Reneulitur aliquis bono nuptias audeo condemnare. (90) Qupdautem dicilur
continentiam dedicans Deo. Male utituf quis bono univiraeviduae,hoc omni dicilur viduse,scilicet bea-
continentiam dedicans idolo. Maleutitur quis malo tior erit, si sic permanserit secundummeum con-
concupiscenliam relaxans adullerio. Rene utitur silium. Et ne quis hoc consilium tanqttara huma-
ln.tlo concupiscentiamrestringens connubio. Sicut num et non divinum putarel contemnendum, adje-
er«o melius cst bene bono, quam bene uli malo, cit: Puto autem quod ego, sicut et alii aposloli,
cum ulrumque sit bonum, ita qui dat virginemsuani spirilum Dei kaoeo, quo ihspirante, haecel alia sua-
iniptui bene facit; et qui non dat, melius facit. Bo- deo, quod vOs non pulatis ^91).Nola quod dicens,
num esl enim pudicilia conj*ugalis,.sedmelius con- puto, npi5 <~iubilai Apostolus, sed contemplores in-
tinentia virginalis, vel vidualis. (88) Mulier aUigata crepat, ut et Dominus non dubitat, sed increpat

(87) Augiisti., Debaptismoparvuloru.nl. (90) Id., ad Polentium.

(88) Id., De sancla viduitalc.. (9I"ild., super Joan.
(89) Id , Desancla viduilale.
 1601 COLLECTANEA1NEPIST. D. PAULI. — IN EP. I AD COR. igo*
dieens : Si me sciretis, forsilan et Palrem meum sci- A et lerrarum fundamenta, ct ccelorum fastigia; scd
relis (Joan. vm). Et alibi: Cum venerit Filius homi- nielioressuntqui apponunt nosse seipsos, qnia scien-
nis, putas inveniat fidem in lerra ? (Luc. xvm.) tiam talem scilicet qui apponit, apponit dolorem
. Verbodubitationis arguilur infidelitas, non opina- peregrinationis ex desiderio patrise et condiloris.
lur divinilas. Si quis autem. Quasi dicat : Habelis scieiiliani de
CAPUT VIII. idoiothytiSjSednec perfecta seienlia est illa, quia et
VERS.1-4. — De his autem qum idolis immolan- si quis exisiimat se scire aliquid, scilicet quod licet
fnr, scimus-quia omnesscienliam habemus.Scienlia eis uti, nondttm tamen cognovilQ.J qttemadmodum
inflal, charilas vero ardificat. Si quis autemse exisli- oporteal eum scire, id est nondum novit quod sic
mal scire aliquid, nondum cognovil quemadmodum ea scientia debeat uti, ne noceat alii. [Ambrosius]
oporleat enm scire. Si quis aulem diligil Deum, hic Ipsos ergo qui de scientia glorianlur, ostendit non
cognilasest ab eo. De escis autem qum idolis immo- ita cognovisse, sicut cognoscenduniest. Dutn eniin
lantur, scimtts quia nihil est idolum in mundo, ct charLatem quse omnitim bonorum roater est, non
quod nidltts Dettsnisi unus. seclantur, nou sciunt sicutoportet. Si qttis autem.
De his etttem qttw idolis, elc Supra egit de nu- Quasi dicat. Hic non perfecte scit, sed qui diligit
ptiis, de quibus ipsi qusesieranl. Hic agit de ido- B fratrem, vere scit Deo approbanie, et hoc cst quod
lolhylis, id est immolaliliis idolorum , in quibus ail :
adeo indiscretum usum quidam habebant, ut ex eo Si quis aulem diligit Deuin, hic cognilusest, id rsst
aut scandaUzarenlur, aul saltem confunderenlur in- approbatus ab eo. Hic diligit Deum, qui charitatis
iirmi: et ipsi qui licitis inordinate utebantur, ec- causa scienliam railigat, ut prosit fratri, pro qtio
clesiasticam in se formam confunderent, et unita- Christus morluus est. [Haimo.] De escis autem. Vi-
tem scinderent. Scientes enim omnia ex creatione tuperata scienlia eorum, tandem aperit quse est ca.
munda, inuiiolala idolis coram infirmis in idolio Supra enim non dixerat quaeesset eorum scientia,
niandueabant. Quod infirmi videnles, putabant eos sed liic ostendit. Quasi dicat_: His praedictis modis
edere sub veneralione idoli, et exemplo eorum snb non valet scientia, sed laraen in hoc vera est, qtiod
venerationeidoli edebant. Illos igitur increpat Apo- de escis, quw idolis immolaniur, scimus ego et vos,
slolus liic. Qttasi dicat : De his praedictis quaesistis, quod licet comedi, et quod ab idolo non contami-
e docui, sed de istis aliis non fuit opus quserere, nalae sunlj; et scimus quia nihil est idolumin mundo,
quia de istis scitis ul ego. Et hoc est quod ait: De id est inler creaturas mnndi. (93) Materiani enim
his auiem qum idolis immolantur, an licet edere vel g Deus formavit, sed stullilia hominuin formam de-
non? Scimus. Quasi dicat : Ego scio, et vos scitis dit. Habet. quidem formam quamdam humanam,
sequemecuin, quod licet ea comedere. Vere scimus sed ipse homo per verbum faclus est. Qusecun-
ego et vos, quoniain omnes scienliam liabemus de que enim facla sunt naturaliler, quaecunquesunt
Creatore et creaturis. Hoc dicit de his inler eos in creaturis, facta sunt per Yerbum; sed forma
majoribus, qui habentes scientiam cum offendiculo hominis in idolo non esl facta per Verbum, sicut
minorumedebant : quos primum arguit, nec suffi- peccatum non esl factura per Yerbum, sed esl ni-
cienter scire dicit, quia offendiculumproximi non hil, et nilril sunt homines dum peccant. Yel, idolum
viiabant. Alii autem ignari sub venerationeidoli ede- nibil est in mundo, id est illud quod putabant
banl, Scientia. [Augustinus] Quasi dicat : Habetis idolum esse, nihil esl. Existimabant enim idolum
seientiam, sed non valet hsec scientia, quia facit esse personam subsislenlem ex simulacro et spi-
vos superbire contra ignaros. Scientia enim, si sola ritu prsesidente. Yel, idolum nihil est in hiun-
est, inflat, id est in superbiam extollit; charilas do, id est nullius rei quae sit in niundo simi-
iero, quaenon inflatur, wdificalinfirmos : quaaqitod litudinem habcns. Idolum enim hic appellat spe-
eis obesse polest dtmitlit. (92) Et ideo eam habele, ciem quam non videt oculus, sed animus sibi
non inflantemseienliam. Addite.scientiaecharitatem, 1D fingit. Ut si quis humanis membris caput canis,
ct ulilis erit scientia. Per se enim inutilis est scien- vel arietis formet, vel in uno habitu hominis duas
tia, cum charitate ulilis est; per se inflat in super- facies, et hujusmodi, qui hoc facit, pon sinii-
hiam, ut daemones,qui Graeconomine a scientia sic litudincm, sed idolum facit. Facit enim quod non
sunt nominati, in quibus scienlia est sine charitate. habet aliud simile sui, sed quod mens otiosa et
Propi&rhoc aulem vitium, id est elalionem scientiae curiosa reperit. Ideo distincle dictumesl in lege :
a Non facies idolum neque omnem similiiudinem rei
repnmendam, datus est Paulo stimulus Satanse,
quo tunditurneerigalur. [Angustinus] Prmponenda (Exod. xx; Levil. xxvi). Similitudo vero est cum
est etiam scienlia scientise.Meliusest enim scire in- aliquid ex his ijuae sunt, vel in coelo, vel in terra,
firmitatemnostram, quam naturam rerum. Lauda- vel in aquis formatur. El scimus quia nullus Detts
bilior enim est animus cui nota est infirmilas sua, est nisi unus. Hoc dicit ne putetur esse Deus ih
idolo. (94) Unus enim lantum Deus est Pater, ct
quam qtti ea non respecla, siderum viam scrutalur,

(02) Aug. De civi. Dei. (94) Id. contra Maximinum hserclicum.

(!;3)Aiigiist. supcr Joannem
 1605 PETRl Ii.6Mi!ARDI l;6i)4
Filius, cl Spiiitus sanclus, id cst ipsaTiinilas uhtis; A
j tuin awus Dcus Paier, qui nalufalitef,, et sub-
Deus esi, nullaque fit partiiini in Dcitalis unilate slanliye est Dcusuiius cum Filio et Spiritii sanut».
divisib. Noii eniin. Deus Pater pafs est Dei. Tres Dicilur.eniin liibus modis Deus, substanlive, ad-
eriiin personaesunt, Paler, el Filius, ct Spiritus optive, nuncupalive. Substantivedicitur Deus Tri-
^sanctus. Et hi tres qtiia unius subslanlise sunt, nitas; adoplive, sancli qui per adoplionis gratiani
unuiii sunt, et summeuiium sunt, qttia ibi nullana- dii sunl; nuncupalive, daemoneset idola,.quia no-
liiraruni, nulla est divcrsilas voluntatum, Si enim mine tantum dii sunt, non mtura vel participalio-
«alura urium essenl,et coriscrisioiienon cssent, non ne. (95) De diis adoptivis dictuin est, elst sir.t qui
summe unurn essent. Si vero in nalura dispares dicantur dii, sive in ccelo, sive in terra, siqiiidem
cssent, uiitiinnon essent. [Augustinus]Porro Cbri- dii sunl multi, ct doiniiii multi. Eos eniin inielligi
. stus uriapersona esl geininaesubstaiitisc,quia Detis voluit qui digne eliam dicuntttr dii, ita sane ut
el. homo esl; nec lamcn Dcus, vcl hoino pars liu- laliia, quse interprelalur laline servitus, eis non
jus personae dici potesl. AlioqtiinDei Fijitis anle- debealur, qui prohibili sunt in lcge maledici, ubi
quain sumeret forinamservi' nonerat totus, ct cre- legilur : Diis non maledices, vel detrahes. (Exod.
vit, cunihomodivinilali ejus accessit. Quodsiin una xxu). Sed non sunt j'ussi sacriliciis, vel ullis latriaa
persona pars non polesi esse Detts, quanlo magis R I obsequiis honorari. [Ambrosius,Haimo.] Vel polesl
pars Tiinitatis essc non potest, quicunque unus in etiam de nuncupativis diis dici illud, nam elst
tribus? IIujus ergo Trinilatis, nec tertia pars est sunt qtii dicuntur dii, a gentibus, sivein ccelo, ut
unus, nec inajus aliquid omnes, qtiain singuli. Tu sol et luna, sive in lerra, ut Apollo, vel Esculapius,
nempe dixisli unuin Deum ex partibus non esse Hefcules, ct huj'usmodi;ideo dixi dicanlur, siqui-
composilum, et hoc de patre vis inlelligi. IlTe, in- dem dii sunt niulli, opinione paganorum, ct domi-
quis, virlusesl ingenila siniplex. Iluj'us autem vir- ni mulli, nobis tamen esl lantum untis Deus Pa-
tutis quam siinplicem esse dixisti, nunquid partes ter, cui credimus,et nos in se credentes facit deos,
sunt bonitas, sapienlia, clementia, el potentia? Si secundura illud: Dedit eis potesiaiem filios Dei
dixevis,partes snnt, simplexergo virtus expartibus fieri, his qui credunl in eum (Joan. i). [Augusliitus]
conslat, quae te difiinienle untis est Deus, ergo Nobis ergo unus est Deus, gentibus vero plurcs
Deumex parlibtts coinpusitumessedicis. Non dico, quos nosler terret, id est dsemones; qui volenles
inquis, rion sunl crgo partes. Si ergo in una Paliis videri dii sibi exigunt illa quseDeovero debentur,
pei'sona, et illa invenis, et parles non invenis; sciiicel aras, sacrificia, et alia hujusmodi. Nosler
quanlo niagis Paler, cl Filius, ct Spifilus sanclus, rP vero Deus homines deos facit, qui non esl factus',
ct propter individuam dcitatera unus est Deus, ct et ideo est verus Deus. Deos autem hominesesse
propier uiiiuscujusque proprieltflem tres personse appellatos invenimus.in.illopsalmo : Deus steiil in
sunt, el' propter singiiloriim perfeclionem paries syitaaqgarfeorum(iJsa(: LXXXI;); Et itenl: Ego dixi:
nullius Deinon sunl? Yirtus csl Pater, virtus est :Diieslis (ibid.).
Filius, virlus est Spirilns sanctus. Hoc veruin di- Sed qiiaeritiir, si homines dii vocantur, utrum
cis, sed quod virtutem dc virtute geriitam. et vir- angeli vocandi sint dii cum hoininibus sanctis, qui-
tulem "devirlute procedenleiii,nbn vis eamdemna- busmaximmi)pra>iniumproiuillilur sequalitasange-
luram habere? Iloc falstimdicis. Iloc contra lideni lorum. El in Scripturis quidem nescio, ulrutn vel
catholicamdicis. possit, vcl facile possitreperiri aperte angelos di-
VERS.S-7. — Nam etsi sunt qui dicantur dii, s;ve ctos deos. Si ergonusquam in divinis eloqttiisiepe-
in calo, sivein terra, siquidcmsunl dii multi, et do- ritur ea milii causa polissimum occurrif, quare
mini multi, nobis lamen unus Deus Pater, ex quo angeli non dicunlur dii, he ab honiinibusputaren-
omnia, ei nos in illo ; el unus DominusJesus Chri- ,tur colendi; ne homines ad hoc inclinarentur, tit
stus, pet qttemomnia, el nos per ipsum. Sed ncn in servilium religtonisquaelilurgia vel latria dicitur,
omiiibus'estscientia. Quidamaulem cttm conscien-D I angelis exhiberent, sed nomineofficii multo utilius
iia.usqtie'.riitnc idoli quasi idolothytummandticant, vocantur angeli, qui Latine dicuntur nuniii, ut ille
et conscieniiaipsorum, cutii.sit infirma,polluitur. colalur, cuj"nssunl niinlii. Quod crgcdicitui' Deus
Naiii etsi, etc. [Aiigustinus]Quasi dical: Unus deoruni (Psal. XLIX) , Rex magnus super omnes
laiilumesl Dcus.Ei verc;. nnm eisi sunt qui dican- deos (Psal. LXXXI), non nisi de sanctis accipltnr,
tur.dii, parlicipalionc deitalis, tit sahcti, sive in quibits est unus DeusPater . Deinde ostendit qnod
cmlo, jam recepli, ut qui de corporcexierunt, sive recle dici»ur,et Deus, et Pater. Quasi dicat : Vere
in terra, moranles, ut qui adhuCin niortali corpore cst De.us.Quia ipse est ex qito credimuSesse oni-
pefegrinaniuf, et non falsopulalos, dico deos, sed tiia. El vere Pater est,quia credimus nos foveii in
in veritate Dci sunl, siqiiidem.tnulii sunt dii, -parli- illo, id PSI in illius gratia. Quaeriiursi debeat dici
cipatipne deitatis ui sancti, el sunt doinini tnuiii, quod Cbristtis sit nobis Paler, vcl Spirittis saiicliis.
qni aliis prsestuit: apostoli in lerra, archangeli in Sane dicimus quod debet, qnia gralia qua rcgcne-
coelo.Etsi, inquain, l:oc sil nobis, tamcn cst lan- ramtir, ita est Filii, ei Spirilus sancti, ul PalrL ;

(9§) Aiiguslin«is,in libro Qtiseslionum.

 1605 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. ^- 1NEP. I AD COR. . i6GG
ct quidquid esl nobis a Patre , est nobis a Filio ct. A , Esca autem. Qtiasi dicat: Iiiis nocct vcslra co-
a Spiritu sancto. Et idco dicimus quod Deus Trini- mestio, nobis autem non prodest, quia esca suin-
las unus nobis esl Pater, una roaj'estas, vel iiiiusi pla , vel noii sunipla, non commendatnos Deo, sed
magisler qui regnal, qui illuminat, sicut unus Crca- fides escae, qua credunlur oimiia creata a Dco
lor. Sed ilem quaeritur, si Deus Trinitas unus no- liiunda. Et vere. Nequesi non manducaverimusde.fi-
bis est Pater, an sit ille Pater, qui seternalilerPaier: cicmus, id est niinus habcbiiiius bonum ; neqtte si
e*,tFilium gignendo, an non, et si 11011, an sit alius-, maiidttcaverimusabundabimus,in bono viriuliun, vcl
"Paler.Ad quod dicimus quod non sinipliciter de- bealiludinis, scd ex fidc ejus lantuin. Videteauicm.
beal dici, Deus Trinitas est Pater, ne inlelligatur Quasi dicat: Qiiantuni ad vos nihil cst esca ijisa.
pcrsona Patiis. Sed est nobis Patcr, ncc ille Pa- [Haimo.] Sed videle ne forie Itwclicentiu vcsira [ial
ler qui cst tcrtia persona," nec alius, sed esl Deus, offendiculuminftrmis in fide , qui nesciunt adln.c
unus qui est nobis Pater ex tempore, el qui est ille: idolum nihil essc, et potest esse offendiculum. Si
Paler, sicut Filius est unus Deus cum Patre, nec; quis enim iiifirinus videril eum qui habet scientiam,
taiuen est Deus qui genuil. [Ambrosius] El nobis; recumbenleinin idolio, id est in praisenlia idoli,
est Jesus Chrislus uuus Deus, et Dominus, cuin nonneconscienliaejus, cumsil infirma, per se wdift-
Palre in substanlia, id est nobis unus Dcus est, "' cabilur ad manducandumidololhyta, id est ad man-
et DotninusPaler, et Christtts, per quem Chrislum ducandum carnes sacrificiorum sicut idolotbyla?
omnia creata sunt. Omnia enira a Patre, sed Yidens enim quis fralrem pcritum in idolio sacrifi-
per Filium creata sunl. (96) Nec alia per Fi- cata edere incipil et ipse edere, non ilia conscienlia
lium, alia per Palrem, sed cadem. Alioquin j'am qua ille perilise causa sciens nihil esse idolum, sod
non omnia per Patrem, nec omnia per Filium. Si esse putat illic unum, cum videl fratrcm perilum il-
aulem omnia per Palrem, et omnia pcr Filium, er- Iic edere, ncc horrcre ; et ita peribit inftrmus fraler
go eadem pcr Palretn quaj per Filium /acla sunt. in lua conscieniia, id esl quia le sapientem videt
jEqualis ergo est Patri Filius, et inscparabilis ope- comedere, putans sub idoli veneratione, propier
ralio ulriusque. Et nos per ipsuin Chrjslum su- quem salvandumCltristusmoriuus est, et ita graviler
mus iii Deo, quia per ipsum rcformali sumus in peccas. Sic aulem. Quasi dical: Ita in fratrcs pec-
cognitione Dei, per quem fueramus ercati. Sed, calis. Sed sic peccanles in fralres, et perculientes
clc Quasi dicat : Nos hoc scimus quod unus esl conscieniiamipsorum infirmam, in Chrislo peccatis,
Deus. Sed non in omnibus est haec scienlia, id est cujus menibra sunt. Cum enim charilalis non semuli
non omnes mysterium unius Dei cognoseimus.Qwi- suiit, qua Christus nos liberavit, peccant iu Christo,
dam autem, vel enim. Qttasi dical : Yere non in " non in Christum, quia in Clir.islumpeccaie, est ne-
csniibus est haec scientia, quia quidam, elc , vel gare Christum. In Christo aulem peccare, est in his
nos scimus quia idolum nihil est. Sed quidam man- quaeChristi sunt peccare. Sicul bic qui sub lege est,
ducattt dc sacrificiis cum conscienlia idoli, quia in lcge dicittir peccare, ila bi qui in Glnislo sttnt,
putanl idolumaliquid divinumesse. Et hoc, usque in Chrislo peccare dicuntur. In Cbristo ergo pec-
riunc, id est etiam nunc post conversionem, sicut calis, cujus rcgnum diminuitis. Et quia in Chri-
anle conversionem. [Ambrosius]Manducant, dico, sto peccatis, quapropler, abslincte sicut et ego
cum conscientia et quasi idotolhtjtiim, id esl cum etiam ab omni carne, quia si esca scandalizal fra-
reverentia idoli, quasi aliqua illic -esset diviirilas. irem meum, non mandttcabo, non soluin immolata,
Et conscienlia88 ipsorum cum sit infirnia, pol- scd etiam Cmnem carnem in aternum, id est ncc
luiltir per illos qui ltabent scienliam unius Dei, sed hic nec in fuluro. Sicut enim constat quod noir
non cum charitale, per quos in hunc errorem in- posl moitein, sic certus suni quod nec in vila
firmi inducebanlur, quorum non cibus polluilur, manducabo, non quod mala sit esca, sed ne scan-
sed conscientia. dalizem fralrem mcum.
YERS.8-15. — Esca autem non coinmendalnos j3 I CAPUT IX.
Deo. Neque enim-simanducaverimusubundabimus, YERS.1-7. — Non sum liber? Non sum aposlo-
tieqitesi non manducaverimusdeficiemus. Videleau- lus ? NonneChrislum Jesum Dominitmnoslrumvidi?
tem ne forte limclicenlia vestra 'offendiculumfial in- Nonne opus meumvosestis in Domino? El si aliis
firmis. Si e;:'.m quis viderit eum qui habet scienliam non sum apostolus, sed tatncnvobis sum. Nam si-
in idolorecumbenlem,nonneconscienliaejus, cumsit gnaculumapostolatttsmei voseslis in Domino. Mea
infirma,wdiftcabilttrad manducandumidolothtjia,et defensioapud eos qui tne interrogant, hwcest: Nun-
peribilinfirmusin lua conscienliafrater, proplerqiiem quid nonhabemuspotesialemmanducandiet bibendi?
Chrisiusmorluusesl ? Sic aulem peccanlesin fraires, Nunqiiid non liabemuspotestaiemsororemmulierem
et percutienlesconscienliameorum infirmam, in Cltri- circumducendi,sicut el cwteri aposloli el fratres Do-
sium peccaiis. Quapropler, si esca scandalizat fra- mini, e( Cephas? Aut ego solus el Barnabas non ha-
trem tneum, non manducabo,carnem in aternum, ne bemuspoiestalem hoc cperandi ? Quis militat suis
fratrem theumscandalizem. stipendiisunquam? Quis plantavitvineam, el de fru-
(96)Aiigiistinus, deTrinitate.
 lfii)7 PETRI LO.MBARDl 1608
ctu ejus non cdit ? Quis pascit gregem, Cl dc lacle A i iriinistraiiles et sumptuSet serviiia, sicul et Sal-
gregis non matiducat? • x vatorem seculsesunt ministranles ei de facultatibus
iVorisum liber ? Incipil se proponere in exem- stiis. (97) Domintisenimnosler cui angeli ministra-
pluiii, ut sicut ipse abslinet a licitis pro scandalo bant infirmis compaticns loculos habuit, in quibus
fratrum vitando, ila el illi abslineant. Ipse enim miltereliir pecunia a fidelibusdata victuinecessaria,
apostoiica dignitale poteslaiem habens non opeiari qiios comniendavitJtidse,ut etiam fures, si non pos-
trianibus, sed de Evangeliovivere', ne quem lamen semus vitare, disceremus in Ecclesia tolerare. Et
accipiendo scandalizarel, abslinuit. Quasi dical: mulieres ministraluras sequi se voluit, ostendeus
Abslinete ab hoc Iicilo, quia et ego habeoliberlatem quid a plebibus deberetur evangelislis. [Angtisti-
accipiendi stipendia, el tamen non accipio. Et veie nus] Ideo eliam Dominttsin comitatu suo inulieres
habeo libertatem. Nunquidenim non sum liber ac-r habuit, ne viderenlur aliensea salule, quaeet mini-
cipere? Ulique liber sum accipere, quia licet roilii strabant ei sicut et apostolis. Aut ego. Quasidicat:
quod et aliis apostolis, scilicel de Evangelioviverc Caeleriapcstoli hanc poteslalem, Doniinoconstituen-
Hoc elsi.sic inductuin sit, intendit laiiiencompro- le, habuerunt. Aut, id est an, ego solus etBarnabas
bare se aposloluro, quia occasione pseudoaposio- . non habemus, secunduravos utique, potestatemJioc
lorum minus dc eo scnserunt Coiinthii. Unde sub- operandi? Quasi dicat: Habemus potestatera hoc
dil{ iNon sum apostolus?[Hainio.]Quasidicat: Yere operandi, id est accipiendi.Operandienimait pro ac-
sum liber, quia sum apostolus, et vere sum aposto- cipiendi, tit honestius Ioqueretur. Vel secundum
lus, quia Christum vidi, pro quo, id-est si non vide- aliamlitteram, quaehabet :~Nonhabemuspotettatetn
rem, minus viderer aposlolus, et hoc esl quod dicil, von operandi? Quasi dicat: Habemus utique pole-
sub inlerrogatione loquens ut iratus : Notme Domi- sUlem non operandi manibus nostris, id est ces-
num nostrum Jesum Christum vidi in via ,'vel iri sandi a labore manuum. Et ne, quia abstinet, co-
lemplo, llierosolyniis, dum orarera ? ATonne ? Quasi apostolosreprehendisse videretur, addit: Quis vii-
dicat: Yere sum ego apostolus, qula vos eslis opus litat, etc Probat hic per similitudines hunianas id
aposlolalus mei. Et hoc dicil stib interrogalione: liccre sibi et aliis, et supponit auctoritatem legis,
Nonne'opus nteumvos eslis, o Corinlhii? tamen, in cl ipsius Dominitandem. Quasi dicat: Recte utique
Domino,id est Dominocooperante.Vel, in Domino, sive nos, sive illi, banc poteslatem habemus. Quis
id esl in gloriara Domini. Et quia estis opus meum. enim militat sttis stipendiisunquam? Et quis planla-
Ideo et si non sum apostolus aliis, !id est Judseis viivineam, et de fructuejus nonedit? Et quis pascit
-ijtioiuralegetn evacuabat, sed iamen vobis, qui per (Q gregem, et de lacte non manducal? Utique nullus.
vie conversi estis, sum apostblus,quia vos estis opusi Lac gregis dicitur quidquid a plebe praepositisda-
nieumperfeclutii. Et vere vobissitra apostolus; nami lur. His verbis satis Apostolus indicat non sibi ali-
rignaculum,id est forma, apostolatusmei voseslisini quid usurpasse ultra debitum coapostolossuos; sed
Domino, id est Dominoauclore, a simili sigilli,quiai sicut Dominusconstituit, ex Evangelioviventespa-
iu vobis apparet quod ego sum apostolus, duin eai tiem gratuilum manducabant, ab eis sumptumqui-
habetis per nie, qnaeet alii. Per alios apostolos, ct, bus graluilam gratiam praedicabant. Haec quidem
ideo per vos apud alios qui dubilant, apostolus de- secundum humanae consueludinis Ucentiam dicta
fcndor. Et hoc est quod ait: Mea defensio,hoc est, sunt.
vos scilicet apud alios qui de tne inierrogant utrumi YERS.8-15.—Nunquidsecundunihominemhwcdicot
sim apostolus. Et qtiia sum apostolus, nunquid, Aneljiwclex nondicit? Scriptumestenimin iegeMoy-
«go et mei, non habemus poleslalemmanducandi i si: Non alligabis osbovitrituranli. Nunquidde bobus
el bibendi veslra, id est vivendi de stipendiis ve- cura est Deo ? Anpropter nos utiquehocdicit ? Nam
sliis? [Augiistintis] Quasi dical: Utique habe- - propter nos scripta suht, quoniamdebel in spe qui
lims. Permisit enira Dominus, sed non jussit apo- aral arare, et qui tritural, in spe fruclus percipieudi.
stolis accipere necessaria a subditis, ut quisquis'.'>D 89 Si nos vobisspiriiualia seminavimus, magnum
vcllet eo uteretur quod sibi licerel cx Dominicon- est si nos carnaliavestrametamus? Si alii potestatis
stitulione; si quis vero uli nollet, non contra.jus- vestrwparlicipessunt, quarenon potius nos? Sednon
81UI1 faeeret, sed de suo jurecederet. Poleslas vero> ; usi sumus hac potestate, sed omnia suslinemus, ne
«st, noii jussio Domini, accipere sumptus. Et nun- quod offendiculumdemus EvangelioChrisli. Nescilis
quid non habcmuspolestalem circumducendinobis- quoniamqui tn sacrario operantur, quw de tacrario
•cuin sororemtnulierem, ut nobis raiiiistret, siculett sunt edunt? et qui allario deserviunt, cum altario
cceleriaposloli, ct eliam fratres Dotnini, qui majo-- participant? Ita el Dominusordinavitiis qui Evan-
res sunt, sicnt Jacobus, el Judas et reliqui, et Ce- geliumannunlianl, de Evangelio vivere. Ego aulem
phas, id est Petrus, qui est princeps apostolorum? nullo horutn usus sum.
[Haimo.J Nonhoc reprehendit, sed eorum moresibii . St&nunquidsecundumhominem, tantum, «tecriico,
probat licerc Mulieies enim desideiio doctrinaeDo- - id esl humana similitudine tantum hoc probo? An