Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
!QWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWQ.
.SWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW@v
`KWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW8"
.WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWg`
&WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW@-
*WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW{
-WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW.
uWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWi
AWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWv
`NWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW&
,WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWT
*WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWv
hWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWo
`8WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW.
.%WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW|
'0WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWo
'%WWWWWWWWWWWWWWWWWWWW^
.gWWWWWWWWWWWWWWWWWWWN: ``
`'~|:.
j0WWWWWWM#OS;
.:|;;;u0WWWWW0*`
.|;;_0WWWWW$'
-;;?[&WWWWWWWWWW)
v8WWWWWWWWWWWWWWWWM
_@WWWWWWWW@uS@WWWWH=
`|i3%WWWW0uu$WW#"
`,;r***^;:
_l<
-GW#T
~MWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWM
.MWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWd
'NWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW@x`
`QWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
HWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
CWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWm
vWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
<WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW#:
&WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
@WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
.WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
pWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWJ
~WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
@WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWD
|WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWv*WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
:WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWZ
+WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW" ~)93WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
$WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW\
fWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWg.
vWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW@r
pWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW0WA
.@WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW-
QWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWi"`"
*WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWz
@WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWM-
^WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW9
WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW0-
|WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW[
WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW&u.
|WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW`
WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWw`
'WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW~
MWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW*_Y@Mx' .`
WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW|
JWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW0*.
|WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWe`
|WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWMU"
:@WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW1
KWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW0~
:WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW3`
aWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWN*`
QWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWJ
RWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWw
EWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWMg3=:` `;V3ptpMWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW)
;WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWU-
.:;\l3WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWU
|WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW6WWW@'
+@WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWD
~WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWMW,<@W#
oWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWD
-WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWN "WQ
7WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWD
@WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW+`-W$` -.
VWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWS
MWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWU |WW{
-QWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW>
8WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWJ`^MW0Y
`&WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW0WWW3 `
AWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWM`
|WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWNJ'`
`^RWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW;
:WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW%-`
'lAMWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWM
3WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWN..
:$WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWE
CWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW"
`8WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWM.
:wWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW;
~MWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW@;
'UWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWx
xWWWWWWWWWWWMWWWWWWWWWWWWWWWWM;
!MWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWd
\WWWWWWWWWWWAMWWWWWWWWWWWWWWWv
;WWWWWWW~
>@WWWW?
:XOWWg.
`*8WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWM/ .
QWWWWWWWMDWWWWWWWWWWWWWWWWWw`
oWWWWWWW0HWWWWWWWWWWWWWW@y:
dWWWWWWWQ.
-n@WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW*r
,kMWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW@
9WWWWWWWW@W@O?"gWWWWWWWW^`*gWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWm:
iWWWWWWW@~ ~@WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWo
.BWWWWWG-
`rcMWW@[:
.KWWW@F.
^LvWWW0i^S@WWWm-
*WWWSUWWMWWWWWWWWWWWWWWWWWWW$f`
`
*WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
`|";F@WW0C-
|}QWWWWWMDU,
_\"-`-,`
@WWWWWW@Q0@W83$WW0M@WWWWWWWWWW08pI+.
;WWWWWW&6Qo~`
-JMWW@p*!+'
KWWWWW@3N0yCWWWWW0:!UWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
-;;-f&QU~
lg0v3:
~r
j$\
. |\.:
A$ "',;|-
~W3,*
.mWc-
v| '~` .SMMd
9-+Yi+Ja=rEo~
h@|
#M'
:\te9&@WWWW@WWWWWWW8|
_h0WW&Cg;K^-G*\Dq0WWW?
"mWWMMgW@WWWWWWWWWWWy
~wWWWWWWWWWWWWWWWM`
"hMWWWWWWWWWWWM,
:4d`:A8&WWWWWWWWWWWW@9v,`
?gQc
-+K*ifwwqf`
",
" >0P<
`-";;iZQWWWWw"
`|*WWWWWWWWWWWWWWWWWW
'*dWWWWWWWWWWWWWWWWW
:AWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
.-9@gU0WWWWWWWWWWWWWWWW
.&WWWWWWWWWWWWWW
JWWWWWWWWWWWWWWWW
.;7oSVWWWWWWWWWWWWWWWW
.JnuUMWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
F ~@MWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
@` $@WWWW@B&BWWWWWWWWWWWWWWWWW
-*hWWWWWWWWWWWWWW
,WWWWWWWWWWWWW
pWWWWWWWWWWW
,WWWWWWWWWWW
$WWWWWWWWWW
\WWWWWWWWWWW
+WWWWWWWWWWW
]WWWWWWWWWW
pWWWWWWWWWW
pWWWWWWWWWWW
9WWWWWWWWWWWW
@WWWWWWWWWWWW
WWWWWWWWWWWW
oWWWWWWWWWWWW
eWWWWWWWWWWWWW
*WWWWWWWWWWWWW
"MWWWWWWWWWWWW
l@WWWWWWWWWWWWW
-N0WWWWWWWWWWWWWWW
5WWWWWWWWWWWWWWW{c
vWWWWWWWWWWW0Ro^-
-.'';*#WWWWWWMwKt\'
?v0WWWWWWWWWWWWWW%&@WWWWWWWWWWMe|
go
t
an
go
l
grafi
2001
la question de l’avenir de la langue réunion-
naise dans un esprit constructif. Des bénévo-
les qui consacrent beaucoup de leur temps à
l’édification d’une langue réunionnaise écrite.
Tangol adresse ses remerciements aux lec-
teurs et à tous ceux qui ont participé aux tra-
vaux (effectués et à venir) pour leurs sugges-
tions, commentaires, critiques, remarques et
contributions.
K A Y É / C A H I E R
Remerciement à la Région-Réunion
août 2002
design : kamboo
N * 1
aucun cas à définir la norme de la langue et à
décider de la forme à dire et à écrire.Leur démar-
che n’est pas de toucher aux usages linguis-
tiques, à la façon de parler des individus, à la
parole des utilisateurs de la langue: celle-ci relè-
ve de la liberté d’expression et chacun est libre de
sa parole. Loin de vouloir bétonner, verrouiller,
cloisonner, Tangol est au contraire convaincu
que c’est la langue orale, la parole vivante ouver-
te à la modernité qui est source d’innovation,de
dynamisme et de renouvellement incessant. Les
chances du créole de réussir son passage à l’écri-
ture dépendent de la volonté commune de ceux
qui l’ont en partage: locuteurs qui au quotidien,
patiemment, dans l’anonymat, créent l’usage;
poètes, écrivains, musiciens par leur créativité
artistique; théoriciens, linguistes, chercheurs.
1€
SWWWWWWWWWWWWWWWWWWW&b@0(>|`
|MWWWWWWWWW
'&WWWWWWWW&`
`hWWWWWWWWc
"HWWWWWWA
,y@Wg
`=DWWWWWWWWWWWWWWWWWWW^;%WWWWWM>`
-|=eMWWWW0r.
`FWWWWWWmC|'.
"PWWWWWw+
-t0WWWWMu_
;VMWWWWMdOOy!_`.^AWWWWB"
~tmMWWWWWWWWWWWWWW2`
'^vSpOOOOOkxi_
-RWWWWWWWWvvWWWWWWWW&*.
^g&pSST*GAgWWWWWWWWM|
;F#@WWWWWWWWWWWWWR.
`|7KMWWWWWWW@J
`UWWWWWQ"
'QWWWWF`
ABCDEFGHIJ
KLMNOPQR
STUVWYYZ
-{@WWQ=`
:SMWW8\
|HWWW&iJANM?
^8WWWQu{MWkvFU\
';vGMWWWWWWWWWWWWWWWW8` "mWWWWXgWWW06{|` ,
`|JVH&WWWWWWWWWWcO@o `i*uqMW0PC*i;;;\+=^;;''/MWWWWWWWWWWWW8` r@WWWWWWWM?_ ^|JH[-
'!oU3SSSSUO6&&&&&&w[*UWWWWWWWWD`!WWWWWWW&v.`+JLl"`
oWWWWWWWWU`MWWWW@WWNn9V|
^WWWWWWWWWWWHUr."
ht^
VWWWWWWWWWWW9`
.MWWWWWWWWWWW6
<
,WWWW6~
" F*AWWW@L.
+g` &k|vr>!+vSh\
,Z- 'WW%o
hk+`Q+
ic\$W@q|
:5O{)rMWWWWWWWW&~
.hWW&USF|) >1+^uKU[$#i 'r&&:PWWWWWS`
QWWW@WWWB@RM)@WS~` 3KQ1. vWWW0~
vWWE\WWWWWWWWo
-@WWWWWWWWR|
~mWWWWWQ+
:WWHs;
:\
-wWWWV`
`x@WWw:
>0WW&+
'HWW@J
uW& EWWWWWWWW:`t@WWe.
CW. QWWWWWWW!8WW9,
mGk@WWWWWWWWMK+
+9@WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWM?`
Mh-
'C6@WWWWWWWWWWWWWWWWWWWn"
CKMp!-
`*AAL
|hWWWWWWS,-` .!`
`rMWWWWWWWWW3* ;MZ ;Q
jM@RS9WWWWWWWWW~ `-"&=
^@WM&#@WWWWWWWWWR
@WWWW0@B%@WWWWWWWc
WWWWW0ivqWWWWWWWW%`
`+hSWWWWWWWWWWWWHC@WWWi
>M8.~WWWWWWWWWWK_ 'HWW&
?
-\SMWWWWWWWWWWWWWWWWW0T`
2:
K
.
.AWWWWWWWWWWM&Fc9WW0/
`C4MWWWWWWW8,
c$WQr:%\|_"&`R@WWWWWWWQ
"y@WWl6OQ" OWWWWWWW@`
.I@WWM;: 4I8WWWWWW~
.VWWWM" QC*WWWWWWn
,9WWMiW?|WWWWWWW'
\@WWV
`tWWWWWWWW0j ~gWW8-
.0WWWWWWWWWR+ +0W0"
0WWWWWW8QWWW&J-`SW@*
'WWWWWWo :CK\\1. \MW9`
~WWWWWWg^~'
,WWWWWWWWWWNt`
KV,.WWWWWWW%3&WW0r
tW@dWWWWWWWD +3MW#,
<RWWWWWWWWWD `SWWo`
-BWK
-0WX
~@Wm.
=WW0|
KWWWj
ixWW%" .uMWWWm.
WWWQs .gWWWWWB
WWW-Yw.*WWWWW
?WWh ;0m,0MWWW
$WW{ .8Wq:MWWW
|FMWWE"WWWWWWW%v` ,@WW@~
`SWWQWMWWWWWWW@$@WWW6
^MWWWW0@WWW:'_+US.?
'6WWW#8WWW;
'o@WWWWWW%|
`
-AWM4WWWM;;;`
CWWWWWWWWW&-
vWWWWWWWWWZ
*M%$WW
,"bWWW
-:iWWQ
,WWW
TWWW
,MWWW
rWWW
|WWWWWWWWM-
,WWWWWWW&'
~WWWWWWW"
+M#W$F1@6
t
an
go
l
i:0WS;CC
grafi
2001
MWWW
6WWWWWWWF |='WWWe
:WWWWWWWW@M@WWM!
9WWWWWWW$WWW$-
sWWWWWWWWWg-
LA GRAFI 2001
EXEMPLES DE SYSTEMES GRAPHIQUES Les propositions de l’association Tangol relatives à l’écriture de la langue créole réunionnaise
(graphie et orthographe), s’appuient sur l’observation des différentes tentatives de mise
en écriture effectuées dans le passé. L’ensemble de ces pratiques scripturales successives
permet de diviser les écrits en créole en plusieurs grandes tendances.
graphies étymologiques graphies phonologiques l’écriture d’orientation étymologique sifiée d’œuvres en créole a contribué à forger
C’est celle utilisée dans la longue lignée des tex- un instrument qui a abouti à la mise au point
Au Bras Sec dans l’pli haut Brilé oktob 77 tes inaugurée par les fables de L. E. Héry depuis d’un code graphique Lékritir 77, systématisé
A proç fricé ma Véronique Akoz la mèr i boir la mèr 1828. La transcription fantaisiste et peu rigou- dans une liste de correspondances sons/lettres.
L’avait ein s’en mêler grélé Konmsi la tèr navé pi lo gou reuse de ces premiers textes écrits créoles a fait En 1983, une variante (l’écriture dite kwz) a
Louis-Emile Héry, Esquisses africaines. Fables créoles Konmsi la tèr té in boubou l’objet dans les dernières décennies du XIXe siè- été introduite dans ce premier système avec :
et explorations dans l’intérieur de l’île Bourbon, Saint-Denis, 1849 La tèr mon péi pou mousavèr cle d’un examen critique sévère et de rectifica- un infléchissement vers le phonétisme (les
Carpanin Marimoutou, Zétoil Katrèr, tions de la part d’observateurs comme De lettres w, y notent les semi-voyelles), un souci
Moin l’était dand’ ein pays où y té Éditions Udir, 1990
Cordemoy et Volcy-Focard, qui, soucieux «de d’harmonisation avec les créoles des autres
passe ein grand’grand’ rivière.
fixer l’orthographe, jusqu’ici indécise, incohérente des aires (système pan-créole) et un désir de déviance
Dand’c’pays-là n’avait einne qualité graphie 83
mots de ce parler original»,soulignaient «l’impérieu- maximale d’avec le français.
do moune, comme qui dirait ein tribu Lé pa in mér inntyork sa ! Ou wa pa li na
se nécessité de rappeler autant que faire se peut l’étymo-
z’Indiens. Moin té y reste dans ein’ pwin la gonm dan la bèk ? Epi, li vol vit ;
logie des mots employés», «d’écrire les mots de notre
grand’ case, pas ein’ case en bardeaux i fo in gèp i fis pli for in lavyon po suiv ali des écritures intermédiaires
patois selon leur prononciation propre» (volcy-
soufflée, mais en rondins, le bois l’avait épi trouv in ni !…. Si lo kou sizér, zot Le paysage graphique actuel se caractérise par
focard: Du patois créole de l’île Bourbon, Bulletin
garde son l’écorce, comme ein bois i artourn la kaz madam Biganbé èk la présence de nombreuses publications rédi-
d’pintade, mais lété raide en palmiste, sèt mwayin ni : in bon fritir po aswar ! de la Société des sciences et arts, 1884).
gées dans une écriture empirique, où coexis-
pli dur, pli solide, m’a dire qu’ce case Spontané et mimétique chez certains auteurs,
Christian Fontaine, Zistoir Tikok, CDPS, 1988 tent des éléments se rattachant de façon non
lété le pli vaillant d’tout’ z’habitations plus raisonné et motivé chez d’autres, ce type de
systématique aux deux types de graphie, fran-
do moune pays-là. graphie recouvre des écritures différentes selon
cisante et phonologique. Bien qu’à dominante
Jean Albany, Savon Bleu, Nouvelles à la Réunion, graphie intermédiaire
leur degré de rapprochement avec le français, étymologique (leurs auteurs ont recours à la
éditions Ader, Saint-Denis, 1978 Le gou péi, oté ! mais procédant du même principe: transposer seule orthographe connue d’eux et ont rare-
Tape out code et pèze « valide » les habitudes orthographiques traditionnelles de ment eu l’occasion de lire du créole), ces pro-
Comment i lé ? la langue française sur le créole. ductions informelles et spontanées mêlent au
texte de façon éparse des éléments de la gra-
l’écriture d’orientation phonologique phie phonologique, ce qui montre qu’un cer-
Sur la base de la langue créole dotée de son pro- tain usage de cette dernière s’est implanté
pre système autonome ont été fondées dans les dans le public. Les genres concernés sont les
années 6o les prémices d’une graphie phonolo- textes musicaux et publicitaires, les conseils
gique.Dans la décennie suivante,la publication de la sécurité routière, les consignes dans les
de plus en plus fournie et de plus en plus diver- distributeurs de billets d’une banque. m
II K A Y É / C A H I E R T A N G O L N * 1 K A Y É / C A H I E R T A N G O L N * 1 1
|=+uOE8WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW%8GT~
`;pWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW@HL-
`hQBWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW8zt"
*gMWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW&*`
~wWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW0J
`r0WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW#-
[0WWg%WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW0|
QWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW*
WWW@#WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWF DES RAISONS DE MODIFIER
WWWITWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWx
WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW;
LES ÉCRITURES EXISTANTES
WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWN
WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW$MWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW~
un minimum de linguistique Avec le recul, le regard porté sur ces différentes écritures montre que, malgré leurs
WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWB ^WWQ[*@WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWQ`
WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWMU= i^ .=SAOOOOO9WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW5 mérites indéniables, une réflexion en profondeur permettrait d’améliorer ces outils
WWWWWWWWWWWWWWWWWWW0S+' &WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW@
WWWWWWWWWWWWWWWW@Ov` iU+WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW~ en vue d’un fonctionnement plus efficace de la communication écrite.
WWWWWWWWWWWWWWWg_ vWWG&WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW=
WWWWWWWWWWWW@U| vWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWf
WWWWWWWWWW$v. |WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW0`
WWWWWWW$| graphème phonème
.0WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWL En effet, de multiples facteurs ne pouvaient tion du sens, notamment au cours de l’activité
WWWWWW@' ;WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW8
WWWWWWWY
La plus petite unité distinctive et/ou C’est la plus petite unité distinctive de la
"[OMWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW\ pas être pris en compte lors de l’élaboration de lecture/écriture. On sait mieux de nos jours
WWWWWWW|
WWWWWW$`
significative de la chaîne écrite… Le plus
,4?_
FWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWS
chaîne orale… Les phonèmes sont transcrits
`?fMWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWE ces différents systèmes graphiques : le progrès que favoriser la reconnaissance des mots et
souvent, le graphème correspond à une
WWWWWW@- "~u@WWWQ_ entre deux barres obliques . exemples : /p/ ,
OWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWO
des connaissances dans de nombreuses scien- des groupes de mots aide la compréhension.
WWWWWWWQUMWWWWWWWWM8+ qWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW8
lettre, un signe graphique, mais il peut
WWWWWWWWWWWWWWWWWWWW$` /b/. Martinet in Éléments de linguistique
'"WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW_ ces, telles la linguistique (sur le plan de la gra-
WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWg` ^+@WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW|
correspondre à plusieurs lettres
WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW0b générale souligne : « leur (les phonèmes) fonction
iMWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW| phématique, de la variation), la psychologie la distinction graphique
(digraphe). exemple : Pour noter le son
WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW0&BN@WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW|
singulières est distinctive et oppositive, lorsqu’ils cognitive et la psycho-pédagogie (dans l’étude L’application stricte du principe phonologique,
WWWWWWMMWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW*
/s/ (comme dans «sable») le français contribuent à identifier, en un point de la chaîne
WWWWWp'rWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWt
des mécanismes de lecture–écriture), l’expé- n’intégrant ni le niveau lexico-sémantique, ni
WWWWw $WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWf
utilise toute une série de graphème : parlée, un signe par opposition à tous les autres
WWWWC'WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWf rience de la codification des langues ayant le niveau morpho-syntaxique de la langue a
WWWWW@
s, ss (poisson), c (celui), ç (façons).
WWWW@0h*JJrt**&WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWt
signes qui auraient pu figurer au même point si le
CWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWM| accédé à l’écrit, l’évolution de la situation entraîné un nombre relativement élevé, d’une
WWWWN;
WWW#*
message avait été différent ». Les phonèmes
`pWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW2
PWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW*
sociolinguistique réunionnaise. part, d’homographes à l’intérieur du système
WWW= archigraphème s’opposent entre eux pour former des mots
_mWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW8 créole lui-même (kont, mèt, vis…), d’autre part
WWWc `|WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
WW@.
C’est le graphème fondamental, différents : à partir des oppositions
^aDWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW un éventail de sons plus large de formes graphiques, communes au créole et
0WJ
représentant d’un ensemble de graphèmes
`vXMWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
bal~mal~sal~ral~gal~kal, qui ne se
MW0hfHL ,MWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW L’un des premiers axes de travail de Lortograf au français, mais ayant des significations diffé-
correspondant au même phonème… distinguent que par les consonnes
WWWWWWW$MWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
2001 a été : d’affiner et de préciser les rapports rentes dans ces deux langues («dans», «pas»,
WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW$?OMWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
exemple : L’archigraphème /b, m, s, r, g, k/, on conclut à l’existence de
9WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW@wr :0WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW phonématiques, en ce qui concerne la cor- «vis»..). Ce manque de distinction conduit fré-
=WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWj. 'WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWw
correspondant à /s/ est s.
[@WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWE ces phonèmes en créole. Un phonème peut
!WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWi respondance graphème/phonème (exemple : quemment à un obscurcissement du sens et à
;_VWWWWWWWWWMZ^+SwMWWWWWWWM<. rWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW$
/; ~^-sWWM` |-"8M9S:
avoir plusieurs réalisations ou variantes.
-gWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWM' en intégrant dans l’inventaire des signes, des une gêne de la compréhension.
phonétique
~@WMGSSSuH@S Le phonologue reconnaît un phonème
vWWWWWWWWWWWWM&&%WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW;
sons qu’Oktob 77 n’a pas notés : la semi-voyelle
\OwMWWW@9Z; `*NWWWWWWWWmP` ~;;;;;i0WWWWWWWWWWWWWWWWWWWx
Discipline qui étudie les sons sous
";~ `"UWWWWWWWI par opposition à un autre phonème.
}WWWWWWWWWWWWWWWWWW8 arrondie de kui,uit;la consonne de ligñ,montagñ ; notation des structures grammaticales
OWWWWWWWWW%i `t@WWWWWWWWWWWWWWWWWWF
'x
l’angle de leur émission, propagation #WWWWWWWWWWWWu exemple : le phonème /p/ se définit par
;NWWWWWWWWWWWWWWWWWWWA les sons à réalisation intermédiaire /ï/,/ë/,/z̃ /, La prise en compte des structures grammaticales
|W{ et réception. "3M, VWWWWWWWWWWWWW` -8WWWWWWWWWWWWWWWWWWWU^
son opposition au phonème /b/. /s̃ / ); de poursuivre l’élaboration d’un système de la langue est inspensable à la lecture rapide.
|W# SWW* 8WWWWWWWWWWWWW' WWWWWWWWWWWWWWWWWWWx
' K
+
OW&`
'
`NWWWWM*~\OWWWWu
_RWWWW%. cWWWWM`
'WWWWWWWWWWWWWWWWWWW~
_0WWWWWWWWWWWWWWWWWW0
graphique dépassant le niveau phonologique,
phonologie (ou phonémique) du choix exclusif d’une variété
r& Le problème qui s’est posé à nous
,@Qvu@WWWWW@J=CHWWWWWWMOr**@WWWWWWWWWWWWWWWWWWWv celui de la mise en correspondance entre signes
`,`'-
L’étude de sons, du point de vue de leur
`- ~OWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW0` à l’exclusion linguistique
`@WWK^;` est de ne retenir que les sons qui
'$WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW* graphiques/phoniques, en vue de parvenir à un
contribution au sens, du point de vue de
gWWWWWM&C~` -MWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW8
faisaient sens, alors qu’une véritable système orthographique Les systèmes graphiques proposés n’ont pris
`t@WWWWWWW@ 'O@WWWMRg&&WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW|
leur rôle dans le système linguistique.
`PWWWWWWWg" écriture phonétique aurait pris
`;yOMWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWw en compte qu’une seule variété de créole, pas-
`9WWWWWmW0 "ou- "MWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW|
@WWWW0W%-`uWWWQ` en compte tous les sons
`''``^t9WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW0
la prise en considération du sens. sant sous silence toute la diversité, toute la
mWWWWWWWWWWWWWo!&&M9J*YSEMWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW*
sans distinction. Les systèmes graphiques précédents n’ont richesse des paroles, des sons, des signifiants
+WWWWWWWWWWWWWWWWWW@[u!~!+'~c*r,. "WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWw
UWWWWWWWWWWWWWWWWWJ 6WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWM- tenu compte que faiblement de la participa- de la langue créole. m
IWWWWWWWWWWWWWWWWW#=- `''+}SSSwWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW@"
SWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW%&&MWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW&'
tion des formes graphiques dans la construc-
uWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWG`
;&WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWN>
;IDWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW9=
2 'uMWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWMhr' K A Y É / C A H I E R T A N G O L N * 1 K A Y É / C A H I E R T A N G O L N * 1 3
`+U@WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWMR{=:
`;sRMWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW&G*~-
TUVWYYZ
BCDEFGHIJ
KLMNOPQR
LIGNE DIRECTRICE DES
PROPOSITIONS DE TANGOL
une graphie d’orientation phonologique la nécessaire distinction graphie/orthographe faciliter la lisibilité rentes variantes parlées. C’est la pratique
Loin d’être une remise en cause fondamentale Lortograf 2001 distingue deux étapes dans L’élaboration d’un système d’écriture efficace sociale, l’usage, la fréquence avec laquelle le
de l’écriture Oktob 77, Tangol 2001 s’inscrit l’élaboration de son système d’écriture : doit viser à faciliter l’accès au sens et par là- mot sera rencontré sous telle ou telle forme
dans la continuité de cette dernière, notam- même rendre plus aisée la compréhension : en qui permettront de dégager les usages majori-
ment par le choix d’un système d’écriture à l’étape de la graphie :celle où l’on détermine permettant une meilleure reconnaissance des taires et décideront du choix ultérieur par les
base phonologique, défini comme suit : quels signes sont nécessaires à la représenta- mots. Cette visualisation sera d’autant plus usagers, après réflexion et expérimentation.
tion des sons, celle où l’on met en relation le accessible si l’image graphique du mot est
système niveau graphique avec le niveau phonologique préservée, même si la prononciation est diffé- réalisme pragmatique
Un ensemble de faits formant un tout, cohérent et qui aboutit au tableau de fin d’ouvrage rente ; en réduisant raisonnablement le nom- Tangol intègre dans sa réflexion le fait que ce
et structuré de façon à permettre la formulation bre d’homonymes au moyen de distinctions passage à l’écrit s’effectue dans une situation
de règles généralisables, susceptibles d’applica- l’étape de l’orthographe : celle où l’écriture graphiques, et ce, en fonction du coût de cette de contact linguistique avec le français, mar-
tions prédictibles et reproductibles. entre en relation avec d’autres niveaux : le distinction de sens. quée par la diglossie et qui implique : de for-
niveau lexical, grammatical, le niveau de la muler des propositions graphiques accep-
à base phonologique signification. un système qui prend en compte tables par la société réunionnaise de ce début
Ne sont retenus pour être transcrits que les la diversité et transcende les variétés de siècle ; de ne pas perdre de vue les réalités
phonèmes du créole, ces sons qui s’opposent La graphie 2001, au lieu de refléter le créole de pédagogiques (tout le système scolaire est
entre eux pour former les mots, et non l’infini- quelques uns, et d’avoir à sa base le système orienté vers le français, et il est de plus en plus
té des réalisations phonétiques, ni les varia- d’une variété précise couvre ce qu’il y a de com- difficile de freiner les interférences des don-
tions géographiques, sociologiques ou indivi- mun à plusieurs variétés ; en respectant la réali- nées entre les deux langues) ; de développer la
duelles. Ce choix graphique reflète le fonction- té linguistique dans son hétérogénéité, elle ne capacité des usagers à distinguer les codes
nement du créole réunionnais, avec sa propre fait que respecter la parole des locuteurs. en présence, à éviter la confusion des codes ;
structure phonique, son propre système d’op- cependant, de ne pas chercher à choquer les
positions, ses propres combinaisons de sons. des tolérances graphiques habitudes orthographiques du français.
Tangol se prononce clairement contre une
ABCDEFGHIJ standardisation autoritaire et préconise une
norme pluraliste et souple. Loin de trancher
Imprimer la marque de notre originalité
En préservant certains sons de notre langue
4 K A Y É / C A H I E R T A N G O L N * 1 K A Y É / C A H I E R T A N G O L N * 1 5
,WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
+WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
+MWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
^#WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
|8WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
tWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
@WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
RWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
YWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
~WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
NWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
gWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
POURQUOI UNE ORTHOGRAPHE MWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
AUTRE QUE L’ÉTYMOLOGIQUE ? .WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
cWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
QWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
CWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
Le principe de l’orthographe étymologique est de souligner le lien historique et |WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
UWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWMMWWWWWWWWWWWWWW
génétique entre le créole et le français. C’est là une position tout à fait défendable, #WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW0ihWWWWWWWWWWWWWWWWB8WWWWWWWWWWWWWW
mWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW&>:HWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
70% du vocabulaire réunionnais étant d’origine française, mais à côté d’avantages 6WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW@WWWWWWWWWWWWWWWWWWW
uWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWBWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW0WWWWWWWWWWWWWWWWWWW
tWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWM?` ;X@WWWWWWWWWWWWWWWWWWW&KWWQ,`|0WWWWWWWW
réels, cette orthographe présente un grand nombre d’inconvénients tWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWf `rP8%MMN&mOOO60WWWWWQMWW" rWWWWWWR
PWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWQ +BWWWWWWR gWWWM
"@WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW~ !w@WWg- `+Fc.
!WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW8E- '-
MWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW0`
.WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW'
@WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWBEv
Les mots écrits suivant l’orthographe autre exemple : Extrait de hery in Didier L’orthographe étymologique ne peut fournir de L’argument de la plus grande facilité de l’or-
DWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW3
tWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWc
étymologique transposent dans une langue Maillot au Tribunal de Monsieur Dupar : « […] n’a- règles généralisables permettant de prédire et thographe étymologique n’est pas pertinent.
&WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW&` `\**| ,` -''`
lWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWM- .":Em@U..MMw0WWWWW
(le créole) les structures phoniques vait di monde mauvaise langue […]». hery à tra- de reproduire la forme graphique des mots. Son apprentissage est plus accessible seule-
|WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW\ |&&J ` -\*FED&
>WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW *w
et les catégories grammaticales vers cette écriture reproduit la construction de Cette impossibilité de systématiser conduit : ment pour les usagers habitués aux conven-
PWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW`
`MWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWu -
d’une autre langue (le français). la négation française, alors que en écrivant à une importance excessive accordée à la mémo- tions de l’orthographe française. Ce qui ne
SWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW@y.
"WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW@| `'
;C
« navé » ainsi,on respecte le système du créole risation dans l’apprentissage ; à des hésitations veut pas dire qu’il ne faille pas apprendre l’or-
SWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWHv~
QWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWN@L .',|rtShUUXE
exemple : la notation de l’indice verbal i pré- réunionnais. Car « navé » ne traduit pas une graphiques et à une situation d’insécurité thographe du français, bien au contraire. Mais
`WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWMC`.-
~WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWS`
.\CGm0WWWWWMhSSq&WWW
'QWWWWWWMMWWWQ` 'v8
~WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW. AWWWWWWWWWWWWgl*?==cz
cédant les verbes en créole. Comme la lettre I négation : « navé in ta domoun la fé la lang ». (exemple: dans le texte de la page 2, l’article on ne peut asujetir l’écriture correcte du créo-
`WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW& _;;;|'. .;GMWWWWWW
UWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW, `,+j0
n’est jamais employée isolément en français, français «un, une» est noté: avec noms «fémi- le à la possession préalable de l’orthographe
`&WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWHC `
`@WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW0E. |
un scripteur « étymologique » se voit contraint L’orthographe étymologique fait apparaître nins» ein seconde,ein terre,ein’ grand’ case, mais eine française.
~WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW\ .
JWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW8"
de recourir à la lettre y qui en français note dans l’écrit des faits originels qui ne sont plus eau,eine hère,einne qualité;avec les noms «mascu-
tWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW@.
fWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW6
l’adverbe « y ». Il écrit donc : marmaille y joué, fonctionnels dans le créole d’aujourd’hui. lins» ein carré.) L’argument selon lequel cette orthographe éty-
tWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWM`
vWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW0\|JEGi
;G
``
moin té y reste dans ein’ grand’ case. C’est l’exem- exemple : les mots formés à partir de ti- ;WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW&+
mologique faciliterait l’apprentissage du fran-
|WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW9_vAk.
,WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWMWWWMWWWC
ple même de la fausse étymologie. (tipèr, tinon, tifiy) ou à partir de ma-, mon- (mon- L’orthographe étymologique ne donne pas de çais est très contestable. La non distinction
"WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW!~WW^"UX'\r ,;
|WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWP NWWw- -; O8r
pèr, matant) ne sont plus analysables en adjec- solution dans la transcription des mots dont des codes entraîne la confusion des sens. Pour
JWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW@S "=F@M? : J9q;
>WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWN, :0Q: :v .V^
En créole, le pronom personnel en fonction tif ti, et possessif mon, ma + nom, mais sont l’étymon est autre que français : caïambe, prendre un exemple, il est bien préférable,
&WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW; *+
|WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW@|` .ANVS-\~
objet, qu’il soit complément d’objet direct ou soudés. En français, on ne peut séparer les élé- cayamb, caïambre… rougail, rougaille… pour éviter les interférences, de noter kaz en
iWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW[
7WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWv
`~,VD>
.^*" ~.
rA`
.
complément d’objet second, a une seule ments constitutifs de «aujourd’hui», «beau- créole réunionnais et «case» en français, les
4WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWE|
`%WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWM~-`
-SO;
\&K\?8K :
-
`"
ment ces pronoms à moi (ou à moin), induit `RWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW@v " IWWWWWWWMi
`wWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW* "WWWWWWWWv
1@WWWWWWw*
~MWWWWWW|
|
de l’auteur
WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWU- `|";F@WW0C- à base phonologique
@` $@WWWW@B&BWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW!
un du son (phonème ou vant de la même manière). exemple pour le
WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW6WWW@' |}QWWWWWMDU, A$ "',;|- -*hWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW5
WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWMW,<@W#
WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWN "WQ
_\"-`-,` ~W3,*
.mWc-
,WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWv
pWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW- signifiant phonique) avec son créole réunionnais : san («sans», «cent»,
Commandeur Oh ! té commandeur
WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW+`-W$` -. ~r h@| Komandër oté komandër !
,WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW@
WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWU |WW{ j$\ #M' $WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWD symbole (le graphème ou signe «sang»…). Celà peut aussi conduire à des solu-
Attend’ ein pé nou n’y attend
WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWJ`^MW0Y v| '~` .SMMd Atann inpë nou nï atann
\WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW8
&WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW0WWW3 ` 9-+Yi+Ja=rEo~ +WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWQ graphique). Un même son serait tions orthographiques trop éloignées des habi-
Va v’nir le temps, va v’nir le temps
|WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWNJ'` ", Va vni le tan, va vni le tan
]WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWw
:WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW%-` " >0P< pWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW4
toujours noté par le même signe tude des lecteurs/écrivants.
3WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWN..
N’aura pli la race commandeurs. ` `-";;iZQWWWWw" Nora pï la rass komandër.
pWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW#~
CWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW"
:wWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW;
:\te9&@WWWW@WWWWWWW8|
_h0WW&Cg;K^-G*\Dq0WWW?
9WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWM`
@WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWx
graphique et, réciproquement,
'UWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWx "mWWMMgW@WWWWWWWWWWWy WWWWWWWWWWWWWWWWWWWW0.
-AWM4WWWM;;;`
CWWWWWWWWW&-
La poud fïzi la va pété
-:iWWQNWWC
,WWWWWM>
Lé sïr k nou va danse maloya
TWWWW@~
,MWWWWj
6 graphèmes
18 graphèmes principaux
(i) i pié, zinia, maniok, banian /J/
ARCHIGRAPHÈMES GRAPHÈMES DE BASE EXEMPLES PHONÈMES y La Rényon, rényoné
24 graphèmes principaux
16 K A Y É / C A H I E R T A N G O L N * 1 K A Y É / C A H I E R T A N G O L N * 1
*@WWWWN#WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
2WWWWWWWB|XWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
FWWWWWWWWF#WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
+WMSWWWWWWWq6WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
.MM'2WWWWWW0*$WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
SW]OWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
v v valsé, ravine, poiv /v/ `WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
cWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
w variante de /v/ (rare) woir, aléwoir, dawoir POU R D E S T O L É R A N C E S G R A P H6WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
IQUES
WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
s s (accepté en toutes positions) sink, pasé, kasé, sali /s/ "WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
ss (en finale absolue) kass, liss, doss, touss ;WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
3WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
ss (accepté entre 2 voyelles orales) kassé
;MWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
Tangol propose, d’une part, des préférences ,MWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW
z z zanbrokal, mizér, akoz /z/ graphiques conformes à ses principes de base,iWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW0&@W9[@WWWWWWWWWWWW
'gWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWBASSSSY;'-
d’autre part, une ou plusieurs variantes\Q&&&&&0WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWt
gra-
sh sh shapo, bishik, lash, boush / ss̆ / phiques correspondant aux différentes ,MWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWS^'`
s (accepté) sapo, etc. variantes parlées. Exemple : manz̃ peut s’`~vSO8&WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWU
écrire
ch (accepté) chapo, etc. manj ou manz ; kashièt peut s’écrire kachièt`0WWWWWWWWWWWWWWWWWW0DhSSb#0WWM$G^
ou --
`~lvUWWWWWWWWWWWWWWWt
kasièt. Outre l’intérêt d’une telle démarche sur E X E M P L E E N G R A P H I E 2 0 0 1
*WWWWWWWWWWWWWWWWW8" .=uGOK: i9%WWWWWW
z̆ (z carron)* z̆ z̆amé, manz̆é, manz̆ / zz̆ / le plan éthique, elle permet aux usagers de
WWWWWWWWWWWWWWW*
z (accepté) zamé disposer de toutes les ressources de la langue DWWWWWWWWWWWWWWWWw` \uUOOO4SSSS*'`r^ -;;;~'''`
j (accepté) joli et élargit la créativité linguistique. Même si message publicitaire pour
WWWWWWWWWWWWWW@-