A propos de ce livre

Ceci est une copie numérique d’un ouvrage conservé depuis des générations dans les rayonnages d’une bibliothèque avant d’être numérisé avec
précaution par Google dans le cadre d’un projet visant à permettre aux internautes de découvrir l’ensemble du patrimoine littéraire mondial en
ligne.
Ce livre étant relativement ancien, il n’est plus protégé par la loi sur les droits d’auteur et appartient à présent au domaine public. L’expression
“appartenir au domaine public” signifie que le livre en question n’a jamais été soumis aux droits d’auteur ou que ses droits légaux sont arrivés à
expiration. Les conditions requises pour qu’un livre tombe dans le domaine public peuvent varier d’un pays à l’autre. Les livres libres de droit sont
autant de liens avec le passé. Ils sont les témoins de la richesse de notre histoire, de notre patrimoine culturel et de la connaissance humaine et sont
trop souvent difficilement accessibles au public.
Les notes de bas de page et autres annotations en marge du texte présentes dans le volume original sont reprises dans ce fichier, comme un souvenir
du long chemin parcouru par l’ouvrage depuis la maison d’édition en passant par la bibliothèque pour finalement se retrouver entre vos mains.

Consignes d’utilisation

Google est fier de travailler en partenariat avec des bibliothèques à la numérisation des ouvrages appartenant au domaine public et de les rendre
ainsi accessibles à tous. Ces livres sont en effet la propriété de tous et de toutes et nous sommes tout simplement les gardiens de ce patrimoine.
Il s’agit toutefois d’un projet coûteux. Par conséquent et en vue de poursuivre la diffusion de ces ressources inépuisables, nous avons pris les
dispositions nécessaires afin de prévenir les éventuels abus auxquels pourraient se livrer des sites marchands tiers, notamment en instaurant des
contraintes techniques relatives aux requêtes automatisées.
Nous vous demandons également de:

+ Ne pas utiliser les fichiers à des fins commerciales Nous avons conçu le programme Google Recherche de Livres à l’usage des particuliers.
Nous vous demandons donc d’utiliser uniquement ces fichiers à des fins personnelles. Ils ne sauraient en effet être employés dans un
quelconque but commercial.
+ Ne pas procéder à des requêtes automatisées N’envoyez aucune requête automatisée quelle qu’elle soit au système Google. Si vous effectuez
des recherches concernant les logiciels de traduction, la reconnaissance optique de caractères ou tout autre domaine nécessitant de disposer
d’importantes quantités de texte, n’hésitez pas à nous contacter. Nous encourageons pour la réalisation de ce type de travaux l’utilisation des
ouvrages et documents appartenant au domaine public et serions heureux de vous être utile.
+ Ne pas supprimer l’attribution Le filigrane Google contenu dans chaque fichier est indispensable pour informer les internautes de notre projet
et leur permettre d’accéder à davantage de documents par l’intermédiaire du Programme Google Recherche de Livres. Ne le supprimez en
aucun cas.
+ Rester dans la légalité Quelle que soit l’utilisation que vous comptez faire des fichiers, n’oubliez pas qu’il est de votre responsabilité de
veiller à respecter la loi. Si un ouvrage appartient au domaine public américain, n’en déduisez pas pour autant qu’il en va de même dans
les autres pays. La durée légale des droits d’auteur d’un livre varie d’un pays à l’autre. Nous ne sommes donc pas en mesure de répertorier
les ouvrages dont l’utilisation est autorisée et ceux dont elle ne l’est pas. Ne croyez pas que le simple fait d’afficher un livre sur Google
Recherche de Livres signifie que celui-ci peut être utilisé de quelque façon que ce soit dans le monde entier. La condamnation à laquelle vous
vous exposeriez en cas de violation des droits d’auteur peut être sévère.

À propos du service Google Recherche de Livres

En favorisant la recherche et l’accès à un nombre croissant de livres disponibles dans de nombreuses langues, dont le frano̧ais, Google souhaite
contribuer à promouvoir la diversité culturelle grâce à Google Recherche de Livres. En effet, le Programme Google Recherche de Livres permet
aux internautes de découvrir le patrimoine littéraire mondial, tout en aidant les auteurs et les éditeurs à élargir leur public. Vous pouvez effectuer
des recherches en ligne dans le texte intégral de cet ouvrage à l’adresse http://books.google.com
 10.216
13
 1

1
 ‫‪.‬‬

‫سفر با‬

‫م ‪-4‬‬
‫‪94-7‬‬
‫‪ 275‬دا‬

‫دینار سر کی‬

‫|‬
 Gon Juan france Mouna
ĞRAMMATICÆ
L Α. ΤΙ Ν Ε
47-6)
1
A VCTORES ANTIQV I. Pash
CHARISIV S. CLEDONIVS. CASSIODORVS .
DIOMEDES. VICTORINVS. BEDA .
PRISCIANVS. AVGVSTINVS . TERENTIANVS.
PROBV S. ConseNTIVS . VICTORINVS.
MAGNO . ALCVINVS. PLOTIVS .
P. DIACON VS. EVTYCHES . CASIVS BASSV S. '
PHOCAS. FRONTO. FORTVNATIANVS .
ASPER. VEL . LONG VS. RYFIN VS.
DONATVS . CAPER . CENSORINVS,
SERVIV S. SCAVRVS . MACROBIVS.
SERGIV S. AGROET IV S. INCERTI .

Quorumaliquot nunquam antehac editi, reliquiexmanuſcriptis codicibusita au

gentur& emendantur, vt nuncprimum prodirevideantur,
Opera & ſtudio
HELIÆ P V ISCHII. Suoronic Samnati.
Cum INDICIBVS locupletiſimi. en rgoatione,
us moxmmáexndpuat
Opam
De el Ap pr en tose e
Fidei Tribinalis adhimu,
ello lui sim
nariogMilla gar permum .
cia . 1792 . th
:"
PRIBVERSTWA! CETTE
IBLIOT
S E
HAN O VIA
F
FIN IGA Fitosos
Typis Wechelianis , apud Claudium Marnium , & hæredes
loannis Aubrii, MDCY.

Cumgratia & go Priuilegio S. Caf. Maiest. ad Sexennium .

&Chrijliıni ?. Rezis Galli.e.addecennium.
al colldyaGarzita
 SV M M A PRIVILEG I I.

ÆSARE Æ Maieſtatis priuilegio cautum eft Andrex Wecheli heredibus;

CEI RA Marnio, & loanni Aubrio , nequis hos Grammatica Latina auctores
Claudio
antiquos,Chariſium , Diomedem , Priſcianum , & c. ab Helia PvISCHIO emena
datos & recenfitos,intca ſacri RomaniImperii & omnium regnorumac prouincia
fum imperialium fines, eodem velalio charactere excudere ,aut vbicunque recu .
dendosdare,aut alibi impreſſos importare, vendere veldiſtrahere palam velocculte
aufit. Idem priuilegium eis concellum de aliiscţiam auctoribus in philolophica,
medica, & iuridica facultate,aliiſque diſciplinis liberalibusad ſex cuiuſque editionis
annos. Quod facræ Maieſtatis interdictum írquis neglexerit , non modo libris ex
prellis, verumetiam inſuper decem marchis auri puri, imperialifiſco, fraudis vindici
& dictis Wecheli heredibus, ex æquo foluendis, mulctabitur, vt latius in Cæfareo
diplomare declaratum eſt,dato Viennæ xxv. Menfis Maii,Anno Dñim DLXXXII
Rudolphus
V. Io. Bapt. Weber.
Ad mandatumfacræ Cæf.Maicft. proprium .
P. Obernburger.
1

Star masihbelum งง Sommaire du priuilege du Roy de France. 1

TOU HENRY par la gracede Dieu Royde France & de Nauarre ,ſçauoir faiſons
a toue qu'il appartiendra ,que nous auons permis, & permettonspar cespreſentes a
noſtre bienameClaude de Marne marchant libraire,demeurant a Francfort, & aux
berhiers de Ichan Aubri demeurans a Hanaw , de faire imprimer leliure intitulé:
staminaricæ Latinæ Auctores antiqui,& c. par un ou pleuſieurs Imprimeurs a leser
volonte: inhibons e defendons a tous Libraires & Imprimeurs de noſtre Royaulme,
multresperſonnes quels qu'ils ſoyent ,quedurant letemps og terme de dix ans, commen
cans du jour &datte decesditspreſentes,ils n'agents a imprimernefaireimprimer,metiré
neexpoſer en venteledit liure,furpeined'amende arbitrairea nousa appliquer,& decon
fifcation de touslesditsliures,qui ainſiſetrouueroyent imprimésfanschargenecommiſſion.
Carte!est noſtre plaiſir. Donné'a Paris,le 14.jourde Nouembre ,l'An degrace 1605.88
de noſtre regne le 17
Par le Roy en ſon Confeil.
Perret,
 ILLVSTRI ET INCOMPARA
BILI VIRO,

IOSEPHO SCALIGERO
IV L. CÆSARIS FILIO ,
HELIAS PVTSCHIV S S.P. D.
EFER O ad te , virorum maxime, I o S E
PHE SCALIGĖ R , Grammaticæ Latine
ſcriptores varios, ex prioris æui triſtiſsimis
cladibus conſeruatos, & a nobis in vnum
faſcem collectos , in quibus recenſendis pri
ſtinoque nitori reſtituendis, ita me hacte,
nus occupatum fuiffe ſcies , vt ab illo tempore quo a te
diſceſſi , nullum omnino otium a continuis tædioliſſimis
que conferendi, deſcribendi , & emendandi laboribus im
petrare potuerim , propter nimiam mendorum molem ,
quæ omnibus fere paginis ſe tam liberaliter obtulerunt , vt
priores illos caſtigatores,viros alioquin eruditos, quieorum
aliquot ante me, Venetiis, Romæ, Liplix , Bafileæ & ali
bi a ſe recenſitos emiſerunt , magis de nouismendis introdu
cendis quam de veteribus tollendis ſuſpicer fuiſſe ſollicitos.
quod adeo in vicioſa ſuccedentium editionum ſcriptura ex
primigenia cuiuſque auctoris animaduertere facilefuit , vç
merito quod ille olim de Homero ,ego de iſtis ſæpius excla
marim , emendatiſſimam illam eſſe editionem quæ minusſit
correcta. Qua monſtrorum quotidie repullulaſcentium co
* 2
 EPISTOLA

pia factumeſt,vti inmedio fufcepti operis fæpius anhelarim

deque toto adfinem fperatumperducendo,non ſemeldefpe
rarim.Vbi enim in locisdubiis aut depofitis aliquid ſubſidii a
poſterioribus editionibus ſperabam , quas conlulendi cauſſa
‫و‬

fæpe adii , plerunqueaut præpoftere mutatumaliquid ,aut

plane eiectuminueni.Ita tandem ſpem omnem in manuſcri
ptos codices repoſui, quorum non exiguum numerum , pro ‫و‬

immenſo ſuoin literas fauore,ampliflimusIacobus Bongarſı

us tranſmiſit.Sed & hic non mediocrem moleſtiam ſenſì,ine
uanefcentium literarum ſcriptura aſſequenda, & tot ſcriptos
inter fe committendi cura; quod omnino requirebatur inillis
præcipue ſcriptoribus, qui ab aliis dimidia parte truncati pro
dierunt,quod malūtam altas radices egerat,vtvniuserrorem ,
magni aliquotnominisviri, & de republica literaria,vtipſıvo
lunt,benemeriti,iampridem etiam ſuum fecerint, dum dete
ſtandum bonos auctores mutilandi , & non intellecta eiici
endimorem , auctoritate ſua & exemplo cóprobant & confir
mant;malemcherculede aliorum ingeniis æftimantes,quod
ſecum ( vrille olim ) & natas & morituras literas arbitrentur.
lilorum igiturintemperatæ audaciæ vt obuiam irem, poſteri
tatique provirili conſulerem ,ex ſcriptis codicibus hiatus ex .
pleui,corrupta reſtitui,vitioſaqueemendauiratus me non in
gratam rem facturum iis,quilinguçlatinęfundamenta ex pu
ris & limpidis veterum magiſtrorum fontibus, quam è fordi
dis & lutoſis nouitiorum lacunis hauriremalunt. Illud quoq;
magnum mihicalcaraddidit,quod à tot iamannis, quibusli
terarum gloria à maximis & eruditiſſimis viris magno ſtudio
&induſtriainſtaurataeſt,pauciſſimosextitiſſe videbam , qui
inhoc,humili quidem & tædioſo, vtili tamen & pofteris pro
futuro argumento verſari, aut veros hoſce ipfaque vetuſtate
venerandos linguæ latinæ Ariftarchos & magiſtros ex tene
brarum obſcuriſſima caligine in apertam lucem producere
ſint dignati. His omnibus accedunt creberrimæ tuæ literæ,
&
 DEDICATORIA.
&efficaciſſimæ adhortationes,quibusomnem moleſtiam le ..
uiorem mihi feciſti. Quoties enim carum mihi in mentem
venit, totiestacito quodam gaudio me perfundi ſenſi, vt hila
riorſemperad labores acceſſerim , nullumq; non tædium vo
lenti animoſubierim , quod adeo verumeſt,vt nunquam cef
ſauerimin hoc ſtadio currere,donec metam tandem aliquan
do Deo optimomaximo adiuuante contigerim , innumeris
que difficultatibus, quibusinuolutus tenebar , me explicaue
rim , quas vt tunc tolerare graue nimis & acerbum fuit, ita
nunc earum meminiſſe dulcius eſt,gratulorque adeo ipſe mi
hi, quod hocperfectum aliquo modovideam ,de quo abſol
uendo ſpem omnem abieceram . Quia vero in more poſitum
eſſe videmus , vtii quilabores ſuos in ſcenā doctorum produ
cuntcertum aliquéhispatronum deligant, cuius auctoritate
aduerfus Zoilorum ,quorūſeculunıhoc nimis ferax eft,impe
tus & calumniasmuniantur,non diu mihi deliberandum exi
ftimaui,qué potiſſimum ex doctorum numero feligerem , cu
ius venerandumnomen operihuic præſcriberem ,veillo tan
quam radiorú ſolarium obiectu inuidorum vitilitigatorum .
que oculipræftringerentur:Adte mihi cundum fuit,Iofephe
Scaliger ,

Ad te igitur venio obnixerogans, ne fætum hunc noſtrum ,

qui te obſtetricantelucem incipitadſpicere,fluctuantem er
rantemque adhuc, ſine patrono diutius circumuagari ſinas,
ſed inclientelam tutelamque tuam benigne ſuſcipias,locum
que aliqueminterdomeſticos tuos & familiares concedas, vt
qui mepræſentem ſummo fauore & gratiaſemperes proſecu
*
3
 EPISTOLA DEDICATORI A.
tas nunc etiam dum tanto locorum interuallo diſiungimur,
in eius locumfæcum hunc noſtruminſuperabili nominis cui
præſidio tuearis,totumque illum maleuolorum & calumni
antium peftiferum gregem ,qui ex aliorum obtrectationelau
dem quærere nihil penſihabent,dummodo ex alienæ fama
ruina luam ſtruant,longehincarceas, de qua præclara & lau
dabili animi tuivoluntate nihil quicquam dubito , quum in
iuueniliætate tua ,togatorum doctiſlimum , Marcum Teren
tium Varronem , & illum antiquitatis Romanæ Theſau :
rúm , Feſtum Pompeium ,infinitismendisliberatos,notisque
& commentariis eruditiſſimis illuftratos publico bono inlu
cem protuleris.hinc certa ſpeseſt fore,vt quicunctantopere
linguæ latinæ ſcriptoribusdelectari viſuses,labores meos ſi
non iiſdem at ſaltem ſimilibusauctoribusimpenſos ea mente
fis excepturus , qua aliorum in hac eadem re commencati
unculas excepiſti.Quodfi feceris,pro certo intelligam tenon
minus abſentis mei,quamolim preſentis curamgerere. Mihi
fatis erit fi induſtriam noſtram non improbaueris, muneriſ
que vilitatem ex animo mittentis maiorem feceris. Deus o
primus maximus te Eccleſiæ fuæ nobisque quam diutiffime
Aörenichi valentemque conferuet, nemaximorumoperum
a te inchoatorunafruoba - cardinas Valeriutriffime
Seiliger , nieque quod facis amare perga Seribeban Frans
cofurti ad Mænum . Anno ing man slegins 0. CV
KL.Septembres FIA

Amico
 Amico Lectori.
N hac variantinmſententiarum inter eruditos diuer, ta
te, non dubito quin futurifint,qui operam in horum ſeria
ptorum editione a nobis collocatam ,aut rideant aut conte
maant , obiectantes materie tenuitatem & humilitatem ,
circaliteras earumquepoteſtates & figuras,verba verborū
que regulas occupatam ,nonniſiabhominibus umbraticis,
otioque fuomale abutentibuscommode tractari&conſide
rari debere autpoffe:magiſque in ſcholam adpueros quiferula &virgiscafti
gantur, quam aderuditos in Academias ablegandam ,adeoquenulliusvtilitatis
effe, vtplerunqueilliquinimium huic ftudiointentivixerunt, nec Reipubl. vſui
necpatrie emolumento eßecenfeantur. deinde operam hic fruftrapoſitam ,cum
tot exftenteruditiſsimorumhuiusauivirorum methodomeliori
ſcriptacommen
taria, quein manu iuuentutis funt,vtopus nonfitfqualloſos hos &fene tute
iam euanidos fenesinſcenam poštliminiointroducere. Quibus vt refpondeam ,
amicele tor, breuiter dicam ,meinhisiudicium ,inillisbonam mentemdefidera
re. Nam , quod obiiciunt, fit fanetenuiorisreihactra&tatio,dummodo ne diffite
antur,linguarum omnium fundamenta in Grammaticaelle,finequaneque lina
guamperfecteaddiſcere, aut commode eloquiqueas, neque queper ipfam tradun
1
tur commodepercipere , vthocvno collabente fundamento,reliquasdiſciplinas.
ruere&interire neceffe fit. Quod maiorumtemporibus vfu veniffevidemus,
vbifatalinefcio qua ignauia,nec linguanecnitorisaut elegantie curavllafuit,
omnibusad vnum ignorantiatabepariter correptis. Quis tumineptias in bon
norum firiptorum explicationeprotulerintetiam illi qui literarum faftigium te
nebant, aliiabundedemonftrarunt, a -me commemorari non eft opus. Sanefi te
lectioniillorum dederis, in multis:vix rifim, in plurimisvixfomnum tenebis :
quasbarbarieicaligines,nullaalia resquam linguarum earumignorantia, qun
THM cognitio ex hifce talibus hauriendavenit,introduxit. poftea enim mutata
temporum ratione, omnibusfummoſtudioadperfeétißimam linguarum cogni
tionemcincumbentibus,literarum gloria in illam magnitudinem excrcuit,vt non.
defuerint abſoluta eruditionis viri, qui non tantum præſtantißimis Græcia &
Latii luminibus opponimererentur;verumetiam cumpriſcisde ingeniorum fe
licitatecontenderent. Neque vero exiguum vfum in Republ. obtinet verborum
accuratainterpretatio, quod illiipfiIuriſconſulti amplißimo de verborum
ſignifi
cationetituloin Pande&tis demoſtrarunt. Quot vero videmus fummosin Repu-,
blica viros,quinontantum adhancartem cognofcendam ſedemiſerunt,
veriean
dem fcriptis fuisilluftratam voluerunt? Video Apollodorum Grāmaticumapud.
Amphistyones ſummashonores gerentem , C. Cafarem deAnalogiafcribentem ,,
4;
 PRÆFATIO
M.Terentium Varronem de lingua latina commentantem , M. Tullium Cicero
nem Grammaticorum ſcholas frequentantem , C. Plinium de dubio fermonels
bros edentem ,aliosquepluresegrammaticorumſcholisad Remp.dedu tos eam cũ
ſumma laude adminiſtraſſe lego, quod& Suetonius hisverbis indicat :Audiebā
etiam memoria patrum quosdam egrammaticis ſtatiinè ludo tranfille
in forum ,atque in numerum præſtantiſſimorumpatronorum receptos.
atquehac contraprimacalumniatela. Ad poſterioraquod attinet,valdefatu
um eßeoportet,quinouitiorúcuras &racemationesveterum eruditißimisperfe
Etißimisquecommentariis anteponat,qui natiuum fermonemiLatinum unacum
lačte materno imbiberunt,quem nos labore multo ærumnabili per tot annorum
circulos addifcerecogimur.Neque vero fcioanvlla vnquam deterior pestisiuuen
tuti corrumpende &aregia veterumviadeducende graffata fueris,quam quum
profligatis & in exilium mißis veteribus , diſpendioſa nouorum isominum com
pendiain illorum locum ſubrogata funt. Eo enim factum est, vt nemo ludum a
periret,quinonftatim Grammaticalealiquid, quoſepuerisformidabiliorem red
deret,infelicibusaufpiciisin lucemprotruderet.quod ita inoleuit, vt ne duasqui
demſcholasreperias,qua eandem inſtituendiformam communem teneant. Nam
quisqueſuum ,nemopublicum bonum ſpectat. Sienimpuer, qui elementaſuaad
vnguem ,vtivocant,teneat,ab hoc adillum ,quod ſæpefit, deducatur, nunquam
adinſtitutionem admittetur, nifi priusdediſcat,quaalibi cum ſummolaboreme
moriæ infixit;quantacum temporis & ingeniorum ia&tura ,nouerunt omnes.Ideo
ego commodiſſimāviamarbitror, vtipriſciillieruditißimi Magiftriiure
poftli
minii in ſedes fuasreſtituătur,eiicianturgquihodieautheri malofato irrepferüt.
quodnó eo dico,vtmaximorūvirorúcommentationes,inprimis vero wei owusite
aus contemnendas putem ;fednein hacfecura ignauia veterum Magiftrorum re
liquieplanepereant,careamusquetandem deftituamur preceptoribusnoftris.
Nam vt in Scholas recipianturetfi valde probo,tamen ,vthæc tempora fintvix
eft vt fperem.Propter nouum maleferiatorum hominum genus,qui in eofunt, vt
omnium artiumcompendiariasvobistradant,eoque rem deducant, vt bonorum
auctorum lectioni cæteris interdicant.quodvt nuncvix credimus,ita valdeme
tuo ne tandemexperimento &reipſa comperiamus. Hæc fatis,nunc ad tefermo
nem conuerto,candidelector.Videshicveterum Grammaticorum,quiantea va
gi & palantes oberrabant,ouvrayuc. In cuius collectione do recenſioneſi occupatif
ſimum hactenus mefuiffe dixéro,non mentiar.Dediequidemoperam ,vt ex ma
nuſcriptis omnia prodirentemendatiſsima,ſedextam variislibris concinnanda
fuerunt,vtfi non omnia votis < ſpeituærefpondeant,veniam mihiapud tepara
tam nihilominusfperem .Nihil veroin textum recepi, quod non in manuſcriptis
effet,aute certiſſima conieétura.Sicubimanifeſtalabeserat , cui neque ex manu
fcripto negvulgato mederi poteram ,fcriptam lectionem vti in pluribusrepperi,
repofui, vt quiſžneproingenii dexteritate exſculpat,quodoptimum videbitur. In
Chari
 UD LECTOR E M.
Chariſio, Diomede,Priſcianopauciores lacuna fuperant. In fequentibus,precipu
vero metricis,plures,quas ex ingenioexpleremeum nonfuit.Ordinem huncfer
uaui, vt primoponerenturqui Artem latius tractarunt,ſecundoquicompendio
fius,tertio qui orthographia,quartoquimetrorum rationem tradiderunt.Macro
bii libellus cum fequenti Beda,quiaſeriusaduenit,extra ordinem pofitiſunt. In
bis omnibusetjifummam diligentiam adhibuimus,tuotaméfauorea veniami
hi opus eft, vtfi errores deprehendas,benigne condones, meque amice moncas
potius quam acerbe exagites, quod illiberalibus ingeniis perquam familiareeft.
Siquid vero bene emendatum videris,gratiam habeasfummis illis viris , quo
rum libris vfifumus; adquospriufquãaccedam , non poffum filentio præterire e
juditißimum fuauiſsimuſ,Gothofredum Tungermanum , qui editionipræfuit, 0
perams,preclaramin corrigendopoſuit;cuiadiungo ornatiſsimum adolefcentem
HenricumBilderbeccium , quiin codicib.aliquotconferendis&indiceconcinna
donunquam nobis defuit.Hauecandide lector,breuiterg auctorūſyllabumaccipe.
FLAVI SOSIPATRICHARISII inſtitutionum Grammatica
carum Libri V. Excodice nobiliſ. lani Dovsæ infinitis locis aucti,ſup
pletičemendati. pag. 1 .
D10MĘ DIsdeoratione & partib. orationis & vario metrorú genere
libri III. Ex codice FVLDANO, cuius variantes amplifſ.Marcus VELSE
RVS Reipubl. Auguftana duumuir tranſmiſit;fed eafdem cliriſsimus Ianys
GRYTERVS auciiores communicauit. His acceſsit amplifſ. Bongarſiliber 4
Perro Daniele accuratiſsimecollatusad Ms.Ccavdu PVTEANI, CU
iusvariantespoſteailuftris SCALIGER LugdunoBatanorum curauit. Ex
hiscodicibus auctor accuratiſsimeemaculatuseft. pag. 270
PRISCIAN 1 Cæſarienſis Grammatici libri xviu . Ex Iosephi SCA
LIGERI libro greca pleraſ in libris mei au mežsasfunt reftituta,in quibuſdam
taménosmagisiuuit liberclariff:GRVIERI, reliqua ſuntex libris Bongarſia.
nis. Quædam tamen etiam ex clariff.Davidis HoesheLIT CUNRA
DI RITTERSHVSI IC.libris emendata funt. Lacunaaliquot reſtant,quas
vtfperamusexP. Petauii Senatoris Regiicodicequem hisexcufis accepimus,in
Notis explebimus. pag. 529
Partitiones verſuum xır. Æneidos principalium pag. 1215
De acçentibus liber . pag .1288
De declinatione nominum liber pag. 1299
'.
Déverſib. Comicis liber. Ex Scaligeri di Bongarfii codice multae
mendata
funt. pag. 1349 ?
Depræexercitamétis Rhetoricæ ex Hermogencliber, pa.1330
17 Defiguris & nominib . numerorum & de Nummis & ponderib .
ih ?!!!... liber. ex editione Elie Vinetihic libellus vulgatur. pag. 1343
Q.RheminiiPalæmonis Vicetini Ars Grammatica. pag.1366
M. VALERI PROBT Grammaticarum inſtitutionum Lib .II. Ex
scodite št.S. cuius wariantes fubmifit Iac: Bòngarſius, multa reſtituta ſunt,
pag . 1386..
De Notis Romanorum interpretandis libellus, pag. 1494

Noræ Iuris a Magnonecolle &tx , pag. 1542.

PETRI DIACONIde Noris literarum more Romano liber , pagi
na fietsen 1579
Notarum veterum explanatio ex Papiæ Gloſſario, pag. 1639
Notarum iuridicarum explanatio ex veteribusmembranis, pag . 1666
Notx numcrorum ex antiquo codice pag . 1683
- ..
PHO çe Grammatici Ars denomine & verbo. ExPuteani codice cuius
wriaxtes a Dn, Bongario a Cl. loanne a Wouwer accepimus, pag . 1683
De Aſpiratione pag. 1687
ASPERIIVNIORIS Grammatici Ars, pag. 1720

Æl'u DonĄTI cditio prima pag. 1735

Editio ſecunda pag . 1743
De Barbariſmo.sxeditione Baſileenfi & Bongarfii libris omnia emacu
lata funt, pag. 1707
I OST ?
Servu MARII HONORATI in ſecundam Donatiedicionem in
terpretatio, " pag. 1779
De ratione vltimarum ſyllabarum ad Aquilinum liber.
exlibris
Bongarſii emendatus, pag. 1799
Ars de centd um'! Merris , exlibris Bongarfüplurimis locis aucta & reſti
tüta
:20 ... ,
This livi pag . 1815
Hi $
SE'R G Grammatici in primam Donati editionem commentarium
pag . 1876
In ſecundam Donati editionem commentaria, obat," pag. 1838
1.1:.‫܂ '܃܇܇‬

ArsCLEDONU Romaniſenatoris, ConſtantinopolitaniGrammați

<ci, exlibroCl. viriFranciſci Pithæiinlucem edita, Dirin . -pag . 1826
MAXIMI VICTORINI de re Grammatica liber , pag. 1939
De carmine Heroico, pag.1955
Deratione metrorum commentarius pag. 1963
. .: DarAys
 D. Ayrel ! AVGVSTINI Hipponenfis epiſcopi deGrammatica
liber pag. 1975
1
Ars.P. CONSÈNTI V. C. deduabus orationis partibus nomine&
quam a Sichardoolim
-- verbo, exfcripto Bongarfiplusdimidiaparte auctior,
vulgatus,prodit : pag . 2018
Flacci ALCVINI , Caroli Magņi Imp. Magiſtri ,Grammatica,
pağ. 2075

EvtYCH1's Grammatici dediſcernendis coniugationibus lib.II.ex

fcripticodicislectionibus, quas humaniſsimeſuppeditauit Člariſ. Ioan. Wou .
wer,vtiliter aucti &emendati, pag. 2143

CORNELIVS FRONTO dedifferentiis vocabulorum i

..P . i ‫ م‬،
pag.2191
INCERTI de differentiis vocum , Ex Bongarfii libroeditur pag.2203

VELIVS Longys deOrthographia , pag. 2214

ELA VII CARRI Grammatici vetuftiflimi de Orthographia’libel
lus. ex fcriptis Bongarſii loca corrupta reftituta funt, pag. 2239
Deverbis dubiis.ex libris Bangarſui nuncdemumeditur, pag . 2247
TERENTII SCAVRI de Orthographia ad Theſeum . Exlibro Bor
garſii,notis Rançonetid Petri Scriverii reftitutus ;. pag. 2250
いい し

AGROETI V S de Orthographia & proprietate & differentia fermonis

ex libris Bongarſiirecenſui, pag. 2266

MAGNI AVRELII CASSIODORI Senatoris de Orthographia

liber pag. 2275
De arte grammatica fragmentum pag. 2322

BÉDA Sacerdosde Orthographia. Ex libro Bongarſii in lucem protrahi

tur , pag. 2327
Eiuſdem de metrica rationeliber vnus pag. 2350

TERENTIANI Mavr I de literis , ſyllabis pedibus& metris , pa

gina 2383

Ars GrammaticaMARIIVICTORINIde Orthographia & ratione **

2
 metrorum . pag.2450
MARII PLotui ad Maximum Simplicium Cl. VV. demetris
liber. exfcriptisquafuppeditagit Rauerend. Andreas Schottus ea foannes
a Wouwer, nuncprimum in lucem datur, pag. 2623

ArsCASII Bass I demetris, pag.2663

ATILII FORTVNATI ANI ars, pag: 2671

Commentarium RVFIN V.D. Grammatici Antiochenſis in metra

Terentiana. ex libro Scaligerireftitutus, pag. 2706

CENSORINO adſcriptum fragmentum demetris pag. 2715

AMBROSIUŚ MACROBIvs Theodofiusdedifferentiis & focietati

bus Græci Latinique verbi libellus pag. 2727

Libellus Bed & vulgo adſcriptus deOrthographia , pag. 2275

Atque hifuntquos vulgamus,candide Leftor. de quibus iudicium meum

Bon adfcribo, tantum dico aliquot eorum vixdignos vt ederemus,adiunxitamen
exaliorum confilio magis quam meamente. Comminianum quem hactenjas
expectaui nondum accepi abillo,quiſe miſſurum ſancte receperat. ſed poftea didi
ci mala fideeundem inpleriſqueverſari ,adeo vtputem nihilillum habere præter
dlaquaapud Clem . Scotum leguntur ,inter quenihil repperi quod non in Cha
riſio legeram . ſuperſedebimus ergofupernacanco laberi. Tu mi Lector vale
é conatibus noftris fauc.

FLA

.
FLAVII CHARISII
SOSIPATRI INSTITVTIO
NVM GRAMMATICAR V M
LIBRI QVINQVE.

** 3
2.
 ja liia :UT
ID : 211
LICHIVICII
$

ath
 200
1

FL. SOSIPATER CHA

RISIV.S V R. MAGISTER , A D
Filium .

More Latini ſermonis obligare te cupiens, Fili charißime,artem gra

maticam folertia doctiffimorum virorum policam , & amedigeltam
in libris quinque,dono tibi miſi. Qua penitus inſpecta,cognoices
quacenusLatinæ facundiæ licentia regatur, aut natura , aut analogia,
auc ratione curiofæ obſeruationis,aut conſuetudine,quæ multorum
confenfione conualuit,aut certe autoritate, quæ prudencillimorum
opinionerecepta eft. Erit iam cuz diligentiæfrequenti le & ioneItudium meumex
variis artibus inrigare memorix tuisque fenfibusmandare, vt quod originalispatriæ
naturadenegauit,virtute animiaffectaſſevidearis. Valeas,floreas,vigeasque, auo
longiſlimo,fili,patri tuo chacillime. I
Continct liberI. Liber II.

Degrammatica . De definitione.
De voce : Degenere.
De lueris. Ta ^ Deſpecie.
Defyllabis. De oratione.
Decommuniſyllaba. T Departibus orationis.
Dedictione. Denomine.
De cafibus. , ! Depronomine.
Degeneribus nominum * De verbo .
Denumeris &pronominibus. . Dè ordinibus verborum .
De ordinibus , feu declinationibus nomi Dedeclinationibus verborum .
num .' Deconiugationibus.
Deobferuationibus nominum quibusgene- Departicipio.
ra& numeri diſcernuntur. Deaduerbio .
De monoptotis . Deconiunétione.
De nominibus que bypocorifmata non sècie) Depræpofitione.
piunt. ‫ ܕܬܐܙܪܬ܂‬in eétione
Deinteri ..
Denominatiuis ad regulam redaktion,
De extremitatibus nominum Ediner kis Liber III.
quaftioniblescizua !? popis
De gradibus comparationis feio conlatig . De perfe&tis ordinum IIll..
De defe&tenis.
De analogia. Deinchoatinis .
De ablatiuo caſu . ...Vår I De imperſonalibus.
Deformis cafwalibus. Defrequentariuis.
4
. ‫ را‬:
De paragogisi Paromeon .
Deconfufis. Homcotelexton .
De qualitatibus Latini fermonis&tempo- Homeoptoton.
ribus. Polyptoton
Irmos.
Liber IV.
Polyſyntbeton. i
Dialyton.
Debarbarifimo. Defchemati dianæus,& peciebus fuis,que
Defolaciſmo. funt
De vitiis cateris,quafunt: Per dialogiſmon,
Agyrologia. Per myeterifmos .
Cacephatum . Perparolepfin .
Pleonaſmus. Per etiologiam .
Ellipfis. Perprofopopeiam .
Periffologia.
Perapologiſmon finevltro dando.
Macrologia. Per byperbolen .
Tantologia. Perconfeffionem .
: Tapinoſis. Per commutationem ,fiue negando.
Cacoſynebeton . Detranfitu,fiue tranfmutatione perſonarū .
Amphibologia. Perapocriſon.
De tropis xii.quifunt: Peraperian,
Metaphora . Per epitropen .
Catacbrefis. PerAntimetabolen .
Metalepfis.
Metonymia . Liber V.
Antonomaſia.
Synecdoche. Dele tione,& partibuseius contrariisqua
Onomatopeia tuor ,id eft,
Periphrafis. De accentu & pofitu .
Hyperbaton cum fpeciebusfuis quatuor. Deſcriptione.
Hyperbole. Depronunciatione.
Allegoria cum ſpeciebus fuisſeptem . Demodulatione.
Homæoſis cum ſpeciebus fuistribus. De continuatione.
Demetaplafmecum ſpeciebusfuis quatuor . De ſeparatione.
decim .
De mora .
De ſchemate lexeos cãfpeciebus fuis xviii. De distinctione.
quefung Derbythmo.
Prolepfiss De metri verſificatione.
Zeugma. Debafi.
HypoZenxis. Depedibus.
Sylleplis. Deverſibila
Afyndeton .' De metris
Anadiplofs. Deidiomatibus. Synonyma Ciceronis. In
Anaphora. differenter gtofemáta per literas La
Epanalepſis, tinas ordinecompofita. Gloffemata idem
EpiZeuxis. ‫ ; ܙ܂‬. : fignificantia.
Paronomafia . De differentiis.
Schefis onomaton .
FL. SO
 m

FLAVII SOSIPATRI
CHARIS II, INSTIT.VTIONVM
GRAMMATICAR V M , LIBER I.
Defunt capita
DE GRAMMATICA
DE VOCE.
DE LITER I S.

Incipit de Syllabis.
YLL A B A eſt litera voca, deſinit in conſonantem c; qua pars ora
lis, aut literarum coitus, tionis finitur, excipitur à vocali, ut, Hoc
per aliquam vocalé com erat almaparons, Hæc in metris facilius
prehenſus.Syllabæ dicun- ' deprehenduntur. Aliisita defyllabapla
tur à Græcis code to ouma- cuit definire. Syllaba eft cóceptio & con
Sav mai pedepan ,Latinèconnexiones ,aut gregatio aut vocalium literarum , aut co
conceptiones , quòd literas cancipiunt, lonantium ,coniuncta tamen cum ratio
atq; connectunt:aut comprehenſio ,hoc nevocalibus,vt trans,præ.Dicitur aurem
eſtliterarum iuncta enunciatio. Syllabæ per catachrelin ſyllaba & is fonus, quide
aut breves ſunt, autlongæ.Brevescorre- ſingulis vocalibus redditur ,ut a, c. Sylla
pra vocalis efficit, aut cumantecedente bæaut longæ funt,qut breves :longas
conſonante vocalis in fine fyllabæ corri- facit producta vocalis, breves correpta.
pitur: longas producta vocalis facit. In Omnes autem vocales , ut ratio poftula,
breviſyllaba tempus unum eſt, in longa bit ,aut produci,aut corripi poflunt. In
duo. Syllabæ aptnaturæ longæ funt, auţ brevifyllaba tempusunum eſt, in longa
poſitione fiunt. Naturalongę.quum ſin- duo.Naturalóge ſyllabæ autex una lyl
gule vocales literçproducuntur,ut a ,aut labaproducta vocaliſunt, ut e ,uto: aus
e: aut qayn dur, utva:aut quum tres;ut ex duabus iunctis, ut æ ,ut æ, quas Græ
vae Politione ,quum correpta vocalisſe- ci drofónyxs vocant. Syllabæ pofitione
quenteshabeatduascălonantes :hæ aut fiunt longæ his modis. Sicorrepta voca
in cadein ſyllaba ſolent cite, vt ars; aut in liş definar in unam conſonantem , & ex
proxima,ut amnis: aut in duas fyllabas cipiatur ab altera conſonante. ut Arma
diuifx,ut-arma. Sed & duplex litcra x, virumg, cano, Auckdeſinat in duas con
duarum colonautum loco fungitur,hæc fonantcs,ut Estinfeceſu longolocus. Aut
quoque aut in eadein fyllaba laler elle, G excipiatur à duabus conſonantibus, ut
ut nox :aut in proxima, ut axis Præſtant Asriſioneis Dange. Aur deſinat in dupli
idem & vocales literæ loco cófonantium cem literam x , ut Nox erat. Aut ſi exci :
policæj, & v,utfervus,injuftus. Item quý piaturà duplicilitera, utfi facias, Axefube
A
 SOSIP CHARISIE
ethereo.Idem hoc fit & in Z ,ut Mezenti dis.longa vero lic.Terga fatigamusbalta 1

decisexuvias. quæ apud Græcos duplex nectarda ſenectus.

eſt ut fupra,quuin deliterisloqueremur, Quinto, quo correpta vocalis definit
oftendimus. Item fidefinitinconſonan- in conſonantem , & excipitur principali
tem, & excipiatur à vocali vice pofita co- literau: eſtenim in hoc longa, Inualidi
fonantis, ut Inuenigermana viam . Aut fi quepatrum referunt iejunianati. & in illo
deſinat in conſonantem ,in qua patsora- . brevis, Acprior,beusinquit, inuenes, mon
tionis finitur, ut eſt , Omnia vincitamor, strate ,
Enostedamus amori . Autſicorrepta vo- Aliis ita placuit de ſyllabis communib .
calis, ipſa per ſe partem orationisimple. diffinire. Communes ſyllabæ ſunt ex iis.
verit , ut Horreſcoreferens. & ,Liminaque quænatura longæ fuerint, & ex iis quæ
laurusquedei, quæ fyllaba & inter com- poſitione. Natura, ſi producta. vocalis.
munes haberipoteſt. Autſivocalébre- excipiatur à vocali correpta.eſt enim in
venr ſequatur ilitera.vice polita conſo- hoclonga,Glanco& Panopea & Inoo Me
nantis.ut, Harpyiaque coluntalia .Item ſi licerte.nam & pedisprimiſecundafyllaba
poſt brevem vocalem ſubjuncta ſit con- . longaperſeuerat, & tertii pedis ſecunda 3
2

fonanti vocalis , & correptain habeat yo- Fit hæcin hocbreuis,Te.Corydon ó Alexi,
Galem conſequentem , ut, Parietibus tex- trakitfuaquemquevoluptas :in hoc enim :
tum.caris iter... verſu fecúdi pedis fecunda fyllabap bre
ui accipitur. & inillo,ipfenenous linquens
De communibusfyllabis. patrium ,faltusqueLycei, pedisvltinti pri 1

ma fyllaba longaperſeuerat.item'natura,, 1
1
Ommunes ſyllabæ fiútmodis quin- quum geminæ vocales,quasGræci diph
COque. Primo ſi correptavocalis exci-
thongosvocant,àvocaliexcipiantur.eſt
piaturà duabusconſonantibus, quarum enimlonga fyllaba in hocverlu, Villamo
priorfitmuta; ſequensliquida.brevis eſt. ram fécere,neque Aonia Aganipga .fit in
inhoc , Tane.Chytemneſtra fædalti viſcera hoc verſu brevis ,Infule Tonio inmagno,
ferro? longa hæc inhoc , Cyclops Æineus quasdira Celano.Deiis.verò quæ politio
salior,Neptunia proles.Atſiduæ conſona- ne longæ fiunt, communis eft, quæ cx
tes induas ſyllabas fuerint diviſæ,non fi- cipitur à duabus conſonantibus, ita vt
et communis ,ſed longa ,vtfupràretuli- priorfitmutaquàm liquida.Eftcnim ló
mus. Hocerat almaparens.& ,Armavi- ga in hoc,Immemores ſociivaſto Cyclopisin
rumque cano. nec fiſemivocalis in unita-. Antro. At in hocbrevis, Luftra domosque
cem cum liquida veniat; vt förs,fors.nam traho,vaſtoſqueabrupeCyclopas. ideohoc
füpra vcnit cumſ,literar: excipitur. Dictum eſt, quod fi in muram
Altero modo fiunt cómunes, quum deſinat, & excipiatur à liquida, commu
vocalis producta excipitur à vocali. eſt nis eft'excommunium ſyllabarú ratione.
enim breuis fic. Inſula Tonio in magno ,quas F quoquelitera fi præpofita fuerit li
chira: Celáno.. longaverò fic..Vilamoram : quidæ, quamuisſemivocalis ſit,mutæ ta
fecereneg. Aanie Aganippe: men obtinet locũ.Itaque fiexcipit voca
Tertiomodo;vbibrevis fyllaba finiés: lem correptam communemfacit.Poreſt
partem orationis, à vocaliexcipitur. eſt: prætereacommunis videri fyllaba, quz
enim longainhoc:Hic ait;& roſtris illuc apudVergilium& prolonga,&pro bre
ſeritaduena.regnis.brevis.in hoc;Iturin vi pofita eft.vthic, vthoc, fid vocali.
antiquam fyluam , ftabula alia ferarum .excipiatur, eft enim prolonga,Omnibus;
Quarto;fidélinarinconſonantem , &: hic eritunushonos; trespremia primi Accia
çxcipiatur a literah: eſt enim brevis fic, pient. Probreui;Hic uir,hiceft,tibiquem
Hello wir,hiceft sibiquempromittifapius ad promitti ſepiusaudis. Sed probrevi cec
bisfe.
ane
 INSTIT. GR A M. LIB.'. 1.
Iè tantum :nam vt longafit, &ipfi,& om- trahất quiſeruanda vetuſtatis cöfuetur
ribus vfitatum eft. dinem putant.ſpondeú ergo pro dacty
Conſideranda ergo eft in iis duntaxat lo faciunt,& quum ſit,nec ſcio, volunt
pronominibusnatura c.literę,quodcraf- fieri, nunc fcio. Quod quàm abſurdum
fum quodammodo, & quaſi geminum fit perſpicuum omnibuspuro .Illam opi
ſonum reddat,vt hic &hoc.Si aucem nec nor fuiflcrationé, quod veceresſequuti
coniunctionem infpiciamus,licet eadem græcos, apud quos w litera vbiq; quidem
litera finita fit, diuerſum tamen ſonabit natura löga eſt,plerunque taméin vlti
quoditafacilius diiudicabitur, ſiquoniã ma verbi lyllabaponitur, ctiam in com
alterum habemus, & alrerum notemus muniſermone;plæ fimiliterproferebát.
in verſu. Eft enim , Hoc eratalma parens, Ita dū vſurpauit prola,& verſusobtinuit,
&pro Iuppiteribit Hic airnoſtris.fi au- paulatim hoc vlus imuertit , vtin fermo
tem facias,nec eritalmaparens,aut necsit ne hoc fcribo,dico, & ité talibus,vbi non
& noftris,iam ſpeciéſuam verſus amittet, ſolumcorreptaponitur,ſed etiam ridicu
quum æque& hanc& illam ſyllabas có- lus ſit,qui eam produxerit. Mirum ergo
fter effe correptas. Ergo illæ non ideo non eſt conſuetudinem ſequi & verſus,
longe fiunt, quod pars orationis finitur, niſi ficubi poeta maiorem libilicentiain
vt putantplurimi.nam idem & in hac vindicabit.Sanemonoſyllaba fere, quz
efici poffer:fed utdixi,in pronominibus cunque in verba wegotonta o literafinita,
e.litera ſonum efficit craffiorem , & natu- tam verſu, quàm eriam proſa ſimiliter
sam i.literæ inter vocales poſitæ ,ac per productamhabent,'neceile non eſt cor
hoc fonum geminantis imitatur. Præter ripi,vt fte, do : quibus fi conferatur dico ,
has fpecies rara funt, 9 per fynalæphen curro diſco item producta o litera,diiu
aut fyſtolen , aut etiam ectaſın feruari dicari poterit, quàm fit aludablurduin ,
necelleeſt,que cum ratione fiant,auri- aliud per euphoniam gratum.
um iudicio non probantur. Ex his quo
que illa eft, quum correpta vocalis deſi De diftione.
nit in conſonantem , qua pars orationis
finitur, ut Omnia vincitamor , & nosce- I &tio eft ex fyllabis finita cum ſigni
damusamori.Quis enim non videariam- ficatione finita , certa locutio veeft
bum ſpondei in loco poſitum mor & . dico, facio. Quçdam dictiones ſunt ſim
Plerunque etiam ſtructuram profæ ha- plices.vt facio,quædã compoſitę vt con
bec, ur Nontenullius exercentnuminisire. ficio. ex compofitis dictionibus quędam
Item, Et verſa puluis infcribitur hafta. fiunt ex duobus imperfectis, vt línciput,
Quis enim non videt ſtructuram , nullius cum intelligitur femiatum caput , quędā
exercent, & pulvis infcribitur, Etiam illud ex integro & imperfecto,vt elt cornicen,
magna cura videndum eft, quòd veteres intelligatur cornu canens.quçdá ex duo
omnia & verba, & nomina, quæ o litera bus integris,vt eſt facrauia .
finiuntur, item aduerbia & coniunctio
nes producta extrema fyllaba profere De caſibus.
wretici in aliis autem rcfugerit incültd Cafu
bant,adeout Vergi. quoqueidemſerua- sfuntfex.Nominativ .Geniti
Aſus
uus. Datiuus.Caulatiuus,qui& AC
vetuſtatis horrorem , & carmen contra çufatiuus,Vocatiuus, Ablatiuus.
morem veterum leuigauerit. Invenitur
tamen apudVerg in verbo brevis poſita, Degeneribus nominum .
utNec Jeio quid fitamor.Hocfase erit,fcio Gbufdam quinqtria;.Niafenlinú
placer)ſunt
Enera nominú ,vel (vrqui,

uno verbo videtur,in fynalaphen con- vt hic Caro.fæmininú,vthæcmufa.irela

А
7 .: SO SI P. CHARISTI
trum ,athot templum.Eftcoinmune,aut produđấterminaca, vel diffyllaba ftexs.
duobus generibus;uchic & hæccanis,aut quum apud cos per genitivum óvbabent?
tribus generibus, ut hic & hæc& hocfe- in extremitate,apud nos primæ ſunt de
lix. Additur quintum genus quod græ- clinationis, ut Ausiasauois,acuárias ejuv7:80
cerínovos dicitur, latinepromiſcuum ,ut diſſyllaba fexa autas aita,pulmãsulwa:q &
hęcmuſtela ,aquila. Nam & ſi mas litmu . apudlatinos Antas Antz,Menasna.Ná
ſtela,ut aquila fæminino genere tantum Dryas Dryantis, & Tḥoas Thoantis , quia
dicitur.Itemhic paller quamvis niaſculi- necfle & untur, &omnia aut in nos aurin
no genere proferatur, tamen ctiam fæ- dos græcos genitivoexeuntia,eodem calu
mininum genus ſignificat. apud nos o græco ini: mutato efferun
De Numeris & pronominibuss ?
. Eur.ut δρύας δρύανες. εύπολις ευπλιδος . Πας ,
Vmeriſuneduojſingularis & plura Dryas.Dryantis, Eupolis Eupolidis dici
N lis.dualis enim apud Romanosnon mus. Similiter & in foemininis.Item O
eft.Pronominamafculini generis,nume- rontesOrontę,AchatesAcharęfacic,quo
ti ſingularis hic,huius, huic & cętera ufq ' niam & apud græcos per ou efferuntur.
ab his.Pronomina fæmininigeneris nu- Quæ autem compoſita ſunt & genitius
meri ſingularis hæc, & cætera vſq; ab his. apud græcos per s extremam lyllabam
Pronomina neutri generis, numeri ſin- habent,tertiæ ſunt apud nosdeclinatio
gularis hoc, huius, huic , & reliqua. Eo nis. ut Aloyéuns Aloyévtos noci vous ; Aesonians
pluraliter hæc,horum ,his,hæc,ô,ab hisi . Aesoríntos xa nous.apud nos.Diogenes
De ordinibusſeu declinationib.nominum Diogenis, Ariſtoteles Ariſtotelis. Intu
O vatione, numero funt quatuor, vel am exit aut per an.Peran erit ex nomini 1

(ut quibufdá placct)quingis quorum de- bus græcis, uthic Callias hunc Callian :
clinationes funt hæ.Primædeclinationis Per am ex latinis, quæ aut in a aut in es
nominativi ſunt,quorūgenitivus facitæ. excát.ut hic Seneca,hunc Senecam .Hio
Effertur autem prima declinatio maſcu- Oronta, quūlatine reformatur, & huno
line & feminineper a,per as,per es,vthic Oroncamdicimus.nam ſinó reformetue
Poeta huius Poetæ huic Poetz, kie - Oronten porerimus dicere.ve Virgil. Fi
reas huiusÆneççhic Achates hui?Acha dumg, vehebar Oronten. &. Rapidü adna
tæ huicAcharz.Feminini generis, hæc vespræmittit Achaten. Exépla prima de
Minerua , huius Minerua , hæc Diana elinationis maſculini generisin as ſingu
huius Dianæhuic Dianæ , ... lariter.Hic Æneasæ , am ,a a.Pluraliter.ç.
Neutrale I.declinationem non habet. arūjis,as;æ ,is.Similiter in A ſunt ſingulat
Dicunt quidam, veteres in prima de- citer,hic Poeta,tæ ,tæ, tam ,ta,ta.Pluralis
elinatione folitos nomina genitivo cafu ter,tx ,tarum ,tis,ras,tæ , tis.hoc nomé pa
per as proferre, item dativo per ai, veluti riter declinaturcũ ſuper declinato, præ
hæcaula,huius aulas,huic aulai.etia nunc cer nominativum : Hic vero Anchiſes &
deinde perſeveraſſe paterfamilias, Item Orontesduplicé dicunturhabere nomi
adhuc morem eſſe Poeris in dativo calu . natiuú.vthic Anchila ; & hic Anchiſes, &
Vt Aulasinmedio, Virgil. Terraifrugify fiquidem erit nominativus, hic Anchilay
rai, Ennius in Annalibus. declinatur, vt hic poeta :Sivero hic Ans
Multa ſunt fanè nomina fimilia primų chiſes habuerit nominatiuum ,aliter des
& tertiæ declinationis, ut Aeneas & dinatur, quam duo nomina ſuprafcripta.
Mæcenas,de quibus quid dici poteſt,ni- Ilta.n. aut in as,aut ina, efferütur,hæc ia
fi quod genitivus ſit arbiter vtriufquéde- es. Hoc ſi ſic declinatur, Hie Archiles,
clinationis diſcernens nomina. Quarc immarat quatuor cafus ſingulares, dalja
ergo Æneas Aeneæ ;Mæcenas veroMo- vú, inculatiyum , vocatiyun,ablativum .
cenatis faciet? quod nomina græca in os vihuic
9 INST . GRA M. LIB. I. 10

vt huic Anchiſe,húc Anchiſen , o Anchi- funt, quæ propria videntur, vt Marcus,

ſe,ab hoc Anchiſe,vt tantummodo geni. Antonius.Item illa appellatiua quęfemi
tivum ſingularem ſuprafcriptis nomini- nina in afaciunt,vt fuperbusſuperba,cel
bus fimilem habear. Femininorú nomie ſus cella. nam fi non faciunt feminina, ſi
num nominatiyus(vt fupra diximus) in a ne dubio quartæ ſunt declinationis,ve fe
effertur, & declinatur eodem modo ficut natus, aſcenſus. Item illa quæ ex partici
poeta,vt hæc fortuna, & cætera vſque ab piis veniunt, hic tractus huius tracti,hic
his fortunis. preſſus huius preſſi. Ité & quę nominati
Sunt quædá nomina feminina, primi uo corripiuntur, vt locus s,mundus
ordinis,quæ in dativo plurali in bus ſyl- Kookos,fomnus iavos.Item pleraq; ciuita
labam efferútur,vt hæc dea,pluraliter his tū nomina,vrDamaſcus,Berytus,Biblus,
deabus,vthęcliberta,pluraliter hisliber- Tyrus. Si qua autem maſculina nomina
tabus. ſimiliter filia pluraliter his filiab ?. tivo producuntur, necfeminina faciunt,
Ordinisfecundi. hic omnia quartæ ſunt declinationis , vt
Ecúdæ declinationis nominativi ſunt hic ſenatus huius ſenatus: quanquam &
hiquorú genitiuus l facit.Effertur au- veteres ſecundędeclinationis extulerút,
tein ſecunda declinatio per us, er,ir, eus ficut Saluſtius,Năduobusſenatidecretis,
maſculina.ité feminina in ys, &neutralia & Terétius, queſti gratis.& ,nihiltumulii.
invm.Et ys quidémaſculina,vthicAugu- Excipiútur hæcſola quę ſunt declinatio
ftus hui Auguſti.Ité in er vt hic puer hu- nis tertiæ , quoniá & creſcunt genitivo.
ius pueri.Ité ir ve hicvir hui' viri. Ité eus, Maſculina quidé hic LigusLiguris ,hic le
vthic Peleus,huiusPelei.feminina in vs puis leporis vetus veteris,gelt commune
vt hæccypreſſushuiºcypreſli,vthæc lau- triúgenerú Feminina hæc hxciuucntus
rus,huius lauri,hæc colus,hui' coli. Neu- iuuentutis hæcſeruitus ſeruitutis, ſene
tralia in ym & in vs vt hoc donum ,huius ctus,ctutis,faluslucis, virtus tutis,Venus
donihocvulgushuiusvulgi,hocpelagus Veneris, tellus telluris , palus paludis ,
huius pelagi,hoc virushuius viri. quod fraus fraudis,lauslaudis,ſus ſuis.
quidam indeclinabile arbitrátur: ſedhæc Item ſecundi ſunt ordinis quxin eus
duo nomina vulgus & pelagus, pluraliter apud græcos proferuntur,vt Tydeus. hic
non declinantur. quanquam multi vul- enimTydeus huius Tydei. Item ea no
gusmalculine extulerint. Virg . Voces In mina ſecundo ordini attribuuntur quæ
vulgú ambiguas. Longeſolent errare qui apud Græcos genitiuo caſu torcornaba
fecúdędeclinationisfemininaneganteſ- ſunt, vt dzemeus azeméosösuave's éduastosove
ſe,cú plurainueniantur, vt hæccolusco- AchilleusAchillei,Vlyſſeus Vlyfſei.ſed
li , hæcalvus alui, hæc humus humi.Item quidádicunthic Achilles huius Achillei,
ſuniliter errant qui omnia genera arború hic Vlyfles huius VlyíTei:alii vero tertii
quartæ declinationi ſolent aflignare,in- ordinis dicunt eflc, vt hic Achilles huitis
ventis ipfis præſertim apud Virg. Et voso Achillis,hicVlyfles haius Vlyflis. Nomé
lauri carpam ,& teproxima myrte. Item fa- maſculinū propriú fingulare fimplex de.
gus,pirus,vlmus cypreſſus,taxus,buxus, clinationis ſecundæ , ita vtroque nume
ceralus, platanus. Contendunt tamen rodeclinatur : ſingulari hic Marcus,hu
nonnulli dicentes laurum& myrtum eflc ius ci,co, cum , ce , co, &c vfque ab his
quartæ declinationis,& tantum auctori. Marcis.Item quæ ante vs fyllab.ii habét,
tate mutari in vocatiuo caſu. Item Virgi- ficdeclinantur geminata ii in genitiuo, ve
lius dixit, Qui tripodus Clarii , laurus , qui hic Concordius Concordi . Item femi
Jidera fentis Sane'vt breuiter dicam ſecu- nina,hæc laurus lauri.Neutrum nomen
dum íuperiorum opinioné in vs exeútia in vs correptum , quod ſingulariter tan
nomina, ea demú fecundæ declinationis tum declinatur vt hoc pelagus & hoc vi
A 3
TI SOSIP. CHARIS II 12

rus, o virus,ab hocviro. Neutrumin vm, uandrus.Duo hæcnomina ſuo ſtatu per
hoc bellú hujus belli & reliqua.Item que manent Codrus & Congrus. non enim
ante vin habcnti,fiuiliterdeclináturge- dicitur Codernec Conger. Item ca no.
minata i in genitiuo, hocſtudium , huius mina quę per fer,aut per gercomponun
ftudii, & reliqua. Illud memineris quod tur,genitiuum faciunt per i literam , vt
omnia nomina maſculina quæ ante vs lucifer ,arıniger,feri,geri.Item ea nomi
fyllabam i habent , in genitiuo ſingulari na quæ (vt ſupra dictum eft) femininum
eandem i literam geminaram recipiunt. in a faciunt, fine dubio ſecundæ ſunt de
In vocatiuo vero, ne fimilis ſit genitiuo clinationis,vt piger pigra,& niger nigra.
fingulari, yná i recipiunt. vt hic Concor- Reliqua veromaſculina quæ neque a
dius, huius Concordii, o Concordi.Item Græcis proficiſcuntur, neque ex compo
datiui & ablaciui plurales eandé literam ſrione veniunt, neque femininum fa
geminatá recipiút, vthig & ab hisCócor- ciunt in a, hæc omnia tertiæ ſunt decli
diis. nam devocatiuo plurali nihit dicen- nationis, vt pater patris, frater fratris:
dum eſt, cūſciamus omniūnominú vo- exceptis. his ſolis,cancer, liber, gener
catiuumpluralē ſimilé elle nominatiuo focer,aufter,aper, puer,ager,caper, cul
plurali.vt hiConcordii, o Concordir.Ité ter , oleafter, quæ vtiq; genitiuum inili.
neutra quæ ante vm fyllabam i habent veram faciunt. Exempla fecundæ decli
genitiuo fingulari non folum ,verum & nationisiner, hic piger, huiuspigri, huic
datiuo & ablatiuo plurali candem i ge- pigro ,& reliqua.
minatain recipiunt,vthoc ſtudium , hu- In ir vero quæ finiuntur, hæc tantuin
ius ſtudii, his & ab his ftudiis. Nomery modo inueniuntur, & ipfa maſculina,
quod apud græcos in cusprofertur, fik vir,lcuir, & ir quidem indeclinabile. Ic
declinatur. lingulariter,hic Tydeus,hu- air huius leuirifacit,& vir viri,& quæ abs
ius Tydei,huic Tydeo,hãe Tydeū,o Ty- eo componuntur,vt duumuir duumuiri,
deu,a Tydeo: Pluraliter hi Tydei,deorü, Friumuir triumuiri, & fimilia . Græcave
deis, deos & deas, dei, adeis: Item græca ro vt ſupra diximus quæ genitiuo Græco
nomina in vs terminata, quęapud gręcos aut creſcunt, aut pervs efferuntur, hæo
aut creſcunt, aut per ca. efferútur,hanco o literam ini commutant, & declinantur
literam in imutát,& declinabútur,vtrere ve tertiæ declinationis, vo Melampos
tix declinationis, vt Mclam pus Melam- Melampodis.
podis. ité Eunus Eanois,Euplus Euplois. Scito autem in hacdeclinatione voca
In er vero taiyum -ınalculina inueniū- tiuum fingularem quadrifariam efferri
tur in hac declinatione. Nanque femini- per c, per er, per ir,per i, & quidem per e
na aut neutralia ſine dubio tertiæ decli- eorum quæ iir vs rerminantur, vr Mar
nationis funt, vt feminina quidem, hxc cus o Marce. Per er corum quorum no
mater huius matris. Neutralia vero hoc minatiuusper caſdem literas profertur.
papauer huius papaueris, cadauer cada- vt hic nigeroniger. Similiter & per ir, vi
ueris. Maſculina hæc a græcis proficif hic vir, o vir.Item per i corum quorum
cuntur. Omnia enim nomina quæ apud fimiliter in nominatiuo ante vs fyllabam
Græcos aut per gess aut per tros, autper i litera interpofita eft, vo hic Cælius, o
dyos, aut per xpos, efferuntur, hæc omnia Cæli,hic Concordius, o Concordi. Ex
amillaGræca extremitate, & per er ela- empla ſecundæ declinationis in ir,hicvir
ta, vtfecundæ declinationis declinantur, huius viri, huic viro, &c .
tages,ager agricaiutareos, Antipater fin Ordinis tertii.
eipatri.usi ardyos, MenanderMenandri.nü- Erciæ declinationis nominatiui ſuni
. T.
my's,Teucer Teucriind aegs aper apri. quá hi, quorum genitiuus is facit. Effc.
quam Virgilius extulic Teucrus & E- runtur autem hoc ordine fic. Per a , al
an ,
 3 INST. GR A M. L IB. 1. 14
an ,ans , ar,as,ax. Per e, cl, en, ens, er, es An ,nulla Latina, fed omnia maſculina
correpram , es productam , item ex. Per & Græca inueniuntur,vtſingulariter hic
i ,il, in, is.ix. Pero,ol,on ,os,or,ok. Perv , Titan, huius Titanis, huic Titani, Tita
vl,vr,vs,vis,vt,vx lcem nominatiui qui in nem & Titana, Titan,Tirane.Et plurali
duasconfonantes terminantur, rs , velu- terhi Titanes , Titanibus, Titanes & Ti
ti,Mars, Martis. bs, crabs trabis. nx, lanx tanas, Tiranes,Titanibus. In an quæ ve
lancis.Item ps municeps, municipis. ns. niunt (vt fupra dictum eſt) fere Græca
segligens negligétis.Item ms hiemshie- funt, vt Pæan, Alcan . hæc nomina in
mis. Et li quialiinominatiui ſunt, quiin vno caſu habent quæſtionem , id eſt,ac
cæteris declinationibus locum non ha- culatiuo plurali. Pæanas enim & Titanas
bent tertii ordinis erunt.agamus igitur & Alcmanasdixerunt pleriq;, qui erratic.
per fupralcriptos nominatiuos fic. nullú enim in as nomen extremitate ve
A litera terminata ſingularia neutra nire poteft accuſatiuo plurali, niſi prius
aulla inueniuntur niſi peregrina, vt poe- nominatiuus fingularis in a venerit,ve
ma,toreuma, emblema.de quibus dubi- hic Panſa ,hos Panļas, hic Catilina, hos
tátur, quem caſum genitiuum & ablati- Catilinas,&quæcunque nominageniti
uum habeant pluralem .Legimus enim uis fingularibus is literas acceperint, ca
toreumatum & toreumatorum . item nunquam accufatiuo plurali as literas ac
toreumatis & toreumatibus, & fic limi- cipiút.Et quæcunq; ablatiuo caſu in eve
lia,de quibuspleniusſub titulo Deextre- nerint,necelle eſt acquiſita m accuſatiuú
.mitatibus nominum cxplanatum eſt. faciantſingularem ,vt ablegelegem , ab
Exemplumtertiæ declinationis in aneu- regeregem. Nanı fi Peanem& Titanem
trigeneris,hoc poema, huius poematis, dicemus,non poterit Pæanas & Titanas
buic poemati,& cætera. proferri. Ná qux ablatiuo a accipiunt, .ca
Alneutralia tantú inuenientur,vc hoc per as accuſatiuú faciunt, vt a Cæcilia has
animal, huius animalis, hoc cribunaltri- Cæcilias,a Sempronia has Sempronias.
bunalis , hocbidental bidétalis:korú ab- Ergobos Pranes,hos Titanes :yt bos re
latiuusporieffertur,vt ab hoc animali, ges, & has leges.
tribunali,bidentali Mulci aút voluerunt Ans, commune trium generuminuç
.
& nominatiuum per e efferri,vt hoc ani- nitur,vt hic & hæc & hoc itans ſtantis.
1
male,tribunale,bidérale.Siqua autéma- Ar, maſculina tantú & neutralia inue
.

ſculina inueniuntur hæcbarbara ſunt,vt niunt. Maſculina , vt bic Cæfar Cæfaris,

Hánibit Acherzi,Naftanabal:& fi qua lar laris.Neutra,vthoclucar lucaris,ti mua
Romantsant. Exemplum 3.de- repos, corcular torcularis. Inueniuntur &
cinariera incris indebocani- communiatrium generum ,vtpar,impar.
snis, 3.15 , Antitez ,hæcanimalia, faciunt enim hic & hæc & hocpar Ho
iuni, a'i...aliistainalia ;animalibus. rum nominum duorum.paris & imparis,
Itein barbasa, maſculina , Hannibal, ablatiuus dupliciter efterrur, vt ab hoc
Hannibalis.&c. Etpluraliter,Haguiba- pare & pari.Præcipue hic quæritur, in
les , balium , balibus. Vnum hic La- neutralibuscurtorcular corcularis , pul
cinum nomen inuenitur , quod in al uinar puluinaris producta a litcra:at vero
terminatur , quod quæritur quomodo lucar a litera correpra efferatur. Scilicet
debear declinari. Alii enim dixerunt po- torcular idco producitur,quod quibuſda
minatiuum hic fal,huiusſalis,& biſales, placuit hoc torculare dici, non forcular,
hoc iocum fignificat. Sal non eſt dicen- & loc puluinare, non puluinar. Exem .
dum ,quia nullum Latinum in bacfnitur pla maſculina gencris in ar, hic Cæfar
extremnitare.Sale igitur veware & lacte, Cæſaris, & cætera & pluraliter hi Cæla
vi maris & lactis,ita & lalis dici debet, & res, rum , bus. Comidinią trium gensrú
erit ſemper ſingulare. A 4
 15 SOSIP . T H Å RISII 16

in ar ſie declină ur, hic & hæc & hocpar, nis.Eft hçc quęítio in illis ,an poffint tráſ
hujus paris, & reliqua uſqueab hoc & ab ire in pluralē numerum , quod pleriſque
hac pare & pari. Pluraliterhi & hæ parcs diſplicuit: co q quędam nominaMovouepå
& hæc paria, horum & harum parum funt in numeris.Niſus hic elegáter plu
& pariuin& cætera. Item neutrigeneris ralem nominativum tantum in mella &
fingulare,hoc tørcular, & reliqua, ufque vina ſecundú conſuetudine dici poflc ait,
ab his rorcularibus. quü in genera recipiuntur,ut Atticamel
Ars, feminini generis invenitur, ut laltalica vina.
hæcars hujus artis , & cxtera. En maſculina tantum & neutralia in
As, maſculina & feminina tantum in- veniūtur, & maſculina quidéhęcſola,hic
venies,ut hic Mecenas Mecenatis ,hæc rien rienis, lien lienis,flaméflaminis, pe
dignitas hujus dignitatis,& c.Item Græca cten pectinis,fidicen fidicinis,tibicétibi
quæ genitivum pertos, Latinum per tis. cinis media lóga,ex tibia. cornicé corni
faciunt,ut Thoas Thoantis, gigas gigan- cinis,liticen liticinis,ex lituo,quod eft ge
tis. Cū ergo omnia genitivum faciatper nus tubæ minoris:tubicentubicinis. Cx
Tishęcſola.inonofyllaba diuerſe efferú- tera verò neutralia ſunt, ut hoc certa
tur,vas.vadis,mas.maris as aſlis.Inveniú- men certaminis.Declinanturhæcſupra
tur alia neutralia quidem duo, ſedinde fcripta nomina ut tertii ordinis.
clinabilia,vt hocfas.hujus fas, nefas. Nu- Ëns, communia triūgenerú invenies,
gas autem licet indeclinabile fit, tamen ut,hic & hæc & hoc veheinens,hic & học
. commune triú generum hic& hęc & hoc & hoc patiens, hic & hęc & hoc cliens: &
nugas. Exempla declinationismaſculini declinantur eodé modo ut ſuprafcripta,
generis, hic Mecenas hujus Mæcenatis, vehemensvehemétis,patiés tis,clienstis.
& reliqua.Pluraliter MaecenatesMæce- Er; trium generú nomina inveniútur,
natú , & cætera.Itê feminini generis. ſin- maſculini, ut hic pater: feminini, uthæc
gularis,hæcdignitas&reliqua.Neutralia mater:neutri,ut hocpapaver. Vnum hoc
quęitīveniútur ſicut ſupra diximusfas & invenitur quod genitivo creſcit duabus.
nefas indeclinabilia ſunt,ut nugas, quod ſyllabis,iter itineris.apudveteres inveni
eſt commune triumgenerum . mushocitiner.Exempla declinationis in
Ax,maſculina tantum & femininain- er,hic pater patris, hæcmatermatris,hoc
veniuntur, neutralia propria nulla nifi ca papaver papaveris, & c.
quæ ex cómnuni veniunt , velutimaſculi- Es correpta maſculina & feminina,
na,hic Aiax hujus Aiacis: feminina hæc neutralia nulla, niſi quæ per communio
fax hujus facis: cómunia vero hic & hæc nem veniunt,ut hic & hæc& hocteres. &
& hoc audax. Sed horú cómunium abla- ſunt maſculina , hicmiles,comes femini
tivus dupliciter effertur per e, & peri,ut na hęcſeges.Quatuorinveniuntur 7 ge
ab hoc audace& audaci. Exépla declina- nitivă diverſum faciunt.nã quum omnia
cionis maſculini generis in ax , hic Aiax efferantur per tis, ut miles militis, comes
Aiacis, & cætera. Item feminini generis, comitis: hæc ſola genitivum per dis faci
hæc fax facis , & reliqua. Item communia unt & funt,præfes, præſidis,reſes dis,sp
trium generum hic & hæc &hoc audax, 3ds,deſes dis,obſesdis:ideo p dis,quod ex
& reliqua, ufque ab hoc & ab hac & ab verbis trahuntur.Exempla declinationis
bocaudace velaudaci. in es correpta,hic miles,tis,hæcfeges tis.
In e neutralia tantum inveniuntur, hoc Neutrum nó invenitur niſi triumgene
fedile ſedilis, hoc præfepe præſepis. rum,hic & hæc & hocteres.
Elncurtalia tantum inveniuntur pau- Es, producta maſculina tantū & fæmi
caadmodum , & fine vlla varietate ; hoc nina inveniuntur. Malculina,hic Hercu
felfellis,hoc melinellis,quç ſimili modo les. feminina,hxc labes. Exempla decli
nationis
declimantur, ut cærcra neutra tersii ordi
 INST. GR A M. LIB. 1. 18
: ationis in es productam , hic Hercules nus Veneris,hoc nemus ris.
huius Herculis, hæclabes labis. Vt, neutrafunt, & pauca,ut caput capi
Ex maſculina & feminina inveniun- tis,& hoc finciput lincipitis.
tur . neutrum nullum niſi ex communi. Vx , maſculina & femininainvenies &
Velutihicſenex ,ſenis,hæclex, legis . communia, hic Pollux Pollucis, hæc nux
Il maſculina inveniuntur , hic vigil vie nucis, dux ducis, crux crucis, coniux có .
gilis,mugil mugilis , pugil lis,& c. Femi- iugis.Item commune
Ord ini s
trux trucis.
qua rti.
ninum unum TanaquilTanaquilis.Neu declinatio nominativum &
Erum nullum . Varta
In , Latinú nullurn , Græcum invenitur genitivum in us facit: aut malculina
uc delphin nis , Telchin Telchinis : ho- hic fenatus huius ſenatus: aut feminina
rú inculaciuifecundumGræcam declina- hęc porticus huius porticus,hçc anus hu
tionem terminantur, ut apud Virgilium , ius anus, hæc domus huius domus.habet
Orpheus in fyluisinter delphinas Arion. & neutrale,quod in fingulari quidem nu
is, maſculina & feminina tantum in- mero monoproton elt per u, in plurali
veniuntur , hic ignis ignis, hæc puppis vero recipit cafus fuos,ut hoc cornu hu
puppis. Communia utriuſq; generis, hic jus cornu , pluraliter hæc cornua, & cæ
& hæc canis,hic & hæc cinis . tera.Item hoc genu huius genu ,fimiliter
Ix, maſculina,feminina& communia gelu,tonitru ,veru .
invenies, hic calix calicis, hxc pix cis hic Ordinis quinti.
O,matculina,feminina & neutrainve- Esri
& hæc & hoc felix & pernix. & aliusordodeclinationis, quem
alii ad ſecundum ordinem pertinere
niútur. hic Cicero Ciceronis. emtio em- dicunt,quod genitivũ in i literà facit.alii
tionis oni,hic ordo,hæc deſcriptio ,hoc tertiiputaverunt,quoniá accuſativum in
cabo,pondo,quæ inter monoptota ſunt. em,item dativum & ablativum pluralem
Ol, maſculinum invenies tantum , ut in bus facit.quem ideo nulli parti tribu
hic foL entes quintæ declinationis effe putaue
On, maſculina inveniuntur , & ipfa re.Profertur autem per es,ut hic & hæc
Græca bic Laocoon tis, Hippocoon tis. dies ,huius dicidum tamen ſciamus plu
Or,maſculina & feminina & neutra in- raliter feminine hæ dies & has dies, non
veniuntur,hic prætor,hęcvxor,hoc mar- oportere nos dicere;quamuis ſingularć
mor,robor, æquor. femininum dicamus.cætera tamen fimi
Os,maſculina & feminina & cómunia lia feminino modo proferenturtantum ,
inyeniuntur, hic Hos Aoris , hæc arbos ut hæc fpecies {peciei,hæc materies ma
arboris,hic& hæc & hoc cuſtos. Eft neu: ceriei,luxuries luxuriei.quare ſpecierum
trum hoc os,hxcora. pluraleın genitivum nó ſimiliter obſer .
Ox,maſculina & feminina & cõmunia vabis, ficutin die & meridie per rum , ſed
inveniuntur per um ſyllabam
ut,ut hic Cappadox gentile, luxuricum.f ,ut ſpecicum, materieū,
ed veteres in hac fpecie de
hæc vox , hic& hæc & hocvelox.
VI, maſculina invenies, hic exul, hic clinationis genitivum ſingularem fini
conſul,hic præſul.vnum barbară Suthul. lem nominativo dicebant. Indeinvenies
Vr , maſculina invenies & neutra, ut in quibusdam pernicies pro perniciei, ut
hic fur,hæc turtur,hocfemur femoris & fit hæc pernicies, huius pernicies, hæc
feminis.lecur, quod genitivum duplicé luxuries huiusluxuries, & cxtera huiuf
facit :nam& iecoris & iecinoris . modi fimiliter declinabantur.Comple
Vis ,maſculina, & feninina invenies,hic eis autem quinq; ordinum declinationi
ſanguis ſanguinis, hæc navis navis. bus , veniamus adipſas nominum obſer
Vs, maſculina, feminina & ncutra in- vationes , per quas & genera & numeri
veniuntur, hic ſtercus ftercoris, hxc Ve- diſcernuntur, ΑΣ
 SOSIP CHARISTI La

De obferuationibusnominum quibusgene- tes,ſed huic ſingularequidádant, vt no

YA EI numeri diſcernuntur. ſtras noſtracis , vt poteſtas poteftatis.
Vit Magiſtratus,& Magiſtratesinuenimus ,
tartum proferuntur.Sunt& quçplu- optimates,fed inuenimus optimas,& in
raliter tantum, hæc pene maiori ex parte fimates legimus. Pugillares,tivoxidia .pri
collecta ſuo quæq; ordineſubiicienus. mores , proceres išapzoizmoTeox out ,po
Maſculina ſemper ſingularia.hic clau ', ſteri, plures,plerique, penates,Quirites,
id eſt, impurpurata veſtis, id eſt évaóppupos quinquatresravamaja,ſentes,ſinguli,ſa
logn's rojo mnos hic tabus Ti rullpov , cruoris leször åxus,ſuperi,vepres.
inquinatio.Hic fumus.ó naarès hic fimus, Item femininafemp pluralia, hæ argu
öövqos hic ſtercus,ó készpos.hic genius mixer tiæ , & facit verbú argutoargutas , hæ an
inoise. hichimus, xiinus. hic puluis ó xovropris. guſtix ,hæ aræ pro penatib.dicim ', nanq;
hic muſcus, herba quæ in parietibus vel ara ſingulariter hæ' Alpes,ta ópn zamias,x
corticib. arborumnaſciturvelkæret.Ité des,domus,nã fi ædis dixeris,téplum fic
feminina ſemper ſingularia ,hæc barbaó gnificas, antemnæ, antię,blanditix ,bigę,
anggu.hęc culpa,siajna,fózos.hæceloqué- triga, quadrig & ,caulx ,cærimoniæ ,cope
tia.naozims. elegantia riasziózus.fameson des,cunæ,crates,& craté dixcrūt', copix,
peos hæcGræcianinas,hæc galla , winnis. diuitiæ, delicie, dapes, & hæc daps dixe
hæchara o cupeds.hæc lux tipos.memoria, rune.kæ diræ ,exuuiæ ,exequiæ ,Eſquiliæ ,
malitia,pax,proſapia,rabies únuare,ſupel- émos éx parter, excubię,fauces,fruges,fores,
lex,fanies,focordia, vecordia, ſitis, tabcs, faſces,ſed Cicero dixit, Faſcă vnúfinałtus
wis . effes, p q intelligimusmaſculino genere
Item neutra ſempfingularia, hoc callū, dici, & nó eflc tantúplurale Facetiæ ivo
barathrú ,cænum ,óBópCopos,hoc frenum , Muria,tusouía,fortuna,bona,uzéppouta, ove
hocfel,hoc genu,hoc Allexemežizsus pe- cla, ferix , faleræ , genæ , grates & gratiæ,
ezévuenos, Iuſtitiú quando ius Itat. hocius gingiux, gerræ .texWave Deyopepóuesve tis
ofwuès, Singyou. & iura & iurib.legimus. zor.Induciæ,inferię, inſidia,inimicitiæ ,
letú mors ,hocmarmor,hocpelagus. ru ineptiæ, hæidusidos,inlecebrę,Kalendæ ,
dus géaraipos,roborasivos,rus.ſed Virgil. & literæ,latebræ ,græce avúraua,minx,d'm
pluraliter dixit, per florearura. Sulphur, nai,manubiæ ,nuprię,nares,nundinæ,no
Kerupulú, finapi,hoc filer xu'mipor, riferă- næ,næniæ Sh mipia nugæ, opes. Sed Vir
getor ciamor,vulgus,virus,viſcú, ſcd Plaut. gilius libro primo. Non opis eftnoftreDi
vifcus dixit. .

do plagx ,preces,primitię,præſtigię, quiſ

Item maſculina femper pluralia,hian. quiliæ ,qpuzavarxohan,onibara.reliquiæ,
e
re
tes hi carceres, a coercendo , ſed carcere , tes diktov, nam & in conſuetudin dici
Pronig,in carcere pendēt:Ruuntgeffaf car- mus,In retesmeasincidifti.Retia cnim ſi
cerecurrus Virgil.Hicælites oveoviaves. hi dixeris,pluralem facisa nominatiuo,qui
fides,prochordis,quáuisVirg.dixit,Cana eſt rete neutri generis.ſarcinæ , fortes,
Fides; fedibideam dixit. hicalles, hican- fuppetix, Boulde.lordes, fcopæ cápos. dici
ccki,foci,furfures,fori,loca ſpectaculo . mus tamen & ſcopa.ſcalę,xinat, lalina,
cum . Itéfori ſunt in nauibus quib.nautæ animgej, tenebræuizos, cxoria, tricæ terx
fedétes remigát,idaria . freni,fed & frena ma,vires, vindiciænapmsia, ensuhere.
& fronú inuenimus,inferi,higrumi ci res Icé neutra ſemper pluralia hæc arma,
ópavalgou, lendes kóvodes, liberi, lares. ſed le- auia , arbitria , battulia, bona úrréex outee ,
gimus &lar laris,ficutimas maris.hiludi, breuia, belalia, iuſta, Bacchanalia , caſtra,
loculi legimus.& loculus,hi lemures,nux- crepundia, hæc cete,kám .hæcCôpitalia,
newer dajucves,mores,fed & mos legimus, id eft,vbi eos qui peregre moriuntcolūt.
maiorcs,inferni& inferi,manes sajmoves, Parentarium dicitur. Carmentalia,matri
hi natales,id eſt,generis nobilitas,noſtra Euan
 INST. GRAM. LIB. I.
Evandri ſacrificia inſtituta Carmentalia Item hæcfemper ſingulariaſunt,mely
appellata a nomincipſius. Cerealia, an- quamuis Virgilias mella dixerit,olcu,vi
uitera, cunabula,cibaria,comitia cipzicepi- num ,quwnuisVirgiliusvinadixerit.mul
swa, donaria, diaria, exta, gefa eidos aikovle's, fum óvópor, defrutum , mua, acerú ,igos,
gejoe,Genitalia,luga,ampaiperc , iugú enim lac,jane.garum ,muria liquamen,& fiqua
fúzer, lufta sauce ,inteſtina, iugera, fed & horum nominatiuo pluraliter efferun
iugerum dicimus,lautia fupellex Libera- tur,cæteris tamen cafibus cellabunt. Fel
lia,lumina,apud Virgilium lumé legimus, fie declinatur quomodo mel.Er Q plura
monia , magalia sanubau d'opcõve mapalia liter declinata fuerint,non ad quantita
nanlar azywo. hæc Neptunalianondo, tem ,ſed ad genus referuntur,vt mella, ve
hęcorgia,frovuor musicia.hæc palariz,cum fint nzultæ ipecies quaſi locale. vt Arri
milites adpalos exercentur, hæc paren- cum ,Rhodium .ſimiliter & lanæ , vt fint
saliaveru'oahæcpræcordia,unxiospre,hçc variæ ſpecies lanx , quali Milelia & Hif
roſtra , locus in vrbe vbi concionantur, pana.
hæcſpectacula, Seweicu, ſpolia, Virgilius Item nomina Aluminum , & montium,
fpolium dixit, Iponſalia unses , hæc Sa- & ciuitum ſemper ſingularia ſunt, nifi
turnalia,spóvia,hæcſerta siparos, sopaniua- quæ natura pluraliter enuntiantur. vr A
que,Terminalia,tempora apótamou, ſed Vir- thenæ ,Thebæ ,Baix ,Cumæ,Putcoli , O
gilius tempus dixit, hæc verbera másiya .
ftia,Brixiæ ,Abellæ ,Argi.
viſcera, vada Begzia ,fed & vadum dixe- Item fingularia femper funt quæ nec
runt , Vulcanalia ripatsia . Quæ femper videri, nec tangi poſſunt.verum abhis in
pluralia funt, fipluſquamvnum lignifica- alterutram parte doloris aut gaudii adi
ic velimus ,liquidem maſculinalınt, vt- cimur, vegaudium ,quamuis Virgilius &
puta hiloculi, ita dicemus,binostrinosą; gaudia dixerit ,Latona tacitum pertentant,
loculos.Si vero feminina,veputa hæfca- gaudiapectus. vigor,metus,lerum timor,
læ , ita dicemus binas ternasque ſcalas. Es terror,inlania,ſopor,ius &pluraliter iura
Deutralia finiliter,vtpurahecſpectacula. tantù ,iuftitia, meftitia, ftultitia, ſenium
Eleméta femper ſingularia ſunt, vt cæ- fenilis morbus,fcrupulum , ſapiemia, ſa
lum regvás,æther simp,aer cnp,folóxos,iu . lus,fides,miss,perfidia crasice, imacies ma
barances ,terraza ,mare sancare. Autumn ciei, macer, macri, iniſericordia, inertia,
& autumnum . Maria tamen quamuis di- fegnitia,pigritia, velocitas. Sed auctores
cantur pluraliter , attamen necmariæ non vſquequaque hæcobferuauerunt.
3 nec maribus dicemus & terras proterræ
,
regionibus accipimus. De Monopiaris.
Item metallica femper ſingularia, vt
!
återumauru,ferr
puta oric
m ,umftan numhaku,zs,auric
, arge ntum , cal
hat Su n quadam nominatorain declina
tione, & fingulari ,& pluralizuspilara.
cum , plumbum . Aera quamuis dican- In quibus & communia trium generum
tur,tamen cæteris cafibus non vtimur. funt, aur maſculini, feminini, & neutri .
Item quæ inēlura conſtant,arida durr Nequam ,frugi,nihili,nugas.Pondom. F.
taxat, quæ numerari non poſſunt ſemper n. quanquam vnum pondo , non dici
fingularia ſunt, vt triticum quamuis & mus , ſed in libram referamus , vtputa u
fruinéra dicamus hocfir,hocador ado- nanalibram ,duas libras duo pondo,& de
ris,frumentiſpecies,hæcorgza,ópuſa .hæc inceps obſeruamus . Id quoque obſerua
faba. Vergilius., Verefabis jutio. Inuſita-. bimus vt quoties de neutro loquamur ,
ta declinatio, hæc lens , hoc cicer , boc correpta o literadicamus , duo milia. In
milium , hocminium vibrers, hoc pa- accentulongo duo homines , ambo hob
nicuin , hoc git,monoptotum , mitor fin , mines ambæmulicres dicimus.
bocoideun ,
23 SOSIP . CHARISII 24
Sunt quædá nomina ſingulariatantum Eleméta literarum indeclinabiliaſunt.
monoptota ,qur pluralia non habent, & Nomina qua Hypocorifmata non
ſunt neutralia , ut fas, ir, tabo, gita Mencéve recipiunt.
Nprimis
pellant. ,Hoc cæpe &, hæc cæpa , bujus Ino recipiunt: necą neutra ſingulariter
стр . { unc eleméta.ltem fluminú , montiumq;
Sunt quædã nomina tantū monopto- nomina, & vrbiu.Ité propria deorú nomi
ta quæ pluralib caſibus naturalem decli- na hominumg;.Ité dies feſti, & literarum
nationem admittunt, & appellanturhe- elementa. Item numeri. Hypocoriſmata
teroclita ut gelu genu,teſtu osog kov.Sed ſemper generibus ſuis vnde oriuntur có .
Virgilius hæc teſta in Georg. & veru 065- fonant,pauca diſlonant. veluti vnguis,
níoxos, ſeru ospo ,tonitru ,cornu,oſuēstov. vnguicula. hæc rana hicranunculus. hic
& osollisut infrà apparebit inter mono- anguis hæc anguilla. hoc glandium ,
fyllaba.Pecu & pecoris,ficut apudSallu- hæc glandula hic panis,hoc paftillum ,vt
ftium ,domitipecoris.Et apud Virgiliú, Et Varro divit,hæc beta hic betaceus , hæc
ſuccuspecori& lacſubducitur agn Etali- malua,hic maluaceus. hoc piſtrinum hæc
bi,Pecorisg,magiſtri.Et,Pecorisquă luetis piſteilla,vt Terentius in Adelphis.hicen
abundans.Hoc Algu , to'xpoos & Algor al- lis cnliculus licinRudente Plau.Enfica
goris,ut Cicero. Sunt quædá pluralia tá- luft aureolusprimum literatus.
tum monoptota communia,in nuineris Denominatinis ad regulam reda tis.
pofita, velut quot,tot, aliquot quote Oinnominatiuo calu,cain genitiuo
quot:hæc alij poſuereinter adverbia. Sút
quædã, quæ ſingulariterno omnibus ca- finiuntur per inis.mutata præcedéte fyl
libus cadunt,verumpluralé declinationé laba ini.& funt pene omnia neutralia,
admittunt. veluti frondem , pumaso. & exceptis his tantum nouem , qmaſculina
fróde apud Virg. Frondeſuper viridi. Fru- videntur , & funt maſculina in en , vt hic
gem &fruge poteſt.vicis vicem & vice. cubiccn ex tuba longa,tubicinis, liticen,
Šunt quædam a declinationem non ad- ex lituo , tubæ genus , liticinis.cornicen
mittunt, & in quibuſdá caſib . tantú inve- ex cornu minore, cornicinis. ribicen ex
niuntur. & dicuntur adwa, ut dicis cau- tibia tibicinis,fidicen ex fidibus fidicinis.
fa,hictantum genitivus cſt:verum plura- lien comm'y lienis. rien vímpos rienis & renis:
li numero deħciznt. Septimus caſus eſt Aamen raisa posiepeüs,flaminis.pecten pe
fpóte. & huic declinatio nulla,preter ab- ctinis.Neutraliain en, hocabdomen no
lativụm Opis & Vicis ut cætera.ité accu- meiege abdominis,acumé acuminis.agmen
ſativum ut opé,ut ſit auxilium & vicem: agminis,alumen,bitumen, đopantov biru
ope & vice:nam hæc nominativum non minis cacumen xopzon.cognomé inummor.
habent. Sunt quædam quæ ſingulariter crimen desbonn culmen opoma. fulmenu
quum declinantur, in pluralibus mu- exuvis.columen sepieja. carmen minua .
tant genera, vcluti anomala,hic locus, Omnia nomina quæ i terminantur,
pluraliter hæcloca , & hiloci hic poma- neutralia funt,ve tribunal,animal,biden
rius, pluraliter hæc pomaria. hoc fre- tal Exceptis his,conſul, Proconſul,exſul,
num , hæc frena & hi freni. hic jocus vigil,pugil,cúnius. Præſul, ó Twv itplarApeos
hæc joca & hi joci. hoc porrum , & hiszoúpivo , Solſolis. funiliter & a barbaris
porri. Hannibal, Suthul, Manaſtabal, & fiqua
Numeri non declinantur pręter unum alia nomina ſunt parum Romana. Éa
& duo & tres. ex quatuor uſque ad cen- dem nomina neutralia quæ per Itermi
timindeclinabiles ſunt: à centeſimo ite- nantur, etiam per e literam terminari in
rum declinantur. uenim ,vt tribunale,animale,bidentale.
Omnia 1
 好 INSTIT , GR Á M L IB. I. 26

Omnia quæ ar Syllaba rerminantur ges, kapnis indoles indolis, labes,moles,

neutralia funt.utexemplar,jubar, inſtar, nubesvepian;ſoboles, ſedes idee, ſtrages,
lucar, Stdempixev apzóexor,lacunar, & fimilia. fepes, valles, verresrupes.
exceptis his Cæſar,lar,par, commune eſt Corripiantur hæc tria, ſpes fpei cadiso
enim , & quæ ex co componuntur, ve dif- resrei. neg ud ,fides fidein xists.Ité cor
par, compar, Buftar , locis vbi-concre- ripiunturhæc duo lues,luis.(truesſtruis,
manturmortuorum corporar lignorú exſtructio. Eft & plebes quæ fa
: Omnia nomina quæ o terminantur, cit plebis; & nonnunquãgenitivum ple
aur maſculina aut feminina funt. Hæc bei. Duplex hic genitivus & nominativo ,
ifeutralia invenimus, vthocpondo; hoc dicitur enim etiam plebis à plebs , náple
rabo , q intermonoprota adnotavimus ' bes nec plebis poſtularepſpicitur.Simili
Quú hæc maſculina feu feminina ſunt, terfamesduplicé genitivum habct, qui
hæc genitivum pishabét,præcedenteo dam.n. famis, quidã fame dixerunt. Ge
quamnonnung ſervant.Cicero Cicero- nitiva adaugent fyHabam licetpræcedés
Ais. Apollo inis . emptio onis. fortitudo purafitnecne,abies abietis, aries arietis,
dinis turpitudo turpitudinis.Sedquia ra- ales alitis alis,antiftes antifticis,cocles po
sioné minus habentmaſculina , quando vio Sermos coclitis , Ceres Cereris, dives
murét, femininorú rationéexponemus. divitis; hofpes yohæres, interpres,limes,
Tunc.n.feminina fervant o literá,ſiquá locuples;miles,obſes.šumpos, paries, pes,
do ficti ante noviſſimáo fyllabá,ardimi- deſes,præſes,pedes, quies, reſes, latelles,
nutio onisiſubſcriptioonis.Sin autfuerie fupftes,ſoſpes,ſeges,teges, teres; tramesa
alia litera conjuncta,tunc vtiq; o inimu- Sunt prætereanomina quæ in es quidé
sant ut valetudodinis.cupido dinis. Ne literas excunt nominativocafu ,fed geni
hæc quis reprehédere poflit, fecelle ha- vivo hujusper a literas efferütur, & ſunt
bemus hoc obſervare, gunuinpropriú primæ declinationis.ut Anchiſes Anchi
folumnomé quanquá habear cu o aliam læ, Achates Achatæ , Aceftes Aceſtæ , ut
literá , tamen ononiutat:ut JunoJuno- hæcfacilius intelligatur diſtinctio ,græca
nis . Prçterea q in o terminátur maſculini nomina quæ in es terminantur geniti
generis, fi tamen recipiant & femininam vumfaciunt in is; ſi-genitivum apud græ
naturá crunt communia.ut hic & hçcla- cos xs habuerint, ut Anusarium Anugemines,
tro, nebulo oncos,homo , & fimilia exce . Demoſthenes Demosthenis. ſin hæc in
pris his,lenolena,leo lea, & fi qua alia. græco genitivum habuerint, Tharidus dy
Omnia nomina tertiæ declinationis,ac- cigóums vy, ainésus sus faciunt latine genitivú
cuſativum in em faciūt exceptishis:pup- per æ ut Pelides Pelidæ.ÆſchinesÆſchi
pis puppim facit, fitis fitiin facit, fecuris næ. Aceſtes Aceſtæ.Poffunttamen & la
Securim , turris turrim , pelvis pelvim , & einum habere nominativum ,ut Atrida
turré ramen habesapud Virg.lib.2.Tur- Acridæ.Achata Achatæ. Pylada Pylade.
rem in præcipitiftanteItem nomina copo. Oreſta Oreſtæ. Anchiſa Anchiſæ . Hæc
ſita eiuſmodi,ut Heliopolis Heliopolim nomina veteres auctores fine obſervar
Neapolis Neapolim , Scythopolis Scy- tione protulerunt, ut Ariſtides& Arifti
thopolim , Chryſopolis Chryſopolim , dę& Ariſtidisgenitivum ,Achilles Achib
accuſativum in im faciunt. lis & Achillei. & per hoc pluralem dati
Omnianomina q in es terminátur,ger vum & ablativum tam ex tertio , quam
nitivú faciunt ini.b tamépura fuerit lyt fecundo ordine faciunt...
laba ut acies aciei.almicies almitiei cumpe Nominativo fingulari in es exeuntia
#na : fi vero adjecta fueritlitera cófundit eundem faciuntnominativum &vocati
declinationem & in is facir, ut ambages vum . uthicHercules ô Hercules.
treiodos,clades ,cautes, compages , conial- Ouria nominaqur per eus effcrútut
ges,corbes,dapes, feles,cjusupos felis,fiue genitivun peifyllaba biciücutPétheus
27 SOSIP. CHARIS II.
Penthei. Nereus rei.Mneſteus Mneſtei. pluralé duplicemhabét, tam exfecundo
Tydeus Tydei.Peleuslei.Erquamuis rc- quam ex tertio ordine.ut Saturnalia, Sa
gula dicit Peleu , tamen Pelea dicimus in turnaliū, &Saturnaliorum . Neptunalia,
accuſativo.Siniliter & in vocativo ôTy- Neptunaliú& Neptunaliorú, & cætera.
deu.Nágręca declinatiomagisin iſtis ca- ficobſervabim Vulcanalia, Terminalia,
ſib.pręponitur.Sed& in ablativo Roma- Compitalia, Carimentalia Bacchanalia,
nátequimur regulá,quoniam apud græ- Liberalia, Genitalia , Parentalia. dicinus
cos ablativus non elt. Dicimus.n.ab hoc enim Sacurnale, & Neptunale ,domum
Tydco,Peſco fecundú Romanos,utſine & Item
dubio Pentheus , Nereus , Mneſtheus,
templum , & res Saturnalis.
illæ appellationes, quæ ét quum
Pele !, Tydeus ſint ſecūdæ declinationis. latine dicantur,natura ſuntgręcæ ,dupli
Omnia quæ per is terminanturgeniti- cem genitivuin pluralem habent, tam ex
vũ quoq; funilemnominativo faciunt.ut fecundo, qua ex tertio ordine.vt poema,
hicłuavis hui' fuavis.exceptis iis,ginge. diadema,coreuma, diploma,ceroma.di
nitivo creſcút,licetpisefferátur.ut culpiscimus.n.poematú & poematorū,diade
dis,cinis,circumis,lapis,lis,pulvis,pollis, matū & diadematoru ,toreumatú & to
pñers pollinis, ſemisfemiſlis, languis, vo- reumatoru, diplomatum & diplomato
mis,glis gliris, & gliris nominativo dicit . cũ , ceromatum & cera
Monolyllaba quoq; pis fyllabágeniti- qui diſiungūthæc,& erroré quendă elle
vos habét penè omniamaſculinigenecis. oſtenduntdifferentiá ignorantes,& non
hic as aflis, bos bovis, duxducis,dés,flos, elle unam appellatione, ex qua elationé
fons,fur,xrinsgrex,glis,lar,mós,mars, genitivo plurali duplicéhabent, led duas
mus,mos, mas,pes , præsprædis, pons, appellationes idé lignificantes, alterá ſe
par, ios,rex, rus, ſalfalis.quum auté jura- cundi,alterá tertiiordinis . & fecundi ha
mus perhosfales dicimº,lolſolis,vas,dis. bet gantiquitatidatur, namantiqui hoc
Feminini generis hæc arx expémné,ars poemarú hujus poemati.pluraliter hæc
Tixon calx.coscotis,crux.dos.fax rappreso poemata,horúpoematorum dicerent&
fex,falx.frons frontis.fraus.glans.gens. poematis. & hocdiademarú hujus diade
glos. aidpadenpr.:gloris glus glutinis.Alii mati.& cæterafimilia. Tertiiaūtordinis
hoc gluten dixerunt.lanx.lex. lens.laus. hæc funt, q in cófuetudineobſervamus.
lis.lux mens.merx.Saluſt.merces dixit. hocpoemahui poematis.pluraliterhęc
Mors.nix.nox.nux. nex. nar.pájwvnarís. poemata,horú poematū , & cæterafimil.
ops.pax.pars plebs.pix.ſtips.ieavosſtipis. Omnia nomina in is literas terminata,
ſtirps.Cors.ſus.craps.vis.Cia vis.vox.urbs. q dativo iexierint,neceſſeeſtgenitivo &
vix vicis.Neutri generis hocæs.cor.crus. accuſativo antevltimă i.recipiát.ut agre
far.fel.ir. Stvapiris.jusjuris.lac.mel os só- ftis ium, hos agreſtis,cæleſtisiū, hosce
Ma , mpóny,os.õstov oſlis.par fiūgas, pus. leftis Item eadem vocabulaqin is termi
rus.cus. vas. ver. Ex omnibushismono- nanturnominativo , ablativo caſu in iex
ſyllabis quæ contracta ordine diximus eunt, & accuſativum pluralem caſum ſi
corripiunturhæctria, & peri genitivum milem nominativo ſingulari fæiunt, i
faciuntſpes cices.rei.viryiri. gnis igni,hosignis.
Obſervabimus aūtin omnibus his q ca Item in vocabulisnominativo is térmi
q ſingulari ablativo per e exeunt, necefle natis , quandoq; genitivo plurali iŭ. quá
elt genitivum pluralem pium cedát.ut à doq; um faciunt Siverò accuſativos plu
monte montiū , à ponte pontium .& alia ralesin is habuerint,genitivos in ium ha
plura sûr,exceptishisą repugnátregulę. bebūt.ſed triplex p ium declinandi caufa
Dierum ſacrorum & folennium appel- eft.Prima cu dativos & ablativos ſingula
lationes, quas já fuo loco interneutralia resi lirera terminát,ut pellis.puppis.mef
femper pluralia inſtruimus, genitivum ſis. AL
 IN SIIT. GRAM . LIB. I.
Eis.Altera,cùm quamuisablatiuus e litera naſcuntur,vna litera in femininum ad
finiatur,tamen quia accuſatiuus pluralis creſcút,utvenatorvéatrix.victorvi& rix.
per is effertur, etiam genitivusiante um conſor tonſtix, non tõſtrix. duabusenim
habebit.vt crinis erinium ,acris ium , ho- literis plus efficiet, foſfor foſſrix. curſor
fis hoftium . Tertia,cú per is productus curſrix.Sivero fuaproprietate célebútur,
nominatiuus inclulus eft, vtmaſculine non , ut fuperiora, quę proficiſcuncur à
glis, femininelis.communes etiam geni- verbis,neceſario cómunia erunt, quan
riuo plurali per ium agunt. do nihilp indiuiſo per adminiſtrationé
Græca vocabula a patria deducta,vt acceperint verborum.nam legere,reſpó
Theſſalis,Dardanis,llias:auta genere , vedere,ſpectare cam fæminis,a maſculis iu
Tantalis, Acolis ,genitivum plucalé per dicatur.vt ille agitator, illa agitacrix, fo
dú cxeút, & omnia femininalunt.Inter- nerator foncratrix.Victor vero & inſti.
dum &maſculinaineandem declinatio- cor, & turor,ac fimilia pro cómunibus.
nem cadunt.yt Damis & Paris,vi dicatur accipienda,nihilenimquafi præcipuum
Damidum & Paridumi per verba habent.Auctor fiquidem pro
1
Omnia nomina quxin or ſyllaba ter- pterca dicitur,gaugeret & generaret: &
minantur,nominamaſculina leu femini- auctricem dicemus,quod pariter augere
1 aa liquidé latina fuerint, genitiuo circu-
pollit, cúvero ad auctoritatem referatur,
ducuntur,& per o literam
productá pro- pro communiaccipiendum :
ferütur.veluti venator venatoris,gladia- Omnia isomina quę per us fyllabam
cor, tutor,ludor,ſplendor,honor,color. nominativo caſu terminătur, hęcgeniti
exceptis his q non pducuntur, ſed corri- vo aut peri'exeüt, & lūt ſecúdi ordinis:aut
piuntur,vtinemor memoris,arborarbo- peris,& lúctertii ordinis:autperus ſimilé
cis.ſed ſi natura græcafuerint, corripiun- nominativo
tur ,vt Hector Hectoris. Theomneftor
& funt quarti ordinis.
Omnis appellatio q ex verbo profici
Theomneſkoris. & fimilia.nam neutralia ſcitur, & in us fyllabāterminat,maſculini
vtiq; genitiuo corripiunt o literam . vt generiseſt.ut deſcédo deſcédis hic delcé
marmormarmoris, robor roboris . ſus, coco'coiscoitus . ambio ambis ambi
Omnianomina quęaneum nomina- tus.adficio adficis adfectus.Sút hęcquar
tiyum habét i.neutralia, dativo & ablati- tiordinis& genitivoperus efferútur,ſed
vo plurali i.liceram geminatam habent. linomen erit,ſecundiericordinis&per i
w armarium , compendium ,fupplicium . genitivoproferetur.ut hicmagnushuius.
urpuua hocarmarium hęcarmaria his ar- magni.hiclulianus huius Iuliani. hicAu
mariis & ab his armariis, & cætera fimili- gultus huius Auguſti Sed (ſi non fallor)
wer.ſeddeinſomnio quęſitum eſt,quoni- omniú verborum appellationes etiá ino .
am apud Virgilium non geminatur. terminátur,quæcú in o terminatæ fue
Omnenomen maſculinum quodper rintgenere femininodeclinátur.hęc coi
torſyllabam nominativo cafutermina- tio , hæc ambitio ,hæcſcriptio, adfectio,
tur, feminino per crix finietur, nihilque vltio, dilselio,acceſſio;decellio,euictio,
ex numero fyllabarum translatum amit: &c Sūt etiãtertii ordinis; & per is geniti-
tet,ut orator oratrix, venator:venatrix, vo proferentur. ut coitio,coitionis, & c.
bellator bellatrix ,actoractrix ; accuſatot : Maſculina,hic Ligus Liguris;leposle
accuſatrix, receptor receptrix, domitor poris; bicmusmuris vecusveceris , facit
domitrix , creatorcreatrix , tractatortra- & hic & hæc & hoc vetus tenues. Femi
& atrix, & fimilia,acperhocnutritornu nina,hæcVenus Veneris, hæcrcllus ris,
tritrix.quávis in uſu nutrix dicatat, exce hæciuuentus iuuentutis, hæc palus pa
gto auctorecú échęcauctor dici debeat. ludis , hæc feruitus ſeruitutis, hæcſene
Verum obſeruandú eſt, or licerisina ctus ſenectutis ,hæcfrausfraudis, bæt
ultimoterminata maſculina,ſiper verba. lauslaudis,hæcvircus virtutis,broladass
 * SO SI P. CHARIS 11
falutis. Neutralia , hocnemus nemoris. eunt.uthicpater patris,vencer gasipvena
Quæ enim per us exeunt,& genitivum tris, aut maſculina aut feminina ſunt er .
fimilé nominativo habent, & lunt quarti ceptis his.iter,cicer,laſer. hæc enim ybi .
ordinis hæcinfra oſtéduntur,quibus ex- que neutraliaſunt.
ceptis reliquaperi proferétur, ut hicacus Item nomina quç efferuntur gręceos,
acus hic artus arcus.fed fingulari numero & ante os ſyllabam conſonanté habent,
artusnõ dicimus ,aduentustus, accentus hæc lacine in er . Kalardpes Clcander , ava 1

cus,arcus cus. æſtus tus.cæltus tus.cafus 2095 onager .

fus.contextus tus colus lus rimanám ,con- Omnia quę per asliteras terminantur, 1

meatus tus,currus rus,cultus ,fructus,fc fiquidé fuerint latina,tertiiordinis ſunt.

cus,habitus , ictus,impetus ,manus ,magi- atmasmaris :fin autem græca,aliquando
ſtratus,domus,ductus,gradus ,nutus, la- tercii aliquandoprimiordinis.æftimátur 1

cus,occalus, Nass,obtutus,partus, paflus autem egenitivo caſu gręco, & fiquidem

1
portus porticus,principatus, proſpectus terminantur in os,vt græcefów Searns la
queftus,riſus, ritus,faltus,ſenatus, fexus, cine Thoas Thoantis,tertii ordinis ſunt:
finus,fitus,ſtatus, fumptus, tractus, tri. Si autemin xprimi ordinis , utGræce ajo
bus,verſus, victus,vultusquercus. reias ajvar, Latine AeneasAenex..
Item omnia nomina quæ ante us lite- Omnia nomina quæ ſingulari ablati
sas habent i,hæc terminantur per voca- vo in i tantum cadunt,hęcaddịta um ſyl
tivum caſum ini.ut hic pius o pii, & cæ- laba genitivum pluralem faciunt, vt à ſe
tera fimiliter declinantur.nullum ncu- dili horum ſedilium , à cervicali borum
trale diílyilabum us literis terminatum cervicalium. Eſt adiectivorú hoc in plu
genitiuo in i ulcima exit fyllaba.unde raliomnium : ablativo enim fingulari ca
vulgusmaſculini generis potius, quàm dem initrium generum,ut felix felici fe
liciunn ,vehemensvehementi vehemen
neutralis dicendum eſt.
+
Item quorú genitivuskngularisin us tium, & fimilia :ut conftans,atrox rapax,
fiteras exiecit, datiyus-ultimă u habebit. prudens.
Qurcunq; etiam nominatiuoin us ex- Suntetiam alia tertiigeneris nomina,
cupria àgenitiuo plurali u gerinantem quæquáus in maſculino & feminino in
biabuerint, & accuſatiuú pluralem in us is ſyllabá nominativo terminétur,tamen
terminabút-ut manus inanuum hasma- neutra nominativum in e faciunt, ut hic
n ' , anus anuũ has anus, Aluctus, luctus & & hæc falutaris, hoc ſalutare. Item hic &
cætera.ergo meli hasdomº,quádomos. hçc agilis,hoc agile,& fimilia.In his tamé
Item quæ in us cadentia, plurali geni- omnibusobferuabimus,ſi appellationes
riuo rum ultimam habuerint. acculatiui fuerint , quod tunc ablatiuum in i lite. 1

plurales os literas ultimas habebunt.utramfaciunt, nam li propria nomina fue,

pinorum pinos,ficorum ficos, & cætera rint, tunc ablativunt.in eliteram habere
Limiliter,ac per hoc domorum domos. debebunt,ut à felice,veheméte,falutare:
Eltem us terminata ſi dativus & ablati- nihilominus tamen pluralem genitivum
vus ſingularis u ultimam habuerint, ge, eundem feruat, quanquam ablativum
aitivum.pluralem geminatú ante m ha- fingularem varianr,in differentiaproprii
bebunt necefle eft,ut anusab anu anuú, nominis .&a appellatiui. Aeque illa quo:
domus à domu domuum ,no,ut quidam que ablativum periliteram habent , que
putant,domorum . * .! nominativo in e correptá terminantur,
Ompia nomina quæ per er literas ca- quæſunt vtique neutralia tertii ordinis.
ſu nominativo cxcunt & ſunt maſculina, utmare,ſediſc monile,retc,& fimilia.
peri exeunt, ager agri, fic & cætera pet lcem illa quæper i literam dativum & >
ordiuem literarum.quæ enim per is er ablativú habeat,quæluntboceodem li- ,
bro
-
33 INSTIT .. GR A M. LIB. 1. 14
bro fuprà excepta,quæ incuſatiuum per Item ex co quodeſtlapio lapicns, fit &
im faciunt,id eltiantem , & funttertii or nomen fapiens: hinchirex nomine plu
dinis, puppis,fitis, ſecuris, turris, peluis, raliterfapientia,& fingulariterfapientia.
Heliopolis,Scythopolis ,& cæteraſimilia. item pluraliter patientia, & fingulariter
Illa quoque quæ fimilem genitiuum no- patientia, vnde comparatio effe non po
minatiuo habent,peri literam ablatiuum teft. Inuenimus deriuari etiam nomina,
habebunt & per e , vt hæc nauis , huius vt audiens, pluraliter audientia, femini
nauis, ab hac naui &naue. Duplicem e- ne audientia. lilens pluraliter ſilentia.fc
nim hæc regula haber ablatiuum . Item minine ſilentia non dicitur.
ignis, turris, ratis. Itemilla quæ per i li- In tertio ordine nomina non inueni
teram ablatiuum habent, quæ in 1 lite- mus plus quàm vna fyllaba creſcere,præ
ram nominatiuum habent, & ſunt neu- ter pauca : iter itineris , fupellex ſupelle
tralia , vt tribunal , ab hoc tribunali, ve- ćtilis, præceps,præcipitis, ancepsancipi.
ctigal vectigali. Sedinmonofyllabis,vt tis, iccur iecoris. quidam dicunthocio
ſupra annotauimus , regulam iſtam non cinor huius iocinoris : quanquam multi
facit enim genitiuú contendunt hæc fupellectilis huius ſu
feruant, vt ars, pars.facit
pluralem artium , partium : ablatiuú ve- pellectilis , & hoc itiner huius itineris.
ro ab hacarte, ab hac parte. Item qux Quædam ablatiuum peri literam obſer
genitiuo plus quàm vna fyllaba creſcunt, uauimus, quæ etiam quum de ablatiuo
ablatiuum periliteramneceſſe eſthabe- actum eſt, quiperi literamfit ,excepim ',
ant,vt hæc ſupellex, huius fupellecti- In vs quæ figurata appellauerunt , vt
lis, ab hac fupellectili : hic præcepsprę. lachrymabundus , anhelabundus. item
cipitis præcipiti , anceps ancipitis anci- hiulcus,id eſt quihiat,petulcus, quipetit.
piti, hebes hebetis hebeti : plurali geni- Tria tantum fimili pronūciatione intel
tiuo habentium . lectu diſſonancia, vt odorus,fonorus, ca
Omnia maſculini & feminini generis norus.
vocabula ſingulari numero in declinatio In as nominatiuo duplicia ſunt, quæ
ne non plus quàm yna fyllaba creſcunt. non ex vtroque nominatiuo genitiuum
vnde mihi videtur non ſupellex , ſed ſu- accipiant, fed ex altero , vt fatias & fatie
pellectilis eſſe dicéduin , & ancipitis po- tas : verum & fatias & ſatietas ſatietatis
tiùs quàm anceps. facit. item iter & itiner ,non ex eo quod
Omnianomina quæ in Ens terminá- eſt itineris aut iteris , ſed itineris facit.
tur, fi modo non ſunt participia, poſſunt Hæc exemplicauſa fufficiant.
& pluraliter neutraliter intelligi; & ſin- Qux declinationibus binis increfcút,
gulariter feminine deriuari ad appella- licetſuo quodque loco laris dictum ſit,
tionem . vt vehemensneutraliter, pura- tamen & in ſumma referenda videntur,
lia hæc vehementia , feminina ſingula- & funt ea quęprælata a litera in lexeunt,
riter hæc vehemétia. Item prudenspru- ye tribunaltribunalis: quæ in ar, lacunar,
denria, ſapiens ſapientia, & fimilia. puluinar. Item quæ in ons,ſpons, fons.
Vnde igitur dignoſcitur & diſcerni- Item quæ in er,puer,focer. Sed hæc no
tur nomen à participio:quod nomen rc. mina.Creberenim &pater non creſcunt
cipit comparationem & luperlationem : nifi vna Ité creſcit in eovocabulo quod
vnde etiain appellatio deriuatur: parti- vnicum cſt vir.
cipium hoc non recipit. Sed euenit ſæ- Rexcommunigenere dicitur, primū
penumero, vc ex ipſis participiis nomen, ab etymologia Rex, vt regens , deinde
liue appellatio ſimilis participiisderiue- quod funtquædam verba,quæ ex ſetriú
tur, vt ex eo quod eſt patior,participiú generum nomina creant, tanquam ab eo
faciemus patiens, fic & nomen patiens. quod eſt interpretor hic interpretator,
B
 SOSIP: CHARISIT 36
huius interpretaroris. exdiuetſo genere ipfius'conſtitutione conuincitur.Analo.
interpretatrix, & ex communi interpres. gia ſermonis à natura proditi ordinatio
fic & ab eo quod vindico vindicator,vin- eft;neq; aliter barbaram linguamab cru
dicatrix, &vindex. fic &carnificator, &. ditaquam argentum à plumbodiſſociat.
carnificatrix, & carnifex.ſic regnacor,re- pléius autem de analogiain fequentibus
gnatrix, rex : nam reginanullo modore Romanum diſſeruiſſe inueniemus. Có
cipiendum ,niſireciperemus & reginum . fuetudo no ratione analogiæ ſed viribus
pareft:ideo folumrecepta,quod multos
De extremitatibus nominum , & diuer- rum conſenſione conualuit , itatamen
fis quaftionibus. vt illi ratio non accedat , ſed indulgeată
EEipſaquidé rerum natura tam finita Auctoritasin regulaloquendi nouillima
eſtvt nobisnouiflimum ſui allignet, eft: namq; vbi omnia defecerunt, ficad
nedum artes quarum confummationib. iHam quéadmodum ad anchoram ſacrá
imbecillitas humananon fufficit,velpro- decurritur. non enim quicquam aut ra
pter extremum difficultatis laboré, vel tionis aut naturæ , aut confuetudinis ha
Tola earú inuentione ſatiata.et ſanequid bet;tantum opinioneauthorum recepta
poteſtabſolutum eſſe, quod aſſidue pro eſt, qui &ipficurid ſecuti eſſent, fifuiſ
fubtilitate cuiuſq; ingeniiadftruitur :nó ſent interrogati, neſcire confiterentur.
ideo tamen nullæ ſunt quia illas ſubinde Ex his ergo omnib. confuetudo non
adiectionibus tutas non patimur. quare hæcvulgaris, neque ſordida recipienda
contenti ſimus eo quod repertum eſt,cú eſt , ſed quæ horridiorem rationem ſono
in omni rerum ratione partes quoque blandiorodepellat.Interdum enimvtili
menſuram ſui habeant & naturam nec busiungenda gratioſa ſunt. Quodfi aſſi
aliterprofectam eſſe videatur quod in- duitas & conſuetudo, verba quædam vel
terim eſt. Latinas vero ſermo cum ipſo nomina vſq; ad perſuaſione proprietatis
homine ciuitatis ſuæ natusſignificandis ſuffeciſſet;la tamen cademnon alpere per
intelligendiſq; quędiceretpręſtitit:poſt- analogianxenuncientur, alioquin ratios
quam plane ſupervenientibus feculis ac nem mallem quam afliduitatem.
cepit artifices& folertię noſtre obferua- Tractabimus ergo primú nomina pou
sionib. captus eſt, paucis admodum par- lyfyllaba; polyſylaborumq; quæſtiones:
tibus orationis normæ ſuæ diſſentienti- deindemonoſyllaba,monoſyllaborum
bus, regendum ſeregulætradidit, & illá que quæſtiones: deinde verba verboru
loquendi licentiam feruitutirationisad- que quçftiones, nouißime catholicavz
dixit. Quæ ratio adeo cum ipfa loquela ga quæ multarum controuerſiarum vex
generata eft, vt hodie nihil de ſuoanalo- terem caliginem diſlipent,
giæ inferat.Eaenim quæad explicandain
elocutionem iam apud ſenſus. noſtrose De Analogia:
feminauit,& diſparibus pariacopulaui,t Odiciaigitur nomina,quib.vniuerfa
ducata ſuncà cófuſione vniuerfitatis dil

ad affe& ionis regulaın argumento Simi- quá perduodecim vltimas literas finiun
lium . tur:quinq; vocales; a,c; i, o , u : ſex ſemi
Conſtat ergo Latinus fermo natura, uocales, l, m ,n , s, s, x: vnam mutain , t .
analogia ,conſuctudine,auctoritate.Na- Sequemur ergo hasextremitates,aut per
tura verborum nominuinque -immuta- omnia,autper ea quæ in quibuſdam no
bilis eſt, nec quicquam aut plusaut ini- minibus ſunt: ſingulisquc extremitati
nus tradidit nobis , quam quod accepit. bus quæſtiones fuas & fubiiciemus &
ná fiquis dicat ſcrimbo, pro eo quod eft foluemus.
Icribo,non analogiæ vircucc, fed naturæ A.maſculina quç in a veniunt literain,
ſede
37 INSTIT. GR A M. LI B. I.
fedecim plus minus ſunt; ex quibusex- mus enim toreumatū & toreamacorum ,
empli cauſa cria interim ponemus, Siſen- coreamacibus & toreumatis, & fic fimi
na Perpenna,Catilina:horum impercur- lia. 'Commodius tamen ſenſerunt,qui
bata declinatio eft:nam plurali genitiuo toreumatum & poematum dicendum
arum ,datiuo & ablatiuo isaccuſatiuo as putauerunt.primum quod hæcmagis ad
literas accipiunt : tanquam Perpenna- Romanú colorévidéturaccedere :dein
sum , Perpennis,Perpennas:Siſennarum , de qď quæcunq; nomina genitiuo plu
Silennis Siſennas: Catilinarum , Catili- rali apud Gręcosper avliteros terminan
Bis,Catilinas. tur, translata in Latinum , & vinu & m
Feminine quæin aveniuntplus quam mutant,vt exrépwv vesópavo Hectorum Ne
quinquaginca funt,Diana,Minerua,au- ftorum . ſic ergo quum illi dicant ;&ubar
rora, & c.hæcomnia & huiuſmodi ad de- mátwy, topevná Two;noud twv,nos recteem .
clinationem ſuperiorum diriguntur. blematın,toreumatum , poematum di
Neutraliaquæ in-a veniunt plusquam cemus Similicerin genitico quoq;fingu
quinquaginta funt, fedomnia græca, vt laritos Græcum in isLatinum mutamus,
diadema,emblema, fchema. hæc a lupe- vrij enypatos,emblematis:ampóna tosy ce
riorum declinatione diſſonant. faciunt conatis:moinuame,poematis :tuyuanos, pe
enim genitiuo plurali ſchematum : item gmatis. Nam nominatiuum pluralem
datiuo& ablatiuo ſchematibus. Græce proferimus, poemara, ceromata ,
Et vt breuius dicamus,A litera finiun- pegmata, emblemata, & fimilia. Item
turRomana nomina,maſculina & femi- poematibus, ſchematibus, emblemati
nina , & neutralia , led in multitudine, bus,dicendum eſt,quoniam quæcunque
hoceft, pluraliter; fingularia ctenim pe- nomina cuiuſcunque generis fingula
regrina ſunt. Maſculina ,vt Catilina,Pan- ri numero , caſu ablatiuo per e literam
fa. Feminina,vtamicitia . Ité cómunia ex exeunt , ca in genitiuo plurali um , &
maſculino & femin . vt adſecla,ebria, có- datiuo & ablatiuo bus literas habent. vt
viua.Pomponius in Auctorato, Poftquã a pariete pariccum parietibus , a mu
sõneni omnes cõninasmeas,feminineEbria liere mulierum mulieribus , ab homi
maſculino.In eodé Pomponius,Negogo ne hominum hominibus, a licore lito
fum Memius, neg, Caffiu , neg, Mimatius rum litoribus: fica pocinate poematum
ebria. Neutralia pluraliter,vtSaturnalia, poematibus, & cætera fimilia. Cicero in
Compitalia,quorum genitiuus quamuis Verré quarta, Populi Romaniemblematis
fit clacus apud auctores, Saturnalium.n. refert; quamuis ratio humanabus faciat.
& Saturnaliorum , Cópicalium & Com- Nam & Varro ſicinſcribit librum ſuũ,the
pitaliorum dixerunt, datiui tamen man. Poematis. Et AnneusFlorus ad Diuum
Sit regula, vt bus ſyllaba finiretur. Hadrianum , Poematis deleétor. Gencte
Nam neutra quæ femperpluralia ſunr, feminino Plautus ſchemapro fchemare
fiance nouifliman fyllabam ilitcram ha- dixit in Amphitruone,Hucego proceſſicũ
beãt, genitiuo,per um ,datiuo & ablatiuo feruiliſchema.Plinius ſermonis dubiitib .
per bus fyllabá finiétur,velutiSaturnalia, feptimo de Varrone, Quammaxime vi
Saturnaliú,Saturnalibus. náarma,caſtra, cina grecogrecedixit, vtnec ſchematisqui
exta, quæ non habenti ante a ſyllabam , dem dicatſed ſchemaſin .
datinscaſu is finienturarmis enim &ca- Communia duorum gencrum quæ in 2
Atris & extis dicimus. Singularia vero veniunt plura quam trigintaduo funt,ve
neutraa litera terminata nulla inueniun- luti verna,collega,naura: fed hæcexea
tur ,niſi peregrina,ve coreuma,emblema, dem obſeruatione declinationů, quafu
pocma:de quibus dubitatur,quem caſum periora feminina & maſculina declinan
genitiuum & ablatiuum habeant. Legi- tur.Neutralia.n. fola ab horum declina
B 2
32 T SO SI P. CHARISIT : 40
cionc defectunt , quæ genitiuo plurali primo,Portabus, & mox,oleabus. & Plau
ſchematum ,datiuo & ablatiuoſchemati- tus in Gurgulione hibus. & Ennius in
bus faciunt. Cómune trium generumin Protreptico pannibus: quæ notanda vi
aynum venit nequa Idem iſtud & fingu- dentur.
lari numero monoptoton eſt , propter Quum vero e velivolu terminetur ab
quod muliura errant qui dicút, adiectae latiuo ſingulariaccipit vm , & facit geni
litera nequæ habere, cum maſculina in e tiuum pluralem. datiuus & ablatiưus fyl
literam nulla veniant , neque feminina labafiniuntur, veluti abhocrege regum
niſiperegrina talia , Crotale , Eriphile, regibus,ab hac naui nauium nauibus;&
Calpe. hæc quum ſint Græca, ea analo- ab hocportu portuum portubus. Inue
gia đeclinantur veluti Crotale Crotales nimus tamen apud auctores etiá hisco
Crotalen , Calpe Calpes Calpen. traria. Nucerum enim Cælius dixit,Lu
Romana fane nomina nõinatiuo cafu ciliusiugerum . Gellius vero regerum &
in a exeuntia ac ipiunt e literam , & fa- lapiderum , quum rum ſyllabā nunquam
ciunt genitiuum & datiuum ſingularem , accipiat ablatiuus e litera terminatus,niſi
v.chęcamicitia,hujus amicitiæ,huic ami- cum producitur, vt ab hac Rcrerum ,Die
citię;accipiunt m & faciunt accuſatiuum dierum, Specie fpecierum ,Facie facierú.
vt hancamicitiam, quorum ablatiuustá- Sed genitiuus fingularisdehoc ablatiuo
tum producitur. Quoniam omnia quæa obſeruatur.Nam liuei,fiue u habuerit,in
litera terminantur ,feu ſingulariſeu plu- fines accipiet , & faciet genitiuum , vtab
ralinumero , nccelle eſtcorripiantur niſi hacnaui huius nauis, ab hoc portu huius
ablatiuo cafu, qui nunquam corripitur, fortus,quamuis nec hocauctores obſer
niſi quum e litera terminatur. nec tamen uauerint. nam & Terent.huius anuis di
in omnibus. Namin multis producitur, xit,& Salluft.huius fenati, cum ratio exi
veluti ab re,fide,ſpecie,acie. Necelle eſt gat huius anus & ſenatus dicere. Sivero
autem ablatiuus vocalib. ſemper termi- correpta finiatur e, ini mutat , & adiun
netur, cta s facit genitiuú, vt ab hoc rege huius
Itaque quuma velo literaterminetur, regis ab hoc ofle huius cſlis.fic enim de
rum accipit,& facit genitiuum pluralem. ber declinari, no ab hoc oft ficut Var. di
Datiuus & ablatiuusperis exeunt , vt ab. xit, Oljefcribcbāt. & Titinnius, V'elimego
hocdocto,ctorum ,ctis.ab hac tabula ta- ofſe ararecāpum cereü .huius neús eſt hoc
bularum tabulis. niſi quod nonnunquá offe.quáuisGell.li 33.dixerit, Caluariagz
ratio iſta auctoritate vel necellitate cor- eins ipſum ofjum expurgarīı inaurarūtg.
rumpitur. veluti quum dicitur his dea- Quod ſi producta e litera finiatur ablä
bus & libertabus filiabusque, quod iurif- tiuus, i accepta faciet genitiuú , vt ab hac
periti inſtituerunt ambiguitatis ſecerné. die,huius diei: ab hac acie,huiusaciei : ab
dæ fcilicetgratia,ob quammultaſordide hacſpecie,huius fpeciei.Icilicct emanéte
ab auctoribus dicta ,videntur habercra- in productione, quodiante fe habet. ná
tioné.Namque Gellius in ſecundo, Dea fi non habeat, corripieturin genitiuo, vt
bus,inquit,ſupplicans.& in eodem ,Mul- ab hac (pe ſpei,rerei, fidefidei. quanquá
titudopuerorumiam erat ex raptabus.& in . in Aulularia Plautus fide dixerit. Fame
tertio , Capite cum aliispancabuscöfilium . tamen producitur,quamuis nó habeati,
& in quinto , Puellabus. & in ſeptimo, & ideo auctoresetiam huiusfamis dixe
Pro duabuspudicabus qux , vt dixi , fexus 'runt, vtidem Plautus in Sticho famida
oſtendendi cauſa di fendi poflunt. At tiuo calü, & Varro genitiuo huiusfami;
quum nulla cauſa cogente quid tale dici- quŭ famis fit rationis. Adnorandú eft fe
tur , tunc nimirum confitendum eſt de minina tantúinueniri,quç e producta fi
errore . vt idem Gell.in nonagefimo fe- niuntur,malculinum nullum.nam de di
el controuerfia ſuo loco dicctur, Omni
41 INSTIT GRAM . L IB. I. 42
Omnis autein ablatiuus fingularis ſem- analogia recedendum . Canities autem
per Saccipit, & facit accuſatiuum pluralé poetico decore in lenitatem foni corru
produdaetiam E litera ,quæ nonnum- pra eſt. porro proſxorationi mamais
quam in ablatiuo corripitur, vt ab hoc j cum poetica mollitie parum conuc
Regehos Reges productè dicemus. nit.
Amforum anamforarum dicendum Senecta an ſenectus dicendum fic,
fit quæritur.amforum conſuetudinis eſt. quæritur.Quoties igiturplurain eundé
ſed cum eadé fuauitas in vtraqueenun- ſignificatum diuertunt,omniaſua regula
ciatione fit,non videoquare quis barba- tuta ſunt.vtrumque ergo de quo quæri
rum malit,quam ſimili precio autes re- tur inreprchenfo ſermone dicetur. &
eta delectét. dicemus enin amforarum ; fuis declinationibus currer lenecta fic ,
quiaquæcunquenomina, exceptis neu- quemadmodumdocta,magna,ampla,ve
trakibusfingulari numero A litera fini faciatfene &tæ ſenectatn , quemadmo
untur,non poſſunt genitiuo plurali per dumdoctæ doctam , magnæmagnam ,
alias literas quam per Aram exire, care ampla amplain. Sene&us quemad
quam Silenna , Silennarum , Minerua, modum virtus , virtutis , ſenectus fe*
Mineruarum ,collegacollegarum : ſicer- nectutis, tuti,tutein . quemadmodum
go amfora amforarum , non amforum . virtus,tutis, tuti, tutem ,&falus falucis,
Roman' aút in vit.refert lic. Amforů ve faluti,falutem .& palus,ladis,ludi,ludem .
Plinius eodem lib . vi . & Liuius . Sed ve Merula rósrupos,an merulus dicen
cæteri aſliduè amforum dicunt ſi cõiun- dum ſit ,quæritur. Merula dicenda eſt.
Etim , vt decem millia amforum , modi. Auium enim nomina quædam tantum
um, ſeltcrtium , nummũ, fic li per ſe am- maſculina,quædamtantum feminina ſox
fóraruni. niextremitate,ita olim conſuetudo pof
Hæc cyma,feminino genere an neu. ſedit,vtſignara porius quam vſurpatavi
tro hoc cyma dicédum fit quæritur.ple- deatur. Maſculina,tanquam coruus,gra
rique putant neutri generis eſſe, idque culus xoxoris, pſittacus.Feminina,tanquá
perſuadere tentant,quod cyma collicu- aquila,ciconia rénapjes,fulica napos. Hoc
li fummi eſſe videatur.Sed ego rem ine- quoque de quo quæritur potius in me
prillimam duco ,Latinonomini Gręcum rula, quam inmerulo cft, & ideo maiore
etymum accómodare. Nam quum Græ- licentia & teſtimonio per A potius quam
ci mpevés öppevov dicant quod nos cyma ap- per usmerulus enunciabitur.
pellemus, quomodo poteſtRomano no . Hæcoftrea feminino genere ſingula
miniperegrinacognatioimmitti ; Mihi ri numero ,anhoc oftreú neutrale dicen
-Simplicius videtur nelcire quod neſcio, dum ſit quæritur, & dicenda hæc oſtrea
quam fingerealiquid iactationis ſciendi. feminine ſingulari numero . Quod ita ab
hoc enim nomen quum fit naturæ in- cruditis non vaneadnotatum eſt , nulli
conſtantis,non poteftab analogia adfc- us animalis ſpeciale nomé inueniri quod
ri. & cum humilitate ſua numquam aut neutrale ſit.
in orationem , aut in hiſtoriarum digni- Margarita an margaritum dicendum
tatem inciderit,ne auctoritatem faltem fit quæritur. & ferunt peritiores huius
aliquam quaconſtituatur inueniet.qua- . conchæ,ipſum corpus quo plena eſt ani
re quum vtroque genere nominis huius male effe', & idco ſecundum fuperioris
fine formidine barbariſmi loqui liceat, catholicicanoné feminino generc mar
vtcunque dixeris iure inobiurgatum eſt. garitam proferendum , quemadmodum
Canitia an canities dicendum ſit, oftream .Egodemargarita contra ſentio.
quæritur. Canitia nec irrationabiliter non enim ipſa caro qua concha prágnás
hec'abhorride dicitur. & ideo non eſt al margaritum eſt,ſeddicitur'illi ineſſe cala
B 3
43 SO SI P : CHAR I SILI 44
culus hic, quem nosmargaritú yocamus. dam ine,ab hoc vitali,hoftili,flebili;cui
Sicut in cerebris piſcium lapilli quidamus diuerſitatis quæ ratio fit, plenius alio
funt,necideo animalesfunt. Quare quú loco explicabitur.In his nominibusquæ
materia in quamargaritū naſcitur anima per Is exeunt hoc præſepe neutralicer, .
lis ſit, ipſe autécalculus, qui naſcitur in, pluraliter præſepia. Sed Plautusin Cur
animalis ſit, longe ſuauiusfalua obſerua- culione feminine, Quin reciperet ſe buc
tione ſuperioris catholici , margaritum fum ad praſepem fuam EtVarro inNepoa
neutraligenere dicitur. te, Hec prafepes. Conſtat ergo inelin
Peruigilianeutrali generepluralinu- teram nequemaſculina neque femini
mero, an peruigilizfeminino genere na venire nifi peregrina talía, Crotale,
plurali numero dici debeat, quæritur: & Calpe,Eryphile ,quæ vt ſupra di&um eft
dicendæ ſunt peruigiliænec hoc labori- cum græca lunt,græca analogia declina
oſa ratione adprobacur. Ná cum per ſevi da ſunt. Neutraigitur tantum in eLati
giliz dicátur.prępofitione adiectanona- ne finiuntur, qaorum genitiuus fingula
turámutant,ſed accipiunt téporisdiuture risin is exit,vthuiustoralis, huiusfecia
nitaté ,vtquivigilāt,peruigilare dicátur, lis,ablatiu ' in i,vt ab hoctorali,abhoc fe
Calúnia primafyllaba correpta effer- ciali. Ná fi dicemº ab hoctorale & fecia
tur : venit enim a verbo caluor, hoc eft le, regulam neutrorum corrumpemuss
fruſtror. falua manente rationefuprafcripta. E
Menſam ſine n litera dictá Varro ait, sunt enim quatuor caſus fimiles,cútra ,
quodmedia poneretur.ſed autorescum ditum ſit, omnia neutra triptora eſſe ,no
n litera protulerunt , Virgilius fæpe. tetraprota.Ablatiuusigituraneutro no
Sed & menfam cum n poſledici,idéVar- minei litera terminatur, & a accipit, 80
ro ait,quod & menla z para ,edulia & ef- facitnominatiuum pluralem ,vt ab hoa
culenta ponerentur. torali hæctoralia, & ab hoc feciali hæc
Palilia dicuntur.Pales enim deapafto fecialia . Vnde manifeſtum fir vetera a
ralis eſt, cuius dies feſtus. niſi quod qui- vetus dici, non veteria, & maiora amai
dă a partu lliæ Patilia dicere maluerunt. or non maioria, & plura a plus nonplu
Camara dicuntur, vtVerrius Flaccus ria: quamuis Terentius in Adelph .Com
affirmat,non camera per e. Sed Lucre- pluria dixerit, quorum ablatiuus nonini
tius, camereg, caminas Ex cratibus dicen- terminatur,ſede,vt ab hoc vetere,maio
do, etiam cameram dicipoſleoſtendit. re,plure,non ab-hoc veteri,maiori,pluri,
E. Neutralia propria ine quæ ueniunt Quare autem horum ablatiuus in e ter
plurávndecimlunt,Reate,Soracte, cępe minetur ,non inicomprehendi non po
xpóupwon, appellatiua-talia,monile,prele- teſt , intelligi ſame poteſt.poteft de geni
pe,marefactitiaplura talia ,virale,hoſti- tiuo plurali,quiante um non habeti,ve
Alebile.Factitia dicimus, quod
le, non ex terurn enim maiorem , & plurum dici
fe,fed ex aliis naſcátur. virale enim avita , mus. Demaiore tamen velminore pof
hoſtile ab hofte , flebile a fletu deriuatú fumusdicere eterminarioportere,quod
eſt.Sed propriorum & appellatiuoruma quæ comparatiui gradusſunt', i finiti no .
factitiisdiuerfę declinationes ſunt. Illa poſſunt. ſemper enim elitcra in ablatiuo
enim ita declinabuntur,hoc Reate ,tis ti, caſu finiuntur.
te,te.hoc Soracte SoractisSoraćti abhoc Ab hocmare , an ab hocmaridicide
Soracte.hoc cepe pis,pi ab hoccepe.hoc bearquæritur,quoniá quęcunq; neutra
monilc, lis,li. ab hocmonili , hocpręſé- lia nomina niſi factitia nominatiuo caſu
pe,pis,pi ab hocpræſepe: factitia vero ab e litera finiuntur,ablatiuo quoq; eandem
hisvna declinatione ablatiuo lingulari literá ſeruabunt.vt hoc rete,abhocrete ::
differunt, Faciunt enim quædain i,quz- bocCere ab hoc ccrc,hocSoraďte,abSora
hoc.:
 म INSTIT. G R A M. ' I'I B. I. 46
Sorace hocprçſepe,ab hocpræſepe:hoc Nominatiuus enim pluralis á fingulari
ancile, ab hocancile. Ita hocmare, ab plusvna fyllaba creſcerenon debet ,qui
hocmare,non ab hocmari dici oportet. liincipiat duabusſyllabis creſcere,većti
Romanusita refert,Marc Varrodegen- galdicemus, quod tamen confuetudini
te Po Ro.Ill. A mareoperta oppida,proa extorqueri non potuit, quin ve & igal &
mari,vc refertPlinius.Idem inquit, anti- ceruical & capital & tribunal animalgae
quitatum humanarum xii. Ab Erythreo contépta rationc dicamus. Lucretius ta
mare orti.Et in Fundanio ,Ir mare aquam men ait, Vnde animale genus:Genitiuus
frigidam oriri. Atacinus quoque, Cingi quoq; pluralis cũ ratione vectigaliú facit
turoceano,Libycomare flumineNilo:Có- áuctores taměvectigaliorú dixcrút vtA
fuerudovero peri loquuta eft contrade- finius, Vectigalioru Reip.curāeſſèhabendi.
finitionem , quam ſub titulo ruris dixit. Et Horatius, Anciliorum og nominis &to
Plautus in Ciſtellaria. Secundo ventu ve ge ,vt Bacchanaliorú, Salluſti”, É Vulca
Etuseft
tranquillo mari. naliorū . & alii Saturnaliorães Sigillariorü .
Recercutrali genere, an retis maſcu- Feminina quoq; e litera finiuntur, ſed
lino dicendum ſit,queritur,vt in neutra- vt ſupra dictum eſt,gręca tantummodo,
tiquidem pluralinumero facit hæcrecia, & quidem e producta.velati Androma
inmaſculino hiretes.feminine enim nul che, Helene,Agaue,Circe, Danae, Cros
lam capit adfirmationem , quum per di- tale, Calpe,Ephyre,quæ quoniam gręca
minutionem aut maſculinā lic;vthic re- ſant,græce declinari debét.huiusAndro
ticulus, aut neutrum vt hoc reticulum . maches,Helenes,Agaues,Circes,Danaes,
Nemo tam obftinatæ impudentiæ eft,vt Crotales,Calpes,Ephyres. Sed frlatine
dicat feminino genere hæc reticula , hui' quis volet , græcum ein a noſtrúmutare
reticulę,quemadmodú hçc nauicula hu- debet,dicetq, hçc Andromacha Helena,
i' nauicułę.Dicédū eft ergo ſingularinu- Agaua,Circa,Danaa,Crotala ,Calpa, E
nero hoc rete, plurali hæcretia, táğ hoc phyra,ve gramatice, rhetorice ,facitgrá 1

altare,hxc altaria,mare mari ,monile lia. matica,rhetorica, quæ declinantur latine

quanq.n. neutrali ſuauitate enuntiandi ex forma a litera terminatorum nominu.
fimiliaſint,aliquid tamé auctoritati Vir- I maſculina in i literam nulla veniunt
gilii noſtritribuendum eft dicentis, Re- latina,neutralevnum venit nihili, & co
na rara plaga ,& lato venabula ferro.Eta munc trium generum vnā ingenies, hic
lio loco Ego retiaferno.Quippe in copa- & hęc & hoctrugi quod omnib. &gene
ratione certaminis, non poteſtnihileſſe ribus & numeris monoptoton eſt h.e.
quod plus eft. nulla litera mutata per omnes caſus ca
Hoctapete dicim ',vt hoc facile,feciale dem ſcriptura decurrit,tanquáhic & 'hęc
& fic fimiliterperomnes caſus huius tam & hocfrugi huius frugi huic frugi hunc
1 petis,huic & ab hoctapeti Pluralinume- frugi o frugi, &c. Verum quod ad nihili
to hęctapetia,tium tibus,quain declina- pertinet , ego in alia opinione ſum.'non
tioné Virgi.fequitur,quūdicit. Quiforte enim illud nomen ,ſed aduerbium quan•
tapetib.altis.fed &hoctapetú hui' tapeti, titatis exiſtimo, quianec genus vilu , nec
huictapeto,pluraliter hæctapeta, horum calum recipit ,fed aduerbium potius ex
tapetorú histapetis,vt ftragalú declina- noinine factú eſt. Nihilum ficut doinus
tur.ná & fic quoq; Virgil.declinat dicés, domi,Antium Antii, Carthago Cartha-,
Inftratos oftro alipedespičtisg,tapetis.fed & gihi,nihilum nihili. Contra vero hocni
maſculino generedicit Pištosquëtapetas: hilum nomen eſſe arbitror, quum cafus
cuius nominaciuú faciunt quidam hicta- quoq; admittat , tanquam hoc nihilum,
pes, quifacit hos tapetas.quodego, quia huius nihili huicnihilo,ficuthocmomé
nuſquam ſcriptú puto,ncquaquă probo. cum ,huius momenti , huic momento.
Vectigale ratio pofcit non vectigal. B 4

:
 6 OTSIP. CHAR I SIV.
Nam dicimus cxiſtimationem tuam ni. 0 , vt præco præconis,latro nis,mucronis.
hilduco .Item dicimus, Nihilominus te aut peri,vt ordo:ordinis, cardo nis , mar
habco tanquáineptum .atq;fic, nihilum goginis. Ergoin femininis li quando o
incaredicimus.Quibuſdam placet frugi literamilitera præcedat, tuncgenitiuus
& nihili figura proferri,necindeclinatio. ſeruato literam ,vtregioregionis, ſedicio
nemflecti. Cummi & finapigræca ſunt, onis,fuperftitiotionis,emptiotionis.cx
& Plautus dixit,Teritur finapi ,cuius ge- ceptis duobusfuprafcriptis Anio & caro .
nitiuus cum sprofertur , huius finapis. conſuctudo
Siautéfine i.efferturcum vertitogive
ginis.Excipiun
Cæteri caſus ſimilesfuntnominatiuo. ,dinis,caligo
O litera terminantur tam maſculina tur autemhæc quatuor, quæ pluraliter
quam feminina, ſed correpta o in imu- efferuntur,& rationéconfundunt,octo,
tát, circunducta vero genitiuo feruanto, podo,quæ indeclinabilia funt, & tantum
veluti Cato Catonis, Cicero Ciceronis, pluraliter efferuntur. Item duo & ambo , 1

Nero Neronis , luno Iunonis, regio re- de quibus infra dicetur , quæ declinantur
gionis.Cómunia,cupo cuponis,fullo fule hocmodo, duo duorum duobus,ambo
Ionis, quáuis Virgiliuslibrú ſuú Cupáin- amborumambobus, &deinceps. Item
ſcripſerit. ité correpta o genitiuo , ordo caro quod carnisfacit..Item excipiuntu
oçdinis,cardo dinis turbo binis , Apollo & græca quæ nominatiuo o efferuntur,
linis,margo ginis,virgo ginis,harūdodi- vt prædictum eſt, flexo accentu,non gra
nis, cupido dinis.Hæcvariedeclinantur ui,vt apud Romanos, vt Sappho,Erato,
nomina, nam veſupramonſtratú eſt,aut. Dido,Manto.Nam ſuo ſtatu permanen
producunto in genitiuo, aur o in i mu- tia declinantur fecundum græcam decli
tát.Huic autem formæ quod non parcát nationem ,vtSappho Sapphus, Dido Di
caro carnis , & Anio Anienis, quali debi- dus, Manta Mantus, Erato Eratus, vea
liaadnotantur. Nullum autemnomeno pud Virgilium , Fatidica Mantus.
producta finitur,niſi peregrinun, veluti Ité quæritur,quare Sino Sinonis, Me
1o,Sappho,Dido.Quæ ideo quidam græ mno Memnonis. Omnianominagræca,
ce declinare malucrunt, huius Didus, græcam rationem & apudlatinosſequun
Sapphus,Ius. Sedinelius effet fccundum tur, & tuncproducunt o literam geniti
latina confuetudinem huius Sapphonis uo, quum etiam apud græcosproducant,
& Didonis dicere. Nam& Pacuuius fic vt Kórwvxóvwvos , & apud nosConon,Co
declinat , Filios fibiprocreafle candem per nonis. Si autemapud græcos corripiunt,
Calypſonēantumant. & Actius, Cuftodem eadem fimiliter & apudnos, Mbuvav Mika
affiduum Ioniappofuit virgini. Virgilius novos,Eivov, Livavos,ita & nos MemnoMem
autem hanc Dido & Alecto dicerema- nonis,Sino Sinonis.vbi autem per tosef
luit,vt, Et nomine DidoSepe vocaturum . feruntur, & apud nos per tis , vt iamców
& ,Lučtificam Alecto dirarum abſededen immexóormos, Hippocoon Hippocoontis .
rum Evocat. Turbo , fi fit proprium nomê hominis,
Quarc ergo Cicero Ciceronis,turbo, Turbonisfacit,fi appellatiuum , turbinis.
binis?Omnia nominao litera elata,ſi qui nam Que ventus , liue quo luduntpueri,
dem propria ſint, peronis genitiuo effe- hic turbo dicitur, nó vt quidāftulte hic
runtur,vt Zenonis, Plato nis,& cætera. turben dixeruntpuerorum . NáVirgili
exceptis his duobus Apollo , Carthago. us dixit,Tortofub verbereturbo. Antipho
Nam Apollo quú fit propriũ , nó Apol- quoq; & Demipho fimilicer declinantur,
lonis facit,ſed Åpollinis.liéCarthago nó huiusAntiphonis, Demiphonis, non vt
Carthagonis, vt luno lunonis , led Car- quidáAntiphontis,& Demiphontis græ
thaginis. Si autem appellatiua fuerint, cadeclinationeOmnia enim græca quæ
duplicegenitiuo efferútur, aut enim per inwexcunt, yi Antiphon, Demiphon:
a í :pri
1 s dracon,
 49 INSTIT.'GRA M. LIB . 1.
dracon ,leon, faciunt Aunpõrros, Anuspäv- ospamov ſine diſtinctione dicunt ;tam an
TOS, PROTOs ,asoras, & amiſſan literaLa- phoræ quam teſtudinis.
tina redduntur, & vt oportet declinan- Nomina autem nominatiuo u litera
tur latine.vt Antipho, Demipho , draco, terminata,in fingularitate per omnes ca
leo, & faciunt Antiphonis, Demiphonis, ſus eandem u literam feruant nouiſſima,
draconis, leonis . in pluralitatc tantumdeclinantur, vt ge
Margo feminino genere , vt virgo , nuagenuum genibus,cornuanuum cor
imago , Carthago & cætera fimilia quæ nibus,nec tamen dicimus verua , cum fit
ante o habent g.Ideoq; & Aemilius Ma- ſimile, ſedvera & vcruum &veribus.
cer ait, Fluuiorum margine fumma. & Ra- As terminatanomina cafu nominati
birius extulit, Ideos fummacummargine uo,in genitiuo creſcente isfyllaba fini
solles.Inueniuntur tamen ex eadem for- untur,vtMæcenas,naris,Aſprenas,natis.
ma maſculina,vligo & farrago. Quarc a- nominatiuo vocatiuum fimilem habent
pud auctores margo maſculino quoque vio Mæcenas,o Aſprenas. Sed fi ſint pe
diciturgenere,apud Ouidiú , brachialon- regrina,genitiuo caſu in æ deficiêtve Æ
go Margine ,& frequenter Varro rerum neas Æneæ , Gyas Gyæ , vocatiuo amiſ
ruſticarum . Sic ambo & duo , accuſatiuo fas producent a. vty Quo fugisAenea ?
ambos & duos ratione cum s dicimus, . quáuis veteres hicÆneadixerút lines,vt
quod omnes partes orationis quæ caſus. Varro in Agemoro. In hacfpecieſunt &
habent, exceptisneutris& monoptotis, Amyntas, Ārchytas, Menalcas,Lycidas,
in s litera'accuſatiuo plurali deficiunt. quorum æque vocatiuuss amiſla , a pro
Præterea quæcunq; feminina accuſati- ducitur.Inueniuntur tamen quçdam pe ..
uo pluralias literis terminantur, & polo regrina que cum incremento ſyllabæde.
ſunt admaſculina transferri a in o mu- clinantur.vt Calchas,Pallas,Atlas,Gigas.
tát,fiuntq; maſculina, vthasmagnas,hos. faciunt enim Calchantis,Pallantis,Atlá .
magnos , & has doctas,hos doctos. Ia tis,Gigantis.quamuis antiqui,vt Pacuui
quum dicamus ambas & duas , nimirum us & Plautus Calchan dicant, non Cale!
ain o translata , ambos duoſq; dicimus. chantem , & Gellius huius Calchæ. Solet
Nonnullitamen græcos fequuti, quia illi venire in quæſtionem quare Æneas Æ .
Tùs nuo & tåsău,pa dicunt,hos duo & hos. nex,Mecenas Mecenatis, Thoas Tho
ambo:dixerunt, in quibus Virgilius. Ve- antis . Omnia nomina qux asterminan .
rum vbiduétores acie renocaneris ambo. tur fyllaba,ſiquidem latina ſunt , maſcu
Ambo enim non eft dicendum , niſi de lina tertii ordinis erunt. vt hic Suffenas
his , quivno tempore quid faciunt,vtpo. Suffenatis, hic Męcenas Mecenatis.Item
cereges Eteocles & Polynices ambo pe- feminina, hæc ciuițas tatis, exceptis his
fierant quaſi vna.Romulus autem & A- monoſyllabis tribus, quæquidem tertii
fricanusnon ambo triumphauerunt, ſed ordinis funt ,fed genitiuú diuerfum faci
vterque;quia diuerſo tempore, unt.Namcú omnia latina per tis efferan
V liceraneutra tantum terminátur, & tur , hæcſola diuerſis genitiuis efferun
ferè hæc:veru genu,gelu,cornu,tonitru , tur. Nam mas maris non matis, pondus
& quidam voluntteſtu, quod de numero in quo vnūſcriptulum ſit. as allis, vasva
eorum feparandum eſt, quod auctores. · dis faciunt.Siautem fuerint græca,modo
teſtam potius dixerunt, vt Virgilius,Te-. vtprimi ordinisdeclinabuntur, modo vt
fta cumardente viderent Scintillareoleum , tertii.Sed cum primi ordinis,quum geni
& Horatius, Spartacumfi quapotuit van tiuum græcum habuerintpers, vt oajveices
gantem Falleretefta alii autem ſeparantes to ajveis huius Æneæ jó azpiamas iš dypírny
amphoræ quidem teftam dicunt, teſtu- . huiusAgrippæ ,ó aiters to arrazlicet Attici
dinis vero teſtu,ſed fruſtra. nam &græci azpiana dicant Siaúc genitiuuin per nos
 SOSIP . CHARISI 1 12
-vci soas 8 fóarmaslatine per ris declinabi- peræ, vt noorusidus do Dioſcurida, quæ
tur , vt hic Thoas huius Thoantis , & fi- vero per ous hçc per is. vt Smposeuns vs De
amilia. moſthenis . quæ autem creſcunt,& per os
Es termináturmaſculina & feminina, enunciantur, fimiliter apud nosper cis.
fiquidéneutra nulla ſunt,ficut in ſuperiove Mens jevntosMenetis. vt apud Virgi
rib.dctcrtio ordinc aduocauim °. diſcer. lium ,Belide nomen Palamedis,quia Braće
néres quęper es correptam ,& perespro- dins dop Belidæ , managedus dous Palamedis.
ductam efferantur, quæ etiam in cómu- Inueniuntur apud veteres quæ fine
nionem veniant, ſed & pauca per diſfyl- ratione genitiuü faciūt peri, vt apud Sal
labam genitiuă faciunt,quum omnia per luſtium in priina hiſtoria. Bellam Perfi
tis efferantur, quæ funtcorrepta. Sunt Macedonicum. Item apud Virgil. Ammi
quædam quæ nominatiuo& fingulari & tis Achilli. & alio loco , Pellacis Vlyſi,
plurali calu ſimiliterefferátur, veprodu : & Horatius, Claſſis Achilli. uam li eller
& a,& ſuntfeminina,ve diminutio quoq; nominatiuuslatinus Achilleus , nierito
manifeſtar.dicimus.n . nubes nubecula, faceret Achillei,vt Euriſtheus, & Mnes
ſpes ſpecula , res recula, nam maſculina theus. Sed quia non eſt Achilleus , ſed
modo es,inodo a terminantur.veAnchi- Achilles,Achillis facit , vt Hercules lis.
ſes Anchiſa, Chryſes Chryſa, Attes Atta, non Achillei ve Mneſthei.
Acrides Ateida , vt Propertius , Nonita Quæ vero græca circumflexo accentu
Dardanio ganiſus Atridatriumpho, Vir- proferuntur , nec confuſo ſtaru perma
gilius quoq; quum dixiſſet, PatrisAnchi- nente ſecundum græcam declinationem
Jeltem ,fatus Anchiſa ,econtrario intulit, ordinantur,esfyllaba terminata tertii or
Quaregio Anchifen.Ité quum dixillet, dinis ſunt,vt Eumenes Eumenus, Aitha
Clarinomen Aceſte,intulit,Sedlatum am- les Aithalus , Euprepes Euprepus,quan
plexus Aceften.vt mihi videaturhuncAn- quam quidam fic declinati maluerint :
'chilam &hunc Aceſtam , vtdurain decli- Eumeneris,Euprepetis. Excipiuntur au
nationemrepudialle. Miltiades aurem & té hæcqur genitiuo creſcut. vtlocuples
Alcibiades,item Diomedes indubitanter pletis. merces mercedis. hæres heredis.
noininatiuo es finiuntur,genitiuo is,non Ceres Cereris. pubes puberis. pespedis.
ve-priora modo Thyeſtes ,modo Thye- Item ex tertio ordine hæc in quæſtio
ſta, & Orontes Oronta. Chremes & La- nem veniunt.quare nubes nubis, & fides
ches apud Comicos ſimiliter varie decli- fidei, cs literis productis clara.Siquidem
nantur,modo huius Chremis ,modo hu- quæ ihabuerint ante es ſyllabam ,geniti
ius Chremetis,Laches Lacheris. Hermes uum faciunt per i. veluti acies aciei, dies
auté Hernietis tantum , vt Socrates $o- diei luxuries ei,excepto vno hocnomine,
cratis tantù, nam & Pericles, Stratocles, quies,quod facit quietis. quanquam boc
græcæ tantum ſuntconſuetudinis. nullú ab eo compoſitum requies requicifaciat
enim nomē in latina lingua definit in filc. ſecundum rationé à nobis infraiu quar
xume. Quare DioſcuridesDioſcuridx , tadeclinatione demonſtratam , vt apud
DemoſthenesDenioſthenis,MenesMe- Virgil in w . Requiem fpatiumjfurorii:
netis ſolet quæri. Omnia igitur nomina , quod fi eflet genitiuus requietis requie-,
in es nominatiuo caſu elata,fiquidem la- ; tem faceret non requiem . Cicero autem
tina fint,genitiuum faciét per is,vt Her- aliter declinauit ſecutus numerum fylla-, ; 3

cuļes is .Verrestis.Sin autem græca,tria barum.requietē eniin dixit , ad Hoftiliū. 1

bụsmodis declinabuntar. aut enim per Huius pernities ratione illa,quod cums
ægenitiuú faciét,autper is; aut pertis. & nominatiuus pluralis à genitiuo ſingu
hæcitadeclinabuntur.Quę apud gręcosi lari proficifcatur ,fitque aut idemauc...
faciuntgenitiuum per ov, hæc apudnos , earundem fyllabarum . vt huiushæ(cholæ
ſcho
 INST I T. GR A M. LI B. L.
häſcholæ , & huius Marci,hi Marci.Item ne & lanuginis& ei?partis in quapuber
1 huius felicis hi felices; & huiusdomus hę tas eft ponitur,hui pubis facit.arcúæta
1 domus , æque genitiuus fequi debet no té ſignificat hui puberis,nectamé adic
minatiuum pluralem .Ideo Cicero, Per- eta ppofitione dicim'impuberis ſedim
niciescauſa,genitiuo extulit.Quæ autem pubis.comitèque impubis IntoVirgiliusdi
Iantes productam non habent,hæcge- xit.Sed Cicero ait, filiumg, ciusimpuberē.
nitiuum faciút per is veluti nubes nubis, M litera neutra tantum finiuntur &
çdes edis,ſedes dis,exceptishis,quia cum quidé præpolitav, ve ſcamnum , telum .
Rominatiuum habeátper es productam , aliquádoetiá inouiffimę ſyllabæ præfer
Aontamen ame es ſyllabam i literam ha- tur.vt pallium ,latinium ,dolium ,alliuin ,
beat,nihilominus genitiuum faciunt perfolium ſic enim dici debent ,non vt ali
ci.veluti res rei,fpes ſpei,fides fidei.Item diferti dicunt alleum per e,& doleum , &
excipiuntur hæc, quæ genitiuo creſcunt palleu:nam & Virgilius, Allia ferpillumg
fineratione, Ceres, merces, pubes,nam per idixit , quod vtiq; ingenitiuo debet
Cereris,mercedis puberis faciunt. geminasi, vt huias pallit, ſcrinii, dolii,
&pubes quod genitiuusnumero fyllabarum mi
Ergo fcire debem quod fides
duplicemgenitiuum habeant, fides fidis noreſte nominatiuo non debet. Quare
facit, quum ſignificatlyram ,vt,Strepitam magis denotatifunt, quimalueruntper
fidis intendiſle Latina,Perfius. Secundum vnum i imperi & ingeni dicere,quam de
rationem anobisdemonſtratam ,& apud clinare ſecundum regulam imperii & in.
Virgiliú inueni,fidibusq,canoris. Sin au- genii,geminata i litera. Inuenimus tamé
tem fidesmou miss fignificat,fideifacitge- & per ivnum a Virgilio dictum . Ille vrbő
nitiuo , non rationeſed diftantiæ caula. Parani,pro Patauii,Plusinhac obſerua.
Similis eftratio & in pubes. nam pubes rioncgeminami in maſculinis animad
eſt roj nan roi veordia,id eft,iuuentus,quia uertimusi nam cum hic Æmilius huius
cum Græcis licur diuerſus intellectus fic Æmilii declinem', in vocatiuo tamé i lin
diuerfa literatura , non ficcum Latinis. terá ſubtrahim'.náſioÆmilie & lulic die
Ergo cum pubemKény fignificamus,fic de xeris,græce declinaueris,vtLucilius,Ti.
1
clinamus. hæcpubes huiuspubis , vt a- ereileotado & Pomani & thermoParnime.
pud Virgilium 111. Pubetenns. Si aurem Contagiumveteres magisvſurpaue
iuuentutem aut ætaté fignificamus, pu- runt,ſedSalluſtiuscontagionémaluit di
berisfacit,vteft apud eundem Virgilium cerc, Poft vbi contagioquafipeſtilentia in
in primo. Haud aliter puppesque tua pin . nafit, cimitas immutata. Virgilius autem,
beſque tuorum . Nec mala vicini pecoriscontagia ladent.
Miles militisquare, &reſes reſidís. o- Seruitiuin muſcitudo eſt feruorum ,ſer
mnia nomina latina es ſyllaba correpta e. uitus conditio ſeruiendi, fed veteres in
lata,genitiuú faciútp eis vt miles cis, co: differenter ſeruitium , & pro feruitute
mestis,ſegesſegetis ,teresteretis. Reſes poſucrunt , Servitio cnixetulimus,Virgi
auté & ples ideogenitiuú perdisfaciunt, gilius in tertio.7.
quia ex verbis trahatur,ná reſes a relide- Tergum dorfum eft, & declinatur fic.
do aut rclidco, obſesab obfidendo,præ- hoctergum , gi, go. Pluralitet hæc terga
ſesa præſidendo, aur præſideo. Cætera tergorum , producte. Tergus auté pellis
vero exceptis his,pertisefferuritur,vtſu- vtpecus pecoris huiastergoris facit Pla .
pradictum eſt raliter tergora, & genitiuo, tergorú cor
Fides quum chordam fignificat, huius repte.Sed contrario Virgilius, Tergabon
fidis facio.quum diam hui?Fidei,quam- dixit.& in ix,Hincraptas fugientib.ingerit
uis Plautus dixerit. Fide cenfebammaxi. haftas,Pn tergus. Quo exemplo ctiam illis
mam multofidem ,pro fidei. reliftitur qui volunt tergumhominis.ef
Pubes cum in iuuentutis ſignificatio- ſe,tergus veropecoris.
 35 SOSI.P. CHARIS II 56
Forumneutro genere dicimus locum fi dixero, Adcenteſimum & tricefimum
rebus agendis deſtinarum ,aut quum có : prædium habeo ,ia duo ſignificabuntur,
mercium ſignificamus, & Lucilius, Quã alterum ad C ,alterum vero ad XXX.
illa fora itant.Maſculine autem fori cabu- m
Pulmentum & pulinentariudicitur.
lata nauium , & femper pluraliter, quáuis Nam CatoOriginum tertio ,Laferpitium
Gellius fora nauiñ neutraliter dixerit, & pro pulmentario ſuohabet.In eodem ,Mul
Lucilie negociorü forã maſculinc extule- to pulmentovſi. Sed quidam putant pul
rit libro tertio, Forusolim ornatuslacernis. mentum quafi pulumentum melius dici.
Callum neutro genere dicitur.Cicero Varro autem ad Cicer. vi Pulmentã , ait,
Tuſculanarum , foſe labor quodã calloob- quod id cum pulte effent, & inde pulmem
ducit , & Plautus in Perla , Magis calleo, tarium dictum . !
quàm aprugnum callum callet.SedMarſus Plurum , Modeſtus putat eſſe dicendú
fabellarum nono maſculino fic . Callum non plurium cum i.Eaenim noinina quę
lebipectoreguendam . comparandafunt, genitiuo i habere non
Lignú fingulariter femper dici debet; debent.vt fortiores fortiorum ,meliores
in multitudine. Caro Originum primo, meliorum , fic plureshorum plurum , fed
veherait-ligni, ſicut & faſces dicuntur a conſuetudo pluriuincumi dicit.Vnde &
:
ſparagi, quamuisaſparagos pluraliterdi- Terentiusin Phorinione, lonabic com
Camus,vt Lucilius III. Asparaginuli. [< pluria,dixit.
dem in codem ,lignapluraliter dicit,Stu- Pulchrum Varro aſpirari debere negat;
dént hi ligna videre. ne duab . confonantib . media intercedat
* Calum hocquum fit neutrum ,etiam aſpiratio ,quodminimerectum antiquis
mafculine veteres dixerunt. vtEnnius, videbatur, vnde & fepulcrum hodieque
Que Cotlusgenuir.Ité quoq;,Cælus pfund?. manet,quod ſit feorfim a pulcro,propter
Ocymůconſuetudoneutraliter dicit . recordationem doloris.
Sed &milius Macer ait , Inter præteritas Sepulchrum ab aduerbio ſeorſum &
numerabitur ecymus herbas. pulcrum alius tractum dicit quod in hoc
Ruſſeum grammatici non magis dicé- nomine cöponitur ſemis & pulchrú,quia
dum putant,quáalbeum autpralincum , pulchrű ſuperficic, & intus plenú oſlib .
fed ruftum & album & praſinum . Eboreum ratione dicimus,vt à marmo.
Septemdecéantiqui dixerunt, quoniã remarmoreú , & pumice pumiceum ,fed
obſeruabant, ve minores numeros prius conſuetudo etiá eboratū admiſit & ebur.
x

ponerétſed hęciam cófuetudo exoleuit. nú. Virg.Humerog, Pelops infigniseburno.

Mendum neutraliter Varro in Admi- Quæita placuitdiftingui,ve eboreum fit
randis dixit,magnum mendum . Sed Oui- ex lolido ebore cófectú, eboratú extrin
dius feminine,Nocte latentmende. Item, fecebore ornatum , eburnum ad fimili
Eximet ipfa diesomneise corpore mendas. tudinéeboris aptatum,vt & Virgil.ſenfit.
Ergo médú in médacii ſignificatione di- Vs,omnia nomina quęper vsſyllabam
cetur,médain culpa operis aut corporis. nominatiuo caſu terminátur,hęcgeniti
Diſtrinum neutro dicitur ,ſed Lucilius uo aut peri exeunt & ſunt ſecüdi ordinis:
XVI. feminine extulit. Média e piſtrina, aut peris & ſunt tertiiordinis: aut per us
adtabernam referens,vt Caupona dicitur. fimilénominatiuo,& funt quarti ordinis,
!

Nain & Terentius diminutiuepifrillam de quib.plenius definicum eſt in ſuperio

dixit, piſtrillaerat quædam . ribus,fub titulo de nominatiuisadregulá
Centefimuin triceſimum annum dici redactis. Quæriturquare crgo lupº lupi,
fine & coniunctione vult Varro in epi. lepus auté leporis, Aluctus huius fluctus ?
Atolarum 7.& fimilia, nec interponendă Omnianomina quæ per us noininatiuo
coniun & ionem ,ipfare cohærente,veluti proferútur,quçade maſculina aur femi
nina
 INSTIT: G R A M. L IB. I.
nina ſunt, genitiuum faciunt aut per i, Adliduus quidam per dſcribunt,quali
autper us, veluti per i , hic Marcus huius ſita ſedendo figuratum ,ſed errant. Nam
Marci,hæc laurus huius lauri. per us au : cum a SeruioTullio populus in quinque
tem hic ſenatus huius ſenatus, hæc do- clafles cffctdiuiſus, ve tributú ,put quiſq ;
mus buius domus. Si autem neutrale poſliderct,inferret: ditiores quialles da
fuerit per is veluti hoc tempus huius o- bát,aſlidui dicti ſunt; & quoniã ſoli inne
ris, hoc munus huius eris. Excipiuntur gotiis publicis frequétesaderát,eos qui
autem hæc in maſculinis, Ligus quod & frequétes aſsút,aſlíduos ab alıb.dixerút.
commune eſt & Epicænum , lepus, ve- Tus à tundendo fine aſpiratione dici
tus ; faciunt enim genitiuo Liguris , le- tur , quamvis Iulius Modeſtus dito sa susunod
poris, veteris. In femininis hæc, quæ i : tractum dicat.
tem genitiuum faciunt per is, ſalus, tis , Bouus non niſi ſingularem numerum
iuuentus tutis, palus dis, ſenectus tutis, capit. nam pluralem nemodixit.
Podagrolus a podagra bene dicitur,
virtus tutis, feruitus tutis , tellus ris , Ve-
nus eris, fraus dis,laus dis. In neutralibus ſed & podagricus a pedú ægritudine, cu
etiam hæc pelagus, vulgus , virus. Nam ius exemplum apud Laberium eſt in A
quum omnia neutraliafaciant genitiuú quis calidis, Podagrisus non receſſit.
per ris, ſola hæc tria genitiuum faciút per Æditimus dicitur qui ædē ſeruat,quaſi
i, quanquam devulgoambigitur.inueni. ædis intimus, fed ædituus ab æde tuenda
tur enim & maſculine elatú vtapud Vir dictus eſt.
gilium in II. Hinc ſpargerevoces In vulgi Lanius dicitur, vt Terentius,Lanii.com,
ambiguas. fed idem & neutraliter in pri: c . Salluſt.Quin vinarii, laniig.vbi il
mo, šauitque arimis ignobile vulgus. Me- lud quoq; notamus vinarium diči.Lanio
minerimus autem tantúmodo pelagus & autem quaſi diminutiolanii.
vulgus fingulariter declinari, itéq; virus, Affarius ab antiquis dicebatur, núc as
Penus quomodo debeatdeclinari in- dicitur,non aſſis :fáneaflisgenitiuuseſt,
certum eft.Ná Plautusin Pſeudulo eodé ficut octuflis. huius ablatiuus eft ab hoc
fere loco & maſculino generedicit, hic ocłuſle: ideoq; octuſſe emi bene dicim '.
penus, & neutrohocpenus.Virgilius et- fed da illi octuſſe,lolæciſmus eſt. namo.
iam feminino, longam penī. Igitur quú ctus ne dixeris, ſed quaternarius. ſubau
poſſimus ſecundum neutrorum formam ditur enim nummus,vt ſeſtertius nūmus
huius penoris dicere , ſecundum maſcu- & denarius nummus . Náid nūmum ap
linorum & femininorú huius peni,neu- pellamus quod Græci ripoud. Seſtertius
trum dico , quia apud auctores nondum autem vnde appellatur ſoler quæri, quod
exemplum , quod fequar,inueni. manifeſtú erit , fi ſciamus apud antiquos
Carduus trium ſyllabarú eft vt arduus, denarium ,decem alles habuiffe.Ideoque
fatuus,mortuus,ideoq;fimiliterdecliná- in rationib faciendis denarium decufix
dum eſt, buius cardui huic carduo & húc inductum notamus, cui' quarta pars du
carduú . Pluraliter hi cardui,duorú,duis.. pondius ſemis,ſeſtertiusdicitur, quod de
Quod fi quis huius cardu ' dicere volue. trib . allibusſemis deficiat.Deniq; & 'no
rit, cogit nonnunquamgenitiuum fin- ta eius nihil aliud quam dupondium &
gularem u duplicipofle finirj. -3 ſemis HS oftendit.
Seruus,ceruus, vulgus,à quibuſdáper Hic locus & hi loci maſculino genere,
u & o,videlicet quiaduæ vocales gemina ratione dicuntur, fed & hæc loca conluc
1
ri,vtvnamſyllabam faciant,non poflunt. tudo quali locali vſu vſurpauit,nó tamen
.. Sed perduou ſcribi debent,quia & ficfo , & fingulariter ncutrum genusadmiſit.
0 nant, & ambiguitas caſuum tollitur,& v- quamuis quidam velintneutro genere
jo aum u loco conſonantis accipiturj :) Salluſtiú dixifie ,Eftlocus in carcere,
31
 'SO SIP. CHARISII
Tullianñappellatur.ſed fruſtra:id enima lium nominú perduplex iifcribi oporte
Salluſtio abſolute Tulliano cõiunctú eft. re,fed propter differentiá caſuú corripi.
Delirus a liraaratriductu appellatur, Lucilius tamen & per vnumiingenitiuo
poteſt tamen delerus per e , Shore vir ampus fcribi poſle exiſtiinat ,aitenim
compoſitum videri. --- Serua dinumeri & verfus faciendi.
Cubicularios cuſtos cubiculi.Cubicu- Nos Cell Numerl, numerum og ferue
laris vero lectus cubiculo aptus,vt Cali- mus modumque.
garius artifex, Caligaris clauus:ſimiliter Nunquá.n. hocintuliſſet, nifi & Cælii
ars fabrica & fabrilis: & cellariº ſeruus, & & Numerii per.ii huius Numerți facien
turdus cellaris: & balnearius fur,balnea- dur crederet.deniq; & in -lib . 4.fic ait,
cis autem vrceus, & foliu balneare.vnde Porro hocſifilius Lucl.
perſpicuum eſtCaluum ad amicos no re- ---feritcollumvr.Cornell, Cornific Ique.
ae dixiſſe Non eft triclinarius , cum tri & paulopoft,
clinaris dicere debuiffet. Pupilll,puerl,Lucill, hoc vniusfiet.
Balteusmaſculino genereper e dicitur, Plinius quoq; dubiifermonis quinto di
veclipeus. Infelix humero quum apparuit cit eſſe quidem rationem per duo.ii ſcri
ingés Balters,Virgil.dixit.Plin.tamé vulc bendi,fed multa iam confuetudinefupe
maſcul.genere vinculú ſignificare, neu- rari. Varro enim opinionem devocari
cro auté generciora ad ligãdum apta.Sed uocaſutraditam infirmat, quod hic pius
Varro in Scauro baltea dixit , & Thuſcum huius pii& vocatiuo pii faciat.ideo enim
vocabulú ait eſſe Rerum humanarú 18. femper vocatiuus cafus eandem ſcripta
Curriculus maſculine diminutio eft ram patitur quam genitiuus.
currus, neutralicer auté curriculum ,ſpa- Præfectusfabrum ,vtdici poſſit ex an
tiū ad currendū aprum ,vel ipſum curré- riquitate durauit,ſicuttribunus & pręfe
di officium , vtCic. & Varro loquuntur. ctus vrbis.dicimus quidé & tribunus mi
Clipeus maſculino genere in ſignifica- litum , & tribunus militaris pernomen ,
tione ſcutiponitur,vtLabien ait:neutro pręfectusvrbi, & præfe &tus fabris parti
autem genereimaginé ſignificat. SedA- cipialiter,ſed elegantiuseft ab antiquisve
ſinius Deprouinciç hæredibus imaginis furpatum .
clipeãmaſculine dixit, Clipens prætexta:- Largus nomen facit ex ſe aduerbium
maginis pofitus,Et Liui' in ſignificatione large : quodomnia nomina quæ in qua
ſcuti neutraliter ſępius, & Pomponius in litate ſunt aut in quátitate ,fidatiuo caſu
Capella quum ait,Clipen in mediú fixū eft. in o exeane , o in emutant, & aduerbium
Quare Plin . dubii fermonis ſecundo, in- faciât,vt doctus docti docto ,facit docte.
diſtincto genere dici ait,ſedlitera differ- Sed veteres hocno obſeruarunt. nam &
se,vt pugnatoriú per i clipeum dicamus, duriterTerent.dixit , & Plautus ampliter.
quod eft acleperé, i.cælare di&tum :ima- Cafeus-maſculini generis eft , vt Vir
ginemvero per u clupeum ,a cluédo.Sed gilius,PinguisEgingrate premereturcafeus
hęcdifferentia mihi difplicet propter co- vrbi.Et Luciliusin decimoquarto ,Cafeus
munionč i & u literarú. ná & niaximus allia molliet. ſed Pomponius neutraliter
dicimus & maxumus, & optimº, & optu- dixit in Lenone,Cafeum molle. 1
mus , nec taméilla differétia fecernimus. Loculos & locellos pluraliter dici mul
Lucius Æmilius & cętera nomina quę tiputant,cum Gt hic loculus,cuius hypo
ante u habenti, duplici ii,genitiuos ſin corifma eſthic locellus. Nā Varro Kerú
gulares finire debét, vt neceffe fit aduer- ruſticarum lib . ſecundo loculum dixit , &
lus obſeruationé nominatiuo nó mino- Cæfar ad Pifonem , Locellum tibifignarã
sem fieri genitiuum ,idq; Varro tradens remiſ .
adiecit vocatiuum quoq; ſingularem ta. Catinus maſculino genere dicitur ,vt
Mæcenas
 INST I T. · GRA M. LI B. L. 61
Mecenas in X. lageribus:fumans calido tria:nó enim dictæ ſunt quinque dies a
cumfarrecatinus. & hinc diminutiue ca- mus, ſedquod quinquedies Iduum ,quas
cillusfit.vtAgimiuscontra maledicta An- atrum antiqui dicebất; ſiue a quinquan
conii,Volitantg urbe tora catilli.ſed Varro do,id eſt,luſtrádo,quod eo die armaAn
ad Ciceroné 11. catinuli dixit,non catilli. cilialuſtrari fint ſolita.
Galeros Virg.malculino genere dixit, Stomachus etiá in plurib . ſingulariter
Fuluosqzlupi de pellegaleros. & Corn.Se dicitur,vt ait Caluus,Quorñ predulcēci
uerus,Flanopretexeratoragalero. fed C. būftomachusferre nonpoteft. ( Diuinitus
Gracchusapud Cenſores, Cum galera vin quumdicimus,ex deimente factum fi
fifunt,dixit. Varro de a &tionelcenica ſe- gnificamus: diuine vero, quú laudamus.
cúdo, Galeria;onde& galericula dicútur. Nudluſtertius hoc ſignificat, nunc eft
Galamiſtros Cicero in Oratore maf dies tertius.Item nudiulquartus.ſed qux
culine dixit, & Varro Deſcenicisorigini- sicur de futuro, vtrum dies dicendumſit,
bus hunc calamiftrum . ſed idem inTri- an die quarto,ficutperendie quum dici
fallo ,calamiftra. & Plautus in Curculio- tur. Sed quibuſdam diſplicet:propterca
ne, Petten,ſpeculum ,calamiftrum meum . quod quum dicimusperendic,poſtponi
Secus neutri generis eſt nomen , vt & mus die: quú vero dic quarto , præponi
Salluſtius virile ſecusdixit, hoc eſt virilis mus.Sed veteres non aliter loquutiluar.
lexus;quod per omnescaſus integra for- funt enim coniun &ta & nominará tem
ma declinatur. Fit fecus & aduerbium , pusnumeratur.yt & in illis ,nudiuftertius
quod fignificat aliter , ynde naſcitur fe- & nudiufquartus.
quius mosotipws. Cæterum id quod vul- Iuriſconſultus dici debet , non lure
gus vſurpae, ſecus illum ſedi,hoceft,fe- conſultus: licet Cicero pro Murena ita .
cundumillum , & nouứ & fordidum eft. dixerit , & Luciliºfecúdo, Vt inre peritus.
Aluus feminino genere Virgilius fa- Graccus & ortus fine-aſpirationc dici
pe dixit, fedmaſculineCalvus, Partus , debere Varro ait,& ortâquidem , quodin
granidoportabatinalkoi & Aelius Cinna, co omnia oriantur, Graccum autem a ge
Atfcelusinceſto turpecrefcebat in aluo. & rédo, quod mater eius duodecimmeng
Laberius & Accius frequenter , quod bus vtero eum geftauerit ,aut a gracilita
magis vſus celebrauit . te corporis, vt quidam volunt:ſed cólue
Munificus eſttanquam beneficus & tudo &cGracchos. & hortos cum aſpira
maleficus:munifex autem tanquãopifex tionevſurpauit.
& artifex. Itaquemunificus munera lar Conlactaneus dici debet ; nam colla
gitar, munifexautemmunerefungitur. cteus nemo dicit. ( Er.Omnia nomina
Sincerus dicitur non finceris, veVirg. aut
quæmaſculina
nominatiuo caſu in er terminantur,
air, Infincerusapestulerit cruor.ſed neutra- aurfeminina ſupe : quan
liter hoc ſincere dicitur, Terent. Siiftud quam neceffe eftvtgenitiuocaſu aut per
crederemfincere dici. iautper is literas exeant , exceptis his
Sibilus dici oportet,vt Virgilius,Nam quæ vtique neutralíaſunt,iter,cicer , pa
meq; metantum veniemisſibilusauftri:Ci- pauer, cadauer, tuber , cancer , acer pro
cero Dė gloria 11.In Tuſculanum mibi arbore. Item omnia nomina quæ Græco
nunciabantur gladiatoris fibili.Scd & neu- efferuntur peros'; & ante pos fyllabam
trogenere quidam dixcrunt,vt Ouidius, conſonantem literam habent, hæc Lati
Sibila dantfaniemg,vomunr.Corn.Seue- nein er terminantur,veluti a neževolposA.
rus , Etfuaconcordesdant fibilaclara dra- lexander, xabarspos Gleander,övæypos ona
cones.&Macer V.Theriacôn, Longorefo- gerjăxpos ager, & cætera ſimilia. - Item er
nantia
fibila collo. Tyllaba terminata , ſi in qualitate fue
Quinquatruspluraliter
nonquinqùa sint per omnia genera mutari debent,
 S 0 : 5 I. P. CHARIS II 64
vepiger pigra pigrű, niger nigra nigrum . eſt fobrius, quodnomen cóparati node
Ideo quæri ſolet,Vtrum hicacer an a- bet.neq;.n .ſobriorneq; ſobriiſlimus di
étis dici debeat:ſed củ qualitate ſi dici- ci poteſt,quáuisLaberiusſobrior dixerit.
mushic acer , neceffe eft & hæc acra & Celer celerior celerrimºfacit,vt aſper
hoc acrum dicere cogamur , quoniã of- aſperior alperrimº,acer acrioracerrimus,
fendit aures,melius cómuniterhic&hæc & pulcher pulchriorpulcherrimus.Nam
acris huius acris dicimus , vt Horatius, quodEnnius ait, Equitü celeriſimus, bar
Soluitur acris hiems. ES Virg . Acri quon- bariſius eſt.
dam regnataLycurgo. Ex hacenim forma Papauer neutrigeneris eſt ,ſedmaſcu
deſcendit neutrum , quod eſt acre, vthic lino genere Plaut'dixit, Quaſituobiicias
& hæcagilis &hoc agile,hic & hæc faci- formicispapauere.& Cato Originum ſe
lis , & hoc facile. cundo , Papauer Gallicanus. & Varro in
Simili ratione quæritur vtrum hicpa- Admirandis, Infriaſſe papauerem .
luſter ager,an paluſtris,& alaceran alacris Alexander & Teucer dici debet,fed &
dici debeat.ná & Virgilius Æneid.v.Ala- Alexandrus & Teucrus dici poffunt, vt
"cris palmasvtraquetetendit. Dixit tamen Virgil. Teucrus & Euandrus,fecundum
& hicacer idem Virg.Acerequisfrequé- illáic. rationé, quanominaGræcaqin os
ter, quamuis declinationemformæiftius exeunt Latine in us exire Aurelio placet.
tepudiauerit. Nam neq; huius acri dixe- cótra quá tamé regulá à Gręcis ázejs,idé à
ritneq; huic acro,vel huncacrum , ſed ſe- nobis ager dicitur. Ideoq; vtin his & cę.
cundum rationem ſupradictá huius acris teris ante omnia cöfuetudo lequída elt.
& huic'acri & hunc acrem . Puer & in feminino ſexu antiqui dice
: Iceriteris debet facere , non itineris, bát,vtGręció acīs man navs. yt in Odyſea
nec aduerfus rationem genitiuus nomi- vetere, quod eſt antiquillimuni carmen,
natiuo inaior duabus fylabisinueniatur, Mea puer, meapuer, quidverbi ex tuo ore
præfertim cumiciner quoq; dixerint ue- audio ? & in Nelei carmine, eoq; priſco:
terés,cuius genitiuus itineris erit. Plura. Saucia puerfilia fumam .vbi tamen Varro
li tamen numero itinera ſemper dicimus. puera putar dictum , ſed Aelius Stilo mna
non eniin ſicut huius iteris Pacuuius di- giſter eius, & Afinius contra .
xit , & hæciterad cere potuit. Quarc agcr agri,agger autem aggeris?
Pater patris cum faciat, & mater ma- quod omnia nomina quęer nominatiuo
tris, cur dillimiliter aper apri & caper ca- proferuntur, liquide feminina aut neu
pri ,folct quæri Sed Græca declinatio ad- tralia ſunt,genitiuum faciunt per is,vel
uertenda eſt , vbi deprehendetur. tunc uti hæcmulier ris,& hoc papauer ris. Sin
· enim nos s literá genitiuo adiicere debe- auté maſculina,dupliciter declinátur:fa
mus , cuin illi olyua eidem genitiuo adii- ciunt.n.genitiuum modo peri,vt niger
ciunt, & cum illis ſimiliter detrahere , vt gri,modo peris,vt pauper ris, & tunc per
Tš tarpis, patris , tūs uenroos, matris. Por- i,cum ex Græcis deducuntur. Omnia.n.
- to ximp& capri , cô ägeouagri. Item ca. quæ apud Gręcos aut per geys,autper toos,
prina & aprugna cur dillimiliter deriue- aut perSpos,aut per xpos efferuntur, hæc
- Eur quæri ſolet. quibus reſpondebimus omniaaniſſa Græca extremitate , & per
vtrumqueper iproferri debere, ſed in a- Erelata ,vtfecundi ordinis declinátur,vt
- tio vſu ū literá celebralle,quáuisLucilius, ágess, ager agri , aidina tpos,Antipater tri,
· Viſcus aprinum , non aprugnum dixerit. - pávardpos Menander dri, niúxpos Teucer
Eber & Ebriacus ne dixeris.Hebrian. cri... Inueniuntur autem duo nomina ,
eſt uas vinarium , vnde ebrius & ebriadi- -quęcum habeant duas conſonantesante
citur,ebriofuſq; & ebrioſa; licutà nego- us,tamen eundem nominatiuum Gręcũ
cio'negociofus & negocioſa:cui cótrariú fecuant. Sunt autem hæc xódpos & görgess,
Laci,
 INST . GRAM ." LIB. 1.
Latine Codrus& Gongrus dicuntur, nó Omnia nominaquęOr fyllabatermi
Coder & Gonger. Virg. tamé promiſcue hantur; genitiuum faciuntperris.& li
excalit in tertio. dixic enim Teutrus. quidem Latina maſculina leu feminina
Rheteas primumeftaduectus ad oras.Item fuerint,genitiuo circumducuntur,& pet
& illa genitiuum faciunt per i,quæex có- o literam productam proferütur. vt præ
poſitione veniunt, vt lucifer,ſignifer,ar- tor prætoris,venator venatoris,ſudor ſu
miger. Item illa quæ feminina per a fa- doris,color ris, rutor tutoris, gladiator
ciūt, veluti niger nigra,alter altera, adul- gladiatoris ,honor oris, (plédor doris,& c.
teradultera. quæ veroa Græcis trahun- exceptis quæ nonproducuntur, fed cor
tur,vt Menander,nequeex compofitio- ripiuntur, vt memor memoris, arbor ar
ne veniunt, vt lucifer,nequefemininum boris, indecor indecoris. Sed ſi natura
in afaciunt, vt proſpera, hæc omnia erút Græca fuerint, vtique corripiuntur, ve
tertii ordinis,veluti agger aggeris,ſeque- Hector Hectoris, Neſtor ris, Thcomnc
fter ſtris. fic ergo & ager agri , quoniam a ſtor ris, Polymneſtor ris,& fiqua ſunt ſi
Græcis venit.Item agger aggeris, quoniã milia,quæ etiam apud Græcos corripiu
Latinum eſt,nec femininum patitur.Ex- tur, vt exEpos xey'vésopos. Præterea & neu
cipiuntur autem hæc, quæ cũ femininú tralia,ſiqua funt; & hæccorripiútur, vel
no faciunt pa , nihilominus genitiuo ex uti æquor æquoris , marmormarmoris,
cunt per i. vt culter cultri,oleafter ſtri,li« roborroboris,ador adoris.
ber bri,puer eri.catlaſter ftri,focerri,ge- ! Succeſſor, cum maſculino genere pro
nerri, Liberberi, cancer cri, auſter ftri, feratur ,CorneliusSeuerusctiá feminine
aperpri,caper pri gibber,vtVerriusait,i- dixit,Igneisanamcielor ducebat fidera
o
Phey
plum vitiudicitur, vrtuber: gibberoſus be,Fratern ſucceſſo equis.Torp & ani
habés gibberem ,vt tuberoſus.& ſaneLu- mi& corporis diciturdebilitatio ,fcilicet
cil.ita loquitur,Gibberemagno. Sed Plini a torpedine, cuius contactu corpus he .
gibbus vitium ipfum , vtvlcus maluiſſe betatur.vnde Sallüftius Hiſtor.lib.i.ido
conſuetudiné tradit.quod mihidifplicet . vitium etiain torpedinem dixit,Eautor an
Aer & æther,huncaera & ætherama
tiquidixerunt atfauitornec auctoritate
ſculino genere dicimus:Gręca enim fund, nec rationedicitur.
aip, citro,fed & hunc aerum veteres Lati
na declinatione dixerunt. In yr maſculinum inuenies & neutrus
Quoties ſaneex nominibus er termi- vthicturtur, ris, ri,hic fur furis, & hoc
femur & iecur. Dicitur autem fur & cón
natis maſculinis neutrum in enominati
uo terminatur, tunc genitiuus tam ma. munceſc,& quidam ferunt in quælio;
fculini quam feiminini peris terminatur: né, quare fur furis, & iecariecinoris hæg
vt hic fyłaefter fylueftris, hic fylueftris no aun ratione. at quo feruare rationein
huius ftris, hoc fylueftre fylueftris,hic volunt iecoris declinauerunt , vt Perſius
Flaccus inSat.1,Rupto iecoreexieritcapri
In aternomina
campef campeſtris ,campeſtre
terminata, .
maſculina ficus. Hoc femur huiusfemoris,ſed fre
tantum & neutralia inueniuntur,dequi- quenter lauius feminis huic femini dictü
bus pleniffimne definitum eſt ſub.citalo elt & pluraliter femina quam femora. ན

tertii ordinis.Quate.ergolucair;lucaris; Ideoque & Tibullus hoc iplum erudite

torcular torculati.? quia omnia ar clatá cuſtodit ,cum dicit» mplicuitg; femurfé
genitiuo corripiuntaliterá, veluti Cæfat mini. & Virg. Eripit a femine,
Vxmaſculina & feminina inuenies, vt
Cæfaris, parparis, ſic & lucar lucari s.Er
go.quiputauerunt dici oporterehoctor- hic Pollux ,hæc nux,& c. Quæritur qua
culare &c hocpuluinarerecte putauerúti rcpug nucis facit, & coniuxconiugis.
idcirco quod genitiuo producúta literán cuín omnia nomina in vx terminata,
С
67 SO SI P. CH ARISI 68
genitiuum per cis faciunt, vt hic Pollux Vertex a vertendo dicitur, vortex a
cis, crux cis. Excipitur hoc folum , quod vorando . & vult Plinius verticem ,imma
genitiuum pergisfacitveluti coniuxcó- nem vim impetushabere,vt Ingensa ver
iugis & idcirco quia ex verbo deducitur, tice potus:vorticévero circumačtioné vn
id eſt,a iungendo. dæ effe,vt Et rapidus vorat& quore vortex.
En terminata nomina non maſculina Neutrum nullum invenies, niſi ex co
cantum inuenies ſed & neutralia, & om- munione, hic & hæc& hocfimplex.ho
nia tertii ordinis, veluti in eodem tertio rum nominum ablatiuusdiuerſus:namq;
ordine definitum eſt. maſculina hic rien & per e effertur, vt a vertice:& peri, vt a
rienis lien lienis Aamen flaminis, pečten fimplici. præcipue autem communium
pectinis, fidiccn fidicinis tibicen tibicinis pere. excipiuntur fenex, ſupellex, quod
extuba longatubicentubicinis,cornicen creſcit duabusſyllabis, facit lupelle & ilis,
cornicinis,liticen liticinis, ex lituo gene- fenex autem ſenis. Item excipiuntur hæc
re tubæ : quorum accuſatiuus ſingularis. quæ genitiuum per gis non per cis faciút,
facit huncpectiné,lienem.ricnem ,& no- vtremex remigis, grex gregis, rexregis.
minatiuuspluralis hi pectines lienes ric- Is terminatanomina maſculina& fe
nes.Faciunt quædam & cómunia ,vt cor- minina inueniuntur, quæ omnia romi
nicen ,liticen ,nam tibicen maſculinú eſt, natiuo genitiuum fimilem habent,vthic
facit enim feminino genere tibiciná.Cę- ſuauis huiusſuauis, facilis lis,agilis lis, &
ceraneutralia ſunt, vthoc certamē.gluté cætera fimilia. Excipiúturautem.quædá,
Virgilius, dixit, Collectumque hæc ipſa ad. quæ in genitiuo creſcunt,licet per is effe
munera glutē. qua declinationevſus eſt & rantur, vt cuſpis dis, cinis,neris,lapis dis,
Varro de bibliothecis dicens, Glutine & puluis veris, & cæteraſimilia,de quibus
cinere. Eftenimgluté vtftamé,lubtemé, plenius dictum eſt inſuperioribus, fub
& facit abhoc glutine,ſtamine, ſubtemi- titulo. De nominatiuis . Ecquidem ma
ne.Sed & glucinúinScauro, Glutinā Deo ſculina, hicfunis huius funis: feminina
dalúm inneniffe.quá declinationéSalluft. hæc puppis huius puppis: cómunia vtri
fequit quūdicit,Qualīglutino adoleſcebãt: uſquegeneris hic & hæcfuauis.horú ab
Ex,nominaterminata maſculina & fc- latiuus dupliciter effertº & pere& peri,
puppe & puppi. fed communiú
minina inueniuntur, ſed diuerſosgeniti- vt ab hacper
voshabent. Quædam enim per cis effe- tantum i,vt ab hoc & ab hac ſuaui.
runtur,vt vertex verticis,ſimplex.cis,ſup- Item accuſatiuus duplex, vt hác puppem
plex cis,filex.cis,pellex.cis:alia per is,vt & puppim, turrem & turſim . Vtique
lenex.fonis,ſupellex tilis:alia p gis, vtlex ciuſmodi nominum etiam pluralisgeni
legis, grex gregis,rex gis, remexremigis, tiuus antevm fyllabam i habebit, barum
-quanquáquibuſdá viſum eſtrecte efferri. turrium puppium.Excipiuntur hæctria,
regis ,idcirco quia exverbo deducatur, quæ omnino.i literam nequein accuſaci
hoceſt a regédo, & remex ſimiliter a re- uo plurali admittunt,ncq; ablatiuo neq;
moagendo. Supellex magis autoritate genitiuo.ſunt auté hçcpanis,canis,iuue
dicitur quam ratione. Nánó deber dua-. nis. Excipiútur & hæc quæ genitiuo cre
bus ſyllabisplus creſcere a nominatiuo ſcút,cinis lapis,puluis,femis,fanguis,vo
genitiuus. quam rationem vtcuftodirét mis, cuſpis, cucumis,pollis, lis,faciunte
vereres,multadure protulerunt,vtanci- nim genitiuo cineris, lapidis , pulueris,
pes pro anceps,& præcipes pro præceps ſemillis,fanguis,vomeris, cuſpidis,cucu
& fupellectilispro fupellex. nec tamen meris,pollines,litis.Græcavero duplici
quiſquá hæcauluseft dicere; & ideo re- ter declinantur. aut enim creſcuntgeni
Čius cftcum pluribus ftare, & quod ſpe. tiuo,veluti Thetis Thecidis,Parisdisaut
cioſius eſt inloquendo proferre.. cundé feruantgenitiuum , qué nomina
) tiuum
 9 INSTIT . GRAM LIB. I. 70
tiuum ,vtZeuxis,huiusZeuxis,Alexishu- tur , & hodieq; in Italiaruſticos dicere aa
ius Alexis. Vis vero tantum ſingulariter nimaduertimus.
declinatur:veluti hæc vis huius vis, hanc Anguis cum fit maſculinigeneris,di
vim o vis ab hacvi. Ité plaraliter tantum xerunt tamé & feminini , vt Tibullus, 6
hæ vires, virium ,viribus, vires, o vires, a rare detinet anguis Iter.& Ouidius,Media
viribus. Marfis findanturcantibus angues. & Var
Quecunq; nominais literis terminata, ro Acacinus,Cuius ut afpexit torta caput
commania maſculini & feminini generis angue reuinctum .
funt,faciuntq; ex fe neutrain etermina- Sanguis malculino genere dicitur, &
ta, vt hic & hæc nobilis & hoc nubile, ab- facit hunc fanguinem .Ied Cato de habi
latiuum in i habebunt, genitiuo pluralii tu ,vt declinareturait, Sanguen, langui
ante vm, accuſatiuo i antes,vt ab hoc & nis. ſanguis, fang'iis, fangui. id imitatur
ab hac nubili , funili ,horú & harum nubi- Lucretius,Vifceribus vifcusgigniſanguen
lium , & fimilium ,hos- & has nubilis, & que creari. Vbi etiam genitiuus fingula
Emilis. 11. !! tis viſceris adnotandum eft hoc viſcus.
I Puluis mafculini generis eſt, quamuis Neprisgrammatici nolunt dici, quod
Propertius dixerit , Qui nunc iacerarida nomina in os exeuntiagenitiuoſingulari
puluis. is fipiantur , & non pollint tranſire in fe
Serapis Serapidis volunt grammatici minina,vt cuſtos dis, lacerdostis, nepos
genitiuo caſu dici, non Serapis,quodo. nepotis,& aduocantEnnium g dixcriti
mnia nomina græcanicæ figuræ is termi- ta , Ilia , dia nepos quas arumnis retuliſti?
nara, in genitiuo creſcerelyllabadebent, Sed conſuetudo neporem maſculino, &
vt Iris Iridis, Ifis llidis, Hymnis Hymni- neptem feminino genere vſurpauit.
dis, Paris Paridis. led& cum latine decli- Quis cum s litera dici volunt gramma
Daripoffint,non eft neceſſe conſuetudi- tici ,cum inquirendo, vt, Quiste natedea
nem rationereformare, præſertim cam pertantapericula caſus Infequitur? & , Quis
adfit autoritas. nam & Varro de vita fua, proculilleautem ramis infignis oliue! In re
non tantum huius Serapis declinauit,ſed ferendo autem qui ſines, vt,Ille videspu
& Ifis, quod paulo eſt durius & Virgilias ra iuuenis qui nititur hafta. & , Troie qui
trim dicit, & Parim , & 7 ygrim . primusab oris. Ecenim præpoſitiuúquis,
Breuis dies dicitur ,non pufillus. Bre. ſubiunctiuum qui: quod tamen auctores
uis enim in natura , puſillus in corpore non obſeruauerunt. vt Actius dicens,
1
Terum animalium.vtramº in fylua, aluus Quinam Tantalidarum internecionimo
in corpore . dusfit ?& Virgil. Qui cafus agat res.Sed &
. Glitis nomen eſt, hic glis non glir,ve plurali numero nominatiuo variauerüt,
quidam volunt.Nam VarroinAdmiran- qui profcrentesvel qucs. vnde & dati
dis ait, In fylua mea est glisnullus.& Cato uus duplex in vſu noui ſermonis eſt, quis
in Originibus. enim & quibus dicimus,in alio qui , in a
Panis maſculino generedicitur. nam lioques declinantes.Num nominatiuus
etſi neutrogenere Plautusdixic,Pane 8 pluralisi litera terminatuis accipit leniper
affa bubula,tamen vitiofe.Panis enim ge- $, & facit datiuum , ve coloni colonis. ita
nitiuo plurali ium .Cæfarde Analogia le- & qui quis.Si veros terminetur nomina
cundo, panium dixit , ſed Verriaspanum iuus, busfyllaba terininari debet dariu',
line i.Ego autem neutrú probo nec putovr dacesducibus,mores moribus, & ques
panem plarali numero dici poffe,quoniá quibus. Ques auremdixiffe veteresteſti
vnica res eft, & ad pondus redigitur, nec monio eſt Cato, quiaitOriginum ſecun
quiſquam veterum niſi ſingulariter dixit. do , Quefcunque Romaregnauiſent . &
Diminutione aatem panis paftillus dici- Pacuuius, Quesfunt ii ignoti, neſcio ques
C 2
-
71 SOSIP. CHARI.S 11 : 71
ignobiles. Quam vocem tametſi nouitas Idcirco quia græcew't vårésdeclinatur...
abdicauit,declinatio eiuídem tamenma- Axterminata nominainuenies, fornai
net.Nam , quibus, crebro dicimus. feminino genere dici debet,quod per di
Ix terminata maſculina & feminina & minutione fornacula non fornaculus fa
communia inuenies,quorúgenitiuus cis cit ,& quia omnia nomina inanimalia x
exit, velutihic calix calicis, hæcpix picis, litera terminata genitiuú ſi productum
hic & hæc & hoc felix felicis. excipitur habeãtgeneris ſunt feminini,vt lodix cis,
autem hoc ſolum ,nix,quod contra ratio- radix cis.Virg.quoq;coſentit quum dicit,
nem niuis facit, licetveteres pinguisde- Vulnificusg, chalybsvaſta fornaceliquefcit,
clinauerunt, e quib. eſt Lucilius.Pixfin- Thorax autem quuin ſitgræcum , his.ad
gulariter dicitur,vt ait Varro de fimilitu . miſceri nó debet. Cæterum femininao
dine verború ſecundo ,quamuis Virg.di- mnia monofyllaba ſunt,excepto grege&
xerit, Ideasg, pices,pingues
& vnguineceras. rege,quorum alterum ex diuerfo genere
Huiuſmodi nominum genitiuus fin. conftat.quanquam Lucilius in 2.Duces,
gulàris i literamcorripit &producit, id rethasgreges,feminino genere dixit. sa
eſt, in communibus producit,in cæteris ; Galx igiturfiue quacalcamus,fiuequa
yero corripit. ædificamus, feminini generis eft. vt&
Os terminata maſculina & feminina Virgilius ait, Ferrata calce fatigat.Sed &
& cómuniainuenies, veluti hic flos, hæc Lucilius 43. maſculino genere dixit .
arbos,hic & hæc & hợc cuſtos, & cætera Deficientia. 7 !!

Limilia,quorú genitiuidiucrfeefferútur. Mine deficient ;qsua quoq; titule

vnde quæri lolet quare nepos nepotis,ſa
cerdosdis, cuſtos dis facit.Omnia os ſyl- prædictaſunt. alia n . fingularitaté catéts
labaterminata genitiuú faciunt per tis,vt vr exta,arma,caftra mænia,ilia,fialęšſcos
nepos.tis,lacerdoscis,dosdotis,coscotis, pæ ,cancelli,furfures, nuptiæ ,fræni;quár
&cætera fimilia.Excipiuntur auté hæc, uis Virg. dixerit,Nifrenum accipere cAlia
genitiuúfaciunt per ris. vt ros roris,os o- pluralitate, vt garú, oleum ,viná ,ferruin,
ris, lepos leporis,flos floris,arbosarboris. panis,frumentum & cætera quæ ad pont
item per ſis,vt os, oflisfacit. Ité perdis, dus,nuineſum ,menfuramq;rediguntur.
ve cuſtos dis, quod cuin rationeprofer- Namą auctores dixerint frumenta , of
'tur,quoniã ex verbo deducitur quod eſt dea,mella,non nos moueat.abufi.n. ſunt
cuſtodio , & idco cuſtodis facit.Quæritur licentia vetuftatis, & tamé alios cafus eor
& de græcis quorú genitiui diucrſi ſunt. rum nõprotulerunr.lane Virg.dicit, Vere
Itaq; li fuerit nominatiuus Androgcos. fabisſario, ſed necipfum admittitur.quia
genitiuus erit Androgeo. vt apud Virg. nec ferrum ,necauruin,nec oleu ,quáuis
In foribus letum Andrageo. ſed apud eun- diuerſi generis ,pluraliter quiſqua auſus
dem inuenimus,Androgeigaleam , ſed nó eſt pronunciare. Alia ſunt quæ quamuis
ex eodem nomiuatiuo N . am fi fuerit hic plurali numero per omnes cafusdecliné
Androgeus, Androgcifacitgenitiuo ,vt tur , nominatiuum tamé ſingularé voca
idem Virgil. in 2. Peneleidextra dina ar tiuumq; non habét:vtdapes, preces,pro
mipotentisad aram Procubuit.Eft &neu- ceres,pecudes, fruges, fauces,vices,cæte
trum in os, hoc os, hæc ora . ri,pleriq;...verbera.Alia auté fingulariter
Ox terminata maſculina & feminina quideper omnes caſus declinantur, ſed
& communia inuenies,vt hic ferox, cis, pluraliter nominatiuo tantū; & acuſaci
hæc yox, cis,hic & hæc & hocyelox.cis. , uo , & vocatiuo, vt maria, rura, ära , iura ,
Quorum genitiuus ,vtprædictú cft , per quãuis Cato Originū feptimo gçnitio
cis effertur,ablatiuus peri . In communi- calu dixerit,iurum legumg,culio es .& Lu
busſeu neutralibus excipitur hocfolum , cretius fecundo ,Puljabainte arivissara.
nox. quod genitiuum pertis fácit noctis .
 73 INSTIT, GR A M. LIB. I. 74

Alianominatiuum & ablatiuum habent, Luciliusquinto adipatam dicit feminino

vt tabes,pluris,firemps,facit ab hac tabe, gencre,ſed illiſubiungitpultem .
plure,firempſe. Cinna autein in Smyrna Forfices & forcipes quidádiſtinguunt,
buius tabis dixit nullo auctore. Sirempſe vt forfices fintſarcinatorum a ſarciendo,
legit in libris Catonis. Alia vnius tantú & forcipes fabrorum a ferendo, quod
calus ſunt, vtSecus, Handſecusac iuſſi fa- ferrum calidum capiant, forcipes tonſo
ciant , adfatim ,adincitas,inficias,fuppe- rum qux pilum ſecent;ſed inepta hæceſ
tias, pedum ,fponte, dicis cauſa,nequam , fe Lucilius docet, qui etiain medicorum
nihili,frugi. forcipes dixit libro 19. Scalprorum forci
Deriuationis vero tanta eſtinæquali- pumg,milliaviginti: Item paulopoſt. Et
tas ,vtcóprehendi non poffit. nam ab A. vocis forcipibusdentes euelleret.Sed Virg.
grippa, mulierem Agrippinam dicimus, in 8.Verſaneg tenaciforcipe ferrum .
Thermas vero Agrippinianas. Item cum Adequas an ad aquas vocari, dici debe
fit Nero vt leo, pelles leoninas, Thermas at, quælitú eſt.qui ad aquas dicunt,enar
Neronianas appellamus. Titus vt lupus. rant o exluco Camænarú aqua religio
Thermas Titinas vt pelles lupinas no di- fa afferri ſoleat, purificãdi caula. Sed me
cimus , fed Titianas , dequa quæftionc à lius ad equas , quod olim greges cquorú
Velio Longo libellus ſcriptus eſt. in circum inducebantur, vbiq; perpopu
Ité diminutionis inæqualitas dura eſt. lum curſu æquabantur.
vt iuuenis iuuéculus,canis catulus,puluis Vineas vuarum , & machinarum diſtin
puluiſculus,vinum vinulum , talustaxil- guendas quidam exiſtimabant, vt aliud
lus, panis paſtillus, homo homunculus per i breue,aliud per e longum profera
homuncio,piſcis piſciculus & piſculus. tur.Sed cum auctores id non oblcruaue
Item in coniungendo,propria eſt qui- rint , ſuperuacaneum eſt nos obſeruare,
buſdam poteftas,quęratione excluditur, præfertim cum in aliis non ana bigamus.
ve cũ dicimus quinquaginta milia num- Nam tainſcorpium animalappellamus,
mum ,nec ftatim centies nummum dice- quam militaretormentuin.Item muſcu
re poflumus , ſed centies ſeſtertium , nec lum & arietem .
tamé quinquaginta ſeſtertium , ſed quin- Barbă ſingulariterin vno homine re
quaginta feftertiadicimus. Cte,pluraliterin plurib.dicas,nam & Vir
Prætextum quidá dici volunt,quia in- gilius de pluribus ait, Stiriag;impexis in
telligitur veſtimentum , fed conſuetudo duruit horridabarbis. Errant enim qui in
vicit, 9 prætextam dicit, referens ſcilicet hominibus barbam, in hircis barbas dici
ad cogam . Nam quæcunq; deriuantur& putauerunt. nam hic de hominibus Vir
mediæ ſunt poteſtatis,quouisgenere di- gilius loquitur,quamuis & hircorum di
ci poffunt,lumunt.n. genus ab his,quib. xeric barbas,ſed, vt dixi , multorum .
cóiuncta ſunt,vtputa Lucanicum intelli- Imberbi autem dicuntur non imber
gitur pulinentú & inteſtinum . & hic Lu- bes. fic enim & Varro de actionibus ſce
canicus ſubauditur botulus, vel apparat: nicis s . Imberbi inuenes.fed & Cicero im
& hçc Lucanica feminino genere intelli- berbum protulit non imberbé.Ex Kalen
gitur hira , hoc eft,inteſtinum , aur aliud dis Ianuariis de lege agraria imberba iu
1 vnuſquiſq; intelligere voluerit. Sum- uenture. Titus hiſtoriarum 18. Imberbe
ptum eſt enim nomen ab inuentoribus vulgariter.
Lucanis. Similiter & opus piſtoriū ,quod Hæ ficus, & hæ fici, & has ficos facit.
adipecóficitur, omni generedici poteſt, genitiuus enimſingularis huius fici,non
& hic adipatus,quo intelligitur panis aut huius ficus eſt , & Lucilius,Fici,inquit,ca
aliud aliquid,& hæcadipara,hoc eſtpars, meduntur & vue. Et , aſſiduasficas. Sed
& hoc adipatum , opus ſcilicet. Nam & Varro de ficub.fupedit dicédo,dedit mul
с 3
 71 SOSIP. CHARISII 70
tis licentiam vt & has ficus dicerét,quod quoquc & accipiter. Virgilius cnim acci
vſurpare maluimus propter cacephaton, piter dicit. Lucilius aurem ,exta accepto
de qua re Martialis elegantillime loqui- ris &unguis.
tur ,ait enim , Câ dixificus, rides quafibar- Erumnam Ennius ait per c ſolum ſcri
bara verb., Et dici ficos Cacilianeiubes.Din bi poſſe, quod mentemeruat, vel pero
cemus ficus, quas ſcimusinarbore naſci, Dio quodınæroremnutriat.
cemus ficos Ceciliane tuos.ficus antematu- Oftia exitus Aluininum in mare,neu
ricarein , higroſli dicuntur, feminino ge- tro genere femper pluraliter dicuntur.
nere & Horatius, Vernecem & ficoslau- fed livrbem fignificare vclis, fingularem
dabat. Dum ficus prima,calorgz.Ec , Tum potius numerum obferuabis, vti Sallu
nux ornabat menfas cum duplice ficu . Itius, quamuis etiam frequenter plurali
Inimicitiæ & inſidię pluraliter dici de- numero, vrbem ſignificet.
bent , ſed Salluſtius de infidia prima in- Fræna dicimus neutraliter frequen
quit,& Acciusinimicitiam dicit. ter,Virg.frænosquoque,ve in Georg. 3.
Alicam fine adſpiratione dictam Ver- Et in ftabulo frenosaudire fonantes, ſed & 1
rius tradit,& fic multi dixerunt.niſi quod in 12. ſingulariter dixit. Nifranum acci
Lucilius decimoquinto .Nemoestbalica- pere& di&to parere fatentur. quod tamca
riuspofterior te,cum adſpiratione dixit. conſuetudorepudiauit.
Polenta dici debet per o, cuius rei Ver- Balneum veteres dixerunt fiue bali
rius Flaccus rationem hanc reddit , quod neum ,nihilenim differtpublicum a pri
vſui omnium poliatur. uatis in publicis autem feminini generis,
Nenoinhomine propriú eſt, quia fi- & quidē numero femper plurali frequé
gnificat ne homo. antiqui & pro nullo ter balneas & balineas, nec immerito.ná
poſuerunt, ideoq; nemodicentes ,quali parſimonix caula vno igni duplex bali
minus ſignificarét & homo addebant , vt neum calefaciebant, paricte interiecto ,
Terécius, Num quis bicmeſequitur?nemo vt pudor viris mulieribusq; conftaret.
bomoest. & Lucilius 29. nemo est.ideo di- Oliuam grammatici fignificare arbo
xit Quis tu homo esinemofum homo.Acnó rem volunt, olcam fructum , ſed veteres
folum de hominc dicitur, ſed de Diis. vt hoc non obſeruarunt. contrario cnim
Virgilius 9.Turnequodopranti Diuum Virg.fructum oliuam , Xecpinguesvnam
promitterenemo Auderet. in faciem nafcuntur oliua. Idem , Sedtrun .
Hos pugillares & maſculino genere, & cis olee,propagine vites Reſpondent . & in
ſemper pluraliter dicas, ficut Aliniusin terum, Prolem tardecreſcentis oliue.
Valeriūlib . 1. Quia pugillus eft qui plures Olympia feminino genere locus ipſe
tabellus continet in ſeriem firas.Attamé hçc dicitur, certaminavero neutraliter,nam
pugillaria ſępius neutraliter,idemn Catul Varro ait,Olympia in ludosinuitem.Itein
lusin Hendecaſyllabis dicit. Ei negut mihi de poematis, Olympiam non acceſſit. Scd
noſtra redditurum Pugillaria ſi patipore- idein de gente populi Romani 3. Ludos
Atis.ltem Laberius in Piſcatore ſingulari- Olympia fecerat ,
terhoc pugillar dicit. Rediuiua dicemus, qux poft interitum
Manibias per duo i dicendum , quia redeunt, recidiua quæ ex ſuocalu reſti
ſunt a manibus, vc putat Verrius ,dictæ. quuntur, vnde Virg. Recidiuamanupoji
fed & manubix per u dici poflunt, ama- iffem Pergamavietu .
nus virtute contractæ . Neceilitas imperii eſt , necellitudo
Vultur dixit Virgilius in 6.ſed & V’ul- fanguinis coniunctio. Salluſtius tamen
turius Lucilius in 1. Vt pauus & pauo. neceffitudinem lợpe pro neceflitate ponit.
Ennius. Memini me fieripauum.vt Pcr- nccvnquam neceflitatcm pro ncceditu
Gus ait.Panusquumdeftititelje Maonides cine,aut ipfc aut quifquam veterum .
quinsus panone ex Pyib.rgorco. Acceptor Vici
 77 INST. GR A M. L IB. I. 78
Viei dicuntur humiles domus, nam perferpfit equinis. & Æmilius Macer.
qua incedimus non vici , led viæ funt vi- Quales Jeges intubusherbas.
corú.ynde vicinia dicitur loci demoſtra- Large & largiter , Iulius Modeſtus v
tio ,vicinitas vero vicinorum conductio. trunq; recte dici ait. ſed large elle quali
Obſeruans participium eſt ,quum ha- tatis, largiter quantitatis, vnde naſcitur
bet accuſatiuum cafum . ve fugitans, ob- largitas aut largitio, nam largitudo nul
ſeruans illum ,fugitás illum ,nec vnquam quam inueniturniſi apud Nepotem .
comparatur. nam fi genitiuus ſequatur, Clunes feminino genere dixit Meliſ
eritnomen ,vt obferuans magiſtri, fugi- ſus, & habet auctorem Laberium , qui in
tans litiū ,iactans ſui, & tum recipit com- Ariete ficait, Vix fuftinea clunes Sceuola .
parationem ,vt lactantior Ancus. & Horatium , & laſas clunes. Scd Verrius
Longitudo menſurx eſt,longinquitas Flaccus maſculino genere dici probat,
regionis aut temporis. quoniam in is fyllaba terminata anima
Lora correpta prima fyllaba & femini- carentia nominatiuo ſingulari maſculina
no genere dicenda eſt, producta autem ſunt,vtpanis, cinis crinis,& fimilia.
neutraliter e corio vincula ,vt & Lucilius Quid quodęque feminino genere di
in 9. Ipfa fi fecorio omnialora. xit cinerem Caluus in carminibus ? Cum
Arabs & Arabus varie dicimus, & va- iam fulua cinis fuero.Item ,Forfitan hocet
tie declinamus. ná ab eo quod eſt Arabs iam gaudeat ipſa cinis. hinc muliebre mi
huius Arabis & huicArabi facit , & plura- nifterium incinariu dicitur,nam Cato in
liter hi Arabes Arabum Arabibus. Ara- Originibus, Mulieres,inquit,noftreca
bus huius Arabi facit & huic Arabo. Plu- pillum cinere inungitabant, vtrutilusesſet
! raliter hi Arabi Araborum Arabis. Vnde crinis.
Virgilius. Hircanijue Arabiſueparantin- Inſomnia plurali numero ſignificari
dicere bellum . volunt grammaticiſomnia,addita ſcilicet
Amphoram ſi declines amphorarum præpolitione,vt gręci dicunt érúmia nam
facit,atex hac coniunctim 10.millia am- & Virgil . Sed falja ad cælum mittunt info.
phorum dicimus. Item , modium fex- mnia manes. Singulari vero numero vi
tertium nummum . giliam ſignificare ,vt Pacuuius in Antio
Clicns communis generis eſt.inueni- pa dixit. Perditaıllnuie atque infomnia ,id
mus tamen & clientain apud Afranium eſt,vigilia.Sed & idem Virg.infomnia et
in Pompa. Interim iua cheia & apud Ho- iam pluraliter pro vigiliis pofuit . Qua me
facium , Nec Laconicas mihi Trahunt ho- fufpenſam inſomnia terrent ? quamuis &
neft& Purpuras cliente. hic ſomnia intelligi poflint , quibus ter
Siiniliser & hoſpes cum fit cominu- reri potuerit.
nis generis hofpita quoque dicitur , vt Cilones dicuntur, quorum capita ob
Virgil. Bellum ocerrahopeta portas. Eran- longa & cóprellatunt,chilores autem cú
tiſtes habet antiſtita.vtVarro diuinarum adfpiratione ex græco a labris improbio
quarto. & Cicero in Verrem quarto. Et ribus.qux illixeiin.vnde chilones impro
Pollio , Veneris ant ſtitacupras.& Corne- bius labrati.
lius Seuerus, Stabat apud facrasantiſtita Lactis nominatiuum , alii volunt lac,
numinis aras. alii lact,alii latte,e poſtrema. omnino.n.
Intyba neutrogenere Virg.dixit. Eta- nullum nomen muta litera finitur alia
maris intyba fibris,& ficmultieruditorú, niſic.Itaque eruditiores adiunxerunti. &
ſed & maſculino genere frequenterave. propterca genitiuum lactis facit. nam
terib. diétum eft.Nam Lucilius in quin- tria præterca inueniuntur, quæ litera ea
to,deridens ruſticam cænam enumera- dem finiútur,caput,gir,neper.Sed his oc
cis multis herbis , Intybus praterea pedibus currit,q nullú oinning nomé
C4
duab. mu

.
79 SOSIP. CHARISII 80

cis literis finiatur,ergo lacte fine vitio di- Propertius, Aurea cuipoßquam nudauit
cimus.ná & Cato fic dixit. Et in Italia a- caffida fronte.& Virgil.Aurea vati Caſſida.
tras capras lacte album habere. Sed & Val- Harena dicitur quod hæreat , & arena
gius, & Verrius, & Trogus de animali- quod areat,gratiustamen cum aſpiratio
bus , heres lacte dicuntur.at cófuetudo ta- nefonat, & cum pluralénó habeat.Verg .
men alfud ſequitur. autein , Quam neulte Zephyro turbantur
Latera'lardi, vitioſe quis dicit.Satius karena.
cnim lardum dicere, nihil enim aliud in- Leæna dicitur non lea.ſed Ouidius ait ,
telligi poteft,nam lateranec ſunt nec ca- Neclea cũ calulislačtentibusvberaprabet.
pitalaridi . Capo dicitur núc,ſed Varro de fermo
Nihil fi dicas quantitaté notas, ſi vero ne latino. Iterum , ait,ex gallo gallinaceo
nihili adiúctai ,hominis mores,cuius no- caſtrato fircapus.
minis origo hęc eft. Hilu Varro rerú hu- Gulam , vt Iulius Modeſtus ait , per v
manarū,inteſtinūdicittenuiflıınū,quod ſcribemus nó per y,quæ græcis vocabulis
alii hillú appellauerunt, vt intelligeretur neceſſaria eſt, & fæpe in v tranſit. vt Suc
inteſtinúpropter ſimilitudinem generis. cius aitin Mido , Inter ſe degularâtomnia.
vnde antiquicreberrimne dépta litera hi- A frani’ in Brūduſinis,Degula feoportuit.
lum quoq; dixerunt, vnde intelligimus Leontion , Thyruſion & Faunion ex
nihil ſine aſpiratione vitiofe dici. neutris græcis feminina neutra fecerunt.
Hæres, parens, homo, & fiin comuni & Plautus quod dixit hæc Phroneſiú , &
ſexu intelligantur,tamé maſculino gene- ` Cæciliushæc Leontium . Varroni autem
re ſeinper dicuntur.nemo enim aut lecú- placet talia nomina datiuo tantú calu &
dam hæredem dicit, aut boná parcntem , ablatiuo declinari ,de cæteris vero licef
aut malam hominem, fed maſculine, ta- ferri vtnominatiua
metſide feinina ſermo habeatur. Nam Lingulacú non a linguendo dicta eſt,
Marcusait, Hæresipfiusſecundus.& Pacu- in argento: in calceis vero lingula a.li
niusinMedo,cú oſtenderet a Medo ina- gando. ſed vſusligulam ſine n trequérat.
trem quæriait, TeSol inuoco, ut mihi po Porros maſculine dicimus in pluralica ,
teftatem duis inquirendi mei parentis.ſed to,cæterum ſingulariterhocporruin .
Graccus, Suos parentes amat, cum dicit in Gauſapa Ouidius neutraliter dixit.
fignificatione matris & in alia epiſtola , Gaulapaſijumpſit,ganſapafumpta pba. &
Tuues parensſum ,ait quúde ſeloqueretur. CaffiusScuerus adMecenatem ,Gauſapo
& apud Virgil.ficlegimus. Ecqua tamen purpureo ſalutatus. Sed Auguftus in teſta
puero eft amili caraparentis? mento, Gaulupes lodices purpureas & colo
reas meas. Varro autem de latina lingua
Labra & labia indiſtincte dicuntur, &
deminutio labella, non labias vt quidam ait,vocabula exgręco ſumpta,ſiluum ge
volunt, nain & Virgilius ait. Calimo tri- nus nó retincant, ex maículino in femi
wiſſe labellum . Verriusautem Flaccus ſic ninū latine tranfire, & a litera terminari,
diſtinxit, modica eſle labra,labia autem velutió xoxrias hxccochlea , ó épuas, hæc
immodica, & indelabiones dici. Nam & herma,ózapons hęccharta ergo o zavolans
Terentius, Labiis demifſis, gemens, & hæc gauſapa. cui generi elegantiores ad
Plautus, Labiis dum duétantenm . diderunt per neceſitatem ,vt dicerent
Capparim feminino genere dixitVar- tunicam gauſapá ,quod quomodo dice
ro de formaphiloſophiæ ſecundo. Erit returmerito non conftitit, quia vſus eius
ergo hæc capparis nominatiuo, nam & apud veteres non fuit.Et M. Mellala de
grace feminine dicitur ή κάππαρ . Antonii ftatuis, srineniéreçusfpoliagas
Caſlidem dicimus nos ab co quod Sape.
sit hæc callis, fedmulti callidadicús, vt Capillunpriores fingulariter dicebant,
81 INSTIT. GRA M. LIB. I. 82
vt barbam.nam M. Varro epiſtolarú lib. ab Albano dici debet.In illa autě Pureente
tertio negabat pluraliter dici debere.ſed Alba non conſeruatur hoc , quod alteri
Virg. ait, Complosdemore capillos. & Ho- us nomine cognominetur, quod magis
ratius, Hunc és incompris Curium capillis. apparet quūdicimus Hiſpanus & ité Sar
Item , Puer quis ex aulacapillis Adcya- dus, Hiſpanienſes & Sardienſes. nam ca
thumftatueturunetis. dicimus Hifpanus, nomen nationis oftć
Bouile vetat diciVarro ad Ciceroné lib. dimus,cú autem Hiſpanienſes,cognomé
octauo, & ipfe ſemper bouile dicit.ſed & eorum qui prouinciam Hiſpanan co
Cato de abrogandis legibus,bouiledixit. lunt, etfinon Hiſpani.
Bonæ frugiſine s veteres dixerút. Sed Paropſides feminino genere dicútur,
nunc quidam bonæ frugis cum ſpronú- a pulmentario videlicet quod græci ófov
tiant, cumantiquiad frugalitatemnon appellant.
ad frugem hácelationéreferre fint ſoliti. Sal maſculini generis eſt, nec habet
Oſcinis nominatiuum . Cicero de Au- pluralem.nă& Salluſtius ita vſus eft,Nc
guriis Oſcendixit, & ita vtitur. queſalem ,nequealia irritamenta gulaque
Scriptulum quod nunc vulgo finetdi- rebát.ſed Fabianuscauſarum naturalium
cuntVarro in Plautorino dixit,Idé 3.An- fecundo, neutro dixit. Curfal aliud per
nali , Nummum argenteum conflatum pri- lucidins,aliud ingratins antnigrius ?quia
mum a Sernio Tullio dicunt,is quatuor Salexarido congelatum eſt.Idé etiam plu
Scriptulis maior fuitquam nunc eft . raliter dixit, Hareſcunt infufis ſalis, cuin
Þanniculæ motum panus eſt. Luci- pluraliter facetias tantú ſignificari gram
li' quarto,Subregminis pannuspusaurierov; matici cradiderút. Er Varro de pocinatis
quod græci šestorpórejov, amuletum latini 2.Nunc videsin conuiniis ita poni es ļal33
dicimus . nam &Varrodiuinarum 14. ita mel,quodgenus
dixit,fiueab amoliédoid eſtinfringendo
etiam Verrio placuit.
Nomenclator ſine v dicitur,vt Verrius
-vim mali, fiue ab æmulatione. ait,velur nominis calator.
Scida, charta fine adſpiratione a ſcin Saturitasin cibo tantum dicitur,in gę
dendo dicta eſt.ſed aliicamcum adſpira- teris vero fatietas,ſed Virg. Odiis hand
tione ſchidam ex gręco sito traiçou diētam exfaturataquieui,dixit.
putant. Palumbes Virgil. feminino genere
Palpetraspt,Varro ad Ciceronem 1 3. dixit. Aeriequo congeffere palumbes.Item ,
dixit. led Fabianus deanimalibuspriino, rauca tué cura paliimbes,led Lucilius is .
Palpebras per b. Alii dicunt palpetras ge- maſculine, macrosque palumbos. Varro
Das,palpebrasautem ipfos pilos. autem in Scauro palumbidicit ,quod con
Saganeutro genere dicitur, ſed Afra
nius in Deditione maſculine dixit, Quod ſuetudo quoquevfurpauit.
Aluearia pluraliter dicuntur,Virg.Seu
quadrati funtfagi.& Ennius,ſagas cærulas lenio fuerintaluearia vimine texta.quam
theruapurpureig mmasatpampinusvuis. uis Cicero in Occonomico fingulari
&Cuius moucremur, inquit
oritate,liquicquam Plinius,pueri-
eo carmine au ter dixerit, Apes in a'nearium conceſſerāt.
Naris ſingulariter hæc naris dicimus,
liusAlb r. untur ab Albano , Albeples
ani dic
dixiſſe vt Aemilius Macer, Sancianaris.
Mugil nominatiuo caſu dici debet, vt
d te , log
autem ab AlbeaFucen
ell , quo ana us rei caurali
cuiia in natu fam-
vigil & pugil,& facit mugilum .Sienim
Varro
bus nomait
ini b.cant um feruatur in volun : effet hicmugilis, etiam mugilium in piu
tariis vcroncgli git'. NainvtaRoma ko- raligenitiuo faceret.vt fimilis & fertitis
manus dicitur,aNolaNolanusabAtellis faciunt ſimilium & fertilium .
Paterfamilias & marerfamilias anti
Atellanus, abMella Mellanus ,licAlbanº
C 5
83 SOS I P. CHARISI'I 84
tiqui magis vſurpauerunt , propterea ergo neutralirer hoc margaricum dicere
quod nominatiuo ſingularis literam ad- vitiofum eſt, & tamen multi dixerunt,
jiciebant, vt facerentgenitiuum ,hçcfa- vt Valgius in epigrammate, Situ rugoſa,
milia;huiusfamilias.hæc Maia huius Ma- ' rotunda margarita, & Varro epiſtolarum
ias.quam declinationem Salluſtius in 4. S.Margaritum vnum; margarita plura .
ſecutus ait, Caftella cuſtodias theſaurorum Sedidem Varro fæpe, & aliiplures mar
in deditionem acciperentur.Sed emenda-' garita feminine dixerunt, in genitiuo ta
tins cuſtodiæ , Maiæ & familiæ dicimus, men plurali, non niſi feminino genere
quod ne celebraretur Siſenna effecit.ait margaritarum .
enim eum qui diceret patrifamiliæ , et- Similis ſum illius, & fimilis ſum illi , &
iam pluraliter dicere debere patresfami- genitiuo & datiuo caſu auctores diterút.
liaruin , & matresfamiliarum , quod quo- Genitiuo, Terentius, Haud fimilis virgo
niam erar durum ,& longe iucundiuspa- eft virginum noftrarum . Datiuo, Virg.
trumfamilias ſonabat, etiam patrisfami- Omnia Mercurio fimilis, ſicut græcidi
liasvediceretur , confuetudo comproba- cuntõugios exeiva. Veriſimiletamen & ſui
nit. & tamen ratio Siſennæ non elt vali- fimile genitiuo cafu, nec aliter dicitur.
da.necenim necelle eſt pluralem nume- nain vero ſimile latinum non eft.
rum rei adiunctæ adhibere, nam familia Simiam auctores dixerunt etiamin ma
eſt ve plebs, & poſſec pater familiæ dici, ſculino ,vt Afranius in Temerario. Quis
vetribunus plebis. præterea præfecti alę hic eft fimia, qui me hodie ludificatus est?
& alarum dicuntur, vrbis& vrbium, nec Laberius tamen in Creunſi ait. Pharma
tamen magiſtri ludorum & præfecti æ- copolis fimium deamare occipit. & Cicero
rariorum, led tantummodo fingulariter ad Marcellum ſimiolum diminutiue dixit.
magiſtri ludi, & præfecti ærarii. & ideo Suouetaurilia quidam putant dicen 1

etiam matresfamilie Varro dixit de Sce- daa victimis ſue,oue, & cauro ,fed Valgi
nicis originib.1. & 3.& Brutusdeofficiis. us de rebus per epiſtolam quæfitis,foli
& Graccus,Patresfamilie & nó familiarú. caurilia dicta ait elle ; Tauri autem no
Serra neutro genere dicuntur,vt Virg. men pro omnibus maribus ſumtum eſſe.
Serta procultantum capiti delapſa sacebåt. Quo loco per o , & quo loci per i , Var
fed Propertius feminine extulit , Cum ro polle dici Epiſtolicarum libro 4. ſcri
His prapendent demißa in pocula ſerta. Et bit ſedita,vt fide pluribus locis quæras,
Cornel.Seuerus, Hucades sonia crinem vcin Italia quid puta fit,an in Grecia,quo
circundata ſerta loco dicas, reſpondetur hoc loco; ſi auté
Sinapi per omnes caſus ſimiliter efter de vnius loci parte queras,tunc,quo loci
tur , genitiuo tantum s litera adiicitur, peri. Sicut quis eſt homo,in multitudine
huius finapis. dicitur; quum autem, Quid hoc eft ho 1

Pecunia per c & non per qfcribenda minis’quæritur,inquit,de alicuius quæ

eſt,quoniam a pecore dicta eſt. & quoni- ro hominis qualitate qui neceſſe lit hic 1

am qliteram nuſquam volunt poni alias, maſculine dicendus eft,vt Verrius ait, 1

niſi vedux vocales ſequantur, quarum quoniam neutra in i & in vs non exeunt.
prior ſit v. Spongia fine h dicenda eft. nam & 1

Falanx militum dicitur, falanga fuſtis Græce yanãs dicitur crisfor.

cui quid deligatur. Plure aut minore emptum,antiqui di
Margarita femininigeneris eſt , quia cebant. Cicero , Plure venit. & Lucilius,
quod græca nominaus terminata , in a Plureforasvendunt. Sed conſuecudo plu
tranfeunt, & fiunt feminina. vt • zap- ris & minoris dicit.
mns hæc charta, ó nappaeimus margarita , Strigem hanc,in ſignificatione auis di
aut communia, vt orci vallasowe athleta. cas:(triga autem caftrenſe eſt vocabulú,
inter
 IN ST. GR A M. LIB. I. 86
interuallum curmarum ſignificans , in madies. id cft,tempus. & Ille dies primus
quo equi ftrigancur. Vnde etiam& ſtri- legi,provno die. Tamen & feminino ge
goſi dicuntur corporemacilento. nere diei ſpatium ſignificatum ait, lamge
Stirps in ſignificatione ſobolis femi- dies infanda aderat.
nino genere dicitur, vt ait Virg. Heuſtir
pem inuifam ,ſed cum materiain ſignificat De pronomine.
maſculino ,modoftırpe reciſo. Item , Sed
Airpem Teucri nullo facrum Shomo,idem facit,
Suſtulerant. Dixerunttamen etiãſignifi- quia lib . i
catione lobolis maſculino genere,vt Pa- dem , pluraliter iiſdem dicendum confir
cuuius, Qui ſtirpem occidit meum ?Rurſus mat,led conſuetudo hoc non feruat.
in fignificatione inateriæ feminino.Ho- Se & ſeſe pronomina ita diſtinguit, vt
ratius, Stirpesz, raptas&pecus ES domos. ſc dicamus, cum aliquem quid in alium
Stips nó diciturin ſignificationetrun- feciſſeoftédimus:ve puta,ille dicit fe hoc
ci,ſed ſtipes,& facit ftipitis. Cæterum in illi feciſſe. cuin auté in ſeipſum , tunc di
äris ſignificatione correptc ftips dicitur, camus ſeſegeminari, veluti dixit fic hac
& facit huius ſtipis. fibi fecifle.
Pometa dicuntur vbi pomanaſcútur, Nullus nullius facit genitivo cafu,fed
ve oliueta.Pomaria aurem vbiſeruantur, Terétius ait, Tam iners,tā nulli cöfilii fum .
vt penuaria. Mi & mihi pronomina ſunt, ſed mi
Quies facit quietem ,requies accuſati- hi datiui caſus eſt, vt Dicmihi Damera.
.uo non facitrequierem , fed requiem .li- Mivocatiuus,veomi puer,vto mi ſenex.
cet Cicero dixerit requietem ad Hoſtiliú . nam venit a nominatiuo mcus , nccali
Sibyllam Epicadius decognominib.ait ud ſignificat in maſculino o mi,quá in fe
appellatum qui ex Sibyllinislibris primo minino omca Denique in omnibus fere
facrum fecit,deinde Syllá:qui quod fauo Comædiis ini ad malculinum dicitur,ad
& compto capillo fuerit, confimiles Syl- femininú nunquam : quod fi interiectio
lę funt appellari.Inde effeminati hodicq; effet, etiam diuerfo ſexui cómunis effet.
in ludo fylli dicútur,quos vulgus impru- Aliqui dixcrunt tamen mi pro mihi: Et
denter pfyllos appellar. Cæterum Pſyllimigeniusab loue fummo.
funt in Africa ferpentibus medentes, Intro eft, in locum , intusin loco dici
Gcur in Italia Marſi. mus: vt etiam apud Græcos ciow , tica, xey!
Dies communis generis eſt Qui auté avdow,ideoque Lucilius ait , Nam velutin
maſculino genere dicendum putauerút, tro aliud loge eſſe atq, intu' videmus. Sics
has cauſasreddideruut, quia dies feſtos apuu telonge alideſt ,neg,idem valet ad id
auctores dixerunt, non feſtas:vt quartă Intro nos vocant ad ſeſe tenet intus apud fe.
& qaintum Calendas, non quartam & Peregrevenit, fine præpofitione di
quintam :& quú hodie dicimus, nihil ali- cendum. viin enim aduerbii habet, cui
ud quain hocdie intelligatur. Qui vero præpoſitio non adiicitur, vcrure venit,
feminino, catholico vtuntur, quod abla- non a rure ,neca peregre .
tiuo caſu cnon niſi productatiniatur: & Quando particulam proquum poni,
quod diminutio eiusdiecula ſit, non dic- Formianus,& Fūdavius,& Varro aliique
culus. vt ait Terentius, Quid fi libi addo multi faciunt. nec fine exemplo. nam
diecalam . Varro aut diftinxit, vt maſculi. Plaut. in Menächmisita ait, Non habea,
no genere vnius dici curſum lignificarct,, ai tu quandohabebis,tum daso. Vitium ta
feminino autem temporis fpacium ;quod men elle certi,non dubium eſt. Quando
nemo feruauit . nam & fecundum hanc acuta prima fyllaba interrogationen ) té
diſtinctionem dixit Virgilius, Venitum poris fignificat, ſed poitcriore acuta quo..
87 SOSIP. CHARISII 88
niam vel quandoquidem ,vt Virg. Quan- Sunt quædam quæ primum & fecun
do totſtragisacernos Teucrorum tua dex- dum gradum recipiunt tantummodo,vt
tra dedit.Si vero producat ,vtputa, quan- iuuenis , iuuenior, iunior: ſenex , ſenior.
dog, illud faciet , futurum tempusoften- Quædain ſecundú & tertiú , vt vlterior,
dit addicurfere particula fi.Virgilius, In- vltimus ,interior,intimus. Quædam quæ
eint ſi quãdopraliaParthi.Item ,Siquan- primú & tertium , vt pius piifimus,fidus
do lerhum horrificum . fidiflimus : cuius ſecunda elocutio eft
Sed particula d cerminanda eſt litera, magis pius,magis fidus. Quædam autem
ſedum enim antiqui pro ſed ponebant, nulla declinatione in collationem ve
demptaque nouiſſimaparte, literam ta- niunt,quib.acciditmagis,item minus, &
men immutarenon voluerunt, veluti ſat minime:vt rudis, proprius, fobrius.dici
pro fatis,ita fed pro ſedum cum ſuis lice- mus.n.magis
ris ſeruauir.
rudis,magispropriº,magis
lobrius:item maximerudi pro.
s,maxime
Haud fimiliterd litera terminatur.oi- prius,maxime fobrius.ſic econtrariomi
Nenim Græca vox d litera terminari a- nus rudis,minus proprius,minus ſobrius:
pud antiquos cæpit, quibus mos crard minime rudis dicitur , & minime pro
literam omnibus pene vocibusvocali li- prius, & minime ſobrius.
teraterminatis adiúgere,vt Plaucus, Quo Illa autem quamuis diuerſa ſint, gra
tedhoc noctis dicam proficifci foras ? ſod & dus tamé inter lefecerunt.vt bonus me
per t ſcribi ſonus vocis admittit. lior optiinus, maluspeiorpeſſimus, mao
gnus maior maximus. obleruabimus ta
Degradibus comparationifiue
s men q iplum iam annotauimus , nomi
sonlationis. natiuú in cöparationibus verſari.nonet
iam participia in his cóparationibus ſe
Omparationum ſunt ordines duo, cundi ordinis. In aduerbiis primi gradus,
ſecundus & tertius.Diuiduntur au- quæ in e proferuntur funt quatuor hæc.
tem finguliin tres gradus : & eft primus excepta, quęcótraregulam proferuntur
gradus abſolutus, quem & primitiuum perr , ve nauiter,hunianiter,largiter,du
dixerunt:ſecunduscomparatiuus:tertius riter: quæ quamuisantiquitatiaflignent
ſuperlatiuus, & declinatur hoc modo. grammatici eriam ſecundum ſuam recta
Secundi ordinis maſculina, doctus, analogiaın proferri pofle allerunt, vt na
doctior,doctiſſim ?:pluraliter, docti, do- ue & graue humane,large,dure.
diores doétiffimi. feminina docta , do- Sed & ex iis quę ante vse aut i habent,
etior, doctiflima : pluraliterdoctx , do- comparationes ficri non poffunt. neque
& tiores, doctiflimæ neutra doctum , do- enim ab idoneo idoneorferi poreſt, ne
étiº,doctiſſimú: pluraliter docta,doctio- que a neceffario neceflàrior , & fimilib”.
ra,doctiffima. aduerbialiter docte,com- non eniin ſunt quatuo tantum ,ſed& a
paracine doctius, ſuperlatiue doctiſlime. lia cóplura:& exſccundo ordine ad ter
appellatio hæc doctrina. tiú dcriuantur, & ex tertio nó deriuatix ,
Tertii ordinis hoc modo. Maſculine Virgiliusdehacregula dixit in quinto ex
felix,felicior,felicillimus: pluraliter feli- partc, Ergo alacris, cantose;putansexce
ces,feliciores, feliciſiimi. femininefelix, dere palma. Romanus libro De analogia
felicior,feliciſlima:pluraliter felices,feli- ita inquit, Alacris licctcõſuetudo , vr aic
ciores,feliciflimæ.neutrúfelix,felicius, Plinius libro fexto Dubii ſermonis , ala
feliciffimum :pluraliter felicia,feliciora, cer dicit ,yt equefter ordo. nem & hæca
feliciſſima. aduerbialiter feliciter, com- lacria,vt equeſtria poſſunt neutro dici:
paratiue felicius, ſuperlatiue feliciflime. tamen ſuperlationem non capit, vt acer
appellatio hæc felicitas. rimus dicinon debet alacerrimus. ſed &
Teren
 89 INST. “ G R A M. LIB. 1. go
Terentius Eunucho , Quidne es alacris? pulcherrimus : ex tertio , fortis fortior
Sed & omnia nomina quæ per rter- fortiflimus.
minantur , in fuperlationibus lic profe- Haruin appellationum cóparatio ab
tuntur , vt pulcher pulcherrimus, non latiuum caſum accipit, vt doctior illo ;fu
pulcherriflimus. item acerrimus, non a- perlatio genitiuum, vt doctiffimus om
cerrillimus, & c. nium . Quamuis enim comparantes yta
Item & quæ per is terminantur , hæc mur & fingulari & plurali numero, quo
duntaxat fubiecimus ,quæ in ſuperlatio- niam vno quis poteſt melior efle, & cæ
nibus fimiliter proferuntur,vt fimilis ſi- teris peior, tamen quŭ ſuperlatiuum po
millimus, facilisfacillimus ,humilis hu- nimus, non vtimur ſingulari numero ,fed
millimus,agilisagillimus,gracilisgracilli- aut dicimus omnium ,aut per fe ponimus;
mus, reliqua nomina per illimųsfaciunt. mibiladiicientes.Ipfa enim fuperlatio per
aque aduerbiahorú omniú q adnotauià fe prælationé omnium ,ſignificat, & con
mus ſimilia funt, vt pulcherrime,ſimilli- firmat neminépræ illo elle doctioré, vbi
-me,facillime humillime , gracillime. In- doctiſſimus appellatur, nec vt folemus
uenimus tń apud auctores etiá maturi. dicere magis doctus & valde doctus; ita
teaduerbialiter,cũdebear maturillinie. etiam dicimus magis & valde doctior,
- Obferuabimus in declinatione cópa- magis & valde docèiſfimus.Illud enim in
fationum ,aduerbiú hoc quoq;veniffe ex abfolutionem folet adiicide iis, qui aliis
eo quod eft facilis &difficilis.dicimus c- funt doctiores, & habent alios præ [ c
nim non faciliter,necdifficiliter, tametfi doctiores :vbi autě ſuperlatione vtimur,
veteres dixerunt: fed facile facilius facil- non poteft adiici neq; magis neq; valde:
lime,difficile difficiliº difficillime.fic etiá quoniam ipfafuperlatio omnia fignificar,
ex co quod eft repens,repéter debuit di- quanquam ait Cicero pro Roſcio, Velpot
ci,recensrecéter dicim °, repente repen- tentiffimus,quod eft valdepotentiflimus.
tius repentiflime,ex co q elt recés,quod Imprimis ergo hoc obſeruare debe
malum eft dicere , recente aut recenter mus comparantes,quod comparationer
vtimur. Sicrecens venit , quod eſt pro-ad- abfolutionis perilloſyllabam effe necelle
uerbio nomen , vt libcns dixit. eft,vt habeat, vt doct' doctior, facilis fác
Omnia quęper ter nominantur in có- cilior: fed fi inciderit appellatio q nö po'
parationemnon veniunt,memoriter ex teſt habere periſtofyllabam in compara
eo fit peſt memor, memorior non dici- tione,neccomparari poteſt, quod poffu
mus,necmemorofius.no habct.n.com- mus,ex hac comparatione euidentius vi
parationé.Cicero in Lælio, QuintusMu- dere.vtpius,debet in comparationepior
tius augur multa narrare de Caio Laliofo- dici , fed quoniã non haber periſloſylla
cerofuo memoriter & iucunde folebat . & bam,nec comparari poteft;ficut necido
Afranius in Vopiſco, Memini memoriter, neordici poteft.Quæ regula de omnibus
vt Romanus refert in libro de aduerbiis appellationibus quęnon habentin com
fub eodem titulo , quia vidit quare cópa- paratione periffolyllabam obſeruanda
fationé facerer etiá dictio ifta,faris fari . eft,vt non comparentur.Non minus au
Aliisita placuit definiffe partiones,o- tem excipimus ex cöparationibus, quæ
satiónis, quæ appellentur qualitates,hoc cunque nomina vs pure proferuntur , vt
modo obleruandū. nam qualitatis eſt & ftrenuus,neceflarius, & fimilia. Compa
fpecies. vt cft niger & teter: & qırátitatis, rátiua enim non poflunt habere, ſuper
vt magnus, ingens.Hæ partiones trifaria latiua vero habent ex omnibus quibus
declinantur,id eſt,abſolute , comparati- veniunt, vt hic piiſlimus,ftrenuiflimus.
ue & ſuperlatiue,ex ſecundo & tertio or- Ex tertia declinatione nomina no.exe
dine: vt ex ſecúdo,hic pulcher pulchrior cipiuntur,his auté quę nonrecipiunt co
1
91 SOSIP . CHARISII 92
paratiua dicimus,magis quam ille, & pro- autem appellatio neutralis videtur elle
ferimus per nominatiuum ,vt hic neceſ. x sugepi's, & aduerbium ivzpās,
ſarius magis quam ille , hic pius magis Dixerunc veteres nauiter &duriter,&
quam ille . humaniter,quæ nosnaue,dure,humane.
Sunt comparatiuia aduerbia ex opató- fed humaniter quidem fignificat pinara
04 , vt eſt prope aduerbium , ex hoc fit parus, humane autem aitpwarivas.
comparatiuuin propior proxime , icem Similiter hæc aduerbia funt vobis ob
intus interius intime. ſeruanda, quod quamuis ex appellationi
Omnis verocomparatio in tertiiordi- bus ſecundæ declinationis veniant, tamé
nis declinationéredigitur, vt hicdoctior regulam quampropofuimus noſequun
huius doctioris , ſuperlatio in ſecundi, tur.debemus enim dicerefalſe & prime,
vc hic doctiſkmus huius doctiſſimi, fed & cercie , ſecundum appellationes quæ
feminina ſecundum primam declinatio: funt falfus,primus,tertius, quod nondi
nem declinantur, vthæçdoctiflimahu- cimus , fed falſo foudrão, primoponov, le
jus doctiſlina . cundo diúmpou, tertio reitor: fed & hæc de
Aduerbiavero quæ ex appellationib. bemus ſecundum regulam dicere,bene
veniunt, hoc modo ſunt obſeruanda. & malepereprodu &tam ,bonusenimeft
quando appellationis genitiuus cafus in & malus, appellationes enim non dici
is ſyllaba terminatur,& aduerbium iner mus,fed male & pere correptam .
vtiq; facit, vt hic vtilis,huius vtilis, veili- Temerepropriumaduerbium eft.ne
ter facit aduerbium ,grauisgrauiter;& o- queenim ex appellatione, neq; ex verbo
mnia cætera fimiliter.Sin autem appella- venit. Præcipue& hoc obſeruandum eft
tionis genitiuus caſus in i litera termina in primis , quod nunquam aduerbium
tur, & aduerbium vtiq; in e literampro- præpoſitionem recipiat, præter hocad
ductam facit,vt bic purus huius puri,pu- prime, on nois caspasmos,& quæ dixerunt ve
re facit aduerbium : apercusaperti , aper- teres, Ante annos ab hinc decem natus,
15 , & cætera his fimilia. exceptis his quæ quod eſt ,ante annos decem natuseft. -
extra hancregulam obſeruantur. Exhoc Hæcſola corrumpunt regulam com
n. 9 eft nouus noui nouiter facit, & fic parationis quam ſupra diximus, magnus,
veteres dixerunt, & hic facilis huiusfaci- maior,maximus,prinus, prior,primari
lisfaciliter &facile ,& vilisviliter & vile us:malus,peior,pellimus:bonus,melior,
facit,tanquam noue & facile debeat elle: optimus.
ſed apud veteres dictum eſt noue. Facile

DE ANA .

1
~
93 INSTIT. GR A M. LIB . I. 94

RU

DE A N A LOGIA , VT
AIT C. IVLIVS ROMAN VS.
Nalogia eſt , vt Græcis rum , ciuſdé ſchematis eſſe grāmatici tra
placet, ovudosen néggon akongo diderunt,non per vocatiuúo Dido, Fla
Jav, eaq; generalis eſt.Spe- uius taméCaperAlectomonoprotó el
cialis vero eft, quæ ſpecta- feValeriú Probú putare air,hancAlccto.
tur nunc in rebus, nuncin Antiphonem Terentius, quod qui
fationib.occupata , cui Græci modumi- dem rectæ rationis eſt,ApudAntiphonem
ſtiuſmodi condiderunt. Analogia eſt, in vterg, mater & pater,vtleonis, draconis,
oupe Toxin nózgow allonsfava níže . huic Ari- leonem , draconem : nec enim nominati
ſtophanes quinque rationes dedit,aut vt uus Græcis pareſt.
alii putantſex. Primo vt eiuſdem ſintge- Alcon Alconis adæque facit, nam &
neris,de quib.quæritur, dein caſus, tum Maro ſicdeclinauit.
exitus, quarto numeri, quinto fyllaba. " Argo, hanc Argo,VarroMenippeaſa
rum ,item ſoni ſexto.Ariſtarchus diſcipu- tyraAgemodo, Argo citiremem .
lus eius illud addidit, ne vnquam ſimpli- Apollo & Carthago genitiuiſingularis
cia compoſitis aptemus, cuius rei ratio- regulam no tenent.Cicero enim & quç.
nem interim differamus contencipaucis, cunque o finitanomina ſunt, Ciceronis,
quæ exempli gratia C.Iulius Rom . ſub Catonis,Zenonis Iunonisfaciút : appel
eodem titulo expoſuit, vt interdum ia- latiua vero dupliciter,vt præconis, latro
cente ratione quantum fibi dederit au- nis:ordinis, marginis.
&toritas colligamus, ſcilicet tramitibus Adam , i aparandacsos monoproton eft,
nominum per literas ſtratis. proin latine vt eft Græce ..
Arbos, Athos, non poteſt accuſatiuo Abraham adæque monoproton elle
rem capere , exceptismonoſyllabis flos, cenſeto.
glos, ros, ater, Acer,anhielantifimilis. A- Amicities. Plinius Secundus Sermo
crun tamen proacrem Cn.Matiuslliad. nis dubii lib . ſexto, Ve planities, inquit,
xv. Vindex lib.i.notat.Acris.Acciusá 67 luxuries, mollities, & limilia , veteri di
raw cijcxn,incurfio ita eratacris.Arquus. gnitate.Ceterum rationis via debet ami-
Cic . Denat. deorum lib . tertio.Curau- Omnia
citia dici. nomina
enim quæ no-
tem arguns fepties non in deorum numera minatiuo pluraliæ fyllabafiniuntur,e de-
ponatur ? poſita;reddütnominatiuo ſingulari ſpe
Animale.Lucretius, Vnde animalege- cié ſui iuris ac formæ. Quod fi manus ve-
nus,quod cum ratione dictuminde de terú licentiæ porrigemus,poteft & copi
{ picio, quod nullum nomen eſt, cuius a es & obferuáties & beneuolétiesdicier.
nominatiuo plurali nominatiuus ſingu- Autumnal.Varro,agnoĉtiã autumnal,
laris duabus fyllabis creſcat, quam ratio- quod idem. Plinius eodem libro ſexto
nem ſi prorſus voluerisobtinere,conſue- notat.. Videndum tameneſt, an repre
tudiniselegantiam relegabis. henſione ſicdignum ,prius illanobisfpe
Alecto ,hancAlecto. Maro, Lučtifică ctata ratione. Nominaquædãfunt prin
Aletto. Ité, EtnomineDido Sepevocatur cipalia, quæ PliniusSecunduseodemlii
95 : SOSIP. CHARIS II - 96
bro faciendiappellat,vt aqua: ex quibus tera finiri debet, quoniam & has ambas
poffefliuanaſcuntur,quæ patiédivocat, vt doctas,pictas: hos item ambos vt do
vt aquale. nam Lucilius 1, Satyrarú,A- ctos,pictos,par erit dicere. Ambo, Afra
rute neg ,inquit,aquales. nó vt autumnal. nius in Pantaleo, Reuocasnos amboadpra
Huiusautéprincipale nomen eſt aqua : lium .Terent.in And.Hem Charine,ambo
vero patitur, ac tenet aqua, aquale, vt e- opportune,vos volo. Maro Georg.4. Ve
quile,fedile,monile:& vt idéPlin.aquale. rum vbi ductores acie reuocauerisambo. I
Amazon,quamuis nullum nomen La- dem in Bucol. Nam fæpe fenex ſpecarmi
tinű on literis finiatur, & ideo Rhodum nis ambo luſerat . quod genus græca dc
& Delú accuſatiuo dicamus,tamen quæ- clinatione profertur. illic enim župis
dam ſunt, inquit Plinius Secundus, quæ dicunt.
ad nos vfq;proprios gétis ſuæ vultus for- Æftifer an æſtiferus. Plinius in eodem
mamq; cuftodiút,vtPluton ,Xenopho. lib. 6. Vt facifer & aurifer & armiger &
Aqualium an potius aquarium dicide- fucifer dici debet , quod compoſita ſunt,
beat, quærit Plinius Secundus, & putat, nec vt quædam quafi cópofita , vt Euan
vt laterale laterarium , ſeuraleſcutarium , der, Teucer , dici debent , & interdum'u
& manuale faxum ,manuarium yas, pro- litera carere.
in aqualis aquarium dici. Auguſtas.Cur pridieCalend.Auguſtas,
·Ador vt memorgenitiuo fingulari de- & non Auguſtarum dicimus,vbi Plinius
clinabitur, & vt neutralia numero qua- Secundus eodem libro fexto, a finita no
tuor:æquor,robor,ador,marmor:nec vt mina ſingulari nominatiuo as declina
foror, ſapor. bant, yt Maia Maias. namn & Siſenna in
Animal animale faciet, vt autumnal quit, eum qui dicat paterfamiliæ, etiã pa
autumnale, capital capitale, tribunal tri- trumfamiliarum oportere dicere. Itaque
bunale: quæ patiendi nolunt,vt ſupra di- patrumfamilias conſuetudine tædium
ximus. Plinius Secundus animal non a reſpuerit,& dicere perfeueratum eſt.
nimale ait dici debere.Caius Cæſar quaſi Ancipes veteres cũ ratione dixerunt,
indiſcretum hoc fit, aitllitera nominati- negenitiuoancipitis duabus videretur
uð fingulari neutra finita nomina ean- ſyllabis creſcere.Plaut.in Rudente,Post
dem definitionem capere quam capiant altrinfecus estſecuriculaancipes.
clítera terminata. huic animali & ab hoc Ædile ab hocædile ,non ædili.P.Ru.
animali, huic putcalı & ab hocputeali. tilius de vita ſua quinto. & Varro de O
Ambos,Terentiusin Adelphis,Vſque riginib. ſcenicis ſecundo, A Claudio Pula
a pueris curaui ambos ſedulo. Salluſtius chro adile, quod cum ratione dictuin eſſe
quoque Hiſtoriarum libro quarto , Inter monftrabis , vt ait Secundus fermonis
me arqueLuculum propeinopia rurſusame dubii libro tertio ,quodnomina quecun
bosinceffit. Idque Helenius Acron ſico- que genitiuo fingulari is fyllaba finiunt,
portere dici, in cadein Terentii fabula exceptis iis , quæ fimiliter faciuntnomi
diſputauit, Verriúq;dicit errare ,quipu: natiuo,oportet ablatiuofingularie litera
tat hocambo dici debere : indifferenterterminari ,a prudente, ab homine. quod
autě locutos vereres , vberiora dabunturfi adiicias aliquid , idem in eodem Pli
exépla. Afranius in Pantaleo, Contemnēs,
nius , per i debet dici , a prudenti cont
inquit, liber natusest, ita mater eius dixit
filio .
in Gallia, cum ambos emerem . Item idem Aui,puppi,quoniam genitiuus ſimilis
in eadem,Sed eccosambos. Qui auté cum eſt nominatiuo, &idcirco non poteft ad
Helenio faciunt, hanc afferunt cauſam , ſupradictam regulam pertinere.
quia omnis accuſatiuus numeri pluralis, Agile ab agile, fi de perſonadicatur di
exceptis neutralibus & monoptotis,s li- cidebet : quod fi rem fignificabis, ab hoc
agili
97 INSTIT. GRAM . LIB. I. 98
agili dici debet, vt idem Plinius eodem Ager quoque vſu non ratione dicitur,
libro . qnæ mihiratio vix videtur adhibenda.
Annalei, Varro Epiſtolicarum quæſtio- Aureliigenitiuus non tantum creſcit
num lib.6. Eclogasex Annalei deſcriptas. cum nominatiuo, ſed & par fit datiuo ca.
Ænea, hic Ænea line s Varro dixit in fui,vt Plinius eodem libro fcribit.
Archemoro . Amans amantiú.ns finita nomina ſina
Agreſte,Salluſt. Hiſtoriarum primo, gularinominatiuo ,genitiuo pluraliium
quod idem Plin.codem libro , in animali, recipiant neceſle eſt. Itaque Terentius,
inquit,fignificatione. Amaptium ire,amoris reintegratio est. A
Aeribus,Lucretius ſecundo,Pulſabant mantum Cæcilius , vt etiam Plinfus no
eribus era. cum in his nominib. hoc quo- tat, Quantum amantum in riatica est.
que nomen eſſe videatur , qux fingulari Apluſtre.Omnium nominum quç funt
quidem numero per omnes caſus eunt, neutri generis, & ine terminantur, ait
plurali nõniſipernominatiuum & accu- Plinius,Cæfarem ſciſlecoſdem eſſe abla.
ſuntdatiuiſingulares.
Tatiuum & vocatiuú tantum.vtiura,ma- tiuos, qualesnomina
ria,rura æra.Cato ,vt plura æra equeſtria Ar literisneutralia terminata .
. £ ribus equeftribus de duobusmil- Idem non minus,ait Cæſar, quod datiuo
fiant
libu actum . & ablatiuo pari iure funguntur, vt idem
Arbor arboris, non vt vxoris & foro . Plinius ſcribir.
ris, cum ſit feminini generis ſubarctatur, Architectonis, Titinniusin Setina, In
quaſi fit vnum ex quatuor ſuprafcriptis cenſus architectonis.
nominibus. Algu, Plautus in Rudente, Tuvelfu
As finita nomina cafu nominatiuo ſin- da ,velperi algu.
gulari,genitiuú varie pronunciant, vt A- Aui, Cicero de Auguriis. Omnibusani
Iprenatis, Thoantis. vocatiuus ſingularis incerta.
ſimilis erit nominatiuo . cótra eft Æneas, Amni.Maro, Secundo defluit amni, vbi
& o Ænea,Marſyas,Amyntas: nec inter- Plinius eodem libro, Ab antiquis,inquit,
eft Græca ſint necne . quos Varro reprehendit,obferuatio om
Acrem veteres dixerunt, non item æ- nisilla damnata eſt, non quidéin totum .
there,ſedæthera:quia vtraq;Græca ſunt. dicimus enim, inquit, ab hoccanali,ſiti,
Auxiliaris homo, ab hocauxiliare ho- tuſli,febri. maiorctamen ex parte forma
minc,vt idem Plinius . mutata eſt. ab hoc enim cane, orbe,car
Ablatiuus cafus per omne ſpecimen, bone,turre,falce,igne,veſte,finc,monte,
& quidem quandoi, quando c terminari fonte,ponte,ſtrigile,tegete, aſſe axe,na
debeat,collegimus in ſuperioribus. ue,claire dicimus. ac ncilla quidem ratio
Altyanactc per e.quanquam enim ge- recepta eſt, quam C. Cæſar ponit in fe
nitiuus ſingularis is ſyllabafiniatur,quod mininis, vt puppim,reſim,puluim. Hæc
alio communi non eft, e nec i ablatiuo enim modo & ab hoc cani, & ab hoc
cludetur. canc.

Ajax, ad eandem rationem id quoque £ nigmatis. Varro de vtilitate fermo

et
pertin nomé,Aiaceablat iuo:hunc tue- nis quarto. Ait enim Plinius, quanquam
bitur,neci adınittet. ab hoc poemate his poematibus facere
Alacer. Er finita numero cafu debeat , tamen conſuetudini & fuauitati
nomini ablatiuum per varias vias,vt acre, auriúcenſet ſummam elle tribuédam , vt
accipitre: ex quibus ſi qua folent in nomé in Aceſte , & in Anchiſe Maroni placi
hominis tranſire, non ſunt dubia . tum eſt: & quod greca nomina nondo
Alexander, fi ratio placet, quam ſub bent latinis regulis alligari.
Euandri nomine diſputauimus. Arabis,Maro,lyrcanisseArabisuepan
D
 SOS I P. CHARISIY 100

rant,vbi Plinius,Esnumero plurali finita hac celeri.Plautusin Sticho.7ta celeri,in

nominatiua datiuo bus recipiunt , idque quit,curriculofui.
commentatores iubent. Quid ergo filic .. Celebre ſimiledubiis eft, vt ſubalite
declinauit,vt Plaut in Bacchidibus, Ara ra diximus, quanquam plurali nominati
bus. & in Pænulo , Myrrhinus ,odor Ara- uo in res exeant,vtſalubre,paltare,pede
bus.Lucillius 25. Arabus artemo Deniq; ſtre,terreſtre .
& C . Caflius in epiftola quam de Dola- Ceruicium , vbi Plinius eodem libro
bella ſcripſit, Arabi mirifico animo erga exceptis monoſyllabis cętera x finita no.
nosfuerunt,inquit. Arabs, Maro , Omnis mina ſeu vocabula abfque cognominib . 11
Arabs,omnes vertebant terga Sabæi.Florus genitiuo plurali;quanquain ante uminó
ad diuum Hadrianum , Quaſi de Arabe recipiant, vt fruticum , filicum ,radix ta
aut Sarmata manubias. men vt ceruix radicium facit.
Bos bouis, nõvt gloris, roris, floris, Cicatricum non cicatricium.Horten .
hæc r conſonanté vnius temporis habét, fius pro G.Rabirio, Cicatricum mearum ,
vt caput non magis placet,licet apud grę. quod emendate dictum eſt.
cosphthongos plures habeat hæc litera, Compluria, Terentiusin Phorinione,
quá vocales ,bouis vero tametſi breuem Noua compluria, vbi Plinius , Iulius Mo
tantum vocalem gerat . deſtus, inquit , ita definiit. Quæ nomina
Biber ,rò riev,G.Fannius Annalium o- cumparandifuerint,& accuſatiuis plura
&tauo,Dominaeius vbi villam venerat , in- libusin is exiét. 1. fortioris fortioruin fa
bebar biberdari.Cato quoq; Originum , cere debet,non fortiorium , id eft, ante
ſed & Titinnius in Prælia , Date illi biber, um ſyllabam i recipere non debet , ita
iracunda hacest. (nis, complura & complurum eflc dicendum,
Belidis.Cinnain Propemptico Pollio- conluetudo tamen & hos plures dicit , &
Nec tam donorű ingentesmirabereaceruos. hæcplatia.
Innumerabilibus congeftis undiq ſeclis. Conſtante cum cognomen erit hic vc
Jaminde a Belidis,natalig, vrbisabanno eiuſmodi, a præſenre. innocentc,ſapien
Cecropis, atg, alta Tyrii aborigine Cadmi. te,virente prudente dicemus ait Plinius,
Patronymice dixit, Belidis,vt Arabis , at necinterelt ers an ans nominatiuo fine
vero Maro, Belida Palamedis ,ait . gulari claudantur. Sed enim P. Rutilios
Cretam Cicero Tuſculanarum lib. 2 . de vita ſua libro fecundo, Animo,inquit,
Cretam legis. Cretèſes Ennius,vtVarro lib . conſtante.
i.de fermone latino fcribir. Continenti. Varro de gentc P. R.lib .
Contubernale.Pomponius in Macho. 1.In terra continenti.
milite, Cum contubernale ,inquit.pugnaui, Candenti , Varro Rerum ruſticarum
quodmeam cænam. tertio , Candentiferro.
Cereale ablatiuo eterminabitur ſi ho- Ciuiratium , Annæus Cornutus ad l
mo ſit, Cereali fi res fit & fructus. talicum de Virgilio , lib . 10, Jamg, exem
Confulari nunquam per e dari ablati- plotuo etiam principes ciuitatium & poete
uus poterit q proprium nomen hominis incipicnt fimilia fingere.
non fit,fed aptum homini & negotio. Canes. Lucillius primo, Irritata canes
Coniuge quod alii rei non poflit eſſe quam homo, hoc quodplariusdiuit pro ca
commune ,idcirco per e ſonabit. nis , nec enim potelt dici vtnubes edes,
Cicatrice ſub eadem ratione cenſe. fed vt funis curris.canicula enim facit, vo
bitur. turricula ,funicula .
Celere ſi proprium nomen fic viri, q fi, Cetanis Pópon is Secundus ad I h . 2 .
femininum , fiue id fuerit ncutrum com- feam.com ratio cetaribus. inquit Plinius,
munis geaccis,celeri, id eſt,ab hoc & ab poliat. vt mania manibus, ili bang
a
 101 INST. G R A M. LIB . 1.
Parilia Parilibus. Ea enim nomina quæi dmo , duum noftrum patres.
ante a habent,vt cetaria, in bus necefle Dapfile,ab hocdaphile,fi de homine dia
eſt definant. cas, e litera ablatiuus eit terminandus.
Clauim . Tibullus, Hincclauim ianua Dapſili firem ſignificabis, ab hoc dapſili.
fenfit.Strigolim quoque Lucilius.Varro de Decemuirali ablatiuus ſemper hic e
poematis fecundo, lentim , quod eorum rit,necin e literam tranfiet ,vt ab hoc co
nominum ablatiuus fingularis in iexic . ſulari, quod honorum nomina propria
Auem autem& nauem ,quoniam ab hac hominum effenon poflunt.
aue & naue faciat, acculatiuus per i dari Duumuirali id quoque cx ſupradiéta
non poteſt. ratione confiftit.
Diligente,Verrius Flaccus, inquit Pli- Duplici.Bibaculus. Duplici,inquit, 10
aius,eorum nominum quæ ns finiuntur gainuolutus, non duplice. vnde quidam
caſu nominatiuo,ablatiuusin e dirigédus errant, qui x literanominatiuo fingulari
cft.Itaquc Cæſar epiſtolarum ad Cicero- finita nomina, ablatiuo e tantummodo
nem , Neque, inquit,pro canto ac diligente putant claudi,cum médaci animo & arti
fecaftris continuit, fici ingenio, & ſalaci & minaci propofi
Duo, hos duo. Accius in Epinauſima- to, & ab atroci factu & atroci vultu, aic
che, Martes armis duo congreſſos crederes. Plinius, recte dicamus.
Terentius in Adelphis,Tnillos duo olim , Didun. Atreius Philologus libră ſuun
pro re tollebas tua , vbi Helenius Acron, ſic edidit inſcriptum , An amaueritDidun
produos. Duorum . Pomponius in Ma- Aeneas,vtrefert Plinius,conſuetudinem
chomilite,Nam ficibaria vicem duorum , dicens facere hanc Calliſto ,hanc Caly
folum me comeffecondecef. pſo,hanc lo,hanc Alecto.ltaq; & L. Ana
Dracontem Accius in Philocteta , 2 næus Cornucus in Maconis commenta
vtiq; venir a nominatiuo, hic dracon. riis Aeneidos io.Didus ait,Hofpitio Didus
Domi ſuæ , Varro de ſermone latino exceptumele Aenean .
lib.f. Nec enim poteſt aduerbium dici, Elephans. Nsliteris nominatiuo lin
cuilux pronomen adeſt. Cato de mul- gulari finita nomina, genitiuo fingulari
& ta,contra L.Furium , Domimea fape fuit, in sliteram necefle eſt exeant,vt tåltan
& eſt genitiuus . tis, ablatiuus ſingularis ab hoc faltante ,
Digitum pro digitorum , Varro ad At- quodin elephante non cadit. Itaque cle.
ticum devita P.R.lib.1. Neq;ille Callicles phantus eſt vocandus, facit enim huius
quaternum digitum tabellis nobilis cum ef elephanti & ab hoc elephanto.
ſet factus, tamenin pingendo aſcenderepo- Egente ab hocegentehomine.Egenti,
tuit ad Eufranoris aliitudinem . ab hac egenti re.
Damnas, vị cuias, noftras , & cuiaris, Euandrus ,Maro q vt inquit Aurelius
noftratis, anquid.eſe dicemus?ná & in pilius, græca noinina os lyllaba finita
terpretatio eius damnatú participiū facit. ' latine folent vs terminari , vſus tamen
Dii pro die ſeu diei Lucani.Virg. enim Euander. Sunt fane quædam quorum
Libra diiſomnig,pares vbifecerit horas.eſt natura conſuetudini copulatur, vt Co.
ante iis, arguit diig; per iiſemper drus & Helperus.
legendum effe definit, idquein Cælii hi- Ego pronomen ita declinandú dedit. E
ſtoria deprehendes . go,mei,mihi aut mi,me,o ego ,ab hocme.
Duum . Fronto ad Marcú Antonium , Er ſyllaba finitanominamaſculina, ge
de ferro Ollienſibusduium . Irem ,veftrorum nitiuum duplicis formæ dant, vt Euader
doctum principem & nauum modulorum Euandri, ager, agri, niger, nigri. At cum
& ribicinum odiofuiffe diuino tum fcimus. per ris, vt pauperis, anferis, equeftris,
Næuius in Tarentilla, Salni eg fortunati Iequeſtris, quoniã quædam eorú lintco
D 2
 SOSIP. CHARI SII 104
munis promiſcuiue generis, feminini er- ſexus, ait Plinius, dici conſueffe, cum his
iam fed & neutri , vt mulieris,pauperis, tantum nominibus adiici ſoleat,quæ nu
Gileris, aggeris. mero plurali es literis terminantur , vt
Es producta finita nomina, genitiuo cupiditates, dignitates , vel quæ vs,vt a
diei,aciei,luxuriei,faciei faciunt,excepto nus,manus,ſenatus,fluctus.
quies. quanquam enim & hæcantesili- Febrim vt tullim licim ,air Plinius, ex
teram habeat, tamen quietisfacit,requi- ceptis his tribus, cætera accuſatiuo in
es vero requiei, adeo vt Maro quarto, em exeunt.
Requiem , inquit, ſpatiumque furori,non Fonteis. Quorum nominum geniti.
requietem , exceptis etiam rei, fpei, fidei. uus pluralis antevan ſyllabam ilitera ter
Exerciti genitiuo Næuius belli Punici minabitur, accufatiuus, inquit Plinius,
libro primo . M. Valerius confulpartem per eis loquutus,montium monteis licet
exerciti in expeditionem ducit. Varro, inquit, exemplis hanc regulam
Ficos vitium eſſe corporis,proinde de confutare térarit iſtiuſmodi, falcium fal
clinari debere quali pomum.Martialis in ces non falceis facit, nec has merceis,nec
Cæcilianum iocantis nobis occurrit ex
hos axeis , lintreis ,vétreis ftirpeis ,vrbeis,
emplum , nam ita loquitur, Cum dixifi- corbeis, vecteis, nepteis. & tamen ma
cus,rides quafi barbara verba ,Et dicificos nus dat præmiſſe regulæ ridiculæ, vt ex
Cecilianeputas. Dicemusficus, quasfcimus ceptis his nominibus valeat regula.
in arbore naſci, Dicamusficos Ceciliane tu- Funes,licet grammaticivelint geniti
os. yt ſit dievakny,dictum quáuis quidam uis tam fingulari quam plurali fii litera
ficus vitium eſſe velint , vtdoloris quafi intererit accuſatium pluralem in eis ex
ſonitus audiatur, ficos vt fagos, moros, ire, vthic funis horum funium , hos fu.
fagos , vlmos Varronem dicere , ſub neis quam regula negat Plinius vires
, m
f litera dedimus exemplum . Ficus Cice- habere potuifle. Errant enim qui putant
ro de Oratore libr. 2.Deficu ſuſpendit fe .. ea nomina quæ nominatiuo ſingulari &
Varro quoque de Scenicis originibus genitiuo per is terminabuntur, & geniti
lib.1. Sub Ruminali ficu. Itaque Plinius uo per ium loquuntur accuſatiuo funeis
Secundus recte arborem ita diciait, po- pofle dicere ,quod negat Plinius.
mum vero per o literam dici. Fici. Enni
Ferocior
us,Dulcifera ficilaetantesvberetoto.Luci. Stiloin tanquam pofle
eis accuſatiuo peior,proferri
melior,, fe
ait
lius,Fici,inquit,comeduntur & Uk& .. rocioreis.
Felicium .Trium generú nomina geni- Ferientium , ferienteis idem Stilopu
tiuo plurali ante vm i debent recipere ,vt tatfaceredebere,vt docenteis ,faltanteis.
pernicium ,audacium , ferocium . Alia illa quoniam
quæcunque ſecum verbi iura
regula eſt, quam ſub clitera diximus. traxiſſent,ea accuſatiuis pluralibus,adiu
Fretus,huius fretus,Porcius Licinius,
uante
st Plinius eodem ſermonis dubii libro in . at genitiuum pluralem
re duntax
eis fonare
ſexto refert, falfi fretus. Meſſala contra
Antonii literas, Anguſtie fretus. Fretu, Facilioreis Cæcilius, inquit Plin.idem
---

Cicero,4 Gaditano,inquit,fretu.Augu- & fanctioreisait.

ftus ad Antonium ,Frein cefli. Fagus. Varro de gente P.R.primo.fa
Fabrum pro fabrorum , vbi Plinius gus pózer.vocantfagos. Caius Cæſar de
recte,inquit,vſus, analogia
codemlibro fexto,hoc fecundo.Fagos,populos,vlmos.
Falaridis, Cicero in Pilonem . Sed di
& ſeſtercium inquit tot milia.M.Scaurus
contra Brutum de pecuniisrepetundis. cunt iſtiipfi,quimaladolore,bona voluptate
Prafe &ti fabrum .. 1 defininni,ſapientem dicturum, etiáfiin Fa
Filiabus,in teſtamentis obdiſcrimen: laridis taurofuccenfisignibustorreatur.
Fructi.
303 INST. GR A M. L IB. I. TOP
Fructi. Terentius in Adelphis. Nunc Git. Varro ad Ciceronem 11. Per om
exaftastate bocfructi pro labore abhis fero. nes caſus id nomen ire debere cominc.
vbi Helenius Acron, & huiusfructuis,vt minit, vulgo autem hocgicti dicunt.Ita
fenatuis veteres extulerunt. vt & Plinius fermonis dubii libro fexto .
Facili, ab hocfacile , fi homo vocetur. Gloſſemata , vt nopiúnce Tai , vJupiipata ,
facile, li de re loquaris. νοήματα,αίματα, ποιήματα , & his fimilia om
Familiare ab hoc familiare, ſide homi- niaVarronis regula,inquit Plinius, dati
ne.familiari,fi de re.vt forte ab hocforte. 10 & ablatiuo plurali in busdirigit,quia
Tullius Oratore, forti, ab hoc fortivire. ſingularis ablatiuuselitera finiatur.Me
generaliter enim dicitur familiari,pro fa- lior tamen ratio eft , quam ſub a litera
miliare.Brutus ad Cæſarem . A Sceptio fa- dedi.& ideo hæc & eiuſmodi ex alia for
miliarimeo .Cicero quoq; de diuinatione mula genitiuum pluralem , ex alia dati
libro 2. In £ fopo familiarituo.Familiare uum lumnunt, horum gloſſematum , his
pro familiari Varroad Neronem. A La- gloflematibus.
re familiare.Familiare recte P. Rutilius Glis.Varro in Admirandis, Infylua mea
de vitaſua, libro tertio. Pro L.familiare est glisnullus. & Catoin Originibus, ita
veniebam . eſtloquutus.Quidam enimhicglirispu
Pro fragili fragileverti aut dici ablati- tant dici.
uo duntaxat cafu omnino non poteſt, Gluten . Maro, Et lentum de cortice glo
quod in e proprium hominis nomeno ten & Collectumg,hec ipfa admuneraglu
mnino non vertitur. ab hoc enim fragiliten.eſt autem quaſi ſemen , ſtamen. Ğlu
dicimus & homine & negotio. tine . Varro de Bibliothecis, Glutine, in
Felicea felice, defenſus felicidie.fero. quit, & cinere refecit.quali ſemine, ſtami.
ce,aferoce adiutus, aferoci & agreſtiho. ne. Glutinum . Varroin Scauro. Glutini,
mineproftratum , nec enim funt comu- inquit,ferunt Dedalumueniſſe.qualigau
nia , cum aliud fit proprium hominis , a- diu præmiū . Itaq; Salluſtius iſtius porius
liud generale feritatis. declinationis vſum ſecutus. Glutino , in
Face,ab hacface, quia nullo aut tenui quit,adoleſcebant,vt gaudio, præmio.
veſtigio poteſt cffe commune. Hector & Mentor genitiuo fingulari
Frus huius frundis, quod ſicab Ennio fonare debet,vt Neſtor, & his fimilia grę.
eſt declinatum , annalium libro 7. Rare- ca duntaxat.necytrector rectoris, ſed vt
fcant, frundes,non frondes. rhetor rhetoris.
Fros linen litera,ne faciat,inquit Pli- Habilis vt agilis, is enim fyllaba finita
nius, frontis, quaſi non dicatur niſi frons nominatiuo fingulari & eundem debent
sepátwno ,quodqueſe probare dicit,quo- habere genitiuum.vt nauis,auris, amnis.
niam quum u non recipiebat ns, nec et- exceptis lapis , cinis, puluis , cucumis ,
iam vertet in o. Varro rerum rufticarum cufpis.
lib.i. Vimos & populos,unde est fros.Idem Hippocoon , quia iſtud græcú merum
antiquit. Rom . libr. 15. Fros , fænum , nomen eft, græcalege debet genitiui ca
melis. fus feruare rationé. nam & Maro noſter
Femini.Tibullus,fmplicuitg, femier fe- inquir,anteomnes exit locus Hippocoontis.
mini,non femori,qualifit hoc femurhu- παιm & quiaμέμνωνμέμνωνος, &σίνων σίνωνες
ius feminis Femenenim nominatiuo vt dicunt,nos quoq; eandem n in nomina
ſemé nec dum legimus a veterib adlertū. tiuo literam reſeruamus.
Fragmine. Maro.Saxo atg, ingentifram Hebes hebetis, vt militis, ſegetis, co
gmine montis. mitis , teretis , & omnia quæ s correpta
Gracilc ab hoc gracile , fi fit hominis terminantur , genitiuo tisſyllaba finien
nomcn.gracili , ſi dere dicas, tur , exceptis reſidis , oblidis , delidis
D 3
107 SO SI P .: CHARISII ro
nominibus, quia ex verbogenerantur. riita,ls, eius, ei, cum aurim ,eo. numero
Hebem.Cæcilius in i Gorsuciw,Subi- plurali , ii,vt eft locutus Pacuuius in Mc-.
to reſte reddent Hebem . Ennius XVI. vbi do, Cues funt uignoti,neſcio ques.
Fl. Caper, Non vt adiunctiue, ſed appel- luuenale ablatiuo e litera finietur, fi
latiue eft locutus. homo fic vocetur. Iuuenali, fires: vt ait
Homo bominis & caro carnis, & Anio Maro, fuuenali in corpore vires, etenim
Anienis,quod præter formam ,nec vt ty- non perſona cenſetur.
ro,leno, Piſo ,declinantur,debilia nuncu- Incolume, Cicero de gloria ſecundo.
pantur. Quoſtante & incolume.Pomponius quo
Hæres hæredis facit elitera ſubinfle- que Synephebis.Incolume illo.
xa,vt Pericletis & Stratocletis. Quidigi- Ibes,häibes. Æmilius Macer. Auxilite
tur eft quod grammatici definiunt, es fic facra veniunt cultoribus ibes. Idem. Altis
nita nomina nominatiuofingulari ſi ſint ex urbibus ibes.ybi Pliniuslibro fexto ſer
latina,in genitiuo flectinon poffe.Vide- monis dubii, Antiquorum , inquit, re
re non poſſum , nifi forte ca tantum pu- gula, quando quæ is nominatiuo ſingu 1

tent quix es correpta claudītur,vteques, lari ſunt terminata,in es,plurali nomina 1

pedes,obſes,ſales, teres. Teres autem te- tico clauduntur.

retis debet facere. lubar , Plinius ait inter cætera , etiam 1
iſtud Cæſar
Humile de homine aliquo , vt Pom- iſtud Cæſarem dediſſepræceptum , quod
em dediſſe 1
ponius Secundus in Cæna, Ex humileroa neutra nomina ar nominatiuo clauſa,
ge.Humili ablatiuo,fi res eſt. per i datiuum ablatiuumque fingulares
HerculiproHerculis,& Vlyxipro hu- oftendant, iubar tamen & far ab hacre
ius Vlyxis,inquit,dici cæptuin eſt, Plini- gula dillidere. nam huiciubari dicimus,
nius eodem lib.6. Quomodo reguía, in- ab hoc iubare dicendum eft. ſicut Maro,
quit , illa ſi genitiuo fingulari xs literis It portis inbare exorto. vt huic farri& ab
nomina finientur græca ,vt fi evéves, hocfarre .
Asozinxs, nos quoque huius Eumenis, hu- Innocente.Varro de rebus vrbanis ter
ius Diogenis oportetproferre, at li to Eu- tio. Spartacoinnocente conie &to ad gl* um .
enido, Xpúox, tunc demum noſtros u Impotente, Catullus. Deperit impotéte
fubtrahere debere. Itaque huius Euripi- amore. quod antique dictum notat Plin.
di , Chryli debere cenfere. vr ForrisA. Inſequenti, Alinius Pollio ad Cæſa
chati , & Acris Oronti. Sed noftra,inquit rem, Primo inſeguentidie..
ætas in totum iſtam declinationem abo- lugeris. Atteius Philologus miváncov 3.
leuit, Achillis enim potius & Herculis & Sed & Cato his iugeris, vt notat Plinius
his paria per is dieimus. Árepoñedo, sp,üdrup, codem lib.6.iugeribus quidam gramma
xpécs, dimusniegs,tiegs,neapud ipſosquidé tici,Pliniusinquit,ita dicendum putant,
græcos rationem declinationis certam quaſi ſit họciuger, tanquam hoctuber:
tenere potuerunt . & ab hociugere,tanquam ab hoc tubere;
Irim pro Iride Maro Æneid.9.frim de & ve tuberibus,ita iugeribus. & tantum
cælomifitSaturniafuno.cum conftet om- iugerum . Varro rerum ruſticarum 3 : Ite
niagræcę figuræ nominatiuo ſingulari is gerum agelli. & ingero uno , cum dixe
fyllaba terminata , genitiuo fingulari is rit.idem in iugeribus multis, Sed & primo
ſyllaba creſcere, licet Varro & Tullius rerum rufticarum , iugeribus fæpe dixit,
& Cintius ( vt de conſortio caſuum dixi- quod vtique deſcendit aluger vttuber.
mus) huius Serapis,huiusllis. Iteris. IuliusHyginus in Cynnæ pro
Im pro eum ,nam ita Scaurus in arte pemptico , Ab Actio ranigantes ftadia
grammatica diſputauit , Im ques , hunc 40. veninút, ad Iſthmum Leucadierfium ,
eundem ſignificare conſuelle, & declina- ibi ſolent iteris minnendi caufa remulco,
queda
 S03 IN ST. G R A M. L IB. I. TO

guem grece mexsuvadicunt,nauemtradu- Illum etiam lauri,etiam flenere mgrice. Idő

cere.Bacuuius quoqueiterisdixit,quod Munera funt lauri. Lauro Maro. Fa
genitiuo plurali vna fyllaba debetplus ciemque fimillima lauro. Sed ablatiuum
creſcere quam eſt nominatiuus ſingula- fingularem datiuo non habet fimilem .
ris.Irener,Idem incodem , Querunt,in- aitenim Plinius huic lauro, & tamen ab
quit, etiamnonnulliquamobrem eius cura hac lauru & lauruum fecere.
iubeat A &tionauigare , quod est e regione Lar fi familiaris erit genitiuo laris: ſi
tradu &tionis Leucadienfis, & rurfu ab A- Tolumnii vel Porſennæ,Łartis.
Etio circa infulam moneat ire , quam a Cor- Meus,mci, mco,meum mi,amco.Fc
grareftum itenerad Leucatam . Quidam mininum mca, vt Helena declinabitur,
tamen ficiſtud notant, quafi ſit vnum ac inquit Scaurus artis grammaticæ libris,
nouum duabus ſyllabis creſcens. additq; quod vocatiu > lingularisgeneris
Imber,vt ſeptember,october,nouem- maſculini multos dillidentes etiam nunc
ber,december, pater,mater,frater,eque- generat,o mi, an o meus facere debeat.
fter,quádo nec conlationérecipiunt,nec Memoris non vt fororis,prætoris, do
in neutri generis cadunt formam , vt Pli- ctoris, eſt enim & neutrum ,cum fit com
nius codem lib. 6. loquitur, non is caſu munc trium generum, vt ſub a litera ple
nominatiuo ,numero fingulari, fed in er nius diximus.
debent vocis exitum ducere . Mugil an mugilis.Plinius codem libro
lutum . Cato Originum 7. Turum le- ſexto, hic mugil,inquit, & vigil.ablatiuo
gumg.numero pluralitantummodoper enim ſingulari detracta vocali,qualem o
nominatiuum & acculatiuum & vocati- porteat nominatiuú ſingularem effe, di
uum declinatur,ve maria,rura æra ,iura. gnoſces, vt ab hoc conſule.Mugilum aut
Lepus leporis ,lupus lupi,quod vsfini- mugilium , vt vigilum & pugilum ,mugi
ta nomina maſculina & feminina per i lum quoq; dici putato. propterca itaque
aut per vs , aut per is faciunt genitiuum , ablatiuus ſingularisnon i led e literater
neutra per is. Excipiuntur in maſculinis minatur.
Ligus,vetus. Molli nunquam per e ablatiuo fingu
Laterale an lacerare, vbi Plinius eodé lari euadat, quod proprium id nomého
lib .6. firlitera præcellerit , in u penulti- minis eſſe non poteſt.
ma fyllaba ſequidebet 1, vraugurale.co- Mars.Mars horú Martú ,inquit Plinius,
tra lílpræcefferit, ſequidebetr,vemola- facit , licet fors ſortiū & nox noctiúfacit,
re.quod wei opgoggapiascongruit quęſtio- quoniam quæ in duasſeiniuocalesaut in
nibus copulare. duplicem monofyllabam nominatiuo
1
Later an lateris,& huic nominatiuum exeunt,hæcgenitiuo plurali ante umilin
fingularem ablatiuus reſtituet ſingularis, teram habere debent.
fi e literam ponam .Varro de ſermonela- Murú, Cicero de deorú natura lib. 2.
tino s.Later ,lutum ,agmenta. Nec.n.homines murã autformicarñ caufa
Lacer an laceris ,ve tener,puer. vltimá frumentã condunt.Vbi Plin.codem lib.6.
enim vocalem ſi ablatiuus omiſerit , da- Pro muriū ,inquit, quoniam non vt fures
bit ſcire qualis eſſe debeat nominatiuus. furú , & augurú &celerú dicimus itamu 1
Ouidius,: Millelacer ſpargerelocis. quod rum célere debemus. Qurcunq; enimr
ita dici ſolet. Cæſar de analogia libro fe- litera nominatiuo fingulari funt termi
cundo, necnon & Valgius de rebus per nata,oportet ea genitiuo plurali um non
cpiſtolam quæfitis. ium recipere debere. Itaq; Trogū de ani
Laurus. Maro , Inter victriceshederam malibuslibro 10. Parium numerorum
tibiferpore laurus.Idem.Liminag laurusg, imparium non recte dixiſſe, ſed parum &
dei Idem . Etfacra redimitus tempora lau- imparum .
ro.Lauri.Maro, Et vos o lauricarpā.ldem . D4
 tit SOSIP. CHARISII IIZ

Mare.Varro de gente populi Rom . 3. Nobiliore .ComparatiuaPlinius epu

Amare opertaoppida,pro a mari,vt refert tat ablatiuo finiri.Cæliustamen aitperi,
Plinius. Idem inquit antiquitatú huma- Publicatos quippe faftos omnes, & libros 4
narum lib. 12. Āb Erythrão mare orti. & Fuluio Nobilioriſcripta retuliſſe.
in Fundanio , in mare aquam frigidăoriri. Os monoſyllaba extra analogiam eſſe,
Atacinus quoque.Cingitur oceano,Lybico Plinius eodem libro ſexto ſcribit , & ad
mare,flumine Nilo.Conſuetudo vero per dit eo magis confuetudinem in eo eſſe
į locuta eſt contra finitionem quam lub retinendam . Titinnius, Velim ego oſſe a
titulo ruris dixit. Plautus in Ciſtellaria , rare campum cerenm .Varro quoque,of
Secundo vento vectus eſt tranquillo mari. ſe,inquit,fcribebant , non oſlo.Oflum di
1
Myſis o Myſis. Terentius, vt o crinis, ci non poteft, quoniam neutrale nomen
funis, cinis. græci demunts literam , no- quodcunque nominatiuo ſingularim li.
ſtri parem nominatiuo cuſtodiunt. tera terminatur, in busſyllabam datiuo
Monteis, licetPomponius Secundus & ablatiuo plurali dari non poteſt ,vt a
poeta, vt refert Plinius, propter homo- ptum ,bonum ,cauum , datum . Gell. ta
nymá nominatiui,acculatiuo caſu omnis inen lib.33. Calmarieg eins,inquit,ipſum
non putat dici, ſed omneis, tamen idem offum expurgarunt inauraueruntgs.
Plinius in eodem permanetdicens , om- Oſlu quidaın vtgenu , veruputarunt,
nestum demum poſle dici accufatiuo, vt inquit Plinius eodem libro fexto,poſle
canes, quod genitiuuspluralis horum ca- cenſeri. nam vtveribus genibus, oflibus
num , ante uminon habet. quoque poſledici manifeſtum eſt.
Maioreis. Cicero, vt Plinius codem li. Os oris. Omne enim s litera termina
tum nomen quod neutri generis eſt,non
bro notat , maiores ,' fi ab his homineis
s
proprio nomine ,minorei re nõnegotio. poteſt in declinatione non per r literam
arqui ferunt quæcunq; comparatiui gra- ſtrepere , vt idem Plinius eodem libro
dusſunt ,ablatiuum ifiniri non poffe. ſcribit, & addidit , licet os corporis corre
Mantus. Maro,Fatidica Mantus, vt dic
Didus.
prius diceretur,os vero faciei productius
eretur .
Natale ,ab hoc natale per e , fi homo Oſcen augurium , confuetudo dicit.
fit.Natali,ſi dies natalis fit. Cicero tamen, inquit Plinius, de augue
Nobile ſi homo vocetur, nobili ſi res riis, & hic oſcinis dixit.
aliqua prædicetur. Omnis ab omni , nec etiam omne di.
Nauali per i ablatiuo,non etiam per e cemus, quod nec hoc innomen hominis
proferridebet. Itaq; Varr. epiſtolicarum cadit.
quæft.lib.1. Corona,inquit,nanali, quod & Oſlo . Varro ad Ciceronem 13. Olino
homini & negotio aptari poteft,nec ta- olloputat ,inquit,fieri. Plinius Sermo
men in proprium hominisnomécadunt. nis dubii libro fexto.
Neminis. Plautus in Captiuis, Nemi- Orbi pro orbe, apud Ciceronem de
nis mifereri certum est Rep. lib.5. Orbi terrarum comprehenſos.
nominatiuo ſingulari ſi termine- Sed &P.Rutilium de vita ſua quinto .Ex
tur genitiuus pluralis anteum i recipiat orbi terrarum . & frequéter Santra italo
neceſſe eſt. Itaque Cicero, rationis me- quutus, vt Plinius eodem libro fexto no
mor parentium læpe dicit. Fronto pro tat: quia conſuetudo melior , inquit,quæ
Prolomzenſibus ,Parentum tuorum , vt facit exorbenon fine ratione in nomine
ait Plinius, alias poetarum vicem , quæ iuri dominis.
regulam ſatis idoneam ſopierunt. Omnes. Salluſtius in Catiliná, Omnes
Nobile. Cicero de iure ciuili. Aliquo ' homines P.C.quiderebus dubiis conſultant,
•excellente ac nobile viro, id etiam Plinio ab odio, amicitia , ira atque mifericordia
afferente . VACHOS
 113 INSTIT . GRA M. LIB. 1. 114
vacuos effe decet.id eſt , omneis. Idem in inquit, grammatici tentauerunt, nam vt
1
codem, Omnis homines, qui ſeſe ſtudent fax,fex,nux, crux, rex, lex, ſinei genitiuo
preftare ceteris animalibus.quod ratione plurali ſunt dictitanda , ita contra nox
potius eſſe ſubnixum ,ſubf& ſubm lite- falx, ſalx, arx, lanx , cum i pronuncianda
ra poterit oſtendi.ſed Aſper,li yenitiuus, funt.
inquit, omnium i literam natura retinet, Panium ,Ceſar de analogialibro fecun
& in accuſatiuo effe feruandam . do dici debere ait. Sed Verrius contrai
Poematis, quamuisratio poematibus nam i detracta panum ait dici debere.
faciat. nam & inſcribit Varro librum neutrum auté puto poffe dici, quia de iis
ſuum de poematis. Anneus Florus ad di- eſt nominibus, quæ cú pondere , nume
uum Hadrianum , Poematis delector . ro,menſuraq; conſtant, ſemper ſunt ſin
Pecus fi neutri ſit generis, pecoris di- gularia.
citur : fi feminini,pecudem . Plautus in Partum . Cæſar de Analogicis, harum
Truculento , ob meam fcripturam pecum Partum . Cornelius Nepos in illuſtrium
dem cepit. decimo quinto . Et Ennius. Iamque fere
Penus. Si maſculinum ſit, dicitur pc- quatuor partum .quoniá ab hac parte fa
nus. vt, Careotam pulchro penu . Penuscit, & has partes:ſed conſuetudo, inquit
peni, li femininum : penoris,fineutrum Plinius, fecitpartium , vtprægnantium,
lit,vt quidam putant.Hoc etiam pens,& optimarium .
Poematorum , & in fecundo & in
hocpenum Afranius dixit in Talione.
Pometa, vbi poma gignuntur, vt oli- tertio idem Varro aſſidue dicit , & his
ueta. Pomaria ,vbi ſeruantur,vt penaria. poematis , tanquam nominatiuo hoc
Pubes, li verendorum pars autlanugi- poematum ſit, & non hoc poema. nam
nis ſignificabitur ,genitiuus pubisfacit:fi & ad Ciceronem vndecimo, Horum
iuuencus aut ætas,puberis.Vtriuſque no- poematorum , & his poematis,oporte
minisMaro meminit.Hand aliterpuppef- re dici ait. Itaque Cicero pro Gallio
que tua, pubeſque tuorum . & cum in 3. poematorum , & in Oratore poematis
ait , Pubetenus poftrema immanicorpore dixit. ſed & Q. Læliusex principibus
Piftrix. Compoſito tamen impubis non grammaticis librum ſuum ita inſcriplie:
impuberis,vt aic Maro quinto ,Comitem . De vitiis virtutibusque poematorum .
queimpubesIuli Eurytiden vocat . Accius quoque Didaſcalicorum nono ,
Pataui. Maro , Ille vrbem Pataui, pro Nam quam variafint genera poemato
Patauii. Par enim genitiuus nomina- rum , Babi, quamque longe diſtincta ab a
tiuo , nec minor , vt huius imperii, & lsis,nofce.
ingenii. Quies quietis facit, cum es finita no
ei ſoleant ve
terminare,no
Pecu. Plautus in Bacchid. Paftor dies genitiuum
mina
, acies luxuries
, quodtamen
,
barum dormit , cum hæ fic eunt à pe
cu balitantes. Idem in Rudente , Nonvi men iuncta præpofitione
rediit,vtMaro, in regulam
Requiem fpatiumquef u.
des mereferre vuidum retefineſquamoso rori.quamuis Cicero requietemdixiſſe
pecu ? memoretur.
Patruele, ab hoc patruele. Cornelius Rudi, nec his ablatiuus in emutauit,
Nepos illuſtruim virorum libr.16.A fra . quoniam non cupit eſſe nomen pro
tre patruele,inquit,rem neceffitudinis ,fed prium hominis , & quia res eft , vt a
perfonam oſtendat. fudi animo. Rade ab hac rude , ſi de
Pacium an pacum , & lucium an lucum qualudimus , ait Plinius , merito e litera
dubitari etiam nunc ait Plinius: quoniá claudi debet,Itaq; & abhac, inquit,ſum
nec finitionem vllam in monoſyllabis, marude dici debet.
DF

.
 SOSIP . CHARISIT I16
115
m
Retiu non rerum: quoniam , ye ait Senatuis vt fluctuis ,ica genitiuum ,in
Plinius Sermonisdubiilibro ſexto, geni- quit Plinius,declinabant; vt C. Fannius
ciuus nunquam pauciores ſyllabas habet Cos.contra C. Gracchum , Senatuiscon
quam nominatiuus. ſulta.Senati Salluſtius. Senari decretum
Radicium , Varro Rerum ruſt. 1.&. 3 . fit,vtlauri. Cicero quoque dediuinatio
& Fabianus Deanimalibus, Radicum ge- nein Verrem , Quodin vnaquaque rebe
nera inquit. Higinius quoque de agricul- neficio ſenati.
tura ſecundo , Abextremis radicum par- Supellectilis. Genitiuus vna fyllaba
sibus : quod magis cum ratione dici,leges creſcere debet, excepto hoc nomine, &
fub litera c . quod datiuo minor effe non debet, &
Rure, Terentius in Eunucho, Exmeo quia nominatiuusin x litera, quæ duplex
propinquo rure hoc capio commodi. Itaque eft,terminatur. 1

& Varro ad Ciceronem vigeſimoſecun- Saturnalium .A litera finita nominati

do, Rure veni. quem Plinius ad eundem uo plurali alia vm, alia rum terminabun
vndecimo rure ordinatñ arbuſtum dixille tur: inſpiciendum itaque nobis eft, dati
laudat. Sed & Terentium in Adelphis, yus & ablatiuus plurales,in is ſyllabam
Filium negat effe rure. Sed & Titinnium anin bus exeant. Itaquc fulmina fulmi
in Hortenſio,In foroani in curia pofita po- num , lupanaria lupanarium , Saturnalia
tius,quam rureapud'te incluſa.Cum nemo Saturnalium.bus enim fyllaba datiuus &
dubitet, tametſinulla poſlīceſſe nominis ablatiuusclaudūrur. Baincorum vero &
regula certior, & in ſignis tamen aduer- ferreorú ideo dicimus, q corum datiui&
bialibus nó poteſt nominibus eſſe com- ablatiui non bus, ſed is terminantur, Se
mune. quãuis enim finitio iſtius ſit eiuſ- cunda ratio qua Plinius ait Valgium niti,
modi,Quæcunquenomina genitiuo ſin- talis eft.Nomina ſemper pluralia,fi ante
gulari in is venerint, ablatiuum ſingula- nouiſſimam a literam ihabebunt, depo
remin e venire:tamen contra, Ruriagere . fita a & aſſumpta vm facere genitiuos
vitam ,perparceac duriter ſehabere,Mitio- plurales, vt Liberalia, Floralia, Liberali
nem Terentius in Adelph.loquentem de um, Floraliim . Sin autem ante a, i non
fratre commeminit, non ,rure, habebunr, in rum faciant neceſſe eſt ge
Rudis fiue ſcipio quem laniſta liberá- nitiuum.ltaque exta,caftra,extorum ca
dis gladiatoribusgerit,fiueimperitus,cu- ftrorumque facit.
dem nominatiuum habent, licet diuerfos Sinapi, huius ſinapis tantum poffe di
ablatiuos,Summarudi. Item Plinius eo- ci aiunt, quibuscuræ eft grammatica,cę.
dem libro fexto ablatiuus, ab hac rude teros vero caſus elle ſimiles ſingularino
ſumma. Rude, a rude homine,a rudi ani- minatiuo,vt gummi gummis.
mo,a rudi confilio. Siremps tantum per nominatiuum &
Salutare ab hoc ſalutare, fi homo fic vocatiuum declinatur,ſiremps vttabis &
vocetur: ſalutari ſi res fit, vt eſt medica- pluris,ab hac firempfe,plure,tabe, Cæſa 1

mentum . re : ergo legere maluerint, fimiliter lex

Sodale ſi homo fit, ſodalis ſodali, ſi eſto .
res fit. Senex fenicis facere deberet. Ex enim
Şeculare,fi homo ſicvocetur :ſeculari, fyllaba finita nomina, genitiuo aut gis,
ſi temporis. aut cis recipiunt, vt vertex verticis , fim
Saguntinorum , Cælius. Saguntium , plicis, ſupplicis, duplicis. eſt crgo de ex
Salluſtius. vt Paulus in Cælii hiſtoria li- ceptis ſenex,ſenis namque facit.
bro primo notar. Supellex , & hoc inter excepta
Suaue,a ſuaue imitatus ſum , a ſuaui præter regulam fuprafcriptain notádum
vita.
? grammatici putauerunt: nam ſuppelle
Stilis
 117 INST. B..
GR A M. LIB 1. 118

i & ilis facit.gis autem finiuntur, vt gregis, verbere turbo. & ita pntant dici debere
regis,remigis. hic turben , quia & homo , & tempeſtas,
Strix auis dicitur, & declinatur ( trix, & buxum codem poſſint nominatiuo
Atrigis, trigi, trigem ,o ſtrix,a ſtrige. perhiberi .
Sinapis.Plaut.in Pſeudolo, Teriturſi- Tu.Quidam hunc nominatiuum non
nupis fcelerata, quom illiqui terit priufqua per eandem aliis viam rationcinue duxc
contriuit ,oculi ut extillent facit. tunt, ſed ira, Tu, ris, tibi , te, o tu ,ate.hi
Supellex quofdá nominatiuo hæcſu- vos veſtri,vobis,vos,o vos,a vobis.
pellectilis poire dici tentaffe retulerunt, Te ablatiuo, Terent. Nec clam te est.
negenitiuus duabus ſyllabis creſceret, Atqui Plaut. in Mænechmis, Clum vxo
fednecdum nobis idoneum proinde lo- rem eft.niſi forte clam accuſatiuo & abla
quentis occurrit exemplum ,aut ancipes tiuo poflit aptari.
& præcipes, quod vetuſtas cum ratione Torques, hic & hæc torques , vt hic
rancida protulit. & hæc canes,a Lucilio libro primo dictas
Schemaquaſimonoproton ſit, proin- legimus. ita dixiſſe veteres Caper his e
de declinalle Cæcilius in aprapouvw de- xemplis docet. Næuius Cyprix lliados
notatur. Vtinam , inquit, te fineſchemafi- libro 1. Collum marmoreum torquisgen
we cruribusvideana, pro ſchemate.Plaut. mata coronat.
in Amphitryone, Huc ego proceſſi cum Teſtu, vtgenu Flauius Caper veteres
feruiliſchema. ait dicere folitos. Mummius in Atellana,
Spino ab hacfpino . Maro , Eduramg, Iunius ad ſpectacula eſt videre in teſtu,
pirum &pinos. Spinu ab hac{pinu . Var- quantū fitcaput. Afranius, Indignum velus
ro,In Aſia faxexſpinu albaprafertur,quod dicifolet teſtu.at Maroteſtam dixit.
purgationis caufaadhibetur. Torcular.Afer pro Taurinis, ſed tor
Triſti ab hoctriſti,nec poteft in emo- culare dici debet , quod genitiuo å litera
ueri , quod id quoque in hominis pro- producitur, non vi iubaris, bucaris, ſed
prium nomen non poteft cadere. torcularis.
Tus,autlus nominatiuo fingulari pro- Tores. Seruilius ,vt etiam Flauius Pom
ducto finita nomina non recipiunti ante ponianus notat, aureustores pro torques.
um genitiuo plurali.vt virtus,faluspalus: Tabis , huius tabis. Cinna in Smyrna
quoniam nec accuſatiousisicd es recipit. dixit,nullo ante fe vſusauctore,quoniam
Turbo Turbonis, fi propriu ſit homi- per nominatiuum & ablatiuum tantum
nis nomenturbinis,fi procellan volue- modo declinari poſſe grammatici pro
rimus exprimere. Autin co , inquit Pli- nunciant, proinde ab hactabe, vtplure,
nius.qui eſt in luſu puerorum . Sed Cæſar firempſe;quum fit eorum nominatiuus
de Analogia fecundo , turbonem nótur- tabcs,pluris, firemps.
binem etiá de tempeftare dici debere ait, Tergum dorſum.hoctergū,tergi,ter
vt Cato Catonis , non vt homo hominis. go.pluraliterhęcterga,tergorum .Atve
Tanaidis.Varro Antiquitatum huma- rotergus,huius tergorisfacit, & hæc ter
narum 13.pon huius Tanais, vt Tyberis, gora, horum tergorum correpte. Virgil.
inquit Plinius. tamen contra ,Tergaboum dixit,& in no
Titanas, vbi Plinius , Nec Pæanas ac- no, Hincraptas fugiëtibusingerit haſtas In
cufatiuo, inquit,rectedicimus.nullum e. tergus. Quibus exemplis impunitas et
nim noinē accuſatiuo pluraliin as venit, iam illis datur , qui putant tergum homi
niſi q nominatiuo plurali in æ ſonabit. nis,tergus vero pecoris nominare.
Tibullus.Namque
Turben . agor viper Vera rectiusdicimus & teſta,quam ve
plana citusſolaverbere tirben. quem Ma- genua, cornua. nam & conitra an toni..
ro ſeptimo rurbonem vocat , Tortus ſub trua dici debeant dillidetur.
1
 119 SO SI P. CHARISII 110
Vs literis finita neutrigeneris, geniti- Volucris non volucer,ſed vt equeſter,
uo adæque ſingulari ris šiniuntur, vto- ait Plinius dicidebere.
pus operis , onus oneris: exceptis vulgo Vngui, Licinius Caluus in poemate,
& pelago, 9 interdum vulgusmaſculini Vaga candido nymphaquod fecetungui.
generis ſit , pelaguscómune cũ Græcis. Vulturius. M. ÆmiliusScaurus con .
Vitale ab hocvitale, fi hominis pro- tra Quintuin Cæpionem actione fecun
prium nomen ſit ,recte dicemus : vitali,fi da, Nefarius vulturins, patrie parricida
res aliqua dicatur. Cicero in Pifonem , Vulturins illiuspro
Vtile ab hoc vtile nomini proprio de- uincia. Idem in eadem, Scaurus vulturius
betur,vtiliſi re aliquá velimus oftendere. reipublice.
Veſtale.Nepos Exemplorú 2.A virgi- Vultur.Maro Æneid. ſexto, Roſtroge
ne Veftale , inquit, pro Veſtali: quia non immanis vultur adunco:ve turtur. Vultu
perſonam ſed rem fignificat. ris , Ennius , Vulturis in fyluis miferumo
Venali per i,non etiam per e ablatiuus mandebat homonem .
eſt finiendus,quoniam & de homine,in De ablatiuo caſu .
quit Plinius,dicimus, & de negocio.
Veloce,a veloce honoratus,a veloci A minianusgrammaticus,quing; vo
Blatiuus caſus ſingularis, vt ait Co
vero equo ſuperatus.
Vas huiusvafis,vthuius vadis. Itaque calibus terminatur,a ,e,i,o,u. Semiuoca
genitiuus pluralis horum vaſuum . libusduabus,m & s. Exceptis pronomi
Vali genitiuo fingulari.i finita nomi- nibus , vt ab eodem , & ab hoc,& nomi
nagenitiuo plurali rum ſyllabam capiút, nib.appellatiuis monoptotis,vt nequam ,
vaforum , & nominatiuus erithoc valum . nugas.
Pluralis vtriſque communis eft,hxc vaſa. Quæcunq;nomina a aut o produđam
Volucrium. Cicero Definibus bono- habuerint, ea genitiuo pluralirum ſylla
rum & malorum , nec non & Fabianus bam adfumunt, datiuo, & ablatiuo is , vt
Naturalium caufarum libro fecundo & ab hoc Catilina , horum Catilinarum , his
tertio. volucrum , Mæcenas in dialogo & ab his Catilinis. Item ab hoc docto,
fecundo , & confuetudo , vt idem ait Pli- horum doctorum , his & ab his doctis.
nius. Qux e finientur , ea producentur aut
Vectigaliorum . Cicero ad Atticum , corripientur. Quæ producentur, eage
Ait enim in ratione vectigaliorum ſuorum . nitiuo plurali rum ſyllabā allumunt, da
Sed & de lege agraria,vectigaliorum . at tiuo & ablatiuo bus, vt ab hacre , harum
Varro de Bibliothecis ſecundo, vectiga. rerum , his & ab his rebus. Quæ corripié
liorum. & Afinius Pollio , Vectigaliorum cur , ea amniſta e vltima genitiuo plurali
reip.curam eſſehabexdā. Vectigaliū, Mef- um ſyllabam allumunt,datiuo & ablati
lala . De vectigalium Afia conſtitutione. P. uo bus,vt ab hoc pariete, horum parietú,
quoq; Rutilius de vita ſua lib. 4. Scaurus his & ab his parietibus. Sunt autem quæ
lib.3 . Veiligalium ſeminus fructos. commutant declinationem prædictam ,
Volgushuius volgus. Varro Antiqui- & genitiuum pluralem in ium faciunt,
tatum diuinarum decimoquinto, Volgus vt ab hocfonte, horum fontium , his &
rumorem . ab his fontibus.
Vulgu huius vulgu. Oppius de vita Quæ u finiunt, ca ad integram forma
Callii.Idem de vita prioris Africaniopi- genitiuo plurali um fyllabam aſſumunt,
nante: Varro Hebdomadon nono, A datiuo & ablatiuo bus, vt ab hoc verſu ,
vulgu condemnaretur. horum verfuum , his & ab his verſibus.
Vetere, vetere vino , Varro de actioni Qux ifiniérur, ca genitiuo plurali um
bus fcenis tertio,non veteri. affumunt, datiuo & ablatiuo bus , vt ab
lang
 121 INSTIT. GR A M. LIB. I. 122

hoc agili,horum agilium , his & ab hisa- ' & has diuites , & odiuites.
gilibus, quæ detracta s litera,& adpoſita Interdum correpta vltima fyllaba no
a,neutrum genus ex ſe facient, vt hæca- minatiuum & vocatiuú pluralemn faciút,
gilia. vt ab hoc Daphnide , & ab hac Bacchide,
Quæm & shabuerint,ea & pluralinu- hinides
Daphnides& hæ Bacchides,o Daph
& o Bacchides. ná accufatiuus hos
mero monoptota ,vt nequam ,nugas.
Aliis de ablatiuo caſu & catholicis e- Daphnidas & has Bacchidas facit. Sed
ius obſeruationibus ita placuit definire. hæc in Græcis nominibus obſeruari ne
Ablatiuus cafus numcrifingularis,obſer- celle eſt.
uata nouiſſima fyllaba literaue, facilem In neutrali vero genere ablatiui ſingu
monftrabit rationem , quomodo decli- laris vltima e literam in a literam verte,
nare pluralem numerum debeamus. & fiet nominatiuus, accuſatiuus,vocati
1
Nomina quæ ablatiuo caſu, numero uus pluralis, vt ab hoc ore, hæcora & o
fingulari a litera finiuntur, adiectae lite- ora. Genitiuum pluralem in omnigene
rafaciunt nominatiuum & vocatiuú plu- re, ablatiuus fingularis correpta e litera
ralem ,vt ab hac Mula ,hę Mulæ , & o Mu- finicus pari modo faciet , mutata elitera,
fæ. Remota autem e litera & adpofitas, aut inicóuerſa, ſi adieceris um ſyllabam ,
faciunt accuſatiuum pluralem , vt ab hac vt ab hoc &ab hac paupere,horum & ha
Muſa, has Muſas. Siremoueas s literam, rum pauperum ,ab hoc & ab hac dite,ho
& adponas rum ſyllabam , fietgenitiuus rum & harum ditium.Ex hac eadem fpe
pluralis, ab hac Muſa, harum Maſarum . cie ablatiui fingularis,ſie literam ini ver
Sublata auté de ablatiuo ſingulari a no- tas,& adiicias bus ſyllabam ,parimodo in
uiſlima litera , & adpoſita is lyllaba, fiet omni genere fiet datiuus & ablatiuus
datiuo & ablatiuo plurali,vt ab hacMula, pluralis,vtab hoc hoſpite , & ab hac ma
his & ab his Muſis. Nam deabus & filia- tre,& ab hocore,his & ab hishofpitibus,
bus , & quicquid huiuſmodi eſt,diſcer- matribus,oribus.
nendi ſexus gratia,contra rationem rece- Nomina quæ ablatiuo caſu numero
ptum eft . fingulari i litera finiuntur genere maſcu
Nomina quz ablatiuo caſu numero lino & feminino , ſublata i vltima& ad
ſingulari e literaproducta finiuntur, ad- poſita es ſyllaba producta, faciunt nomi
iecta slitera faciút limiliter productano- natiuum & vocatiuum pluralem , vt ab
uiſlima fyllaba nominatiuú& accuſatiuú hoc & ab hac agili, hi & bæ agiles, & oa
& vocatiuum pluralem , vt ab hoc& ab giles.nam accuſatiuus iuxta regulam ma
hac die,hi aut hæ dies,hos aut hasdies, & nentei litera debet enunciari,hos & has.
o dies. Remota slitera,& adpoſita rum agilis, vr eſt apud Salluſtium , Omnis ho
fyllaba, fiet genitiuus pluralis, vt ab hoc mines, ſed eum adnominatiui& vocatiui
& ab hac die, horum vel harum dierum . formam confuetudo tranſduxit,
Si remoueas rum, & adponas bus fylla- In neutrali autem genere, ad fingula
bam ,datiuum & ablatiuum pluralem fa- rem ablatiuum adiecta a licera fiet nomi
cies,vtab hoc aut ab hac die, his & ab his natiuus, accuſatiuus,vocatiuus, pluralis.
diebus.
ve abhocagili, hæc agilia, & o agilia. Ge
Nomina quæ ablatiuo cafu , numero nitiuum vero pluralem in omni genere:
fingulari e litera correpta finiuntur,tam parimodofacies, li adiicias vm fyllabam
genere maſculino quam feminino adie- ablatiuo. ſingulari, vt ab hoc & ab hac :
cta s litera,nominatiuum & accuſatiuum agili,horum & harum agilium ..
& vocatiuum pluralem faciunt , inter- Item in omni generedatiuum & abla
dum producta vltimafyllaba, vt ab hoc tiuum pluralem facies,fifingulari ablati-
& ab hac diuite. hi &hæ diuites , hos uo adiicias bus ſyllabam , vt ab hoc & ab
 123 SOSIP . CHARISII ( 24
hac agili , his & ab his agilibus. Deformis caſualibus.
Nomina quæ numero fingulari,calu :
"Ormę caſuales ſex ,Scnaria,
lino ,ſublata o & adpofitai,nominatiuum naria,Quaternaria,Trinaria Biperti
& vocatiuum pluralem facient, vt ab hoc ta,Simplex aut Vnica. Senariaforma eſt,
Scauro,hiScauri,o Scauri. Acculatiuum quæ omnibus ſex cafibus varia formain
auré pluralem facies, ſiablatiuofingulari declinationib.effertur, vt eſt vnus, & ſo
adieceris s literam, vt ab hoc Scauro, hos lus, & nullus. nam declinamus hic vnus,
Scauros. In neutrali vero genere, ſi ab- vnius,vni,vnum ,ovne ab vno.Quinaria
latiuo ſingulari ſublata u nouiflima,a li- forma eft , quum datiuus & ablatiuus ſo
terá ponas,fiet nominatiuus,accuſatiuus, cianturin declinationibus, vt eſt doctus
vocatiuus pluralis,vt ab hoc templo,hęc & bonus. Quaternaria formaeſt,quuma
templa, o templa. Pari auté modo & ma- inuenitur nominatiuus idem qui & vo
ſculino & neutrali genere fiet genitiuus catiuus, & genitiuus idem qui & datiuus,
pluralis, ſi ablatiuo lingulari adiicias rum vt res,fpes, & reliqua huius ordinis. Ter
Tyllạbam , vtab hoc Scauro ,horum Scau- naria forma eſt, quæ in neutralib. nomi
rorum,ab hoc templo horũ templorum . nibus inuenitur ,in quibus nominatiuus
Datiuus quoque & ablatiuus pluralis & & accuſatiuus & vocatiuus ſociantur , ve
maſculino & neutro genere pari modo ſcamnum, ſcrinium ,datiuus & ablatiuus,
fiet, ſiablatiuus ſingularis ſublata o litera huic ſcamno & ab hoc fcamno, & cætera.
is ſyllabam ponat,vt ab hoc Scauro, & ab Non minus hæc forma etiam in commu
hoc templo ,his& ab his Scauris,his & ab nibus nominibus inuenitur is literis fi
his templis . nitis , in quibus nominatiuus, genitiuus,
Nomina quæ ablatiuo caſu numero & vocatiuus fociantur, vt facilis, gracilis.
ſingulari u litera finiuntur , maſculino & datiuus & ablatiuus huic facili & abfa
feminino genere adiecta s litera faciunt cili. Bipertita forma eft, quæ in neutrali
nominatiuum & accuſatiuum & vocati- bus nominibus u litera finitis eſt, quibus
uum pluralem , vt ab hoc verſu, & ab hac nominátiuus & accufatiuus & vocatiuus
manu, hi verſus, & hos verſus, o verſus: & fociantur,vt genu ,veru .genitiuus datiuú
hæmanus,hasmanus & o man . In neu- & ablatiuum fegregatum ab his produ
trali autem genere adiecta a litera, faciūt cit.dicimus.n. hocgenu ,huic genu,& ab
nominatiuum & accufatiuum & vocati- hocgenu. Vnica aut ſimplex forma eſt, a
yum pluralem,vt ab hoc cornu, hæc cor- in monoptotis nominibus inuenitur, vt
nua & hæc cornua, & o cornua. genitiuú nequam . dicimus. n . in omnibus caſibus
vero pluralem in omni genere parimo- fimiliter, hoc ncquam huius nequá,huic
do facies,fi adiicias ablatiuo fingulari um ncquam , lioc nequam, onequam ,abhoc
fyllabam , vt ab hocverſu , ab hacmanu, nequam . Pluralis vero numerus quater
& ab hac cornu,horuin verſuum ,harum nariam habet , cum inuenirur nominatia
manuum , horum cornuú. Datiuus quo, uus idem qui & vocatiuus, & datiuus i
que & ablatiuus pluralis in omni genere dem qui & ablatiuus,vt ſunt docti & pro
pari modo fiet, lì ablatiuo ſingulari u li- bi. Ternaria forma eſt , in quibus nomi
teram in i commutes, & adiicias busfyl. natiuus , accuſatiuus , vocatiuus plu
labam, vt ab hoc yerſu , & ab hac manu, ralis ſociantur , & datiuus & abla
ab hoc cornu , his & ab his verſibus, ma- ciuus , vt ſunt ſcrinia &
nibus,cornibusa parietes.

FLAVII
.
 121 126

an in
2.0

FLAVII SOSIPATRI
CHARISTI, INSTITVTIONVM
GRAMMATICAR Y M, L 1 B. II."
De Definitione.
EFINITIO eſt oratio, nus , Creticus,Afiaticus,Numantinus, &
quæ id de quoquæritur, his fimilia .Pręnomen ergo eſt,quod no
aperte deſcribit, & deter- mini præponitur, vt Publius . Nomen
TE minat.
Degenere.
Enus eſt di&tio qua
quod familiæ originem declarat, vc Cor
nelius. Cognomen quod nomini ſubiú
plurescontiné- gitur, vt Scipio. Agnomen quod extrin
tur ſpecies,vt animale & inanimale. iec adiici folet,vt Africanus.Appellatiua:
De Specie. autem , quæ generaliter communiterque
Pecies eſt dictio originem trahens a dicuntur, quæquealtera in duas fpecies diui
SIgenere,pauciori bus contuli fignifica- duntur,quarum ſignificat rescor
tionibus, quam genus, vt homo,arbor.
porales, quæ videri tangiq; poflunt,vteſt
homo, terra ,marc; altera incorporales,
De oratione. vt eſt pieras , iniuſtitia, dignitas, quæ in
O ordinata pronunciatio,vt oris ratio. que videri ,ncque tangi poflunt. ne
De partibus orationis. Nomini accidunt, Qualitas , Genus,
,
Pronomen, Verbum , Aduerbium, intelligitur proprium lit an appellatiuú.
Participium , Coniunctio,Præpoſitio,In- Genera nominum funt quatuor, aut,
tericctio . vt quibuſdam placet, quinque. Maſculi
De Nomine. num,Femininum ,Neutrum ,Commune,
Omen cſt pars orationis cum cafu, Promiſcuum.Mafculinum cft, cui nume
Nine tempore fignincans rem cor ro fingulari, calu nominatiuo prono
poralem , aut incorporalem , proprie men præponitur hic , vt hic præceptor.
communiterue, Propris,vt Roma, Ty- Femininum eſt, cui numero fmgulari
beris. Communicer,it vrbs, ciuitas,flu- caſu nominatiuo , pronomen præpo
men ... nitur hæc. vt hæc ( chola. Neutrum eſt,
Nomina propria funt,autappellatiua. cui numero fingulari, calu nominati
Propria hominum tantummodo , qur uo præponitur hoc , vt hoc fcrinium .
in ſpecies quatuor diuiduntur, Piano- Commune enim fit duobus modis.ſunt
men , Nomen , Cognomen , Agnomcn , communia aut ex genere maſculino &
ve Publius Cornclius Scipio Africanus. feminino , vt hic & hæc canis, aut ex
nam nomina cognominibus ex aliqua generé maſculino, feininino & neutro,
rationc aut virtute adduntur, vt Alica- vt hic & huc & hoc felix . Promiſcua
3
127 SOSIP. CHARISHI ; 128
etiam ſunt nomina,quæ græci E nixova ap- Quædam quatuor aut tribus caſibus
pellát,vt paffer,aquila,muſtela.hæc enim tantum fectuntur, vt Iuppiter nomina
ſub vno genere duoruin habent intelle- tiuo &vocatiuo cafu, & Opis.nam in fin
ctum . nain paſſerem feminam accipi- gulari genitiuuminuenimus.
mus & aquilam & multelam , quæ ma- Quædam funt quæ gentem ſignifi
ſculino quoq; genere intelligimus , quá- cant, vt Afer,Dacus , Hiſpanus. Alia pa
uis feminino genere tantumdicantur. triam, vt Troianus, Romanus. Alia nu.
Figura in nominibus aut ſimplex, vt mcrum , vt vnusduo . Alia ordincm , vt
felix, autcompoſita, vt infelix. Compo- primus ſecundus.Alia qualitatem ,vt bo
nuntur autem nomina modis quatuor, nus, malus, magnus , albus, niger. Alia
ex duobus integris, vtſuburbanum .ex quantitaté,vt procerus,altus,magnus,ſu
duob.corruptis,vtopifex, artifex.ex in- blimis , humilis. Alia ab accidentibusaut
tegro & corrupto, vt ineptus. ex corru- cõſequentibus trahútur, vt cæruleus, ru
pro & integro , vromnipotens. aliquan- ber,beatus, diues,pauper, Sunt quædam
do ex compluribus,vtinexpugnabilis. deriuatiua,quæ ab aliqua perſona prop
Numeri ſunt duo.Singularis vt hic præ- ter coniunctionem generis declinantur,
ceptor. Pluralis, vt hi præceptores. Dua- vt Pelides, Aeacides,quæ græci matpur
lis eniin apud Romanos non eſt. Sunt posa appellant.Quædá poflefliua,vt Eua
quædam ſemper ſingularia,vtaurum,o- drius Ænei'.Exhac ſpecie, Aencia puppis
leum.quædam ſemper pluralia,vtfordes, Prima texet , & , Romuleoque recenshorre
mænia. quædam ſingularem pluraleinq; batregia culmo, &, Phineia poſtquã Clau
numerum communiter ſignificantia, ve ſadomushæc Græcixmara appellant. Sút
dies, nubes. quædam politione ſingula- diminutiua quæ ab abſolutis nominibus,
ria, intellectu pluralia , quæ græci wengo adiecta in nouiflima parte aut litera aut
mtakae nominant, vt populus,concio.quæ- fyllaba, capiunt diminutionem fine vlla
dam poſitione pluralia, intellcctu fin- cóparatione,vtmontanus,mótaniculus,
gularia. yt Mycenz, Cumx , Thebæ,A- ſcholaſtic ſcholaſticulus.paruus,paruu
thenx. lus.aduleſcens,aduleſcétulus.Illud quoq;
Caſus ſunt, vt quidam volunt, ſex,ra- meminerimus, quod ſemper diminutio
tione tamen ſunt quinq;. Genitiuus,Da- nes generibus fuis vnde oriuntur conſo
tiuus, Accuſatiuus, Vocatiu', Ablatiuus. nant,p: ucadiſſonant, vt ranaranuculus,
Nominatiuum.n.optime caſum eſſe no- vnguis vngula,glandium glandula, beta
luerút, quoniã quidem fit poſitio aut re- betaceus ,malua maluaceus, piſtrinum
cta nominis aut declinationis regula,qué piſtrilla, vt Terentius in Adelphis.Enſis
nominatiuum græci non swoiv, ſed porno enſicula , &enſiculus,Plautus in Rudente .
aut eilcar vocant.xa Te Xpusercos tamen no- Monoprota vero nomina,& hæc quæ
minatiuum caſuin dicimus. natura ſingularia funt, hypocoriſmata nó
Sed quædam nomina per omnes figu- recipiunt,ncque elementa. Item Aumi
ras variantur, quædam nomina inueniú- num ,& montium nomina, & vrbium.Ité
tur, quæ flecti nonpoſſunt, vt frugi, ne- deorum & hominum nomina propria.
quam , nihili.Adiicitur a diligentioribus Item dies feſti. Item literaruin elementa.
etiam feptimus calus.vbi.n.re autloco di- Item numeri diminutionem , quá Græci
cimus , ablatiuo vtimur , vbi aucé rcuera izrxoesquivappellant,non recipiunt.
dicimus ſeptimomagiscaſu vtimur,vt'eſt Sunt etiam quæ ab hispnua tine'dicun
illud, Er ignem fomitecapit. Spepoffecon- tur,nos non abſurde verbalia diximus,vt
fugere, & ,Ducente Deo.Et vt generaliter a verbo lego lectio, & dico dictio, & oro
dicam , perpaſſiuummodum ablatiuo v- oratio, & raptor & percuffor,ex eo quod
timur ,feptimo caſu per actiuum modum . eſt rapio , percutio. Quædam genera
lia
 129 INSTIT, GR A M. LIB. IL 130
lia ſunt yourse,quibus multa continentur tem non habent conlationem , vt quæ
diffimilia,vt animalarbor.cx hisnaſcun corpusſignificant, vt hoino , arbor. aur
tur ſpecialia , qux tamen inſuntorigini quæ gentes, vt Græcus , Hiſpanus, aut
bus luis gencralibus, vt homo, equus, quæ numerum ,vt vnus duo.autquæ or
Caurus,laurus,pinus,fraxinus. Quædam dinem ,vt fecundus,tertius.aut quæ ada
fi &ta funt a ſono vocis enmense', vi ſtridor, liquid referuntur, vtpater,frarer. Quæ
clangor,hinnitus,vlulacus,fremitus,mu- dam nomina quamuis qualitatem figni
gicus. Quedam deſcenduntab aduerbiis, ficent,gradus tamen contationis non re
vt externus,heſternus,hodietaus,craſti. cipiunt.vemediocris,fobrius, rudisgran
nus,ſerus,nimius,citus. Aliaa participiis, dis.nonenim fio mediocrior, ſobrior,ru
ytludibundus &laudabundus. Sune et diör,grandior.Scd cum fint comparati
iam quæ agrecis iniciaia dicuntur, quæ onis gradustres,Pofitiuus,vtfortis, Co.
quibuſcunque perſonisadiiciuntur,lau. paratiuus,vt fortior,Superlatiuus,vtfor
dandigratiaaue vituperandi. Laudandi, tiffimus,de quibusiam locoſuoexpoſui
yi,Laufusequum domitor ,debellatorg,fe- mus,inueniinusnon in omnibus nomi
rarum .VicuperandiEt ipſe dolifabricator nibus.cres gradasperſeuerare. Aliquan
Epeus. Sedhæçaomina quanquáſpecies do primus tantum gradusinuenitur , vt
funt nominum ,abſolute tamen nomina mediocris. Aliquando primus & le
dicuntur,& fingulisrebusperſoniſue ap- cundus , vr fenex ſenior ,iuuenis iuni
polita funt.Sunt quædá nominaquępfe or aut iuuenior. Aliquando primus
Gne alteri' parvis orationis adminiculo, & tertius , yepius piiflimus. nam pro
& intelligi nó poffunt, græci dicuntTapi ſecundo gradu, magis aduerbium poni
apósm ,id eft,ad aliquid ,quæ non poſſunt mus,vt magis pius. Aliquando ſecundus
intelligi ſola ,vt pater, macer. iungunte- & tertius,ve vlterior vlcimus.Aliquando
nim ſibi & illa propter quæ intelligun- certius tantum ,vt nouiſſimus.
tur. Sunt his fimilia ,quæ græci dicunt Sunt quædam etiam nominaquæ ſicut
mercopós as thisizoutra , idct,ad aliquidquo- natafunt,efferuntur.vt mons ſehola Sút
dammodohabentia , vtdexterior ,lini- item noua ſuperlatiua, quæabfolutum
Iterior. Sunt quoque quædam ów.u- non habét,fed aduerbium ,vt citerior,ci
da , ,qux vna loquelaplura ſignificant, timus a citra,inferior infimus ab infra,ſu
Yt nepos, acies. ſignificar eniin nepos & periorluperrimus a ſupra, prior & primº
certum cognationis gradum , & rei auitæ ab aduerbioprius, vtpeior peflimus ab
conſumptorem , fimiliter acies oculo- aduerbio peius. Quædã funtquæ diuer
rum , & ferri, & exercitus. Quædam cuo ſisfiguris in colationem veniunt, vtma
a'ruus quæ plurimis loquelis idem tamen lus peior peſſimus, bonus melior opti
ſignificant, tanquam terra,humus:Enfis, mus.his enim per omnes tres gradus co
mucro, gladius. Quædam mcdiæpore- paratio proceffit, nec tamenvnam for
ftatis, quæ ſignificationem a coniunctis mam nominisrenuit Sunt alia ab oluta,
Sumunt,vtmagnus,fortis.Hæcenim por quæ nullo quidem gradu comparationis
ſe nullum habent intellectum , & ideoa figurantur recipiunttamen colationem ,
quibuſdam adiectiones vecantur, vt ma- lillis magis aduerbium iungatur , ſicut
gnus vir,fortisexercitus. His & compa- fuperius dictum eſt,vt'magisrudis,magis
ratio accidit , quoniam aut in qualitate piùs,niaximerudis,maximepius. Simili
1
funtaut quátitate,inagnus maiormaxi- ter li & econtrariominus & miniinead
mus, fortisfortior fortiMimus. duntur. Vrimur autem gradu compara
- Nonomnia nomina gradus com- ciuorumin vno & altero propeæqualib.
parationisrccipiunt,ſed ſola quæ in qua- acſimilibus , nam diſfimilium cóparatio
kratclint, aut in guancitace.cæçeta:au- iullacft,vt hiduoviri fortes:fed hical
E
IT SOSIP . CHARISII 135
cero fortior.Item comparatiuus& his qui dicimus, Onos felices. Pronomen hoc,
Luigeneris ſunt, & hisquialterius funt, ideft, nos, trium generum eft cómunc:
comparatur. vtequus velocior equo di- Non eft tamen repudianda illorum ſen
citur, qui eiufdem gencris eſt,item velo- rencia , qui dixerunt in quibuſdam pro
cior cane, qui alteriusgeneriseft. Super- nominibusvocatiuumnon poſſe caderc,
latiuus verogradus omnibus his tantum cum etiam penein omnibuspronominis
qui ſui generisſunt præponitur, ná ve- busnó debcateſle nominatiuus. Sednos
locillimus equus non dicitur,niſrequis nonquoniam refragamurrationi, voca
comparatus.Itaq; luperlatiuus gradusaut diuumadiicimus,fed quoniá contextum
omnib.luigeneris præponitur,vt,ODa declinationis habere volumus,inftreen
kaum fartißimegentis Tydide: aut nullis. di gratia fecimusmentionem . Quanquã
Scito autem coinparatiuum gradum ab non ſolum vocatiuumnon inuenimus ,
latiuum caſum trahere numeri cam fin . verumetiam in quibuſdam caſibus defi
gularis quampluralis,vtdo & iorillo,do cerevidemus.
& iorillis:Superlatiuum verogenitiuum - Hicquoqipronomen omnium gene
trahere calum & tantum pluralinumero rum eftcómune, vt dicimus hic huius
iungi, vt iuftillimus omnium .. her huius, hoc huius. & ifte iftius ; ifta i
ftius,iſtud iſtius; iftuc. ) ;
DE PRONOMINE. Ipfum quarenon ipfud,ve illud & iftud?
Ronomen eſt parsorationis,quæpo-
PR quoniamveteres nominatiuumnonipfe
fica pronomineminus quidem , pene dicebant;fediplus.quod etiam in Coma
idem tamen ſignificat. diisveteribus inuenimus. Ille illius, Illa
Pronominiaccidunt,Qualitas,Genus illæ & illius ,-lllud illucilius.
Figura,Numerus Calus, Perſona. Qua- Infinita quis & quicurus, quæ cuius,
litas pronominum finita eftaut infinita. quod cuius;ſed veteresnominatiuúplu
Finita quænotat certā perſonam ,vt ego. ralem ques dixerunt,regulam ſecuti,vná
Infinita eftquæ cuilibet perfonępoteft de etiam datiuus manfit in conſuetudi
aptari,vt quis,qualis,quancus,qualis:Ge- ne,nam dicimus quibus pro quis. None 1

nera pronominum funt quatuor,Maſcu- nunquam dicimus quifq;cuiuſq;, quçq; 4

linum vt hic Femininum vt hæc,Neutrũ cuiafq; quodq; cuiufqi, cum que in o

N
vt hoc,Comunevt ego:Figura in prono- mnibus caſibusindeclinabile manetpo
minibus aut ſimplexeft vt quis; aut că tremá: Alius alias,alia alius,aliudalius.
poſita vt quiſquis Numeri ſunt duo.Sin- ſed veteres alia aliæ alię.Alteralterius,al U

gularis,vt qualis.Pluralisve quales. Có- tera alterius , alterum alterius. Neuts :

munis quoque numeri inuenitur vt qui. neutrius;neutra neutrius,neutrum nea
Dicimus enim qui vir & qui viri. Cafus trias.fed veteres neutra neutre neutra . li

pronominum totidem ſunt,quot & no- Vrer vtrius nótipos:Veravtrius,vtrum viri

minum . Perſone pronominumfunt tres. us : ſed veteresvtravtræ vtræ. Vterq; vt
Primavt ego.Secúda vt tu.Tertiavt ille. riuſq;, vtraq; vfq ;,vtrumq;vfq;.ſedvete
Sunt pronomina ad aliquid dicta, vt res vtraque vtræque vtræque. Que per
meus tuus. nam & hæcline aliquo non omnem declinationem poſtremum izz
poſſunt ſola intelligi. Pronominú decli- quemanetAlceruter alterutrius,alteru
nationes finitæ fiueabfolucę :hic ,haius, tra alterutrius, alterutrum alterutri',ſed
huic & cçtera. ſed vocatiuum habere nó veteres alteratra alterutrze alterutre . V
poreft, quia nemo dicit,o ego ,nifi excla- nus vnius,vna vnius vnam vnius. ſed ve
maçio lit,vtapud Horatiu, Oegoinfelix ceres vna vnævnx. Voufquifque vniuſ
quem tufugis nec pluralem habet vo- cuiufq ;, vnaquaq;vniuſcuiuſquc,vnum
gatiuum ,nili & æqueexclamatio fit, vt cú quodq;vniufcuiulqi fedveceresvnaque
que
* 33 INSTIT . GR A M. LIB.: II: 334
quevnçcuiuſq;.Quidam cuiufdam ,que- Captiuis,Neminismiferericetti eft quia
dam cuiuſdam ,quoddam cuiuſdam . po- meimiferet neminem .
freina fyllaba maner inomaibuscaſibus Aliis itaplacuitdcpronominibus dif
indeclinabilis. Aliquis alicuius, aliquaa- ſercre.Pronomina funtquæ& ipfum &
licuius, aliquid alicuius antiqui aliques cuiusquodeſt fingulariter indicant.Sút
dicebant. vnde máſit aliquibuis,ſed vetc- quæ &contrario verunque pluraliter &
ks aliquaaliquæ aliqua.Vllusvllius,vlla ipſos, &quod corum eſt.liguificant, quæ
vllius, vllú vllius.ſedveteres vHa vklæ vl- exemplismanifeſtiora crunt. Vtrunq; i
Ix.Nullus nullius,nulla nullius, nullum gitur hngulare,& quodeft & cuius,quod
pullius.ſed veteres nulla nullę nullę.To- in his intelligitur , mcus tuus, mea tua,
cus totius totacotius,totú totius ſed ve- meum tuum .Vtrunq;pluraliter,noftros
teres ſimiliter fuperioribus. Hicqualis veftros, noſtras veſtras. nam vt iniſtis in
qualis,huius qualis qualis,hocqualequa phiu cuius quod eftvaum lignificatur.ca:
lis.Hocpronomen quod eſt qualis, icem auté quælubiecta funt,pluraliter: meos
quod fequitur talis,communia ſunt ma- tuos,meorum tuorum Horum animad-.
(culini & feminini generis,hictalis talis, uerfio agręcis notataeſt,neq; enim cum
hæc talis talis,tale calis.Ité quantus quá- his ſolis communis eft nobisloquela, led
ti,quanta quantæ quantúquanti Tantus etiam cum pluriinisnotationib . Prono
tanti,canta tx ,tantum ci, Quorus quoti, mina quædam ficutnomina& participia
quota qwtr,quotuin quoti. referuntur ad aliquid vtmeustuus, nori
Poflefliua,Meus mei,mea meæ m, euin fter,illius illorununum & in his& inillis
mei.ſed veteresmius promeus dicebant, bina intelligimus,,,!"
vt merito & vocatiuus fecundum regu- Pronominum alia fuorSimplicia, alia
lam manferit vt fickit. Omnia quæ no- Cópofita,vthæc,ecquis ,quæni,meapte,
minatiuo ante vs nouiſſimam ſyllabami ſuapte,quiſpiá,quipian, quodpia,hoeci
habent,vocatiuo i terminátur,vc hicSal- ne,& ctiam eorundé,quorunda, Diſpar
luſtius o Sallaſti,hicOrorcius ó Oronti, precedentibusnaturaeft,vt catetemet
hic Lucilius o Lucili fic & miuso mi, & Temet,noſmet.nammet nõeltpars ora .
iami ordine fuo hanc quoq; regulam ad- tionis,ſedadiectamentum quoddamac
notauimus. Tuus tui,tua tuæ ,tuum tuin cedit,qua ex caufa punquam hæveces ab
Exhispronominibuslunc aliquot,quæ hispronominib:leparari poffunt:autGle
aduerbialiter quodammodo intelligen- parantur,nuſquam vtileseſſepoluat,vt
tur,ſed & qua aliapronomina incidét; præpofitiones & coniunctiones,cætere,
adnotarenon pigebit.Idéeiufdé eadé en quelexis,ideoq; noua vocabula quidem
iuſdé,idéciulde. Quiſpiácuiuſpiam que propriahabent omnes partes orationis,
piam cuiuſpiam quodpiam euiuſpiam , neciplæ vllis quainpronominibus acce
Noftras veltras. Nemo pronomen non dunt.nec enimſignificatio eorumlegiti.
habet genitiuum , vt dicamusneminis,vemamagisquá fymbolica eſt. In his illud
quibuſdamvidetur;ficut& alius prono- quoq;obferuádum eft,quod ifta omnia,
men genitiuum non habes, Me dicainus quæqualiadiectaméra diximus,tam ſinti
alius , tametſi antiqui genitiuum alius gulari numero quam plurali accedunt.v
productavs dixerukt, quorum auctori- num autem eft quam ,fingulato.non ,nu
tatemſecuti &nos accedimus. cuiusno- vt quiſquam quenquam ,lic vrique, qui,
minatiuum.veteres non tantum alius dis quam quofquam dicimus. 1.17
xerunt,ſed etiam alis ,ſicur& Salluſtius Pronomina a nominibus & iparcicipiis
Alisalibiftantes,omnes tamen aduerfuspulz ira diſcerniinus ,fi omni percunctariani
neribus concideruns.Cóuinciturvero hçc refponfionen ſaam exhibebimus; nam
opinioauctoritate Plauti qui ica dixitin hoc qual proprium pronominis eſtu
E 2
 SO SI P. CHARISTI 136
vtcum didú lic quis,fubiúgashicautille: Minus quamfinita malculinaſingula
aut cum quas,has:autqualis,calis:deinde ría. Iplc autiplus, ipfius autipfi,ipli aut
quantus,tantus:mox,quotytor. ipſo, oiple abipfo, Pluraliter ipli rum fis
Quædampronomina ad aliquid pro- Cospli a plis.Feminina fingularia.Ipſa ius
nuntiantur& vtraquefignificationefino auripfæ,ipfi aut ipfze, ipfam ipſa ab ipſa,
gularia ſunt,yemeus tuus.autvtraq; plu- Pluraliter, ipfærum lislas ſæ lis.
ralia,vtnoftri,yeftri.aurexcrinſecus plu- Infinita maſculina ſingularia , Quis
ralia,intrinſecusfingularia,vt nofter, ve- cuius,cui, qué,quia quo, Pluraliter,qucs
fter.aut intrinſecus fingularia ,extrinſe- quorum quis quesa quis.
cus pluralia, vt mei,cui. Minusquam finita maſculinaſingula
Per calus pronomina, ita vt nomina ria.Quicuius cui quem quia qui, Plura
declinantur,carétia ſcilicet vocatiuocaſu. liter,qui quorú quibusquos o quia qui
ná alia ſunt quæ ad vocatiuum cafum ree' bus.FemininaGngularia. Quæ cuiuscui
feruntur,neq; funt exdeclinata,vt tu uos. quam a qua, Pluraliter,quæ quarum quis
aliaaccuſatiuo ablatiuoq;, vt te. alia per quas quça quis.Neutra ſingularia,Quod
ſingulares calus declinanrur, neque lunt aut quid cuius cui quod autquid o quod
calualia ,vtego, tu , hic. mci, cui, huius. aut quid a quo aut a qui. Pluraliter, quæ
mihi vel mi,tibi,kuic. me,ce , hunc. Et quorum aut cuium quis aut quibus qux
pluraliter nos,uos,hos.noftrorú ,veſtro- quis aut quibus.
rum ,horü nobis vobis ,bis.Irem femini- Minus quam finitamaſculina fingula
na ſingularia.Ego,tu ,hæcmeatua,huius. ria.Is eius ci eum isab co. Pluraliter ii e
mi,tibi,buic.me,te hanc.Pluraliter nos, orum cis eos ii ab iis. Feminina fingula F
vos,hæ noftrum ,veſtrum ,harum.bobis, ria: Ea eius ei eam ea ab ea , Pluraliter ex
vobis,his.Neutralia ſingularia. ego, cu , earum iis easex ab iis. Neutrafingularia,
hoc.meistui,huius.mi tibi, huic. me,te, id eius eiidid ab eo, Pluraliter ea corum
hoc: Pluraliter nosjuos; hæc. noftrúve- jis ca abiis. .

ftrum ;horú. nobis, vobis;his. nos,uos Poflefliua ad aliquid maſculina fingu

hæcnobis,vobis,his. 1
laria.Meus mei meo meum a meo , Plur
Aliis itaplacuirdeclináre,perfona pri- raliter noftrinoſtrorum ' noftris noftros
ma fingulariter,Ego mei mihi me oame. noftria noftris. Feminina. Meaz xama
Pluraliter,nos noltrum nobis o nosa no mea , Plạraliter meæ arum macis meas a
bis.Secunda perfona ſingulariter, Tutui ameis.Noſtrærum isasæanoftris.Neu
ribite ate. Pluraliter,vosveſtrum vobis tra fingularia.Meumiomcủamdo Plu .
vos ovosa vobis.Tertia perfona fingula- ralitet noſtra noftrorum is a a noftris.
riter.Ille illius illiillum ab illo. Pluraliter Maſculina lingularia Tuus tuituo cüum
illiiloruin illis illos illi abillis. Feminina vsa ruo.Pluraliter veftriveftrorum isosi
fingularia.Illa illius illi illá illa abilla Plu: aveſtris. Feminina ſingularia. Fua x't
jaliter illę illarū illis illas illę ab illis.Neu- ani a atua,Pluraliterveftræ veftracomis
tralia fingularia, Illud illius illi illud abas æ aveſtris. Neutra fingularia. Tuumi
illo Plural.illa illorum illis illa illa ab illis. Ovmymatud: Pluraliterveftrarum is a
• v Et alia pronomina fimilimodo.ne- aaveftris. ; " !... driblings :
meriſingularis, Iſte iſtius iſti iſtī iſte iſto Intrinfecus fingularia & extrinfecus
Pluraliter iſti iſtorum iſtis iftos iſti'iſtis. pluralia maſculina.Meimeorú meis me
Feminina ſingularia. Ifta iſtius'iſti auc id osa meis. Feminina. Mexmearum meis 1

ftæ iſtam iſta ab ifta. Pluraliter iſtä iſta- measmeæ ,á meis. Neutra Mea, ineo 1

samiſtisiltasiftæiſtis.Neutralingalariai rum ,meis;mea,meaameis: Maſculina.

Iftud iftius iftiiftudiftud ab ifto, Plaralis Tuituorum tuis ruos ruia tuis. Femini
verilta iftotum iis ifta ab iftis. . 3o1! Taæ cuarő cuis túasturatuis . Neu
tra. Tua
137 INSTIT. GRA M. LIB. II. 138
tra . Tua tuorum tuis tua atuis. ſingularia,Tantatæ tætanta a tanta Neu
Intrinſecusplurale,extrinſecusſingu- tra ſingularia , Tantum ti to tum tum a
lare.Maſculina. Noſter poſtri noftro vm tanto. Pluralia maſculina , Tanti orum is
er a noſtro.Feminina,Noſtraæ æ am no- osti a tantis. Pluralia fæminina , Tantæ
ſtra a noſtra. Neutra,Noſtrumiomma tantarum eis tastæ a tantis. Neutra plu
noftro .Maſculina,Vefterio mraveſtro ralia, Tanta rantorum ris tata atantis.
Feminina, Veftra veftræ æ am a a veſtra. Communia ſubiunctiua maſculina &
Neutrum , Veftrumiommaveftro . feminina ſingularia, Talis lis li lem lis a
Intrinſecus ſingulare, extrinſecus ſin- tali , Pluraliter tales ium talibus tales les
gulare, in tertia perſona maſculino fin- atalibus. Neutra ſingularia, Tale lis lile
gulari. Suusſui ſuofuum ſuus a ſuo , Plu- le a tali. Pluraliter Ťalia talium talibus
raliter,luiorú is os ſui a ſuis Feminina ſin calia talia a talibus.
gularia , Sua æ æ am a ſua , Pluraliter ſuz Sunt & alia pronomina quæ fimili
rum is as æ a ſuis.Neutra,Suum iomma modo declinantur, Quiſq;, quicunque,
ſuo , Pluraliter ſua orum is a a aſuis. Item quiſcunque.
maſculina ſingularia. Vter vtrius tri vm
vter ab vtro. Pluralitervtri rum ytris os DE VERBO .
tri ab vtris.Femininafingularia, Vtrav
erius autveræveri aut vtreamaabvtra, V ficationem reifignificans cum tépo
Pluraliter vtrærum ris as æ ab vtris.Neu
tra ſingularia , Værum , triom mabyero. re & perſona numerisque, carens caſu .
Pluraliter vtrarum istra tra ab vtris. l- Verbo accidunt Qualitas,Genus ,Figura,
té maſculina ſingularia. Alter vsimrab Numerus , Modus , Tempus, Perlona,
altero , Pluraliter ri rum ris rosi ab alte- Coniugatio.
risFeminina ſingularia ,Alceravsræ ram Qualitas verborum finita eft aut infi
a ab altera , Pluraliter alter x rum is as ræ nita . Qualitas verborum finita cft, quæ
ab alteris. Neutra fingularia. Alterum notat certum numerum ,certum tempus,
ricorum rum ab altero , Pluraliter alte- certam perſonam ,vt ego ſcribo. Infinita
rarum is altera ra ab alteri.s Item mal- eſt, quæ nihil certum habet, vtlegere &
calina ſingularia. Alius alii vel alius , alio ſcribere.Hæcenim in omnibus numeris,
vel alii, atiurm vs ab alio. Pluraliter alii temporibus,perſonis infinitafunt. Cæ
rum aliis os ii ab aliis. Feminina fingul. terum legiffe, fcripfiffe dicuntur quidem
Alia æ æ am a ab alia, Pluraliter aliæ rum finita, fedtempore folumfinita funt.
iisasæ ab aliis. Neutra ſingularia, Ali- Verborum generaſunt quinque. A
ud alii alius alio alii aliud aliud ab alio, ctiuum ,vt lego, ícribo. Paſiuum ,vt le
Pluraliter alia aliorum aliis alia alia aba- gor,ſcribor,Neutrú,vtſedco,curro.Có
liis. mune,vt adulor, criminor. Deponens,
Præpofitiua maſculina ſingularia. vt luctor,conuiuor.Præterea funt& im
Quantus quantitotum cus a to. Femi-, perſonalia,veſedetur, itur , videtur. non
aina ſingularia, Quáta æ æ àm ta a quan- minus & illa imperſonalia dicuntur, vt
ta. Neutra ſingularia, Quantum rito tu tædet,pudet,pænitet.
tú a quanto.Pluraliter maſculina , Quáti Quibuſdam placuit verborum genera
rúisos ti a quantis. Pluraliter feminina, eſſe quatuor.Agens,Patiens,Commune,
Quantę rum tistas tæ a quantis. Plura. Neutrum . Agens verbum intelligitur,
litcr neutra , Quanta torum eis ta ta a quod o litera terminatur, & adſumptar
quantis. litera fit patiens,vtmonco, ſcribo. Par
Subiúctiuamaſculina ſingularia,Tan- ticipia haber duo , inſtantis temporis &
tus ti to tantum tantus a canto.Feminina futuri, vt monens , ſcribens , monitu
E 31
 139 SO SI P. CHARIS I I. 140
rus,fcripturus. Adſumptar litera, facit cie quidam pofuerunt, alii ſupîna dixc
pafſiuum ,ve moncor,ſcribor. quod par- runt.Participia habet duo,prælens & fu
1 ticipia haber duo , præteriti temporis & turum , prælens vt vapulans, futurum yr
futuri,vtmonitus,monendus, fcriptus, vapulaturus. Errauerunt qui in neutro
ſcribendus. Ergo actiuum fine pallino rum ſpecie iſta verba poſuerunt. nam in
non eſt neque paffiuum fineactiuo. Ná neutris verbis autaliquot partibus r lite
vbi eſt qui facit,neceffe eft vt fit qui pa- raadmittitur,aut ſignificationé quodam
tiatur. Commune verbum intelligitur, modopaffiuam exprimunt, vt inimper
quodr litera terminatur,& eadem nun- fonalibus ſedetur,ambulatur, etiam am
quam ainittit,& in duas caditpoteſtates, bulatum eſt; in infinitis quoq; ambulari
agentis & patientis, vt confolor , crimi- dicimus.
nor. dicimus eniin confolor illum & ab Aliis placuit omnium omnino verbo
illo . non enim facit conſolo , crimino. rumgenera eſſe tria,Actiuum ,Pafliuum ,
Participia habetquatuor ſecundum for- Habitiuum , & ita diſtinguunt. Actiuum
mam quidem actiuam præſentis.tempo- eft, quod facere quid ſignificat, vt lego.
ris & futuri, vt confolans , confolaturus: aut corporis morum ſignificans, vtvro.
criminans, criminaturus. fecundum for- aùt animi,vt prouideo. Paſſiuum eſt acti
mam autem paffiuam , præteriti tempo- uo contrarium , quod pati quid ſignificat,
ris & futuri: vt conſolatus , conſolandus: vtvror. Hæc quoqy yt ſuperius dictum
criminatus,criminandus, & fimilia, vt o- eſt, habent animi motum ſignificantia .
ſculor, ludificor, depopulor, blandior. nam & facit namq; cogitur cor
Neutrum verbum intelligitur quod ha- falior.Habitiua, quæ perſe quid fieri aut
bitum ſignificat, o litera terminatum , & efle ſignificant,vtnaſcitur,crefcit,oritur.
non accipit rliteramvt faciat patiens,vt Hæc quaſi indifferentia a paffiuis repu-
fedeo, anzbulo. non enim facit ſedeor, gnant,& pafliua & actiua tantummodo
ambulor. Participia habet duo , inftantis funt.
temporis & futuri,ve ambulans, ambula- Actiuorum autem ſpecies funt duæ,
rurus,ſedens , ſelurus. Ideo autem neu- quarum vnapalliuum non habet , vt am
tralia dicuntur , quod neque adficiunt, bulat,currit:altera habet,vriubet,docet..
nequepatiuntur,vt ſto , iaceo,algeo,ſitio, Pafliuorum quoq;ſpecies ſunt totidem ,
elurio ,curro , venio . quarum vna eft quæ natura pati quid fi
Etiam quintum genus verborum aliignificat,vt moritur, ſeneſcit. quibus etiã.
dixerunt,fimplex autdeponens , de quo illa adnumerantur, quæ per ſequidéve
dicendum eft. Simplex aut deponens nire ſignificant,vt cadit, labitur ,tremit,
verbum intelligitur quodr litera termi- mæret:cum illi qui paritùr accidere quid
natur,& eandem habetpoteſtatem age- fignificatur,vt
tis, veluctor, iraſcor.no enim facit lucto ,
verberatur,vritur.
Eft & aliud genus quod cómune vo
iraſco. Participia habent tria, præſentis, catur,vt vador,vlciſcor:quædam & rem
præteriti,futuri,vt luctans, luctatus,lu- pus,& perſonam , & numerum fignificát,
ctaturus, & fimilia,ſequor,conor.Luctá- velego,ſcribo.eft eniin & inſtantis tem
dusnon dicimus:luctandū tamé dicimus poris, & perſonæ primæ, & numeriſin
figurailla,quain omnibus verbis vtimur, gularis ſignificatio . Quædam vero fine
veluctandum mihi eſt,eundum eft, gau- perſona lolam rem pertempora oſten
dendum mihieft,ftandúmihielt, venić. dunt , vt: currebatur , currerur , curri
dum eft . tur. Item & pluralia fieri, neque ad per
Icem e contrario quod forma agendi fonam referri poflunt, at eadem compo
fignificat patientiá, vtveneo,vapulo ,ar- ſita habentin eadem forma. nam fignifi
deo, flagro.vtraq;verba in neutrorú fpe- cant quaſi percurritur,inambulatur,&
in pal
1
341 INSTIT. GRA M. LIB. II.
in palliuam perfonam referuntur & nu- talis eſt hæc aduerbiinatura,vtadditum
merum.dicimus enim percurritur cam- verbo contrariam fignificationem fa
pus,perambulatur forum ,circuitur ciui- ciat.
tasaditur magiſter. Figura verborum aut fimplex eft, vt
Similiter hæc fiue ſimplicia fiue con- ſcribo.aut compoſita, vtinfcribo .
poſita ſine numero perſonaq;, cum tem- Numeri ſunt duo,fingularis,vt ſcribo:
pore tamen oſtendútur,vt decuit, decet, pluralis,vt fcribimus.
decebit,oportet, licet , tædet, pudet,pi- Modi ſunt feptem , Indicatiuus, Impe
ger.His n.cum adiicitur nomen aut pro- ratiuus Promiſliuus, Optatiuus, Cõiun
nomen perfonam deſignant, quaſi decet ctiuus, Perpetuus, Imperſonalis.
iHum,tæder Caium.Eadem ad præteritú Tempora verború lunt tria , Præſens,
tempus relata tribus modis intelligútur. vt lego :Præteritum ,vt legi:Futurum , ve
nam partim duplicantur addito aliquo legam.
verbo , vt tædet,tæſum eſt : partim fi- Aliis ita differere placuit . Tempus eſt
ne adiectione , vt decet , decuit. nec.n. diuturnitatis ſpatium ,aut ipſius ſpatiiin
dictuineſtræduit ,vttæfum eſt:nec rurs teruallum ,aut reiadminiſtratiuæ mora .
ſus tæduit, vt decuit dici poteſt. Quædá Tempora funttria,inſtans, præteritum ,
ſpecies eſteorum quæ in vtramq;formá futurum. Inſtans, cum in præſentiquid
cadant,vtlicuit,licitum eſt:puduit pudi- ficri oftendit, vt limo,ſcribo. Præteri
tum eſt. Quædam funt actiua paffiuorú tum,cum tranſactum quid ſignificamus,
figura enüciata,vt teftificatur,execratur. vt limaui , ſcripſi. Futurum,cum factu
melius autem erat dicere teſtificat, quaſi rum quid aliquem demonſtrat, vt lima
teſtem facit:vt amplificat, quafi amplum bo,fcribam .Præteriti tamen differentiæ
facit,atqueexecrat,vt obſecrat,quam te- ſunt quatuor. Inchoatiuæ fiue imperfe
ſtificatur , execratur , quaſi iple ab alio. & tæ ,vtlegebain , limabam . Præteritæ vt
Quædam funt e contrario pafliua quæ limaui,legi. Obliteratæ , vt limaueram,
fpeciem actiuorum obtinent , vt venco legeram .Recordatiuæ,vtlimauerim ,le
per præconé, ardeo amore, fio magiſtra- gerim ,
tus,vapulo pendens.Quædamſuntneu- Perſona eft fubftantia nominis ad pro
tra, & inceptionem ſignificant, vttepe- priam ſignificationé dicendirelata. Per
fcit,frigeſcit, caleſcit.ex qaibus habitiua lonarum notitia eſt triplex. Primæ,Se
fiunt cum inceptionem tranſierint,vtte- cundæ,Terciæ .Primaeft quæ loquitur,
pet,friget,callet,paller. ideſt, a qua dicitur,vtlego,legimus.Se
Quum omnia verbaaut actione acti- cunda eſt a qua dicitur, & ad quam per
ua ,aut pallione palliua, aut habitu habi- ſonam dicitur,vt dicis,dicitis. Tertia elt
tiua dicantur,non immeritohabitiua cú de qua dicitur, & ad quam perſonam di
actiuis adnumerantur,quæ habent ivop- citur,vt dixit,dicüt.Quędain verba quid
gear,vtcernic,videt , afpicit. at contraria femel factum ſignificant , vt lego.quz
corum xa mazoenstrosnominantur pafliua, dam fæpe, vt lecto. quædam fæpius, vt
nullum enim sagos habent,quæ cernun- lecito .
tur ab aliis fiue videntur.Amatur item & Breuiter autem & apertius ab aliis fi
ſuſpicitur,auditur & excuſatur,defendi- gnificatio verborum definita eſt , qui in
tur , quoniam non minus hæc in præ- ſpecies quinq; eam diuiſerút.hoc modo,
fentes, quam in abſentes cadunt, qui illa Actiua eft,vtlego:paffiua.vt legor: neu
etiam ignorare poflunt. tra vtſto :deponens, vt naſcor: commu
Suntverba quædam fine dubio acti- nis,vt populor.ergo hę ſignificationes ſic
ua , vt ſcio,volo,quibusquum accefferint facillimeintelligipoterunt.
aduerbia , ſunt habitiua, vtnolo, neſcio. Actiuú eft verbum , quod pronuncia.
E 4
1
143 SOSIP. CHARISII
ciuo modo , præfenti tempore, perſona ſtantis , numeri fingularis.
prima, olitera finitum ,acciperepoterit r Amo, amas , amat .
literam , & facere verbum palliuum , yt: Et pluraliter amamus;.amatis, amant.
ſcribo, ſcribor :lego, legor. Præterito imperfecto Amabam ,amabas,
Palliuum erit,quod r litera finitum a- amabat.
mittere eam poterit, & facereverbum a- Prætcrito perfectoAmaui.
& iuum ,vt ducor, trahor. ſublata enim r Pluſquam perfecto Amaueram .
fiet actiuum ,vt duco , traho . Futuro Amabo .
Neutrum erit,quod o litera finitum rli- Imperatiua inſtantisAma, amet.
teram non recipit, & cum ſit actiua fpe- Futuro amato tù, amato ille.
cie, paffiuam non habebit,vt curro.non Optatiua præteriti imperfe &ti, vt a
enim dicimus.curror . marem .
Deponens per antiphraſın dicitur, id Perfecto vramauerim .
eſt,e contrario , quod verbumr litera fi- Pluſquam perfectovt amauiſſem ..
nitum ,deponere cam non poteſt. & cum Futuro vtamem.
fit pafliua fpecie ,actiuum non habebit, Subïundiua inſtantis cum amem.
ve naſcor.non enim dicimus naſcos Præteritocum amarem .
Commune verbum eſt, quod ſpecie Præterito imperfecto cum amaucriia
pafliux declinationis, & pafliuam & a: Pluſquain perfecto cum amauiſſem .
& iuam continet lignificationem ,vt po- Futuro cum amauero:
pulorte, populorate Infinitiua inſtantis temporisAmare .
Deordinibus verborum . Præteritoamalle.
Rdines verborum funt quatuor,qui Futuro amatum ire:
verba difpertiunt. Primi ordinis eſt Participia inſtantis Amans.
verbum , cuius fecunda perfona as literis. Futuri'amaturus.
terminatur, vt amo amas . Secundi or Supina aut aduerbia amandi,amande
dinis eſt verbum, cuius ſecunda perſona amandum .
es terminatur, vt tenco , tenes.Tertiior- Amatum amatu .
dinis eſt verbum , cuiusſecunda perfona Paſſiua inſtantis temporis, Amor , a
per is correptamterminatur, vt ago agis. maris ,amatur.
Quarti ordinis eſt verbum , cuius ſecảda Pluraliter amamur, amamini , amantur .
perlonaproductis is literisterminatur,vc Pafliua imperfectaamabar,amabaris, a
munio munis. Itaque oinniaverba quæ mabatur.
ciuſmodi ordinis erunt, fimilem etiãde- Paſſiuaperfecta amatus ſum .
clinationem habent,& ideo fatis eſt ex Pallauapluſquamperfecta amatus eram .
quoque ordine cuiuſque verbitam actiui Paliuafuturaamabor..
quam pafſiui declinationem per omnia Palfiuaimperatiua inſtantis amare, a
tempora & modos exempli gratia præ- metur.
fcribere.Nam modi verborum fiue qua Futuro amator & ametur .
litates ſunt quinque, Pronunciatiuusſeu Optatiua inſtantis & imperfecta vt a
Finitiuus, Imperatiuas,Optatiuus, Sub marer .
iunctiuus ſeu Coniunctiuus,Infinitiuus: Perfecta vt amatus fim . fuerim .
declinantur autem hoc modo . Pluſquam perfecta vt amatus eſſem ,fu
DE DECLINATIONIBVS iſtem .
vcrborum . Futurayt amer .
Declinatioverbi ordinis primi. Subiüctiua inftantis paffiua cũ amer .
Erbum infinitiuum ordinis primi, Præterita imperfecta cum amarer.
a & iuum &paſſiuum , temporisin Perfectacum amatus fim vel fuerim .
.
Pluſquan
# 45 NSTIT . GR A M. LIB. IL 146
Pluſquam perfecta cum amatus eſſem , Supina aut aduerbia exercendi,exercen
fuiffem . do, exercendum .
Futuro cum amatus ero, fuero . Exercitum , exercitu .
Pafliua infinita inſtantis amari. Palliua inftátis téporis indicatiuo mo
Præterita amatum effe. do,Exerceor, exerceris, exercetur.
Futura amarum iri. Pluraliter exercemur, exercemini, exer
Participia præteriti pafliui amatus. centur .
Futuriamandus. Paſſiua imperfecta exercebar. :
Paffiua imperſonalia amatum , amatu . Præterita perfecta exercitusſum .
Appellatio, amatio . Præterita plufquam perfecta exercitus
Nomen ,amator. eram , fucram .
Aduerbium ,amabiliter . Futura exercebor.
Ergo in primoordine , itavt prædi& á Imperatiua inſtant. paffiua temporis cx
eſt, ſccundam perfonam per as obferua- ercere, exerceatur.
bisfinitam ,vt amo, amas;quæ alitera per Futura exercecortu , exercetor ille.
toram declinationem media inuenitur. Optaciua pafliua inſtantis & imperfe &ta
Futura primam perſonam per bo ,vt am- vt exercerer.
bo. Opratiua em . Coniunctiua ro . Im- Perfectavt exercitus ſim , fuerim .
peratiuus modus a literam haber, ſubtra- Pluſquam perfecta vt exercitus eſſem ,
eta s , vt ama : & imponesre literas, & fa- fuiſſem .
ciesinfinitiuum , vt amare . Futura vt exercear.
Declinatio verbi ordinis fecundi. Subiunctiua paſſiua temporis inftantis
cam exercear .
Xerceo, exerces exercet. Præterita imperfecta cum exercerer .
Exemplural iter es escenes,exercetis,
exercent . fuerim .
;
Præterito imperfectoexercebam . Pluſquam perfecta cum exercitus eſſeme
Præterito perfecto exercui. fuillem .
Pluſquamperfecto exercueram . Futura cum exercitus ero,fuero.
Futuro exercebo . Infinita inſtantis pafliua exerceri.
Imperatiua inſtantis exerce . Præterita exercitum effe.
Fururoexerceto . Futura cxercitum iri.
Optatiua inſtantis & imperfecta vt Participia præt.pafliua exercitus, Futura
exercerem . exercendus.
Præterito perfecto vtinam exercuerim . Verbum ordinis ſecundi,actiuum , tem
Pluſquamperfecto vtexercuiſſem . porisinftantis numeriſingularis.
Futuro vtinam exerceam . Appellatio, exercitatio .
Subiunctiua inſtantis temporis cum Nomen, exercitator.
exerceam . In ſecundo ordine obſeruandum eft,
Præterito cum exercerem . quod fecundaperſona inſtantisper es fa
Præterito perfecto cum exercuerim . cit, vt exerceo exerces, qux e litera per
Pluſquam perfecto cum exercuiſſem . toram declinationem media inuenitur.
Futuro cum exercuero . Futuri prima perfona æque vtin primo
Infinita inftantis actiui exercere . ordine per bo, vt exercebo: Optatiuo
Præteritiexercuifle. eam. Subiunctiuoro . Imperatiuus mo
Futuri exercitum iri, aut exerciturű eſſe. dus e literanr haber , ſublatas, vt exer
Participiainſtantis exercens. ce , cui iinpones re literas, & facies in fisk
Fucuri exerciturus. niciuum , vt exercere.
 147 SOSIP. CHARISII 148
Declinatio verbi ordinis tertii. Pluſquá perfecticupreſſuseſſem , fuiſse.
Erbum infinitum , ordinis tercii , a- Futuri cum preſlus ero , fuero.
Præteriti preſlum eſſe.
.
ci Gngularis.
Premo, premis, premit. Futuri prellum iri, aut preſlurum effc.
Et plural. premimus,premitis,premunt. Participiapræteriti preffus.
Imperfecta premebam . Futuri premendus.
Perfecta preſli. Appellatio,prellio.
Pluſquamperfecta preſſeram . Nomen , preſlor.
Futura premam . Ergo tertius ordo eſt, qui per is corre
Imperatiui inftantis preme, premat. ptá exit,vt premo,premis:dico,dicis:ago,
Futura premico. agishuius futurum tempus in am exit, vc
Optatiui inſtantis & præt. imperfectivt premá: imperatiua in e literá facit,vtpre
· premerem . me:cui adpones re literas,& faciesinfini
Præterita perfecta vt preſlerim . tiuum ,vt premere. Rurſus in tertii ordi
Pluſquamperfecta preſliſlem . nis ý bo futurú finitiui hoc differt, quod
Futura premam . in primo & fecundo ordine bo facit, in
Subiunctiua inftantis cum premam . tertio vero,per am . Item optatiua finiti
Præteriti imperfecti cum premerem . uaper am , ſubiunctiua vero perro ,vt fi
Præteriti perfecticum preſlerim . nitiua,vt premam, agam ,dicam. Optati
Pluſquam perfe&ticum preſlillem . ua, vt premam ,agam ,dicam.Subiunctiua
Futura cum preſſero . vecú preſſero, legero,dixero .Meminiſſe
Infinita inſtancis temporis premere . autem debemº eorum verború ,quę ſunt
Præteriti preſlille. tertii ordinis duo genera elle . vnum eo
Futuri preſlum ire. rum quorum ſecunda perſona per is lite
8 Participia inſtantis temporis premens. ras correptas terminatur, vtago agis :al
Futuri preſſurus. terum eorum quorum per isliteras pro
Supinapremédi,premendo ,premédum . ductas terminatur, vt feruio feruis. 'Sed
Participia preffum , preſſu , excepto tempore & productione litera
Paſſiuainſtantis temporis , indicatiui rum , per totam declinationem iisdem
modi Premor,premeris,premitur. literis terminantur,quare in vno ordi
Et pluraliter premimur, premimini,pre- ne ea copulare non dubitamus. Præ
muntur, terca animaduertendum eft , præteri
Paliuapræteritiimperfe tipremebar. tum imperfectum verborum eorum quę
Præteriti perfecti preſſus ſum , fui. ſunt tertii ordinis ex prima perſonafie
Pluſquamperfecto preſſus eram ,fueram . ri , quæ per io literas terminantur , ſem
Futuri premar . per perie literas medias terminari,vt fa
Imperatiua inſtantispremere, prematur. cio faciebam , & fimilia. & ideo fum
Futuro premitor, mo errore arguuntur , qui feruibam &
Optatiua temporis inſtantis & prçc.imp. ſeruibo dicunt, quod obſeruatur in his
vt premerer. verbis quæ quarti ordinis effe definiui
Præteriti vt preſſus fim ,fuerim . mus. Sed cos fallit ſecunda perſona fi
Pluſquam perfecti ve prellus eſſem , fu- nitiui , ſimili tempore & productione
iſlem . iiſdem is literis terminata, videlicet non
Futurivt premar. proſpicientes primam perſonam quarti
Subiun &tiua inſtantis cum preinar. ordinis vbique per io terminatam ,ordi
Præteriti imperfecticum premerer. nis diſtinctionem declinationisque dif
Pręter. perfecti cú preſſus fim , fuerim , ferentiam facere.
Decli
 149 INSTIT. GR A M. LIB. II. 150
Declinatio ordinis quarti. Futuri auditum iri.
Erbum ordinisquarti actiuú & paf- Participia palliua præteriti audicus.
VEfiuum finitum ,temporis inſtátis, nu Futuriaudiendus:
meri fingularis & plur. Actiui inftantis. Appellatio, auditio.
Audio, audis, audit. Nomen ,auditor,
Et pluraliter audimus, auditis, audiunt. Participia actiuiinſtantis audiens.
Præteriti imperfecti audiebam . Futuri auditurus.
Præterisi perfecti audiui. Supina actiua, vt aduerbia,audiendi, do;
Pluſquam perfecti audiueram . Palljua auditum auditu. (dum.
Futuri audiam . Quartus ergo eftordo vbi ſecúda per
Et palſiua audior , diris, ditur,audimur, fona finita per isſyllabam terminatur,ve
mini,untur. audio audis , haurio hauris , cuius futurű
Pafliuaimperfecta, audiebar. tempus bo & am terminatur. Sed ifta
Pafliua perfecta, auditus ſum ,fui. differentia eft, fi primaperfonafinitiuo
Pluſquam perfect.audicus eram ,fueram . fum eo terminatum verbum inuenies
Futuri audiar. huius ordinis, futurum tempus per bo
Imperatiua inſtantis actiusaudi. efferes, vt tranſeo tranſis tranſibo . redeo
Futuri audito tu, ille. dis dibo. cætera am finies , vt haurio is
Optatiua inſtantis & præt.imperfectivt ammunio is am . Imperatiuafacies ſub
audirein . lata s litera de ſecunda perſona finitiuo .
Perfecti vt audierim , rum, vt audio audi ,cui adpones re , & fz
Pluſquam perfecti vt audiuiſſem , cies infinitum ,vt audire.Alii dixerunt in
Futuri vt audiam . quarto ordinis verbo futurum finituny
Subiunctiuainſtantis cum audiam . tantundem inter ſe differre , quantumin
Præteriti imperfecticum audirem . verbo fecundi ordinis,nam dicimus adi
Perfecti cum audierim . bo, & vtinam adeam , & cum adiero .Sed
Pluſquam perfecti cum audiuiffem . in hoc amplius obferuatur præteritum
Futuri cum audiero. imperfectum , media e litera tantummo
Imperatiuapalliua inſtantis audire. da detracta iliteram recipere, viadibam ,
Futuri auditor tu , ille . præteribam , nam vt detrahatur e litera.
Optatiuainſtantis& præt. imperfecti tempore imperfecto,& fucuro finitiuo
vt audirer. b addatur priinaperſona eius præber ob
Perfectivt auditus fun, fuerim . ſeruationem , quæ per eo terminatur,
Pluſquamper fecti cum auditus eſſem , quãuis ſecunda perſona is literis fimili
fuiflem . ter productis terminetur. Cuius autem
Futuri vt audiar. ordinis fit verbum , facile intelligi pote
Subiun
audiar.
ritex infini
ctiua inftantis temporis cum enim tiuorum obſeruatione primi
ordinis verbum ante nouiflimam
Præteriti imperfecti cum audirer. fyllabam a accipit,vt amare.ſecundie pro
Præteriti perfecticú auditusfim ,fuerim . ductam ,vthabere.tertii e correptam , vt
Pluſquam perfecti cum auditus effem ; fcribere.quartiproductum i, vemunire..
fuiflem . Poteft & alias; Si enim fecundæ perſonæ
Futuri cum auditus ero , fuero : auferas nouiffimam literam , & adiicias
Infinitiua inſtantis actiua audire . re, facis infinitiua , ve amo ainas amare,
Præteriti audiſſe .. habeo habes habere, munio munis mu
Futuri auditum ire, aut auditurum effe . nire.In tertio ordine paulo aliter,vt lego
Infinita paffiuatemporis inftantis audiri. legis legere.
Preteriti auditum ellc. Eo verbum quarti ordinis cit, & cus
1

!
 158 SOSIP. CHARISII 152
exeo compofita funt,vtexeo,tráfeo,co- parare pro pararis. amere pro ameris, pa
co,circumeo,redeo,prereo , adeo, abeo, rerepro pareris.
veneo,ineo ,prodeo. Hæc quamuis fint Ordinisfecundi.
quarti ordinis,taméimperfecto tempo- IN ſecüdi ordinis finitiuo perfecto,ha
rce non admittunt,vtibam ibamus, exi. Ibucrep habuerút. In palliuo autem fi
bam exibamus, & ſimiliter.item eadem nitiuo plentihabere pro haberis.in ciuſ
vt futura finitiuorum declinantur,ve ibo deimpfecto finito habebare phabeba
ibis ibit,& cætera ſimiliter. Item partici- ris. futuro habebere phabeberis. opta
pium exiés &genitiuus excuntis.Quartitiuoplenti & imperfecto vtiná haberere
ordinis futurum in am eſt , ſed cum in bo pro habereris. ſubiunctiuo imperfecto
effertur , quotiens eſt exco quod eſt a cumhaberere prohabereris. futuro op
ſimplici comprúguay, & quæ ex ipſo deri- tatiuo& fubiunctiuo inſtanti habcare
cantur,veneo maporoma , tranſeo mapip- pro habearis.
poua ,coco orizzono , circumco meripze Ordinis tertii.
μαι ,exeo εξέρχομαι,redeo ανέρχομαι , pre- R
Vrſus in tercio ordinis finito perfe
tereo Sigulaiva ,adeo megolpxomar, abeo - cto ſcripſere profcripferunt.ité con
zipxomas, inco cidéoxques, prodeo seyirxo- ſueſtispro conſueuiſtis.conſuerunt pro
mari. confueuerunt,petipetiſtipro peciuiperi
Igitur ex quatuor ordinib. verborum , uiſti. Ac in pafliuo eiuſdéimperfecto in
declinationé bifariam actiuorum & pal- finiciuo ſcribebare pro ſcribebaris,& in
fuorum plenam perſpecies digellimus, futuro ſcribere proſcriberis, & in opta
ex diſcrimine eius. In cæteris omnibus tiuo præſenti imperfecto & in cõiuncti
verbis,eadem omnino oratio eſt,ne ſito. uo imperfecto ſcriberere an ti ſcribere
pus pluribus inftrui,quod fatis exiſtis co- cis. Ité optatiuo futuro , & in coniun&i
gnoſcetur:fed tamen quædáde differen- uo præſenti reuertare pro reuertaris.
tiarum obſeruatione collegimus, & re Ordinis quarti.
quibusmodis,quibufque temporibus,&c. Amplio inquartoordine finitiuo per
quales breuitates recipiat, iuxta veteres ui veniuiſti niuit.ité adiere pro adierút.
auctores. Inpafliuo autem eiuſdem imperfecto a
Ordinisprimi. dibare pro adibaris,futuro adibere aiti to
PRimiordinis actiuum t,emporifini-
tiuo perfectohocrecipit adiberis.Optatiuo
& peragit, cto , & coniunctiuopræfenti & imperfe
imperfecto adirere
quodfrequenterin vſu pro parauiſtipa- pro adireris.Item optatiuo futuro ,& có
raſti,item parare pro parauere , pararunt iunctiuo præſenti. Apud auctores hiſto
pro parauerunt.Item pluſquamperfecto ricos,vtapud Salluſtium ,Liuium ,parare,
pararam ras rat.pararamus ratisrant.pro arcere,facere, adire ,pro parabant ,arce
paraueramras rat,paraueramus ratis rát. bant,faciebant,adibant,vt ex ipſis lecti
item optatiuo perfecto , vtinam pararim onibus cognoſci porerit. Item quaſiinfi
pro parauerim & c.Item ſubiunctiuo fu- nitum in verbis reperitur, adoratum eo,
turo,pararo pro parauero. Præterea in pranſum eo , perditum eo , locutum co,
pafliuo eiuſdem ordinis finitiuo imper- auditum eo ,venum co . Item ,confitendű
fecto parabare proparabaris,item futuro eſt,agendum eſt,adeundum eſt.Atque vt
paraberepro paraberis.Ité optatiuo præ- omillaordinum obſeruatione generali
fénti & imperfecto,vtiná pararis propa ter abfoluam ,adınonendi fumusinfiniti
raueris. Item in finitiuo præſenti,& im- uapaſſiua verba,ita ſolitos terminare , vt
peratiuo , in optatiuo futuro & in præ- agicarier,docerier,legier,audirier,pofte
1 fenti coniunctiuo , amare pro amaris, riores i litera vragitari, doceri, legi, au
diri In
 153 INSTIT . GR A M. LIB. 11 . 184
audiri. In ſecunda perſona palliuorum Deprima coniugatione.
numerofingulari,finitiuomodo,veteres Prima coniugationverbaindicati
is
moramare amatur :docere pro doceris, ſecunda,asliteris productisterminantur,
yt doceor docere docetur:munire prove amo amas,canto tas. Secundæ coniu .
muniris, & fimiliter per tempora inſtan- gationisverba indicatiuimodi,temporis
tis , &præteriti imperfecti,& futuri in o- præſentis,perſonaſecunda,es literispro
ptatiuis& inftantis in ſubiunctiuis effe- ductis terminátur,vt video es,moncoes,
rebant. Tantum adſunt hæc perfecto & fedeo es. Tertix coniugationis verbain
pluſquamperfectoin tertiaperſona acti- dicatiuimodi,téporis præſentis perſona
uorú,numeripluralisfinitiui modi,cépo- fecúda,is literisinterdì producte, inter
ris perfectiduntaxat figura hac obſerua- dum correpte terminantur.Correpte, yo
ta vtiam adnotauim ', amauere proama- lego legis :producte, vt audio audis, nu
ucrunt, docuere pro docuerunt, dixere trio nutris . Primæ coniugationis verba
pro dixerunt , munierc pro municrunt, indicatiui moditemporis præſentis,per
quam figuram alii duplicem exiſtima ,de fona prima, auto litera nulla alia præce.
quaetiam Velius Longus in fecundoÆ- dente vocali terminantur,vt amo as,ca
neidosſatiscommentatus eft , Conticue to as. aut e &o,vt cómeo as,calceo as.aut
intentiq, ora tenebant.
re omnes i & o,vt lanio lanias,fatio fatias. aut uo ,vt
Quidam grammatici dicunt in palli- adiuuo adiuuas,fublcuo ſubleuas. Prime
uorumimperatiuis non effe coniungen- coniugationisverba imperatiui modi,
datempora præſentis & fucuri, fed ita téporispræſentis,adſecundáperfonam a
diſtinguunt ,id quod pro vtroq; notaui- litera terminantur,vt amo ama.căto can
mus,elle præſentis tantum,fucuri autem ta. Primeconiugationis verba, promilli
in hunc modum declinari , amator ame-uo modo adicctaad imperatiuú modum
tur. Pluralirer amemur amcmini amen- bofyllaba terminátur,vtamaamabo,cā
tur. Moucros moucatur. Pluralitermo. La cantabo. Primx coniugationisverba,
ueamurmoueaminimoueantur. Vinci- infinitiuo modo fuc perpetuo adiecta
tor vincatur, Pluraliter vincamur vinca- ad imperatiuú modúre fyllaba termina
mini vincantur. Munitor muniatur,Plu- cur, vi ama amare,canta cançare. Primæ
ralitermuniamurmuniminimuniantur, cóiugationis verba indicatiuo modo, té
& fimilia . Sed totaiſta declinatio adeo porepræterito , ſpécie perfecta, adiecta
abſurda videtur, vtapud auctores etiam ad imperatiuú modú ui fyllaba termina
sariffimafit. , tur,vtamaamaui,canta canraui,fedcon
Verbafupina lunthæc,dicendi dicen- tuetudo fæpebreuitate appetens, aliteră
do dicendum ,doctum do&u, quæ quid fubtrahis,& iabu diſiúgit, vttona tonui,
declinant primofinitiua adiungentes,nõ intona intonui, vt apud Virgil. fntonnit
Amilia. Quidam putant verba infinitiua. lanã . Primçcõiugationis verba,indicati
Alü inter aduerbia qualitatis poſuerunt. uo modo,tempore imperfecto,ſpeciein
choatiua, adiectaadimperatiuú modum
De coniugationibus. bam fyllaba terminantur, vt ama amabā,
E
nes prædiximus, Comminianusdi- indicatiuo modo temporepręterito,ſpe
feccillimus gráiyaticusita differuit.Con- cie recordaciua,adiectis ad imperatiuum
iugationes quas greciolugíasappellant, modum, veram , ſyllabis terminantur, vt
ſuntapudnostres,Prima,Secunda,Ter- ama amaueram , canta ueram .
ria ,he dinoſcuntur in verbis actiuis & De fecundaconiugatione.
neutralibus fic illa SEcuna
Ecundęconiugationis verbaindicati
955 SO SI P. CH A'R I S.11 : :
356
ui modi téporisplentis,primaperſona, pero peram , rapio rapiam ,facio faciam ,
co literis terminatur,video vides,moneo induo induam , inruo inruam . Tertia
mones. Secundæ coniugationis verbá, coniugationis correpræverba,infinitiuo
imperatiuo modo,tempore præſenti,ad modo,adiectaad imperatiuum modum ,
fecundam perfonam per e literá exeunt, e fyllabamanéte correpta,reterminátur,
ve video vide, monco mone. Secundæ vtlege legere,pete petere,rape rapere,fa
coniugationis verba ,promiſfiuo modo ce facere,indueinduere , inrue inruere,
adiecta ad imperatiuú modum bofylla- Tertiæ coniugationis correptæ verba,
baterminantur,vt videvidebo.Secundę indicatiuo modo, tépore præterito, fpe
coniugationis verba,infinito modo , ad- cicabſoluta, & exacta forma,regulæ non
ie&ta ad imperatiuum modum re fyHaba feruiunt,ſed potius conſuetudine decli
manente productione,terminātur,vt vi- nantur.vt legolegilegeram ,rego rexire
devideremonemonere. Secúdæconiu- xeram ,pungo pupugi pupugeram , cxpū .
gationis verba,indicatiuomodo,tempo- goexpunxi expunxeram ,induo induiin
reprxterito , ſpecie abſoluta & exacta dueram , inruo intui inrueram . Tertiæ
forma, regulænon feruiunt, fedpotius coniugationis correptęverba indicatiuo
confuetudine declinantur.Interdum n . modo,temporepræterito,ſpecicinchoa
reſoluuntur & in formam pafſiuorum & eiua,adiecta ad imperatiuum modum bí
deponentium.Sic fit n.ab eo quodeft au- fyllaba terminantur,præcedente aut có
deo,auſus ſum es eſt,& in exacta ſpecie, fonance primæ pofitionis aut vocali,vt
aulus eram eras erat. Interdumretinéria legelegebam ,peteperebam , cape rapics
formágeneris ſui, euphonix potius quá bam ,face faciebam ,indue induebam ,ias
rationiſuccumbunt', ve video vidi, mo- rue inruebam .
ncomonui,augeo auxi.Secundæ coniu- De tertia coniugatione producta
gat ion isve rb a
, ind ica tiu o mo do,
repræterito, ſpecie inchoatiua, adiecta
tem pom
tempo at Te
ba
a indicatiuomodo ,temporeprz
ad imperatiuúmodumbam ſyllaba ter- ſenci,depriina perſona,aut co liceris ters
ipinátur.vt vide vid -bá, mone monebá, minárur,vtadeo adis ,,pdeo pdis;autio,
Detertia coniugatione correpta . nutrio nutris,audio audis. Tertiæ coniu
Ertięconiugationis correptæ verba, gationis,pductæ verba imperatiuomo
indicatiuomodo,temporepræſenti, do,tépore præſentiad ſecundam perfor
prima perſona,in o literá, nulla alia præ- namiproducta terminátur, vt audio aua
cedente vocali terminátur, vt lego legis, di ,prodeo prodi,adeo adi exeo exi.Tec .
pero petis:aut io,vt rapiorapis, facio fa- tiæ coniugationis productaverba , india
cis:aut vo, vt induóinduis , inruo inruis. cariao modo,tempore præſenti, de pri
Tertiæ coniugationis correptæ verba, ma perſona fi'e habuerintanteo,eadem ,
quæ indicatiuomodo,temporepræſenti, promiffiuomodo,adie &taad imperatiuú
de prima perſona o litera, nulla alia præ- modu bo fyllaba,terminantur,vi adeo a
cedente vocali, terminantur ea impera- di adibo prodeo prodiprodiho.Quç ve
riuo modo,tempore præfenti,perſonafe- roio ,cadě promiſliuo modo am fyllaba
cunda e litera, præcedente conſonante terminátur,vt audio audiá, nutrio nutri
terminantur,vtlegolegepetopere:quæ am . Tertiæ coniugationis verba,pducta
vero vo cadcm formamimperatiuomo- infinitiuomodo,adic & a ad imperatiuú
do retinebunt,vtinduo indue inruo,in- modú re fyllaba,manentepducta,tormi
we: Terţixconiugationis correpræ ver- nátur,vt audi audire,nutri nutrire. Ter
ba promiſfiuo modo am fyllaba termi- tiæ cóiugationis productæ verba,indica
pantur,præccdente aut conſonante pri- riuo modo, téporeprçterito,ſpecie abſo
mæpoſicionis,aut vocali, vt lego legam , luca,adie & a ad imperatiuú modú vi lyla
labra
 157 IN 3 TIT. GRA M. LI B. II .
l'abaterminátur vt audio audiui, nurrio dans, criminans,vadaturus,criminatur'.
nutriui, ſed tamé in omnib. conſuetudo Participia quæ um exeunt,fiuntetiá ver
breuitatem appetés u literam ſubtrahit, bainfinitiua,vtfcriptum lectu .Sunt par
& ivltimageminat,vt audii,prodii,nutrii. ticipia quorum declinatio in præteritum
Tertiæ coniugationis productæ verba, non venit,partim.n .actiua,partim neu
quæindicatiuo modo,tempore preſenti, tra funt; & quidé actiuaea quib.contrai
de primaperſonaeo literis terminantur, rianó extant, ytambulans, currens:neu
cadem indicatiuo modo tempore pręte- tra ,vt videns, dormiens. Participia quæ
sito,ſpecie inchoatiua,adiecta ad impera- damactiua ,aut pafliuafunt, vt amans a
tiuum modum bam fyllaba terminátur, matus:dolens,dicens,dolendus dicendi.
viadeo adi adibam , prodeo prodiprodi- Participia præteriti & futuri téporis ge
bam.Quçveroio,eadem iniiciunte pro- nera diſtinguunt,vtdoctus docta docłu:
pe vltimă ſyllabam , vt audio audiaudie. futuri,docturus doctura do &turum ;prę
bam ,nutrionutrinutriebam.ſed bęcve- fentis confundunt, vt docens.His tamen
teresfine e literapronunciabans,audibá paucadiſcrepant,quæ non latine, ſed co
&nutribam dicentes,vtapudVirgilium , fuetudine pronunciantur,vt pudibūdus,
Nutribant Tyrrhusq;pater,pro nutricbát. Judibundus , quorum & feminina ſuam
Tertiä coniugationis productæ verba , habeneformá-cuni neutralibus;ná& pu
indicatiuo modo , tempore præterito , dibunda & ludibunda, & pudibundú &
fpecie exacta , adiectis ad imperatiuum ludibundum dicimus. Participiaſemper
modum, veram , fyllabis terminantur,vt generaliter nonſpecialiterferuntur, nu
adeo adiadiueram ,nutrio nutrinutriue- quam.n. çertamperſonām notant,vtpul
fam , fed tamen in omnibus confuetudo sluspulſurus.Participia ficut verba,inter
breuitatéappetens,v literam ſubtrahit, dum ſemel, interdúfæpiusagere quid fi
& iliteram corripit,vt audieram ,prodie- gnificant, & quidem præteriti temporis
ram ,nutrieram . Sunt &aliæ verborum lectitat', præſentisleãtitans,futurilecti
feu cóiugationumobferuationesdiuer- taturus,nec tamen omnia in eandé for
fæ, quas,completis ordine partibus octo mam cadunt,ficut criminans,rubés,cano
orationis, deinceps adiungemus.' dens: Quædam participia ſunt inceptiaz,
DE PARTICIPIO : ve caleſcens,tepeſcens a quib, neutra na
Articipium eft pars orationis , cum fcuntur feminina habentia,vt rubens,ca
Part
tempore & cafu ,fine perfona actiua lens;nec tamê inpræterită exeunt tem
aut paffiuaaliquid fignificans; vt limans, pus,ficutſecans ſectus. Omnia participia
legens: In participiis eademplerumque præterititéporis perfc&tæ rei habent fi
omnia obferuabimus, quæin appella- gnificationé,vt emptus,captus;preſentis
tionibus verbisq; interdumimperfectę rei,vtlucés,tepens.
Participiorum aliaad præteritum tem Videndum erit ne appellationes, quæ in:
pus referuntur; vt limatus,fcriptus. alia formam participiorum incidunt,partici
adinftans', vt limans , ſcribens: alia ad pia putentur,vtrecens, frcquens,decre
futurum, vt limaturus,ſcripturus.Præte- pitus,haſtar",togatus,palliat ?, barbatus.
riti temporis quædamſunt actiaa tantú Hæcenim & fimiliafpeciem habent par
modo, qaædam pafliua. A&iaa limatus, ticipiorum , ſunt tamen appellationes, 1

ſcriptus: paffidafiguratus ;ablatus: neu- quia nulliusin ſe viin verbi continent. at

ta natusortus: Forinam verborum pof in femininisquędam ſpcciemparticipio
fumus exprimere, tam actiua quain paf rum habét;quędain etiam ipſam vim , vt
kiuaſunt,itaq; vadatus criminatus tame pictura,litura,ſcriptura.funt enim appel
giſſe quid, quam paflum eſſe fignificant. lationes & participia futuritemporis, in
itaq; in tantifuturoq,fiunt æqua, vtva mafculinis liturus,fcripturus,piviurus.Ac
isa SOSIP. CHARISTI 160

cum dico in verbo litura eſt, & bona fcri- cidunt genus a nomine, figuraab ytroqi,
ptura,pictura mirabilis, fiunt appellatio- numerusab vtroq;,caſusa nomine,tem
ncs,binasą; habent ſignificationes: nam pus a verbo, qualitasa verbo.
ars ipfa pidura appellatur , & opus quod
pictum eft.Item cum dicimus maleani- DE ADVERBIO
matus,bene animatus eft,vtrumq; in ap ex Comminiano.
pellationé cadit.Etenim homo eft tantú
primarus,& eftrantum bene animatus. Adiecta verboeft lignificatio
Duerbium nem, eius
pars orationis, quz
fiunt tamen participia.Item doctus & fa
piens. nam doctű ita vt peritum declina: implet atque cxplanat. Aduerbia aut lux
mus, & fapientem vtamantem : vtrumq; funt pofitionis,aut ab aliis tranſeunt.Ale
tamé appellationis vim obtinct,& nihi- naſcuntur, vtheri, neper:ab aliis tranle
loinin ’ in participia veniút,a verbo quod unt ,vedoctus docte, fapiens ſapienter.
eſt ſapit & docet Sunt quædam partici- Aduerbiis accidunt, Significatio ,Figura,
pia præfentistemporis quæ necin pręte Comparacio. Significationes aduerbio
ritum ,necin futurum tempus cadunt,vt run funcplurime.fignificant enim tem
porens,pollens.quædam præterito carét, pus, vt heri,nuper. locum , vt hic. nume
vt ſtans,ſedens,ainbulans:quædam præ- rum ,vtſemel.negationem , vt non.adfir
teritum habentfolum ,vtfretus neq;.a. mationem ,vt etiam . demonſtrationem ,
præſens aut futurum admittit. vt ecce hortationem ,vt cia.optationem ,
grammaticus itadepara
Comminianus vt vtinam.ordinationem , vt deinde. in
ricipiobreuiterrefert. terrogationem ,vtcur. ſimilicudinem , vt
Articipium, eſt pais orationis cum quafi dubitationem ,vt fortaſſe.inuoca
tempore & cafu. Participium autem tionem ,vt heus.reſponſionem , vthem.
dičtum viderur, quod partem capiat no- prohibitionem ,vt ne.communicationé,
minis,partemq; verbi,trahit enim calum vt pariter,fimul.ſeparationé, vt ſeorſum .
a nomine,tempus a verbo. Participia au- comparationem ,vt magis, potius.cuen
té trahunturaverbo activo duo,preſen- tum ,vt forte.qualitatem , vtbene.quan
tis temporis & futuri,vt fcribens,ſcriptu- ritatem ,vt nimium. Figura in aduerbiis
rus:A palljuo duo,præteriti temporis & ficutin omnibuspartibus orationis, aut
fucuri,vt ſcriptus,ſcribendus. A neutrali fimplex eſt,vt iuſte,autcompoſita, vtin
duo,præſentis & futuri,vt ſedens , ſeſſu- iuſte.Comparationem recipiunt aducr
cus.A communi quatuor,prçſens& prę- bia,quociensappellationes,vnde tranſe
tcricum & duo futura,vadās,vadaturus, unt,comparátur,ve doctedoctius doctiſ
vadarus,vadandus A deponenticria,prę- ſime,quia doct' doctior doctiſſimº.Ad
ſens,præteritum & futurum ,ve luctans, uerbiis omnib.præpofitio feparatim ad
luctatus luctaturus. iici nó debet. Et hçcquidé breuiter Có
Suntmulta nomina quæ fpcciem par- minianusgrammaticusdiſleruit,alii aut
cicipiorum habcant, vt tunicatus, galca- per eadé,autco amplius proceſſerút lic.
tus,quæ cum partemverbi non habcant, Aduerbium eftparsorationis,quę prę
nonrecteparticipia dicuntur, neque. n. policaverbo ſignificationem eiusimpler
dicipoteſtrunico aurgaleo.Quædá par- atq; explanat.Aduerbio accidunt,Signi
ticipia fimilia ſunt appellationibus , vt ficatio,Comparatio,Figura.Quædã funt
pallus,viſus, cultusſed in declinationib. loci,vthic,illic,ibi.temporis,hodie,cras,
deprehéduntur.nam quęparticipia funt, heri nuper.numeri, ſemel,bis,centies.
genitiuo caſuin i exeunt, vt huius palli, negandi,haud,non monſtrandi,ecce, ec
vifi,culti;quævcro appellatione sinus,vc_cum ,ccccre.hortandicia,age, agite.quá
huius vilus,cultus,callus. Pàrticipiis ac. uis age & agite vim obtincaut actiuiim
pera
1
161 INSTIT . GR A M. LI B. II. 162

peratiuimodi.optandi,vtinam ,velim.or. ram definunt, & fyllabis creſcunt, nam

dinis,deinceps,deinde.percontandi,cur, & libermilerque,liber& miſere faciunt.
quidita , quapropter , quare. quamuis Tertiaſpecies eorum , quæ er fyllabafa
quapropter & quare impleant aliquan- ciunt,celer, acer , celeriter ,acriter. Sed
do & confirmandi vicem. ſimilitudinis, circa hoc nomen vtique fiftit quæſtio,
ve quaſi,ceu ,velut dubitandi, forſitan , quia quidam non putant ab eo , quod eft
fortaſſis fortaſſe,fors.percontatiue,me aceracriter recte factum , fed ab acris,
cum ,tecum.vocatiue,heus,ecquiset,o- quod refellitur. nam huius aduerbii ſu
he,cia.refpondendi,hem.adfirmandi,et- perlationes ,cuius isliteris nomina termi
iam.prohibendi ne. communicandi,pa- nantur,vt agilis,docilis, ſuperlatiuo lite
riter ,fimul.feparandi , ſeorſum . compa- ramsgeminant, efficiuntqueagililianus
randi,magis,potius.euentus,forte.quali- dociliflimus, agiliſſimedociliſime. At
tatis,bene.quantitatis, niinium . Aduer- cum non aliter dicamus acerrime quam
bia non omnia ex præpofiris partibus o- celerrime,manifeftum eſt acriter factú
rationisproficiſcuntur ,vtſunt , quæ aut abeo quod eſt acer,vt celer. Quarta fpe
tempushgnificant, vt heri,cras, poſtea. cies eſt eorum quæ per iin literas termi
aut locú,vt hic ,illic , vbi:& quamuis pre- nantur, vt paſler ,anſer , paſſeratim an
cipue trahuntur ex nominibus, non ta- feratim . Tenere an teneriter dici debeat
men ex omni genere vocabulorum figu- quæfitum eſt, nam quidam teneriter ef
cantur. Statim enim a litera terminata ferunt,vtceleriter :alii vero tenere , vt
nomina latina , nulla ex le aduerbia faci libere.Sed infpicicndum eſt,vndepoti
unt latina.namn neq; a Catilina Siſenna- flimum aduerbia figurari debeant. nam
que Catiliniter aut Siſenniter rectedici- cum fit & tener & celer& liber eiuſdem
mus.Hæcigicur introduximus, veſciant terminationis, neceſſario ambigitur in
Gi qua inueniunt,non niſigræca ſe inuen- aduerbii figuratione. nominatiuus caſus
tucos,quæ ſcilicet in vſum veniunt lati- nullum diſcrimen oſtendit , ſequitur ita
nitatis,nam & apoeta& pirata,quæ ſunt quevtin obliquis caſibus formam aduer-
græca , poetice & piratice dicimus.E lite- biorum intueamur. Ea itaq; quæ geniti
ca terminata nomina use.Jorix@ snulla ex ſe uo caſu cerminantur perliterãi, eam in e
adverbiafaciunt, quæ non ſunt niſi græ- mucant,& faciūtaduerbia, vt ex eo quod
ca,vt Agaue, Telete.fedneque ex his A- eſtpigri,pigre, & nigri,nigre.nec minus
vt
gauice , autTeleticerectepronunciabi- etiam quæ creſcunt obliquis caſibus ,
tur.Fuerunt autemqui ex his, quæ o ter- liberi libere , miſeri milere. Ergo cum
minantur, putarent aduerbia trahipoſſe, per omnes caſus tener non aliter decli
yreſtordo,mucro,diuerfis tamen figuris. netur quam liber,fequiturvr tenere pro
ab ordine enim ordinate, & a mucrone portione dicatur vt libere. Nam ea quz
mucronatim dicimus. Sedmihi non vi- ter fyllaba finiuntur in aduerbiis, vtique
deturhoc, quod eft ordinate, ab ordine in nomine genitiuum habent is literis
tractum , ſed ab ordinatione , minus a terminatum, vrceleris celeriter , alacris
mucrone mucronarim , fed'a mucrona- alacritcr.
to.Ac ne fingula perfequamur vnde non Or literis terminata nomina , vt qui
proficiſcantur aduerbia, ad ea veniamus dam putant, duabus , fed diuerſis ex ſe fi
quæ canonis ratione fubnixa videntur, gurisaduerbia faciunt, vt orator orato
R litera terminata nomina , hanc lite- rie,memor memoriter. Sed animaduer
ram quoties e antecedit , quatuor modis tendum eſt,num oratorie non ab orato
fiuntaduerbia , aut enim e finiuntur , & re, fed ab oratione trahatur. nam vt eft
totidem fyllabas feruant, vt piger æger, alicuius vis oratoria & oratoriusmodus;
pigre ægrefaciunt. Aut in candem lite- fic forfitan figurari poflit oratorium , vn
F
163 SOSIP . CHARISIK 164
deproficiſcaturhoc aduerbium , quod o- quod eſt diuinus diuinitus dicatur, &
Eatorie dicirur. ab eo quod eſt antiquus antiquitus :
Vr literis terminata nomina, faciunt cum interim in his mancant etiam prio
ex ſe aduerbia duobus modis figurata, ris legis aduerbia. nam non minus per
vt ſatur ſature , fur furtim . Notabimus hanc fignificationem diuine & antique
autem ſatur nomen inter ea eſſe , quæ dicimus , ſiquidem in differentiam ve
ad analogiam nó pertinent, vt cætera ur niat large quod eſt largiter , quod lar
literis terminata in genitiuo caſu isfini- ge ſignificat effuſe & abundanter, vt di
untur,vt turtur turturis , murmur mur- cimus, Large & liberaliter patrimonio v
muris. fuseft : & largiter, Multum largiter pou
Esterminata nomina, videntur ex fe cunia habuit .
duobus modis aduerbia figurare, vt qua- Ns lireris terminata yno modo facin
drupes quadrupedatiin , miles militari- unt ex ſe aduerbia ter terminata , vt dc
ter , ſed vt in luperioribus dictum eſt, cens decenter. Nonnulli etiam ex par
militariter abeo venit quod eſt militaris. cicipiis putauerunt talia figurari, vt Ver
Is terminata in aduerbijster finiun- rius Flaccus, qui ab eo quod eft audens
tur, ve docilis docilicer., agiliter, atque audenter , aut certe fuperiores dike
quidam conſentiunt , vt dicant docile sunt, quatenusin recenti
& facile , aiunt etiam vtiliter dici opor- inde vſitatum eft. Ar auden's cunt
tere & faciliter, quoniam quidem ca an- ex ſe aduerbium non facit, eſt partició
tiqui vfurpauerint. Nonnulli etiam pium : & cum ex ſe aduerbium facit ,
faculter aiunt oportere dici, cuius com- vocabuli vicem obtinet , tam hic quam
poſitum hodieque in vſu eſt , quoniam illic , cum recipit comparationem : nam
quidem dicunt difficultes. ſedridicu- ficut comparationes non recipiunt par:
lum eft legem aduerſus conſuetudi- ticipia , ita nec aduerbia quidem tranf
nem ferre, quæ ſola in noſtro ſermo eunt , alioquin fi ab eo quod eſt au:
nedominatur. De vſu pronunciatiuo dens , ſignificatione participii audenter
magis & facile me.cgiſſe audaciter dixe- diceretur , proculdubio & ex co quod
rim , vt viriliter erniſſe. nec verebor ne eſt faciens & ſcribens ſimiliter quiddam
quis meputet vocabulum pro aduer- exprimeremus : aut fi diceremus au
bio poſuille : fiquidem multa funt alia denter tanquam ſapienter , fareor, fie
quæ vocabulorum fpeciem in: aduer- quidem ſapiens nunquam participium ,
Liis teneant. nani & Romæ fum , & ru- ſed qua vocabulum eſt , quo quis ttiam
re fui, quid aliud eft, quam aduerbium ſapientior dicitur, In aduerbium ca
loci ? nec dubitari tamen poteft,non in men non fapienter , .vt cum fapientia ; 1

his apparere & calus & vocabuli fpe- audenter qua audentia : aut nenosfal
ciem . lat figura quorundam vocabulorum ,
Vis terminata nomina quinque mo- quæ eadem eft participiorum-, hane
dis aduerbia faciunt , aut e correpta, vt legem aduercimus, non aliubi inuentu:
malus male : aut e producta , vt doctus ros nos aduerbia ab his partibus oratio
docte : aut o producta , vt-falſus fal- tionis terminata, quam in quibus com
fo : aut o correpta , vt citus cito : aut paratio poteft inueniri , vt eft elegans
im , vt ftri& us ftri & im :nec tamen his elegantior eleganter, decens-decentior
omnibus legibus acceſſit confuetudo, decenter , pudens pudentiorpudenecr .
Nam yt a ſuperioribus recedamus, qui fic ergo audensaudentior audenter, quž
ab eo quod eſt humanus humaniterdi- vocabulum ,nonqua participium in ad
xerunt, & multa fimilia , vſque ad nos uerbium transfiguratur ,
certe conſuetudo permanſit , vt ab co. Rs teuninata , duplici modo ex
(c
 INSTIT. GR A M. LI B. 11. 186
fe aduerbia faciunt in er decurrentia , litate & fignificatione diſparia. Faſcia
quorum vnus eſt qui i literam ſeruat tim quoque non a faſciaputanttractum ,
ante neuillimam fyllabam , ve vecors ſed a faſce :fiquidem falciatimtractum
vecorditer : alter qui fine i litera effer. non per faſcias,ſed per faſces, xt centu
tur , vt follers follerter, neque omnia riacim non per centuriones , ſed per
tamen qux rs literis terminantur , in centurias.
aduerbia tranſeunt , ficur concors . In- A neutris quoque nominibus tra
ecs quoque habuit dubitationem , ano huntur aduerbia inn litcris terminata ,
mnino in aduerbium tranfire poſsit , vt membrum membratim , vber vber
quamuis a vulgari conſuetudine lit in- tim. nonnullisgrammaticis placet,:vt a
erter : non ſtatim tamen annuerc de- nominibus , fic etiam a participiis . &
bemus, niſi auctoritas alicuius cruditi pronominibus , & a verbis aduecbiafi.
acceſſerit. nam inertiſsime quin recte gurari , vt ab eo quod eſt iuſtus iulte
dicatur, dubitare non poffumus, quuin hat : ab eo quod eſt lapiens ſapienter
dicatur. nec minus a pronomine , me
ab co quodeftinertiſsimus veniat, Fors dicatur.
quoque variarum figurarum aduerbia mearim , te tuatim : denique ab eo quod
facit. dicimus enim forfitan , fortafle, eſt curro curſim , pungo punctim . Mi
fortaſsis: & conſuetudine quidem ob- hi videntur errare , quod aduerbium
tinuit , vt forralle libenter diceretur, ſapienter putent a participio deſcende
quam fortaſsis , quoniam fortaſsis auri- re : cum ſapiens tam nomen ,fit quam .
bus noftris abſurdius videtur. Forfan participium : verum participium in
& forſican poetis relinquemus, quæ La • diget tempore , comparatione no
tina eſſe nemo dubitabit, cum & Vir- men , vt hæc ipfa figurando ex fe ad
gilius dicat , Forſan & hac olim memi- uerbia faciat : fiquidem legens, vocans
niſſe innabit : Forfitan & Priamifuerint nequaquam tranfeant in aduerbia. .at
que futa requires. Ncc minus fors pro an euidenter dicamus fapienter , au
aduerbio ponitur, vt , Etforsaquatis ce- denter , quis dubitat ? ſed non ca lege
piſſentpremia roftris. qua participia ſunt , ſed
fed qua etiam
X licera terminata duobus modis in . comparationem recipiant , quod eſt
aduerbia tranſeunt : auc enim im lite- nominum proprium .nam fi ab eo quod
ris terminantur , vt grex gregatim : aut et conſtans aduerbium diceretur con .
per ? , vt audax
quaciter. Sed audaciter , loquaxlo-
meminerimu ftanter
s auda- eft · quis dubitabit & ab eo quod
ædifico , ædificans ædificanter dici :
der eruditorum conſuetudine fine ili- & fi ab co quod eſt ſapiens ſapienter,
tera elatum , non vt procaciter .aur lo- item ſapio ſapiens ſapienter. quodcum
quaciter. omnino regula larini ſermonis non ad
A femininisquoq; nominibus a litera mittat , proculdubio remota participia
terminatis naſcuntur aduerbia im literis ſunt ab hac figurandorum ex le aduer
finita, vecalcia faſciatim ,centuria centu- biorum facultate. Et ſifi qua videntur a
riatim ,decuria decuriatim. Nonnulli pronominibus trahi aduerbia , tantum
autem decuriatim & centuriarim , non in grammaticorum commentariis ani
a decuria & centuria , ſed a decurione maduertimus , in conſuetudine non vi
& cençurione tracta putant : acuti demus: quæ vtfuerint, tamen confenfu
ab ordine ordinatim , aut abordinato, publici vſus antiquata funt. Edi non
non intelligentes fimilia nomina non nullis placeta verbis fieri aduerbia , vt
elle ordinem & .conturionem . nam vt , ab co quod eſt curro curſim , pungo
ordo & centurio ea figura qua vtrum- punctim : ego tamen quæro quid
que o terminatur limiliaſunt , ita qua- ita non potius aduerbia a vocabu
F 2
int SOSIP. CHARISTI tot

lis cracła fint, ab eo quod pun&uin pun- . teris terminantur in us, vt funditus, ra
etim , & ab eo quod eſt curſuscurſim: fic · dicitus, diuinitus, humanitus, antiqui
enim in ſuperioribus diximus : nominatus,cælitus,publicitus.Itéinim ,ve celim ,
us terminata, nonnunquam ex ſe aduer- viritim , alternatim , vicatin ,partim ,cur
bia facere in im exeuntia. animaduerti- fim , quadratim , feparatim , paulatim ,mi
mus enim omnia verba,quæ non poffunt nutatim, fenfim , furtim , deductim , car
etiamad nomina tranfire, nulla ex ſead- ptim ,viciſſim . Item in o,vt conſulto,tu
ucrbia facere. to,fallo, fuperuacuo, cito, ſecreto,biper
Aduerbia localiaſignificár aut in loco , cito ,tripertito ,quadripercito, fortuito,
vt Romx : aut in locum , ve Romam :aut continuo , opinato ,clandeſtino,matuti
per locum , vt hac, illac. Aduerbia quæ no. Item in am ,vt clam , nequicquá, pa
ex nominibus trahuntur , aut integram lam , obuiam , bifariam , trifariam , qua-
figuram nominum ſeruant, vr Romæ , drifariam , muitifariam . Plinius Secun
Puteolis: aut imminuunt & immutant, dus inter aduerbia qualitatis pofuit, di
ve domi, noctu. Sicutis nominibus dixi- cendo,legédo, dicendi,legendi,quę qui
: mus, quædam aut eomparationem non dam amplius verba putant, infinitiuaaur
recipere,aut ſuperlacionem ,autvtrumq;, vſurpatiua,de quibus & fupra notauim '.
aut prima poſitione carere : ita etiam in Numeri aduerbia ſunt, vt totiés; quo
aduerbiis hac finiantur ſententia , ab eif- tiens, aliquotiens, fæpe, ſæpius, fæpilli
dem initium vtfæpe faciant ſequentes. me, ſemel,bis, ter, quater, deinceps,pri-.
Aliis de aduerbiis longius dillerereita: mum , iterum , tertium ; quartum ..
placuit. Aduerbium eft pars orationis, Temporis aduerbia ſuntinfinitiua, vt
quæ adiecta verbo ſignificationem eius . olim , aliquando,quondamy, nuper , tan
explanat atque implet,ica, Nam cum di- dem :ſed eſt numeri etiamnum, id eft,ad
co, Palæmon docet, nódum ſignifico ſa- huc, tandem ,iam ,tum inde,iamdudum ,
tis uim plenam verbi , nifi adiecero bene vnquá, nunquam ,mox, interim , quoti
aut male. dic, interea,interdum ,ſubinde, quum ,
Sed quoniam multæ ſpecies funt ad- nunc, confeftim , actutum , cueſtigio, il
uerbiorum ſingulasadiecimus. Qualita- lico, ftatim , continuo; ſubito,repente&
cis& quátitatis funt,quæ ex ſecundo or- repentino; extemplo, recens, frequéter,
dine deriuanturine, vt doctus docte, i- femper , tantiſper, paulifper, parumper,
tem lepiduslepide. Excipiuntur autem poftea ante, anteapoſtquam ,antequam ,
ex ſecundo ordine duo, quæ in e breue dum ,donec,donicum ,ſimul,ſimulatque,
veniunt,vtbene male. Sunt quæ a tertio vixdum. Itemtemporis finitiva aduer
ordine deriuantur in ter, vt fortis forti- bia,hodie,cras,perendie ,diequarto,heri,
ter , felix feliciter. excipiuntur ex tertio nudiuſtertius , nudiufquartus , nudiuf
ordine,vt facilis facile, vilis vile. ſed in quintus, mane, veſperi,noctu, interdiu,
compoſitione facilis, quod eſt difficilis, pridie,poftridie, poſtmeridiem ,anteine
'difficulter facit. ridiem .
Ex omnibus quæ us terminantur ve- Loci aduerbia ſunt fic.primum in lo
niunt comparationes & ſuperlationes, co,vt vbi',ibi,hic, illic, ibidem , iſtic, in
præterquam ex bene & male, quæ cor- tus, foris, comminus. In locum ,vt quo ,
repta ſunt : ſed ex his quæ e ante us ha- hoc illo, vtro, vtroq;, neutro ,huc illuc;
bent, & i ante us , comparationes fieri iſtuc iſto ,eodem ,intro ,foras, introrſun
non poflunt. neque eniin ab idoneo i- extrorſum ,ſiniſtrorſum ,retrorſum .Eadé
doneor fieri poteſt, neque a neceſſario & per sliteram extremam efferuntur,vt
acceflarior, & fimilibus. extrorſus,ſiniſtrorſus, & cætera. E loco,
Sed qualitatis aduerbia- eciam aliis li vo vnde, hinc, illinc, vtrinque, inde, in
didem ,
 169 INSTIT . GR A M. LI B. II. 170
dem , iſtincintrinſecus.Sunt etiam quæ tur,negationis fit an temporis : vtrumq;
in locum & inlocoſignificant infinita,vi videtur in Te habere & negationem &
furſam ,deorſum , ſupra, infra , vltra , ci tempus.neque enim aliud eſt nunquam
tra,extra,intra, ſupra, fubter, ante, poſt. quain non .
Per locum , vt hac , illac , iſtac , recta, Item aduerbia numeri hæc quoq; alii
qua. adiecerunt,quot,tot,aliquot:quæ ita po
Sunt etiam aduerbia quçdam in loco, ſita inter aduerbia non eſt noftræ æſti
quędam e loco, quçdam in locum ,vt pri • 'mationis reprobare : certe inter aptota
mum.In loco ,vtvbieras,Romę:de loco, nomina pluraliapofuimus, fequutipræ
vnde venis,Roma:in locum ,quo is, Ro- cepta magiftrinoftri:aliiinter pronomi
mam.Eft ergoin loco pergenitiuum, cú napoſuerunt.
ex primo & fecundo ordine veniunt , ve İtem ex præpoſitionibus quæ mutató
Romæ fum ,Beriti lum ,domi ſum ,ſecun- accentu in aduerbia recidunt hæc , intra,
dum veteres qui ita declinauerunt : hæc intra ftat:infra,infra ſtat:ſupra,ſupraftat:
domus,huiusdomi:Cúvero tertii ordi- extra,extra ſtat:infra,infraledebat:vlera,
nis funt,ablatiuo caſu vtimur,vt Cartha- vltra non faciam : citra , citra diſcurrit:
gine,Sidone, quanquá recentiores Car- circa circaequitat : iuxta, iuxta facit, id
thagini& Sidoni ſum ,per datiuú volu- eftfimiliter:cótra,cótra cõrendit :ſubt';
erunt etenim dicimusrurilum. Atquú fubtus erat : coram , coram ſtetit, id eſt,
eloco dicimus , ablatiuo ex omni nomi- palam :ante,ante venit : poſt, poftſedit:
ne ciuitatis vtimur,vt Roma venio,Car- prope p, rope cecidit,hoceft ,pene : vfqi,
thagine vedio,& vtiq;fine prępohtione: vfque illum mul& auit,hoc eſt,valde : i
quanquam quum de præpofitionib. di- tem ,illo vſque cum veniſſet: fubter ,fu
cere cæperimus, etiam de hoc pleni' ad- per,quamdiu'ſine caſibus enumerantur,
notare necefleeſt. aduerbia erunt:receptis caſibus,præpofi
Negandi aduerbia funt,vt non,neque, tionesſunt.
haudquaquamparum . 'Adfirmandi'ad- Inter aducrbia quidam hæc poſuerüt,
uerbia ſunt,vt fcilicet,etiam ,quidni, ni- quæ etiá apud veteres obſeruata funt,vt
mirum ,ilicet,profecto, plane.Percontá- translatui, dimiſlui,receptui,oftétui, & fi
di,vt cur,quarc, quid ita,quidnam ,none; eiuſmodi ſunt alia q cafui dantur,in qui
vtrú ,vtrumnean,an non.Demonſtrant bus obſeruabimus ita dicere , translatui
di aduerbia funt,vt en ,ecce.Oprandi, vt eft & translatui facit : mittit translatui
vtinam ,velim Ordinis,deinde,deinceps, non dicimus , & cætera fimiliter. Qui
tunc,ante,poft. Similitudinis, ita,perin- dam'tamen dicunt fimilia his efle deco
de ac li, prout , item , adeo. Videntur & ri, vſui, & cætera. conlata ſunt aduerbia.
hæc inter comparatiuas coniunctiones Varro ſiceſſe in tertio afei zapartipov,p .
aliipoſuiſſe tanquam ,vt tanquam bonus pius, proxime.In his extra conſuetudine
amicus , tam ille quam'hic. Dubitandi, communium , frequenter perfectis vti
fors, forſiran , fortan, fortaſſis ,fortaſſe. folet Plaut. in Aulularia, Eaſubleuit os
Congregádi,vt vna,fimul,pariter.Perſo- mihipleniſſime. & in Moſtellaria, Quid
nalia,vtiecū,recūſecum ,nobiſcum ,vo- faciam ? in latebras condas pe &tori penitif.
- biſcum ,mea,tua,ſua,noftra,veſtra. Hor- fime.& inCurculione,Salueoculiſſime ho.
tandi,eia,age,agedum .Cópellandi,heus. mo. Sed num oculiflime Bpazios legen
Reſpondendi, vthem . Prohibendi, ve dum ? Inter aduerbia a pronominibus
nefeceris.Negandi modo, neid facias. deducta aliquid ex eo quod eſt quiſpi
i Adfirmandimodo,Neru Eruciaccuſatoram.quicq;ex co quod eſt quiſque, quid,
ridiculus effes. nunquid .
1
In aduerbio nonnunquã quæftio ori- Iulius Romanus ita referr de aduerbio
F 3
 izi SQ SBP. ' CHARI.SII
fubtitulo epoppucór..Aduerbium eſtpars cimeſco , cnm etiam quæ omníuntcon
orationis,quæadiecta verbo ſignificati- feflione putantur aduerbia, ratio ſubti
1
onem ciusexplanat atqueimplet. Efte. lior eiuspartiseſſe noluerit, ſed interie
nim verbum Icribo,cui ſi adiiciatur bene ctionisfenfib: reſeruarit.Heus enim vo:
fiuemale, quod eftaduerbium ,faciet be candi habetvim ,ohereſpondendi; eanó
neſcribo ,male fcribo. Eadem eft &in potius nominib. adiunxit,nec verbis po
Græcis aduerbiis cum partibusconſtitu- tait, licet mallet.-omnes etenim aducr
tio .Cippinua si mápos nógov äkuuty,601me piña biorum cernimusſemitas ire cum verbis
Ma ole aiapopan özer. Qua ratione igitur fiue per verba:necpoteft vlla qualitas ni
getumopov.Letnanna Emppápcem dixerunt, fiverbo ſubſequétereſonare. Loci nama
parum ſpecto, quam partem orationis que fi fuerit aduerbium , vtillic,iſtic ,
inde,non vt numerum octo parcium -ar- hic,huc illoc,illuciſtog iſtuc, perſe ni
ticulo , ideſt to be upwe deficiente ſupple- hil faciet, nec vllam poteritfignificanti
fent , ſed quia videbant aduerbium eſſo adhibere caliginem , nifi cauſa cum ver
non poffe, fegregauerunt : non quia ne- bo,vrquædam in tenebris lux clarior 86
ſciam quædam aliis partibus orationis faxanteuertat. Itaque illic fto ; illic ero ;
aduerbia elle communia , & iam vt no- illuc abco,illic reluctabor, verborum ac
minis iuncta cóſorciis,vtgratis, falſo,ve: ceffu fit aduerbium multi luminis acpo
ro ,domieft,domi venit.Necminus ver- teftatis. Temporis non minus fietaduer
bo ,vr occulto , ſubito.Item coniunctio- bium ,nunc veni; modo fecit , cras adibor
num nexibus ſtrictiora, vt cum dicimus, Sed & numeri par caufa rationis eft. fee
inquit Vmbriº Primus,vbi,ligergo: Aut mel etenim feci dicimus,bis dixi,ter anto
præpofitionibus ſimilia, ve pro , lub,per, præceperam . Negandiquoq; fimilis in
propter, & Vmbrius tameninteriectio- ceptio eſt,minime dixeram ,non potauis
nibus locum non dedit . Cum autem ex- Affirmandi;vtquidni putaueram ,quip
tremalinea duci poftremovel abhis pof: perefpondit ,vtique certauit: nempedi
fet, qai eam orationis partem aduerbiicebam ,prorfus extinxit.Demonſtrandis
totam eſſe voluerunt,quorum fiquisdo enabit,ecce venit,currit,adáftit. Horta
fenſionéineac , tamen quodidcircome dijage propera, macte virtute. Eia age;.
mixtu a Stoicis ea pars orationis habea- rumpe moras Optandi,vtinam veniat,ves
tur,codem illo fammoueri ſe poflereſpi- lim carrar, quam voluntatégaudiopro
diet , vnde confidit. Nam cum murnirms ximam elle cum dicimus,vt Seque ortum
iuredicatur, car non alligetconſortium antiqua Fenororumaftirpe volebar,voti
fui:lam quoqueintericctionis expertem efle compotem credimus. Itaque necfi
vocauit ſecrecius,niſi quod rideri meru- deicommiſſorum voluntas æquius acor
crunt tametſi,etfi nocnam ;quideiti eeſlic,vt non in capræter iudiciú quam
ratio remere ſe deliberacioni ſuæ fenten- uis tacitum necadſcriptum votorum , ſo
tiisq; permiſit, qui propriæ virtu- lis nilibus & beneficiis crederemus. Or
tis cum orationéiftam vinclisalienæ ſer- dinis item prodancur aduerbia ,ve dein
uitutis eximere non etiam tum exi- dixit,deniq; lubfecuta ratio eſt, non mi
tus Græciæ ,qui tamen nulli ſunt. Itaque nusexpedit. Qualitatis ; ſtrenueverfatus,
nomen eipartitum acriter reddiderunt. fortiter reſtitit, fegniter ſubremanſit In
interiectionem vero cachinnum ge- cerrogandi-, cur reliquifti?Hew,quianam
micumue dici media pergentes æftima- taxticinxeruntathera nimbi? Comparana
uerunt,vt inter aduerbiaquoqueperge- diquoq;itaeft dicintusenim ,Stepater die
relijuberet affectus,autvein multis lo- ladeum faciat ficfun &tus Apollo.& , Quafi
let caſusadferret,eſet impunitas.Etquid cumludas tefferis. Tanquam currat. Præ-
ega de meris interiectionis vicibusper- ferendi,inagis poteſt, potius eſt credere.
Dubio
 INSTI T. GR.A M. LIB. 11. 174
Dubitandi,nam fortaffe aut fecit aut fa- dulo , quaſi ei de ſatisfactione criminis
Ourus eſt Annuendi,lcilicet,plancvero doliq;certandú ellet,acnon pręſe feren
dicit,licetfacias. Caſualis,ideoquefeci, dum deoftentationemeritorú. Sed qui
idcirco jixi. Perſonalis eciam , vis enim dá non ca contenti ratione,conſortii iu
aduerbiorum per eadem vim tenorem-
tenorem reputant e & o inter ſe literas expedire,
querationis incedit,mecumictecumeft, quod ego vix adducoivt credā;nonquia
id ſecum duxit ,vobiſcum purauit , nobi- negem Voturiospro Veturios, & vorſus,
fcum fuit Vocandireſpondendiue vide- &olli,& cótra didúelſereperiti. In me
ri poteſt ſimilisinceflus aut ordo fermo-
nis , heurs curre , hem veniebam . Abſur ,
diis hçceſt verború
fermonis
actiuis lepidipictura
c litera terminantur aiunt,
dum vtique nec focium iſti annixt",di- quia ſuccedens ei o,aut eicontra literaar
gnumq; quod interiectionis propria.vis qux cũ eſtin nouillima parte vocis,mo
& poteltas agnoſcat. Sed collatio ,quan- do vincit,modo vincitur,modo alternat,
quam comparationem Vmbrius Primus modo parex.vincit cũdicim ' liquido feu
itanominat , defenfionis aliquid poflic raro: & verenon vero.vincitur, cú rarif
adferre,quátitatisvix poflc fatearis, quá- fime dicimus non rariſlimo.alternat, cú
do propemodum folis qualitatis aduer- dicimus & condigne& indigne,cú polli
biisnecaliisobſecundet. luſtus etenii mus dicere digno te, & indigno te feciſti,
facit iuſte,dein iuſtius,ſuperlatiuo iuſtiſ- & cú cotidianenon cotidiano diſſeriny .
ſimcfactú elleprofitebitur.item docte, Par eſt vein multisgenerib. cómodo di
doctius,doctiſlime:vt tá ea quæ qualita- ctionis ciuſmodi, vt Plaut.in Friuolaria,
tisquam quantitatis habenturaduerbia, Commodo diétıremus, non quia negem
collatione priuentur.quorum ratio cum vltra Sarfinum inter quæftionem ° o .
in e literam dirigatur,vt rare,carius,rarif- ſccatinis & Marrucinis effemoris e lite
ſime, & manifelte, manifeſtius, manife- ram relegare,o videlicet pro eadem lite
Itillime,Cicero tamen ad Att. lib . 7.Vbi ta claudentibus dictionen. Itaque ve
tutiſſimo,inquit,eſſent.Ferendum etenim tuftas nechęcſeu facultasliue natio feu
eft illud adeundem Attic.Rhetorisconui- quicquid eſt elegantiarum potuit cua
mistuis arcanolegis. Imo vero cum ratio- dere. Denique . Cæpio in M. Æ.
ne prolatum : etenim hoc non capitcol- milium Scaurum lege Varia, Cum aboſto
lacionis officia,vt arcane,arcanius, arca- viderem , inquit,catidio hoſtes confiliis ad .
niſſimeq; dicamus,autve falſe,falſiusfalu innari.quæquidem ego non reprehen
fillime:fed vtſedulo ,vel conſulto,vel cu- denda iudico,fi qua ratio fortaſſe non
to.Hæc enim duo poſſunt ordines duce- firma nec in legibus ſuis durans , inter
re,& per augmentavenireſublimius.ita- dumueſuccumbit, alienis elegantiarum
que clanculo,non item dicore raro , ſed remediis acquieſcens , fideque procla
fare duntaxat cũ rationepoterimus. Vi. mat auctoritatis videlicet, nec adeo fan
derit etenim Helenius Acron coinméra- ctionis alienis viribus manus tradens.
riis,quos Adelphis Terentii nonindili- nam cum dialecticæ ftatum non ea
gentes attulit , quid altioris cauſæ reiue dem via nec ſubſtantia cerminarint , &
perfpexerit,nam itadicit. Vtfalſo,inquit, cætera quæ græceſequuntur , multo
& conſulto ita fedulo di&tarum ,nifi forte fi- magis ego cui danda quidem eſt , ſed
nedolo putat efle ſedulo: nec cum indu- tamen cautio & impunitas differen
ftria,autideo cum induftria , conſtituiq; di , differencia morabor ingenia lo
diuerſum.nec enim conuenit ei , cui pue- quclarum , quod adeo iudico mode
forum ineunte vitafalus credita eſt rere- rarius exequendum , vt exemplis idem
xenti curam ſollicitudinemue quiá cepe- iftud fit nobis ratio fubrogata.
F
De 1

Sat,Ego vobisapueris vgcuraniumbosſe

1787 SOSI P. CHARISII 176
nique SiſennaMileſiarum 13.velut fci- annis occiſusforet,vbi Capervtroque ca
ensregulæ, quia folis qualitatib. & qua- ſu recte dicimus,quamuis vtſordidum &
s
citacibus o litera clauderetur,ita protulit, vulgare,inquit,quidam improbent.
Nificominusexcidiſſet,quanti dantur,tan Amplius.Lucilius Satyrarum i . Quo
ti, inquit Olympias,fimul hac dicensfua- pactopopulum atque urbem feruarepotiſit
nium dedit, ut ſcilicetſubfonaretquátipre- Amplius Romanam . namqueadeo pro
cii. Tametli mox idem ,Proin datoaliquid, lixum temporis fpatium ſignificat, vtiu
quod domihabebis, inquit,quod tibinon dicesquotieſcunque ſignificarentadhuc
magnoftabit. Et tamen paſlim magni te ſe audire velle, amplius dicebant. Itaque
facit dicimus. & multi, & quia fæpenu- negocium differebant, vnde hodieque
mero contendere a nobis non definitis, ampliari iudicium ,differridicitur:
licet Statilius Maximus de fingularibus Ampliter. Plautus pro ample in Bac
apud Ciceronēquoq; poſitisfæpenumc. chis.Omnia enim nomina quæ in quali
ro notet,vt in ceteris an ratio teneat exa- tate ſunt aut in quantitate , li datiuo caſu
men ,per eaſdem vias pedetentiin ſubire in o exeant,aduerbia per e literam faci
conabimur, quidue fit cum officiis rectæ unt,ve doctusdocte, amplus ample , fed .
conſtitutæque rationis, quiduelicentius veteresnon obſeruauerunt.
proditum requiramus, & prius illudprę . Artificiofe.. P. Rutilius Rufus de vita
uerbium an aduerbium dici debeat di- fua libro primo; Pompeius elaboranitvti
Sputemus. Suetonius enim Tranquillus populum Romanum nofſet,eumq artificioſe
præuerbium putar dici debere quod an: ſalutaret - Afellioquoque rerumRoma
ce,vel aduerbiū,quod poſt verbum appel narum quadrageſimo, Tam pulchrum o
latio etiam nomenq;ponatur. Sed vt fa- pus , tamg, artificiofefactum paßus eft di
cilitas legentibus adfit,non accerſitapla- rui. vbi fl.Caper, quamuisartificiofius:
ceat,non perſaporis fpeciem ,cumq; par- dici non poffet, vtmaliciofius.
tis iſtius & enumerata mébra regulis al- Acriter. Criſpustertio, Non tu fcis,fi
ligata,ſed ire perliterasmaxime,cum ad quas ades ignis cæpit, haud facileſunt de
uerbiu Stoici, vt alias dixinus; audixtlw fenfu, quin & comburantur proxuma.
vocent.nam omnia in ſe capit, quaſi col. Ægre faciam filiis. Idem in eademy,
ta per Satyram conceſſa fibirerum varia ſubaudiri debet verbum , vt ſit ægre ,
poteſtate . difficulter. Plautus in Bacchidibus, de
Aliter pro alias.Salluſtius Hift.1. Sane greimpetrani, Item CæfelliusVindex li
Etus aliter & ingeniovalidus. Item in ea- bro L literæ ægre,vtdocte,ait,poſledici.
dein , Infanum aliterſuafententia arg, alis- Breui pro breuiter. M. Tull. de Orat.
rum mulierum . ad Quintum fratrem , Acneplura qui
Actutum , cito. Maro ix. Tum cetera dem , quæ funt innumerabilia , confečter ,
reddet Astutumpius Aeneas,atque integer comprehendam breus,
aui Afcanius. Confidenter pro audacter. Terentius.
Alias proaliter. Terent in And.Quid in Eunucho, Que ciusconfidentia eft?
alias malim quam hodie hasfieri nuptias Confeſtim ,vt competenti feſtinatio
vbi Fl. Caper delatinitate,non aufim af- ne. Siſenna Mileſiarum xlii . Confe
firmare alias pro aliter dici : nam neque ftim fequuta eft.
pronomen eſt, ncque aduerbium tem- Confeftim pro cótinuo & fine inter
poris eſt; ſed proximum vero eft,vtpro uallo fed iugifeſtinationis ſtudio perge
co quod eſt aliter dictum eſſe fateamur. tis.Salluſt.lib. *, fecitvt nunciisconfeftim
Abhinc. Pacuuius in Armorú iudicio lugubribus. Vbi Statilius Maximus ,Or
Seg ad lndos iam inde abhinc exerceant. dine,inquit,& ſine intermiſſione.Siſen-.
Plaut inMoſtell.Quiabhincquadraginta na Mileliarú x111.Confeſtim ſecutaeſt.
Næu,
 177 INST IT. GR A M. LI B. II. 178
Næuius in Tarencilla & Corollaria. Donicuin pro donec , ita-Liuius vfur
Cotidio vtfallo,pro coridie.Q.Cępio pak.Ibimanensfedeto,donicum videbisme
in M. Æmilium Scaurum lege Varia , Cu Carpento vehentemdomum veniffe. Plaut
ab ifto viderem cosidio confilio hofteis ad- quoque. Inimicusefto, donicum ego reue
innari. Similiter & commodo dixerunt, nero.Ted & Caro, Tu otiofus ambulas,quia,
vt Plautus in Friuolacia, pro commoder apud regem fuifti,donicum ille tibi inter
Titinnius in Juriſperita, Nācadeo viſam , dixitrem capitalem .
velle rem magnam aiebatfefemecum loqui, Duriter.Terentius in Adelphis, Ruri
&commodoecumexit.ideft,in tempore. agerevitam,femper parce,ac duriter Sefe
Siſenna Mileſiarú decimotertio , Eamus babere.vbiAcron, Secundum antiquorú,
adipſum ,atq;ipſecommodo de parteſuperia inquit, cófuetudinem.nam & Enniusin
oredefcendebat. Phonice,Quam tibiex ore orationemdu
Concorditer. EnniusAnnalium libro riter diĉtis dedit.
primo, Aeternum feritotediem concorditer Doctus lautus, docte laute facit,cur
ambo. bonus & malus non itidem producút ini
Cæterum . Salluſtius hiſtoriarum libro aduerbio e literam ?aiüt quidam , quoni
quarto. Scio equidem tibimagnas opesvi- am & in comparatione diffimiles funt.
rorum ,armorum ,Esauri eflc, Egeare abno . doctus enim & lautus,doctior & lautiot
bis ad focietatem ,abillis ad predam peterisi facit,malusac bonusnon item..
Caterumconfiliumeft Tigranisregno intet : Defricate.Nquius in Tarentilla,Faces
belliprudentibus,precuite & defricate .: : . lin
agro,meis militibuscorporabellu
domopernoſtra m conficerë, Decolorem pro fine colore. Cicero
<

vbi Aſper, Cæterum quomodo pofitum Tuſculanarum fecundo, Cum Herculem

eſt,pro alioquin cófiliumeſt,an pro reli• daret ingemifcentem , iam decolorem fan
quum confilium eft? guinem omnem exorbuit.
Communiter.C..Graccus , vtilex Pa- D'apliliter.Næuius in Corollaria , 17 .
piriaaccipiatur , Qusſapientemenm faci- tro meretur,quamobrem ametur,ita dapfis
fibi communiter
et,qui & vobis & Reip.& fuos amicosalit.
liter
profpiciat, non quipro Sylla hominem tru- Dis pro valde.Plautus in Bacchidibus,
cidet . Nam alia memorare,quæ illum facere vidi,
Cotidiano.Afranius in Vopiſco. Ete- diſpudet.Terentiusin Phormione, Cum
rim cotidiano in rebus maximis quiprapo- bacpol diſtedet loqui.
fitus nuncpoteft, qui meo fit nixus nomine, Eflictim .Næuiusin Corollaria , Nolo :
Frontoquoqucad Marcum Imp: Mibi ego hanc adeo effictim amare,diu vinatvon
fatisabundeghonor um eft,quosmihi cotit to,vtmibiprodeffepoffit,vbi Probus, Vfq;.
.
dianotribuis donicum exfligatur.
Compacto.Afranius in Emancipato : Examuſlim .Plautusin Amphitryone ,
Tefacere compatto omnia.Verbum etiam Examuſlim eſt'optima. vbi Siſenna,Pro
quæro an poßit effc imperſonale,quam- examinato, inquit: amullis enim eſt ta
uis poſitionis ei ſtatus delit.nenio. n .ei- bula rubricata, quæ dimittitur exámi
iam nunc dicit compaciſcos nandi operis gratia,an rectum opus fur
Deditaopera,declinari quidem poteſt gar:::
Yt nomen ,fed tamen vim aduerbii reti- Eruditius. Cicero de ſenecture, Quif
net. Næuius in Agitatoria. Quafidedita eruditius videbiturdiſputare, quam coque
opera que ego volo; eatu neuis,queegonolo , uit ipſe inſuis libris.
ea cupus. Effrenate.Cicero deſenectute, Quo
Decompacto.Plautus in Captiuis.Rem rumauide libidines temere Es effrenatead
de compactogeri. potiundum incitarentur.
1
579 SOSIP. CHARIS11 :: 180
Emendate. Cicero deoprimogenere Feltiflime. Dicin hunc decorare fe
Oratorum.Nam quoniam eloquentiacon- ftum feſtillime.nam & nomina interdum
ftatex verbis & ex fententiis, perficiendum accidunt quæ necablolutum nec compan
aft et pure emendateloquentes, quodeft ratiuum ,fed tantum ſuperlatiuum ferát.
Latine , verborum præterea propriorum . Gratiis.Plautus in Bacchidibus,Sin lo
& tralatorum elegantiamperfequamur. nociniumforte collábitumeft tibi , videas
Elate. Cicero deoptimogenere Ora- mercedis quid tibieft equum duri,neiſtaao
corum ,liafit vt Demoſthenes certe poffit tate meſéttere gratis.
frimmiffe dicere, elate Lyſiasfortafle non Heri.Terentius in Phormione. Cice
poffit. Idem in Bruto , Nihiltam ornatum coʻquoq; Tuſculanarum lib. 2.Etherifeci.
Anetverborum
grauitate autfententiarum , Quidam here putantdicidebere quan
quoquicquam effetelatis , vt etiam Fla- diu,heriquando. Afráiustáenin Eman
uius Caper refert. cipato ; Quod beri valetudo , inquit, ob
Ferme. vt apud Terentium le & um , ftitit.
ferunt, Perme in diebuspaucis, quibusbec Hilariterab eo quod eſt hilaris hilare
acta funt,Chryſisvicina hac moritur. At autem ab hilarus,vt Helenius Acron in
qui detracta i literalegerunt,fere, pro . Terentii Adelphis, vbi Terentius, Hila
ducerefolent , quæ diuerfitas diſtin. rem buncfumamus,inqur, diem . ſed &
vix diſtin
diuerſitasvix
gui poteſt. ſi quistamen illam non inuți- ' Afranius in Sororibus,Nxncte obfequena
fem cuerivelit, regulam facile defendettem ,atqueb :larem vt dixiprabeas.
aduerbiorum , quxdam ſuæ pofitionis Helterno. Silenna Milefiarum XIIT .
effe ,vtheri, nuper:alia ex aliis,yt doctus Teiffuchefterwo quog befiffe oportuerat A
docte,bonus bone. riftar.
Furax furaciter facere deber,furfurtim , Hiſpane.Ennius Annalium libro , Hi
furtiuus furtiue,furās furanter,facilisfa- panenon Romane memoretis loqui me.
cile,ſedcontrafimilis fimiliter,docilis do Iſtovilius:Rex quivocabat ad cenam,
r
cilirer,agilisagiliter,fortis fortite . ſi ſibi ea resexhibendaindiceretur,quam
Fallo . Næuius in Acontizomeno, exhiberenon poſſet,reſpondit ,vt Tran
Huius autem gnatus diciturgeminum al quillusrefert,iſto veliushominiseritcæna.
terum falfooccidiffe. la ſubauditur iudicio, Ilicet. Maro vndecimo, ſlicet in mu
nomen eſt. Salluſtius tamen aduerbia- rostotadiſcurritur vrbe, vbi Celſus nunc
liter dixit , Palfo queriturdenatura ſuage- pro illico,id eft ftatim antiqui,pro eas li
nushumanum . Sed Cicero ad Atticum , cer. Ilicet pronunc. Afranius in Marer
Tuconuinistuisarcanolegis. Oliteracum terís. Cumis Balbum ſupra modumdiffere
clt in nouiſlimaparte vocis, vt ſupra di- re conantem laudaret, an tu eloquens ilicet.
ximus,modo vincit,modo vincitur,mo- id eſt,ſubito ,aut extemplo.
do alternat,modo pareſt.M. Caro die- Interea loci. Terentius in Eunucho,
sum dictarum de Conſulatu fuo , Ei Interealoci,ybi Acron , Quæritur,inquit,
reidantoperam ,vtmihifalſo maledicatur. quo accentu dici debeat,interealoci.
" Falle:Sifenna libro quarro , Indicium Intus,foras. Plautus in Menechnis,
fulfefa &tum . Evocateintus mihi cucum Cylindrum a
Fabre. Plautus in Cæco aut in prædo- Etutum foras. præpoſitiones etenim ad
nibus ,Nihil quicquam factum niſi fabre, uerbiis denegantur.Idem in Bacchidibus
nec quicquam pofitum fineluco,auro,ebore, Egotibiargentumiubebo iam intusesferri
argěto,purpura picturis,fpoliis,tum ftatuis. foras.In Amphitryone, TwTheffalaintus
Firine ab eo quod eſt firmus , yo do- pateram proferto foras.
etc laute.firmiter ab co quod eſt firmis, In mundo pro palam & in expedito ,
yt agiliter, dociliter. accito,Plautus, Quia fciebam , inquit.pi
Arinums
 INST IT. GR A M .; LIB. IL 18i
ftrinxm in mundofore. Cæcilius quoq; vt atqz intellexi,atq, arbitror Remp.cerarein ,
Annæus Cornucus librorub.Caftaripa- dulrie,fummumpericulumela.
trisſuiprofe&to quinobis in mundo,futu- Impariter.Horat. Epiltchorum ,Veró
rum leétum.Item , Idem samg, malum in fions impariter' iunétis . vbi.Tercncius
mundoisire.Ennius. Senibivita feumors Scaurus in commentariis in artem poc
inmundoet. tican lib.x. Aduerbium ,inquit,figurauit.
IHico pro in loco.Plautus in Bacchidi- Inuito , vt falſo . Plautusia Cæco aut
bus,Flyilemaudiuifuißeerumnofifſimum , in prædonibus , Nequecăinuitoa meune
quiannis vigintierransa patriaabfuit: vr quamabduces. Quod idcirco putaui trae
rumhicaduleſcēsmulto Whyſem anseit,qui & andú quod numeroplurali,aduerbia
illico errat intramuros ciuicos. Idem . fnista liter inuitis video di& ú,& apud cosforfi
tan cú cótinua voce lærentur.
illico . .Plautusin'Bacchidibus, Ibido
Ibidem Inlecebrofius. Plautus in Bacchidit ,
ego meam operam perdidi, ubiru tuam . Nihil ifthoc inlecebrofius fieri poteft.
Immanc pro immaniter. Maro ſepti- Impendio: Afraniusin Vopiſco, Ono
mo,Spiransimmanc,&,Immanefonatper cafu ceciditfpes reducendi domumquacut
faxa. pio,cui'cgoindies impēdioexdefiderio mac
licetobrwimanumero,vbiMartius-Sa- gis magisque maceror .
lutaris,interiectionem eſſe grauiter in- Ignaue.M . Tullius Tuſculanarum 2.
gemiſcentis.nam-&Terentium in Eu- Prouidendum eftnequidabie&to ,ne quid
nucho, Infe£tapase, inquit,vkroadcam timide,nequidigrane, ne quid feruiliter
venies,indica ns te amari ,ferrenon poffe, muliebriternefaciamni.
situm eft , ilicet perifti. nam & hic non Indecorabiliter. Acciusin Bacchis.In
eft- in loco , aut facim & continuo , fed decorabilitcr alienos alunt.it
pro co quod eft hem , vc Sir , hem pe Localibus aduerbiis præpoftioncshę
riſti. feruiunt,a,ad,ex in.vta foro ,ad forú ,
Iniurioſe. C. Graccus, vti lex Papicia arce, inarcem . duplices cafus, ſubyſuper
accipiatur,Ne quam iniuriofe nobis contu- fuper & fubter aduer
& fubter,vttamcn
biales fint.
meliam imponi finatis.
Imperiabiliter.Cato Senex. vbiMaxi. Localibus aduerbiis gratia di&tionis
muspro nimisimperioſe& dure . imeſt multa , fi quis cam cautius deligens."
- Inimiciter.Tubero hiſtoriarú quarto, producat inmedium .
Inimiciteriraſcendum non eft. Longepro præcipue,maxime,vtTyr
Inridenter. Laberius in Thaſca.Inric berinag,longe Oftia.prolongitudinc.Lu
denter petit. cilliusSatyrarum tertio ,Longetria millia
- Inauratæ pro non atraæ; Titinnius paffuum :Cşkiushiſtoriarum primo.D.com
in Barathro. Inaurata mtque imlautemme, decies centenamillia pasſuum longe.
keris. .22
Lautus laute;piuspie,cur & malus &
Inopinans re tiusdicitur quam viec bonusnon producuntur vtmale, bene?
opinans.
quia in comparatiorte les
diſfimi funt,fa
Integritei yitiofeputantdici,fedinte. cit.n.lautus lautior lautiſimo,malusaum
gre vrimpigre: tem nequior ,bonus melior.
Induſtriofiflime. M. Cato Originum , Luci. Plautus in Amphitryone. Hoc
fecundo.Pleraq;Gallia duasres induftrio- luci.vbi Siſenna,Quecunq;nominacli
fiflimeperſequitur,nem militarem &arga , tera ablatiuo fingulari terminantur,ilia
tera finita aduerbia fiunt,vt mani.
seloqui.
Induſtric : M. Cato dierum di &tarum Libere.Ciceto pro Sexto Roſ.Egoot
de Conſu. ſuo. Egog iampridem cognoui iamfiomnia ,qua dicéda ſint,liberedixero.
183 SOSIP. CHARISI . 2.84
T
Lilybæo. Cælius hiſtoriarum L. Sem- Mox. Maro Georg.1.Tug adeo quem
pronius Lilybaocelocem in Africammittit, mox qua fint habituradeorum Concilia,
viſerelocum vbiexercitum exponat. Præ- incertumeft.vbi Gnifo,pro citoſignifica
poſitiones etenim ciuitatibus denegan- re ait. Alii,paulo poft,vt Terentius,Nam
tur,gentibus ſeruiunt. autmokrenertere. Aliud eſt, Mox Italus
Lente. Afranius in Conſobrinis. Nori Mneſtheus.
Juim apudme, bem lentus lenteg te rogabo. - : Meditate.Plautus in Bacchidib. Al
Idem in Emancipato, Quam lente trattat depolnatu illorum moresperquam medita
me atqueinlndit. tetenes.in quibuſdam non ferunt.
Longum clamet. Horatius epiſtola. . Mordicus. Afranius in Conſobrinis.
rum , Licet fuccurrite longum Clamet; vt Vaharetinet homo linguam mordicus.Nę.
Maro quoq;,Etlongumformoſe vale,vale, uiusin Corollaria, Vtinam naſum abftus
inquit, Jolla: Et, TornumquerepenteClao lijfſet mordicus. .
mat. Maturiſlinie. M. Cato dierum dicta .
Longe optimum eſſe. Cicero Tufcu- rum do Conſu.ſuo. Item utia Thermopy i
lanarum fecundo, Volo antem dicere illud lisaig, ex Afia maximos tumultus maturif
hominilonge optimum effe, quod ipfumfit fime difieci atqueconfedani. 1
optandum perſea virtute profectum , ant Mutuo , vt Varro de fermone latino 1

intipfa virtuteforum.fuafponte laudabile. libroquinto loquitur in cognitione eſt;

Longiter. Lucretius tertio .Non,vt os mutue verovt do &ti fic purant, necno &
pinor,id a letoiam longiter errat. illi quide differentiis fcribunt.
Laſciuiter. Liuius sporto paypriav fexto, s Maturrime.M . Cato dierum dictarú
Laſciniterqueludunt. de Conſu.quo.Landant me maximislay
Lepide.PlautusinBacchidibus. Quid dibus tantum nonium exercitum ,tantum
fibocpotiseffvitufaceaszego loquar: lepidę cömestumnon opinatum effequenquă boa
licer.i.iu? I 6701573.01 2 minēmaturrime cõparare potuiſſe.Idem . '
1 Large IuliusModestusairqualitatif Tani maturrimecomparauiffe .Salluſtius
höceffe.LargireridēModeſtusair quan- Hiſt. 1. Vti Lepidus Es Catulus decretis
titatis. Deniq; Laberius in Augure. Lars exercitibus maturrime proficiſcerentur. •
girer, inquit, lucri feci. Memoriter. Afranius in Vopifco ,
" Medio fidio per louem , aut fidem fi- Meminimemoriter. Cicero in Lælio aut
liumue louis Herculein ,quę iuratio pro de Amicitia, Q.Mutiusangarmulta nar
pria virorum eft , vt feminarum ,Aede- rarede C.Lelio focero
5 :1
fuo memoriter & in
pol,Ecaſtot,Eluno.Deniq; Titinnius in candefolebat.valde. Fronto ad Antonia
Setina, molliculum aduleſcentulum effe- Male pro
minateloquentem ,.cum reprehendere ma-i rum Imp. libro 2. MalemeMarce pre
gisvellet, An , inquit, quia pol edepol fa- terite vitæmeæpæniter.cæterum ineptum
bulare,edimedi. Édi, Titintiusin Bata- , eſt,male pænitet.
thro, Idreceſſe repoder edi, proedius fidius. Multo.Cicero pro Sexto Roſcio , Mul
Matureduo ſignificat ; & cito ; & tar- toplura dixiffe putaretur.
de! " Plautus in Curculione. Quihomo Miſere, male ,velúr ſit miſeratione dis
mature quafinit pecuniam , nificaufa ma ' gnum .Terentiusin Eunucho , Quamo.
túre parfit, mature efurit. eſt enim ſen-, culosterendomiſere.
fus,quihoino vix & ægre quæfitpecu-
níain : 7113115.10.155 illic ; " : 6819 !
Mauricatim Laberiusin Cæculis ,Non
intellexi Te mauricatim fcire.
Munde. Titirifiiušin Setina;Verite>Malitiofe.Cato Senex, Malitioſe iſto
edeis,pargiemande,facitein
fuoquaglo- rumihra.
so vtfita fint Modice.Tullius de Senectute. Etſite
quidem
 18$ INSTIT. GR A M. LIB .? 11. 186
dem id modice ac ſapienter ſ,icutomnia id angulum Gallicum ,ad illum enim atgRw
ferre laturã effécerte fcio.Plaut. in Bac. ſci nomendeferimur,inde noctu anta profe
10 :
chid. Ingenium in animo vtibile & modi- Etifumus.
cum eft.Item in Perla, Modice & modeſte Nouillime. Tiro in Pandecte rione?
eftmelius vitam ducerc. &te ait dici,adiicitq; quod ſua caperit e
Muliebriter,CiceroTuſculanarum 2. . tate id aduerbium ,vbi Fl. Caperde lati-' .
Siſelamëtis muliebriter lachrymisg, dede- nitate,Miror,inquit, iddixiſſeTironem,
ceret , vinciatur. cum Val. Antias libro fecundo , Mater cü
Minime pro non.Cicero Tuſculana- nouiſſime ægrotaßet,inquit,vouißeferiur.l.
rum primo.VenirEpicurushomo minime dem XXII.Quodnoniſſime nobiſcum fee:
malus,aut potius viroptimus, tātum monet dus fecißent.
quantum intelligit. Nočte vagari,non noctu.Siſenna Mi
Nauiter.Terentiusin Eunucho,Neglelarum XIII.No &te venimus.
pertentes naniter. Lucretius quoq; de re- · Nimio pro nimis.Næuius in Agitato
bus naturalibus tertio ; & Siſenna Mileſi- ria,Nimioarte colligo,curre inquafita col
arum XIII. Quid nunc os tumm ſcalpis, ligor.Plautus in Bacchidibus, Nimio da
quidtergiuerſaris,necbene naniteris? pro ,. cilior.
recta via. Nimis. Næuius in Tarentilla , Aluno
Nauci, pro nihilite duco. Eftautcm quãquiſquã amicoamāti amica nimis fiet
fabxgranum cum ſe aperir. fidelis , nec nimis erit morigera nota quis.
Nullus aduerbúeft & nomen ,nemo que.Idé in Corollaria, Nimis homo formi.
aut nomen: aduerbiu hoc exéplo dabis. dolofus eft. Idemin Figulo,2 /imisauarus.
Terent. Nullus, inquit,dixeris,pronon. Nequaquam.Cicerode ſenectute, Est
Nimiemeliusdiciquam nimis; venit" illud quidem Lalialiquid ,ſed nequaquam
n . ab eo quod eft nimius,vrdoctus,pict . tibiconcedendum fuit.
Nimium .Afranius in Emancipato,Cur Neutiquam.Cicero de ſenecture,Mi
nimiumadpetimus. Rinemininimium be- bi vero & c Flacco neutiquam probaripotuit
neeft. Nimium quantum . Terentius in tam flagitiofa & tam perdita libido.Idemin
Phormione:vbi Celfuspro nimium ,vti commentario de virtutibus, Illudneuti
immane quantum incredibile quantum . gisam probantes.
Licet quidam fic legant, inquit,vtnimiū , Neceſſario, M. Cato in L. Furium de
feruus dicat, quantum vero,fenex;ſed ſe- mul& a.Neceffariofaciendüfuit.C. Grac
quentianon intelligunt: cus in rogatione Cn.Marii Cenſorini, Si .
Noctu diuque.Salluſtius hiſtoriarum vobisprobati effent homines adoleſcētes , ta
ſecundo , Nočtu ding Stationes etvigilias menneceſſario vobis tr . mil. veteres faciã
tentare: at vero Titinnius in Barathro , di eſſent:
Nočtu ding air.Næuius in Acontizome- Neceſſum.M.Cato dierum dictarum '
no, Sulpitii noctu interfecit .' de Conſu . fuo.Eas res nõpollefuftineriniſs
Nudiuſfertius.Cæcilius in Hymnide: co prafidiamagna frumentumque nam

CiceroveroPhilippa nudiuftertius decia ita dicunt pală neceffeeffeobturata Poſi

mus.Afranius in Emancipato,Nudiufter. tio ſermonis neceffum . Afranius in Vo .
tous tute adueniftiſignificataūtnunc eft piſco, Præfeftinamus qua fitcaufafcifcere,
dies tertius. Item nudiuſquartus,núceſt quodfit neceffum fcire,præfertimin breni.
dies quartus, dicitur: Olim Maro 9. finem portus ,tenebunt
Nocte.M . Cato dierum dictarum de Aufonios olim ..
Conſu. fuo. Deinde poftquam Maſfiliam Occulto , vt falló. Afraniusin Reo
preterimus,inde omnēclaßemventusauſter. pudiato, Age curro furfim ad Numiſ
konis fert,mare velisflorere videres vltra um occulto.
Oftia
183 SOSIP. CHARISII 188
Oftiatim ,vicatim.Cicero. QuodSca- minisprioribus,Bonoanimots , tripisprisi
tilius Maximus notat neſciens , quia vt miter.
continuo oſtiatim eſt, continuatim fre . Primapro primo.Terentius in Adel
quentatiuum . phis ,In primafabula,vbiHelenius Acró,
Obuiá pro obuius Salluft.hiſt.11.Vbi pro in primo; & Maro, Vidimus obſcuris
primam ſubvallibus vrbern.
Aſper ait vetuſte;obuiam fuere, aduerbio
maluit vti quam nomine. Siſenna Milel. Priuspromelius ,vtilius,antiquius.
XIII. Obuiam venit, M. Catodierá di.. Terentius in Eunucho, Nibilpriusneque
& arum de conſu.fuo.Mihiatgclaſſrob- fortius, niſi Helenium Acronem erralle
wiam fiunt.Plautusin Bacchidibus, Oho , dicendum eſt,quiprius,nófic intellexit,
portunemihieft obuiam . neq; fortius,id eft gloriofius,quanquam
Ounevízov, nihiloſecius,nihilo deteri- iuxta fit fummum & egregium excellen
us,nihilominus. temq; eſſe laude virtutis. Itaque Plautus
" Obiter.Diuus Hadrianus ſermonum in Bacchidibus. Fortaffe iam opus eft ,
primo quærit,an latinum lit,Quangnam , moetiamprius.
inquit apud
, Laberium hec vox effe dica- Primus pro imprimis,vtiMaro , Troia
tur,&cum Scanrw latinum eſſe neget;ad- quiprimusab oris.vbi Terentius Scaurus
ditquod vetereseadem ſoliti fint dicere, commentariis in arté poeticam libro de
nó addétes via,yt lit kering for ,vt Plau- cimo, Non quia ante omnes, inquit, ſed
tus,inquit, Eadem libes,eadem tibidede- ante quem nemo eft, & addit, quogenc
ro fnanium. Quanquam diuus Augu- replures primiaccipipoſſunt.
ſtus reprehendens Tib.Claudium italo- Pluris.Næuius in Agitatoria, Ego fem
quitur,fcribisenimperniam , viti iobiter. perplurisfeci,potioremg,habui libertatem
Sed Diuus Hadrianus , Tametf , inquit, multo quam pecuniam .
Auguftus nonpereruditus homofuerit, vt Perinde pro proinde. Plautus in Sti
id aduerbium ex vſupatins quam ratione cho, Vtperindehominiresparata eft,perin
protulerit. Si quis autem eius rei ratio- deamicis vtitur.
ncm velit penitus inueftigare , de con- Penitus pro valde,Maro nono , Penia
fortio præpofitionum , quem adæq; fubtus modo non genusomne peroſum Pemi
titulo popuördedimus,legere, nongra: neum .
uetur. Prime. Næuius in aromitomarw. Aconti
Odiofe.Plaut.in Bacchidibus. Odioſe zomenusfabula eft primeproba.
facis,caue vero. Protinus trium temporum ſignifica
Opulenter.Plautus in Cæco aut præ- tioné capit, inſtantis,vt Maro tertio Æ
donibus.Spectaui ludesmagnificeatqueo- ncidos,Protinusaerias Phaacum abfcon
pulenter. dimus arces. Præteriti , vtidem codem li
Oppido,proveroautftatim . Plaucus bro, Cum protinus vtraq,tellus.Vnaforet.
in Bacchidibus , Reddidi aurum omne op- Futuri,ut Terentius in Phormione, Ali
pido. quidconnafaſſem , atg hinsme coniicerem
Officioſe. Afranius in Repudiato , Tc protinus in pedes.
iftuc facere officiofefcio.M.Scaurus de pe- Per, pro perquam valde,vt perduellie
cuniis repetundis. M.Brutum icaofficiofe perquam duellio , & pluſquam hoftis,vt
atg,obſeruanter tractauere, Rabirius, Qui perduellionem feciſſe dice
Primum.Lucretius, Primum animum batur,id eft,cótra Rép.ſenſiſſe.quod iu .
dico,mentem quam ſæpevocamus. vbi Ve- dicii genus Sacerin eadem oracione M.
lius Longus,Primum ,inquit,aduerbiali- Tullii, ab Horatio fumptu ait,dictumq;
fer audiendum eft. quodper tempus belli ſit factum ,cum is
Primicer.Pomponius in Maccis Ge- in ſororem ſuam gladio vſus eſſet.
Pror
 -189 INST IT. GRA M. LIB. I I.
Prorſus Salluſtius in Catilina, Prorfus Porro.M . Cato dierum dictarum de
in facie vultug, vecordia inerar. Idem de Conſu.ſuo, Indepergo porro irein Turtā.
Sempronia, Prorfus multe facetie mul- Idem fupra,Itaq;porroin Turtam proficif
tusque lepos iverar. Cicero Tuſculana- cor fernatum illos,pro longius. Afranius
ruin. 11.Nonvltroappetendus,fed fubeun- in Vopiſco,Fiunidii &porro paffurosſcio.
dusexcipiendusg doloreft. Isaprorfus exi- Porro pro in futurum . M.Cato in co
ftimo. dem , Mifollicitum arq, exercitum habis
Plure.Plautus in Cxco autin prædo tumeffe,atq;porrofore. Afranius in Eman
nibus,Plure altero tanto,quanto eius fun- cipato , Poft narranero,nunc eft diftentus
dus eft velim . Cicero quoqi,plure venit. snimus negotiis,porro autem propero.
Pudenver , Cicero , vt etiam Maximus
Lucilius , Plure foras vendunt , quod pro
minoreemptum ,antique. notat,tum Afranius Emancipato , Malo
Prorſum Plautusin Cæco aut in præ- pudenter mentientem .
donibus,Ita funtpredones,prorfumparcūs Perdite pro valde. Terentius in Phor:
nemini.M . Catoin L. Furium de muleta, mione, Eam amarecæpirperdire. nam ita
Prorſum quodcung, videbat fesife,neque dice
Aruntiusarde
Celſus, & addit:antiqui enim
quenquam obfernaniffe. bant re pro amare.
Plurimum .Terentius in Phormionc, Propere producidebet, vt abunde,ho
Tbiplurimum eft.vbi Celfus,nunc aduer- neſte, q an poflit elle rationis ,vix ipe
bium eſt proibiſæpe, ibi frequenter eſt. & o, quoniá necabunde, vt nec propers
CiceroproSexcoRofcio,A meidconten- parant quidam dici deberc. Quamuis
deruntqui apudme & amicitia & dignin Maro v1.propere dixerit pro properantet,
tate plurimum poffunt. & abundepro abundanter. abundans e
Parcillime. Probas de inæqualitare nim abundáter facit, vt properans pro
conſuetudinis quærituran quibusextu- perancer,elegans eleganter prudenspru
lerit,quod & ipfumcredo nonparciſfime denter.honeſtus aucem honelte,vt dom
factuin . & us docte,piuspic,caftus cafte.
: Præhiſcini Titinnius in Serina , Pasta Perplexim . Plaut. in Sticho;Darwin
menamabo,poltu ad laudem addito, pra ego perplexim laceffam oratione.
fiſcini,ne puella faſcinetur. Publicitus. Plautusin cado , Nonne:
Præfiſcine. Afraniusin Conſobrinis hoc publicitus.Vbi Cellus, Publicitus.&
Seishabitumita utnunc obrinetprefifcine, claritus;inquit,dicunt,nospublice clam
per e non per i. reg; dicimus. Titinnius in Secina, Statue
Placate. Cicero,vt Maximus quoq; Phormione.
ftatuam publicitus. Terentius quoqsin:
Rotae, Placate moderate feramus. Scd& Plautus in Bacchi
Peregri cum in loco eſt. Plautus in dibus, In ede Diana publicitus awruim fer
Perla ,Quia berus peregrieft. Næuius in want. Idem in Amphitryone, Ita peregre :
Tarentilla ,Primum ad virtatem utredea- adueniens publicitus hofpitioaccipiar.
tis ,abeatis abignauia, domopraſens piatria Pedetentim . Lucilius, Pedetentim
am vt colatispotius quam peregri probro. būrrefalutem . Tullius Tuſculanarumſe
Peregre dicimus cumabit quis in lo- cũdo,Pedetentim ac ſedatoniſu.Caco dier
elim ;vt Titinnius-in Tibicina,Vehicle rumdi&tarum de conſul:ſuo.Eamegovia
gatus abit peregrepublicei Plautus quoq; am pedetentim tentabam .
in prædonibus aut in Cæco, Peregre eft. Piger pigre,pulcherpulchre, celerno
Idem in Bacchidibus, Cænam peregread- fcio an celere produci poflit, niſi forte il
nenienti, peregrepro peregri: Nzuiusin lud dicat Terentius ,Celere confilium , va
Tarentilla; Vbiiftiduoadoleſcentes habēt , nonfit aduerbium , ſed nomen .
quihic antepartapatria peregreprodigát:

:
 SOSIP. CHARISII
- Pauxilloprius.Afraniusin Repudiato, vicaptum , alterasprimopedato & ſecundo,
Panxilloprius me connenit. ve Maximus notat, hodieque noftri per
Pariter pro pariliter.Cic. vt Maximus Campaniam fic loquuntur.
notat. Similiter & Maro vndecimo, vbi Pedibus aduerbialiter. Cicero de Se.
Cellus, proæqualiter . Idem Georgico- nectute , Ingreßus iter pedibus. & apud
rum , Pariter frumenta ſequentur. & , Pa- Salluft.Pedibus in fententiam .
riterpuerodonifque mouetur. Quippia ,Næuius in Corollaria: Num
.Pofterius. Terent.in Adelphis, Pofte non vistemoneam vnú ,fividetur,quippiä.
riusnoloin illum gravius dicere. Item idé,Quaquam . Salluſtius , Tameifi hand
Tuquod te pofteriuspurges,hanciniuriam quaquam par gloriafequiturfcriptorem &
mihi nolle fa &tam elſe. actorem rerum . Pomponius,Quaquam
Pone verſus. M Cato dierum dicta- negas nuptam .
ram de conſulatu ſuo, Noftros poneverfus Quo, procul. Maro, Quote Meri pe
hofteis effe ab dextera parte. Item idem , des, an quo via ducit ? in urbem . Aut
Poftquam aufpicani atque exercitum ado cui rei, vt dicasquo prope eſt, vt eadem
duxiponeverſus caftra hoftium . vil- gratia Titin. in Setina locutuseſſe videa
la eft patrui,hicageeft vbiſtas.pone verfum tur , de adefumma , quo evolanit gallus
illac mare eft. gallinaceus? non ex qua,neq;quo ſedet.
Perditim. AfraniusinVopiſco, Quia Quod poteris. Terent. in Eunuch .
fcitmeillam amare perditim . Munus noſtrum ornato verbis quod po
Pauloprius. Afranius in Emancipato, teris. vbi Helenius Acron , pro inquan
Paulo prius hinc abiit.nos paulo ante di- tum poteris.
cimus. Quanti cum interrogamus, nec emi
- Procul.Salluſt.Hiſtoriarum 11.Nam mus : quantum cum emptam rem quęri
procul&diuerfisexregionibus. vbi Alper, mus. Atqui Caroin primo contraFuriu
Ergo procul, e loco cit. de mul&ta, decaro emptis,o quanti ille a
Propeproiuxta.Plautus in Perſa,Pro- gros,inquit, emit,qua aquam duceret.Ne
pemëhicneſcio quiloquitur. Idem in Ru- uiusin Tarentilla , Queego in theatro hic
dente . meis probaui planfibus,Ea non anderequé
** Proximo. CicerodeSenectute , So- quamregem rumpere ? Quanto libertatem
phocles adfummam fenectutem tragedias hanchic ſuperat feruitus? Abſolute,Quá
fecit, quem cumare familiari usdeſipientē to. Cato deconſul.ſuo, Videtotequanto
remouiffent,filiis eius arguentibus , cumfeu fecus egofecerim .
nexvijnwHiKoraví quam proximofcrin Quammaxime. Cicero ſecundo Tuf
pſerat recitaffet,liberatºeft.Idem in cadem culanarum , In ftadio curſores exclamant
Etmihi ad fapientis vitam proximoviden- quammaximepoſſunt, faciunt idem cum
turascedere . exercentur athleta.
Perendie, quaſi perempta die, quod Quam diluculo . Afranius in Emanci
,Nudiustertius tuteadueniftiguama
norauerunt grammatici:quiaocum defu.- pato ulo
turo dicimusdiem ,nouiflim loco dice diluc .
musnonvt die quarto. Rumore primo. Salluſtius Hiſtoria
- Principio.Tullius Tuſc.11.€ .Marius rum I,vbiAſper,Non eſt,inquit,nomen ,
ruſticanus vir,cum fecaretur.principio veo ſed aduerbium , vt illud, Obſtupuit primo
tuit ſealligari. &Maro,Principio arboribus afpe£tu Sidonia Dido.
varia eſtnatura creandis. Recens. Aſper cóment. Sallaſtii Hi
Primopedato. Cato Senex in hiſtoria- ſtoriarum primo,nuncaduerbium , nunc
rum 11. In hisduobus bellis alterasſtipen “ nomen id eſſe dicit , rečensfcripſi. poteſt
dio agrique partemul&tati,alterasoppidum etiameſſetemporis. Rurfus
193 INSTIT. G R A M. L IB. I I. 194
Rurfus negantdicidebere, fed rurfú mus de ſingularibus apud eum pofitis no
tirerum .Maro tamé, Rurſusin armafe- tat.
ror: Scanduntrurſus equum . & tamen in Sanepro valde. Cicero in Verrem a
locis Naevii rurſus inuerimus Nam is in ctione ſecunda, interea faneperturbatus
Tarentilla, Qnaporro confidētia auſusfue- & ipfe,& eius amici & confiliarii moleftè
rim rurſus verbum cum eofacere! ferre cæperunt.
Repentino pro repente. Cicero , vt Sincere. Terentiusin Eunucho , Sij
Statilius Maximus notat. Afranius in E- ftud crederem fincere dici, quiduis porfeme
mancipato , Vi ſint repentino apparande perpeti. Quidam tamen nomen putant
nuptie.ldem in Vopiſco, vbiquerepentina eſteneutrigeneris.
baius confimile accidit. Sempiterno. Cato dierum dictarum
Rare Cicero pro raro.vbridem Maxi decontfuo,Eg o mihi monumenta hacfe
musnotat,Cato nem quoq;italocutum . piterno poſuique cepi.
fed & Plautus inRudére ,Verumsrare ca Surde. Afraniusin Vopiſco, Amentes
quib.animi nonfunt integri,furdeaudiunt.
pitur. Sic proita. Terent. in Eunucho, Imo
Rariſſime,vt imanifeſtillime: quoniá fichomo eſt perpaucorum hominum ,id eſt,
quotieſcunque comparatiuo gradu func που αυρων ανθρώπων,.
aduerbia ,in e liceram exeunt. Cicero ta Semiratim . Titinnius in Cæco , Itafo.
men ad Atticum fexto , Vbitutiffimo, in
mitatimfugi atque effugipatrem .

1
quit, effent. Suminatimtim
.Afranius in Emancipato ,
Rarenter. Cicero , vuidem Maximus Netuſumma rationemputas .
Rotat, pro raro .
Siqua pro liquo,hoceft,
Siquafataſin ant. quodfi aliquomo
Rite. Afranius in Emancipato ,Idem do,vt ita quidam
es quifemper,idque vt riteintelligas se fac etiam in illo legerunt, Antheafiqualalta
cere .
Sæpe per tempus recte dicimus, ali tum vento videat ,Phrygiasg biremes. A
liud autem eſt in illo , Si qua fata afpera
quotiensautemper
fugam perſonam
Danai Troia voluere relitta , Sape pumpas,Tu Marcellus eris. quanquam &
;icaqiMoli
hic liquo modo fit ſubaadiendum .
ri, pro aliquotiens accipere debemus. Salutariter. Cicero , vtidem Maximus
Sæpius,Maro Georgicorum.primo, Se notat,quaſi falubriter.
pins eteftispenetralibus extulia oua , An Sahitarius. Cicero,vtidem notat, quafi
guftamformicaterens iter. falubrius.
Satis diuerſe accipitur,aéti to par.Luci- Sedulo. Helenius Acron in Adelphis
lius Satyrarum ,Cui ſi coniurètpopulusvix Terentii, vtfalſo , inquit, &conſulto ,ita
totusfatis fit. Terentius inAdelphis, Sa- ſedulo dictitatú:niſi forte hiceſt finedo
tis mihiidbabeam fupplicio dum illosvlcif- lo,Vý a'pueris curani ambosfedulo.Quá
carmodo.Item fatis proæquoeft.Cælius quamſit ſine dolo,perſe tarnen fedulo
Hiſtoriarum primo, Commodum ellefatis fic vtique eft, vt fallo .
videtur. nec emin pro ſufficienti, inquit Sedulum . Plautus in Cæcoaut in præ
Paulus,accipi debet,fed pro pari & æquo. donibus, Velim te arbitrarifaétum .R.le
Item fatis pro intentc. "Cato dierum di- dulum eft ,fubmouentørhoſtes, remouen
ctarum de conſul: fuo , lamapud vallum turlapides.
noftrifatis agebant. Terent. in Heau- Secius tarditatem facientis indicat:
tontimorumeno , Etſ ſuarum rerum fa- ferius temporis.Marov.Currititertutum
tis agitat,tamen babetbene & pudice edu- non fecius equore claffis. & in Georg. 111.
& am . Interea toto non feciusaere ningit.
Stomachoſe. Cicero,vtStaciliusMati. Streaue.Plaut. in Cæco autin prædo
G
 195 SOSIP.. CHARTSII : 196
nibus, Sinon ftrenue fateturvbi fitanrum fint ,opera publica publicelocantur,& vt:
membra exſecemusferra.Idemrin Bacchi- Porphyrio ex. Verrio & Feſto in Augu
dibus. Connerrite ſcopis, agiteſtrenue: ralibus, inquit, libris ita eft , fanefarete
Seorſum.Cato Senex , Qua-antenatio que.
fua feparataſeorſum . Secreto. Afraniusin Emancipato, Id
Scorſus. Afranius in Emancipato, circo hec ageretecum ſecreto inſtiti.
Principium hoc oro in animo vt fic tuo fta- Secreta profola ,aut ſecreto , vt fiqua
tuas,officiis cogi,vtabs teſcorſusſentiam da pro liquo. MaroAeneid.4. Tumſecreta
vxoria re. pyram tecto interiorelocauit.
Singularie pro fingulariter,quafivni- Tuatim.Plaut.in Amphit.lam tuatim
ce.Cic.vt Maximus notat . facis.vbi Siſénna,ve noftratim . ſignificac
Stirpitus Cicero, quod apud eundem autem ,tuomore.
Maximus ſemelpoſitum notat,vt,inquit. Tetre. Caro Senex, Tetre etatčexigit,
1
funditus, radicicus. vt Maximus.
Sponte nomen quidem eſt aptoton , Tractim . Plautus in Amphitryone .
& eo vtitur C. Cotta pro Cn. Veterio Vbi Siſenna pro lente, inquit,non vtMa
libro primo, Hiccum optimus , tu-de-tua ro,proiugiter,quartoGeorgic.Tractim
fponte hiccum religione. que fufurrant, inquit.
Secius pro minus Afran . Repudiato, Temere pro facile. Plautus in Bac
Perditingensimbecillitas tua me quofecius chidibus, Rapidusfluuiusefthic , non hac
me colligam . temere tranfiri poteft. Cato de Conſulatu
Sequius. Idem in eodem , Sin idquod fuo,Sicuperenthoftes fieri, temerefierinon
non ſpero,ratiota:isfequius ceciderit. poffent.
Starim.Accius inDidaſcalicon ix.Vet Teſtatim.Iuuentius, Caput ei teftarim
&tigalia legerantveftra, & fernanturfta defregero..
tim pro ſtatute & ordinate. Tempeftiue. Cicero de ſenectute .
Subinde. Nepos de illuſtribus viris Tempeftinequoqueconuimusdelector , pro
lib.11.ſed & Brutus, & Cæliusfrequenter pter ſermonis dele&tionem .
co vſi ſunt. Tertia , pro terrio. Maro', Tertia ſed .
Secus pro poſt.
Hiftoriarum Sempronius,Nepos
lib.decimoquarto Aſellio poſtquammaiore hoftilia nifu Aggredior.
Turo.Maro vndecimo , Que túto tibi
fent autftationes facerehoc ſecus,id eft, nó magna volant, vbiAruntius Celſus, Non
multo poft. eft,inquit,vtfalfo& raro . hæc enim Laa:
Secundo. Cato Senex , vt Maximus tina ſunt.
sötat . Tolerancer. Cicero Tuſcul.11. Idem
Sedate. Cicero Tuſculanarum ſecun- morbostoleranteratq; humane ferunt.Item .
do, Exclamabisut mulier , nec conftanter alio loco codem lib . poffumusne nos con
ſedareferes. tineredolorem , cum ipfum Herculemtan
Secuspro aliter. Næuiusin Agitato- intoleranter dolere videamus?
ria, Secusfi unquam quicquam feci c, arni-
Temere pro negligenter.Maro nono,
ficem cedo. & Plautus in Cæco, Nihilfe Handtemereeft vifum ,cõclamat ab agmi
ciſecusquam me decer. Cato de conful. He Volfcens.
fuo,Secusatatem agerem quã illi egiſent.. Tertium . M.Cato de Conf.fuo , ideo
Serio provere. Neuiusin Tarentilla, goprimo minus animaduerti , veniunt ite :
Vereorſerio. Plautus in Bacchidibus, lo- rum utg tertium tumultuofius.
con ' afsimulem an ſerio? Timidhus.Idem in eadem Cató , Ceno
I

Sarcte pro integre. Sarcire enim eft fores quipofthac fient,formidolofius, atque
integrumfacere. Hincfarcta tecta vri seguir,arg,timidiusprorepublicanitentur.
Tumu .
197 INSTIT. GRAM . ? LIB.?11. 198
Tumultuoſe.Afraniusin Vopiſco,T.. fuperatföror,Afraniusin Vợpiſco, Quafi
multuo, & cunétis copiis. verbumfecerimdeifto, vtpote.
Validiflime D. Adrianus Orationum Velpera , Salluſtius Hiſtoriarum fe
XII. A vobis P.C.peto,es impetratum VH cúdo. Aurelius Cefar ad Frontonem .
lidisſimecrpio,utproxıme imaginé Augufti Vefpera fatigatus,lacedormitans.'Fronto
argentu potiusclupeú fuut Auguſto ponatis. vero ad Anconinum quinto , Adeum ve
Vna locum ,fimul vero ſpaciū deſignat. fpera in triduum mitrant.
Recte itaq; dicimus,fimul confulesfuerút, Vtribi. Næuius in. Tarentilla , Vrribi
unaanbulabant. canaturi eftis ,biccine,anintriclinio ?
Vniter cótra grammaticorum ,inquit Vtquammaxime fignificem . Tullius
Plinius,obſeruationem ,quinegát opor- Tuſculanaruin ſecundo , Nihilenim ha
terenominavsſyllaba terminata,inrad-: bet natura præftantins , mihil quod magis
uerbialiter ficcti,libro vi . expetatquam honeftatem , quam decus:his
Vt,provtinam . Vttequidem omnes dii ergopluribus nominibus vnam rem decla
deæg, VbiAruntius Celſus pro utinam , rari volo,fed vtar , at quammaxime fignifi
Terentius in Phormione. cem , pluribus.
Vfquequaq;,quafidiceretlongelatcq ;. Vicillim.Cato de Conſulatu ſuo. Oni
M. Cato dierum dictarum de conful.ſuo, maximisvocibus,inquit,ac viciffim . Ci
Omniatumultuplena,fimul hoftium copie cero de Senectute,Vicifſim umbris aqui
magna contramefedebant;vfquequat, la- fuerefrigerari.
cellebamur. Quod manifeſtiusidem ita Vitiotius Cicero de Senectute , Caci
diſferit. Interea& ad feciosnoſtrosſedulo kius vitiofius illudaitdeſenectute.
difpertieram , aliofrumentum , alio lege- Viritim. Cicero de Senectute,Sp.Car
"tos, alio literas , alio præfidium vfquequa- bilio.C. Flaminio trib. pleb. quoad potnit
que. Fabius Maximus reftitit , agrum Pucen-. '
· Vnice . Plautus in Bacchidibus, Immo tems Gallicum viritim cótra fenachsanin
vnicevnum plurimig,pendit. &toritatem dinidentibus.
Vſquequaq; Plautus irr Bacchidibus, Vniuerſe. Cicero pro Scauro .
Chryſalusmihi vfquequaq,loquitur,necre- -Verinde.CatoproLuſitatis Hiſpanis,
Ete parer.C.Graccvtilex Papiriaaccipia- Defrumento virobibona , vtrobimalagra
tur, V [quequag curauit.Fronto ad Mar- tiacapiatur,vtrinde irum ,errinde factiones
cum imperatorć, Adeft etiam vfquequa- tibi pares.
quetibinatura,ficus,lepos & venuſtas. Vnde,pro,e quoloco PlautusinRu.
Viciniæ ,hucvicinie.Terentius inHe- dente,Vnde nos boftias agere voluiſti?
gyra,vbi Celſus aduerbialiter, inquit, vt Vehementiffime , pro , fortillime &
domi militiæque. Plaut. in Bacchidibus, vere.Caluus in Vatinium , Vehementißi
Proxima vicinia . me probare.
Vnciatim .Ter.in Phor. Quod ille un- Vehementer.Cæpio in M.Aemilium
siatimvixdedimenſo fuo,Suum defraudās Scaurum lege Varia, Quia Albiusvir bo
genium ,comparfitmiſer. nuseft & vehementeridoneus.
Vtero proin vterum . Siſenna MileG-
arum XIII. Vteum penitusvtero fuore- DE CONIVNCT 10 NE,
kepit. vt ait Comminianus.
Veſperi.Plautus in Pænulo, Importu
naVepote.
visvenit Luciliusrertio.Plautusvero
veſperi. Coniunctio eſt pars orationis ne
ođens ordinanſq; fententiam . Con
in Pænulo & pro verbo poſuit ; Non iunctioni accidanc. Figura , Ordo ,
pote guaftus confftere , fi eum fumpsus. Poteftas. : Figura eſt qua appellatur
G 2
 199 SOSIP. CHARISTII 200

aur Simplex,vt quidem ,aut Compofita, autem funt ratiocinatiuæ, quod quam
vt equidé.Ordo eftquo apparet, an præ- que rem præpofita rationc confirinant,
ponitantum poflit, vt,etganfupponi, vt in hunc modum . Lucer, igitur dies eſt.
q:an vtrumq;, vt itaq;,namq;. Poteftas nam hic coniunxirationem , lucem ideo
coniun &tionum in quinq;fpecies diuidi- eſſe,quodfit dies,feudiem idcoelle, quod
tur: funt enim copulatiuæ , diſiunctiuæ, fie lux. Dubitandi ſunt hæ , ditopnuotrai,
expletiuæ,caufales,racionales.Copulatia frquidem , ſiue , feu, niſi. .Difiungendi
uæ,et,que;at,aft,ac,atque. Diſiun &tiuæ, funt hę s ?suxtxa ,ve,vel,an , ne, aut,ne
aut,ve,vel,ne,nec,neque.Expleciuę,qui- que,neu,nec,neue. Admouendi; arques
dem ,cquidem , quoque, autem ,tamen, Detendi,ſed, verum : quas quidam inter
porro.Cauſales, ainorozixoi,li,etſi, tamet- cauſales poſuerunt,hocmodo.Peccauit,
fi, fiquidem , quando, quandoquidem , ſed rogat:læfit,verum &profuit.Relati
quin, quinetiam ,ſın ,feu,ſiue,nam ,nam- uz ad aliquid,vtPlinius ait, fiue compa
que,ne, enim ,niſiſi,nenili. Præterea Ra- ratiuæ hæ ,magis,potius, immo, in hunc
tionales,quamobrem ,præſertim , item,, modum , Hiceat,immo ille aut potius
itemqi,enim , enimuero, quia, quapro- ille.Idem Plinius ait, habere poteſtatem
pier, quippequoniam ,quoniamquidem , comparandi tanquam & tam , ſed hæc
ergo,ideo,ſcilicet,præterea. aduerbia videntur magis ſimilitudinis,
Palæmon autem ita definit , Coniun- vt ,Tanquam bonus amicus : & ,Tamilie
ctionum quædam funt principales , aliæ . quamhic. Sane co habent comparandi
ſubſequentes, aliæmediæ ,quibus vtra- poteſtatem quan vbidicitur ante,quod
,

libetparte policis,finevitio coniungitur & melius quam ſubiiciendi , quas Palze

orario . mon explctiuasaithæ , cquidem , enim .
Principalis igitur eſt coniunctio,fed, uero. Repletiue, avannpapie fixoiſaltem ,
vt:Sedte qui viuum cafusage fare vicifſim , tamen ,tandem ,ne,adeo.Inlatiuæ quan
veaitVirgil.Ille enim ordovbipoftponi- quamquamuis,etli , tametfi.Infinitiuz,
tur,poeticuseft,reti mia spoplw factus, Ipfa dum ,quanquam , antequam , quatenus;
1
fed in fomnisinhumativenit imago Conis- vt cum ,őravacompaires. Alii dicunt cum ,
gis. Sed ipſa ſubſequens eft , quæ media vt fit, quo tempore , per hoc & aduer
cſt etiain . bium poteft effe temporis. Optatiuæ,
Habent etiam figuras coniunctioncs, vtinam , vt , ne , velim . Subiunctiuæ, 1

quæ funt aut fimplices , aut compofitæ : cum , fi, & quæ ab co compofitæ ſunt,
fimplices, vonam : compofitæ , vtnain- tametſi , antequam ., donec , quamuis
que. dummodo;licet,poſtquam , priuſquam ,
Cum eſt igitur de figura & ordinedi- donicum , cum prodonec accipitur, aut
Etum ,infpiciamus nuncquæ ſincpotefta- pro dummodo. nec'te moueat fiqux
tes: & funt hæ copulatiuz ,quc,& , porrox dam eſle aduerbia & conjunctiones co4
Cauſales hæ,quoquc, itaque, etiam , ac, gnoueris.
item ,autem , vero , nam , enim ,quia,quo- Supereft vtdicamus, quæconiunctio
niam ,co ,ideo,quod, idcirco , propterea, cui qualitati iungatur. Cum iungitur
cauſa,gratia,crgo.Hæ enim vbicauſa red modo finitiuis,modofubiunctiuis , vtcá
ditur rerum ,coniungere orationem ſo- dico, cum dicebam . Item ceteris finitiuis
lent, vt ita , Non dedit,quoniam non ha- temporibus, ſed intereſt verum finitiuis
buit.Ratiocinatiuæ hę, cu mozesuaiou'entor anfubiunctiuis iungatur. Finitiuis eniin
pos,quare , quapropter, igitur , ergo , i- iungitur, quotiens ad id tempus quo a
taque , quando graui accentu , quate" gebam refertur, cum declamo venir, id
nus, quoniam , ideoque , quoniamqui- eltipſo tempore quo declamo,cum decla
dem , quandoquidem ,fiquidem . Dictz mabam ,venit,fieoipfo tempore quo de :
clanabam
-
101 INSTIT GR A M. LIB. 11. soi
clamabamveniflet. Et apud Virgilium , Donec iungitur ſubiunctiuis, vt do
Quum venit, anlaisiam fe regina ſuperbis nec veniam.
Aurea compofuit ſponda, id eft , tempore Num fi præpofitum illi fuerit aliud
ipfo quo venit.& apud Ciceronem ,lun- verbum finitiuum , recipit ſubiunctiua,
tum profeci,cum tea conſulatu repuli. id vt Cicero, Interrogani num dubitaret eo
eft,iplo rempore, quo repuli,profeçi. Sic proficiſci,vtfit fpecies relatiua. Fere enim
quoque & futuro iungitur finitiuorum , prępoſito finitiuo verbo parti orationis
vt apud Virgilium ,Cum dabitamplexus, dubitatiuæ fubiungitur fpecies ſubiun
atque ofcula dulcia figet.Sic & Cicero, ctiua,ve Neſcio quid dixerit , neſcio quid
Ancum bello valtabitur ftalia, vexabun- fecerit,nelcio quarevenerit,neſcio cur di
tur urbes , tecta ardebant , tunc te non exi- xerit, & cxtera fimiliter.Aliter vero fini
Stimas inuidia incendio confiagraturum ? tiua,vt apud Terentiū , Num aliudme ti
Significat enim illo temporeinuidia i- bi opus eft:Item , Quare veniſti , cur di
plum conflagraturum , quo valtabiturl. xiſti,cur feciſti & fimilia : quoniam non
talia, tecta ardebunt. Hoc pacto iungi- præponitur verbum. Item quamuisſub
tur finitiuis : ſubiunctiuis vero,cum poſt iunctiua , vt quamuis veneris . Item dum
factum aliquid ſignificat , vt cum veniſ- modo ſubiunctiua,vt dummodo venias.
ſer declamaui. fignificat enim prius've Irem liçetſubiunctiua,licet venias.Item
niſſe , & lic cepillo declamare , vt apud quanquam finitiua, vt apud Virgilium ,
Ciceronem , Cum ille homo audaciſſi- Quanqu.im animus meminiſſe horret. I
mis conſcientia conuictus primo reticuif tem , vt, recipit finitiua accentu acuto e
ſet , patefeci cetera. nam primum Ca- latum : effertur autem quotiens pro co
tilina tacuit , & tunc Cicero patefe- accipitur quod eſt quomodo,vt apud Ci
cir. ceronem ,Vtſubſtinuit,immovero vt con
Si,modo finitiuo ,modo ſubiunctiuo templit? id eſt quomodo. Quotiens vero
iungitur, vt fivenio,fiveniam. Itemcæ- proeo quod eſt ivæ apud Græcos , recipit
teris finitiuis temporib.Sed finitiuis iun- opratiua, Vt faciam . Nonnunquam ta
gitur hoc modo , quotiens res factas ſi- men acuto accentu elatum , recipit ſub
gnificat,vtapudCiceronem ,Siinluſtran. iúctiua,præpoſito finitoverbo,more quo
tur:fi erumpuntomnia,mutet Catilina mē. fupra formari relatiua diximus , vt apud
tem.Sic quoq; & perfecto iungitur , vta- Virg. Infandum regina iubes renonare do
pud Virgilium , Sipotuit manes accerfere lorem ,Troianas ut opes & lamentabile re
coniugis Orpheus. adfirmat enim potuiſ. gnum Eruerint Danai, id eſt womp. Item
ſe. & apud Ciceronem , Quid fi hæc qua vtinam recipit optatiua , vt vtinam ve
dico ,maiora fuerunt in Clodio , quam in nias.ltem ,ne, acuto accentu imperatiua,
Milone? Subiunctiuo vero iungitur, quo- vt ne fac. quotiens vero graui accentu
tiens conditionalis & incertusfermo eſt, pro co quod eſt apud Græcos ivc uni ac
ve ſi facias,fi faceres, qui cniin ſic loqui- cipitur,optatiua recipit. vt apud Hora
tur,non factuin interim declarat. tium , Ne faciasquod Numidius. Non
Dum iungitur finitiuo,vt dumvenio. nunquamautem etiamſi acuto accentu
Quotiens vero pro eo quod eftdummo- efferatur, optatiuaquoque recipit, vt ne
do ponitur,ſubiunctiua recipir , vtapud facias,ne ſcribas:ſed intereſt inter hoc
Virgilium , Dum conderet vrbem . id eſt & illud,quod diximus,ne fac, quod hic
dummodo conderet.Duin cciam fi alius imperamus, fuperiusſuademus . Rccipit
præponitur ſermo declinationis,ad illum quoque idipſum acuto accentu elatim,
reformatur, vt Perebas , vt dum veni-' finitiua, quotienscipavixūs accipimuspro
res facerein :Sic, quoque recipit labian. eoqd eſt apud Græcosva f;acta admi
ctiua , ratione, quod eft apud Cic. Ne illi vehe
{ G 3
203 ! SOSIP. CH ARIS Ile 204
mentererrant. Quotiens vero rei dubiæ , cum pluralis numcrus , ſingulari iungi
& quaſi conditionaliaptatur, recipit & tur .

fubiunctiua eodem accentu elatum :yta Atquepro & , Terentius in Adelphis,

pud Ciceronem ;Ne tu Eruci accuſator Atg,ex me bicnatus non est,fedex fratre.
elſesridiculus.fi illistemporibus natus elles. vbiAcron,Argute, inquit. nam per hanc.
hoceſt,ſi elles natus,elles ridiculus.Item coniunctionem tranſitum fecitadnarra
poftquam ,modo finitiuo,modo ſubiun- tionem . Cn . Næuius in Agitatoria , ſed
& iuo. Finitiuo, quotiens iunctum.acció & in -Tarentilla. Plautus in Bacchidibus,
pitur ,vt eſt apud Virgilium ,Poftquam res Que ſodalem arg, me exercitos haber. Ca
Afia Priamig, euertere gentem Immerită to dierum dictarum de Conſu.ſuo. At
viſum fuperis,vtfitpoſtquain viſum.Sub- ý quanquam multa noua miracula fesere
iunctiuo vero quotiensſecernitur,Poſt- inimicimei, tamen nequcodefinere mirars.
quam veniſlet factum eſt,& fimilia.Item , corum andaciam
audaciam atq; confidentiam .
antequá,modo finitiuis , modo fubiun Aſt apud antiquos variam vim contu
& tiuis iungitur,cótra ac ſuperius. Iunctú lic vocibus pro atq;,pro ac, pro ergo , pro
ſubiunctiuis,vt Antequam veniſſet,dixi. ſed,pro tamen,pro tum , pro cum , vt in.
Diſiunctumfinitiuis ,vt apud Virgilium , glollis antiquitatum legimus ſcriptum ..
Antepudor quam te violo. Item ni & niſi Sunt & aliæ plurimæ coniunctiones pro
lubiun &tiuis; Nifeciſſet,& niſi feciſſet. aliis apud veteres auctores interpofitæ,
Quanquam apud Ciceronem nonnun- de quib.plenius C.Iulius Romanuslibro
quam finitiuis iungitur, tum maximecú apopuwo lub titulo de coniunctione diſo .
parú dubius ſitſenlus, vt apud eundem feruit.
Ciceronem , Nififortemeliuseſt pateface
renobisprouincias,quo exire poßimus:quã. DE PRAEPOSITIONE
curare,vtetiamilli,quiabfunt habeant,quo' ut ait Comminianus. 1
vičtoresreuertantur. Item etfi , vt ait Cam
ius lulius Romanus,akx xónou Jou eſt, quo ofitio ca pars ororaattioioniniss , quz
PRæppræpoſitaalii
tieſcunque tu etſi nonreddimus,tamen ,. parti orationis ſignifi
vt Terentii illud ex Hecyra eft , Etfi ego cationem eius immutat au fimpli
meeis me omnibusfcioeffeadprime obſeguen- cem ſeruat, vt fcribo ſubfcribo , feribo
sem ,ſed non adeo,utfacilitas mea illorum referibo.Præpoſitionesautcaſibusſerui-
corrumpat animos. unt, aut loquelis . Quæ caſibus ſeruiune
At pro autem. Licinius Caluus in Fu . vt apud , penes , vt apud vos, penes te.
láinium ambitusreum ,Arita mihi louem ' Quæloquelis, vt con dire ſeam , vt con-
steosque immortales velim bene feciffe is gredior diduco refero, ſecedo amplectors
dices,utego pro certo habeoſiparuulide am Cæteræ præpofitiones verbis fic cohe
bită iudicarent. At coniunctionem , ad'rent,yt caſibus,vt perfer huc,admoue ad
vero præpofitionem ſcribunt, súpwrótepon vrbem: Quæ caſibus ſeruiunt,aut accuſa
tamen cft,vthæc perdſcribatur,nelub- tiuum habent autablatiuú, aut vtrung.
fequenst litera,durioréfuiqiſimilé fonú Etfunt accuſatiuicaſas.Ad, ad domú,ad 1
1

literæ amplexa, dictumfaciat immitius. fines.Apud, apud Maronem Ante , ante : 1

An pronun.Màro Bucolicon ,An mi- oftium ,ante tribunal,Aduerfum ,aduer-

bicantandoviétus nonredderetille, Quem ſum hoſté.Ain ,am ſegetes. Córra,contrai
mea carminibus meruiffet fiſtula caprum ?' Capitoliuin, contra hoftem . Circá,cir
nili,vt de diſtinctionibusdiximus,iwa- cuin monté.Circicer, circiterducentos..
xxo'javov ſir an necum videatur; ſed Mar- Citra,citragratiā, citra montem . Circa ,
tius Salucaris vir perfectiflimus pro er- circa forum . Cis, cis Padum ,cis Alpes
go rectius ſenſit,“ dow'batur quoque fit Extta, extra vrbem. Erga,erga parentes .
lain Piz

1
205 INSTIT. GR A M. LIB. 11. 206
In in Pifonem . Inter, inter querelas, in- illum,accedo. ante, anto oſtium , antece
ter te.Infr.infra coliem .Intra ,intra ka- do.ab, ab arce, amouco.contra contra il
lendas ,intra mænia. Iuxta , iuxta ædem . Tam , contradico. circum , circum oppi
Ob, ob merita ,obcauſam , obiter. Per, dum , circumco.de,deillo, decipio.e, e
per vias,per medium .Præter, prçterma- cælo,educo.ex,ex alto, excipio. inginPi
los.Propter,propter illum Poit poſt an- foné,inuado.inter,inter illum,interdico.
num.Prope,propevrbem . Pone, pone ob obillum ,obeo, obiicio.præ ,præ viri
litus, poneme. Penss, penes hoſté. Sub. bus,prædico.pro, pro illo promitro.præ
ter, fubter mare: Supra ,fuprallium , lu- ter, præter filium ,prætereo per perflu
pra fortunam.Subtus fubtus lectum .Se- men, perago. ſub,ſub illum ,ſubeo. ſuper,
cundum , fecundum mare. Trans, trans ſuper lectuin , fupergredior. trans, trans
Tyberim . Vltra , vltraterininuin , vltra Aumen ,tranſeo. Eædem præpofitiones
fines. Víque vſque Romam . & aduerbio & participio præponunrut.
Item ablatiui cafus, A, a propinquis.' Aduerbio quidem ita, adprime , imp: -
Ab, ab homine. Abs , abſq; nobis,abste. denter. Participio vero ita , inſcriprus ,
Cum ,cum ſociis & cú patre. Corá, corá deſcriptus. Pronomini etiam ita, ad il
amicis,coram multis. Clam , clam patre. lum ,pro me, de hoc. fimiliter ex vniuer
De,de ciuitate ,deforo. Ex,ex prouincia. ſis tantum caſib. iunguntur hæ, propter,
Pro pro patre , pro Rep. Præ præmetu , apud, ſine, circiter , lubrus, infra, coram,
cis,extra
intra,vfque,
præ dolore.Palam ,palam omnibus.Sine, tra , poſt, fupra,prope , vi
citra,fecundum ,crga, pone,
fine domino. Tenus,tenus crure. ,
Item vtriuſq;caſus.In,in ius eo ,iniure circa,penes,iuxta. Quædam fimiliter ex
fto. Sub , ſub montem veni, ſub monte vniuerſis mutato accentu in aduerbia
moror Super,ſuperarma,ſuper armis , vt accedúr , quæ etiam in aduerbiis notaui
Maro , Stratoqueſuper difcumbituroſtro. mus, & funt,infra infra ſtat. ſupra, ſupra
Subter,ſubter mare,ſubtermari. Super, ftat,extra ſtatintra ſedebat,vltra non fa
fasper Hectore,fuperPriamo,hoceft deHe- ciam , citra diſcurrit , circa equitatuin ,
dore,de Priamo. juxta fecit. fimiliter contra contende .
bat,fubrus erat, coram ſtetit,ante venit,
De Prapofitionibus, Palamonita poſt ſedit,prope cecidit,id eſt,pene.Vſq;
definit. illum multauit , id eſt, valde.item vſquc
illo cum veniſlet. & quandiu ſine cafi
PRæpofitionesfuntdicta,ex co quod busenunciantur,aducrbiaerunt,re
præponantur tam caſibus quam ver- ceptis caſibus inter præpoſitiones nu
bis. calibusin accuſatiuo tantum & ab . merantur.
latiuo. ſunt quædam communes vtriuf- Nomina ciuitatum ſine prxpoſitione
que cafus,nonnullæ tam caſui quam ver- funtcũ verbis eundi,inanendi,redeundi,
bo præponuntur , aliæ tantum verbo , fed & rus ſine præpofitione, rus eo, ruri
quædam tantum caſui,aliæ mutato accé- fum, rure venio. & domus ſinepræpofi
tu in aduerbia accedunt. & quidem quæ tione,vt domú eo , domi fum ,domove
funt accufatiuicalus, item quæ ablatiui, nio, ſed & de domo duntaxat. In terria
fed & vtriuſquc,ſuperioribusexplanan- perſona inuenimºtæpius in domum.ge
tur, nunc quæ ſintverborum propriaex- neraliter autem & canonice, ve Roma
ponamus.Ecluntverborum propriæhę. nus diſertiſlimºartis ſcriptor refert, præ
dididucere,dis diſpargere, co coemere, poſitiones gentibus feu nationibus ad
con conuertere , re reuocare , fe lepone- duntur,ciuitatibus adimuntur & detra
re,asafpellere. Sunt etiam ex vniuerfis huntur,licet contranónullos veteres di
quę& calui& verbo præponuntur,vtad xiſſe reperiamus, vt apud cudem Roma
G 4

1
207 SOSIP. CHARISII 208
num inuenies. Apud Palæmonem etiam valde potens. Quanquam in hac appel
aliæ obſeruationes penitus digeſtæ ſunt,, latione etiam derogatiua intelligatur, vc
vtputa, præpoficio per præponitur tan- fit impotens.Item ,luper, quotiensfupra
tummodo abſolutis nominibus,peccant ſignificat,acculatiuuin recipit caſum , vt
autem qui dicunt peroptimus. Circum, elt,ſuper ſubſellium ,quotiens verode ſi
circa,circiter hæ differunt, quod circum gnificat,recipit ablatiuum , vteſt,Super
loci eſt,circú theatrú.Circa téporis,circa Hectoremulta. Item per, diuerſas habet
Kalendas.Circiter numeri,circiter horas ſignificationes non enim tantum pro eo
decem,& fi aliter inueniantur,licétia di- quod eft apud Græcos ni lug,mis óreive,id
cum videtur.Contra & aduerſus ita dif- eft,per me,aut per illum intelligitur, nec
ferunt,quod contra ad locum , vt contra proco tantum quod æque apud Græcos
Bafilicam . Aduerſus ad animimotum , lumitur Chri fuos , brood nigones , quaſi
vt aduerſus illum facio,interdum autem per me aut per te factum eſt , ſed et
promiſcue accipitur. iam nonnunquam pro coaccipitur, quod
Item ante,poſt,penes,inter, núcpræ- apud Græcos iurandi exactione vſur
ponuntur caſibus,nuncmutato accentu patur , id eſt , nois lesion the risiv , ita
fubiunguntùr,vt ante illum ,illum ante. vt ait poeta , per fidera testor , Per fu
Item ,ab, duplexeft ,nam & pro Sito & peros , atque hoc cæli fpirabile numen.
pro apud nos accipitur , vt ab biblio . Item accipiturpro eo quod ex noſtravo
theca,ab epiſtolis.Item a & ab hoc diffe- luntate iureiurando affirmamus, aut pe
runt. A præponitur nomini quod a con- gamus , maces Tous Geow's , un mis gou's Græci
fonanteincipit , autvocaliquæpro con- dicunt, quale eſtapud Virgilium , Pere
ſonáte accipitur.Ab his præponitur, quæ gohas lachrymasdextramquetuam te , Per
a vocali incipiunt, quanuis etiam h præ- connubia noſtra per inceptos Hymenaos,vt
cedat quæ pro adſpiratione accipitur. ſit per lachrymas, per dextram , per te,
Superius amagno &amaximo. Sequés, quod Græci v dicunt ; per connubia,
abindis, ab errore,ab
& ab Hyacintho, quxhumo,
y litera& peræquè
ab Hyla, per hymenzos,
juevajov. vt fitvnmovquotiens
Item intelligitur za uov, v Tov
fo
apudnos vocalis exiſtimatur. Has prx- lemus inculantes aut exculantes pone
pofitiones nonnullis vilum eftnon de- re , quod Græci dicunt rap ai'n d régee
bere propriis ciuitatum nominibus præ- 189 , wap ined oud er rézovev , per illum fa
poni,ſed lic,Antiochia venit , venit Ro- ctum eſt vt fieret , per me non eſt fa
ma.& Cicero , Cum multi principescini- cum vt fieret. Item accipitur ctiam
tatis Roma non tam ſuiconferuandi, & cæ , pro eo , quod eſt valde, vt cum dicimus
tera . perdoctus,id eſt,valde doctus,quod reli
Item ,cum ,tertiæ perſonæ præponitur quis doctior & doctiflimus non præpo
tantum ,vt cum illo.nam primă & ſecun- nitur.præponitur autem tantum abſolu
dam ſubſequitur , mecumtecum.ité no- tis:ergo& nosveteresſecuti peroptumº
biſcum, vobiſcum , cumillis. Item tenus non dicimus. Item ad & apud hocinodo
ſubſequitur,pubctenus,facietenus, pau- differunt.Ad.n,adlocum perfertur,qua
lorenus. Item ,in,prxpoſitio quotiens fi: fi ad illú eo. Apud in loco , quaſi apud illú
gnificationem habet in loco, quod eft a- ſum.Item in &erga hoc differunt:feren.
pud Græcos á tạ nósa recipit cafum abla- erga ad affectum refertur , quali erga il
tiuum ,vt in ciuitate. Eadem præpofitio lumſum benig :ius:In ad fimultaté,quali
derogatiua& wisupiziki vel sepului,vt pro- in illum ſum fæuus. Item ſecundú dupli
bus improbus, doctus indoctus : non- cem intellectum habet , modo ad proxi
nunquam etiam adiectiua ažnainn vel mitatem ,quafi fecundum illum ſedeo ,id
myobanan , ytpotens impotens , id eſt, clt,propc.Modo adæmulationem , quali
fecun
209 INSTIT . GR A M. LI B. I I. 210

ſecundum Epicurum viuo , id eſt fimili- Item , præ , prx,ofitio diuerfas habet
ter illi.
ſignificationcs,accipitur enim provalde,
Item ante illum , poſtillum , inter il- vt cum dicimus, Pradurum vulnus, l’rx
lum ,penesillum ,hæ præpofitiones non- nimium , id eſt valdc,vt apud Virgilium ,
nunquam promiſcue accipiútur, & poſt- Pradurum viribushoftem ,quod elt valde
ponilolét,accentú vtiq; mutant aliquo- fortiſsimum.ſignificat & propter', pręil
modo & caſum ,quale eit paucis ante die- lo,hoc eſt,propter ipſius virtutem . Item
bus,item paucis poft annis,ité,Armain- pro eo nonnunquamquod eſt ſineacci
terinnenú.ité,illum penes. Vt lit penes il- pitur:præfaſcine,id eft, finc faſcine quod
lum , antevelpoftpaucos dies, inter ar- Græciabcovarrasdicunt. fignificat & an
maiuuenum . te cum dicimus præ te, præleferre: quod
Ité ex & de præpofitiones nonnúquá Græciasedia dicút.Ergo differt vtrú pro
mediæ inueniuntur,vt cuin dicimus ,fac fcribo an plcribo dicamus cſt enim pro
tua ex re,qua dereagitur.Quidáex,refe palam &aperte ſcriptum pono, vt cum
funt ad locú vnde eximus,quaſi ex fundo bona alicuius proſcribo. preſcribo autem
venio,ex agro venio. Atvero de, ad id feresépouch fignificat, quales ſunt ſub
Gręci nei dicüt,quaſideMarcello,vtCic. ſcriptiones apud Iuriſconſultos .Eadem
de amicitia. Q. Mutiusaugurmulta nar- ratione refert vtrum ne præpono dica
rare de C. Lelio focero ſuomemoriter & tur an propono. nam cum quis decla
incundefolebat. ltem e præpofitio non mat controuerGiam aut diſpucat, folet di
tantum ex loco ſignificat , quaſi ecælo, cere,quæſtionem propono, præponove
fed pro eo quod elt, pro ,accipitur , vtfi ro cum alterum altero præfero.
dicimus,e Rep.id eſt pro Rep.Ité ereelt. Sub præpoſitio quotiens localem ſie
Abs autemfere præpofitio hocmodo gnificationem habet, accipit accuſatiuú
profertur,vt dicamus abs me,abs illo non h in locum ſignificat, quale eft, Volitare
dicirur. fub vmbras ,item , Ernunc magnameiſub
Item , pro , multas ſignificationes ad- terrasibitimago. Ablatiuum quotiens in
mittit. accipitur enim pro.co quod eſt loco ſignificat, quale eſt, Troie fub mæ .
ante, vt eſtpro templis: &, Proturribus nibus altis.item , Clypeią,ſub orbeteguntur.
adftant. Significat & cis, cum quali aper- Cum vero nulla loci lignificatio eft, in
tum ſit in medio , & dicatur prouocauit diſtinúepræponitur,quale eft,Sub teto
illum ,produxit illum, ideſt porro illum lerare magiſtro Militiam. Item accuſa
vocauit,auc duxit.Significat & lóge qua- tiuum ſub eundein ſenſum , Ecce autem
ſi proiectus, vt; Proiectag,faxa Puchyni. primiſub lumina folis,& ortus.
Item quod apud Gręcos iam dicitur, qua- Oinne verbum quodcunq; præpoſi
fi proRabirio,pro Milone. Item quoda- tionem rccipit, ciuldem ordinisdeclina
pud Gręcos wil dicitur,quali šros uit éró- tionem facit , vt ſcando ſcandis , aſcendo
vx ,vt, Pro dulci Aſcanio veniat. Signifi- aſcendis ,mordeo mordes, remordeo re
cat etiam alia ſignificatione derogationé mordes. Exceptis his , lapio ſapere, adie
id eſt, sépnsiv, cuin dicimus profanus lo- cta enim præpoſitione facit refipio refi
cus,id eſt, non facer, quali porro a fano pere, & fit tertii ordinis, fed defipio deſi
poſitus , quod Græci BiEnmov dicunt. Si- pire facit,non defipere, cico ciere, accio
gnificat etiam geTuleogeon , cum animus accire,concio concire,excepto excire,do
mouetur , ProDeum atque hominum dare ,addo addere,& alia fi qua inueniun.
fidem , aut , Prodii immortales, qui hicin- tur.
tercipit dies? Item apud Græcos x * dici- C. Iulius Romanus de præpofitioni
tur quali pro meis viribus .x tw spesie, bus libro apopucô ita refert. Suetonius
δύναμη .. Tranquillus de rebus variis, Præpofitio
nes (in
 21 SOSIP . CHARIS II 112
nes (inquit) omnes omnino funt Græcæ bis ſeruiunt aut participiis,aut aduerbiis
duodeviginti, qui numerus inter omnes hæ, ac con didis re ſean.verbis ica, didu
1
criticos grammaticos perfecte.conuenit, co , incurro , diſcedo ,fuccurro , reduco,
noftras vero efle has.ab, ad, præter,pro, fubuenio , fecerno , fuperuenio . Parti
præjin ,ex,ſub ;ſuper, ſubter. Præpofitio- cipiis fubterfugiens,incurrens,accingés,
nes quæ præponuntur merito.cenſentur &aliæ fimiliter. Aduerbiis conſtricte re
nam & illud Salluſtii hiſtoriarum libro ſtricte,diſtricte,indecenter, incunctan
primo , Quosinter maxime, præpofitio ter,improbe,deformiter.Hæ vero vt fu
eft, quam rar'avaspopiu' dicimus poſſe periores coire non poffunt,vt cum,apud,
conuerti. Præpofitioncs aut calibus ſer- penes,propter, & ideo ablatiuum tátum
uiunt,vead,apud ,& cæteræ :aut loquelis, aut accuſatiuum præcedunt, nec aliis quá
an , con , di,dis re, ſe, an , vt amplector, caſualibus præponuntur, id eſt, nomini,
conſedi, & fimilia. Cæteræ & verbis co- pronomini, participio , cum Cicerone,
hærent & caſibus. Præpoſiciones ſunt, cum illo ,cuin electo, quçq; in partitione
hæ, a, ab,abs,ac,ad ,aduerſus,am ,ante , a- verſus feparari debent a cohercentibus
pad, cum, coram cis,circiter,citra ,circû, parribus orationis.
contra,circa,con,co ,de,di,dis,e, cx, erga, Præpoſitiones interdum vltimas lite
extra,in ,inter, intra ,iuxta,infra , ob ,of, rasimmutant, & iunctorum fibi verború
oc penes,per,poft præter,propter , pro, primas adſumunt,vt A pro ab, ye auehit.
præ,palam ,prope,pone,ſucre,fine, ſub, &, Stridens aquiloneprocella,pro abaqui
luper,fubter,ſecundum ,trans,tenus, vl- lone,perſynalapham ,nec mirum cum
tra, vls . Vt, a rationibus,anteforum ,ab infra etiam ſubauditur ſoluturuspro ab
auctoribus, appellare, abs te,apud iudi- ſoluturus. A proad , Titinnius in Bara
cem ,accepit,abſtulit, abſtraxit, adtraxit, thro , Priuſquă auropriuate,purpuramga
aufugit, abditus cumlegionibus, aduer- abteximus.nam & apes quaſi aptæ funt,
fus edictum cis Padum , contra gratiam , quod inuicem colligentur. Maro Geor
circum amicos , circiter Kalendas, circa picorum tertio, Aptos lungepares, & co
vrbem ,cócepit,cognitus perte poftrem , gegradum conferre inuencos.A pro con,vr
propternos,præteriocos,proreo,præri- Maro , Coniugis utmagicisfanos auertere
fu,palam populo,properus detulit,pone facris Experiarſenſus.quanquam ante ſit
ſepem , dimouit,prodeft ,diſtulit, remo. auertere , deinde conuertere ve cum ta
uit,e iure,ſub domo domum ,ex arce ,ſu- men vtrunque videamus.
per caput,erga diligentiam , ſubterfugit, Sunt & aliæ plurimæ præpoſiciones
extra limitem ,fuprafortunam ,iniecit,fi- pro aliis apud veteresauctoresincerpoſi
ne dolo,în forum , fubter mare , inter ci- ix,dequibus plenius idem Iulius Roma
ues,ſubtermari , intra caulas, tranſtulit, nus libro apopusão ſub titulo de præpofiti
iuxta litus , trans ripam ,infra gradus , te- one diſſeruit.
nus fine,obiram ,vfq; ad portum ,penes DE INTER IECTIONE
me,vltra modum . ut ait Comminianus.
Ablatiuo caſui ſeruientes hx,a ab cum Nceriectio eſt pars orationis ſignifi
coram de e expropræ palam fine abſque cans adfectum animi. Vario autem ad
tenus. Accuſatiuo ſeruiunt hx ,ad apud fectu mouetur . nam aut lætitiam animi
ante aduerſus cis citra circú contra circa fignificamus , vt ahaha, aut dolorem ,vt
erga extra inter intra iuxta infra ob pe- heu,aut admirationem ,vt babæ. Ex his
nes per poſt propter præterprope pone colligi deinceps alii motus animorum
trans vlera Accufatiuo & ablatiuo ferui- poflunt.
unt hæ ,in ſub ſuper ſubter.Super vt Ma- Palæmon ita definit. Interiectiones
ro , Stratog ſuperdifcum bitur oſtro. Ver- ſunt quæ nihil docibilc habent,ſignificat
tamen
 ass
S15 INSTIT. GR A M. LIB . II. 21
tamen adfectum animi ,vt heu, cheu, i- terque beati. Afranius in Emancipato, O
tem ehem ,eho, hoe, popspapx ,attate. quid clamas.
C.lulius Romanus ita refert, Interie- Cucurru .Afranius in Cinerario ,ld me
ctio eſt pars orationis motū animi figni- celabat cucurru . An nomen eft, vt veru ,
ficans lætantis ,vt haha, dolentis , vt heu ,
genu ?
admirantis, vtbabæ papæ. quæ quamuis Hom . G. Graccus, vti lex Papiria acci
rcíays sãow saj moss , inuenimus tamen et- piatur , Peſimi fratrem meum optimum
iam apudeos qui videntur ethici medio- interfecerunt, hem videte, quam par pari
criter pathosfolere conciri. fint. At quidam hem pro en volunt efle,
Fafæ ,vt cum pucoris aliquid perhor- led decet comemoratione fraternęmor
reſcimus, quæ vox nunquid Ægyptium tisingemifcere. Itaque mora diftinctio
pathos ducit? nam vt Hermes ou tô xpu- nis par eſt oſtendere adfectus. Plautus.
piw a gw ſcribit, cos érézon Grapaces nó in Panulo . Hem , iftec volo ego nos me
δύασυρος Οιν,τοδύον εσία καθότι το γένος ανθρώ- minife omnia .
Twv éx Tupós raj. Baráts sónns igfúero. Nun- Artat,tatat artatæ . Næuius in Corol
quid ergo poſterior ætas fliteram addit, laria, Quid ſaine, attattat at at tata. Ri
& pro y u loquens,fu loqui cæpit , cum nalis, Salue, quid iftud at tata aduertisti
anteafola u litera vituperatio videatur ? tam cito ?
Taxpax .Næuius in Agitatoria, Age, St. Næuius in Corollaria, St,tale uero
ne te mihiaduerſaridicas,hunc vnum diem bum cane faxis.
de meo fequorfin ,ego illoseſetax pax ,poft- Mut. Mut non facere audet, vt apud
sa Curréteis ego illos vendă, nifits viceris. Apuleium Platonicum de prouerbiis
Eho. Idem in eodem ,Ehoanvicimus ? ſcriptum eſt libro fecundo.
viciftis. volop; quomododicam tibi. Spataro ,Afraniusin Æqualibus, quá
Trit. Næuius in Corollaria. ſignificat vocem frcquenterapudcum poſitam ,
autem vocem murum,vt Plautus inquit, ait Paulus išo Serious viin ſenſumque ſuf
Eiiciam crepitum polentarium , id eft pe- ferre,.
ditum, in Curculione. Euhoe. Maro ſeptimo, Ex boe Bacche
Bat.ſonus ex ore cornicinis lituú exi . fremens,ſolum tevirgine dignum Vocifer
mentis,vt Cæfellius Vindex lib . B. literærans. Ennius in Athamante.
fcribit. Vtitur Plaut. in Pfeud. Hiseratin oreBromins, his Bacchus.
Eici. Nzujus in Tarentilla , Eici , et pater,
iamfoaudentimecum unaapparere. Iltis Lyaus; vitis inuentor facre ,
Ar at tatæ . Idem in eademi At at tatt ; Tum pariter Euan , cuboe enboe Euins,,
caue cadas amabor Ignotusinuenum cætuszalternanice
Vita deûm immortalium . Cato Senex, Inibat alacris, Bacchico inſultansmodo:
vbi Statilius Maximus, 6cpcóunoisy inquit , Au . Afranius in Emancipato , Aumi
δρχαϊκή, ώς ώ πόποι. homo , immo edepolnosſupremum meum .
Mu. Plautus.in Cæco aut in prædoni- concelebretis diem . Item irreadem . Am
bus, Quis tu es, qui ducis me? mu , peri quid me cenfes, obfecronon andiſti?
berclés Afer eft. Hem. Afranius inEmancipato ,Hem
Euxx. Plautus in Bacchidibus, Euax quid ais; mane ferua quaſo, nifi moleftums
afperfiftı aquam , Ennius quoqueannali: eſt, pauca funttecum quavolo.
um lib . iv. Alper a latinis. Pro lupiter.Pro gaudétis. Plautus,Pro
Mufacerepro mutire. Lucilius Sa: Iupiter,vtmihiquicquid'ago,lepideomnia,
týrarum libro , Non laudare hominem profpereque eueniunt . Pro lupiter, irati..
facere unquam .
quenquam , neghemu Terentiusin Adelphis , Pro Iupiter tube
.
Odolentis eft,vt Maro,Oterque,quae mo adigismead infaniam .
219 SOSIP . CHARISII 216

How, vt ait Varro de latino ſermone interiecta particula. Tun conſulis quis
lib.V.nulli alii ſeruare conuenit ,inquit, quam ?& hęciraſcentis oratio eſt. Tremo
quam Titinnio & Terencio. ridn, vero horreoga poſtquam afpexi hanc. Affectus
Trabea, inquit , & Attilius & Cæcilius ob amorem .Heus bens pater,heus Hektor,
facile mouerant. Egone illam ?que illum ? a dolore mentis adfectæ . Mane mane,
que me?qua non ?finemodo, Mori me ma- porro vtandias ,cupiditatis adfectus eſt.
Butu batra. hæc Plautuspro nihilo &
lim ,ſentiet qui vir fiem . Præciſe , inquit
Varro, generat animi paſsionem , quod pro nugis poluit, voin gloſsis veterum ,
noui generis cum non lit interiectio, fed bat tatti,Auctus quidam & fonus vocis
ademptio tantum , interiecti animi caufa effæminatior , vt efle in facris anagme
vocitamus. Tumehomoadigis ad infania, norum , vocum veterum interpres ſcri
iraſcentis & hec oratio eſt, licetnulla ſit bit.
Libri fecundifinis.

FLAVII SOSIP ATRI

CHARIS II, INSTITVTIONVM
GRAMMATICÁR V M , LIB, III.
Deperfe tis ordinumquatuor.
Ompletis octo partibus plico, perplico. Item aliam formam fa
orationis, ita vt promiſi. ciunt quaſyllaba depoſita &prima pro
mus , ad alias quoq; ver- ducitur ,vt lauo lauas ui , iuuo uas ui .. &
borum obſeruationes or- fimiliter adiectis præpoſitionibus, adiu
dine veniamus, & primú uo uas ui, Item alia fornia eſt, qua a li 1

de perfectis ordinủ qua- tera eximitur, & prolatio ſyllabæ fic, vt

tuot. do das dedi, ſto ftas ſteri, & fimiliter ada
Deprimo ordine. icctis præpoſitionibusvt præſtiti,inſti
N primoordine verborum perfectum ti, reſtiti, perſtiti.
tempus formæ mutationem capit mo
dis quatuor. Primo cum maior pars in i Defecundoordine.
literam cadit nulla duce conſonante
, , IN ſecundo ordine formæ ſunt quinq;.
aro aras araui,probo basbaui,noto tas INI Prima quæ in iliteram cadit perfecto,
taui. In his vero decidit a litera , vt ſo- nulla litera confonáte duce, vt fplendeo
no as fonui non ſonaui, tono nas nụi, ſplendes ſplédui,niteo tes tui, vigo & vi
frico cas cui , veto tas tui. Maro , Info- geo esgui, foreo res rui, teneo nes nui,
nuit lauum , plico cas cui , ſeco as cui, palleo les lui , horreo resrui , ſtupeo pes
domo asmui,nico cas cui , & adiectis fi- pui,terreo resrui,tepeo pes pui,caleo les
militer præpoſitionibus vt explico ,com- lui, torpeo pes pui , calleo les lui , ti
nieo
 267 INSTIT . GR A M. LIB. 111. 218

mco mes mui,arceoces cui, valeo les lui, cis peperci. pedo dis pepedi , miporomas.
1 vrgeoges gui,habeo besbui, præbeo bes fallo lis fefelli. cado dis cecidi. cædo
bui, debeo besbui, ſorbeo forbes forbui dis cæcidi , ampa . collo tollis ceruli.
& forpli,egcogesgui,ſtudeo des dui, ru- Tertiaforma eſt,quaperfecto iteratio
beo es vi,cenfeo ſesſui. & adiectis fimi- fyllaba ſecundæ eſt , vr addo dis addidi,
liter præpofitionibus , vt adhibeo bui, reddo dis reddidi.códo dis didi.trado dis
prohibeo bui;inhibeo bui, cohibeo bui. didi.credo dis didi. abdo dis didi. prodo.
Secunda forma eſt, qua primafyllaba dis didi.
ex correpta producitur perfecto ,vtfe- Quarta forma eft , qua perfectum in
deo ſedes ſedi. foueo ves vi.fauco ves vi. xi literas cadit, vt dico cis xi.rego gis xi.
moueo es vi.vouco ves vi. paueo ves vi. pingo gis xi.lingo gis xi.fingo gis xi.meio
cauco ves vi. video desdi. neones neui. is xi ſtringo gis xiningo ningis ninxi.ad
ficoAlcsflcui.prandeo
& ciui.
des di. cieo cies cii Aligogisxi.pollingo gisxi,ozopozabno.Pgo
gisprexi. iugo gis xi. diligo diligis dilexi.
Tertiaformaeſt,quaperfectú tempus pluoisxi.Auo isxi.ſugogis xi. figo gis xi.
in fi fyllabain terminatur,vtardeodesare viuo vis xi. vngo gisxi.tingo tingis xi.
fi.hærco resfi. mulceo cesfi.fuadeo des vergogis xi. ſurgogisſurrexi. aſpicio cis
ſi indulgeoges fi. fulgeo ges fi. vrgeoges afpexi.coquo coquis xi. pecto pectispe
fitorquco ques fi.video des fi.tergeoges xi, pangois
xi.
G.maneo nes G. Quintaformaeſt,qua perfe & um inſi
Quarta forma eſt, quæ perfectú tem- literas cadit,vt fumomis fumpfi. mitto
pus extremafyllaba in xiliteras cadit , vt tis li.ſcribo bis pſi.allido dislili.carpo pis.
frigeo gesxi.mulgeo ges xi. lugeoges xi. pli.mergo gis fi.parco cis ſi. ſpargo gisfi.
porcco ces xi Bracomat. alliceo ces xi,ds- trudo dis fi. cudo dis fi. rado disli.Serpo
itd {co.vageo gesxi.pellicco ces xi.datafo. pispli.ludo disſi plaudodisſi.cedo dis fli.
Quintaformaeſt qua perfecto ite- claudo dis li.premo misſli.,pmomismpfi
rant ſyllabamprimam ,vt pendeo pendes vro ris lli. gero ris fli.demo demis pli.
pependi.mordeo des momordi.fpondeo quario is ſi, in vſu non eft, fed concu
des fpopondi.tondeo des totondi. tio & percutio tiscuſſi, nubo nubis nu
Detertio Ordine, pri. facellolis fli.viſo ſis fi. capeſſo lisfi.
N tertio ordineformæ nouem , &
a
eft prima qua in i caditperfectútemp, ſyllaba ex correpta producitur, vtrum
nulla duceconfonante,vt colo lis lui. alo po pispi.fundo disfudi vinco cis ci. lego
lislui.rapio pis pui. (tatuo tuistui. vomo gisgi.faciocis feci. iacio cis ieci. {perno
mismui tremomis mui.fremo mis mui. nisipreui. emomis mi. cerno nis cre
arguo vis vi,molo lislui.diruois vi.pecto ui ſero ris feui & ſerui. incipio pis in
tis qui.meto cis meſſui. pono ponis po- . cepi. frango gis gi.verro ris ri,oxypo.ſino -
ſui & pofiui veteres dixerunt. innuois nis ſiui.
nui. exuo is xui. acuo cuis cui incubo in-- Septima forma eft, qua perfectum in.
cũbis incubui.coſulolis lui.necto tis xui. icadit duce vocali, quę loco conſonantis
texo is vi.conſuo fuis fui.fterto is tui,říz , eſt vt cupio cupis cupiui. fapio pis piui,
ye.metuo tuis tui. & fapui.pero tis tiui. quæſo fis quæfui.
Secunda forma eſt , qua perfecto pri- teroris triui. pono nis lui.
ma fyllaba iterarur, vtcucurri. diſco cis Octaua forma eſt, qua perfectum ca
didici.cano niš cecini. tango tangis teti- dit in ſimilitudinem verborum primior
gi.tendo disregendi pendèo dispependi, dinis,vt paſco paſcis paui. ſterno ſternis
Simonovúo. pello pellis pepuli. tundo dis ſtraui.
cutudi , ww.pungo gis papugi. parco Nona formaeft,quæ perfectum facit
..
 -219 SOSIP. CHARIS11 210

fecúdæ perſonæ demptas litera, vt man- & palco ſcis paui. fifto fiftis fteri, & fto
do dis di.pando disdi. ſtas fteti.confifto tis ſtiti, confto ftasſti
Dequarto ordine. ti, fero fers tuli ,& rollo.lis tuli. quodin
N
.
Prima eſt, qua perfectú cadit in i,duce ai inſtans apud veteres ſuſtulo. pendeo .
ulitera,in vſu tamen capra, vtmunio nis pendes pependi. pendo.pendispependi.
niui &munii.ſeruio uis uiui & feruii. ité pandor panderispaſſus ſum , aut panfus.
in cæteris, lenio nis nii.garrio risrii.ge- patior pareris palſus ſum . vertor verteris
ſtio Itis ftii. ſalio lislij. Tæuio fæuis fæuii. verſus lum.vecror verreris verſus ſum .
elurio ris rii . ligurio risrii,hoc eſt degu- Sunt quædam verbaquæ habent per
ſto.parcurio ris rii.prælagio gisgii.veltio fectaduplicia,vt pango pangis pepigi, &
ftis ftii. hinnio nis nii. mugio gis mugii. panli, & panxi. parco parcispeperci, &
infanio nis nii. hirrio risrii .mollio lis lii. parſi. pungo pungis pupugi , & punxi,
polio lis lii. ſepelio lislii.reperioris ri . vello vellis velli,& vulli. nitor ris niſus ,
grunnio nis nii.audio dis dii& audiui . & nixus ſum . teneo nes tenui, & teni.
Secunda forma cſt, qua in i perfectú ui apud veteres. tundo tundis tutudi , &
definit, nulla vocali necconſonanţe du- tunli. collo lis cetuli, & ſuſtuli. alor ris a
ce , vt volo vis volui. malo lislui. operio litus fum , & altus fum . dirimo mis dire
ris operui.aperio aperis aperui. mi,& dirempli , ſed magis diremi. deleo
Tertia formaeſt qua perfectú caditin les lui, & leui. tero ris terii, & triui, iux
li literas, ve farcio cis farli.farcio cis farli. ta Apuleium.
fulcio cis full.ſepio pispli.ſentio tis li các De defeEtinis.
bio bis bfi.h.c. muto. haurio ris ſi. In his Vnt quædam verba,quæ ex formaa
licera geminata perfectis non cadit. his S.con
gendi in paſliuam perfecto vertun
Quartaforma eft, qua perfectum ca- cur, quæ etiam defectiua appellantur ſe
dit in xiliteras , vt ſanciocis xi. vincio cis cundi ordinis, vt foleo ſolesſolitus ſum .
xi.Neque in his perfectigeminata cadit, audeo audes auſus fum . gaudeo gaudes
nec alia ſunt excepta,quamhæc duo ver- gauiſus ſum . ſed ſoleo verbum futurum
ba. Itemfeptem ſuperiora. omnino non habet , quia vim habet
Quipra tormaelt, qua perfectúprima præteriti,nec poteft aliquisfururis con
perſona in ſimilitudine cadit verborúſe- ſueſſe. Tertii ordinis fido dis fifus
cundi ordinis, fecúda mutatur in quarca, ſum . diffido dis diffiſus ſum . Quar
perfectú cadit ini , duce u litera,vtco.is tiordinis fio fis factusſum . & ex eodem
iui,&liqua corú præpoſitionib.adie & is patefio fis patefactus ſum . calfio fis fa
fiunt,ve tranſeo tranlis tranfiui.exeo exis ētus-fuum . fimiliter tepefio ,madefio, &
exiui. ſubeo ſubis iui. ſeeois iui. quco expergefio expergefactus ſum . arefio a
-

quis quiui. venio nis niui. Quorum ver- refisarefa &tusſum .

borum futurútépus in bo cadit,vt fupra Infinitiuú hui' verbi quod eſt fio , fie- '
diximus,prima perſonaſecundi ordinis rifacit: quum omnia verba actiua voce
ſimilitudiné ſequitur, alioquinfuturum elata in e faciant,vtamare, docere , dice
tempus in quarto ordine in am literas re,munire. Hæc verbaquorum perfectú
terminatur,vtſentiam , ſeruiá ,muniam . in pafſiuam deducitur formam , partici
Sunt quædá perfecta fimilia ab inftan- pia habenttria , ſecundum formam qui
tib.deriuatadiuerſis ,facta in his ſynthe- dem actiuam præſentis temporis &
ſi,ye acco ces cui,& acuo is cui.frigeo ges futuri , vt confidens confiſurus, audens
xi, & frigo gis xi. lugeo ges xi. luceo auſurus. ſecundum formam pafliuam
ces xi. fulcio cis Il . fulgeogeslli. cerno præteriti temporis ,ve confilus, auſus. In
nis creui , & creſco ſcis ui. pauco ues ui, finitiuú inſtantis ſolere,perfecto & pluſ,
quam
 121 INSTIT. GRAM. LIB . III. 2222

quamperfe &to folitum ire aut ſolitúelſe, Finitiuo inſtanti,Tollo lis lit.fuftuli,lerā,
participiú inftantis,folens, præteriti per- tollá.Imperatiuo tolle ,quaſi futuro, tok
fecti hic folicus futuriſoliturus.hæcauté lito tu. Optatiuo tollerem , fuftuliffem ,
quamuis futuro declinata fint,tamen di- tollam.Subiunctiuo cum rollam ,tolleré,
ci non poſſunt: quoniampræteritis non fuftulerim ,fuftuliffem ,ſuſtulero.Infiniti
futurispoteft aliquis confueſcere,vt me- uo tollere,luftuliffe , ſublatum ire & fu
moratum eſt, blaturum eſle. Participia inſtátishictol
vt dicatur audendus,gaudendus,con- lens,futuri hic ſublaturus, & extera.
fidendus Illud tamé obleruabimus,quod Item paffiua modo finitiuo inſtanti,
quamuis dicatur gaudendum, confiden- Tollor,tollebar,ſublatusfum ,fublatus có
dom ,audendum , figuradiciturnon par- ram ,tollar.Imperatiuo tollere , quafi fu
cicipio,quod ipfumetiam ab omnib ver- turofublatuseſto.Optatiuo,lerer ,ſubla
lar.Coniunc
bis higurari poteft, de qua figura iam an- tus ſim ,cſlem , tiuo,lerer,ſu
notauimus.Hec verbaqualitate deficere blatus ſim ,eflem ,ero.Infinitiuo,tolli,fu
dicuntur,quorumdeclinationes fuo loco blatum eſſe,ſublatum iri,autfublaturum
inſeruimus. Annotandú tamen eſt, quod eſſe.Participia ſublatus,tollendus.
declinatur
cadem verba quæ ex fio veniunt vt cale- Tertii ordinis fimili modo ,
fio : tepefio, arefio, etiam actiuam decli- Fido fifus fum ;& quæ ex ipfo deriuatur,
nationem totam habere poffint, vtrepe- diffido,diffiſus ſum ,confido cofifus fum .
facio ,calefacio, patefacio . Quarti ordinis fimili modo declinan
Sunt quædam verba,qux quoniã non tur.Finitiuo inſtanti,Fio, fis, fat, fiebam ,
habent ſua perfecta tempora,vſurpátta- factus ſum & fui,factus erá & fueram ,fi
men eiuſdem fignificationis verborum am.Imperatiuo inftanti,fi,fiat. Optati
perfecta,vt veſcor,paftusfum facit,ex eo uo,fieremfactus ſim ,factuseſſem ,fiam .
tamé venit quodeft paſcor,veſcicus enim Subiunctiuo,fiam , fierem , fim fuerim ,
! fum nemo dicit. Item arguor conuictus eſſem fuiſſem f,actus ero Infinitiuo,fieri,
fumfacir , quod ex eo verbo conuincor, factum eſſe & fuiſſe,futuro, fiendumeſ
habet tamé apadantiquos argurus. Item fe, & fieri, & fu:ufumiri. Participia,fiens,
angor anxiusſum : anxius autem nomen facturus,factus,fiendus.
1
eft,quod fignificat ſollicitus. Item fero Item aliud finitiuo inſtanti, Ferioris
culi,quodeft ex verbo tollo. Hæc quoq; rit,feriebam ,feri,ferieram ,feribo. Impe
defectiuadicuntur,quoniá figura immu- ratiuo,feri.qualifuturum non habet.O1
tantur. Irem reminiſcor recordatusfum- ptatiuo,ferirem ,ferierim ,feriſſem ,feri
facit.nemo emán dicit remétusfum, nec am.Subiunctiuo; cum feriam , ferirem ,
opperioroppertusſum . ferierim , feriſfem , feriero. Infinitiuo,fe
Declinantur autem prædicta verba hoc rire,feriſle,fericum ire. Participia hic fe
modo.Secundi ordinis infinitiviinftátis, riens Item pafſiuamodo finitiuo inftan
Soleo es et.folebam bas bat. folius ſum , ci, Feriorferiris feritur,feriebar,ict' fum ,
folitas erã.ſolebo. Imperatino ſole. foli- eram ,feribor Imperatiuo inſtanti,ferire,
Ens eſto.Optatiuo ſolere,folitus ſun , tus quaſi futurum non habet. Optatiuo,feri
effem , ſoleam.Coniunctiuo ſoleain , le- rerzictus fim , effèm ,fériar.Subiunctiuo;
rem ,tusfim ,tus eſſem , cus ero . & quæ ex cum feriar,i&tusfim ,eſſem ,ictus ero . In
eo nafcuntur codein modo declinan- finitiuo , feriri,ictum cſſe, ictum iri. Par
!
tur,expergefio, expergefacio.calfio ,cal- ticipia ,hicicus,feriendus.
facio.arefio ,arefacio.adlucfio , adfuefa . Item aliud finitiuo inſtanti,Meto me
cio.manſuefio, manſuefacio. liqucfio ,li- tis metit,metimus metitis metunt. me
quefacio.ſtupefio,ftupefacio. & liquaa- tebam , meſlemfeci,meſséfecerā metā.
lia huiuſmodi inueniuntur. Item aliud, Imperat.mete quali futuro merito tu ..

1
223 SO SI P. CHARIS I I. 224
Optativo ,vtinam meterem ,meſſeím fe- deliteo deliteſco, frondeo fródeſco, fo
cerim ,meſlem fecillem ,metam.Subiun- reo floreſco,conluca conſuelco , & cæle
diuo ,cum metam ,meterem ,meſſem fe- ra.De appellationibus vcro fiunt hæc,vt
cerim ,meſſem fecillem ,fecero . Infiniti- exægro eſtęgreſcit,ex flamma fámeſcit,
uo ,metere ,meſlem fecifle , meflum ire. ex dumis dumeſcit, ex herba berbelcit.
Participia metens , mellurus. Ité paſſiua Hæc verba inchoatiua quæ ex appellati -
finitiuo inſtanti,Metor mereris metitur, uis deriuantur,præteritumperfectú non
merebar baris batur,meſlus eram ,metar. habent omnino.
Imperatiuo, metere, fururo meſſus eſta . Deimperſonalibus.
Subiunctiuo,cúmetar,meterer,melius Spinquadam yerba imperſonalia,v
Optatiuo meterer,meſſuslim ,ellem ,tår.
>

ſim ,eſsé,inefTus ero. Infinitiuo meti,mel- ftat ,diſtat.Secundi ordinis ſimiliter , de

ſum eſſe ,meſfum iri.Participia , meſſus, cetmeteillum ,libet mihitibi illi, cæder
metendus. mete illum ,liquet mihi tibi illi, di&um a
De inchoatius. liquido. item licet a licito , libet a libi
Vnt quædam verba
appellantur spenna ,quæq;rein modo quet.vndefiguratum eſtliquefactum.o
inchoatam & fucuram ſignificant,vt hor- porcetme, pænitet mepuderme,piget
reſco ,id eft,incipio horrere, torpeſco,in- ine,miſeret ine:quáuis Salluſtius dixerit
cipio torpere : & regulariter dicendú eft in prima hiſtoria,Lepidum poenitentēcom
inchoatiua ca appellari, quæſcoſyllaba filii.Terciiordinis,accidit,cótingit. Quar
terminantut, fiueab his verbis veniant, tiordinis,expedit,cóuenit,cuenit, inter
quæ o litera terminantur,vthorreo,hor- eft, refert.Hæc.n. primam & fecundam
reſco : fiue ab his quærlitera terminan- perfonam non habent,tertia veroperſo
tur, vt miſercor,miſereſco. Nechabét po na addito pronomine,id eft,mere,tres
teritum perfectum , quiaquod inchoa- perſonæ ſignificantur.Exhis quædá per
tum eft,nó eft perfectum .vnde.quidam fectumfaciuntin hunc moduin , licitum
folent in declinatione inchoatiuorum , eſt,puditum eſt,percæſum eſt, libitú eſt,
quum ad perfectum venerint , quamuis pigitum eſt,placitú eſt, miſertum eſt.Ex
inchoatiue declinant , nihilominus in- alterum genus imperſonalium ,quæinté
choatiui verbi perfecto vti , vt horreſco conferunt,quibusnon quod facit, ſed id
horrui ,vt exeoquod eſt horrcohorrui, quodfiat ſignificatur,vt apud Virgilium ,
&palleſco pallui , ex eo quod eſt palleo Pugnatur comminusarmis. Stratog,fuper
pallui.Horum inchoatiuorú verba nunc diſcúbitur oftro.Viuitur hoc pacto. Iturin
in vſu funt,vttepeſco,quiadictum eftte. antiquam fluam .ſedetur , isambulatur,
pco:albeſco autein albeo.nam primāpo- & fimiliaverbaneutralia,vt bene,& ma
fitionem eius figurauit Virgilius,quảait, le , & cætera . Accommodantur autem
Campig ingentesoſſibusalbent. Item iuue- loco,tempori,perſonæ.loco,vt beneillo
neſco nonhabet iuueneo.ſeneſco autem locoſtudetur:tempori,bene illodie ftu
nuncin vſu eſt frequens, apud antiquos detur : perfonæ,vt bene apud illum ſtu 1

tamé & ſenco dicebatur , vnde & Carul- detur. Declinari autem palliuomodono
lus ſic retulit Nuncrecondita Senetquiete, poffunt,quantú ad primam & fecundam
feg,dedicattibi, Gemelle Caſtor e gemelle perſonam : nam tertia perſona tantum
Cäftoris. Ex quacunqueautem coniuga. exauditur,quod alio loco plenius adno
tione ortum fuerit verbum inchoatiuú, tauimus.
in tertia declinabitur coniugatione. Fi- Omnia verbaquæ funguntur incuſa
unt autem inchoatiaaauta verbis,autde tiuo caſu,eadem in pafſiuum reuertūtur,
appellationib, Averbis,vtcalco caleſco, vt credo te,doccote, negligote. faciunt
cnim
 225 INSTIT. GRAM . L B. III. 226
enim credor,doccor,negligor. fi quando per me , pudueritmc, puduiſſe mo , pu
autem alio caſu fungantur exceptoincu . duerit me, Infinitiuo inftátipudereme,
latiuo, tuncexſeſe parere paffiuum non præteritopuduille me.Simili modo de
poffunt,fed per ccrtiam perfonam palli- clinantur & cætera, pigetmc, cædet me,
fignificationem exprimút,vtexco, pæniter mç , &ferca &tiua imperſonalia
quod ehnocco tibi,naceturmihi ate,fa- lecundi ordinis ſunt.
at:do tibi,datur mihi a te: obiicio tibi,a- Item verbum palliuú imperſonalis or
biiciturmihiate. nemo enim diçit dor, dinis declinatur lic. Itur a me,itur a te, i
noceor , obiicior. Sic Albanus ea verba tur ab illo.Iri ame,iri ate, iri ab illo. Præ.
idayamappellauit, quæ datiuum reci. terito perfecto & pluſquáperfe& oitúel.
.
piunt,vt noceotibi,conſulo tibi,parcodi- feame,a te,ab illo, & cæteratéporaquz
bi prouidea sibi, impero tibi. Palliue fa- poffunt admitci.
ciunt fimiliter. per daţiuú enim nocetur Item verbum palli um ordinis quarti,
mihi, conſulitur mihi, imperatur mihi, quod an impersonale litquærendumeft
obïicitur mihi, & fimilia, hæc palliuá na- Finitiua inftanţi,miſerear reriş retur.im
curam habent. Ceterum ,vt fupra notaui. perfecto miſerebar baris batur. perfecta
mus, tantum in tertia perſona declinar- miferitus vel mifertus fum& fui.pluſ
tur.nemo enim dicit qoçook, parcor, im quamperfecto miſerirus erá & fucram .
peror:dumillud tamen fciamus, etiáin- fuçuro miſerebor.Imperatizainſtári mi
finitiuis omnibus cadere, vt quæ paſſiuá fererç. futuro miferitus efto. Opraſiya
ſignificationemhabeant,præter ca verba inſtanti & imperfecto vținam miſererer,
quæ declinatione acțiua tantum ſunt, & miſeritus fim ,elem , miſerear, Subiucti
intellectu palliua,dequibus fupra nota . uoinftátimiſerear,perer,mıſęriçus fim el
uimus,vtveneo ,vapula ,ardeo. ſem ero.Infinitiuo inftantimiſereri,prę
Sunt quædam verba,inquibus tantú rerito miſçritú elle & fuiſſe ,furufo miſe
imperatiuum modum declinamusin ſe- ritum iri.Participia inſtátis hic milerens,
cunda duntaxat perſona ſingulariter & perfecti hicmiſerçuş , fufuri hic miſeri
pluraliter, itemin inknitiuomodo præ- turus. Imperſonalia neq;actiuum ncqục
lentis tantum temporis, & funt hæcduo, paffiuum participiuın habent nápudens
Imperatiuo modo, aup, auete. aucto tu, nó eſt participium, fed noinen, vndeim
ayetoille, Infinitiuo modo præſeptisté. pudens componitur,
poris,auere te velo ,vos, & illos,item im frequentatinis .
De
peraciuo modo,ſalue,laluęte.futuro, (al
weto tu,lalueſoille.Infinitiuo modopre Sweatquadam verbaquafrequentati
ua ſiue iteratiua appellantur, quibus
ſentis temporis,ſaluereſe vola, vos& il ſignificatur id quod læpiusfuturu elk,yo
los. Habet & aduerbiú hoç yerbú quum dico dictito ,id eft ſæpius dico.mirta mir
dicimus. Satin falue, ſalue eft domi.excito,facio fastito , & fimilia figura ſæpius
prædictis autem verbis imperſonalibus dicendi:ita tamen vt fic intelligamus,
exempli gratia quæ declinabimus fic fe- omniaiteratiua ex quacunquc coniu
çundum ordinis finitiuum inſtantem , gatione figueạta fuerint, primæ declina
Pudet me,te,illu. Imperfe &tú pudcbat cionis coniugationem habere. Sed inue
me te illum .Perfecto puduit me; te,illu. nimus & fcriptitare, ex co quod eftfcri
Pluſquamperfecto puduerat me,te,illa bo,fcriptito,ltem datare,id elt,data dasax
Imperatiup inftanti pudear me, Oppari-. datare,ex eo quod eft do...
uoinſtanti & iimperfecto vrina puderet , ‫راز‬
me.perfecto pudueritme pluſquamper De paragogis,
Subiunctiuoinftáti cú pudeatmepugies Spelamardam, vrba que elepose
fecto puduiſet me. fufpro pudcat me.
H
 227 ŠÓ SIP. CHARISI 228
declinatione &mutationem & adicctio- curro cucurri, recurro recucurri, excurro
nem literară capiuur, & nihilominusin- excucurri. fic.n.apud autores nõnunquã
terdum variant,velacello & faceſſo,ex eo 'inuenimus: alioquin recurri dicimus &
geſt lacero & facio. fed hæc variantur. excurri.Quarc auté imperfectum tem.
laccllere enim eſt cócitare,facello æqué, pus aut ſyllabis creſcataut minuatur aục
ſichincfe faceſſere diſccdere intelligitur. parſit,nó eſt inuenta ratio,nec cura cor
Item accerlo &pcr eſcribitur,arcerlo.Er- reptis producatur; vt traho traxi, aut a
rant qui putant cx co quod eſt arceſſio, productis corripiatur,vt difco didici.
ſedaccerlo ficut arcerſo. Sed intereſt , De confufis.
arcerſere eſt accufare , accerſere auté vo Vnr quædam verba confuſa tempori
care.Hæc duo verbaſunttertii ordinis , & SYbus,vt odi,noui,pepigi,memini.in his
arcerſere & accerſere, infinitiuum faciút enim inſtans & perfe& um tempus idem
arcerſere non arcerſire,accerſete non ac- eſt.item imperfectum & pluſquamperfe
cerſire , & imperatiuum arcerfe & accer- ctum , nec participiuin fere habent.tem
ſe , non arcerli & accerſi. Capello capio poribus autem deficere dicuntur, decli
fini
figurafæpiuscapiendi. nantur autem hoc modo. Verbum
Sunt quædain verba quæ inſtantimo- tiuum temporis inftantis & imperfecti,
dofimiliter efferuntur, & in declinatio- Odiodiſtiodit.imperfecto & pluſquam
ne diuerfam ſignificationem mutatione perfecto 'oderam palliuo modo olus c
literæ habent,vt pandopandis & pandas, ram & fueram.futuro odero.Inftantiim
it anders sjospitev.Infiniţiuopanderepan- peratiuooderis oderit.Optatiuo inſtanti
dare. inando mandas mandis mandare : & imperfecto oderem oderim . eiufdem
mandere,udasiadoy. fundo fundis fundas temporis palliuo modo oſus fim . pluſ
funderefundare, qewensow.copello com- quamperfecto odiſſem.eiuſdem tempo
pellis compellas compellere compella- rispalliuomodo oſuseſſem .futuro ode
re yolo visvolas velle volare. dico dicis rim . Subiunctiuo inftanti, cum oderiin
dicasdicere
niuntur
dicare, & fiqua' alia inue- oderéoderim. eiuſdem temporispafliuo
. modo,oſus ſim . pluſquamperfecto odiſ- ,
Omnia imperatiua tertiæ coniugatio- ſem. eiuſdé temporis palliuo modo ,oſus
nis ſecundam perſonain inſtantīs tempo . eſſem.futuro quúodero.Infinitiuo inſtá
ris per e literam terminantur. Corrum- tiodere,præterito perfecto & pluſquam
puntur autem hæctria, vt facio fac, dico perfecto odiſſe. paffiuomodo, olum et
dic,duco duc,& quæ ab hisfunt,dico ab- le. futuro ofurú éſſe. Participium inſtan
dico abdic, prædico prędic, indico indic, “tis non haber.fururõhicofurus, & cxtc
: abduco abduc,adduco adduc,pduco per- " ra. Huic verba fimilia ſunt Memini,No
- ducreduco reduc, ſeduco ſeduc. Sed fa- ui:Sed hæc étquandoq; futurum habent
cio, quodſubnotauimus,fi præpoſitioné imperatiuo ,Meminiquidem memento
e acceperit, redit adregulam ,vt inficio in- ' tu,memento ille,mementote. Noui au
fice; adficio adfice,conficio confice. fed tem nouito tu ,nouico ille, nouirote, no
apud veteres ſaluaeft regula. nam dixe- uerint.Hæcverbapaſſiủanó habent, led
runtface,duce,dice. cum obſeruatis ſuis perfectis perſuas an
Omnia verbaquorum perfectoprima guſtiasdeclinantur,dum tamen perfecta
fyllaba iteratur,adiectapræpofitione de- per paſſiuam formam exprimant. Vidc
línunt iterare, vt tendotetendi,cado ce- tur enim in fimilitudine mixrorum ver
cidi, pello pepuli. adiecta præpoſitione borum declinari, nam perfectú odi qui
intendo incendi facit, incidi& repuli& 'dem ,palliuo modo cxofus fim & fuerim .
" } expuli ,&c.Pręter hæc difcodidici,& ad- pluſquamperfecto exolus eſſem & fuif
tecta præpofitione addiſco addidici ,, & lem .Memini,optatiuo vtināmemorfime
& fu
 229 IN S.T. GR A M. ; L I B. III. 230
& fuerim , & memor eſlem & fuiſſem . ciui, vtſit, facdicas, & fac dixeris: quo
Noui vtina notum habuerim , & notum cum alterum ,hoc eft,dicas,optatiuorum
habuiſlem . Declinantur auté & iſta hoc futurum eſt,ité ſubiunctiuorum inſtans:
modo.Finitiuo inſtáti, Noui nouiſti no- alterum , quod eſtdixeris, fubiunctiuorú
uit.imperfecto noueram . perfecta noui. futurum fiue perfectum eſt. Hoc ergo
pluſquamperfecto noueram ,futurono- modoimperațiua verbis quæ præpolui
uero. Opratiuo inſtanti & imperfecto musadlignár,quænó habere notauimus,
vtiná nouerim . perfecto & pluſquaper- vtmemineris, quod figuraturita, facme
fecto nouiſſem & noſſem . eiuſdem tem- mineris. Quod ipſum etiáin omnib.ob
1
poris pafſiuomodo vtinā notum habuif- feruari verbis poteſt, quáuis habeant ſua
ſem futuro vtinam nouerim . Subiuncti- imperatiua,velut ames, vt fit,fac ames &
uo inſtanti & perfecto cú nouerim.pluf- amaueris. ſimilicer & doceas, fac doceas,
quamperfecto cū nouillem . eiuſdé tem- fac docueris. item vincas, fac vincas, fac
poris palliuomodo cum notú habuerim . viceris.item munias,fac munias, facmu
pluſquamperfecto cum notus eſſem .fu- nieris.Præponuntur auté imperatiuo alia
turo cú nouero. Infinitiuo inftáti noſe. multa,vt rogo,peto ,volo,moneo,quæſo ,
præterito perfecto & pluſquamperfecto hortor, id eft ,yolo facias, rogo dicas, &
nouille autnotú habuiſſe.futuro notum cætera .
habicurú įri. Participium notū habisur . Imperatiua iterum præcedente pe fyl
lcé aliud finiţiuo inſtanti & pfecto, Mc- laba quadrifariam exprimuntur, vt n ¢
mini meminiſti meminit. imperfecto & nega,ne neges ,ne negaueris,noli negare.
pluſquamperfecto memineram . Pafliuo item ne time,ne timeas netinueris,no
modo memor fum & fui,memor eram& litimere, & cætera fimiliter.
fueram , furuto meminero. Imperatiuo Item eorum verborum , quorum de
inſtantimemiperis, futuromementoteclinationes inſeruimus, quæ videntur&
Optatiuo inſtanti& imperfecto, vtinam ipſa defectiua ſeu corruptaefle, idcoque
meminerim.perfecto& pluſquamperfe- interconfuſarelata &ambiguedeclinari,
& omeminiffem.palliuomodovtináme- funt hæc.In infinitiuo inftanti, Volo vis
mor ſim . pluſquảperfecto vtiná memor vult.volebam volui volueram.volam les
eſſem . futuro vtinam meminerim. Sub- let. Imperatiuo inftanti,velis velit. furu
iunctiuo inſtanti cum meminerim . iin- rum non habet. Optatiuinſtanti & im
perfecto cum memịneté,cummemine: iemyelim.Subiunctiuo
perfecto,ytınávellem voluerim
rim ,meminiflem ,meminero . Infinitiug
voluif
inſtanti,cum vea
præteriti téporis meminiſſe. futurome, lim vellem voluerim voluiflem yoluero.
morem friturum . Hæcyerba,odi nqui, Infinitiuo ioſtáti velle.præteritovoluif
memini,pepigi,iuxta quoſdam ne impe- ſe.futurűnon habet.Participinm inftans
ratiua quidem habent omnivo,quum et, tanrum hic volcns.Similiter nolo nonuis
iam in eo quod eft memini,futurum tan- nonuuls,malomalis inauult. quanquain
tum fit,& hocduntaxatin ſecunda per- criam circahxcverba limiliter imperati
fona.In his verbisin quib.notauimus im- ua obſeruarc debem fecundú annotari
peratiuum declc,quæ funtmemini,odi, oncm præcedente.Sed funtqui ita dicút,
noui,pepigi,grammaticiinducunt impe- maiis nolis,& optatjuoʻtantü inftanti &
ratiuum hocmodo. Dicunt enim omnia præterito imperfecto, vtinā malim malis
imperatiua tribus modis intendi pofle, malit,& nolim nolis nolit. Videndúeít,
vt Dic, dicas , dixeris : & ita diſtinguunt. ne in funilitudiné cadant volo & voluo,
Dic ex eo quod eſt ſolitæ regulæ , quam quod eſt xuríw.vbi enim duas vocales ad"
in declinatione obferuamus. Dicas au- femer declinaucrit,volo volebam ,volui.
tcm & dixeris per defectionem impera- tio auté eft tertie declinationis.Tºut,
12
 SOSIP. CHARIS11 33 %
violuere cafus infignem pietate virum . nam i cat,eamusíte eant.quaſifuraro ito eat,
volo volas primæ eſt , Volat ille per aera camus itote eant.optatiuo inſtans & im
magnum . & quçexvcio verba fiunt.nolo perfectum vtinam item ierim'iſfein cam .
&malo,fururum reque infinituin
. ::
neque fubiunctiuo củeamiréierim iſlem iero.
participiuin halvene. infinitum inftantis ire iſle itúefle. futuro
Item alia.cod' verbuin ita declinatur, itumire iturum eſſe. participium inſtans
Finitiuo ialtantis,Sum es eft imperfecto hic iens. futurum hiciturus, & cætera fi .
eram ."perfecto fui pluſquáperfecto fue- militer, quæ ab co cópoſita ſunt,vt adeos
ram ,futuro erc.imperatiuo inſtantis es, abeo,inco,ſubeo,adeo, prodeo,circūco,
aliis,lis fit,fimuseſte fint.fururiaut quafi interco ,' pereo , prætereo, exeo, præeo,
fururi,eſto tu & ille, eſſenius, eſtote,finc coco,veneo,queo , nequeo, redeo, tran
& funto.optatiuo inſtall & imperfecto, fco, ante co. Prodeuntem ,abeuntem ,fu
veinam eflem.perfecto fuerim plufqua. beuntem dicemus & cætera non prodie
perfecto fuiſſein futuro fim .fubiuncti- tem,alioquin peccabimus. item abien
uo inſtanti. cum ſim efſem fuerim fuiſ tem ,ſubientem .
fem fuero & ero. infinitiuo inſtanti eflc. Item aliud verbú finitiuum infantis,
præterito pluſquáperfecto fuiſſe.futuro Fero fersfert.ferebam.tuli.tuleram.ferá
fore & futurum efle, & fucurú ire.necap- res ret.imperatiuum inftans ferferat.fu
pellationem ,necnomé, nec participium turo ferto tu & ille.opratiuum inftans &
præber, ſed nec paffiuum facit,participia imperfecto,vtinam ferremtulerim tulif
tamen recipit hæctantü ,fingularis,vi hic . fem , feram.ſubiunctiuúcum feram ferré
fururus:& pluraliter,vt hi futuri & cæte- tulerim tuliſlem tulero infinitiuum ferre
ra. Similicer declinanturetiam ,quçex co tuliſſe latum ire & latură eſte. pafſiuum
compofitafint,vtprofum ,adfum ,abſum , latum iri.participiaferens laturus; & cæ
præfum ,deſam ,obſum ,interſum , infum , cera limiliter quæ ab cocompoſita ſunt,
& liqua alia ex his deriuantur, ſed ex his tamactiuo quam etiam paſiuo modo 1

duo ita habent participia eriam inſtantis declinantur,vt defero, adfero, profero,
præſum& abſum , nam præſens & abſens præfero ,effero, differo, confero, refero,
dicimus.Inter hæc quæ afum verbo pro- antefero, aufero , fuffero, circumfero ,
nunciantur,ſolum poffum non poteſt vi- transfero.
deri. facit enim perfectú potui, cuiusde- Item aliud verbum finitiuunrinſtans,
clinationé inferuimus. ve finitiuo inftáti; Edo es cft. edimus editis edunt, ſed vece
Pollum potes poreſt. poterá potui potue tesedo edis edit. imperfecto edebá.per
rá potero.imperatiuoinftanti,potespol- fecto edi.pluſquá.ederam.futuro.edám .
ſit, poffimº poteſte poſlint. quafi futuro, imperatiuum inftans, ede edat. edamus
poreſto pollit,poreſtore pollint& pof- editevel eſte edant.fururo edito edat.co
junto.opratiuo inſtanti& imperfecto v- damus editore edát vel eduto,quaſifuru
tinam poffem potuerim potuiffem porro eſto edat. edam eſtoreedāt. optatiaú
fin. ſubianctico inſtanti cú poſſim pof- inſtans& imperfectú vtipam edereedif 1

ſem potuerim poruiffem potuero.infini- fem effenredam , ſubiunctiuüedam ede

chuo inſtanti& preterito tantú,poſle po- rem ederim edifſem eílem edero. infini
tuiſſe.futurú non habet:participiúinítás tiuú edere ediffe efle elum ire elurõ elfe.
tantum ,hicpotens,fed quidá dicúr parti- participia hic edens hic eſurus, & cætera
cipium inftans téporis præſentis ne qui- fimiliter q exco veniūt. vt comedo; am
dem hæchabere, nam potens nomen eſt bedo,circúedo .paffiuo modo edor , &c.
fiue appellatio non participium . Verba quæ perfectum mutát, ſicut in
loem aliud verbum finitiuuninſtantis, fuperioribus varie cóprehenſum eſt,hæc
Eo is it. ibam ji, ieram ibo.imperatiuum funt, fpondeo fpopondi. pafcopaui. fe
rio
233 INSTIT. GR A M. LI B. III. 234

rio percuſſi. meio minxi.verro verri.ne- quæquæ ſignificet, fimul (quod nõ alie
& o nexui.vincio vinxi.pecto pexui.ince- num ab reeſt) tempora quoque omnia
doincefli.fero culi.ſero feui. vrgeo vrli. principalia, &quæ ex his deriuantur, ex
texo texui.corqueotorſi.fcindo ſcidi.prá: planauimus Sunt.n.tépora inſtans quod
deo prandicollo ſuſtuli.confero contuli. & præſens, præteritum imperfectum ,
ludoluſi.déſeo denſi. incipio incepi, cæ- perfectum ,pluſquam perfectum futurā,
piproſto proſtiti. mergo merſi. eruo er- de quibus, vt breuiter dicam , vniuerſa
ui. Frango fregi. deſino deſii cambio cá- nobis adminiſtrabitur oratio. Igituriſta
pli, dueloua .hæreo hæſi, haurio hauſi. tempora quoniámodo finitiua,nonnun
farcio farli.ſaragofaregi.ago egi.dico dixi. quam optatiuafçpenumero ſubiunctiua
volo volui volaui. neco necui& necaui. funt,prout ratioſuadet,iungentur.
contero contriui. promo prompſi. ad- Sermo dum finitiuus eft , abſolute ef
fueſco adſueui.calfio calfactus ſum . ma- fertur,at dum optam ',aut dū,vtrepella
defio madefactº fum ,fui.tero triui. diſco tur lenſus,neceſario ſubiungimus,vnde
didici. Iterno ſtraui concoquo concoxi. fubiúctiuaquoq; appellata eſt verbi qua
allido alliſi.obfto obſtiti.crelco creui:ca- litas , itaq; coniunguntur tépora inter ſe
no cecini. pergo perrexi. tueor tuitus hoc modo. Inftans finitiuorum iungitur
ſum. veſcor paltus ſum.audeo auſus ſum . inſtanti ſubiunctiuoruin, vt.dico ,quam
Admonendi tamé ſumus participialia uis intelligas. Item idétempusinſtansfi
in actiuis præteriti temporisnon eile,ve nitiui iungitur perfecto ſubiūćtiui,vt,di
græce dicimus quahous, noriaus ſed loco co,quamuis intellexeris.Idé tempusiūgi
participii verbo & nomine infinito vti- tur & futuro optatiuorum ,vt,dico vtin
mur. Recipiútur autem in poſitionepaf- telligas,vtapudVirgilium ,non enim re
Gua quænon habét palliaádeclinationé, fugimus quædam exemplis probare,
ficut apud veteres inueniuntur, vt iura- Quanquam animus meminje borret, lu .
cus, non enim dicimus iuror, fimiliter & Etugue refugit, Incipiam .
pranſus, cænatus, potus, iniuratus. hæc Imperfectum finitiuorum iugiturim
enim quoniam ſunt actiua & non pati- perfccto ſubiunctiuorum, vt , dicebam,
untur,recipiuntur pafliuo modo.Hæcin quamuis intelligercs. Itéid tempusiūgi
çæteris verbis & participiis dici non pof- tur & pluſquamperfecto fubiun & iiorú,
funt.Quædam nomina manent, vt occa- vt,dicebam ,quamuisintellexifles.perfe
ſusſolis, nam dici non poteſt foloccalus, cum finitiui & pluſquamperfcctú iun
δύσπας ο ήλιος.. gitur imperfecto ſubiunctiuorū & pluſ
Item in palliuis participia præfentis quamperfecto, vt dixi , quáuis intellige
temporis nonſunt,abutunturautem ve- res,dixiquáuisintellexilles,dixcrã quam
teresactiuopro palliuo,vt apud Virgiliū, uisintelligeres, dixerá quáuis intellcxif
Genibusquevolueans Herebat. nam fia- les.Item futurum finitiuorú iungitur in
ctiua fignificatione acciperetur deeſſet, ſtanti ſubiunctiuorū & perfecto & futu
ſe, vt diceret, volutans ſe. Precipitans ro & optatiuorú futuro,ita dicã quamuis
traxitomnia,deeltſe,vt ſit præcipitans ſe. intelligas. dicã quamuis intellexeris,dică
ſi intellexeris, dicá vt intelligas. Nonnu
De Qualitatibus latinifermonis es quam iungitur perfectú finitiuorum fu
Temporibus. turo opratiuorum ,ira ,dixi vrfacias. Ce
Valitates ſermonis latini certiſſi- terum quod ſuperius & imperfecto lub
Q mas quibustempora copulata inter functiuorum iungi diximus, hanc adfert
ſe connectuntur ,iftas, accepimus, finiti- differentiam,vtiutcrfit vtrūenunciemus
aam , optatiuam ,ſubiunctiua, quas notas dixi ve faceres an dixive facias.Quoniam
omnibus cerro ſcio , ideoquedehis quid fuperius, dixivt faceres & tempore quo
H 3.
 235 SOSIP . CHARISTI
236
dixi, & tempore quo vt fiat dixi ,præ- ciſim inter fe iunguntur hocpacto , im
teriiſſe ſignificat. In eo vero quod eſt, perfectum imperfecto ſie, dicerem ſi ſci
dixi ve facias, dictum tempus præteri- rem . pluſquamperfectum plufquamper
tum fignificat, & factum in futuro fuf- fecto fic , dixiffem ſi ſciflem . Item im
pendit, cum adhuc ( quoniam fieri perfe & um pluſquamperfecto fic, ſcri
poſſet quod iuſſit ) incertum fit , fiat berem tibi li ſciſlem : itein pluſquam
nec ne. perfectum imperfecto fic , lcriplillem
Reperimus apud veteres inſtanti fi tibi ſiſcirem . Et priore quidem ſermo
nitiuorum iungi etiam imperfectum ne , fcriberem tibi fi ſciffem , ſignificat
ſubiunctiuorum , quod raro fit, eius e fæpe ſcripturum fuiſſe, ſi velſemelſcif
xempliprobandigratia, vel ſola Cicero- ſet. Sequenti vero , ſcripfillem tibifi ſci
nis fufficiat autoritas pro Sexto Roſcio, rem , ſignificat ſcripturum fuille , vel a
Cum iam nulla profcriptionis commemora- fæpius cognouiſſet. Si quid difficulta
tio fieret , cum etiam qui antea profcri- tis ineffe videtur , rei tenuitatinon
ptierant federent , nomen refertur in ta- nobis imputandum eft,
bulas Sexti Rofcii. Item ſubiunctiua vi

Libritertii finito

FL A VII

?
1
१i
 237 238
w

FLAVII SOSIP ATRI

CHARISII , INSTITVTIONVM
GRAMMATICAR V M, LIB
L 1 B,, IV :
De Barbariſmo,vt ait Comminianus.
ARBARISMVS eſt di& io fpiratio ad ſonum pertinet, tametli nos
vitiofa. Hæc autem defi- quafi literá ponimº.Sed hoc vitiú in ſcri
nitio generaliseſt,nó ſpe- pro inuenit,cum aut choroná pro coro
cialis. Sed quoniam in Ra, aut vmum prohuno legimus. aliis v.
contextu orationis vna berius ita placuit definire de barbariſmo.
pars eius intelligitur, conſuetudo kunc Barbarifinns eft di&tio aut pronuncia
tantum Barbariſmum appellat , qui ficin tione, aut fcriptura aliquaſui parte vitio
yna parte orationis,aptius tamen vtemurla. Barbariſmus fit modis quaruor, adie
hac definitione ctione,detractione,immutatione, tranf
Barbariſmus eft vna pars orationis cor mutatione. Adie& ione, cú vna plureſuc
Tupta ſed hoc vitiú in foluta oratione no- literæ iniiciuntur non neceffaria , vt, nec
men ſuumretinet, cæterum apud poetas Polyhymnia Leſboã refugit tendere barbi
Ustanagues vocatur , foloecifmus autem ton . Detractione, cum litera literæuein
ſchema. Barbariſmus eſt Baplarpórežis, id cóuenienter detrahuntur, vt A &ta nõ alio
eft ,dictio barbara. Sed hoc vitium inter regepuertie,propriæ.n.pueritiæ dicuntur,
nantese, asi
& cum ation
ſe differt, quod barbariſmusfit in noſtra Immut to natances ponimus.
Conticuereomnes, pro con
loquela,bapbapórząus in peregrina.
Barbariſmus fitmodisquatuor, adie- ticuerunt. Tranfmutatione , Pinguiaz, in
ctione, detractioue,tranſmutatione,im- veribus torrebimus exta colurnis , cum ſit
mutatione. Adiectione temporis, vçha- corylus arbor.Præterea enunciatione , cũ
liam fatoprofugus,cú Italia corripi debeat. autproducimus , aut corripimus, aut ad
Literæ , Reliquias Danaum ,cum reliquię ſpiramus,aut adſpirationě ſubtrahimus,
dicátur Syllabæ,vt,Nos abiiffe rati,pro if nópoftulanteratione. Inter barbariſmú
fe . Detraćtione téporis , vt Feruere Leu . & folæciſmumhoc intereft,quod Barba
caten pro feruere,producta e litera.Lite- riſmus in fingulis verbis fit, in quocunq ;
ræ ,vtfi quis dicat Plionépro Palionem . modo cótra morem latinitatis; Solæcil
Syllabæ ,vt imperiti dicant ſalmentump mus autem quando diſcrepantes inter ſo
falfaméto .Trálmurarione literę,vt li quis aut inconſequentes dictiones habet.
dicat reilcum,pro eo q ct reliquuan.Im De Solæciſmo, ut ait Comminianus.
mutarione literæ , vt li quis dicar,ollipro
illi. Fir immutatio & perfonos , cum aut Seilas
Olæciſuus eſt oratio inconſequens.
acutus pro graui , aut grauis pro acuto, Fit autem per partes orationis,aut per
auc alio quolibet ponicur fonus, in per- accidentia partium orationis. Per par
murationcipuenitur.Similiter eciam ad- tesorationis,vt,Inualidus,& iamg tremis,
H 4
$ 39 SO SI P. CH ARISII 240

& iam infcius ani.iam pro etiam , nunc quid fententiæ adiicitur, vt Reginam pe
coniunctio pofitapro aduerbio. Per ac- tit,hac oculis; hac pe&toretoto Haret, & in,
cidentia partium orationis fit ſolæciſmus terdum gremiofouetinſcia Dido.Hic enim
in plures ſpecies diuiſus, per qualitates, Dido abundat. Detractione, cum minus
genera,numeros,calus,perſonas,modos, quâ debet fententiaverborum habet, vt,
icmpora,comparaciones. Per qualitates Amplentur veteris Bacchi,pinguisg,ferine,
nominum ,Hauriathunc oculis ignem cru- deeſt enim carnis.Immutatione cum alię
delis ab alto Dardanus.pro Dardanius,po- partes orationis pro aliis collocantur, aut
fuit propriū nomen pro appellatiuo. Per accidentia eis inimutátur, vt, Atxon ille
qualitates verború,vt At vero Rutulisim- fatum quo te mentiris Achilles, talis in boſte
par ea pugna videri famdudum.provide- fuit Priamo.debuit cnim me dixiſſe.Et e
1
'batur, poſuit infinitiuúverbum pro fini- contrario, Degenereng, Neoptolemã nar
tiuo. Per qualitates aduerbiorú, vtintus rare memento. Tranſınutatione,cum no
co pro introeo, aut intro fum pro intus men proverboponitur,vt on metus,of
lum . Per qualitates præpofitionum , vt, ficionecte.certaſe priorem Pæniteat , pro
Ad quétum funo ſupplex his vocib.vſa est, non metuendum eſſe. Nomen pro parti
pro apud qué.Per genera nominum .Hec cipio,ve Hinc populum lateregem , pro late
finis Priamifatorum ,prohic finis. Per ge- regnantem . Participium pro nomine, vt
neraverború,vt Balneülauaturpro lauat. Vitag, volantum , provolucrum. Partici.
Per numeros , vt Parsin frufta fecant,pro pium proverbo,fndetoropater Æneas fic
ſecat, poſuit pluralem numerum prolin- orſusabalto , proſicorſus eſt. Proaduer
gulari.Per caſus, vt Virbanus & fapiësdi- bio coniunctio , Aut hic ad veteresfagosa
étis ait efſe paratus, pro paratum ſe eſſe. pro ſicut hic. Et cum accidentia partium
Per perſonas, vt Vesga lares tectum nomen orationis immutant,qualitatem ,genera,
quifundituscurant, procuratis.Per mo- numerú,figuram ,perſonas,ordines,tem
dos, vt, Nec veni niji fataloch ſedemg,de- pora , ſignificationes. Qualitates,'vc in.
diſent, pro necveniſlem , poſuitindicatis nominibus, Abfolutum pro relatiuo , vt
uum modum pro ſubiunctiuo. Pertem- Neueputes alium ſapientebonog; beatum ,
pora, vt, Cecidi:g,fuperbumllium ,& om- pro beatiorem . Abſolutum pro ſuperla
nishumofumat Neptunia Troia, pro fu- tiuo, vt Sequimur tefan &te deorum , pro
mauit.Percomparatiuum ,vt fi quis dicat fanctiſſime. Abſolutum pro deriuatiuo,
magis doctior,cuin aut per ſe doctior di- vị Purpura Meandre duplici Melibes
ci debeat, aut magis doctus, vt apud Vir- cucurrit,proMelibæenſis. Item quum fi
gilium , Sequimurtefanctedeorum , Quif nitiua pronomina pro qualitatis ſignifi
quis es. proſanctiſlimc. Fit ſolæciſmus& catione ponuntur,vt,Huncego te Euryale
perordinem coniunctionum inuerſum , afpicio, pro talem . Verbis,cum pronun
vt fi quis dicat,autem fieri nó debet ,cum ciatiuú pro adiunctiuo ponitur,vt Quá
ſit dicendum ,fieri autem non debet.Di- nis ſolus anem coelo deiecit ab alto , prode
cunt quidam ſolæciſmum & in vnover- ieciſſet. Aduerbiis, cum relatiuú pro ab
bo fieri, vt fi quis feminá oftendat, & di- foluto, vt, Sapins Andromacheferre inco
car hic, intelligendúeft huic dictioni ac- mitata folebat,pro fæpe.Præpofitionibus,
cidere demonitrationem , & fic effecit vt , Årea cum primisingenti equanda Cy
duas partes orationis. lindro, pro cum imprimis. Coniunctio
Aliis ita placuit definire de folæciſmo. nibus , Semper erunt quarum mutari cor
Solæciſmus eſt non conucniens oratio- pora malis, Semper enim refice,pro ,femper
ni ſermonis verborumq; iunctura. Solæ- itaque. Per genera nominibus, vt, Timi
ciſm ? quoq; fit modis quatuor , adiectio- di venient ad pocula dame , pro timidæ.
ne,detractione, immutatione, tranſmu . Pronominibus, vt Quisto es mulier ? pro
tationc. Adiectione , cum fuperuacuo qua .
 241 INS TIT. GR. A M. LIB . IV. 242
quæ. Participiis,vt Antoculis capti fodere DE VITIIS CÆTERIS.
cubilia talpa, pro captos habentes ocu De Acyrologia.
los. Per numerum , nominibus, vt, Mul
tatib i ante aras noftra cadet hoftia dextra, Ampoanziaeft
pro multæ .Pronominibus,Et nosaliquod
dictio impropria,vt,
Hunc ego li potuitantum ſperaredolo
nomenquedecuſque Geßimus. aizi is, & e- rem . Iperareenim dixit pro timerc.
delapſus De Cacephato.
1
theygo geſreisli.Parproticfenfir ſe fit medios. Prapofi-
ipiis,Sendelapſum Kovincenzefignificationis
tionibus , vt , Diſtrictus enfis impia ſuper
tui Cernicependet , proſuper impiam . Per verbi obſcæna pronunciatio. compoſi
, aut vnius
figuras , nominibus, vt, Falla adcælum tione fit, vt cum Numerio fui; led emen
mittunt inſomnia. & , Incanaque menta, dabitur hoc vitiú interpoſita aliqua par
pro falla fomnia & cana menta . Prono- te orationis , vt cum quodam Numerio
minibus , vt ipfa egomet dudum Beroen, fui. fic & in vno verbo , vt apud Salluſti
pro ipſa ego , compoſuit, ipſa egomet , um, Du &tabat exercitum , & Arrexit ani
quod non debuit.Verbis, vi Littore ahe- mos militum .
na locant alii,pro collocant , & Recalent De Pleonaſmo.
recht.Participis,unesomme pofita fub noite TinicemefifabandaisetbieDole something
filenti. Perſonæ immutantur, Pronomi- ta est,cum fufficeret dici,ſíc locuta eft.
nibus , vt Quid furis , aut quonam noftri De Ellipfi.
tibi cura receffit ? pro tuorun :. Verbis, vt
tey gran des carn ,
as tot aqu e exurb eru en Eq ue no .etfententia verbo minor
s
tes,pro cernat quis. Ordo immutatur, pofitioneverborum ,vtParin medio vi
Pronominibus , cum præpofitiua pro storia ponto.Etiam Danai ,nifi referunt:
coniun lunam ponun
fantem ctiuis vt Hic canit er pro,ne ſic quidem referunt.
, proturis., Coniun ctioni-
bus , Horum aliquismauisftultus ne ma De Perifologia.
ins ne videri, pro ſtultusnean malus. IIidΕρματολογία
ie ct iafi ueft multorum verborum
peruacua,vtIbanequapo
Temporibus verborum aut participio
rum ,vt Progeniem ſedenim Troiano a fan- terant,qua non poterant, non ibant. Hic.n.
guine duci, Audierat , & Suſpenſi Eury- excepto,ibant, omnia fuperuacuaſunt.
pilum fcitatum oracula Phæbi Mittimiss, De Macrologia.
tum participioruinque ,vt,Esnoxian Maxporozia eftoratiolongafinecul >

bumidacælo Precipitat , pro præcipita- petratapace, retro vndevenerant domum

tur. actiuum pro paſiuo. Aduerbiorum reuerfifunt.Nullum enim pondus adiecit
fignificationibus , vt Hicregina grauem fententiæ longitudo ,ſed decoré abſtulit.
gemmis , pro tunc. Locale poſitum pro DeTautologia.
eneris,prodiu. Coniunctionum ligni- Tfiecaneriscetibi iteratio,ut egomctiple,
ficationibus. Aut pelago Danaum infi
cum ſuffecerit ego.
dias ſuſpectaque dona Precipitare iubet,
fubicctisque vrere flammis . Vltimum que DeTapinoſi.
aut. coniunctiua
proTranſmutatione pro difunétiua . T politio,vt apud Horatium Flaccum ,
, vt , Solus qui Pa
antivwois eſt rei magnæ humilis ex

ridem folituscontendere Pelideſtomachum cedere neſcii. Humili

contra . ter cnim ſtomachum proira dixit.
ня
 243 SOSIP . CHARISII
244
De Cacoſyntheto. aurigadicit ur,ita & currugubern
A xoorw'Mtov eft indecens ſtructura yt, Cumg, gubernator inmagna cõtorſitequo
ators
K verborum , vt Verſaque iuuencum vi.Quædam non cómunes,quçaGræcis
Tergafatigamushaſta aianóns901 appellantur, vt Cum vertice
De Amphibologia. montis ab alto.non enim poteſt inuicem
pep.Cor
ozic eft dictio fententiauc dici cacuinen hominis, ficut dicitur ver
dubix ſignificationis. Di&io,vt va- tex montis.
datur Cato . Sententia, vt Aio te Aeacida De Catachref .

kuitante Pyrrhus aRomas Kark

eventú,vtrú onos elt dictigalienæ reinecef
lariopoſita. hæc a metaphora hoc
nis, an Romani a Pyrrho vinci poffent. differt ,quod illa vocabulú habenti largi
Fiet aliquando & inyno verbo, vt fi quis tur,hæc quia non habet proprium ,alieno
te dicat hominem occidiſſe, cūappareat vtitur. vt particidadiciturqui fratré, aut
& eum qui loquitur occiſum efle,& alte- ſororem occidit, cü fit ille proprie parri
rum ad quem fic ſerino, occiſam nő elc. cida non qui fratrem aut ſororem , fed
DE TROP I S.
qui patrem occidit.
Ropus eſt dictio translata a propria
T ſignificatione ad non propriá pro De Metaleph.
peter fummilitudine,decorisautnecelicatis Memoranduseft di&tio pergradus ho
aut cultus gratia. Tropi ſunt numero nem defcédens, vt Speluncis abdiditatris.
duodeciin ,Metaphora,Catachrelis,Me- ab atriscnim nigræ intelliguntur, vtex
talepfis, Metonymia, Antonomaſia,Sy- nigris tenebras habentes, & ex hoc in
necdoche, Onomatopæ ia , Periphralis,
Hypbaton , Hyperbole , Allegoría,Ho præceps profundx.
DeMetonymi
a.
merap hora ,cætcriex ciufdem ſpeciedi- Mean tibu sa proxi
dalium mitatem
uiduntur.
De Metaphora. translata , Eft autem metonymia latior
ETe puedeeſt dictio translata apró tropus,quá vt poflitperomnes ſpesies in
pria ſignificatione ad non propria artem rcferri,necellariistradetur exéplis,
propter fimilitudiné,decoris aut necefli- ve Literas tuas accepi, cu ſignificet epiſto
inuentorem dominantemue ,
tatis aut cultus gratia.Hec fit modisqua lam . Per
tuor. Abani mali ad animal e. Ab animal i inuen tum ſubiectumue.vt Sine Cerere ES
ad inanimale. Ab inanimali ad animale . Libero frigetVenus vulc enim per Cereré
ab inanimali ad inanimale. ab animali ad intelli gi pané, per Liberum vinum ,per
Venerem concubitu. Perinuentü fubic
anjinale ſicut, Typhin aurigā celeres fecere
carine,ab agitatore ad gubernatorétran- ctumue inuentoré dominantemue,vtsi
kulit.ab animali ad inanimale, ſicut, At qui Vulcanum fignificare velit, ignem
proculexcelſo miratus verticemõtis,pro ca dicar. Aut a faciente id quo fit, vt ſtilo de
cumine nunc verticem dixit, quieftani- fertusfum ,pro deſtirutus fum fcriptis.
malium.ab inanimali ad animale,ficut,Si Aut ab eo quod fit,id quod facit,vt pigrú
tantum pectore robur Concipis.a ligno ad dicitur frigus. nonenim ipſum frigus pi
homincin tranſtulit.ab inanimaliad ina- grum eſt ,ied pigros facit.
nimale,ſicut, Vt pelagus tenuere rates. pro De Antonomafia,& eius ſpecie .
1
communes funt, quæa græcisaimonsa Aniversario eftdictioperaccidés pro
appellantur. vt, Typhin aurigam celeresfe- maris dicitur, & intelligitut Neptunus.
cere carina:quodqucmadmodum in naui Huius tropi ſpecies eft Epitheton .
Ezés
 245 IN ST. G R A M. L IB. IV. 146
nima eft dictio vocabulo adiecta cuitu decenter vitauit obfcænitatem ,o
vaut ornandi,aur deſtruendi,aut indi- ftendens concubitum .
candi caula Epithetonornar, ficut,diuus De Hyperbato,eiusg, peciebus quatuor.
Vlyfjes.deſtruit, ficut , fcelerumq,inventor
biles. indicat, ficut, Larija us Achille . Yr
animo, aut
a , chedictio deducta averbis
non ſuo loco poſitis, fed hic tropus
pore ,aut extrinſecus.ab animo Contemp generalis eſt. Specics.n. funtquatuor, A
torg,deum Mezentius. A corpore.Vepul naſtropha, Diacope, Dialyſis,Synchylis.
Araspoon , eſt duoruni verborum mu.
cher Julus.Extrinfecus quæ ſumuntur,in
plures ſpecies diuiduntur,deſcendunte tatus ordo nullo interpofito, vt Trama
nim genere loco, ,euentu A gene ſtraper & remos.dicenduin enim fuit,per
te,vtAchillesdicitur Acacides autPeli-. tranſtra & per remos. Alakota, el dille
des.A loco,vt VlyflesdiciturIthacus aut ctio compoſitæ dictionis interpoſito ex
Pelaſgº.Ab actu,vt Aencia nutrix Caieta. trinſecus verba vt Septemſubiectatrioni.
Ab euentu ab
,vt,antonomaſia
Infula diuesopum cum ſubiúgi debeat feptemtrioni. Azérum
Epitheton hoc Tenedos.
differt, ois ,eft cūordo orationis interpofita len
quod antonomaſiaper fe accidenshabet, tentiadeducitur ,vt Cum ſocies(namque
vt cú Tydides dicitur & intelligitur omnis eum ſtrpata tegebat Turba ducum )
medes:Epitheto n verohabet accidēsDio.
cú fac incipiens hortaturonanteis.Cum litor
{uo vocabulo proprio, vt Saturnia Iuno. do hic, Cum focios ſic incipiens horta
tur ouanteis, namque omnis eum ſtipata
De Synecdoche. tegebatturba
Tverdoxn eſt dictio plus minusue baton obſcurumducu. Lúrxuais,
, vtTris notuseſt hyper
abreptas in
,pnuncians,magis intelligens.modo ſaxalatentiatorquet,SaxavocantItalime
enim aparte nominata totum accipitur, diisqua in fluctibusAras.cuiusrecta com
modo a toto pars,vt Ingensa verticepotus polítio eſt ralis, Tris notus abreptas in
In puppim ferie.non.n.torū pelagusfuiſ faxa torquet, quæ faxa mediis Auctibus
fe tradit,id quod nauempercuflerit, ſed, latentiaItali Aras vocant.,
partem pelagi,id eſt Auctus. A parte to
cum, vt, Haud aliter puppesg,tuæ pubesque De Hyperbole.
,vt a puppibus emim nauesfignificá- Yflopboaeftdictio
Fuorum.a augendi
fidemexcedens
De Onomatopeia. di,vt nine candidior ,velocior Euro.Minu
Nouanneita eft dictio ad imitandum endi , vt Extractam putco ſitulă quiponit
Nouamma
O fonum vocis conficta , vt cum dici- inhorto, Vlteriusſtandi nonhabet ipfelocă.
mus hinnire equos,balareoues , Itridere Aliis ita placuit definire per hyperboleny,
valuas , & cætera.his ſimilia . In uentre ſaperedicit nimirum Solon,
De Periphrafi. Qui lege carit,vt vitia tranſcenderent
Beépeson eſt oratio longacum cul- Auctorispæna:pæna nulla acerbior
tru.Fit autem aut vtbreuitateſplédi- Excogitaripotuit vxorismalis.
de producat, aut vt fæditaté circuitu de- Quod etiam in ſchemate dianæas inue
hyperbole.
uiter.Splendide breuitatem producit ſie, nies de
terras, Bu
Et iam prima nono ſpargebat luminecubil Dedallegoria. E eins ſpeciebus ſeptem .
Tithonicroceum linguens aurora e ſignificansper obſcuram contra

iam dies ortus erat.Fædicaté circuitude- rio finilitudinem ,vtapud Virgilium , Et

uitat ſic. Placidumg, petsurt Coniugis infu- iam tempus equum fumantia foluere colla.
fie gremio permebra ſopore .Hoc enim cir-' fignificat cnim calmé clle finiendü: How
, 147 SOSIP. CHARISII 248
ius tropi ſpecies funt ſeptem , Ironia, An- adminiſtratarum genere diffimiliú com
paratio.vt apudVirgilium ,Clamoresfimul
tiphraſis,£ nigma,Charientiſmos, Pa- horren
ræmia,Sarcalinos, Aſtyſmos. dos ad fidera tollit , Quales mugitus
Eipaveis,eſt oratio pronunciationis gra- fugit quum fauciusaram Taurus. IIdecide
uitate in contrarium deducens fenluin que, eſt rei præteritæ relatio, adhortatio
verborum .Virgilius.Me duce Dardanius nédehortationemue ſignificans. Adhore
Spartam expugnauit adulter? Hæc enim tationein , vt Antenorpotuit mediis elapſus
fententia niſi grauiter pronuncietur , nó Achiuis, Illyricospenetrare finus.Dehorta
negantis erit, led confitentis. a'vtipegois, tionem ,vtAnnon viderunt menia I roie,
eft dictio ex contrario ſignificans.Hæc Neptunifabricata manu,confiderein ignes?
ab ironia hoc differt, q ironia adfectuum
murat ſignificationem , antiphraſis vero De metaplaſmo,& eiusſpeciebus
diuerſitatem rei nominat, vt Bellum , quatuordecim .
minime ſit bellum.Lucus quod in eo mi
nimeluceat.ainryum, eftoratio aliudom- Mdebuit figurata
Etaplaſınus autdecoris
metrialiter
eſt,dictio quam
lam oftendens ,
ſcuram diuerſitatem , vtMatermegenuit, caula.Huius ſpecics ſunt quatuordecim ,
cademmoxgignitur ex me.cum ſignificet bę,Proſtheſis,Parétheſis,Profparalepſis,
ex aqua glaciem concreſcere , & glaciem Aphæreſis, Syncope ,Apocope , Eetalis,
in aquamreſolui. Xalcevrouds,eitdictio Syſtole, Diärelis, Epitynalæphe ,Syna:
perea quægrata ſunt, aliud dicens, aliud læphe,Eclipſis,Antitheſis,Metatheſis.
ſignificans,vtcum interrogamus, num Ilpóoðtons , eft quidam gencralis meta
quis nos quæſierit : & refpondetur bona plaſmus quifit pcr adiectionem , fed fpe
ſalus , vnde intelligimus neminem nos cialiter fic dcfinitur.Proſthclis eſt cũ pri
quzlille. mæ partidictionis autlitera adiicitur aut
Tlapopía, eſt vulgaris rei vſurpatio cum fyllaba. Litera, vt Turnum ſeruagnatoque
aliqua diuerſitate,vt Goéta numerabimus patrique. Syllaba, vt Concitum ieinligra
exta . cum fignificet exeuétuſciemus.&, dum ,pro tuli .
Contra ſtimulum calce , id eft, rei contra- napévesis, eſt cum inter primam & vl
riæ reſiſtere. Adpraguós ,eft allegorię figu- timam ſyllabam aur litera adiicitur aut
ra deridendicaufaficta, vt RiteTheſprotú fyllaba.Litera,vt Hac caſtimaneantin rel
pudeat Rei; quod ipfe aTantalo ducat ge- legione nepotes. pro religione. Syllaba,vt
rus.per hæc enim vult intelligi, ignobilé šlauortis in antro. pro Martis.& indupe
efie Theſprotum . Asuome's , cit allegoria rator pro imperator.
cuin vrbanitate , vt Philippus quum vellet Ilporrasgarfos,eſtquum aliquid ad no
Oricios hoftes fuos in poteftatem redigere, uiſſimam partem dictionis accedit , vt
fcripfit miſſos a ſe milites, quoniam compe- Admittier orant pro admitri.
rufet eos feditionibasvexari, & bonorum a- 'Acapecis,cit æque generalis metaplaf
micorum effe in tali temporefubuenire. mus, qui fit per dctračtionem, ſed ſpecie
aliter licobleruatur,cum primnx partidi
De Homcoji, Berus speciebus tribus. ctionis aut litera aufertur,autfyllaba.Li
'ngimois eſt imago ignotæ rei , per fi- tera ,vt Spismasfalis æreruebant,pro eruc
O militudinem eius quæ nota eft ,de- bant. Syllaba, vt Non temnere diuos,pro
ſcriptio. Huius ſpecies ſunt tres, Icon, Pa- contemnere.
rabolc , Paradigma. Surxonni cft cum medix parti dictionis
E ingev, eſt perfonarum corumque que aliquid ſubducitur , Extinxti temeg foror,
perſonis acciduntcomparatio , vt Oshum proteextinxiſti&me.
weroſ ,deofimilis. naexbonn', cft rerum Azkar eftcum ex vltima partc loquc
Ir aut
 14) INST. GR A M. LIB . IV. 250
læ aut litera detrahitur, aut fyllaba Lite- ftpéantis, eft cum antc numerus ver
ta,vt Aſpice xãmage fir noſtrñ penetrabić bo redditur, quáres perſonæuerei fini
le telum.pro magis. Syllaba,vt Endofuam antur,vt,Continuo reges ingenti mole, La
do, hoc eſt,domum . tinus Quadriiugo vehitur curru , bigis it
Erteris, eſt cum correpca vocalis con- Turnus in albi,Tum pater Amneas Roma
trâ ratio nem producitur,vt Exercet Dia- ne ftirpis origo , Et iuxta Aſcanius, magna
ina choros.&Verſapuluisinfcribiturhafta.
, fpes alteraRome,Procedurt caftris.
usord, eft cum producta fyllaba con- Züruc, elt verbum quod in duplici
cra rationé corripitur,vt Urbemque Fideó multipliciue ſententia aptatur, ſed quod
Bam.cum prima ſyllaba debcat produci. omnibus communiter redditur, vt , Tro.
Asceiptis, eſt cuin vna fyllaba in duas iugena interpres diuã ,qui numina Phebi,
diuiditur,vt Pietai veftis,pro pictæ. Quitripodas, Clarii laurº,qui
fideraſentis.
'Enow anospå,eſt vna fyllaba ex duabus Verbum enim ſentis ſingulis quibuſque
ſyllabis facta, vt Fixerit eripedem cernam debetur. Aliis ita placuit zeugmadefini
licet. Accipedein quinquefyllabis dicere re.Nihil hominumte fortuna,nihilcõmiſt
debemus. refcit me fingi aduenam , te nihil fraterni
Ewaasipa, eft duarumvocalium con- nominisſolenneauxiliü , & nomen pietatis
curlio,atque alterius elilio. Arq,cadiuer- mouet. plures ſententir yno verbo clau
fa penitus dum parte geruntur. Eliteram duntur.
hinc necelle eſt excludi, Atqu'ea. Y' x'(aužu , eſt cum ſingulæres aur pera
E"xdantes, eſt cum duabus eiectionibus fonæ verbis fuis clauduntur, vt Regem a
aliqua conſonáciuin aut plures quas ha- dit & regi memorat nomenquegenusque,
bet eliduntur, vt Multum ille &terris ia- Quidueferat,quidue ipſe petat,Mezentius
Etatuu ed alto , arma Qna fibiconciliet, violentagzpectora
Auli Kois,eft literæ pro litera immuta . Turni Edocet humanis qua fit fiduciarebuts
tio,vt fmpete nuncvaſto ceuconcitus im . Admonet;admifcete preces.haud fic mos
bribus amnis,pro impetu. ra , Tarchon lungit opes,fædusg,ferit.
Moramris , eft ordo literarum mutatus, Lúsunfis,eft cum ſingularis dictio plu
vt , Nam tibi Thymbre caput Evandrino rali verbo concluditur, vt Suntnobismi.
xbftulit enfis. ratióne cnim Thymber di tia poma, Caſtanea molles, & p'effi copia
citur. lu tus .
De Schemate nížews. 'aout to eſt cum plurális dictio lin
gulari verbo concluditur, ve Hic illius ar
figuræ verborum funt & fenfùum ; hicillius arma fuerunt. enim dicere,
fed cum ad oratorias virtutes pertineant 'avadinimais ,eft cum eadem dictio in
ſchemata diancas, nos de eo loquemur, principio verſusſequentis ponitur,vt Se
quodſchemalexeos dicitur,cuius defini- quitur pulcherrimus Aſtur, Aftur equofin
tio eft talis. Schema lexeoseſt ordo ver : dens, &t verſicoloribus armis.
borum aliter quam debuit figuratus,me- ' avepoes ', eſt cum eadé dictio inprin
tri aut decoris cauſa. Huiusipeciesfunt cipio verſuum plurimorum ponitur , vt
multz ,fed necetlario tradutur decé & o- Natemee vires ,meamagna potentiafolus,
Eto,Proleplis,ZeugmaHypozeuxis,syk · Natepatrisfummi ; quitelaTyphoca tenis.
leplis Afyndeton, Anadiplofis,Anapho- E'navaantes eſtcum eadem dictio & in
ra, Epanalepſis,Epizeuxis Paronomaſia, principio verſus, & in cláuſula ponitur,
Schelis onoinató , Paromæon , Homæo . · Vt . Pater inqnam , me lumine orbanit,
teleuton , Homeoproton, Polyptoton , Pater ,
Ismos, Palyſyntheron, Dialycon , I'milivšis, eſt repetitio dictionis eiufy
251 SOSI.P. , CHARISHI .252
dem , cum impetu pronunciationis, vt ornamentis confiftit , alterum in con
Me, me,adjum quifeci, in me conuertite templatione animi ſenſusq; verſatur. De
ferrum 0 Rutuli,mea frans omnis. ſchemate ergo diançasviam paucis ofté
Ilaparoucoin, eſt cum dictio iteratur, dam , qua,ſiquis ocioſior fuerit,etiam re
mutata tamen aut litera aut fyllaba, vt a- liqua, quæ quaſiremotioravidebuntur,
pud Ciceronem , Quifuit locusreligiofifſi- perfequi poterit. Fit igitur ſchema dia
mus,nunc erit locusdefertiſſimus.Cuſta.
&, næas per has ſpecies quindecim .
dire facrum non honoris ,fed oneris elleexi- Κατα διαλογισμόν , νt apud Terentium ,
ftimabitur. Ovidigiturfaciam ?non eam ?ne nunc qui
Egeois évouéToy, eſt cum iuxta plures dem Cum accerfor vltro ?an potius ita me
antonomalixponuntur, vt Marſa ma- comparem Non perpetimeretricum contu
nus,Peligna cobors,feſtinavirum vis. melias: Hic perſona introducta quærit 2
Tlapómglov, eſt cum verba omniaſimili- pud le,quæ nam potius vtilitati luæ pars
ter incipiunt, vt O Tite tuie tati tibi tanta cligenda lit.
tyrannetulifti. Kata furthelomov , id eſt, per deriſum
OʻMgotiaturu, oratio pari verborum quendam ,tanquam ,
exitu finita , vtHos deduci quam relinqui, Vidi te Vlyſſesſaxoſternentem Hectora,
Enebiquam deferimalui. Vidi tegentem clypeo claſſem Doricam : ..
worózilony, eſt oratioexcurrés in eof- Egotunc pudendamtrepidius hortabar
dem caſas ſimiles,vt Mærentes,flentes, la- fugam .
brymantes, acmiferantes. Hæc omnia cum deriſu quodam dicta
Tlorúztalov, eſt oratio per plurcs variata ſunt a fortiore ad non fortem .
Kata Tasoenntav,in quo volumus negan
cafus,vt Littora littoribus contraria,flutti-
bus vndas Imprecor, arma armis,pugnent tes aliquid indicare, tanquam ,
iphig nepoterat Non memoro quod Draconis fanifopini
Eipuo's , eſt oratio vnius tenorem caſus impetum ,
ad clauſulam vſque cuſtodiens, vt Prinç Non ,quod viros domaui,eſegetis armata
cipio cælum ac terras camposque liquentes, manus .

Lucentemg globum luna,Titaniaqueaftra Kat'a 7020ziar , vt Siquismevideat di

Spiritus intus alit. cat, Nimirum hic est illetalis , vir tantiso 1
Ticaused cv, eſt pluribus coniunctio- pibus prepotens, vbi nunc fecundisrebus
nibus ņexa oratio,vtAthamasg, Thoas- 'adiutrix fortuna?
que,Pelidesg, Neoptolemusprimusgz Ma- Κατα προσωποποιΐαν, cum loquentes fin
chaon, Et Menelarus, & ipſe dolifabricator guntur quinullifunt, tanquam ,
Epeus. & aliubi, Frugesq;receptas Ettorre- Sinuncredirepoffetadfuperospater,
reparant flammis,es frangere faxo. Plures Quitetutamen fore putarat familia
coniunctioncs contexunt fententias. Domusg columen ,xonne putasficdiceret?
Arxiuri cft fiue diárvoss oratio nulla Curte dedecora!? famā cur maculas tuam ?
rem dilapidas, quam miſer extruxit
coniunctione interpofita,vtAlii nauali- CurLabor
bus ite, Ferte citifianimas,dare vela ,impel- ?
literemos. & aliubi, Naufragia,labesgene- Philofophi antiqui hunc dixerunt tro.
ris,ignorat fenex ſententiæ hicplures fi- pum , quem Catachreſim nominauere,
neconiunctione finiuntur. cui opinioni plerique grammatici anti
qui conſenſerunt. 'Omnis enim tropus
DeſchemateDiancas. quid eſt,niſialienæ rei abufio?
Kat' 26910Møv,fine vltro dando , cum
Le Cavite ,in ſchematė lexcos hoc aliquid aduerfario vel vltro damus , qua
Ckcinin ycubingin Bicentenncm,
253 IN S T IT. GR A M. LIB. IV. 284
Tutareamici caufam ,patris ſuſcipe: imus, & per illam transfigurantes quod
Obiicitur crimen capitis,purga fortiter. yolumus retinemus ,vt
In amici tauſapotior,immo certior. Theſprotefiquis fanguine exortam tuo
Katiefborlw , tanquam , Prolem , inter arasſacramſacrare immolet.
An ventre faperedidicit rimirum Solon, Quid meritus hic fit,dubiñ an cuiquã fiet?

-
Qui legecanit,vtvitiatranſcenderent Hic a perſona in aliam perſonam tranſ
Auctorispæne:pænanulla acerbior itus , vt argutans per illam oſtenderet,
Excogitari potuituxoris malis. quid vellet increpare.
Per confeffionem ,tanquamſuum cri Kat Stireion,Ergone illampudoreste
menconfitentis,cumoratioincrepans logui, quam comperi: relinqui nonpotuit,
alterumprodit. Tunc credo,cum mearbu- noperpetiar,numetiam quiddam fufpicio
ftumvidereMyconi s, Aig,mala vitesin- nis filentiocolligunt ?
dere falcenouellas. Kar'Simoeiar, Luna, deum quæ fola vides
periuria vulgi,Seu Cretea magis,feu tu Di
Per commutationem. Prorfus equino Etynna vocaris, Huc defcende. Certæ rei
est pectore,Dauemepeena oppone.Hic non dubitatio eſt.
vt cæpit , ſententiam finit. nam aiebat, Kar birporlu , Siue ita virtus, fiue ita
Daue: deinde ſubiecit, me, cumipſc ſit patrocinium horrendum , fiueeft miferia,
Dauus.
fine est calamitasixſonti,quod extulifti fan
Negando, cum quid negantes volu. ciospatrio lare. De nomine difcepratio
mus inducere, atque improperantes be- eft,cum res ſit palam. hic aduerſariis per
neficia quæ
quæ audiens cognoſcat. mittemus , quo velint pacto nomen'im
Non memoro quod Draconis fani ſopini ponere , vtde eo potius quam dereipfa
impetum , dubitare videamur.
Non quodviros domaui, ſegetis armata Kai'aimetaboxlu , Homo ornat locum ,
manus . mon hominem locus. Verbum ante dictum
De tranfitu fiue tranſmutatione per- aut eodem modo, aut permutatum , 25
ſonarum ,cuma noftra ad alteram tranf- que poftea referetur.

Finis Libri quarti.

1

*)
.

‫܃܇‬

?
 .236
n

FLAVIL SOSIP ATRI

CHARIS II INSTITVTIONVM
GRAMMATICARVM LIB V,
De Idiomatibus,

Diomata quæ funt in ler- ticipialia quęnó fiant ex participio inſtá

mone noſtro innumera- tis temporis genitiuum admittunt, vt, a
bilia quidé debent elle.Ea mans amicorů, ſeruansæqui,metuéspe.
enimſunt omnia quępro riculi,metuensdeorú,fidensanimi,egens
noſtro more efferimustă- pecuniarum , ſciens locoru. Pauca nimis
zum ſequuti Græcos.Sed vt breuiter di- calum non recipiunt, vt horrens,& talia,
camus,Aut ex generib. nominum fiunt, proutſentétia poſcit,caſum recipiunt, ve
quæ cótra morem Græcorum nos habe- negligens ſum hac re. Ex præterito item
mus.náçum dicimus hic honor, smurfit, participianomina fiuntappellatiụa, quæ
apud nos maſculini, apud illos feminini aut ſecundæ ſuntdeclinationis,autquara
generis.Aut ex verború ſignificationibus tæ . Secundz ,vepræfectus,execratus,la
contrariis.vt luctor,tandim.hocenim ver- tus,apertus, iuſſus.Quartæ vero ,vtexer
bumapud nospalliue çfferţuf,apud Grę- citus,viſus.Sed hgcnomina quæ cx pre
cos actiue.Sic etiam & per cæteras partes terito tempore participia fiunt, non ha
orationis idiomatum diflonantia multi- bent calus nifi fecundæ declinationis,
plex reperitur.Scire hçc & meminiſſedę pauca ex quinta, quædam genitiuum re
bemus, primum quod participium perle ripiunt vt victus animi, expertus belli,
fieri no poreſt,led ex verbo deniq; omnę ' experçus enim bellum per accuſatiuum
participium cundem calum trahit, quem fit participium. Verbum enim huius par
etiam verbum ex quo nafcitur.vtcuin din ticipii accuſatiuum recipit, vt experior
cimus per accuſatiuum , ſequos dominú, bellum : ité præfectus prætorii,præfe &tus
ſic & participia huius verbipereundé ca- cohortis, præfectus vrbis, præfectus fa
fum efferuntur, ſequens dominú ,ſequu- brorum . Præfe &tus autem prætorio per
curus dominū, ſequutus dominum , Sed datiuum fic participium , fic & præfectus
nomina participialia quæ fiút ex partici- cohorti,vrbi fabriš Verbum enim hujus
piis inſtantis téporis genitiuú cafum reci- participii dariuum recipit , vt præficio
piunt. ſemper cnim participia inſtantis ieprætorio,illuincohortibus.Aliisetiam
temporis etiá nomina fiunt appellatiua, ira de idiomatibus placuit definire ,
vt amans,ſeruans,mecuens,fidens egens, quum ab omni fermone Græco Latina
ſcicns, horrés,negligens, participialunt, lingua pendere videatur, quædá inueni
vi ſupra diximus . calus recipiuntſuorum untur á licentia ab antiquis,vt propricta
verborum ,vt amo vxorem ,amansvxoré, ce LinguxLatinædica,pręter conſuetu
ſeruo domum , ſeruans domum , mecuo dinen Græcorú quæidioinata appellan
patrcm, metués patré.Nomina vero par- tur, Agnoſcúrur hçc ex calib ? :ná inucni
nis
 INST. G R A M. LIB. V. ‫ܙܙܐ‬
mus, quxGrçci per genitiuum caſum paio Dolco vicem cui & vicem cuim
doua ori dicunt hæcperdatiuum vſurpa- Piget me huius rei
ta,vt parco tibi.Et quæ Græci per Dati- Similis ſum tui
uum hæcaRomanis per genitiuum pro- Pudet mc amoris
lata,vt puder me amoris.Item ceterosca- Sitio vini
ſus alios pro aliis dictos inuenimus. Sunt Eſurio panis
præterea figuræ, quæ conſuetudine qui- Pænitet me muneris
demperalii calum proferuntur ab anti- Amans mci eſt
quis diuerſe, vt vtor hacre nos dicimus, Veri fimile
apud veteres autem & vtorhancrem di- Iniuriæ me pertælum eſt
Cum eſt.Hæc igitur idiomata multifariá Diſcrucior animi
efferuntur,per verba,perappellatiua,per Intereſt illius
quidem Horum prima & ſeconda ficefferuntur,
præpoſitionem ,per aduerbia.Et
per verba fic, oro te, parco tibi. Item per Intereſt mca,intereſt tua
participium , adiuuans illum fecit. Item Icem refert mca,refert tua
per appellatiua, dignus ſumhacre. Item Et pluraliterrefert noſtra, veſtra,illorú
per præpofitionem , fupra te, infra te.I. Pænitetmehuiusconfilii
tem per aduerbia, proxime ciuitatem , Piget me profectionis
digne illo.Omnia participia figuram ver- Tædet memulierum
borum ſuorum fequuntur. vtenim dici- Meminipræceptoris
mus,curo te,& adiuuo te, lic & curansil- Reminiſcor patris
lum & adiuuans illum dicitur. Quæ auté Auidus vini
pro appellationibus vſurpátur,hæcgeni. Diligensmatris
tiuum caſum admittunt,vtamans filii eſt, Faftidiofus amicorum
egens pecuniarum eſt.Ité omnes appel- Curiofus ſtudiorum
lationes quæ in or terminantur propaga- Metuens deorum
tæ a verbo, eundé genitiuú cafum admit Timens numinis
tunt,vt cupitor ſum huius rei.Cæterç au- Scius artis
té appellationcs, quæ cuin figura dicun- Neſcius literarum
tur, hægenitiuum tátummodoaur abla- Capax ſtudiorum
tiuum recipiunt,quarú pleræque vtrofq; Expertus rei
caſus admittunt,vtignarus fum huius rei,
& incertus ſum huius rei, & fi quod tale IDIOMATA
inuenitur. Per ablatiuum autem , dignus datiui cafus.
ſum hac re, & fi quod aliud ſimile. Icem
per vtrofque calus ,diuerfum huius rei, & Tccedo tibi
hac re, venit mihi in mentem huius Sl.co
Inſidior tibi
rei , & venitmihiin mentem hæcres,dicia Adimo tibi :
tur,& fi qua fimilia. Demo tibi
Præfideo huic vrbi
IDIOMATA GENT Vitio tibi duco
tiui cafus. Obiicio tibi
Impropero tibi
Aciens ſum laboris Exprobro tibi
PAci
Venit mihi in mentem huius rei Antepono tibi illum
Tædet'me huius hominis Maledico tibi
Miſeret me tui Abripio tibi
Miſercor cui Præpono teilli
1
 I R IS
. S OS P. CHA 260
159
Antepono muneri amicitiam Criſlar illi
Parco peccanti Non palpor equo
Nocco tibi Vitiorem hanc tibi do
Incommodo cibi Oneri tibi ſum
officio tibi Eripio flamme
Oblum tibi Commodo hoſpiti
Alienus ſum tibi Benefico cognato
Timco tibi Patrocinorpatria
Aufero tibi Eximo mulieri ornatum
Perſuadeo tibi Præfero patri præceptorem
Auſculto tibi & auſcultor Calcem illi duco
Profum tibi Vitium defidioſo verto
Detraho tibi Præfidco Cilicize
Medeor tibi Benedico beneficio
Repræſento tibi Præficio militibus
Rependo tibi Præcurro prætori
Conuitior tibi Superſedeo diſcipulo
Blandior tibi Antecellor æmulo
Adulor tibi Commodat mihi hæc res,
Proſpicio tibi Dono tibido
Prouideo tibi Doti genero do
Conſulo tibi Conſilio tibi fum
Præfidco tibi Nocetur mihi
Imprecor meis Peculor tibi
Præeo tibi Obfum amico tuo
Cordi mihi eſt amicus Eruo tibi oculos
Excidit mihi Hæres tibi fum
Obſtrepo illi Inuidiæ mihi es
Liquetmihi Profpicio tibi
Curæ mihi es. Teſtimonium tibi dico
Vacat mihi Ancillor magiſtro
Moderor illi Adſentior domino
Derogo tibi Libet mihi
Tempero tibi 1 Geniculo parenti
Præſum prouinciz Genua tibi aduoluor
Supplico tibi Ornata mihi es
Studeo huicrei Adiumento cibi ſum ,
Obrepo illi Argumentum nobis fuit
Munera tibi do Aemula merita mihi fuit
Bona mihi hæcres Gaudio mihi fuit
Teſtimonio eft mihi Damno mihi fuit
Succurrit mihi Fraudi mihi fuit
Abftineo illi Noli mihi præirc
Pignori do Deſtino mihi
Sicfiliæ doti do I Euito huicrei
Euello tibi Indignatur mihi
Lito deis Obtrectat duci
Suburaho tibi capulum Derogo legi
i Volu

1
 INST. GR A M. L IB. V. 26%
Voluptati mihi fuit Excuſote
Præcurro illi Memini hancrem
Acmulor tibi Curo ſcholam
Mentior tibi Intucorimaginem
Præſto omnibus Obliuiſcor hanc rem
Dolori mihi fuit Adpeto laudem
Honori mihi fuithæcros Non amplius vnam noctem
Conſequorlucrum
IDIOMATA A G- luuat mc
cufatiui cafus. Reminiſcorfactum
Adeo Conſulem
Rdior hanc rem Concedo tibi munus
O Incipio ftudium Inuidco ei pulchritudinem
Inuado hominem Admoneo eum hanc rem
Execic illum lubeo illum
Interpello iudicem Præponohonorem
Tango aurem Deſpicio prætextam
Adiuuo oratorem Reprehendo te
Commeio lectum & meio Impetum in te facio
Meiere lectum Precor dcos & a diis
Moneo puerum Accedo ad te
Peto domum Corripio te
Imperro conſulatum Inquieroillum
Increpo peccantem Pænitet me
Conuenio amicum Refero ad patrem
Conſulo præceptorem Mereor beneficium & mereo
Negligo diuitias Nanciſcor occaſionem
Sequor exercitum Conor hancrem
Olco vnguentum Inchoo hancrem
Contemno pecunias Infimulo te
Recordor ſpeciem Animaduerto te
Impedio legentem Animaduerto in te
Decermedignitas Vindico te,te defendo
Derideo ſtultum Vindicointe
Derideo a.lfcclam Criminor te
Ondo.com Interrogo magiſtrum
Aliquorum In gratiam tecum redeo.
Cipic lumorem IDIOMATA 12.
Calum niorte latinicafus.
Vlurpo hancrem
Sentio beneficium laude
Vaco militia
Adipiſcor laudem Fruor diuitiis
Experiorpericulum Satior cibo
Adorior hominem Cedo tibi gloria
Aggredior petitionem Dignor temunere
Ingredior hancrem Vtor diuitiis
Aggredior montein Abutor feruo
Audio oratorem Libero te dolore 1
| 2
163 SOSIP. CHARIS II 164
Libcror moleftis Priuo te hac re
Carco honore Imbuor a tc
Queror tibi de illo Diuellor a te '
Coco cum mulicrc Egredior domo
Glorior dignitate Eximo munere
Plenus fum bonis 1 Alienus ſüm a crimine
Dono te hacre Pugno cum homine
Fungor honore Loquor cum oratore
Afficior dolore Conuenit mihi tecum
Congredior cum illo Venio tecum
Abftineo me cibo Pignor amicum hofpitio
Sub illo milito Satio populum tritico
Defiſto ab hacre Saturo exercitum commeatu
Communico cum illo Onero leruum lignis
Potior munere In gratiam tecum redco
Tempero me vino Abdico filium domo
Afficio te gaudio Abftineo pulpamento
Fraudo temilitia Defifto tua conſuetudine
Egeo victu & indigeo Accendo amicum pulchritudinc mca
Lucror tecum Vro amicum ſuperbia mea
Abdico me prætura Laboroſpemea
Longior illoſum Imbuo malum malis
Concumbo cum muliere Digredior monte
Fraudo pecunia Contentus ſum yno nummo
Pro meamediocritate Orbo vxorem dote
Impleo te vino Serinocinor tecum
Fretusſum oratore Interdico ignominioſo foro
Dominor homine Excidi patrimonio
Onero te orationc Confligo tecum
Antepono fidemea Cauco mihiatc
Precor a diis & deos Glorior te.
lungor tecum amicitia
Gaudeo gloria GENITIVI ET DA
Auello a teveftem tini cafus.
Impertior te hacie Imilis ſum tui & moribus
Ardeo flamma
Flagro amore
Stailis
Auello fenis & fenicanos
Auello iuuenis & iuueni barbam
Accendo te hortation
Incenſusamore
Frango ſerui & ſeruo caput
Laboro oratione Rumpo periuri & periuro caput
Eruomendacis & mendaci oculos
Laboropropoſito Vicinus ſum illius & illi
Deficio hacre
Fidelis ſum amici & amico , & cætera fi
Lætor victoria quafunt fimilia .
Nicorpudicitia GENITIVI ET AC
Induo tearmis
Induot veſte cuſatiui calus.
Fraudor honore Oleo vicem tui & tuam
Poſtulor a iudice Diſcrucioranimi& animum
Memi
 265 INST .
Memini honoris & honorem
Admoneo illum cædis & cædem
GENITIVI ET
ablatiui cafus.
Xpers eſt cauſę & cauſa quæro causá
EExpers fum fundi &fundo,nóhabeo
fundum
Plenus cibi & cibo
Impleo facculum argenti & argento
Egeo victus, & vi&tu indigco.
Potior fructus & fructu
Maximi nominis fum & maximo nomi
ne,id eft, nobiliflimus ſum ,
DAT IOI ET
accufatiui cafus.
Dſedeo prætori& prætorem
A Adulcepræceptori & præceptorem
Accedo tibi & te,eadem tecuin fentio
Quid tibi, & quid te futurum eſt?
Obtrecto mulieri & mulierem
Inludo vano & vanum
Præſto inopi & inopem
Medeor amanti & amantem
Proſpicio tibi & te
Prouideo tibi & te
Decer mihi & me penula
Timeo tibi ſortem , ne eueniat tibi, & ci- genera efferuntur diuerſa,id eſt, apud
meo te
Studeo græcas literas & græcis
Incanto tibi& te
Conduco tibi & te
Tempero tibi & te
Faueo tibi, & faueo tc
Quinti & vltimi libri finis .
1
GR A M. LIB. V. #6
DATIVI ET
ablatiui cafus.
Etraho tibi & te
D & ,
Vaco militiæ illius & militia,id eft,
non milito
Loquor tibi & tecum
Contendo tibi & tecura
Certo tibi & tecum
Optodiis & a diis
ACCVSATIVI ET
ablatini cafus.
Torpanemiſeris
V Abutor & panem
& miſeros
Fungor officio & officium
Dominor in ciuitate & ciuitatem
Communicor tecum menſa & menfam
Annitor hac re & hancrem
Oletvnguéto & vnguentum & redoleo
Inuideo condiſcipulo libris & librum
Precor louem & aloue
Cedo mulieri palmam & palma
Imbuo puerum rubrica & rubricam
Cauco me & caueo mihi abs te
Clanculuin fecit patrem & patre
Deprecor inimicum & inimico
Puteo ftercus & ftercore.
Item ſunc idiomata nomina quæ per
græcos alterius ſunt generis, & alterius
apud latinos, quæ ſunt ſatis pauca, & per
alphabeti ordinem digeſta, quæ nos qua
fi non neceſſariaiam prętermiliſſe lector
agnofcet ſed in alio loco quo digeſta ſunt
ordine a nobis tranſcripta reperiet.
13
-
 1

2 .

2
.

1.

!
 DIOMEDIS
De oratione & partibus orationis
& vario genere metrorum
LIBRI III.

i 4

3
271 272

NOBILISS. AMPLISSIMOQVE VIRO

MARCO VEL SERO
REIP. AVGVSTANÆ DY VMVIRO

HELIAS PVTSCHIVS
S. P. D.

IOMEDEM tuum , vir fumme, iam olim ad te referri curani low

Etionum varietatibus,quasex Fuldano cum cura deſcripſeratMo
dius,adlibri mei marginem relatis; quibus ego ſecuriſſimoiama
nimofacileacquieſceba, nihilprætereainaliorum bibliothecis
ſu

D pereſſeratus, g ad authorem huncperſanandum plus adiumenti

poßet adferre. At vero re ipſa longe alter comperi.poftquam illy
friſſimus7oſephus Scaligerlebri Puteani excerptaad memifit,in
quibus multa Modinnismeliora,plurima arctiora erant ,quod
etſiauctoris bonoeffefacile animaduerterem ,iraſcebar tamen imprudentia mea,qui alio
rum fubfidiainfuperhabueram ,aggreffus eruditiffimumcriptoremex vno codiceemenda
re:videbam prætereatadiofiffimum conferendi & deforibendi onus humeris meis impofi
tum cumulari: quod metamen non ita deterrere potuit, vt non magis inuitarer commune
bonum ,& reipublice literaria falus.Diffifus igiturprioriopinionimee ,qua mihii perſuaſeră
in codiceillo iuo Fuldına omniaaccurate deſcripta haberi, nihilg, alles aut meliusant au
& tius extare, apud fenatum eruditorum inquirere cepi, habereninequoiamreuiuifcentem ,
& quafiab inferisreducem Diomedem falutipriftinaplane reftituipoſſeconfiderent. Non
defuit conatib.meis fortuna melior.nameccecommodum amplisſimus lacobusBongarfius,
nunquam in hoc operefine bonorispræfationenominandus,Lutetia Puteani codicem ,aPc
ſuspicor, diligèriſſimecollatum tranfmifit,quibusomn.bus veluti cumulus
tro Daniele.yti
acceſſit Fuldanãexemplar,accuratiſſime ad vſumcommiſſum a Franciſco Motio,quod li
beralitas Muſagetanoliri fani Gruterihumaniſſime ſuppediranit. His egoſubſidiis fultus
meadopus accinxicontinuatog, laborea capitead calcem totumemēdani,eie&tisgzſpuriis,
quepriorum temporum vanitasſubſtituerat,genuina in locum ſuum repofui. De opera ve
uſpicio
ro mea &ſumma in hunc an £toreſtudio, vt melius cöſtet tibi,fubfelici nominis tuiau
in lucem prodire inßı, cummagisidoneū patronum fimul& indicem inquirere nefas duce
rem.Præterea aquum efle videbaiur,utquituo auſpicio potißimum laboris huiustelam jum
exorſis in te definens publice profiterer me libro two adiutum , ad aliorum thefauros,quos
poſtea nactus ſum , viam muniniſſe. Quodreſtat ,amplißime Velfere,fufcipe nouum hunc
clientem tremulum adhuc ,& parum firmoveſtigio ,tam recenti vtique fanitate,ad teien
dentem , a quoporro ſuſteniatus barbariei & inuidia ſe poteritopponereaudentior. Vule
Virmaxime. Ex muſao noftro. Anno CIO . 10 cv. III.Eid .Maii .
DIOME
 273 274

DIOMEDIS DE ORA
TIONE ET PARTIBVS ORATIO
NIS ET GENERE ME TRORVM
LIBRI III.

DIOME DES
TOMEDES ATHANASIO S. D.

RIEMmere latinitatis,pureg,eloquentiamagiſtram,fub incudelitera

ria docılıter producendoformatam , bumanafolertie claritasexpolinit.
Hanccumcognouiſſem excellentem facundiamtuam plurimifacere , de
ſiderio tuo libenter indulgens,fummoftudio , ( quantum mediocrisadmo
dum ingeniimei qualitas caperepatiebatur) trinodigeftam libello, dilu
cidequeexpeditam ,cenfuieſſe mittendam, quia ipſos aurium meatus au
diraſcientiacomplere abfentia
denegatumest Sane ne quid eßet incognitum ,vitanda
fuit
nimium conftri&ta breuitas. Est enim lucubrationis induſtria,ftudiiquecollatio tripartita,
vtfecundum tria atarisgradarim legentium ſpatia,leétioprobabiliterordita , crimen proli
xitatisen adar,tedinmg,permulceat,que quidem intribus diuifionibus quamuispatula fit,
tamein fingulisfuam continet breuitatem . Quamobrem utmea fertopinio,ſpero tibi aliif
que legentibus magno vſuifore.fgiturtotius corporis prima pars,vniuerfi ſermonismembra
continet. Altera non folum obſeruationes,qua arti grammatica accidere folent,ſed etiãſtru .
Eturampedeftris orationis,vberrimeplaneg, demonſtrat. Tertia pedum qualitatem , poe
matum genera ,metrorumg tractarus,pleniſſimedocet.Superest, veſingula recolendo,me
morie penu mandentur,nefruftra cum temporeenaneſcatlabor.Quo tanto maximerudi
buspraſtare cognofcimur,(quirufticitatis enormitate ,incaltig ſermonis ordine ſauciant,
immo deformantexamuſlim normatam orationis integritatem ,politung,eiuslumen ins
fufcant,exarteprolatum )quantoipſiapecudibusdifferrevidentur.

DIOMEDIS LIBER I.
DE ARTE GRAMMATICA.
RTis grammaticx autho- ce, pauci anominum declinatione. Nos
res , exordium ſcribendiva- vero ab ipſa oratione auſpicabimur.Hæc
rium diuerſumque fumple- enim ſecreta pectoris arguens, ad lin
runt . Quidam enim abipla guam ſui gubernatricem migrat, mobi
arte cæperunt. Alii ab ele- li qạodam vocis articulatæ fpiritu , ro
mentis vela literis.Multi a calibus. l- leri, tundoqi gubernaculi moderamine tem
que a partibus orationis. Nonnulli a vox perata , & interiore vicino aere pector
I s
 278 DIOMEDIS Ryt
cis argutia verberato , palatoque ſenſim trum eft ,cui numero fingulari,nomina
paulatimqu: pulſato, velut internuncius tiuo caſu,pronomen præponitur hoc, vo
ac proditor humanæ mentis, ad indicia hoc templum.Ex his quartum genus co
exprimenda cogitationis, per os ſermo- mune naſcitur , quod fit duobus modis.
nemque rationabiliter agitatue. Hoce- Sunt enim communia duum generum .
nim ſuo magnoque natura beneficio ,ex ex maſculino & feminino , vt hic &hæc
preſla ratione fermonis, nos cæteris ſc. homo , hic & hæc facerdos. Item trium
paratos ab animalibus, fola homines fa- generum , exmaſculino & feminino, &
cetur atque demonſtrat. Huic igitur de- neutro : vt hic & hæc & hocfelix. Eft &
mus totius opuſculi non immerito prin- quintum genus , quod Græce Prixomor di
cipatum , cuius talis habetur varia defi- citur,latini promiſcuum ,vel ſubcommu
nitio . ne vocant: quod aut fpecie maſculini ge
DE ORATIONE. neris declinatur, & limul ſignificat cte
Ratio eft ſtructura verborum ,com iam femininum genus, vt hic paſſer:
Opalioexituad claufulam verenina aut declinatur ſpecie feminini generis,ac
ta.Quidam ficeam definiunt:Oratio eſtetiam maſculinum genus ſignificat, &
compoſitio dictionum, cóſummans fen ficſubvno
hæc
genere vtrunqueintelligitur,
aqui
remque perfectam ſignificans. ve la.
tentiam ,
Scaurus ſic:Oratioeft ore milla,& perdi DE 2VMERIS.
&tioncs ordinata pronunciatio. Oratio
autein videtur dicta,quaſi oris ratio, vel a
Græcaariorigine
mocin .vnáe,kiroHomer
CⓇimeißer hoc eft,fer-
us,, ozellem Nemes
oval. Numer cho Singula
iſunt duo: proce
ad pluraris,vt densæ
hicpr
Daya nyol.
Oratio cit ſermo context:isad clauſu- ceptor: Pluralis, vt hi præceptores.Dua
1
lain tendens . Clauſula eſt compoſitio nobis excluditur:de quo etiammoxcea >

verborum plaufibilis ſtructurx exitu ter feremus.

minata.
DE P ATT IBV S O. DE FIGU RIS.
für: oris . lgura eſt diſcrimé ſimplicium dictio
Artes orationis ſunt octo . Nomen,
Flugu
num & compofirarum Figurę nomi
PAPrononen ,Verbom ,Participiú,Ad . nibus accidunt duæ , fimplex & compo
uerbium ,Coniunctio, Præpofitio,Inter. fita. Simplex, vt doctus.Compofita;vt
iectio. Scauro videtur & appellatio . Ex indo & us. Componuntur autein nomi
his primæ quatkor declinabiles lunt, fc- na modis quatuor . Exduobus integris,
quentes indeclinabiles.Latiniarticulum , vt ſuburbanus. Ex duobus corruptis, ve
Græci interie&ionem non adnumerant. opifex, & artifex.Ex integro & corrupto,
vt ineptus,Ex corrupto & integro, vtar
DE GENERIBUS mipotens. Componuntur autem & de
nomicum ,
cópluribus,quæ modows & Græci appel
Enera nominúſunt principaliatuia, lant, vt inexpugnabilis.imperterritus,in
trum.Maſculinum eſt,cui numero fingu DE CASIBV S.
lari,caſu nominatiuo,pronomen præpo
nitur hic ut hicCaro Femininumesto.cui CafusSadiequidamentadosdeclina
som præponicur hæc,vt hçc Iulia.Neu- mina a prima ſul poſitionc inflexa va .
rientur,
 27 & i
277 LIBË R I.
tientur, & cadant. Aliiac: Caſusſune va- plo.Pluraliter Nomin hæc templa,Gen ,
riatio compoſitionis indeclinatione no- horumtemplorum , Datiuo histemplis
minis,perimmutationem nouiſſimæſyl- Acc. hæc templa,Voc. o-templa, Abl. ab
labæ.Suntaucé numero quidem ſex.No his templis. Sacerdos nomen appellati
minatiuus, genitiuus, quem quidam pa- uum , communis generis, figuræ fimpli
trium vocant,datiuus, accufatiuus,voca- cis , numeri ſingularis, caſusnominatiui
tiuus, & ablatiuus. Ratione
um
tamen funt & vocatiui:quod declinabitur fic.Nomi
quing;. Nominatiu enim optime ca- nat.hic & hiec lacerdos ,Gen.huius facer
ſum eſſe noluerüt, quoniá ſit poſitiono- doris, Dat. huic facerdoti,Accuſhunc &
minis ,velrecta nominib.vel declinatio- hancfacerdotem ,Voc.o facerdos,Ablac.
nibus regula;quem nominatiuum Græci ab hoc & ab hac facerdore. Pluraliter .
non wow ,fed opflw , vel iusia vocant, ra- Nom ,hi & hæ ſacerdotes,Genit. horum
Egensinostamen nominatiuh cafumdixi- & harum facerdotum ,Dat.his facerdoti
mus. Ablatiuum Græci nó habent, hunc bus, Accuſat. hos & has ſacerdotes,Vo
tamé Varro interdum ſextum ,interdum cat. O facerdotes, Ablat ab bis ſacerdoti
Latinú appellat,quia Latinæ linguæ pro- bus.Felix nomé appellatiuum ,triú gene
priuseſt,cuius visapud Græcos per geni- rumn , figuræ ſimplicis,numeri ſingularis,
tiuum explicatur. Perhos itaque cafus. calus nominatiui & vocatiui, quoddecli
obliquos nomen ſicdeclinabitur. nabitur fic. Nominat . hic & hæc & hoc
felix ,Genit.huius felicis, Dar.huic fe'ici,
DE DECLINATIONE GE- Accul. hunc & hanc felicem & hocfelix ,
Voc . o felix , Abl. ab hoc & ab hac & ab
beris maſculini.
hoc felice. Pluraliter Nominat.bi & ha
Ato nomen appellatiuum , generis felices, & hæc felicia, Gen.borum & ha
maſculini, numeri ſingularis,figuræ rum & horum feliciú , Dat. his felicibus,
fimplicis, caſus nominatiui& vocaciui : Acc.hos & has felices & hæc felicia, Voco
,
declinabitur fic : Nominatiuo hic Cato, o felices & o felicia,Abl.ab his felicibus.
Genitiuo huiº Catonis,Daciuo huic Ca- Omnia nomina Latina nominatiuo
toni,Accuſatiuohunc Catonem , Voc.o caſu ſingulari, literis duodecim extremis
Cato, Ablatiuo ab hoc Catone. Plurali- terminantur. Vocalibus quinque, a, e , i,
ter. Nom.hi Catones. Gen. horum Cato 0 , u. vt Siſenna, monilc, ſinapi,Cicero,
num.Dat.his Catonibus. Accuſ. hos Ca- veru.Et ſemivocalibus ſex, l, m, n, r , s, x.
tones . Voc.o Catones. Ablat, ab his Ca vt Conſul, templum , pecten, Cæſar , Li
tonibus. Iulia nomé appellatiuú ,generis uius , ſilex. Item muta,vna t, vt caput.
feminini, numeriſingularis, figuræ ſim- Suntquiaddunt c, vt lae,quod Varro ar
plicis ,cafus nominaini& vocatiui, &de- tis grammaticæ doctor exterminat . Geo
clinabitur ſic.Nomin.hxc Iulia,Gen.hu- niciuus calüs ſingularis ,aut totidem fyl
ius Iuliæ ,Dat.huic luliæ, Accul. hanc lu- labis conftare dcbet , quot nominati
liá ,Voc.o lulia ,Abl.ab hac lulia. Plurali uus eius, vt Virgilius. Virgilii , Teren
ter, Nom .hæ lufix, Gen. harú luliarum , tius Terentii , & ob id geminata i:aut
Dat.his Iuliis,Acc.has lulias,Voco lulię, vnafyllaba excedere, v: HectorHecto
Abl.ab his luliis.Templum nomé appel. ris , Neſtor Neſtoris. Aliquando etiam
latiuum , generis neutri,numeri ſingula- duabus fyllabis accreſcit, vt ſupellex ſu
ris,figuræ ſimplicis ,calus nominatiui,ac- pellectilis, iter itineris,anceps ancipitis,
ceps præcipitis.
culatiui & vocariui, quod declinabitur præFormæ
fic .Nominat.hoc templum , Genit.huius declinationum nominum , vt
templi,Dar.huic templo,Accuſ.hoc tem- quibuſdam videtur, fund ſeptem . Prima.
plum ,Voc.o templum ,Abl.ab hoctem- eft, quæ genitiuuin ſingularem mittio
179 DIO MEDIAS 28

in æ , genere duntaxat aut maſculino, chiſa;hi Aencæ,hipoetæ, hi Anchifæ , &

aut feminino: vt Aeneas,Aenex, Latona o Aenez, o poetæ ,o Anchiſæ. Sed huius
Latonæ. Secunda facit genitiuum in i,in nominis ablatiuus duplex eſt,dicimus.n.
omni genere: vtļuor pueri , laurus lauri, ab hoc Anchiſa, & ab hoc Anchiſe. Er
cælum cæli. Tertia eft , quæ in geni- fiquidem erit nominatiuushic Anchiſa,
tiuo ii geminata, genere tantum ma- declinatur vt hic poeta. Si vero hic An
ſculino & neutro terminatur. Maſcu . chiſes nominatiuum habet ; aliter de .
lizo , vt Virgilius Virgilii. N: utro , clinatur,quam duo ncmina fuprafcripta.
vt ingenium ingenii. Quarta in omni Illa enim aut in as vel in a efferuntur,
genere, in is , vt orator oratoris, oratio velut hic Aeneas, hic poeta. Hoc au
orationis, ſydus lyderis. Quinta in vs, tem in es nominatiuo caſu terminatum 1
maſculino duntaxat genere& femini- aliter declinatur quam duo fuprafcripta;
no. Maſculino vt portus: Fem nino vt vt hic Anchiſes. Ad hoc ſi ſic declinatur
porticus.Sexta in ei, ſimiliter duntaxathic Anchiſes, immutat quatuor caus
generis maſı ulini & teminini , vt dies di- ſingulares datiuum ,acculatiuum , voca
ei, acies aciei. Septima in u genere tátum tiuum, ablatiuum , velut huic Anchiſe,
neutro , vt genu , cornu . Et huiuſino-' hunc Anchiſen,o Anchiſe,ab hoc Anchi
di nomina neutra numero ſingulari mo- fe.Cum nominatiuo Aeneas & poeta ſic
vóntata tantum ſunt.Græcanomina græ : declinabitur velut huic Aeneæ ,huic poe
cæ declinationis regulam ſeruant, & ge- tæ , hunc Aeneam , hunc poetam, o
nitiuo trifarie proferuntur:es, vs,os. In Aenea, o poeta,ab hoc
eś,vt Thisbe Thisbes,Euterpe Euterpes, tur hæc nomina fyllabas depoſitas
Phinice Phinices.Ita ramenyt nominati- habere , in datiuo quidem æ , in
uus,vocatiuus,ablatiuuspares fint,accu .. accuſatiuo am , in vocatiuoa ,in ablatia
ſatiuus n litera finiatur. In vs,vt Calypſo, uo fimiliter a . Illud autem in daciuo
Calypſus, Manto Mantus. In os corre- ezin accufatiuo n,in vocatiuo e, in ablati
pła,vt l'an Panos Ita omnes fiunt nomi- uo ſimiliter e ,vt tátummodo genitiuum
nuin formæ numero decem, fingularem ſupradictis nominibus fimi
lem habeat. Irem feminina , vt ab hac
DE CASV ABLATIVO SIN- Mula , hæ Mufæ , & o Mufæ . Rea
gulari Catholica. mota autem e litera , & polica s litera, 1

faciunt in vtroque genere accuſatiuum 1

Blatiuo ſingulari numero, obſerua- pluralem,vt ab hoc Aenea, hos Aéreas:

A fyllaba literaue faci'e ſimilitet ab hac Mula has Muſas. Item
demonſtrabit , quomodo pluralem nu- ſi remoueas s literam , & adieceris
merum declinare debeamus. rum fyllabam , fiet genitiuus pluralis,
Omnia nomina ablatiuo caſu ſingulari ve ab hoc Aenea, horum Aenearum ,&
quinque vocalibus terminantur, a, e,i,o, ab hac Muſa, haram Muſarum . Sublata
u, exceptis pronominibus quibufdam ,vt autem dc ablatiuo fingularia nouiflima .
ab eodem , a quodam, ab hoc. Item iis litera, & appoſita is ſyllaba fitdatiuus &
quæ ſunt äntwe, in his enim regula non ablatiuus pluralis, vt , ab hocÆnea, his
tenetur. quæcunq; igitur noinina gene- ' & ab his Æneis , & ab hac Muſa, his
re' maſculino & feminino,ablatiuo cafu & ab his Mulis. Nam deabus , filiabus,
ſingulari a litera fuerint terminata , libertabus, mulabus,& quicquid huiuf
adiecta e litera faciunt nominatiuum & modieſt diſcernendiſexusgratia,contra
vocatiuum pluralem . Maſculina , ve åb rationem præceptum eſt. itidem ab hac
hoc Ænea , ab hoc pocta , ab hoc An- amphora,his & ab his amphoris,quçcun
que
 isi LIBER 1. 282
quc nomina ablatiuo caſu , fingulari nu- mora e litera,aut iniconucrſa , adieceris
mero , maſculino & feminino duntaxatum ſyllabam , vt ab hoc& ab hac paupe
genere, e litera producta finiuntur,adic- re,horum & harum pauperum ,ab hoc&
&ta sliterafaciunt ſimiliter producta no- ab hac diuite , horum & harum diuitum .
uiſlima fyllaba nominatiuú,accuſatiuum Datiuum vero & ablatiuum plurales mit
& vocatiuum plurales , vt ab hoc & ab tunc in bus, his & ab his pauperibus,
hac die, hi & hæ dies, hos & has dies, o his & ab his diuitibus. contra hanc regu
dies. Remota autem s litera , appoſita- lam inuenimus ab hoc vaſo,horum valo
que rum fyllaba, fiet genitiuus plura- rum ,his & ab his vaſis.
lis,yt ab hoc & ab hac die, horum & ha- Nominağ ablatiuo caſu , numero lin
rum dierum . Siremoueas rum , & appo- gulari i litera finiútur,genere maſculino
nas bus fyllabam ; facies datiuum & abla- & feminino,ſublata i vítima, & poſita es
! tiuum plurales,vt abhoc & ab hac die,his fyllaba producta faciunt nominatiuú &
& ab his diebus.Dum tamen ſciamus,fe- vocatiuú plurales,vt ab hoc &ab hac agi
mininogenere pluralem numerum non li hi & hæ agiles, & o agiles. Ná accuſati
debere dici, id eſt, hæ dies , quainuis ſin- uus iuxta regulá,manéreilitera,debet e
gulariter & feminino genere dicamus. nunciari,vthos,& has agilis:vt eſt,omnis
Cerera horum fimilia nomina,feminino hočs. Sed vſus cum ad nominatiui & vo
genere proferuntur tantum , vt fpecies, catiui formá traduxit . In neutrali autem
materies,luxuries: quorum pluralem ge- genere,ad fingularem ablatiuum adiecta
nitiuum nou ſimiliter obſeruabis , ficut a litera, fiet nominatiuus,accuſatiuus & -
in die & meridie per rum ,ſed per um ſyl- vocatiuus pluralis, vt ab hoc agili , hæc
labá,vtſpecicum ,materieum ,luxuricum , agilia, & o agilia.Genitiuum veropluralé,
fedconfuetudo rum effert,vt ſpecierum . in omni genere, parimodo faciesli adii
Sed veteres in hac fpecie declinationis, cias um lyllabam ablatiuo fingulari: vc
genitiuum fingularem fimilem nomina. ab hoc & ab hac & ab hoc agili, horum
ciuo dicebát, vnde inuenimus in quibuſ- & harum & horum agilium . Item in o
dam , hæc pernicies huius pernicies,non mnigenere , datiuum & ablatiuum plu
hui' perniciei. Nomina quæ ablatiuoca- rales facies,ſi ſingulari ablatiuo adiicias
ſu numero ſingulari e litera correpta fue- bus,vtab hoc& ab hac & ab hoc agili,his
rint terminata, in genere maſculino & & ab his agilibus. Horum autem nomi
feminino adiecta s litera nominatiuum num , quæ genitiuo caſu plurali in ium
& accuſatiuum & vocatiuum pluralesfac tyllabam exire poffunt,declinatio multi
ciunt, producta vlcima fyllaba, vt ab hoc plex nullo catholico cótinetur, quia per
& ab hac diuite, hi & hæ diuites, hos & multa nomina & varias literas exeunt.
has diuites, o diuites. Interdum correpta Idea quæſtio dirigitur. Verum hæc infe
vltima nominatiuumpluralem faciunt, ram , quæ has videntur formas retinere.
vt ab hocDaphnide,& ab hac Bacchide, Vna eorum , quænominatiuo ſingu
hi Daphnides, &hæ Bacchides, o Daph- lari,in omnigenere & cõmuni, fiuemo
nides & o Bacchides. ná accufatiuus hos nofyllaba , ſiue polyſyllaba fint,ns literis
Daphnidas & has Bacchidas facit. Sed terminantur,qualibet præcedente voca
hęcgræca ſunt. Neutrali vero genere ab- li , tanquam prudens prudentium , de
latiui ſingularis vltimá literam ein a lite-mens, clemens , amens, nocens. Ex hac
rá verte, & fiet nominatiuus, accufatiuus item reguła eft,parens parentium ,monsa
& vocatiuuspluralis, vc ab hoc ore, hæc frons.
& hæcora, o ora. Genitiuum autépluraa Altera eorum ,qux feminina & diſfyl
lem in omni genere, ablatiuus correprae laba ſunt, & intra modum poſitionis co
ſitera finitus, pari modo faciet, liaut rc- tinentur, duntaxat numero ſingulari, &

)
 283 DI O M E DIS 284
tam nominatiuo es producta exeung eft falutaris & felix. Facit enim ab hoc
præcedente alia conſonante,quam ab ſalutari, horum ſalutarium , ab hoc fe
· latiuo e correpta finiuntur, vt eſt ,hæc lici , horum felicium .
nubes, & ab hac nube,hæc clades, hæc Sed in his tamen nominibus obſer
fedes: horumg; genitiuus pluralis ac- uabimus , hæc quæ duntaxat fuerint
creſcente vna ſyllaba emittitur , & per appellatiua , cunc ablatiuo i litera ter
ium exit , vt nubium , & cætera. minantur. Nam li propria fuerint no
Terria itidem corum quæ diſlyl- mina , tunc ablatiuo e literam oportet
laba funt , nominatiuo cafu fingulari,is habere , vt ab hoc felice, ab hoc falu
terminantur , que maſculina & femi. tare. Nihilominus camen pluralem
nina , fiue communia fint & fimilem genitiuum cundem ſeruant , tantum
nominatiuo genitiuum habent : pari ablatiuum ſingularem variant, in dif
modo genitiuo plurali per ium ex- ferentiam proprii nominis & appella
cunt, riui ,
Maſculina , vt orbis , ignis. Ab hoc Item neutra quæ ablatiuo cafu fin
catholico receditpanis . ! gulari i litera terminantur , genitivo
Feminina,vt curris, puppis,nauis,ra- plurali per ium exite debent, ve eſt ab
tis, peluis. hoc monili, horum monilium : ab hoc
Sed hæc ablatiuam duplicem inter cubili , horum cubilium .
dum habent , & per i , & per e literain Item nomina quæ ablatiuo caſu ſin
correptam proferuntur. gulari o litera finiuntur, appoſita rum
Et hæcregula accuſatiuum ſingu- fyllaba , genitiuum pluralem faciunt ,
Jarem in feminino genere duntaxat vt ab hoc puero , horum puerorum :
fimpliciter per i literamiuterdum pro- & remota o litera , & appoſita i , fa
fert,vt puppim ,turrim :plurali yero me- cíunt nominatiuum &vocatiuum plu
liusin is, vt has puppis, turris. ralem ; vt ab hoc puero , hi pueri, o
Horum multa cernimusconſuetu- pueri.
dine commutata , quæ a ſuperioribus kem adiecta s litera faciunt daci
diſcrepant Item communia, vt ciuis. vum & ablatiuum pluralem , vthi puc
Contra hanc regulaın inuenitur,cam ri , his & ab his pueris.
nis . Ablatiuo vero calu ſingulari adiecta
Quarta quoque eorum ſpecics eſt , s litera , faciuntaccuſatiuum plucalem ,
quæ ablatiuum per i literam habeut : vt ab hoc puero , hos pueros.
& ſunt trium generum : & genitiuum Neutrali vero genere , fi ablatiuo
pluralem finedubio per ium termi ſingulari , ſublata o litera nouiſſima,
nant , vt hic & hæc agilis & hoc a a literam imponas , fiet nominatiuus,
ab hoc&barum
gile,horum & ab hocagi- accufatiuus , & vocatiuus pluralis, vt
abhachorumagilium
: & & . ab hoctemplo ,bæc templa, & hæctem
Item facilis , nobilis , & ab hoc & ab
bac & ab hoc facili : horum & harun pla , otempla.
& hocum faciliun . Pari autein modo & neutrali ge

Item ab hoc & ab hac & ab hoc no-

nere fiet genitiuus
tiuo fingulari pluralis
adiicias , fi abla:
cum ſyllabam
bili : korum & harum & horum nobili. vt ab hoc templo , horum templo
um , & cætcra. Similiter ex hac regula rum .
Pauca
 LIBER 1.
Pauca admodum normæ diffenti- bus, tribubus.
ant. Inuenimus enim ab hoc modio , Meminerimus autem quædam no
horum modium. Icem ab hoc nummo,
horum nummum . Ab hac domo, ha-
rum domuum , domibus. Ab hoc iu-
gero, iugerum , iugeribus. Ab hoc va-
fc, horum vaforum , his vaſis. Ab hoc
ſchemace, horum ſchematum , his &
ab his ſchematis.
· Verum euphonia in dictionibas plus
interdum valet, quam analogia, velre
gula præceptorum.
Nomina quæ ablatiuo caſu, nume
no & feminino genere, adiecta s lite
ra,faciunt nominatiuum , accuſatiuum ,
fu& ,ab
vocaciuum pluralem
hac manu, hi verſus, ab hoc
, vt hos ver
verſus,
o verlus , hæ manus , has manus , o
manus.
Neutrali autem genere, adiecta a li
tera faciunt nominatiuum , accuſati-
uum , vocatiuum pluralem , vt ab hoc
cornu , hæc & hæc cornua , o cor-
nua .
Genitiuum veropluralem , parimo
do in omnigenere facies, ſi adiicias ab- .
latiuo ſingalari um ſyllabam , vt ab hoc
verſu , horum verſu um , ab hac manu,
harum manuum , ab hoc cornu , ho
rum cornuum .
Datiuus quoque & ablatiuus plu.
ralis, in omni genere pari modo fiet,
fi ablatiui ſingularis u literam in i
commutes , & adiicias bus ſyllabam , vt
ab hoc verfu , his & ab his verſibus.
Ab hac manu , his & ab his mani.
bus. Ab hoc cornu , his & ab his cor-
nibus.
Sed in quibuſdam neceſſe eſt u li-
teram retinere, cuitandæ ambiguita-
tis gratia , vt partubus , arcubus,arcu-
186
mina vel auctoritate veterum ,vel eu
phonia, modo ſecundo , modo quar
to ordine declinari, vt domus , ficus,
laurus , quercus , & complura arbo
rum nomina.
DE SIMPLICIVM
nominum formis caſus
libus.
ſuales ſunt ſex.
Senaria , Quinaria , Quaternaria,
Ternaria, Bipartita, Simplex vel vni
ca , quæ fic ordinantur.
Senaria eſt, cum per ſex caſus, nu
mero ſingulari nomen in declinatio
ne variatur ,veluti ynus,folus.
Quinaria eſt , quæ per quinque ,
cafuis obliquos declinatur , vi pater ,
mater.
Quaternaria eft, qux per quatuor
caſusvariatur,vt puer, aper.
Ternaria eſt,quętribus cafibus ob
liquis declinatur, vifabula.
Bipartita eſt , qux alterna caſu
um productionc correptioneqae va
riatur, vt genu , corna , gelu. Hæc
enim duobus modis cantam in decli
nationevariantar, quod quidem pro
ductione & correptione diſtingui
mus. Nam in nominatiuo, accuſati
uo, vocariuo
tur,in genitiuo,,correpta u proferun
datiuo, ablatiuo ,pro
ducta.
Simplex velvnica eſt, quæ per om
nes caſus vniformiter currit , nec
vſquam in declinatione variatur ,
vt frugi , nequam , nugas , nauci,
nihili .
 287 D 1.0 M E DI S 288
nihili.Hæcetiam a Græcis äritum dicun- poſitione non cadunt,vtfrugi, nequam ,
tur , quoda prima fui poſitione non ca- nugas,nihili.De qua forma funt etiã no
dunt.Harú Senaria modum vnú habet, mina numerorum indeclinabilia a qua
& eft vniformis. Quinaria modos duos tuor vſque ad centum. Nam abvno vfq;
admittit. Primum dum in declinatione ad tres , per omnes cafus numeri decli
caſus nominatiuus & vocatiuus ſocian- nantur, & item a ducentis, & deinceps
tur, vt pater, mater. Secundum ,cum da- præter mille. Sunt quoque alio genere
riuo ablatiuus ſimilis eft, vtdocto. Qua- porézteni, quæ per ablatiuum tantum
cernaria fit modis ſex. Primus , cum in və modo enunciantur, & ob id novéztarna
no nomine , genitiuus & datiuus ſimi- dicuntur, vt fponte , natu, tabo. Item
les ſunt; & vocatiuus & ablatiuus , vt sintata intelliguntur ea , quæ ſingulari
Æneas. Secundus modus , cum nomi- numero,caſu tantum nominatiuo & vo
natiuus & vocatiuus ſimiles funt , & da- catiuo lumiliter efferuntur cæteris defici.
tiuus,& ablatiuus , vt aper , caper. Ter- entibus,vtIupiter. Triptota ſunt , qua
rius , cum genitiuus & vocatiuus fimi. identidem trina rationetenentur.Prima
les funt& datiuus & ablatiuus, ve Vir- eſt cụm numero ſingulari tresduntaxat
gilius. Quartus modus, cum nomina- caſus in declinatione cæteris deficienti
tiuus & vocatiuus ſunt fimiles, & ge- bus inueniuntur , cum in plurali nu
nitiuus datiuo , vt dies , res, ſpes. Quin- mero per omnes varientur,vtopis opem 1

cus , cum nominatiuus & genitiuus & ope. Altera eft eorum quæ neutrogenc 1
vocatiuus fibi fimiles , cæteris diſtanti re numero tantum ſingulari tribus cafi
bus, vt panis , canis. Sextus , cum o- bus efferuntur,vt fas nefas.Tertia quum
mnia neutra genitiuum in s literá mit neutraligenere numero fingulari per o
cunt, vt fidus. Ternaria item fit modis mnes caſus nominadeclinantur;in plura
ſex.Primus, quoties nominatiuus & ge- li tamen tribus caſibus tantum efferun
nitiuus & vocatiuusin is exeunt , & da- tur, vt rura. Tetraptota vero intelligun.
.

tiuus & ablatiuus in i, vt agilis , facilis. cur, quæ nominatiuo & vocatiuo caſu
Secundus , quoties nominatiuus & ge- deficiente per cæteros enunciantur, vt
nitiuus & vocatiuus in us,datiuus & ab- louis,Latiaris,ditionc.
latiuus in u ,vt portus. Tertius, cum no
minatiuus fingularis in aexit,vt poeta. DEFORMIS DECLK
Quartus , quoties nominatiuus, dati nationis compoſitorum no
uus, vocatiuus & ablatiuus fibicongru minkmo
unt,vt Thisbe, Quintus quoties in o ex
cunt feminina, quæ ſunt Græca , vt Sap
pho. Sextus,in omnibus neutris, quæ in
i literam terminant genitiuum , vt ſcam
D Eclinatio compoſitorum nominú
tribus formis ordinatur. Prinia eſt,
num. Bipartita, cum nominatiuo,accu- quoties animaduertimus ea,quæ ex duo
fatiuus, & vocatiuus fimiles inueniun- bus bominib.compoſita crunt, ex vtraq;
tur. Item genitiuo datiuus & ablati; parte declinari;i.cú ambo nomina decli
uus, vtgenu, veru . Hæc enim duobus nantur.vt PopulusRomanus,EquesRo
tantum modis in declinatione varian. manus, Prætor vrbanus,Liberpater,Ló
tur, quod quidem productione & cor- ga Alba. Secunda eſt,cum ea qex nomi
reptione diſtinguimus. Simplex vel v- natiuo cafu ſingulari,& genitiuo tam fin
nica, cuí per omnes caſus nomen vni- ' gulari quam plurali, compofita fue
formiter currit, nec víquam in declina- rint, ca parte declinari tantum ,qua fue
tione variatur , & fit in iis , quæ etiam rit nominatiuus, id eſt, cum priusmouie
a Græcis ättura dicuntur, & a prima ſui ELLE ,
289 2L IBERI 290
tur , pofterius non declinatur, vt tribu . interrogatusquomodo oratorfa & us fit,
nusplebis,præfectusequitumttibunus reſponditplow vinoimpendens 'oleum.Si
militum ,pater & materfamilias. Tertia militernominatiuo ,DiogenesCynicus
cum ex obliquo & nominatiuo,obliquú Philofophus in die accenda lucernaquz
indeclinabilem babebiticum priusver- robarhomine.Genitiuo , Diogenis Cya
ſa vice nonmouctur, & poſterius decli- nici Philofophifa& um fertur,quomeri
natur, vt ſenatuſconſultum ;plebiſcitumdic accenſa lucerna quærebat hominem .
Prouidendum eſt,venecanominacom Dat.Diogeni Cynico Philofopho pla
ponamus , quæ aut compofita funt , aut cuit. Id quoque Accul.Diogenem Cyni
componi non poffunr. cum Philofophum aiunt diligenter, la
De Declinatione erercitatio quoqueVoc.o -Diogenes Philofophco
nis Chriarunt. 2 prime quæfiuiſti.Id quoque Ablat.At
Hriarum exercitatio in calusſic-va- - Diogenc Cynico Philoſopho memoriz
riatur. Nominatiuo cafushumerb traditum eſt,in die accenſa lucernaquze
fingulari, Marcus Portius Cato dixit , ti- litum hominem eſſe.
terarum radices amaras elle , fructus iu
cundiores. Genitiuo calu , M. Porcii Ca- De Confenfu verborum cum
tonis dictum fertur,literarum radices a cafibus.
maras eſfe,fructus iucundiores: Datiuo
terarum radicesCatoniplacuitdicere,
calu ,M.Portio amaras ele fructus li. CAſusnominatiuustrahitverbüter
cundiores. Acculaciuo,Marcum Porci- natur.Loquimur enim fic,CacoſeVeice
um Caronem dixiſſe feruns , licerarum occidiffe fertur. Pompeius in litore Aes
radices amaras elle,fructusiucundiores. gypti iacuifledicitur . Nominaturinter
Vocatiuo,o Marçe PorciCato , cu egrer authoresCælius. Item VirgiliusAenei
gie dixiſti,literarum radices amaras ello , da fecit. 1910 , jinoy absp
fruct' dulciores.Ablatiuo, aMarco Porn Cafusvocatiuus ſecundam perfonam
rio Catone di&tum accepimus, litera- accipit, tanquam Virgili fcribe, Cicero
rum radices amaras eſſe, fructus dulcio- reſponde. Prima perſona non eget caſu,
res. Nominar. plurali ,M . Porcii Cato- fed admittit nominativú vt feruio inge
nes dixerunt ,literarum radices amaras nu'.Verba diuerfis cafib:apud Romanos
elle, fructusdulciores. Genit Marco hocmodo iunguntur. Nam củabomni
rum Portiorum Catonum dictum pur ſermone Græco loquela latina pendete
tant, literarumradices anarás elle,fru videatur, quędăinueniuntur,velliceritia
& iucúdiores.Dat.MarcisPorcisCaro- ab antiquis,vel pprietareLatinælinguæ;
nib.placuit dicerc.Idquoq;.Accuſat.Mar dictapræter confuetudinem Gręcorum ,
cysPorcios Cacones dixiſſe ferút.Id quo- quæ idiomata appellantur: nam inueni
que Voc.oMarciiPorcij Catones,nęvos mas quæ Græci perdatiuum dicunt,hæc
egregicdixiſtis. Id quoq: Ablat. A Mari Romanis per genitiuum clata ,vt pu
cis Postiis Catonibus dictum accepimus dermcamoris:quæ Grçciper genitiuum
literarum radices amaras eſſe fructusiu : caſum dicunt, hæc perdatiuum vſurpać
cundiores.Hoc exemplo cæteræquoq; ta,vt parco tibi. Cæteros item caluspro
Chrię declinationi ſubiicientur.Nom.P. aliis dictos, quos cum exemplis in fuo
VirgiliºMaro dixit. Aurifacra fames.Si quoque loco ponemus. Sunt præterea
militer.No.P.Virg Maro dixit,Degeneres figuræ , quæ confuetudinequidem pet
animostimorarguir.Ité Nó. Marc.Parci cafumdicuntur, ab antiquis autem per
Cato dixit,Leges nervios effecinitarium . Ia diuerſum .' Vcor hac re , nos dicimus.
tem Demofthenes orator Athenienfis Ab anciquis autem vtor hanc rem , di
K
 291 DIOMED IS 9.7

& umeft, qug & iplain fequentib.expa: cipiunt cafum ,quorum plerçqueytrof
neinus.Hæcigituridiomara multifarie que cafusadmitcono, & per genitigum
Pin
efferuntur ,per verba,per participia,per quidem ficri.iris.ro
appellationes,peç,aduerbia. Per verba Gnarus fum huiusrei,& ignarus.'
quidem ,fic: Verba genitiuis caſibusfic Peritusfum buius rei & imperitus.
iunguntur. ut List Certusfun huius rei, & incercus,
Memor fumbonorum . Inſciusſum doloris.si issi
Obliuiſcor iniuria .. Dubius itineris.
Miſereorpuerorum , Cupidus honoris.
Reminiſcor doloris. Ignarus belli.
Diſcrucior animi, & animo dicimus. Securus amorum .
Miſeret me tui. Studioſus picturæ.
Pigetme facti. Conſciusfacti.
Pudet me gratiæ . Plenusbonorum .
Pænitet me laboris." : Composvoti. Et fi quid aliud ſimile in
Tæder meoperis. venitur , ita figuratur. Pauca ſunt quæ
Venit mihi in mentem huius rei. caſum non requirunt, vt oriens. Et a
Doleo vicem tui, & tuam . lia, ve ſenrentia poſcit, caſum recipiunt,
Pertælum meeſt iniuriæ . vt Negligens ſum in hacre. Et ex præ
Egeo victus & victu dicimus. terito item participiorum nomina fiunt
Accuſore huiusrei. appellatiua, aur ſecundæ nominum de
Pertælum eſt me tui,vt Virgilius, Sinoni clinationis, aut quartæ . Secundæ , vt
pertaſum shalami. Sed & datiuo iunxe- perfectus, execratus,apertus. Quartz,
1
funt. vt Gracchus in Lucium Metellum , vt viſus, iuſſus. Sed hæcnomina quæ ex
Klque adeo pertafumwuos mihi effe. Item præterito temporeparticipiorum fiunt,
quædam nomina forma participiorum non habent cafus,'niſ ſecundæ declina
polita genitiuo caſu iunguntur, vt ! tionis fint. * Ex quibusgenitiuum quæ
Patiens laboris. dam recipiunt, vt Victus animi,Exper
Negligens amicorum . tus belli.' Expertus autem bellum per
Appetens pecuniæ . incuſatiuum fic participium . Verbum
Eugitans brium , vt Terentius. cnim huius participii , id eft, experior,
Cupientiffimuslegis,vt Salluſtius,fuperla- incufatiuum recipitcafum ,ve Experior
siyo facto ab eo nominequod eft cupit difcipulos. Similisfum tui moribus.
ens, Quoniamparticipia & accufarium latereftillius, tertiaperſona ficeffertur;
copulantur, vt appetens pecuniam ,fagit Nam prima intereſtmea,fecundainter
tans lites,cupienslegem , & c.huiuſmodi efttua. Similiter refert mea,refert tua;
figuras.ſuorum verborum ſectátur.Quę refert illius. Per ablatiuum autem fic:
autem pro appellationibusfumútur,hæc Dignusfumhac re , &fi quidtale aliquid
genitiuum calum admittunt , veluti A inueniatur, pervtrofquecaſus ita figui
mansfilii, Egenspecuniarum . ltem o sacur, vt Diues fumhuiusrei , & hac re,
mnes appellationes quæ in Tot termi- Sedprius græcafigura profertur: Apud
gantur,deriuaræ averbis,eundemgeni. illos enim genitiuo cafu iungitur , ficut
Amans mei.
tiuum caſum admittunt ,veluti . Plenus huiusrei & hac
Cupitor ſum huiusței... re dicimus.Ablatiuo,vtVirgilius, Erura
Curator ſum huius cei. thymoplena. Idem , Plenāg;ſagittisThresa
Victor ſum laboris. Cæteræ appellas cúis.pharetram . Terentius auten , ait,
ţiones que cuin figura dicuntur, autges Plenus vimarum fumea. Verba quibus
niciuum tantummodo aut ablatiuum re- bæc conueniunt...
Suadeo
 293 LIBERO 298
Suadeo tibi. ..! Præficio tibi. c . » ".( ! ‫ ؟‬. ‫ر‬

Maledico hofti. Adlum clienti.

Mando tibi. Proſum omnibus.
Cedo potenti. Obfum inimicis.
Miniſtro parenti. Præſum prouinciæ .
Dono propinquo. Alienus ium tibi.
Subſcriboepiſtolis. Antceo illi, & præſto illi:datiuo caſu di
Pareolegibus cimus, vt Cicero, Quiomnibus intelligen
Præſideo prouinciæ . tia anteibat Item de Deorum natura111.
Adimo & aufero & demo tibi Homines omnib. beftiis antecedunt. Et Sals
Subduco tibi. luſtius, Preftare ceteris animalibus. Sed
Vitium cibi duco . & cum accuſatiuo, veVirgilius', Velmidis
Obiicio tibi, gnum präſtet Achillem . Anteco quo
Excidit mihi ſcalprum . queillum ,accuſatiuo,Terentius, Herum
Succurrit mihi hæc res. Antero fapientia . Plautus in Trinum :
Præeo patri. mo,Genus multo Syrorum asteis fapientia.
Sabeo oneri. Largior amico.
Impropero tibi. Gratificor tibi.
Præpono te illi. Obſequordomino. ini ,
Antepono diuitiis amicum . jait, Aduerſor inimico .
Inſidior hoftibus. w
Præfero, antefero muneri amicitiam .
Eripio, Abripio, Rapio tibi. Medeocaret.
r ægroto . Hoc autem perfe &to.
Parco peccanti. besi
Noceo tibi. Anteferor omnibus.
Euello ,eruo illi oculos. Præferot vobis. Dis ".

Findo , frango,minuo,rumpo illi caput. Conuitior debitori. !!! chiun ‫ا‬

Præcipio tibi. Geniculor victori.
Adduco tibi illum . Præuaricor obnoxio . ‫راز‬, si
Incommodo tibi. 1.6 % I
Patrocinor patriæ .
Timeo tibi. Ancillor amico .
Officio accuſatori. Adulor amicæ . 1. 2011, " iiin
Detraho ribi. Blandior inagiftra.' 3!1!! : 49
Auſculto tibi. " .dio ! j . !.
Imprecor malis.
Rependo tibi. 15 Möderor tibi. 270101
Repræſento tibi. Miſereor tibi.
Conſulo prouideo, proſpicio tibi. Furor tibi.
Auello amico. Sunt etiam plurima idiomata, quæ 'ex
Similisſum tibifigura. 97 98.3. ? ' nominibus omnium declinationumora
Subtraho amico . .24.200 620,1,31 dinantur. & per datiuum coniuncto a
Obſtrepo illi. 1.8 Alio verbo efferuntur , non tamen omni
bio siuku : 1A
1
Obrepo iudici. busgeneribus. Veluti prima declina
Extorqueo nolenti. " . " G. tionis feminino genere.
Curæ mihieft doctor ? ..!
Vacat,liquetmihi. . .
Derogo tibi. 5.1.jar pepe P3 Miferiæ mihieſt labor "
Supplico tibi. sllei.*535). * ** ) Infàniä mihieſtamot. -5000
Studco literis ... *** Défidiæmihieftmictus. ........
Creſcicilties 1,s. 127.41 78,0 ,. Moræ illifum : sih ' !
Palpo equo. " ** stairs utt . ? Gloriæ mihi eſt patria,& fimilia.
K 2
 DIO ME DIIS 296
Sccundæ genere neutro. ; 'v : 7 Induſtrius * verus.
Vitio tibi do hancrem . urib : Inſignisfama.
Teſtimonio cibifum . Lein sr) ;" : Vehemens facundia.
Auxilio tibi ſum , ! Infirmus ætate.
Præſidio cibi ſum . ZA!!!! ' si Glorioſuseloquentia
Confilio tibi fum . . :: ;; ii Fretus cithara.
Commodo tibi lum . Incuſatiui idiomata, quæexverbis na
Gaudio mihieſt virrus tui . [cuntur, & perinculatiuú efferútur.
Tædio mihi eft dcfidia. Accuſo adulterum .
Odio mihi cft pigricia. Inſimulo illum .
Impedimento muhieft ſeneduse Interrogo te.
Sțudio habco bancrem . Poftulo cum .
Ludibrio mihi habetur aduerſusa Excufo innocentem .
Bono mihi eſt veritas. Adiuuo timidum .
Commodo mihi cft hæcres. Interpella conſularem .
Argumento mihieſt probicas . Curo domum,
Munerisibi do librum .. Æquo magiſtrum .
Pignori do veítem .. į Aquiparo patrem .
Oneri tibi fum . Inquieto liberum .
Crimini eftinihi hxcres. Vlurpo antiquitatem .
Cordi mihi eft amicitia. Increpo ſeditiofum .
Item maſculino genere.. Impero honorem ,
Dolori mihi eſt. luchoo opus.
Terrori mihi eſt iudicium ... Inyoloin hoftem & inuado .
Honoriduciturapud nos hæcres. Imperſonale,Adiuuat mc.
Vſui cibi ſum . Derideo impericum .
Riſui mihi eft hæc ars. lubco famulum .
Riſui hominem habeo . Mereo ſubſcriptionem .
Deſpicatuj te.babeo . Mereo ſtipendium .
Contemtuite habeo .. Mereo coronam .
Quæſtuimihieft hæcars... Moneo puerum .
Item funt nomina: quæ daciuum cas Inuidco illipulchritudinem ,
ſum trahunt, Admoncoillum hanc rem ..
Intentus ſtudiis..
ihod ' ) ,132
A Refero ad patrem .
Inimicus malis. Decetvirginem .
Dicto audiens . .. ,,
! : | Dedecet illum .
Pariinuidus.ro fiki wie, c . 11! ( Pænitetamicum .
Bonomaleuolus. , susidedaPigerinertem : Windon
Studentiproximus . Vivisci Decetmedignitas.
Viæ habilis. Jadi.. is beszcz! ANideo te & tibi..
Virtuti vtilis 7 1.701.3.2. Attendo tcoculis .
Scena aptus. Attendo cibi mente.
Patribus congruus. Manette. vt Virg. Tequoque magna
> Sunt aliaquæ accufatiuum calumtra- manent.noftris penetrabia regnis, Item :
hunt ſed figurate.vt Explus bella. Alia Quite cunque maventiſtoantaminecon
ablatiuum ,vt ,SecundusabHercule, Tuis.EtmeTurnemanent.. Ec, Te Turne
Quartus a Perſco. Alia ſeptimum. y . nem,tetriffe, marebic fupplicium . Idem
Magnus virtute. LA , but tamen : Hec cadene watrique the gene
rique
197
rigue manebunt. Er tibipænamanet. Aggredior petitionem .
Corripiotardum .
Incipio hiftoriam .
Irruo inhoſtem .
Impetum in te facio .
lcrumpoia beliam .
Tango genua.
Cupio magiſtratum .
Reprehendo rationem .
LIBER 1.
1
Obliuiſcorhancrem & huiusrei.
Mereor laudem .
Intuor imaginem & intuitus ſum .
Sequor herum .
Conſequor dignitatem .
Adipiſcor præmium .
Ingredior linen .
Adgredior hoc negotium . 9

Appeto amicitiam . Alloquor commilitoncs.

Conſulo præceptorem . Nanciſcor occaſionem .
Arguohominem . Potior fortunam .
Arceffo eum . Adorior hominem .
Animaduerto cum. Inuehor inæmulum & inucētus ſum .
Animaduerto in cum . Ordior hancrem .
Negligo mandatum Experior notarium .
Contemno legem . Ablatiui idiomata que ex
Diſpicio prætextam . verbis nafcuntur.
Sperno militem . Liberopuerperam dolore.
Accedo duumvirum . Donomagiftratum ftatua.:
Accedo autemtibi, cadem tibilentio . Onero afinumGalibus,
Peto doinum . Satio ſeruos pane.
Offendo iudicem . Saturo te pulmento .
Concedo tibi munus. Abdico filium domo.
Labefacio hominem . Sub illo milito .
Concupiſco domum. Suſtinco me arte mea .
Córrigopeccantem . Fraudo latronem depofico
Non amplius vnam nodem fentio ho . Priuomalum dignitate.
norem . Orbo crudelem filiis.
Conuenio mcdicum . Regno in vrbe .
Impedio lectorem . Impero gentibus,&frequentacinū ime
Audio oratorem . perito.
Commuto culcitram . Vaco culpa.
Adeo præſidem . Vaco fcriptura.
Memini hancrem & huius rei. Vaco militia.
Comitor amicum . Sacrifico victima
Comitor autem amico, per ablatiuam , Communico cum illo.
paſliua ſignificatione fit. Tempero me vino.
Calumnior viduam . Poftulo a iudice.
Conor magnam rem. Exulto victoria
Execror meretricem . Flagro amore.
Criminor facrilegum . Communico tecum furta.
Aſpernor pauperem . Expoftulo tecum.
Deſpicor vicinam . Exæquo te cum deteriore.
Periclitor hoſpitem . Comparo te cum Deo.
Recordor fpeciem . Pugno cun riuali.
Reminiſcor factum & facti & facto. Certo cum æmulo.
Ingredior forum . Certo autem cibi.
K 3
I
299
Litigo cum amica.
Ardeo cupiditate
Careo tædio ,
Primo te lumine.
Prohibco'te limine :
Abftineo me cibo .
Pendeo te , ſed meħlus ex te pendeo .
Egeo laude & indigen.
Impleo te vino.
Item cum præpofitione ablatiuum , Glorior victoria .
cafum trahunt hæcita.
Abhorreo ab illo. .
Diſcedo a petulante:
Defiſto ab hacre .
Diſcrepo ab ignauo.
Diſſentio ab æquitate.
Icem nomina, vt
Oriundus ex Africa:
Longinquusab Achaia.
Diuerſus a Ponto.
Emo alle per ablatiuum efferimus , &
emi precio : ſed aduerbia hæc duo per. Voor toga,vtVirgilius; Vierefortetua.Sed:
genitiuum vtgræci efferimus ,
Quanti emiſti? tanti emi..
Afficio te gaudio..
Interdico tibi foro ..
Cado propoſito.
Deficio luctu :
Imbuo aram ſanguine.
Incendo te oratione & accendő .
Contendo.cum improbo.Eft & cõtendo . Diuellorate.
comparo .
Confligo tecum .
lungo tecum minore. "
Concumbo cum vxore.
Coeo cum muliere .
Confero te cum potentiore :
Cedo pofleſſione."
Interdico illi amicitia mea !
Velo te vefte .
Induo tearmis.
Imperito te opera.
Conuenio tecum .'.
Liberor moleſtia.
Donor imagine.
Oncror vino.
Satior.cibo .
ii... 1
DI MEDIS 290
Saturor pulmento.
Abdicor prætura.
Suſtentor arte .
Fraudor depoſito .
Priuor dignitate.
Afficior lætitia.
Imbuor fanguine.
Inundor iracundia .
Lætor labore.
DominorGręciset dominatus ſura.
· Dignor te falutatione.
Comitorruſtico. Comitatur autem illa
aSermo
& iua ſignificatione pec-accuſatiuum. 1
cinor tecum..
Luctor cum athleta.
Imperſonale, Conuenit mihi tecum..
In gratiam tecum redeo .
Gaudeo agricultura.
Benemereor de te.
Male mereor de illo.
& hanc rem utor veteres dixerunt, vt's
Terentius: Quod illa atas magisad hacv
tenda idonea effet. Idem : Nam in prologis
fcribendis operam aburitur. .
Abutor charta.
Nitor baculo.
Labor cauſta, vel cogitatione , vel.pro
pofito .
Auellor ate, auulſus ſum .
Diſtrahor a comite,
Fungor officio, fungor munere . Sed ve
teresfungor hancrem dixerunt.
ini
Defungor inuneribus,&
Defungorpericulis & vita defungor .
Pruordivitiis,perfectocaret..
Potior pecunia . 1
Quæ ex nominibus oriuntur.
Alienus a crimine,
Dignus honore.
Indignus parentibus.
Contentus paucis.
Incenſus amore .
Fretus innocentia . .
Orbus patria .
Orbus oculis
Orbus
 jo LIBER 30%
Orbus filiis. poribus. Capto bello. His ira actis.
Crbus patre. Recitatis literis , & fimilia. Sed in hoc
Orbus manibus. ablatiuus & pro no
prætecito tempore ablati
Ex hisnominibusquædam accipiunt, minatiuo accipitur, & intelli giturpro
Sumverbum , & faciunt vim verbi; vel- infinito ,, tempus acessor Græci vocant,
ati, contentus ſum vno pulmento ,fre- & apudnos eftin participiis, veluti,Au- .
rusſunt, orbus fum , raucus ſum. Eroes dito hoc verbo reſpondit. Pluraliter,
comparationes ablatiuum recipiūt,vel auditis his verbis, reſponderunt. Plu
triftudiofiorfratribus,agilior patre. Ad raliter & ſingulariter , Auditis his ver
aerbium , opus eſt mihi monitore, opus bis reſpondit. Inuenta veritate tacuit.
mihi fuit ; led veteres per incufatinum PeraQa oratione [ edir. Viſo fratre
hoc idioma frpiſlime quidein extule gauiſus eſt , & cætera , quæ ſunt fimilia.
runt:opuseſt mihi hanc rem. Sed a Pro datiuo autem fic vtimur ablatiuo .
pud veteres inuenimus hoc dici per o veluti ex prima declinatione nominum
mnes caſus prætervocatiuum : veluti,o ſingulariter.
pus eſt mihi hæc res , & huius rei , & Cura conſumitur.
huic rei, & hanc rem , & hacre ; Nos au Curis conſumuntur.
tem per ablatiuum ſolum , opus eſt mihi Ex ſecunda,
hac re. Illud autem eft obferuandum Studio te vinco .
maxime. Nam vt Græci dicunt xpētan Ex tertia .
öxe , xpéu eixou : nos non dicimus opus Dolorevictus eſt.
habeo, opus habebá : ſed opus eft mihi, Ex quarta .
opus erat mihi. Et quodillidicunt,xpérzi Æſulolutus eft.
orixe ó tampinos dicimus, pater yulrte, Etcum pronominibus.
opus præceptor volebat te, & fimilia.
Hoctempore nihil habeo.
Præterea multafunt quæRomani per illis temporibusvaluit hæclex. '
ablatiuum caſum ſolent efferre.Immen- Hoc anno non vidi eum .
fa enim eft huius cafus licentia , & vti Hac via .
mur eo fæpillime pro duobus cafibus His rebus.
genitiuo & datiuo;nam multa qux Grę Hocmodo , & fimilia. Hactenus dcaba
ciper hos cafus dicunt , nos per nomi latiuo caſu,cæterum ab his, quidam di
na, pronomina & participia . Sunt au ſcrepant , qui etiam ſeptimum calum
tem & pro genitiuo accipiantur per affumunt, qui eft ablatino ſimilis , ra
nomina huiufcemodi. Singulariter , tione autem non congruit , cuius dif
Pompeio conſule. PluraliterPompeio ferentiam inferere non piguit. Ita ca
& Craſſo conſulibus. Duce patre. Du- fus ablatiuus præpofitiones ſemper res
cibus patribus. Varia victoria bellum.
Homo mira eloque . Magnis viri- cipit, &vnomodo profertur ,cuma
ntia
bus adoleſcens... Bona formamulier perſona ablatum quid fignificetur , aut
& fimilia. "Per nomina & participia acos
re , aut a loco , cuiusvis apud Græ
bipartita eſt , auc enim per geniti
inſtantis temporis fic. Deo volente & uum , aut per aduerbia localiter pofita,
diis volentibus. Te præſente & vobis aut a nomine deriuata explicabitur.
præfentibus. Cedente aduerfario vici; Pergenitiuum fic, cum aperfonaabla
cedentibus aduerſariis vicimus. Audi
ente ipfo præceptore legi , Audienti tum quid lignificatur, velutiab oratore
bus iplispræceptoribus legimus,& fi- accepi.It ema re : alibroCiceronis in
tellectum eſta Per aduerbia autein a
milia. Per participia præterititempo- loco ſignificatumdemonftrant. veluti a
ris lic. Peracto tempore, peractistem
K 4
303 DIOMEDIS 304
Romain Africam rediit.Item aTroiavel & cæteræ quæ ſecundo modo expoſui
abllio nauigauit Æneas, quod apud illos musi
interpretatur aduerbialiter fic. Tpor lavin Idiomata communix omnium caſu
imósav.Item alto fóren & cætera (militer. um quos ſupra.. Genitiui &
Septimus vero calus his præpoſitionibus datiui nomina. Similisſum tui, & tibi
quæ ablatiuo caſu conueniunt fubtra- fimilis fui ;i Amicus ſum : illius & illi.
&tis profertur modis. Primo , cum in Genitiui & vocatiur, datiui & incuſa
perſona , aut in loco , aut in re intelli- tiui verbum pafliuum . Diſcrucior ani
gitur, velut , In Scipione militaris vir- mi animum & animo. Arrectus fum
tus enicuit. In monte Caucaſo pænas animi animum & animo diſcruciatus
luit Prometheus. In ftatua: Ciceronis ſum. Genitiui & ablatiui nomina. Di.
victoria coniuratorum inſcribitur. Et ues ſumy agrorum &agris. Felix huius
interpretatur talis figura per datiuum :Ex rei & hac re. Genitițiincuſatiui& ab
Euniari, ev tur raunariw opet ,év tu widorait. latiui ad verbum, licet ſtilus aſlis & afe
Quæ regula etiam in nominibus , quo- ſem & aſſe. iupione zo receptov, darrépiovo
rum datiuus & ablatiuus idem eft , ob Et incuſatiui verba actiua primæ , vt
ſeruatur, vt ab liocVirgilio , huicVirgi- præſto omnibus & omnes,id eftmelior
lio : vt ab hac ſecuri, huic ſecuri: abhoclam ; Præſto autem tibi,præbeo.Derogo
fuaui , huic fuaui. Secundo , cum duo tibi & illi , & de illo , Kafoupão autor .. Plus
ablatiui copulati genitiuo græco inter- mihi derogo, Plus mihiabrogo. Tertiz
pretantur: velut , ducente Dea clapſus actiuum , Detraho tibi& de te . Primæ
eft Æneas Inculante Cicerone Catilina paſiuum , Moderor militibus & milites
conuictus eft : Studente ſacerdote dif- moderatusſunt. Medeor puero & pue
ferentia inuenta eſto Houanevouons rūs rum medicatus ſum . Datiui & ablatiui,
SušiFoniatim aivúas. Kamgepõnns Kinépwc ſecundæ actiuum , Timeo patriæ & de
vos ixésze a Kennivas. Etustilovos irpios si patria. Tertiæactiuum, Metuo tibi &
Lst poest tupéfa. Item maltum intereft v- dete. Incufatiui & genitiui ſecundæ 2
crum dicamus, ab hocpræſenti accepi, & iuum . Admoneo te meritum , & mea
an hoc præſente ab alio. Similiter ab riti admonui. Corruptum actiuum , Me
oratore venio , & oratore magiſtro v- mini patronum & patroni. Pafſiua ter
tor. Tertio modo , cum hancfiguram tiæ , Reminiſcor hofpitem , & hofpitis.
Græcam giamid is rubawat, megcupísu ņ perfectum non habet. Obliuiſcor co
anstódu, gruar burastev, Latine di- gnatum , & cognatioblitus ſum . Incu
xerimus , ſpe pofle , voluntate latroci- Páriui & ablatiui ſecundæ. Olco vn
nandi, conſilio inſidiandi. Quarto , veguentum Cicero in Antonium : Fruftis
Scaurus retulit , cum Latinum eloqui- eſculentis & vinumredolentibus. Et Mar
um in quodam verbo deficit , velut in fus: Hircum Salumsen olens. Terentius :
illo , oynas , čas , ortwr , voce , dicimus e- Olet unguenta de meo. Ouidius autem vi
nim fic : Nullo timore hoſtiam caſtra cioſe, hac re oleo : Perque locos facroso
irrupit. Nulla ſpe rerum potiundi val- lenria ſulphure ferturStagna Palicorum .
lo follaque mcenia circumdar. Nullis EtVirgilium quidam pucantfimiliter di
infidiis palamvictus eſt hoſtis. Vbi- xiſſe,Ředolenique thymofragrantia med
que enim deficit Latinus ſermo , ſcili. la . Sed fruftra : eſt enim ordo , redo
cet ideo quoniam duo ablatiui nomina- lene mella fragrantia thymo. nam fra.
les ſunt copulati ; quod fi vnus corum grarc quidem ablatiuo dicimus cafu ;
participialis ſit, non deficit Lacinus ſer- perfectum olui& redoleo cum præpo
mo , ſed plenuseſt ,vt ſupra relatum fitionc. Tertiæ , Cedo fortiori pal
eſt , Ducente Dea elapſus eſt Æncas, mam , &palma ceſli, Concedo poſſeſſi
onem ,
 gop LIBER. I. 306
onem , & poffeffioneconcelli. Offendo minc appellationem & vocabulum , &
glebam , &gleba offendi. Aduerbium , horum trinacſt definitio talis. Namen
Člam cuftodem & cuſtode , & clan . eſt , quo deus aut homo propria dun
culum & clanculo. Genitiui & incu , taxat diſcriminatione pronunciatur ,
fatiui & ablatiui ſecunda , Inuidco cum dicitur,ille lupiter,hic Apollo; Item
tibi gloriæ gloriam & gloria inuidi.Ter . Caroiſte,hicBrut.Appellatio vero ,eft
tix ,potior regni: vt Cicero : Rerum communis fimilium rerum enunciatio
1 potiri volunt ; & regnum ve Terentius : {pecie nominis,vthomo,vir,feminama
Patria potitur commoda ; & regno , vt eipium, leo,caurus. Hoc enim animo au
Virgilius : Etaurovipotitur. Potitus riboſquc audientis affert,animalium elle
fum .Genitiui&ablatiui nomen , Ple- quidé duogenora rancú , ſedfine ſpeciali
nus fum gaudii & gaudioplenusfui. diſcriminatione.Nă necashomo,necas
Şecundx,egeo vi&tu & victus egui; & vir, necquafemina, nec quod mancipiú :
indigeo, & indiguii Palliuum fecundæ, nec qualis leo taurusveeft definitur.Ap
Impleor cacae & carnis impletus ſum , & pellationifere accidunt eadéquæ nomi
compleor completus-lum . Ablatiui & ni.ltem vocabulum eſt,quo res inanima
datiuiprimx , Opro a Diis & opto Diis.. , les vocis. Significatione specie nominię
Ablatiui & incufatiuifecundæ , Cauco enunciamus,vt arbor,lapis,herba, toga,
mihi a latrone , & cauco latronem , ca- & his fimilia . Vocabulo accidunt eadem
ui, Precor ab Ioue & louem . Palli- quæ appellationi:Nomen autem dicitur,
uum tertiæ , Induor tunica & tunicam quod vnamquamquerem monſtret aut
induor;
notet,quafinotamen ,media fyllaba per
Idiomata quæ veteres quidem per fyncopenfubtra&ta, velaGræca origine,
accuſatiaum extulerunt, nos autem per big tovoulai
datiuum fecundum Græcos efferimus. Nomini accidunt obferuationes hæ :
Adiuæ primæ, Obiurgo-filium veteres. qualitas genus,numerus,figura, compa
dicebant , obiurgaui: Nos autem ab- ratio,caſus. Qualitas nominum bipartita
iurgo filio , perdatiuum , vt Græci. Ex- eſt;aut cnimpropriafuntnominaaut ap
canto te & incanto : nos excanto tibi pellatiua.Quædam & propria ſunt & apa
per datiuum . Illi ſecundæ , Impendeo pellatiua. Propria funtquæ propriam &
te :nos-impendco tibi. Tertiæ , atcen- circunſcripram qualitatem ſpecialiter fis
do legentem : nos accendo legenti. Ad- gnificát.Lccmquævnica & ſolaſunt deo
uerto te': nos aduerto tibi, Adlido foa rum ,vtIupiter,& quæ bina, vt Liber pa
cium : nos adfido focio . Illudo homi- ter. Hominum , vt Romulus. Vrbium ,
nem : nos illudo homini: Præſto- ve Troia.Prouinciarum , vt Africa. Inſu
lor nutricem ; nos præſtolor nutrici. larum , vt Sicilia. Montium , ve Pyrene.
Sed hoc vereres ſecundum Græcos, Fluminum , vt Pactolus.
Quid tibifururum eft; nos, quid te futu- - Propriorum nominunr quatuor ſunt
fum eft. fpecies.Prænomen , 110 metr,cognomen ,
agnomen.Prænomeneft quod nomini
DE NOMINE . bus gentiliciis præponitur, vt Marcus,
Nomenqu ideft?
rationis cum ,ſine eſtparso
caſu Nomen tépore , rem PubliusNomen proprium
ideft, quod'originem gentiseftvelgentilitiú,
familiæ
corporalem autincorporalem , proprie declarat, vt Portius, Cornelius. Cogno
conimunicerue ſignificans. Proprie', vt men eſt, quod vniuſcuiuſque proprium
Roma Tiberis . Communiter , vt eft , & nominibus gentilitiisfubiungitur,
vrbs , Aumen . Sed ab hac definitione: vt Cato , Scipio . Agnomen vero eft,
Scaunus diflentic , ſeparat enim a no- quod extrinfecus cognominibus adiici
 909 DIO MEDI'S 368
Yolet, ex aliquarationevel virtute quæfi- cus Martius ,Seruius Tullus , Marcus
tum ,vt eft Africanus,Numantinus , & Antonius ' , Lucius Paulus. Item alia
fimilia. Huiuſmodi autem nomirum omnia prænomina aut fingulis literis
ordinatio ' ſicut Arunrius Claudius af. notantur , vt C. P.L ; aut binis, vtGN ;
ferit ) a Græcis tracta demonſtratur aut ternis,vt SE X.
Quæ quidem , vt fit magis intellectui Appellatiua nomina ſunt quæ ge
peripicua, & ad imaginem illorum com- neraliter communiterquedicuntur.hæc
polita , exempli gratia ,hæc fubiicienda in duas ſpecies diuiduntur , quarum al
decreui. Apud illosAlexander mézórumor tera ſignificat res corporales , quæ vide
eft, quod nos Prænomen dicimus ,hoc ri tangique poflunt, vc homo, arbor :
quæ
gentilitio' nomini præponitur . Eft au- altera incorporales,, quæ intellectutan :
tein Gentilenomen , Dardanius, quod tummodo percipiuntur ; verum ncquc
originemfamiliz declarat. Tripartita videri nec tangi poffunt ,vt Deus, pi
poſtmodum frequentauit compoſitio ; etas, iuftitia ; dignitas , ſapientia , do
vice cognominis fpecialiter pofita gen. trina ,faciundia. Sunt item propria
}
tilique nomini ſubiuncta. Eft autem & appellatiua , vt Clemens ,Maximus,
Cognomen , quod cuiuſq; perfonæ pro- Pius : quoties laudem fignificant tunc
priain notat definitionem . Nam in ea- appellatiua , vt clemens iudex , maxi
dem gentilitate multi Dardanii. Sedad mus vir , pius filius. Sed hæc omnia
cognoſcendam cuiuſque proprietatem , nomina abſoluta dicuntur. Et lingu
& quisex multis intelligi debeat,cogno- lis quibufque rebus perſoniſue polita
men oftendit,vt eſt Paris. Sumuntur au- ſuntnomina, ex quibus quædam gen
tem triplieiter cognomina. Aut a quali- tem fignificant , vt Afer, Dacus , Hi
tarç ,vel a quantitate corporis, vt eſt a- fpanus. Alia patriam , vt Thebanus,
pud nos , velanimi , vel facti. Sicut a- Romanus. Alianumerum vt vnus, duo.
pudillos a factis Paris eſt cognominatus. Alia ordinem , vt primus ; fecundus.
Eodem modo Achilles prænomen eſt, Sed primus de multis , de duobus pri
nomen Aeácides', cognomen ſpeciali- or dicitur; ſicut de duobus alterum di
ter pofitum afacto , ideſt a pedum ve- cimus de multis alium . Quædam fa
locitate nodárs. Si quis ergo velit hæc &a a fonis vel a vocibus , quæ Græci
fria fimul copulare fic ordinet , Achil . Tendenciáva dicunt, vt ftridor , clangor ,
les Acacides rodamus. Pyrrhus Acaci- hinnitus ,tinnitus,mugitus. Quædam
đes Néoprolemiis. Alexander Darda- defcendunt ab aduerbiis , vt heſter
mius Paris. His etiamnum accedit A- nus , hodiernus , craſtinus , ferus , ni
gnoinen ex aliqua virtute forinſecus mius, citus.
quæſitum ; quod Právntov græci dicunt, Alia a participiis , vt ludibundus.
quo cognomina diſcriminantur, vt eſt Sunt etiam alia participium ſonantia, vt
Vlyffi agnomen Polyclas. nam præfio- demens, amens, ingens , ſapiens. Alia
men eſt,vt ait Ibycus,Vlyfſes ,nomen verbis fimilia , vt contemplato r , fpe
Acriliades , cognomen Odyfleus ; & Sunt qu
culator , verbero , erro. æ
ordinantur fic : Vlyſles Acriliades O- damn poſitionc fingularia , intellectú
dyſſeus Polytlas. Non fere tamen o- pluralia , quæ græci menanaline nomi
mnia nomina quatuor ſpecies admit- niant , vt concio , populus , exercitus.
cant. Quædam enim inueniuntur a. Sunt quædam qua græci érupictogona'no
pud illos vnica ; vel savvua , vt Palæ minant , vt . biblivthecai'' Alia quæ
mon Melicertes. Altyanax Scaman- nomen craxerunt ex his quæ continen
dros & fimiliter ; alia ficut apud nos, tur , quæ græci'metexnirci nominant , vt
Numa Pompilius, TullusHoſtilius, An- vinetum , rofetum . Sunt quædam mno
i
sogg ? L I BERLI 310 ,
mina quæ perlefine alterius partis ora- Deriuantur aut nomina modisfeptemt .
tionis adminiculo intchigi non poffunt, aut enim patronymica funç,aut poſſeſſi
vt pater, frater; recipiunc enim libi & ua quæxmix dicuntur, aut paronyma,
illa per quæ intelligantur, vt meus, tu- aut verbialia ,aut comparatiua, aut ſuper
us. hæc a græcis Tws meo's z appellantur, latiua,aut diminutiua.
id eft , ad aliquid , & alia To meis a tws Patronymica ſunt,quæ apatrc ſumunes
izom , id eft , ad aliquid quodam- tur,vt Pelides, Priamides. Abuſue fæpe
modo attendentia vel taliter quali- eţiãa matre fiunt,vt LatousApollo,Phil
ter ſe habentia , vt dexter , ſiniſter; lyridesChiron, Inous Palæmon, Pleia
hæc comparatiuum gradum admittunt, des.Aurab auo,vt Acacides.Aut ab auia,
ve dexterior, liniſterior. Sunt quoque ve Ledea Hermione. Autafratribus,vt
quædamósósuna quæ vna loquela plura Phaetontiades & Laomedontius heros.
fignificant , vt nepos, acies. Significat Aut a maioribus,vt Belides, Palamedes.
enim nepos & certum cognationis gra- Aut amaritis,vtHelena Menclais. Auta.
dum , & rei auitæ conſumptorem ; fimi- filjis , vt Althea Meleagris, ficut Ibycus
liter & acies , oculorum dicitur & ferri Græcus retulit..
& exercitus. Sunt alia ouvaruus vel monu- Poſlefiuaſunt,vtPcleius,ex hac fpor
avvua, quæ pluribus loquelisidem ligni- cie eſt, Enandrine enfis. Et , Aencia puppis.
ficant , vtterra, humus : enlis, gladius, &, Romuleog recens horrebat regia culme.
mucro: Quædam mediæ poteftatis, quz & ,Phincia poft quă Clanſa domus. & , Agen
adiecta nominibus , ſignificationem a memnoniaque Mycena.Hec interdu Poer:
coniunctis ſumunr , vt magnus, fortis. tæ quaſi.Patronymica proferunt, yceſt
Hæc enim per fe nullum intellectum ha- Oreſtes Agaménonius.Sed quod patro:
bent. Etideo quibuſdam adiectiones nymicueſt,poni quaſi xtuaixòv nő poteft,
dicuntur , vt magnus vir , fortis exerci. Paronyma ſunt, quæ ab alio quodam .
tus. Sunt quæ a Græcis671Sete , dicun- trahuntur , & nihil deſupra memoratis
tur , quæ quibuſcunque perſonis adiici- ſignificant,vtequus,eques.
untur,laudandi, vel vituperandi gratia. Inuarxaſunt,quæa verbis deriuantu ,
Hæc fumuntur aut a qualitate animæ, vt nomina:hęc non abſurdeverbialia dixc-,
ſapiens,demens,pudicus, turpis , bonus, rimus.vt dico,di& io;item in copoſitionc
mal. Aut a qualitate corporis,vtformo- a'prædico (quod eft tertię coniugationis).
tus,deformis.Aut a quátitate,vtlublimis, prædict10, & ab altero( quod eſtprimæ),
humilis,procerus Aur extrinſec ,vt pur- prædicatio.Itemalego,lectio, ab oro ,..
puratus, palliatus. Ex hac fpecie,vittata ratio ,a parco, parſimonia.
facerdos , & ,pharetrota Camilla. Aut a Comparatiua ſunt,cum aliquem , vel
qualitatefacti, vteft - Lauſusequum do- fuo , velalieno generi comparamus, vt:
mitor debellatorque ferarum . Et, ipſe doli fortior,
fabricator Epeus. Aut ab accidentibus Superlatiuaſunt , cum aliquécompa
tracta ,vt cæruleusimber,beatus, diues, ramusad omnes ; yt fortidimus omniú.
pauper. Aut a qualitate naturæ fumpta, Cóparationis gradus ſunt tres,Poſiti
vtignisedax.Sedhæc omnia quanquam uus,qui & abſolut?, Cóparatiuus,Super
{peciesſunt nominum , abſolute tamen latiuus.Abſolutio eſt clatio fine cópara
nominadicuntur.Suntquædam princi- tione,vt fortis.Cóparatio eſt elatio,cum
palia , quæ Græcis mego morza dicuntur, collatione ad alterum ,vt fortior. Super
ve mons,fons,villa,ſchola hortus. Ex his latio eft enunciatio ,cum ſuperlatione ad .
nafcuntur deriuatiua, quæ apud Græcos omncs,vt fortiflimus.Ex tribus,cóparati
magagoza dicútur,vtfontanus,montanusy uus gradus ſemper eft generis commu-,
villaticus,fcholafticus,horticus, hi, nis. Cóparanturautem nomina, quæaur.

7
3:41 DIO MEDIS 311
qualitatem , aukquantitatemſignificant. aliquem alieno velſuogeneri compara
Sed quædam non amplectuntur omnes mus,vt Hector fortior Diomede,vel,au
gradus . Nam omnia qualitatum nomina daciorPatroclo Achilles fuit. Et vnum
lex retinent formas , quas inſerendas pu- cum multis alienis , vt fortiores Græci
tauimus. Aut enim incipiunt , aut funt, Troianis. Sed comparatiuo gradu in vno
aut veniunt,aut adiiciuntur ,autinueni- & altero prope æqualibus ac fimilibus
antür,aut exeunt. Incipiunt, cum com- non vtimur. nam linilium comparatio
paratiuodeficiente gradu & ſuperlatiuo, nulla eft,vt hi duo viri fortes, ſed'hic al
polítiuum rantum habent, vt mediocris, cero fortior: verum fuperlatiuo cum v
rudis,fobrius.Sunt, quæ expofitiuiima- num pluribus antecellere ſignificamus,
gine per omnes gradus formantur , vt vt fi tresplurefuefine viri, eum quem ſu
fortis fortior fortiffimus. Veniunt , quæ perferimus, fortiflimum cæterorum di
poſtpoſitiuum ,per gradus cæteros,ima cimus,& fempergenitiuo adiungitur,vt,
ginem alteramſumunt, vt bonusmelior optime Graingenum. Sed tunchoc vti
optimus,malus peior peflimus.Adiiciú- mur,cumaliquem ſuo generi compara
tur , cum excrinſecus poſitiuo tantum mus, vt Hector fortiflimus Troianorum
aduerbia quædam adicēta , vice ſecundi fuit,Achilles Græcorum.Plerumque ſu
gradus ponuntur , tam , aut minus, aut perlatiuuspropoſitiuo ponitur, & nulli
minine aut magis,aut maxime.Dicimus cóparatur,vt lupicer optimus maximus.
enim ,tá bonuscam malus,minus bonus, Interdú cóparatiuus nominatiuo iungi
minus malus, minime bonus , minime tur,vt doctior hic quam ille,vt Plautus in
malus,magis bonus,magismalus,maxi- Mænechmis, Quid ais bomolenior quam
mebonus,maximç malus. Eodem modo pluma.
& pius.Inueniuntur quæ trifariam ordi- Diminutiua funt , quæ cum dimimu
nanturin huncmodum , yno fcilicet de- cione abſolutorumnominum fiunt, line
ficiente quolibetgradu, auepofitiuoaut vllacomparatione , vt paruusparuulus,
comparatiuo,autſuperlatiuo.Poſitiuo adoleſcens adoleſcentulus. Horum au
vi vlterior vltimus,ocyorocyllim ”.Có tem tres ſunt gradus , quorum forma,
patatiuo pius pillimus. Superlatiuo ,fe- quamuismagisminuitur,creſcitſæpe nu
nexſenior. Termináturquæ ſuperlatiuú merusfyllabarum . Omniaenim nomina
tantum habent, vt nouißinus, fummus. femininigeneris,quæ caſu nominatiuo
Comparatio nominum propríe.com- in a terminantur , ante nouiflimam lite
páratiuo & ſuperlatiuo gradu eſtconſti- ram recipiunc ol ſyllabam ,& faciunt di
tuta. Policiuus perfectus. & abſolutus minutionem ,vt galea,galcola.Item maſa
eſt. Sæpe autemcomparatiuas gradus culina, in vs caſu nominatiuo terminata,
pręponiturſuperlatiuo, vtftultior ftul- & neutra,inym ,finita,cademlu,fylla
tiſſimo,maiormaximo. Sępeidem mi. bam accipiunt,vtannus,annulus, & ſcá
nus pofitiuo ſignificat, quamuis accipiat num ,ſcamnulu. Maſculinavero ea,quæ
comparationem , vt Mare Ponticum eft genitiuocaſu isſyllabaterminantur, no
deleeusiquam cetera ;minus enim amarú uiſlima ſyllaba culus recipiunt,tanquam
ſignificat quam cætera.Sæpe idem pro fons fonticulus.Feminina,cula, tanquá
pofitiuo pofitus minus ſignificat, & nulli nauis,nauicula.Neutra,culum ,vtmunus,
comparatur, vtlamfenior,fed cruda Deo munuſculum.Similiterea,quæ vs fyllaba
viridig,ſenectus. Sunt nomina ſignifica genitiuo proferuntur , cam maſculina
tione diminutiua, intellectu comparati- quamfeminina(nam neutra nulla ſunt)
úavegrandiuſculus,maiuſculus.Compa. eaſdemſyllabas admittunt,tanquam Au
ratiausgradus ablatiuo caſui iungitur v- & tus , flucticulus, porticus porticula. A
triufqueaumeri.Sed tum boc vtinur cú pud antiquos aliæ diminutiones reperi
untur,
313 LIBERI , 314
untur,deſcendebantenim tertiamvſque Nominum genera numero fæpe plurali
formam , tanquá arca,arcula,arcella,ar- mutantur , & funt anomala . Maſculina
cellula, carinus, catinulus,oculus,ocellu- in neutrum , vt hic intybus, Mänalus,
lus.Ex ſecundadeclinatione quædã funt tartarus , locus, iocus; ſed hæc intyba,
in vfu,pauca ex tertia,vt ocellus ocellu . tartara,Mænala, duntaxat ncutra. Nam
lus catello catellulus. Apud nos dimninu- hæc loca & hiloci , hæc ioca, &hi ioci
tionis hoc genus feruatur, quodeſt primç dupliciter declinantur.Feminina inneu
poſitionis,i.prima diminutio. Omnis crum, vthæc Pergamus,Pergama.Neu
enimappellatio primæ poſitionisalitera trainmaſculinum ,hoc porrum , cælum ,
terminata cafu nominatiuo, acceptis ſyl- forum : Hiporri, cæli fori. Sed hæcfori
labis, ri & us,fignificat eum quicam rem melius declinatur. ltem ncutrain femi
aucpræſtat, autvendit,aut emit,veluti ninum , balneum ,epulum , cæpe, balnce,
amica amicarius, épajavo zapozeos,épauno epulz ,cæpæ. Sed & hæc balnea per ordi
mabans, iparuarazpedisus.culcitra culcitrarius, nem declinatur.Capevero fingulariter
charta chartarius,harena harenarius,her kwnnomen eftgenerisneutri, vt Cx
ba herbarius,lactuca lactucarius. Quod re,Præneſte,pluralitergenere feminino,
ſi curſus detracta a litera,à prima politio. fublata priore diphthongo, velut M
ne,prori & us fyllabis,adieceris o & ſus, Medeæ declinabitur. Quædam incerti
eritis locus,quicas res mulcas habet,ami funt generis intermaſculinum & femi
ca amicofus,culcitra culcitroſus, charta ninum ,vt cortex,finis,filex,ſtirps pinus,
chartoſus, harena harcnoſus,herba her- pampinus,dies,radix, Intermafculinum
bolus,lactucalactucolus.Eadé quoq;di- &neutrum ,vc clipeus, vulgus, penus,
minutiua fiunt,& ante a ,u& l polueris,vt fal, frenum . Interfeminum& neutrum ,
amica amicula, culcitra culcitrula,charta vt pecus, buxus , pirus, prunus,malus.
chartula,harenaharenula,herbaberbula, Sedneutro fructú , feminino ipſas arbo
lactuca lactucula: Ea autem quæ antea; res dicimus fæpe:
habent i, fic figurantur; vt controuerſia Sunt quædam nomina,quz ſingulari
cótrouerfiola; gratia gratiola,& c.omnia. ter tantuin efferuntur ; ſunt quæ plurali
ſimiliter. Meminiſle autem debemus, ter: hęc pæne maiore ex parte collecta
quodnon omnia diminutiones faciunt, fuo quoq; ordine ſubiecimus.Maſculina
quædam enim ſingularia funt, quæ non ſemper ſingularia: vt hic genius,puluis,
inueniunt comparationeni , tanquam fanguis,fimus,limus, muſcus,herbaquç in
cælum , maſc & ſimilia.Sunt etiam qua: parietib.vel in corticib. arború hæret, I
lidiminutiua, quorum origonon cerni-, tem feminina ſemperſingularia:hæclux,
tur,vtfabula, macula, tabula. Sunt item pax,culpa,galla,eloquentia,elegantia,la
quænon feruantgenera , quæ ex nomi- besplapia memoria,rabies,fanies,ſocor
nibus primæ pofitionis acceperunt, vt dia, ſupellex ..Item neutralia ſemper fin
ſcutum (curella,piltrinumpiftrilla, canis gularia,ve, hoc virus, pus,baratrů,locus
canicula, ranaranunculus, vnguisvngu. apud inferos proprie autéapudAtheni
la, vnguellula. enſes in quem noxiipræcipitabantur,al
. !! De Genere. lium ,cænă, crocum ,ingeniú, allec, iuſti
ciumqudus ruderis,ſinapi,Glex. Malcu •
Enus eft di&io , qua plures conti• lina ſemper pluralia ,hi antes , carceres,
néturfpecies,vtanimale,inanimalc.. cani,calles, cancelli, foci proſedibus &
De Specie. Penatibus,hi furfures,foriloca ſpectacu
Pecies eſt.dictio originem trahensa: lorú; item fori ſuntinnauibus,in quibus
Spe
genere, paucioribusconfuſa ſignifica, nautæ ſedentes remigant, freni,& frena
tionibus,quam genus, vt homo, arbor. dicimus,inferi,lendes, liberi,larcs,& la:
/
 $ 95 DIOMED I S 316
rem legimus,ludi,loculi,manes, mores, far ,ador, faba , cicer,milium , panicum ;
maiores,natales,generis nobilitas , opti- & fi qua horum nominatiuo pluralief
mates,pugillares,primores,proceres,po- feruntur', cæreris cafibus ceflabunt. 1.
ſteri,penates, Quirites;Sed Flaccus in ſa-' tem , oleum, vinum, quamuis vina dixe
cyra,Quiritë dixit. Quinquatriæ ,lentes, rit Virgilius,mulſum , defrutum , defru
lemures,fales,cú religionis cauſa dicimus ta' Virgilius dixit , muſtum . Sunt item
per hos ſales;ſales autem & ioci dicútur. nomina , quorum nominatiuus in vfu
hiyepres. Feminina ſemper pluralia hę non eft, vt fi quis dicat hunclaterem , &
aræ pro penatibus, ædes ; Sed ædes ædis ab hac ditione. Item per cæteros caſus
alingulariter fi dixeris,templū ſignificas. nomina multa deficiunt. Nomina aut
blanditiæ , bigæ , quadrigæ , compedes, fixa funt vt, pater , mater, frater, foror:
ceremoniæ , cunx , crates, deliciæ , di- aut mobilia ; vt bonus , bona , bonum ;
uitiz , exequiæ ;excubiæ,fruges , fores, amicus , amica , amicum. Alia nec in
fortunæ,feriæ,gingiuæ,indurix,inferiæ, ' totum mobilia, vt Martius Marcia, Ca
infidiæ ,inimicitiæ ,illecebræ ,Idus, Kale- ius Caia , draco dracæna , leo leæna ,
dæ,lactes, literæ pro epiſtola, manubix , gallus gallina,rex regina. Sunt nomina
nuptiæ,præſtigiæ ,nares,nundinę,nugæ , tota Græcæ declinationis,vt Themiſto,,
neniæ plagæ ,preces, primitiæ ,phaleræ, Calypfo, Pan Sunt tota conuerſa in lati
quiſquiliz , grates,quas agimus ob meri- namregulam , Pollux Polydeuces , Vly
ra: Graciæ Dez;ſarcinæ,lortes,fuppetię, xes.Sunrinter Græcam latinamque for
førdes,ſcopæ,ſcalæ ,tenebræ . Suntquæ- mam ,quæ notha appellantur: vtAchil
dam numeri communis, quæ in nomina- les, Agamemnon.Sunt præterea ſono a
ciuo fingulari pluraliq; ſimiliter efferun- lia maſculina,intellectufeminina:yt Eu.
tur,vttes,fpes. Neutra ſemper pluralia, nuchus Comedia , Oreſtes Tragædia.
hæc inania,cibaria,crepúdia,iuga,ideſt, Satis inſtructi de nomine, tranſeamus ad
ſumma montium iuſta inteſtina ,maga- pronomen ,
liajcafæ Afrorum , Neptunalia , parenta
lia, præcordia ,roſtra,vbi concionantur, DE PRONOMINE.
fpectacula ſpolia. Virg.fpoliumdixit. ſer
najapud Virgilium,luminiseffelli.verbe
ta,fponfalia,terminalia,cunabula . Picnomen
,lumi eft pars orationisquæpro
ipſo nomine poſita,minus quidem ,
ta ; verbere torto Virgilius dixit.viſcera, pæne tamen idem fignificat , perfonam
våda, Vulcanalía.Itémerallicafunt fem que interdum recipit. Pronominiacci
per ſingularia,vtargentum , aurum , fer- dunt feptem .Qualitas,genus,nuinerus,
rum ,xs,plumbum ,orichalcum ,ftannum , figura,perſona,ordo, caſus. Qualitates
calliterum & aurichalcum . Quamuis æ- pronominú ſunt tres,finita infinita', mi
mus æteris caſibus on timur. nusquam finita .Qualitas finita in prima
гаtosi ,c
u m uod nequve eo- a a inita
l u d
Il v ſa e r o c i e n d , q nntorum D & in uſeacmund perſon eſat.Inf itur& mi
íụin nomiantum ; nequueeelemetium , nuee nusqt n
finitat in terutim inueerum . Fini
que ciiouriucm , nlieq morno ,nnanetqur taef ,qux intota ceratm nuomnam & gnei.
f l u u l
p su r a n u m e e r d e c l i r , ftum diriæg ardtcaemrt n perifpit r.ſoInnafmi
niſi qx uæ ciuitate pluralitx dicuntzu : vt ta eft,qubetce t no riec pe ,
Cum , Thebz , Athen ,Mycen ,O le cuili potef aptar , vt quis , qux ,
ræ
ſtía. Nrei c ea quoque , qux meniſteur vel quod. Miisnus qnuiasm finita eſt,quæ certis
pönde fubie&ta funt , plural
nantur, yt triticum , frumentam :quain-
incert pronominib
decli- &Genera perſo aptaripoteft,vtipſe .
.accidút quatuoso
uis frumenta dicamus, vt, Mox & fras Maſculinum , vt hic. Femininum ,ythæc.
mentislabor additis; & ordca legerimus. Neutrum ,vt hoc Commune, veego &
tu .
 317 LIBER : E. 318
tu.Sunt alia duobius generibus nomini- Oyanobis.Nec pluralis vocatiuum habet,
buscommunia,maſculino & neutro , vt niſi o æqueexclamatio fit,vt cú dicimus,
quo , quanto. Alia tribus, vt huius, eius, o nosfelices,Ciceroin inuecti.Non eſt co
cuius. Numeri pronominum ſunt duo: rum reprobrandaſententia, qui dixerunt
aut enimſingulariafunt, vt ego :aut plu- in quibuſdam pronominibusvocatiuum
ralia,vtnoș.Suntquædam numero com- non poffe cadere ,cumetiam pæne in o
munia,vtqui,quz.Nam &qui vir,& qui mnibus pronominibusnon debeat eſſe
viri: & quæ mulier, & quæmulieres di- vocatiuus. Sed nos,non quoniam refra
cimus. gramur rationi, vocatiuum adiecimus,
Figuræ duæ ſunt. Aut enim fimpli- Sed quoniam declinationum contextú
cia ſunt pronomina, vt quis:aut compo- habere volumus,inſeruimus.Non ſolum
fita ,vt quiſquis. vocatiuum non inuenimus,yerum etiam
Perſonæaccidunt finitis pronomini- in quibuſdam cæteros calus deficere vi
bus. Prima,vtmihi.Secunda,vttibi.Ter- demus. Tu, pronomen finitum generis
tia quoquein minusquam finicis reperi- omnis, numeriſingularis, figurælimpli
fur;vtipſe. cis,perfonæ fecundæ, caſus nominatiui,
Ordo quoque.Veluti aut præpoſitiua quod declinabiturfic. Tuntui,tibi,te, 0,5
funt,vt quis, quantus. Auclubiunctiua, te.Pluraliter,Vos,veſtrum ,vobis,vos,o,a
vt is,tantus. Præpolitiua ,vt quis fecit? vobis.Ille perſons tertiz ,genetismalcu .
Subiunctiua,quæ vim relponli habent, lini,numeri ſingularis, figuræfimplicis,
vt iſtefecit.Item ,quantushic eſt, tantus quod declinabitur fic,ille illius,illi, illum ,
ille eft , o ,ab illo.Pluraliter,illi, illorum , illis ,il
Pronomina quædam (vt nomina ) aut los,o,ab illis Generis feminini,Illa,illius,
gentem ſignificant,vt cuias, noftras, ue- illi,illam ,o,ab illa. Pluraliter,illç,illarum ,
1
ftras.Aut numerum , vtquoc,tot. Aut or- illis,illas, o , ab illis. Generisneutri,Illud
dinem ,vtquoe'. Aut qualitatem ,vt qua illius,illi,illud,q, ab illo. Pluraliter, Illa ,.
lis,calis. Aut quantitatem ,vt tantus,quá- illorum ,illis,illa,o,ab illis.lcem finita ge
tus. Quædam poffefliua finita ad aliquid neris maſculini, numerifingularis, Inte,
referuntur, & ea quatuor modis enun . iſtius ifti,iſtum o ,abiſto, Pluraliter ,ifti,
ciantur.Aut enim vtraque ſignificatione iftorum ,iſtis,iſtos,o,abiſtis. Generisfe
fingularia ſunt, meus,tuus. Aut vtraque minini, Ifta,iſtius, iſti, iſtá,o,ab iſta. Plu
pluralia,vt noftri, veſtri. Aut intrinſecus raliter,Iltę,iſtaçum ,iſtis,iſtas,iſtę,o,abi
fingularia, extrinſecus pluralia , vt meis tis.Gener. neucci,iftud,iſtius,iſti,iſtuda.
tui.Cótra,extrinſecus fingularia intrin- o, abiſto.Pluraliter, Ifta, iſtorum , iſtis,
fecus pluralia:vt nofter, veſter ifta,o,ab iftis.Minusquam finita , gene
Caſus pronominibusvt nominib.ac. rismaſculini,Ipfe,ipfius,ipſi,ipſum , o , ab
cidunt ſex, per quos omnium pronomi- ipſo.Pluraliter,Ipli,ipforum ,ipſis,ipſos,
num gatasinflectitur,hoc modo.Decli; o,ab ipfis. Generisfeminini,lpſa, iplius,
nationespronoininum finitz fiue abſo . ipfi,ipfam o ;ab ipfa.Pluraliter,Ipfæ, ipfa
lützfunthę.Ego pronomen finitum ,ge- rum ipfis,ipſas,o,ab ipſis. Gener. neutri,.
nërisomnis ,numeri fingularis, figuræ ipfum , ipfius, ipſi, iplum , e, ab ipſo.
fimplicisperſonæ primæ ,cafusnomina- Pluraliter, Ipfa, ipſorum , ipſis,ipſa,o,
ciui,quod declinabitur lic.Ego,mei,mihi, ab ipfis. Quare non ipfud , veillud &
me, o , a me. Sed vocatiuum habere non iſtud ? Quoniam vereres nominati
poteſt, quia nemo dicit,o ego;niſio ex- uum non ipfe , ſed ipfus dicebant vt al
clamatio fit, vt apud Horarium . o -quis cus, alta ; altum . Iplus,quod eſt in co
volet.pluraliter,Nos,noftrum ,nobis,nos, mediisi, eft & apud Tullium . Sed
 319 DI O M E D'IS 1320

recentiores ipfus commurarunt, &pro que parte ſingularis, Tua,tux,tuç,tuam ,

co ipſe conſuetudini tradideruut; ipſum 0,atua. Plu,tuæ , tuarum , cuis , tuas ,0 ,a
vero tenuit ſuam extremitatem,vt etiam cuis.Generis neutri, Tuum ,cui,tuo ,tuú,
cxemplum Tullianum docuit. Item in- a tuo.Pluraliter,cua, tuorum , tuis, tua,a
finita,generismaſculini,Quis,cuius,cui, tuis. Perſonætertix , generis maſculini,
quem , 0, àquovel aqui. Pluraliter, qul, numeri ex vtraque parteſingularis,Suus
quorum , quis velquibus, quos, o , quis fua,fuo,fuum , a ſuo.Plu.ſui, fuorum ,luis,
vel a quibus.Quæ , generisFeminini,cui. ſuos,a ſuis.Generis feminininumeri ſin
us,cui,quá,o,a qua. Pluraliter, Quæ, qua- gularis, Sua,lux ,ſuæ ,ſuam , a ſua.Plu, fuæ,,
rum ,quis vel quibus, quas, o, quis vel a luarum ,luis, fuas, a ſuis. Generis neutri,
quibus.Generis neutri, Quod,cuius, cui Suum ,fui,ſuo,fuum ,a ſuo.Plura. ſua,ſuo
quod,o,a quo vel a qui. 'Plutaliter,Quæ, cum ,ſais, ſua,aſuis.ltem poflefliuaadali
quorum ,quis velquibus, quæ ,o,quis vel quid dicta,ex altera parte pluralia,perſo
a quibus. Item articulare præpolitiuutn næ primæ,generismaſculini Nofter,no
vel demonſtratiuum , qualitatis finitæ, ftri,noftro,noftrum , o nofter , a noſtro.
generis maſculini , Hic,huius,huic,hunc, Plura. ex vtraque parte, noftri,noſtro
o,ab hoc. Pluraliter ,Hi, horú,his,hos, o, rum ,noftris , noftros, o noſtri, a noſtris.
ab his.generis feminini,Hæc,huius,huic Generisfeminini, numeriex altera parte
hanc,o,abhac.Pluraliter Hz,harum ,his, ſingularis,Noſtranoftræ ,noftræ,noftrá,
has,o ,abhis.Generis neutri,Hoc huius, onoſtra a noſtra. Pluraliter ex vtraque
huit,hoc,o,ab hoc.Pluraliter Hechorů, parte ;noftræ ,noftrarum ,noftris, noftras
his,hæc,o ,ab his.Item pronomen articu- o noftræ , a noſtris.Generis neutri, ex al
fare labiunctiuam vel relatiuum quali- terá parte ſingularis, Noſtrum , noftci,
'taris finitz ,Is,eius,ei,eum ,o ,ab eo . Plura- noſtro ,noftrum , o noſtruin , a noſtro .
liter ei,corum ,cis,cos,o ,ab eis. Generis Plura.ex vtraqueparte, noſtra, noſtro
feminini, Ea,eius,ei,cam ,o,abea.Plurali. rum ,noftris ,noftra, o noftra,a noftris.
ter,eæ ;earum ,eis,eas,o ,ab eis generis neu Perſonæſecundæ ,numeri ex altera parte
tti,ld,cius,ci,id,o,ab eo.Pluraliter,Eaco- ſingularisgeneris maſculini, Vefter, ve
rum,eis,ea o,ab cis.Item poſtelua, finita, ſtriveſtro,veftrum , aveſtro. Pluraliter
ad aliquid dicta ,perſone primæ,generis ex vtraque parte, veltui ,veftrorum ,ve
mafculini,numeri ſingularis, Meus ,mci ftris,veltros a vcftris.Generis feminini,
mco ,meum ,omi,ameo.Plu. exvna par- numeri exaltera parte ſingularis, Veſtra,
te inei,mcorú,meis meos,o mei,a meis. veſtrx ; veftræ ,veltram , a veſtra.Plurali
Sed veteres iniusdicebát ,vt fit vocat . ſe .
ter ex vtraque parte, veltræ , veftrarum ,
cundum regulam , mi. Omnia nomina veſtris,veftias ,aveſtris. Generis neutri
quæ nominariųo i, ante vs nouiflimam exaltera parte lingularis,Veftrum ,veſtri,
fyllabam habét, i vocatiuum terminant. veſtro,veſtrum ,a veftro. Pluraliter exV
Generis feminini , numeri ex vtraque traque parte , veftra, veftrorum , veſtris,
partc fingularis, Mea,mcæ meæ ,meam , veftra ,a veſtris. Sunt item pronomina
omca,a mea.Plu . meæ ,mearum ,meis, finita,perſonæ tertiæ ,generis omnis,ny
í meas, o mcæ ,a meis.Generis neutri,nu- meri communis , ſinenominatiuo & vo
meri exvtraque parte fingularis, meum , catiuo ,vt Sui,fibi,fe,aſe.Hoc quoq;pro
mei,ineo,mcum ,o mcum,ameo. Plurae nomen omnium generum eftcómune.
liter,mca,mcorum ,meis, mea , o meaja
, ytra De compofitis pronominibus.
que partehngularis, Tuus,cui,tuotuum ,
o ,atuo.Plu , vui, tuorum , tuis , tuos, oja met , tibimet, fibimet,memet, temet, e
tuis.Generis feminini, numeri ex vtra- met,egomet,cumet,illemet.Egometip
Terumet
321 LIBER 1. -322
ſe,camcripſe,illemecipſe.Meapce,ruapte, aliis.Maſculina,Alter,alterius, alteri, al
ſuapte noſtrapte. Mecum ,tecum ,ſecum , terú,ab altero.Ncuter,neutrius, ncutri,
nobiſcum ,vobiſcum . Maſculina, Quif- neutrum ,a neutro.Vter,vtrius,vtri,vtrú ,
que,cuiuſque,cuique, qucmque , a quo- ab vtro . Vterque , vtriuſque,vtrique, v
que. Pluraliter. Quique, quorumque, trumque,ab vtroque. Alteruter,alceru
quibuſquc,quoſque,quibuſque. Femini- trius,alterutri, alterutrum , ab alterutro .
na, Queque , cuiuſque, cuique, quam- Vnus,vnius vni,vnum ,abyno . Plurali
que,a quaque. Pluraliter, quæque, qua- ter,vni,vnorum ,vnis,vnos, ab vnis. V
cunque, quibuſque , quaſque , aquibuf- nuſquiſque, vniuscuiufque, vnicuique,
que.Neutra, Quodque,cuiuſque,cuique vnumquenque , abynoquoq;. Quidam ,
quodque,a quoque. Pluraliter, quæque, cuiufdain,cuidam , quendam ,a quodam .
quoruinque,quibuſque,quæque,aqui- Aliquis,alicuius, alicui, aliquem ,ab ali
bliſque.Malculina, Quiſquam ,cuiuſqua, quo.Vllus,vllius,vlli, vllum ,ab vllo.Nul
cuiquam ,quenquam ,a quoquam.Plura- lus fimiliter. Pluraliter, nulli. Feminina,
licer, quiquam , quorumquam , quibuſ- Nulla,nullius,nulli,nullam ,a nulla.Plu
quam ,quofquam ,aquibulquam . Femi- raliter,nullæ, nullarum , nullis , nullas, a
nina, Quæquam , cuiuſquam , cuiquam , nullis.Neutra,Nullum ,nullius,nulli,sul
quanquam ,a quaquam.Pluraliter ,qux- lum,a nullo.Pluraliter, nulla,nullorum ,
quam , quarumquam , quibusquá, qual- nullis nulla ,a nullis. Maſculina, Totus,
quam ,a quibuſquam . Neutra , Quod- totius,toti,totum ,a poto. Plu toti, toto
quam & cætera. Pluraliter, quæquam , rum,totis,totos,a totis. Feminina, Tota,
& cætera. Maſculina, Quicunque,limi- totius,toti,cotain ,a tota.Pluraliter,totę,
liter.Plura.quicunque.Feminina,Quæ- rotarum ,cetis,totas, a totis. Neutra, To
cunque, & cætera. Plura. quæcunque,& tum ,totius,toti,totum ,a toto. Pluraliter
cætera,Süniliter neutra, Quodcunque, tota,cotorumtotis,cota,a totis. Maſcu
& cætera. Pluraliter, quæcunque, & c. lina,Qualis,qualis,quali,qualem ,a qua
Maſculina,Quilibet, cuiuslibet, cuilibet, li.Pluraliter, quales, qualium , qualibus,
quemlibct , a quolibet. Pluraliter quili- quales,a qualibus. Femininacodem mo
bet,& c.Feminina, Quælibet , & cætera. do declinantur. Neutra, Quale, qualis,
Pluraliter,quælibet, & cætera. Neutra, quali,quale, a quali. Pluraliter , qualia,
Quodlibet, cuiuslibet ,cuilibet , quod- qualiú,qualibus,qualia, a qualibus. Hoc
libet, a quolibet. Pluraliter , quælibet, pronomé quod elt Qualis,& quod leg
quorumlibet , quibuslibet, quælibet, a tur Talis,cómnunia ſunt, maſculino & fe
quibuslibet.Malculina,Quiuis ,cuiuluis, minino.Neutrum , Tale.Pluraliter ,talia .
cuiuis,quemuis,a quouis.Pluraliter, qui. Maſculina,Idé,eiuldem ,eidem ,cundem ,
uis , quorumuis, quibusuis, quoſuis, a ab codem .Pluraliter,iidem , eorundem ,
quibuluis. Feminina, Quæuis , cuiuſuis, iiſdem ,eoſdem ,ab iiſdem.Feminina, Ea
cuiuis,quamuis,a quauis.Pluraliter,quç. dem ,eiuſdem ,eidem ,eandem ,ab eadem.
uis,quarumais, quibuſuis , quafuis,a quit Pluraliter,eædem earundem, iiſdem , e
buluis.Neutra;Quoduis, cuiuſuis , cui- afdem , ab iiſdem . Neutrú, Idem , eiuſde,
uis, quoduis ; a quouis. Plura . quæuis, eidem idem ,ab eodem .Plura.eadé, éo
quorumuis,quibuſuis,quæuis, a quibuf- rundem ,eiſdem , cade ab eiſdem . Nemo
uis.Maſculina ,Alius, alii, alib ,alium , ab pronomen non habet genitiuú vt dica
alio.Plura.alii aliorum , aliis, alios, ab a- mus neminis ,vt quibuſdamyidetur,ſicut
liis.Feminina, Alia , aliæ , alix, aliam , ab & Alius pronomé,æque genitiuú nó ha
alia. Pluraliter , aliæ , aliarum , aliis,alias, bet, vtdicamus , alius,etli antiqui geni
ab aliis.Neutra,Aliud,alii, alio ,aliud,ab tiuú alius producte dixerunt. Quorum
alio. Pluraliter,alia,aliotum ,aliis,alia , ab auctoritatem & nos fecuti adiecimus,
-L.s. L
 323 DIO MEDIS 814
cuius nominatiuum veteres non tantum Dinumero.
alius dixerunt,ſed etiam alis,ficut Sallu
ftius ait , Alis alibi ftantes', omnes tamen Vmerus prçterca accidit verbispe
aduerfis vulneribusconciderunt. Conuin- ovterque, ſingularis & pluralis.
Neurſus
citurverohæc opinioauthoritate Plau- Dualis enim apud Græcos dútaxat valet,
ci,quiitadixit in Captinis:Neminis mi- anobisexcluditur, eodé modo quo & in
ferericertā eft,quiamei miferet neminem . nominibus.Nequaquá.n .reperiri poteft
in Latino fermone vlladictio, quę duale
DE VERBO . exprimat numerő. Antiquitatis.n. Ro
mani memores , dualé numerú pofteri
Erbum eſt pars orationis præcipua, tatisvfu receptū,quafi nouellum vfurpa
fine caſu.Etenim hæcvniuerfæ ora- re noluerunt. Is namq; ficut a primordio
tionivberes præbet ad facultatem vires, adſeritur fermonis a natura proditi , in
cuius operçpretium eſt penitus intueri obſcuro habitus ignorabatur ,& diutius
poteftaté, ne inſcitia vitiolum exercea- incertus,inter vtrunq;numerū , cam fin
mus ſermonem .Vis igiturhuius,tempo- gularcm quam pluralem latebat. Sero
ribus & perſonis adminiſtratur. Verbum aūtſuperuenientibusſeculis, fcrupulofa
auté ab co dicitur,quod verberato lingua curiofitatis obferuationibus caprus qua
intrapalatum aere,omnis oratio proma- ſi intercalaris irrepfit. Et hac de cauſa at
tur. Verbo accidunt tempota cum per- pud veteresraro reperitur , quoniam er
ſonisſociata , nec omnino hæc fecernia roribus illaqueatus multiplicatur. Adeo
ſepoſſunt, quin fimulverbi vis diſſolua- per huiuſmodi omnes vſus græcorum
tur. In -ahis enim partibusorationis funt linguæ neſciæ declarantur. A pud Atti:
temporaa perſonisdiftra&ta ,vt in patri- cos vero duntaxat plurimumvalet , &
cipiis.Item in aliis perſonæ nequaquam maxime apud Homerum, qui cum ſit A
temporibus indigent , vtin pronomini- ticæ linguæ cultor, vt pote patriiſermo
bus. Admitticquoq; verbum ,præterper- nis affertor,vtquidamputant, tamenna
fonas & tempora,numerū, figuram ,qua- erat neſcius antiquitatis, ficut verſus ifte
litaté,fignificationė ſiuegenus, modum teſtatur. cum enim duo fuiffent,ipſe ves
ſiue inclinationem ,coniugationem.Per- tuftatis memor pluraliter falutationem
fonas quidé,quib. fermocxercetur. Nu protulit, hocmodo,zaupersxupunts Arèsår .
merúvero,củquis quive ſint,quiloquá. Jac . Præterea fuperAuus antiquis viſus
tur.Tempus , cum quando quid factum eſt,ſiquidem ex numeri pluralisimagine
aut di&tú fit,quæritur.Figură,cum quçri- dualis declinatioformata normabatul
tur,ſimplex fit verbú,an cópofitú .Qua De figura verborum
tis,verbum explorarur. Significationé, Figurzverbibipartitacft.Autenim
cucaius fit generis & ſignificationisver
bum oftenditur, quę faguladiligentius poſita , vtinſcribo. Componunturauté .
verba,ficut nomina modis quatuor, aus
exponemus.
ex duabuspartibusintegris,vtconduco,
Deperſonis verborum . conuoco : aut ex duabuscorruptis,yt ef:
Erſonaeſtrationalisſubſtantia. Pers ficio,malo, id eft,magis volo , effringo :
fonæin verbisſunt tres,per quasvni- aut exintegra & corrupta,vtaccumbo :.
uerſus adminiſtraturfermo.Primaeſt g aut ex corrupta& integra, vt oftenda.
loquitur, vt dico. Secunda ,qua cum ſer
mo ha be tu r,vt dic is. Ter tia,de qu a
loquitur, & relatio indicatur, vt dicit.
qui s Te mp us eftviciflicudo rerumerifor:
De temporeprincipalai
mimu

1
325.
LIBER 1; 340
mi mutabilitate comprehenla, fiquidem Hoc.n.diftat a perfecto,quodfuperioris
poteſt comprehendiquod núquam ftar, téporis recés videri poteſt actus,fequen
velut fpatium ætatis volubile , quod in eis longa intercapedo. Ita. n. Græci vel
eiſdem vſurpationibus patiens declina. awninov appellant, quali urafow Tinovuoren
tionem , quod numero videcur compre- quod nos prçteritum pluſquamperfectú
hendi. Hactenus de tempore princi- dicimnus.Id vero tempusperfectum apud
pali, nunc de temporibus verborum di nos,aiti docisou mapwzorurvalet. Ratio
ccmus. ne igitur ſtatuta funt actusnoftritépora,
Inſtans quod & præfens, cã quid maxi
Detemporibusverborum . me agimus.Præteritum imperfectum , fi
quod agimus,non perfecimus , ſed agere
Nprimis tempus per fe nullum direm. defiuimus, vnde nonnulli inchoatiuum
Trú eft omnino,cú perfe in ſe reuolua• tempus appellauerunt.Perfectum , cum
tur,& fitperpetuo vnicum verum, quo- actum perfecimus, & facere defiuimus.
niam differt & noſter actus nec ſemper Pluſquáperfectum , cú quod egimº tem
idem eſt, aut.n.facimus, autfecimus,aut pore inueterauerit. Futurum cum nódú
factuciſumus. Hac ex reindiuiduo tem- agere inſtituim ', verum acturos promit
pori imponimus partes temporis , non timus.Hæc de temporibus;deinceps cr.
tempus diuidentes , ſed actum noftrum tera perſequemur.
diuerſum ſignificantes. Vniuerſa enim D : fignificationibus finegeneribus
quæ aguntur in tres diuiduntur portio verborum .
nes.Diuerſo igitur agendi tempore tem
pusipfumquafiimpartimur,trifariam GEneraverborumfiuefignificatio
nes quo pacto ſignificentur,refere
pora eſſe dicimus.Inftans,perfectum fu- mus.Vt n.in nominib. lunt genera,qui
furum .Inſtanstempus quod &præſens, busfexusexploratur,ita quoque ſuntin
đū adhuc agimu s. Præter itú perfectum verbo,quoumeffectus fignifi
cumiam fecerimus.Futurú cum acturos ne actiu ſit an palliuum
vtr
catur , aun.
. Gener ver
nos pollicemur.Vnútamen ex his,pre- duç ctiualignification
ború,afiue
his principales
& pafliua.Exesſuntn.naſc untur
teritú perfectum ,diuiduum eft. Exeo.n.
ſcinditur præteritu imperfe& um :item aliæ,ncucra,communis,deponens. Ita fi
præteritum pluſquá perfectum . Hocpa unt numero quinq; Imperſonalis quoq;
to, triatépora præcerita videntur efle, aquibuſdam admittitur.
quo nimirum quæ egimus,triplicí modo De altina ſignificatione.
differentia reperimus. Præteritum enim
imperfcétuctum
m,id eftprætericum ,nonta: le
Actinalignifi catioeft, cum,alio agé
menp erfe ,cum quaſ ipræt erif noft rum alter ius pati enti alignificat ,vt
temp us affi
perfecim rmamiuslege
us, quaſ bamqui cæpi
;alio mus
& fcri bebanec
m laudo ,hæcita o literaterminatur ,vtre
. Inenim præpofitiopierumq; cipe re poflit etiam paſlauam fignificatio
& fimil ia
derogariua,nõnunquam adiectiua, vt in nem , adiecta litera. Itaque cum vtra
aliis patebit ; quæ addita, actui plerumq; que perſona conſtetin declinatione ver
derogat.no addita ,ad finemperductum bi,vt tam adficere quá adfici queat,pro
Tigniñcat.Perfectum enim tempus,cum prie dicituractium ,itemque pafſiuum .
tempus quod egimus , co quod egimus, Depaffiua fignificatione.
finitum eft.Item prætericum plufquam
perfectum,cum tempusiampridem.exa- Palauafc
eft um alio patiente apud alia
‫ܐ‬ ‫ܐ‬
 DIOMEDIS 328
alterius actus ſignificat, vt laudor. hæc communia lubvno generedeclinationis
ita clitera terminatur ,ve recipere poffit vtramq;continent lignificationé. Pla
actiuam ſignificationé, amillar litera , vt cuit itaq;aliis ea deponentiadici,quodva
laudo . na ſignificatione depofita, a cómuni fe
De Neutra fignificatione. parantut,vel quía deponunt ambiguita
tem ſermonis .
Eutra eſt, quæ ſpecie actiua, cnun
De Imperſonaligenere
ră nunquá recipit,& obid paffiuam for- [Mperſo nalisverborum fignificatio ,tă
ſub actiua ſpecie, quam paſliua extat ,
mam non poteſt exprim ere . Vbi enim
vispatiendinon eſt,ex actiuadeclinatio- dictaimperfonalis,quod ſinepfonapro
ne locũ declinatio palſiua non habet. Ité nominisintelligi non poteſt,quáuis for
ſi alio patiente,ſub actiuaſpeciepenesa- mā actiuorú autpaſliuorú habere videa
lium non fit adminiſtratio,limiliterneu- tur. Nam etſi tertiæ perſonæ formá ex
tra dicimus.Alterutrum itaq; vniformi- primat, tamen trib.modis verbis omnib,
terſignificat agentem ,velpatientem.A . iungi ſolet.Propriis quoq; perſonisnon
gentem ,vt facio,ambulo ,curro. Patien- enüciatur, ſed vtplenusfit ſenſus,extrin
té,vtardeo,venco, vapulo. Exhacquo- ſecus neceſſario adduntur pronomina,
que forma ſunt, & illa verba ,inquibus fine quib. nihil huiuſmodi verba ſignifi
necagentis,nec patiétis ſignificatiople- care poſſunt, quaſi pudet me,te, illum . I
tur a me, a te, abillo.
ne dinoſcitur,nec effcctus oſtenditur, vt
ſedeo,ludo ,dormio ,iaceo ,ſto, algeo , fi- De modis fiue inclinationibus
cio , eſurio . Neſcis enim, agatquis an pa verborum .
tiatur.Quæ quidam ſupina dixerunt, a Voniam de generibus quod fatis e
lii abſolutiua appellant, nonnulli depo
Gitiuanominant.
Q rat dixi , modos quoq;fubiungam ,
quos quinq; eſſe omnes fere Grammati
De Communi. ciconſentiunt.nam qui ſex voluerút, va
Ommunis eſt,quæ tam actiua quá rio iudicio alii promilliuum ,quidam im
paſſiuam ſignificationem in fe ha- perſonalem coniungunt. Qui feptem ,v
bet.hæcitar litera terminatur vreánon trumq; prioribus adiiciūt. Quiamplius,
poſlit amittere , quemadmodum & de- pcontatiuứaffummút. Qui noué,coniun
ponens,vt oſculor,criminor, amplector. Čtiuum a ſubiunctiuo feparant. Qui de
Dicimus enim ,oſculorte , & ofculorate, cem, ctiam adhortatiuú aſcribút.Verum
ſimiliter &c. Communia enim dicimus, ex his ,vt ipſa declinatio verborum expo
vt in nominibus,quæ,vnalub ſpecie, ge- fcit, imperſonalis & participialis a qui
neradiuerfaadmittunt.Ita in verbis,quæ buſdam admittitur,de quibuspoftea re
ſub paſlaua declinationeduntaxat,diuer- ferre placuit. Modus itaq; verború, ſiue
ſignificationem
fi actus exprimunt. inclinatio ,in quinquededucitur parces,
De Deponents. Aureniin finitiuuseſt modus , aut impe
DEponenscit,quæinr literam defi- ratiuus,aut optatiuus,aut fubiunctiuus,
non eſt,vnde per antiphraſin ,i. cótrario DeFinitiuo modo.
fic appellatur,quia verbúr literafinitum , Initiuus modus eſt, cum quaſi defini
deponere eam non poteſt,vt loquor,na. Finiti
ta & fimplici vtimur expolitione, ipfa
ſcor,ſequor.Non.n. dicimus, naſco. Et dictione per ſe commendantes ſenlum
cum ſit palliuafpecies, actiuá non habet. fine alterius diuerſo complexu , vt accu
Itaq; nec pafliua funt,quiaactiua nó red- ſo , accufabam . Itidem peromnia tem
dunt. Nec communia elle poffunt, quia pora , quod in ſubiunctiuo parumeft.
Sub
329 LIBER I. 330 *
Subiunctiuus enim dictuseſt, quoniam poris inftantis,modifinitiui,fic. Accuſa
neceſſe eſt , vt alius ſermo fuggeratur, mus,accuſatis, accuſant;huicacceditoli
quo ſuperiorpatefiat,hocmodo,cum di- tera , & fit accuſanto. Idem in omnibus.
cam , cum dixerim , cum dixero, procul- Futurú vero tempus differt a cæteris fu
dubio necdu hicfinitus fermo , finietur turis, quia nó vt confeftim fiat impera
hoc inodo,cum dixero venies, cum fece- mus, ſed in futurum fieri, vtperpetuum
ro aſpicies, & fimilia. quod in modo fini- fiat,quia facito ,legito, id eft ,femperfac,
tiuo non deſideratur. Idem a quibufdam ſemper lege, iure ergo diceretur , quaſi
Indicatiuus appellatur, quo indicamus: futurum . Quem ſermonem nonnulli
ab aliisPróunciatiuus,quopronúciamus. cenſuerunt mandatiuum potius, quam
De imperatiuo modo. imperatiuum dici ; quoniam præſenti
DEinceps fu
imperatiuusmodo.cft,quo temporeimperare folemus,vt fiat:in
enunciamuis externo officio impe- turum vero magis mandare. Cæteræ
rantes. & hic modus fingulari quidem perfonæ proprienonreperiuntur in học
numero primam non admittit perſonam modo futuritemporis.Nonnulli perſo
vt lauda,laudet.Etenim abſurdum eſto- nisfuturi temporis pro præſentis'abu
mniao quemquamlibi imperare , cum tuntur,cum dicitur,facito,faciat,facitote ,
promtus ſic ſua ſponte facere. Imperii faciant. Idiplum quod nos ſecunda per
enim indigent excernæperſonæ. Plura- fona vulgo,tempore futuro vſurpamus,
li vero tresperſonæ neceſſario adhiben- facito,legito, dicentes, & pro tertia per
tur.Conſerit cnim ſe prima perſonacum ſona admittitur apud veteres, cum dici
aliis , & dum imperat , fe quoque inidem mus, ille hæres eſto,&(vt proximis vtar
miniſterium vocat,quem quidam horta- exemplis)apud Virgiliú,Primusegnüpha
tiuum potius, non imperatiuum eſſe pu- lerisinfignem victor habeto. Item , Tertius
tauerunt, cum dicimus, faciamus, lega- Argolica hacgalea contentus abito.Inhoc
mus, & fimilia. Illud præterea nonnullis modo,declinatione paffiua, temp? futu
abſurdum viſum eſt, tertiam perfonam rum apud veteres vulgo vſitatúeft,loqui
modoimperatiuo ineſle, quoniam nemo cor largitor.Reperimusapud Ter.loqui
abſentiimperar, quorum non nimis fir- forpancula.Idé dete largitorpuer.i.loque
mareprehenfio, quoniam ferme vniuer- re,largire.Et Plautus in Pſeudolo . Pieta
lus ſermo inſeritur inter primam & ſe- tem ergo amplexator noctu proPhænic
io.
cundam perſonam ; tertia vero fuccedit Nõnulli veterum etiam actiuo more, té
vſumateriam præftatura & primæ dicen- pus futurú imperatiuo modo ex verbis
ti, & ſecundæ audienti. imperamus vt quoq;paſſiuis declinantes uſurpauerüt ,
pareat ipfe , vel vt accụſet, aut alii noſtru vt Tullius in dialogis de Republ Nitito.
nunciet imperium , vel vt accufet : vnde cum nitorſit'poſitio verbi.
velineriço hoc pacto & in hac declina De modo optativo.
tione crit nunciandi perlona, hoc tan- Equitur optatiuusmodus,quem tum
tuma cæteris differenserit, quod de aliis demú vſurpamus,cú precibus expof
nunciatur,cum dicimus,faciat,legat,ter: cimus a diis,vnde ab optando , optatiuus
tia perſona. Imperamus enim vr nuncie- dictus eſt. Sunt qui excludunt cx hoc
tur illifacere vellegere: In hocmodo in- modo præſens tempus. Neceſſe eſt e
ſtanti tempore , numero plurali, tertia nim omnium conſenſu , in futurum o
perſona dupliciter declinatur, accuſem ', premus.Nonnulli vero admittunt, quod
accuſate,accuſent, & accuſanto. Poſteri- nimis videtur abſurdum , quoniam ne
or ſermo,more veterum vſurpatur, figu- mo optat quod habet, ſed vthabeat. Iti
raturautem hoc modo. Litera o adiici- dé hiqui admittúc,in ambiguu ducúttén
cur tertiæ perſonæ,numeri pluralis, tem- pusfuturú, cuiſimilefaciunc inſtans, diz
L 3
337 DIO MEDIS
cendo ,vtiná ſega,vtinā faciam ,pinſtan- tuú eſt,quod finé nó habet,vt legere ſcri
ti & futuro ide vſurpantes,necreſpiciunt bere,téporibus, numeris, perſonis accĖ
quantúdiſcriméſitinter hçctépora, quę dit.Tépora habet ipſe,queſuntprçcipụa,
vniformiter praue declinátur.Debent.n . inſtás perfectú , futuru .Hoc modo ple
cú linrinter Iclógodiſcrepátia ſenſu, de- rúqi veterespcipue hift.ſcriptores,& im
clinatione quoq;diſſentire.Rectiusergo perfe &tatépora finiciua ſignificabát,qua
alii fecerúc, quiobambiguitaté ,imperf. le cftapud Salluſtiu :Hic obi primâadoto
etiá inſtans iunxerunt,vt fitideminitans nit,nõ ſe luxui neqz inertia corrāpendã de
&imperfect.vtinam facerem.Exoritur i dit,ſed vi mos gētisillius iaculari,equitare,
tom alia quæftio ,quopacto præterita té- curſu căequalibus certare,escú omneisan
porainferantur;qui enim poteft quifquá teiret,omnibustamécharnseſſe.Pro cola
in præteritum optare? Sed hæc quæftio ne quod eſt,vti mosgentis illius cſt,iacus
non abſurdavidetur,Alleritur tainen ra- labatur,equitabat,curfu cũ æqualib. cer
tioneidonca, ve nóimmerito inſertahæc tabat,& cúm omneis anteiret, omnibus ,
tempora videantur. Perſæpe enim opta- tamécharus erat. In hoc modo illud fuit
musnon modovt habeamus,quod cupi- obſeruandú, quod in paffiua declinatio
mus, verumetiá inculantes fačtú de qui- neer ſyllabáveteres crebro addunt, qua
buldá,quoniam nó habuerimus,inpo fiaccufarier, appellarier. Quale eftapud
ſterúhaberenon poffumus,quçvelimus, Virgiliú (proximis.n.vtar exéplis ) Mar
quafi vtină ſcripliſſem vtproficerem ,vti- gicas inuitā accingier artes, p co quod eſt,
nam veniſsé vt audiré hęc , & his fimilia. accingi.Eft.n.moris antiquis in quibuſda
Defubiun £tivo modo. ſermoné ex abundátiaddere.Nihil.n.fyl
Vbiunctiuus ſiue adiunctiuusideo di- laba addira cófert tali dictioni. Méiniffe
SX
ctus,quodnó perſe exprimatſenfum , auré debemus,futurum tépus nó ſemper:
niſiinſuper aliusaddatur fermo, quofu. infinitis accidere. Nãegeo,& ftudeo,ege
perior patefiat. Subiungit enim fibi, vel re & eguiffe,ſtudere & ftuduifle faciant.
fubiūgiturneceſſario alteri ſermoni, hoc Nectaméſtudicú ire,autegitū ire ,dicere
modo:cú dixero,audies: cú fecero , aſpim poffumus,vtle &tūire.
cies, &fimilia, quod in declinatione fini- Imperfon.quoq: verborá modus fino
tiua non defideratu ;& nihil differt ab o- perſona pronõinis intelliginó poteft.Vrs
pratiua,nilitépore tantú fururo.Etin hac de imperſonalis dicitur.Hicab omnige
fubiunctiua numero plurali, vniformem nereverború iuxtafimilitudiné cõiuga
declinationem ,perfecti& futuri tempo- tionis colligitur.Náfi prima eſt,velſecuz
sis accentusdiftinguit. Perfectum enim da,veltertia coniugatio,fublata ſecundæ
acutoaccentu declinatur, futurum cir- perſonę nouiffimalitera& additacur fylt
cumfle &titur, quafi perfecto cum dixeri- laba,imperſonalé facit,vt puta amo,amast
mus.Item futuro,eum dixerimus. amatur,teneo;tenes, tenetur,curro , cur
De infinirino fiueperpetuomodói ris,curritur. Pręteritū aút imperfe&tum
Nfinitiuus(qui& perpetuus) numeris eius in batur exire debet, vt tenebatur:
& perſonisideo di& us infinitiv ', quod Perfectă in eſt velfuit, vt tentum eſt vel
parú definitas habetperfonas & nume- fuit.Pluf@perfectú in erat yelfuerat; vt
ros. Idem enim ſernio de tribus perfonis tentú eratvelfuerat. Futurú a prima &
& duobus numeris vſurpatur, vtcódici- fecundacõiugatione in bitur , ficut eſt a
mus facere ego,tu ,ille,volo & volumus. mabitur;terebicjatertiain etur,vt eſt le
Vnde impfonatiuú húc quoq;nónulli & getur. Hac rationemod imperſ. colligi
infignificatiuúdixerunt,quoniá parútali tur. Acvero fir licera fuerint cerminata,
fermonc definita eſt perſona. Perpetuus vt ſunt paſsiiracómnunia , & deponétia, v
eciá nó immerito appellat,liquidé perpe- nifociņiter curút. Cætera verbafonaimper
lia,
333 . LIBER 1..
ſonalia , quæ a ſeoriuntur , inter gencri cat,& vim itxcipiendi duntaxatinaffectu
verborum potiusordinarequidá proba- habet.Hæccofyllabaterminat", & figu
uerunt,quib.cloquentiæ & doctrinętri- ratur ab illis,qux o literaterminantur,vt
butaeſt autoritas. Hec enim integrain horreo,in horrorefum ;horceſco,horro
declinationem defiderant habere, & per reincipio.Velab illis,quęrlitera claudú
omnia tempora atq; modos, ficut cætera tur,vt iniſereor,miſereſco, quale cſt,Mi
verba,declinátur,pudet,pæniret,& fimi- fereſcimus ultra.Ité Labaſcit,vt ait Teren
lia,de quib.in luoloco pleni' cxponen'. tius.Labaſcitvictusvnoverbo,excoquod
Participialismodus verború eft,cuius eſt labor.Etardelcere ab ardere dicút. Et
quod fintverbaparticipiis fimilia, parti- atener teneraſcere,vt Lucret.in11. Scilin
cipialis dicitur,nec tamen participia ſunt, cet in tenero teneraſcerecorpore mentē. lié
velegendi,legendo,legendú,lectú ,le&tu. ab anno veteres inchoatiuo inodo dixe
Diciinus.n.legendiotticia mihi eſt,legé- ' runtamaſco. Vnde & amaliosamatores
do didici, legendú eſt ,le& u,pficit, & le. dicebant,vtPlaut.in Trucul. Mundulos
étum eft. Quib.participia ſimilia ſunt,vt iftos amafios.Hio ,hias,exquo iteratiuum
kuius legédi,& huic legendo, hunclegé- figuratur, hiero, hietas;inchoatiuú vero
dú, & hắc lectú. Hæc eadé funt, q Probe figuratur, hiſco hiſcis cum dicimus. Sed
fupina appellatmerito,quoniá neccertú quanq ita fehabeant, tamen plus inelle
habent numerú,necperloni,necſignifi. videtur in co qd'eft hifcere, q hiace.Hiar
carú,quo ſolo ab imperſonalib.differunt. n.qui ore patet vel tacit ”, quod & in reb.
Nă imperſonaliaagentis tantú habét fi- fictis animaduerti poteft.Hiſcere vero
gnificatú,vt putalegit", ſcribitur,hoceſt, incipere loq. Illud terealibuit nónullis
oés legunt,oésfcribút. Ná legitur,poés animaduertere, qd'ab actiuis nõnullafi
leguntur dixit Participialiaaŭt & patiétis gurata inchoatiua reperiútur elſepalliua,
habent ſignificarú. Nácú dicit Virgili': quale cſt gelo,gelas gelat,cuiusinchoati
Frigidus in pratiscantādo rūpitur anguis, uú facitgelaſco, qd eftincipio gelari. Ité
patiencé,non facienté oſtédit. Significat cú eſt lenco lentas,vndc & Virg.Lentan
-n.dú incátatur Ec,Vritg, vidēdo Femina, dus remus in unda;ex hocinchoatiuúlen
nódúvidet,ſed du ab aliis ipfacoſpicitur. teſco facit,vt idem Virg. Sed picisin moră
ké, Fádo aligd fi fortetuaspuenitadaures. ad digitoslenteſcichabendo: Eiuſmodi ver
sp ,dúdicit,palſua fignificatione. Aliter borum figuratio parú admittit ex ſe per
n dictúeſt. Quis talia fando,Téperetala- fectuin , nec conuenit admittere , vi aut
chrymis?actiua fignificatione.Ité,Mifera poſſit,aut debeat căcæteris temporibus,
bile viſu;qd fignificat,miſcrabile dá vide
per totá declinationévim incipiédi ſigni.
sur.Ec,Finēdeditoreloquědi.Quod figni- ficare.Abſurdú eft ergo ea,q lunt incho
ficat,finé dedit ore,du loquitur.Ec,Dietu aciua,perfecto tépore definire,& mox fu
mirabile mõjtrā ; qd eſt mirabile,dú dici- curú declinandoinchoatiua eſſe demon
tur Et huiuſmodideclinatio tam ex acti. ftrare.Nec.n.poteft cú tota verbi ſpecies
ua quam paſliua ſignificatione naſcitur. inchoatiua dicat,aliquaparte finitiuavi
Dequalitate verborum . deri,vt perfectú admittat. Nec. n palle
Vakirates verboru funk ha, Abolu- lciui,horrefciui dicinº Peralia tố trắsf
Q taſiue perfecta, Inchoatiua,Iterati gurationé hæcverbaqdá declinare-con
ua fiue frequentatiua,Meditatiua, Trál- lucuerút,vepableſcopallefactºsū, lique
grefliua,Defectiua, Ambigua, Supina. (co ,liquefactusſum ;Quáuisqdá cum ad
Abfolura verborum qualitas eft, quæ imperf.inchoatiuorú venerint, declinā,
ſemel vel abſolute aliquid facere nos in- modo primitiuorú , vt horreſco ,horrui,
dicat, vt caleo,curro, feruco,horreo. ex eo qd eſt horreo.Nectñ omnia incho
Inchoatiuaverborum ſpecies eſt ,quę atiuahabent primam poftioné. Albelco
inchoatam , futuram tamen ſignifi L 4
.
335 DIOMED IS 336
enim nó habet albeo , licet figurarit Vir di&tirantes,vt Ennius: Adeum'aditanere.
gilius,Campigingentes osſibus albent.Item Item incoinis,& inito dicimus,vt Pacu
putreſco,grádeſco,vileſco,palmeſco,bru- uius in Antiopa : Loca borrida initas.Si
teſco, iuucncſco.Non n.habet iuueneo. militer,halare & halitare. Ennius in Lu
Nam ſeneſco & ſeneo apud antiquosdi- ftris:Sublimeiter quadrupedantesflămam
cebatur,vnde & Cacullus, Nunc recodità halitātes.Hiecare & hiatare veteres dixe
ſenetquiete.Deducunturité inchoatiuaa rúnt.Siquaforte contiaeft,vbieum hietak
neurrisverbis & appellationib.Ex verbis renõdum in mentăvenit.Cn.MatiusXX.
vt caleo caleſco ,deliteo deliteſco, fródeo Iliados. Ille hietans herbam moribundo te
frondeſco,forco floreſco;& ſunthęcą a nuit ore. Item Cæcilius. Sequere me. prei
perfecta forma veniunt. Suntité quæ o- bercletu , qui mihioſcitanshietansg, reſtas.
riginé ſuinonhabent,vt,conſueſco,qui- Laberius etiam in Tauro, pafſiuo modo,
elco.Sunt quoq; aliainchoatiuisſimilia, enunciauit, Hietantur fores,pro eo fanc,
quæ inchoatiua non eſſe teipporú con- quod eſt,hietane,id eſt,patent.
ſideratione pernoſcimus,vt cõpeſco, co- Sunt quædam iteratiuorum iteratiua,
peſcui.Ex appellationibus quoq; fic. Ex & ſæpe in tres gradusdcducuntur verba,
ægro ægreſcit: ex igneigneſcit: ex Aláma quale eſt,video viſo,& quod eſt plus , vi
flammeſcit:ex dumis dumeſcit: ex herba lito.Ité curro, deinde curſo , & quod eſt
herbeſcit.Sed hæcădeappellatiuis deri- plus,curſito.Et hợc verba cuiuſcunq; fint
uantur,perfectano habentomnino.Er- coniugationis,cú iteratiua fuerint,primę
rant pleriq;,qui dignoſcere quærunt ite- erunt coniugationis,excepto viſo ,quod
ratiua ab inchoatiuis. Quædam . n. ſunt, ipſum plenatamēiteratione in ordinem
quæ vtranqueſpeciem admittunt, quaſi primuin confertur,vt viſito ,viſitas.Ité in
hiecare iteratiuú , inchoatiuumhifcere , duos tantú fæpe gradus deducunt decli
principale corú eft,hio.Item lapſor itera- nationé,vt volo,volito.Suntetiá frequé
tiuum ,inchoatiuú labaſco ,principale co tatiua de nomine venientia , vt patrillat,
run labor. Error igitur hocmodo corri- græciſlát: Suntitem diminutiua a forma
gitur. Cuiuſcunq;fuerint ordinisverba, perfecta,vt forbillo. Sūt ſineorigineper
in figuram inchoatiuá collata erunr con- fectæ formæ,vtpitillo , vacillo. Hæcau
iugationisduntaxat tertix : Iteratiuáve. tem iterantur, quę decorem ac ſermonis
ro cum adinittunt ſpeciem erunt ordinis figuram ſubire poſſunt.
tantummodo primi.Hactenus de incho
atiuis; deinceps de iteratiuis. De meditatiua verborum forma,
De iteratina verborum forma. Editatiua eft verborum forma,qua
non actus ſed apparatus oftéditur,
Teratiua fiue frequentatiua eſt verbo vt parcurio lecturio ,amaturio,cſurio.
,
rú qualitas, quæ aſliduá in agendo vim DeTranfgreffiuaverborum ſpecie.
habet ,vnde & appellatione ſubit,quoniá
frequenter agendi iterataffectum,velue TRanfgreliquaverba funt,quzformá
exerceo & exerceor perfectú exercui & onem ſeruare non poffunt. Tempore.n.
exercitus ſum dicimus. Hociteratur hoc præterito perfecto, ſpecie tam abſoluta
pacto,exercito & exercitaui.i.aſliduc ex- quam exacta,tranſeuntin formam palli
erceo.Item exercitor exercitatus fum ,id uorum & deponentium,quæ quidá ideo
eſt,aſſidue exerceor.Ité habeo & habito mixta appellauerunt. Sic ab eo quodeſt
dicimus, vt apud Næuium in Demcnti- audeo,auſus ſum ,es,eſt.Ité in exacta fpe
bus: Animepanxillnlumin me habitat. I- cie,auſus eram ,eras,erat.Item gaudeo,&
tem adeo adis.hoc iteramus adito aditas fimilia.
De
 937 LIBER I. 338
verbo actiuo & neutrali e productā lite
De Defeitina verborumfpecie. rá ante nouillima sterminatur, vt doceo
Efectiua verborum ſpecieseſt, cum doces.Huius aút cóiugationisſemper ſe
habent aut omnia tépora,aut omnes mu- docco ,doces,ſedco ,ſedes.Hec.n.yt ſupe
meros, aut omnes perſonas, aut modos. rior, futuro tépore,pronūciatiuo modo,
Hæcin i vocalé exeunt,vtodi,cæpi, me- numero ſingulari, perſona prima, bo fyl
mini, quæ omnia præſens tépus non ha- laba finitur,laudabo,docebo. Secunda
bét,nec futuru.Dicimus enim ,odi, ode
ram.Item cedo ,quodnon habet niſi ſe- quoq; coniugatio palliui
do,tempore,numero verbi,codémo
& perſona , eliterá
cundamperſonápræſentistemporis im- productamiuxtanouiffimamſyllabáha
peratiuo modo. bet,vt moneor moneris.In vtraq; coniu
De Ambigua verborum ſpecie. gacione.pronunciatiuo modo,futuro té
, elle&
raterminata.& actiua poſsút nitur,vt monebor,laudabor.fyllabam fi
neutralia , pro ſignificatione dicentis , vt Tertia eft,quçeodem modo,& tépo
ludo.Sienim ſignificat ludo, exerceolu re, & perſona, & numero,i ante nouilli
dum ,erit neutrale,ytapudVirgi. Ludere mamsliterá terminatur , interdum cor
que vellem calamopermiſitagrefti. Siauté repta,inter dūproducta.Correpta,vedi
Producta , vt audio ,audis.Hæci
lignificatdeludo,deridco,erirackiū, vt co,dicis.
ludo illum ,& ludorac , vt apud Te- fiamproductam vbique cuſtodit.Cor
rentium :Num ludis time? repta autem an producta fit , facile per
{picimus in indicatiuo modo,tépore pre
Deconiugationibita verborum . ſenti,numero plurali, prima vel ſecunda
quinq; fuiútur,o,r,t,m ,i.O ,vt lau- ucrſus naturam verba corripi vel produ
do.R ,vtlaudor.T.vt pudet.M ,vtſum, ctci non poffunt,vt legimus, legitis, audi
quæ ex eo componuntur, vt poffum ,ad- mus, audicis.Et vtraq; tam producta quã
fum I,vt nooi. correpta,futuro tempore, pronúciatiuo
De diftin £tione coniugationum . modo numeri ſingularis perſona prima,
per ain ſyllabam finitur,vt audiá, dicam ,
Oniugaciones verborum ſunt tres. lcd etiam in bo.In histamen duntaxat á
Priina eſt,quæ indicatiuo inodo,té- cú producta ſint; ſecundæ coniugationis
porepræſenti, nurneri ſingularis figuræ formulam ,in prima perſona ſeruant, ha
fimplicis, perſonæ primę,verbo actiuo& bentq; ante o ,c penultimam correptā li
neutrali,aut o litera,nulla alia pcedente terā,vteo is ibo,queoquis quibo. Tertia
vocali terminat,vt amo:aut e & o,vt co- coniugatio paſliui verbi,ita duplexeſt ,vt
meo:aut i & o ,vt lanio :autu & o , vt adiu
uo.Eade indicatiuo modo , temporeprę. pronunnumericiatiu modo
ſingulao ris ,tempore
perſon præſenti,
a ſecunda,auti
ſentiſecunda perſona,numeroſingulari, productamliteram iuxtanouiſſimá fyl
a pduct termin
a& 's literis labāh
atur,vtlaudo abeat,vt nutrior,nutriris:aute cor
laudas.Paſſiui quoq;verbicóiugatio pri- reptá,vt rapior raperis, legor legeris. Fu
ma eftquæ pronunciatiuomodo tépore turo autem tempore pronunciatiuomo.
præſenti,numeri ſingularis,ſecundaper- do,prima perſona, per ar fyllabáfinitur,
fona,aliteram habet ante nouiſſimāſyl- ytrapiar,nutriar ,legar.
labam ,vt laudaris. Verba neutralia,ad coniugationā ſpe
Secunda eft ,quæ eodem modo , & ciem , verbum actiuum ſequuntur. De
tempore, & numero ,ſecunda perſona, ponentia & communia palliuis cohærét.
Qua
H
332 DIO MEDIS 340
Quçdam extra has coniugationes.Non- fpecie abſoluta, interdū retinét furmam
nulla ex his ipſis verbaper anomalia va- generis ſui ,video vidi moneomonui.In
tie declinarineceſſeeſt, quæ deinceps o- terdum regulæ formam nonſeruant, ſed
Itendencur. potius confuetudini vel cuphonię , quam
Primęconiugationis verba imperati- rationi ſuccumbunt. Rcfoluuntur enim
uo modo,tempore preſenti,ſecundaper- in formam pafliuorum & deponentium
ſona,a litera terminantur , vt amo, ama; fic;Fit enim ab eo quod eft audeo , auſus
canto,canta. Primæ coniugationis verba ſum es ,cft.In exacta ſpecie , auſus eram ,
promiſliuo modo ,adiecta ad imperati- eras,erat. Secundæ coniugationis verba,
uum modum bo ſyllaba terminantur, vt indicatiuomodo,tempore prçterito im
amabo, cantabo. Primæ coniugationis perfecto, ſpecie inchoatiua , adiecta ad
verba,infinitiuo modo fiue perpetuo,ad . imperatiuum modum bam fyllaba ter
iecta re ad imperatiuú modú fyllaba ter• minantur,vtſedebam . Sunt quædáver
minantur, vt ama amare , canta cantarc. ba, in quibus tantum imperatiuum mo
Primæ.coniugationis verba , indicatiuo dum declinamusin ſecunda perſona fin
modo, téporeimperfecto,ſpecie incho- guraliter&pluraliter; ité infinitiuo mo
atiua,adiecta ad imperatiuum bam fylla. do,preſentistantum temporis. Sunt au
ba terminantur;vt ama amabá,cantacan- tem hæc duo:Imperatiuomodo aue ,ſal
tabam.Primæ coniugationis verba indie uc. & pluraliter aucte,faluete. item infi
catiuo modo, téporeperfecto ,ſpecie ab . nitiuo modo,præſentis temporis, auere,
ſoluta,adiecta ad imperatiuum modú vi faluere.Habet hoc verbum & aduerbiu,
ſyllabaterminantur, vtamaamaui. Sed cũdicimn ,ſaluc,id eſt facis ſalue domine.
conſuctudo fæpe breuitatéappetens a li- Tertiä coniugationis correpræ verba,
terá ſubtrahit, & iab u difiungit, vt tono indicativo modo ,tempore præſenti, pri
tonui, intono intonui , vt apudVirgiliū, ma perſona,auto literanulla alia prace
Intornit lenme. Primæ coniugationis ver- dente vocali,terminantur; quam nónulli
ba,indicatiuomodo,tempore præterito poftremam corripere oportere cenſent,
pluſquamperfecto,ſpecieexacta,adiectis veluti dico,lego,&his fimilia ; cur id ica
ad imperatiuum modum veram fyllabis, facere oporteat , aut quarenon,& anin
terminantur , vt ama, amaueram . cæteris ordinibus id fit obſeruandum , in
Secundæ coniugationis verba,indica- animum inducere nequeo: autio , vt ra
tiuo modo,tempore præſenti, primaper. pio,facio :aut uo,vtinduo , irruo. Tertiz
fona, e litera ante v terminátur, vt ſedeo, coniugationis verba,quę indicatiuomo
monco: excepto vo verbo, &iis quæ ex do,tempore præſenti,primaperſonaaut
co compoſita funt, quæ ſecundú tertium olitera,nulla aliapræcedente vocali, aut
ordinem declinantur,co,veneo .Secúdz io terminantur,ea imperatiuo inodo, te
coniugationis verba,imperatiuomodo, pore præſenti,perſonaſecúda, e litera -
tépore præſentı,ſccundaperſona,e litera cedente conſonante terminátur, vt lego
produda terminantur,vt ſedeoſede,mo. lege,peto,peterapio rape facio face.Sed
neo mone. Secundæ cõiugationis verba admonendú cófuetudine in his trib ver
promiſliuomodo,adiecta ad imperatiuú bis non cöſeruaſſeregulă,q ſuntduco di
inodum bo fyllaba terminantur:vt ſede co ,facio.Sic.n.dicitur:dic,duc,fac. Quæ
fedebo ,mone monebo. Sccundæ coniu- vero uo terminantur,in imper.modo luá
gationis verba, infinitiuo ,adiccta ad im- formáretinebunt;vtinduoindue,irruo
peratiūrc ſyllaba,manenteproductione, irrue. Tertiæ correptæ cóiugationis ver
terminantur,vt mane,manere,ſedeſede- ba pmiſliuomodo am fyllaba termina
re. Secundæ cõiugationisverba , indica- tur,pcedéte aur cõfonanteprimæ poſiti
siyomodo,temporepræteritoperfecto, onis,autvocati,vtlegoʻlegam ,peto perá,
гаріо
344 LIBERI 342
rapio rapiatn , facio faciam , induo indu .. mone monere,munimunire item in ter
Tertiç coniugar. correptę verba infini- tio ordine correpto, ſcribe ſcribere , lege
tiuo modo, adiecta ad impcrat. modum legere.Ita quoq;niſi dice,facedeclinatur,
ce ſyllaba terminantur,vtlegelegere,pc. dicere facereinfinitiuú cfle nó poterito
tepetere,rape rapero.Tertię coniugatio- Præterea id obſeruandum fuit,quodfere
nis correptæ verba, indicatiuo modo ,cé- in tertio ordine plerunq; veteres, tercia
pore præterito,ſpecie abſoluta & exacta, perfona finitiua téporis perfecti, numeri
formæregulā non ſeruant, fed potius có- pluralis ,c mediá vocalć corripiunt, quaſı
fuetudinedeclinantur.Fit.n ab eoquod legerunt,emerunt & fimilia:vt apud Te
eft lego,legi,legcram , rego, rexi, rexerá, rent. in prologo Eunuchi, poftquă ediles
pungo,pupugi,pupugeram ,expungo,ex- emerunt.Tertiæ coniugationis,producte
punxi, expunxerá,induo,indui,induerá. verba,indicatiuo modo tempore plenti,
Tertiz cóiugationis correptę verba,indi prima perſonaaut e aut o literis terminã..
catiuomodo tépore prerito imperfecto, tur,ve adeo adis,pdeoprodis,auri& o,vr
ſpecie inchoatiua, adiecta ad imperatiuú audio audis,nutrio nutris. Tertiä coniu
modum bam fyllabaterminantur pręce- gationis,pducłęverba,imper.modo,té
dente conſonante prima poſitionisaut pore prælenti, ſecunda perſonai,pducta
vocali,vt lege legebam ,pereperebá,rape terminátur,vt adeo adi,nutrio nutri. Ter
rapiebá,indueindueba.Omniaaút impe tiæ coniugat. productç verba, indicatiuo
ratiua tertiæ cóiugationiscorreptę,fecú- modo,tépore preſenti,primaperfona,cú
da perſona,téporis inftantis,percliteram chabuerint antco, eadé promilliuomo
terminátur.Excipiuntur hæc tria dunta- do,adiecta ad imperat. modum bo fylla
xat,faciofacdico-dic,duco duc,& quę.ab ba, terminantur,veadeo adi adibo, pro
his funt.Dico,addico addic, prçdico prę- dcoprodi prodibo: quæ vero io, eadem
dic, indico, indic.Duco ,adducoadduc, promiſliuomodo am ſyllabaterminant ,
perducoperduc, ſeduco ſeduc.Sed facio, vt-audio audi audiá,nutrio nutri nutriā.
quod fubnotauimus,fi præpoſitionem Tertiæ cóiugat productę,verba,infiniti
acceperit,ad regulávenit: ve inficio ,infi. uo modo,adiccta adimperat. modum re
ee,adficio,adfice,cóficio, confice. Seda- fyllaba terminantur, vi adiadire, prodi
pud veteres falua eſt regula, qui dixerunt prodire, nutri nutrire. Tertiæ coniugat.
fece,dice, duce, non minus apud Virgiliú productæ verba,indicatiuomodo,tem
antiquitatis amantem in xı.lib.Tx Volu- pore perfecto,ſpecieabſoluta,adiecta ad
ſe armariVolſcorñ edice maniplis, ratione imperát.modum vi ſyllaba terminantur,
& competente analogia &conſuetudine vt adi adiuiyprodi prodiui , nutri nutriui.
eruditorum .Quoniá imperatiuain omni Sed tamen conſucrado breuitatem -ap
verbo omniq; ordine,ex fecúdaplona fi- petens,u literam ſubtrahit, & ivltimam
niciuaderiuacur,amiſſaſemiuocali litera, geminas,vtadii,prodii,nutrii.Tertiæ co
veluti nuntio nūtias,nuntia, moneo mo- iugat. productæ verba ,
nes,monc,munio munis,muni.vnde & modo,tépore præſenci,primaperſona, e
eandemaccentum ſeruare debent,q eſt o ,liceris cerminátur,eadé indicatiuomo
in ſecunda perſona,vt,pducantur.In ter- dotépore precito,fpecieinchoatiua,ad
tio vero ordinoi correptú in e correptú iecta ad imper.modū būſyllaba terminá
vertitur, &fiunt imperatiua, logo , legis, cur,vt adeo adibājpdeo prodibā.Que ve
lege: Ita ergo& dico, dicis,dice,faciofa- roio,eadée propevltima fyllaba pducta
cis,facedeberdeclinari;& itapoſitú apud dicút; vt audio audieba, nutrio nutriebã
veteres repericur: Præterea in omni or- Sed veteres hçeſine alicera pnunciabát,
dine,ceſylaba adie& ainperatiuis, fiunt adibam ,outribam ,dicères, vt apud Virg.
infinitiua,vtdictum eſt,quafiama amare, NutribansThyrrnjepater.pro,nutriebát.
343 DI O M E DIS 344
Tertiä coniugationis productæ verba, De verborum declinatione coniugationum
indicatiuo modo, tépore præterito pluſ- prime & fecunda & tertia corre
quamperfecto, ſpecie exacta, adiectis ad pte o producte.
Mo >

terminantur , vt adi adiueram , nutri nu . A ctiuam :figuræ ſimplicis,numeri ſin

triucram Sed tamen in omnib . conſue- gularis, modi indicatiui, temporis plen
tudo euphoniá captans uliterá ſubtrahit, tis,perſonæ primę,coniugationis primę,
& i literá corripit ,vt audierā,nutrieram . quod declinabitur ſic. Modo indicatiuo,
Omniú verborum,quç o literaterini. tépore preſenti,Amo,amas, amat : Plur.
nantur, coniugatio etiá ab optatiuo mo . amamus,amatis,amant. Eodem modo,
do, & coniunctiuo,téporepreſenti dun- tempore prætcrito imperfecto,ſpeciein •
taxat colligitur. Nain liprima eſt coniu- choatiua,amaban ,amabas,amabat:Plu :
gatio, optatiuum & fubiunctiuum in em raliter,amabamus ,amabatis,amabát. Eo .
lyllabam terminatum debet habere, ſic- dem modo,tempore præterito perfecto;
ut eft yrina amem vel cum amem.Quod amaui,amaſti vclamauiſti,amauit. Plur.
li ſecunda coniugatio fuerit , optatiuo li- amauimus,amaſtis vel amauiftis, amarút
militcr & fubiunctiuo in am terminatur, velamauerunt vel amauere.Eod. modo,
vrelt vtinam teneam ,vel cum teneam. tempore præterito pluſquamperfecto ,
Tertia vero eodem modo & teinpore, in specie recordatiua, amaueram vel ama
rem ſyllabam terminare debet,vt eſt,vti- ram , amaueras , amauerat. Plural. ama
nam vel cum legeré. Nam in omniver- ueramus amaueratis,amauerant.Eodein
boactiuo & neutrali, optatiuo & cõiun- modo , futuro tempore, amabo, amabis,
&iuo modo , tempus prætericum perfe- amabit.Plur. amabimus, amabitis, ania
ctum in rim exire debet , pluſquáperfe- bunt. Quidam putant hunc modu elle
Ctú in ſem , ſed ſimiliter vt in prima con- promiſſiuú, tempore tantú futuro .Mo
iugatione,vtinamamauerim , & vtinam do imperatiuo, temporc præfenci, adſc
amauiſsé. Item in ſecunda,vcinámonue- cundam & tertiam perfonam ,ama,amet :
rim monuiſſem ;vel,cum monuerimmo- Plural amate, ament. Quidam putant
nuiſsé. Parimodo & tertia,vtinam lege . amemus imperatiuum efle pluralem in
rim ,vtinam legiſsé : & cá legerim ,cum le- prima perſona.hęcnosgerundi ſiue hor
giſſem . Ab hisyerbis olitera terminatis, tandi appellamus. Eodem modo tempo
infinitiui omne tempus preſens exire de. re futuro , amato tu, amato ille. Plurali
betin re,perfectú eiusin ſe,futurúin ire, ter ,amemus, amatote, ament vel aman
vt eſt legere, legiſſe,lectumíre. to. Modo optatiuo, tempore præſenti,
Verba quæ or fyllaba terminantur,in- &præterito imperfecto ,ſpecie inchoa
dicatiuimodi, præteritum imperfectum tiua, vtinam amarem , amares, amaret :
in bar debentmittere, perfectum in ſum , Pluraliter ,vtinam amaremus, amaretis,
pluſquamperfe& um in eram , vt lege- amarent. Eodem modo,tempore præ
bar ,lectus ſum ,lectuseram. Abopra- terito perfecto, ſpecie abſoluta, vtinam
tiuo vero & coniunctiuo , præteritum amauerim ,amaueris,amauerit. Plur.vti
imperfectum in rer debentmittere,perº nam amaueriinus,amaueritis,amauerinc.
fe & um in fim , pluſquamperfectum in Eodemmodo, præterito pluſquamperf.
Tem vtlegerer, lectus ſim , lectuseſſem . fpecie recordatiua, vrinam amaſſem vel
* Ab his verbis infinitiuus modus tempo- amauiſsé, amaſſes velamauiſſes, amaſſet
re præſenti i debetlitera terminari, præ- velamauiſſet. Eod.modo,tépore futuro,
teritum in elle , futurum in iri, vtiná amé, ames , amet . Plur. vtiná ame
vt legi, lectum effe , le mus,ametis, amét.Modo cóiunctiuo, té
tum iri. pore plenti cum amé,ames,amet. Plural.
cum a
345. LIBER 1. 346
cum amemus , ameris , amènt. Eodem cú amauerim.In hac coniugatione fecú
modo , tempore præterito imperfecto, dam perfonam per as obſeruabis,vt amo
ſpecieinchoatiua,cumamarem , amares, amas.In futuro primaperſonamin bo,vt
amaret : Pluralicer,cum amaremus , a amabo. Imperatiuo modo ahabet literá
maretis, amarent.Eodem modo,tempo-, detractasama;cuiimponesre literas in
re perico perfecto ,ſpecieabſoluta, cu aº finitiuo,vt amarc.
mauecim amaueris,amauerit, Pluraliter, De Declinatione generispafſini.
cum amauerim ,amaueritis ,amauerint; Mor verbum ablolutum , finitiuum
& per Syncopen cum amarim ,amaris, a- A
paffiuum ,figuræ fimplicis , numeri
marit. Pluraliter, cum amarimus, amari- fingularis,modiindicatiui,temporisprę.
tis,amarint.Eodemmodo temporeprę . ſentis,perſonæ primç,coniugationis pri
terito plusquáperfecto , ſpecie recorda. mæ. Modo indicatiuo,tempore preſenti,
tiua,cum amaffem ,amaſſes,analſer:Plu- Amor amaris, amatur: Pluraliter , ama
raliter,cum amaſlemus,amalletis, amal- mur, ainamini, amantur.Eodémodo,té
ſent.Et fecundú veteres,cum amauiſſem , pore prerito imperfecto, ſpecie inchoa
amauilles,amauiſler: Pluralit.cú amauif- tiua,amabar ,amabaris vel amabare,ama
ſemus,amauiſlecis,amauiflent.Eodémo: batur:Pluraliter ,amabamur , amabami
do temporefuturo,cum amauero, ama- ni,amabantur. Eodémodo, téporepræ
ueris,amauerit.Pluraliter;cum amaueri- terito perfecto,amatus ſum , es eft : Plur.
mus,anraueritis, amauerint. Modo per- amati ſumus, eſtis, ſunt. Vlterioremo
fe &to,qui eft infinitiuus numeris & per- do,amatusfui,fuifti,fuit:Pluraliter,ama
ſonis, tempore præſenti,amare. Præteri, ti fuimus,fuiſtis,fuerunr vel fuere. Eodé
cojamaſle vel ainauiſſe.Futuro', amatum modo,tépore prætcrito pluſquamperfe
ire velamaturumeſſe.Modo imperſona, cto,amatus erăcras,erat.Pluraliter,ama.
li,tépore præſenti ,amatur. Imperfecto, ti,eramus,eratis,erant.Et vlteriore ama
amabatur.Perfecto, amatum eft velfuit. tus fuera,fueras,fuerat:Pluraliter , amati
Plus quá perfecto, amatum erat vel fue- fueramus,fucratis,fuerant.Eodémodo,
rat.Futuro,amabitur. Modo participiali tempore futuro,amabor,amaberis vela
amandi ainando ,amandum ,amatum ,a- mabere ,amabitur:Plu.amabimur,ama
mátu . Hæc gerundi ſunt apud quoſdam , bimini, amabuntur..
qur Probus ſupina appellat. Participia Modo imperatiuo,tépore præſenti,ad
trahúrur abverbo actiuo duo, præſentis fecundam & certiam perſonam ,amare a
téporis & fururi. Præſencis,vt hic & hæc metur:Pla.amemur,amemini,amentur:
& hocamans:Futuri,hïc amaturus , hæc Eodem modo ,tépore futuro, amator tu,
amatura ,hocamatarum . amatorille.Pluraliter , amemur, amami
Adnotandú in hac coniugatione, quod nor,amantor.Quidá putát amemurim
tertia cius perſona finitiua,téporisper- peratiyūcſfe; hoc nos gerendi ſiue hor
fecti,numeri pluralis perſæpè,conlidirve jandi appellamus: Modo opratiuo; tépo
nam fyllabai breuitatis cauſta. & hoc re præfenti& præterito imperfecto, vti
fere in alio non admittitur ordine, quali nā amarer,amareris velamarere amare
amarunt,appellarunt,pro eo,quod eſt a- tur. Pluralit.veinā amaremur,amaremi
mauerunt, appellauerunt.Amplius folet ni,ainarétur.Eodémodo, tempore præ
fere in hoc ordine, tépore perfecto ſub- teritoperfecto;vtina amatus ſim ,ſis ,ſit.
iunctiuo , táſingulariquam plurali, de- Pluralit.vtináamati ſim ”,ſitis,fint. Vlte
mi ſyllaba ,cú dicunt veteres, cū amarim, riore,vtiná amatus fuerim ,fueris, fuerit:
amaris ,amarit: Pluraliter,cum amarim ', Pluraliter,vtiná amatifuerim ', fueritis,
amaritis , anarinc ; pro co ſanequod eft, fuerint.Eodémodo,temporepræterito
die
 347 DI MEDIS 34 &
pluſquamperfecto, veină amarus eſſem , frem verbi declinatioSecunda con >

elles,eſſet : Plur. vtinam amati eſlemus, iugationis.

. Pluraliter,veins DOcco verbum abfolutum ,indicatie
cſſetis ,eſlent. Vlteriore ,vtinam amatus
fuiffem ,fuifles t
, fui ffe
amati fuiſſemus, fuiſletis,fuiſſent. Eô
uo modo dictú, ſignificationis acti
uç,cóiugationis ſecúdæ, numeri ſingula
dem modo , tempore futuro , vtinam a- ris,figuręfimplicis,téporisinftátis,perſo
mer, amerisvel amere,ametur. Plurali- næ primæ, quod declinabitur ſic.Doceo,
ter,vtinam amemur, amemini,amcntur. docebá,docui, docuera,docebo. Impera.
Modo coniunctiuo , tempore præfenti, modo,temporepræfenti,ad fecundam &
cú amer ,ameris vel amere,amecur. Plur. tertiam perfonam ,doce,docear.Plural.
cum amemur,amemini,amentur. Eodé doceamus,docete,doccát. Futuro,doce
modo , tempore præterito imperfecto , to tu,docero ille. Plur.doceam ',doceto
ſpecie inchoatiua,cúamarer amareris vel te,doceant & docento. Optat. modo,té
amarere,amaretur. Plur.cum amareinur, porepræſenti,& præcerito imperfecto,
amaremini,amarentur.Eodémodo,tem- vtinam doceré.docuerim ,docuiſſem ,do
põrepræterito perfecto,ſpecieabſoluta, ceam.Coniunctiuo modo,tempore pre
cum amatus lim ,fis,fit. Plur.cum amati ſenti, cum doceam, docerem ,docuerim ,
ſimus, fitis, fint. Vlteriore, cuin amacus docuiſſem,docuero. Infinitiuomodo,fi.
fuerim ,fueris fuerit. Plur. cú amati fuc- ne numeris & perſonis , tépore preſenti,
siinus,fueritis,fuerint. Eodemmodo,té- docere,docuifle,doctú ire.Participia tra
pore præt. pluſquamperfecto , fpecie re- hútur ab hocverbo actiuo duo,preſentis
cordatiua,cum amatus eſſem ,eſtes,eſſee. temporis & fucuri.Præſentis,docés. Fu
Plur. cum amati effemus,effetis, eflent. turi,docturus.In hac cõiugationcobſer
Vlteriore, cun amatus fuiffem , fuiſſes, uabimus participia.Cú .n.cæterarūcon
fuiſſet. Plur. cum amarifuiflemus,fuiſſe- jagationú ferc pares verbis habeant fyl
tís, fuiffent. Eodem modo,cēpore fucu- labas,hic minus vna fyllaba declinátur :
velut inoneo monens , ſedeo ſedens, &
ro ,cum amatus ero , eris, crit. Plur. cum
amati erimus,critis, erunt. Vlteriore, cú fimilia. In hac coniugatione nó eſt repe
amatus fuero ,fueris,fuerit. Plur. cum a- rire verbum in poſtrema partegeminari,
matifuerimus,fueritis,fuerint. Modo p- ſed aprima tantú,quale eſtmordco,mo
petuo,qui eft infinitus numeris & perfo- mordi.Quare erçant,quidicuntprandco
nís,tempore præſenti, amari. Præterito prandidi.
tantum tempore,amátum eſſe.Vlteriore, Verbi paffimi declinatio.
amatum fuillc. Futuro,amatum iri, vela Oceor verbú abſolutum ,indicatiuo
mandum eſſe. Modo imperſonali, ama Doce
modo di&tú, ſignificationis pafliux
tur.Præteritoimpfecto,amabatur.Præ- cõiugationis ſecundæ ,numcri ſingularis,
teritoperfecto, ammatum eſt vel fuit.Prç, figuræ fimplicis,temporis inſtācis,pronx
terito pluſquamperfecto,amatú erat vel primæ ,qd declinabitur fic. Doccor,do,
fuerat. Futuro, amabitur.Modo partici cebar doct'fum ,dodus, fui, docteram ,
piali,amandi, amando,amandū;amatum , doctusfuerá,docebor.Imper.modo, té.
amatu Apud quoſdáhæc verba gerundi porepræſenti,ad fecundá & tertiá perlo
lùnt,quæ Probusſupina appellat.Partici- ná,docere,doceatur. Plu doceamur, do
pia.trahunturaverbo palliuo duo,præ- cemini,doceátur.Fucuro,docetur tu,do
teriti temporis & futuri. Præteriti,hica . cetorille. Plur. doccamur, doceaminor,
matus. Fururi, hic amandus. Actiui ver- doceantor. Optat, modo ,tépore plenti,
bi regulam neutrale verbum fequi- præterito imperfecto,vtiná docerer, & c.
jur: palliuum , commune & Eod.modo,tempore præterico perfecto
deponens. &pluſquamperfecto,vriná doc ' eſſem ,
& vlte

i
 -349 2 LIBER I. 350
& vlteriore,doctas fuiſſem . Eod. modo, Futuro,auditum irc, palliue auditum iri.
tempore futuro,vrinain doccar.Coinn. Imperſonalimodo, auditur , audiebatur,
ctiao modo, répore prælenci, cú doceat, auditum eſt,auditum fuit , audituit crat,
docerer , doctus fim vel fuerim , doctus auditum fuerat, audietur. Gerundia vel
eſſem velfuiſſem . Fut.cũ doctus ero ; & participialia, audiendi , audiendo, audic
vlteriore, cum doctus fuero. Infinitiuo endú.auditum ,auditu. Participia trahú
modo line numcris & perfonis, temporc cur ab hisverbis quatuor,a verbo actiuo
præſeati,doceri.Præcerito,doctum eſſe. duo ,præſentis téporis, & futuri. Præſen
Fut.do & um iri.Gerundiavelparticipia- tis téporis,vt audiens.Futuri,vtaudítur'.
liaverba,docendi,docendo, docendum. Era pallino duo.Præteriti ,vt audit” . Fu
doctú ,doctu.Participia trahútur averbo curi,vt audiendus.
pafliud duo, præteriti téporis & fucuri. Lego,legor,verba abſoluta,indicatiuo
Præteriti,doctus.Futuri,docendus. modo dicta,ſignificationisactiuæ & pafo
Verbitertie declinationis produkta . Sauz, cóiugationis tertiæ cortepræ,nu
Vdio & audior,verba abſolutayindi- meri ſingularis,figuræ ſimplicis, tempo
Acacia
cariuo modo dicta,fignificationisa- ris inſtantis, perſone primæ,quæ declina
& tiuæ &palliuæ coniugationis tertiæ , p buntur fic.Lego, legor. Imperfecto ,le
ductę,numeriſingularis, figurçſimplicis, gebă,legebar. Perfecto,legi,lectus fum
téporisinftátis & declinabáturfic.Audio velfui.Pluſquamperf.legerálectus eram
& paffiueaudior. Audiebá,palfiucaudic vel fuerá. Futuro,lęgá,legar.Imperatiuo
bar.
Audii & audiui,paffiue auditusfum , modo, tempore prælenci,ad ſecundam&
auditus fui.Audiera & audiuerā ,paliue tertiamperſoná,legelegat: &plural. le
audituseram ,aaditusfuerá.Fut.audiam , gamus,legice,legant;& in pafauo,legere,
& paffiueaudiar.Imperatiuo modo,tem legatur: & plural. legamur, tegimini, le
pore præfenti,adfecundam& certiá per- gantur. Futuro ,legitotu ,legito ille: &
Ionam ,audijaudiat. Plur.audiam ',audi- pluraliter, legamus legitote, legant,vel
te; audiant; & pafliue,audire,audiatur. legunto: & in paffiuo,legitor,legitor :&
1
Pluralit.audiamur, audimini,audiantur. plur.legamur,legiminor
legător. Oprad
Futuro,audito tu ,audito ille.Plur.audia- tiuomodo, tépore präſenti & præterito
musauditote, audiúto velaudiútote;& imperfecto,vtina legerő,legerer. Perfe
pafliuc,auditor eu,auditor ille. Plur. au- cto &pluſquáperf, legiſſem , & lectus el
diamur,audiminor,audiuntor:Optatiuo ſem vel fuilsē.Fut.vtinálogălegar.Con
modo, tempore præſenti, & prerito im- iunctiuomodo; tempore præfenti, cum
perf., vtinā audiré;& in palivo, audirer. * legam ,legar. Imperfecto,cum legerem ,
Perfecto & plus perfecto ,vtināaudif- legerer. Perfecto,cum legerim ,lect' fim
fem ; & ſecundum veteresaudiuiſſem ; & & fuerim.Pluſquáperfecto,cum legiſsé,
in palliuojaudir eſsé velfuiffem .Fuc.vci- lectus eſlem vel fuiffem .Futuro ,cũ legea
náaudiá;& in paſſiuo,audiar.Coniunct. ro ,lectus cro velfuero .Infinitiuo modo;
modo,temporepræſenti; cum audiré;& tempore præſenti,legere,legi.Præterito,
in pafliuo ,cumaudiret. Perfecto,cum legifle,leđuelle vel fuiſſe. Futuro,leđủ
audierim ,& fecundúveteres audiuerim , ire, & lectum iri. Imperſonali modo, le
paffiuecum auditus ſim & -fuerim . Plul- gitur, legebatur, lectum eſt & fuir, le
quamperfi cum audiſſens & audiuiſſem , čtú erat & fuerat;legetur. Gerundia vel
paffiue cum auditus eſſem vel fuillem . participialia,fcgendi,legédo, legendum ,
Futuro 'cum audiero & audiuero , pal. lcctum & lectu. Participia trahuntur ab
fiuecú auditus ero velfuero. Infinitiuo hisverbis quatuor. Actiụa duo,præſen
modo, ſine nameris & perſonis,audire tis temporis & futuri legens, & lecturus.
palliue,audiri. Prætecito,audiſlevelay. Paliuaduo ,lectus & legendus. In tertia .
diuifle, palliue,auditum eſſe vel fuiſſe. coniugationccorrepta,nonnulli cenfent
 DIO MEDIS
verba prima poſitionc poſtremam vo fidiszfidie:Pluraliter, fidimus, fidicis, fi
calem literam corripereoportere ,veluti dunt. Prætericoimperfecto ,fidebam
dico lego,& his ſimilia. Carid facere'o fidebas fidebat ,&c . Perfecto , filus
porteat,aur quare non & in cæteris or- fum , es eft,fuijfuiſti
, fuit:Pluralit. fi6 lu
dinibusſitobſeruandum ,nondum cſtin- mus,eſtis ſunt,fuimus,tuiſtis , fuerunt.
:1
uenta ratio , Pluſquam perfecto, filus cram , eras,e
Verba cx formaagendiperfectais.pafſiuum rat;fuerain fueras,fuerat:Plura.eramus,
conuerfa,que per qualitatem Tranf . etatis,erant,fueramus,fueratis,fueranç.
‫ را‬121
grefſina appellamus. Futuro ,fidam ,fides, fidet : Plur, fidem !,
Ecundeconiugationis,téporis iriſtã fidetis,fident.Imperatiuo inſtantis fide,
ris,Gaudeo: plu.gaudemus.Gaudeba: fidar : Pluraliter,fidamus,fidite, fidanic.
plura.gaudebamus.Gauilusſum ;ks,cít, Futuro ,fidico, fidito : & pluraliter,f
& ,fui,fuiſti fuit:plural.gauifi fumus,fifi damus ,fiditote, fidunto. i Optativo
mus, eſtis fuiſtis,funt,fuerunc.Eram fué modo ,inftantis, vrinam fidam , fidas, fi
fam ,cras,fueras,erat,fuerat: plutaliter, dat. Plural. vtinam fidamus fidatis,fidát.
gauili eramnus,fueramus,eratis, fueratis, Imperfocto, fideré,fidetes,fideret. Per
erant,fúeçant.Futuro,gaudebo. Modus fecto, fiſus ſimvel fuerim.Pluſquamper
imperatiuus; temporis inftantis ,gaude, fecto, filus eſſem vel fuillem . Futuro, v
gaudeat.plurgaudeamus, gaudete ,gau- tinam fidam .Subiunctiuorum futurum ,
deant.Futurogaudeto tu, gaudetoʻille. cumfifus ero vel fuero.Infinitiuo
inſtan
plura.gaudeamusgaudetote, gaudento. tis,fidere. Præterito, filum efle vel fub
Optatiuomodo , temporis inſtantis, illé Futuro ,fifumire,fifurum elle, &
vtinam gaudeam ,gaudeamus.Præterito fifuin iri. Participia actiua, inſtantis &
imperfecto , galiderem , gauderemus. futuri : paſlina ,præterititantum. la
Perfecto,gauilus lim , ſis,lit,gauifusfue- ftantis,vthic& hæc & hocfidens. Fu
sim ,fueris fuerit,fimus, ficis, fint;füeri ruti, filurus, fiſura, fiſurum . Præteriti,
mus, fúeriusfuerint." Pluſquamperfe- fifus fila filum . Et quæ ab his, confido,
co gauilus eſſem , effes, eller, fuiffem , diffido...
fuilles,fuiſſet,eſſemus,efferis,eſfent,fuif- - Productæconiugationis, temporis in
femus, fuidetis,fuiffent.Futuro ,vtinam ſtantis, Fio,fis, fit:Pluraliterfimus ,fitis,
gaudeam ,gaudeamusSubiunctiua fimi- fiunt.imperfecto, fiebam , fiebas, fiebat.
liver declirantur ,tempore præfenti & perfecto,factus ſum ,&fui. pluſquáper
Præferito ,nan fubiuntivorum fururú te&to;factuscrain & fueram . Futuro,
eſt,cum gauifuscróuel fuero;crisvel fué fiam.Imperatiuomodo, fiat: & pluraliter,
tis, crit vel fuerit. ' Infinitiua inſtantis fiamus,fire,fiant. Futuro eſto.pluraliter,
gaudere.Prætcrito gauiſum eſſe velfuif- fiamus,eſtote, fiant& ſunto. Optativo
le.Futuro,gauilumirc,gauilurum eſſe; & inftantis temporis, vtinam fiam ,ficrem,
gauiſum iri. Participia ſecundum for: factus fim vel fuerim , factus eſlem vel
mam quidein actiuain præſentis& futu- fuiflem.Futuro,vtinam fiam.Subiuncti
ri:fecundum aútformam paliuam prę. uorum fururam , cum factus ero vel fue
sericitantuả.Inſtantis,hic & hæc& hoc ro.Infinitiuo inſtantis,fieri..præterito,
gaudens.Futuri,gauiſurus,gauifura, ga- factum elle vel fuiſſe: Futuro,factum iri
uiſurum . Præteciti gauilus, gauila,gaui- &factum ire.Participiaactiua, inſtantis
fum,& fimilia. & futuri:pafliua,præteriti tantuin inſta
Ordinis fecúdi,Soleo ſolitus, fum ,ficut tis,hic & hæc & hocfiens. Futuri, factu
audeo auſusſum.Sed ſoleo futurú omni- tus factura, facturum .Præteriti , factus,
no non habet, quiahabet vimpræteriti. facta factum.Supina fiendi,ficndo,fien
Tertiæ coniugationis , inftantis,Fido,
i )! 1
dum.Et quæ ab his,patefio , calefio ,ma
defio ,
353 LIBER II 334
defio,expergefio ,manſuefio,tepcfio ,li- rogo , peto , volo ; monco , quælo,
quefio,alluetio,arefio , & quæ fio termi-i horror, fac, dic,id eft, facias , dicas, &
nantur , omnia fimiliter declinantur.In-' cætera.
finitiuum huius verbi,quod eft fio , peri Declinationes item eorum verborum
facit,fieri,cum omnia verba actiua voce ' inſeruimus,quæ videnturetiam ipfa de- 1
elata, in efaciant , velut amate , docere, fectiua efle & ambigue declinari:Inſtan
munire. tis , Volo, vis,vult:volam ',vuleis,volune.'
Verba temporibus confuſa. Inſtantis: Imperfecto ,volebam . Perfecto, volui.
temporis, Memini,meminiſti,meminit.? pluſquamperfecto,volueram . Furuto.
Imperfecto,meminerá.Futuro,memine. volam. Imperatiuo inftantis,fac velis :
ro . Imperatiuú inſtantis nó haber.Furu . pluraliter,velimus,velicis,velint. Futuro,
ro,meinenco;pluraliter,mementore.O . velito ,velit:pluralicer,velimus,velitore,
pratiuo inítantis & imperfecto , vtinam velint. Opratiuo infantis,vtinam velim .
meminerim . Perfecto,meminerim Pluf- Imperfecto ,vtiná vellem . Perfe& o, vo
quamperfecto,meminiſſem.Farurome- luerim.Pluſquáperfecto,voluiſſem . Fun!
minerim . Subiunctiuorum futurum , cu turo velim.Subiunctiuifutură, cum vo
meminero. Infinitiuo, prxteriti téporis luero. Infinitiuo inſtantis & præterititá
tantú meininiſſe. Participia nó haber. Et tum :inſtantis , velle , præteriti, voluiſſe.
cxcera fimiliter , Noui, odi pepigi ; hxc Participia inſtantis tantum , hic & hæc
tria ne imperatiuuni quidé habét omni- & hoc volens, & cætera finiliter, vt no
no,cum etiam in co quod eſt Memini,fu- lo , malo. Quanquam etiam circa
turum tantum fit, & hoc in ſecúda perſo- hæc verba , imperatiua fimiliter obſer
na duntaxat. In iis tamen verbis quibus uare debemus ſecundum annotatio
notauim'imperatiua deficere,quæ funt, nem præcedentem . Sed ſunt qui ita.
noui,memini,pepigi,odi,cæpi,gramma- dicunt, Optatiuo , vtinam malim , ma
tici inducunt imperatiuahocmodo. Di- lis , malit : & vtinam nolim , nolis,
cuntenim nomina imperatiua crib. mo- nolit.
dis intendi poffe, vt dic,dicas ,dixeris, & Verbum actiuum , finiciuum , tertiæ
ita diftinguunt;Dic exco quod eft regu- coniugationis, Tollo,tollis,tollit.Perfe
læ ſolitæ ,quam in declinatione obſerua- cto ſuſtuli.Pluſquamperfecto,ſuſtuleră.
mus.Dicas autem & dixeris,perdefe&ti- Futuro,tollam .Imperatiuo,tolle, tollat.
onem impleri,vtfit,fac dicas, fac dixeris. Futuro,tollito,collito.Opratiuo, vtinam
Quod alierum eſt optatiuoruininſtans tolleré,tolleres, tolleret. Præterito per
& futurum ,itemſubiunctiuorú inſtans, fecto,ſuſtulerim.Pluſquamperfecto, ſu
quod eſt dicas:alteruin fubiun & iuorum ftuliffem.Futuro ,vtinam tollam . Subiú
futurum ,fiuepreteritum perfe& ú,quod ctiuo,cumtollam.Imperfecto,tollerem .
cſt dixeris.Hincergo imperatiua vtiliter Perfecto,ſuſtulerim.Bluſquamperfecto,
verbis,quæ præpoluimus,aflignant, quæ ſuſtuliſſem Futuro,fuſtulero.Infinitiuo,
non habere notauimus , vt memineris, tollere.Præterito,ſuſtuliſie.Futuro,ſub
quod figuratur ita fac memineris. Quod latum ire vel fublaturum eſſe. Partici
ipſum etiam in omnibus obferuari ver . pia:Inſtantis,tollens;Futuri,ſublaturus.
bis poteſt, quamuis imperatiua habue- Supina,tollendi,rollendo,tollendum .
rint fua,velutares, vt lit, fac ames,& a- Palliua declinatio ita, Tollor. Imper
maueris,vt ſit, facamaueris, fimiliter & fecto ,tollebar. Perfecto , ſublatus lum
cætera,fac doceas, fac docueris , fac vin- vel fui. Pluſquamperfecto , ſublatus c
cas,fac viceris. item munias , fac munias, ram vel fueram . Futuro , collar. Impera
munieris , fac munieris. Præponuntur tiuo, tollere, tollatur : pluraliter, tolla
autem imperatiuis alia multa , velut nur , tollimini , tollantur. Quaſi fu
M
355 DIO MEDIS 358
turo,tollitos, tolligot & c.Optatiuo ,vui-: liter,poflimus, poteſtote, poffint & pof.
nam collerer. Præcerito perfecto ; vti -i lunto .Optatiuomſtátis,polim ,poſlem ,
nam ſublatus ſim vel fuerim . Præterito. potuerim ,potuiſſem ,polim.Subiuncti
pluſquamperfecto y ſublatus eflèm vel io,cá pollim ,potuerim ,potuiſſem Futu-
fuiffem . Futuro , vtinam collar. Sub- ro ,cú potuero. Infinitiuoinſtátis & prę
iunctiub cum tollar. Imperfecto , teriti tantum , fucurúm pon habet. Infta .
collerer, , tollereris , tolleretur. Perfa- tis,poſſe Pręteriti potuifle.Participia in ,
cto , cum ſublatus ſim velfuerim . Pluſ- ſtantis tantum , futurum non habet. In
quamperfecto , cum ſublatus eſfem vel ftantis, hic & hęc: & hocpotens.Sed qui
fuiſſem . Futuro , cum ſublatusero vel dam dicunt,participia ne infantis quidé
fuero. Infinitiuo, colli. Perfecto , fu- temporis habere.Nam potensnomé eſt..
1

blatum elle. Futuro , ſublatum iri. Aliud correptum ,Eo,isit:Pluraliter,i.

Participia : præteriti , ſublatus ; Fu- mus,itis,eunt.Imperfecto,ibam , ibas,i
turi , tollendus. Supina , ſublatum , bat:Plucaliter,ibamus,ibaris,ibant.Per:
fublatu .. fecto, ii, üſti, iit : Pluraliter ,iimus,iiſtis ,..
Verbi corrupti alia declinatio Tem- ierútveliere . Pluſquamper
ieras , ierat. Futuro, fecto, ieram,
ibo, ibis. Imperati-
poris inſtantis ; Sum , es ,eft. Imperfe- uo inſtancis ,i ,.cat: Pluraliter ,eamus,
& to , eram. Perfecto , fui. Pluſquam- ite , cant. Futuro , ito ,eat : Pluraliter,
perfecto,fueram . Futuro ,ero. Impera- eamus,itote , cant & eunto. Optatiuo.
tiuo inftantis , es velſis ,fit: Pluraliter,fi- inſtantis , vtinam eam ,irem , ierim , iiſa
mus , eſté, ſint, & ſunto . Futuro eſto, e. fem . Futuro ,eam . Subiunctiuo futuri,
fto : Pluraliter fimus , eſtote & funto . cum iero.Infinitiuo inſtantis ,ire. Præte
Optatiuo inftantis temporis , ſim ,ſis, rito , iiffe. Futuro , iturum eſſe & itum
fit. Imperfecto, eſſem . Perfecto, fue- ire.Participia inſtantis,hic & hæc & hoc
rim. Pluſquamperfecto,fuiſfem .Futu- iens.Faturi,iturus.Et quæabco compo
ro , vtinam fim . Subiunčiuo ,cum lim . ſita funt,prodeo,exco,circumco , præeo,
Imperfecto , cum eſſem . Perfecto, fue- abeo,coco, ineo ,venco,fubeo,adeo,ne
riin. Pluſquamperfecto , fuiſlem . Fu quco , pereo,tráfeo, ptereo,anteco .,pdeŭ
turo , cum fuero. Infinitiuo inftantis,er.
fé. Præterito , fuiſſe.Futuro ,fore,vel fu té,abeunte,ſubeunte dicimus,non prodi ..
çurum effe & futurum ire. Participiafu- entem , abientem , ſubientem : alioquin
peccabimus.Verbú imperſonale; itur, a .
curi tantum , fururus.Etquæabeo.com . me ,ate, ab illo ,a nobis , a vobis , ab illis .
politafunt, vt poſſum , adfum ,præluin , Præteritoimperfecto,ibarut.Præterito:
défum ,abſum , interſum , prolum , fu
perſum . Sed ex his duo habentparti, perfecto,itum eſt.Pluſquáperfectoitum
erat Futuro, ibitur.Imperatiuo inſtantis ,
cipia inſtantis etiam . Nam præſum , catur. Opeatiuo inſtantis,vtinam eatur.
præſens , abfum , abſens dicimus. - In- Imperfecto, iretur. Præterito perfecto ,
ter hæc, quæ cum verbo componuntur, itum fit & fuerit.Pluſquamperfecto , itú
hoc ſolum Poſlùm non poteft videri.Fa- effet & fuiffet.Futuro,eatur. Subiuncti
citénim perfectum potui,cuiusdeclina uo temporis inſtantis,cum eatur , iretur,
cioñem inſeruimus. Inſtantis , Pollum itum fit & fuerit , itum eflet & fuiffet .
potes ,poteſt Pluraliter,poſſumus,pote- Futuro, itum erit& fuerit. Infinitiuo .
ftis, pollunt.Imperfecto,poteram . Per- temporis inſtantis, iri. Perfecto, itum
fecto, potui. Pluſquamperfecto, potue- elle.Futuro,itum iri. Participia non ha
rain.Futuro,potero .Imperatiuo inftátis, bet..
pollis,polſit : Pluraliter,poſlimus,pote- Vcrbum corruprum actiuum inſtan
Ate posiint.Futuro poteſto,poffit:Plura- tis temporis.Fero forsfert:& Pluraliter
feri
357 LIBER 1.1 318
ferimus,fertis ferant. Impetfecto, teres edunto. Optatiuo inftantis , & imper's
bá,ferebas,ferebat.Perfecto,tuli.Plulõt fecto , eſfem ,eflemus : vt Terenciuszet
perfe & o ,tulerá.Futuro ,fera.Imperativo defymbolis eſſemus. Perfecto', ederimo
infantis,fer,ferat:& pluraliter,feramus, Pluſquamperfecto, ediffem . Futuro , B4
ferte,ferant.Futuro,ferto tu, fercoille : & dam . Subiunctiuo inftantiscum edam .
placaliter ferannus, ferrore, ferant& fet Imperfecto ,cum eſſem . Futuro , cum
rúto.Opratiud inftantis,& præterito im : edero. Infinitiuo inſtantis ; elſe. Per
perfecto vtinam ferrem .Perfecto ,tule- fecto , ediffc. Veteres edere dicebant:
rimn.Plusõperfecto ,tuliffem . Futuro ,fe. Futuro , elum ire & elurum eſſe. Im
ram.Subiunctiuo,futurum , cum culero . perfonalia inſtantis,eftur. Dicebatur &
Infinitiuo inſtancis,ferre. Præterito per- veteribus, editur. Edebatur. Eſum eſt
fecto ,sulitte.Futuro,,latum ire & lacurú velfuit. Elum erat vel fuerat. Edetur.
effe.Imperſonalia inftátis,fertur. Imper: Supina , edendi , edendo , edendum :
fecto ferebatur. Perfecto , latum eft vel elum , elu .; non eft tamen eſtu . Vul
fait.Pluſquamperfe& o , latú erat& fue- garia enim funtparticipia inſtantis, hic
cat.Futuro, feretur. Gecundia , ferendi, & hæc & hoc edens. * Futuci , :eſurusis
ferendo,ferédum :latum latu . Participia, Et quæ ab eo deriuantur , comodo
inſtantis temporis , hic & hæc & kocfe- ambedo , abedo , circumedoo: Adnos
rens:hæcferentia. Futuri, hic laturus. Et tauimus tainen veteres fic declinaffe
quæ ab eo compoſita ſunt, vt defero, af- Edo , edis , edit. Cato ad filium vel
fero, profero,præfero , offero ,differo, de Oratore : Lepusmultum fomni ad
confero, antefero,aufero, perfero,info- fert quiillumedit. Er Vægilius, Nec te
fero
ro, ſuf . tantus:edittacitamdolor.
‫ززز‬
Palliuum , edor. Imperfecto , es
"Puffiuiverbi declinatie. debar. Perfecto , elusſuum & fui. Plur
quamperfecto ,cluseram vel fueram ,
Futuro ,edar. Imperatiuo
FEEror
CT O fertis,fertur:Ferimur,ferimini,
feruntur . Imperfecto ferebar.Perfe-
edere ,
datur. Futuro , editor. Optatiuo , e
& to , lacus ſum & fui.Pluſquamperfecto, derer , elus Gm & fuerim ,'elus eſſem
lacus eram & fueram . Futuro,fetar,fere- & fuiffem , edar. Subiunctiuo, cume
ris. Imperatiuo ferre, fetarur. Futura, dar . Futuro , cum elusero & fuero.
fertor. Opratiuo ,vtinam ferrer. Præte- Infinitiuo , edi, clum effe& fuille , e :
rito perfecto, latus fiin & fuerim .Pluf- ſumiri. Participiaelus , vnde comelus
quamperfecto , lacus effem & fuiſſem . & comedendus , non comeſtus & co,
Futuro , ferar. Subiunctiuo , cum fe- melturus , vevulgus exiftimat.Futurum
rar. Præteritoimperfecto, ferręc. Per edendus.Supinum ,Elunyeſu.
fecto , lacus fin & fuerim :Pluſquamper
fecto ,larus ellem & fuiffem . Futuro;la
tus ero & fuero.Infinitio , ferri, Petfes IMPERSONAL IVM VER
Cto ,látum eſle. Futuro,latum iri. Parti borum Declinatio.
cipia præteriti,latus. Futuri , hic feren
dus.Supina,lacum ,'latu .
Aliud correptum, Edo,es,eft ,cdimus,
Poenitenverbum imperſonale,indi
catiuomodo dictū, coniugativnisſe
cſtis, edunt. Édebam : Edi,ediſti, edit. cundænumeri fingularis , figuræ ſimpli
Ederam . Edam. Imperatiuo , ede , e- cis, temporis inſtantis,quod declinabi
dat: & pluraliter , edamus, eſte, edant. tur fic. Pænitet me , te ,illum : Pæni
Futuro , eſto tu , eſto ille vel edat : & ter nos , vos , illos. Pænitebatme, te,
pluraliter edamus , eftote , edant vel illum ;Pænitebat nos , Yoś,illos Perfc
M 2
 1.1 O MEDIS 360
dum ponituit. Plüfquamperfectum temporis inftantis , quod declinabitut
penituerat. Futurú,pænitebit. Impera- fic.Contingitmihi tibi,illi, nobis,vobis,
tiuomodo,cempore tantúpreſenti,poes illis.Imperfecto, contingebat. Perfecto,
niceat.Opratiuomodo,tempore preſentí contigit. Pluſquamperfecto , contige
& imperfecto , vtinam pæniterec. Pers ratoilFututo , continget. Imperatiuo
fecto,poenicucrit.Pluſquáperfecto ,po modo,cempore præfenci,contingat. O
nicuiflet: Futuro ,pæniteat. Cóiunciuo ptatiuo modo, tempore præſenti& im
modo , temporepræſenti,cum pæniteat. perfecto , vrinam contingeret. Perfe
Futuro ,cum pænituerit. Infinitiuomo: cto , contigerit. . Pluſquamperfecto ,
do finenumeris & cperſonis,tempore prę, concigiſſet. Futuro ,contingat, Coniun
ſenti, pænitere . Præterito, ponituille. ctiuomodo,temporcpræfenti,cum con
Ab hoc imperſonali verbo vſurpatum tingar. Imperfecto,contingerer., Per
eſt participium temporis, in tantisi,s fecto , contigerit. Pluſquamperfecto,
hic & hæc & hoc pænitens. Quidam contigiffet. Futuro, contigerit. Infini
autem dicunr, imperfonalia neque a & i- tiuo modo ; tempore prætenti, contins
ya neque pafliua participiųm habere. gere.præterito , contigifle.
Nam pudens non eſt participium , fed
appellatio...... De ſpeciebus præteriti perfecti
1

T
temporis.
Alind imperſonale.
ationum omniam verba, o
enitur verbum imperſonale indica ClimeOniug
nt
literaterminata temporepræterito
tiuo modo dićtum , coniugationis imperfecto in iliteram vltimain mittút,
tertix productæ numeriſingularis,figu- vtamo , amaut, doceo docui , lego legi.
rę fimplicis,temporisinftantis, quod de Variantur autem fpecies in prima con
clinabitur ſic. Venitur a me,a te,ab illo, iugatione quater, in ſecunda quinquies,
à nobis, a vobis, ab illis.Imperfecto ,ve: in tertia correpta noạies ; in tertia pro
niebatur. Perfecto,ventum eſt: & vlte- ducta , quæ aquibuſdam quarta dicitur,
riore,ventum fuit. Pluſquam perfecto, quinquies.
ventum erat:& vlteriore, venitum fue Coniugationis primæ temporis per
rát.Futuro,venietur.Imperatiuo modo, fectiformæ funt quatuor, quæ mutatio
temporis tantum præfentis , veniatut . ncm capiunt inhunc modum .
Optatiuo modo , tempore præfenti &
imperfecto , vtinam veniretur. Perfe- Prima eft, cum maior pars ita cadat,
cto , ventumlit. Pluſquam perfecto, in qua ſemper aui ineſt , & yna abun
ventum effet & fuiffet. Futuro , venia- dat ſyllaba,ſicut ſoſpico ſoſpitaui& por
tur. Coniunctiuo modo ,tempore præ- ro portaui,& aro araui, famulo famu
ſenti, cum veniatur, Imperfecto, cum laui , propalo propalaui , manifeſto
veniretur. Perfecto , cum ventum ſit. manifeſtaui , profano profanaui , du
Pluſquam perfecto, cam ventum eflet plico duplicaui , noto notaui , tumulo
& fuiſſet. Futuro , cum ventum erit & tumulaui , excuſo excuſaui , ameno
fuerit.Infinitiuo modo,tempore preſen- amąnaui, nauſeo nauſeaui, multo mul
ti,veniri.Præterito, ventum effe & fuil, taui,pedico pedicaui,fermento fermen
ſe.Futuro ,ventumiri, taui , libro libraui , lamento lamenta
Contingit verbum imperſonale,indi- ui , læro lætaui , lorico loricaui , humo
catiuimodi,coniugationis tertię corre, humaui , ſtipo flipaui , facrifico facri
ptæ, numeri lingularis , figuræ fimplicis, ficaui , triumpho triumphaui , fundo
funda
361 LIBER I. 361

fundaui,fugo fugaui,focilo focilaui, z . incohare. Tranquillus quoque his aſ

quo æquaui, lætifico lætificaui, aucupo fentiens libello ſuo plenillímo ædem
aucupaui,veſtigo veſtigaui,fupplico ſup- • incohatam ita differuit. Similo non
plicaui , hilaro hilaraui , deuelo deuc- dicimus ſed ſimilis eſt. Sanc dixerunt
laui , leuo leuaui , inuolo inuolaui , ſedo auctores ſimulat per u hoc eſt óvgreter,
ſedaui,decurbo deturbaui, cauo cauaui, ve Cicero de Republica , Nullum est
inſimulo inſimulaui, fulmino fulmina- exemplum quam alins aſſimulare Rempu
ui,commodo comınodaui,tracto tracta- blicam. Virgilius , formam afſimulata
ui , conſidero conſideraui, ſincero fin- Camerti.
- ceraui , manduco manducaui , proprio Secunda forma eft , quæ licencia
autem eft quod græci dicunt usarômes, antiquitatis vel conſuetudinis a liccnti
hoc eft, identidem quod mando. Ideo- usvitar & in iliteram puram deſinit,nul
que Probus negat recte dici , piſcem la duce conſonante , vt eſt fonofonui,
vel aliud cenerum quid manduco , ſed crepo crepui , plico plicui , tono to
potius edo , quod ſignificat india. Man- nui ,domodomui, frico fricui,veto ve
ducatur autein , quod denci relu &ta- cui , ſeco ſecui , increpo increpui , cubo
tur. Nam cum dicam edo , quid fa- cubui , mico micui , neco necui. Ve
ciam oftendo , cum vero manduco ,non runtamen & necaui legimus , vt ne
tantum quid faciam oftendo , ſed & etus , necatus , & hoc differre maluni
qualicer faciam . Veteres tamen & in necui , quaſı ſuffocaui ; necaui , ferro
edendi ſignificatione manduco dixe- occidi , vnde necem cædem appella
re. Vindico , vindicaui. Hoc verbum mus. Et adiectis præpoſitionibus into
non pro defendo veteres dicebant,fed no intonui, explico explicui , complico
pro animaduerto & punio , vt Sallu- complicui,replico replicui.
itius , Nifi vindicatum fuerit in noxios. Tercia formaeſt, qua'o litera exi
& in Catilina , Vindicatum in cos qui mitur , & iteratio fyllabæ fit, vt do de
contra imperium pugnauerant. Decol- di , ſto ſteri, & adiecta præpoſitione,
lo decollaui , hoc verbum apud veteres vt eft exto exſtiti , obſto obſtiti, præ
decipio ſignificat , vt apud Plautum , ura' ſto præſtiti. apud antiquos hoc ver
est decollauit. item Lucillius X 1 1. qui- bum pro , mclius eft , ponebatur ,aut
husfru &tibusme decollaui ? victus. quæ pro ,antecedit aut fuperat.nam in dan
ſignificatio apud Feneftellam inuenitur di ſignificatione præbeo potius dice
in libro Epitomarum ſecundo ;Quem- bant ;nifiquod Salluſtius ſecundo ait,
admodum Cæſar a piratis captus fit, vtque' Vtrum vicem me crarii praſtare credi
cos ipfe postea ceperit Es decollauerit. Ve. tis. Et Cato ad Magnum ait , inte
teres autem ſecuri cæſós dicebant.Præ- rempto prestari. Rurſum Seneca de
foco præfocaui , Probus quaſi nouam officiis , Si ceruicem prestitero', ait , pro
vocem miratur. • Angit enim veteres præbuero. Eft aurem hodie horum
dicebant , vt Virgilius, & faucibus an-verborum iſta diuifio , vt fit præbeo
git inherens. Lucillius tamen ait , & patientis , præſto facientis , ac perin
Suffocare lacunas Conatur. Inchoo in- de , præbui occafionem aut operam ,
choaui ; ſic dicendum putat'luljus Mo- præſtiti fidem ac rem dicamus.
deſtus , quia ſit compoſitum a chao i- Quarta quidem ſpecies in vi ſyllabam
hitio rerum . Sed Verrius & Flaccus in definit , ſic tamen , ve prior fyllaba ,
poftrema fyllaba adſpirandum proba- quæ in præſenti correpta fuerat , per
uerunt. Cohum enim apud veteres fecto tempore producatur , lauo , la
mündum ſignificat , vnde fubftractum uas , laui , iuuo iüui , & adiecta pre
M 3
363 DIOMEDIS 3644
pofitione , adiuuo. adiuui. augeo auxi, alliceo allexi, ſed apud ve
Secundx coniugationis formæ ſunt teres allicio legiirus , pelliceo pel
quinque. Prima eft, quæin i literam ca- lexi.
dit , nulla duce conlonante , ſplendeo Duo fanc verba , video & prandee,
{plendui, niteo nitui, vigeo vigui , flo quæ nullius formæ regulam feruant, ant
reo florui, immineo imminui , teneo recte excipientur , aut fextam fibi for
tenui, ſed & teniui leginius,palleo pal- mam vendicabunt, vtvideo , vidi, pran
lui,horreo horrui , ſtupeo ſtupui, ter deo , prandi. Nam in ſecundo'ordine
Eco terrui, tepeo tepui , całeo calui,tor non poteft reperiri verbum poftrema
peo torpụi, arcco arcui, valeo valui præ- partegeminariſed a primatantum,qua.
beo præbui , egeo egụi , indigco indi- le mordeo momordi : quare crrant que
gui, ſtudeo ſtudui,rubeorubui, cenſeo
cenſui , ſorbeo forbui. Cicero in Tu dicune prandidi.
ſculanaruın ſecundo , Sanguinem omnem Coniugationis tertiæ correptæ , tem .
forbui. Item forpli apud auctoresalios poris præteriti perfecti, formæ ſunt no
uein .
legimus.& adiectapræpofitione , adhi
beo prohibui, inhi
prohibeocohibui
adhibui ,, cohibeo Prima quidem eſt, quæ definit in vi
beo inhibui , redhi- fyllabam , ſed tamen fimilitudinem ver
boo redhibui. borum continet primæ coniugationis ,
Secunda formaeſt,qux prima fyllaba id eſt, a habet ante nouiflimam fylla
excorrepta perfecto producitur , vtle- bam ,vt paſco.paui,fterno ftraui:
deo ſedi, fauco faui , foueo foui,voueo. Secunda forma in i puram literam
voui, caueo caui,video vidi , nco , nes, deſinit, vt alo alui , arguo argui, acuos
neui , Aeo Acui , cieo ciui , accieo aca acui , calo calui , conluo conſui , eruo
ciui. erui , exuo exui , fremo fremui , mo .
Tertia formaeſt,quæ deſinit qui lo molui , minuo minui , ftatuo Ita-
dem in i literam , præpofitis conſonan tui , vomo vomui, tremo tremui,fter
tibus variis , fed inceptiua litera fiue to ſtertui , incumbo incubui , conſula ,
fyllaba geminata,ve mordeo momordi, conſului, pecto pexui , pono poſui,gi
fpondeo fpopondi,condeo totondi,pen- gno gignis genui, meto meſlui , quod
deo pependi;adiecta vero præpofitione quidam exterminant, amico amicui, vt
genuinaria ceffat ſyllabæ, vt reſpondeo Brutus laudatione Appii Claudii, Quir
reſpondi, derondeo detondi, deſpon-, te toga pratexta amicuit. Sed Varro
deo deſpondi. in Cinorhetore. Celerius mater amin
Quarta forma eſt , quæ in lifylla- xit.
bam delinit , vt algeo alli.,, ardeo arſi, Tertia forma eft , quæ definit ini :
hæreo hæſı ; quali pafliuam quoque quidem literam , appofitis variis. conſo
id verbum admittat declinationem nantibus: ſed inceptiua verbilitera liue.
inuenimus, perfectum tempus, hæſus. fyllaba geminara , in hunc finiuntur .
mulceo mulai ., in patiendo autem modum . priniam fyllabam iterant, xe:
mulfus. ſuadeo ſuali', indulgeo indul- curro cucurri, diſco didici , cano ceci
li , fulgeo fulh ., vrgeo viſi , torqueo. ni , tango tetigi, tendo retendi , pen-,
torfi r, ideo riſi, tergeo terli , manco do pependi,pello populi , pungo pupu
manſi,iubeo iuſli gi. Cicero , Intellexi quid eum pupke
Quinta forma eft, quæ. extremi, gillet. Sed & punxi dicimus, fallo fefel
fyllaba in xi cadit, vi frigeo frixi , mul- li, cado cecidi , cædo cecidi, parco pe
geo mulxii, lugeo luxi , lucço luxi , perci, fed & parli legimus, vc.Terens cius
,
 365 LIBER I. 366
tius,Egone vitamparſiperdere!Item Plau: vendita. vtCicero , Caius Cæſar. Pof
tus, Duorum labori ego hominum parfif Seffiones redimi , eas poftea pluris ven
fem libens. · Sic enim melius veteres ditas.
parfi declinant. nam parfimoniam , non Quarta forma eft, quæ deſinit in fi
parcimoniam dicimus. Volunt autem ſyllabam ,vt , allido, alliſi, concutio con
quidam Grammatici differre , vt parli culi,cudo culi,cuado cuali, cædo cæli,
femel quid factum fignificet , peperci ludo luſi,mitto miſi,nubo nupſi, mer
autem & ſemel & fæpius. facit autem gomerſi,plaudoplauſi, premopreſli ,ra
participium futuri parfurus,vt ait Var- do rafi, fpargo fparfi, trudo truſi, rodo
foin Laterenfi , ſed Plinio diſplicet.
roli,vro vísi carpo carpſi,lumo ſumpli,
Omnia verba quæ perfecto primafyl- demo dempli, led compofitum adiino
laba iterantur,adiecta præpofitione ple- dicinus.
rumque definent iterari. Tendo te Incerta autem eft ratio demtx vel
cendi , pello pepuli, pendo pependi, appoſita præpoſitionis, vt cum fit adi
curro cucurri ;adiecta præpoutione ge- mo ademi, demo demi non faciat , fed
minatio cellabit, intendo incendi , con- dempfi , repo repli , vnde obrepo dici
cendo contendi , expello expuli,impen- musobrepki, non obripio obripis obre
do impendi , percurro percurri. Apud pi, in quo imperiti falluntur.
auctores autem nonnunquam inueni Quinta forma eſt quæ deſinit.in
mus iterari verbum , quod eſt excurro xi fyllabam , vt ango anxi , coquo co
excucurri. alioquin percurri dicimus & xi, cingo cinxi , frigo frixi , fluo Auxi,
excurri. Duo fere verba reperiuntur
quæ iterantur & adınidla præpoſitio- figo fixi, fingofinxi, vngo vnxi, linga
ne, proculdubio in eodem Itacu ſunt , linxi , mingominxi
& meio , meias , ,meiaui
fed miodicitur
mis mit,
,&
porco popoſci depofco depopoſci ; l
tem diſco didici, ,ediſc o edidici , addiſcomixi , pini go pinxi , rego rexi, Itrin
addidici. go ftrinx itruo ftruxi , lugo lu
xi
Verba tertii ordinis quæ iterantur xi , vngo vnxi , viuo vixi , vergo ver
, pergo perrexi , ſurgo ſurrexi, adAli
,
tempore perfecto exma
prima quam poſtre vtraque
geminparte
antur,.In
cam
go adfixi", diligo dilexi , emungo e
prima ſic , parco peperci, curro cucur munxi , extinguo extinxi , aſpicio al
ſi , cado cecidi. Item poftremafylla. pexi Æmilius
,illicio illexi, negligo neglexi,
ba , addo addidi , reddo reddidi , cre Ted Macer , Omnium no
do credidi , prodo prodidi , con- ftrum neglegeritauthoritatem ;quod ana
do condidi , abdo abdidi,indo indi- logiæ propius , quia & legerit dici
di , trado tradidi, vendo vendidi , par . mus.
cicipium autein futuruin vendicurus. Necto nexui vel nexi. Virgilius , Pab
Palliuum autem eius , venco venii. Eft mas amborum innexuit armis. Liuius
tamen apud vetencs vencor & vendicus in Odyſſea, Nexabant multa inter fe.
fum , vt apud Plauicum , Ego ne illi ve Mecenas , Nexiſti retia lelta. Lucil
near . Titianus ctiamn deagricultura lius Satyrarum , Curarum retia ne
primo, Patrem familias vendacem ma- xit .
gis quam emacem expedit effe. nam Sexta forma eft , quæ deſinit in
id melius emitur quam venditur. Ci- vi ſyllabam , vt cupio cupiui , lapio far
cero Cauſarum xu . Re vendita ite- piui & lapui,peto petiui , quæro quæ
rum emta . vnde manifeſtum fit veni- liui, tero triui,& fucuri temporis parti
ta non dici , ſed aut venundata , aut cipium triturus.
M 4

1
357 DIO.MEDIS 363
Septima eſt que definit in i quidemt gio mugiui mugii, inollio molliui mol
literam, ita tamen vtinſtantis primafyl- lii, polio poliui polii , læuio 1æuiui la
laba correpta , perfecto tempore produ- uii , veſtio veſtiui veſtii , inſanio inſa
catur , vt cerno creui, capio cepi, emo e- niui infanii, ligurio liguriuiligurii, pre
mi, fundo fudi, frango fregi, iaceo iacui lagio prælagiui præfagii participium
& ieci, incipio incepi, lego legi,rumpo fururi temporis præfagiturus , lepelio
rupi,vinco vici, ſperno (preui , ſero le- ſepeliui ſepelii , reperio reperiuireperii,
ui,lino ſiui, & li dicitur, linoliui,relino parturio parturiui parturii, elurio eluriui
reliui , yt Terentius, Reliuidolia omnia. eſurii.
In patiendo, litus, facit,vtVirgilius, Li- Secunda forma eſt, quæ deſinit in
guttis.
ta corpora i literam purain , vt volo volui , malo
O & auaformaeſt,quę deſinit iniqui- malui , aperio aperui, operio operui.
dem literam , ita tamen , vt à ſecunda Tertia forma eft quæ definit in
perſona inſtantis temporis venire videa- vi quidem fyllabam ad fimilitudinem
tur , vt mando mandis mandi, verto ver- primæ formx , tamen ve illa rantum
tis verti , ſuſpendo ſuſpendis ſuſpendi, modo verba contineat , quæ in prima
extendo extendi, capello capeſsiscapeſ- perfona tempore præſenticanteo ha
fi, viſo viſis viſi. bent literam ; & cum Gint tertiæ con
Nona formaeſt,quæ deſinit in di ſyl- iugationis ſecundæ formulam feruant
labam , ita tamen , vtiteratio mediæ lyl- in primaduntaxat perfona ,vtqueo quis
Et fili qua eo
· labæ fiat, vt addo addidi, abdo abdidi, quiui, neo neui,eo iui. Et
condo condidi, credo credidi, indo indi- rum præpofitionibus copulantur , vt
di, perdo perdidi, trado tradidi , fiindo , tranfeo tranfiui , adeo adiui , ſubeo lubi
hoc autem verbum fcindo , & fiquid ex ui, prodeo prodiui, exeo exiui. Horum
eo componipoteſt,nulli formę paret,ni. tantummodo verborun futurum tem
lili forte in octauam formam contruſe- pusin bofyllabam cadit , & exhis etiam
rimus id verbum : conſcindo conſcidi, plurima tempore perfecto veterum v
detracta vſu quondam n conſonante. lurpatione v penultimam detrahunt , vt
Quare autem præteritum tempus , ii, venii , tranſii ,adii, &c.
aut fyllabis creſcat, aut minuatur, aut par Quarta forma eft , quæ definit in li
fit, non eſtinuenta ratio: neccur a cor- fyllabam , vt farcio farli,ſarcio farfi,fepio
reptis producatur, vt traho traxi; aut a fepli, fentio fenfi, haurio haufi, fulcio
productis corripiatur,vt ſtofteti ,do de- fulli.
di ; aut vtroque producatur, vt flo flaui; Quinta forma eſt, quæ deſinit in xi
aut vtroque corripiatur, vt iaceu iacui. ſyllabam , ve ſancio ſanxi , vincio vinxi.
Sed lectio autorum obſeruantia ſua nos Fere apud veteres verba tertiæ coniuga
certiores de perfectisinſtituit. tionisproductæ, perfecto indicatiuo du
Coniugationis tertiæ productæ,quam pliciit finiebantur,vtadeo adii. Sed no
quidam quartam nominant, formæ funt uitasbreuitatis cauſa,cuncta permiſcuit,
quinque. quippe fancio fanciifaciebat, vt Pompo
Prima cft , quæ deſinit in vi ſyllabam , niusad Thraſeam :Sancierat. & in palli
ita tamen vtplerumque penultimamu vo Caſſius Seuerus, Lege fancitum est ,
literam couſuetudo decerpat , vt audio inquit. Item Lucretius S: ancitum quan
audiui & audii, ambio ambiui & ambii, doquidem extat . Nos autem fanxi dici ,
mus.
garrio garriui garrii , geſtio geſtiui ge
ftii ,hinnio hinniui hinnii,grunnio grun- Hæc de quatuor coniugationibus,quę
niui grunnii, hitrio hirriui hirrii, lenio pertinent ad verba , quæ analogiæpa
Icniui lenii, munio muniui munii, mu- rent , quarum exempla paſsim perfcripta
ſunt
269 LIBER , 1. 370
lunc nota , quæ liquisconceperit animo, dis fundere,fundo fundas fundare, com
nonfacilelabetur', lunt enim euidenter pello compellis compellere , compello
expolica compellascompellare.dice dicis dicere,
Sunt quædam perfecta a diuerfis in- dico dicas dicare ; prædico prædicis præ
ſtancibus deriuata. vracco acesacui, a- dicere,prædico prædicas prædicare.Piſo
cuo acuis acui, frigco friges frixi, frigo piſas, & eft apud Perfum ambiguum ,
frigis frixi, lugco luges luxi, lucco luces iergo piſat an pifit legendumſit.Sed a
luxi , falceo fulces full , fulgeo fulges pud veteresreperimus etiam n literam
full , cerno cernis creui, creſco crelcis addicam pinlo ,quod eſt , tundo » &pin
creui , paueo pauespaui,palcopaſcispa- Git ſecundum certium ordinem , vt En
ui, pauio pauis paui, fiſto liftis Iteti, ſto nius decimo agnalium , Pinfunt terram
ftas ſteci,conſiltoconliſtis conſtiti,con- genibus. huias perfectum pinlui vteſta
Ito conſtas conſtiti, fero, fers culi , & pud Pomponium , cum interim neg,mor
teculi dicimus, vt Terentius , Huctetu- lismolni, neque palatis pinfui. item pin
liſſem pedem.collo tollis tuli,quod eſt in fens participium erit,pinſurus &pinſus
conſuetudine,fuftuli facit , cius tamen & pinſendus. Pendo,pendis,qualiſolup
perfecti inſtansapudveteres ſuſtulo di- pænas, pependi , ex quo compoſicum
xi,pendo pendis pependi, pendeo pen- fit fub eodem ſenſu,cxpendo expandis,
des pependi,comperio comperii,compe- & dependo dependis : huic additur eli
reo comperij. Sed accentu diſcernitur tera ,& fic ſecundi ordinis fub alioſen
ſenſus , acuto enim accentuprofertur, fu , quali pendeo ,ideft ,in ſublimilum ;
quotiens pro eo accipitur quodeſt, re- cuiaddita præpoſitio prorſus ordinem
Icii;comperioenim.facitcomperi. Com- & fenſum mutat,quaſi lulpeadofufpen
pereo vero circumflexo accentu declina- dis, quod eft actiuum eius.pendeo enim
cur, quotiens proieo accipitur quod eſt ego,eſt abſolutum ,ſuſpendoaliumacti
cum alio pecii , comperieram enim fa- uum , ex quo & ſuſpendor dicitur fub
cit. ſenſu palliuo. cæterum tantum differt
Sunt quædam verba quæ habent per- inter pendeo & fufpendo: pendeo per
fecta duplicia,yepangopepigi & panxi, me, quodeft naturale,ſuſpendor ab alio,
pungopungispupugi & punxi , vello Adoleſco adoleuit facit , nam Virgilius
velli & vull ledmelius velli, & auelli, ut fie declinat , mox cummatura adolencrit
Virgilius; cineres manesue reuelli, Idem , atas .. Tamen adolui.volunt quidamin
ima deftirperenelli. Item Laberius, Ali. facrificio dici , & venireab eo, quod eſt,
qua partepreuulſerat, teneo tenes tenui , adoleo. Scd &in facrificio A dius Cal
apud veteres teniuidixit, tundo tundis lius ad Tiberium ſecundo , adoleuit di
tutudi & tun(i,explico explicui, quoni- xit. Sic eft contra: Egyptiis maximum
am eſt plico plicui, vt Virgilius, Expli- facrificiumidbi integrum anſerem adole
cuit legio. Sed plicaui legimus,vt efoapud nercont...& in paſsiua declinationeadul
Ciceronem pro MarcoTullio ta,non adoleta. aboleo aboleui, & paf
Sunt quædam verba quæ ex vna fiua declinatione abolitus. Occino oc
poſitione diuerſos fortiuntur declinati- cini, eſt enim a cano cecini, ſed in com
onum ordines & ſenſus., quaſi mando pofitione iteratiuum amittit vnam fyl
mandas, cum aliquid monemus: man- labam. Sed Salluſtiusin primohiſtoria
do mandis ,cum dentibus aliquid conſu- rum dixit, Iuffi Metelli Cornicines occa
mimus , quod in, conſuetudine mandu- nuere. Aio verbuminufitatam haber de
co dicunt. Volo , volas quoties alitum clinationem , decuius imperatiuo non
iter demonſtramus; volo yis vult, quo- nulli ambigebant. verum dictum eſt
ties velle quid fignificamus. Fundo fun- ai, ve Næuius alicubi, Aneft nata fponfa.
972 DIO MEDIS
pregnans: vel ai velnega. Imperfectum tione ſallo, non falio. Ve Varro ad Ci:
quoque aiebam aicbasaiebat , aiebamus ceronem V. vt feruarent ,fallere. Idem
aiebatis aiebantdixerunt. Salio perfe- antiquitatum humanarum X V. More
fe&um fuațius enuntiari videtur falvi tuos Patints,siSeuerus : Diftra&tos at.
quam laliui fedpleriq;veterum ſałuidi- que yalitos. EtFabianus cauſarum ter
'xerant. Virgilius, Saluereper vires , id tio : Cüm caro falita eft diuturnior.
eft, faluerunt: ItemLiuius ab vrbecon- Salluſtius hiſtoriarum quarto ; Ad diu
dita libro primo , wonos tranfiluiſſe mu- turnitatem vfus reliqua cadauerafalle
ros. Non minus & Cicero pro Milone, re. Salita vtmunita procul dubio fallio
Reie&ta perula defluit. Virgilius, De- dici debebit, cuius frequensperfectum
filuit-Turnus biiugis. Sino tini, vePu- videtur' ſalitus potius quam fàllus. Ab
bliusRutiliusde vita fua , Quod famoin feondor abfconlus, fed abfconditus mé
nitum abirefiiffer. Item Scaurusde vi- lius , quia fimplex condor conditus.
ta ſua 111. Prelium non fini fieri. me- Deleor delitus & deletus. Cicero ad
lius tamen dicitur,fii,ficut Varro Epiſto- filium , ceris deletis. Varro in Præto
ficarum quæftionum VI. Ad mortem riana , Delite litere. Caluus alibi ad
perduceres norwftio dcem Terentiusin vxorem ,Prima epistola videtur in via 1

Adelpliis, Quia non fit egestas. Excel- delita. Oftendor oftentus, quoniam 1

1o legimus crebro apud vereres. Er Ci- fit tendor tentus , nam oſtentatus eſt
cero de Republica, excellunt. Item de frequens. Quoniam ex temporibus
Oratore tertio, antecellunt. Et de diui- perfectis palliuis futura participia a &ti
natione prima, antecellunt . Gracchus ua deriuantur , velut amatus fum ama 1

prácerea limilicer , Cohortatione circum turus . Publius Rutilius de vita ſua

toncikábúla antecellunt . Cicero deof. vni vna ostentata est. Item pro Lucie
ficiis primo, anteqellimus. Veruntamen Cerucioad populum , ex hoc deriuauit
Macer Æmiliusornithogonias ſecundo, participium ,Quodegomefperoostentu
Cum laude excellet omines . rum , non oſtenturum . Etmelius ſans
5. Dicam nunc dehis quçrlitera finiunt, oſtentus dicimus.Ec Liuius, Item pro Fi.
Nitornireris.'perfecto niſus ſum. Sed gulooftenta promifſione. ErVarrorerum
vereres'immutantes, nixus declinant, vt ruſticarum primo, Lacuis optimus vino
Virgilius, Nixusab aggeredextra.Item , fit ostentus Soli,nontentus nec oſten
Summis adnixus viribushastar .Item , ſus. At quia Cacephaton videbatur,
Obnixus latishumeris. Et , adnixut acum Deorum vehiculum Tensam dixerunt ,
to , Derudunt naues fcopulo. ' Melius ne verbum turpe fonaret in facris. Ex
tamien dicimus niſus anitendo ,& niſa. pergiſcor experre & us & expergor exper
Enixaenim appellatio eft , & ad partum gitus, expergefio expergefactus. Sed
fefertur, cum dicimus, geminos enixa expergitus dicitur qui fatiatus ſomno
cſt, ve’apud Virgilium , Triginta capitum ſponte cvigilat. Vnde & Lucillius ait,
fætus enixa. 'Vtſit eniſa , viribus cona- Ergo e fomno pueros cum mane expergi
ta ; enixa partum. Alor aleris , altus tus clamo. experrectus autem a quie
lum . Salluſtius : Arpini altus. Melius te impeditus, vnde Salluſtius, Interdum
eſt tamen dicere vitandæ ambiguitatis fomno experretus tumultum facere.ex
gratia,alitus. Nam& alimenta dicun- pergefactus porroeſt, quiper aliumſo
tur. Salior , frequens videtur & 'trituin mno excitatur. Fatigor fatigatus ſum
vi perfecto tempore falſus falfa falſum facit, non feſſus, & longe falluntur qui
dicamus. Sed veteres ambiguitatem ' opinantur ex eo quod fatigat fellusderi
appellationis vitantes , & analogiain ſe- uari : nam feflus appellatio eft. Differt
quentcs , ſalicus ſum dixerunt , a pofi- autem fatigatus a fello, vt Verrius ait ,
quod
 373 . LIBER I. $74
quod fatigatus dicit.it , cum quis pēr.a- Sunt alia pręterea verbaquçadempta
lium laborare compellicur, ye laffatus : vaalitera,veladdită, diuerfosfortiuntuk
Feſlus vero , cum quis laborare deficit, ordines , quali: Metor metatis dicimus,
vt laflus. Inferor inſercus &infitus fa- cuin ad locum refertur, vt cum dicimus,
cit, & tradunt quidam inſitus arborum caftra prope Fyberim metatus eft : metor
& pomi effe: inſertus hominis vel ali- meteris,cú ad fructum , exquo perfectú
cuiusrei. Fallor falfus fum facit, vt Vir- fițmeſlus, non meritus ſum : contra mor
gilius , Falf impleuit genitoris amorem , rem declinationis Meffuram .n . dicimus
lignificat enim qui fallebatur. Edu- nonmetitionem , & future actiuomellu .
coreductus ſum facit , fed frequentius rus,palliuo metendus. Miſeror miferaris,
Cicero educatus & educata dicit. Vir- primi ordinis;accedit litera & fitſecundi,
gilius , Edu &tum Egerie lucis. Ordior quaſi miſereor miſereris. Noftrú non eft
orfus fum facit, & tam incipientem fi- referre veterú exempla;Veftrum ,vt cuiq;
gnificat, vt Virgilius , Sic orſus ab alto, libido eſt, autoritate corum velut analo
quam deſinentem , vt idem ,Sic orſus A- gia vti.
pollo Mortalis viſus medio fermone re- Omneverbum quodcunq;prepoſitio
liquit. Figor ambigue declinatur apud nérecipit,eiufdé ordinis declinationéfa
veceres tempore perfecto , reperimus , cit,velut ſcádo ſcandis,afcendo aſcendis:
enim fictus &fixus. Scaurusdevita ſua, mordeo mordes , remordeo remordes.
Sagittis , inquit, confiftus. Varro adCi- Præteriſta,fapio fapere,adiectapræpofi
ceronem tertio, fixum .Et Cicero Aca- tione refipio reſipire, & fic productior
demicarum tercio, Malebo in opera affi- dinis:ſed defipio defipere facit,nó deſipi ,
xa . Et Virgilius, Simihi non animo fixã. re. Cieo ciere,accio accire, cócio cóçirse
Comperior, & Comperio differunt.nam ' excio excire.Dodare,addo addere. Et a
comperior ex mea opinione colligo; & lia nonnunq inueniútur. Figura.n.quaſ
compertum habeo , pro explorato didi- dam coniugationes immutat.Nam ſedeo
ci: quod verbum deficit in futuro & im- cum fitfecundæ coniugationis , accepta
peratiuo . tomperio eſt, ab alio cogno- præpofitione mutatur in tertiam , & facie
ico. Meditor & melito , ve putar Plini. cólido,affido,fubfido, quippe cum Virg.
us : meditantem effe fecum cogitan- dicat,Confidereinignes.& Terentius:AF
tem , melitantem voce dicentem . fido, accurruntferus.
Sunt quædam verba r litera terini- Nec folum coniugationes,verumetiã.
nata ex diuerſa pofitione deriuata, quæ ipſam poſitionem verborum cópoſitio.
eadem fortiuntur perfecta', vt pandor mucat,vtcalco facit.n.inculco,conculco,
pandetis. exigebat analogia , vt panſus non incalco velconcalco;& calcio diſeul
diceremus, fed paffusdicimus, vt Vir-' cio,ſcalpo infculpo:quaregemma ſcalpta,
gilius, Crinibus Pliades paſſis:Item ,patior dicendum eft,non ſculpta, adiecta enim
pateris paſſusſum :Vertorverteris verfus præpofitione facitfculpta. Facio, confi
jam; vtVirgilius , Verfag iuuencam Ter- cio,inficio :falio defilio : farcio infercio:
gafarigamushafta : Item ,verrorverreris fapio deſipio; frango defringo cofringo::
verſus ſum . Virgilius, Et verſapuluis in- capio concipio decipio : ſpargo conſper
fcribiturhafta :Melius eft cnimtracta in- go & diſpergo:iacio coniiciodeiicio:car.
telligere quam inuerfà . Luxuriorin cri po decerpo :gradior ingredior.
mineeft;vt Corneliº Scuerds ait,Luxu- Suntquædam verbaquæ vengeagoza apa
rianturopes arg,otia longa grauantur. Lu . pellantur, quæ & primitiuideclinatione
xurio autem in laude,veVirg,Luxuriatq; & mutationem & adiectionem litera-,
toris animofum pectus.Signiħcat enim nố rum capiunt, & nihilominus idem ſigni
Laſciuiámentis led babitudinécorporis : ficant.Interdum variant, velut lacello ex
376 DIO MEDIS 376
co,quod eſt lacero;Sedhic variat;laceſſe- Forsfuas.& Virg. Tros Rutulus vefuar.
reenim concitare eft. Faceſſo æq; fit;fa- Infinitum eius, fore.
cellere, diſcedere intelligitur,vteſt apud Debis queex fe'non habentperfe&ta,
Terentium , Hinc nunc faceſetú ,ne mole ſed ex proximis.
stusfis.Item accerſo per duas c dicitur; I
tem perr & cfcribitur arcerfo;fedinter- Suinequadam yerba quæ nequaquam
eft, quia-accerſere euocare intelligitur,
arcerlere autem accuſare ſigaificat & ab : mur tamen proximis,velut,Ferio, perfe
arceonafcitur, etenim alium acculare,a ctoferii non dicimus, ſed percufli. Item ,
maleficiis arcere eft. Siſto ſteti vel ftatui , quoniam duplici
ſenlu fungitur. Item , Furis furit ;furiſti
Dehis , queperfe £tum tempus non nemodicit,ſed inſaniſti. Item, Tollolu
habent. : ſtuli:quanquam nonnulli ex hoc tenta
-iniciwod uerunt perfectum facerc, tuli ; quale et
Vntquædam verba , quæ cum cæterá eo quodeft fero,culi:quoniam ſuſtuliab
Selection
declinacionem habeantplenamn , tein co videtur proficiſci quod apud veteres
pore perfecto deficiunt,& lunt ferehæc: reperimus ſuſtollo. Ité afferoattuli; quo
verro,neto, furo.Horum verború non , niam & ,fero tuli,dicimus;quanquain &
facile reperimustempus perfectum , & id perfectum , quodeft attuli,ab alio ver
tamen quod eft verro,inpalliua declina- boproficiſci reperimus apudveteres, ex
tione perfectum reperimus, qualiverro . co quod eſt attulo, vi Nacujus in Tabel
veclus,veapudSenecam indialogode ſu- laria, Dotemadxosnullam attulat. Plau
perſtitione ,verſatempla. & apud Plau . tuscompoſitum efficit in Rudente, Au
las abftulas, vt fic inſtans, abftulo.
cum in Pſeudolo , verfaſparſa.
De his quaperfe&tum tempus non
- De his quaprimaperſona deficiunt. habent.
Vnt item aliar litera terminata, quz
Vnt quædam verba quæ primam per
fonam amittant,veluti,ouas ouat;raro
enimteperimus ouodictum . Item ,furis ſuaperfectanon habent:vſurpanttamen
furit;raro furo inuenitur. Faris fatur; ra eiuſdem ſignificationis verborum perfe
ro for inuenitur. Verum in compoſitio- cta,velutveſcor, paſtus ſum facit;ex co
ne,vtapud Caium , reperimus effor di- camé venit quod eſt palcor.veſcitus ſum ,
dum.Roras rorat;vix coro. Daris datur; nemo dicit. Item arguor,conuictus ſum
rarodorreperimus. Item inquis inquit facit,ex eo quod eſt conuincor;habet au
diciinus. Huigsverbi declinatio quam- tem etiam apud antiquos, argutus ſum .
uis ſix tota plena, primatamen perſona. angoranxius ſum ; anxius autě eft , quod
longe diffimilis eſt cęteris verbis,neccó ſignificat ſolicitus. reminiſcorrecorda
gtuens primæ perſonæ eſt. eſt enim in- tus fum . operior opertus ſum . medeor
quam inquisinquit , quartiordinis ver- medicatus ſum .
bam. Item , Foremn fores foret , pro co
quod eſt,effemelles effet ,duntaxatdici- Dehis que participiis deficiunt.
auremfolet, vtrum tione
mus :cæteradeclina pofitiohuiusverbi
deficit. Quæri Synt & alia verba,quæ cumfolitam
cæteram habeant declinationem , ni
lit,Sum ;& hæc duo infinitahabeat, elle hilominus participiisdeficiunt,quale eſt
&fuiffe:an tertium etiam aſſumat , fore. timco.ex hoc vix futurum participium
quodverbum eft apud antiquos, qui di- declinatur.timiturus enim non facilere
eebant; fuo fuasfuat. Vnde Teren ait: perimus dictum ; ltem fio , participium
futurum
 377 LIBER 1.: 378
futurum non habet. futurus enim ex co veteresreperimus.Cui.n, in dubium ca
quod eſt ſum deriuatur.raro etiam inftás dic quin abnuo abnuis dicamus. verum
reperimus, vt fiens dicamus & fientes. I. apud veteres & abnueo di&ú annotam ',
tem tollo , tolliturus nemo facile dixerit vi Ennius o & auo Annalium , Certare ab
eruditorum . Item ſoleo, foliturus nemo nnco,metuo legionib.labem .Item in Tela
dixerit;vix etiam inſtans, quali ſolensſo . mone,Ex cofuturum abnuebāt.Item ,At
lentes. Hactenus de his quæ participiis tingo attingis omni cruditorum cõſenſu
deficiunt. dicimus. Verum reperimusapud nõnul
Jos authores quib.eloquentiæ & elegan
Dedubia verborum coniugatione. tiæ tributa eftopinio, linenlitera dictú ,
quafi artigoattigis, vt Pacuui' in Medo:
Tiam ipſaverborum coniugatio pri- Creftodite huncvos,ne quis vim attulat,nes
tertia,nouitas avetuſtate diſſentit. Nam raliter;Abſcedite,adis ne attigatis. Item ,
lauo lauas nosdicimus;illi lauolauis , vt Hortatur quodvulgodicimº, veteres no
Plautus Pſeudolo , Gestastabellas,easlac nulli horitur dixerunt,vt Ennius XVI.
crymis lauis, & Virgilius , Luminis ef- annalium ,Prandereiubethoriturg .Idéin
foliAunidum laxitinde cruorem.Sed qui- X.Horitur induperator,qualiſpecic itera
dá per i lauit, pro humectat & coinqui• tiua. Plaudo frequens eft;apudveteros
natintelligi volunt, ſed fruſtra; id enim plodo,Cicero de gloria,tertio ordine,
ſignificat quod lauas. miferā velpotius amentēdequo neceſſe erak
peim exiftimareeos,quod erunt,quã cosqui
Dediuerfa verborum pofitione.. non plodere.Itéin paradoxisStoicorum a
pud eundé exibilacur,expleditkr.excon-
Olentin verbis etiamperitiores erra : luctudine qua au fyllabacum ocommer,
re,in v e r u mcum r ,an ſine r de-
beant proferri. Quitito Liuiusin actiuo
ciunr habet , vt cum dicimus clauſtra
& cloftra , cauda & coda & fimilia.
Quirit. Varro ad Ciceronem , De Fene- Pario , cum ex hoc dicamus infinitiuum
ftellaquiritatur.Eftauté Quiritare,Qui- parere,apud veteres pariredictum repeu
rites ciete. Allentio. Virgilius. Affenfere rimus;voapudEnniú, Onaparire foletges
omnes. CiceroEpiſtularum ſecunda ad nivpennis condecoratum . Ité,Ridentpro
fratrem , Philippusinguis,affentioLentulo. . culdubio cuncti dictitant , apudveteres
Sed & affentior Salluſtiusait inCatilina; ridunt reperimus dictum , vtM. Brut' de
Alius alii varie afſentiebantur. Aſſentio patientia,Irriduntborãlacrymas Ité quod
adobſeruo ſignificat. Lacrymo lacrymas; nosSuſpicatur , veteresoſpicaturdixe
nec quiſquam eſſe lacrymor credat, quá- runt. Claudius octauo hiſtoriarum , Fla
uis Ouidius dixerit. Lacrymatas cortice ccoofpicatur. Item quod vulgo obſepio,
myrras.Munero. Sed Horatius, Muncre- veteres oblipio dixerunt. Cæcilius in
für te Priape.Affecto.Sed Varro,Affeéla . Hymnide ,Habes Miletidam , egoilla buic
tus eftregnum . Bello :Scd Virgilius,
bella- defpondebo,ex natofalsum obfapiam .Oleo .
fur Amazones armis.Sed ne in proferen- oles:apud veteres,olant.Plautus in Cor
dofingulorum exempla longum faciam , nicularia,Faciteolant edesArabice.perin
ſatiseritſtudioſo didiciſſe,quidquomo- de quali oleoolis fit dicendum . Iténoſco
do dici debeat, & vbi poflit inueniri con noſcis;& huic verbo veteresg literá præ
frarium .
poncbant. Gnoſcit,ait Cæcilius;quoniana
De dubia verborumpofitione. & præpoſitione addita , adgnoſco &co
Sotpræterea quædam quorum poſi- gnolc dicimus.codemmodononnulli
tionem diuerlam , quá valgoeft ,apud 'noui vetcrum , gnoui dicentes , forma
379 DID MEDIS 380
bant. Grunnit porcus dicimus;veteres ſunt, defero , infero, aufero , & fimilia.
grundiredicebant,veſit inſtans,grundio Item edo,& ,eaquę ex cocópofitafunt,
Claudius Annalium xv.
. miſer. comedo,ambedo,&
Cæcilius,Cruentoita oregrundibat
Grundibat fimilia.ltem
ui,memini.Hæc funtquaſi odi;no.
corrupta ver
grauiter pecus fuillum Hinc quoque ba,quę fingula operepretiú efle opinor
Grundiles lares dictos accepiinus, quos percenſere.
Romulus conſtituiſſe dicitur in hono- Sum verbú inprimis corruptū eft , nó
rem (crophæ , quæ triginta pepererat tantú propter cæterorum declinationé,
porcos. Hoc ita affirmat hoc modo ſed ipla politione, quoniá nullum in toto
Callius Hemina in fecundo: hiſtoria- ſermone tale eſt , niſi quç ex eo cópoſita
rum : Paftorum vulgus fine contentions ſunt.Id verbú, & pertectã eius folet ad
confentiendo,præfecerítæqualiter imperia, iungiparticipiopalliuo,& finitiuü perfe
Remum & Romulum ,ita vtde regnopares tum fignificat,quafi amatus fum , amar
inter feeffent. Monſtrum fit,fus paritporcos fui, & fimilia.Id verbú deficicparticipio
triginta, cuius reifanum fecerunt Laribus inſtantis téporis. Ex hocverbo copolit
Grundulibus. Item vulgo dicimus , am- tum eſt,proſum ,ſedadiecitd literá , qua
ple&tor; veteres immutauerunt ,.ample- fiprolumprodes prodeſt. cetera fimili
to crebro dicticances, vt Liuius in O. ter declinátur.Ideo aút necid cépuspar ..
dyſlea :etrum gennaample&tens virginem ticipium admittit téporisinſtantis. Item
oraret. in hoc quidem totum figurauit pollum quedex eocópofitumeft,tliterā
verbum , amplectens dixic pro ample- admittit, qualipoſlum potes poteſt , cæ ,
ttans,& amplexens pro amplexans.Eſte tera ſimiliter declinátur,niſiquod neque
nim eius quod eſt amplector, amplexor futurum infinitiuum autparticipium ad
amplexaris iteratiuum . Ex hocergo am- mittit,cum principium eius habeat.ex eo
plexens non amplexans fic participium . .n.quod eft lum ,futurumfit;exeo quod
Hactenus de his quæ memoria fuppedi- eſtprofum ,profuturus.nihilcale admit
tare potuit, nunc referemus de corrup- tit hoc;neq; præfentis téporis participiú.
tis. Potens.n.appellatio, no participium eft.
Analogia apud noseſt proportioſo- Eſt.n.quodGræcidicunt óduva tas,o dura
miflisGræcotú ambagibus ſimplicimo- mavos. Cæteraq;quæ ex eo,quod eſtſum ,
do tam in verbis quain in nominibusob- cópofita ſunt, ſimiliterdeclinátur.Poſsú
feruata. In verbis ea videntur verba ana- tamen nónulli veterú & pafſiua declina.
logię reſpõderc,quæ poſitione primaha tione figurarút, Poteſtur, & poffuntur.Et
bét,vtin a &tiua declinatione in o effera- quitur & quitus fumapud nonnullos ve
tur;in pafliuar addita, quæ in exemplis terum reperimus quod eſt ei ſynonymá
cóiugationú quidé cópetenter demon- Er hanc adnotantnonnulli in illis diffe
ſtrauimus. Siqua ſunt verba , quæ abiſtis rétiam ,vt actiua declinatione ad perſona
diſcrepác corrupta dicinº; quoniádú ,p- feratur,quafi poffum ego potestu,poteſt
prio more declinátur, cęterorú corrum . ille facere. ve qualitan pronafacilisque
puntanalogia.Neq;.n.et,qui , quali ac- eft vt fieri pollit. Subtilis annotatio led
culo & mouco,ita fum ordini aptare pof- parum vfitata. Sed quoniam dictum eſſe
fit:neq; volo,quod & ipfum corruptum retulimus,apud quos fit dictum affirma
eft,ica declinatur quaſi dico dicis; ideoq; , bimus. Actius quicus fum poſuit , pro
ſecernútur , & priuatim declinantur.Sūt quiui : Namneſ,precio neg,amicitia , ne
auté ad inodá pauca. Sum & quæ ex eo que vi impellineque prece quitus fum . l
cópoſita funt,adſum ,delux ,ablum ,pof- dem alibicodem modo Vnde omnia per
ſum ,præſum ,inſun,& fimilia ltem volo diſci ac percipiqueuntur. Cæcilius præ
& quæ ex eo cópoſita funt,nolo malo ,& terea : Si non farciri quitur. Item pote
: Nec
fimilia.ltem fero ,& quæ ex co cöpoſita Itur apud Ennium reperimus ret rabi
 380 LIBER I. 3822
retrahipoteftarImperiis. Scaurusde vita bedo. In pallido aút declinatur, Edor e
fua 111. Poteratur etiam ficut poſſitur di- deris eftur. Pręteritum cſus.Itéambedor
&titat. Ex eodem eriam potiſſit dicebát. & comedor, que declinatio nó minus &
Item , potis eſt, pro poteft,vt apud En- ipla fecúdum analogia declinatur, de cu
nium: Quis poris ingenies oras euoluere ius perfecto ambigitur apud veteres.co
belli. & Virgilius: Ainon Evandrumpo. Ineitus;an comelus & cõeſturus.Sed Di
tisoft vis vlla tenere. Necnon pote , pro dius ait de Salluft. Cõeſtopatrimonio.Val
potis, crebro dicerereperimus. Nam , vt gius aur de Tralatione,Comeſapatina.Si
proximo exemplo vtar, Perſius ait: Qui militer&Varro. &itamelius, quafiadela.
pote ?vis dicam ? nugaris. Cuiusfuturum & ambeſa,ve Virg. Ambefasmalis fubigas..
potero & potuero,led potero magis fini. abfumere menfas.
ciuum , potuero-ſubiun & iuum , quali, Et Odi eft correptú.accipitur.n.pin
cum potuero : ſtanti&perfecto, 9. Msowo @ mapione.Nó
Elt & Volo corruptum, poſitionem nalli diſtinguedi téporis gratia perfecto
quidem habet talem , qualé cætera , quæ declinát,exoſus fum ,vt peroſustum illi ;
analogię parent,quoniam o literatermi- fimiliter& pluſquáperf.Semper n.ex eo
nantur. Sed in cæteris confundit decli- déhorú temporúeſtdeclinatio.Imperat.
cionem ; nullo enim exemplo analogiæ nó habet quali futuri, nec futurú infinito
declinatur , Volo vis vult. Id verbú def- nec participia. Verbum in ſignificatione
citfuturo infinitiuo, &participiofuturo, paſsiua,i.pisõnas,aliterformari no poteſt,
qd seper exinfinitiuo futuro deriuatur. quá
Ex hoc verbo cópofita funt, malo, nolo :
fi dicas, odiofum illi, ita declinatur.
Simile eft huic, Memini. & huic verbo
Mendoſe,quigeminantlliteram & enu- putantidem inftás & perfectú efſe , me.
ciát mallo,nollo;quoniam principale co- mor fum .Id vbum idem infinitiuum ha
rum vnum habet I,volo; & in copofitio- bec inſtás & perf. quah-meminiffe.Futu
ne prima decidit fyllaba, ſequesnon im- rum infinitiäúnónulli declinant,q. mer
muratur, quafi malo,nolo.Cetera ſimili. more futurü Alii tencátex fuperioriver-
ter declinatione principalideclinátur.A- bo declinare,quaſifututú perosá ſit.cer-
pud veteres reperimus id quod nó vultis, te nec meminiparticipia admittit inſta
noltis veft apud Lucilliú: Vultis,emptatis.Eft tertium his ſimile,vt quidā putát.
eft:Noltis,non empraeft.Exhosyulgo fa. Nec.n. defuerunt,q hoc verbum pręſen
ciuntimper.noli. Meliuseft dicerenolis tistéporis elle dicerent,Nouinouiſti no
nolit, quod ex principali eius velis velit uit, & id fimile effe inftáti, & perfecto, vc.
diſcimus. Horatius: modo velis, qua tua memini. Nonnulli& in hoc faciút diſcri
virtus Expugnabis. men ,vtſit perfectú ,notú habui. Necre
Fero corruptú ,&id verbum poſitioné fert fiex diuerſa poſitione, diuerſum der
quidé habet cópetentem analogiæ ,quo- clinationis modum , tempore admittunt
niáin o effertur,lod corruptú eſt,quoniá perfecto.Sunt enim corrupta . Imperat.
nullo modo coniugationum declinatur. qualifuturum non habet. Infinitiui in
Ferofers fert,declinamus, & pallierű,fe. ftans,aperfe & o nõnulli ita diſtinguunt,
for ferris, & cópofita fimiliter peromnia ve ſitnoffe inftantis, nouiſſc perfecti. A+
declinátur, defero, cófero , & c. fimiliter. lii fimiliter declinant vtrunq; tépus qua
ſedpafliua declinatio non incompeten- ſinoffe, vt meminiſſe. Apud veteres plu
teranalogiæ declinatur. rale hui? verbi inſtás colligitur , cum no
Edo corrupeum eſt, quoniã edo esteſt mus dicunt,pro co quod eſt,nouimus,ita
declinatur, vt eſtapud Virgil. Eft mollis vt Enni'inLuſtris,Nosquiefcere aquaeft,
fiamma medullas. Huius infinitiuũ inſtás nomusambo Vlyßē.Apud veteres etiã alio .
& perfectú limiliterdeclinátur, quali el. modoex hoc.vbo formata declinationę:
fe, & cópoſita ſimiliter, yt.comeda, am reperin ', q. noſcofit inftás.Quibus an ,
183 DIO MEDIS 384
nuere libuit, cum exemplo cognoſce-' bodieuxorem . Item imperatiuomodo,
rem . quale eft apud Virgilium : Noſcocri- veluti, ego quod res eft id dico ,tu coniicito:
mes incanaquementa. Ex quo fitcompo- catera. ego fcribo ,tu lege. ego lego,tu
fitum cognoſco cognoui, agnoſco agno- audi. Itein infinitiuo in tanti,veluci,me
ui, exquo nonnulli veterum declinaue- ditor elle affabilis , & bene procedit. l
runt agnotum & agnoturum , vt Brutus tem , credo ita videri tibi , &, credo vos in
in Epiſtolis. Item agnotinum dixerunt. dices mirari.volo videre, volo diſcere. I..
Hactenus de corruptis, quarum perfe- cem infinitiuo futuro , Puto ita cuenta .
etas declinationes in fuperioribus ha- rum . &,Nempe opinor dicturumpatrem .
bemus. Item infinitiuopræterico. veluti, Gloria
re eneniſſe exfententia &,videor mihi se
Deconiun tione temporum . ciffefundamenta defenfionis mea. Iungitur.
finitiuimodi tempusimperfectum ,ma
Vaticates ſermonis certiſſimas,qui- di ſubiunctiui tempori imperfecto , yt ,
Q
necuntur,ita accipimus, finitiuam , o- verebar quorſum euaderet. &, hic foleba
pratiuam , fubiunctiuam , quas notas tibimusfere plerumg eam operiri, duminde i
cerco ſcio. Id æque ſcies, quidque ſigni. ret domum. Iungiturperfe&tum tempus
ficentfimul,quod non alienú fit, & quod modifinitiui,inſtantiimperatiuo, velut,
ſcriberefibi parauimus. Tempora quoq; Itaut dixiface Softrata. & , Face, vt iuffi,
omnia principalia,& qux ex his deriuan- deducanturisti. Item imperfecto finiti
tur,iſta eſſe.Inſtans quod & præſens,prç- uo,veluti,Venit & adripas, vbi Inderefe
teritum imperfectum , perfe & um , plur- pefolebat. Item imperfecto ſubiun &tiuo,
quamperfectum & futurum. de quibus velur, Dum bicveniret,locum relinquere
diſſerere , non longe alienum præſenti voluit. Item futuro ſubiunctiuo, veluti ,
tuo deſiderio eſt, quibus temporibus, vt dixifecerisiuſſus,fitamen obedieris. Item
breuiter dicam , vniuerſa nobis admini- in inſtanti infinito, veluti ,facereconſti
ſtraturoratio. Omnino igitur iſta tem- tuit, quærere confueuit. Item præterito
pora, quoniam modo finitiua,nonnun- infinitiuo , veluti, Dixi egoin fenatu ce
quam optatiua,fæpenumero ſubiunctiua dem te optimatum contulije. Item futuro
lunt,ficnobis fubiunguntur.Sermodum infinitiuo,veluti,Wam conftitnicum quo
finitiuus eſt,abſolute efferimus, dum o- dam hofpite, eßeillam.conuenturã. & ,cum
ptatiuus, aut dum repleatur ſenſus, ne- me tum vxorem credidiftifcilicet duetu
ceſſario ſubiungimus, vnde ſubiunctiua rum . Iungiturpluſquamperfectum tem
quoque appellata eſt verbiqualitas. Iun . pusfinitiuimodi, inſtanti finitiuo, velu .
guntur igitur inter ſe tempora hocmo- ti , Dixerat ille etiam per mænia clarior s
do . gnis.Anditur.Iungiturinſtansfinitiuum ,
futuro finitiuo,vtapud Virgilium : Quā
Demodo finitiuo. quam animus meminiſſe horret lu &tuque
nftans tempus
ngiturifinitiuo.
IiLinſtanti modi finitiui, refugit, Incipiam . Item inſtanti-fubiún
vt Cicero , De te an- ctiuo ,veluti, Dico quamuis intelligas.Rc
tem Catilina cum quiefcunt , probant,cum perimus apud veteres, inſtans finitiuorú
patiuntur,decernūs,cãtacent,clamant,Ité iungi etiam iinperfecto ſubiúctiuorum ,
Terentius, Cumplacor, aduerforſeduloes quod raro fit,cuius exempli prodendi
deterreo, tamen vix humans patitur.Iun- gratia,vel ſola Tullianafufficit autoritas.
gitur idem inſtans &fubiunctiuoinſtan- Ait enim in Roſciana ſic: Cum nulla pro
ti, veluti dico vt audias, aro vt ſemines. ſcriptionis mentio fieret, cum etiam omnes
ſcribo vt legas. vt Terentius , Ducas volo quiantea metuerant redirent ,aciam fefe
defun
389 LIBER I. 386
defun&tos periculis arbitrarentur , nomen ti,Dicebávt faceres,Dixivt faceres, Di
refertur in tabulis Sexti Rofcii. lūgitur im- xerā vt faceres. Sin aút longus fermo ef
perfectum finitiuorum imperfectofub- fertur,adunationis cauſfa recipiturfutu
iunctiuorum ,veluci, dicebam quáuis in- rum fubiú &tiuorú , & pluſquáperfectum
telligeres.Item idem tempus iungitur & opratiuorú,veluti,Dico vtfacias, & cum
pluſquamperfecto ſubiunctiuorů,veluti feceris mittas, Dicebá vt faceres, & cum
dicebam quamuis intellexiſſes. Item iun- feciſſes mitteres, Dixivt faceres,& cú fc
gitur perfectum & pluſquam perfectum ciſſes mitteres , Dicá vt facias,& cũfece
fubiú ctiuorum ,veluti, dixi quáuis intel- ris mittas;ſidiceré facéres,li dixiſſem fe
ligeres. dixeram quamuisintellexiſſes. I cilles fi diceré feciſſes,ſidixiffem faceres;
tem futurum finitiuorum iungitur præ- dixerá vt faceres, & cú feciſſes mitteres.
ſenti finitiuorú, & præterito perfecto, & Supereft vt de coniunctionibus dica
futuro, & optatiuorum futuro. Ita, dică, mus,quæ cuique qualitatiiungantur.
ſi intelligas.Dicam ,fiintellexerim.Dică, Cum , iungiturmodo finitiuis,modo
ſi intellexeris.Dicam ,vtintelligas. Non- ſubiunctiuis,veluti, cúdico,cum dicebá;
núquam iungitur perfectú finitiuorum item cæteris finitiuis temporib. Subiun
futuro opratiuorú ,vcluti,Dixi,vt facias, iuis quoq; ſıc:cum dicam , cúdicerem ;
Cæterum & imperfecto ſubiū &tiuorum item cæteris ſubiunctiuis temporib. Sed
iungi diximus,ſed hanc affert differentiá, intereſt , verum finitiuis an ſubiun & iuis
ve interfit verú , dixi yt faceres , an dixivt iungatur.Finitiuis.n.iungitur, quoties ad
facias,enúciemus: quoniam in fuperiori, id tempus quo ageba refertur, veluti,cú
dixi vt faceres,tempus,quo vt facias dixi, dicam ,veni,id eft,ipſo tépore, quo decla
præteriſſe ſignificat;in eo vero quod eſt, mabo.Si cú declamabā, veniffet, ipſoté
dixi vt facias,tépuspræteritum , futuruin pore quo declanabam ,vtapud Virgiliu:
lufpédie,cú adhuc(quoniã fieripoflerqor Cum venit,anleisiamfereginafuperbis Co
iulli)incertum ſit,fiat nec ne.Ité fubiun- pofuie, id eſt, tempore ipſo , quo venit.
&tiua viciſliminterſeiūgútur,hoc pacto. Et apud Ciceronem : Tantum profectum
Imperfectú imperfecto,vt diceré li ſciré. cum tea conſulatu repuli,id eft, ipſotépo
Pluſquamperfectú pluſquaperfecto , vt, re, quo repuli,profeci.Sic quoque modo
dixillem liſciuiſlem.Ité imperfectú plur-. infinitiuo tépore futuro coniungitur,vt
quamperfe& o fic dicerem ſi ſciuiſlem.Et apud Virgilium : Cūdabit amplexus atque
verfa vice pluſquáperfectum imperfecto oſculadulciafiget,id eſt,ipſotépore, quo
ſic,fcripfilem tibi,li ſcirem .& priorequi: dabit amplexus, & figer oſcula.Sic & Ci
dé ſermone,fcriberé tibi li ſciuiſsé,ſigni- cero, Atčūbello vaftabiturItalia, vexabū
ficat fuiſſe ſe fcripturum vel femelfilępi. turvrbes,tefta ardebūt,tü tenon exiſtimas.
us cognouiſſet;fequenti, fcripfiffem tibi Significat. n . ipſo tempore inuidia ſecon
fi fcirem ,ſignificarlcriprurú ſæpiº ſe füif- flagraturā,quo vaftabitur Italia,& teclaar
fe,fi velſemel ſciret. Si quid difficultatis debūt.hocpacto iúgitur finitiuis. Subiú
infe habere videbitur hæcres; ei,no mi- ciuis vero,cú poft factum aliquid perfe
hi impucabis. Porerit tamen hæc quali- Ctū ſignificat,veluti cu veniſſet,declama
ſcunqueeſt,præſentia communi corrigi. ' ui. Significat. n. prius veniſſe eum ,& fic
Sermolatinusduobus modis intelli- cæpiffe declamare ,vtapud Ciceronem ,
gitur,autper imperfectú , aut per futurũ Cáillehomo andaciſſimus cöſcientia conui
opratiuorú. Sicp futurú,quoties aut in. Etus.primoreticuiſſet, poftremo patefeci.Na
ftans aut futurú finitiuorum pręponitur, primum Catilina tacuit , & tunc Cicero
velut,dico vt facias,dicã vt facias.Quoti- patefecit.
esaūt aut imperfectum aut perfe & ú aut Irem Si,modo finitiuis,modo ſubiun .
plusquáperfectum,perimperfectú,velu- &tiuisiungitur.Finitiuis fic,livenio,five
N
!
387 DIOMEDIS 388
niebat ;item & cæterisfinitiuis tempori- Quamuis ElyfiosmireturGracia cãpos.
bus Subiunctiuis vero fic,fi veniá , five- lcem , Licet venias.
nirem , & cæteris item fubiunctiuistem- Item Quanquam finita cecipic,ficut a .

poribus.Sed finitiuis iungitur hocmodo, pud Virgilium. Quãquam animusmemi

quoties res facta ſignificatur,velutiapud iffe horret.
Ciceronem , Si illuſtrantur,fierumpunto- Item Dummodo fubiunctiua recipit,
mnia.nec. n.dubitatan illuftrentur, fed veluci,Dummodovenias.
quia illuftrantur,fuadet,vt matet Catili- Item ,Vtrecipit finitiua acuto accentu
namentem ,& Virgilius,Si te fata vocant. elata. Afferturautem quoties pro eo ac
Sic quoq;& perfecto iungitur, vt apud cipiturquod eſt,quomodo,vt apud Cice
Virgilium . nem ,vtfuftinuit,imovero vt contempfit.i.
Sipotuitmanesaccerfere cõiugisOrpheus. quomodo.Quotiesvero pro eoquodeft.
Áffirmat .n.potuiſſe.item apudCice- apud Gręcosivaaccipitur, optatiuis iugi
roné, Quid fihæcque dico,maiora fuerunt cur,veluti,vt facia.Nonnunquátamen &
in Clodio quã in Milone?Subiunciuis ve- accentu acuto elatú recipicſubiunctiuú ,
roiungitur , quoties conditionalis & in- Þpoſito ſane finitiuo,more quo fuprare
certus eſtfermo,veluti,fifacias,fi faceres. latiua forma diximus,vt apud Virgilium ,
Quieniin ſicloquitur, non factum inte- Infandūregina iubestenonare doloré,Tro
rim declarat. ianas utopes , &lamentabile regnüErue
Dum iungitur finitiuis, veluti, Dumrint Danai,ideft ,quomodoeruerint.
venio. quoties vero pro co quod eſt, dú- Item Vtinam recipit optatiua , veluti
modo,ponit ,lubiunctiuarecipit,vt apud vrinam veniat.
Virgilium ,Dã conderetvrbem.i.dummo- Item Ne,acutoaccentu elatum ,recipit.
do.conderet. Dúetiam ,fi aliusprofertur: imperatiua,veluti, Nefac. Quotiesvero
fermo declinationis, ad illú reformatur, graui accentu ,pro eo quod eft apudGre
veluti,Petebas,vt dum venires, facerem ; cosmw accipitur, optatiua recipit,vt apud
Gicquoquerecipit fubiunctiua. Horatiū ,Nefaciasquod Vnidiusquidam ..
Donec iungiturlubiunctiuis, vt, do- dixi mihiplacet.Nonnunquam vero, et
nec veniam . iáſi acutoaccentu effertur,optatiuaquo
Item Num ,fipræpofitú fuerit illialiud. querecipit, veluti, ne venias, ne ſcribas.
verbum finitiuú ,cecipitſubiun & iua, ve- Sed intereſt inter hoc , & illud, quod di
kuti Cicero , Interrogaui,num dubitareteo ximus,ne fac; quodhocimperam ',lupes
proficiſci,vt ſitſpeciesrelatiua.Fere enima rius ſuademus.
præpoſito finitiuo verbo parti orationis Recipitquoq; idé ipfum acutoaccentu .
Lubiūctiuæ,lubiungiturfpecies ſubiícti, elatú finitiua,quoties tipcovixsôs accipimus,
ua,veluti,neſcio qd dixerit,quare vene- pro eoquod eft apud Grecosvaj,factaaf
rituneſcio cur dixerit, &cætera ſimilicer, formatione,quod eft apud Cic.Nailliveo
Aliter vero finitina, vt apud Cicer.Credo bementererrantaffirmat.n.illosvehemć.
ego vossudicesmirari, quidfitquod ego por tererrare.Quotiesvero rei dubię & qua
tiſſimumfærrexerim . Quanquam idé Gi- ficonditionali aptatur,recipit& ſubiun
cero in eadem aliter enunciauit, Non esti ctiua,eodem accentu elatum ,vt apudCi
guod metuas Glaucia non te forutor fiquid ce.NetuEruciaccufatorelles ridiculus.
forte ferribabuifti. Alirer verofinitiua,yt , Item Poſtquam ,modo finitiua,modo“.
apudTerézium ,Nunquidmetibiopuseft : ſubianctiuarecipit.Finitiua,quotiesiun
Item ,Quare veniji??Curdixifti?Cur id fer, etim accipitur,ve eſt apudVieg.Poftõres
ciſti? & fimilia,quia non præponitverbú. Ajuga Priamique euerteregentem Immerită
Ité Quáuis & Licet recipiuntſubiū &ti- vifum fuperis.i. poſtą vilumſuperis Sub
ua,vt,quamuis venires, yt apud Virgiliū . iúctiua vcro ,quoties ſecernitur,yt,poſt
quam
 389 LIBER " 1. 390
quá viſum fuiſſet, factum eſt. &fimilia. dicimus Legendo proficir.i.dulcgit.Le
Ité Anceğ,modo finitiuis,modo lub gendi cauſſa venit,id eft,vtlegat.Legen
junctiuis iungitur,cótraacſuperias.Iun dū tibi,eft.i.neceſſe eſtvtlegas. His. n.
ctú ſubiūctiuis lic,veluti,antequáyenil- ferecafib.vſurpatur;dicta,qd'vluexerce
ſes;diſiun & um finitiuis,vt apudVirgiliú, ri,quodq;hocpacto eloquidemonſtrat.
Antepudor quam te violo . Deriuaturaútquaſi ex participio futuro
Item Nili & ni ſubiun & iua recipit ,ve- 'paffiuo , & licet verbú nó admittat palli
luti,ni feciſſes, & , ni feciſſet;quanquá a- iam declinationé, nihilominºfereexo
pud Ciceronénonnunquá& finitiuo iū- mni verbo talis haberi dictiopoteft,ve
gicur cūc maxime can parum dabius fit lut,natando exercetur.i.dū natat.Et,na
lenſus,vt apudeundem , Nifi fortemaius tandicauſlavenit.i.vt natet. Et natádum
patet facere vobisprouincias,quoexirepof- tibi eft.i.oportet vt nates . Item cum di
fimus; quam curare vt etiam illi quiabſint, cimus,vapulando corrigitur,& vapulādi
babeant,quo vittores reuertantur. cauffa, & vapulandúeft tibi.Nectamé eſt
De relativa. naror aut vapulor.Ideonon eſt participi
alis ifte ſerino , ſed,ppria ſermonis ſpeci
Elatiua ſpecies verbi dicta videtur, es. Participia.A.cumſunt talia , recipiunt
Reload
củad eam ſermone ſequentia refe- genus & namerú,veluti,hislegendis. At
runtur,quo depender ſequens.Hancſpe- Ipecies vſurpatiua,infinitiua eft:nihil. n.
cié in conſuetudine parú multi obſeruát horú recipit, cum dicamus, legendo ego
imperitia lapli,cú dicüt,neſcio quid facis, proficio , fine omni genere.itě numero,
& neſcio quid feciſti.eruditius.n.dicitur, legendo proficimus, & fimilia.
.nefcio quid facias,neſcio qd feceris, quo De affirmatiuafpecie.
more & Cic.loquitur proSexco Roſcio, Ffirmatiua autem fpecies eſt huiul
Credoego vos, iudices,mirari,quid fit,quod Amodicã in te dubia,in qua parumal
că totfummi oratores,homines ,nobilisſimi tercantib afſentimur,ſpecieſubiunctiua,
Jedeant,ego potiffimăſurrexerim .Nó dixit, quafi fitfa& ū,affirmamus,veluti cum di
credo vosmirari,quid fit quod ſurrexi; cimus:fecerit ,dixerit.i.crede eum dixif
quod eft istenou'sFiguratur autem eiuſ fe aut feciſſe,quod neq; dixerit neq; fece
modi ſermo hoc pacto. Refert enim non rit.Ná fi factúelle reuera in animú indu
modo agnoſcere qualis ſit ſpecies,ſed an- cimus , finitiuo vtimur ſermone.i.fecit.
notare quomodo ftruatur ppoſitio ,ſer- hic ferino confirentis eft:fuperior, cü di
monciateriecto pariter orationis, quid, cimus,fecerit,dixerit legerit, non confi
quare ,cur , & fimilia. tentis legiſſe,veldixifle,velfecifle;ſed af
Subiunctiva ſequitur fpecics, vt apud firmantis,etiáſi fecerit,veldixerit ,vel le
Virgilium ,fnfandum regina iubes renona. gerit,quod nequaquá factumeflccõſtet,
re dolorem ,Troianasut opes Ed lamentabile nihilominus nihil effe cómiffum . Quale
regnum Eruerint Danai. Refertur enim eſt apud Cicer. pro Milone , Seruxmet
sruerint, ad id quod eſt,iubes rerouare, iam ut corruperit Arrius amicus mens. nó
codem pacto & cæterafimilia. ita dixit,feruum corrupit,neque. n.con
fitetur corrupiſle, ſed affirmat eriāli cor
Deſpeciebusverborum .
ruperit nihilcriminofe admiſifleMiloné.
Pecies verborum ſunthæ :relatiua ,v- Sitita fa &tum ,id eft, credireita'factú efle,
S?
furpatiua,affirmatiya, conceflrua. De quodnon fit factum .Talis eft affirmati
Relatiua diximus. ua,quæ altercationis tollendæ gratia,ſub
ſimulatione confeffionis inducitur,
Devſurpatina ſpecie. Deſpecieconceſſina.
N2
 391 I DIO MEDIS 392
cuin demum vcimur, ſubiunctiuá inſeré. verborum nafcuntur, quam ab indicati
tes qualitaté, cum ſuadendo cuipiá quod uo duntaxat figura temporibus decli
expediat,no perfuademus,& deliftentes nantur, vtlego legitur, curro curritur:
dum nosvolumuscrimine abſoluere,có- quæ quibuſdam non inter genera ſedin 7

- cedimus, arbitrio eius remittentes,quod termodos verborum placuit rectius or

pertédatfacere,vt,cum loquimurne fa- dinare; ſiquidem alia quæ a ſe oriuntur,
ciat, fane ſuadentes;illo pertendente, vt nonnulli inter genera verborum collo
magis faciat,addimus,videris, feceris, id caremaluerunt, quorum declinatio , fi
eſt,licet,cuvideas, tu perſpicias quid faci- cutiverba cætera ,per omnes modos de
as.Hoc dicimus ſubſpeciecócedendipo- currit. Hac itaque rationeimperſonalis
tius cunctantes.Ná cum facereexanimo modus a cæterorum imperſonalium ge
fuademus,nőitaloquimur, feceris vide- nere ſeparatur.
ris , ſed facias videas, exhartatiuo vtéres Cuiuſmodi præterea verba cafibusac
ſermoe.Enūtiatione igitur eadé affirma- commodantur. hæcenim quæ in et fini
tiua & cóceffiua elt ſpecies;ſenfu vero dif untur , modo daciuo, modo accuſariuo
fert. Quoniã quæ liqueātnobis nó efle, caſui ſeruiunt, velut libet mihi , tibi, illi,
affirmantes quali fint facta defendimus. decet me, te , illum. Quæ in it exeunt,
Ité quæ nequaquá volumus fieri, verbo datiuo caſui copulantur , vt contingit
- velut fiant concedimus, vtpertinaciam mihi,tibi,illi. Quæ in tur exeunt , da
contendendi euiremus. tiuo & ablatiuo iunguntur,datiuo, vt di
citur inihi, tibi, illi; ablatiuo, ve geritur a
Deimperſonalibus . me,a te, ab illo.
Mperſonalis verború declinatio perfo- Ex his quoq ; quædam funt primi ordi
Inæ tertiæ formam habet , quam additis nis , vt iuuatme,te, illum , reſtat mihi , ti
pronominibus , & prima, & fecunda per- bi,illi.Item alia funt fecundi' ordinis,ve
Tonis vſurpant, quali pudermete , illum : Decer me,te , illum , libet mihi , tibi, illi,
& cum ventum eſtad numerum pluralé, oportet,pænitet,pudet, & fimilia. Item
pronomina duntaxat numero fungun- tertii ordinis correpti,vt acciditmihi, có
tur plurali,cum dicimus,pudetnos,vos, . tingit mihi.ltem tertii producti,vtexpe
illos; nonnunquam & ipfa verba imper- , dit, & cóuenit; & cuenit mihi.Hæc enim
ſonalia numero plucalifunguntur, cum primá& fecundam perſonam nó habent.
dicimus; quotiens in remfane intendun- Per tertiam ,tres perſonæ, addito prono
tur,quali poſſeſſiua ſignificantes, vt cum mine,ſignificatur.
dicimus, decet me penula ; item decent Ex his præterea verbis, quædam licen
nos penulæ , & fimilia;quæ tali ſignifica- cerveteres tempora figurabantperfecta,
tionc & primam admittunt perſona,cum ex forma actiuæ declinationis,more pal
dicimus, & ego te deceo, & tu me deces, fiuæ declinationis,velur, libetmibi,libi
quafi πρέπω σοι, πρέπεις μοι. Ρer totami- tum é mihi.Placet mihi, placitú eft mihi,
taque declinationem imperſonalia ſunt, vt apudVirgil.Sicdiisplacitum .Item ,pu
& quæ trina forma terminantur, & eft det puditúeſt,miſerermiſeritü eft;pro eo
prima quæ in et exit , ſecunda in it , ter- fane quod'eſt,libuit, placuit,puduit.Item
tia in tur.Et quæ in et exeunt duas for. tædet,pręſum eſt,vnde Virgil. fic forma
mas habent. Quædam enim ab indicati- uit, Si non pertesã thalami.Sed tñhęc qui.
uo veniunt,vtmilereormiſeret :alia a ſe dáperfecta, ex forma paffiuçdeclinatio
oriuntur, vt pudet,tædet, decet , libet, nis,aliter declinádofigurabant, veeſtpu
licet. Item quæ in it,vniformiter termi- detur,rędetur,licetur:corúpreritú perfe
nantur, quaſi contingit, evenit. Item & ū,puditū eſt,licitú eſt. Nâ puduit & li
quæin tur excunt,tam ex omni genere cuit inore actiue declinationis dicimus;
tæduit
393 LIBERI. 394
tæduit autem dicere non poſſumus,fed a te:ſed maledicitur & inuidetur mihi a '
nec tæſum eſt,quidá tantummodo per te,malediciturtibi ame,obiicitur mihi,
cæſum compofita figura dixerunt. coſulitur mihi,prouidetur mihi, impera
Ex his quoq; nonnulla imperſonalia, tur mihi,nocet mihia te , & cætera limi
ſub diuerſoſenlu ,cade perſonalia ſunt,& lia. Non.n.dicimº,noceor,noceris,noce
cęteris fimilia,vtcum dicimus,placet mi- , tur.Huiuſmodi.n verbapaſſiuanaturam
hi.i.videtur; itéplaceo places placet.Li- ' non habent. Cæterum hocmodo tantú
cet mihi.i.poteſtaté habeo,& licco lices,' declinantur. Dum illud tamen ſciamus,
licemus,cum ad precium referimus,licco etiam infinitiuis omnib.cadere vtiq;par
denariis totidem . Cótigit mihi,cótingit, fiuam ſignificationem ,vtapudCicerone,
tibi,quaſicuenit;fed & concingo contin-; nihilmihiab iftis noceripoteft,& apud Sal
gis contingic dicimus.Item , iuuatme,te, luſtium in Iugurtha, cum Gallis deſalute,
illuin ,dicimus, quaſi iucundum eft mihi;, nö'de gloria certari. Verum hçc & fimilia,
ſed &,iuuo iuuas iuuat,dicimus. ! i antiquicacis deconfuetudine; diucrfa re
Imperſonalium declinatio non facile, periuntur figurata declinatione. Apud
admittit participia. & errant,qui,decens, quoſdam n.& perceteros modos imper
pudens,participiaopinátur elle,cum ſinç ſonalum declinario decurrit,& hacrati
appellationes. one genuspotius, quam modum effe di- ?
Palliua vero imperſonalis declinatio xerur.Nam cum ſit indicatiuus,curritur ,
huiuſmodi eft,& figuraturex verbis,quę hoceft, oés currunt; facit Imperatiuum ,
abſolutiua ſunt.i.neutralia , quæ cæteras curratur,Optatiuum ,curreretur, Subiú
perſonas non admittunt pafliuędeclina- & iuum ,cum curratur,Infinitiuum ,cutri.
tionis,quoniá ſuntneutralia ,nihilomin ' Quam declinationé qui probauerit, ſci
tertia perſonam admittunt pafliuam , & et , certari& noceri quoq; latinum effe,
declinantur pafliua declinatione , more & Salluſtium & Tullium imperſonalis
imperſonali,quali pugnatur a me,a te,ab modi infinitium rectepoſuiflc.
illojité,certatur liiniliter ,vt Pugnaturco
minus armis. & ,Certatur liminein ipſo.Icē Debisgua apud veteres diuerfareperiun ,
diſcumbitur a nobis, Viuitur hocpacto,l. durdenunciata declinatione.
tur in antiquă fyluam .Qua ſpecienon qui
facit,ſed quid fiatdemonſtratur.Nume Vncdemum operæ pretium eft ve
rumpluralem ipla hæcdeclinatio admit- Nined
terum inuifere & percurrerelibros,
tere non poteſt. Vt.n. decétnospenulx quo perfacile innoteſcatper omnes fere
ſub actiua fpecieimperſonali dicimus; e- hanccucurriſſe licentiam , & perindeve
untur anobis viæ ,dici nó poteſt:ſed, itur alios mores , itidem priſce & ante alium
anobis in via ,pugnatura nobis in bello, fuiſſe ſerinonem adnotamus.vt præclare
Huiuſmodi auté neutralia accomodan- dixerit Terentius,nihileftdi&tum quodrõ
tur loco,tépori,perſone,vtbene illo loco , firdiétüprius;ſed iniecit poftera ætas ma:
ftudetur,bene illahora ſtudctur,benca- num ,& vclutidiſciplinam priſtinifeculi,
pud illum ſtudetur. ita & fermonem faſtidire cæpit, & noua
Sunt præterea verba,quæ cúfint per parturireverba, quæiuucnumritu ipſa"
fonalia,ab a tiuadeclinationecollata in modo Horent& vigent, vrait Horatius,'
perſonápatiétis,imperſonali more figu- Vzfolinin fyluis pronos mutanturinannos,
rancur.Eatunt; datiuo caſuicohærent, Prima cadunt , ita verborum vetus inte
veluc maledico tibi,inuideo tibi,conlulo ritatas, Et innenum ritu florentmodona
tibi ,obiicio tibi;prouidco ribi,noceoti- ta,vigenique.Exemplitamen gratia quæ
bi. Hæcomnia in perſonaparientis non dam commemorauimus , quo, quibus
cocte dicim maledicorace,necinuideor libeat vti ,more vetuftatis vtantur.Plura
N 3
 395 DIO MEDIS
396
Significationes participiorum quina
enim -verba, quævulgo paſfuomore de-
clinamus,apud veteres diuerſa reperiun. quelunt, quemadmodum in verbo, ac
tur denunciata declinatione. Fruftro, tiua ,pafliua,neutra,deponens, commu
quod vulgo , fruftror te , id eſt decipio. nis. A & iua eſt,vtvocans ,docens. Palli
itemPatio pro patior. Moro , quod cre- : ua, vt vocatus,doctus. Neutra , vt naui
bro moror dicimus. Item , demolio; au- , gans,volans. Deponens , vt ductans,ſe
xilio,populo, digno hæc& alia apudye- quens.Communis,vt conſolans, crimi
teres reperimuscontra moreidoc
n to- nans.
rúm policaNunc dicet aliquis, quos ve
teres hoc modo locutos: Fruftro , ait C. admQualitas
odum inparticipioru
verbis, in quat uor ſpecqué
m fimiliter, ies
Cęſarapud milites de commodis corum , diſtributa eft: abſoluta, inchoatiua , fre
Non fruftrabo vos milites, Item Patio.
Næuius in Proiecta, Populus
moro
quit,su.patias modo. Item , Næ
quentariuameditatiua.
paricur, in luceſcens
legens docens.loch
Frequentati
. uaAbſolutaeft
oatiua,vt
, vt
ferueſcens
curGitans,
, vt ,
uiusin eodem
ras. Item
, Quid moras: quia impe- qucritans. Meditatiua ,vt efuriens,par
Pacuaius Hermiona Pas
in ,
cis. abfoluit ne moraret diutius. Ennius, turiens.
Analiquidquoddono illi morare , fedac- ſensTemporaparticipiorü
,vt ſequens. Præteritfunt lecuPræ
um , vttria. rus.
cipite. Demolio ,Varroin poetico libro, Fututum ,vt ſecuturus.
Ettamen nondemolio roſtra. Idem in epi.
ſtolicarum quæſtionum , Demolimistectý . Genera & Cafus ex nomine tractafa
Item Næuius in Corollaria , Hac demoli cile nofcimus.
te,inquit. Item , Auxilio ait Gracchus ad- Numerus quoq; & Figura tam ex ver
uerfusFucium Quibusegoprimusquomo bo quam ex nomine intelligi poteſt.
do auxiliem . Populo.aitPlaucusin Fene- Participia trahuntur a verbo activo
fatrice, Queegopopulaboprobe.Digno ait duo,præſentis téporis, &fururi,vtdocés.
Pacuuius in Hermiona,Cum neq;adfpi. & docturus. A paffiuo duo,præteriti &
cere aquales dignarent .. Citius me dies futuri,vtdoctus & docendus. A neutro
deficietenumerantem exempla.Sed ha duo,præfentistemporis. & futuri,currës,
&enus hæc , quę memoria ſuggerere pot curſurus : interdum tria , cum declinatio
wir,nei
τιμς..
n, immenſum ferpat commenta- palljua miſcetur, vt gandens, gauiſus&
gauiſurus.A deponentitria,lučás,lucta
tus & luctaturus : interdum quatuor , vt
EXPLICIT DE VERBO . ſequens fecutus,fecuturus,fequendus.A.
communiſemper quatuor , ſecundú for
Incipit mam quidé actiuam præfentis temporis
DE PARTICIPIO . & futuri, vt criminans, criminaturus; ſe
cundum autem paffiuam formam præ
Parguodduarum
ticipium eftparsoration is,dicta terit
partium ,quæ ſuntexi- i temporis & futuri, vtcriminatus,
criminandus.
miæ in foto ſermone , yerbi & nominis. Participia in aſtiais,præteriti tempo
viin participer.Capit enim a nomine ge- risnon funt, vt græce dicimus,pinacs ,pusi
nus & caſum ;. averbo fignificationem , vas.Recipiuntur autem in poſitionepal
& qualitatem ,& tempus:abytroque nu- fiua,ca quæ non habent paſſiuam decli
merum & figuram natione,ficutapud veteres iuiueniuntury
Participio acciduntſeptem , úgnifica- iuratus,non.n.dicimusiuratus ſimiliter
tio,qualitas tempus,senus, causnums- & pranfus conatus,potus, quæ partici
rus& perfona ,
01 : 1, 131 piaelle,que,verborum fignificatio , autfi
gura
 357 LIBER I. :? 338
gura non parltúr. minime enim a verbis ciunt,vt furens,cceptürus,ſtudens;rátus,
deriuantur. Et hæc duntaxat reperi- & cætera.
untur in toto ſermone participia quali Item obferuandú eſt,quod cum verbo
paffiua,que originem non habent,qua- accedit,quod tantú pafliuam declinatio
le eſt , Iurasi iudices pronunciauerunt. l. nem admittit,participia recipir actiua, q .
tem apud Ciceronem , Cenatusit cubitum hortor,cóſolor.Diciinus nãq; ex eo hor
cum duobusfiliis. apud eundem pro Mi- tatus & hortandus;ité, hortans & horca
lone,pranfi,poti, oferrantes. Sed neque . turus quamuis horto,non dicatur.Sivea
juror,nequeprandcor , neque cenor di- rò tale inciderit verbum, quod ſub paſſie,
xit. Apud Turpilium comedia nobili, ua declinarionc patiendi vim parum ad
cuius titulus Demetrius , legimus,Iurata mittat,futurum participium declinationi
fum , perfecto finitiuo di&tum : Iuuenis palliuę non fere admittat,qualiexpergi
eſt qui conſulit, meretrix reſpondit, non licor,cunctor.experpiſcendus & cundá
fum iurata ; pro eo lane quod eſt,iu- dus,ſermo abfurdus videtur, quiaſenlum
raſti ? non iuraui. Sed hæc in cæ- non admittit.
teris, verbis & participiis dici non poſ
funt. I DE ADVERBIO .
Participia in pafliuis præſentis tem
poris non funt.abutunturautem veteres Duerbiuin eft pars orationis , quæ
actiuo propaffiuo , veluti',genibaſle vo- Dodiet verbo , lignificationem eius
A adiecta
lutans Herebat;deeltle, vt fit,præcipi- implet atque'explanat. Ita cum dico,Pa .
Cans ſe, wróuevos. 'item , precipitans tras læmon docet ,nondum habet ſuam vim
ximecum ,deelt ſe, vt fic, præcipitans fe, fatis plenam, niſi adiecero, malc aut be
κατακρημνιζόμεν ».. ste ; & ideo aduerbium appellatur, quia
Sunt quædam participia nominib. l . femper adiicitur verbo. 'Scaurus itade
milia, quæ quoniam verbi originem non finit: Aduerbium eſt ,qexmodum reidi.
habentproperca non ſunt participia fed &ionis ipſa pronunciatione definit. vca
domina,vt, tunicatus,galeatus, penula- luti recte, diligenter, oprimc. Aduera
curs, rogatus. bium diciturideo ,quoniam ad verbiten
Quædam participia & nomina cómu- dic eadem ſententia conſpirationem , vt
aiter elkepoffunt,vipaffus,viſus, culcus,ſ recte dixifti,diligenter feciſti,optimele :
genitiuo caſu diſcernútur. Nifi nomina giſti.
fuerint.genitiai calum in us lógá fyHabi Aduerbio hæciuncta Tantdiſcrimina,
mittunt,vthui paflus,viſas,cultus.Par- generatiatria, formamodus,finitio.For
ticipia aút in i mittúr,hui' paſki,viſi,calci. ma continet aur fimplicem , aut com.
Errátlonge qaiopinantur moribūd?, poliram . Modus continet quancita
vicabádas , furibúduseſſe participia.Sút tem , vt , plus minus. Finicio continet
enim appellationes. Moriturus vero eft fumman .
participiú. Cærerú fere tantum diſtat in Adaerbia aur lux "Tunt pofitionis ,
hoc ſermone ,cam dicimus,morirarus& aur ab aliis partibus orationis trahun
. moribūd '; quoniã moribúdus,licetmoro ' tur. Per fe nafcuntur, ve'nuper. Hæc
tem non fit lubiturus,nihilominº ſimilis quæ ab aliis tranfeunt varias habent
morituro.Tale eſt,furibūdus,fimilis fu- formas. A nomine proprio ducun .
renti ſed fine furore.Ité cú legimus apud tur , vt Tullius, Tulliane. Alia a pro
Salluſt.Vitabundus,inquit,per ſaltwoja lo- nomine, vemeatim , tuatim . Item aver ;
cá recedebat.Non vtiq; vitás,ſed vitare ſi bö , vt curſim . Item a nomine& ver
mulans:Hæc plerunq;différunt. bo , vt pedetendim . Alia a participio, vt
Participia etiain fæpetemporib.defi? indulgens indulgenter: Item a nomine
N 4
199 DI O M E DEI SE 400
appellariuo,ve docilisdociliter:Alia avo- vị qua,haczillac iſtac,recta Aut cómu
cabulo,vt oſtium oſtiatim.verum ne has nia omniú partiū ,vtperegre,penitus,rur
quidem varictates omnesperſequen- lunr,deorſum ,ſurlum ,pahim anguſte,la
das putarim ; fatis eſt poſuille aliquas, te.Etiá nomina ciuitatum in aduerbiare
per quas & cæteræ colligantur. digi poflunt.Er illa quidé,quæ genit.calu
. Aduerbiis accidunt, Numcrus, vt ſem veli velæſyllabis finiuntur,qñiniplisci
mel,bis,fer, quateç; quinquies, & dein- uitatibus fumus, velillic aliquid agimus,
ceps; primú,iterú tertium rurſus,dunta- ipſo genitiuo cafu vti debemus,vtRomæ
xat,ſępę,fæpius,lepillime,millies,decięs. lum ,Romnęſtudui.Ariminiverſor, Ari
Negatio ,vt nó,nequaquam ,haud,haud- mini moror. Quádo auté ad ipſas ciuita
quaquá,parumn ,ſecus,minime.Cófirma- tespergimus,aduerbiū facimus ad locũ ,
tio,vt etia, quidni,nempe,quippè; profe- caſu accuſatiuo ,vt Romá vado, Ariminu
cto,videlicet,plane,maxime,fcilicet ,li pergo.Si vero inde digredimur,ſeptimo
cet,ilicet,nimirum . Demonſtratid ,vtec- calu vtendúeft ,vt Roma venio,Arimino
ce,en,ellum ,eccum ,eccam ;ſed hæcpro- diſcedo. Ea veronomina ciuitatiú, age
nomina quidam elle dixerunt. Oprario, nitiuú in is ſyllabā mittút,in vna cátú pare
ve vtinam ,0,0 fi, quid fi, fi, Aeſtimatio ,vt te diſſentiúta ſuperioribus.Ná & aduer
caro,vili.Ordinátio, vt primò,ſecundo, biū loci in loco leptimo calu ſeruabimus,
deinde,deinceps,func,ante,prius,deniq; vt Narbonc ſuin ,quiafacit, hui°Narbo
Interrogatio,vt cur,quare,quid ita,népe, nis ,Babylone cómoror,quia facit, huius
none,quamobré,vtrum . Similitudo, ve Babylonis. Rusetiá & domus & hum'in
quali,ceu,ita,perinde acli,prout itć, ad- aduerbia redigi poflunt Nă fiaduerbium
eo,veluti,raną,ſic,quéadmodum Dubi- loci in locú ponimus,ita dicemus,rus ua
tatio, yt an, vtrum ,fors,forſitan , fortal do,domü pergo. Si illic fuerimusicadi
lis,fortaſſe.Inuocatio, vtheus, cho. Re- cem?;ruri ium ,domi moror.Si indevenë
ſponkó,hèu.Prohibitio,negatio,affirma. amus ſeptiino cafu vtimur,verure venio,
tio,vt Ne. Prohibendimodo,nefeceris. domo difcedo. Humus auté no recipit,
Negandimodo, ne idfacias. Affirmandi niſi aduerbiūloci inloco, ve humi naſci
modo, NetnEruciaccuſatorridiculuseſſes. tur.i.in humo. Æqueaduerbia lunt dice
Comunicatio fiue cógregatio ,vt pariter, da quibusmelius præpoſitio detrahitur, ·
fimul,vna.Separatio,vtſeorſum , ſepara- firñ ciuitatium aur certorú locorum no
tim ,ſemote,ſegregatim .Optio,vt potius, mina fuerint deſtinata; alioqui puinciis
immo.Euentus,vt forte, fortuitu. Qua- prępofitio applicabitur,vt ab Italia veni
licas,vtbene,pulchre,fapienter, pruden-, o,in Italia fum ,vel fui,ad Italia vado. Po
ter,agiliter,viriliter,expedite. Quáticas; erętamen ſçpiº ab hac obſeruatióediſce
nimiü ,plus,minus,multú ,cantú t,árum . dút. Sunt præterea nomina ciuitatium ,
modo,fatis,parūper, fublimiter, Preca- quępluralinumero figurătur,vtAthenę,
tio,vt ſodes.luſiurandū , hercule,mcher- Thebę. Er his vremur acculatiuo caſu e
cule,mediusfidi ,mecaſtor,ecaſtor,per- untes,ablatiuomanétes & exeuntes.
pol,ędepol. Téporale,vtmodo, heri, ho- Cóparationé recipiút aduerbia, quo
die,cras,ftatim ,nunc,nuper,perendie, o . ties appellationes, vnde tranſeunt copa
lim , aliquando , quando. Locorum quæ rantur,vedocte,doctius,doctiſfime,quia
quatuor modis diſtaibuütur. Ná autad-, eſt,doctus,doctior,do &tillimus. Et quo
uerbialociin locoſunt,vt hic,illic,ibi, a- . niá aduerbia quoq; lunt, quę peromnes
libi, intus,foris.Auraduerbia loci ſuntad gradusire nópoffunt, ideo his ad augen
locú,vthuc illuc, quo,alio, intro, foras, di ſignificationép cóparatiuo & ſuper
Autaduerbia loci deloco, vt hinc illinc latiuo, magis& maxime cóiungimus: ad
inde,aliundc.Autaduerbia loci per locũ, minuendá,minus,mimme.Qučadmodú
compa :
 LIBER I.

i
401 402

cóparantur, ita diminuúturaduerbia. A nóvcniút,fed per ſeinveniútur,vtimpu .

politiuo,vt primú primulū ,lóge longule. ne.ltentide quæ o litera cxeunt, ça corri
A cóparatiuo,vt mcliusmeliuſcule, lógi- piuntur , vtcituscito; quá producuntur,
us lógiuſcule. A ſuperlatiuo vel nulla ex- vrfallus falſo,gratuito , primo, ſecundo,
cmpla, velpauca funt. tertio, quarto,ſubito ,perpetuo,confulto,
Aduerbiàaut cómunia ſunt cú nomi- tuto fuperuacuo,ſecretocládeſtino, ne
nibus,vt fubito,ſedulo.Aut cūpnomini- ceſſario,
fortuito,matutino,cótinuo,opi
bus,vtqui,quo, hac.Autcu verbis,ve age, nato,bipartito,tripartito, quadripartito,
pone.Aut cúcóiunctiöibus, vt quare,fi, Huc vfq; figuraprocedit,quinquepartito,
quamobré, qá ,ne,vt. Aut cú prępofitio- .n.nemo dicit,necincætero numero ita .
nibus,vt præter,ante,prę,cótra ,propter. efferre poflumus.Aliain tus,vt funditus,
Autcú interiectióibus,vthem ,heus heu. ftirpitus, radicitus, cælicus, mordicitus,
Aut pro fe inuicé pouncur,vtvbi,quádo, nudiuftercius,diuinctus,cú & diuine fa
tú,inaxiine;hicnunc. Deniq;hęcautſen- ciat,publicitus & publice.ité humanitus
ſus, autpleruqinter fe difcernit accétus. & humane;ſed in hoc ſenſu diſtinctio ſen
Aduerbiis addi præpoſitióes quáplu- ſummutat,vtfithumane,ariparivas,ve eſt
rimi negit.Sed ramé lectúinuenimus,in apud Terentiú, tamēvix humanepatitur;
primo quodeft , iv zparois & quę dixerút & humanitus PirmyOpastus, vt idé Teren
veteres, amane, & ab hinc annos decem tius ait ,cepi nõ humanitas, neq ; ut animă
tratuseſt,quod eſt,ance decem natus an- deckie agrotu ,adoleſcentulã trattare Quę
nos.Ité poſthac, antehac,exinde,abhinc, dánomina in us literis terminata,quxex
abuſq;, & poetice, delubito, derepente, fe bina aduerbia faciūt,veeſtveterum au
deimprouilo. Quorú quædam velucvna ctoritas.tranſit.n.in quibusdá rationc&
pars orationiscópoſita,nónulla poeticc aliter ipfaenúciat,aliter cõſuetudo vfur.
proferimus. Notandā ſane,quodipla ad- pat,ná nauus nauiter dicót, quod nos na
uerbia varios habét fines. Ná quædã ex uc.ité duriter,quod nosdure,largiter,qda
nominib.deriuata appellatiuis,in terfyl- nos large.ité celere& celeriter. Suptpre
labáexeût, quoties datiuus caſusilitera terea alia quęin am finiuntur,vt obuiam ,
terminatur,ve molli molliter,volubili vo perperam ,palam ,clam ,nequicquam ,ne
lubiliter ,explicabili explicabiliter ,plau- quaquam ,bifariam ,trifariam , quadrifa
fibiliplauGbiliter,docili dociliter.Ex hac riam ,multitariá. Alia in im ,vtgradatim ,
regulavnum diſſentit, quod cft facilc, regulatim ,rotatim ,paulatim ,afariin ,vn
quidá nomen putant pro aduerbio poli« ciatim , glomeration,aceruatim ,caterua-
tă,vt eft, Tornz clamai,horrendürejonat. timr,copularim , carprim , cæſim ,raptim ,
Cæterú in cópoſitione facilis, a quo dif- curſim , ſeparatim , addictim , ftri&tim ,
ficilis eft , difficulret facit , non difficile. vberrim , tractim , minutatim , fenfim ,
Appellationes.n. quoties cõponútur,fu- furtim ,deditim ,viciſſim , ſtarim , partim ,
am regulá ſeruant.Sedfæpiuscótra hanc pedecentim ”, fummatim , geminatim ,
vſurpar autoritas. Quoties vero datiu' o* angulatim , memoratim . Inuenitur ese
litera terminatur, aduerbiać aut o literis iamr aduerbium aliter cerminatum , vt,,
exeút,ſed ea quçin e exeút, produci de- iniuria ; cui contrarium eſt, iure: Item ‫܂‬

bent,vt docto docte.ſimiliter & reliqua. ini , vt veſperi. Item in u ; vt noctu . la

Hęcaūtdiſſentiūt,& ccorrepta finiútur, tem inl, vi femel. In nominibus latinis
quænã cóparátur,nec veniunt ex quadā propriis , quæ o litera ablatiuo caſu
appellationc,vt rice,magnopere repente; terminantur , in aduerbiis , mutata o
aut ea ,quę cóparationis reguláno ſeruat litera in a , accedente fyllaba ne aduer
vt benemale;faciút.n.meli optime , pe- bia faciunt, vt a Virgilio Virgiliane,aTul
ius peflime:icé ca quę anominc verboue lio Tulliane.Et quæ apud Græcosaduer
103 DIOMED I $
404
bia Todas cerminantur, ca apud nos iux• mētabile regnum . modo loci,& fighificar
ta Latinum ſermonem c litera finiun. vbi , vc eſt,cafis ut forte iznenci:, modo ou
tur,vtóump.xos, Homerice. Omnia no- prandi,& ſignificat vtinam , vr eſt,vt ve
mina quæ in a exeunt ablatiuo cafu , & nirer antehac. modo admirandi, & ligni
Sunt feminina, aduerbia in tim mittút , vt ficat,oquá,vt te poftmulta ixorum Fune
regula regulatim , vnciavnciacim , rota r confpicio.modo coniunctio cauſalis,vt
rotatim , & fimilia.Ité quç in cexeunt,in- faciem mutatus& ora Cupido.
terdú aduerbia in tus mitrát ,vt ab vnita
te vnitus,ab ſtirpe ſtirpitus,a fundamine D E PRAEPOSITIONIBVS.
funditus.Itě ex præpofitionibus, mu: PRspofitio
tato accētu ,in aduerbia recedút,vtinfra,
eft parsorationis,
que
plexa aliam parcem orationisſignifi
infra ftant,ſupra,fupra eſt,extra, extra e- cationem ei' immutat. Ipfa aut fupponi
rat,intra,intra fedebit,vlera ,vltra non fa . tur,vt mecum:aut verbliprecedit,vtper
ciam , citra,titra diſcurrit , circa, circae- fero :aut aduerbium ,vt indocte: aut par
quiratur,iuxca,iuxta fecit , contra , contra ticipium ,vtpræcedens: aut coniunctio
tendebat,ſubtus,ſabrus erat , coram , co- nem , vt abſquc:aut ſeipfam , vt circum
ram ſtetit.i.palam , ante,ante venit , poft, circa.
poſt ſedit,prope,prope cecidic ,id eft,pę- Prpoitiones tam caib.ferriant,quá
ne , vſq;,vfq;illum mulcauit : item ſuper, loquelis,aut loquelis & cafibus.coniun
ſuper fronde. Quádiu ſine caſibus enun- guntur.n.& ſeparantur,aut feparantur&
ciantur aduerbialiter cunt;receptis caſib. coniūguntur.Cóiunguntur, vt dis,di,di
præpofitiones ſunt: duco ,diſtraho. Separantur, vt penes, a
Inter aduerbia quidam hæc poſuerút, pud.Coniunguntur & ſeparantur cæte
quçetiá apud veteres obſeruata funt, cra . ræ omnes ; ex quibus in ,con , præpoli
(atui,diuiſui, receptui,oftétui, & liqua c- tiones , fiica cópofitæ fuerint,vt eas fta
iuſmodi ſunt alia,quæcaluidatiuo dátur,' tim , laat,f,litera fequatur plerunq ;pdu
in quib.obferuabimus ita dicere, transla- cütur,vt inſula,infula, conſiliú, cofeſio .
taieſt,erit.Tranſicuifacit,mittit trálitui, Præpoſitioni accidit caſus.Sunt aut qui
no dicimas, & cætera finiliter. Quidam putant accidere prepoſitioni, figuram &
camen dicunt fimilia his efle, decori, ho- ordinem.Figuram ,quia ſunt præpoſitio
nori,vſui, & cætera quæ fupra diximus. nes ſimplices ,vt abs: compoſicz ,itabſq ;
Hæc aduerbia meso bruto non habent, Ordiné, quia ſunt ppoſitiuæ,vtſinc:fub.
Poftpofteriorpoftremus, ſupra ſuperior iunctiuæ,vt tenus Sedhæcnos & fimilia
ſupremus,infra inferior infimus , prope in his numeramus , quæ inæqualia no
propior proximus,intrainterior intim, minātur.Sed ſcire nos conuenit, præpo
extra exterior extremus , vltra vlterior fitiones ius ſuŭ tunc retinere,cú ýponú
vltimus, cítra citeriornon habet , penes tur:fuppofitas vero , & fignificationem&
penitus. vim nominis & legépropriam non habe
Figura aduerbiis,ficut in omnibus ora- rc.Separatæ præpoſitiones,ſeparatis pre
tionis partibus , aut ſimplexeſt, vtiufte, poſitionib.non coherent.Er aduerbia fi.
aut compofita,vt iniufte. unt,fi quando illas nó fubfequitur caſus.
De Vt adverbia Præpoſiciones aut ipſa verba corrum
T
punt , vt conficio ; aut ipfæ corrumpun
ſignificat poſtquam ,vt, Atmetãpri- Calib.feruiuntprxpoſitiones accuſati
mum feuuscircumftauit horror ,Vtregem an' uo duntaxat & ablatiuo. Antiqui etiam
quauum . modo qualitatis , & ſignificat genitiuo calui præpoſitiones coniunge
quemadmodú,ve, Troianas ut opes, esta bant,ytVirg. Crurum tenus, & , Laverum
IGNIS
 40 $ LIBER I. 406
tenushispidananti.Quædam communes Ee foro.Ex,cx prouincia.Pro,pro fratre.
vtriuſq; cafus. Præ ,præ dolore. Palam ,palam omnibus.
Nonnullæ præponuntur, aliæ tantum Sine,linedamno. Tenustenus crure .
verbo,quædam tantum calui, mutato a- Et quiæ vtrifq; calib.ſeruiüt, vt in ſub ,
lix accentu aduerbiis accedunt, nonnul- præpolitioncs,accufatiuo caſu tunc iun
læ tam caſuiquam verbo in loquelis ſer- guntur, qñ aliquo nos trasferimus, vt, In
uiunt,vt,fi dicas ſcribo, adiectis præpofi- rus eo,in
puinciávado, Submórem per,
tionibus hoc generevarietur,vt con , de go.Cú vero in ipſo loco ſumus , ablatiuo
ſub ,conſcribo,deſcribo, ſubſcribo. cafu vtimur, vt, In rure ſto, In prouincia
Præpoſitiones autcafibus tantum- ſum,Sub móte moror. Super etiá & Sub
modo ſeruiunt, aut folisloquelis,autv- ter,licet rarius, vtrifq; tń & ipfæ caſibus
criſq; communiter. Caſibus tantum fer- ſeruiunt.nam dicimus & Super terra ,&
uiunt,vtapud,penes, aliæque harum in- Superterra ,vt Stralog,fuperdiſcumbitur
ueniuntur exemplo. Loquelis tantum oftro,& geminafuper.arbore fidās,& ,Ligna.
iunguntur, vt an ,con ,di,dis, ſe,re, au , ve ſuper focolargerepanēs. Ité ,Subrer teltu
amplector, congredior, diduco, diftra- diné, & ,Subtecteſtudine, & ,Subterma
bojleparo,refero,aufero. Cæteræ prępo- re, & ,Subter mari.
poſitiones & verbis.cohærent & calibus, Præpofitioncs,in ,cx,per ,de,pro,prx,
vt per hunc madum admoueat orbem . tam verbis præponuntur, quá caſusam
Quæ cafibusſeruiunt, autaccuſatiuo. plectuntur.Sediun &tæ verbis ſiuenomi
caſuj,aucablatiuo copulátur. Quæ accu- nibus,modo ſignificationéaugent,vt im
fatiuo caſui ſeruiunt,iungunturhocmo- potens, exolus ,edurus , deamo,perodi,
do. Ad, ad domum . Ante, anceiudices. promiſſabarba, præpingue;modo dimi
Aduerſus,aduerſus hoftem.Cis,cis Tibe- nuunt, veinſcius,excors, inermis, defor
rim . Çitra,citra Italiam . Contra,contra mis, perfidus,profanus.
Græciam . Circum ,circum muros . Circa,
circa forum . Erga , erga conſcientiam . Deprepoſitionibus,quefub variafigni
Extra, extra ciuitatem . Inter,inter pro ficationeapudantores reperiuntur.
, .Infra, in- IN præpofitio, ſignificatmodoid quod
fra potentes, Ob,ob amicitia. Poft, poft leſt,valde, & vim yerbi,cui præponitur,
demum . Penes, penesplurimos.Prætes, auget,veincrepuit,inlonuit.Virg.Turnus
præter paucos. Propter propter fpem . vtinfra&tos.aduerſo Marte Latipps:modo.
Pone, pone tergum . Secundum , ſecun: fignificat idem quod,nõ & vim yerbilm
dum diſciplinam . Trans,transalpes.Per, minuit,cui præponitur, vtinualidus, in
per prouinciam . Iuxta, iuxta ædem . Vl firmus.Ponitur & pro co quod eſt intern,
tra,vlera tenminum .Vígue,vfq;Galliam . vt,Penthefileafarensmediisg,inmillib.ar
Prope, prope mce, vt dicit Cicero in det.Item ,AutCapyn,aut celfis in.poppibus,
Dilonem , Proximus Pompeium fedebam . arma Cayci.Et pro aduerſus,vt in patrici
Sed .& Datiuo cafu idem Cicero dixitad dá,in tyrannú,ve Virg, QuodmensÆneas
Articum , PropiasGrammaticoacceſſi.Ne- in teçõmitteretātum ..& ,7pfeDeos in Dar
posin illuſtri.Salluft. Proxima Carthagic dana ſuſcitatarma.Etpromodo qualita
ni-loca..Virg. Proximushuic, longo fed pro- tis,veguempellisaenis Inplumamfqramis
ximusinteruallo.Idem ,Propinsftabulisar . aurocanſertategebat. &, Arq huic in facić
mensa tenerent.. fororaus cõnerſa Metiſci.Interdú & par
Ablatiuo caſuihæcficiunguntur.A, a: ticulaſupuacua, vt, Noſcocrinesincanags, !

propinquis. Abgabhomine. Ablqi.abſq; mēta. Interdu qualitaté habetad peidete

nobis.Cum ,cumfociis.Coram ,corama- riuſuerédété, vt, Quā ſemelinformesvafta
micis. Clam ,clampatie .De,deciuicate.. vidiſeſub altroCyclopas.no.n.nulli? forme
407 DIO MEDIS sos

fignificat, ſed malæ formą; Sed æq;dici- saferunr. Etpro defuper, ve, Hacfuper
tur vulgo deformis.Item apud Virgil.Et rvallo profpeétans Trous. &;ſuperqueim
Pyrgi veteres intempeftagz Grauiſce .nam mane baratrum Cernitur.item geminafue
& hic,non nullius, ſed malæ tempeftatis, per arboreſidīt.Etpro ſupereſt.ve, Ille an
ac per hocinſalubres peſtilentesq;.Poni- tem ,neg, enim fuga nunc ſuper vlla pericli.
cur& proqualitate ordinatiua,vt cumdi- &, o mihiſola meilup Affyanactisimage.
cimus, Opusin dies creſcit,vtVirgilius, Item & vltra fignificat,fuper Garamaxias
ing dies auidú caputaltius effert. &Tullie & Indos Proferet imperium .
Creſcitin dies fingulos.Er pro ſpatio tépo
rali,cum ſignificatur vſque ad,vtcumdi Deproprepoſitione.
cimus,Mane in no&tě,vt apud Virgil.felix
fiprotinus pro .denlet Pro prapofitiofignificat porro,yt,cú
cemg, illum Aequallecpottiludw
ne pro ,vtcum dicimus,hocmun'in ma so fundus fit,yt,Hincaltas Cantes,proiecta
gno habco,vtVirgilius, in magno munere quefaxa Pachyni.& ,proiełłodum pedela
Collens,Ferre ſui dederatmonumentā es pie 30 Aptatſepugne. Significat & ante. vc,
gnusamoris. Salluſtius inprimo hiſtoria. SoliproportisMefapus,& acer Arinas Su
rum libro, Etfatta in glorianumeret, & ,fi ftentant aciem Er,cãpronauum ,proccº
Liceat, auidius fecerit, tona,& profconiuin dicimuslocum , qui
eſtante fcenam &cæcona. ité ,prodere,
Deſubprepoſitione. antedare ſignificat,vtprodere patriadi
citur proditor. Modo porro dare & pro
,
vt, ter flamma ad fummum fubie&ta re- guine TeucriProderet. Modo pro in præ a
luxit ,& , corpora faltu Subiiciütin equos,id poſitione,vt cum dicim ',proroſtris, pro
eft,fupra iaciunt:modo,infra,candamg tribunali,vtapud Virg.Hirſutumgluper
remulcens,Subiecit pamitantē vtero ſyluasg ciliū ,promiſing,barba. i. immiffa.Etpro
petiuit.item ,pedibusg,rotarum Subiiciunt eo,quod eftariapud Græcos,vt cum di
lapſus. Significat & prope, vt,quo deinde cimus , ceruam proIphigenia , & ,pro dulci
fubipfo Ipſe volat. item , Claffema fubipfa Aſcanio veniat. Etpro eo, quod eft vnip,
Antandro. Ponitur & pro præpofitione ve ,Vnum illudtibi,nate dea,prog, omnibus
in, yt , Namquefub ingenii luštrat duin vnum Predicam .
fingula templo. & , Quam femelinformes
vaſto vidifefubantro.ideft ,in templo ,& , Deex & ab præpofitionibus.
in antro . X ,Ab præpoſitiones, fi fequens ver
Defuperprapofitione.
búa
vt ex oppido ,ab illo.Sicāſonantes ſequá
,
tur, extremam literá perdunt,vt,e foro,a
Vperpræpofitio ſignificar, modo de, Marco.Similiter ſi vocalis ſequatur,con
SkMreliajuper
o Priamo rogitans , & , Hec fonátis loco pofita,vtalunone,e virtute,
faxper armorum cultu pecorisg,canebom,Et evino. Hæptereapræpoſitiones ,vt qui
Stepor arboribus, modo,pro præpoſitione buſdá vidctur,nopidcm vnumq; ſignifi
pro, Nec fuper ipſefamolitur laude labo- cant,Neç n ,vnum eſt,ex theatro venire,
rem . & ,Nilfuper imperiomondor .Ponitur & ,a theatro. Ná ,qui ex theatro ſe veni
& pro inſuper ,& amplius. vt , Cuineque re dicit, cx iplovenit theatro : quivero a
apud Danaos ufquam locus , & fuper ipfi theatro , non ex ipſo thcatro,ſed e loco ;
Dardanida &c. Item , Ecce fuper ma- qui proximuseft theatro.
Aimagna Diomedisab urbe Legatireſpon- His præpofitionib.contraria poteſtate
funt
.409 LIBER I. 410
funt Ad & In,quod & ipfæ nó vnum idé. nimirum ,vero.Cauſales,li, etſi, etiamſi,
que ſignificant. Quia,in forum ire,eſt in tamé,tametſi liquidé,quando,qñquidé,
ipſumforum intrare;ad forum auté irc, quin,qnetiá,ſin f,inetiã, finauté,feu,ſiuc,
in locum foro proximum; vt in cribunal, nam ,náq;,nili,nibil ſi pterea, enim ,er
& ad tribunal venire , non vnueſt; quia cnim ,ſed quia,quoniá,ledquoniá,quan
ad tribunal venitlitigator,in tribunal ye . do,(hęcóiunctióes,Quia &Quoniả,hoc
roprætor aut iudex . diſtant,quod Quia referétis eft , Quoniá
iterantis poft interrogationem alicuius)
DE CONIVNCTIONE. co ,ideo,iccirco,propter,gratia,cauſa.Hæ
vbi cauſa redditur rerú cóiungere oratio
Oniunctio eſt pars oratióis indecli- nem ſolent, ita : non dedit, quia non ha
Chabnabilis,copulans
ilis ſermonem , & con- ' buit. Si, cóiunctio & fimplex & cópoſita
iungens vim & ordiné partium oratio- producitur. Sed præpofita Quidé parti
nis.Nam ab hoc meruit nomen, quia pro culç,vt fiquidé,fuppofita vero corripitur,
vinculo interponitur orationi. Laxatum vt,niſi. Ratiocinatiuæ,ſed ,quãobre,præ
enim & diffuſum ſermoné,more catenę, ſertim, item, itemq;, cæterum , alioqui ,
interpofita deuincit. Palemon eam ita atqui,enim ,etenim enimuero, quia,qua
definiuit: Coniunctio eſt pars orationis, propter,præterea , quippe, quoniá,quo
connectens ordinansq; fententiam . niáquidé,ergo,ideo,adco ,idcoq; fcilicet,
Coniüctionú quædã funt principales, propter,prçrer,quare; quocirca ,vtpote,
aliæ ſubſequétes,alię medię.Medię quib . lane,videlicet,itaq ;, quáuis licet,quáqua,
vtralibet parte pofitis fine vitio cõiungi- quádo graui accentu,quatenus,quando
tur oracio. Principalis cft cóiunctio, quæ quidem . dictæ ſunt Ratiocinatiua, quod
poniturin principioſermonis, vt Virgi-. quanq; ré propoſitaratione cófirmắt, in
lius:Sed qieviuum cafus,agefarevicifſim . húc modu:lucet,igitur dies eſt.ná hicca
Ná illcordo, vbi poftponitur, poëticus tione colligitur lucem eſſe,quod dies eſt:
eſt,per anaſtrophe factus,vt idé, 1p/afed ſeu dié ideoeſſe, quodluxeſt. Sunt auté
in ſomnis inbumativenitimago.Sublequés .præterea(vtait PliniusJillatiuæhæ:qua
eſt,quæneque
eft.
principalis,nequemedia quam ,quamuis,ecſi,tametfi. Item Finiti
uæ dicuntur hæ :dú,quanquam , antequá,
Coniunctioniaccidunt cria , figura, poſtqua,quatenus.Ité Opratiuę,vtinam ,
ordo poteſtas. vr ne,velim.Subiunctiuę; tamſi, & quæ
Figura eſt,qua apparet, an ſiinplex ſit, ab ea cópoſita eſt,caetſi,antequá,donec,
vt nam :an compoſita, vt, namque. quáuis,dúmodo,licet,poftquá,priuſqua,
Ordoconiun &tionā triplici genere ſer- donicú,pro donec accipitur, aut prodú
uanduseſt,primo quo apparet,vtrú Prę- madlo.Nectemoueat,liquedáefle & ad
pofitiuafit,vt,ná:anSubiunctiua,ve que: uerbia& cóiunctióes recognoſcas. Sunt
vel quæ pręponi & fubiungi pollit , vt. enim dictiones,quas incertú eſt,vtrú có
itaque, namque . iunctioncs, an prepoſitiões, an aduerbia
Boreſtas coniunctionum in quinque nominemus , quęramen oés ſenſu faci
diſtributaſpeciesdiuiditur. Sút.i. copu- le dinoſcútur Ná & cóiunctióes pro aliis
latiua ,diſtūctiuę,cxpletiuæ,caufales,ra- cõiūctiõib. poſitę inueniūtur ,poteſtate
tionales.Copulatiuæhę:er, q;,ac, at,aſt, mutata.Sūtaliç adaliquid Relatiue,vtait
atq;.At, hæcparticula, cú cóiunctio eſt, idé Plinius,fiueCóparatiuę,vt magis,po
potfcribit:cúprępoſitio eſt,per d. Diſa tius,imo;inhuncmodū:hicerat,imoille,
ctiuæ,aut,ve,vel,nec neq;,an ,ne,nçu,ne-' vel potius ille.Idem ait comparandi po
ve.Expletiuę,quidé,equide, quoq;,auté, tehatem habere, tanquam & tam . Sed
camen,porro,profecto ,deinde, faltem , hæc videntur aduerbia magis ſimilitudi
417 DIO MEDIS 471
nis, vt,tamquam bonus amicus. Et , tam Huius coniun &tionis qualitates ſunt
ille quam is . multæ . Modo cóminatiua eft, vt cú dici
mus, aar damihi,autrapio;vt Nymphe no
De Et coniunctions Ster amor Libetbrides, aut mihi carmen ,
Qude meo Codro cöcedite:(proxima Pbe
T,
on
Cred hoc differt,quodhæcnonmodo nes)Hic arguta facra pendebit fiftula pinu,
ſubiungitur,fed & præponitur.modo ge- Modo hortatiua eſt,ita:Auttu magnepa
minatur,vt quifaderecerto, Etpremere,e ter diuum miſerere. vt eſt di&ú & illud :
laxasſciretdareiuſſus habenas.Modo fim- Veltu ,quod ſuperest infefto fulminemorti,
pliciter elata,fed higurata, vt Labit vnita Simereor,dimitte. Modo cóiunctiua, pro
vadis abies,mirantur eunde,Miraturne- ' &,vt, Moliri vemorā , aut veniendipoſce
mus infuető . Modo interrogatiua,Etque recanfſas.Ec pro q;,vi Liguidascornepref
tanra fuit Romam tibicanſavidendi: Mo- forerguturevoces,Aut quateringeminant,
do indignatiua, vt, et quiſquam numen pro,quaterq;. Modopro ſeparatiua, vt,
Iunonisadoret.Modo confirmatiua, vt Et Aut onera accipiuntvenientum , autagmi
dubitamus adhuc virtutem extendere fa- nefacto. Item , media inter cornua fundit,
Etis. Modo cauſalis, vt, Ergensilla qui- Aut ante ora deum pingueis ſpaciatur ad
dem ſumptisnon tardaphareris.Modoad- aras.id eft,inodo fundit, modo fpaciatur.
iunétiua & promiſliua, vt , Dic quibus in Item Semineces voluit multos,aut agmina
terris, & eris mihi magnus Apollo. Modo curſu Proterit , autraptasfugientibusinge
adicctiua pro etiam ,vt, quorum Iphituse- rit haftas.
no lam grauior ,Pelias & unlneretardus V.
byßi. Modo ordinatiua,vt,lauantcorpus DE INTERIE CTIONE.
frigentis & ungunt. Modo ſuperlatiua,vt,
Quicquididdiminutiuapergradus,vt,Fe-
retes.Modo eft,timeo Dandores dona fe. Imentis
INtericchio eft parsorationis
ſignificans affe&tum
voceincondita.
lix quipotuit rerü cognoſcerecauffasFortu- Interiectioni accidit Significatio tan
natus ille, deos qui nouit agreftes. tum , quæ aliis partibus orationis interia
ci & inſeri folet. Hæc vel ex confuetudi
De Aut coniunétione. ne, vel ex ſequentibus verbis , variú affe
& um animi oftendit. Exultanté fignifi
Vecõiun tio,dubitatiuá,figeminet, cat,vtcuax.Aut voluptatem ,vtuah . Aut
habet poteſtacé,ve,q dicit,autlibrú dolentem ,vt uz.Autgementem ,vtheu.
volo, aut pretiú,vtrúq; ex çquo deſidera- Aur timenté,vt hei,atat. Aut adiniranté ,
Ie ſignificat.vtillis, AutpelagoDanañinſie vt papæ.Autarridenté, vt haha he. Aut
diasſuspectaq;dona Pracipitare ixbět ,ſub- hortanté, ve eia,age, agedú. Aut iraſcen
sectisq;vrere flámis: Autierebrarecauas v- cé,ve nefas,proh nefas.Autlaudantem ,vt
teri og tătarelatebras.Aut,ſi ſemel pronú- euge. Aut vitanté,vt apage .Autvocanté,
ciatur, diminutiua eft,& gradū habet ad vt eho. Aut ſilentiū ,ytit. Aut ironia, vt
inferiora tendencé,vt cum dicimus,librú phi,hui. Aur intentius aliquid demõſtra
volo,aut protiú;vt,ſi liber , quem potilli- téve çn.Autex improuifo aliquiddepre
muvolo,minime reddatur,tú ,quod ſe- hédenté,vt atat. & fi qua funt fimilia, quç
cundú,pretiu.ltem , Incute vimvētis,fub- affectuspotius quam obſeruationesartis
merfasq;obrnepuppes:eAntagediuerfas, Es inducant.
diſticecorporaponto. nam fúrensluno & Sunt plurimæ dictiones incertæ inter
mú
irata,quodgrauilli credebat optayit, aduerbia & interiectiones, vt eft , heus,
deinde quod ſecundum intulit, heu , eia . Etiam aliæ partes orationes
pro in
458 LIBER I. 4142
pro interiectione fingulæ pluresve po- runt, quia huiuſmodivoces non ftatim
nuntur ,vteſt,en , ellum, amabo, nefas, ſubſequiturverbum, & lataac multiplex
proh nefas,malum , miſerum ,infandum . interie&tionis cauſa conſiſtit.
Has enim , vt aſſerunt mulci ,in quibuſda DE MEMORIA.
locis interiectiones
fectus;& eſſe, ipſe declarat
fere quicquidmotus af
animus Memoria eft velox animi& firmata
orationi inſeruerit,quo detracto textus exercitatiolectionis, enarrationisq; in
integer reperitur, numero interiectio. tentio,filicura, redditio ſolicita , & di
nisaccedit. Interie&tionem Græciinter ligens iteratio , atque repeticio fre
aduerbia poluerunt. Latini ideo ſepara quens.

LIBER SECVNDVS
DI O M E D I S.

N primo libello ,ſermo- expreſſa ſignificatio,facilem mentib. ex

nis vniuerſa membra,quę hibens intellectum.Tinnitus eft fabrica
primalegentib. artis gra-. tæ materię illiſio,tenuiſono auditionem
maricæ ftudia præcipua augens. Sonus eſt corporalis colliſio, re
eſſe videbantur, pro qua- pentinum auribus inferens fragorem .
litate ingeniiputo me for Quid quod veteres omnes fonos voces
risexpoſuiſſe,nec vllius fugereſcientiam dixerunt,vt,fractasquead litoravoces .
arbitror, totam loquendi
materiam di DE DEFINITIONE.
fputandique ſubſtantiam octo partibus
quo
admini&ſtrari:
orationisatica
fitgramm quib. Inhoc veroculis
aliis admini itiour,eftaperte
quid , Definquærit oratio, quæitid& dedeter
deſcrib
minat. Cicero fic eam definiuit. Defini
inſtruatur, explicabimus. tio eft oratio, quæ ,quid fit dequo agitury
DE VOCE,
oftendit quam breuiſſime.
Oxeſt,vt Stoicis videtur,fpirituste
VO
nuis ,auditu ſenſibilis,quantum in i DE ART E.
plo eft.Fitautem velexilisaurępulſu, vel. AdicRisioeknereivelcuiusrationſcientia,
verberati aeris ictu .
e percepvſuta,veltencrao
dés
Omnis vox,autarticulara cſt,aurcon- ad vſum aliquem vitæ neceflarium . Tul-
fula . Articulata eft rationalis hominum lius hocmodo eam definiuit:Ars eſt prę.
loquelis explanata. Eadem & Literalis ceptionum exercitatarum conſtructio ,
vel Scriptilisappellatur,quialiteris com- advnum exitum vtilem virę pertinentiú.
prehendi porell.Confulaeftirrationalis Ars dicta , quod arto præcepto ſingula
vel infcriptiks,funplicivocis ſono anima- definiat, & veluti viasquaſdam oſtédat:
lium effecta, quæ fcribi non poteft, vteft vel Soro ññs operas , vnde veteres artem ,pro
equi hinnitus, cauri mugitus. Quidam virtuteappellabant.
etiá Modulatam você addidere, tibiq vel Artiuin genera ſunt plura , quarum :
organi, quæ quanquam ſeribi non poflit, Grammatice fola literalis eſt , ex qua :
habettamen-modulatam aliquain diſtin- rhetorice ; & poetice confiftunt. id
Etionem . Vnde quidam tria vocis officia circo Literalis dicta, quod a literis inci
fignant, eloquium , tinnitum , ſonum .E- piat. Nam & grammaticus latine litera
Loquium eſt humanæ pronunciationis , tus eft appellatus. & grammatica litera-
415 DIO MEDIS 416
tura , quæ formam loquendi ad certam Secunda differentia in litcris qualita
rationem dirigit. tes æque duas habet ; quod aut vocales
ſunt, aut conſonantes. Item confonan
DE LITE RA. tium quædain ſemiuocales , quædam
mutz .

Itera eft pars ? Vocaliú poreſtates ſunt duæ, quod tá

tæ ,ab elemento incipiens, vnafigu- pronunciatæ ſingulæ fyllabas faciunt, &
ra notabilis. Scaurus ſic eam definit:Li- per fe proferuntur; quam conſonantib .
tera eſt vocis eius quæ fcribi poteſt for- iunctæ ſyllabam facerepoffunt.Vocales
ma. Elementum minima vis, & indiui- ideo dictæ , quod ad ſcribendas voces ar
fibilis materia vocis articulatæ , vel vni- ticulatas neceſſariæ habentur. Has qui
uſcuiufque rei initium , a quo ſumitur dam ſonantes appellant. Sunt autein
incrementum , & in quod reſoluitur. numero quidem quinque :A.E.1 O. V:
Huius figura Literatocatur; & ſunt o- poteſtate autem feptem; ſiquidem e, pro
mnes figuræ literarum numero XXI11. s, & pro, “ græcis ponitur.namque ebre
Sed harum poteſtates quas Elementa uis eſt ſcriptura ,pronunciatione longa,
Aominamus plurimæ intelliguntur. Li- , vt, conticuêre, & mænia : & o , pro 6, &
cerasetiam veteres Elementa dixerunt, wgræcis ſimiliterponitur,vt,rapti Gany
quod orationem velut quædam ſemina medis honores. Ex his igicur vocalibus i
conftruant, atque diſſoluant. Etenim & u tranſeuntin conſonantium poteſta
differt,vtrum quis dicat elementum , an tatem,cum aut ipfæ inter ſegeminantur,
literam per ſe. Quia elementum quidem vt Iuno, vita ; aut quando aliis vocalibus
eſt vis ipfa, & poteſtas. Litera autem fi- applicantur, ve vates, velox,yox,lanus,
ğura eſt poteſtatis. A vero nomen eſt, iecur : ita tamen , vtquæ prior expoſita
& poteftatis & figuræ.Igitur elementum fuerit, vicem & vim conſonantiuin obri
intelligitur : litera ſcribitur & nomina- neat. Hæ etiam Mediæ dicuntur,quia in
tur. Litera dicta quali legitera,quia fe- quibuſdam expreſſe dictionibus, ſonum
gitur; velquod legentibus iter oſtendit; non habent,vt vir, optimus ; extra quam
vela litura, quam patitur ; velquod le- formam , u ,literainterdum nec vocalis,
gendo iteratur. nec confonans habetur, cum inter q li
Accidunt vnicuiq; literæ tria,nomen, teram conſonantem , & aliam vocalem ,
figura & poteſtas. " Nomen eſt, quod conftituitur vt quoniam , quidem.Huic
dičitur vel enunciatur. Figura,cum ſcri- item digamma aſcribi ſolet,vtcum fibi
pta aſpicitur vel notatur. Poteftas eft, ipfi præponitur, vt ſerfus,fulgus. Nam
qua velin ratione mctrica,id eſt,cum ad u literam geminari in vna fyllaba poſle
proprietatemfuamareliquisſegregatur. plurimi negant. Latinæ vocales omnes
Literæ, quibus vtiniur,tres & viginti &corripi & produci poflunt. Atque has
hæ ſunt : A.B.C. D.E.F.G. H.I.K.L.M. (olas aſpirari quidam exiſtimant.
N.O.P.Q.R.S.T.Y.X.Y.Z. Conſonantes autem ſunt ſedecim , B.
Harum differentiæ ſunt tres. Prima C.D.F.G.H. K. L.M. N.P.Q.R.S.T.
differentia in literis, qualitates haber du- X. & adiecta Z , quæ Græca eſt, fiunt
as; quod autLatinæ ſunt literæ,autGræ- XV11.nam & in ea confonantiumſonum
cæ. Latinæ ſunt, vna & viginti. Græcæ obſeruare debemus. Conſonantes ap
duzz,Y.Z : quæ in vſum noſtrum proprer pellantur quod interdum proiectæ , in
nomina Græca venerunt. Ex his voca- terdum fubiectæ vocalibus confonant.
lis eft Y.nain & in ea obſeruari videmus, Tertia differentia in literis qualitates
quæcunque in vocalibus obſeruantur. Z habet tres , quod aut femivocales ſunt,
femiuocalis eſt. aut mutæ , aut duplices. Semivocales
ſunt ſe .
417 IIB EROI!l. 48!
ſantſepremif, ny,n,t, ,x . ſedadiectaz apponi hodieque cum Garum nota
acto fiunt. Ex his x duplex eſt, anre quá mus Cæſarem , fcribimus C. Cæfarem : 1
inuentam :g & s,vel c& s veteresſcripti Ideoque polt b literam tertio loco di:'!
cabant. & adie&taz ; fiunt duæ. -Sed gefta eft , vt apud græcosy pofita rep
hæc Græcaadmiffa, nominum Græcos perítur'in eo loco."Muræ dictu ,quod
rum cauffa.prohacveteres quidam ivool per fefinc' adminiculo vocaliumnon1
calom ,nonnulliduasil ponere ſolebant; poffunt 'enunciati.""Te#frutit omnes"
vndeiugum dictum eſt,veluti fuzóv; & lo- qualitates literaruin numcto'VII.quod
piter, veluti ļaus pater :'Meſencius & pik! autlatinælunit, aut græce ,durvocales,
tiffare, & tabliſfaré, & càrrera huiuſmodi aút conſonaiites aut ſémitocales,aut
vfum verėrédeclarabant. Liquidæ qua- duplicies autmutx ? disanyajine?????
cuor; l,m, nic. ex quibusl & rfubie &txel -;?. Ethocfeitedebemus, quod Flice
muris , communes fyllabas faciunt. Et ratum fcribitur , cum latina dictioreri
S -licera fuæ cuiuſdam poreſtatis eft;i- bitur ,vt felix. nam fi peregrina'fuerit,
deoque apud græcos uova divovappellatur; pet h fcribimus , vt Phæbus , Phac
quæ in metro plerumque vim conſoci con. ? ! 77,1
nantis amittit. Icem exillis Flirera ( u . ... Quidam in latino fermone de
perponitur liquidis , qucifiadmodum cem & ſeptein elle literas crediderunt.
muraquælibet , -& commiunemfylla ? Siquidemexviginti& tribus'vnaaſpi.
bamfacit. Semiuocales dictæ, quoddi rationis nota eft,h ;vna duplex, x; duz
midium eius poceftatis habent. etenim fuperuacus "; k & q ; dux græcæ , y
interfe ennuncianturſed per fenecfyl- &z.
labam nec plenam vocem faciunt.
- , Mutæ lunc , quæ fine auxilio vocali- * : Deinterrogations literarum .
1. ) .
um non poffunt'enúnciäri: Mutæ ſunt
quæ nec proferriper ſe pollunt ; nec
Tyllabam facerefunt autem numeronoa A &Vocalis irizporos per fe facit ſyllabas
breues & longas.Itemq; connexa
uem :b,c,d, g, h ,kip:q,t. Exhis quibufi cum aliis , tam præpolitaquammedia fi
dam ſuperuacuæ videntur K & Q;quod niésq ;, vt adhala.Nota etiã prænominis,
c licera harum locum poſſit implere; cúm Aulum ſola ſignificat. B confonans
fed inuenimus in Kalendis , & quibus muta tam præponitur vocalibus quam
dam fimilibus nominibus , quod K ne fubiungitur. Præponitur& ſemivocali
ceſſario ſcribitur : & quod ſecundum bus,vtblefusbrachium.Propinqua p li
confuetudinem q ſcribitur , cum in vd teræ in pfæpe mutatur, fupponit, oppo
na eademque fyllaba u litera antecedat) nit. C conſonans mutatam præponitur
& habeat fibi adiunctam aliam voca- vocalibus,quamſubiungitur,vtcaput,ac
lem , vt , Quirinus. H quoque in- cepit,cócidit,occidit.Nota eftprænomi
terdum confonans , interdum aſpiració nis, cum ſola Caium notát.item numeri,
onis creditur nota. Hæc fic nrurä fub cum centum ſignificat. Dcõfonansmu
iunctafucrit , notat græcam: fiptatám præponitur vocalibus,quamfub
præpofita fuerit , o ſignificat!' Irem fi't jungitur,literis etiam conſonantib. nu
præpoſita fuerit aſpiracioni , pro 0pos mero feptem his,c,g,l, p,r, s,t: quæ ſucce
niturgræca'; ſicut p & fſimul poſitæ ,f duntin'locum eius,vtaccipe,aggere,alli,
græcam aſſerunt. Cæterum h vocali- ge, appete,arripe ,aſlide attende.,Nora
bus nunquam ſupponitut nifiininter- prænominis Decium ſignificat.item nu.
icctione ;ah, quod turbantis vel dø. meri,cum quingentos (cribimus. Evo
lentis oſtendit affe& um. G noua eſt čalis nizgovos per fenominata,item alim
conſonans , in cuius locum c folebat aliis iuncta , & breues facit fyllabas &
419 DIO MEDIS 420.
longas. Fconſonants feminocalis, præq; dius, Nota prænominisfola Numerium
politiua, quæ fola ex ſemiuocalibuspres ſignificat. Item præpofita C , Cncum ;
ponitur. liquidis ,quemadmodum muta quem antiqui Gneiuin digút. vocatis
quælibet, & communem fyllabam facit, dix foves,tam produçitur quam corripicur,
pro hacin Græcis duntaxatnominibus." & ſingularis & cum aliiscopulara. P. co
p & hveimur , vt Phaecon. Tam incipit ſanansmuta, cam præponitur vocalibus
in ſyllabaprepolica vocali,quá ſemiuoca; quamſubiungitur,vtin his, ponitur.de
li.vocali, canquam facit:ſemiuocali,item ponitur. Præponitur confonantibus,vt
fubiunctiua vocali, vt efficit, officit . G plaudit.Notapręnominis, cú ſola Pub
conſonans muta præpoſiciua , quæ tam liumfignificat : & cum R poſita, Popu
præponitur vocalibus, quam fubiungi: lum Romanum : & fubiccta R literæ ,
cyr , vt gereaggere, præponitur & con- Rempublicã.& prçpofita literę, Patres.
fonantibus, vt in agmine, magno,agno, cófcriptos. Qconſonás mura, exc & uli
grege,glife. Hconlonans muta, proprie teris compoſita, ſuperuacua, quaytimus
continens aſpiraționem , fubiunctiuas quando u & altera vocalisin yna fyllaba
liquidæ cóſonantis, recepta vulgo in ņu- iunguntur,vtQuirinus.Nota prænomi
merum mutarum , omnibus vocalibus nis, Quincum ſignificar: item bonorist
præponitur, nulli fubiungiturnif.con- Quxſtoremindicat;nec minus,populú,
Tonantibus,vt in Thracia &
, nominibus cum eanggamus Quirites. Riconſonans
Græcis. ſemiuocalis liquida,præpofitiua & eadés
I vocalis Sözpovos, quæ interdum media ſubiunctiuavocaliú,vtRoma,tamus,ar
geminatut, &prępolicaſibi autalceriyo- ma, orbis. Item conſonantib. ſubiungi
cali, tranſit in conſonantium poteſtaté. tur,vt in Craflo ,crure,prudéter.h quoq;
Nota numeri,cum vnum fignificat. K cõfonanti,vel aſpirationis notæ,vt Rho
conſonans muta ſuperuacua, quavtimur dius, ſed in Græcis duntaxat nominibus
quando a correptafequitur,ve,Kalendę, S conſonans ſemjuocalisſaz.cuiuſdá
kaput,kalumniz, L confonansſemiuor poteſtatis,præpofitiuavocalibus& ſub
calis fiquida, quæram præponitur voca- iun &tiua, vtfatis, aſper. Item præpofiti
libus quamſubiungitur. Præponitur , cú ua r conſonantis tantó, vi ſtatus: T con 1

laudem ,legem ,lices,locum ,& hisſinuilia fonansmuca præpofitiualiquidarum &

fcribimus.liem lubiungitur conſonanti, vocaliú ,& eadem ſubiunctiua,pic,s,con
bus, cum Claudium ,clementem , clien- ſonantium , vtPtolemæus,Ciclipho, Sti
temque, & Clodium , Clufiumq;nomi: chus,trabea & Ærna. Nota prænominis
namus. Nota prænominis, cumſolapas ſola Titum fignificat. Tliteratam præ
fita Luciumſignificat. Item numeri cú ponitur vocalibus quam ſubiungitur, ve
proquinquaginta ponitur. nam ſubiuna tulic,attulit.Præponitur & conſonanti
gitur, tanquamalma. M conſonans ſe-- bus,vttrabe. V vocalis só povos quę gemi:
miuocalis liquida, cam præponitur vocam nata, digamma accipit:& præpofita fibị
libus, quam ſubiungitur ,tanquam mos aut alteri vocalicanſıtin cófonanciúpo
nec amar. Item -colonanti liquidæ præ teftaté,vt vulgº,valens,viuit,velox,VoXs
ponitur,vt Mneſtheus:fubiungitur,cum Nota numeri, quinq;fignificat. X litera
agmina,fragmentadicimus, Norapræ cópoſita(quáideoduplicédicimº,quoniá
Dominis, cum fola ſcripta Marcum ligni- coſtat exc & slitoris)in media tancupar
ficat, & adiecta ad extremam lineam vis- telocutionú yogalib . apud nos præpoft
gula,Mallium . N confonansſemiuoca ta , vt in axe,fraxino. Aliquando finiens,
Lis liquida, tam præponitur quamfub. vi vertex,frutex. In peregrinis tantum
iungitur vocalibus, vt natus, ante. Item nominibusprima ponitur,vc in Xancho,
Jubiungitur mutis, rc Caidius,Paſtni- Xenone.Nota numeri decem fignificat.
Item
4427 2 LIBER '11.
Item Xconſonans ſemivocalisduplex ſ seriudicamus:vet,exiltimatio ,quapoca
conftat autex c & I, vtpix picis , autex macæteraqueſcripta perpendimus.
g & svt rex regis. fed funt nomina in Grāmaticę initiaab elementis ſurgūt.
quibusneque c neque g poflit proferri, Elementa figuranturin literas. Literæin
vt nix niuis,fenex ſenis. Hæc autem no- fyllabascoguntur. Syllabis dictio cópre
mina priuilegio quodam conca ratio henditur.Dictionib . coguntur parteso
nem declinantur. Tvocatis Sizgovos græd rationis,conſummatút oratio. Oratione
ca ,quæ propter græcas dictiones admit- virtusornatur. Vidcusad euitanda vitia
titur, ve Hylas,Hyacinthus.Z confonans exercetur.
ſemiuocalis duplex græca , quæ propter
græca vel barbara noinina admittitur, ve DE SYLLABA.
Zenoa, Zacyathus,Mezērius,gaza.pro
hac veteres daabus svrebantur, vtMof Yllaba eſtproprie cógregario, aueco
fentius & piciſſo,tablillo & cæt. j
Speleo
prehenfio literatum enunciatio. Fit
aurcmcx omnibivocalibus,etiam ex-fin
DE GRAMMATICA
gulis, fyllaba tam breuis quam -longa, &
Rámatica eſt ſpecialiter ſcientia ex- ex copulatione vocalium confonárium
Geteica
ercitatalectionis & expofitionis eo . que,temporum capax.Syllabęautem di
rum ,quæ apud poctas & fcriptores dicú- cútur Græce , aumau beven te veran
tur.Apud poetas,ve ordo fcruetur: apud Miem . Latine, connexiones velconcepti >
fcriptores,ve ordo careatvitiis. ones dici poſſunt, quod'literas-concipiát
Grammaticæ partes ſuntduæ , alcera, atqueconnectant. . : 59!'
quæ vocacur exegetice, altera koriſtice. Syllabarum modifunt tam duo,natu
Exegeticeeſt narratiua,quæ pertinet ad ra& politione,quamtres qualitates.Alię
officia lectionis. Horiſtice eft finitiua, enim breues, aliæ longa,aliæ communes
quæ præcepta demonftrat , cuius fpe- funt. Breucs ſant,quæ correptávocalem
cies funt partesorationis, vitia , virtu- habent , & non definunt in duasconſo
tesque. Tota autem Grammaricacon- nátes, velin aliquid quodfitpro duabus
fiftit præcipue intellectu poctarum , & conſonantibus.
( criptorum , & hiſtoriarum prompta ex- Longæ aut natura ſunt,autpofitionc
policione,& inrecteloquendiſcribendi- fiunt. Natura, cumautvocalis produci
que ratione . tur,vt a , o :aut due vocales iungárur, veç,
Grammaticiofficia ,vt afferit Varro, aucu , ce, ci ,yi Ex his diphthógus ei,cum
conftantin partib.quatuor, lectione eo apud veteresfrequétaretur, vlu poſteri
narrationc, emendatione,iudicio. tatis exploſa er.keyi,Græca potius quá
Lectioeft artificialis interpretatio,
vel latina eſt;in Græcisſuméda dictionibus.
variacuiuſq; ſcripti enunciatio , feruiens Sed hæ , quæ natura funt longæ ,modis
dignitati perſonarú exprimenlq; animi quinq, ordinantur.Primo,quádovocalis
habitú cuiufq ;. Enarratio eſt obſcurorú fola eſt,& producitur,vt eft,ahfilicein nu .
fonſuú queſtionumucexplanatiovelexo da connixa reliquit : & dicicuris modus,
quiſitio,perquam vniuſcuiulqz rei qua- Conftataatura.Secundo,quūdiphthon
litatem poeticisgloſſulis exfoluimus. Em gerit;de qua dicim ', Cóftar diphthógo,
mendatio eſt, qua ſingulaproutiplares yt,au ,eu, ææ.Tertio , quoties fuper có
poftulat,dirigimus.çſtimanresvniuerſo- fonáté eſt,vt,En Priamus.& , En égovilta
rú ſcriptorú lencencia diuerfam :Vel.cor- fitu:de quadicimus,Incipit.Quarto,quo
rectio errorü ,quiper ſcripturādictioné- tiesſubterconfonanté eſt,ve, Nepetecoa
ue fiunt:Iddiciú eft, quo omnéoratione nubiis : & dicitur ismodas fic ;Terminas
rectevelmin recte pnunciatá,ſpeciali- cur. Quinto , quotiesinter duas viel
‫ܘ‬ ‫ܐ‬
 DIQ MEDIS
plures, conſonantos ponicut,ut Soliqui Albaniguépares. Longaibi.Argenus.
terrarum& dicirur ismod'Haberinfew filmis. Cyclopumemontib . & c. & ,Perpetuis
Politióelonga fitfyllaba modisfepté. Jolitipatresconfidere menfis. fyllaba enim
Primo,cú correptavocalisinduas definit quæline hac obferuatione poterit elle
cófovátes,vt,Est in fecefíu longolocus.Al- politione lóga,breuisefficitur.F quoque
tero ,cum excipicur a duabus cóſonantis ligeralipræpoliça fueritliqdæ ,quisſemi
bus,vt, dorifoneis Danakar Tercio ,fidéli- vogalis lit muté taméobtinés locú ,bree
natin.conſonancem & excipiaturacon uemfacitquæ pofitione fierilõga pote
ſonante, vt,arma . Quarto, lidelinacin facxt eſt,orefremębăt.&,Taliaflamato.
duplicem literam ,vt,Nex erat. Quinto. Secundus eft,cú locú breuis,longaoc
fi ſequés a dupliciincipiat,vegaxis Sexto, cupatfyllaba,per productávocaléveldi
fidelinat in vnam conſonantem , & ex- phthongũ hinira parte oraçionis,nccylla
cipiatur avocaliloco.confonantis pofita interpolita confonáte,vt eft , Te Cory
u veli,vt, Át Konus, AtInno. Septimo, dono Alexi & , Iufula lonja in magno.vt
cú correpta vocalis,defindt,& incerpolita eſtHomericusille.
i,excipiatur a vocali,ve Furias,Aiacis Din οίκωνημετέρω δόση κρήτηθεν κοιτο..
bei. &, Troiagnuncftares. & ,Nata dea, - βούλεται αιπάλας ημώ λογον αμύναι.
nam temajoribus & c.Quoniam incer dus. Tertius, cum in fine partisorationis ,
as vocales, duarūſyllabarú polita igemis verſavice, lógaponiturvocalis correpta,
Natura Sic.n.fçribi per geminatá literam vnainterpolutaconſonance : 10 , Emicat
merti ratione deliderataliquidem potes Euriabus,Espinnere ketutamici Item, 0.
ſtarem tueturduplicis conſonantis. v . Jbentáns, artē pariter arcnmq; fonantē. & ,
Vocales correptæ fingulaobtinét tem Omnia.vincit amor,& nos cedamusamoria
pora,productæ bina. Dimidium tempo . & veeſtapud Homerum .
ris,abſque duplicibus , lingulæ poflident • Nisoen in staateriaxner
conſonantes . , vss Quarcus, cum correprá vocalem duz
Syllabæ;vt ait VarrosAliæ funt aſperę cõfonantes ſequuntur,quarum prior eſt
aliæ lenes,proceræaliæ aliæ rétoreæ , slicera. quæ fyllabæratione communis,
lix barbarz , aliægræcułę, aliæ duræ ,ac velueſibiluspolita, vim cóſonantis amit
liæ molles. Alperæ funt, vt crux, crux,. tic.Interdú enim liquidarum mutat legé,
trans.Lenes,vt lana,luna.Procetæ funt; Siquidem illæ ſubiuncta mutis, vtramq;
quæ vocalem longam habent in penula poteſtatem poſſident, hæcvero plurimú
tima,vtfaculcas Retotcæ funt, quæmur libidefendit. Nó enim ſolum fubiungi
tam habent extremam , vt hic , bæc,hoccur,vecumletiamcontraria præpoſita,lo
Barbaræſunt,urgaza.Græculz, ythym . co liquidæfangitur, vt eft , Poniteſpesfibi
nos,zenon . Duræ ,vtignotus. Mollesi quifq .& apud Lucilliú. Infantibusparuis.
vt ædes . Sicut & Homericus verlus ille teftatur.
1 idin dimanatoma's páxas cionnelor ardeão.
De commaniGlaba . 1,1. . ::Quintus eſt ,cum correptam vocalem
‫وار‬ ‫ ر‬3 : ſuſcipit z duplex quæ quú pofitione lon

uem ,velcótra, cerrisobſeruacioni cõfonárisamittit, vt, nemorofaZacyathos

bus verfa . Sed hic modus non tam ratione fyllabæ
Communiú fyllabaru modi luntſep- cômunisadmiſſuseft ,quam nominis ne
sę.Primus eft,cucorreptavocalis excipic ceſātaceſuſceptus,vceltuahsaraZaxw.gos.
sur áduabus conſonantibus, quarú prior & oid scar: iraus i . ‫ܝܐ‬
fic muta , ſequens liquida. Breuis enim . Sextuseft,cũ pronominazbic velhoc,
hic elt noftrosque abrupe Cyclopas.. & , clicera cerminata , vocalis ftatim fuble
quitur,
444 LIBERIL 426
quitur,quando in his pronominibus , c : " 1 Omnis igitur pars orationis hanc ra
litera craffum & quali geminatum cóti- tionem pronunciationis detinet. Omnis
net ſónun,vt:Hcvir, hiceft tibi quõpro- " vox , monoſyllabis aliquid fignificans,li
mitriſepins audis.cſtenim in hoctam pri- breuis eſtacuetur , vt ab , mcl, fel. & fi
mafyllabalonga , quam tertia breuis. pofitionelongafuerit, acutum ſimiliter
Septimus elt , cuin correpta vocalisin tenorem habebit,vt ars,pars,pix,nix,pax.
vnam definit conſonantem , lequenteh, finaurem longa natura fuerit, Aectetur,
quæ plerilī; alpirationis net viderur,vt, vrlux,ſpes,Alos, ſol , mons , mos, fons,
Tergafsigarnilsbajta. !té, Aenean hominú lis.
quiſquă.Sedmodusluperior quibuſdam Omnis vox diſfyllaba priorem fyllaba
ſuperfu' viſuseſt præcipue aut hic, quo .. aut acuit aut flectit. Acuit,velcum bre
nià fufficit finită c ! le partem orarionis. uis eſt vtraque , vtDeus,citus, datus , a
Ex hisomnibusmodis, vno duntaxat v.. rat : vel quum pofitione longa eſt vtra
ti admittunt, quimetrorum rationumque , vt follers: vel alterutra poſitione
funt admodum perfpicaces. longa , dum ne natura longa fit prior,
vt põtus:pofterior, ve cohors. Si vero pri
DE ACCENT IBV S. orlyllabanatura longa,& ſequens breuis
fuerit, Hectitur prior, vt luna, Roma.
Ccentus eft acutæ vel grauis vel in-. In criſyllabis autem & tetralyllabis, &
A Alexæ orationis clacio , vocisve inté- deinceps , ſecunda ab vlcimaſemper ob
tiovel inclinatio ,acuto aut inflexo ſono feruádaeſt.Hæc fi naturalógafuerit, in
regens verba. Nam vt nulla vox fine Acctitur,vt,Romanus, Cethegus,Mari
vocali,ira fine accentu nulla eſt.Er eſt ac, nus,Criſpinus,Amicus,Cabinus, Quiri
centus, vt qdam recte putauerunt, velut nus,lectica.Si vero eadépenultimapoſi.
anim a vocis. Accentus di&us eft ab acci- tionelóga fuerit,acuetur: vt, Catullus,
nendo , quod fit quali quidam cuiuſque Metellus,Marcell";ita tamen,lipoſitione
fyllabæ cảcus : apud Græcos ideo wesowe longa,non ex muta & liquida fuerit,ná
die dicitur, quod apocádetay Tùs cumabase murabit accentú,vt,latebrç,tenebrę.Et fi
Accentus quidam Faſtigia vocauerunt, nouiflima natura longa ,itéq;penultima
qd capicibus literarum apponerentur. natura vel poſitiõelöga fuerit,penultima
Alii Tenores vel Tonos appellant. Non- tantú acuetur,nóinfectetur. natura,vt
nulli acumina definire maluerunt. Fidenx,Athenæ ,Thebæ , Cumx. poſi
Sunt vero tres,acutus.grauis,& qui ex tione,vt tabellæ ,feneſtræ. Sin aút media
duobus factus eſt ,circúflexus Ex hisacu breuis fucrit, prima ſeruabit acutú teno
tusin correptis ſemper , interdú produ- rem,ve Sergiº,Mallius,aſcia,fiſcina, Iuli
etis ſyllabisverfatur: inflexus in his quæ us, Claudius.Siomnes tresſyllabæ longe
producantur. Grauis autem perſenung fuerint, media acuetur:vt Romani, lega
cófifterein vllo verbo poteft, fed in his, ti,pretores,prædones.
in quibus inflexus eſt aut acutus,cæteras Pronomina etiam , quæ duplici modo
fyllabas obtinet.In Gręcis itaq, dictioni- declinantur,id eft,autcorripiūt, autpro
bus cum acutus tria loca teneat,vltimum , ducunt mediam ſyllabam , genitiuo ca
penultimum & antepenultimu; circum- ſuid oſtendunt, vt ipfius, illius. Sivero
Hexus vltra nunqua:neq;.n.refert pluriú mediæ longæ erunt , primæ graues , le
fyllabarum elle partein orationis: apud cundæ fient inflexæ.vt crgo primæ acu
Latinos duo tantum locatenet , penulci- tælunt, cum mediæ breues, cum vero
mum & antepenultimu. Circumflexus mediæ longæ , primę graues ; exponen
autem quotlibet fyllabarum fit dictio , dum etiam placuit , quipedes acuto
non tenebit niſi penultimum locum . tenore , aut circumflexo , iteratione
03
 427 D'fO MEDIS
fupra ſcripta congruunt. mina coluerudo pronunciarée, & tene
Omnis parsorationis, quæ poflit in- bras & latebras acuto accentu modo pri-.
fraſcriptos pedes complete, hanc accen- ma ſyllaba,modo ſecunda efferret. Mo
tus legem continet. In diſſyllabis parti- loſlus item ſemperacuitur,vt Romani.
bus orationis prior fyllaba ſemper acui- In tetrafyllabis ,aut deinceps, eadem
tur autinflectitur. Acuitur, fi pyrrhichiú accentus ratio femper cuſtoditur.
-

compleuerit,ficutpuer,bonus, amor. I- Monofyllaba vero ,quæcunq; ſint ver

tem ſpondeum indifferenter poſitum ſi baprototypa, o literam tam verſu quam
habuerit,id eſt, ſiue natura ,fiuepoficio- etiam proſa ſimiliter productá habent.
ne fuerit longa vtraque fyllaba, prior a- Sane verba græca græcisaccétibus ef
cuetur.Natura ſic, vt Cumæ, Thebæ ,he- ferimus,fi iiſde literis pronútiauerimus..
ros.Poſitione, vt ſollers. Iambum quoq; In latinisnunquá acutus accentus in vl
vt.Caro,Cercs:Trochęum vero legitimú cimafyllaba poteftponi, nifidiſcretionis
ficópleuerit,ideft,finatura longa prioré caufa,ve in aduerbio , Pone,ideo ne ver
fyllabam habuerit , eireumflectetur,vt, bumputetur:& in quibuſdam præpofi
meta,bruma prætor.Sin autempolitióe tionibus. Ná præpolitióes ſeparatæ mo
longa fuerit prior fyllaba memorati pe- nofyllabæ , quantú inipfis eft,acuidebét,
dis,acuetur,vt,pulcher,alper. ſediundæ cafibus aut aliis partibus ,in
In triſyllabis dactylus indifferéter poſi- terdú vim ſuí perdunr,lequunturq;illa
cus,&anapąſtus,tribrachysquoque ter- rum naturā,& graui, no acuto tono,pro
tiam ab vltima acui deſiderat. Dactylus nuntiantur,vt produco ,deduco.Itéinue
natura, qui eſt,ſicut lumina,mænia, lide: diótur raro diſlyllabę,quç acui deſiderát;
ta,Claudius:pofitione,qui fit,vt Sergius. vreft circū,inter. Deniq;circúflexuspo
Similiter anapæftus, vtCicero,regio. Ité niturin ea particula , q eſtapud Virgiliú,
tribrachys,, vt Melius. Palimbacchius & illius ergo V enimus.Con quoq; pra pofie
ainphibrachys in penultima circumflexú tio cóplexasvelfſubiüctas literas, produ
habebunt,itatamenvt natura fit löga ea. &a pronuntiatur.F,vtcöfero,cófido co
dépenultima Palimbacchius, vt Roma- feſtim ,cófertus.eodé modo S,vecöſulo,
nus,legatus.Item amphibtachys, vt Ce conſcédo,confono,confifo, conſul. Et
chegus, Sabinus,monite. Horum ſi poli- verſa vice , eadéaliisliteris prępofita cor
tione lóga fuerit eadem penultima,mu- ripitur,vt concio,conduco, côtinuo,có .
tabit tenorem ,& acutum habebiraccen- uoco ,conuerto,cóprehendo, congrego:
kum . Palimbacchius, vt Marcellus.Am- ltế cóplexiua coniunctio fiue copulati
phibrachys;ve Metellº,Catullus.Bacchi- ua que, & 'diſunčtina ve , & dubitatiua
us & moloſſus indifferenter poſiti, pe- ne,adiúctę verbis& ipſę amittúr faftigiū,
nultima ſemper acuunt. Bacchius tegiti- & verbi antecedétis lógiuspofitú acumé
muş,ficut,Athenæ,fidenx.poſitione,vt adducút,& iuxta ſe proxime collocát. Sic
tabellæ ,feneſtrç. Huius autépedis fi peó q;,vt Liminaa,laurusg dei.Ité,ve, vt Hyr.
nultima poſitiõelõga ita fuerit, vt exci- camisue Arabuve parant. & ,calathisve
piatur amura & liquida, accétustrásfe- Minerna.Ne,ve,Hominesnie, ferane.
retur ad tertiá ab vltima, vt tenebræ , la- In cópofitis dictionibusvnus accérus
tebræ . quod quidá genusłyllabæ omni: câ, nonminusquá in vna parte oratióis;
no breue purant, quia non terminatur vt'malefanus; Interealoci. Accétus in in
cóſonanti:quidá longú,quod, quáuis nó tegrisdictionibus obſcruantur. In pare
termineturcóſonanti,nihilominuspro- grinis aút verbis & in barbaris nominibus
xima fyllaba a duabus incipit confonáti- maxime in interiectionibus , nulli certi
.
bus: & qd'natura literarú b & r, quæ mol ſunt.In his.n.niaxime accentuú lex certa
lis cft:nclongam , nunc brcuem tyllabá elle non poreſt, cun fit abſurdum , atur
eilicior. Idco lacsúcit , vt varic hxc no baro
429 LIBER I'L 430
bato tenoris exigere rationem . Accen- núciatione colligit: ita ramě vt cuita res
tuum legem ,vel diſtinguedi vel pronun- exegerit,copulem ',vr eft,Turnus utante
ciandi ratio,vel diſcernendæ ambiguita- nolas.& ,Anetulitgreffum ,& , Qnā fimul
tis neceflitas fæpe conturbat. ac tali preſentitpefteteneri.& apudSalluſt.
Accentus acuti nota ' , ita per obliquú pamprimă iunècusfimulac belli patieserat.
aſcendens in dexteram partem . Grauis Simulachyphen legendum ,eft enim vna
nota ita ' , a ſummo inobliquum quaſi in pars orationis.
dexteram partem deſcendens. Circum- Huic cótraria eſt Diaſtole,dextra pars
Aexus notadeacuto & grauifacta, velc, circuli,ad imam literá appoſita.Hac vero,
deorfum ftans ,Longus eſt lineaa lini- male cohærétia diſcernūtur, vielt, Tum
ſtrain dexteram partem çqualiter ducta, Danaigemitu ,atg, erepte virginis ira . &,
· Et Breuis , virgula ſimiliter iacens,fed Procubuit, viridig, inlittore coſpicitur.fius.
panda& contractior, qualiclurſum fpc- Apoſtrophositécirculi pars dextera ſed
chansº. Sed in illis tonos, in his tempo- adlumıná literá cõſonanté appoſita , cui
ra dinoſci videmus. Horum autem offi- vocalis eſt ſubtracta. Hac nota deelle
cio ſic vcimur,ne productionis vel corre- oftendimus parti orationis vltimam vo
prionis ratio cöfundatur . Apud Latinos calem , cuiusconſonansremanct, vt eſt ,
enim quinq; literæ vocales, tan corripi. Tanton ' me crimine dignum ?
untur quá producútur. Inueniúrur auté Cæteru daſeam & pfilen apud nos h
quædãnominao óvuua,alia participiis,a- vocali addita vel detracta demonftrat, id
lia v bis fimilia,alia quoq,aduerbiis,de q- eft,fcripta h, aſpirationem : non feripta,
bus quid dicipoteft,niſi quod accentus leuigationem fignificat.
fit arbiter difcernés vtriufq; fignificatus Illud etiam magna curavidendum eſt;
differentiam ? Sicut parens oblequens ſi- quod veteres omnia vel verba vel nomi
gnificat,intelligitur & pater. Prius parti- na, qurolitera finiuntur, item aduerbia
cipiam eſt, tračtum averbo quod eſt pa. vel coniunctiones , producta extremali
reo: Polterius none. Quoties vcro par- tera proferebát, adcovt Virgiliusquoq;
ticipium ſignificat ,primăfyllabá produ . idem ſeruaucrit, quamuis tamé refugerir
cimus, vt elt Virgilianusille : lamý, ibat incultæ vetuſtatis horrorē , & carme co
dictoparens.Eandem vero in altera figni- tramorem veterú leuigauerit. Inuenitur
kicatione corripimus, vt eſt,Almaparens. auté apud Virgiliú inverbo poſita bre ;
Item verbis ſimilia.ve el Labor nomé ,& uis,ve,Nunc fcio quid fitamor.& , Hoc fae
verbiprimapoſicio.'n nominis ſignifica- erit,ſciome Davais e claßibus vnâ . Quod --
tione primam ſyllabi corripimus,vtelt, quia in vnoverbovidetur,in fynalæphen
tos adire labores,& in verbi producim ', vt contrakunt,qui ſeruandávetuftatis con
et m :1triſ , allabitur aures,& fummasper- fuctudiné putant. illā aūt cgo fuifle opi
labitur vndas.ltem aduerbiis fic :Late eſt nor rationé. g veteres ſecuti Græcos(a
aduerbiú, & verbuni modiimperatiui.In pud quos a hitera vbiq; quidé naturaló
aduerbio taméprima fyllaba producirur, ga eſt,plurimum tñ in extremaverbi fýl
vrelt,Hinc populú lateregem ,bellog ſuper- laba ponitur) etiã in ſermone coniunili
bum ,quæ in verbi ſignificatione corripi- ueproſaoratione fimiliter proferebant:
tur, vt eſt ,autaliquis lutet error. Item ,nec ita dū id vſurpauit profa. verfus obtinuit.
latuere doli, & ,Viſuperivoluere,late.Om. Paulatim aút vfus inualuit,vt in fermone
nia autem huiu /modi facilius ex metrica noſtro,vt fcribo, dico ,&in cęteris eiuſmo
ſtructura compreheitduntur. di,o non ſolu correpta ponatur,ſed etiam
His adiiciütHyphé cui? formaeſt virt ridiculus fit qui ea produxerit. Mirú ergo
gula fursacuruata,fubiacés y lui,& infle- nõ eſt, fi cõluetudiné ſeqrurverlus ,nifi
ia ad ſuperiore parté;hacnocaw.Suppo- fit,vbipoetamaioré libilicentiá vendi
fica,vcriuſq; vbi pximas literas in vnap- cauit. O ;4
431 DIOMEDIS 432
DEDICTIONE. funt ipfæ naturaliter ſacris accommo
datæ.
Dlaio et vox articulatacumaliqua
ſignificatione,ex quainſtruitur ora De Pofituris.
tio,& inquá refoluitur: vel fic:Difficio LeinE ct&tioni
ex ſyllabis finita cum aliqua fignificatio
soportet,accedere
ionepoſiruras quas Grævel
ci Stadirs
ne certa locutio, vt eſt ,dico, facio . vocant, quæ inter legendum dant copiá
Quædam dictiones ſunt ſimplices, ve ſpiritº reficiédi,ne côtinuatione deficiar.
facio:quædá compoſitæ ,vt conficio. Ex hæ tres ſunt, Diſtinctio , Subdiſtinctio,
compoſitis, quædam ſunt ex duob. im- mcdia diſtinctio fiue mora, vel , vt qui
perfectis, veeſt, finciput ,cum intelliga- buſdam videtur , Submedia :quarum
tur ſemiatum caput.Quædam ex integrouerſitas tribus punctis diuerſo loco po
& imperfecto ,vt eſt, cornicen , vt intel . fitis indicatur.
ligatur cornu canens. Quædam ex duo- Diſtinctio quidem eſt appoſito pun
bus integris,vt, ſacrauia. Quædáex im- cto nota finiti ſenſus, vel pendentismo
perfecto & integro, ve eſt,ciſmare, quo fa, quodlocisponitur tribus. Summo
ſignificatur cifra mare. cum ſenſum terminat, & vocatur Finalis
DE PRONVNCIATIONE. a nobis, a græcis tindia. Medio, cum reſpi
randi ſpatium legenti dat, & diciturMe
PRonuncia tio eft fcriptorum fecundú dia,græcepion. lino, cum lectionis inter
perſonas accomodata dictioni ſimili ruprum tenoré aliud adhuc illatura ſuf
tudo,cú aut ſenistemperamentu ,aur iu
uenis proteruitas, autfeminæ infirmitas, pendit, & vocatur
tris Subdiſ tinctio a. Diſtin
gręcis ctio
iausigun,a noi
eſt filenti
aut qualitas cuiuſq; perſonæoftendenda nota cum ſenſu terminata ,vbi eſtliberú
eft, & morescuiusq; habitudinis expri- cellareprolixius,ita ve neuter fui indige
mendi.
at ,vt eft; Numina nulla premunt, mortali
DE DISCRETIONE. urgemur ab hofte Mortales. Et eft huius 1

li
num perplana expofitio,quç olten- teræpofitum . Diſtinguere autem opor
diturmodis quinq;:continuatione,ſepa . tet ante ſimilitudines,quas Græci faca
ratione , diſtinctione , ſubdiſtinctione bona's vocant. & ante redditiuas, hoc eft,
vel mora. aitano sopr. & , fi quando a perſona ad
De Continuatione . perſonam tranfitus fueritfactus. & ante,
Autem ,coniunctionem , fi quidem nó ex
Ontinuatio eft rerum contexta di- abundanti ponitur. & ante caſum voca
Coetio, vt , Scythiam feptemg triones. tiuum . & ante , Sed.& ante , Quoniam .
De Separatione. & ante,Tunc ceſſante redditiua,ſed prę .
poſitis ſuperiorib. & ante interrogatiuá, !
1

S.Eparatio
iunctarumeft fecretio rerumnatura
, quæ in ambiguitarem ca
vr, Quis deus hanc Muſa,quis nobis exta
ditartem ? Vnde nouaingreſſushominum
cum Turni iniuria matrem Ad
dunt, vt,ratibusfacrasdepelleretedas.
monuit Hic. experientia cæpit ?hic enim oportetdi
monuit ratibusfacrasdepelleretadas.Hic ſtinguere , & fic inferre. PaſtorAriftens
enimmater cum Turno iun& a eft, quæ fregiens Peneia tempe . & poſt interroga
ambiguitatis vitandæ cauſſa ſeparari de tiuam , vt, Mufámihicauffas memora.
bet ; vt fit agnitio, quæ mater. Et, fa
crastadas, expreſſelegendum ,vr abonni Deſubdiſtinctione.
nandas oftendat , vr , Auri facra fa Vbdiſtinctio eft filentii notalegitimi,
mes.Tædæ enim nuſquam abominandæ, Sibad
qua pronunciationis terminus fenfu
niſi illic , vbi incendia facta ; quoniam manenteita ſuſpéditur,vt ftatim id,quod
[cqui
 LIBER II. 434
ſequirur,fucccdercdebeat.Huius autem rii.In lectione plena ſententia oferodos di
notaeſt punctum ſub verſu poſitum :vt, citur,cuius partes ſunt commata & cola.
Meduce Dardansus Spartam expugnauit
adulter? Autego tela dedi,fouine cupidi- DE MODVLATIONE .
ne bella ? Non enim fimiliter,vt in diſtin

, : Et
per
deum ,fimēs.
Odulatio cótinuati
iucundiorem dicendi rationem ar .
non leuafuißer. tificialis flexus , in delectabilem auditus
formam conuerſus, afperitatis atque im
De Media fineMora. peritiæ vitandæ gratiz.
Ora eft leuis in continuationc fen DE LATINIT ATE.
Mam interpofitadiſcretio,legitimg L-Atinit
ruumi Arinatasio fecúdum Romanalinguam .
diſtinc ſubdiſ
tionis tinctionisq; medium
obtinens locum ,ita vt nec perfe &ta in to- Cóſtat aút(vt aflcrit Varro) his quatuor,
tum , nec omiſſa videatur, ſed ſignifica- natura,analogia,cöſuerudine,autoritate.
tioneimmorandialterius defideret prin Natura verborum nominumque im
cipium ſenſus; & hoc ſolummodoferuat mutabilis eft,necquicquãaut minus,aut
officium ,vt legentis fpiritum breuiſlima plus tradiditnobis,quáquod accepit.Na
reſpirationerefoueat & nutriat.Sic enim li quis dicatſcrimbo,quod eſt, ſcribo ,no
pronúciando reticere quis debet,vt,quia analogiæ virtutc , ſed naturæ ipfius con
fpiritus ipſe quadá defectione muratur, ftitutione conuincitur.
deinde reſumatur,vt eft : Vt belli figuum Analogiaſermonis a natura proditi eſt
Laurenti Turnus ab arce Extulit, & Tanco ordinatio,fecundum aquinais, neq; aliter
ftrepuerunt corena canta : Vtque acres com barbaram linguam ab erudita , quam ar
cuffitequos, vtque impulitarma: Extem- gentum aplumbodiſſociat.
plo turbari animi: Multæ enim claufula Conſuetudo, non ratione ,analogia ,
ſunt mediæhuius lectionis. Primum ne ſed viribus, par eſt. ideo folum recepta,
confundátur,quçdimana & Tirana ponú. quod multorum conſenſione conualuit,
tur & talia. Deinde, vt actus vboru emi- ita tamen , vt illi artis ratio non accedat,
neat & luceat,qui ex aliquo moueaturaf: ſed indulgear.Nam caemedio loquendi
fectu , vel indignatione vel miſeratione vfu placita aſſumere conſueuit.
collata, vel certe cum quadam arctatione Autoritas in regula loquendi nouiſ
Sernionis, q eupantos a poetis cógerütur. ma eft. Nanq; vbi omnia defecerint,fic
Si quis itaq; finemedia ſpiritº fulpéfione ad illam , quemadmodú ad ſacram anco
pronunciauerit, vt cft : Aut boc incluſi ram , decurritur. Non.n.quicquá aut ra :
lignooccultătur.Achiui ,Authac in noftros tionis,aut naturæ , aut conſuetudinis ha
fabricata eft machina muros, Aut aliquis ber , cum tátumn opinione ſecundumýc
latet error,equo necrediteTeucriconfun- rerum lectionem receptaſit,necipforum 1

deturratio cöpofitionis , ingenerali no- tamen ,li interrogentur,curid ſecuti ſint,

mine ligni, machinæ, equi. Item , Leftú- ſcientium .
queisgalem ,Quo peris, fuperimponas,mi
nus apertuin. Subdiſtinguendum enim DE GENERIB VS LO
eft pro voluntate dicentis. Hoc enim >
cutionum .
voluit intelligi Dido; non eſſe lectú iu
galem , quo popierit. Iinmotandú efter Enera locutionum ſunt quinque :
go & reſpirandum poftiugalem ,&i licin . Gend
Rationale , artificiale , hiſtoricum ,
ferenduin cuinimoxetik affectu; Quo per gloflematicum , commune.
 DIO MEDIS 436
DE OPALIT ATE 10. De Epenthef.
cutionum .
rTivstous eſt appoſitio ,cum inter pri
Vinqueſuntlinguæ Græcorum ,las adiicitur,aut fyllaba.Litera,vt
QX Δωρίς,Α'τβις, Αίολίς,κοινή. Iuxta has er- , Haccaft
mancant in religione nepotes , pro religioi
go quinq;linguas,& latinavcrba cópre- ne. Syllaba ", vt Mauortis in antro ,pro
henla colliguntur hoc modo. Martis. Hunc metaplafmum quidá ads
las relictis propräs , omnis verfatur cumousiv appellant.
in orationis tropis. Doris in ſingulis
partibus orationis,nuncadiectioni,nunc De Profparalepi.
breuitati ſtudens barbariſinosfacit, quos
cum ſibivendicauerint do&ti,Mctaplal rockandus eft,cum aliquid adno.
uillimain parté dictionis accedir,y
mos appellant,vt,Teucrū mirantur inen Admittier orat, pro admitti. & , Magicas
tia corda,pro Teucrorum ,& , Aggere mu- inuitam accingier artes ,pro accingi.
rum ,& , Anlai in medio. Atthis,quæ bre Para gogen
uitati ftudet , admitrit folæciſmos quos De
cu mdocti fecerint, nonfolacilmi,led
geórice te aójos appellátur, vt eſt,Nudagens, ITare
dictimoneftcumadvltimáfimplicis
onis iungitur
& ,Vrbem quam ſtatiuo,veſtra eft.ibi enim autfyllaba. Litera, vt apud Plautum ,g te
nudâ habensgenu debuitdicere,& ,vrbs hoceis pro te.Syllaba,vtporeftur.p.poteſt.
quam ftatuo veftra eft:fed feruiensſche:
mati quod appellatur innvirmos, tres ora De Aphareſi.
egitin duas,vfusActicil. A mus,qui
tionis partes redmodum paires eftfitpqqucgeneral ismetaplaf
er detracționé,fedfpe
mat per circuitum verba protendere, & cialiter obieruatur.
perperiphrafinres explicare,ac per hoc rem apaipeouseſtablatio de princi
pio
mtovále;cuius vitium gruce drevoias appel- dictionis,contraria proſtheſi củaut tite
fant.Kový ſeủ cómunis eft,in quaomnes fa amputatur,aut fyllaba aufertur Litera,
idem ſentiunt. vt,ruit omnia late, pro eruit . Syllaba,vt,
.
Temneredives,pro contemnere. & , Lin .
DEMET 'APLASMO. guere caftra;prorelinquere.
Era tagués eſt transformatio quæ • De Syncope.
Vdamrecti ſolitiq; ſermonis inMalin
alce,
Sync ope a epenth
cam fpeciem , metri aur decoris cauffa fi ne, cótrarieft ablatioeſi,vt,
demedia timeo
dicti
Extinx
gurata.Huiusſpecies funt hæ : Proſthe, tequeforor.pro exținxiſti.
lis;Epētbelis,Profparaleplis,Aphæreſis, De Apocope.
Syncope,Apocope,Ectalis,Syſtole,Dię .
relpliiss;.Syn
Antithaleli
apshe,Metat aphe,Eah
,Epifheſynisal,Para goge.li-
Armon eft ablatio de fine dictionis,
ci autlitera detrahiturvellyllaba.Litera,
De Prostheſis. vt, Aſpice num mageſit noftrū penetrabile
Póksi eft quidam generalis meta télum promagis . Syllaba,ve, endoſnam .
II do prodomum .
ſpecialiter fic definitur. Proſtheſis eſt ap- Puls DeEstaft
pofi tio quædanı ad principiu dictionis, " Kiteesig eftextenfio ,quæfitcumcora
Literę.vi, Turnognatog patrig ,pronato : Eceptacontra rationemper
Syllabæ,vt,Concitá retuligradă,protuli. producitur,vt; Exercet Dianacho licentiam
ros.Hic
enim
457 LIBERIE !

enim Dianæ fyllaba prima producta eſt, De Proſtheſeon Parallage.

cum corripi debeat. [ Poatiam algemelj eft :cum alia quam
De Syſtole. IT
Equæ debetpræpofitio ponitur , vc,
Tsoas eſt correptio contraria eđali. Cuitantam dete licuit?proin te.
Fit aurem cum longa fyllaba contra , DE S..
SCHE MATIBV
rationé corripitur,aliqua neceffitate co
, mo, Fidenam.Hic.n.Fide Schyficae nominciplopatet,cõforma
gente.vt
urbe
nam primam fyllabam corripuit , cum
produceredebuiflet.Item ,aquofuOrion. tionesſuntquædam fententiæ remotza
communi Hę,vt Quintilianus exiſtimac,
Dr Dierefi. adeo Tropis ipfa reinatura cóiúctæ ſunt,
duas diuiſæ vt , diuespictaiveftis & fint,liue quod forment orationem , fiue
auri.pro pictæ.& , Aulajin medio. quod vertane.Vnde & motusdicuntur:
De Synalæphe. Figura eft igitur aliqua arte nouata di
cendi ratio Huius partes duas facit ,dan
, fit cum dua roles,quod eft cogitationis & ſenſuum ; &
rum inter ſe concurrentium vocali
.
um altera eliditur,vt., Atg,ca diverſapeni-
m
Senſuum quidem ad oratoriasvirtutes
par tegerőt ur. Hic .n. vnu e pert inet.id eſt,que noslovoids. Nos de co
tus dum & cpr loquimur,quod'aigtas gäuc dicitur,cuius
Paris aquibuſdam nominatur. finicio eſt talis. Axñus news eſt ordo ver
De Epiſynalæphe. borum aliter quam debet figuratus,mc
Tiavopn eſt conglutinatio leyco- tri , aurdecoris, aut emphaſeos gratia.
E tractio duarum ſyllabarum in vnam Huius ſpeciesfunt inultæ ,fedneceffariz
fyllabam facta,cótraria ſynalæphe,vt,Fi- traduntur , per quas ſimiles colligentur ::
xerit aripedem ceruiam licet.cú aeripedem Prolepſis,zeugma,hypozeuxis,fyllepfis,
quinque ſyllabisdicere debeamus. Ita fitafynderon, anadiplolis,anaphora, epana
wna ſyllaba ex duabus. lepſis,epizcuxis,paronomaſia, ſchelis -
nomaton ,paromæon ,homæoceleuton ,
De Ecthlipfi homeoptoron , polyptoton , hirmos,
Kharlaseſt collifio quædam difficilis, połytyndeton ,dialyton, clmax.
ac .
aſpere concurrentium , vt eft,multumille De Prolepfo.
E ferris-lactatus Esito .
De Antitheſi. peamisi eſt præſumptio rerum ordine
Ilrecone
ſecutarum. vel eſt, cum ante nume
Noois eſtliteræ cómutatio ,ve, fm rusverbo redditur, quam perfonæ defi
pete nuncvafto ten concirus imbribus
Aper
amnis.Impete -dictum eſt,pro impacu.& niantur, vt eft:
Olli ,pro illi.
Interea reges , ingentimole Latinus ist
Quadriiugo vehitur curru ,cuiteporacirtā
Aurati bes ſex radiifulgentia cingunt,
De Metatheſi Solis'aniſpecimen :bigis it Türnusinalbisz.
TËTelSeous dicitut translatio. Eft autć Bina manu lato crifpans kastiliaferro:
literarum ördömutatūs , vt'eſt.Ná Tum paterAcneas, Romanaſtirpisorigo,
tibi Thrmmbre caput Euandrius abftulit ' Sidereoflagransclypeo e cæleftibusarmis,
enſis. Täymber enini ratione dicenduin Et iuxta Aſcanius, magnafpes altera Ros
elt. ma,Proceduntcaftris.
439 DI O'MEDIS 440
Er aliter de Prolepá diſputacut,cum id De Sylleph !!
bitur:vt,
quod pofterLauina
ius accidit,ant
j,veni eLivora.Lauin
tempus afcri.
ii muntos eſt diffimilium daufularum
per vnum verbum conglutinata có.
enim nondum erat,cum ad Italiam veniç ceptio ,cum fingularis dictio plurali ver
Æneas. Et apud Salluſtium : Montem fa- bo , vel pofteriori tantú vel vltimo reddi
crum arg Auentinum inſedir. Qui mons tur,vt eſt,Hicilliusarma , bic currusfuit.
ob hoc quod illú plebs inſederat , poftea Içem ,funt nobismitiapoma, Caſtanea mol 1
facer dictus eſt.
les,preſſicopia
& lactis.

2.
De Zeugmate.
di
De Afyndeto.7
Saudin eft ,cú plurina nomina fine
Z lis.clauſulis coniuncta ,yt cú duo aut cójunctione ponuntur , vt, Veni,vi:
plura ad vná partem rationis iungeda re- ' di,vici,
feruntur. Huius aüt concluſionis diuer De Anadiploſi.
fitas ,grib,locis pofita indicatur.Fit.n . aut
cú præponiturvnú verbum ,ad quod fc Antſushon is eft,cú
dictio,in vlti
initio ſequétis
risver
maprioiteratur,
queạces ſenſusconferantur ,vt eft ,vicit
vt,fequiturpulcherrimusAſtur,Aftureguo
pudoré libido timorem andacia ,rationē s fidens,
mentia. Aut cũ in medio ſenſuă locopo Anadiplolis eſt congeminatio dictio
ficum reperitur,vteſt,Troiugenainterpres nis exvltimo loco pcedétis & principio.
dinum ,quinumina Phæbi , Qui tripodas,
Clarii laurus,quifdera ſentis E
, tvolucrā De Anaphora
linguas ES prapetisomina penna .Sentis.n . Napopt eſt relatio verbi eiuſdem aut
yerbum tam vltimis , dimilis verfuum pluri
& ob id meopleuyud nominatur. Aut certe morum ,yt Natemea vires,mea magnape
cumvno verbo cópluresſenſus claudun- fenciafolus,Natepatris fummi. Itē,Spestu
tur,vtTullianú illud; chilne tenocturnis nunc una ſenetka,Turequies mifera , decius
prafidi ñpalatii?nihilvrbis
mor populi ?nihil
vigilie?nihil ti- imperiumg,Latini Tepenes in te omnis do
concurſ bonor omni- mus inclina recumb ,
us um ta it
um ?nihilhic munitifimus ſenatus habendi Eft & ſecunda anaphora, per quame
locus ? nihilhorum ora vultusg, mouerunt? locutio non conueniéter reſpondens, a
Concluſit enim vno verbo ,mouerunt.In- liudrefertocculte, vt eſt apud Salluſtiu:
de iz óleuzua dicitur. Sed anteastă cõiurauere pauci,in quib.Ca
tilina,de qua quá breuiffimepotero ,dicam .
De Hypozeuxi. Hic,dequa, intelligendú ,coniuratione.
De Epanalepi.
per: Πανάληψις eft cu maiore fignifcato
ſonis obiiciuntur,aut verbis,vt,Regě
adit, s regi memorat , nomeng, decusque,
Quiduepetat,quiduc ipfe ferat,Mezentius beufugaces PosthumePofthume Labuntur
arma Queſbiconciliet, violentag pettora anni.
Turn; Edocet ,humanis quæfit fiduciareb. Et aliter Epapalepſisfir cu eadé dictio
Admonet,immifcergzpreces,hand firmora, & principiú verſus & clauſulam tenet,vt
Tarchon fungitopes fædnsg ferit. Tmočov- Tonemus Angitie, vitrea te Fucinus unda
Eu eſt , vt Scaurus ait , figura ſuperiori Te liquidifleuere lacus. Item , Pater in
contraria,vbi diuerſa verba ſingulis iun- guam , melumine orbanit,pater. Item ,
guntur. Ante etiam ſceptrum Diłtai regis , &
ante
441 2L IBER , IL 441
ante. Et hoc Naniš onufta præda Sicilians deduci, stevehi, quam deferi malui. Es
fs, cum& ipfa efletex præda. Salluſtius,qnnuda inte&ta corpora. Virg.
Bella, borridabella.
De Epizeuxi.
rifugis eft eiuſdem dictionis in eode De Homæoptoto.
vverſu fine aliqua dilatione gemina eof
tio,cum impetu pronúciationis:vt,Me
e
Odom cafus fimilitcr,id eft,cumvne
meadfum quifeci,in meconuertit ferrum , fimilique caſu totus fenſus elocutionis
O Rutuli, mea frausomnis. impletur, vt apud Salluſtium . Maximis
De Paronomafia. dúcibus, fortibus ftrenuifque miniftris.
A peroncoia eft veluti quædam deno- ** Et aliter Homeoproton fit, cum ora
minatio , cum prçcedéti nomini aut cio excurrit in eoſdem caſus & fimilesfi
nomen aut verbum annectitur,ex codé nes, vt Ennius: Mærentes, flentes,lachry
figuratu,vt,Fugamfugit,fa &tú facit, gra- mantesacmiferantes. Item Homæopto
tas gratias, creta decreta eſt , pugna pu- toneſt, cum in ſimiſes caſus exeuntver
gnaraeſt. Et aliter Paronomaſia fic cum ba diuerſa. Ac rurſus,Homcoptoton
dictio iteratur , mutata tamen aut litera eft, cum ſimilimodo di& ionesmulte fi .
aụt ſyllaba, quoties quis nomine ſimili v- niuntur.
citur in ſignificatione diuerfa, vt eft apud De Polyptoto. .
Terentium , Nam inceptio eft amentium
band amantium ,& apud Ciceroné, Qui Itacar no estoratio,caſuum varieta
fimus. &, Cuſtodia facrorum nonhonoris, fpes Hegionobis fota eft te folum babemomis
ſedoneris exiftimabitur.Item ,finonprató- mespatronusytu pater . Illetibimoriensnos
commendanis fenex . Sideſcris,tin ,nósperia
rem te fed predonem dicimus. mus. Item, Litoraditoribus contraria ,flaun
DeScheſionomatwn. Etibwsundas.. ;',.util : 1,8.531.41
itsa!!
Xícas cvonátur eft cum fingulis nomi De Hirmo,

Samanus,Pelignacobers:feftinavirum vis. Eemdicit cumvniformis continuacup

nexu velin contextu ſententiarum ,plu , ad clauſulam vſque cuſtodiens:vt,Prin .
resantonomnàſia ponuntur,vt,Armipo .. cipio cælum ac terras camposg liquenteis,
Lucentemque globum Luna , Titaniaque
tens preſesbelli Tritoniavirgo. . aftra, Spiritus intusalit.
De Paromeo ..
A póuglov, eſt, cum verba vel nomina De Polyſyndeto.
П:partminAlexa,& tamé fimiliaſupe. IOnvow'rov eft oratio pluribus con
Inexa coniunctionibus: vt , Alcan
rioribus inferuntur, vt , Mulia virivir .
honos.fi
Gentisverba drumque, Haliumque,Noemonagg,Pry
Etalitermultusgrecurſat
twsanimo Paromcon fit,cùm tanimque. Item ,Teitumque , laremque,
militer incipiunt, vt, Machina multa . Armaque, Ameylenmquecanem .
minax minatur maxima muris. De Dialyto.
laautor eftoratio , quæ ſine coniun
De Homæotelento.
Movorimaumon eft orațio limilib. clau- fertur, nulla coniunctione interpofita,
sum exitu finita vt apud Ennium, Eos Fertecitiflammas, datetela , impellite ran

1
+43 DIO MEID IS 444
mos. Irem ,venimus, vidimus, plačnit. & ad Cacophaton,Cacozelia, Cacoſyndeton.
pud Tullium ,Pertulit, cogitauit. Hæcef- Barbaræ orationis partes ſuntduæ,folo
iam Beaxureyia nominatur. cilmus & barbacilmus , quorum ſpecies
funt plurimæ .
De gradatione. De acyrologia.
Kuparozia eſt dićtiominus cóuenien
Aimaselt, quam noftrigradationem ter clara,vel non propriis dictioni
K vocát, adie &tio repetés q dicta ſunt. bus obſcurata ſententia: vt , Accede adi
antequán.adaliud deſcendat, in priori- gnem hunc,iam caleſces plusfatis.ibi null
bus refiftit. Hæc eft, quoties ab eo quo ſignificaturignis,fed meretrix . & apud
ſenſus ſuperior terminatur, inferiorin- Virgilium :Hunc ego fi potui tantă ſperare
cipit,ac deinceps quaſi per gradus idem dolorem ,pro timere poſuir.
dicondi ordo feruatur,vt eft , Induſtria De pleanaſmo.
parit virtutem ,virtus gloriā,gloriainimici TIeceremos eftfententia,verboplus
tias,inimicitiapericula. Simile eſt exçm
plum ex græco notiflimotranllatú : Non relocuta eft, cum vtiqucſufficeret, úclo
hac quide dixi,fedvec
fcripfi. Nec fcripfiq ; Çutaeſt.
dő,fednec obiilegationë.Nec obii quidē,fed Deperiſologia.
nec perfuafiThebanis.Sunt çamen erudica (Lerastaogia elt multorú verború ad
& lacina. Aphricano virtutem induſtria, , HLiectio
et fuperuacua,ſinevllavirerű ,vt
virtus gloriam ,gloria amuloscõparanit,Itě Ibātquapoterāt,qua rõpoterāt nõibăt.Hic
Gallus.Noergo magispecuniarum repeti- .n.excepto Kbät, omnia ſuperuacua ſunt.
darü quammaieftatis, neq;maieftatisma Demacrologia.
gisquáPlantia legis meg;Plautie legisman Axporozia eft oratio culta nimium .
gis quãambitus,negambicusmagis,quão- Scaurus itadefinit:Macrologia eſt
mnium legum Inueniunturquoqueapud longa deſcriptione productaſentétia :vt,
Poetas ,vt apud Homerum in fceptro, Poſtera vix fummoſpargebat lumineterras
quodab loue Agamệnonemus deducit. Orta dies,cã primü alto ſegurgite tollútSo
Apud noſtrum eciam Tragicum fic:lone lisequi;lucemq;elatisnaribus effiant,cum
propagatws.eft,vtperhibent,Tantalus, E * fitfatis dixiffe,Soleorto. Vertibus tamen
Tantalo Pelops, ex Pelope autem fatusA. minus nocet, quam folutę orationi. & a
trenis,quivoſtrum porro propagatgenus . pud Liuiú:Legatinõ impetrata pace , unde
Hæc auté gradatio apertiorem habet venerant,domñreuerterit. Hic enim non
artem & magis affectată, ideoque rarior tantum pondusadiecit ſentériælongiou
effe debet.Item apud Virg. Torna leana do,fed magis decorem abſtulit.
lupum fequitur,lupus ipfecapellam , Floren De amphibologia.
tem orbifumfequitur laffiua capella , Te Mpiboxozia eſt vitio compo & tionis in
Corydon ,o Alexi. ambiguo pofitaleprentia,Aiote Ae
acida Romanos vincere poffe.Item ,Certum
DE VITIIS ORATIONIS. eft Antonium precedere eloquentia Craf
fum . Hi enim duo ſenſus vitio ambi
Icia orationis generaliaſunt tria ,ob- guitatis carent proprietate , cum ſit in
lcin ſcurum ,inornatum , barbarum . certum , ab Æacide Romanos vincipof
Obſcuritatis ſpecies ſuntocto:Acyco- fe,an a Romanis Æacidam . Similiter ab
logia,Pleonaſmns,Periſſologia , Macro- Antonio vinci Ctaſſum eloquentia , ana
logia,Amphibologia,Taurologia,Eclip- Craflo Antonium . Fit per homonymiá,
fis,Ænigma. Inornatæ ofationis ſpecies ve cum dicim ',caurũ,necſciasvtrú de ar
ſunt quinq;, Tapinoſis, Aeſchrologia, mento ,an obleæná corporis partem ,an
mon
446 LIBERIA 440
montem qui cſt in Cilicia , an quicftin verbi obfcana pronunciatione ſicfit,vt
fyderibus taurum dicamus.'Fit item per eftapudSalluſtium ,Duftabat exercitusegte
cómunia verba, vt,vadatur in foro Cato, arrexit animos militum .
criminatur Cicero . Dubiú eft.n.vtrú aliú
vadeturvel criminetur,arriple ab alio idé De Cacephato .
patiatur;quia vador& criminotfuntver- Kredslufpicio,vt, arrigeaures Pam
ba cómunia . Icê fit & per diſtinctioné,vt
vidi ſtatuam aurcá haltam tenentem . Fit phile.Item , Atramã bunc aperit,ramum
prerea plurimis modis, quos percurrere quiveſte latebat.
omnes ,ne nimis longumſit,nó oportet, Dr Cacaelia ..

antologia .
DeT Arosmala eft per affectionem decoris
K.-corrupta ſentétia,cum eo ipfo dede
Autonogia cft eiufdem dictionis in ea- corerur oratio , quo illam voluit auctor
dem fententia fuperuacua repecitio; ornare.Hçcfit aut nimio tumore ,aut ni®
veeſt, Flenslachrymarñ flmorem fwdir. Et; mio cultu . Nimio tumorc,Iupiteromnia
cgometipfe,cum fuffecerit,ego. potens , cæliqui fidera torques,Oretwo dos
cenda loquar.Nimio cultu,Awrews axiso
De Ellipfo . rat , temo aureus,aurea fummaCurmatura
Karlis eft neceſſaria di &tione de- rota , radiorum argenteus ordo ,
ofraudataſententiavel defectus qui- ga chryſolithi,,pofiraque ex ordine gems
dam neceſſarie dictionis, quam deſide. me.
rat preciſa ſententia,vteft,Terrisiactatus
Salto. cum defit in præpofitio. Item , I De Cacoſyntheto:
taliam fato profugus,id eft,adItaliam A kocúrfoton eft indecés ſtructura veri
De Aenigmate.
K borum ,vt cft,verſag, innencum Tore
ga fatigamu hafta.
incredibilia confula
A fententia,os filiorü eft quema DE BARBARISMO.
termariti ;cumlocaſta ſignificetur: Aplavonis eftdictio vitiofa.Eft auté
De Tapinofi.
BAC
hæcdefinitio generalis & fpecialis,
quoniá dictio , & contexta oratio, & vna
Tapinofis eft contra dignieacem rei parseiusintelligitur.Ecquiaconfuetudo
Murcido diesfole pallet; cum -marceát ter- fit in vna parte orationis,aptius tamé hac
cena non immortalia. & apud Flacca Pe- vtemur definitione:Barbariſmus eft cô ,
1
lödeftomachū,proira . & Virgilius, Multa tra Rommi fermonis legem autfcripta
walus fimulans,pro fceleſtus. aut pronúciata vitiofe dictio,b.e.Barba :
rimmelt enúciatione velſcripto vna pars
De Aeſchrologia . orationis corrapta ,acper hocnon latina.
igeoxogíaeſt vitiocompofitionis in- Sedhoc vitiam in foluta oratione nomé
A uerecûda oratio ;aưecópoſitio ver-
borúobſcenæſignificationis, aut vnius
faum retinet,cæterum apudpoetasMe
caplaſmus vocatur; ſolæciſmus zűrſche
verbiobſcæna ſignificatio &pronūcia- ma. Barbariſmuseft Beéplaege níže id eſt,
tio . Cópoſitione fit,vecum Numerio fui barbara dictio.fed hoc vitiūinter ſedif
emendatur hoc vitiú interpofita aliqua fert,quod barbariſinusin latina dictionc
particula, ve, Cú quodá Numerio fui. & , ficzbarbaraautem lexistota peregrina el .
numerum cum nanibus equat.Item vnius dictio,vt gaza..
 447 DIO MEDIS 448
Barbariſmus fit modis principalibus mafyllaba ,reliquias. item, lerigionem ,
quatuor,adiectione,detractione,muta- pro religione :mutatis r & l lireris, code
tione , tranſmutatione. modo canpiſter pro tantiſper.
Adiectióis ſpecies ſuntquatuor. Aut Perimeter brofit quoq ;, id eft, per vnius
cnim per adiectione temporisfiue pro- liceræ cliſionem ,vt,repoftum ,pro repo
ductionem , per adiectionein literę,per uçum ...
adiectionemfyllabę,per adiectioné alpi Sunt prætereapronúciationis quædá
rationis. Adiectionetéporis que produc vitia, quænonnulli barbariſmos vocant :
&tione fit hocmodo , Ituliāfato profugus. in tekloje ,dop @ daxiquai jentaxiopoi, hiatus,
I enim prima fyllaba cum corripidebeat, collifiones, & omnia quę,plus æquomi
producta eſt,ideſt, cú debcat habere té- nulueſonátia, ab eruditisaurib reſpuu
pus vnú,habet duo. Adiectione literæ , vt tur. Hæc vitia prolocuci caụenda , cótro
liquisrelliquias geminata 1 pronunciet, uerſiam de nomine pertinacibus relin
vt,relligasDanañ atgimmitis AchilliAd- quamus. lotaciſini lunt, cum ilitera fur
iectione fyllabæ,cū dicin' ,Manors,pro pra iuſtum decorem in dictionibus ex
Mars,& ,tetulit , pro tulit, vt , Manortis in tenditur. Lambdaciſmi ſimiliter, li Luca
Antro. & Nunquam huctetulißepede. Ité, prima fyllabavel Almanimniú plenepro;
alituum pro aliru. Adiectione aſpiratio- nunciemus. Metaciſini quoq;lunt, cum
1

nis,hoceſt,ſcripto & ſono prodit,vt,cú infinepartis orationis inueniturm lite

dicimus,choroná cú aſpiratióe,cú debeat ra, & fequensà vocali incipit,quæ non
leniterproferri. Itemhemo pro emo. fit loco conſonantis pofica. Hæc enim
Detractionis ſpecies funt æque qua: ſcribitur , non autem pronunciatur, vt,
cuor, detractione
téporis,literæ, ſyllabę, Quoufque tandem abutere. Tunc autem
aſpirationis. Temporis, vt, Fernere Len pronunciamus puliteram , cum ſequitur
catem . Literz, vt fiquis detracta a litera vocalis loco conſonantis pofita , vt eſt,
pretordicat , vt Lucillius, Pretor ne ru- Tum Iuno æternum feruans. Diſtinctio
Sticusfiat,cumdebeat zpronunciariprę. quoque ſeparat verba, vt eſt,Dum code
tor, ſed ſtructuræ gratia fyllaba longa ret vrbem ,Inferretque deos. Latio. quæ
corripitur.Syllabæ vt,fi quis dicat,cem- pronuntiatio ſeruanda , ne ſit barbarif
nere procótemnere,vt Virgilius, & non mus, non in ſcriptura, ſed in ſermone, li
temnere dixos.Afpiratione,vt ſi quis dicat enunciata fuerit.
omoſing aſpiratione, cum debeat afpere De Solæciſmo.
pronunciari.Hæ aut fpeciesinueniuntur
locis tribus, in primaparte dictionis, in Olæciſmus eſt contra rationem Ro
media,in nouiſſima.In prima parteficper Solo
inani ſermonis diſturbans oratione ,
e paipon ,ideft,per detractiunem ,vt lin- & vitium in contextu partium oratio
quepro relinque.In media per ozkoulu , nis coutraregulam artisgrammaticæ fa
id eſt conciſioné,vtnantes pro natanres. atü , id eft, nó conueniensrationi ſermo
In nouiflima,perdonorw,id eſt per ab- nisiuncturaverborum . Solæciſmus di
[ ciſioné,vt volup, provolupe , & liaccu . cicur Græce aózou a kloués , id eſt, integri
fatiuo fincm litera, domu, dixeris. ſermoniscorruptio: vel a ciuitate. Cilicię
Perrosdemaylus , id eſt, mutationem quæ Solocolim dicebatur, nuno Pom
literæ, fi literam aliam pro alia pronun- peiopolis vocatur , cuius incolæ ., quia
ciemus, vt aruenire pro aduenire. ſermone corrupto loquebantur; ſimili
Tranſinutatione, cum in eadem di- ter vitiofe loquentes,apud Athenienſes
dione, commutatis in ſe literis vtimur, arxitey dicebantur. vnde vitium ſoloe- ,
vt , leriquias ſi per I literam pronuncie- ciſmum dictum eſt; latine a quibuſdam
mus , cum debeatpere pronunciari pri- Atribiligo appellatur: vela Solonelegum
auctore
447 'LIB E R I 1. 448
auctore quiindifferenter locutus eſt. aboris Aenean,armetquerates & c.proto
Soloecifmus fit modis generalibus mitata fit & armauerit.
decem & quatuor,aut,vt quidam , quin- Septimus perqualitates verborum fit:
decim ; lınmutatione generum , tam no- vt, Hoc pinguem & placidam pacınutritor
minis quam pronominis, caſuum , nu- olinam.finxit enim commune verbú nu
merorum , perſonarum , temporum , per trior, ab eo quod erat actiuum nutrio,
qualitatem verborum , per modos ver- cum debueritdicere nutrit.
horum ,per aduerbia, per præpoſitiones, Octauus modus per verború modos,
pergradus collationis, per geminationé vt,At Rutuloregi ducibusqz camira videri
abnuendi,per accentus, perordinis im- Aufoniis. videri enim infinitum poſuit
mutaciones. pro pronunciatiuo ; cum deberet dicere,
Primus modus ſolociſmi fit per immu. videbantur.
cationem generum nominis, cum dici- Nonus modus fit per aduerbia localia,
mus,atra filex ,aut,amarecorticis,aut pur- vt fi dicamus,Intusco,Intro fum :cum de
purea narciſſus: cum ater filex debeatdi- beat dici, Intro eo, Intus ſum . Et, Eamus
ci,& amaricorti
quare ffemininum
emi
cis, genus
purpureusnarciſſus. illic,pro illuc. Illic enim inloco eſt:illuc,
factum eft, ad locum.
.

quod erat maſculinum . Decimus modusfit per præpofitiones,

Secundusmodusfit per immutationé vtirapuitquein fomite flammā ablatiuum
generis pronominum ,vt, quis mulier; enimcalum poſuitpro accuſatiuo, cum
cum debeat dici, quæ mulier. vt apud debuerit dicere,infomité, quaſi rapuit ad
Ennium , quis tu es mulier, qui me infueto fomité. & , apud amicũco.i. ad amicúco.
nuncupafti nomine? .pro quæ feminino, Vndecimus modus eſt per gradus, a
maſculinam quis poſuit. Item ,fifinitum quis cóparatiuum ponát pro ſuperlatiuo,
pro infinito ponamus,id eſt, ſi dicamus autabfòlucuinpro alterutro,vt,ſiquis di
de abſence,bicfacit;autde preſente dica- cat,bonus omnium ,cum optimus debeat
mus , is fecit, cum debeamus dicere, dicere , aut melior omnium , cum melior
hic fecit. omnibus debeat dicere,cuius exemplum
Tertius modus fit per immutationem eſt, Is queftus eft multo vberrimus, cum
caluum fic, cumin ſermone alium caſum debeat dici,mulco vberior.
pro alio ponimus, vt Vrbem ; quam ftatuo Duodecimus modus fit per gemina
veftra eft. accuſatiuum caſum pro nomi- tionem abnuendi, vt ſidicas, nihil nun
datiuo poluit. quam peccaui, cú debeat dici , nunquam
Quartus modus per immutationem peccaui. Quoniã duæ abnegatiuæ vnam
numerorum fit,vt, Pars in frufta fecant; confirmationemfaciunt.
numerum pluralem pro fingulari poſuit, Tertiusdecimus fic per immutationé
cum ,pars ſecat ,debuerit dicere. ordinis ,li particulam quá debéas primo
Quintus modus, fit per immutationé loco ponere, poſtponas,aut quam debes
perſonarum ,vt ſi quis aliam perſonápro poftponere,primo loco colloces, dum
alia ponat,vt,hec prima piacula ſunto.cum dicis,autem venit.cum debeas dicerc,ve
debuerit dici , fing, ſecundain perſonam nit autem.
poſuit pro tertia. Quartuſdecimus fit per immutationé
Sextus modusfit per temporú immu- accentus, taliter, vtfi quis aduerbiū loci,
tationem , vteft Nec veni,niſifata locum Vbi,quod eſt polítum pro aduerbio tem
ſedemquedediffent:cú debuerit dicere,nec potis,acute pronunciet; & ita fietlocale,
veniſlem , niſi fata,& c. tempus præteritu cu:n debeat eſſe temporale,vt eſt in illo
perfectum , pro plutquáperfecto pofuit. verſu , Inde ubi venere adfauces graue olé
ité, Que munus interea Thufcis comiteturtis Akerni. Vbi enim grauiter legendum
P
 442 DHO ME DIS 450
eſt, quoniam ſignificar poftquam . Sic & Regulæ fermonis, quam vocant Ana .
alia fimiliter, veli, Poft, aduerbium ,cum logiam , ſeruaturrectæ ſcripturæ ratio,vt
graui pronuncietur accétu, erit præpuli- ſciamus,fcripfi, b litera poriusvtenduma
tio;li acuto ,erit aduerbium , vt,longopost eſſe quam p , cum exordiuin verbi quod
tempore venit. eſt ſcribo,bobrineat.
Quidam adiiciunt quintumdecimum , Breuitatem , quam ow topicer Græci die
quiputanc etiam,in vnam partem oratio- cunt, tunc notabimus, cum rei magna
>
nis fieri Solæciſmum , ſi inconuenienter ſenſus fufficient ad dignitatem , quamuis
fiat, vt fi demonſtrantes virum , bancdi- breui cnunciabitur fententia, vt apud
camus,aut femina,hunc:autſi interroga- Virgilium :Naſcetur pulchra Troianus ori
ti,quopergamus,reſpondeamus,Roma: gine Cafür,Imperium Occano,famam qui
auc ynů ſalutances, ſåluete, dicamus;cum terminet aftris. Hic enim & Troiana dj.
vtique præcedens demonſtratio, vel in. gnitas, & Cæſaris principatus, & Roma
terrogatio , vel falutatio , vim contexte no imperio poffeflio indicatur vrbis.
orationis obtineat. Multi etiam dubita- Tenor , quem Græci dicunt teow aut
uerant, fcala, quadriga , ſcopa , folæciſ- megowdiar, in flexibusvocis feruandus eft .
mus an barbariſmuseflet ; cum ſcilicet id. Nam quædam acuto tenore , pleraque
genus dictionis barbariſmum eſſe ipſius graui,alia Alexu deſiderant enunciari.
In ornatu prima comparatio debet
vitii definitione poflit agnofci. Ita funt,
modi folæciſmi ſecundum pleroſque feruari, vt non fitdiſfonás& aſpera ſtru
quatuordecim , ſecúdum quoſdam quin- ctura orationis.
decim . Et culta & fana oratio , quam Gręcidi
Inter barbariſmum & Colcciſmum hoc cunt weroxogéar, fine lenocinio debet or
intereſt,quod Solæçiſmus in plurib. par- nari, vt , Romanosrerum dominos gentenae.
tibus fit. & diſcrepantes & inconſequen- que togatam . Hic etiam ipſaveritas ſen
tes in fe dictiones habet: Barbariſmusau . tentiam ornauit. Huic accedunt-tropi,
tem in vna ; & in ſoluto ſermone. Cæte- quibus conuenienti catione proprietas,
rum.apud poetas barbariſmus,Metaplaf- illuftratur.
mus dicitur , ſolæciſmus, Schema nomi
natur. Latine barbariſmus, Diſſonans.vo . DE TROPIS ..
catur:metaplaſmus, Transformatio dici
3 ſchema, Figura. , Impatilitas appcllatur:
entrefoleilumus Tropus eft,vtaitScaurusmoduscoră.
DE ORATIONIS propria ſignificatione ad non propriam ,
virtutibus . decoris aut neceſſitatis, aut cultus, aut
su paíows.gratia. Quintilianus fic defi
Irtutesorationisgenerales ſune duç, nit: Tropus eft ſermo , a principali & .
Vproprietas & ornatus. Proprietatis naturali ſignificatione translatus ad a
funtlpeciesregula ſermonis , quá Græciliam ,, ornandæ orationis gratia. Tro
Analogiá vocant,quidam ex noſtris Pro- pi lunt , Metaphora , Metaleplis, An
portionem . Huic accedit breuitas,quam tonomaſia , Onomatopeia , Hyperbas
Græci aw napia vocát. Item Tenor,quem ton, Allegoria , Catachrelis , Metony
illi vocát row aut megoudiar.Ornatus fpe- mia , Synecdoche, Periphraſis , Hyper
cies ſunt duæ ,ex quibus prior debet efle bole , Homeozeuxis. Horum omni
Compoſitio, quanr Gręçiouskou vocant. umgeneralis eſtMetaphora; cæte
Sequens eſt.culta & ſanaoratio, quam il. ri omnes , huiusſpecies
li nominant ruenorozian., in qua copi. videntur.
fpeciés
DE ME
451 LIBER 11.
DE METAPHORA, : dictio gradatimhomonymiæ ad propria
.

ſignificationem vt fpeluncis
translatio, a propriaſignificationc abdiditatris. Ab atris enim nigræintelli
ad non propriam ,decoris autneceſſitatis, guntur,ex nigris tenebras habentes, &
aut culcus,aut emphaſeosgratia. Hæc fit perhocinpræcepsprofundæ.
modis quatuor, ab animali ad animale,
ſic. Tiplyn aurigam celoresfecere carina. DE METONIMIA. À

ab agitatore ad gubernatorem tranſtulit.

item , Tondentes campum latecandore ni- "Erronia dicitur tranſnominatio .
nali. Ab animali ad animale ſic, Atprocul Men
eftauté dictio a propria ſignifica
excelſo miratus verricemontis,procacumi- tione, ad alia in propria translata. Fit au
ne nuncvertice dixit, qui eſtanimalium temmodis ſex. Perid continetur, idge
tantum.icem ,fertur in abruptă magno môs continet, ſic, Crateras magnos ftatuunt es
improbus a &tu . Abinanimali ad animale, vina coronant.non enim vina,fed cratera's
vt,Sitantum pectorerobur Concipis.aligno coronant,in quibusvina. Per id quod
ad hominem tráftulit item, Ambo floretes continet,id quod cótinetur,ſic;Cælo gra
etatibus. Ab inanimali ad inanimale, vt, tiffimus amnis , pro diis, qui cælo conti
Pelagus tenuere rates. pro nauibus, nunc nentur. Per inuentore dominantemue,
rates dixit.item ,infequitur cumuloprerion , inuentum ſubiectumue, ſic, Sine Cerere
prus agus mons. Libero frigetVenus. vult enim per Ce
Metaphoræ quędañ ſunt communes, rerem panem intelligi, per Liberum vi.
quæ aGræcis žmonsgu appellantur,vt,Ti- num , per Venerem concubitum ,Perin
phyn aurigam celeres fecere carina. quia , uentum ſubiectumue, inuentoré domi
quemadmodum in naui auriga dici po- nantemue, vt, vinum precamur. nam hic
teft, ita in curru gubernator:vt,Cumque Deus pr.efens adeft, Per efficientem, id g
gubernatormagnocotorfit equo,hic gubcr- efficitur, lic , Huc melior remis, non enim
narorem pro aurigapoſuit.Qurdam nó rcmis cam infert, fed velocitaté qux per
scommunes, quæ a Græcis diakóna fou ap- remos fit. Ab eo q fir , id quod facit. lic,
pellantur,vt,verticemontis.nonenimpo. Friguspigrum .itein ,11cftumg, timorem,
teſt inuicem dici,cacumen hominis ,ficut id eft, qui mæltos facit,hoc clt triſtes.
dixit, verticemmontis.Scire ergo debe
mus eſſe metaphoras alias reciprocas, a- DE ANTONOMASIA.
lias vnius partis.
DE CATACHRES I
Toh Susus cſt neceſſariafimilium pro
A id eſt, pronominatio ,
quæ pro proprio ,alieno vtitur. vel,
Kρτό ρ abulio, & vſurpatio nomi-
propriis fignificatio vice nominis polita,& ,voca
nisalieni, i.dictio deficiensproprietate, bulum, quod fine nominepoſitum, loco
alteriusnomé vfurpans quali proprium . mafiamodistribus
eiusfungitur. Ducitur ab animo
, autautem , aut a
Antono
Hæc a metaphora diſtat , quod illavoca
bulum quodbabet,largitur:hæc, quianó corporc, aut extrinfecus. Ab animo, vt
habet proprium alienovtitur,ve parrici- Magnanimesg, Anchifuadessidel ;Æneas.
da dicitur,qui fratré yelforøranoccidir, A corpore , yt, Ergo his aligerum di&tis )

cum illeproprieparricida lat, quiparen- affaturamarem ,ideft,Cupidinem.item ,

tem occidir . ipje arduus, Excrinſecus, vt, Infelix puer
DE METALEPSI. * * Hiqueimpar congreßius Achillo. Anto
nocralia eſt vocabulum ;quod linenomi
με ceſte, proprietatis
EαT'anyes
Μάνdictionuin per tranllimộcioncin
tionci
dilatio,vel jaspolituloço,eiusfangitur
ma vtelt
virum cano , & intelligitur , Ar
Æneas.
P 2
1
453 D -LO MEDIS
Item Domitor maris dicitur, & intelligi- piseft. Ornandærei,vt breuitatem ſple.
tur Neptunus.lcem ,ipſe arduus. dide producat: Vitandæ, vt fæditatem
Huius ſpecies eſt Epitheton.Eftautem circuitu deuitet. Breuitatem ſplendide
Pori Setor appoſita dictio proprionomini, producit ſic, Etiam prima nonoſpargebat
aut ornandi, aut deſtruendi, autindican- lumine terras, Tithoni croceülinguens ana
di cauſſa.Ornant epitheta,ſicut,Dia Com rora cubile.Poterat enim dicere, iam lu
milla. Deſtruunt, vt, feelerumg inuentor 'cebat,aut,dies ortuserat.Fædicatem cir
Viyſles.Indicant ſic, vt,Lariſſeus Achilles. cuitu deuitat ſic , placidumque petiuit Cő
Sumuntur autem epitheta, modis. tri- ingis infuſusgremio per membraſoporem .
bus , ab animo,a corpore, extrinfecus. Hoc enim circuitu, euitata decenter ob
Ab animo, Magnanimusque: Anchilis- ſcænitate, oftendit concubitum .Item,
des, & Contemptordinum Mezentins. A nimio ne luxuobtufior vſus Sit genitaliar
corporeſc, Ergo bis aligerum di&tis affa- 10,& fulcos oblimetinerteis, Hoc enim cir
tur Amorem .& pulcher Iulus. Extrinſe- cuitu ſignificat conceptum feminæ dif
cus quæfumuntur,inpluresſpecies diui- ficilem .
duntur.Deſcendunt enim aloco,ab actu , DE HYPERBATO.
ab cuenpaidalocareUly flesdiciturlebar Haypeaconsfilarcodéfenfuperlá.
,aut Pelaſgus.Ab actu , Aeneia nutrix >

Caiera. Ab euentu , vt, infula diues opum quædam verborum ordiné turbans. ſed
Tenedos. hic Tropus generalis eſt;huius enim (pe
DE SINECDOCHE . cies ſunt quinque: AnaſtropheDiacope,
,
vel,vtquidam ,Tmeſis, Dialyſis ſiue Da
Yverdoeft dictio plus minuſuepro- renthelis,Synchyſis,Hyſterologia.
Σ nuncians, quamſignificans. Modo Anaſtrophe eſt inuerlio dictionú con
cnim a toro pars intelligitur.Modo a par- tra rectum . ordinem orationis, & duo
te nominata totú accipitur. A coto pars ,. cum verborum ordo præpofterus,nullo
vt,ingens a vertice pontus.nő cnim totum interpofito extrinſecus verbo , vt, Tran
pelagus fuiſſe dicitur , quod nautam ex- Araper Edremos.eſt enim ,per tranſtra Lté,
cuſlerit, ſed pars pelagi,i, Aluctus. Item , lupiceu.
fontemque igbemque ferebant.A parteto- Alamat ſiue Tuiñois, eſt diſſectio compo
tum ,vt, Haud aliter,puppusquetua pubesgo litæ dictionis, interpoſito extrinſecus
suorum .A puppibus,n.naues ſignificar,a verbo,vt Septem ſubiectatrioni,cuin iungi
pube ipſoshomines.. debeat,feptemtrioni.
DE ONOMATOPOEIA . Διάλυσις fiue παρένθεσις cftinterpofitara
Nowarmila eſt di&tio: configurata tiocinatio diuiſæ ſententiæ, vt, Cum ſoci.
adimitandam vocis,confufæ lignifi- Or(mamque omnis eum ftipata tenebatTur
cationem, vt , tinnitus, acris, clangorg, tu ba ducum ) ſic incipienshortaturonantes. cũ
barum.Item cumdicimus valuas Stridere, fit ordo , tum ſocioshortatur ouantes.
oues balare,anes tinnire,& .cætera his ſimi- namque,eum ſtipata regebat. item, Al
lia. neas(neque enim patrius conftere mentem
DE PERIPHRASI.
Palju amor ) rapidum ad naues premittit
Achaten.ordinandum eft fic, Aeneas ra
Eeimegenis eſt numeroſior dictio, vel pidum adnaues præmittit Achaten.
dictionum vniuerſa rei ſignifi- '; Eúzxuais eft hyperbaton obſcurú, hoc
* catione congregatio, velcircumlocutio eft,ex omni parte confuſum ,vt, Vina,bo
" cum cultu ; longioreverborum ambitu nus,quedeindecadis onerarat, Aceftes Lite
rem deſcribens:quęfitornandæ rei cauf- tore Trinacrio, dederatg abeuntibusheros,
- fa,quæ pulchra eft,autvicandæ, quæcur. Diuidit. Cum fit. ordor, deinde heros.
dius
457 LIBER I 1. 458
diuidit vina, quæ bonusAceſtes onera- uitate in contrarium redigés ſenſum ver
rat cadis, & de Trinacrio litore abeútibus borum ,vt,Egregiam verolandem & fpolia
dederat. Item, Tris notus abreptasin faxa amplarefertisTug,puerg,tuus,magnum &
latentia torquet,Saxa vocant Itali, mediis memorabilenume,Una dolo diuum fifemi
quæ in fluctibus, aras, Cuius recta com- na vilta duorum est. hic enim ſententia,
poſicio eft talis. Tris notus abreptas tor- niſi grauiterpronuncietur, non vitupe
quet in ſaxa,mediis fluctib. latentia, quæ cantis erit, ſed laudantis. Item , Meduce
faxa Itali aras vocant, Dorſum immane Dardanius Spartam expugnauit adulter.
marifummo. Hanc niſigrauitas pronunciationis adiu
DE HISTEROLOGI A. uerit , confiteri videbitur, quod negare
contendit.
Σπρολογία cft,vel ύσερον ωeόπρον,cumid
M primum elle debet, fecúdo po-
Yquod Avlipegeois eſt di &tio econtrario ſignifi
cás,ve, Bellum dicitur,quod minime bo
nitur loco :Vel,quum ſenſus ordopræpo- num; & Lucus , quod minime luceat, &
ſterus redditur,vt,Poftera Phæbealuftra- Parcæ , quod minimeparcant. Hæc ab l
bat lampade terras, Humentemque aurora ronia differt, q Ironia & pronunciando
polo dimouerat umbram.Prius eſtenim ,ve mutat affectum & fignificationem :An
noctis vmbradiſcedat,deindeſoloriatur. ciphraſisvero diuerſitatem rei nominat.
Item , Cererem Et torrere parantflammis aivyna eſt obſcura fentétia, per occul
& frangere faxo. tam ſimilitudinem rerum , veldictio ob
DE HIPERBOLE . ſcuritate allegoriænó intelligibilis ; aliud
Teplors eft dictio fidem veritatis ex enim palam oſtendit , aliudtegit per ob
Y cedens,fiue ſententia augendiminu. ſcură diuerfitatem , vt, Matermegenuit,
endiq; gratia.Augendi,vt,ninecandidior, eademmoxgigniturexme ; cum fignificet
velocior Euro.Minuendi ſic,tardior teſtu- ex aquaglaciem cócreſcere, & rurlus in a
dine:leuiorque foliis.Item ,vt, Extraćtam quamrelolui. item, vtmare concreium in
puteofitulā qui ponitin horto, Vlteriusſtan- creta,ligneo in campo,vbicaro humanaoſſi
dinonhabet ipfe locum. item vt eft apud ſalino
bus ludebat.Cumſignificare vult, falë in
fictili fuiſſe quod ſuper menſamef
Virgilium . fila velinta£taſegetisperfum- fet,in quam manustalos iactabat,
mavolaret Gramina , nec teneras curſu
lafiffet aviſtas : Velmare permedium fluctu Xxelinomes eſt tropus , quo dura di
Supenſa tumenti,Ferret iter, celeresnectin- ctu,gratius proferütur.Vel,di&tio perea,
geret aquore plantas. quæ grataſunt auribus, aliud ſignificans,
DE ALLEGORIA. vecum interrogamus,nunquis nos qur
ſierit, & reſpódetur,bona ſalus vel fortu
oratio aliud dicens aliud ,neminénos quęliffe.
ſignificans per fimilitudiné aut con eft vulgarisprouerbii vfurpa
trarium , vt apud Virgilium , Etiam tem- tio, rebus temporibuſq; accómodata , cũ
pues equum fumantia foluere colla. Item, aliud fignificatur quam quod dicitur , vt,
Mecenas,pelagoque volans da vela patenti. aduerſum ſtimulum calces. &, vt,coétanu
non enim auctor nauigationem quam merabimus exta , cum ſignificet ex euentu
dicit vulc intelligi,ſed fauorem Mæcena- ſciemus.
tis ad carminum confunimationem . fi- Σαρκασμός eft plena odio atque hoftilis
gnificat enim carmen elle finiendum . irrifio , per figuram enunciata. ve eſt, En
3

Huius tropi ſpecies ſunt feptem : Iro- agros &quam bello Troianepetiſti,Hefpe
nia,Antiphrafis ,Ænigma, Chariétiſmus, riam metire iacens.
Parcmia, Sarcalmos Alliſimos. Astüquos eſt tropus multiplex, nume
Lip uveia eſt oracio pronunciationis gra- roſæq; virtutis. namq ; aſtilmos putatur
P 2
 49: 9 DI O M E DIS 460
quidquid fimplicitateruſtica caret,& fa- quæ fimilitudine comparantur.
cera ſatis vrbanitate expolitur ; & eft ſpe- Ilapa daripa eſt enarratio exempli, vel
cies allegoriæ, củ vrbanitate multiplex, cei præteritæ relatio, ſignificans adhorta
vt eft apud Virgilium : tioné dehortationcmue. Adhortationé,
Qui Banium non odit,amettua carmina vt, Antenor potuit mediis elapſusAchiuis,
Meui, & c.Item ,Pallasneexurereclaſſem Arginí,
Atqueidem ingat vulpes,& mulgeathircos. atque ipſos potuitſubmergere ponto,Vnius -
Item,vt, Philippus cum velletPerſas in ſuam obnoxam , & furias Aiacis Oiler? Dehor
poteftatem redigere, & in hoc exercitum tationem , vt, Atnon fic Phrygius penetrat
miſißet,fcripfitmilites a ſe mißos,quod com- Lacedemona paſtor.Item , An non viderão
periſet ipſos ſeditione vexari,& bonorum mania Troia, Neptunifabricata manu , cão
effeintali tempore fubuenire. fidere in ignes.
oʻugiaris eſt minus notęrei,perfimili- DE COMPOSITION E.
tudinem eius rei, quæ magis notaeſt,de- Voniam de compoſitione ſuperius
mõſtratio : & ignotæ rei,per ſimilitudinć
cius, quęnota eſt,deſcriptio. Huius{pe- cxornat)iam cæpiſſe loqui videmur,ſub
ciesſunt tres:Icon ſiuesinouos, parabola iungamus quoque & quemadmodum fi
paradigma. at. Erenim hanc tametſi proſæ orationi
Essay eſt expreſſa figuræ alicuius de- conuenire , & ad oratorias virtutes per
fcriptio ,velperſonarú inter fe, eorumq; tinere artium rhetoricarú præceptores
quæ perfonis,accidunt, comparatio. vt, allerunt, ita vt autoritas Tulliana teſta
Os humerose deo fimilis.&, Omnia Mer- tur; tamen quia & particulam attingit are
curio fimilis.Item ,Talis Amyclei damitus tis grammaticæ,huic etiam applicare pro
) Pellucis habenis Cyllarus. hic enim equus fimplicitate ingenii,non abfurdú putaui.
equo comparatur. Nain ſtructuræ obſeruatio bipartita tam
Tlaes bonn eft rerú aut adminiſtrationú advirtutes oratorias, qua ad partes grain
genere diſfimilium comparatiuo. Fit au- maticales pertinet. Et alterum quod ab
tem modis octo.Per habitum,vt, Qualis genererhetorico trahit,trina ratione col
in Eurote ripis, aut,peringa ( nihi Exer- ligitur. Et eſt primú inciſum , hoc Græci
ret Dianachoros. Per magnitudinem , vt, koupa nominant:ex commatibus, hoc eft,
Cex duo nubigena quum vertice montis ab inciſis, membrum fit, quod illi xasov ap
alto Deſcendão Cinsauri. Per colorem, vt, pellant : ex commatibus & colis apioches
Indum ſanguineo veluti violauerit oftro Si conſtat,quam noſtri Comprehenfionem
quis ebur.Per vocé,vt, clamoresfimulbor- dicunt. Alterum ad officium artis gram
rendos ad fydera tollit, Qualeis mugitus. maticæ refertur ,hoceft,ad pedes. Siqui
Per opus,vt, Qualis apes aftate noua per demaſſumpta pedú imagine, omnis ora
florearura Exercet fub fole labor.Perener- tionis clauſula ſtruitur; quod genus hoc
giam ,vt,In fegetem veluti cũflammafurē. pollis grammatică, illadrhetoricũ magis
tibus auſtris Incidit. Per altitudinem ,vt dicere.Sed quia cópofitionis pars,quá ad
Quales aerie liquentia flumina circü ,Sive artem grāmaticampertinere diximus,per
Padiripas, & cætera.Per affectum , vt,fic dibus cóftat,ſtatuédum eſt, quoquenq;
funere primoAttonitapatueredomus, cum corum nomine appellemus.variis enim
corpora nondum Conclamataiacent. Eft & vocabulis traduntur.
comparatio per fimilitudinem , & haber Sunt ergo quatuorpedes e binisſylla
vim proferendi verú , vt,Nõſicaggeribus bis,octo eternis,Spõde”,lógis duab.Pyr
ruptis cum fpumeus amnis Exiit. & ,Non rhichius, qué alii Pariambū vocant,dua
tam precipitesbiiugo certamine campú Cor . bus breuibus.Iambus, breui & lóga.huic
ripuere, & c. In his enim præponuntur ca , cótrarius eſt ex lóga & breui Trochæus.
In .
 461 LIBER 11.
In his vero quiternas ſyllabas habent,Da. Perfectum eſt, ſed remotú a cæteris vim
ctylus,longa duabuſq;breuib ;huictépo- non habet, vt perſemanus, & pes & ca
ribus parem ſed retroactú appellari con- put,vt,Orem excogitatam . Quádo igitur
ftat Anapæſton.media interlogasbreuis incipit corpus eſc? cum venit extrema
facit Amphimacron,fed frequentius eius concluſio,vt, Quemquafonoftrum fefellie
nomenelt Creticon. longa inter breues, idita vos effefacturos?quá Cicero breuil
Amphibrachys. at cum duas longaspræ- fimam putat. Itaque fereinciſa & mébra
cedit breuis,Bacchius.huic aduerluslon- mixtaſunt, & concluſionem vtique deli
gis breuem precedentibus, Palimbacchi- derant.
us erit.cres breues , cum quem Tribra- Alii Gic: Comma eſt incturæ finitio :
chym volunt dici,cui & Choreo nomen Etfi vereor iudices.Item alterum comma,
imponunt, tres longæ Moloffon efficiét. neturpe fitpro fortiſſimoviro dicere incipič
Componicur igirur & ftruitur omnis tem timere, &c.Iam factum eſt colon, id
pedeſtris oratio ,verbis,comatibus,colis, eſt, membrum , quod intellectum ſenſui
periodis. Cóma Inciſum ; colon Membrú præbet. Deinde fic ex plurimis inciſis
nominamus. Periodo plurima nomina membrisque fit periodusin extrema illa
dat Cicero,ambitum ,circuitücóprehen- clauſula, veterem confuetudine fori & pri
fioné, continuationé, circúfcriptionem . ftinumindiciorum morem minime vident.
In verbis obſeruandum eft primum , nea Periodus auté non longiorelledebet,
maioribus ad minora deſcendat, hono- quamvt vno fpiritu proferatur.Modum
réq; perdar oratio. melius .n. dicitur, vir eius Cicero quatuor fenariispedibus ter
eſt optimus,quamvir optimus eft.Hoc minauit. Nonnulli vero duogenera eius
multo magis ibi cuſtodiendú eſt, vbi ſin- eſſe dicunt. Vnum fimplex, cum ſenlus
gula verbaſenſus habent. Cauendumq; vnus longiore ambitu circunducitur. Al
ne fortioriconiungatur infirmius, vila- terum , quodconſtatex membris& inci
crilego fur,homicidæ corruptor. Namq; fis,quod plures ſenſus habet: Aderat ia
ſenſus omnis a paruo in maius debet in- nitor carceris,carnifex prætoris,& reliqua.
furgere. Fit & illa naturalis obſeruatio ,ne Sed tamen ita fit apta,vt intelligi pollit,
iunctura verboru Cacopható ſonet,qua- non immodica, & memoria contineri.
le eft,Et numerū cum nauibus aquat. illa lunctura igitur apte conuenire,& fine
quoquecompoſitiofugienda,vbiſyllabę hiatu verborum conſtruidebet:quod nó
duæ plureſue, quæ prioreſenſum termi- aliter efficitur, quam ſifuerit obſeruatā.
nant,in primapoſterioris ſenſus parte Sed hæc obſeruatio duplex eſt. Altera,
ponuntur,vt, o fortunatănată meconſule quæ adpedes refertur: altera, quæ ad co
Romam. Sed in compoſitione iuncturaq; prehenfiones,quę ipfe efficiuntur ex pe
verborum maiusſtudiú maiorq; cura eſt.dibus.Item ne præcedentis verbi extre
Fit auté ex coniunctione verború com- mavocalis, vocalem primă includat ver
ma,ex cómatib'colon ,ex colis periodos. bi fequentis, vt fi dicas, Aereemit,Illi in
Comma eſt ,vt mea fert opinio ,ſenſus cumbit, Pere omnia, & fimilia. Hiat eniin
non expleto numero cóclufus : plerunq; iunctura,quæ inſtructior pleniorque fie
parsmembri.tale eft enim quo Cicerov- ret,ſiconfonantes vocalibus applicaren
titur, Domus tibi deerat, athabebas:pecu- ' tur, Aeremereatur,Illito :us incumbit, Fere
nia fuperabat, at egebas. Fit auté etiam ex cetera. Magis autem ſtructurapater,cum
fingulis verbis inciſum ,vt diximus, teftes in ſe lógæ vocales incidunt,vt, Theba At
dare voluimus.inciſum eſt, diximus. gyptia, Profugo Aenea, led habent quen
Membrum autem eft fenſus numeris dam canorem pronunciationis,qucline
conclufus,fed atoto corpore abruptus, & gligentem decoré lóga magis cumbreui
perle nihil cificiés, vt, О callidos bomines. iungit, Aereemit, Ul incubuit, quá ſi dux
P 4
463 DIO MEDIS 464
breues iungátur, Aere exutus,Arma abie- Omnis autem ſtructura coſtat rhyth
cit.Plurimăvero auctoritatis & ponderis mis & pedibus & metris. Rhythmi certa
habent longæ, celeritatis breues ; quæ ſi dimenſione temporum terminantur , &
miſcencur quibuſdam longis, currunt:Si pro noftro arbitrio nunc breuius arctari,
cótinuantur , exultant , alacresq; ex bre. ' nunc lógius prouchi poffunt. Pedes cer
uibus ad longas inſurgunt, lenioresq; a tis ſyllabarum temporibus infiftunt, nec
lógis in breuesdeſcendunt.Optime inci- a legitimo ſpatio vnquain recedunt. Me
pitura longis; recte aliquádo a breuibus, tra ſunt verborum Ipacia, certis pedum
vt, Nouum crimen C. Cafar.lenius a dua- temporibus alligata.Sed ncq; rhythmis
bus , vt , Animaduerti indices. Clauſula neq;metris oratorem vti decet,ne nódi
quoq; e longis firmiſſima eſt, ſed venit & ' cere,ſed carmen canerevideatur. Adeo
in breues, quamuis habeatur indifferens non deſunt,qui Ciceroné reprehendant,
yltima. Ncq; enim ignoro in fine proló- qui principio diuiſionis metrú Sotadicũ
ga accipi breué , quia videturaliquidva- fecerit,Siquis veſtrum indices , aut eorum
cantis temporis, exco, quod infequitur, qui adfunt.Etſivereoriudices.Animaduer
accedere. Fugienda quoq; eft & conſo- teprincipia effe Sotadia;& in L. Piſonein
nans illiſa vocali,Bonum aurum , Iuſtum a trimetro cepiſſe: Probdii immortales,as
enim est, & fimilia, quæ deformant ora- hic illuxit dies. Item in actionis fecundæ
tionis integritatem . Item ex conſonanti- libros.verſum eſſe ſenarium ,flla vero ex
bus,quæ in ſe incidentes ſtridere & quaſi pugnatiofaniantiquiffimi.Salluſtiú quoq;
rixari vidétur,vitāda iunctura eſt,vt, Sex- principio Iugurthæ a rhythmo cepiſſe.
tus Roſcius , Ars ſtudiorum , Rex Xerxes, Verū hoc totú genus reprehélionis eiuſ
Error Romuli.Hæcdeverbis,quorum ex- modi eft, vt ſi calumniatores iſtos audia
emplo iudicium etiá decæteris vitiis,quę mus,lit conticelcendum: quia nulla non
cauěda ſunt,poterit fieri; ſic tamé,vthæc pars orationis, in aliquá rhythmi.aut me
diligentia non anxie ſit perſequenda, ne tri ſpecié poteſt figurari. Igitur in collo
nus inverbis magis quam in rebus teneat catione verborum aptiora,& tam ordini
occupatos; potiusque eſt, ve ſe vltro of quá viribus congruentia collocare,ſic ta
ferat, quamſolicite inferatur. men vt potiora lint vtilia durelocata co
Cæterum in commatibus & colis & pofitis inutilib ', quia in omni parte ora
periodis componendis ſtruendiſq; ,prius tionis ea verbanečtendaſunt, q ſtructu
ſenſibus,tuncdeinde verbis ordo tribué- ris quadrent. Tuncpræcipuein clauſulis
dus, vt non tantum decore, ſed etiam vi- dignitas ita feruanda eſt, inquibus tain 1

ribus impleatur oratio, vt Cicero in An- dicentis quam audientis ſenſus atque in.
toniu:Vomensfruſtiseſculentis, vinü redo- tentio terminatur; dunimodo principia
lentibus ,gremium ſuum & totum tribunal lenius, narratio fimplicius, argumenta
impleuit. Item in Verrem: Cuius vt adule- ornarius, epilogi effulius proferantur.
ſcentia maculas ignominiasg prateream , Sed quia non omnibus,ſed quibuſdam 1

quaſtura primus gradus honoris,quidnam pedibus tibi congruentib.decenter ſtrui

habet aliud in ſe,nifiCn. Carbonēſpoliatum tur oratio,fciendum eft maxime iis pedi
a queſtorefuo pecinia publicanndatum ,in- bus ordinari cláuſulas, quorum tempora
quam , e queſtore & proditum confulem ,de-. longiora funt.Sed meminerimus ita nos
ſeriam exercitum ,reli&taprouinciam ,fortis de longis & breuibus temporibus locu
neceffitudinem religionemg, violatam ? Hu- turos,vtnatura tantum ,non etiam pori
ius periodi compoſitione decoratur,ad- tione lõgas aut breues ſyllabas iudicem '.
cot liquid folucre & commutare vo- Neq; enim de metro quæritur ,vt necel
lucis, pereat omnium rerum atque ver- litasnaturam cogatur imitari,fed de pro
burua & cgnitas arq; poteſtas. ſa oratione tractatur , qua tan olura
r Siti
 465 LIBER 11. 466
& libera eſt, tamque omnibus dicendi temporú,molliorac Auxior ſtructura du
opibus inſtructa, vt non ſeruire verbis, catur,vt,facilitatis,agilitaras,temeritatis.lão
ſed imperarevideatur.Hoc adeo verum bus quoq; claufulis aptuseft, Spódeo an
eſt,vt in ſtructura fimiliter currat, lufta tecedente, luſt a fide:& feipſo precurrente,
reprehenfio, &, lufta videatur; quamuis Bonafide:Cretico profperafide.
reprehenfio primam ſyllabam poſitione Nunc triſyllabos pedes in triſyllabis
longam habcat,propter duas conſonan- partibus orationis cóſideremus.Singulis
tes quæ fequuntur; videatur autem pri. .n. partibus orationis, fingulos pedes da
mas duas fyllabas breues habeat. Item bim ”.Dactylus in clauſulafortis eft Tro
omnia locuturus , & , omnia propinauit, chęo antecedéte,Iure fecim'.Pyrrichiel
fimili ſtructura proferuntur, quia natura ſe dicit,Spódeo cauſasaudiar,ciues dicimº,
paria funt, quáuis fint pofitione diuerſa. lufte fecimus:& Trochxo, Vota fecerat:&
Igitur Spondeuse duab.ſyllabis longis, Tambo,fidedicitur.Et Tribrachys quoq;
aptus eſtclauſulæ vel clauſulis, qualibus Dactylu bene præcedit, recole nomina:&
maxime Demoſthenes vtitur, nãou noi' na Anapæſtus,repetes catera.ynde eſt, Gladin
ocus nou maos jūr, &c. Habet enim graues nobis ab ipſis porrigi legibus:& Palimbac
ſonos, finemque ſenſus & clauſulæ fir- chi',Sepone catera: & Moloilus,ğrebant di
mam ſedem conſtituit, vt, Reip. cauffa cere.Facit & Tribrachys ad clauſulá,præ
arma fumpfi, & ,eßepronobis. Grauior eſt cedente Cretico. ité Epitrito tertio , vt fi
autem longa fyllabapræcedente quam dicas, De cateris agite,de prelioredeo,de lite
breui. Aliter enim fonat, arma ſumpſi ris dubito. Cæteris pedib .antepoſitis, in
Aliter , effe pronobis. Sane intereſt , quis rhythmú labitur. Amphibrachys quoq;
cum pes antecedat. Nam Trochæus recte ponitur in clauſula, Spondeo fere
præcurrit, arma fumfi. Anapæſtus, effe antecedente,ln doshabete,rečie locutus: &
pro nobis. Amat & Dactylum præceden- Trochęo,fuſtaquerela.hinc eſt illud Tul
tem,vt, criminis caufa.Ipſe libi Spondeus lianum . Et priſtinú morē iudiciorü reqras.
male anteponitur. Trochæus quoque & ,Neminëpraponendu mihi eſſe a &torēpua
in clauſula bene ponitur, maxime ſi le taui. & ,in exiliū eiiciebā, quem ingreſſum
ipſe præcedat,vt,actares eft, &,iuftacanf- iã in belli videbă .& ,cõtra (afarê eſt cõgref
ja.EtPyrrhichius,cape vota.Et Creticus, ſusarmat'.Etiá Anapęſtus claufulis coue
Proditis rebus. Et Amphibrachys ,venite nit, ſed mollis &rués.atq;in rhythmimo
mecum : niſi quod hæc clauſulain rhyth- dum proflués, Trochæo antepoſito.Vbi
mum cadit. & Anapæſtus,impetum facit. erit imperii nomen & dignitas. Creticus.n.
Sane quotiesvnapars orationis Anapæ- paulo fortioré facit.vt, Nobileshomines.
ftum & Trochæum receperit,mollem & Bacchius clauſulis aptiorSpódeo antece
quali lubricam ſtructuram dabit , vt , dente, Caufſas agebas. Cæteris pedibusno
Archipirata, & ,parricidarum . Quamuis fere conuenit. Palimbacchius ſtabiles
enim iidem pedes, eademque ſint tem- clauſulas reddit, vt Cicero in Catilinam ,
pora, tamen vbi duæ funt partes oratio- Siiftiusfurorem ac tela vitemus,& ,nullum
nis, neſcio quomodo in vcriuſque con- idrurſus liberum impunitum.Cretico, vt,
finio retentus ſpiritus ac reſtitutus,affert Viciſſequâplurimosreperimus.EtMoloſlo ,
quandam compofitioni firmitatem , vt Rurenutritos eſſeſenatores.
in vna parte orationis properare verba, Iam de pedibus, qui præponendi ſunt,
·& cótinua ſpiritus celeritate labi videan- parcius loquemur. Et Amphibrachyspri
tur. Sic fit vt Trochæum quoque tamet- mus, Ædem refeci,cauſam probani. & pro
fi Tribrachysantecedit,vt,refero caufum , Milone,Clamoreſg,maximos pro veſtra fa
facite vota ; tamen in vna parte oratio. luie neglexi.Hæc de trityllabis.
nis, quæ totidem pedum, totidemque lit Cçterum quatuor fyllabarū non mull
PS
 467 DIO M E DIS 468
ti ad clauſulas apti ſunt, ex quibuspauca imperitæ di& ionis, non propter hoc ſo
referemus,Videatur,Habeatur,& fimilia lum , quod in omnibusrebusnimium le
quæ pedem habent Pæona certium , ex nocinium odio dignum eſt,ſed quod ple.
duabus breuibus & longa & breui, tem . cunquc acribus ſenſus maior eſt vis, fina
porum quinq;, ante quam breuis ſyllaba turaliter proferatur.Niſi forte M.Tullius
fere collocanda eft,vtefle videatur,facere inſtructura defecerit, cúde Appia via&
videatur,fortishabeatur. Sic Tullius pro Clodii cæde loqueretur ; Quacruentata
Cluencio, Quantum difficultatis, &quan. anteacade honeſti atqueinnocentis viri ſe
tum fit babitura laboris . Et in Catilinam, lebatur, eadem nunccrebro vfurpatur, po
Cum omnibuspotius quam ſoliperirevolue- ſteaqua latronis & parricide ſanguine im .
runt.Struimus & Ditrochæo: Dicere ma- buta est. Ibidem , Dederas enim , inquit,
luerunt,Auſus est cöfiteri, Crimina detule- qcontenerespopulares infidias,ab aduleſcen
runt. & Pæone tertio , Exercitum compa- tia documeta maxima. Nempe enim ,par.
rarunt , Nuncio pertulerunt.Inde eſt pro ricide ſanguinecruentata, melius ftrueba
Ligario, Autleuium Gracorú , aut imma- tur.Ermaxıma documenta ,melius fonat.
nium barbarorum . Et pro Milone,Profa . Sed orator acerrimus vim ac virtutem
lute bonorum , cõrra amentiam perditorum . loquendi fecutus, contempſit ornatum,
Ille quoq;pes, quem Antiſpaſtum vocát, deditq;aurib .a continuo cultu quafire
ex breui & longis duabus & brcui,benc ſpirandiſpatium . Et pro Ligario , Ades
in clauſula ponitur,vt,Viroptimus videre- armaprofectusſum ,qua erantfufcepta con
tur, vt fuamanu fororēinterfe&tam eſſe fa- trate. Item , Quid autem contra alıudegia
teretur.Simile eſt,Hortenſiusperoranit.Et mus , niſi ut hoc,quodhic potest , nos porſe
ille pes quiyocatur lonicus maior, ſtruit mus.Hæc omnianon phaleris,fed viribus
clauſulam , conſtatq; ſyllabis longis dua- ſtructa ſunt,nec vllare Cicero gloriofior
bus,breuibusq;duabus,Curam ſolicitudi- cſt , quam quod adfummam artis iſtius
nemgdeponite.Vnde eſtillud: Quorumi laudem ,mira artis dillimulationeperuc
gitur impunitas,Cafar,tua clemêtia lauseſt, nit feliciter.
eoruin te adcrudelitatem acuit oratio. Sed Structuræ qualitates variis vocabulis
& illa verba, quæ quinq; fyllabis conſtát, traduntur.Statuendum quoque eſt, quo 1
Auxiorein ſtructuram faciunt, Reprehen- quamque earum nomineappellemus. Si
detis,arbitremini, inueniretis.Etmagis ,fi penultimus fuerit Pyrrhichius, optime 1

ſex ſyllabas habeát, excogitaretis, arbitra- luccedit Pæon primus , & erit ſtructura
remini, interrogauerunt,defiderauerunr, & Quadrata.Si penultima fuerit Spondeus
fimilia. & Tucceſſerit aạt Tribrachys vel Pyrrhi
Hæca nobis nó idcirco tractata ſunt, chius,erit ſtructura Inciſa.Sipenultimo
yt oratoris plenam fluentemq; libero im- fuerit Tribrachys vel Pyrrhichi”,& leo
petu facultatem his ſemper vinculis alli. nesſucceſſeritprimus & nouiſſimus,erit
garemus. Nam cópofitio verborum non antiqua ſtructura, quæ dicitur Cofrago
ex anxio labore venit,ſed vſu atq;exerci ſa;qua vſus eſt Cato.Siin penultimoTri
tạtione perpetua fluat, magiſqueea auri- brachys fuerit vel Dactylus, vel Pyrrhi
bus iudicetur,quæ velut arbitræ compo- chius, & fucceflerit vel Tribrachys vel
fitionis eſſe debét , vt quid ſtrictum ,quid Pyrrhichius, vel Molofus, vel Anapx
effufum , quid gracile, quid vber, tú quid tus, erit ſtructura, qux vel Delumbis,
durum , quid effeminatum ſit,æſtiment. vel Fluxa , vel Mollis dicitur ; qua
Plerunq; nimiæ artis opinio fugiéda eft, vfus dicitur Antonius
& interponenda fimplicitas rudis atque Maior.

INCIPIT
 469 470

అలరి.

INCIPIT LIBER TER

TIVS DIOMED I S.

N LIBR o quoq;ſecun- Alii ſic, Rhythmus eftverſusimagomo

do,quantumad officium dulata , ſeruans numerum fyllabarum ,
obſeruationis grammati- poſitionem ſæpe ſublationemque con
cæ ſtructuræ ,vel ad profę tinens.
orationis probabilem co
gnitionem ſpectat , pru DE METRO.
dentiæ tuæ ſenlibus interim explanaſſe
nume
fufficiat.In hoc verotertiolibro,quiſum- Metrumentpedum iunctura,
mam totius operis implebit,metra, quæ eſt cópofitio pedú ,ordineſtatuto decur
ſunt tortuoſis obſcuritatib. implicata, ac rens, modum poſitionis, ſublationesque
multarum quæſtionú numeroſa diuerfi- conſeruans. clarius ſic:Metrumeſt quod
tate perplexa,quibus pedumqualitatibus certis pedum quantitatibusqualitatibuſ
compoſitioniluc metricæ obleruationi que a rhythmis diſcriminatur. Diſtat e
bus regnantur, certis rationib.edoccbo. nim metru a rhythmo , quod metrú cer
Quæ quidé omnia fi quis profundis ſen- ta qualitare ac numero lyllabarum tem
fibus inrimarit, & fyncera mentis inten porumq; finitur, certisq;pedibus cófiftit
rioneperſpexerit,& cópari ſtudio dilige- ac clauditur :Rhythmus autem temporú
tiaq;feruauerit , notantum in pangenda fyllabarum pedumque congruentia, in
verſificatione pollebit , verum etiam de infinitum multiplicatur ac profluit.
ib s m
aliorú carmin ' , quotic libitu fuerit,
Metrum
iuſtis rationib .& irreprehéfibili tractatus piwnóv tripliciter
merru m eſt,autauditur
pointmèV,,autcom
nam aut
fententia iudicabit . Nunc tertio quoque mune.Bioticum metrum eſt, quod in v
libro , qui ſummam totius operisimple- libus eſt conuerſationis humanæ . Poe
bit, quid poetica, & quibus officiisdiri- ticummetrum eft, quod a Poetis per
gatur,tractabimus. verba ac verſus figuratur, quod & ipſum
DE POETICA. intelligiturmodis quatuor.Primoperté
Oetica eſt fictæ verrue narrationis poris fpatium ,vt in fyllaba breuiaut lon
congruentirhythmo vel pede com- ga,quoniam metrum id eſt, quod men
poſita metrica ſtructura, ad vtilitatévo- lura temporis certa corripitur autprodu
luptatemq; accommodata. Diſtat autem citur. Secundo per numerú fyllabarum .
poetice a poemate & poeli,eo quod Poc- Poſitionequoquemetruni finitur ,cum
ticears ipla intelligitur: Poema auté pars ' pesvel diffyllabus velcriſyllabus, veldu
operis, vt Tragedia: Poeſis contexcus & plex inuenitur. Tertio per qualitatein
corpus totius operis effecti, vt Ilias, O. pedum,quia certis pedibus verſibusque
dyfica,Æneis. conficitur. Vnde Dactylica, Spondaica,
DE RHYTHMO Ionica metra dicuntur. Quarto per nu
Hythnus eſt pedunt temporumq; merum pedum, quia verſus pro menſu
iunctura cum lenitate fine modo. raquiſque lua , penrametri velhexame-
471 DIOMEDIS 472
trivel deinceps intelliguntur.Commune rhicham , quia breuem fyllabá proferen
vero metrum eſt veluti muſicæ rationis tes ſpiritum arctiorem labris concurren
fiue diſciplinæ, cuius ſpecies bipartita, tá tibus explicamus,quç compoſitio huiuf
ad menſuram ſupra memoratę conuerſa- cemodimodulationi pyrrhichæ conue
tionis humanæ , quam ad poeticam ten- nit. vel a Pyrrho Achillis filio , quicre
dit ;ex quibus altera duplici ratione colli- bris & citis exultationibuš bis breuiter
gitur. Ex hac enim tempora & interualla prominentem clypeum genibusincum
trahit. his namque in vſus humanos vti. bens , & per hunc terrorem hoſtibus
mur. Altera ad officium memorati gene- immittens inferebatur, ficut verſus il
ris poematis refertur. itidem & ex hac luftrat, uzaomidia mestiCavtos. Cum ergo
ducit tenores & numeros ſonofue, quos gradus vult breuiter accedentes oſten
Græci pubuous, próxlas vocát,ficut in canti. tare * vel expetenter Athenienſes per
cis demonſtratur, hoc eſt,melodiis , in indicte diſpoſitione milliens faciem bel
quibus quædam Doria , nonnulla Phry- li oſtentare , mobilem decurfionem
gia,alia Lydiauéanreperiuntur. Intelligi- pyrrhichio pede commentus eſt, & i
tur autem & alio modo metrum com- dem metrum pyrrhichium a Pyrrho re
mune,non ex duobus modis. pertum & illuſtratum cognominauit,ſed
ipſe a pedum mobilitate quod tripudi
DE PEDIBV S. ans ordines & Cineſias cognominatus.
Fidem huius enarrationis facit Ariſto
Es eſt ſublatio ac poſitio duarum aut phanes Comicus nomé eius ifthacdicti
Present
trium ampliufue fyllabarum fpatio tans , και ή τις τίω πυρρίχω έμαθεν κινησία.
comprehenſa. Pes eſt poeticæ dictionis Apud Italos vero eius gradus Bellonx,
duarum ampliuſue ſyllabarum cum certa id eſt, Enius filio , quem Capripedem
temporum obſeruatione modus,recipiés Inuum Poetæ fingunt,quod cum cacu
crow & ko ,id eſt,qui incipit a ſublatione mina montium & difficilia colliú conci
& finitur poſitione. Pes ergotunc dicit, tato curſu capræmore ſuperaret,quoties
quando duæ funt fyllabæ,quoniá arſın & prædatoria vice graffaretur, citipedem
thelin pedib. quærimus, non vbiduo té- hunc curſum fibireperiſſe teſtificantur:
poraſunt. Ergo vnalóga, pedénon vale- quo nomine bibreué pedem nuncupant.
bit efficere,quia ictibusduob.arſis& the- Sunt qui Pyrrhichium Græca interpre
lis,nongemello tempore perquiréda eſt. tatione cognominauerunt , quod calore
Accidunt autem vnicuiq; pedi arſis & velocitatis, vel tripudio mobilitatis, api
theſis, numerus fyllabarú, tempus,reſo- ces Hammarum æmularetur.
lutio,figura, metrum. & ſunt pedes poe- Huic contrarius eſt Spondeus, qui có
cici fimplices duodecim , ex quibus qua- ftat ex duabus longis temporum quatu
tuor binis ſyllabis conſtant, ternis octo. or, vt, Herus. dictus coma Tiv avertin, quia
Duplices, qui vel compoſiti vel combi- in templis hoc pede quædam carmina
nati, ſedecim . Heteroploci pentafyllabi componebantur, fcilicet vt libantes ſo
triginta duo. num vocis abominofæ audire non pof
Ergo duarum ſyllabarum ſunt hi. ſint. * Arcadiæ principes venerat. Fors
Primus pes Dibrachys,Bibreuis,Pyr- accipitur ab agricolis. Hoc ſucceflu &
thichius vel Pariambus vel Hegemon hoc diuino ritu a muſicis cumulis pari
Græce dicitur; Conſtat ex duabus bre- bus ture incenſis altaribus muſicos cho
uibus temporum duum , vt Deus. An ros geminis greflibus explicaret, & x
te enim breuis quam longa fyllaba re. quipedi ſono tibicen ſpondalium cane
perta eſt, vt prius vnum quam duo. Pyr. re iuberet, vt duabus longis melodiis,
thichius autem dictus eſt, propter pyt quali
 473 LIBER 111. 474
quali duplicibus & iugibus votis proſpe- commodată , roratim & volubiliter dice
ra Dcoram voluntas firmaretur. Numá bant.Trochæum etiá a Mercurio repertú
Pompilium diuinitate præditum , hunc fatis cóftat, & ispræcipitem feſtinationé
pedem Pontificium appellafle memorát, eximpetu longo in breuem greſſum fini
cum Salios iuniores, æquisgrellibus cir- rioftenderet.Ìndepleriq; Græcorum ex
culătes induceret fpondeo melo patrios longa& breui eum pedé compoſuerunt;
placare indigetes. Ergo & dibrachus & vel and Torpézew,ex diſcurſu,trochęú fre
Spondeus tantum habent in arſi, quan- quentauerunt:ac muſiciviriocyorimelo
tum in theli. intenti , ex rotæ litu & volubili modo,
lambus qui conftat ex breui& longa, rhythmulu eius & ronūdeſignant;qui &
ve , Dies, verſui maledico habilis , roxas to decurfionibus aptum iudicant ,& hiqui
iaubiſev græce appellatur. Huius autem in bello laborát,quotiesamiſſos ordincs
origo verbi ex nomine lambes famulz reparant,cx longo & diſperſo ambitu , in
Celeideriuatur, Cererem ,filiam qux- breuem & arctum ordiné coguntur , ro
rendo ad Meganiram coniuge Celeide- tæſcilicet fimilitudine ſe ventilátes,cuius
latam ,cum vidiflet ſolicitam ,male tracta- fatis latus ac breuiatus canthus , radiatus
uit.Quidam autem ferunt Iambum quafi luminibus in anguſtú modioli circulum
Triambum aTriumphatore Libero co- cohibetur. AiunthuncTrochæú Aurun.
gnominatū. Sed aliiaMarte ortum lam- cos Rotulú nuncupalle, nimirum fimili
bum ftrenuum ducem tradunt, quicum ratione,qua Græci a rota inuitati, veldi
crebriter pugnas iniret , & telum cú cla- uerſa appellatione perſuaſı ; quod cum a
moretorqueret,abg nhievou roj Boõo Iam- ciem conſtituerent prolatis pedibus ſcu
bus appellatur. Idcircoexbreui & longa tabrachiisprotenderent,breuiterq;dex
pede hunc eſſecompoſitum ; quod hiqui tris ſuccedentibus pedibus veſtigia ſiſte
iaculentur ex breui acceſu in extenſum rent,ac reductismanibus,ingéticlamore,
paffum proferuntur, vt promtiore niſu quæ vibrauerant, tela iaciebant; quz res
telis ictum confirment. auctor huius li- huic melo ingenitum nomen acquiſiuic.
brationis Arctinius græcus his verſibus Teroarum ſyllabarum ſunt hi.
perhibetur. ο ίαμβος Dactylus, quem Græci foxitxò appel
εξ ολόγυ διαβας Φυφόρω ποδιόφeα ουγγα lant. Conſtat ex longa , & duabus breui
TEJvóueva pásono roj ivanvis å drarignoi. bus,temporum quatuor, vt, Romulus. a
Igitur húc pedem vel lambicum grel- tractu digitorum dictus, quem ad expri
fum priſciApuli Daunium , a Duceſuo mendam organimodulationéfaberrime
Daunio, prodiderunt, & isprimus quum affectabant; velab Idæis Dactylis, quos
aduerſus acrem Diomedis pugnam bellú Curetas fiue Corybantas Poetæ appella
afperum iniiſfer.gradali pugna fuosdimi- bant.Hi namq; in inſulaCreta louem cu
care inſtituit, & collato pede ,affequenti ſtodičdo, ne vagitu fe paruulus proderet,
paullatim dextero diſtento ,&progredi- lulus excogitato genere, clypeolis æneis
enti lęuo& breuiſucceſfu ,& longo diſté- inter ſe concurrentes, tinnitu æris illifi
tu gradus fimul & nilüs firmaretur; vnde rhythmica etiam pedis dactylicompoſi
non immerito melon hunc lambicum , cione celauere vocem infantis. Sed nati
Gradalem quidam nuncupant,Gradiuo- uitatis corum cauſam ,vetuſta fabulofitas
que Marti augurant, quod gradariæ pu- docet hanc faiſſe. Aiunt Open in Idam
gnæ huius effectu moueantur. montem inſulæ Cretæ fugiendo delată ,
.

Huic contrarius eft Trochæus, quem manus ſuas impoſuiſſe memorato móti,
zoperon appellant.conſtatex lóga & breui, & fic infantem ipſum edidiſſe, & ex ma
temporú trium ,vt,Roma.dictusazó vibom- nuum impreſſione emerfiſſe Curetas fi
gpizootais agur.quippe eius modulationé, ue Corybantas,quos a montis nomine &
poematumſiuemetrorú cópoſitioni ac- a qualitate facti, Idæos.Dactylos appela
 475 DIO MEDIS
476
lant. Hos quidam tres putant , qui Lares Huic contrarius eft Palimbacchius,
eſſe creduntur , Damnamene us , Acmon , Latius, qui & Saturnius,vltima breui,qué
Celinon.Dicti Sto topôv, id est , a for- quidam Proponticon ,aliiThellaleonto
)
mofisoculis, qui sópay vocantur,id eſt,pu- cant. Conftat ex duabus longis & breui,
pulæ ,velacono galeæ. temporum totidem ,yt,natura.dictusPa
Huic contrarius cft Anapæſtus, quem linbacchius, quia cótrarius eſt Bacchio .
win sex tudovGræci nominant . Conftat ex Apud Græcos enim ráar contrariuin fi
duabus breuibus & longa,temporum.to- gnificat, idco renálva Cita 71.vwr, corni
tidem ,vt, Nebule.diatusog H a cercar, bus inter le contrariis .
και το ανάπαλιν ανακρέον τομές των Δακτυλον ,. Ex his cmnibus inter ſemixtis, alii de
quia recurrendo repercutiés Dactylum , inceps pedes cóplures, or gezicy venaſcun
Sono reciproco obloquitur ei per anti- tur. Ná quemadmodum pedes diſſyllabi
ſtrophen . quatuor geminati, ledecim duplices fiút,
Tribrachys, Tribreuis, ſeu Thalius, quos Græci lyzygias vocant , ita iidem cú
quem quidā Brachyſyllabum , alii Trior trilyllabis iuncti, triginta duos de ſered
cheon, nõnulli Pygmona,pleriq; Choriú dunr. Triſyllabi vero cum trifyllabis ge
nominant . Conftat ex tribusbreuibus, minatis , ſexaginta quatuor colliguntur.
cx quibus nomé accepit,vt,Helena.Cho- Atque excepto Amphibracho, & Epitri
rius autem ideo dictus, quiachoreis hu- to (quorum alterum tripla , alterum epi
ius compofitio conuenit. trita diuiſione partimur ) vniuerſorú pe
Huic contrariuseſt Moloſſus, Vortu- dum trina côditio reperitur. In aliis enim
mnius,Extenſipes, qué aliiHippium , vel æqua diuiſio eſt, in aliis dupla, in aliis ſea
Chanium dicunt.Conſtat extribus lon- ſcupla.Prima Dactylica. Secunda lambi
gis temporú ſex, vt, Aeneas. Ideo Molof- ca.TertiaPçonica nominatur.Eft itaque
lus dictus, quia Moloſli,id eſt,Theſſaliad æqua pedis diuiſio,quotiesſublatio pedis
bellú procedentes huius modulata com- temporibus pofitioni par eft , vt eſt in
poſitione vtebátur. Hippi' vero equeſtri Dactylo & Anapæſto.item Spondeo &
{ cilicet pugnæ conueniens modulabatur. Pyrrhichio. Horum enimarlis tantum
Amphibrachys, lanius, Amphibreuis, in le habet , quantum & theſis. Dupla
qui & Scolius , conſtat ex breui & longa vero eft, quoties pedis fublatio , tempo
& breui,téporum quatuor,vt,Carina.di- ribus iinpareſt poſitioni , vt eft in lambo
itus a duabus breuib.a quibus ex vtraque & Trochæo & duobus lonicis. Iambie
parte media longa continetur. Scolius nim arſisvnum tempus tantum in ſe ha
quoqueideo, quia habiliter componitur bet, & eius thetis dus ; at Trochæiverſa
icolio;eft autem citharæ fpecies menſalis. vice arlis duo habet, & thefis vnum. Sef
Huic cõrrarius eſt Amphimacrus, Fe- cupla quoque intelligitur, vt eft in Pæo
ſecnnius, Amphimaros , qué alii Creticú nibus, & in duob.Bacchio & Cretico . Hi
appellant. Conftat ex longa & breui & cnim pedes,quitemporibus quinq; pa
longa temporum quinque,vt,Demophon . resfunt, per bina tempora diuiduntur. I
dictus a duab.lógis,a quibus vtrinq; bre- dentidem bina adiecta , fcilicet duum di
uis media amplectitur.Creticus quoque, midia parte,terna de tereddunt, per qux
quia Cretes faltando, eius rhythmica có- feſcupla colligitur.
poſitionevtebantur. Pedes duplices fiuecombinativel qua
Bacchius , Oenotrº,Tripodius, Saltás, dratifuncedecim bi.
quem Græci Parianbum dicunt, conſtat TIPOREAEUOUAC FK's ,cxduob. Pyrrhichiis,
ex breui & duabuslongis,temporú quin- quatuor breuium ſyllabatum , totidem
que , ve , igenor , Athene.dictus wa Ta's temporum ,vt,Valeria.
Borges,quiabacchantibus conuenicnter Huic cótrarius eſt Diſpodeus,ex duob .
coir poncbatur. Spon - 1
 477 LIBER III. 478
Spondeis, fyllabarum quatuor logarum , ticus cata trochæon dicitur.
temporum octo ,vt Mecenates, Suphena- Antiſpaſt ex lambo & Trochæo, hoc
tes oratores. eft ,ex breui & duabus longis & breui,té .
Pæon primus, ex Trochæo & Pyrrhi- porum ſex,vt,Medulina ,Šaloninus.
chio, hoc eft, ex longa & trib . breuibus, Huic contrarius eft Choriambus, ex
vt,Demodocus,Stefichorus. huic contra- Trochæo & lambo, hoc eſt ,ex longa& 1

rius eſt Hippius primus. duabus breuibus & longa,temporumſex;

Pæon ſecundus, ex lambo & Pyrrhi- yeynobilitas,armipotens.
chio,hoceft ,ex breui & longa & duabus Hos omnes cum de metri tractatu alio
breuibus,temporum quinquevt,Colonia. quid legimus,diligentius conſiderare, &
huic contrarius eft Hippius ſecundus. inmemoria habere debemus, vt, finguli
Pæon tertius, ex Pyrrhichio & Tro- quique verſus, quibuspedibus confent,
chæo, hoceſt, ex duabus breuib. & lon- ſcire poſſimus.
ga & breui,temporum quinque,vt, Cata- Pedes heteroploci pentafyllabi ſunt
mitus.huic contrarius eſt Hippius tertiº. numero triginta & duo, hi.
Pæon quartus exPyrrhichio & lambo, Orthius,ex breuibus quinque,& toti
hoc eft ,ex tribus breuibus&longa,tépo- dem temporum .
cum quinque, vt,celeritas, facilitas.huic Pariambus ex longa & breuibus qua
contrariuseft Hippius quartus. tuot ,temporum ſex.
Ereſt Hippius ſiue Epitritus primus, Parapienos, ex breui & longa, & tris
ex lambo & Spondeo , hoc eft, ex breui bus breuibus,temporum ſex.
& tribus longis , temporum ſeptem ,vt; Mefomacros ex duabus breuibus , &
Capenates. longa & duabus breuibus.
Sed Hippius fiue Epitritus ſecundus, Hegemoſcolius,ex tribus breuibus &
exTrochæo & Spondeo,hoc eſt, ex löga longa& breui,temporum ſex.
& breui & duabus longis,temporum ſep- Pyrrhichianapæſtus , ex breuib qua
tem ,vt,Conditores. tuor & longa ,temporum ſex.
Hippius ſiueEpitritus tertius, ex Spó- Probrachys,ex breui & lógis quatuor;
deo & lambo,hoceft,ex duabus longis & temporum nouem .
breui & longa,temporuin ſeptem ,vt,dif Hyperbrachys , ex lóga & breui & tri
cordie ,beroici. bus longis,temporum nouem.
Hippius fiue Epitritus quartus, ex Melobrachys, ex duabus lógis & breui
Spondeo & Trochæo,hoc elt,ex tribus & duabuslongis,temporum noưem .
longis& breui,téporú ſepté,vt,snuitanes Mololiambos,ex tribus lógis & breui
Ionicus dno ucicevo', ex Spondeo &Pyr. & longa,temporum nouem.
shichio,hoceft, ex duabus lógis & duab: Calotibos ex quatuor longis & breui,
breuibus,temporum ſex, vt,Demetrius. temporum nouem .
!
Huic contrarius eft lonicus an exdavo Diphyes , ex duabus breuibus & tri
yos,quiconſtatex Pyrrhichio & Spondeo, bus longis,temporum octo.
hoc eft, ex duabus ibus
breu us
& duab lo. Orthius,exlonga & duabus breuibus
gis,temporum ſex,vt,Diomedes, Lacede- & longis duabus temporum octo.
mon . Amabæos, ex duabus longis & toti
Diiambus ex breui & longa & breui& dem breuibus& -longa,cemporumocto.
longa,temporă ſex,vt, Leonides,proping- Moloflopyrrhichius, ex tribuslongis
sas.qui pes Dactylus ablábo appellatur. & duabus breuibus, temporum octo.
Huic contrarius eſtDitrochæus ex lo Symplectos,ex duabuslongis & tribu's
ga & breui, & longa & breui, temporum breuibus,temporum leprem,
fex, vt, cantilena , dimicare: quipes Cre- Muſicos,ex lóga & breui & lóga & breizi
1

1
479 DIO MEDIS 480
bus duabus,cemporum feptem . ratiuum , in quo Poeta ipfe loquitur linc
Antanapæſtus ex breui & duabuslon- perſone vllius interlocutionc,vtfe habét
gis & duabusbreuibus,temporumſepté. tres Gcorgicæ , & primapars quarci.Item
Antamoebeus,ex duabus breuibus, & Lucretiana carmina, & cæterahis fimilia .
duabus longis & breui,temporum ſepté. Kovår vel fixtov eſt, in quo Poctaipſelo
Dalios , ex tribus breuibus & duabus quitur & perſonæ loquentes introducú.
longis,temporum ſeptem . tur, vt eſt ſcripta llias & Odyſſea tota
Thymelicos ,ex longa & tribus breui Homeri , & Æncis Virgilii , & cæterahis
bus & longa,temporum ſeptem . fimilia.
Dochmios,ex duabus breuibus& lóga DE GENERIBVS POEM A
& breui & longa, temporum ſeptem .
Pariambodes , ex breui &lóga & bre tos Dramatici velAttiui.
ui & duabus longis,temporum octo. Dematos
n Dramatici vel actiui genc.'
Doriſcos,ex longa & duabus brcuibus Por ra ſunt quatuor.ApudGręcos,Tragi
& longa & breui temporum feptem . ca, Comica,Satyrica,Mimica. Apud Ro
Iambodes, exbreui & longa, & breui manos, Prętextata,Tabernaria Acellana,
& longa & breui, temporum ſeptem . Planipes.
Cyprios , ex breui & longa & duabus Exegetici vel enarratiui ſpecies funt
breuibus & longa,temporum ſeptem . tres, Angeltice, Hiſtorice , Didaſcalice.
Anticyprios, ex longa & breui & dua- Angeltice eſt, qua fententiæ ſcribuntur,
bus longis& breui,tem, orum octo. vt eſt Theognidis liber.item Chriæ . Hi
Bacchiochorios, ex duabus longis & ſtorice, qua narrationes & genealogiæ
breui & longa & breui , temporum octo. componuntur,vt eft Heſiodi Tuvayxwvese
Hypodochmios, ex longa & breui & renegos, & fimilia.Didaſcalice eſt, qua co
longa & breui & longa, temporum octo . prehenditur philoſophia Empedoclis &
Dochmios per ou luziar antiſtrophos, Lucretii. Item aſtrologia, vt cayónsse A
rati,ſimilia.
ex breui & longis tribus & breui, tempo- his & Ciceronis, & Georgica Virgilii, &
rum octo
Moloſloſpondeus,ex longis quinque, DE SPECIE POEMA
tetr.porum decem. toscommuni
Hactenus originem & hiſtoriam ge Osvšvel communis poematos speci
neralium pedum expofuimus. Poema- Kesiesmprimaeſt Heroica, vt eft Iliados &
tum genera metrorumque tractatus o- Æncidis. Secunda Lyrica, vt eft, Archi
ſtendere tempus eſt. lochi & Horatii.
DE POEMATIBV S. Epos dicitur Græce carmine hexame.
tro diuinarú rerum &heroicarum huma
Oematis genera ſunt tria. Aut.n. A- narumque comprehenſio ; quod a Græ.
Poem
&tiuum elt vel imitatiuú,quod Græcicis ita definitum eft:imo sivej meloxú Rico
γαμα πκων vel μιμηπκον : aut enarratiuum και ηρωικών και ανθρωπίνων πραγμάτων Lati
vel enunciatiuum , quod Græci igrzmanov ne paulo communius Carmé auditur. E
vel aiayſexmixov dicunt: aut commune vel pos Latinum primus digne fcripfit is , qui
mixtum , quod Greci κοινόν vel μικτών ap- res Romanorum xix.complexuseft li
pellant. Aequanixò vcl actiuum eft,in quo bris , qui & Annales inſcribuntur, quod
perſonæ agunt ſolæ ,ſine vllius Poetæ in- fingulorum fere annorum actus conti
terlocutione , vt fe habent Tragicæ & neant, ficut publici annales, quosPonti
Comicæ fabulæ , quo genere ſcripta eft fices fcribæque conficiunt de Romanis,
prima Bucolicon & ea cuiusinitium eſt: quod Romanorum res geftas declarant.
QuoteMæri pedes:Eēnyntikov eftvelenar- Epos autem appellatur,vtGræcisplacet,
481 LIBER 111. 482
pode toimao sayorcu nisme i mis márges mesón runc apud Romanos, Propertius & Ti
15. Præcipue vero Hexameter verſus E. bullus & Gallus, imitari Græcos Calli
posdicitur,quoniam quidem hocverſu, machum & Euphorionem.Elegiaautem
verba reſponſi in mutuam ,vt ſic dixerim, dicta,fiue aTó sê aizauCus Testerā Tas( fc
conſequentiam primus Deus vates com- re enim defunctorum laudes hoc carmi
prehendit,vndepoftea abugue verbum, ne comprehendebantur)fiue što ti ndous,
&ſolutæ orationis ipla ſcriptura confe- id eſt,miſeratione, quod Sprvas Græci aea
quens,ab aliis Epos dictum . cia iſto metro ſcripticauerút.Cui opinio
p'afwsíc dicitur Græce noininasmápos,ac ni conſentire videtur Horatius, qui ad
liqua particula diſcreta atq; diuulla; dicta Albium Tibullum elegiarum autorem
og deto parte , quod verſusin ynum volu- ſcribens, ab ea,quam diximus miſeratio
men veluc conſuantur & comprehen- ne,elegosmiſerabiles dicit,hoc modo:Nen
dantur, vel quod olim partes Homerici miferabiles Decantes elegos. Apud Roma
carminis in theatralibus circulis cum ba nos autem id carmen quod cum lamen
culo, id eſt, virga pronunciabant , qui ab catione extremum atque vltimum mor
codem Homero dicti ſunt Homeriltæ . tuo accinitur, Nenia dicitur, was Tó veic
Poematos characteres ſunt hi ,morpos, Ey,i.fgab :vnde & in chordis extrem'ner
Bergi's,máros , auimapos. Marpos eſt,vt apud uusappellatus eſt vitn. Nam & elegiaex
Virg.cum narratione character,vt invn- tremamortuo accinebatur , ſicut nenia,
decimo vbi de Metabo facit narrationem ideoq; ab eodem Elegia videtur cogno
fic :Pulſus ob inuidiăregno viresgsfuperbas. minari tractum , quodmortuisvel mori
Aut vt fe habent fecundi & tertii libri. turis adſcribitur nouiflimuin .
Begezus eſt vt in quinto ,vbi de Ganymede lambicum eſt carmenmaledicum ,ple
Atri&tim narrat fic: Vittorichlamydem an- runque trimetroverſu & epodo ſequen
ratam , quam plurimacircã Purpura me- te compoſitum :ve, Mala folktananisexit
andro dupliciMelibæa cucurrit,Intextusg alite, Eerens olentem Manium . Appellatū
puerfrondoſaregius Ida veloces iaculo cer- cſt waegi toimubilev, quod eſt maledicere.
nos. Mimos eft, vtin primo, Huic coniunx Cuius carminis præcipui (criptores apud
Sicherus eratditiſſimusagri Phænicum , & Græcos Archilochus & Hipponax ,apud
magno miſere dile &tus amore. Eſ enim ca- Romanos Lucillius & Catullus & Hora
Itigaca narratio,fic tamen vt omnia com- tius & Bibaculus.
plexa ſit. Epodi dicuntur verſus quolibet mo
Avympos,vt in ſeptimo,vbi amanitatem do ſcripti, & ſequenteis clauſulas haben
luci ac Aluminis defcribendo facit narra- tes particularum , quales funtEpodi Ho
tionem fic: ratii,in quibus fingulis verſibus ſingula
hunc inter fluuio Tyberinus
amano , clauſulæ adiiciuntur,vt,Nox erat, es coelo
Vorticibrapidis etmulta flauus arena, lucebat lunaſereno. Deinde, Inter minora
fum fiders. & , Alteraium bellis teritur ciuilibus
In mareprorumpit,varie circumque
prague atas. Deinde , Suis & ipfa Roma viritus
Afuete ripis volucros & fluminisalueo, ruit. & quicunque ſunt ſimiles. Dicti au
Atheramulcebãt cantu,lucogfonabāt. tem Epodi owerdozencos apartibus verluú,
DE POEMA TIS GE- quælegitimis & integrisverſibus ivedoo
neribu . Toy , id eft,accinuntur .
Satyra dicitur carmen apud Romanos,
Legia eſt carmen compoſitum ,hexa nunc quidem maledicum ,& ad carpenda
metro verſu
vicé politis:vt,Diupenrametro q alternis
;
itias alinsfuluofibicon- hominum vitia archæxComædia cha
ferat atro, Etteneat culti iugera multa ſoli. ractere compoſitum , quale fcripferunt
Lucillius& Horatius & Perlius. Et olim
Quod genus carminis præcipue fcripſe
 481 DIOMEDIS 484
carmten , g ex variis pocntatibus conſta- hitur, hæceſt. Antcquá Hicre rex Syra
bar,Satyra vocabatur, quale fcripferunt cuſas expugnaret,morbo Sicilia labora
Pacuuiús & Ennius.Satyra aurē dicta;fi- bat. variis & affiduis ceremoniis Dianam
ue a Satyris, quod fimiliter in hoc carmi- placantes, finem malis inuenerunt, can
neridiculæ respudendæq; dicuntur,quç dem Lyen cognominauerunt ,quafi lo
velur a Satyris proferuntur & fiunt: fi- lutricem malorum . inde res in conſuetu
uc a Satyra lance, quæ referta variis mul- dinem tracta eft, vt greges ruſticorum
tisq; primitiis, in facro apud priſcos Diis theatrum ingrederétur,& de victoria ca
inferebat, vela copia & faturitate rei Sa- nerent. habitus vero huiuſmodi videbaa
ryra vocabatur; cuius generis lancium tur.Erat panis magnus omnium ferarum .
& Virgilius in Georgicis meminit, cum imagine completus , & vter cum vino,
hoc modo dicit,Lancibus& pandisfumā- & follis cum omniū leguminum genere..
tia reddimusexta. & ,Lancesg, labaferee inerat & corona in capite & in manu pe
mus: fiue a quodam genere farciminis, dum clauatum ; atq; ita victorú omnium
quod inultis rebus refertum ,Satyra dicic fores multitudo circuibat, carmen in
Varro vocitataim. Eftautem hoc pofi- victoria,quam adepti fuerant,canebant,
rum in II . libro Plautinarum quæſtio- & de eo folle limina frugibus ſpargebát.
nun. Satyra eft, vna paſa & polenta e nonnulli & in Italiam & in Lydiam &
nuclei pinei mullo conperfi. Ad hæc alii Aegyptuin tranſillecreduntur, quos Ly
addunt& de malo punico grana. Alii au- dialtas & Bucoliſtas appellauerút. Quan
tem dictam putant a Lege Satyra, quæ quam eft & alia opinio, cireum pagos &
yno rogatu multa fimul comprehendat; oppida ſolitos fuille paſtores, compoſito
quod ſcilicet & Satyra,carmina multa (i- carmine precari pecorum & frugú omni
mul & poemata comprehenduntur, cu- umque rerum prouentū,atq; inde in húc
ius legis Lucillius meminit in primo, Per diein manere nomen & ritu Bucolicorú.
Satyram edilem fa &tum ,quilegibusfoluat. Purant auté quidam hoc genuscarminis
& Salluſtius in Iugurtha, Deinde quafi primum Daphnim compoſuiſſe , dein
per Satyram fententiis exquifitisin deditio- de alioscomplures , inter quosTheocri
nem aceipitur. tum Syracuſanum, quem nofter imita
Bucolica dicunturpoemataſecundum tur.
carmen paſtorale compoſita. Inſtituta Tragedia cft heroicæ fortunæin ad
autem funt,ficut quidam putant, in La-' uerfis comprehenfio, A Theophraſto ita
sonia; vel,vt alii,in Sicilia.Nam inter La- definita elt:Tragediaeſt «pwinñs rizms rapia
ccdemonios & Siculos varia fuit condi- sosi.Tragedia,vt quidaın ,dicitur a impoza
rio.Sed quod ad Laconas pertinet, hæc & wsă dicta , quoniain olim actorib . Tra .
corun fuit origo. Quo tempore aduen- gicis reaves,id eſt hircus-præmium cantº
ranie Xerxcin Græciam ,omnes, deſerta proponebatur,qui Liberalibus, die feſto
Laconia, met : Barbaroruntperterriti, in Libero patri ,ob hocipfum immolaba:ur,
diverſas partes fugiffe credantur, & cum quia, vt ait Varro, depafcunt vité. & Ho
virgines timore laterét, ex hoccueniffe, ratius in arte poetica, Carmine qui tragico
vreo die, quo folicus erat chorus virginú vilem certauii obtaircas, Mox etiam agre
Dianæ Caryatidi hymnum cancre,nemo fteis Satyrosaudauit. & Virgilius Georgi
ad folenne lacruin inueniretur. Tuncita- corum lecundo,cum & faciigenusnon
que paſtores ex rure in vrbem conucne- ftrat,& caufam talis hoftiçredelithis ver
runt, & neritus ſacrorum interrumpere. libus, A'on aliam ob culpam Baccha caper
tur,paſtoralicarminecompoſitoDcę ho- omnibus aris Ce:di:ur. Aliipucant afæce,
noré celebraucrunt, vnde etiã Brrenouds quan Giacorú quidam Pauza appellant,
dictus. A Siculis autem origo quæ tra- Tragedium nominatam , permutatione
485 LIBER IIL 486
literarum u in a verlam , quoniam olim gædix proprium. Ideoque Euripides pe
nondum perfonis a Thelpide repertis, tente Archelao rege,vt de fe Tragediam
taleis fabulas perundi ora fæcibus agi- ſcriberet, abnuit, ac precacus eſt , ne ac
tabant, vt rurfum eft Horatius reſtis , cideret Archelao aliquid Tragædiæ pro
kic , Ignotum Tragice genus inuenifſe Ca- prium , oftendens nihil aliud elle Tra
mene Dicitur, plauſtris vexiſſe poema- gædiam quam miſcriarum comprchca
1x , Theſpis , Que canerent agerentque lionem .
perunétı fecibus ora. Alii a vino arbitran- Poetæ primi Comici fuerunt , Suſa
cur, propterex quod olim vinum di &tita- rion , Mullus & Magnes. Hi veteris diſci
batur tpig, a quo mpignooshodie quoque pline ioculatoria quædam minus fcite &
vindemia eſt, quia Liberalibusapud Atçi- venuſte pronunciabanc,in quibus hi ver
gos,diefefto Liberi patris, vinum canto- ſus fuerunt:
cibus.pco corollariodabatur, cuius rei te Ακούει λέξιν, Σουσαρίωνλίγει ταΑ .
ftis eft Lucillius in X11. Kaxòn quocmese'molcos, smuóTak,
Comedia eſt priuatæ ciuilisq, fortu Ούκ έπν ευρών καισία , αύει κακού .
az, ſine periculovitæ, comprehenſio, a Secunda xtate fuerunt Ariſtophanes,
pud Græcos ita definita : soomwoodia 6310 is
Twainson megyuemur axirdwwas afiozen. Co- Eupolis & Cratinus : qui & principum
media dicta do Trwy wMov, xaua enim vitia infectati , acerbidimas Comedias
appellantur pagi,ideft, conuenticula ru- compofucrunr.
Tertia ætas fuit Menandri & Phile.
{ ticoru. Itaq; iuuentus, vtait Varro , Atti
ca circum vicos ire folita fuit, & quæftus monis, qui omnemacerbitatemComæ .
fui cauſla , hoc genus carminispronun diæ mitigauerunt , atq;multiplicia argu
ciabat. Aut certe a ludis vicinalibus.Nam menta Græcis autoribus fecuti funt Ab
commi his Romani fabulas tranſtulerunt, & co
eft, &exhiagris
pofteaquam
gratum Athenas ſunt,fic- ſtat apud illos primo , latino ſermone
ludi inftituti
ut Romæ Compitalitii, ad canendum Comædiam Liuium Andronicum fcri.
prodibant, & ab vrbana comice odaco- prille. Sunt qui velint Epicharmum in
mædia dicta eſt, vel quod in ea vicu- infula Co exulantem , primum hoc
dorum , id eft , humilium domuum for carmen frequentalle, & lic a Co Co
tunz comprehendantur, non vt in Tra. mædiam dici.
gedia publicarum regiarumque. Vel Antea itaquegalerisnon perfonis vte
Smo 7. ngówou, id eſt,conteſtatione,quod bantur, vt qualitas coloris indicium fa
olim in huiuſmodi fabulis amantiumiy ceret ætatis , cum eſſent aut albi , aut
uenum xgouer canebantur. nigri, aut rufi. Perſonis vero vti primus
Comcdiaa Tragædia differt, quod cæpit Rofcius Galluspræcipuus hiftrio ,
in Tragedia introducuntur duces, he. quod oculis obuerfis crat , nec fatis de
roes , reges : in Comedia humiles atque corus
ciabat .
in perfonis niſi paraſitus prcnun.
priuatæ perſonæ . In illa luctus , exilia,
cædes: in hac amores , virginum raptus.Initio Togatx Comediæ dicebantur,
Deinde quod in illa frequenter & pe- quod omnia in publico honore confula
neſemperlætisrebus, exitus triſtes, & li- cernebantur,quz Togatæ poftea in Præ
berorum fortunarumq; priorum in peius textacas & Tabernarias diuidebátur.To
agnitio.In hac triſtib. lætiora ſuccedunt. gatæ fabulæ dicuntur, quæ ſcriptæ ſunt
Quarc varia definitionc diſcret . funt. Icoundum ritus & habitus hominum
Altera cnim axivdm os maisconh', altera tuyas cogatorum , id eft, Romanorum .Toga
treisae dicta ſunt . Triftitia nanqueTra- nanque Romana clt, ficut Græcas fabu
R
487 DIO MEDIS 488
las ab habicuçque PalliatasVarroait no- mædia Gręci ritus inducantur, perſonç.
minari. Togatas autem , cum ſit genera- que Græcæ ,Laches, Soſtrata. Inilla yero
lenomen, Ipecialiter tamen proTaber- Latinæ.Togatastabernarias in ſcená du.
nariis,non modo communis errorvſur- &taueruntpræcipuc duo, Afranius & G.
pat, quia Fauni togatas appellant, ſed Quintius.NáTerentius& Cecilius Co
& Poetæ , vt Horatius qui ait , Velqui mædias ſcripſerunt.
prætextas,velquidocuere togatas. Latina Atellana, a Gręca Satyrica dif
Togataruin fabularum ſpeciestot fe- fert,quod in Satyrica fere Satyrorú per
re ſunt, quot & Palliatarum . Nam prima fonæ inducútur ,autfi quæ ſunt ridiculæ
ſpecies eſt rogatarum , quæ Prætextatæ fimiles Satyris, Autolycus,Burris. In A
dicuntur, in quibus imperatorú negotia tellana, oſcæ perſonæ,vtMaccus.
agebantur & publica ,& reges Romani Dramara autem dicuntur Tragica ,aut
vel duces inducuntur,perſonarú dignita- Comica, tapetó dpão.i. agere .Latine Fa
te & argumentorú fublimitate Tragediis bulæ appellantur,fiuc fatibulę.In Latinis
ſimiles . Prætextatæ auté dicuntur, quia enim fabulis plura ſunt cantica, quæ ca
fercregu vel magiſtratuum ,qui prætexra nuntur.Vela faciendo,nam & agi fabula,
vtuntur, in huiulinodi fabulis acta com non referri ab actoribus dicitur. Itaque
prehenduntur. Horatiusvtraq;ſignificatione interpre
Secunda ſpecies togatarú, quæ Taber- tatur, cum ita de fabula dicit, Aut agitur
nariæ dicuntur, humilitate perſonarū& res In ſcenis,aut acarefertur,ſicut in cho .
argumentorum ſimilitudine, Comædiis rum .In Græco dramatefere tres perſo
parcs,in quibus non magiſtratus regesq;, næ ſolæ agunt. Ideoq; Horatius ait, nec
led humiles homines & priuatæ domus quarta loqui perfona laboret. quia quarta
inducuntur;quæ quod olim tabulis tege- ſemper muta. At Latiniſcriptores, com
rétur,cõinuniter Tabernarię vocabátur. plures perſonas in fabulasintroduxere,
Tertia ſpecies eſtfabularum Latinarū, vtfpeciofiores frequentia facerent.
quæ a ciuicate Oſcorum Arella , in qua Satyrica eſt apud Græcosfabula,in qua
primum cæptæ , Atellanæ dictę ſunt,ar- item TragiciPoetæ,nó reges autheroas,
gumentis dictisque iocularibus, fimiles ſed Satyros induxerunt, ludendi caulla
latyricis fabulis Græcis. iocádiq; ſimul,vt ſpectator inter res Tra
Quarta ſpecies eſt planipedis,qui Grça gicas ſeriasque,Satyrorum quoq; iocis &
ce dicitur Mimus.Ideo auté latine Plani- hufibus delectaretur,vt & Horatius fentic
pes,g actoresplanis pedibus,id eſt,audis, his verſibus: Carmine qui tragico vilem
proſcenium introirent, non vt Tragici certanitob hircū, Mox etiamagreftes Saty.
actores cum cothurnis,neque veComici rosnudauit, & afperincolumigrauitateiocü
cum foccis, fiuc olim , non in ſuggeſtu tentauit,eoquod illecebris erat,&grata no
[cenæ ,fcd in plano orcheftræ pofitis in- xitate morandus Spectator.
ftrumétis mimicis actitabant. Cuiuspla- Miinuseſt fermonis cuiuslibet morus
nipedis Atta togatarú ſcriptor ita in Ae- fine reuerentia, ve factorum & turpiń
dilitia fabuła meminit: Datarin'estis au- cum laſciuia imitatio. A græcis ita defini
rum ,cxultat planipes.Siquas tamé exſoc- tus:MiNgs ésso pipinou Bix, tant agrexein
cis fabulasfecerát, palliati pronunciabát. Méva,rou coeyxapeta Treixav.Mimus dict'
Togata prætextata, a Tragedia dif- esgetropipero gou , quafifolus imitetur, cú
fert quod in Tragedia heroes inducun- & alia poemata idcm faciant; fed ſolus
tur.Pacuuius Tragadias nominib'hero- quafi priuilegio quodam ,quod fuit com
icis ſcripſit Duloreften, Chryſen, & hisfi- mune poſledit. Similiter atque is , qui
milia. Ité Acci%. In Prætextata aút fcribi- verſum facit dictus minty's ; cum ta
tur Brut',vel Deciº, vel Marcellº.Togata men artifices, qui æque quid faciunt,
non
tabernaria a Comædia differt, g in Co
489 LIBER III. 490
non dicantur poetæ . CATHOLICA DE EXTRE
Membra Comædiarú tria ſunt, diuer , mitate nominum .
bium, canticú, chorus.Membra Comce Voniam extremitas nominum ad
diæ diuerſa ſunt,definito tamen numero metricam compoſitioné neceſſaria,
continentur,a quinq; vfq; ad decem . Di indaginem
uerbia ſunt partes Comediarú quib. tremitates inquirit,iccirco
,in , fingularú
regulatim quam potuimusex
,
diuerſorum perſonæ verfantur. Perſonæ definitas contulimus,quo faciliusmetro
aurem diuerbiorum ,aut due aut tresraro rum tractatus cum legicæperit , colliga
autem quatuor elle debent,vltraaugere tur, & pura via in ſenſus legentis, & line
numerum nó licet. In Canticis autévna vllis caliginibus veniat .
tantum debet effe perſona:aut ſiduç fue Omnis cafus numeri ſingularis & plu
rint,ita debent clle,vt ex occulto vnaau- ralis,obferuatanouiſſimafyllaba,facilius
diat nec cóloquatur ,fed fecú,fi opus fuc- monſtrabit , quomodo ſeparare debea
rit,verbafaciat. In Choris vero numerus
perſonarum definitus nó eſt, quippeiu- mus,quę ſit producenda
vltima nominum fyllaba.vel corripienda
Quinque enim
aim omnes loqui debét ,quaſi voce con- vocales ſuam poteſtatem mutant, cum
fula, & concentúveroComedięchorünö
mantes.Lacinę in yná perſonam refor percalus nominaa prima fui pofitione
habent,ſed duobustantú membriscon- inflexa varientur. Omnia igitur nomina,
quibusvniuerſa di&tionisſylua copiofif
ftant,diuerbio & cático. Primis auté tem.
poribus,vt aſſerit Tráquillus,omnia quæ ſimaeft,non plus quá
ras vltimas fyllabas per duodecim lite
finiunt
: quinq; voca
in ſcenaverſantur,in Comedia ageban- les,a,e,i,o,u;ſex ſemiuocales, 1,m ,n,r,',c,
tur.Ná Pantomim'& Pithaules & Cho
vnamuta, t; vt Siſenna,monile,ſinapi,
raulesin Comedia canebát. Sed quia nó x,Cicero, veru , Conſul, ſcamnum ,pecten,
poterant omnia fimulapudomnesartifi . Cæſar,Liuius,filex,caput.Agenuncom
cespariterexcellere, fiqui erát inter alto nium nominum extremitates per omnes
res Comediarú pro facultate & arte po- cafus,quæ fint producendz vel corripi
tiores.principatu libi artificii vendicabát. endæ , exponemus.
Sic factum eſt, ve,nolentibus cedere Mi
mis in artificio ſuo cçteris,ſeparatio fieret DE NOMINATIVO CA
reliquorú.Nam dū potiores inferioribus, ſuſingulari.
digr bantur,feipſosa Comadiafepata Odinia nomina,exceptismonofylla
uerunt: ac ficfa&im eſt,vt exemplo ſe- moratis literisduodec m nouiflimister
mel fumpto, vnuſquiſque artis fuæ rem minata,corripiuntur:pręterea quę o lite
exequi cæperit,neque inComædiam ve- rafiniuntur,vt caro:fyllăbaue es,vt Alci
nire.cuiusreiindicia produnt nobis an- des,fides,nubes:velas, ve Mæcenas,facul
tiquæ Comediæ, in quibus inuenimus, tas,Æneas:vel en , velien. item Græca in
atatibiisparibus,aut imparibus,autfarra os,vt heros.feminina quoq; nominatiuo
nis.Quando enim Chorus canebat, Cho- e litera finita,vtCirce,Dirce,Phænice.
ricis cibiis id eſt,choraulicis , arzifex con
cinebar . In Canticis aurem Pithaulicis DE GENITIVO CA
relponſabat. Sed quod paribies tibiis, vel, ſuſingulari.
imparibu inuenimusfcriptum,hocagebat
gni- OMnianominatrium generima
vnam tibiam indabat ſi quando ly- cuntur , quæ in has literas lylabiluede
nodio vtriuſque. feruntur in x maſculina, vt huius poetæ,
& feminina,vt huius fortunæ .!nimaſcu
Q 3
 DI O M EDIS 493
491
kina, Ye'ptieti: Feminina, vt huius lauri: DE NOMINATIVO
neutra,huius doni. In vs maſculina & fe caſu plurali.

Iniaineureum'anrum,vthuius cornu.In Omanja maticulicaquäfeminina,pula

ei malculina & feminina tantum ,vtdiei, cunque ſyllaba terminata producuntur,
aciei.In esgręca ,vt huius Dirces,Phæni- exceptis iis quæ Græca ſunt, vc Troes,
ces. Corripiuntur veromemorato caſu, Phryges,Delphines .
quæ in is ſyllaba terminantur. Et ſunt
trium generum ; maſculina,vt Catonis: DE GENITIVO
feminina,orationis: neutra ,vt lideris, & cafuplurali.
cætera his Gunilia .
Mnia nomina triumgenerum , cafu
DE DAT IVO CASV labisgenitiuo
terminataplurali quibuſcunque
corripiuntur. ſyl
fingulari.
Mnianomina trium generum , caſu DE DATIVO
ОМ . ſingulari,vocalibustermina
datiuo cafu plurali.'
ta,producuntur.
DE ACCUSATIVO
O Mnia nomina trium generumplur,calu
ali
tam producütur,ea, quę is fyllaba finiun
cafu fingulari. tur; quam corripiuntur, ea,quæ bus ſylla
OMnienominauacu privuce or enam bajmemoraticsalibus,niuptur,ET
DE ACCVSATIVO
fi nonreformétur in lacinam declinatio Vocatiuo plurali.
nem. Græco enim ftatu terminata in en
1
fyllaba producuntur,vt Alciden,
Phænicen .
Dircen, Omariccufatiuocafu& vocatiuoplu
rali, quibuslibet fyllabis terminata pro
DE VOCATIVO
ducuntur,præter Gręca, quętam accufa
cafufingulari. tiuo,as fyllaba finita,quívocatiuo ester
Mnia vocaciuo lingu- minata,corripiútur.Accufatiuo fic
'lari corripiuntur,exceptishis, quço as,Phrygas,Delphinas.Vocatiuo,o Tro
licera vele vocali producta, fyllabauees es,Phryges, & cætera fimilia.
vel as vel en terminantur. o,vt Cicero, DE METRIS.
luno.c,vt Alcide, Circe.es, vt dies. as, vt
dignitas,Mæcenas.en, vt lien. Errorum ,id eſt, legitimæ cópoſie
Mieliem
tionis obſcuritas,ſcrupulolæ inté
DE ABLATIVO tionis indaginem vehementem inquirit,
caſui fingulari. quamobremomni amfracta circuitionis +

Mnia nomina crium generumabla- ablato ,quædam metra dilucide & breui
O ciuo cafu fingulari,quinq;vocalibus ter expofui. Etenim mihi res videbatur
finita, producuntur. Ex his vero e litera: abſurda, rem natiua obſcuritate diffici
tam corripiturquam producitur.& prius lem , etiam caligine expoſitionis obte
quidem fic: malculina, ab hoc oratore: gere.
femininant,ab haclunone:neutra, vt,ab DEVERSV .

Hoclidere.Pofteriusvero ficmaſculina, V tio,

Erlus& eftpartium legitimadiſpoſi
pedum cultacopulatio , con
fimilia. Neutrum enim in e litera produ- ſonanti ſpecic metricam exhibens re
sta,memorato calu , nullum terminatur. gulam .
DE

1
 493 LIBER III. 494 ,
DE DACTYLICO : Spondeis compofitú texuerunt. deinde
hexametro. ſoluta Spondei altera fyllaba,line damno
heroicus a duodecim ſyllabis téporisDactylú quoq; luſceperunt. Qui
VEErſus
inCdecem& feptem fyHabas lógatur, dáaut dicunt,lambicũ magis gaudio fub
vltranon poteſt.Nam li plus habet,excu- leuatimotu celeri protulerút.Ferturhoc
ciuntur per ixturfew & orwaropnu. Scandi- ctiamHeroică metrú eius oraculis poftea
turautem ſexies. Recipit enim pedes, cú celebratum & ex hocverſum Pythii no
eft legitimus,inter ſe variatos duos,Spó. men accepiſſe.
deum , & reſoluta eius pofteriore parte, Item Priapei ſunt,quoties in primo lo
Dactylu. Sed Spondeus perpetuo in fine co Spondeusponitur, & in quarto & in
ponitur,cuius loco plerunqueTrochæus ſexto, vt apud Virgiliū,Defeciſſe videt fua
inuenitur,ca ratione,quia indifferentem iampromiſarepofci. Item , Immotamg,coli
in omnibusmecris poltremam fyllabam dedit & contemnereventos. Item ,Cúinon
veteres eſſe crediderunt.Hi igiturpedes dictus Hylaspuer & Latonia Delos.
Cyllabis impares temporibus æquales,ſex Bucolici ſunt, quoties in quarta regio
regionibus diſtributi, quaterna tempora ne Dactylus finiens partem orationis
Cua ſcandendo partientes quatuor & vi- inuenitur.
ginti téporibus, metri totius fiue tomas Itidem Dactylicus nominatur ,că om
vel commata ſiue cola, quæ latine fectio- nes fere Dactylos habet,maxime nouiſli.
nes,inciſa, membra dicuntur, perfecta mum
confirmatione concludunt. Obieruatur
Spondeum ,vt eft apud Homerum :
κωκλωψ τη πτι δινον, επί φάγες αδρόμια κρέα.
autem , ne vltimus pes ſix trilyllabus, ex- Apud Virgilium tale eſt:Panditurinteren
ceptis pauculis verlibus, qui istripuerpos domus omnipotentis Olympi.
dicuntur,quorum abundantia excipiunt Item Spondaicus appellatus, cum om
hi verſuslqui ſequuntur,incipientes a ſy- nes Spondeos, qué quidam Molollicum
nalapha,ratione rhythmica facta,coque dixerunt, vt, Romani vittores Germanis
facto vitium , quod erat in fine verſus, deuiétis. Apud Homerum talc elt: fuzlu
continuatio ſequentis emendat. κωκλίσκωνπατροκλήoς δειλοίο ..
DE NOMINE VER-, DE PVLCHRITV .
ſus heroici. dixe heroici verſus.
Erſus heroicus ſenarius diuerſis vo Erſus heroicus is dignitate primus
V cabulis appellatur.Idem enim& He- VEeſt,& plenæ rationis perfcctione
xameter vel Pythius,vel Epicus,vel Pria- format',ac totius grauitatis honore ſub
peus, & Bucolicus vocatur;ſuper quas ap- limis multaquepulchritudinis venuſtare
pellationes etiá Latine,Longus verſus di- pręclarus,qui fine vlla cõiunctione,qual
citur. Heroici igitur funt, quoties in pri- cunque alias orationis partes, ita mutuis
mo Spondeuselt, & in terrio, & in fexto. inter ſe connexionibuscolligat,vtin ſcá
Heroicum auté proptereadicitur,gviro- ſione propria, pes nullus,nili nouiſſimus
rù fortiú res geſtas ac facta comemoret. tantum , integram parte orationis inclu
Hexametrum quoque, q ſexregionibus, dat,atq; ita ſexregionib . luis Spondeum
Spondeum & Dactylum pedes, diuerſis pedem Dactylúq; cuſtodiat,vtDactylus
modis rationibusque conſeruet. perraro, & hoc quidem ornandi poema
Pythiivero origoinde tracta eſt:nece- tis gratia,quintam regionem ſdam Spon
nim videturincongruum , fabulolæ anti- deo concedat, Spondeus vero poſtremis
quicatis commenta depromere. Apollo finib.ſuis núquam Dactylu patiatur infi
quum Pythona Delphis propter vlcioné dere.In tertia quoq, regione inelius Spó
matrisnecaflet,accolç prinútimoreçar- deuspenthemimerim , quá Dactylº diui
men heroicum hexametrum , initio fex dic. Cęteriaút pedes fine vlla inter fe dif
R4
495 DIO MEDIS 496
cretionevariantur. Exempligratia po. fyllabas, vteſt vna ſpecies illarum , Mul
namus aliquem verſum ,quiſit his omni- ta quoque & bello paſus, dum conderetur .
bus,quæ ſupra memorauimus, clarus, & bem .
qui adeo ipfi Virgilio placuit , vt nullo Et contra ſi de quinque pedibus duo
immutato elemento , duobus eum vo- Spondeifuerint,inuicem Dactylis mixti,
luminibus ponere delectatus ſit, Oceani varie quinq; regiones percurrentes,itidé
intereafurgensaurorareliquit.animaduer- erit decem figurarum verſus, qui quinde.
tis,pedesfingulos ita eſſe ſcanſionis lege cim fyllabis legitur, vt ſupra eſt vna fpe
diuiſos, vt eorum nullus partē orationis cies.Arma virumg, cano,Troia qui primus
incluſerit, niſi nouiſſimus, quem finalis ab oris.Memineriinus autem Figurasma
neceflitas cogit. iores dici , fi Dactyli plures fuerint: fi
Spondei,minores.
DE FIGVRIS VER
fus heroici.
DE INCISIONIBV S. .
Erſus heroicus recipit figuras tri
Illud quoqueobſeruaredebemus,vtin
Heroico hexametro Inciſiones,quas a
V gintaduas. Aut enim ex omnibus, lii Ceſuras appellant,nonnulli Sectiones
Spondeis erit, &ab hoc fpondaizó dicit, nominant, facias , quas Græci rite cuſto
quivix apud Latinosinuenitur,raro apud diút. Inciſiones verlus Heroici ſunt qua
Græcos eft, & erit huiuſmodi verſus ucvo- tuor. Hæ finitis partib. orationis fiunt, &
gruanxòs id eſt, vnius figuræ, vt ſi facias: tali ordinecolligentur. Prima eſt mvypu
Autleueis lamnas lento ducust argento. μερής.Secunda cit κατα τρίτων τροχών.Tertia 1

Vel fiauctusnumero quinq; fyllabarú, genumepris.Quarta terpamsic boxo»sx dici

omnes habet Dactylos,id eſt,quinque; & tur, quia Theocritus auctor bucolici car
ab hocDactylicusnominatur.Návlcimní minis hac plurimum eſſe vfus creditur.
ſupra diximus diſfyllabū eſſe debere.Eris Per sapnis eſt Semiquinaria, vbi poft
etiam novoguuaminos dicetur, vt eft, Pan- duos pedes & vnam ſyllabam pars ora
ditur interea domus omnipotentis Olym- tionisexpletur. Et ideo Mumuspeaprisvoca
pi. tur,quia quinque pedes diuidit fic. Defe
Verſus vero,qui eſt ſedecim ſyllabarů, ciffe videt. Sefignarioculis.Horum reſidu
de quinq; pedibus habens vnū Sponde- is partibus trimetri Anapæſtici hyperci
um ,varie quinq;regiones percurrentem, talecti fiunt tales: Suaiam promiffa répo
erit figurarumquinq;, hoc eft,aungmua- fci.Vlıro implacabilis ardet.Hæclicetacci
Exós vt eft vna ſpecies illarũ in hoc verſu; piat vnam breuein , facieț finita parte
Aeole nanque tibi dinum pater atque hon orationis ſecundam cæſuram .
minum rex . Secunda eſt ra tai opisu neozdov, in qua
Item e contra Verſus,qui eſt tredecim finita parte orationis,tertium Trochęum
fyllabarum , de quinque pedibus habens. ponas,a quo nomen traxit, vt eſt: infan
vnum Dactylum ,idétidem in vicé quin- dum regina. Huic addito Anapallo vel
que regiones percurrentem , erit figurarú Spondeo,conftabit tertia inciſio.
quinque , hoc eſt , niveamuakuos , vt eft Tertia içmesuepr's,Latina lingua tranſ
vna ſpecies quinque figurarum , Cum lua lata Semifeptenaria, ſcilicet , quia feptem
no eternum feruans ſub pectore vulnus. diuidit,vt elt : Italiam fato profugues.T :17
Ille vero Verſus,qui de quinque pe- demum mouet arms leo. F.rcosciens cernice
dibus duos habet Dactylos promiíčue toros. Impauidu: frangit telum Hinc quod 1

per quinque regiones variatos , decem remanet , ficcótexere poefin poteft,isy

figicaruin erit & nominatur dinagmua- detq ,comanies. Fixumque lationis. Huic
Yokos verius, qui continet quatuordecim parci ſiadiiciaturPyrrhichir:s,eademque
ruis
497 LIBER III. 498
rurſus efficit metrum Ionicum Spo' htio vitiantur, ſed integra & pleniſſima di
Lovos hypercalettum , tale eſt,gaudetque ctione formantur, vt Depresjo incipiat
comantes leo. Fixumque latronis leo. Fre- iam tum mihi taurus aratro . Eſt eniin
mit ore cruento leo. Hæc duabus additis verſus integer & nullo vitio contami
breuibus quartam incifionem efficiet, i natus.
ta vt quarto Dactylum inuenias, vt eſt, Iniuges ſunt, qui nulla coniunctionis
Inferretque Deos Latio,genusvnde Latic ſyllaba copulantur,quos Græci a'cwsites
num. Sunt qui quartum Trochæum in nuncupant, ficut,Tečium auguftum ,ingés,
hac cælura collocant , & ex eo xa veltétape centum fublime columnis. Nullus enim
Tov Tipojetonappellant, vt cft , Que pax lon- coniunčtionis nexus occurſat.
garemiſerat,arma nouare parabant. Alii Aquiformes ſunt,quinon compofita,
vero Spondeum , vt eſt: Inde toro pater fed timplici figura oſtentantur , vt, Urbe
Æneas ficorſus ab alto. Ita tamen,vt per fuit mediaLaurentis regia Pics.Nuſquam
omnia ilta interualla, quæ diximus, pars enim hic duæ partes orationis ncctãtur.
orationis finiatur,remanebit pars verſus, Quinquipartes ſunt,qui quinque par
quæ dicitur comma ; ſi priorem habuit res orationis liberas poſlident,vt, Oraci
Dactylum , dicetur Dactylicú,vt eſt, Or- tatorum cur'u detorſit equorum.
fres ab alto.SiSpondeum , Spondaizon ap- Partipedes ſunt, qui in ſingulis pedib.
pellatur,vt eſt,Cornia velaturum obuerti- ſingulas partes orationis adlignant, vt
mus antennarum . Miſcetfido flumina cadida ſanguineſparſo.
Hæ Inciſiones, quas Græci muce's appel- Fiſtulares ſunt qui paulatim accrelce.
lanț figuris formantur tribus, fimplici, te partisorationis numero, ab vnica ſyl
compolita,coniuncta. Simplex eft,cum laba plures adulque ducuntur,vt Home
inuenitur in verſu vna Incilio , vt , Pan- ricus illedeclarat, parep a speidh,Moruyte
ditur interca dimus omnipotentis Olympi. vés, orbiéramo ".
Compoſita, cum dux inueniuntur, vt Æquidici funt, qui ſingulis propoſitio
eſt, Infandum regina iubes renouare dolo- bus aingétes apparant dictiones, vt,Alba
rem. Coniuncta, cum tres inueniuntur, liguſtra cadunt , vaccinia nigra leguntur.
vt eít,Talibus Ilione!us,cunclifimulorefre- Albis cnim nigra oppoſuit, ligultris au
mebant Dardanide . tem vaccinia attribuit , & cadentibus lc
genda aſſignauit.
DE PEDIBVS METRICIS Teretesfunt,quivolubilé & cohæren
fine fignificationum . tem cótinuantdictionem , vt, Torna Mi
malloneis inflaturtibia bombis.
Primi verſus dena proprietate Sonori ſunt, qui crēpitant pronuncia
O Ipectantur, principio vt ,
fint.lllıbati tione fragoſa, & exultantem informant
Ininges , Æquiformes , Quinquipartes, dictionem ,vt ,Attuba terribili fonitu pro
Partipedes, Fiftulares, £ quidici,Tereres, culære canoro Increpuii. & , Quadruped.n
Sonori, Vocales.Itaq; & Grçciluos núcu- teputrem foniin quatit ungula campum.
pant:simangtis, aluzi, é mesxnuel,anyw deptīs, Vocales funt, qui alte producta locu
ποδομερείς,συρίποδος, ελεκτοι,κυκλοπρεςήγηπ- tione , fonantibus literis vniuerfam di
xci,posunaksi. Quli vero in hac appeilatione ctionem illuſtrant,vt eſt , Illum Puconia
improbantur , quinque fpeciebus defi- non meo oceano Hyperion fulgurat Euro,
gnantur. Mutili, Hinlci , Ecaudes, Fra- Arêto plaisftroBoreas bacchatur rhero
goli, Fluxi . Hos Græci aveperior, naz & 1'eſperio Zephyro Orion voluiturauſtro.
pow's, verbous , Tea 43h , xoxo@xs appellanr. Fulua aretonio vaga cynıbia proruit auſ?ro.
Igitur Illibati funt , qui non auctavel De improbatis vero verſibus varia
minuta aut amputata fyllaba vel litera traduntur, Mutili vel Trunci ſunt quiin.
QS
 499 DIO MEDIS 500
principio amputantur , & literam vel fyl- Finita eſt,qua intelligimus vtrum prin
labam amittunt ,vel tempore deficiunt. cipale ſitmetrum ,an deriuatiuum .
Græce dicútur exéponos, qualeeſ , Fluuio- Principale eft,quod ipſum exſerefor
rum rex Eridanus.Ité Homericus verfus, matum eit, & fua lege, non aſſumpta ,de
Επειδή νήας τε και έλληση ον έκονο.. currit , & eft finita in omnibus metris
In media parte exiles vel Hiulci,Græ- prinċipalibus.
ce vocantur nezapoi, qualis eſt item Ho- Deriuatiuum ,quod a principali origi
anericus , Bν ας αιόλι χλια δώματα . nem ducir , & eſt in omnibus deriuariuis
Ecaudes ſunc, qui in vltima conclufio. infinita ſpecies.
ne oratiuncula,vel fyllaba fraudantur,vel
teinpore deficiunt, Græce,peixpas velocá- DE FORMIS PRINCIPA
TOUTES vocantur , vt eft. diun metrorum . 1

Τρώες ο έρριγησαν όπωκίδον αυλον όφια . 1

Fragoli funt,qui illeuigatofono & in
condito yariantur. FoOrmæ principaliun metrorum ſecú
rm antiquitatis
dum rationem ,generaliſ
Fluxi ſunt, qui ſoluto modo & vberi fimæ durſuntinuétæ, Dactylica & lam
metro vacillantes quatiuntur. bica.His etiam , vt aliorum probat autori
tas,accedunt aliæ ſepté. Trochaica,Ana
DE QVALIT ATE METRI: pæſtica, Antiſpaſtica ,Choriambica, duæ
Valitas metri eſt,quaintelligimus, Ionicx.Pæonica , quam pleriq;rhythmi
Qi vtrum principale fit metrum ,ande- cam efle dixerunt. Quarum additione vel
riuatiuum ,hoceft,finitæ an infinitæ . imminutione , reliquæ (pecies varic con
Finita eft, quæ ftatuco pedum conue textx derivantur;& auta pedum quanti
nientiú modo, & numero lyllabarum de- tate quędam nominantur,vt eſt Eposhe
finito, quoad protendi debeat,multifor- xametrum ; alia a pedú præcipua ſtructu
mis ſtructurx cóuerſione decurrit, vt efle ra, vt Anapæſtica, Trochaica;alia a fyzy
in omniprincipali forma cognoſcimus. giæ quátitate, vt eft trimetrum , tetrame
Intinitaeſt in deriuatiuis , quæ merrú trum ;alia a numero ſyllabarú ,vteft Sap
ſeruat, & numerum fyHabarum non fer- phicum hendecafyllabú; alia ab inuento
nat , fed ſtructure vnitate deſeruit. Aut ribus, vt eſt Sapphiccn, Alcaicon ;alia ab
diucrfis verlib. & metris conſtructa, ter- , his,qui frequentes in hisfuerunt,vtfunt,
tio verſu vel quarto cum voluit metrum Ariſtophania, Archebulia, Aſclepiadia,
feruat,vtiGlyconio vel Pherecratio ;quæ Glyconica, quæ quidé in infinitum pof
metra Dactylici imaginem habét, ſed pe ſunt variari , beneficio rhythmorum ,
duin minore numero concluduntur. At quorum velut fuic coepoetio.
vero nec imetrunı ſeruat nec numerum DE MODIS METRORVM .
ſyllab.aruin ,ve in Sapphico hendecaſylla
Bo,inquo contrariospedesin vnoverfu Modi matrici ſuntlex.Cataſticos,de
finiciuus vel principalis,Syſthema
tris,a tertio verſu vel quarto ſtrophen re- ticos, copofitus, Alynarthos,incompofi.
~

uocat, vt in Horacio Alcaica metra, vel tus,Syncechymenos, confuſus, Synzeu

Aſclepiadium & Glyconicum & Pherc- gnymenos,coniunctus Paragogon ,deri
uariuun.
cracium coniungi videmus. Definitiuus vel principalis eft legiti
DE METRORVM morum metrorum ordo .
Specie, Compofitus conftat ex legitimo ver
Pecies metri lunt dux, finita & in- fu ,vt eiuſdem legitimimcdictate, & cif
Slevi
finita . dem pedibus.
In
 Jor LIB ER TIL . ΤΟΣ
Incompoſitus eſt peregrinis pedibus da verſificatione pollebit,verum etiam &
verſus ordinatus, cum fuerit alius verſus aliorum carminibus, quotieslibitum fue
medius fecutus trimeter heroicus. rit, iuſtis rationibus & irreprehenſibili
Confuſus eſt ex peregrinis pedibus fententia iudicabit,quç metra quibus per
verfus ordinatus. dibusregantur.
Coniunctus eſt , quando ex duobus DE EE E GO PERT A
metrisverſus ordinatur , vt Heroicus &
Lambicus. metro .
Legum metrum binis
ſtat, hexametro heroico
Pecies carminum ſunt quatuor, áva- quinario.Prior pedesheroici recipit, po
Seleco m ,καταληκα ,
τάληκτα
κατάληκτα
αφκατάληκα,βegχι ſterior pentameter, id eft, quinarius,
ſcanditur,vt duæ ſemiquinariæ ,ita vt po
..
Acatalecta,eſt integer verfus fingulo. fterius comma duos Dactylos habeat &
rum metrorum : ſemipedem , quodgenus ſcanſionis eſt v
Catalecta ,eſt verfus minùshabés me- ſitatius. Alii vero fic ſcandunt. Feritur
tricæ conftitutionis . quinquies,in primis duabusgreflionibus
Hypercatalecta, eſt ſuper præcipuum admittit Dactylum & Spondeum , tam
verſumſyllabarum plus habens. inuicem inter ſe compoſitos, quam ſeſo
Brachycatalecta pedem minushabet, iterantcs,prout ratio poftulauerit. Tera
quam poſcit peduin diſpoſitio. riam regioné fine dubio perpetuo Spons
deusdebet habere. Er li memorati pedis
DE QV ALITATE breuem priorem ſyllabam pro longa po
carminum .
firam inueneris, quod raro-fit, ne temo
Valitates carminum ſunt ſex. Hpore ueat.poteſt enim hęcelle communis,qua
, Kaspxn,Teggen,mensxn om vernig te pars orationis finitis duobus Anapæltis
Durgau birma terminatur.

DE PEDVM REGIONE. DE EODEM ALITER.

Egiones pedum funtquinque;for PEncametrumelegumconftat exdua.

dinantur. Theſis in diſfyllabis conftat. ma duos Dactyloshabeat,& femipedem ,
Arſisin triſyllabis. Bafis,Syzygia , Dipo- Quidávero fic fcandunt. Tertium pedé
dia intetrafyllabis;ſed Baſis in Epitricis & Spondeum faciunt, vt duo Anapæſtiſe
Pæonibus fit, Syzygia in contrariis, ſed quantur, propter quod-oportetiemipe
Dipodia in paribus. dem prioris comes longū eſſe . Alii vero,
Hæc interim quantum ad fimplicem quia duo commata eflc dixerunt, voluc
cognitionem ſpectat,prudentiæ tuæ ſen- runt breuem elle & prioris tomes ſemi
lib explanaffe fufficiat Cęteravero me- pedem , quia nouiflima femper indifferés
tra,quæ ſunt tortuofis obſcuritatibusjm- eſt,atque hocvtuntur exemplo , ita vt ſe
plicata, ac multarum rerum diuerfitate mipes partem orationis videatur imple
perplexa,opportunis temporibus;accer re. Nam talis pentameter vitiofus erit:
tis rationibus edocebo. Quæ quidem Hec noſtre quoque fententia mentis erat .
omnia, ſiquis profundis fenfibus intima- Sed & hocaecipicndum eſt, quod gemi
rit , ac ſincera mentis intentione per- num commia, id eſt, elegus hexametro
fpexerit,& competenti ſtudio diligentia- ſubiungitur,fed, vt Archilochusinuenity,
queſeruauerit,non tantú ipſe in pangen. & Dactylica tome.
103 DIOMEDIS 504
DE ; A M BICO. cum ,& acatalecticum .In hoc metro tam
Erſus ternarius lambicus,quo Tra- inſeritur in fine Pariambus , quam exclu
VEgædiæ & Comediæ ſcribuntur,ipfi ditur Choriambus.
iungitur lambo, & fine auxilio alterius DE TROCHAICO.
pedis cóſtat, a quo nominatur, ſed varie
tatis cauſſa recipit Dactylum,Spondeủ, TRochaicummetrum recipitpedes
quinque, Dactylum , Spondeum, A
Anapæſtum , Tribrachyn.Fiunt itaq; nu
mero quinque, quiconucnienter, prout napæſtum, Tribrachyn ,Trochæū,a quo
ratio poftulauerit, in ſe variantur, led in nominatur.In triplicem autem fericardi
ſiniſtris pedibus ipſum debent recipere podiam , & vnicuique fine dubiopedes
lambi,autTribrachyn ,autPyrrhichium . fam præponunturhi,Trochæus, Dacty
Quarta tamen regione,iplum perpetuo lus,Tribrachys;quá ſubiungitur quilibee
dominú.Indextris quelibet,vi fors ob- de fupramemoratisquinq; pedibus. Ca
tulerit,de ſupra memoratis.In Comediis talexin facit aut in Amphimacro , aut in
vero latius funditur, & licetcurrat ficut Epitrito quarto.
in Tragediisſenarius lábus,tamen reci Hoc autem metrum ab lambico diftat,
pit pedes Spondeum & Dactylum, Ana- quod in illo cobinatis pedibus, id eft, lin
pęftum ,Proceleuſmaticum ,Íribrachyn, gulis combinationibus,pręponiturquili
Pyrrhichium, & ipſum dominum lam- bet pes de fupramemoratis quing; pedi
bum, ſed in dextrispedibus. In Come- bus,& ſubiungiturvnus de tribus quiex
dia quemcunque ex his in finiftris, Tri- breui conſtant. In Trochaico vero verſa
brachyn, Pyrrhichium , & feipſum . ali- viceprimæ combinationi præponitur v
quando in ſecundo & ſexto loco , & Ana nus detribus , & item ſubiungitur quili
pæſtu & Proceleuſmaticum . Quartove- bet de quinque pedibus.
ro, aut ipſe aut Proceleuſmaticus debet DE ANAPASTICO.
facit inBacchio.Feritur quoquefenarius A ipſo
eſſe,magis in quantú poteſt,ipſe catalexin Napaft icum metrum eft,q aut folo
Anapæſto conſtat,autadiunctis
lambicus combinatis pedibuster , & fin- cum eo ,proutfors tulerit,Spondeo, Tri
gulis combinationibus pręponitur quili- bracho,Dacty!o.Sed Dactylum nunquá
bet pes de ſupra memoratis quinque. Ité recipit,niſiindextrispedibus, vel quem
ſubiungiturvnus ſine dubio cx tribus, id quc exillis aliis. In finiftris vero quemli
eſt, Tribrachys vel Anapæſtus, vel ipſe bet ex tribus, prout res exegerit , extra
dominus.Nonnunquã etiam Pyrrhichiū Dactylum , Spódeum ,Tribrachum ,Ana
admittit,quia nouiflimametriſyllabain- pæſtum.Hocmetrūcatalexin facit,aut in
differenter ponitur. Ex hoc vtiq; deriua- Ionico dio ueijoros, aut dizi isdarvis, aut in
tur Cholianibus,in fine claudicans,quo- Moloflo , aut in Pæone quarto , aut in
njam expulſo Pyrrhichio verſa vice Spó- Choriambo.Sciredebemus tum demum
deus interponitur, vtpote contrarius ad- in vltimo criſyllabum hoc metrum ad
uerſarii crurafrágit.Sæpius autem tertiæ . mittere, cum in penultimo loco Spon
combinationis fccundo pede inuenitur deum habet.
comunis fyllaba,q excipitur a duab.con- Alii de codem fic. Anapæſticum me
fonantibus, quarú prior ſitmuta, ſequés trūpedes recipit quatuor,Dactylu, Spó
liquida. Sane huicmetro ternario fi ac- deum ,Proceleuſmaticum ,Anapæſtum ,a
ceilerit quartadipodia fitvers'Quadra- quo nomēmeruit. horum cópofitiofre
tus ,qui per combinationem quater feri- quens eſt Anapęſtoper quem plurimum
tur, coldem recipiés pedes, quos lambus cóftat, fed Dactylum in dextris tantúpe
ternarius, æque Tragædiæ Comediæq; dibus habet, vel quélibet ex aliis. In fini
conueniens; & habet vero in ſe catale & i- ftris vcro extraDactylú quemlibet ex tri
bus ,
pop LIBER III. ros
bus,proutres exegerit,id cft,Spondeum , Pyrrhichius,ſequitur Spondeus vel Ana
Tribrachum , ipſum dominum . A dime- prítus, & Pyrrhichius.Nonnunquam &
tro autem in tetrametrum.ampliatur au- i ows peore breuium ſyllabarum Molol
tem tam Dactylus perpetuo dexter, & a- ſus interponitur , & in dimetris quidem,
liquando fubiungitur vnusquilibet ex cum prior baſis pentalemos fuerit, id eſt,
tribus.huius claulula Spondco & Dacty- temporum quinq;,erit fine dubio ſecun
lo terminatur, da heptaſemos.i.temporum feptem.a di
DE ANTISPASTO.
metro in trimetrum ampliatur.
DE PAONICO.
Neiſpafticum metrum componitur
A Antiſpaſto,admittit aút& lambicá Ponicumm etrum;quod ,plerique
rhythmicum
baſim per ſympathiam . Et primaquidem
regio primæ greſſionis Antiſpaſticæma- priore Pçone.Admittitvero & quartum
gnitudinis, omnigenere a poetismoue Creticum & Bacchium , abreuiquieſt.a
tur, longatur autem adimetro vſquead dimetrihoc enparabaſcAriſtophanesco
pentainetrum.Perfectiſfimum autem eſt poſuiſſe creditur.Elegantiflimum eſt igi
hendecaſyllabú Sapphicum,& hoc quidé tur,cum per ſingulospedes pars oratio
acatalectum eſt,& habetnouiffimālylla- nis impletur.
bam lambicam . Terrametrum autcm ca- DE VERSVVM GE
talecticum perfectiſfimum eft, quod ap neribus.
pellaturPriapeium ,quod plyidaadmittit.
DE CHORIAMBICO. VErluumgenerapræcipuafunt quin
que. Aut enim dimetri ſunt, aut tri
Horiambicum metrum conſtat metri,aut tetrametri,aut pentametri,aut
CH
Choriambo pede quadrato , a quo hexametri, ſed ſingulorum plurimæ ſunt
nomen ſumſit, a dimetro autem in tetra- ſpecies.
metrum longatur. Feritur per dipodiam DE DI METRO .
Trochæus, ſe imeter ex inferiore parte hexame
Tro Ꭰ tri Dactylum
chæi ſyllaba in duasbreues reſoluta, Tri- deum vel Trochæum . Huius exemplum
brachyn admíttit , mediæ duæ quoq, di- eft in Horatio tale : Terruit vrbem ; quale
podiæ lambic optimeponuntur quar- eft & illud.Primus ab oris.
tæ clauſula ,id eft, vtvltimus pes,aut Bac
chio , aut Tribrácho terminetur, vel po- DE TRIMETRO.
tius lambica dipodia collocatur, in qua
antecedit Anapæftus. Rimeter heroicus ex inferioreparte
DE FONICO . hexametri.huius exemplum eſttale:
Onicus maior conftat homonymo pe lam vaga tollere Phoebus Lumina deſtinat
Ide, admittit autem xf' cupeto hearbaſen
Trochaicam , & huius metri primæ gref
orts .
DE TETRAMETRO .

fionis primaregio multiformiter varia Tt hexametri

Etrameter , cuiusex exemplum
heroic inferiore par
eft
tur , & Brachycatalecton deſiderat, a di.
metro in tetram.ctrum longatur. tale: Fulmina nubibus obuia torques.
DE PENT A METRO
DE 7ONICO MINORE . beroo .
Onicus quoque minor conftat ex ho
monyma dipodia , in qua antecedit PeEntameterheroicus
nthexametri. Huiusexexemplum
te
inferiori par
eſt :
.
‫ܕܗܐ‬ DIO MEDIS sos
Sparſaque luminibus polus indicat aſtra. DE TROCHAICO.
Hæc inciſa dicuntur,id eft, conmara & Rochaicus, ide ſenarius & quadra
quçdam ex inferioripartehexametride- T tus, hic li verus eſt omnes feptem
tracta poffunt videri,de ſuperiore eius Trochæos habet , & femipedem , id eft,
parte defecta . vnam ſyllabam,cuius exemplum tale eſt:
DE PENT A ME- Immerens anus virente fe£ta pinus in grago .
tro elegiaco. Hic fic cum ad ! ambici veri principium
Enrameter elegiacus, cuius exemplú additur pes trifyllabus Amphimacrus.
elt:Candida ceruleo nata Venuspelago. recipit pedes fui generis, qua ratione de
Hic conſtat ex duobus principiis hexa lambico diximus fit Trochaicus Hippo
metri,recipit imo duos Anapæſtos, vel nactius,quoniam labico cognatus.Huius
certe nouillino Tribrachyn, prædicta exemplum eſt, Feſte dies amana lucepre
Tatione vltimarum ſyllabarum . potens faiue. hoc fic eft, vt fi facias tale:
Socratis lig ate gutturpendulocauŭ vinclo.
DE TAMBICO Quos autem pedes recipit ex ſuperiori
comice. bus liquçt fiet de Trochaico colobo fi
dicam Socrates trahuntqueficcasmachina
Ambicus qui verſus eſt Comicus con carinas. Er hiç recipit Trochæos & cæte
IAN
Itar ex omnibus lambis, vt Anus,viren, ros ſui generis pedes.
teſe,Eta pi,nus ex , agro. Hic recipit Spon- deum vel Trochæum . & in imo Spon
deos velalios ſuigeneris pedes.i.totidem
temporum , etfi non totidem fyllaba
DF ASCLEPIADEO.
rum ,recipit, inquam , Spondeos,ſed pri
mo & tertio & quinto loco. Vltimo au Sclepiadeum ab autore dictum , ei
tem Pariambum aliquando. A exemplum eft: Macenas atanis edite
DEL AMBICO regibus Hic poteft, vnde ortus eſt,ad pé
tragico. tametrum elegiacum redigi, addita vna
IAmbicus Tragicus hic,vtgrauior iuxra fyllaba,fic: Mecenas atauisediteremigib ”.
materiæ pondus ellet, feinper quarto Quod tale eft,qualeillud fupra:Candido
Joco Spondeum recipit ; aliter enim eſſe caruleo nata Venus pelago. Poteſt Alcle
non poteſt tragicus.cætera ratio ſuperio- piadeus ab hexametro naſci,detracto in
ris lambiciin hoc obſeruanda eſt. mediis partibus diſfyllabo verbo & vki
DE LA MBICO mo, vt fi dicas; Nimborum in patriam lo
ſcazonte. cafætafurentib.auftris.Nimború in patria
fæta furentibus. Aut illud : Auulumgus
Ambicus oxaltov, quiHipponacticus ab bumeriscaput & fine nominecorpus.Auul.
IA
autoredicitur,fere ſimilis ſuperiorib ? fumquehumeris eo finenomine.Rurſusilli
niſi quod in imohabet Spondeun .Hu- 'Aſclepiadeo addediſſyllabum verbum in
ius exemplum cſt, Ligare gurtur pendulo medio & inimo, & facies hexametrum :
fanum vinclo.
Maconas atauis ados edite regibus olim .
DE JAMBICO
Archilochio. DE HEN DECASILLA
Ambicus colobus Archilochius,hicde bo Sapphico.
MAI
factuseſt,cuiusexemplüinHoratio tale. Hendecaſy
vero lambico fyllaba extrema detracta llabum Sapphicum ,quod
Sappho poetria inuenit. exemplum
Truhuntque ficcas machina carinas . li huius tale eft: lam fatis terris ninis aig, di
ellet , carinulus, cilet lambicus verſus. re: Superior pars ex Trochaico eft Nam
li hxc
 $ 09 LIBER II1. sro
li hæcverba: Fam ſatisterris, ſuppleas, fa- labo eflc detractum ,vt Anacreontius fica
cies integrum Trochaicum , lic: lam fatis ret.Archilochium aliud Horatio tale.
in
terris virentefectapinusin graço. Inferior
autem verbahọc,Ninisatq,dire,de prin- cft:Solusturacrishyemsgratavice veris, es
cipio lambici ſunt.deniq; additis quæ de Panoni. Hoc vt fierer , indica eſt hexame
funt, lambicus poterit impleri, fic: Ministro fyllaba ante duas vltimas. denique
alg dire fecta pinus ex grago.Hæc metra, fi eam detrahas, facies hexametrum , Tic:
qur ex commatibusconſtant, ynde par- Soluitur acris hyesgrata vice veris, 6 anni.
ces habent,inde & pedes fumunt. Alcaicum ab Alczo inuentore,in Ho
ratib tale eft: Vides vt alta ſtet niue candi
DE CHORI AMBICO. dum . Hoc ex duobus commatibus con
Horiambicus, qui conſtatchoriam ftat.Nam fuperius illud , vides vt alia, tale
bo pede,quiex longa & duabus bre- eft, quale illud in lambico , Ibis Liburnis.
uibus & longa.Huius exemplum eft: Er- Inferius illud,Stetniue candidum, tale eſt,
go ades huo smbroſiade Venerispalude.Eft quale illud in Aſclepiadeo, Edite regibus.
Alcaicum aliud in Horat.tale eft ,
in Horatio tale: Te deos oro Sybarım quid Pones
properas amando, Recipit hic in imo vel lambis fiue flamma.Hic li addas verbum,
Palimbacchium pedem, qui ex breui & torrida , erit plenus lambicus fic, Ponesi
longis duabus, vel Amphibrachum , qui {ambis fiueflammatorridas. Ergo apparer
Alcaic
hoc lambic um ab præciſ
o eſte um .
ex breui & longa& brcui. Alcaicum aliud in Horatio tale eft:
DE ARCHILOCHIO. Viſquemeis, pluuiosq;ventos. Hic ne fieret
hexameter vlera medium , duæ dictiones
Rchilochium de proximo ſuperiore exle &tæ ſunt,quas ſivelis reddere,ſupple
A præciſum , Lydiadicper omnes. Hoc
eſt tale,quale li facias, Cur properes aman-
bis hexametrum fic:Vfq; meis pluuiosgra
paci turbine ventos.
do,quodmagis apparebit vnde lit fectum Archilochiyin aliud in Horatio tale eſt,
Le fic jungas. Te DeosSybarim Lydiadicper Nellim Varefacravite priusfeneris arbo
omnes . Sic eniin integer eſt choriábicus. rè . Hinctolle duo verba,fcilicet diſfylla
DE HENDECASILLABO ba iuxta principium , & facies Aſclepiade
Phaleucio , um , fic: Nullam vite priusfeueris arborem .
hoc.n. tale eft, quale illud, Mecenas ata
Endecaſyllabum Phalecium , a Pha- nis edite regibas.Ergoapparet q Archilo
lleco inuentum eſt eale : Vidi credite chus interpoluerit dimetru ex Archilo
per lacusLucrinas . Huius pars priorde her .chiohuiuſmodi Capiunt feras& aptāt.hoc
xametroeft,quain fiipplebimus fic : Vidi tale eft, quale illud,Vice veris & Fauoni.
credire per liquid Nereidafiuétus Porte- Glyconicum ex lambico dimetrum in
rior autem pars de principio ambiciet, Horatio tale eſt, Non ebur nequeaureum .
quam fi fupplearus,inceyrumlambicum hoc ex inferiore lambici parte præciſum
faciemus lic: Lacus Lucrinos inter alia eft.Nam ſi reddis ei principia,lupplebis
navian lambicum Gc, Ibis Liburnis ,non ebur, ne
Anacreontius in Horatio talis eft : Sic
que aureum .
te diua potens.Cypri.præcilus hic eftde;p- lonicas ár' érdéztopos dicitur , quia hic
ximo fuperiore herideca !yllabo , & rale -pes conſtat ex duabus breuibus & duab
cft. quale illud: Vidi credereper lacus:Rur- longis.huius exemplum in Horatio eſt,
fushendecaſyllabus exiſtofuperiore fio . Mjerarum eft nequeamoridare ludum .
si poteft. Sicte diua porens Cypri Lucrinis. lonicus Sto ucilovos ſuperiori cötrarius.
Ergo apparer titiyliabum ab hendeca.;!- Nam ex duabus.longis & duabus breuib
 'S
511 DIO MEDI SIL
conſtat, cuiusexemplum ,Panja optime, Anacreonteum eft,dequo fupra dixim '.
dinoscolefivis bonusefe.Hic & Socadicus nam fimileeft illud quodpoſueramus ex .
vocatur,quia Sotades eo plurimum vſus emplum ,Sicte diua potensCypri.
eft. Tetrametrum heroum ex ſuperiore
Archilochium ex lambici parte priori, tale eft: Optima mente tibi fero munera.
in Horatio tale eſt, Vtpriſcagensmorta- Hic fi addas duos pedes,id eſt,Terruitur
lium . Huic fiinferiora rcftituas, quæ Ar- bem,hexameter implebitur.
chilochus amputauit , facies lambicum Pentameter quoque heroicus fit ex ſu
plenum ſic : Vt priſca gens mortalium vi. periore parte hexametri ſic, Fonteis & ge
tam trahit. lidiperago vada fluminis.Hic perſpicuum
Archilochium aliud inHoratio tale eſt: eft, vnum pedem deefle, quo minus lit
Scribereverficulos amore percuſſum grani. plenus hexameter.
ſatis apparet priorem partem hexametri Heptametrum Heroicum fieri ſolere,
eſſe, poſteriorem ex lambico.Nam illud, ſi dixero,ridiculum quibuſdam videbitur,
Scribere verficulos,eſt talc, quals, Arma ſed exemplum tale : Cliocuidedit ingeni
virumg, cano. Illud autem quod eft, amo- umdocile arg,libidinevin &tum .
re percuſſum grani, tale eſt, quale, Ve Saturnium in honoré Dei Næuius in
priſca gens mortalium . De hoc ſupra uenit,addita yna fyllaba ad lambicú ver
dictum . fum , fic: Summas opesquiregum regiasreo
Archilochus ita metra conſecuit, ve fregit. huic li demas vltimam ſyllabam ,e
lambico detraheret ſyllabam , & taceretric lambicus, de quo fæpememoratú eft.
verſum talcm : Iuppiter falutis arbitermea . Angelicum metrum ,celeritate nunciis
Erit Iambicus plenus hocmodo. O luppi- aptum ,Steſichorusinuenit.Vná enim vl
terjalutisarbiter mea . timam ſyllabá detraxit hexametro, & fe
Anapæfticus,qui Anapæſtiscóftat pe- cit tale:Optima Calliope mirandapoemati
dibus. calis eſtinSereno :Cedeteſtula tri- bus. reſtituequam libet in vltimam fylla.
tanfoloccurrit tibi perfpeculum panope, hic bam , & implebis hexametrum.
recipit pedes ſuigeneris, de quarc ſupra Priapeium quo Virgilius in prolufio
diximus.Anapæſtusautem fic, ex duabus nibus luis vſus fuit , tale eft: Incidiparuli
breuibus& longa. inſpecum procumbentePriapo. Prius com
Anapæſticum choricum habemus in maex inferiori parte lambici ſupplebitur
Horatio: Audax nimium quifreta primus. fic, ibis Liburnis,incidipatulum in fpecum .
Admiſcetur huic propter gratiam varic- Pofterius cóma ex inferiori parte hexa
tatis dimeter heroicus. Nam tale eft,Qui metri ſupplebitur fic, Arma virumg, co
freta primus, quale,Terruitvrbem . In cæ- no,qui procumbeple Priapo.
rero recipit hoc metrum Spondeos & a- Anapæſticum dimetrum fit inciſione,
lios ſui generispedes. cuius exemplahçcfunt:Agiteo pelagiexr
Archilochus etiam delambico colobo fores,Cupidum in patriam portaie.Sunt hic
facit commatale,Huc ades Lyae.quod ta- bini Anapæſtici pedes, qui recipi ſolent.
le cſt, quale illud,Machinacarinas.Et po. Inimoautem Palimbacchius eft, quicó
teſt ſuppleri lambicus colobus fic: Trac ftat ex duabuslongis& breui.aut Molof
buntgefiscas,hucades Lyac, ſus, qui conſtat extribuslongis. Alicnum
Dimetrum heroicú ex fuperiore parte auté pedem metra niſirccipiant, modus
hexametri factum eſt, vt ſuntilla,Scribē- non facile finitur, & rhythinus magis eſt
ti mihi premenſtradea.Hic enim duo pc- quá metrum .Varro dicit inter ihythmú,
des ſunt de principio hexametri. qui Latine Numerus vocatur,& Metrum
Sic & crimetrů ex ſuperiore partehe- id intereſſe,q intermateriam & regulá.
xamctricale.Muſa Pierides nouem.ſed idé Dimeter ex hcroico Soradicofolet ficri
talis :
513 LIBER 111. 114
tàlis:Venusex marmore pulchro. hoc tale. eſt, Ades,inquit,o CybeleferamontiñDer .
eſt, quale illud, cole ſvisbonus eſſe. nam Superius comma quod eſt ,Ades,inquit,
integri Soradici dederamus exemplum , o Cybele,ſimile eſt illi,Vicevers Fano
Panſa optime diuos cole ſ, i vis bonuseſſe. ni.Inferius comma ſuperiori ſimile eflet,
Proceleuſinaticum metrum eſt quale niſi amififlet vltimam ſyllabam .
fecit Seren' , Animula miſerula properiter Galliambum aliud exipfo factum , ei
obiit.hoc conftat proceleuſmatico pede, ſimilimum eſſet, niſi quod vt eneruatius
qui eſtex quatuor breuibus. In imoreci- fieret & mollius,fecundaaut tertia ab vl
pit criſyllabum pedem incertum , quem cima fyllabain duas breues geminata eſt,
quidem in vlciina ſyllaba yarium obſer- & factútale ,Larushorrearflagello, comi
uandum eſſe,ſupra dictum eſt. tum chorus vlulet. Si eſſet fic: Comitum
Moloſicum metrum mihi duriſſimú chorus volet , effet illi fimile, Fera montiñ
videtur.huius exemplú dat Cxſius Baſsº dea.Cæterum huicmetro quod enerua
tale , Romani viltores Germanis deuictis. tum diximus , fimile eft illud neotericú ,
omnes longæ ſunt,quia Moloſſus con- quod eſt tale:Rutilos recide crines, babi
ftat ex tribus ſyllabis longis. Huncſane iumg cape viri.Hoc ſimile eſt illi,dequo
verſum fimilliinum puco illihexametro paulo ante diſputaui, quod fuit talc, La
qui ſpondaicus dicitur. Nam & hic fimi- ius horreatflagello,comitum chorus vlulet.
liter duodecimfyllabas longashabet. Septenarium verſum Varro fieri dicit
Creticiverſushocexemplum eſt,Al- hocmodo, cumad iambicumpes triſyl
maluxroſcida primaflammauitens.Miſat labus additur,& ficcale:Quidimmerentie
elt dixiſſe creticum conſtare ex longa, bus noces , quid inuidesamicis. Similis in
breui, & longa, qui & Amphimacros no- Terério verſus eft:Nam firemittentquip
ininatur. pia Philumena dolores. Et in Plauto ſæpi,
Antibacchius verſus huiuſmodi eſt: us tales reperiuntur.
Maritzbeatiparemusnepates. Huius faci- Octonarius eſt ,vt Varro dicit , cuin
lis partitio , quum ſciamuspedem ipſum duo lambipedes, Iambico metro præpo
conſtare exbreui & duabuslongis. nuntur, &fit verſus talis , Pater meus di
Bacchicum metrum eſt tale. Letare , cens docendo qui docet dicic docens, Tolle
baccarepracinge frontë. hoc mihi videtur hinc primosduos lambos , & erit talis,
magis ad prolam conuenire.Et ſanc mul- quale illud,Ibis Liburnis interaltananiã.
tis pedibasin oratione vtimur, licet ſtul- Trimeter herous ex ſuperiore iambi
ti putem liberam a vinculis pedum pro- cofit, vt diximus, ſed hoc Varro ab Ar
fam efle debere. chilocho auctum dicit,adiúcta ſyllaba, &
Archebuleum metrum , vbihexame- factum tale : Omnipotente parente meo .
tro primafyllaba ablata eſt , & ab vltima Huic ſi auferas vltimam ſyllabam , erunt
tertia, & factum eſt cale: tales tres pedes, quos prior pars hexame
Tibinafcitur omnepecus,tibicreſcit her- tri recipere confueuit vt,Panditur inter-"
ba . Reſticue ſyllabas amputatas & im- ea doneus.
plebis hexametrú, ſic, Nam tibinaſcitur Archilochium trimerruin Varro illud
onenepecus,tibi creſcitin herbs. dicit ,quod eſt tale , Exlitoribus properan
Trimeter herous ex inferiore, quodſu- tes nanibus recedunt. Hic ſuperius comma
pra dixi , fedhoc Serenus nouú facit hoc quod eft tale , Ex litorib.properantes,fimi
modo. Culicellus amafio Tulle. hic præ- le eſt illi,Troiæ qui primusaboris. Inferius
poſitaeſtvnafyllaba,námſieſſet,Thelpius comma,quod eſttale, Nauibus recedunt,
amafio Tulle;manifeſte tres pedes eſſent, ſimile eft illi,quod eſt tale, Machine ca
quos habet pars poſterior hexametri. rinas.
Galliambúmetrú apud Mæcenaté tale Dimetrum quoq; quod eſt cx ſuperi
R
 Sos DIO MEDIS S16
ote parte hexametri , Archilochus vna Flamine confidens vt Notus Icarium .
fyllaba auxit & fecit tale, Vult tibi Timo- Icarium Notus ot confidens flamine,tranāt
cles, hoc tale eſt, quale eft in Horatio , Cerula verrentes fic freta Nereides.
Arboribusg come, & illud , Armavirum- Hic & in currentibus & recurrentibus
que cano.Benique detrahe vltiinam fyl- verſib. priores hexametri ſunt,poſterio
labam , & eruntduo pedes , quipriorem res pentametri elegiaci. Reciprocus i
hexametri partem habent. tem , talis eft .
Dimetrum eſt & illud, quod ex infe- Pioprecare thure cæleftum numina,
riore parte hexametri Archilochus auxit, Numina cæleftum tbure precare pio .
præpoſita vna ſyllaba, imo duabus, quæ Hic decurrit lambicus,recurrir elegiacus.
provna funt, & ſemipedem faciūt,& eft Sed lambicus recipit poſt nouamfylla
cale, Nonamunera dinúm . Hic tolle ſe- labam ab vltimo tertiam , vt poflit recur
mipedem, & erit, Munera dinum . Hoc rere.
ſimile eft illi, Terrait vrbom . lambicus hexameter fit,cú lambo tero
Aliud de quo dicam , Archilochium , minatur,& fit talis:Per variosfemper cur
Nisefquededucuntlonem , nunc marenão runtmea carminamodos.Si proximá vlti
Hlue. Hicfuperius comma ex principio mæ fyllabam producas, erit verſus hexa
lábici,inferioex principio hexametrieſt. meter.Dimeter ex tali lambico eſt, fifa
Plerique ita accumularunt facerent ta- ciam talem : carmina modos. Tetrame
lem rhythmum : Ermediisproperas A- ter ex tali lambico : Fulminanubibus ob
quilonibus ire per equora, Litus ama. Hic nia moves.fi eſſerin hoc verbum torques,
vtrumq ; comma ex ſuperiore parte hc- eſſet Tetcameter ex heroo. Pentameter
xametrieſt. Sed illud fuperius quod eft ex tali lambicus fieri poteft talis: Vndig
cale:Ermediis properas Aquilonibus,tetra- nominib.pons indicat iter.li velis in imo,a
0
metrum heroam eft. Illud autéinferius, ftra, ponere vbi eſt,iter,faciespentame
quod eſt tale: Ire per equora ,Litus ama ; trum heroum ex inferiore,
trimetrum herouin . Serenus fecit huiufmodi verſum . Qus
Reciprocus verfus apud neotericos nauigium nauicula aufers Pucena margi
talis eft nisaćta. Superius comma eft ex Anapx :
Verfu volo Libertuapradicentaračta. ſticochorico ,de quo fupra dictum eſt.ná
A &tapredicenturtua Libervolo verfu. hoc Qui nauigium nauicula aufers,fimile
Sotadicus eft ex vtraque , ſed durus, vt eſt illi, Audax nimiū quifreta primus. In
ad recurfum poffer conuenire. De So- ferius autem comma,quodeft cale: Pice
radicoiam dictum Reciprocus verfus al- namarginisaftà, fimile eft illi, Troia qui
ter huiuſmodi eft , primus aboris.
Eſſe bonusfivis,cole diuos optime Panja . Sereni aliud tale eſt: Pingere collibitum
Paxfaoptimedimos cole,fivis bonus eſſe. eft graphidem datrypromite volarium . Su
Hicin procurſu hexameter eſt,in recurſa periuscomma efttetramctrum heroum ,
Soradicus. Reciproci genus metri inue- cx ſuperiore :pofterius conima eftdimi
nerunt ocia curiofa. Namrepertum eſt, dium elegiaci, de quibus pleniſlime eſt
hexametrum poffe per hexametrumrc- diſputatům .
currereinillo verfu, Mufa mihicaufas Sereni aliud tale. Quodſitibivirgo fer
memora, quo nxmine lafo. ( Muft. Hexis reſeret cita clauftrapuerperii.Hicfir
· Lafonumire quo,memora cauſasmibi num ſemipedem decrahas , erit ſumila
Reciprocum neoterici, fi non fallor, no- proximo fuperiori.
uum protulerunt,vtper duos vcrſus duo Serenus mirum comma huiufmodi fe
alii recurrant, vt in illis verſibus. cicin fisverficutis. Visionimeo feptuer
Nosidesfretafic verrentes carula tranani, nis cadens.Dimetra hæc ex Epitrito lune;
Epitri.
 $ 17 LIBER 111. 18
Epitritus autem pes conſtat ex longa & clt recipitspopnu & xcömor. Dexturian Simovice
breui & duabus longis. poſterior cit aut appellatur, & ſcăditurſic,Dactylus,Spo:
lambus aur Pariamnbus. deus,Terruit,vrbems. Aliis vero hocme
lambico nouum carmen refert Varro, trú his pedibus placuit conftarc, Hippio
cuiusexemplum eſt tale. Pedërhythmūgs ſecundo & Choriambo & Bacchio,& fc
finit.Si addas hic quæ detracta ſunt exlá- ritur fic,Tafatisterre ninis at, g, dire.Hoc
bico , eundem lambicum ſupplebis ſic. metrum catalecticum eft,quonia illi fyl
Pedem rhythmumg, finitalta nuuium po- labadeeſt , quo minus pollicrcfcririx
teſt comma tale effe, quale illud, Nun dimodiar.
remittent quippiã Philumen &dolores.quod III.ode,Sixwxos ,Horatianum mctrum
ex lambico feptenario. & illud hinc eft habet,cuius prior verſus conſtat ex Gly ,
comma, quod Arbiter fecit tale :Anus re- conio recipit tres pedes , Spondeū, Cho
ceea vino ,trementibus labellis. riambum & lambú Sicte,diua potens, Cy
DE METRIS HORA . pri. Alter veroAſclepiadeú & vimppa
tianis. pós appellatur,Spondeus,Dactylus,ſemi
Etra etiam ,qux Horatiicorpuscó- pes
Hele,Dactylus,Dactylus
,ne,lucida,fydera . , lic. Sicfratres
Meine cinet,quod Carminum inſcribitur, IV.ode dincoros,metrũ Phaleciū habet,
neceſſario compédioſa diligentia infere- & cóftatpriorverſus tetrametro heroo
re ftuduimus.Saneattendendúhocfuit, arctico, &ex trib.Trochæis, ſic, Dactyl',
vt ſcires in omni metro vel maximeLy- Dactylus, Spondeus , Dactylus , Trochæi
rico, nouillimas verſuu ſyllabas,quelon tres, ſic, Soluitur , acrishy,emsgra,ta vice,
ge liue breues naturaliter fuerint,indiffe veris,& Fa,woni. Alter vero ex péthemi
renter ex cõluetudine omnium poni, ne mere Iambica , & trib.Trochæis fic. Trac
te moueat,cum aut longá pro breui , aut hunt,quefic,cas,machi,naca,rinas.
breuem prolonga pofitam repereris. V.ode, reincoros , Horatianū metrů ha
Rima ode metrum Aſclepiadeum ha . bet,& per quaternos verſusſcãditur. N
P bet,Mæcenasatanis editeregibus.Scá- ex duobus primis Aſclepiadeis, & tertio
ditur vero fic, & dicitur timuuseph's ,Spó- Pherecratio,&quartoGlyconico cóftat.
deus,Dactylº,ſemipes,Dactyli duo Ma- Aſclepiadeū ſcanditur vtfupra diximus
Ce, nasata,vis, edite,regibus. Alii ſicſcan- (nă dux mrnpuspapers & dua dimodicaſunt
dunt,Spondeus,Choriambiduo,Pyrrhi dexturixal) ſic,Spondeus,Dactylus,lemi
chius,Mace,nas atauis,editere,gib «.Hoc pes ,Dactylus,Dactylus.Quis multa gra
metrum ab Elegiaco tractum eſt vnafyl. ci,lis,le puer,inroſa.Sic & fecundus. Phe
laba detracta , quam ſi reddideris, velin recratium auté cítcrimetrum heroicum,
ſecunda,velin tertia ab vltima fyllaba, e- Spondeus, Dactylus, Spondeus. Grato,
rit verſus elegiacus,fic, Mecenas atauise- Pyrrhafub, antro. Item Glyconicum, ex
diteremigibus. Item ſihuius nouillimam Spondæo & Choriambo & lambo , fic,
fyllaban dempſeris, erit Hendecalylla. Cuifia ,vam religas,comam .
bum Phalecium . V I.ode, Nixconos,metrú Horatianŭ ha
11.ode,Sixconos,metro Sapphico ,quod ber Conſtat aút ex trib.verſib .Aſclepia
cſt pentametrum hendecaſyllabum ,ſcri- deis,de quib. ſupra diximus fic, Scribe;ris
pra eſt,& funt eius verſus tres parcs. Re. Vari ,o, fortis hoftiü : & quarto Glyco
cipiuntaút ſinguli,quatuor hospedesbi- nico.conftat aút Spondeo & Choriam
narumſyllabarum ,Trochęum ,Spondeū, bo,lambo,lic,Miles,teducege/ ferit. Alii
Trochæum , lambum , & vlcimú triſylla- vero xes' teenodiar daxtonix x Icandunt lic,
bum Bacchiū , & ſcanditur ſic,lă ſu,tister, Spondeus,Dactylus ,Dactylus,Miles, te
ris ni,vis ai,gue dire. Quartus qui breuis duce,gefferit.
R 2
$ 99 DI O M E DIS ‫ܘܐܙ‬
VII. ode,nixonos,merrű Archilochiú XII. ode, KAOS,Capphicum metrú ha
habet,quod conſtat hexametro heroico, bet,quod ,vt ſupra dixiinus, ſcíditur. Quč
& terrametro, item heroico arctico , fic, virum aut berua ,lyra, vel acri.
Spondeus,Dactylus,Spódeus, Dactylus, XIII . ode,Aſclepiadeú metrú habet,
Dactylus, Spõdeus. Landa,buntali,icla , & per binos verſus ſcanditur. Alter pen
ram Rhodon ,aut Mity, lenen. Alter vero themimeres appellatur, Spõdeus, Dacty
ſic,Dactylus,Dactylus, Dactylus,Spon- li duo.Cī tu ,Lydia,Telephi. Alter ve pri
deus. AusEphe,fum bima,ris ve Corinthi. maode ſcanditur.
VIII.ode,dixwros, metrú haber Ana- XIIII. ode, Aſclepiadeum metru ha
ercontium & Alcaicum . Scanditur vero bet , & per quaternos, verſus ſcanditur,
ſic.Anacreontium ,exChoriambo & Bac. duos,qui nevsimpuspeptīsappellatur, &duos
chio,interdum Anapæſto ,Lydia dic ,per qui dinedios dexturizajdicuntur, fic, Spon
omnes.Item Alcaicum conftat ex Hippio deus , Dactylus,ſemipes, Dactylus, Da
ſeu Epitrico ſecundo , & duobus Chori- ctylus. Ona , vis referent , in mare , 16
ambis,& Bacchio fic,Tedeoso,ro Sybarin, noui.
curproperes,amando. XV. ode idem metrum habet, & per
IX metrum Alcaicum habet, & quaternos verfus ſcanditur, ſed tres mer
ſcáditur per quaternos verſus. nam duos nupepeīs , vnum qui tripodia dactylice
Alcaicos roteinxnxòus , tertium vapaatTae appellatur, Spõdeus,Dactylus ,ſemipes,
anxnxo habet. XA TELANXAIXOL ſcanduntur fic, Dactyli duo,Paftor,cum trahe, ret,per fre
Epitritus tertius ſiue etiam Diiambus, ta,manibus.,
Ionicus dito pričavos,Dactylus.Vides utal, XVI . ode Alcaicum metrum habet,
taftetnine , candidum . vapore teametanos quod vt ſupra diximus,ſcanditur fic,Hip
fic,Epitritus tertius bis,ſemipes.Syluala- piastertius,ſemipes, Choriambus, lam
borantesgelung. Quartus fic, Dactylus, bus.O matre pulchra,filia pulchrior. Ali
Choriambus,Bacchius, Flumina , conſti- ter fic ſcanditur ex Alcaicis cribus, & co
terint,acuto.Hoc metrum abHoratio có- ſtat vnus ex penthemimere lambica , &
poſitum ,alio genereſcanditur, quod có- dimetro Heroo. codem modo & alter.
Itat ex duobus.Alcaicis.primus & ſecun- Tertiº vero exduob.Epitritis tertiis &vº
dus verſus ex penthemimere cóſtat lam- na ſyllaba.Quartus qui ſtrophen claudit,
bica & duobus Dactylis. Tertius ex E conſtat ex dimetro Heroico & dimetro
pitritis.duobus & fyllaba. Quartus ex di- Trochaico.
metro heroico , & dimetro Trochai. XVII.ode fupradictum metrum ha
со . bet, & ſimiliter vtroq; genere ſcanditur .
X. ode,Sixconos, ſapphicum metrú hé- Veloxamæ,num ,ſapeLucre,tile.
decaſyllabum habet , & per quaternos XVIII ode Phaleció eccedecalylla.
verſusprocurrit . Tribusprioribus ſcan- bummetrú habet,quodconſtar,Spódeo ,
diturTrochæo, Spódeo , Trochæo,lábo , & trib. Choriambis, & Pyrrhichio. Nul
& Bacchio,fic. Mercu,rifa ,cunde,nepos, lam , Varefacra, vite prius,ſeuerisar,bo
Atlantis. In huncmodă ſunt fequentes. rom .
duo verſus. Quartorccipit ſtrophen, vel XIX.ode Horatianūmetrum habet,
nicen celicon climeteon ,ſic, Dactylus, & conſtat ex Glyconio & Aſclepiadeo,
Spondeus, More paleſtra . quodſupra ſcriptum eſt in ecloga pro
XI. ode Phaleciú metrú habet, & có- feuticæ Virgilii. Alio autem genere ſcan
ſtat verſibus,qui ſic ſcandútur,Spodeus, ditur per binos verſus, quorum vnus eſt
Dactylus, ſemipes, Dactylus , lemipes, tripodia dactylica. Alter penthemime.
duo Dactyli. Tuxe, quafie,ris,fcire ne,fas, res.Mater,asaca,pidinum.
quem mihi,quem tibi. XX. ode fapphicū metrú habet, quod
yt lu .
111 LIBER 111. 522

vt fupra diximus,ſcanditur. Vile,pota ,bis quibusvnus tripodia dactylice,alterpen

mo,dice,Sabinum . themimeres appellatur. Et thure, & fidi
XXI.odemetrum Horatianú habet, bus,iuuat.
& per quaternos verfusfcanditur,quorú XXXIIII.ode Alcaicum metrum ha
duo coltant ex Aſclepiadeis,certius Phe- bet quod vt fupra diximus ſcăditur.Não
recratio , quartus Glyconio. Alii vero fic eft,biben ,dum nuncpede, libero.
ſcandut duæ peurheininteres,& dux tri . ' XXXV ode , Sapphicum metrū ha
podix dactylicę.Dia ,nam tene,ré ,dicite, bet,quod,vt fupra diximus,lciditur.Per
virgines ſicoso,di pu ,er apparatus.
XXIlodeidem metrum habet,& fi
mili modo dupliciter ſcadicur, Vitas,hin- RAAI LIBRI SE
nule,o ,me fimilis Chloe. cundi,
XXIII. ode idem metrum habet, &
per quaternos verſus ſcanditur, ſed tres Rima
penthemimeres, vnum quitripodia da-- quod , vt ſupra diximus , ſcanditur.,
Czylice dfcitur, qui Glyconiometro con- Morumex Metel,lo conſule,cinicum .
ftat, Quis de, ſideri,0,fit pudor ,autmodus. Ilode,Sapphicú metrum habet,quod
XXIV.ode, Alcaicum metrú habet, vt ſupra diximus, ſcanditur. Nullus, ar-'
quod vt ſupra diximus , fcanditur . Mufis gen,to color eft,anaris.
ami, cus triftiti,am metus. 111.odemetrum Alcaicum conſtatex
XXV.ode,idem metrum babet, & fi- penthemimere lambica,& duob. dacty
militer ſcanditur.Natisin- ,ſum latiti, & lis. Aequam ,memen,te,rebusin,arduis.
fcyphis. IV. ode Sapphicum metrum habet,
XXV I.ode,hexametro & retrametro quod,vt fupra diximus , fcanditur.Nefit,
Dactylis conftar,Temaris,et terra nume, ancil,la ri,biamor,pudori.
rogue carentis harene & c. V.ode,Sapphicum metrū habet,quod
XXVII.ode Sapphicũ metrú habet, vt ſupradiximus , ſcanditur.Septi,mi Ga,
quod vt fupra diximus , ſcanditur. O Ve, des a,ditu re mecum .
nusregina Gnidi, Paphique. VI.ode,Alcaicum metrú habet,quod
XXVIII.odemetrum Alcaicú habet, vt fupra dixiinus,ſcanditur. Nondum fis
quod vtfupradiximus, ſcanditur. Quid ba cla ferrein gum valet.
dedica,tumpoſcit Apollinem . VII. ode , Alcaicum metrum habet,
XXIX.ode Sapphicum metrū habet, quod,vt fupra diximus ,ſcanditur.Ojape
quod vt ſupra diximus , ſcanditur.Poſci, me,cum tempus in ,vltimum .
musfi,quid va ,cuifub umbra. VIII.ode Sapphicum metrum habet,
XXX.ode,Sapphicum metrū habet, quod,vt ſupra diximus,ſcanditur. Vllaſi
quodvt ſupra diximus, ſcanditur. Pofci, iuristi,bipe,ierati.
mus fi,quid va ,cui,ſubumbra. IX.odeAlcaicum metrū habet,quod,
XXXI.ode Aſclepiadcum metrú ha- vt ſupradiximus,ſcanditur. Non femper
bet & per quaternos verſus fcanditur,ex im ,bresnubibushiſpidos.
quibus tres penthemimeres, quartusdi- X. ode , Sapphicum metrum habet .
podia dactylica appellatur. Albi, nedole, quodvt fupra diximus, ſcanditur. Retti,
As,plus nimi,o memor . us vignes Li,cini,nequealtum .
XXXIlode Alcaicum merrű habet, XI.ode Alcaicum metrú habet, quod
quod vt ſupra diximus; ſcanditur. Parcus vt ſupra diximus, ſcanditur. Quid belli
• Deorum cultor &,infrequens. confusCantaber, & Scythes.
XXXIII.ode Aſclepiadeum metrum XII. odeAſclepiadeum metrū habet,
habet, & per binos verſus ſcandícur,ex quod perquatuor verſusſcanditur.Nam
R3
$ 23 DIO MEDIS 504
rres derinyspapéis.QuartusdipodiaDacty- per binos verſus ſcanditur. Nam vnus
lice appellatur.Nolis,longafere ,bella Nu, dipodia Dactylice, alter penthemimeres.
mantia. ineft.Donec,gratus eram tibi.
XIII. ode Alcaicum metrum habet; V. ode Aſclepiadeum metrú habet,
quod,vtſupra diximus,ſcanditur, Ille i & per quaternos verſus ſcanditur. Nam :
nefaſ,to te pofu , it die. tres péthemimeres, quartus dipodia Da
XIIII. ode hoc idé metrum habet, ctylice.Extre,mūTana,in ,ſi biberes Lyce.
quodvt ſupra diximus,fimiliter ſcăditur. VI. ode Sapphicum metrum habet,
Heu heu fuga ,ces Poſthume, Pofthume, quod, vt ſupra diximus,ſcăditur.Mercu ,
XV. odeSapphicummetrum habet, rinam sedo silis,magiftro.
& fimiliter ſuperioribus ſcanditur. Oci, VII. ode lonicum metrum habet, &
um di, vesro,gatin , patenti. per fingulos verſus ſcanditur. Miferară
XVI. ode habet metrum Alcaicum , eft,neg,amori,dare ludū . Omnes trespe
quod ſimiliter ſupradictisſcanditur.Cur des lonici funt, quica inaiteros appellan
me quere,lis exani, mastuis. tur...
XVII. ode metrum habet quod ab VIII. ode Aſclepiadeŭ merró habet,
Horatio compoſitü dicitur, & per binos & perquaternos verſus ſcanditur. Nam
verſus ſcăditur, ex quibusvnus Trochai, duæ penthemimcres , & duæ dipodiæ
cus trimeter appellatur; alter pentame- - Dactylicæ inſunt. O fons,Blandulize, ſplē
ter , lambicus hypercatalecticusdicitur; didi, or vitro.
fed vterq; pede poftremú debet habere IX.ode Sapphicũ metrű habet, quod,
longiore.Scanditurautem fic. Nonebur vt fupra diximus,ſcanditur. Hercu l,os ri,,
ne.gaaureñ. Item lambicus fic. Meareni, tumo,do di,&tus oplebs.
det in , domo, lacu, nar . Accedente ſcili- X.ode Aſclepiadeum metrú habet, &
cet lambicalege,qnamreferemusin ita- per binos verſus -ſcanditur. Nam vnus
dãy libro , cum lanıbicos verſus cæperi- omdia Dactylice, alter nevOmpespapais ineft.
mus exponere . Vxor, pauperis,1,byci.
XVIII ode Alcaicum merrú frabet , XI. ode Aſclepiadeum metrum ha
quod Alcaicifupradicti modo ſcanditur. bet , & per quaternos verſus ſcanditur.
Bacchum in remotis carmina, rupibus. Nanm tucs σενθημιμερώς , quartus tripodia
XIX. ode Alcaicum metrum habet. Dactylice ineft. Inclu ,fam Dana,en ,tur
quod ,vtſupradiximus,ſcandigur fic. Nõ risa, henea .
wita ,ta nec tenugiferar. XII. ode Alcaicú metrů habet, quod
vtſupra diximus ſcandicur. Acliveiufto
QAAI. TERTII nobilis , ab Lamo.
libri. XIII. ode Sapphicum metrú habet,
quod,vt fupra, diximus ſcanditur. Paune ,
metrum Nympha , rumfugien, tum amator.
quod fimiliter ſcanditur. Odi profa , . ode Alclepiadeŭmctrū haber,
num vulgus Es, arceo. & per binos verſus ſcanditur. Nam prior
II. ode Aſclepiadeum metrum ha- dipodia Dactylica , fequens Tivamus
bet & per quaternos verſus ſcanditur. Merws ineſt. Quantum ,dištarab, I, nacho.
Nam'dux penthemimeres, duædipodix- XV. odeSapphicum metrum habet,
Dactylicæ inſunt. Quid fies,Aſteri,e, quě quod,vtfupra diximus, ſcanditur. Non
tibi, candidi. vi,desquanto mo , neas,periclo.
III. ode,Sapphicum Martigiscae ,lebs XVI:odeAlcaicu metrú habet,quod
quid ,agam ,calendis. vt ſupra diximus, ſcanditur. Onata mea
IV. ode Aſclepiadeú metrū habct, & cum confule, Manlio.
XVII.
 125 LIBER II 1. 126
XVII. ode Sapphicũ mertum habet, & per quaternosverſus ſcanditur. Tres
quod vtlapradiximus,ſcanditur.Monti, enim penthemimeres, quartus dipodia
um cu, tos,ne,morum ,q virgo. Dactyliceineft.Dinis,orte bo,nis, oprime,
XVIII. ode Alcaicum merihabet, Romule .
quod, vt ſupra diximus,ſcanditur, Calo Vl. ode Sapphicum metrum habet,
fupi,nasf tule rismanus. quod vt ſupra diximus , ſcanditur, Dine,
XIX.odeAſclepiadeum metrum ha: quem pro,les Ni,obe,amagna.
bet, & per binos verſus ſcanditur. 'Nam VII. ode, Aſclepiadeum metrum ha
vnus dipodia Dactylice.al - penchemi- bet,quod vtſupradiximus , & per binos
meres incít.Jnta,&tusopu , ira , iur . verſus ſcanditur , ex quibus vnus hexa
XX.odehocidem metri . habet , & meter.Diffugerenigues rede,untiam gra , ..
fimiliter ſcandirur. Quo me,Bacche ra,pis, mina,campis. Alterum dipodia Dactylica
twi. & femipes.Arbori,busg,co ,ma.
XXI. ode Alcaicum metrum habet, VIII. ode Aſclepiadeum metrúha
quod ,vt ſupra diximus, ſcanditur. Vixi bet, & per fingulos verſus penthemime.
puellis nuper i,doneus. tes ſcandicur.Dona,rem pate,ras.grataſ,
XXII. odeSapphicum merrú habet, commo dus.
quod,vt ſupra diximus,ſcanditur. Impi,os IX. ode , Alcaicum metrum habet,
par,rere,cinex ,tis omen . quod,vtfupra diximus,ſcanditur. Nefor.
XXIII.ode Aſclepiadeum metrú ha- te crezdas interi,turaqua.
bet, quod , vt ſupradiximus, ſcanditur. X.ode, Phaleciummetrum habet , &
Namynus dipodia Dactylice, alter pen- per ſingulosverſus ſeanditur. O cru , delio
themimeres ineſt.Fefto, quid poti, us,die. ad,buc,eo Veneris,muneribus,potens.
XXIV.ode Alcaicum metrum habet, XI. ode Sapphicum meruin habet,
quod,vtſupra dixim ', ſcanditur.Tyrrhe- quod , vt ſupradiximus , ſcanditur. Ej
mare,gum progeni,estibi. mi , bi no , num (u , peran , tis annum .
xxv. ode Aſclepiadcámetrum ha- XII.ode Aſclepiadeum metrū habet,
bet,quodfingulis verſibusſcanditur,pé- & per quaternos verſus ,tribuspenthe
themimeresappellatur. Exe , gi moni, mimeres,quarto dipodiaDactylice ſcan
men, tum are perennius. ditur, Iam veris comi,tesque mare,tempe
rant .
2441 LIB . QV ARTI. XIII. odehocidem metrum habet,
& per quaternos verſus ſcanditur , duo

ber. & per binos verſus ſcanditur.Ná licen habent. Andi uere Ly,ce,diimea,
primus dipodia Dactylice,akter penthe- vota dii.
mimeres ineſt. Inter,miffa l'enus, diu . XIV. ode Alcaicum metrum habet,
11.odeSapphicúmetrum habet,quod, quod,vtſupradiximus, ſcanditur. Que
vt fupra diximus, ſcanditur. Pinda,rum curapa, trum queue Qui, ritium .
quiſquisſtu ,det a ,mulari. XV.odehoc idem metrum habet, &
1
111. ode Aſclepiadeum inetrum ha- ſimiliter ſcanditur.Pbæbusvolen tem pre..
bec,& perduos verſus, quorum alter di • lia ,me.loqui.
podia ,alter penthemimeres, ſcanditur.
Quemtu, Me pome,ne,femel. RAAI LIBRI QVIPUT I
IV.ode Alcaicum mecrü habet, quod, qui Epodon in,cribaur.
vt ſupra diximus,lcáditur. Qualem mini,
ftrum fulminis,-litem . i ma ode lambicum metruin ha
PRRinia
Vode Aſclepiadeum metrum habet, bet & per binos verſus ſcanditur.
R 4
527 ! DIO MEDIS f28
Nam ynus lambicus hexameter, vel tri- hexameter vel trimeter lambicus eft.Pe
meter,ſi cú compoſitis vel quadratis ver- & ti,nihil, mef, cut an , tea , inunt. Alter
fibus ſcandas,dicitur.Altertetrameter,fi ex duobus hexametris Dactylico & lam
cum ſimplicibus,dimeter, li cũ cópoſitis bico ponitur. Nam de Dactylico
verſibus ſcanditur.vt hexametrum facias, duos pedes & ſemipedem habet. De lá
ficſcadas.Ibis, Libur,nisin,ter al,ta na,viž, bico limplices quatuor , vel compoſitos
Ante omnia tamenmeminiſſe debemus duos.Scanditur aút fic,Scribere,verficu ,
vitium non eſſe in eiuſmodi verſibus, li. los,amo,reperculfum grani:
primus pes,tertius,& quintº Spódeiin- XI. ode Aſclepiadeum habet, &per
ter cæteros Iambos occurrent. Aliquádo binos , verſus ſcanditur, nam : vnú hexa
aliqui ex tribus,aliquando nullus, & erit : metrum ,alterütetrametrum Dactylicos
ſincerus lábicus, no quod ita appellatur, habet: Quid tibi,vismulizerni,grisdignif
fed vtiq;ſine alienispedibus, ideſt,ſine ſima,barris..
Spondeis in fecundo autquarto & fexto . XII: ode metrú habet, quod ab Ho
pedibu:s. Si quádo Spondei aliislocisin- ratio compoſitum dicitur, & per binos
ueniuntur vitioſum verſum pronuncia- verfus ſcáditur, ex quibus vnushexame
bimus. Hoc & in retrametro obſeruabi- ter heroicus eſt. Horrida, tempeftascley
mus,vt primum pedem & tertiam , Spó- lumcon,Iraxit & ,imbres.Alterex Dacty
dex,frqua....do occurrit,rccipiamusſecu- lico & lambo componitur.Nam quatuor
dum & quartum lanbos referuemus. pedęs.Iambos habet,velduos,fi compo
Bk odchocidemmetrumhabct, & fi fitos poneremalueris,& duosDactylos,
militerfcanditur.Beatusille qui, procul & ſemipedem . Scanditur aút ſic. Nines,
negociis.. que de ducās,lonem ,nācmare,nuncGluje.
Ill., ode hocidem metrum habet. & XIII. odeæqueab Horatio compo
fimiliter ſcanditur: Paren , tis o,limfi,quis fita dicitur,& per binosverſus ſcanditur,
im ,pia; manu . ex quibus vnus hexameter Dactylicus,
IV . odehocidem metrum habet,& alter tetrameter lambicus , vel dimeter.
fimiliter fcanditur. Ato, deo, rum quis, Mollis in , entia , cur tan , tam dif ,fuderit,
quis in, cælo, regisi imisi
V. ode hocidem metrú habet , & fi- XIV. ode,hocidem metrum habet, 3

militer ſcanditur. Quid im ,meren tes hos, & ſimiliter ſcanditur.Noxerat , & cæ , lo
pites,vexas, canis. ful,gebat, lunafesreno.
Vli ode kocidem metrum habet , & : XV . ode ex duobus hexametris con
fimiliter feanditur: Quoquo fceles;tirui, ftat;Dactylico & lambico Aliera , iam
tisaut, cur dex ; terisi teri;tur bellis ci, vilibus,atas
VII. ode hoc idem metruhabet, & XVI: ode lainbicũ metrum habet,
fimiliterfcanditur; Roga, relonggopu ,ti- & perſingulosverſus ſcanditur.Tamiam
dam , te fe,culo . effica ,cido,manus,ſcien, tia . Hic verſus
Viit. odehocidémetrum habet,& qui Carmen ſeculare appellatur,Sapphi
fimiliter ſcanditur. Quando; repoſ, tum cum metrum habet, quod ; vt ſupra dixi
Ca,cubum ad,feſtas,dapes. mus.ſcanditur, Phabe,flna,rumg -potens;
IX ode hocidem metrū habet & fi- Diana.Hactenus quæ didici ,quæ legi&
militer ſcandicur.Mala ;folnjtana,visex , quæ pro mediocri viu comprehendi,tri
it a, lite. bus his commentariis retuli ,fperans me
X. ode hocipſum genusmetrihabet, profecto legentium gratum teſtimonii,
quod ab Horatio compofitum eſt, & ſinon laboris, certe limplicitatis, conſe
perbinos verſus ſcanditur. Nam primus cuturum .
PRI.
1
PRISCI A N I
GR A M M A TICI
CÆSARIENSIS
Quæ exſtant, omnia.
131
532
Bror
DOUNT BU SORU

AMPLISS. NOBILISSIMOQVE VIRO

D. IACOBO BONGARSIO
Chriſtianiſſảni Galliarum Regis conſiliario atque in
. Germaniam Exlegato .
1

HELIÀ S : PV TSCHIV S S. P. D.
I'S PVTAVI Sepe mecum , nobiliffimę BONGARSI , quara
tione contingeret, vt cum renatis in Europa literis tot extitirint
ingenio & eruditionepreclari viri ,quiex bonorum auctorum
emendatione laudem og gloriam quafiuerunt æternam , nemo ha
Etenus extanta doctiſſimorum hominum turba repertus fit , qui
veterum Grammaticorumſcriptis manum admouere tentarit, de
iis loquor qui artem fcripferunt, & Latinitatis normam cumpra
ceptorum regulispoſteritatireliquerunt. Etprimo quidem fic exi
ftimabam , argumenti buius tenuitatem plurimos mouiffe , quominus in hancpalaftram
deſcenderent ,in quapuericottidie cum magiſtris fuisexercentur, ne viderentur ſcilicet
ad ferulam & virgasredire velle, cum velEcclefia velReipublica altioribus curis occupa
tumanimum deftinaffent. Atveropoftquam tua;'ampliſſimeBongarſi, &aliorum ma
gnorum virorum auctoritatemehac demiſi,longe aliud eſſecomperi,quod elegantia ingenia
ab hocnegotio deterruit. ea eſtreimales & difficultas, molem in hoc operevides; cum diffi
cultatemihinegotium fuit, in conferendis totfcriptiscodicibus, extirpandisq, tot centenis
millibus vitiorum , qua ad integraspaginasſeingeſſerunt; cuius rei documentum dabo Pri
ſcianum bunc,quem adtemitto,Bongarſinobiliffime, qui utmolereliquosſuperat, ita plus
moleſtie Stadiimihi creauit,in libris ati aw tačiaus prefertim , exquibusfpuria infinita
eieci, veteraq, o vt in fcriptis leguntur
ſubſtitui,lacunas expleui, vitiofa correxi,adquam
roms inprimisvſuifuerunt , quaexilluſtriſſimi Scaligeri codice tranſcripta ad memifit
Cornelius van Dale cognatus meus carifimus , tum etiam CL . Gruteri libris tui codi
ces, guitamen hoc cum multis communehabent, vt Gracorum auctorum verbis careant ,
Latinorum repreſentent : Quicquid autem ex omnibus a nobisin hac feſtinationepra
Staripossit, id omneinrefuo adtecontendit, qui operishuiusmagnapars,imo vero caput,
cenſeri debes , vrpotequi mead laborem , typographorum celeberrimum ad editionem fis
Scriptorummagnam copiam ad me deferri curaueris, quibusmok
adhortatus, codicumg
Straills mendorum ab ineptis correctoribusnata expugnarem . Siquid hinc adrem litera
riam commodi redundabit,idtotum tibi refcribo, ſed vereorne itidem tibicum illis labo
randum fit.quicauillabunturmeiuvenem adhuc difficillimum orus, cuiſemultiimpares
palum profeflifunt,inhumerosſuſcepiſſe. Onicquidfuerit , egoiſtosadte remittam , qui
mihi per Cl. Marnium, cum Chariſiumſeparatimedere conſtituißem , prouinciam ,
hancimpofuifti. Interea vale amplisſimeBongarſi, meg tot beneficiis Esmeritis tuum
contra inuidorã,fiquiforteerunt ,latratus tutum preffa . A. clɔ locv. 111.Kal.Iunii.
PRI
 F34

PRISCIANI GRAM
M A TICI CÆSARIENSIS
Quæ exſtant, omnia.

FVLIANO CON SVLI AC

Patricio Priſcianus S. D.
V vm omnis eloquentia do&trinam , omne ftudiorum genui
Sapientia luceprafulgens, a Grecorum fontibusderiuatum L,atia.
nos proprio fermoneinuenio celebraffe , & in omnibus illorum ur
ftigia liberalibus conſecutos artibus video :necin hisfolum qua
emendate ab illis ſuntſcripra,fed etiam quofdam erroreseorum ,a-,
moredo& torum deceptos,imitari , in quibus maxime vetuftiffima
etas grammatica in arte arguiturpeccaſſe; cuius autores quanto,
funtiuniores,tantoperspicaciores, &ingeniisfloruiſe,diligen
tia valuiffe omnium indicio confirmatur eruditiſſimorum . Quidenim Herodianiartibus
ſcrupulofisqueſtionibus enucleatiuspoffitinueniri? Cum igitur
certius ? Qujd Apollonii
cosomniafere vitia,quacunqueantiquorum commentariis funtreliéta artisgrammatica,
expurgaſſe comperio, certifquerationislegibus emendafle : noftrorumautem neminempost
illosimitatorem eorum extitiffe , quippein negligentiam cadentibusftudiis literarum ,pro
pter inopiam fcriptorum : quamuis auda&ter,fed non impudenter, vtputo,conatus fumpro
viribus rem arduam quidem ,fed officio profeffionisnon indebitam,fupranominatorum
precepta virorum , qua congruafuntviſa,in Latinum transferre fermonem :colle & tisetiam
fere, quacunquaneceffaria noftrorumquoqueinueniuntur artium commentariis
omnibus
grammaticorum ,quod gratum fore crediditemperamentum f, iexvtriufquelingua mode
faciente: Quianecvituperandum
ratoribuselegantiora in vnum coeantcorpus,meolabore
me effe credo, fi eos imitor, quiprincipatum inter Gracosfcriptores artis Grammaticapoſſi
dent,quum veteres noftriin erroribus etiam , ur di&tumeft ,Gracos equiparantes,maximă
tamen laudem funtconſecuri. Exemplum etiam proponereplacuit , uepigeat alios etiama
amevclignorantia fortepratermiſſa,velvitiofe dieta ( nibitenim exomniparte perfectum
in humanisinuentionibus ellepoſſe credo)fuaquoque induſtria ad communem literatoria.
profeſſionis vtilitatem congrua rationisproportioneveladdere velmucaretractantes. Nan .
quefeftinantius quam volại hos edere melibros compulerunt , quialienis laboribus infi
diantes ,furtimqueesquaſiper latrocinia fcripta ab aliis ſurripientes, vnius nominis adti
tulum pertinentis infanda mutatione,totius operis gloriam in ſetransferreconantur. Sed
quoniam in tanta operis materia , impoſſibile eft aliquid perfe&tum breuiter exponi.ſpacii
quoqueveniam peto; quamuisad Herodiani ſcriptorumpelagus, & adeiuspurris Apollo
niiſpacioſa volumina, meorum compendiofafunt cxiftimandaſcripta librorum : ku
ius tamen operis se hortatoremfortitus, iudicem quoquefacioIuliane conful ac pa
tricie, cui fummos dignitatisgradusſumma acquiſiuit in omniſfudio ingeniiclaritudo,
non tantum accipiens abexcellis gradibushonorum precio, quantum illis decorisaddens
tui, cuius mentem tam Homeri credo quam Virgiliianima conftare: quorum uterque
arcem posſedit mufica, te tertium ex utroque compofiium effe confirmans. , quippe
non minus Gracorum , quam Latinorum . in omni genere doctrina prefulgentem..
535 PR Æ FATI O. 536
Tibi igiturhocopus deuoxeo, omnis eloquentie praful, viquantamcunque mihi Dens
annuerit ſuſcepti laboris gloriam , te comitequafi fole quodam dilucidius creſcat.
Titulos etiam » vniuerfi operisper fingulospoſuilibros, quofacilius quicquid exiis quara
tur, difcretispoffitlocisinueniri.
Primusliber continet de voce & eiusſpeciebus. De litera, quid fit litera. De
generibuseiuis fpeciebus. Defingularumpotestate,que &in quastranfeunt perdecli
nationes vel compoſitiones partium orationis.
Secundus defyllaba: quid fitfyllaba :quotliteris conftarepotest,& quo ordine,&
quofono. De accidentibus fingulis ſyllabis. Dedićtione: quid fit diftio:queciusdiffe
rentia ad fyllabam .- De oratione: quid fitoratio : quotſunteiuspartes: de carumpro
prietate & ordinationer Denomine :quid fitnomen . De accidentibus ei: quot funt
species propriorum nominum : quot appellatiworum: quotadiectiuorum :quoi deriuati
Horum . De patronymicis:quot eorum forma:quomodo deriuantur e quibus primita
vis. De diuerfispoffefiuorum terminationibus,& earum regulis.
Tertius de comparatinis ego ſuperlatinis ,&eorum diuerfis extremitatibus,ex quia
buspofitiuis, & guaratione formantur. De diminutiuis : quot eorum fpecies,exqui.
bus declinationibusnominum , quomodo formantur.
Onartuts de denominatiuis & verbalibus, & participialibus&aduerbialibus: quot
primitiuis: quomodonaſcuntur.
eorum ſpecies:ex quibus
Quintus de generibus dignofcendis per ſingulas terminationes. Do numeris, de
figuris, & earum compage. Decafu.
Sextus de nominatino caſu per ſingulasextremitates omnium nominum , tam , in
vocalesquam in conſonantes deſinentium ,per ordinem . Degenitiuorum tam vltimia
quampenultimis ſyllabis.
Seprimus de ceteris.obliquiscafibus, tam fingularibusquampluralibus.
Ołtanus de verbo, es eius accidentibus.
Nonusde regulisgeneralibusomnium coniugationum , & præteritoperfectoprima
fecundaconiugationis.
Decimusd .preleritoperfectotertia coniugationis &quarta.
Vndecimus de participio.
Duodecimus &tertiusdecimusdepronomine.
Quartusdecimusdeprapofitione.
Quiniasdecimusdeaduerbio, & interie &tione.
Sextusdecimus de conjunctione.
Septimusdecimus & decimusottanusde Conſtruktione fineordinatione partium
orationis inter fein contextaorationis einfdom .

PRI
137 538
Logo.co.900
ತುಳಜಪಿಟಲಿಟಿ

PRISCIANI GR A M.
MATICI CÆSARIENSIS
LIBER PRIMV S.

DE VOCE. res differentiæ generaliter voci acciden

tes, binæ per fingulasinuicem coeuntes ,
HILOSOPHI definiunt Voxautem dicta eſtvel a vocado ,vt dux
vocem eſſe aerem tenuiffi- a ducendo; vel Sini Ti Bocio bom,vt quibuſ,
mum ictum ;vel, ſuum ſen- dam placet.
libile aurium , id eſt, quod
propric auribusaccidit. Et DE LITERA,
eſt prior definitio a ſubſtantia fumpra :
, hoceſt,abaccidentibus.
a accidente
furolan LItera eft parsminimavociscompoſiz
dicunt tæ,
enim voci auditus, quantum in ipfa eſt. literarum . minima autem quantum ad
Vocisautem differentiæ ſunt quatuor, totam comprehenſionem vocis literatæ;
articulata, inarticulata,literata,illiterata. ad hanc.n. ctiá productævocales breuiſ
Articulata cſt, quæ coarctata, hoc eſt,co- fimæ partes inueniuntur : vel, quodo.
pulata cum aliquo fenfu mentis eius qui mnium eſtbreuiflimum eorum quæ di
loquitur, profertur. Inarticulata eft cóc uidi poflunt, id quod diuidi non poteſto
traria, quæ a nullo proficiſcitur affectu poffumus & fic definire :Litera eltvox;
mentis. Literata eft,quæ ſcribi poteſt. quæ ſcribi poteſt indiuidua. Dicitur au
Illicerata, quæ ſcribi non poteſt. Inueni- tem litera; vel quaſi legitera, quod le.
untur igitur quædam voces articulatæ , gendi iter præbeat : vel alituris, vt qui
quæ ſcribipoſtunt , & intelligi, vt Ar- buſdam placet, quodplerunq; in ceratis
mavirumquecano. Quædam quæ non tabulis antiqui ſcribere folebant, &poft
poffunt ſcribi,intelliguntur ramen, vt fic ea delere. Literas aút; etiam Elementoru
bili hominum & gemitus. hæ enim vo- vocabulo nuncupauerút , ad fimilitudiné
ces quamuis ſenſum aliquem fignificent mundi elententorum.Sicut enim illaco
proferentis eas, fcribi tamen non poſsút. euntia omne corpus perficiunt: ſic eciam
Aliævero funt,quæquamuisfcribantur, hæ coniunctæ , literalem vocem quafi
tamen inarticulatæ dicuntur , cum nihil corpus aliquod coinponunt , vel magis
fignificent, vt,coax;cra. Hæ enim voces vere corpus. nam fiaercorpus eſt,&vox
quáquam intelligimusde qua ſintvolu- quæ ex aere icto conſtat, corpus eſſe o :
cre profectæ ,tamen inarticulatæ dicun- ftenditur:quippe cum tangit aurem , &
tur,quiavox, vt ſuperius dixi;inarticula- tripartito diuiditur, quod eft fuú corpo
ta eſt,quæ anullo affectumentis profici. ris,hoceft,in altitudinem ,latitudiné, ló
ſcitur. Aliæ ſunt inarticulatæ & illitera- gitudiné, vnde ex omni parte poteſt au
tæ ,quæ nec ſcribi poflunt necintelligi, diri. Præterea taméfingulæ fyllabæ alti
vi ftrepitus, mugitus, & his ſimilia.Sciretudinem quidcın habent in tenore, craſ
autem debemus,quod has quatuor fpe fitudinem veliscitudinem in ſpiritu ,lon
cies vocum perficiunt quatuor ſupr. o gitudinem in icmpore. Litera igitur eſt
139 PRISCIANI . 540
sota elementi , & velut imago quzdam DE ACCIDENTIBVS
vocis literatæ, q cognoſciturexqualitate Literae.

&quätitatefigura direta úrHoceremita Acciditigiturliveranomé, figura, por

proprie dicumur ipſa pronunciationes declinabilia, tá apudgræcos elementorú
noræ earú literæ . Abuliuc tamen & ele- nomina, quam apud Latinos: ſiue quoda
menta pro literis, & literæ pro elementis barbaris inuentadicútur:fiue quod ſim
vocantur. Cum eniin dickinus non poſle plicia hæc & ſtabilia effe debent, quafi
conſtare in eadem fyllabarantep,nõde fundamentum omnis doctrinæ immo
literis dicimus , fed de pronunciatione bile: ſiue quod nec aliter apud Latinos
carum.nam quantum ad ſcripturam ,por poterat elle, cum a ſuis vocibus vocales
funt coniungi,non tamen etiain enunci- noniinentur:ſemiuocales vero in ſe defi
ari,nifi poſtpoſitar,vt princeps.Suntigi nant:muræ aút aſe incipiétes vocaliter
tur figuræ literarum quibus nos vtimur minétur;quas ſi Hectas,ſignificatio quo
xxill.Ipfæ vcro pronunciationes earú que nominú vna euaneſcit. Vocalesigi
multo ampliores. Quippecum ſingulæ çur,vt dictú eſt,perſe prolatx nomen lu
vocales denos inueniantur habentes ſo- um oſtendunt.Semiuocalesvero abein
nos,vel plures,vtputaaliterabreuis qua- cipientes, & in ſe terminantes , abſque x,
tuorhabetloni differentias; cumhabet quæ fola ab iincipit per anaſtropheGrę
aſpirationé, acuicur velgrauatur: & rur- ci nominis xi;quia neceſſe fuit, cú litſe
fus cum ſineaſpiratióe acuiturvel graua- miuocalis,a vocaliincipere,& in ſe termi
tur ,vt habeo habemus,abeo abimus.Ló- nare.quæ x nouiffimca Latinisallumpta,
ga vero cadem ſex modis ſonat, cum ha- poſt omnesponitur literas,quibuslatinę
bet aſpirationem ,& acuiturvelgrauatur dictiones egent. quod autem abiincipiç
viel circunflectitur, ve hamis hamorum eius nomen ,oftendit etiá Seruius in co
hamus. Et rurfus cum fine aſpirationc, mento ,quod ſcripſit in Donatū, his ver
acuitur,vel grauatur , vel circunflectitur, bis:Sunt feptéſemivocales, quæ ita pro
vt arx ararum ara. Similiter aliæ vocales feruntur,vt inchoent ab e litera , & deli
poſſunt proferri. Præterea tamen i & u nant in naturale ſonú,veef,el,em , en ,& ,
vocales,quandomediæ ſunt, alternos in- es,ix.Sed x ab i inchoat Ideciá Eutropi
ter ſe fonos videntur confundere, teſte uscófirmat dicens:Vnaduplexx , quæ i
Donato.i,vt vir.u ,vtoptum'.EtIquidé, deo abiincipit,quia apudGręcosin eādē
quando poft u cóſonanté loco digamma definit.Mutæ aytě a le incipientes , & in
F functam Acoliciponitur breuis,fequé- evocalédeſinentes,exceptisk, & q qua
ted,vel m velr,velt,vel x , ſonú y græce rum altera in a ,altera in u,finitur,ſua co
videtur habere,ve video,vim ,virtus,viti- ficiunt nomina.H enim aſpirationisma
um,vix. V autem quamuiscontractum , gis eſt nota,quá fit litera. Figuræ accidút,
eundem tamen ſonum ,hoceſt, y, habet, quas videmus in fingulis literis. Poteſtas
inter q,& e,veli,vel æ diphthongum po- vero ipſa pronunciatio,propter quá&fi
fitum ,vt que quis quæ.necnon interg, & guræ,& nominafunt facta. Quidá etiam
caſdem vocales, cum in yna fyllaba fic addunç Ordinem , ſed eſt pars poteſtatis
inuenitur,vtpingue,ſanguis,lingux. In literarú.ExhisVocales dicútur, quæ per
confonantibus ctiam lunt differentiz ſe voces perficiút, vel ſine quibus vox li
plures tranſeuntiumin alias conſo- teralis proferrinó poteft,vnde & nomen
nantes & non tranſeuntium : hoc præcipue fibi defendunt. Cæterç
quippe diuerfæ funt enim quæ cú his proferuntur, Cófonátes
poteftatis, appellantur. Sunt igitur vocales numero
quinq;, açio u.ytimur etiãy Græcorum
cauſa
::
 541 BER 542
cauſa nominú.Conſonantiú aliæ ſuntfc- ' ipfæ quoque communes faciunt ſyllabas
miuocales aliæ mutæ. Semiuocales funt, poft mutas pofitæ :quod diuerſorıın có
ve pleriſque Lacinorum placuit,ſéptem ,f firmatur autoritatetam Græcorum , quá
Im nr'sx. Sed fmultis oſtenditur modis latinorum. Ouidius in X. Metamorpho 1

muta magis , de qua poft docebimus. Z leon: Piſcofamg, Gnidon , grauidamg,A

quoq; vtimurin græcis dictionibus. Hæ mathunta metallis. Euripides in Phæniſ
ergo,hoceſt,ſemiuocales, quantú vincu- fis: iómt imageadp.Quos crimea.in eiſdem :
tur a vocalibus,tantumfuperant mutas. draaóweala, nie reenco omiudessnixvov. apud
Ideo apud Græcos quidé omnes dictio- græcos inuenitur tamen m anre n pofita,
nes,vel in vocales , vel in ſemiuocales, nec producens ante ſe vocalem more
quæ ſecundā habent cuphoniá , deſinūt, mutarum . Callimachus : Thispiró Munodpin

-
quá nos, fonoritaté pollumus dicere :a- tos ion Eivos de orwayo.
pud Latinos auté,ex maxima parte, pon DE NYMERO LITERA
tamen omncs.Inueniuntur.n.quædáet
iam in mutas definétes. Semiuocales au : ! ' rum apud veteres .
temfunt appellatæ,quę plená vocemné Aplusquamſedecim erantliteræ,qui
habent, vtſemideos& ſemiuirosappel
Pud antiquiſſimos Græcorum non
lamus, non qui dimidiá partem habent bus ab illis acceptis Latini antiquitatem
deorum vel virorum ,fed qui pleni dii vel ſeruauerunt perpetuam . Nam fi veriffi
yirinõſunt.Reliq uæ funtMurz , vt qui- me velimº inſpicere cas,hoc eſt,ſedecim ,
buldā videtur,numero nouem , bcdgh non plusquá duas additas in Latino in
kpqt.Et ſunt quinonbene hocnomen ueniemusfermone,FAeolicú digamma,
putantcas accepiſſe; cum hæ quoq; pars quod apud antiquiſſimoslatinorú candé
lint vocis: qui neſciunt,quod ad compa- vim ,quá apud Acoles habuit p:eum autó
rationem bene ſonantium ita fint nomi prope ſonum ;quem nunc habet F,figni
natr ,velut informis dicitur mulier , non ficabarp'cum afpiratione: ficut etiam a
quæ caret forina ,ſed qux male eſt for- pudvetcresGræcos pro0,- & h . Vnde
mata:& frigidum dicimuseum , non qui nunc quoque inGræcis nominibus anti
penitus expers eſt caloris ,ſed qui mini- quam fcripturam feruamus proq , p & h
mo hoc vtitur.Sicigitur mutas,non quæ ponentes,vt Orpheus,Phaeton. poftea
omninovoce carét ,fedquæ exigua par- veroin Latinisplacuit verbis prop &hf
tem vocis habent. Vocales apud Latinos fcribi,vt fama filius,facio :loco autem di
omnes funt ancipitesveſliquidæ ,hoceft, gamma.V pro conſonante;quodcogna
qux facile modoproduci, modo corripi tione ſoni videbatur affmis eſſe digama
poſſunt; ſicut etiam apud antiquiſſimos ca litera. Quare cum floco mutæ pona
erantGræcorum ante inuentionem & tur,id eft,prop & hfiue ,miror hancin
-.quibus inuentis & e, qux ate ancipi- ter ſemiuocales pofuiſſe artium ſcripto
tes erant,remanſerunt perpetuæ breues, res . nihilenim aliud habet hæc litera fe
cum earum productarum loca poſtella miuocalis , niſi nominis prolationem,
lintaſupradiétis vocalibus ſemper lögis. quxavocali incipit.Sedhoc poteſtatem
Sunt etiam in conſonantibus longæ , vt murare literæ non debuit. fi enim effet
puta Duplices,x & z . Sicut enim longæ ſemiuocalis,neceffario terminalis nomi
vocales,fichæ quoque longam faciunt num inueniretur,quodminime reperies:
ſyllabam . Suntſimiliter ancipitcs velli- necantelvelr in eadé ſyllaba poni pol
quidæ,vt1 &r,quæ modo longam modo ſer,quilocus mutarum eſt duntaxat :nec
breuem poſtmutas pofitæ in eadem fyl- communem ante eafdem poſita faceret
Iaba faciunt fyllabam . His quidam ad' fyllabam . PoftremoGręciquibus in o
dunt non irrationabiliter m . & n : quia mni doctrina' autoribus vtimur , 9 cu
.

1
 543 PRISCIANI
$ 44
ius locum apud nos fobrinet,quod'oſté- inter aliasliteras. Quod fi fufficeret vt
ditur in hismaxime dictionibus , quas a eleinentum putaretur, nihilominus quo
Græcis ſumplimus, hoc eſt, fama, fuga, rundam etianinumerorum figuræ, quia
fur,mutam eſſe confirmant . Sciendum in verſu inter alias literas ſcribitur, qua
tamen, quod hicquoque error aquibuf- uiseis diffimiles fint,elementafuntha
dam antiquis Græcorum grammaticis benda. ſed ininine hoceſt adhibendum ,
inualitLatinos, quipox Temiuocales pu nec aliquid aliud ex accidentibus ita pro
tabant:nulla alia caufa ,niſiquod fpiritus prietatem oſtendit vniuſcuiuſq; elemen
in eis abundet,inducti. quod fi eller ve- ti, quomodo poteſtas, qua caret aſpira
rum ,debuit cquoque velt addita afpira- tio. Neque eniin vocalis nec conſonans
tione ſemiuocalis eſſe, quod omni carotelle poreſt. Vocalis non eſth , quia a ſe
ratione. fpiritus enim poreſtareniliters yocem non facit : nec ſemiuocatis, cum
fonmütat:ynde nec vocalesaddita afpi- nulla fyllaba Latina vel Græca per inte
rationc aliæ fiunt,& aliæ ea dempta. Hoc gras di&tiones in eam definat: nec muta,
camenſciredebemus,quod non tam fixis cum in eadem fyllaba cum duabus inu .
labris eft pronuncianda f, quomodo ph : tis bis ponitur, vtPhthius,Erichthoni '.
atquehoc folum intereſt inter f& ph. X Nulla enim ſyllaba plus duabus mutis
etiam duplicem ,lococ& s velg & spo: poteſt habere iuxta le poſitis , nec plus
- ſtea aGræcis inventam aſſumplimus , vt tribus conſonantibus continuare.Auto
duxducis,tex regis. Kenim & Q.quam- ritas quoque tain Varronis quam Macri,
uis figura & nomine videantur aliquam tefte Cenſorino , neck necqneque h in
habere differentiam ,cum c ramen ean- numero adhibet literarum. Videntur
dem tamin ſono vocum ,quain in metro tamen i & u , cum in conſonantes tranſ
continent poteſtatem . & k quidem pe- eunt, quantum ad poteftatem , quod ma
nitus ſuperuacua eft :nulla enimratio vi- ximum eſtin elementis , aliæ literæ elle
d'etur cur A ſequétek ſcribidebeat.Car- præter ſupradictas. Multum enim inter
thago enim & caput, fiueper cliueperk eft, vtrun vocales fint an conſonantes:
fcribantur, nullamfaciunt, nec in lono, ſicut enim , quamuis in varia figura, & va
nec in poteſtate , ciufdem conſonantis rionomine fintk & q & c;tamen quia v
differentiam . Q vero propter nihil aliud nam vim habent tam in metro,quam in
fcribenda videtur elle , nifi vt oſtendat fono, provna literaaccipi debent : ſici &
fequens u ,ante alteram vocalem in eadé u quamuis youm nomen , & vnam habe
fyllaba policum , perdere vim literæ in ant figuram , tam vocales quam conſo
metro. quod fialia ideo litera eft exiſti- nantes; tamen quiadiuerſum ſonum , &
manda q quam c ,debetg quoq; cum ſi- 'diuerſam vim habent in metris , & in po
militer præponituru amittenti yim lite- nunciatione fyllabarum , non ſuntineir
ræ alia putari , & alia , cum id non facit. dem , meo iudicio , elementis accipien
dicimus enim anguis ficuti quis,& augur dæ : quáuis & Cenforino doctiſſimo ar
ficuri cur. Vnde livelimuseas cum yeri- tisgrammaticę idem placuit.Multa enim
tate contemplari, vt diximus, non plus eſt differentia inter conſonantes, vt di
quam decé & octoliteras in Latinoſer- ximus , & vocales. Tantum enim fere
mone habemus , hoc eſt , ſedecim anti- intereſt inter vocales & conſonantes ,
quas Græcorum , &f& x poſtea addiras, quantum inter animas & corpora.Ani
& easquoque ab eiſdem lumptas. Nam mạenimperſe mouétur,vephilofophis
y & z Græcorum caufanominum , vt ſu- videtur, & corpora mouét : corporave
pradictum eſt, aſciuimus. Hvero afpira- fonecper ſe fine animamoueri poffunt,
tionis eft nota, & nihil aliud habet literz nec animas mouent , ſed ab illis mouen
nig figuram , & quod in verſu ſcribitur tur. Vocales ſimiliter& per ſe mouétur
ad per .
1
 545 LIBER I. S46
ad perficiendam ſyllabam , & conſonan- quamuis illirecte viſum eſt, tamen con
tesmouent ſecum : cóſonantes vero finc fuetudoantiqua fuperauit. Adeo aút hoc
vocalibus immobiles ſunt. Et I quidem verum eſt, quod pro Æolico F digamma,
modo pro fimplici,modo pro dupliciac- V ponitur:quod licutilli ſolebát accipe
cipitur conſonante.Pro fimplici,quando re digamnia F proconlonante ſimplici,
ab eo incipit ſyllaba in principio dictio- teſte Aftyage, quidiuerfis hocoſtendic
nispoſitalublequentę vocali in eadéfyl- verſibus,vtin hoc verſu ,ciópteros Ferévar ó
" laba, vt Iugo lupiter: Pro duplici autem , nexumda,fic nos quoque pro fimpliciha
quando in medio dictionis ab eo incipit bemus conſonante plerunq; V locoF di
fyllabapoft vocalem ante le poſita,ſubſe- gainma poſitum , ve, At Venushaudani
quence quoq;vocali in eadem ſyllaba,vemonequicquam exterrita mater.Et tamen
malus,peius,eius in quo loco antiqui fo- quando Áoles idem F inueniunturpro
lebantgeminare eandé i literam , & mai- duplici conſonante digammapoſuiſſe ,vt
ius, peiius ,ciius ſcribere, quod nó aliter Nisoege di Fod waysós , nos quoque vide
pronunciari poſſet ,quá fi cum ſuperiore mur hoc fequi in præterito perfecto &
fyllaba priorI,cuſequeme alteraprofer- pluſquamperfecto certiæ & quattæ con
5 retur,vepeiius,eii',maiius, &duo iipro iugacionis, in quibus ianteu conſonan
3 duabus conſonantibusaccipiebantNam tem pofita producitur , cademq;fubtra
quamuis I fit cóſonans,in eadem fyllaba cta corripitur,vt cupiuicupii,cupiueram
7, geminata iungi non poſſet.ergo non ali- cupieram , audiui audii, audiueram au
ter quam tellus,mannus,proferri debuit. dieram . Inueniuntur etiam pro vocali
Vnde Pompeii quoq;genitiuum pertria correptahocdigammailli vſi, vtAlcma:
i antiqui fcribebant:quorum duo ſuperi- nai xauce rüprodaFcov. Eft enim dimetrum
oraloco conſonantium accipiebant,vtfi lambicym ,& ſiceſt proferendum F , vt
dicas Pompeiii. nam tribus iii iun &tis faciat breuem ſyllabam . Noſtri quoque
qualis poffet fyllabapronunciari?Nápo- hocipſum feciſſeinueniuntur,& pro có
ftremum i pro vocali eſt accipiendum : ſonanceuvocalé breué accepiffe,vtHor.
quod Cæſaridoctiſſimoartis grammati- ſylüe triſyllabumprotulit in Epodo hoc
cæ placitumfuiſſe,a Victore quoq; in ar- verſu :Niuesą,deducunt lonem , Nuncma
1
te grāmatica de ſyllabis cóprobatur. Pro renuncfolüe. Eſt. n . dimetrú lambícum
fimplici quoq; in media dictionc inueni- coniunctú penthemimeri heroicę,quod
tur.ſed in cópoſicis, veiniuria, adiungo, aliter ſtare non poteſt , niſifylüe trifyl
eicctus,reice.Virgiliusin Bucolicis:Tély- labum accipiatur.Similiter Catullus Ve
repafcentes a fluminereice capellas.proce- ronenſis , Quodzonam foluit din ligatam ,
leuſmaticú poſuit pro dactylo. Nunquá inter hendecaſyllabos Phalecios poſuit.
autem poteſtante iliteram ,locopolicam Ergo niſiſolüittriſyllabú accipias , verſus
conſonantis, aſpiratio inueniri ſicut nec ftare non poteſt.hoctamen ipſum in de
I
anteu conſonantem ,vnde hiulcus triſyl- riuatiuisvel compoſitis frequenterſolet
labum eſt: nalla enim conſonans ante fe fieri,vt voluo volutus,foluo ſolutus,auis
aſpirationem recipit. V vero lococonſo- auceps,auſpiciü,augurium ,auguſtº,lauo
nantis poſita, eandem prorſus in omni- laur',faucofautor.F digammaÆolis eft,
bus vim habuitapud Latinos,quam apud quando inmetrispronihilo accipiebant,
- ÆolesdigammaF.Vnde a plerifq;ei no- vt õuquesSFdpluario di täp finowool aggoja.
men hocdatur,quod apud Æoles habuit Eſtenim hexametrum heroicum . Apud
olim F digamma,id eſt uau ,ab ipſius vo- Latinos quoq;hocidem V inueniturpro
ce profečtum ,teſte Varrone& Didymo, nihilo in metris, & maxime apud vetu
qui id ei nomen eſle oſtendűt. pro quo ftiflimos Comicorum ,vt Terent. in An
Ĉxfar hancfigurá a fcriberevoluit: quod -dria: Sineinuidialandēinüenias, &amos
S
I
147 PRISCIANI. 148
cospares.Et. n. lambicútrimetrú:qd'ni- n.litera fiuc vox plus fonatipla ſeſe,cum
lifine inui, pro tribracho accipiatur,ftare poſtponitur,quam cú anteponitur,quod
verlus non poteſt. fcicndú tamen quod vocalib-accidenselle videtur: nec litol
hocipfum £ oles quidévbiq;loco aſpira- latur ca ,pericetiam visfignificationis,vt
tionis ponebant, effugiétes ſpiritusaſpe- ſidicam Erennius abſq; aſpiratione, quá
ritacem.nos aútinmultis quidé,non ta- uis vitium videar facero , intellectus ta
menin omnib.illos ſequimur, vt cũ dici- men integer permanet. Conſonantibus
mus,veſpera,vis;veſtis.Hiat'quoq;cauſa autem fic coherct,vteiuſdépenitus lub
folebat illi interponere F digáma, quod ſtátię ſit,vt fi auferat,ſignificationisvim
oſtendút eciá poetæ Æolidæ yli.Alcman, minuat prorſus, vt fi dicam Cremes pro
nai xõua espai daFroy. &Epigrammata, Chremes.vnde hac conſiderata ratione,
quæ egomet legi in tripode vetuſtiſlimo Græcorú doctiſlimi ſingulas fecerúteas.
Apollinis,qui ftat in Xerolopho Byzan- quoq;literas,quippe pro th,0,prophop
tii, ſic ſcripra: Amoroopafcu, Am Fiore Far Nos chx fcribentes,nos aút antiquá ſcriptura
quoq; hiatus caulainterponimusV. loco feruauimus.In Latinis tamendictionib.
digáma F,vt Dauus,Argiuus, pauo ,ouú, nos quoq;proph-cæpimusf ſuribere, vc
ouis,bouis.hoctamen etiá per alias qual- filiº,fama,fuga,niſi quod,vt fupra docui
dá cóſonanteshiatus veleuphoniæ cau . mus;eftaliquain pronunciationeciusli
fa folet fieri,vtprodeft,comburo;ficubi, cerædifferentia,fcúſono ph, vtoftendit
nuncubi,quodGræciquoq;ſolent face- ipſius palati pulſus, linguæ ,labrorú.Rh,
reguimen vain .Sed tamen hoc attendendú aúcidco non eft cranslatúab illisin aliam
oſt ;quod pręualuit inhac litera.i.inV lo- figuram ,quod necſiccohæret huic, quo
co digáma poſito,poteſtas fimpliciscon- modomutis,neslitollatur,minuit ligni
fonátisapud omnium poetarum doctif- ficationé:quáuis.n.ſubtracta aſpiratione
fimos.In B ctiá folet apud Æoles tranſire dicamus,retor,Pyrrus, intellectus pma
Fdigáma, quotiesabp incipit dictio quæ ne integer,nõaliter q li antecedensvo
folet afpirari,vt paótap,Bpítupdicunt;quod calib. auferatur aſpiratio.Vnde oftéditur
digáma niſi vocalipræponi& inprinci- exhocquoq; aliqua eſſe cognatiorliterę
pio ſyllabænon poteſt.ideo autélocum cum vocalib. exquo quidá dubitauerút,
quoq; tranfmutauit,quia B veldigamma wrum pponi debeat huic aſpiratio , an
poitpin eadé fyllaba pronunciari nópo- ſubiungi.vndeÆoles loco ,vi diximus,2
teſt. Apud nos quoq; eſt inuenire,quod {pirationis digáma ponétesin di&tionib.
sp u côlonátebponitur.cælebs, cæleftiú ab pincipientibus,ſolent loco digamma
virá ducens perbſcribitur, quod u -colo- B ſeribere,iudicantes deberepręponidi
nans ante confonanté poni nó poteft; ſi- gamma quaſi vocali:ſed curſus,quaſi có
cut etiá bruges &Belená antiquiſſimidi. Tonantidigámain eadem fyllaba õpone
cebant,ceſteQuintiliano, quihoc oftédiccc reculantes,cómutabant id in B.Bpótwas
in primo Inſtitutionú oratoriarum , nec Bpórros,dicentes.Sed apud Græcos hæcli
mirú , cum b quoq; in u euphoniæ caufa reraid eſt, p ,multis modis fungitur loco
conuertiinuenimus,ve aufero.pabfero. vocalis, vtin declinatione nominú ese&
Alpiracio quoque ante vocales oésponi in apurá deſinentium ,ğ limiliter aſeruác
poteft;poft colonantesaút quatuor tan- per obliquos cafus,vt@ge ( pos.,copia copia
tūmodo,more antiquo Græcorú , ctpr, ds. apud Latinos autem non adeo. Quc
yt habeo,Herénius,heros,hyeins,homo, citur curin vah ,ah , poſt vocales.ponitur
bumus,Hylas,Chremes,Thraſo,Philip- afpicatio,& dicimusquod apocopafacta
pas,Pyrrhº.Ideo-aút:extrinſecus afcribi- of extremęvocalis cuipponebaturalpi
curvocalibus,vtminimú ſonet:conſoná- ratio.nam perfecta,vaha,aha,funt. Ideo
cib.aýt intrinſecus,ycplurimum .Omnis autem abſcidionefacta cxtremæ vocalis ,
tamen
 14) LIBER 1 . 350
tamen aſpiratio manſit ex fuperiore modo mutari,modo manere, exceptis
pendens.vocali, quia fuum eſt interie- quatuor,lpsx.hę.n, núquamurátur, vt
ctionis voce abſcondita proferri. Itaquc habeo habui, iubcoiulli,copeſco cópef
pars abfconditæ extremitatis videtur cui,dico dixi,aſcédo aſcédi,lędo læſilego
congrue ininteriectionis naturali prola- legi, pingopinxi, demodempfi,premo
rione remanfiffe. nec mirum ,cum in Sy- preſli, moncomonui,ſinofiui, nequeo
forum Ægyptiorumq; dictionib.foleant aequiui,torqueo torli,diſſero diſſorui,v
etiá in fine alpirarivocales. Interiectio- ro vili, verto verti,Aexo Acxi.Iltę autem
rum aút pleraq; communes funt natura- quatuor, vt ſupra dixim ',núquam mutá
liter omniú gentium voces. Inter clincturinpræterito perfecto:1,vtcelo cçlauiz.
afpiratione& cum aſpiratione eftg,inter dolco dolui,volo volui, molliomolliui:
quoq; & theft d, & inter p & ph fiue f p, turpe turpaui, ſtupcoſtupui,ſcalpo
eft b. Sūrigiturhætres,hoceft,bgdme- Icalpa,lippio lippiui:s,quaffo quaſfauicé
diæ, quæ nec penitus carentaſpiratione, ſeocélui,arcello arcefliui: x, nexo nexui,
nec eam plenam poflident.hocautoſté- exotexui.Vocalesquoq; in eiſdé pteri
dit etiamiplius palati pullus & linguçvel tis pfectis ,q in principalib. (yllabisinue
labrorú , colimilis quidéin ternis,interpniuaturverború, modo ex correptis p
& ph ,velf & b: & rurſusinterc & ch & g ducútur, modo mutáturin alias vocales,
fimiliterinter c & th & d.ſed in lenib.ex . modo manéreæde. Producútur plerüq;
terior fit pullus,in aſperis interior in me- omnes, vt faueo faui, caueo caui, ſedeo
diis inter vtrunq; ſupradictorum locum . ſedi, lego legi , video vidi, mouco mo
quod facile dignoſcitur,fi atrendamus in ui,foucofoui,fugeo fugi. Mutantur a
fupradictis morib.ora mirabili naturele- & e ;A quidé in emodo productá,modo
gemodulácia voces.Táta aút eft cogna- correpta:productá,vtago egi,capio cepi,
tio carú , quodinuicé inueniuntur pro fe facio teci,frango fregi:correptam ,tango
politæin quibuſdá di& ionibus,vtambo tetigi,cado cecidi,parco peperci.Evero
pro župe , buxuspro nižos, & public pro trálitini productá,vtcoiuivelii.Solin '
7 Tóthxos, triumphus pro Spíopicos,guber- in collectaneis velpolyhiſtore :Tatins in
nator pro xubepuúrne , gobius pro xw @ iós, arce vbi nācadis ef Lunonis Monete,q, an
Cære Sto' F zcüpe,puniceus powixeos , Deus no quinto quam ingreſſus vrbem fuerat ,
Yués ,purpureummppupeoy.Hoc quoq;ob- Laurentibresinterensptuseft,feptima & vin
ſeruandú eſt,quod ad cóparacionealiarú gefima olympiade bominem eximit. Quco
conſonantiú,quz ſolentmutari velabii- quiui vel quii.Hæceadé vocalis penulti
ci per cafus, immutabiles ſuntapud nos ma in ybis fecundx coniugationis fæpe
tres,Inr: per oés enim caſus eædem per- mutatur in u ,vt.docco docui,moneo mno
manét, vtfalfalis,Aumen Auminis,Ceſar nui,dolco dolui.quod fimiliter eft quan
Cæfaris.T quoq; & c, quamuis in trib.lo- do in tertia vel quarta cõiugationepati
lis inuenianturnominibus, quæ pollint turi,vt rapio rapui,aperio aperui. V & O
declinari,hocidé ſeruát, vtcaputcapitis, manentin principalib.ſyllabis poſitę im
& ab eo compoſita, vt finciput (incipitis, murabiles ,téporú quoq; inquibuſdá, ve
} occiput occipitis, alecalecis,laclactis,in ruo rui,domodomui,doceo docui.Hoc
quo etiam t additur. Quare a qbufdá nó quoq ; obſeruandum eſt quod núquá in
irrationabiliternominatiu ' hoclacte,p- fupradicto tempore poteſt geoninari ,
latusinuenitur. Reliquç verocóſonátes neq; in principio,neq; in fine,fyllaba,nifi
mutátur,vel abiiciuncur:d,vtaliquid ali- quæamuta incipit.vttõdeo totondi,pé
cui?:m ,vt téplū tépli,Peliū Pelii:s,vrma . deo vel pendo pepédi, diſco didici, polco
gnº magni:x,vt rex regis,nix niuis. In v- popoſci,túdocurudi,pedo pepedi , tango
ború quoq; præteritis perfectisſoléroés tetigi, cædo cæcidi , cado cecidi , pello
S 2
551 PRISCIANI $ 52
pepuli,fallo fefelli,prodo prodidi,vendo meridies.antiquiſſimi quoque Medenti
vendidi: ex quo etiáapparetfvim magis us dicebantpro Mezentius.Quinetiams
mutæ obtinere, a qua incipiéseſt gemi- ſimplex haber aliquam cum fupradictis
nata fyllaba.S ante mutá poſita inueniū-, cognationé ,vnde ſæpe pro‘z eá lolemus
curduo quæ geminant Tyllabá in præte- geminatá ponere, vtpatriffo pro πατρίζω ,,
sito, to ſteri, pódeo fpopondi.Antiquif- pitiſſo proaria, mafia propãc. & Do
limietiá ſcindoſciſcidi dicebát , quod iu- res riprov . vnde nos quoq, tu pro vù, &
niores ſcididixerút,vtin pręter.perfecto te pro .Attici aútJánatraprosánaar &
verbi oſtendemus:nec fine rationes an- Θρήτηρ Θρησα , & ήταν ήσον, & ξύμμαχος
tc mutas inuenitur geminatú, cūs amit- pro opazos.Romani etiá Aiax pro aius.
eit vim fuá plerunq;ficpoſitaante mută, în uocalib.quoqucluneaffines,e correp
vnde nec in ſecunda fyllaba reperitur. M ta fiue producta cũ ci dipthongo quave
quoque geminatur, mordeomomordi, ceres latini vtebantur vbique loco ilon
que locomuræ in multis fungitur:ná an- gæ . nunc auté cótra pro ca ilongá poni
tenpoſita cómunem facit ſyllabá,vr Ra- musvele productá,vi Neiros,Nilus,Kame
mncs Ramnetis , ficut Chremes Chre. zēla Calliopea,zopaic chorea; e penultima
meris.Iambica.n.funt,quæ fic declinan- modo correpta,modo producta. Obre
cur,quod Callimachi quoqueautoritate uis fiuelonga, eft affiniscũu, vtbos pro
cófirmaturin Aetiis,ficutiam ſupradictú Bås,ebur,robur, pro,ebor,robor, &plata
eſt hocverfu ,tws j óMonorérzdos inžéros a- nus,pro métavos. A quoq; affinis eſt cúc
dorivam. Et núquá tñ eadēm ante ſena- & i,arceo coerceo , facio inficio ,nec non
cura longă vocalé patiturin cadé ſyllaba aliz cum aliis:& quia frequenter hæ in
effe,vtillájarté, puppim ,illü, rèm , ſpem , omnib. pene literismutationesnon folú
diem ; cú alię omnes ſemiuocaleshocha- per caſus,vel tempora,fed etiam per figu
bent,veMæcentas,Pæan ,ſol,pax,par.prę. rarum compoſitiones , vel deriuationes
tereaſola hæc ſemiuocalis poſts ponitur, & translationes a Græco in Latinum fic
quod mutarú eſt, vt Smyrna,ſmaragdus, riſolent, neceſſarium eſt earum ponere
& ante liquidá,vtſcamnis,& ,quod antes exempla.
polica in finali fyllaba nominis , morc A correpta cóuertitur in productam ,
mutæ ,interpofita i facit genitiuú ,hyems fauco faui:in ecorreptam , parco peper
hyemis,velutiinops inopis,cælebs cæli- ci,armatusinermis : in e productam ,fa
bis.Apparer igitur , quod elementorum cio feci, capio cepi. Producta quoquea
alia funteiuſdé generis, vt vocales & có- ine productá inuenitur, halitus,anheli
fonantes:alia eiufdé fpeciei,vtin vocalib. tus: in i correptam, amicus inimicus:in o
breues & lógæ,& incófonácibus ſimpli- etiam ,poépucesos,marmor:in u :falſus inſul
ces & duplices & quæ habent aſpiratio- ſus ara arula. E correpta tranſitin epro
nem,& quænonhabent, & earumediæ . ductá,lego legi:in a, feror ſatus , reorra
Aliæ vero ſibi ſunt affinesper commuta- tus:ip ícorreptá, moneo monitus , lego
tioné,id eſt, quodinuicem pro fe pofitæ diligo.in o,tego toga.Antiquiquoq; am
inueniuntur,vt breues & longæ,quæ ha- pločti pro amplectidicebant, & animad
bent aſpirationé, & quæ carent ea. Aliæ uortipro animaduerti.In u, tego cuguri
aūtperconiugationem velcognationem um.Et apud antiquillimos,quotieſcunq;
cognatæliterę, & per fe inuicem pofitæ, ndſequuntur in his verbis ,quæ a tertia
vtbpf,necnong &c cu aſpirationefiue cóiugatióe naſcuntur,loco cuſcriptú in
fineea.x quoq; duplex, fimiliter d & rcó uenimus,vtfaciundú,legundú,dicundú ,
afpiratione velfineca:& cú hisz duplex. vertundum , pro faciendum , legendum ,
vnde fæpe d ſcribentes Latinihanc e li- dicendum ,vertendum . Itranfit in a , vt
cera exprimunt ſono,vtmedidies, hodie genusgeneris, generatim : paulus pauli,
paulatim
 553 LIBER I. 554 .
paulatim.ine, fortisfortefortiter, ſapiés tens cælo defcenditab alto. & pleraq;quz
lapientis fapiéter:in o ,patris patronus, & apud Græcosnominatiuũ in os terminát,
patro verbum ,olli pro illi,laxu laxi,faxo . oinu cóuertunt apud nos, vt KiSpos Cyr',
ſus:in u ,carnis carnufex, antiqui pro car- ctorsãos {pondeus,Kumpos Cyprus,zinages
nifex,vt lubés prolibens, & peflumus,p pelagus.Multa prætereavetuſtiſſimi et
pellimus.Sciendum tamen eſt,quod ple- já in principalib .mutabát fyllabis, vt cú .
raq; nomina,quæ cú verbis fiuc partici- grúpro congrum , cunchin pro conchin ,
piis cóponuntur, vel nominatiui mutant huminé pro hominéproferentes,funtes
excremá fyllabam in i correptam ,vt arma pro fontes,frundespro fródes.vnde Lu
armiporens,homo homicida, cornu cor- crecius in 1. fibro. Anguftog fretu rapidu
niger,ſtella itelliger ,arcus arcitenens,fa- maredinidit vndis.pro, freto.Idem in III,
tum fatidicus,aur aurifex,caula caulidi. Atqui animarã etiã quecung Acherunte
cus,luctus luctificus,cornucornicen ,tu- pfundo.pro,Acheronte.In code:NecTi
ba cubicen fidis fidiccn,fides plurale, cu- ryon volucres ineunt Acherunte iacentem .
ius fingulare fidis eſt,vnde etiá diminu- Quætńa iuniorib.repudiata ſunt,quaſi
tịcú hidicula. tibia tibicé, pro tibiicer , i- ruſtico more dicta. V quoq; multis Ita
bia n.ain i debuitmutare ,vtſupra dictú liæ populisin vſu nó erat,ſed econtrario
cit,vnde produabus ii breuib.vna longa vtebanturO.vnde Romanorum quoq;
factaeſt, qf'in alia huiuſcemodi cópoli. vetuſtiſlimiin multis dictionib. loco ei?
tione nö inuenies.vulnusvulnifcus,ina- opoſuiſſe inueniútur,poblicúpro publi
gnusmagnificus,ainplus amplificus , fru- cum ,quod teſtaturPapyrianusdeortho
ctus fructificº,opus opifex. Velgenitiui, graphia,polchrum pro pulchrú ,colpam
yt vir viri,viripotens,parparis, parricida, pro culpådicétes, & Hercolé p Hercule,
qd'vel a pari cóponitur, vel,vtalii dicút, & maxime digáma antecedétehoc facie
a patre ergo fielt a pari,reuphoniæ cauta bant,vt feruos pro feruus,volgus pro vul
additur:fin a patre,t in r conuertitur.qui- gus, Dauos proDauus.Tranſit in a veve
buſdátamen aparéte videtur efle cópo- redus veredarius :ine,pondusponderis,
fitü ,& proparenticida pſyncopé , & có- deierat peierat,pro,dciurat peiurat,labrũ
mutationein tin r factú , parricida.frater labella ,lacrum lacellu , antiqui auger &
fratris, fratricida, foror fororis, fororici- augeratus,pro augur,& auguratus dice
da.lux quoq; lucis,lucifer,flosioris, fo- bant. Ini,cornu cornicé,arcus arcitenes,
rifer,ſacer ſacri,facrificus,ars artis ,artifex. Auctus fluctiuagus, curſus vel curry cur
Pauca ſunt,quæ hanc nő ſeruant regulă, riculus vel curriculu :ine nem' nemoris,
vt auceps,aues capiens, menceps,mente ebur eboris , robur roboris. Ponitur hæc
captus,municeps,munera capiés, auctus, eadé litera in Græcis nominib. modo lo
auguſtus & fimilia.& ex duobus nomi- cos diphthongi,vtMuſa proMãoa :modo
natiuis cóponuntur , vtputa iufiurandū, pro o correpta ;vtHomerus pro Oʻumpos.
reſpublica,nómutátextremáſyllabá;ſed jp cadě producta,vtfur,p pap.ficute có
ca,cúde figuris dicem ,laciustractabim ”. trario, probos bos. modo pro ulonga,vt
O aliquot Italię ciuitares,teftePlinio, nó propüsinus.modo pro corrcpta, coppuese
habebát,ſed loco eius ponebátV,& ma : purpura. In pleriſq; tamenoles ſecuti
xime Vmbriet Thuſci. O tranſit ina , vt hocfacimus. Illi.n . Asześmp dicunt progu .
creo creaui:in c , vt tutor tutela, bon' be- gathe,x corripientes;velinagis vfono uſo
nc,zón genu,zis pes,antiqui cõpes,pco- liti ſunt pronunciare ,ideoq;afcribunt •
posin quo £ oles(equimur.Illi.n. išórze non ve diphthongumfaciátibi,ſedve ſo
pro idovia dicunt. O conuertitur ini , vir- numu Æolicum oftendant,vt Callima
go virginis. in u, treino tremui,huc illuc chus :namoxaópx Zoovės spías Sozárnp. Quod
op, hocilloc.Virg.in VIII.Hoc túcignipo nos ſecuti,umodo correptam ,modo po
S 3
 $55 PRISCIANI s16
duđã habemus, quáuis videatur diph- cipit b,ve ambitus,ambeſus,ainbuſt ,am >
thongifonú habere.Pro o quoqisſolent bages:nec no etiá in comburocombuſts
frequenterponereGræcišpos,š80s p pos, idë fit .Finalis dictionis fubtrahiturmin
oros,virosprovoos dicentes,quod nos fre- metro plerüq;, fi avocaliincipit ſequens
(
quenterhabemus in finalib .maxime fyl- dictio ;vt: Illum expirantētransfixo pectore
fåbis,vtPriamus,Pylus; Pelium ,u tamen flammas-Vetuftiflimitatné no ſemper ea
corripiéres. Eft quando amittit viin tam ſubtrahebát. Ennius in X. Annaliú : Ina
vocalis quamconſonantis, vt cum inter fignita feretāmillia militñ ocłę Duxitde
9 & aliam vocalem ponitur,ſicutiam co- lektos, bellű tolerare potentes.N quoq; ple
memorauimus,vtquis,quá. Hocidéple- niorin primis ſonat, & in vlt.partib.fýlla
runq;patitur etiáinterg & aliquá voca- barú,vtnomen ,ſtamen :exilior in mediis,
fé,vtlanguis,lingua.S quoq; anteceden- vt amnis,damnú.Tranſit in g,vt ignoſco,
teu & fequente avelc,hocidéfæpe fit, ignauus;ignotus ignarus,ignominia,co
vt ſuadco,ſuauis,fueſto fuetus,qd'apud gnofco,cognatus:potefttamé in quibuf
Aeoles quoquen fæpe patitur, & amittit dam eorum etiam per conciſioné adem
vim literæ in metro ,vrEarpa. Ama midi pta videri, quia in fimplicibus quoq; po
tabene nori @ t' ipeste.fimiliter rýnus diſfylla- teftinueniri per adiectionég, vtgnatus,
bum inuenitur apud eofdem cum , non gnarus & fequenteg velc, pro eag (cri
eſt diphthongus.Eft quãdo tranſit incó- bút Grçci. & quidá tamé vetuſtiſſimiau
fonantem idem u , vtrastas nauta ,nauita, tores Romanorú euphoniæ cauſa bene
gaudeogauiſus,ficut econtra,aconfoná. hoc facientes, vt Agchiſes,agceps,aggu
te tranſitin vocalé , vt ſupra diximus ,ca- lus;aggens,quod oftenditVarroI.deori
uco cautus , foluo ſolutus, faueo fautor, gine linguæ Latinæhisverbis: Aggulus,
voluo volutus,fæpe u incerponitur inter aggens, agguilla,iggerunt. in ciulmodi
d vel cm in græcis nominibus,vt Hegexans Gręci & Actiusnofter binamg ſcribunt;
Hercules, A GLANTIÒS , Æſculapitrs, & anti- aliin & g , quod in hoc veritatem facile
qui, a xulu'n , Alcumena, nacuajar,Alcu- videre non eft,fimiliter agceps & agcora.
mxon . Tranſit etiam n inl,vt vnus,vllus nullus,
Inconſonantib.quoq;multæ fiunt fi- vinum villú,catena catella,bonusbellus,
militer commutationes.L. triplicem , vt catinum catillum, fimiliter collega,col
Plinio videtur , ſonum habet ; exilem ; ligo,illido, collido.Tranſitinm ,fequen .
quandogeminatur ſecundo locopofita; tibus bvel mvelp, autore Plinio & Pa
veille,Metellus :plenú, quando finitno- pyriano & Probo, vt imbibo, imbellis,
minavel fyllabas, & quádo habet ante fe imbutus, immineo , immitto , immotus,
in eadéfyltába afiqua confonanté, vt ſol; improbus,imperator, impello. fimiliter
fylua,Hauus clarus:mediú in aliis,velect in Ġręcis nominib. neutris in on deſiné.
lecta lectu. Tranſitin x, vt paulú pauxil- tibus, vttamador palladium ,ſýnzev Peliū.
lum ,mala maxilla, velú vexillumminr, vt Tranfit etiáin r ,vr corrigo ,corrúpo,irri
tabula taberna. M.obfcurú in extremita ' to. Hanc auré mutacione literarum fcié
te dictionum ſonat;vc templė : apertú indú eſt quadá naturali fieri vocis ratione,
principio,vtmagnº:mediocrein medits, propter celerioré motum linguæ labro
ve vmbra. Tranlitinn,& maximedvelt fumq; ad vicinosfacili’tranfeunciú pul
velcvelq ſequétib.vrtam tandem,tantú fus. Tranſitfupradi&ta conſonansn, etiá
tantundē,idéidentidé, num nuncubi, & ; ins , ſcindo fcillus,findo fiſtus : int, ca
vt Plinio placet,nunquis,nunquá,anceps nis catuluscutellus : in c, ecquidpro en
pambiceps.am.n.prępoſitio f'velcvclq quid.Expelliturn a Græcisin avdefinēti
lequentibus, inn mutat m , vt anfractus, bus,cú in laciná tranſeút formá,vt Demi
ancilus,anqro :vocalivero fequéteinter- pho,Simo,lco,draco:ſicut cótra additur
Latinis
557 LIBERI
Latinis nominibusin a delinentib. apud Claudius Cæſar antiligma pc. hacfigura
Græcos, vt Kixépar , Kata , pro Cicero, ſcribi voluit,ſed nulli aufi ſunt antiquam
Cato. Tranſitin u conſonantem ,vt ſino ſcriptură mutare : quáuis nó fine ratione
Gui,ſterno ſtraui. Rfine aſpiracione po- hæcquoq; duplex aGræcis addita videa
nitur in Latinis,in Græcis vero principa- tur.Námulto mollioré & volubilioré ſo
lis vel geminata, in media dictiöe aſpira- nitú habet quáps vel bs.hæ tamé, i.bs,
tur,vt checor,Rhenus,Rhodus,Pyrrhus nó aliasdebent poniprotih.e.in eadem
Tyrrhen ',Orrhena,proquoiincOfre- fyllaba cõiunctæ, nil in fine nominatiui,
na dicentes,aſpirationéanh. Lue feruane cuius genitiuus in bis definit, vt vrbs vr
fcripturæ .Tranſitin l, niger nigellus,vm- bis, celebs cælibis, Arabs Arabis. Sicut
bravmbella : ins,vt arbos pro arbor, o- ergo 4 meli' ſonat quápsvelbs,ſicx etiã
dos pro odor.Plautus in Captiuis, Quorú quá gs velcs. & xquidé aſſumpſimus ,
odos ſubbafilicanosomnesabigit in fori.ver aút non :ſed quantú expeditior eft 4.9.16
ror verſus. In duas ſf, vrovili, gerogelli: ps,tantum ps quábs.ideoq; non irratio
in u conſonantem ,tero triui, ſero feui: in nabiliterpleriſq; loco videturfps debe
0 ,æneus pro æreus. Sin metro apud ve- reſcribi, vt inops , qd de ordineliteraru
cuſtiflimos vim ſuam frequenter amittit. docentes plenius tractabimus.X duplex,
Virgil. in X I.Aeneid. Poniteſpesfibiquiſ modo procs,modoprogs accipitur,vta
que.Idem in XII. Inter fe coiiffe viros, & pexapicis,grex gregis : tráſit tamé etiá in
cernere ferro. Ne aút coniunctióe ſequé. u conſonanté ,vt nix niuis: nec non in et,
tecum apoſtropho, penitus tollitur, vt vt nox noctis, ſupellex fupellectilis. ſed
viden,latin ,vin providesne , ſatis ne , vis hçc contraregulă declinarividentur. ſu
ne.necnon etiá in Græcis nominibus as bit etiá x litera loco aſpirationis, vt veho
vel es terminantibus plerunq. tollitur, vexi,traho xi. Vertitur in f,vtefficio ,ef
cum line primæ declinationis, ve Geca, fero.Et ſciendú quod quotieſcunque Ex
Birrhia,Phædria,Cherea. poeta quoq;, præpoſitio præponitur cópoſita di& io
ſophiſta,Scycha,cithariſta:in quibusetiá nibus a vocalibus incipiétibus, vel abhis
ns, productain a correptam conuertitur. quatuorcóſonantibus,hoceft,cpts,in
Trålic hæc eadé in m , vtrurſum prorur- cegramanet,vtexaro, exeo , exigo, exo
ſus,dimminuo pro dilininuo. Teré.in A. leo,exuro ,excutio,expeto , extraho , ex
del.Dimminueturtibi cerebra.lun muta- ſequor , exſpes ,in quo videmurcontra
turs,fanguis fanguinis:in r,fosforis,ius Gręcorú faceroconſuetudiné.illi.n.oſe.
iuris curſuscurriculus velcurriculum :in quétenunquã&præponunt, ſedx pro ea,
x ,Aiaxpro aïas, & piſtrix pro nispis, in vrörsais, melius ergo nos quoq;x.ſolam
quo fequimur Dores: illi enim opuiš pro ponimus, quæ locu obtinet cs,cuius ra
bevis. In decuſtos cuftodis,pespedis, præ- tionem non ſolum ipſe fonus aurium iu
ſes præſidis, palus paludis:ine, nepos ne- dicio poſſit reddere, ſed etiam hoc quod
potis,vire virtucis,Samnis Samnitis. in u geminari s aliqua conſonante antecedê
conſonantem ,bos bouis.Sępe pro aſpira- te minime poteft: geminari autem vide
tióe ponicur in his dictionib .quas a Grę, curs poſt conſonantem lix antecedente,
cis ſumplimus,vtſemis,ſex,ſeptem ,ſc, di, quæ loco c & sfungitur, ipfacoſequatur,
lal.nam Áūv, ig,inta, i,oi,ãas apud illos a- vtexſequiæ exſequor.Quod fi liceret,li
ſpirationem habent in principio. Adeo cebat etiá poft bsvelps ,quas loco 4 du
autcognatio eft huicliteræ ,id eſt, s,cum plicis accipimus, adderes vt diceremus
aſpiracione, quod pro ea in quibuſdā di- obſſellus, abffectus, quod minime licet.
& ionib. ſolebant Bæoti proseh icribere, Nunquã enim necs , necalia conſonans
Muha,pro Mula dicentes. huic s præpo- geminaripoteſt,vediximus, alia antece
nitur p,& loco + Gręce fungitur,pro qua dente cóſonante.Núc de mucis dicemus.
S 4
559 PRISCIANI 1 60
Btranſitin c,vtoccurro, ſuccurro . Inf, qucnsfyllabaab s & alia cófonante inci
vt officio ,ufficio,ſuffio.In g, vt ſuggero. pit,vt alpiro, aſpicio,aſcendo,aſto.Fmul
Inm , vt ſummitto,globus glomus. Inp, tismodismatamagisoſtenditur, cú pro
vt fuppono.Inr,vt lurripio,arripio. Ins, p,& aſpiratióe, quę fimilitermuta eft,ac
vt iubeo iuſſi. Nam ſuſcipio & luftulia cipitur, de quo ſufficienter ſuperius dixi
ſuſum vel ſurſum aduerbio cópoſita ſunt, mus. Quanquá antiqui Romanorú Ae
vnde fubtinnio & ſubcumbo non muta- oles ſequentes,loco alpirationis eam po
uerunt bins. ſuſpicor quoq;& fufpicio a nebant, effugientes ipliquoq; afpiratio
ſuſum vel ſurſum cóponuntur , ſed abii- né;& maxime cú cóſonáte recuſabát eam
ciunt vnam s. Non enim dicimus ſuſipi- proferrein Latino ſermõe. Habebat aút
cio,ſed ſuſpicio . quia nó poteftduplicari hçcf litera hunc lonú,quem nunc haber
conſonás alia ſubfequéte cóſonāte ,quo- Veloco conſonantis pofita;vnde antiqui
modo nec antecedente,niſi ſit muta an- af pro ab fcribere ſolebant: ſed quia non
te liquidā,vtſupplex, fuffragor,fuftlo,ef- poteftVau,id eft,digama, in finefyllabæ
Auo,effringo, quoinodo &apud Græcos inueniri,ideomutata eſtin b.lifilú quoq;
συγγρηγορω , συγγνώμη, συγγλύφω ,συμμνήμων, profibili, tefte Nonio Marcello dedo
Psixmua.C tranſit in u conſonantém , vt etorú indagine,dicebát.G tráſit in s,ſpar
quieſco quieui,paſcopaui, aſciſco aſciui. goſparſi,mergo merfi.In x.tego texi, re
Inx, vt dico dixi, duco duxi,noceo noxa gorexi,pingo pinxi,In ct, agor actus, le
noxius. Ins,parco parſi vel peperci. Ing gorlectus,pingorpictus. Hliterá nõ efle
antecedéteo,quadringenta , quingenta, oftédimus,led notáaſpiratiáis quá Græ
ſeptingéta.ango quoq;pro ancho.Et'no- corum antiquiffimi fimiliter vt Latini in
candum eſt, quod antehanc fola mutā fi- verſu ſcribebit,nūcaut diuiſerūt, &dex
nalem inueniüturlongævocales, vthoc, terá eius parte ſupra literá ponentes, pri
hac,ſic hic, aduerbium. Ná ante t,ſi qua len notá habet , quá Remnius Palæmon
inueniatur vocalis longa.per concifioné exilé vocat , Grillius vero ad Virgiliū de
hoc euenit , ve audit, munit, fumat, pro accentib.fcribens,lené nominat:ſiniſtra
audiuit,muniuit,fumauit.Nec nó poſt s auté cótrariæ illiaſpirationis daſıā, quam
poſira, tranſit aliquando int, velallumit Grillius flatilé vocat. K ſuperuacua eſt,
cam ,vtiraſcor iratus , nanciſcor nactus, vt ſupra diximus :quæ quamuis ſcribatur,
naſcor natus, paciſcor pactus ,paſcor pa- nullá aliá viin habet quác. De Q quoq;
ſtus. Dtranſic in c,vt accidit, quicquam . ſufficienter fupra tractatū eſt,quæ niſie
Ing,vtaggero. In l, vt allido. Inp,vt ap- andé vim haberet quác, nunquã in prin
pono.Inr,vt arrideo,meridies.Antiquifcipiis infinitorūvelinterrogatiuorūquo
limi vero pro ad frequentiſſimear pone- rundă nominú pofita per obliquos caſus
bát,aruenas, aruentores, aruocatos , arfi- in illa tranſiret,vt quis cuius cui.lumiliter
nes,aruolare,arfari,dicétes,proaduenas, averbis q habentiß. in quibuſdá partici
aduétores, aduocatos,adfines, aduolare; piis in c trasfertur,vt fequor fecutus, lo
adfari.vnde oſtenditur recte arceſſo dici, quorlocutº.Tranſitin s,vt torqueo tor
abarcio verbo, quod nuncaccio dicimus, (i,ſicut & cparco parſi. ſingulariter abii
adeſtexad & cio cópoſitú . Arger quo- cit n in pterito linquo liqui, vinco vici.
q;dicebantpro agger. Tráſit etiá in s,vt Tranſitetiá in x ,vtcoquo coxi,duco du
allideo ,radoraſi, ſuadeo ſuaſi. In duas xi.Apud antiquos frequétiſſime loco cu
quoq; T,ve cedo celli, fodior foſſus. Int, fyllabæ, quu ponebatur, & e cótrario :vt
attinet,attamino, attingo. Hæc eadé ta. arquus,coquus,oquulus,pro arcus,cocus
men frequenter interponitur incopoli- oculus, quúpro cu,quurpro cur. T tran
cis hiatuscauſa prohibendi,vtredigo ,re- firins,vtverto verfus, concutio concuf
darguo,prodeſt. fubtrahitur etiá cum ſe ſus, ösă gręcũpro oſla.C vero antecedéte,
tranfit
 561 LIBER , I. 562
tranfit in x ,vtpecto pexui,Recto flexi. r. ſcena, &proa ,vt Æſculapiuspro a'owana
& },tantummodo ponunturinGręcis dią , mós,in quoÆoles ſequimur. Illi. n. Nós ?
ctionibus,quamuis in multis veteres hçc ' pays pro Númpas,& qcupiv pro pasiv dicunt.
quoq; mutaſſe inueniantur,& provu , p. Inueniturtaméhæcdiphthongus in me.
vero quod pro fconiunctis accipitur,s dia dictionecorrepta tunc,quando com
veld poluille, vt fuga, murrha, pro quoni's poſitæ dictionis antecedentis in finc eſt
pepic,Sagunthú,maſſa,proZarengos,näsa: lequentevocali,vt præuſtis.Virg in VII.
odor quoq; do nos olov,Sethus,pro zingos di- Stipitibus duris agitur ſudibusue preuſtis.
céres, & Medétius pro Mezentius. Ergo Hom.avintómodis yapaytdvos.ſicut etiá lon
corylus & lympha,ex ipſaſcriptura agrę- gævocales ſolent corripi,vt dehiſco,Vir
cis ſumpta nó eft dubiũ ,cum per uſcribá-
giliusinV.
tur,από τώρυλος και η νύμφη. Solebat enim Infinduntpariter
ſulcos,totumg, dehiſcht
vetuſtiſſimi græcorul pron ſcribere,vn- Conuulfum remis roftris ftridentibus,e
de quinquaginta quoq; numeri lignum , quor:
quod illi per N ſcribunt ,nos per Lmore Oequoq; idem patitur apud Græcos.
illorum antiquiſſimo ſcribimus. Æſchyl",ispos Tolcu Tasmapsévx xogelito.Vn
de quidam non ſine rationevnum tépus
DE ORDINE LITERARVM. & lemisſingulas eas haberedicunt.Ideo
0.Rdo quoq;accidit liceris: qui quá. que fi conſequatur conſonans q dimidiu
uisin lyllabis dignoſcitur,tamé quia tempus habet,omnimodo producuntur.
cóiunctus eſſe videtur cum poteſtate e- Au quoq;videtur qualipatidiuiſionem ,
lementorum ,non abſurdum puto einúc cúipoftv addita, tráfit eadem u in coſo
illumſubiungere.Sütigitur vocales Prę- nantiú poteſtaté, vt gaudeogauiſus,vai
poſitiuæ aliis vocalib. ſubſequentibus in ons nauita, & vas nauis.Tranfitetiá in b ,
eiſdem fyllabis,a e o: Subiunctiuæ ,cu,vt vt aufero abſtuliablatus. Et ſciendú qd
z au eu c. Iquoq; apud antiquos poſte pro ab õpoſitione au poniturin his ver
ponebatur, &ei diphthongumfaciebat, bis aufugio & aufero.E contrario quoq;
quam pro omniilonga ſcribebant, more frequenter foletfieri,vt antecedente a,&
antiquo Græcorum.Inuenitur hæceadé uloco conſonantis fequente,ſiabiiciatur
. i, poltv.in Græcis nominibus , vtđpya : vocalis polita pofteá.i.poſtu conſonan
nam udiphthongus eſt. Sunt igiturdiph- tem ,aut diphthongus fiat,u redeunte in
thongi quib.nücvtimurguatuor. Diph- vocalé,vtlauor lautus,faucofautor, auis
pthongiautdicuntur,qdbinos phthon- auceps, augurium, auguſtus.Tranſitino
gos,hoceſt,voces comprehédunt. Nam productámore antiquo, vt lotus plaut”,
fingulæ vocales ſuas voceshabent, & co ploſtrum pro plauftrū, cotes pro cautes:
quando apoetisper diæreſim profertut, licut etiá contra pro o au,vt auftrumpro
fecundúGręcosper a & iſcribitur,vt au- oſtrum ,auſculum pro oſculum ,frequen
lai,pictai,paulæ & pictæ.Et Virg inlll. tillimeq; hoc faciebãt antiqui. In u quo
Aulaiin medio libabātpocnala Bcchi. Idé que longá tranſit,fraudo defraudo, clau
in VIII.Dines equis, dinespietaiveſtis es doincludo.Eu tranſitin e longani, vt A
Auri.In Græcis yero quoties huiuſcemo- chilles pro zmeus , Vlyxes pro o'Svartus,
di fit apudnosdierelis penult.ſyllabę,i,p quod oftenditur in genitiuo Vlyxei.Ho
duplici cóſonante accipitur, vtMaia pro rat.in I.Carm.Nec curſus duplicesper man
Maia, Aiax pro ašas.Tráſirin i producă, re Vlyxei. In u etiammutaturfugiopro
vt quæro,inquiro, exquiro, quamuis ex- Peugs.Oe eſt quandoper diæreſim pfer
quæro Plautus dixitin Aulularia: lintro, tur in Gręcis nominib.& Gręcam leruat
éxquarefirneita vtegopradico.lædoillidi, fcripturam :pro o.n.&i ponitur, q tamē,
cædo occido Ponitur pelonga,voorlewa ficut ſupradictum eſt,locum duplicis ob
 IANI
763 PRISC
164
tinet conſonantis,vt Troia pro Tpcão,Ma- iuſdem coniugationis fit regulá verbo
ia pro Maja.In hoc quoque Æolesſequi- rú .In maſculinis quoq;« pura in e dongá
mur.ſic. n. illi diuidentes diphthongum conuertitur,vt Azeméos Achilleus,a'açãos
ročnoypro noinov dicunt. Apud Græcosta- Alpheus,emysacsſpondeus: Nonlinera
men quoq;iſequéteproducere licet an- tionc tamé hoc fit:Sed quia i purapenul
cecedencé ebreuem ,vtHom.in hocver- timna ante us vela vel vi per nominati
ſu: Nisopao óx fragiviagraviampéutus. uos non inuenitur producta in Latinis
Aufertur ei,id eft,æ diphthógo ,alte- dictionib:niſi in diſfýllabis & ipſis Græ
ravocalis,ſequenteelonga,more Artico, cis.Ná in Græcis ſepeinuenimus,vtChi
us & Dia, & in vno triſyllabo quod apud
σε poetap ποιητής poemapro ποίημα. nec-
non pro81. diphthongo græca, nos hác, Starium tegi, ve Lycius.Star.in X.Theb.
id eft,Oeponimus,vtnoouwdía comedia, At patriasfi quando domos,optatag Paan
Teayudía tragediadicentes:necmirūcú Templa Lyciedabisztor diria dona facratis
prow quoq; habemus 0,& pro.,ein diph- Poftibus, g.totidē votimemorexigetauros.
thongo accipimus.hoctamen ad imitati- In aliisvero colonátelſequéte pHdiph
one Bæotorum ſolemusfacere.Tráſit in thongolongá iponimus,vt Neaos Nilus.
ulongam ,vtPhænices,Punices, phæni- In femiuocalibus Gimiliter (unt aliæ
.

ceon,puniceú,pænapunio. Núquam di. præpoſitiux aliis ſemiuocalib. in eadem

phoongus in pterito perfecto mutatur, lyllaba,vtm ſequente n,vtMneſtheus,a
vt hærco hæli, audio audiui., mænio mnis. Squoq; fequentem , vt.Smyrna,
moniui; excepto , cædo cecidi. Ei diph- ſmaragdus. Namvitium faciunt quiz
thongo nunc nó vtimur ,ſed loco eiusin ante m fcribunt. Nunquam.n.duplex in
Græcis nominib. eveliproductas poni- capite ſyllabæ pofita poteſt cú aliaiungi
mus. Etin priore ſequimur Æoles Illi conſonante.Lucanus quoq;hoc oftendit
cnim me Anusation dicunt pro Amuoagind, & in X.Terga fedentcrebro maculas diſtincta
himov pro âmv. Er nos plerunq, cum e apud Smaragdo. nā ſi eſſet z antem ,fubtrahiin
Græcos ſit pura penultima, in illis maxi- metro minimepoſſet,necftaret verſus.S
mefemininis,quçperadiectionem aſſu- n.in metro fæpevim cóſonantis amittit.
múta,apud Græcos mutam ' sine,pdu- In fine aūt ſyllabæ oés liquidæ ſolent an
ctă, vt AnjoanAmózde, Dciopeia, Kamioan tes poni,vopuls,hyés,mons,ars: fimiliter
1
Kamótea,Calliopeia.Náinillis quæ in ia ante xexceptam ,vt falx,lanx,arx.Inmu
ſolum deſinūt apud græcos, raro fit hoc, tis pponuntur b & g,ſequente d,vtßdinuo
vt Argia,Alexandria,Nicomedia,Lágia, pòs,bdelliú, abdir, gen ',lapidis,abdomě,
Lampia Stat.inIV. Candensg,iugisLapia Mygdonides. C vcro & p præponun
Miisolis.Idem ineodem: Hec quog ſecreta turlequentet,vt actus lectus,aptus, di
nytrit Langia fub vmbra. Idem in II. phthongus.Semiuocalisnulla pponitur
Tunc donis Argia niler,vilesg fororis mutis niſi s ſequenteb ,vtasbeſfus, asbu
Ornatuo; acro preculta fuperuenitauro. ftes:cvelg,vt Icutum ſquallor:p, vt fpes,
Raro aút diximus,propterMedeam ,Pla- {phera:t,ſtar' ,Stheni”.Ante alia aut nul.
team ,Niceam.Nam quod Virg. Quitela lă mutarú. Mutæ vero ſemiuocalib . ppo .
Typhoea temnis,e correptam protulit,Do- nuntur liquidis, abſq; m ,oés peneomnib..
ricuin eſt.illi.a.ſolente diphthogo abii- bl,veblandus.cl,vt clarus.dl,Abodlasno .
çerei.In Latinis autem dictionibus diffi- mébarbaru.A,Aauus.glgladius,Glabrio .
cile inueniesi logam ante vocalem poſi- tl,Tlepolemº,Atlas.pl,planus.bn,abnuo,
fam ,niſi in genitiuis in ius deſinentibus, ſed bmagis ſuperioris eſt ſyllabę.cn ,Cni
vt illius,folius, vllius,quæ tainen licet & dus.ọn, Cydnus, Ariadne.gn ,Gneus.tn
corriperein metro;& in verbo fiam fias Ærna. pn, Therapne, ſpinus.br,Brénus,
fiat ,quod ipſum quoq; contra aliorum e- vmbra. Cf.creber.dt,Drances.gr,gratus.
fr,fra .
 565 LIBER II. 56
fezfrater.pr,pratú.tr , tractus. Ante m aút ſequentés,vel x,yt ſupra oftendimus;vel
inucniútur,cdgt,vt Pyraginon ,Alcme- cvelt,antecedente n,vt hinc,dicút,amát,
ne,dragma,dmois,Admet ,agmé,Tmo- hunc: velloco 4 Græce bs velps fcribere
lus,Ithmos.Tres aŭtconlonátesnon a prorationegenitiui,vtArabs,Arabis;Pen
liter poſsūtiangi in principio fyllabæ ,ni- lops Pelopis,celebs celibis , princeps
Gi fit primas ,velc, velp.Secunda pofts, principis. Quibuídá tamen,vt lupra do
quidé c ,velt,velp;poſtc aút aut.p.prin- cuimus,non aliter vidctur4 Gręca,nifi,p
cipales, ſecunda, t: tertial,velr, fedlin ps fcribenda. Quanquam.n.racio geniti
folis illis quæ -absincipiunt, ve Aſclepio- ui ſupradictá exigat ſcripturam ,tamé co
dorus,fcriba,ſtlopus,itratus, ſplendidus, gnationéfoni ad hoc procliuiorem cfle
fpretus, (In Græcis etiáo lecúda ponitur, aiunt.Hoc tamen ſciendú eft, quod prin :
pro tops de
quá nos pphplerunq; ſcribimus,opegexis) cipium ſyllabæ omnimodopro
victrix ,fceptrum .Ná poſtpevel & fimul berhabere ,vt pſittacus,pſeudolus, ipfe.
iunđasl non inuenitur,vtoftendimus,i- Nubo quoque nupli, fcribo ſcripli faci
pſa foni natura prohibents. In finevere unt, quamuis analogia per b - cogat ſcri
dictionis contrainuenimus primā liqui- bere,ledeuphonia fuperat, quæ etiá nu
da,ſequentem mutá,poſtremás,ve vrbs, pram non nubram , & firiptum non ſcri
ftirps : ſin aút in duasdelinatconſonātes brum compellit per p , non b, dicere&
dictio,neceſſeeſt priorem liquidá efle , & fcribere.

PRISCIANI GR A M
MATICI CÆSARIENSIS
L I B E II.
DE SYLLABA .. ræ, vt quæ,linguæ .Sæpe inueniuntur p
duab.vocalib.iunctis,h.e.pro diphthon
YLLABA eſt compre- go, ſingulæ vocales pofitæ ,vt ploſtru pro
henfio literarum conſe- plauſtrum , & inquiro pro'inquæro, & v .
quens,fub vno accentu,& biq; pro ei diphthógo,eproducta velifi
-vno ſpiritu prolata. Abu- cut lupradictú eſt;pros aút, u in Græcis
fiue tamenetiamſingula« ponimus dictionibus;vtcordãosſpódeus,
rum vocalium lorios , fyllabas nomina- Nestos Nilus, MãoaMuſa. Quæ ſingularũ
mus.Poffumus tamé & ſic definire: Syl: literatú ſuntfyllabæ ,ex vocalib.conftát;
lába eſt vox literális,quæ ſub vnoaccéu, vt dictúeft,vt a,e.Quçaút ex duab.con
& vnofpiticuindiſtáter profertur.A ſin ſtát-vel avocalíb.fiút, & inueniturdiph
gülistñ incipiés non plus quă ad ſexlite- thongus,vt ali,ce:velávocali & cóſonāte
fas,pcederefyllabaporeftin Latino ſer- antecedente & fequente: antecedéte, vt
mone,vra,ab,arx;Mars,ſtans,ſtirps. Ec da: ſequête,vt ad.Non plures tamen quá
ſciendum , quodſyllabæ,quæex fingulis tres conſonantesantecedere vocalé, nec
cóftant literis,nóplares ſunt qua iplevo- rurfus,niſi tres coſequipoſſunt,ſed tamé
cales, exquib. fiunt:quçaūtex ampliori, học notandú eft,quod fi antecedanttres
bus literis,pencinnumerabiles.Nulla fyl conſonantes,nó pofluntniſi dùęcóſequi
laba tres vocales haber.vnde u & inó alio vocalé ,vcnionſtrás:neciterum ,ſiconſe
ceriungúturdiphthongis,nifi loco pofi quáturtres,poſſuntantecedere nifi duz,
tæ conlonátiú. V tñ etiam tunc cóiungi veſtirps, li antecedens ſyllaba terminet
poteft diphthongo,cum amittit vim lite in conſonátem ,neceſſe eſt etiam ſequé
 367 PRISCIA NÍ 568

tem a conſonante incipere, vt arcus , ille, tibus, vt fubbibo.Quę tamen conſonans

arduus ; nifi fit compolitú ,vt abeo ,adeo, cſequente ſotet plerunq; in cam mutari,
perco.Hcrodianº tamédeorthographia, yt occido,occübo,ſuccino,ſuccido.!nq
oftédit rationabilius eſſe ſonoriusq; quá- buſdā tñ proab ,absprępoſitio,cúdictio:
tum ad ipſam vocis prolationé,in copolit nib.a c incipicntib. cöponitur,vt abſcó .
tisquoq; fimpliciú regulam in ordinádis do, abſcedo,abſcindo.Ob quoq;eſt qui
fyllabarú literis ſeruare. Obiicitur tamć do aſſumits, củ cóponitur cū dictione a
huic illud,quod oportet ergo oblitus,ab- cincipiéte,vt obfcurus;obfcænus. Fetiá
latus, obruo ,abrado, & fimilia fi boráſit ſequente in eandé conuertitur b vel in u
in fecundam ſyllabani more fimplicium vocalem ,vt officio ,offundo,ſuffero ,luf.
dictionum ,primam comunein habere in fio; ſimiliter aufero,aufugio :ne ſi affero
merris,ve pollic etiácorripi, fed hocnuſ affugio dicamus , pro adfero & adfugio
quá inuenitur.Pręterea circüco & circu- accipiantur.Gquoquclequcnte in cam
ago,& funilia non pateréturelifionemin tranſitb,vt ſuggero oggannio.Nec non
inpronunciatione,fi tranſiret infequété etiain in m,vt lummitto,prætereaomic
fyllabam m:necin perhibeo,exhibeo.in- to pro ommitcodicim '. Terent.in Adel.
humatus,anhelo,inhibeo,adhuc,abhinc, Omittemulierem . Horat. in ſecundo ſe
& fimilib.ſecundę ſyllabę principalis a- mond:Ausfpem deponas antpartē illusirs
ſpiraretur vocalis,fiterminalisconſonás omittas.Idépatiturpfequéte,vtoppono,
præpoſitionis in eamtráfiret, quomodo fuppono. R quoq,fequenteplerunq;in
inifticiſtęciſtac Siin mediadictione fyl- eam conuertitur ,vtarripio,lurripio. In
labaavocaliincipic,necefleeſt antecede quibuſdá tamněmanet immutabilis,vtab
tem quoq;,nifi fitcópoſita,in vocalé ter- ' rogo,abrado, & puto differentiæ caufa,
minari, vt pietas,curialis,parco suo ,mu- ne liaţrogo, & arrado dicamus,dubiú ſit,
nio.Eſtcamen quando in compoſitis ctiá ab,an ad ,litpræpoſitio, quæmutauitſua
fubtrahitur confonans, vt coco cois. conſonantemin e Aliis autem quibuſcú
Principales ſyllabæ, hoc eſt,in princi- que literis ſequentib.integra manet b,ve
pio di&tionú politæ ,ab omnib. incipere abdo,obdo,ſubdol”,abhinc abluo,fubla
literis,deſineretamēnon in omnes pof- tus,obloquor, abnego , obnitor, ſubni
funt,ſed in has.Vocalesquidé oés,a qua- xus.ergo nulla,niſi præpoſitio cogat, an
cúq;cólonante incipiat fequés ſyllaba,ve tecedens fyllaba,in b poteſt definere, ni
mare,genus,filius,votú, ludus.In confo- fi conſequens quoq, a bincipiat,vtin ſu
nantesvero,fiſequensfyllaba a vocaliin- prafcriptis oftédimus nominibus . In C
cipiat, nó pofluntdeſinerc,niſi , ſicut ſu- quoq; nulla fyllaba ſuperior deſinit, niſi
pradictú eſt,in dictionibus,quæ expræ- fequés a cvel aq incipiat,vt bacca,bucca,
poſitionib.in conſonantes dclinentibus, foccus,ecquis,quicqua.Atq; exhoc quo
vel aliis partibusorationis;fintcópoſitę; q; oftéditureandé vim haberec& a.q. In
v.cabutor,obedio,ſubeo,aduro,ineo,exa- D pariter nulla poteſt fyllaba deſinere
cuo,interco,perago,tráfeo,pretereo.nec præpoſiciua,niſi ſequésquoq; ab cadem
tamé li ſequens a cofonanteincipiat,licet incipiat,in ſimplicibus dictionibus, &in
antecedentčin quacunq; cóſonanté de- pleriſq;cópoſitis,vtabaddir,velabaddier,
finere.Ergo per ſingulas conſonantes,vi addoreddo,redduco,quod etiam reduço
potero,id tractare conabor.In B inueni . dicitur. Virg .in IX.Reddidit una boũ vo
tur ſyllaba delinens, fi fequens quoque ci.Terent.in Phor.Se&tariin ludū ,ducere
ab cadein incipiat , vt labburra , ſabba- atg, reducere. Horat. in Epodo: Deus bac
ta ,gibbus, gibberoſus,gibber,obba. Có- fortaffe benigna Reducet in ſedem vice.
polita quoq;funt a ppoſitionib. in bde- Virgil. in IV. Aeneid. Eieétam claffem ,
linentibus,& aliis dictionibabincipien- focios amorte reduxi.Hæc tamé ipfa cólo
nans
 $69 : LIBER I 570
nans in ad prxpoſitionemutatur,ſequé- taaſpirationis , nonpoteſtterminariſyl
recvelgvel pvelc,vt accubo ,accido, ag . laba,inuenio tamen in vah & ah interie
grego,applico,appello, attingo, attinet.F ctionibus terminalem videri ſyllabæ h.
quoq; fequente,rationabiliusin eam có- Sed magis puto , vt ſuperius di&tum eft,
uertitur,vt affectus:l,allido:r, arrideo :n , per apocopen hoc ſolere fieri, cum per
annuo :s,aſſiduus.ſubtrahitur etiá in qui- fecta vaha& aha fint: vel quod abſcon
buídá,cum fequens dictio agn vel fpvel ditavoce ſolent interiectiones, & huiuf
ſc incipit,vt agnitus,aſpectus,aſcendo.A- modivoces proferri, vt etiam ahahehe.
liis.n.lequentibus literis ,integra manet Knullius fyllabæ poreſt eſſe terminalis.
in compoſitione,vtadbibo ,adhærco,ad- L quacunq; conſonantefequente,poteſt
mitto ,adquiro,aduoco.Frequenter camé antecedenté terminare fyllabá, vt albus,
inuenimus fveln vellvelrvel's ſequéti- vlcus , foldú ,valde,Alfenus,algco,illud,
bus, d fcriptá, vtadfatur , adludo,arideo, vlmus,alnus,culpa fulfit,altº,fylua,mul
adnitor,adlumo.Errore tñ ſcriptorú hoc xi.Q & r ſolis ſequentibus,nó inuenian
magis fieri puto, quaratione. Náquæ fit tecedentél.Nam h & knec poſſunt poſt
differentia euphoniæ , vr cu eadé conſo- hancinueniriin Minuenitur fyllabade
Dans fit fequens,in aliistransferatur d, in linensin media di&tione,quando ſequés
atiis non ,ſcire non poflum :vt cú dicá,af- ab,velp, velalteram incipit, vt Cábyſes,
fectus,allido,annuus,arrideo ,allidu”,be- ambo,imperiu,cóparo,fummus, Hámon.
nelonet :cú aút,adfatur,adludo, adlifto, Innterminatur antecedésfyllaba fcqué
male.In F nulla definitſyllaba,niſi locob tibus c , veld, vel l,vel altera n, vel q,vel
veldvel xvel s in ppofitionib.pofita , cú , vt quibuſdam placet,vels,velt,veli,vel
ſequés dictio ab eadé incipit conſonáte , u etiam pro conſonantib.pofitis,vel ,vt
vr officio,fufficio,affectus,efficio,diffici concinnus,mancus,cõduco,pondus, có
lis,diffundo.Etex hoc quoque mura eſſe fiteor,infundo,coniunctus,cõgius,angu
oftenditur,quodcú omnes ſemiuocales lus,ann',inquiro,có quiro,linquo,inrú
fimplices ſoleant in mediis dictionib.ge- po,inruo.In multis tñ inuenior ſequéte
minari,hęcnon geminatur,nec terminat n in rconuerti,vtcorruo ,corrúpo, &pe
cas ficutillæ,nih in ſuo nomine.ſed & p- ne vbicunq; con præpoſitio ante dictio
ponitur liquidist& r mutarummore.Gnéabrincipienté cóponitur,hocidé pa
apud Latinos nullius fyllabæ eſt termi- titur,vtcorruo , corrigo. Nec miru că a
nalis,niſi cum locød velbponitur in ad, pud græcos autores artiú ,hocidéſoleat
velfub, vel ob præpoſitione , vt ſupra ficri , vt ouppím,ou písomnou págrupes, oupperta ,
diximus, vc aggcro,agger,ſuggero,og. Ergo rationabili eſſe videtur,Inquoq;cũ
gannio .Græci taméſolent loco nantey in quibufdá mutet n inr,ve irrito,irrigu
vel,policæ hácponere,vtárgan @ ,torzin us in reliquis quoq;euphonia hoc exigé
@jasmisper,Ambon , ApudLatinos tamen te ſeruare, & irruo , & irrumpo dicere, cũ
ſeruatur n,vt angelus,Longinus,Anchi- nec in fimplicib. inueniatur dictionibus
ſes.Eft quando n principalis ſyllabæ ante nanter. Squoq; ſequcnte velt velivel
ſe aſſumirg, vt natus gratus, notus gno- uloco conſonantiú ,velx,integrúmaner,
tus antique,vnde ignotus,nofcognoſco, vr conſitus,ſponſus,tõlus,Antonius,Mã.
nouignoui. & poft ſe tamen c fæpe poſi- tua coniungo,cóuerto ,anxius. B autem
- taming conuertit, vtinnumeris, qua- ſequente,vel pinm cóuertitur;lvero vel
dringenti, proquadrincenti, a centum , m ,incas commutatur,vtimbuo,impius,
quingenti,feptingenti,octingenti. Adeo combibo, compitu ,collido illudo,illido,
cnim n præpofita facit cin g conuerti, immunis,cómụnis.P nullá terminat ſyl
quod in quibus ea non eſt,ſeruatur c ,du- labam ,niſifequente quoq; ab ea incipié
cencitrecenti ,fexcenti.In h quæ eſtno. te,vt lippus,apparet,Hippocoon.R qua
--
 971 PRISCI A NI 572
cunq;cõſonanteſequente,excepta,k po- zin peregrinis dictionib. ſemper in prin
telt terminarepriorem ſyllabā, vt mor- cipioinuenitur ſyllabæ : & fi antecedat a
bus,parcus,ordo,perficio,Corfiniū ,mar- lia fyllaba,necefle eft eam vel in vocalem
go,perhibeo,perlego,perlaceo,incerlita, deſinere,velin n ,velinr, ve bila, manzilo
interluniū ,carmen,fanus,corpus,arqui- Pos, A probaptains. Sciendum autem quod
tenens , currus , morſus, artus, periurus, nulla diphthongusin duas conſonantes
coruus , Xerxes. In cópofieistamenqui- poteſt definere, in duplicem autem in
bufdá inueniorinl conuerti,vt intelligo uenitur, vt faex faecis, faux faucis.
& pellicio,pro intertego & perlicio ,pel- Diſtat fyllaba a dictione fenfu & acce
legoproperlego,pelluceo properluceo. tueniſi enimſciamusquomodo poſita eſt
Flautus in Aſmaria: Agednm iſtă oftende ſyllabain dictione , incertum eſt quo ac
què coſtripfiftifyngraphả ,inter me Etami centu eam pronunciemus. Syllaba enim
cã lenä leges pellege. Nā tu poetaespror- perſe,nificú ſit di& tio,fenfumhabere nó
fusadeam rem vnicus.Idem in eadem : Ita poteft.Inucnitur tamen & plena oratio
pellucet quaſilaternaPunica. S terminan- in vna dictione, vt in verbis imperatiuis
tcantecedentem ſyllabā,hæſolæinueni- curre,lege: & fimiliter plena dictio in v
unturconſonantes affequentes. cin ców na ſyllaba,vt ars,do,dic.
politis, vc abſcondo,obfcurus; quiaster- Accidit vnicuiq; fyllabæ tenor, ſpiri
minalis eſt præpofitionis.nam in ſimpli- tus,tempus, numerus literarum . Tenor
cibus dictionibus necefle efts & c eiuf- acurus, vel grauis , vel circúflexus , in di
dem efl'e ſyllabę,vtpaſcua,luſcus.m quo- ctione tenor certus, abſq;eadictionein
q; fequente,velp ,vele,in ſimplicibusdi- certus non poteft tamen ſineeo eſſe. ( i
&tionibus, li antecedat s,eiuſdem eſtſyl- militer,Spiritusaſpervellenis. Tempus
labæ,vt Coſmus,proſpera,teſtis.ſimiliter vnúvel duo : vel etiá, vt quibufdáplacer,
terminat sfyllabam altera's fequente, vt vnú ſemis , & duo ſemis,& tria.Vnáſivo
callis,coſlus. i quoq; loco conlonantisin calis eſt breuis per fe, vr , amo:velfieáv
cópofitis ſequente,vtdiſiecus. c etiam na cóſonansfimplex conſequitur ,vtca
Tequenre,velp,velt,præpofitióe insde- put.vnum ſemis in cómunibus fyllabis,
ſinenteantepolita,vidiſcutio,diſplicet, de quibusmultidocuerunt,vtlachrymę.
diſterminat, abſterreo ,diſtuli, aſporto, Er ſciendú quod non ſolum , antel,veli,
pro abſporto.T fi ſaperiorein finit fylla- fed etiam ante m, veiam ſupra docuimus,
bá, neceſſe eſt ſequenté quoq; ab ea in- & n ,poſitæmuræ ,faciuntcomunes ſylla
cipere,vt micro, Cotta,artinet,Atticus.in bas.Eurip in Phæniſlis, icórnt' inače raield
X nullafyllaba terminatur in media di- Mar dracions. Idem in cadem fabula, amwnó
ctione,nifi in cópofitis a præpofitione ex moba, dúo rainco aródens tíxvor. Ouid. in X.
quæ integra manerepoteſt ,ſequences Piſcoſamg, Gnidon ,granidamqueAma
velp ,vel q,vels,ve quibufdá placet,velt, thunta metallis. Præterean antem poſita
ve excurro, expello,exquiro ,exſicco ,ex- feceruntquidamcommunes,vtCallima
fequor,(Sicenim placec his qui de ortho - chus III.awr. This Mmoerxaroscomtévos
graphiaſcripſerunt,quamuis cuphonia, towajvã. illudquoque non eſtpręter
& ratio fupradicta de literis ſecundum mittendum, quod tribus conſonantibus
Græcos abiicit s antecedentex )extendo. ſequentibus poteſt fieri communis fylla
I quoq; fequente inueniturin nomine ba, quandoin principio ſyllabæ ſequen
hoc : exlex. f enim ſequente in cam con- ris poſt vocalem correptams, & muta, &
.

uertitur x,vt efficio,effero,effundo. Cæ- poft eam liquida fequatur: quippe cums
teris vero confonantibus fequentibus e , in metro lubtrahi more foleat veteri:
non ex,prxponi ſolet,vt ebibo,educo,c. vt Horat. in I. Serm. Linquimus , in
gero,clúdo,eminco,enitor,eruo,eueho. Jani ridensespremiafcribe. In longisna
tura
 97) LIBER I. 574
cura vel poſitione, duo funttempora ,vt DE ORATIONE,
dos,ars.Duo & femis, quando poft voca
nans.vtfol.Tria,quando poft vocalcio ORat
lem natura longam vna ſequiturconſo- io
Ratio
eft ord ina
eft ordinatiotio di ct io
dictionum
gruam ſententiam perfectamq; de
nu m có
có .

natura longam duz conſonantes ſequú- monitrans. Eft authæc definitio oratio
tur,vel vna duplex,vt mons, rex. Tamen nis eius quæ eftgeneralis, id eft, quæ in
in metro neceſſe eſt vnamquanq; fylla- ſpecies,fiue partes diuiditur. Nam oratio
bam , vel vnius, vel duorum accipi tem- dicitur etiam liber rhetoricus,necnon ve
porum.Numerus literarum acciditfylla- naquæq; di&tio hoc fæpe nomine nun
bæ ,quia vt ſupradiximus,nó minusquá cupatur,cumplenam oſtendit ſententiá,
vnius, necplus quamſex literarum apud vt verba imperatiua, & reſponſiua,quæ
Latinos poteft inueniri ſyllaba. fæpe vna dictione complentur. vt ſi di
cam , quid eft fummum bonum invita?&
· DE DICTIONE . reſpondeatquis,honcſtas;dico , bona o
ratione reſpondit.Partes igitur orationis
I &tio eft pars minima orationis co- ſunt ſecundum Dialecticos duæ, nomen
ſtructæ,id eft ,in ordine compoſitæ. & verbum :quiahæ ſolæ etiam per ſe co
Parsaút , quantú ad totum intelligendú, iunctæplenamfaciunt oratione:alias aút
id eſt, ad totius ſenſus intellectum : hoc partesſyncategoremata,hoc eſt,cóligni
auté ideodictúeft,ne quisconetur vires ficantia, appellabant. Secundū Stoicos
induaspartesdiuidere, hoceft,in vi & vero,quinq;funteius partes: nome,apa
res,vel quædam huiuſcemodi.Non.n . ad pellatio,verbum ,pronomé,ſiue articulº,
totumintelligendum hæc fit diuiſio,Dif. cóiunctio.Nam participiú ,cónumeran
fert autem Dictioa ſyllaba , non ſolum tesverbis, participialeverbú vocabant,
quod ſyllabapars eſt dictionis, ſed etiam velcaſuale:nec nó etiam aduerbia nomi
quod Dictio dicendum ,hoc eſt intelli-
, nibus vel verbis cónumerabant, & quafi
gendum ,aliquid habet. Syllabaaŭt noa adiectiua verborum ea nominabant:ar
mnimodo aliquid-lignificat per fe. ergo ciculis autem pronominacónumerantes,
monoſyllabz dictiões quodámodopol- finitosca articulosappellabant:ipfos aüt
funt elle & ſyllabæ , non tamen fincere: articulos,quib.nos.caremus,infinitos ar
quianunquáfyllabaper ſe poteftaliquid ticulos dicebant:vel vt aliidicunt,articu
Significare;hoceniin propriú eſt dictio. los connumerabant pronominibus,& ar
nis.vnde lidicam a per ſelcio eſſe ſyllabá, ticularia cos pronomina vocabant ; in
nec tempora tamen eius, nec tenorem , quo illosadhucſequimurLatini, quáuis
nec fpiritum ,nec ſignificationem agno- integrosin noftra'non inuenimus anti
ſco,donec cognouero dictionem in qua culoslingua.Nam cũdicimus,Idem, dan
põitur.Nam in ara deorum , apenultima rós non ſolum arciculum præpoſitiuum ,
producitur & circúflectitur in nomina- fed etiam pronomenin eadé dictione fi
siuo ,nechabet aſpirationé:cú aútſigni- gnificamus. Similiter, Qui, őox, articulº
ficat (tabulum porcorum ,eadem ſyllaba lubiunctiuus intelligitur vna cum pro
penultima corripitur,& acuitur,& habet nomine,fecundum quoſdam ,infinito,fi
aſpirationem . hæc eadem a, quando eſt ue magis cum nomine , vt Apollonias
præpofitio grauatur & producitur, & eft oftédit firmiſlimaratione.Præpoſitioné
fineaſpiratione. Videsergo per ſciplam quoq; Scoici cóiunctionicopulantes,prę
Syllabam deficereprædictorum ratio- poſitiuá cóiunctioné vocabant.Quidam
ne, nec aliter poffe examullim- auté nouem dicebant elle partes oratio
cractari, nili politalit in nis,appellationé addentesſeparatăa no
dictiang minibus. Alii decé etiã,infinita verba le
175 PRIŚ CLAN I 175
orſum partem ponentes. Aliivndecim , cit indicium qualis fit di& io ,debent om
quia pronomina,quæ non poſſunt adiu- nia poſfelliuapronomina, quia nominú
giarticulis,per ſe numerabant. His alii declinationem ſequuntur, &participia,
addebant eciam vocabulum & interie- in his cóputari: quod omni caret ratione.
Ctionem apud Græcos, quam nos adhuc Ergo non declinatio , ſed proprietas eſt
feruamus.Apud Latinos veroarticulum excutienda ſignificationis. Et quoniam
addebant, quem purum per fe apud eos de proprietate nominis& verbi, & parti
non inueniri ſupra docuimus.Igitur non cipii, & pronominis breuiter dictuin eſt,
aliterpoſſunt diſcerni a ſe partesoratio- non incongruumeſſe arbitror, ſumma
nis, nifi vniuſcuiuſq; proprietatis ſignifi- tim de cæterarum quoq; partium oratio.
cationem attendamus. nis proprietate percurrere.
Proprium eſt Nominis, fubftantia & Proprium eſt Aduerbii cum verbo
qualitatem ſignificare. hochabet etiam poni,nec fine co perfectam ſignificatio
Appellatio, & Vocabulum . Ergo hzc nem habere poſle, vt bene facio , docte
tria vnapars eſt orationis .' lego. hoc ergo inter aduerbium & pre
Proprium eſt Verbi , adionem fiue politionem eſt,quod aduerbium & line
pallionem , ſiue verung), cuin modis & caſualibus poteft & præponi,& poſtpo
Formis & téporibus,finecaſu,ſignificare. niverbis, & cum caſualibus, vt pone cur
hoc habent eciam Infinita ; quare non rit, & currit pone: venit tempore longo
ſunt ſepárandaaverbó. 47 poſt, &poft longo tempore venit. Te
Participium autem iure ſeparatur a rent.inAdelph. Poſtfaceret tamen.Si i
verbo, quod & caſus habet,quibus caret gitur inuenias cum nomine aduerbium
verbum : & genera, ad fimilitudiné no- lineverbo,ſcias hocpereclipſın fieri.vt li
minum : necmodoshabet , quos conti- dicam ,non bonushomo,promalus;ſub
net verbum . audio , eft.
Proprium eſt Pronominis, pro aliquo Præpoſitionis autem proprium eſt,
e o
nomin propri poni,& certas ſignifi ca- ſeparatim quidem per appoſitionem ca
rc perſonas . Ergo quis, & qui, &qualis, Tualibus præponi,vide rege,apudamicu:
& talis, & quantus ,&tantus, &fimilia " coniunctim veroper compolitionemtá .
quæ ſunt infinita , fiueinterrogatiua, vel cum habentib.caſus, quam cum non ha
relatiua , vel redditiua , magis nomina bétibus,vt indoctus,inrecitus, intercur
ſunt appellanda, quam pronomina. Ne. ro,proconſul,induco,inſipiens,infpiciés.
que enimloco propriorum nominú po. Proprium eſt Coniunctionis diuerſa
nuntur,neg;cerrasſignificant perſonas, nomina,vel quaſcunquedictiones.cafua
ſed etiam fubftantiam , quamuis infini- les,vel diuerſaverba, vel aduerbia.coniu
tam ; & qualitatem ,quamuisgeneralem , gere,vt,Terentius & Cicero,vel Teren
quod eſt ſuum nominis,habent.nomina tius velCicero,&formoſus & ſapiens,
Sunt igitur dicenda, quamuis declinatio- vel formoſus vel ſapiens, & legens &ſcri
nem pronominum habeant quædam ex bens,vellegens vel fcribens, & ego& tu ,
eis. non enim declinatio , ſed vis & figni- veltuvel ego ,& facio & dico ,vel facio vel
ficatio vniuſcuiuſquepartis eſt contem- dico, & bene & celeriter,vel bene vel ce
planda:indifferenter enim mulca & no- leriter:quod præpoſitio non facit.Inter
mina modo pronominum , & pronomi- eft aut etiam hoc inter præpofitiones &
namndo nominum inuenimus declina- coniun &tiones, quod præpofitionescó
ta. Quid enim ſtultius,quam omnia quæ poni poſſunt cum verbis;coniunctio ve
ſignificant numeros,nominadicere ? unü ro núquam ,vt ſubtraho ,addico , præpo
autem vnius propter declinationé pro- no,produco ,dehortor. Coniunctio au
noinen appellare.Quod,fideclinatio fa- cem licetfit præpofitiua in compoſitio
ne
177 LIBER II. 528
ne tamen noninuenitur cum verbis, vt idq; fic differentir caula ,vtSex.Sextus,
at,aft,fed.Er quod præpofitio caſualibus Tul.Tullius:ne ſi primas ſolúmodo con
ſeparata præponitur ſemper, coniunctio fonantes ſcribas, T.Titu,& S. Seſtium fi
vero cum omnib. poteft dictionibus, gnificare putemus. vndein Marco Mſo
modo præpoſita, modo poſtpoſita, con- lum ſcribimus , quamuis a conſonante
iungi. incipit fyllaba, & in cóſonantem definit,
quia nullus error erit. Noméeſt proprio
DE NOMINE. vuiufcuiuſq; ſuum ,vtPaulus, proprium.
Cognomen cognationis commune, vt
ine eſt pars orationis
NovOmen
cuiq;ſubiečtorum
, quæ vni-
corporúſeu rerú
Scipio.Agnoméeft quod ab aliquo eué
tu imponitur,vt Africanus, llauricus.In
cómuné vel propriaqualitate diſtribuit. uenimus tamé multa in his quatuor ſpe
Diciturautnomé , vela græco , quod eſt ciebus propriorú nominú , inuicem pro
vóuc , & adiectao óvous ,dictum atribuen. ſe polica:& qux in aliis perfonis ſunt prę.
do, quod viue dicût : velve alii nomen , nomina,hæcinaliis loco nominum acci
quafi notamen , quod hoc nomine nota- piuntur, vt Tullius Seruili'; hic Tullius
inus vniuſcuiuſq; ſubſtáciæ qualitaté. Er prænomé eſt:Marcus vero Tullius; hic
cómuné quidé corporú qualitaté demó- nomen eft. Similiter & in aliis loco co
ſtrat,vt homo ; propria vero , ve Virgili- gnominú aliorú agnomina, vel nomina,
us: Perú aút cómunem , ve diſciplina,ars; velcótra, vt Cicero , qui primus abhabi
propria vt arithmeticaNicomachi , grá- tu faciei nominatus eſt, agnomé hocha
matica Ariſtarchi. Accidunt igitur no- buit, familiæ vero eius cognomen fuit.
mini quinq; : Species,genus, numerus,fi- fimiliter Cæſar, Scipio. Hoc aut intereſt
gura & calus. inter propriú & appellatiuu ,2 appellati
Species ſunt communes tam proprio- uú naturalitercómune eſt multorú ,quos
rum quam appellatiuorum nominūduç, eadé lubſtantia ,fiue qualitas, vel quanti
primitiua & deriuatiua.Primitiua, vt lu- tas ,generalis vel ſpecialisiungit.Genera
lus,mons. Deriuatiua, vt lulius , monta- lis ,vt animal, corpus , virtus:ſpecialis, vt
nus; ſub qua funt aliæ multæ. Nam pro- homo,lapis,grammaticus , albus , niger,
pria habent ſpecies ſeparatim quatuor, magnus,breuis.Hæc.n.quoq; quæ a qua
prænomen,nomen, cognomen & agno- litatevel quantitate ſumunturſpeciali, id
men. Prænomeneft, quod præponicur eſt,adiectiua,naturalitercommunia ſune
nomini, vel differencix caula, velquod multorum.Adiectiua aút
tempore, quo Sabinos Romani aſciucre quod aliisappellatiuis, quæideo vocantur,
ſubſtantiam
ciuitati ad confirmandáconiunctionem , lignificant,veletiam propriis adiiciſolet,
nomina illorúſuis præponebát nomini- ad manifeftandam corum qualitaté vel
bus,& inuicé Sabini Romanorú. & ex il- quátitaté, quæ augerivelminui line ſub
lo tempore conſuetudotenuit , vt nemo ftantiæ conſumptione poflunt, vt bonú
Romanus ſit abſq;prænomine. Et nota- animal,magnus homo,ſapiésgrammati
turvel ſingulis literis,velbinis,velternis: cus, magnus Homerus. Proprium vero
tú fingulis,quádo a vocali incipit præno. quod naturalitervniuſcuiuſq;priuatam
men ,vtA, Aulus;velab vnacóſonante,vt ſubſtantiá, & qualitaté ſignificat,& in re
P.Publius,T.Titus:cú duabus , quando a bus eſt indiuiduis,quasphiloſophi atoma
duab.cófonantibus incipit,vt Gn. Gne- vocant,vt Placo,Socrates.itaq; caret co
us,Sp. Spurius:tú tribus, quando a cõſo- munionenaturali. Cúigitur euenit, vt
nante incipit prima fyllaba, & in conſo- multi eodé nomine proprio nuncupen-
nanté deſinit,ſitamen alia quoq; pręno: cur , fortuito & fola voce , non etiamin
mina ab eiſdem incipiunt cóſonantibus, tellectu communis alicuius fubftantix
T
-
.
579 PRISCIANI F80
velqualitatis, hocfieri folet. Erin pro- dicimus enim magnus imperator,laudá
prio appellatiuaintelligipoffunt,ve lidi- ces : & magnus latro vel fur, vituperan
camVirgilius, intelligo & hominem & tes.Accidens vcro,id eſt,ſuum vniuſcui
poctam : Inappellatiuis aut propria non uſq;,vtniger coruus, & altū marc. Inue
intelligütur,vt homo, vir:nili per excel- niuntur tamen etiam in propriis quædá
lentiam loco proprü in quibuſdam per- huiuſcemodi, vt Gradiuus Mars, & En
fonisaccipiantur, vtpoeta pro Virgilio, noſigęus Neptunus,& QuirinusRomu
&vrbspro Roma. Appellatiuorum aút lus. led hæc quia propriorumloco acci
multæ ſunt ſpecies,quarú quædã cómu- piútar,cóparari no poſſunt,quod eft pro
nes inueniuntur cum propriis, fiue ſint prium adiédiuorú:necegent adiectione
primæ poſitionis,fiue deriuatiua. Sunt aliorú nominú,quomodo cõinunia adic
enim quædá Corporalia in appellatiuis, &tiua.Sununturaut hæca qualitate , vel
vt homo:ſunt etiam in propriis,vtTeré- quantitate animi vel corporis,velextrin
rius.Alia Incorporalia,in appellatiuis, vt fecusaccidentiū. Animi,vtprudens, ma
virtus; in propriis, ve Virtusdea, pudici- gnanimus.Corporis,vt albus ,niger,lon
tia Penelope, vel ipſa dea. Homonyma gus,breuis. Extrinfecus accidencium ,vt
quoq; tam in propriisquain in appellati- diues,felix. Ad aliquid dictum eft, quod
uis inueniuntur , vt Pyrrhus filius Achil fineintellectu illius,ad quod dictum eſt,
lis, & Pyrrhusrex Epirotarum ; nepos fi- proferri non poteft,vtfilius,ſeruus.Nam
lius filii, &neposluxuriofus,inueniuntur dicendo,filium , etiam patrem , & dicédo,
tamen quædam homonyma, & eadem ſeruũ ,dominum quoq; intelligo. quod fi
propria& appellatiua, vr Magnus Pome intereat, interimit vna illud, quod abco
peius, & magnus ciuis. Synonynia quoq; intelligitur. Quaſiad aliquid dictum , eſt
camappellatiua quam propria inueniun- quod quamuis habeat aliquid cótrariú,
tur:ficut enim enlis, gladius,mucro ,fic & quaù ſemper adhærens,tamen non ip
Publius Cornelius, Scipio Africanus, v- ſo nomineſignificat etiam illud. Neq; e
pum atq;idem fignificant. Aliæ fere om- nimex illo nominationemaccipit , vidi
nes ſpeciesinnominib. inueniuntur ap- es, nox; dextra ſiniſtra. Ná quáuisinter
pellatiuis.lunt aut hæ ,adiectiuum ,ad ali- cat, non interimitetiam illudſecú , quod
quid di&tú, quaſi ad aliquid diētū,gentile, ei adhærere intelligitur.DeHomonymo
patriú,interrogatiuú,infinitú ,relatiuum fuperius docuimus, quod tam in propriis
vel demonſtratiuum , vel fimilitudinis, quam appellatiuisinuenitur. Synonyma
collectiuú, diuiduu , factitium ,generale, funt,quæ,ficut diximus,diuerfisnomini
ſpeciale ,ordinale,numerale,ablolutu,ce, bus idem ſignificant,vt engs,mucro, gla
porale,locale. Hæ ſpeciescomunes ſunt, dius. In propriis quoq; hancvim habent
& principalium , ideft, primæ pofitionis Dionyma,velTrionyma, velTetraony
nominum, & deriuatiuorum .Propriæ ma,vtPublius Cornelius Scipio Africa
autem deriuatiuorum ſunt hæ,Patrony- nus, ficut docuimus. Gentile eſt, quod
micum ,poſlefuum ,comparatiurm ,lu . gentéſignificat , vcGræcus,vel Latinus.
perlatiuum ,diminutiuum ,& denomina- Patriū eſt, quod a patria ſumitur , vt A
tiuum .In quo imelligimuscum multis a- thenienſis, Romanus.Interrogatiuú eſt,
liis etiam comprchenfuum , de quibus quod cú interrogatióeprofertur,vt quis,
fuo in loco dicemus,verbale,participiale, qualis, quantus, quot, quotas, cum luos
aduerbiale.Adiectiuuineft,quod adiici- leruantaccentus.Infinitú eſt, interroga
tur propriisvel appellatiuis,& ſignificat tiuo contrarium ,ve quis,qualis, quantus,
laudé, vel vituperationé, vel inediū , vel quot, quotus;cũ in lectionegrauiaccéru
accidés vnicuiq ;.Laudē,vtiuſtº. Vicupe- pronuciátur.Poflunt tamen hæc eadé, &
rationem ,vtiniuſtus.Mediú,vtmagnus. Rclatiua ellc & fimilitudinis,ficut ctiá lis,
ca
 581 II B'ER IL 582
1
talis,tantus, tot. hæc tamen etiá Reddi- cat cum genitiuoprimitiui, filios vel ne
ciua dicuntur. Er eft animaduertendum , potes,vt AcacidesAeati filius,vel nepos.
quod huiufcemodi nomina vel fubftátię & hac forma poetæ maxime ſolent vci,
ſunt infinitæ arq;communis,vt quis,qui, proqua Romani cognominibus familia
velqualitatis, vt qualis, ralis:velquácita- rúvtuntur,vcCornelii,Marcelli.Omnes
tis, vtquátus,tantus:vel numerivequot, enim abilloqui prim ' Cornelius, & pri
tot. Ex quo oftenditur melius ea doctif- mus Marcellas vocatus eft,hocnomen
fimos artium fcriptores Gręcos inter no- habuerunt.quicunq; eiuſdéfamilię ſunt:
mina pofuilſe, quamuis vetuſtiores apud ficut omnesmaiores Theſei, Theridas
ipſos quoq; pronomina, velarticulosea græci appellát ,quos ſolent poetæ quoq;
putauerúc, quos Grámatici Latinorú fi- noſtri imitari. Vnde Virgilius ſecundum
militer ſuntfecuti.Sedincógruú videtur, Græcam formam ,Scipiadas dixit, Sito tof
cü illi antiquoru nec recuſauerútGręco- Erziuvos,cum Scipionidesdiceredebuit.
rú etiam errores imitari,nosApollonii& Necnonetiam pofleſsiua loco patrony
Herodiani,qui omnes antiquorúerrores micorum inuenimusapud latinos vſur
grāmaticorum purgauerunt,veſtigia lin- pata , vt Æmilianus Scipio ,pro Æmilii -
quere,& nó inter nomina hçc potiuspo. filius, & Octauianus Cçſar.Inueniuntur
nere. de quib.inpnomine latius tracta- quædam nomina formæpatronymicorú
bitur. Collectiuü quod in ſingulari nu- fignificationc denominatiua, vtEuripi
mero multitudine lignificat,vcpopulus, des propriú , non Euripi filius, ſed ab Eu
plebs,concio.Diuiduú eft,quod a duob. ripo ſicrominatº dicitur Euripides : quia
velampliorib.ad fingulos haberrelatio- illodie natus eſt, quo Athenienſes cum
né,yel ad pluresin numeros pares diſtri. Perfisin Euripo bellum cõmiſere. Simi
butos,vt vterq;,alteruter,quiſq;,linguli, licer Thucydides,dito fóxx,ti Spévs.Sunt
bini,terni,céteni. Factitiú eft,quodap- autem alia.quæ cumfint patronymica,in
prietate ſonorum per imitationé factum aliisaccipiunturpropria, vt Timarchides
eſt ,vt tincinnabulú ,turtur. Generale eſt, Timarchi filius, & Timarchides propriú
quod in diuerſas ſpecies poteft diuidi , vt nomen.In omnib. fere fpecieb nominú
animalarbor.Speciale eſt,quod a genere inuenimus eiuſdé formæ ctiam propria,
diuiditur,vt homo,equº vitis,laurus.Or- quæ tamné amittunt appellatiuorú ligni
dinaleeftquod ordinéſignificat, vt pri- ficationem ,vtMagnus adiectiuú,& pro
mus,ſecundus,tertius.Numerale eſt,qd prium ,Iulianuspofleſsiuú, & proprium,
numerum demonſtrat,vt vnus,duo,tres. Heraclides patronymicu, & proprium .
Abſolutum eſt, quod per feintelligitur, Sic in aliis quoq;fpeciebus inuenies. Sci
& non eget alterius coniun &tione nomi- re auté debemus abuſiue etiam amatrib ,
autédebemus
nis,vt Deus,rario. Temporale eſt, quod ab auismaternis, a regibus fiue condito
tépus oſtédit,vtmélis,annusLocale eſt, ribus, & a fratrib.etiam patronymica ſo
quod locú ſignificat,vt propinquº lógin- lere formari,vt Latoides,anris,id eft,La
quus,proximus,medioximus. Plautus in tonæ filius Apollo ; & lliades, lliæ filius
Ciſtellaria : At ita me dii deeg , ſuperi, in- Romulus.Ouid. inxun 11. Metamorph .
feri, & medioxumi. Hę,vt dixiinusſpecies --- vt corpora victa fopore ( fuktas
omnesfere comunes lunt, cam principa- Inuadant, portasſ premant,quas obice
liú quam deriuatiuorum . Scorlum auté Clauſerat Iliades. Similiter Coronides,
deriuatiua fpecies habent, quasmemo- a matre, Æſculapius.Idem Ouid .in xy.
rauim °, de quib. fingulis hic tra& abimº. Metamor.
Patronymicum eft , quod a propriis Vnde Coronidē circunfun Tibridis alti.
tantúmodo deriuatur patrū nomipibus, Inſula Romuleefacris deiecerat urbis.
fecundum formam gręcam , quod ſignifi- & Maiades, Maiæ filius Mercurius. Aba
T 2
585 PRISCIANI 584
uis quoq; maternis patronymicum Atlá- nabilius in ades. Anchiſes ergo Anchiſa
ciades Mercurius: i. Atlantisnatæ filius, des velAnchiſides debuit faccre.fecit aút
Ouid.I.Metam.SeditAtlantiades, &run- Anchiliades quali ab Anchiſios nomina
tem multa loquêdo Detinuitfermonediem . tiuo,quomodo Laertius Laertiades.Nú
Inachides , louis filius Epaphus, quæ fi- quam. n. patronymicú fuperatprimitiui
lia fuit Inachi. Idem in eodem . luigenitiuũ, niſivna ſyllaba Alia vero o
Non tulit Inacbides, matrig, ait omnia mnia in xapud græcos terminantia geni
demens,
tiuú,velin os ,velinus diphthongú ,velas
A regib.fiue códitoribus Thelidæ,Ce- mutant eas in ides,& faciuntpatronymi
cropidæ,id eft,Atheniéles:Æneadæ,Ro. cú,vt IIpiamos IIpralux,Priamides,Nécep Ni
mulidæ ,id eft ,Romani. Virg.in IV.Ge- sopos, Neſtorides , IlagationsDagasíves, Pli
or.Pramingingentes pagos & cõpita circa Athenides , [ Inteús Iinaíws, [Inacidhs, & per
Thefide pofüere. Idemin VI.Ane. Tum fynæreſime & i,in ei diphthongi ,pferúc
pēdere pænasCecropida iuffi.Idem in VIII. penultima.nos aūt pro cailongam poni
Aeneadein ferrum pro libertate ruebant. mus,vt Virg. V.Pelidatūcegoforti,Cögref
Idem in I. Defeli Aencadaque proxima fum Aenea .Ouid.I.Metá.Inde Promethi
litora curſu. Idem in VIII. Subitoque no- des placidis Epimethida dictis.Ingeniūrur
uumconfurgere bellum Romulidis Tatiog tamen poetę in quibufdáaddemes quaf
ſeni.A fratribus,Phaethontides:yndefe- dáliteras,veladiinentes. Addétes,vt Pe
mininum Phaethoris.Virg in Bucolico.. liades pro Pelides , & Chalcodontiades
Tú Phaethontiadas rauſco circundat ama- pro Chalcodontides, Atlantiades p'At
ra Corticis. Phaethontiadas tamen dixit . lantides. Quid in:1 . Metam. Sedit Atlan
proPhaethontidaspoetica licentia.Sunt tiades. Adiméces;vtDeucalides proDeu
igiturpatronymicorú formæ apud Gra- calionides,& Scipiades pro Scipionides,
costres.In Desquædiciturcommunisa: & vtſupra dixim ”,Ænidespro Æncades,
pud illos,quod in omniſermonepoffunt Excipiuntur tamen hæc, quæ cótraregu
hacvti, qua fola Romanorú quoq; poe- lă penultimasvocales,pducunt,Æolides,
tæ vtuntur.Nam aliis duabus non vtun- Demades,per fynærelim , pro Æoliades,
tur;id eft,in wterminata,quæ eſt propria Demeades,Codrides,Lycoorgides,Lagi
ladis linguę,vt Tinariaviinnéidins;& inedios, des,Belides,Eueridesetia & Lycomedi
quæ eſt Æolica,vtHirradios, Hirræ fili- des,apud Græcos contra regulá penulti
us Pittacus. De hac igitur forma dicen- mam diphthongũ habent , pro qua nosi
dum eſt qua vtuntur noftri.Si nominati- longá ponimus.Feminina vero patrony
uusgræcus in as velin ns vel in nos definat, mica,vel in ls;vel in As definūt,vel in Ne
genitiuus vero in x diphthongū a penul- productá. Fiunt aút amaſculinis,ſubtra
rimabreuisantedes inuenitur inpatro-. ¿tade,inis vel in as deſinentia , vtPria
nymico,vtPeliasPeliades Æneas Änca. mides Priamis , Dardanides Dardanis,
des,Menerius.Menetiades. Nam Æni- Peliades Pelias. Igitur Æneades quoque
desmagis cótra regulamautoritate poe- fecundăanalogiam -Æneasdebet facere,
tica poſuit.Virg.e & a correptas, in i pro nó Æneis. Ergo quomodo autoritas eft,
ductam conuertens,vel quali ab Æneus : quod dixit Æneides proÆnides,fic auto
Ænides, ſicuta Pelcus Pelides,proferens.ritatevluseſt Virgil.intituli'inſcriptione
fatis Aenide telis impuneNuma- quoÆneisinſcriplit. QuéStatius quoq;
in IX.Sic
nã Oppetiifſetuis.In es verodeſinétibus, ſecutus.in.fine Thebaidos ponit : Vine
quorumgenitiu ' græcus inx definit,tam precor,nectu diuinam Aeneida tenta . No
inadesquáin ides inueniütur apudau- candum tamen quod ſi maſculina ilon
tores, Hippotes Hipporades, ButesBu- gam habuerint ante des per fynæreſim ,
cades,CorinetesCorinerides, ſed ratio- apud nos in eis diuiſas faciunt femini
na,
505 LIBER II. 586
na,vtPelides pro Peleides, Peleis, The- rinus ciuis,& Latinus ager. Aliatantum
lides pro Thefeides, Theſeis. ſicergo Æ- modo propria, formæ poffefliuæ , vt
nides pro Æneides, Æneis. In ne aŭrde- Quintilianus, Iulianus. Alia loco pátro
knentia,quæ ſuntladislinguæ ,patrony- nymicorum pofita,quod ſupra quoq;di
mica eiuſdé generis i longam habentpe. ximus,vt AemilianusScipio , & Octaui
nultima; ſiprincipale non habuerit can- anus Cæfar. Ex eadem forma agnomina
dem i vocalem , vt Adreſtos Adreſtine, quoq; multa inuenies,vt Africanus,Per
Nereus Nerine: fi autem principale ha ficus,Getulicus , Crecicus. Alia aút funt
bueriti,o producta ante neinuenitur, vt eiufdem deriuationis , quæ ex materia
Acriſios Acrilione, ex quo poſſeſſiuum principalium conſtare ſignificantur, vt
pofuit Virgilius : Acriſioneis Danae fün- ferreus e ferro factus;ſimiliter , aureus
daſſecolonis. Ab Acriſione,id eſt Danae. argenteus , marmoreus. Alia ex morbis,
Et ſciendú quod inueniuntur multa no- vt cardiacus. ' Alia a profeſſionibus, vė
minähuiusformæ gentilia, vt Æmoris, Mathematicus,Grammaticus, Rhetoti
Theffalis, Colchis,Ardolis, Cyclas , las, cus. Alia a diſciplinis, vt Ariftotelicus,
Troas;alia vero nomina propria, vtBac- Socraticus. Alia,quęprimitiuorum ſimi
chis,Doris , Pythias: lem poſſunt habere fignificationem , vt
Poffeſiuú eſt,quod cú genitiuo prin- Thracius, pro Thrax. Sunt formæ igitur
cipaliſignificat aliqd ex his, quæ pofi- poflefliuorum ,quas aGręcis accepimus,
dencur,vtEuandrius en lis, pro Euandri hæ.In Cos, quam mutamus in Cus ante
enfas, & regius honor, pro regis honor.' cedentib.a breui,veli,vely,vt Bebriacus,
Hocaūtintereſt interpoffefſiua&patro- Cypriacus , Italicus, Afiaticus, Libycas,
Dyinica,quodpatronymica filios vel ne- quod folum y ante cus habens inuenitur,
pores ſignificát; poſſeſſiua aút nonſolumn quod a principali accepit. Et fciendum
filios,ſed omnia quæ poffunt eſſe in pof- quod ea,ideft,in Cus delincntia, ſiapri
fellione : & quodpatronymica a propriis mitiuis habeantc, pares habentfyllabas
tancūmodo nomninib.deriuantur;poffef- illis,vt Ithaca Ithacus. Alia vero oinnia a
fiuaaút eciam ab appellatiuis:& quodpa- veliante chabétia,fiuclint a nominati
tronymica a maſculino defcendút pleru- uo ſeu genit. deriuata, vna fyllaba vincóc
q; genere ,rariſſimeaúta feminino , nec ea,ex quib. deriuatur,primitiua,& li pri
proprie, quando amatrib . fiunt, vt ſupra mitiuailla habuerinti,penultimá hæcal
oſtendimus ; poſſeliua aut ab omnibus fumunt a :lio primitiua habuerint , tunc
nafcuntur generibus: & quod patrony. hæcihabent antecus.Et fciendum quod
mica ad hominespercinent, vel ad deos; non ſolum a primitiuis, fed etiam aderi
poffeffiua vero ad omnesres. Fiút igitur 'uatiuis deriuancur huiuſcemodi poffeli
poflefliua,vela nominibus,vt Cæfar Cę- ua , vt Troos Troicus,grammatos gram
fareus:vel a verbis,vt opro optatiuus: vel matic),rhetoros rhetoricus,Perlis Perſi
ab aduerbiis,vt extra extraneus :velmo- cus, Aſiatis Aſiaticus,Creta Creticus,Afri
bilia funt, vt Mártius MartiaMartiū :vel Africus,Italus Italicus.NáItalia Italiacus
fixa;vt facrarium ,donarium , armariuin. 'debuit facere, Cyprius Cypriacus. Nam
Pollefliua autem dicimus nonfolú pol- Cyprus Cypricusfacit, Ilion lliacus , car
feflionem ſignificantia , fed etiá quæfor dia cardiacus,mulio mulionis mulioni
mani habent poffeſfiuorū.Sunt.n.que- cus.Cic.pro Seſtio,mulionicã penulā.In
dam gentilia fimilem poflelliuis haben- vsquoq;puram definunt poflefliua tam
tia formam , vt Romanus ciuis , gentile Græca quam Latina, antecedente e cor
eft;poſſeſiuum ,vtRomatius ager.Qua- repta & producta,icorrepta,oprodụcta,
dain aút & propria eadein', & gentilia & ävelæ diphthôgo.e breui, vt Cæfareus,
poſleſliua, vt Latinus filius Pauni,& La- Romuleus, ferreus, aureus, argenteus
т 3
1:87 PRISCIANI 588
vitreus,ligne ,marmoreusiligne tamé eiuũ Chius corripitur. Eucanus in XVIIL
& iliceusdicitur. Terentius in Adel.Lo QuasAfina cantes, quasChinsaſperat un
Stulos iligneispedib.Stat.in VI. Theb.Oradas.Lyçiusapud Stadium in XIV.produ
nigsliceag, trabes,metuendaquefuccoTa- cta penultima inuenitur : Atpatrias fa
xus.Marmoreus, & fereomniaad mate- quandodomusoptatag, Pean , Templa Ly
riá pertinentia e breuem antevs habent, cie dabis totditia dona facratis Poftibus ,&
plumbeus,ſtagneus,inueniuntur n.pau- totidevorimemor exigetauros, Sed etiam 1
ca ſinee,ve quernus,colurnus,abicgnus, Lyrcius,quod in quibuſdam Lyrceus re
oleaginus,faginus.E verolongáſponde peritur codicib. ſcriptum . Stat.in IV . A.
us, Phæbeus. I breuem ;maritus, Arui- ret Lerna nocens,aret Lyrceus & ingens T
fius.O productam ,Herous,Eous, Æ ,Sa- nachus. Sed & Argia , & Argian , & Lan
bæus,Cretæ ',Ptolemæus.Hæc aut æ di- gia;Statiusidemſecundum Græcos pro
phthongú habentpenultimam ,quçafe ductapenultimaprofert in ll Thebai
mininis in clongāapudgræcos delinen Necmirum ,namin infauftosdonante mu .
tibus,velqux a verbisgræcisderiuantur ritoOrnatos Argiageris.In eodem :Egre
circúflexis ,vt Crete Cretæus, hyle Hy- giam Argian ,. nec forme lande fecundam
læus,Dione Dionæus,slospoProlemæ', Deiphilen.Idem inllll. Vna tamentacia
fão Timæus.Qe antecedéte, yt Euboe- tasfed isſu numinis, vndas, Hæc quogfe
a , Euroea. Et quia apudgræcosin multiscretanutrit Langja fub vmbra: Lucan . in
Eidiphthongusante os inuenitur, fcire IH.Subftringens Arimafpe comas,hinc for
debemus, quod ſoléclatini eammodo in tis Arius.Inueniátur tamen autoresfre
elongam conuertere, vt flusezópgasPy- quenterin nominibus.vrbium in adelio
thagoreus, coordãos (pondeus, Aapãos Al- nentium apud Gręcos varie proferentes,
pheus.Ná poſteliuum quoquefimiliter, Alexandria:Alexandrea,Nicia & Niceag
veprimitiuum ,proferri Virgil. oftendit Antiochia & Antiochea. Cic.pro Deio
inX.quiprotulit: Alpheæ ab originePiſa. caro:Sperauit credo difficiles tibi Alexan
Hocautem facere folent Latini,id eſt. ei driæ fore exitus-ramen & Alexandrea di
in e longam conuertere in penula ſylla- citur.Horat in IIII.Carminum :Nam ti
ba,vs puraſequente,vela,velvm ,vtaza biquo die Portas Alexandreafupplex, Et
acios pofleffiuum gręcum,Achilleus, ano vacuam patefecitanlam.In eoden :Nice
the Deiopea,waytogynæceum.Hanc amEphefum mittebant. Eft aurem quãdo
autem mutacionem ei diphthongi in e abiectioneige correptam ponútante vs,
longā,faciútmore lonico velAttico.llli vtHectoreus,Agenore”,in quo fimiliter
n . adwuprouidar dicunt, &uporpropcov,& lonas fequuntur. Illi eniin quoq; abiici
mañow proov.Vel'ideo,quiai penultimam unei in huiuſinodi nominibus,finonge
puram nonproducunt Romani, niſi in nitiuus primitiui parfit nominatiuo pof
Fio verbo,& in-genitiuisin lus deſinen- feſfiui quarea'zimdos dicát, ne fiazmcios
tibus , & in diſſyllabis Græcis, quæ apud dicant,putetur primitiui genitiuus, quos
illos quoque penultimam habent lon- fequentesin hoc etiampro ei diphthon
gam, & in paucisaliisin quibus autores go elongam ponimus,Achilleusdicétes,
pro e penultima longa, ilongam poſue- ¥nde Virgik in III. Stirpis Achillea fastus.
rút,vt Phthi?,Phthia,& Dius Dia,& Chi- Quamuis reperiaturetiam e correpta in
us Chia,Langia;Argia,&Arius, Lycius, huiuſceinodi deriuatiuis , vt Virgil.in I.
Sperchius.Virgil. in XI. Italidesquasipfa Natepatris fummi,.gui telaTyphoea tem .
decus fibidia Camilla, Idem in Georg H. nis. ſed dicitur & Typheus& Typhon
Sperchinsga, & virginibusbacchatiz Lace- & Typhos. Lucan.in V.Códitus Inarimes
nis.Horat.in 11.Serm. Cecuba vina ferens, æternu moke Typhæus,Idem inVI, Antra
Alcon,Chiummarisexpers. Namprimi queletiferirabiemsTyphonis anhelant.ueni
Ia:
$89 LIBER II. ‫"وور‬
ueniunturtamen quædam inhuiuſce- busſunt,vel de quibus, vel quashabeat.
inodi nominibus, in quibusei diphthon- In quibus funt,vtcollarium ,quodin col
gusini longain conuerticær , fequenteu lo eſt : plantarium , quod in planta eſt:
loco digamma Æolici ,vt apuño Argiu ', menſarium ,quodin menſa.eſt: motoria,
diciturtamé & Argcus. Horat. in l.car. quæ in motu eft :palmarium, quod in
minun :Tibur Argeo pofirem ,colono,quod palma eft, hoceft, inlaudc. De quibus
in latinis quoque deriuationibus inue- fint;ve frumenitaria eftlex de frumento ,
nitur,id eß , in penultima i longa ante & agraria deagris, & nuninaria de num
u conſonantem ,vtnominatiuas,geniti- mislex:Ex hisautem quas continent , vt
aus,datiuus,accuſativus,indicatiuns,im- vinaria cella ,quæ habet vinum : armariū ,
peratiuus , optatiuus:quorü alia a nomi- in quo ariapofitafunt:fic violarium ,ro
nibus,alia averbis deriuantur.Non folú fariam ,apiariun,viridariu.In Nus quoq;
aútin hominibus fatinis penultima i pu . terininantium formæ, & ſignificationes
fa ante vs,vela,velvm,nó poteſt produ- diuerfæinueniuntur ,quibus latini fre
ci,ſed etiam in verbis præteriti perfecti ſnenter vtuntur in ſignificatione pof
teinporis & pluſquamperfecti corripi- feffiua,vt Pompeianus,Cæfarianus,Syl
turi;fiue penultima, fiue antepenultiiná lanus. Inuenitur autemin quibuſdam a
fit;nifi fecuta fuerit uloco cóſonantis,vt longaante nus, vt Romanus, Hiſpanus,
audiiaudiiſtiaudiit,audiiinºaudiiſtis au- Campanus, Sthenianus. Inaliis elonga,
dierút,audierá audieras audierat, audiif- veterrenus, egenus, alienus , abienus,
e, vbique corripicuri. Sin aút affumat u Rubren?, Anienus. Vnde Virgil. Aniena
loco conſonantis, vbiqueproducitur,vt fluenta.In aliis ilonga,Camerinus, Peru
audini audiuiſti audiuit , audiuimusau finus,Rheginus,vicinus,maſculinus,fe
diuiftis audiuerint , audiueram 'audiue- mininus. Inuenitur tamen etiam breuis
ras audiưerat , audiuiffe. Inuenitur ta. ing antecedente, in his qux ab arboribus
men etiam ai diphthongus conuerſa ini deriuatur,ve oleaginus, faginus:& inhis
longam , interpofita fimiliteru procon- quæ ab aduerbiis naſcuntur temporali
fonante,vt Achiuus pro a xayos , cum co- bus,cras craſtinus,horno hornótinus,diu
tra foleant Dores ei in ai diphthongum diucinus. V quoq; longaante nus,vt tri
conuertere,vtare proex,&cją proas. bunus. etia&Linueniuntur ante nus,
& eas quidam formas ſupradictas a græ- ve diurnus,nocturnus, extetnus, heſter
cis accepimus. In latino autem fermone ius,hybernus,colurnus,quernus, ficul
non ſolum his vtimur ,fed etiam propriis nus, populnus. Plaut.in Cafi.Sedmane
quibufdam latinotum , deſinentibus in dum ,num iftec aut populnafors antabi
vs,velina, vel in vm , pura antecedente egna'ſt tua ? Et quia diximusdiuerſas in
ri; vt Catilinarius hæreditarius, legatari- his eſſe ſignificationes, commodun eſt
us,gladiatorius, vxorius, Alataria, ptilat corum exempla proponere. Alia ſunt
narium . Et quod iam ſupra diximusſcił pofſefliua,vtCæfarian 'miles,Pompeia
endum , quod quamuis fornaſit poffef- na domus,Tullianum mancipium . Alia
fiuahæc,quæin riusdefinit,tamen diuer. & patriam ſignificant , & poffeffionem ,
ſæ ſignificationisnomina in hac quoque vt Romanus ciuis & Romanus ager,
inueniuntur. Alia ab officiis , vt tabella. Poteft tamen & hæc,& pene omneshu
rius , mercenarius, cerarius, ſagittarius, iuſcemodi formæ nominum , proprio.
tabernarius, hoſtiarius,argentarius;æra- rum quoq;habereſignificationes. Cam
rius. Alia a dignitatibus,vt præfectori panus ſimiliter, & Hiſpanüs, & Alexan
us , quæſtorius , prætorius , cenſorius, drinus,& Placentinus, & Nolanus & fi
quætamen etiam poſſeſſiuam habent fi- milia, non ſolum patriam ,ſed etiam pof
gnificationem Aliaab aliis rebus, in qui- feflionem ſignificant. Sunttamenmul
T 4
 X PRISCIANI 19t
ta ſupradi&tæ fpeciei , quæ etiam agno- te ancedente deriuantur , non feruant
mina inueniuntur, vi Canerinus, Nu- tamen a.Demaftelino & aquilino paulo
mantinus,Coriolanus.Aliapropria eiuf- pofttractabitur.A pluralibus quoque in
dem formæ nomina, vel etiá agnomina, a diphthongum deſinentibus , vel in an
vtAdrianus,Mellalinus,Siluanus, Claus deriuatiua fimiliter a habent ante nus
dianus,Coruinus,Probinus,Rufinus, Æ vel na,velnum.Acerræ Acerranus, Thes
milianus. Alia a locis,vt ruſticanus, vrba- bæ Thebanus, Cumæ Cumanus,Formię
nus,oppidanus, Capitolinus, Palatinus, Formianus, figna antelignanus,membra
Æſquilinus,Gallicanus,vicinus,extern '. membrana, quod eft femininum . pofy
Alia a temporib.vtmatutinusya Maruta, funţramen æc & a fingularibus effe,dito
quæſignificat auroram , vel, vt quidam , fignum & membrum ,quodpaulo poft
Asurókar,hefternus,diurnus,nocturnus oftendetur. Similiter a habent ante nus,
meridianus,veſpertinus,antelucanus,ve- quæ deriuantur a nominibus inius ter
teranus,diuturnus, æternus.Veladigni- minantibus,vel ab aduerbiis ine lon ,
tibus fiue officiis,vttribunus, anteſigna- gam ,vt Pompeius Pompeianus , Sthc
nus. Vela generibus,vemaſculinus,fe- nius , Şthenianus , Ticius Titianus ,
mininus.Alia a mutis animalibus,vt tan- Tullius Tullianus, FabiusFabianus , lu
sinus,porcinus,ceruinus,anferinus. Alia lius Iulianus, Virgilius · Virgilianus, Te
amateriaex qua conſtant,vt humanus, rentius Terentianus , Salluſtius Sallu
terrenus,Alia a fortuna,ve libertinus, e- ftianus , quotidie quotidianus, fimiliter
genus. Alia a numeris ſemper pluralia , ameridie ineridian ” ;hodie tamen hodi
vt bini,terni,deni:licab omnibus aume- ernus facit.Similitera habent ea quęde
ris; quamuis poetica autoritate etiã ſin- riuantur anominibus in cus,velin culus
gularia jonueniūrur.Lucanus in VIII.Syr . deſinentibus, q funt vlera duas fyllabas,
sibus hincLibycistuta eft Aegyptus,atinde ypruſticus ruſticanus, publicus publica
GurgiteSepteno rapidus mare fubmouet nus, Saticulus Saticulanus,TuſculisTu
Amnis. Virgilius in X. htgrauis Auleres, ſculau'.Excipitur amaſculo quod eft di
centenaque arbore flutum Verberat af minutiuum maris,inafculinus factú . Ná
furgens , fpumant vada marmore verſo.1 diſfyllaba in cusdefinentia finca funt,vt
ab omnibusnumeris.Et ſciendum quod mancus Mancinus, lacus lacuna , poreus
alia eorum a nominibus fiunt , vt a Ro porcinus. Ia um quoq; neutraconſonan:
ma Romanus,a Cæfare Cæfarianus :alia te antecedente in deriuatiuis a habenç
a verbis, vt cgeo egen ':alia ab aduerbiis, ante ous,vtoppidúoppidanus, Pæſtum
vt infra infernus ,fupra ſupernus,hodie Pæftanus,Spoletu Spoletanus,Toletum
hodiernus.. Conemur igitur ſicuri pof- Toletanus,caftellum caſtellanus, Bene
ſumus exponere rationem penuliina- uentú Beneuentanas. Similiterahabent
rumin fupradictisderiuationum formis penultimá pleraq; venientia anominib.
literarumIn a deſinentia nornina, ante declinationi , vt Cæſar Cæſaris
tertiæ s
cedente aliqua confonante , ſeu vocali, Cæſarianus,fons fontis fontanus, mons
producta cadcm a, &.accepta nus fachun montis montanus ,vrbs vrbis vrbanus,
deriuatiuum ſupradi&tæforma, niſi lint fotſolis ſolanus, ex quo magentay ſubfo
murorum animalium , ve Sylla Syllanus, banus: ex co tamen eft etiam Solinus p
Perpenna Perpennanus, RomaRoma. priú. Milo Milonis Milonianus, PiſoPic
nus,Silua Siluanus,NolaNolan , Suel- Tonis Piſonianus,quamuis quidam Pifo
ſula Sueſſúlanus,Adria Adrianus, Copla nimus, & Miloninus dici putauerüt.Sed a
Copſanus. Excipiuntur, lugurthinus', propriis deriuata plerung i ante ahabér,
Meſalinus , terrenus : quæ quamuis a Iouis louianus,CæſarisCæſarianus.Pof
nominibusin a deſınentibus confonan; fumus tamen dicerc,quod aCæſarius &
Milo
193 LIBER II. 594
Milonius, & Piſonius, & louius deriuata mica formicinus. PlautusinMenachmis:
fins,CæfarianusMilonianus,Piſonianus, Atque escum incedit , monerformicinum
louianus.Lux lucislucanus,ex quo com- gradum.hirundo hirundinus. Ide in Ru
pofitum fic antelucanus : ex eodem tamé dente: Ad hirundinum nidum vifa eft mi
naſcitur etiá Lucina. vetus veteris vete- hifimia,Aſcenſionem vt faceret, adoririer.
ranus,limeslimitis limitanus. AncóAn- aquila aquilinus,muſtela muſtelin '; qux
conisAnconitanus :hoctamé poteſt et. quamuisin a deſinant, tamen non habét
iam ab Anconites eſſe,quod paulo poft a ante nus. leo leonis leoninus. ouinus
oftendetur. Gadis,Gaditanus. Ideo auté quoque ab oue, & ſuinusaſue. Namo
diximuspleraq; , quia aneutrisin e deſi- uilla & fuifla diminutiua ſunt. In nus e
Acncib. deriuata, i habét productá ante nim deſinentia , vel in na, velin num , fi
nus, vt maremarinus,Preneſte Preneſti- faciunt diminutiua, abiectan, duas affu
nus , Calate Calatinus,Calacte Calacti- munt !,vt vnus vllus,vnavlla,vnum vllū,
nus. Et ab aliis quæ pareshabéttá in no- bonus bellus,bona bella,bonum bellum ,
minatiuo , a in genitiuoſyllabas,Hercu- geminus gemellus, gemina gemella, ge
les Herculis Herculinus, Verres Verris minum gemellum , vinum villá. Sicergo
Verrinus, collis collinus, follis follinus. fuina ſuilla , ouina ouilla. Inueniuntur
In cquoq; deſinentia, fifint ſecundę de. quædam in tinus penultimam corripien
clinationis,& in uscóſonáte antecedéte, tia,ſed quęa primitiuis nó habent t,vtdiu
eiufdé declinationis, exceptis in cus ſu- diucinus,cras craſtinus,horno hornotin',
pra duas ſyllabas, vel in culus, de quibus priusvel priſcus priſtinus. Nam Con
paulo ante docuimus, & inium propria,ſi Itantinus & Clementinus a primitiuo
faciuntderiuatiuainus terminatia,ilon- rã genitiuishabért , vt matutinus a Ma
gam habebunt penultiiná, vt Auſter Au- tuta,quæ aurora intelligitur. Mediaſtin'
Itrinus, adulter adulterinus, macer Ma- autem a medio ſtando vel tenendo com
crinus,libertus libertinus ,diuesdiuinus, poni videtur,Fiſcina corripit penultima
ProbusProbinus , RufusRufinus ,Ma- quomodo fuſcina, curergo piſcinapro
ximusMaximinº,Marcellus Marcellin ', ducitur ? quia hoc ſine dubio deriuatum
carus Carinus,mancus Mancinus , Rhe- eft a piſce:fiſcina autem a fiſco, an fiſcusa
gium Rheginus,Venuſium Venufinus, fiſcina,an neutrum aneutro,dubium eft.
Signiú Signinus,PeruſiūPeruſin ',Opi- Nam necfuſcina afuſco,nec paginaa pa
tergiu Opiterginas,Canuſiú Canuſinus. go , nec Mutinaa muto ,nec Ariminum
Excipiútur ab humohamanus, & múdo ab Arimo deriuata , cum ſint primitiua,
mundanus, & priſcus Priſcianus. fed hos penultimam corripuerunt. Sin autem in
magis a Priſcio videtur eſſe deriuatú.Ná rdeſinencia tertiæ fintdeclinationis, vel
qda Taurominio Taurominitanus dici- in ius facientia genitiuú,accepta nus ipſe
mus,ſequimur gręcos,quitaupperitos di- nominatiuus facit deriuatiuum ,vt pater
cút. Gentilia.n . apud græcos in ons defi- paternus, mater maternus , frater fra
nentia mutata es in 2,accipiútnus,cum in ternus, ver vernus, acer quoq; arbor, de
hác formáveniūt,unapomnitusmetropo- cuius declinatione dubitatur, cuius ge
liran ',Nesmaltus Neapolitanus. Ité i fer- nitiuus aceris , quod Solinus quoque
uátlongáomnia,quæ nominibus muto. protulit inmemorabilibus , acernus fa
fum animalium ,cuiuſcunq; fint declina- cit , alter alternus: illa ſcilicet obſeruara
tionis,deriuantur in hanc formam , aper regula, quam ſuperius diximus in mutis
aprimus, caper caprinus , ceruus cerui- animalibus:ideo quoqueanſer anſerinus
nus, porcus porcinus, taurus taurinus, dicimus,paſſer paſſerinus. Ab aduerbiis
ferus vel fera ferinus, canis caninus , le- quoque venientia in ra deſinentib.er ha
pusleporisleporinus, lupus lupinus,for- bétante nus , infra infernus,extraexcer
TS
.
i.
 39 PRISCIANI $ 56
nus,ſupra ſupernus. Ab aliis quoque ad- drinus,Numantia Numátinus, Aricia A
uerbiis temporalibus inueniunrur quæ- ricinus. Quæ vero funt apud græcos a
1

dár ante nus habentia , vt noctu noctur. nominibusvrbium deriuata, in tus deſi
nus,diu diurnus ,heri ,alternitatis.cauſa, nunt,ea apud Latinosin canus plerung
heſternus , ſemper ſempiternus. Inceria efferútur,ſicut ſupra diximus,vtNtamxit .
etiam deſinentia fimiliterfaciunt deci- Neapolitanº, Tpitenita Tripolitanº.Simi
uatiuum, Fabrateria Fabraternus, Saba- liter a Caralib.Caralitan ”, aSalapia Sala
teria Sabaternus. Aetas quoq; zrernus, pitanus,aGadib .Gaditanº,a Taurominio
antiquicamen æuitas & æuiternus dice- Taurominitan ”, a Cephalcdio Cephale
bant ab æuo. vnde Varro in Pſeudonea: ditanus ,a Drepano DrepanitanusGnus
Per aniternam hominum domum tellurem quoq;velgna,vel gnú terminantia,longă
properogradum .Vecusprzterea veternus habent vocalé penultimá, vt a regnore
facit,non folum veteranus ; ſed diuerſas gnū ,a fto ſtagnú,a bene benignus,a male
habent ſignificationes. Quercus etiam malignus,ab abiete abiegnus, priuignius,
quernus, coryluscolurnus, tacitus taci- Pelignus. Inaeniuntur tamen autoritate
rurnus,menlis menſurnus.Sic enim Cic. veterum ,vel euphoniæ caufa, &maxime
poſuit,pro menſtruus, in primo de Inué- inpropriis,quædamnon feruantiafupra
tioncrhetor. Pars quadam aternitatis cũ dictas regulas, vt Ligus Liguris Liguri
alicuiusannui, menfurni,diurni , nocturni nus,non Ligurianus, Cenſor Cenſoris
ve ſpacii certa ſignificatione. Ab hyeme Cenforinus,non Cenforianus. Quam
quoq; vel hymbre hybernus fit.Inia de- uis igitur, ficut oftendimus, diuerlas ha
finentia n antecedente, mutát ia in vs, & bcant ſignificationes fupradictæ formæ
huiuſcemodi formæ faciūt deriuatiua, a nomina, tamen quiamaximapars eorum
primitiuis tamen habentian,vt Hiſpania apudLatinos poffeffiuorum haber des
Hiſpanus,LauiniaLauin ',HyrcaniaHyr- monftrationem , ideo hæc quoqueinter
canus, Mauritania Mauritanus, Cápania poffefiuorum fpeciespoſuimus: & ſcié
Cápanus.Dardanus vero propriú eſt, & dum quod etiã inis & in er terininantiú
primitiuú ideoq;a correptá habet: abu- deriuatiuorum multainueniuntur figni
fiue tamen poetæ pro Dardanio ponuntficationis poffeſliuæ apud nos , vt ciuilis,
Dardanú. Sivero anteia aliã quam n ha- hoftilis,cæleſtis,lunaris, caftréſis ,eque
buerint conſonanté, ilongá habétab eis ſter,pedefter,paluſter:quorum quiadi
deriuața ante nus,vt Luceria Lucerinus, uerfæ
Nuceria Nucerinus, Placentia Placenti-
&variæſunt formæ & fignificati
ones , poftea eas cum reliquis ipeciebus
[ nus,Anagnia quoq;,quia gante n habet, denominatiuorum per ordinem tracta
Anagninus. Similiter Alexandria Alexa- bimus.Nunc de comparatiuo vidcamus.

PRI

1
1
$ 9.7 193

PRISCIANI GRAM
MA TICI CÆSARIENSIS
LIBER TERTIVS .

DE COMPARATIVO.
prior illa ſubſtantia intelligatur, elle non
OMPARATIVV M eft quod poffunt. Si enimdicam homo vel lapis,
cum pofitiui intellectu , ſubſtantia demóftraui,cuius ſignificatio
vel cum aliquo participé nec augeri poteft,necminui: fin aliquid
ſenſuspofitiui,magisad accidens homini vel lapidiproferam ,tức
verbiú lignificat, vi ,for- habetlocum comparatio , vthomoprii
cior,magis fortis,ſapiéti- dens & prudentior,lapisniger & nigrior.
or , magis ſapiens, vlterior , magis vltra . quamuis enim nöfitprudens, potelt ho
quam illeqvleraeft ,interior, magisintra moinrelligi: & lapisquamuis non fit ni
quam illequiintus eſt.hæ autem compa ger,intelligitur lapis. Itaq;adte& iuaiure
rationes , quæ ad perſonas vel res partici luneappellata , quæ illis nominibus quæ
pes pofitiui fiunt,naſcuntur a di& ioni fubftantiam demonſtrant adiiciuntur.
bus carentibus cafu ,id eſt,a verbis,ve de- quamuis antiqui etiam in quibuſdā gen
tero deceris,deterior,& ab aduerbiis ſiue tilibus, comparatiuis uſi ſunt, vt Punus
præpofitionibus, vt extra exterior ,intr Punior.Plautus in Pænulo :Nulluseftme
interior, vltra vlterior, citraciterior, la- hodie PunusPunior, & fupertatiuis etiam
praſuperior,infra inferiori ná fuperus & in pronominibus , vtidePlautus inTri
inferus, quamuis videantur eorum , id nummo: Ergon'ipfus es?Ipfiffimw.abi hinc
eft,fuperioris & inferioris ,ellepoſitiua, abotulis.
tameninvfu,Superi pro cæleftibus fiue Fiunt autem comparatiua a nomini
viuis, Inferi autem promanibus, accipi busja verbis,a participiis, ab aduerbiis fi
folent.adeo autem non ad ipfaaduerbia, ue præpofitionib . A nominibus,vtclarus
fed ad perſonas velresparticipes aduer- clarior,felix felicior.A verbis, detero de
biorum , huiuſcemodi fiuntcomparacio- teris deterior, potior potiris , hic & hæc
nes; quodnaſcuntur ex his ipſis aduerbia potior &hoc potius,potioris potiſſimus.
comparatiua,quæ cum magis, ipſum po- Poſſumus tamen hoc etiá a nomine por
fitjaum aduerbiumſignificant,ve vlte- tis accipere, quamuisfignificatio alia vi
riusmagisvltra;citeriusmagis citra ; ex- deatur effe potispotiorpotiſſimº, proo .
teriusmagisextra,fic & fimilia.Derivan primus:vtTerentius in Phormione:Vbs
tur igitur comparatiua a nominibusac in dubitesquidfumaspotiffimã ,p optimú.
iectinis q, uæ fumuntur ex accidentibus Aparticipiis, indulgésindulgérior,amás
fubftantiæ nominum. Accidentia autem amantiorzſcd quádo cóparantur particio
lunt,quæex qualitatevelquantitate ani- pia , tranſeunt in nominú ſignificationé.
mi vel corporis, vel-exerinſecus forte e Ab aduerbiisſiue præpolitiõibus, vtex
uenientium trahuntur , quæ poflunt in- tra exterior,intra interior,vlera vlterios,
crementa veldiminutiones accipere,per citraciterior.Et ſciendú,quod localia lúc
quæ comparatio naſcitur , fine quibus hęcaduerbia fiue ppoſitiones ,exquibus
lubſtantia intelligi poteſt : ea vero nili. cóparatiuanaſcúturnomina,& pene hęc
199 PRISCIANI 600

Lunt : extra exterior, intra interior,vltra pra tamen penultimai, ve tener teneri
vlterior, citra citerior: vetuſtillimi tamé tenerior, niger nigri nigrior, clarus clari
etiam citerprotuliffe inueniuntur. Cato clarior, doctus docti doctior. Noráduan
de agna palcenda: citer ager alligatus ad eft, quod ſiniftrior quali a genitivo fini
facra erit. Cicimus quoq; dicebant,tefte fterividetur effe factum ,cumin vſu lini
Capro. Exter quoq; inuenitur,vtStat. in ftrivbique reperiatur. Inueniuntur quç
XI. Thebaidos: Sed quid apud tales, que dam ,quæ quamuis fintaccidentia,id eft,
non ſua pignora cure, Exter honos? Ex quo adiectiua & eorum ſignificatio exigat,vt
Virg. in lv.Æneid. Et nosfasexteraqua- faciant.comparativa,tamen nonhaben
rere regna.Supra ſuperior,infrainferior, turin vlu frequenti. Sunt autem ea ple
poſtpoſterior,prope propior, ante ante- rumque, quæ vocalesante us habent, vt
rior,penituspenitior.Apul. in I.Herma- pius arduus ,egregius, dubius,ftrenuus.
goræ: Viſuseſt ei adoleſcens honeſta forma, Plerunque dixi, quia ſunt anomala,quæ
quali ad nuptias exornatus, trahereſein pe- non -ſeruant in comparatiuis regulam ;
nitiorempartemdomus. quamuis Plautus in Epidico ex eo com
Fit autem comparatio velad vnuin vel paratiuum protulit ftrenuior :Namfire
ad plures , tam ſui generis quam alieni: nuiori deterior la predicat Suas pugnas,de
quamuisGræci,honoriscauſa luxgentis illius ore fiuntfordida . Et puto hanc effe
magis quam rationeveritatis,dicant,non rationem , quod oportetcomparatiuum
poffe ad multos ſui generis fieri compa- vna ſyllaba vincere genitiuum pofitiui,
do
rationem . Ali autem dicunt bancellera- nig línt anomala, vt teneritenerior,
tionem propter quam non vtuntur cali etido &tior.Si ergo hæc, quæ anteus vo
cóparatione; quod cuin ad plures fuige- calem habent,allumantgenitiuo or ,ne
neris fit comparatio, ſuperlatiuo pollu- celle eſt inter duas vocales poſitam itráſ
: mus vci, ve fortiſſimus græcorum Achil- ire in vim conſonantis,quodin latinis di
les, Sedſuperlatiuus multo alios excelle- ctionibus ſemper fere patitur, cum inter
re fignificat, comparatiuus vero poteſt duas vocales inuenitur uim fuam feruá
etiam paruo ſuperantem demonltrare. tes. Hoc autem ideo dixi , quod u poft q
Vnde etiam diminutionen apud nos iu vel g poſita ſæpe ante i hoc non facit ;
Te accipit,maiuſculus,minuſculus,tardi- quippe amittitvim fuá , vt nequior, pin
'uſculus. Quid autem ? quod accidit in- guior. quod niſi fiat,contingit,fi in con
tertres, vel quatuor,velplures,no tamé fonantem tranſeati, pares eſſe ſyllabas
ad totum genus, fieri comparationem , genitiuo pofitiui cum nominatiuo com
& neceſe eſtvti pluralinumero fuorum ? paratiui,vel hiatus intolerabilis fit,tribus
ve fi dicam: fortiſſimi fuerunt Græcorú, vocalibus per tres fyllabas continue po
Aiax,Diomedes, Agamemnon,Vlyſſes; litis nulla conſonante media : yt fi dica
omnib. tamen his fortior fuit Achilles. mus piior arduior: quod ne fiat,nó ſunt
Virg. inI. Pygmalion fcelereantealiosim- vlicorum comparatiuispleriq;.Affumút
manior omnes. ad omnes fceleratos con- autem magis aduerbium , & vſum com
fcrcns Pygnialionem , comparatiuo eſt paratiui complent , vt magis pius hic
vſus. Stat.in VIII.Etmeliorfis,quaſo,deis. quam ille. Vetuftiffimi tamen compara
Amphiaraus dicit ad Plutonem. tiuis etiam huiuſcemodi eſt quando funt
Suntigitur quæ cópararipofluntno- vſi, vtarduior arduius Catodixit :Quod
mina vel fecundæ vel tertiæ declinatio iter longiusarduiusque erata curia. Idem
nis: & filintfecûdx ,mobilia funt,id eſt, ad populum ,de triumpho: Aperrimoat
in a faciunt feminina, & in um neutra: que arduiſſimo aditu . Pacuuius in Medo :
velin er, & in us delinunt, & allumentia Mulier egregrißimaforma.Iuuenal. IV .
genitiuo orfaciunt comparatiua, corre- Egregiuscænat meliusque miferrimusho
Tum .
 601 LIBER II 1 . 602

rum.pro egregiius. M. Cato in oratione, cupleti,hic& hæclocupletior, & hoclo

ne quis iterum conſul fiat: Imperator lan- cupletius. hic & hæc & hoc ſapiens huic
denecapit,exercitummeliorē, & induſtri fapienti, hic & hæc fapientior , & hocſa
jorë facit. C.Gracchuscontra Aemilium pientius.hic & hæc & hociners, huic in
Tuberoné: Vtrum inimicorum meorum erti,hic & hæc inertior , & hocinertius.
factio, an magis folitudopatrioteimpulit, hic & hæc & hoc audax, huic audaci , hic
vt in me induſtriior fis quam in te. Idem & hæc audacior , & hoc audacius . Et ſci
Cato de Prolemæo minore , de Thermi endum eſt, quod omnia in or deſinentia
quæſtione: Quantog ſuam vitam fuperior comparatiua,communis ſuntgencris, &
rem arg ampliorem , atg,antiquiorem ani- mutantia or in vs faciunt neutra, excepto
mum inducent eſſe quam innoxijorem . Idé vno ,quod ſolum cum fit a poſitiuo , quá.
Caro de Macedonia liberanda: Idg,per- tum ad ſuam voce, fixo, ſeruauit eiusge
petuius atg,firmiusrepfit. Idé in Thermú, nus,hic ſenex,huic ſeni,hic ſenior:quáuis
Seda benefa&tisatq;ab optimis artibus fr hoc quoq;vetuſtiſſimicommuneaccipi
git qua maximafugella perpetuiſſimo cur- entcs,hic & hæc ſenex proferebant. Pó
riculo. Lucillius in XVI. ad Fundium : poniusin epigrammatc, quodM.Varro
Fundidelectat virtus te,villicuspauloStre- in libris, quiſuntde lingua Latina,referr:
nuior fi cuaferit. Sunt aur & alia in vs ter- Tua amica fenex eft. Inuenitur etiá ane
minantia , exquibus comparatiua fupra: quá, quodeftindeclinabile triú generú,
di&tá regulam non ſeruant , & dicuntur tam cóparatiuum quam fuperlatiuum ,vt
inæqualia, quorum quædáhabent i bre- nequá nequior ncquiſſimas. Ab aduer
uem vocalem ante or;ſicut alia quædá e-
biisvero deriuata in ra deſinentibus ,mu
andé iloco confonantis: quædã vero có-tantra inr, & accepta ior faciuntcompa
fonantem , vt bonusmelior, iuuenisiu- ratiuú, vt extra exterior , intra interior,
niorpro iuuenior, magnusmajor; malus vltra vlterior,citra cirerior,infrainferior,
peior, paru' minor. Plus quoq; videtur fupra ſuperior. Similiter in crior,poft &
comparatiuum eſſeMulti,ſedſingularis ante,faciunt comparatiuú, poſterior &
nominatiuus non inuenitur niſineutri anterior.prope vero propiorfaçit, & de.
generis: Pluralisvero etiam communis, tero deterior. A ſæpe aduerbio pofitiuú
vt hi & hæ plures, & hæc plura : antiqui. vel cóparatiuumnomen non legi,luper
tamen etiam pluria dicebant , vnde Te- latiuum poſuit Cato Nepos de a& ioni
rétius in Phormione,
cõplúria.Superlati. bus ad populum , nc lex ſua abrogetur:
uus tamen abhocipfoomnium generú Facitevobisin mentēveniat Quirites, ex
inuenitur, plurimusplusima plurimum . arealienoin bacciuitate,& in aliis omnib.
Quæ vero tertiæ declinationis nomina: propter diem atg fænusfæpiffimam difcor
faciunt comparatiua,velcommunia funt diam fuiffe. Prior & primus quæritur, an
in isdeſinentia,& faciuntneutraine:vel: ſit comparatiuus & fuperlatiuus:& dicút
in er fuitmaſculinafacientia in is femi-. quidam quod cum ordinisſint, differen
nina,& ine neutra:veliner, es, ns,rs, x, tiam numerifignificant. ficutenim alter
communia crium generum , & affumunt de duobus, & aliusdemultis dicitur : ſic
or in datiuo ; correpta ipenultima, & fa- priorde duobus, & primus demultisdi
ciunt cóparatiuú, vt hic & hæcfortis, & : ci ſolet. Inuenitur tamen fæpe prior pro
hocforte,huicforti,hic& hæcfortior & melior pofitum , & tunc ſine dubio ha
hocfortius.hic acer & hæcacris & hoca-. bet vim comparatiui: & primus pro opti
cre,huic acri, hic & hæc acrior,& hoca- mus; & tuncſuperlatiui fignificationem
crius:hic & hæc & hocpaup, & huic pau-. obtinet. Virg in VIII. primos inueni
peri, hic & hięcpauperior, & hoc paupe-- tot miferit orco. primos poluit pro opci
nius.hic & biça& hoc locuples, huiclo-. mos. Quidam autem non abſurde con
 803 PRISCIANI 804
firmant, quod in numeris quoq; poteſt gnificat.Idemin VI. lam ſenior,fed cruda
prior eſſe cóparatiuus,vndeablatiuo iun. deo viridisg ſenectus. Eft quando adcon
gitur, & primus ſuperlatiuus , cúad mul- craria comparatur, & minus poſitiuo.fi
toscomparatur, & fempergenitiuum ſe- gnificat,vt, Mare Ponticum dulciusquam
quitur : & quod Prior, ficutomnescom- cerera. Hic enimnon ad dulcia,fedada
paraciui, vel ad ſui generis, vel ad alieni pa
aliquem cóparatur, etiam cum numeru rum aliquid dulcedinisquam cætera ha
ſignificat,vt prior Turnusquam Æneas bere Ponticum mare. Eit quandoſuper
mouit bellum : Primus aŭrlocut oinnes latiuo comparatiuus comparatur,vt, A
ſuperlatiui admultoslui generis coniun- chilles fortiſſimo Troianoruin Hectore
gitur. Virg:inH. Primusfe,Daranmme fortiorfuit.Eftquando comparatiuusad.
gna comitante caterna, Androgeos offert comparatiuum comparatur ,vt,fortior
1 nobis. 'Et, quod omnibus eſt rationabili- Achilles Hectore fortiore Patroclo. In
us, in or definens commune, in vs facit a . Odyſſea.
neutrum ,quod in nullis aliis,niſi in com Η καινω γ Ι'Ηχίω δέ ίσδίατο μοσήσαια,
paraciuis inuenitur : & videtur apridem πνπς κ' γηστίατ' ελαφρότεροι ποδας άναι ,
aduerbio naſci,quod abiecta demaccipit ή δραίτερουκυστιόπεαθητές π.
or, & facit comparatiuum prior,fed i cor
ripuit. quia in nullo comparatiuoiantè CiceroPhilippica ſecunda.Quisinterpre
or produci poteſt. Inſuperlatiuo vero taripoteft?impudentior ne,quiin ſenatulan
feruauitproductionem accepta mus,pri- improbior,quiin Dolabellam ?an impurior,
mus : ex quo aliud aduerbium nafcitur quipatreaudiente?an crudelior , quiin il
primo,velprime,vndeTerentius in An- lammiferam tam fpurce , tam impie dixe
dria compolijum dixit: Apprimein vita ris ? Et fciendum ,quod-apud'Latinos di
effe veile.Magnificentior,& magnificen- minutionem quoq; accipiunt quædam
cillimus, & inunificentior, & munificenº comparatiuorum ,vt fupra diximus,quod
tilimus,cum videantur a poſitiuo ma- apud græcosnon inuenitur: vegrandiu
gnificens & munificens deriuari , vt fculus,minuſculus,maiuſculus,meliuſcu
eminens eminentior eminentiſlimus , .lus. Omnia tamen hæc a comparatiuo
hæc in vſu non ſunt, ſed prohis magnifi- neutro ,adie& ione culus, inuenio fieri,
cus & munificus;ex quibuscomparatiuú vegrandiusgrandiuſculus , meliusmeli.
vel ſuperlatiuum , & exfimilibus,fecun- uſcul', fic & cęteraquę ſunt fimilia.Tam
dum prædictam regulăderiuariinuenio & Quamaduerbia,tum comparatiuovol
apudvetuſtiſlimos.M .Cato cótraTherº ſuperlatiuo adiiciuntur,cum duovelplu
num : De Prolemæo rege optimo& benefi- res comparariui vel ſuperlatiui diuerfæ
cifſimo. Terentiusin Phormione: Quid-, ſignificationis poſiti inter fe æquantur,
nam arbitrare nefcio, atquimirificiffimus. veliidem geminantur , vt , Tam iuſtiot
Acciusin IX.A SLOarxiv:& magnificiffi- quam felicior Æneas Hectore. Cicero
me excelliffimeg,honore.Cumigiturcom- pro Deiotaro:Ifam inquam dextram non
paratiua proprie adpoſitiuú fieriſoleant, tam in bellisneque in praliis,quam in pro
inuenitur tamenfæpe comparatiuus promiffis ES fide firmiore.bisenim firmiorem
poſitiuo pa ſe pofitus. vt Virgil.in V. intelligendum eſt. Minusautem aduer
Æneidos: Comites fenioris Acefte..pro ,fe- bium ,eſt quandocum pofitiuo iunctum
nis. Eft quando pro pofitiuo comparati- contrariæ fignificationiscomparatiuum
uus pofitus, minus eo ſignificat,& nulli demonftrat,vtminus ftultus,pro prudé
comparatur.veVirg.in l. Æneidos: Tri- tior. Teren.in Eunuch : boc nemo fuitmi
ftioratque oculos lachrymis fuffuſa niten- nus ineptus, pro, prudentior. Ettamen
ses. Triftior enim hiccx parte.criſtis fi- quando pro, non, aduerbio ponitur,ve
minus
 GOS EIBER III. 606
minusbonius, pro malus.Magis quoque ciunt ſuperlatiuum , vtclarus clari cla
aduerbium.nó ſolum poſitiuo,fed etiam rillimus,doctusdoctidoctiſſimus,perdi
comparatiuo iungitur,quandoipſecom- tusperditi perditiſlimus : exceptis ano.
paratiuus,vel ad fe, velad aliumcópara- malis,id eſt,inæqualib. quæ ſunt, Bonus
tur,vt ,Achilles Ænca fortior magis quá opcimus ,malus peflimus, magnusmaxi
iuftior:& , Aiax Vlyſſe fortior magis quá mus,paruus minimus,multusplurimus,
Diomede.Eccomparatiuus quidem gra- hæcaur inæqualiaſunt. Excipitur etiam
dus, ablatiuocalui adiungitur vtriuſque maturrimus cuius cú poſitiuus fit matu
numeri,interdum tamen etiam nomina- rus, tamen , quaſi a nominatiuo matur,
siuo ,quádo Quam aduerbium ſequitur. qui nunc in vlu nó eſt, naſcatur, inr defi.
Superlatiuus vero genitiuo plurali vel nentium regulá ſeruauit, i. inrimuster
fingulari iungitur, quádo ipſum nomen minatur. inuenitur tamen etiá maturiſ
fingularimultitudinem ſignificat,vtfor- fimus ſecundú analogiá in vs terminan
cillime gentis sium.C icero ad Herennium in quarto :
Quibus virtutibus omnētueri visā poflint,
QVID SIT SVPER- ens in state maturiſſima velint comparare.
latinum . Nuperrimus etiá proferebantantiquif
ſui generiscomparatum ſuperponitur tio ad Herenniu : Et quoniã nuperrime din
omnibus, velperfeprolatumintelle& ú ctum eft facilememoria mädatur.quiſu
habet cum valde aduerbio pofitiui, vt perlatiuas magis ab aduerbio in er deli
fortiſſimus Græcorum Achilles , ideſt, nente videturnaſci. Nomé.n.pofitiuum
ſuper oés Græcos fortis:lin aút dicã, for. in vs definit,vt Capro videtur ,nuperus,
tiflimus Hercules fuit,non adiiciés quo- cuius accuſatiuum protulit Plautus ir ?
rum ,intelligo, valde fortis.Tale eſt apud Captiuis: Recens captū bominēc nuperum '
Ciceronépro M.Marcello ,fimillimúdeo & nouitia . & bene. Vt.n.ſuperus, lic nu
iudico,pro,valde ſimilem deo.Ecſciendú per nuperus debet eſſe. Liuius in Ody&
quod exeiſdem formis , ſiueterminatio. Ica. Inferus an ſuperastibi fert densfunera:
nib.fupradictarum in comparatiuis par- Villes. Tertiæ vero declinationis nomi
sium orationis , funt etiam fuperlatiua. na,quæ habent ſuperlatiuum , abſq;,in er
Suncigitur formæſuperlatiuorú octo. deſinétibus, de quibus fupra dictum eſt,
Dax quidem ,in quas pleraq; definūt ſu- cætera genitiuo affumunt fimus,vtlocum
perlatiua,rimus & fimus:fexvero, in quas pleslocupletislocupletiffimus, vilisvilis
pauca,limus,xiinus,timus,remus,fimus, viliflimus-, ſapiens ſapientis fapientifli
nimus.Etomniafuperlatiua mobilia ſunt mus , inersinertisinertiſfimus,concors
per tria genera.i.mutatione vsin a faciút concordis concordiflimus, audaxauda
feminina,a invm ncutra Inrigiturdefi- cis audaciſſimus.Excipiuntur hæc, facil
nensia pofitiuag cú fint adiectiua,lue le- limus difficillimus,gracillimus,humilli.
cundæ leu -certiæ declinationis , accepta mus,fimillimus,dilimillimus, agillimus:
Rimusfaciunt ſuperlatiuum , vt pulcher quorum cum in isdeſinantpoſitiui , ab
pulcherrimus,miſer-miſerrimus, pauperiectais & additaLimus faciunt ſuperla
paupertimus, aceracerrimus. Excipiun- tiuum . Excipiuntur etiam in bris deft
tur,dextimus& ſiniſtimus,pro dexterri- pencia.Risenim in er matant, & accepta
mus & finifterrimus Salluſtiusin lugurt. rimus faciunt ſuperlatiuum , ſalubrisſa
Sola cum equitatu apuddextimoss in finić luberrimus, celebrisceleberrimus.Cice
firaparte Manliustumfunditoribus. Invs roin ſecundo ad Herennium :Locus qua
vero terminancia ſesundæ declinationis, ritur , celebris an defertus. Ouidius ta
allumunt genitiuo s & , Simus , & fa, men ſaluber dixit.& celeber in. ȚIIL
* 607 PRISCIAN I. 608
Faſtorum : Phæbefaluber ades: & : Circus luſtiusin Iugurt. vt fupra diximus : Sylla
srit pompacelebernumerog,deorum . ergo cãequitatuapuddextimos, in ſiniſtrapar
magis ſecundum analogiam in er termi- te Manlius cum funditoribus.Plinius in
nantium faciútſuperlatiuum . Etiam ve- ſexco naturalis Hiſtoriæ : Dyrrhachium ,
terrimus notandum ,quod cum in us eius Cannfium Apulia extimam . ' In Remus,
poſitiuú deſinat, tamen forma in er ter- quę folaformae habuit longampenulti
minantium ſeruat in ſuperlatiuo,veterri- mam , că omnis forma ſuperlatiuiicor
mus, quaſia veter pofitiuo :quod Capri reptá habeat antemus,vt pulcherrimus,
quoqueapprobat autoritas, & vſus anti- doctillimus,fapientiflimus,maximus,vl
quiflimorum .Ennius : Cum veterocca- timus. Ab aduerbiis ſiue præpoſitionib.
buit Priamus ſub Marte Pelaſgo.cuiuset. venientia delinunt hæc , extra exte
iam comparatiuú veteriorprotulit Plau- rior extremus, ſupra ſuperior ſupremus,
tus in Bacchidibus : Senem tibidedo illum poſt poſterior poſtremus. Ex quo appa
veteriorem , Lepide vt lenitum reddas. In ret,neq; a ſuperoneg; a poftero ficri có.
Ximus duo delinunt,vnum anomaluma paratiuos ſiueſuperlatiuos: ficut neq; ab
poſitiuo in vs definente, ſecundæ decli- infero infimus,quod ſolum in Fimusde
nationis,magnusmaior maxiinus: Alte- finit, ſed ab aduerbio, infra inferior infi .
rum abaduerbio,vtprope propiorproxi- . mus. Nam fi eſſent a nominibus, ſupero,
mus ; quod tamen quando pro cognato poftero, infero, ſeruaſient regulam in us
accipitur,pofitiui ſignificationem habet, terminantiuſecundæ declinationis, qui
ideoq; a legislatoribus etiam cóparatiue in ſimus proferút ſuperlatiuum , & face
profertur,apud quosſępeinuenitur,pro- rent, ſuperiſfimus, & inferiflimus.& cx
ximiores,id eft,propiorescognati, vt Vl. cera.In Nimus vnuin anomalum deſinit,
pianus in libro XLVI.adedičtum :Siquis vt paruus minorminimus.InRimus,vnú
proximior cognatusnaſceratør. Vegetius averboinueniturdetero,deterior,deter
Renatus rei militaris lib.I. Sed lateraco - rimus ; & vnú anomalú,plurimus.In ſimº
rum ſubducãturab hoftibus, nepoffintunl- etiam vnum anomalum inuenitur,pelli
nus accipere, & proximior dextra fit, qua mus. Namnouiſsimusvidetur fecúdum
plagampofſitinferre. Necmirum cú apud analogiam a nouo factam . Ab eo autem
gręcos quoq;inueniuntur huiuſcemodi quodeft ante anterior, ſuperlatiuum in
vt Ariftot.Stigatos iga tu matosdicit ,cum vſu non inueni. A pene autem aduerbio
ög& tos, id eſt,extremus,lit ſuperlatiuus. ſuperlatiuum infimus protulit Plautus
InTimus definit vnum anomalum ,opti- in Moſtellaria: Itanemea confilia pernor
mus, & ab aduerbiisfuepræpoſitionib. titpeniffime?Item ab eo quod eſt penitus,
deriuata hæc : intra interior intimus, vl. aduerbio ſuperlatiuo vlus eſt idem in
tra vlteriorýltiinus,citra citeriorcitimus. Perſa : Furtiuam adductam ex Arabia
Cicero de rep. in VI. Ex quibus erat eu penitiſſima. Sciendum tamen quod etiá
minima,quæ vltima cælo,citimaterris,luce nomen inuenitur,hicpenitus huius pe
lucebat aliena. Afraniustamen etiam po- niti, ex quo magis ſuperlatiuus grad na
litiuum eius citer protulit inPatella teſte fcitur. Plautusin Alinaria : Etiam neage
Aruncio. Et præterea dextimus , & fini• quaſo hercle, uſque ex penitisfaucibus.
Itimus, extimus quoq; pro extremus di- Illud quoque notandum , quodomnia
tebangantiqui.Varromei ajpiaw :Porró & comparatiua& ſuperlatiua duarú ex
inde ab vnoquog compito terna via oriuné cedunt numerum ſyllabarum , cxceptis
tur, ex quibus finguleexitum actelos habér, his, prior & primus, & anomalis his, ini
proprium aprimo compito dexrimam viam nor & maior & peior & plus.Nec miru,
'munit Epicurus.Cælius inprimo Hiſtor. cum pofitiua quoque,ex quibusnafcun
dextimosin dextris fcutainbethabere. Salb tur comparatiua &fuperlatiua,biſyllaba
lint :
609 LIBER 11 . 610
ſint:vèleo plus per genitiuos, velvnam · Alia autemdiminutiua,id eft ,omniaquę
velduasallumécialyllabas faciuntſupra- non acópratiuis deriuatur,exſeſe habér
dictos gradus,vt ditis ditiorditiſſimus, diminutioné &nullicóparantur,vtregu.
clarus clarior clariſſimº,niger nigrior ni- lus,tantulus. Solent aút diminutiua vel
gerrimus,vtilis vtiliorvtiliſſimus,fimilis neceſſaria ſignificationis cauſa proferri,
limilior ſimillimus,infra inferior infim , vt Salluſtius in lugurthino.Postquamre
Superlatiuus vero cóparatiuum eſt quá- guliin vnum conuenere.reguli,id eſt,parui
do ſuperat vnafyllaba,vt quádo in ſiinus reges.Velvrbanitatis cauſa, vtIuuenalis
finitur, iuftior iuftiflimus; & quando in in III.Sat.Vnde fit utmalim fraterculusof
rimusfuperlativus finitur, fipofitiui no ſegigantum.V cladulationiscaula, &ma
minatiuus & genitiuus pares habeat fyl. xime puerorum ,vt Catulaſter,Antonia
labas,vt reter tetri cetrior recerrimus,'a- ſter, Patriciolus,Sergiolus.Detiuantur i
cer acrisacrior acerrimus. Et quádo par gitur pleraq; ab appellatiuis,pauca etiam
eft ,vt in limus terminans,vtagilior agil- apropriis,& feruantgenera primitiuorú
- limus,faciliorfacillimus.Eft quando vna plerunq;.& fæpeinueniunturdiminuti.
vincitur fyllaba , vt quando infimus , vel uorum diminutiua, in diuerſas delinecia
in cimus,velin remus deſinit.inferiorin- formas,vthomo homūcio homunculus,
fimus,vlcerior vltimus,exterior extimus, homullus homullulus.
vel extremus . Varro in Chorographia : Sút igitur formędiminutiuorú maſcul.!
Ergo interfolisfiationem , fiderafe- ini generis hæ , culus, vlus abſq; colus,
ptem ellus,xillus, illusabſq; x,vllus,cio , after,
Exporrecta iace tellus:huic extima fis- leus,tulus. Culus,vt igniculus: vlus abfqi
Etu c, tantulo:olus, Sergiolus capreolus:ello;
Oceani interior Neptuno cingitur ora. agellus:illus xantecedentepaxillusrabſq;
Plautus in Truculento. Bona perdidi, x;codicillas:vllus,komallus.cio,homun
mala repperi,faétusfumextimusavobis. cie :after,paraſitalter:leus,& culeus,ecu
leus : tulus,nepotulus.Plautus in Milite
DE DIMINTIVO . glorioſo : Siteſaluã hinc amittimusVenee .
rium nepotulum . Feminini aútgeneris hç,
Iminutiuum eſt,quod diminutionč cula,vla abſq;c,ola,ella,xilla, illa abſq;x,
fui primitiui abſolute demonſtrat, vlla :vt anicula, fyluula, vnciola,capella,
vt rex regulus.i.paruusrex. Ideo autem maxilla,anguilla,vlla.Neutrorum quoq;
poſirum eſt , abſolute,quia comparatiua ſunt formæhæ :culú , vlum finec,olum ,
quoq; non ſolum augent , ſed etiam eſt ellum ,illum cum x,& fine co ,vllú,vt cor
quando minuunt vim primitiuorum ,ſed puſculum , corculum . Plautusin Cafina,
non abfolüte,vt maiuſculus,paruo maior Me corculum ,melculă , vercnlum.vlum
quam ille quimagnuseft. Ad aliquid. n. finec, capitulum , laureolam , lucellum ,
omnimodo fitcóparatio,vtbreuiordici . villum ,vexillum ,vllum.Er ſciendú quod
tur ad breuem , & anguftiorad auguſtū. nominatertiæ vel quartævelquintæ de .
Vnde quamuis in hisquoq; cóparatiuis clinationis pleraq;,non tamen omnia,vt
inueniatur quædam diminutiua apud la- quidam putauerunt,diminuciuorú ma
tinos, vt ſuperiusdocuimus, non poflunt ſculinain culus, feminina in cula,neutra
tamé effe abſoluta,cum a cóparatiuis ſint in culum terminant.A primęverovelſe
deriuatiua,& ipfa quoq;comparationé fi- cudæ declinationisnominib. nullum in
gnificét,vt maiuſculºminuſculº: Necef- ucniturdiminutiuú,in has delinens for
le eft.n. ad aliquid eacăparări,vtTeréti : más ,niſi a primitiuo habeatc ,vt Græcus
usinEunucho,Thais quam ego fum main . Græculus, furca furcula. Earum igitur
ſculoeft, id eft, paruo maior quam ego. quoque formarum , vt potero , regulas
V
1
610 PRISCIANI 6L1 ,
tonabor exponere . Monofyllaba in folum in vs maſculinunt, fiue Strixouvon diſ
es deſinentia vocali antecedente, cuiuf- fyllabū latinum tertię eſt declinationis ,
cunquc fintgeneris,& ineromnia , quæ affunit nominatiuo culus, & facit dimi
ſunt tertiæ declinationis, & in ys neutra, nutiuum lepuſculus.Cicero de ſignis : Si
nominatiuo aſſumunt in maſculino Cu- minus eiufmodi quippiam venari potuerāt,
lus,infeminima cula ,in neutroculum ,vt illa quidem certe pro lepufculiscapiebantur.
flos floſculus,mas maſculus, mus muſcu- Adhanc formam etiá pofitiua in or de
lus,pluspluſculus,os oſculú:quodquáuis finentia,mutantor invs,& accepta culus
hitformæ diminutiuæ ,tamen quia aliá faciút diminutiua, vt rumorrumuſculus.
habuit fignificationem ,fecit ex ſeſe aliud Cicero pro Cluentio: Qui imperitorum
diminutiuuin oſcillum .Similiter faciunt hominum rumuſculos aucupantur. vel af
in er terminantia diminutiuum ,vt frater fumunt culus vel cula : amator amator
fraterculus,pater paterculus,quod & pro- culº,Lororſororcula. Plautus in Pænulo:
prium inueniturzmulier muliercula,pau-· Vixagreg, amatorculos inuenimus. Idem
per pauperculuspauperculapauperculú, in Ciftel. Germana mea fororcula . Inis
inater matercula. Plautusin Ciſtellaria : vero,velin e deſinentia omnia , vel in ns .
Tun",tu neigiturmeamatercula? Excipi- monoſyllaba, velia rs,dariuo corripiétia
tur,venter ventriculus. Lucan. in 1111. i allumuntfupradi& as fyHabas,& faciút,
Onaiam non medius defcenditin ilia ven- diminutiua,vt ignisigniigniculus ,teftis.
ter.Iuuenalis in I. Infra ventriculam tenui tefti tefticulus, nauis nauinauicula ,auis
diftantiarima.Sic etiam in -ys neutra,mu- aui auicula, cutis cuti cuticula , clauis cla
nus munuſculum ; corpus corpuſculum, ui clauicula, dulcis dulci dulciculus dul
opus opufculum , cruscruſculum . Plau cicula dulciculum ,Cic.in 111. Tuſc.Dul
tus in Ciſtellaria: Cum extortistalis, cum cicula potionis aliquidvideamus.-rete se
crocotillis,crufculis.Similiter thusthuſcu- ti reticulum ,fonsfontifonticulus, mons
lui . Idem in Aulularia : Nunc thufculum monti monticulus, pons'ponti ponticu
emi hoc , & coronas floreas,Necnon & co- lus, lens lenti lenticula , pars parti parti
paratiua eiuſdem generis terminationis- cula ſecuris fecuri ſecuricula . Plautus in
que,ſimiliter faciūt diminutiua, ſedmo- Rudéte,Poft altrinſecus eft fecuricula anci
bilia,id eft ,maſculini& feminini & neu- pes.Similiter fidisfidi fidicula.ldem inll.
tri generis,vt maius mainſculusmaiuſcu- de natura deorum : Siplatanifidiculas fer
la majuſculú, minus minuſculus minuſ. rent numeroſa fonantes. Nam fieffet fides
culaminuſculú, grandius grandiuſculus in hac quoqueſignificatione, quomodo
grandiuſcula grandiuſculum ,celeriusce-, Seruio placet ,non fidicula feciſſet, ſed
Ieriuſculus celeriuſcula celeriuſculum . fidecula. Et cum omnia huiuſmodi di
Vnde Cicero aduerbiú celeriuſcule pro- minutiua tain penultimam quam ante
tulit ad Heren.in III,lib. artis rhetoricę: penultimam corripiant, cuticula i ante
Strenue quod volumus oftenderefa&tum, penultimam producit. Iuuenalis : Cum
seleriuſculedicemus. Sic aſæpius quoque, bibetaffinum cotracta cuticulafolem.quod
comparatiuo ſæpiuſcule. Plautus in Ca- eum facere metri neceſſitas, compulit,
fina:Vt nubas mibi, illud volebam quidem , Quatuor enim breues habens dictio in
noftro villico. fapiuſcule peccas.Plus quoq; heroico poni aliter non poterat; quáuis
quamuis amaſculino velfeminino com- Virgilius in huiuſmodi nominibus , id
pacatiuisnon veniat,facittamen ,vt ſupe- eft , quatuorbreues habentibus , ſo-,
rius oſtendimus,pluſculuspluſcula pluſ-, leat proceleuſmaticosponere , vt , Ge
wulum ,vt Terent.in Hecyra:Primum di- nua labant , & ,labatariete crebro. Excipi,
complufculos.Ec in Phorm . Tumpluf- tur lapis lapillus , quod . lapidiculus ta
culafupellectile opuseft.Lepusquoq;,quod cere debuitdiminutiuum ,vt anguis an
guilla
613 ' LIBERITI 614
guilla.vnguis quoq;vngula facit:quxta- & accipiunt culusvēlculave tyro tyrun
metli forma habere vidétur diminuciui, culus. Iuuenal. in III. Nec fruftum capra
ſignificatione tamen non ſunt diminuti- fubducere ,neclatus AfreNouitauis noſter
ua. Secundú fupradicta formam quartz tyrunculus,& nouus omni Tempore. Latro
quoq; declinationis nomina faciunt di- latrunculus,carbo carbunculus. Cic. ad
minutiuú Vs.n.velu nominatiui,inico- Herennium in IlI. Autſi Prometheuscum
uertuntcorreptam , & accipiunt culus in mortalibusignem diuderevella ,ipſea vi
maſculino , in feminino cula , in neutro cinis teſtula ambulans carbunculos corro
culú ,vt currus,dicitur ramen & hoc cur- garet.Pedo pedunculus gurgulio gurgu
siculú,verfusverGculus,artusarticulus, Trunculus.Plaut.in Rudente:Gurguliun
fluctus Aucticulus, anus anicula , cornu culos minutos fabulare.virgo virguncula.
corniculum , genu geniculum. Excipitur Iuuen. in II. Tunc cum virguncula luno.
ab acu aculeus, domus domuncula. In x ratio ratiuncula. Terent.in Phorm . Erat
omnia,vel in ns ſupra fyllabá, velin rde- eideratiuncula. offenſio offenſiuncula.
finentia,genitiui extremam terminatio. Cic.pro Plancio:Ifta in edilitate offenſiun
nem. i. isin u conuertunt, & acceptaluscula accepta. Item lolligo lolliguncula.
la lum ,faciunt diminutiuum , vt rexregis Plautus in Caſına : Emitofepiolas lepidas
Tegulus,codex codicis codiculus, & ex eo lolligunculas. homo homunculus.Plaut.
codicillus,hæcfornax fornacis fornacu- in Kudente : Homuncóliquanti eftis ,eie
la, fax facis facula , ceruix ceruicis cerui- Eti vt natant. Dicitur tamen & homun
cula , adoleſcens adoleſcentis adoleſcen- cio, & homullus & homullulus. Idemin
tulus,caput capitis capitulum . In es pro- eoden :Homullulus & ex argilla,& exlu
ductá definentia feminina certiæ decli tofitus. Leno lenunculus vellenulus.
nationis velquintæ ,abiecta s , affumunt Plaut.in Penulo : Sisderiforem eremili
cula, & faciunt diminutiua , & ſeruante tari tetigerolonunculum . Idem in eodem :
productam , vt vulpus vulpecula, nubes fra vt ccepihocdicere lenule de illa pugna .
nubecula,diesdiecula,res recula.Plautus Similicer facitdiminutionem fur furun
in Ciftek.Siquidē imperespro copiaprore- culus.Cic.in Pilonem : Dlim furmculus,
cula.vepres veprecula. Cic.pro Seſtio, nunc verum etiam rapax. In nus fiueha
Vepreculis extracta nitedula. Excipitur beant ante n aliam conſonante,fiuenon: -
merces,cuius is genitiui in vla comierla, & in lus,finon habeant geminatā l: & in
facitdiminutiuum mercedula, Cic deo- rſecundę declinationis nomina,duplicát
rat.I. Infidihominesmercedula,addulti mi- lante vs in diminutiuis, vt alinus alellus,
nitrosſeprebentin indiciisoratoribus. Et geminusgemellus,bonusbellus,pugnus
apes cuidiminutivu pro e longam i ha- pugillus, agnus agnellus.quod ideo ſer
buit apicula. Plautus in Curculione:E- uauica, vt fic differentiainter agridimi
gone apicularum eperacongeſta nonferam ? nutiuum , quod eſt agellus. Annulus an
In vs cerminans vnum tertiæ declinatio . nellus,oculus ocellus, populus popellus,
nis communetrium generin abie&as, catuluscatellus, tener tenellus, liber li
aflumielusin diminutiuo ,vtverus vetu- bellus. Et fciendum , quod omnia e ha
lus,femininum vetula , neutrumvetulu. bent penultimam ,abfq; pugillo ; niſi pri
Perſius: Tun'vetnle articulis alienus colli- mitiuapenultimam habeant natura pro
gis eſcam ? luuenal.in I.Verula veſicabea- ductam in omnigenere. Tunc enimſer
te. Sus quoq; commune abiectas , & af- uant primitiui vocalem , vt vnus vna v
fumpta cula ,facit diminutiuumſucula. num vllus.vllavllum;vinum villum . Ex
Plautus in Rudente : Quin tu i directa cipitur vnum in lus delinens , paulus,
cum ſucula & porculis.Ino deſinentia,fi quod non geminauit 1 in diminutiuo.
faciunt diminutiua, conuertunt o in vn; Nec mirum cum au diphthongus
ý
poft
2

}
615 PRIS 616
CIAN
I
ſe geminari conſonantem prohibeat Fa- in ym delinunt, i penultima anteceden
cit igiturpaulus paululus, & ex hoc,pau- te,mutata i vltima genitiui, in o,& acce.
xillus& pauxillulus.quasformas ſeruant pralum ,faciuntdiminutiuum ,vt pallium
& femininum & neutrum eius , paula palliolum ,negociú negociolum . Plaut.
paulula,pauxilla pauxillula, pauluinpau- in Ciſtel. Datores belliſſiminegocioli fens
lulum ,pauxillum pauxillulum .Similiter cisfoletis effe. Similiter in vllum velin els
velum vexillum facit diminutiuum . Et lum faciant diminutiua , in rum yelin ſú
puto ideo hæc aſſumpſiffex, quia hæcin deſinentia, vt tantulum tantillum ,lucru:
lus vel in la vel in lum deſinentium pri- lucelkum ,cerebrum cerebellum ,fabrum
mitiuorum facientium diminutiua, pe- Aabe!lum ,fagrum flagellum , caſtrum ,
nultimam naturalongamhabent, paulú caſtellum,ſacrum-facellum Et fcire debe
pauxillum , velum vexillum . Ideo mala mus,quod in ellus& in illus. defänentia
quoqueaflumplitx,cum facit maxilla, & diminutiua , li a diſfyllabis deriuantur,
talustaxillus. Pomponius. Interim dum aflumút vnamſyllabam , vt agnus agnel
contemplor orcam , taxillosperdidi. Quæ lus,liber libellus, culter cultellus, paulus
vero geminantlante vs vel la vellum ,in pauxillus. ſimiliter feminina in ella vel
vlus vla vlum faciunt iterum diminuti- illa terminantia,capra capella,libralibel
uum , vthomullushomullulus,pauxillus la ,voabraymbella, paula pauxilla: ficut
pauxillulus,pauxilla pauxillula,pauxillú etiam neutra in ellum & in illum exeun
pauxillulum.Feminina quoque innade- tia,tignum tigillum ,fignum figillum , lu
finentia , fue habeant ante naliam con- crum lucellum .Excipiuntur a deſinenti
ſonantem fiue non , geminantlindimi- bus innus , vel na,velnum , quæ nullam
nutiuis antea , vtcatena catella ,alina a- habent conſonantem antecedentem in
ſella , gemina gemella ,columna colum- cadem ſyllaba ante n, venientia, vcabo
nella.Excipitur ranaranunculus, & luna noviro ,vino deriuata. Hæcenim pares
lunula. Eandem formam inla quoq; de habentſyllabas, priinitiuis, bonus bona
finentia,velin raſeruant,vtfabulafabel- bonum ,bellus bella bellum , vnus vnav
la,tabulatabella,libralibella,capra capel. num ,vllus vlla vllum ,vinum villum .No
la,vmbravmbella, facerfacra facrum ,la- tandum etiam pannus quod panniculus
cellus ſacella facellū,puerpuera,antique, facit. Iuuenalis in Il. Quarum delicias et
ex quo puella,tenertenera tenerum, te, iam bombycinus vritPanniculus. A trilyl
nellus tenellacenetlum ,miſermifera mi. labis quoquevenientia diminutiua, quæ
ſerum ,miſellus miſella miſellum . Excipi- gemináti,parestrabent fyllabas luis pri
unturin radeſinentia, quæ necamaſcų. mitiuis,vtoculusocellus,catulus catellus,
linisindeſinentibus fiunt, nechabeni geminusgemellas,fabulafabella,cabula
antesaliam in eadem ſyllaba conſonan- cabella. Excipiútur quæ in primitiuis an
tem ,vtara arula, terra terrula ,literalice- tenaliam habentin eadem fyllaba con
rula. Neutra quoque in num definentia, fqnantem .Hæc eniin vnam addunt fylla
geminantin diminutione lanteum , & fi bam diminutiuis , ficut etiam dilſyllaba
g habeant antenin penultimafyllabadi- eiuſdem terminationis , vt columna co
minutiuii,noneaccipiunt,vt dignum ti- lumnella, ſicut agnaagnella, tignú tigil
gillum , ſignum ſigillum . Alia vero e ha- lumn . In vs delinétia ſecundæ declinatio
bent in penultima,niſi ſit, quod ſuperius nis nomina, eveli antecedentibus,mu
docuimus, penultimaprimitiuinatura- tantvsin o , & accepta lus,faciunt dimi
liter longa,vt bonum bellum , geminum nutiua,ve vrceus vrceolus.Iuuen.in l.vr
gemellum ,ſcamnum ſcamellum . Apul- ccoli fex . Alueus alueolus ,luteusluteo.
leius tamen in I. Hermag.Veruminfirma lus, malleus malleolus, aureus aureolus.
fronomellorumobice fulsa fores. Quævero Plaut.in Epid. Lunulam &anelliaureo
lume .
 LIBER III. 618
677
lum.Capreolus quoque videtura nomi. in Moſtel.Cedo mihifpeculum ,&cum or
natiuo capreus elle, cuius femininum in namentis arculam .Idem in eadé. age Ac
vlu eſt caprea. Nam capra a caprofit, ex cumbe igitur, codo aquam manibuspuere,
quibus capellus & capella fiunt diminu- apponehic menfulam . In vlum , primum
tiua Iquoquelantecedente,vtfilius filio- primulum ,tantum tantulum . Hæctamé,
lus,gladiusgladiolus.A propriis , Sergius , & in olus deſinentia, vna fyllaba vincue
Sergiolus,Tullius Tulliol ,PatriciusPa- ſua primitiua.In Aſter & Cio, & Leus, fa
triciolus. Excipitur Antonius, quod An- tispauca reperiuntur in vſu diminutiua,
conialterfacit diminutiuú.Cic.pro Var. & ferchæc: Antonius Antoniafter,ſur
Lucius ille Septimius diceret:etenim eft ad dusſurdafter. Cic. in Tuſculanarum V.
Lucii Craffieloquentiam grunis,& vebe . Eratfurdaſter M.Craffus.Paraſituspara
mens, & volubilis Eruciushicnoſter.Anto ficaſter, Catulus Catulaſter..homo ho
maſter. Feminina quoque e vel i antea muncio, fenex ſenecio . Afranius in Pro
habentia, in ola faciunt diminutiua , vt dito : Tuſenecionē huncſatis eſt fiferuasa
Laurealaurcola,vncia vnciola, filia filiola, nu..In leus,equus equuleus. Cic. in Ver.
Tullia Tulliola, lutea luccola . Virgil. in de lignis: Egunleus argenteosnobiles quige
Buc. Mollialuteola pingit vaccinia caltba. maximifuerant aufert.Hæc acus hicacu
luuenin I. Vnciolam Proculeius habet,ſed leus,oculus oculeus. Vſi ſunt autores et
Gyllo deincem .Etiam neutra e vel iance iam quibuſdá græcis diminutiuis. vt Te
vm habentia, in diminutiuis o habétans rentius: AedepolSyriſce tecuraftimolliter.
te lum ,vt luccum luceolum, palliumpal- Inueniunturmultapropria ſiue appella
liolum . Iuuen.in l. Dorida nullo Cultam tiua, quæ cú nõ ſint diminutiua,formas
palliolo. Lauretum laureolum . Idéia Ill. tamen habentdiminatiuorum ,vt cuni
Laureolum velox etiam bene Lentulus e- culus,aniculus, Metellus, Camillas, Ti
gst. Alia vero omnia in vs terminantia bullus friuolusfriuola friuolum , cabula,
fupradictæ declinationis nomina, abie- Camilla,vinculum ,periculum . Et fcien
& as, accipiuntlus , & faciūtdiminutiua, dum quod pauca inucniuntar diminu
yr tantus tantulus, ventus ventulus, ſer- tiua,quæ non feruant generaprimitiuo
uus feruulus , paruus paruulus , græcus rum ,vt hæcrana , hic ranunculus: hicca
græculus, paucus pauculus, primus pri- nis hæccanicula:hoc lcutú,vcl hæc fcuta,
mulus. Feminina quoque in a definentia ideft ,forma rotunda , ſcutula & ſcutella.
conſonante ante pofita in vm , neutra in Lucillius in V I.Scutam ligneolam cerebro
vla & in vlum faciunt diminutiuum , vt infixit.Dies diecula,hic qualus,hoc qua
fylua ſyluula,lunalunula. Plaat. in Epi- fllumpi trinum piſtrilla,hæc acus,hic a
dico : Lunulam atque anellum aurcolum culeus. Et præterea anguis anguilla , vn
Rubicundarubicundula, lingua lingula, guis vngula,nubes nubilum : quæ magis
& perconcifionem n , ligula, puellapu- denominatiua ſunt exiſtimanda quá di
ellula , ferra ferrula. Cic . pro Cluentio: minutiua;quippe non habent diminuti
Ex omnipartedentatam & tortuoſam ve- uorum ſignificationem ,fed formam tan
nire ferrulă .Aqua fimiliteraquula. Plau- tum . Præterea panus panula velpanicu
cus in Curculione: Ne, quod hic agimus, la.Lucillius in VIII.Intusmodoflet rectus
berus percipiat fierimea Planeſium ,Mane fubteminis panus. Probus etiá ponit hoc
fuffundamaquulam . Similiter anima ani- glandium,hæc glandula , pars eſt inceſti
mula,equaequula. Plaut. in Ciſtel. Ad- norum.Enſis enficulus & enſicula ,præ
hinnire equulam poffum ego hanc , fidetur terea,hæcbeta,malua, hicbetaceus,mal
fola foli.Arca arcula, mélåmenſulaPlant. uaceus .
V3
 619 62

cao a como
PRISCIANI GR A M
MA TICI CÆSARIENSIS 1

L I B E R IV .
DE DENOMINATIVIS. frugi, a nihilo nihili : quæ tamen magis
obliqui ſunt ſupra pofitorumnominati
Enominatiuum'appellátuorú , vtdenominatiuo & genitiuo tra.
a voce primitiui fic no Cantes in V I. libro docebimas. O ,aci

D minatum, non ab alique cere Cicero ,vttonotonitru . Alceruix

ſpeciali ſignificatione,fi
cut fupradictæ ſpecies .
Habet igicur generalem
nominationem omnium formarum ,quę
ceruical,cribunus tribunal. Il, vigilo vi
gil, pugillus pugit. VI, exulo exul, præſu
to præli . Am ,nequisnequá. Vin , oliua
oliuetú, rofa roſetú, tendo tentoriú, ſto
1

anomine deriuantur: nam & patrony- ftabulum ,præſideo præſidium .En, ſolor
miça & poflefliua & comparatiua & fu- folamen.Ar,lacus lacunar,calx calcar,com
perlatiua & diminutiua , præter verbalia do Cæfar.Er,eques equefter,macies mas
& aduerbialia, & ea quxex præpofitio- cer.Or,ſenatus ſenacor,amoamator.Vry
nib.fiunt, exmaximapartedenominati- fatio vel ſaturo farur,murmuro murmur.
uafunt, id eſt, a nominibus deriuantur, As; primus primas, optimus optimas , ci
fed tainen ſpecialem ſignificationem ha- uis ciuitas, probusprobitas, Árpinú Ar
bent. Deindein illorum formis quoque pinas. Escorreptá, pespedes;equ''eques;
fantquædam , quæ cumnon habeant fie tego teges. Es productá,vtpauperpau
gnificationem corum ,denominatiua iu- peries,acus acies;fepioſepes,ftruo ftrues,
re appellátur, vt Timarchides proprium , iterno ftrages.is,ædes ædilis , rex regalis,
1

Æmilianus quoque,Nobilior,Maximus, penetro penetrabilis, amo amabilis, A

Catulus. Hæc enim denominatiua ſunt thenę Athenienſis ,Sicilia Sicilienſis.Os,
dicenda,cumfignificationé fuarum non lepus lepos,cuftodio cuftos. Vspuram ,
feruantformarú ,& fint propria:de quib . occido occiduus, & ab aflideo, vel abal
tamen ſufficiéter,cum de iis tractabatur, ſe,vt quibuſdá placet,afliduus.Vs diuer
monftrauimus. Habét igitur denomina fis conſonantib. antepolitis, faxum ſaxo
tiua formas plurimas, &diuerſas fignifi- ſus,puma ſpumolus,vito vitabundus. &
cationes: quæ quia laræ funt & confulæ , a participiis,verſus,falcus , quádo quartæ
generali eas nominatione artiū ſcripto- ſuntdeclinationis: & abaduerbiis, fupra
res denominatiuanūcupauerunt:& quia velfuper ſuperus, infra inferus, extra ex
mulcę inueniuntur formæ cómunestam ternus,hodie hodiernus. In X , furfuras, 1
denominatiuis quá vcrbalibus, necnon capio capax ,audeo audax , verto vertex. 1
1

etiam participialib.& aduerbialibus,non in duasconſonances , vt Picenuin Pi

incongruúelle exiſtimo, de his quoq; in cens, Tyburtum Tyburs .
locovno tractare.Sütigitur formalesde- Ergo in A deſinentia denominatiua,
nominatiuorú terminationes, fiue ýba- i habent breuem antea , vell, vel n, vel
liú hç : la ,vtdurus duritia, prudés prudé- f, vt fapientia,acrimonia, cautela,ſuade
cia,fapiens ſapientia. A conſonante ante- la, tonſtrina,armatura. Inueniuntur ta
cedente, vt cantus &oua ,cantilena. Encu- men in verbalibus etiam alias confonan
bo cubile; nostur,fedeo ſcdile.I, a frågetes ante a habentia, ſed quas a verbis ac
cipiunt,
621 LIBER : IV. 62,4
cipiunt, vt ſcriboſcriba, conuiuo conui- denominatiaa ſeu verbalia,formashabét
ua,colligo collega. Secundæ igitur decli- tres , la, na,ra. La, e longa anteceden
nationisnominain us dcſinéria , cante- te, cautus cauti cautela , tutus tuti tute
ccdente,quotcuq; fintfyllabarī ,niſi ſint la,acutusacutiacutela,cuſtoscuftodicu
regionú nomina, quę deriuátur ex his: a- ſtodela, mandacum mandati mandate
lia vero quacunq;conſonáte anteus po- la, cliens clienticlientela. Ernota,quod
ſita,tantú dillyllaba: & quæ in is definé- omnia extremam vocalem genitiui, li ſe
tia tertię declinationis fimilé habent no- cundæ lint; ſin tertiæ , datiui, e longan
minatiuo genitiuu;quę fecundæ quidem conucrtentia. , affumunt la. Qux vero
funt,genitiuo, quæ vero tertiæ,datiuo al- a verbis fiunt fecundæ coniugationis,
fumunt tia, vt ainicus amici amicitia, ini- a ſecunda perſona abiiciunt s , & alu
micus iniinici inimicitia , pudicus pudici munt la , ve candeo candes candela ,
pudicitia,lætus læti letitia, durus duri du- fuadco fuades fuadela . Horatius in e
ritia ,mæltusmæltimæftitia,ſtultus ſtul pistolaruin primo : Ac bene numma
ti ſtultitia, fegnis legniſegnitia,triſtistri- tum decorat ſuadela Venusque. In Na
Iti triſtitia; i tam penultima quam ante- vero deſinentia denominatiua fiue ver
penultima vbiq ; correpta. Alia vero ſu- balia , de quibus iam diximus , cum de
pradictis caſib.allumunta,penultimaiv. polleſliuisnusvel navel num definenti
biq; in his quoq; correpta, vt controuer- bus tractabamus , omnimodo longam
fus córroucrſicótrouerfia,ignauus igna. habcnt penultimam ,vel natura,vel poli
ui ignauia ,violentus violenti violentia, tione, vt officium officina, medicus mc
fuperbus fuperbiſuperbia,modeſtus mo- dicina,rexregis regina, leo leæna,doctrix
deftı modeltia; miler quoq; quamuisine doctrina, tonftrix conſtrina,coquus co
delinat, miferimiferia facit,aſtutus aſtu-. quinavel culina,cantuscantilena,far fa
ti aftutia. Similiter regionú nomina ple- rina,luceo lucerna,lux lucisLucina,lateo
raq;, Italus ItaliItalia,GallusGalli Gallia, laterna. Nam Mutina, ſagana vel ſaga,pa
Sicanus Sicani Sicania , Colonus coloni gina,non videntur eile deriuata. lagana
colonia,Hiſpan’HiſpaniHiſpania, Dar- enim & faga idem ſignificant. Razutem
danus Dardani Dardania, Tuſcus Tuſci terminantia, omnia participiis femininis
Tuſcia,Gręc?Gręci Græcia, Teucrusvel futuri temporis fimilé habent formam ,
Teucer Teucri Teucria. Similiter faciút ynde penultima quoq; uſine dubio pro
tertiæ declinationis nomina fiuc partici ducitur,vt fcriptura, creatura tritura,cé
pia, quæ vna ſyllaba vincútgenitiuo no- ſura,tonluca,vlura,licura ,natura , cultu
minatiuum . aſſumunt enim datiuoa, pe- ra ,armatura. Etfciendum , quod omnes
nulcimai vbiqi, ſicut ſupradictú eſt, cor- fupradi&tæformæ,id eft ,in deſinentes,
repta : negligens negligenti negligentia, proprie ſunt femininigeneris.Inueniun
prudens prudenti prudencia, milericors tur tamen pauca verbalia, vt fupra dictú
miſericordi miſericordia, incrsinertiia- eſt,maſculina vel communia , conſonan .
ercia,inops inopi inopia , ius iuri iniuria, scs verborum ſeruantia,vt fcribo,hic ſcri
nomen nominiignominia, Cæſar Cęſari balego, hic collega,fugio ,hic & hæcpro
Cælaria. Inueniuntur tamen quædam , fuga,allequor allecla ,aduenio aduena,
quæ in monia delinunt, a nominib. liue conuenio conuena, coruiuo conuiua.
a verbisderiuata, vt caftus caſti caſtimo. In E definéria deriuatiua neutralunt,
nia,parco parſi parſimonia, querorque- vt ſedile,inonile ,cubile,vtile: &quia ple
ri querimonia, acer acri acrimonia. Ci- raque a communibusinisterminantibus
cero in Verrem I. Quare fi Glabrionis naſcuntur,meliuscũ illis tractabuofur.
patris vim , & acrimoniam ceperis. Con- In I duo ſunt denominatiua, vt pleriſ
Lonante yero antecedenceina deſinentia que videtur indeclinabilia,afruge frugi,a
V 4
623 PRISCIAN 1. 624
nihilo nihili. Quidã cnim figurate frugiante do babentia, li a nominib.deriuan
dariuum , & nihili genitiuú,vt antedictú tur,extreinæ ſyllabæ terminationes in e
eft ,cum omnibus aliis coniūgi caſib.non conuertunt, & accipiút.do, vt dulcisdul
irrationabiliter dicunt , ficutmancipi,& cedo, acris acredo : linaverbis, fecunda-
ncumancipi, & cordi, & huiuſmodi, & rum terminationes perſonaru in e pra
illiuſmodi, & fimilia. ductam fimiliter conuertunt, & c accepta
In O maſculina quidem,& communia do faciunt ſupradictę formę.deriuatiuú,
pauca inueniunturderiuatiua,vta cicere ve intercapiointercapisintercapedo,tor
Cicero , ab eo quod eſt catus Cato, & a peo torpes torpedo. Singulariteri ante
capite Capito , & a labe Labeo,a latendo do habentia ,extremas fyllabas ſecundæ
latro, a leniendo leno, a comedendo co- vel tertięperfonæ in ilongá conuertunt,
medo, apalpando palpo, ab epulando e- & accipiunt do,vt capio cupis cupido ,li
pulo. Cicero de orat. Tresvirosepulones. bet libido. excipitur formido propter ſu ..
Feminina vera plurima deriuatiua inue- pradictam cauſam.In tudo vero deſinen
niuntur,modo in io , modo ingo, modo tia, ſi a nominib.veniunt ſecundæ decli
in do definētia,& peneomniarerum ſunt nationis, non a participiis vel participia
incorporalium . In lo igitur terminantia, libus , genitiuo ; ſin tertiæ , datiuo, aflu-
plerumq; a participiis fiunt præteriti té- munt tudo, iantepenultimacorrepta ,vt
poris , quorum genitiuus allumpta o & ampli' ampliamplitudo ,magnusinagni
correptai, facit huiufmodi nomina; ora- magnitudo, firmus firmi firmitudo, lon
tus oratioratio, accuſatusaccuſati accu- guslongilõgitudo,celſuscelſicelſitudo ,
ſario , ſtatus ſtati ſtatio , datus dari datio, mulcusmulcimultitudo ,folus foli ſolitu
nexus nexinexio , abolitus aboliti aboli : do, ſimilis fimili ſimilitudo , ſuauis ſuaui
tio,auctus aucti auctio,lect?lecti lectio, ſuauitudo,fortis forti fortitudo.fin a par
perfectus perfe&i perfectio , munitus. ticipiis:veľparticipialib. in tus definétib.
muniti munitio, hauftus haufti hauſtio .. deriuantur,abiecta s aflumuntdo, vt ha
Internectus autem internediinternecio bitus habitudo.teſta quoq;,fiucteſtu ,cc
facit,euphoniæ cauſa abiectat.In Gove- ftudo quod eft corporale. nec nó omnia
ro delinentia, fiue fint deriuatiua, ſiue in do deſinentia,quáuis nó fint deriuati
primitiua ſiue cópoſita,penultimas pro- ua, penultimam u habéria , producút ea
ducunt, vel natura,vel poſitione,vt mar- vel natura , vel poſitione,vthirundo,ha
go,compago,Carthago,ſartago caligo, v- rundo, hirudo.
ligo, rubigo ferrugo, ærugo,virgo ,vira- In V deriuatiua pauca inuenies, aſpe
go,fuligo.excipiturvnumligo,cuius pe- cus {pecu,pecuspecu,teſta teſtu,tonitrus
nultima corripitur, nec mirum cum fit tonitru ,cornus cornu, nec intereſt aliqd
maſculinum , & folum diſfyllabum ,voca• inter primitiuorú & deriuatiuorum ſigni
lem i ante go habens. In Dodeſinentia ficationem , ideoq; dubium an-ſint deri
deriuatiuatam a nominibus,quam a ver- uatiua dicenda.
bis , vel participiis veniunt. hxc quoque In Aldeſinentia denominatiua, līpri-
modo elongam , veli , modo tu habent mitiuapenultimam naturavelpoſitione .

ante do , vt acris acredo , dulcis dulcedo, habuerint productam , ea quoq;longam

intercapio intercapedo,torpeo torpedo, habent penultimă,vt ceruix ceruicis cer
libet libido, cupio cupido,formido for- uical, tribunus tribunal, vectus vectigal,
midas,formido formidinis ; quod ideo lupercus lupercal: fin illa breué,eaquoq;
facit ſimile noméverbale primitiuo ver- correptam , vetorustoral, animus vela
bo, quodipfa poſitio verbi habuit talem nimaanimal.
formam . In tudo, fortitudo,magnitudo, In il velin Videlinentia , fiue a nomi
habitudo. Et ſciendū quod e productam nib.fiue averbis deriuata fint, fiuntabic
atione
 025 LIBER IV. 626
ctione extremarúm vocalium ,fiue fylla- tur, quamuis ſtatus ſtata ftatum corri
barum primitiui, ve pugilluspugil, vigilo piantur. Idem in X. Zephyros quoq, vana
vigil,conſuloconſul, exulo exul,prælulo . vetuftas,Hisaſcripſitaquis.quorumfiatato
prælul. pora ſtatus. Inueniütur etiam quædam in
In Am vnum inuenitur trium generú Culum deſinentia, quæ a ſecunda deri
commune, quod deriuaturanequeo ne- uantur perſona verborum ,vt diuertis di
quis,nequam . uerticulum ,verris verriculum , perior pe .
In Vm delinentia deriuatiua,queetiá riris ,vnde peritus , periculú, oras oracu
compoſica, diuerfas habét formas. Quç- lú,propugnas propugnaculú , obſtas ob
dam enim vocalem habent e longam (taculum mirarismiraculum, perpendis
ante tum, quędam i correptam ante um : perpendiculum . A fimplici quoq;, quod
e , vt oliuctum , vinetum , coryletom , ro- in vfu non eſt,ſpecio ſpecis, (peculú ,pro
ſecum, dumerum ,quercetum eſculetum , fpeciculú,per fyncopa ci euphonięcaula,
myrtecū . quáuis feminino genere Plau- fimiliterafero fers, ferculum .Alia vero
tas in Vidularia hocprotulit : Neſcio qui in Mentum delinút,quæ plerunq;aver
ſeruus emyrteta profiluit. quæ ſunt cópre- bis veniunt,vt veſtio veſtis veſtimentū,
henfiua vel continentia,id eft, neexnra , hortor hortaris hortamentú, orna ornas
vt augurium , ſolarium , pomarium ,ſola- ornamentum ,ſacro ſacras ſacramentum ,
tium ,fuauium ,baſium ,odium ,remediú ,. fundo fundas fundamentú,moneomo
concubium , Palladium , officium , cómu- nes monimentum ,alo alis alimétum , in
bium ,conuiuium ,exilium ,confilium , in- crefco increſcis incrementum . Et ſcien .
dicium ,meritoriú,municipium , præſidi- dum ,quod antepenultiinam productam
um ,domiciliu. Conſonantes quoq;ante habent yel correptam,proutfint penul
umhabentia deriuatiua diuerias habent timæ fyllabæ præteriti temporiscorum
formas. Aliaenimin Bulumdelinút,quæ : verború ,ex quib.deciuátur,vtornvivel
forma ſimilis eſt diminutiuis, & veniunt: ornatus ornamentum ,monuivelmoni
a nominibus, vel a verbis , vt cunacuna- tus moniinentum ,alui vel alitus alimen-
bulum ,Velta vel veſtis veſtibulum , thus tum ,increui vel incretus incrementum ,
thuris thuribulum ,Yoco vocas vocabulú, muniui vel munirus munimentú, fulciui
cócilio concilias conciliabulum , ſto ſtas fulcimentum .In Monium etiam inueni
ſtabulum , paſcopabulum , proſto proſti. untur deriuatiua icorrepta antecedente,
bulum ,patiorvelpateo patibulum . Et a- vt patripatrimoniú ,matri matrimoniú ,
nimaduertenduni,quod penultima in o- teſti teſtimoniu.Suntalia in Vm partici
mnibus corripitur. anrepenultima vero, piis fimilia,vtfactum ,dictú,cedum , vie,
fiihabeat,corripitur,vt veſtibulum ,thu- lum :alia quæ a verbis deriuátur,o in vm
ribulum ,proſtibulum ,patibulum :ſıvero conuertenția, vr regno regnum ,ſtagno
a, producitur,vtcunabulum , vocabulú, ftagnum , velovelum ,vado vadum.
in En definentia deriuatiua m antc .
conciliabulum , pabulum , excipitur ſta
bulum ,quod corripit a , nec mirum cum déte pene omnia verbalia funt& neutra:
verbum quoq;ftabulo,as,eandem corri- & filint a prima coniugatione, alongam
puit fyllabam ,& ftabilis ; & ſtátus, & quę- babent penultimam , ve ſolor ſolaris fola
cunque a verbo ſto ſtasnomina deriuata men, foro forasforamen , curuo curuas
fuerint.excipitur ſtamen & ſtatura,quod curuamen ,oblecto oblectas oblectamé,
tam nomen quam participiú eſt. Lucan. purgo purgas purgamen , irrito irritas ir
in VI. Laſſant rumpentes ſtamina Parcas, ficamen, ligoligasligamen;ſin a ſecunda
Idem in VII. Vanaquepercußit pontum , veltertia,ihabentcorreptam , vt moneo
Symplegas inanem , Et fatura redit. mones monimen,rego regisregimen ,te
Staturus quoque & ftaturum producun- go tegis tegimen , & per concilionem re
V S
 *37 PRISCIANI 628

ginen,a ſpecio ſpecisvelſpecie ſpecimen. Diminutiua quoq; huiuſcemodi formæ,

velu preductam ſiin vo deſinat verbum , de quib. iam diximus a habent ante ſterg:
acuo acumen , fluoflumen ,nuo numer . Vt paraſitaſter,furdaſter , Antoniaſter,
eft eniin dei nutus. Vnde Virgilius in l . Catulaſter.Alia vero omnia e habét ante
Aeneid:meo finenumine venti.id eſt, fine ſter,excepto paluſter. &hæcquidem de
meo nutu.luo lumen,quo omnia abluũ- nominatiua lunt. Sunt autem verbalia ,
tur,id eft ,purgantura tenebris. A verbis qux verborum conſonantes (eruant an
quoque quartæ coniugationis venientia ter , rubeo ruber. Horarius in I. Serm.
i productam habét, vt inunio munimen, Obfeænog ruberporrect'ab inguine palus.
lenio lenimen , molior molimen . Pauca piget piger,macero macer.
inueniütur in en deriuatiua generis ma- In Or & in Vra verbis inuenio fieri ab
{ culini, vt a podto pecten , a hilo filamen , icctione o,vt coloro color, laboro labor,
quod per fyncopam Aamen dicimus.Eta honoro honor , decoro decor , adoro 1

cano tamen compoſita maſculina funt, ador , murmuromurmur,auguro augur,

quæ in cen deſinentia i correptam habét faturo ſatur.hoctamen facit& femininu
penultimam , tubicen , liricen, cornicen, ſatura,& neutrum ſaturum . Alia vero in
fidicen. Excipitur vnum tibicen , quodi- or deſinentia aſſumunt verbo r , amoa
deo ſolum i productam habuit penulti-' mor,furo ,vndefurés,furor.Aliaa nomi
mam , quod lynæreſisfa&ta cſtduarum ii nib.vel participiis in vs deſinentib.fiunt,
breuium in vná longam.debuit enim ge- mutatióe vsinor,ſenatus ſenator,dictatº
minari,quia ſólet plerunque in compoli- dictator, quæftus quæſtor,conſus tonfor.
tione a in iconuerti,vt cado incido , facio denominatiua funt,
In As pleraque
1
inficio,iacio iniicio ,reiicio,amicusinimi- quorú primitiua,fifint ſecundæ declina
cus,tuba tubicen. Sic ergotibia tibiicen tionis,genitiuo; ſin tertiæ, datiuo aſſium
faciebat ,ex quo factum eſtcibicen.Nec unt tas,ipenultima vbiq; correpta , pro
ſolumi, ſed etiam aliæ vocales in multis bus probi probitas, nouus noui'nouitas,
dictionibus fic ſolent ex duab. fyllabis in bonus boni bonitas , mendicus mendici
vnam longam tranfire , ve biiugæ bigą, mendicitas,aſper afperi aſperitas proſper
quadriiugæ quadrigæ,biuni bini:& eco- vel proſperus proſperiproſperitas, inte
traria vnalongain duas breues ſoletſæpe ger integri integritas, lyncerus ſynceri
temporibus diuidi, admittierpro adınit- lynceritas, ſedulus ſedulíſedulitas, timi
ci;fieri pro firi, vel fire, quod magisana- dus timidi timiditas. Et notandum quod
legum eft.VndeVirgilius in IIII.Geor- quæ i in genitiuo duplicant, extremum
gic. Atfuffire thymo,cerasy recidere inanes, earú mutantine, euphoniæ cauſa , vt pi
Quis dubitet us pii pietasmediusmedii medietas, an
In Ardelinentia deriuatiua , fi conſo- xius anxii anxietas , ſocius focii ſocietas.
nantem habeant ante ar , penult. fyllaba liber quoq; excipitur, quod nominatiuo
producitur:kin vocalé, corripitur , vecie- aſſumplittas,non genitiuo,vt liber liber
lusCæſar,lacus lacunar, lupa lupanar,la- tas. Tertiæ vero declinationis nomina;
qucusautem laquear. ſicut ſupra dixinius, datiuo affumunt tas,
In Er deriuatiua a nominibus pleraq ; capaxcapaci capacitas, tenax tenaci tena
It habentante er , vt eques equeſter , pe- citas , rapax rapaci rapaciras, procax pro
des pedeſter, fylua ſyluefter , campuscă- caci procacitás,felix Felici felicitas,affinis
perer, apium apiaſter, olea oleafter. Et affini affinitas, infidelis infideli infideli
fciendum quod ahabent ante ſter , cum tas,celer celeri celeritas, autor autori au
in nomineprime poſitionis nulla ſit có- toritas.Excipiuntur pauca quæbvelp fi
fonans incer vocales penultimæ vltimæ neshabent anter:hæcn.nominatiuo al
fyllabæ , vt apium apiaſter,olea oleafter. lwinunt tas ,vt puber pubertas,huberhu
bertas,
 629 LIBER IV. 630
bertas,pauper paupertas. Sed hoc poffu- audit, produce producitlioer illiciſticce
mus etiá in ſecúdæ declinatióis nominib. iſtic; idque omnib. placet artiú ſcripto
obſeruare, vtſupra dictú eſt , vnde liber ribus,qui de accentu (cripſerunt, debe
libertas. aſper autem & profper quia s ant hæc quoq; ideno ſeruare, cum ti ſub
habentantep,aſperitas & profperitasfa-s tractapenultimavocalis,quæ circumflo
ciunt. ſaluber & ſalubris facit nominati- ctebatur in dictione perfecta, id eſt, ag,
uũ,ideoq; falubritas; & celebervelcele- inueniatur vltima in conciſione habens
bris celebriras,vetus quoq ;, quod vnum eundem accentum . Inueniuntnr tamen
trium generumin vsdefinens inuenitur, ctiam propria differentiæ cauſa in fine,
nominatiuo aſſumit tas,vetuſtas.Excipi- circumflexa , vr Lenas Lenatis , Menas,
untur etiam hæc quæ in or definentiaor Menatis, nc accuſatiuiplurales , menæ ,
muraueruntins, & affumpferune tas, vt quod eft genus piſcis, & lenæ , quod fc
maior maieftas, honor honeſtas: Sunt a- mininum eftlenonis,eſte putentur.
lia in as denominatiua,quęplerunque li In Es correpta pauca inueniuntur der
miliafuntaccuſatiuo plurali primitiuorú nominativa ,equus eques , pespedes; &
fuorum , & ſunt communia, vt primas,0- verbalia tegoteges ,mergomerges.Ines
primas,Rauennas, Capenas,Crotonias, produ & averbalia reperi a præſenti, vel
Arpinas,Pontias , Larias, quæideo.in fi &præterito tempore. Apræſenti,ſepio
nehabentcircumflexum accentum ,quia fepes,luolues, ftruo ſtrues, macéromas
per fyncopam proferuntur. Perfecta es cies, luxurioluxuries, illuo illuuies. A
nim eorum inueniunturápud antiquiſſi- præterito ,rupi rupes.'
mos in tis definentia , hic & hæc prima- In Is denominatiua fiueverbalia;mul
tis , optimatis., Arpinaris. vnde narra tas & diuerfas habent formas. Alia.n, in
quoqueeorum in edeſinunt,primarjob alis,alia in elis , alia in ilis, alia in vlis fini
primate, Arpinate:&ablatiuiin-iſmore untur, vticurialis, fidelis; virilis , docilis;
corum ,quæ in is definentia,cum Ginecó- curulis.Aliaveroin risalongaantecedét
munis generis,& faciantineneutrum ,in te, vrab Apolline Apollinaris, a ſchola
iterminát ablatiuum ;a primati,optima fcholariş : Alia in enlis ,vt Athenienfis
ti, Arpinari, & teftiseiuseft Caper, qui Catinenſis.Alia duas habétconfonantes
diuerforum de huiufcemodi nominibus anteis,vt agreſtis,cæleſtis , ſalubris,mu
ponit vlus autorum ,confirmanstamin liebris,Samnis,inſignis.ErgoinAlisdet
is, quam in as,huiufcemodinomina fole fincntia ,vel in alc ,fifint a nominib.pri.
reproferri. Cato Cenfor.in 1. Originū. mæ declinationis, affumuntnominati
Sed lacusCaponatis.Idé in II.-Sigaismortuo primitiuorumlis,velle, & producunt
tuus eft Arpinatis ; eius hæredem facra nori apenultimam ,vt curia cusialis,memoria
fequuntur.Ibid.Lucum Dranium in nemo. memorialis,pluuia pluuialis,menſamen
ne Aricino Egerius Lebins Tuſculanus, de- fale; via vialis : fin fecundæ , extremami
dicauit diétoior Eazinusibipopuli commu : genitiui: fin tertiæ ,is, murantin a lon
niter Tuſculanus ,Aricinus, Lennuinus, gain,& affumuntlis,Mercurius Mercurii
Laures,Coranus, Tiburtis,Pometiaus, Art Mercurialis, fluuiº fluuii Auuialis,neutrá
deasis,Rustutus.Ardeatis dixit,peo quod neutrineutralis,liber liberi liberalis,thea ,
nunc dicimus Ardeas. Titinnius in Pfalt. trumtheatricheatralis, iudiciumiudicii
tria:Ferentinaris populusGrecaſtadetipro iudicialis ,MartiusMartii Martialis, faru
Ferentinas.Noneftigitur dubiun,quod fati fatalis,genitus geniti genitalis, caput
aim inomnib. quæpenultimam habent capitis capitalis , virgo virginis virgi
circumfexam , ſi patiantur fyncopam , e - nalis, cardo cardinis cardinalis ,hofpes
undem feruamusaccentum in vltimayivt hoſpitis hoſpitalis , nauis nauis naua
fumauic fumat , . cupiuit cupit , audiuit lis,dos dotis dotalis , Hos floris.flor
‫ܕܕ‬
631 PRISCIA NI 632
ralis,corpus corporis corporalis , cælebs laudas laudabilis , æquo æquas æqua
cælibis cælibalis,morsmortis mortalis, bilis , prædico prædicas prædicabilis, la
iuuenisiuuenisiuuenalis,inuenitur tamé crymo lacrymas lacrymabilis , quallo
& iuuenilis , princeps principis principa- quaſlas quallabilis,miror miraris mirabi
lis,municepsmunicipis municipalis,cri- lis.excipitur ftabilis,quod folum antepe
nis crinis crinalis, vox vocis vocalis.ſina nultimam corripuit.Lucanusin.V. Ona
quartæ declinationis nominib. deriuat, noneſtabili , tremulo fed culmine, cunita:
abiecta s; ſin a qnræ, e abiecta,nominati. Deſpiceret. Quæ vero a verbis ſecundz,
uoaſſumuntalis,manusmanualis,çenſus veltertiæ , vel quartæ coniugationisna
cenſualis, fpecies ſpecialis: Vorbalia quo. fcuntur,fi habentantepenultimann i,cam
que a prima coniugatione:inueniuntur quoque corripiunt;vt doceo docibilis,
in alis, penetro penetralis. In Elis pauca, credo credis credibilis,ytor vtitisytibilis,
inueniuntur denominatiua , vt fidus. Sentiofenfiſenfibilis, audioaudis audibi
fidi fidelis , crudus crudicrudelis , pa- lis. Sciendum tamen quod plurimana
‫او‬

truus patruipatruelis, frater fratris fraq fcunturex his coniugationibus quæ an

truelis. Et nota quod omniaextremam tepenultimam i nonhabent, vt docilis ,
igenitiui in e productam mutantia af. habilis, Hebilis, nubilis ,volubilis , vti
ſumpſerútlis,frater vero fratrisisinucolis , & quædani ex præſenti , quædam
nerfa affumpfit elis. Ilonga habétomnia ex præterito, quædain ex futuro deria
in llis,quæanominib. deriuatur,necno uantur. Ex præicnti , doceo docilis, ha
in ile neutra,fiueexeis quç delinuntini- beo babilis volovolubilis , voorvtilis 80
lis fianc,fiue no habeant anteſe aliud ge- vtibilis. Expræterito,plauſi plauſibilis,
nus,ſed a quacüq; orationis parte nalca. fenſi fenfibilisavel fenſilis. Lucret. in II.
tur,vtædesædilis, lenex fenilis, anus ani. Exinfenfibilixe credasſenfilenaſci. Exfu .
lis,puer pucrilis,vir virilis,fcurra ſcurci turo ,fiebo Aebiliszxndee anté bprodu
lis,ciuis ciuilis ferviſeruilis, qnt Quin- &tam habuit. crni
tilis fext?Sexulis,gésgentilis,hoftis hotIn Aris definencia,deriuantura nomi
ſtilis, ſubtelſubtilis .Excipitur par paris nibusſiueverbis, quorum extrema fylla
parilis; exilis etiá a greco išientosfa&ú, baablincipit vel alia conſonante ,vela
denominatiuorūferuauit regulam .Simi- vaćali aliquapura,& fiuntagenitiuo no
liter neutraproducuntpenultima,ouile, minum ,fiuc a poſitione verborum ſic.
monile , ſedile. Nam in ilis definentia Qurcunq; literafueliteræ ſequantur l,
verbalia fiue participialia corripiuntea? vel aliam conſonantem ex quappftrema
déipenulaimă,vtferofertilis,vror vtilis incipiat fyllaba genitiui , tranfcunt in a
furio ,ex qua effutio cópoſitum , fucilis, longam ,& aſſumunt ris: vel fravocaliin
volo volatilis textustextilis,altus,vel ali- cipiat,ipfaextremamuraturin alongá, &
tus, altilis, fi &tus fictilis. A pare etiã deri. aliumút ris,vtpopulus populipopularis,
uatiuú : quod a verbo paronaſcitur, vnde fingulſinguli ſingularis,Apollo Apolli
comparo .cóparas,(propric.n.paresfunt, nis Apollinaris,cófulcoſulis cófularis,mi
quiinterſe poluarcóparari)verbaliuin les milicismiliçaris,fcholaſcholę ſchola
regulam (eruauit,parilis Ouidius in VII . bis, Larium LatiiLaciaris,familia familia
Metamorphoſeon. Artefuü pariliremini familiaris ,peculium peculii peculiaris;
fcerepoffe parentē. Cætera quoq. omniai molo molis , vel mola molæ', molaris:
penultima corripiunt,& li fint a verbis Sicetiam neutra in are finita , velam ve
primæ coniugationis,adongáhabentan- livelare.Iuuenalis:Etpegma & pueros ix
tepenultimam ,vt amoamas amabilis,per dead velaria raptos.
netropenetras penetrabilis, paro paras : In Enfis definétia,lifint a nominib pri
parabilis,trado tractas tractabilis,laudo mæ vel ſecüdæ declinat. mutát extrema
par
 633 LIBER 634
partem nominatiui fingularis vel plura- In Vs terminantium diuerfæ ſunt for
lis in en , & affumút ſis, vt Circha Cirché- mæ, tam denominatiuorum quã verba
fis, oliua oliuenſis, Sardinia Sardinien- lium ,ex quib.iam multa diximus,cum de
lis, Hiſpania Hiſpanienſis, Catina Cati- poſſefluis tractabamus,id eſt,de his,quas
nenſis, Enna Ennenſis, Minturnæ Min- agræcis accepimus, formis poffelliuorú,
turnenfis, caftrum caftrenſis, forum for & delatinisin rius,velin nus deſinentib.
renfis , llium Ilienſis , Locri Locrenſis, Nunc ergo dicamusde reliquis in uster
Cremona Cremonenſis, Vtica Vticen- minantibus, quæ diuerſas, ſicut di &tum
ſis, Hoſtia Hoſtienſis, Athena Atheni- eft,habent formas.Alia.n.in ius exeunt,
enſis, euphoniæ cauſa i habuit antepe- vt nuncius, patritius: alia in uus diuiſas,
nultimam , vt Alice Alicienſis : fin vero arduus,vacuus:alia in bus,vtorbus , pro
tertiæ linie declinationis ,abiiciunts ge- bus,fuperbus:alia in cus,arcus lucus,par.
nitiui , & alliimunt enfis, vtpiſtor piſto- cus:aliain quus,vtæquus, obliquº:alia in
ris piſtorienſis ,Carthago Carthaginis dus,prouidus ,inuidus, liuidus, viuidus,
Carthaginienſis. prædabundus , furibundus,loquêdus,fe
Quæ vero duas conſonantes habent quendus: alia in lus , patulus, anniculus,
ante is, vela nominatiuo fiunt primiti bibulus,credulus:alia in rus,fonorus,ho
uorum , velageņiţiuo. Eranominatiuo norus:alia in ſus, curſus, vſus,fpumoſus,
quidem deriuata , abiiciunt extremam : ſaxoſus:aliain rus,togatus,palliatus,mo
literam , & allumynt Bris,falus ſalubris, tưs:alia in ſtus, venuſtus,anguftus, moe
muliermuliebris. A genitiuo vero, mu- ftus,quæſtus. In Ius deſinentia ſiue ano
tata extremaeius parte in e , & aſſumpta minibus fiue a verbis deriuata , feruarit
Sris vel Stris,faciunt denominatiua, vt a- antcius primitiuorum fuorum conſona
ger agri agreftis , cælum cæli cæleſtis, tes,ex quibusincipiant vltimæ & penul
terra semeſtris, timæ fyllabæderiuatiuorum; ſed tumpe
InTis quoqueinucniuntur denomi- nulcimæ ,cum &iplapenultima invoca
natiua,fed antiqueprolata,penultimam lem delinit,& vlriina avocaliincipit, vt
natura velpofitione longam habentia, feruus ſerui Seruius,ſeruilis Seruilius, a
yt Samnitispro Samnis,fic Laurétisquo- gellusagelli Agellius; ſylua Sylvius,vir
que pro Laurens,Tyburtis pro Tyburs, gula Virgiliº,Mars MartisMartius,nun
teſte Capro. Sic Quiriţis pro Quiris, & çio nuncius,faucio ſaucius, ſcio ſcius,fic
Ceritis,vel Ceretispro Cercs, quita Apuleius in L Hermagoræ , &Pacuvius
men nominatiui nop ſunt invlu: vnde in Teucro :Postquam defeliusperrogitādo
$
Yirg. in X.QuiCeręte domo,quiſuntMi aduenasdenatis ,neg quêquam inuenitfti
nionis in aruis . lnuenitur tamen & cor- um . vnde neſcio quoq; neſci'. exceptis in
reptam ihabenspenultimam apud eun- cius deſinentib.llla.n.aſſumút,fi fint no
5
dem : Eft ingens geledum lucusprope Ceri mina,ex quib.deriuantur ,vel participia,
tisamnem.EtHoratius ſimiliter inf. epi- ſecúdæ declinationis,genitiuo,ſin tertit
ftolarum.Qreid deceat,quid non oblitiC Gint,datjuo ;Cius ,i tápenultima quă'an
rile cera Digni remigik vitsofumlibacen- repenultimacorrepta,ytaduectus adue
1
fis Vlyfſei. niG fortepro Cerete, quod eft ctiaduecticius,commendatus commen
nomen oppidi , e penultimain iconuer- dati commendaticius , faber fabriFabri
5
$
fa protulerunt. Liuius ab yrbe condita cius,pigneratus pignerati pigneraticius,
X LI.li.Lanuvini, Ceritesg; anguem iubat tribunus tribuni tribunicius p, ater patri
tumapparuiffenunciarunt . patricius, ædilis ædili ædilicius, gentilis
In Östam denominatiua quam verba- gentili gentilicius. Inueniuntur tamen
lia pauca inueniuntur,lepºlepos.compe- quædam a primæ quoque declinationis
to compes, & mutatione eino,compos, nominibus ciuſdem formæ ;quæ a habét
cuſtodio cuſtos,do dos.
bis PRISCIANI 836
ancecius, gallinagallinacius,licurmem- rerum , quod tamen etiá videtura vinea
brana membranacius,carthina carthina- deriuatuin.Præterea promedidies,meri
cius.In Vus diuiſas,tam a nominib.quam dies amedia die. Sed tamen non omnib.
a verbisderiuata,ſecundú in ius termina- hocyaletNácandeo candidus facit,for
torum regulá,mutationc extremarữ lite- deo ſordidus, madeo madidus : nifi quod
rarú vel literæin uus,folent fieri,vt pater hæcfecundæ coniugationis in deo; illud
patri patruus,annusanniannuus,perfpi- vnum,id eſt,pando,tertiæ in do definés,
cioperſpicuus, ambigo ambiguus, pigeo habuit huiuſcemodiformæ nomen . Et
piguus,ardeo arduus,vacuosacuus, rigo hæc quidem in dus fupradictęformęde
riguus.Notádum interhæc,menftruus, monſtrantur habereca in fe, ex quibus
quod euphonięcaufa affumpfitt & r. In deriuantur, vt herbidus, qui habet her
Quus quoq; deſinentiafimiliter fiút, a bam : tubidus, qui habet turbam : tu
quo æquus,obliquo obliquus:ſed magis midus , qui habet tumorem : rabidus ,
ab his nominib.verba ,qua a vbis nomi- qui habct rabiem : inuidus , qui habet
na ſunt deriuata. longus,lóginquus,idco inuidiam. In Bundus vero deſinentia fi
aſsúplit nante qu’, quia aliter euphoniæ militudinem habereſignificant, vt vita
ſatisfacere nó poterat.In Bus velCusde- bundus,fimilis vitanti :prædabundus,fi
Gnentia,a verbisbvelcante poftremam miiisprædanti:moribundus,fimilismo
yocalem vel vocales habétib.deriuantur, rienti; errabundus, fimilis erranti: furi
mutatione o , & fiante eam lisalia voca- bundus, fimilisfurenti,& funt omnia pe
lis, eius quog; mutatione in us,vt probo ne huiuſmodi formæ nomina verbalia:
probus,turboturbus,orboorbus,fuper- & fi averbis primæ coniugationis deri
bio ſuperbus parco parcº,luceplacus,ar- uaſtur', ahabent longam antepenulti
ceo arcus.Inueniunturpaucaa nominib. - mam,vt cauſor cauſaris cauſabundus, vi
velaverbisin Vicus , ſus ſubulc';bosbu: to vicas vitabundus:ſin ab aliis i correp
bulcus, peto peculcus. In Dastres ſunt tam , vt ludisludibundus, furis furibun
formę,vnaquęſeruatcõfonanté, ex qua dụs,morçris moribundus. Excipitur al
vltimnavelpenultimaprimitiui incipit fylternitatiscaula,rubicundus, quod in pe
Laba,ſediñ penultima;fi non intercedat nultima fyllaba, prob, chabet,nefit ab
.confonás inter vltimæ & penultimæ fyl- ſonum, lí rubibundus dicamus. Tertia
labe vocales;& teliquá eiuſdem ſyllabş forma eft, in Dus terminantiumpartici
velfyllabatu parté mutatin icorreptam , pialis, id eſt,quæ terminationem habet
& aſtumitdus ,vt herba herbidus,turbá participiorum futuri temporis palliuo
Jurbidus,vua vuidus,rabies rabidus,viuo rum ,& fignificat dignum effe aliquéeo
viuidus,cuineotumidus, timeotimidus, quod demonſtratur,vtlaudandus laude
arco aridus,ſqualco ſqualid ',ferueofer- dignus:amandus,dignus amari: curādus,
uidus,inuideo inuidus,frigeo'frigid ',va- dignus curari:ordinandus, dignus ordi
lco validus. Excipitur alternitatis cauſa; nari:ornandus,dignus ornari:legendus,
quá græciiaminonta vocát, vnú,pando dignuslegi;loquédus, dignusdequo lo
pádus,ne lipādidus dicamus,maleſonet quanturhomines.In.Lusdeſinentiū for
alterna din vtraq; cötinua fyllaba, quod mæ fimilesfunt diminutiuis, pendulus,
in muilçis ſaléttain græci quam nos eui- credulus. & veņiútrá a nominibus quam
caré.Nóditut illixapiensos,quáuisexi averbis,vtannus anniculus, pateo patu
gat regula,ſed xapubdios.EtRomaniquo- lus,credo credulas,pendopédulus ,bibo
que illos ſecuti non dicũybuiusCharyb. bibulus.extremas partes fyllabarú finali
didis,ſed hụi Charybdis.Eiufdévitiicau 'um , fiue excremas-ſyllabas, fi lintpu
Tainõ dicimusab eo, quodeftmane,ma- rå ,in vlus vertunt, excepto anniculus
punine,fedmatutine; vitisvingrú, no vi- differentiæ caula: nam annulus diminu
tiuum
637 LIBER IV. 638
ciuú eft.& nouacula,quodâ nouonouas rei , id eſt, manicatam . grâtes velgratiæ ;
deriuatur.In Rus denominatiaa, liue - gratus, auitus,maritus, ceritus ,abauo,
balia, pauca inucniútur , quæ penultimă mare,Cererc.Excipiunturvetuſtus & li
producút,honor honorus, odor odorus, bertus, in quib.noininatiuiprimitiuorū
decordecorus,cano canorus,lono ſono , aflumpſerunt cus. A quartæ quoq; decli
rus,quorum regula in promptu eſt. nam nationis nominib. deriuara u productá
nomina,us; verba , rus aſſumunt. In hahent ante tas,vt cornutus,verátus, a
Sus duplicem habent formam : vel e Aturas, yerlarus. In Ctus,Pus,Xus, par
nim participialia ſuut, id eſt , participiis ticipialia fiucverbalia inueniuntur, ami
præteriti temporis fimilia,& res incorpo. & us,fan & us acceptus,ſumptus,aptus,ca
fales fignificant, & funt quartæ declina- prus,raptus,Aexus,faxus ,Auxus,luxus,
tionis,vlus,curſus,lulus, verſus, quod ab nexus.hæc.n omnia, cum nó ſignificant
incorporali re , adcorporalem quoq; ad- tép?,nominaſunt. InStuš a nominib.yel
ductum eſt,quç elt in literis: autmobilia a verbis naſcuntur,extremá parté cóuer
funt, & fecunda , vt laflus, feſſus,caffus: tentib. in ſtus,evel u antecedétib. vt ho
velo productam habetante ſus, & ſigni. nor honeſtus,mærormæſtus,mod’mo
ficant plenú eſſe aliqué eius,quod ligni- deftus , fcelus ſceleſtus , robur robuſtus ,
ficatur, vt ſaxofus,plenusfaxis:ſpumolus, ango anguſtus,augurauguſtus, præterea
plenus {pumis: ventoſus,plenusventis : Venus venuftus,ius iuſtus,onusonuſtus:
harenoſus,plénus harena. Fiuntautem a quæ quomodo vetus vetuftas,allumpra
primitiuis luis hocmodo.Murát extrema" tus faciūt deriuatú, & omniavna vincūr:
Tylkabę partem ,vel ſyllabam ,fi puraeſt,in fyllába primitiua, abſquemaſtus.
quá terminaturgenitiuus, in o products, In Ax plerunq; verbalia inueniuntur
& affümunoſus,laxiſaxofus,curiæ cutio-' ab oinni coniugatione,voro vorasvorax,
ſus herbæ berbolus, ſcelus ſccleris ſcele: audeo audes audax,cendotenestenax, e
roſus, numeri numeroſus,oneris onero- mo emisemax , fallo fallis fallax capio
ſus,ponderis ponderoſus,perfidiæ perfi- capiscapat, pellicio pellicispellax,fagie
diolus. Notandum quod a inetu meticu- lagis ſagax.
lolus fit. Plautus in Moſtellaria , Neſcis InEx correpta fimiliter a verbis, latco
quā meticulofares fit ire adiudicem.InTus lates latex,verto vertis Vertex,voino vo
‫ ܀‬: ! . ! : ; ; i‫ܬ ܝ‬
li ſint participialia,autdenominaciùa,vel mis vomex,
incorporalia; & fixa ſunt, & quartę decli- In Ex productam fimiliter,segoréğiş
nationis,vt motus,tumultuş,ſonitus,ha., rex,legolegis lex.
bitus,cultus, conſulatus,tribunatus : aut In 1x feminina inueniuntur a'maſculi
mobilia & declinationis ſecundæ, & nan nis verbalibus Guedenominatiuis in tor
funt verbalia , vi togatus, palliatus,tuni- deſinentib. defigurata, quæ murár or in
catus,loricatus,gratus,lætus,mut'.Etſci- rix ,ye victor victrix,fenacorſenderis,culs
endü,quodfi aprimędeclinationisnomi torcultrix,nucritorquoq; nutritrix de
nib.deriuátur;ahabėt penultimā produ- buit facere,quod cuphonięcaula,ſiueals
& ta,vt barbatus, ftellatus,trabeatus, pur- ternitatis , mediam Gyllabam concidit:
puratus : fin a ſecundæ ,vel tertiæ ,in qui: nutrix enim dicimus.
bufdá a ,in aliis i productá, vt palliū pallii In Oxverbalia vel denominatiua,vo ,
palliarus, annulus annulatus. Plautusin covox,velum veloxcodey .
Penulo : Quiaincedunt cūannularisau- In Vx ,luceo lux,duco dux.
ribus, Excipiturmanuleatus , quod qua; In Nx& Rx.cöiugo cõiunx,arceo arx .
uis a penultima habet producá,tamé a In duas colonantes inueniuntur par
quarta declinatione deriuatur , mànus ii ipialia , ſapicns,amans,cum ſunt fine
manuleatus. Plautus in Pſeudolo: Ma- temporc . Inueniuntur & denominatiaa,
nuleatam tunicamhabere hominem adde- principiü princepsmunicipiú mnuniceps
639 H i ‫ܕ ܀‬ 640
కలలని Que
QURUCUKORG DhOSOWOWOWO ಶಿಬಿರದಿರಜರಿಣಿಠಿದಿರೆ

PRISCIANI GR A M
MATICI CÆ'S ARIENSIS
‫ ܃‬، ‫ ܐ‬:: ‫! ܕ‬ LIBER V.

DE GENERIBV S. Sunt alia communia nô folum maſcu

lini & feminini,ſed etiam neutri , & ſunt
VONIAM de fpeciebus adicctiua,vthic& học& hocfelix,fapiés.
que formis nominum ,' Sunt quædain tam natura quá vocemo
quátum potuimus, ſupra bilia, vtnatusnata, filius filia. Sunt alia
tractauimus,nunc dege . natura & ſignificatione mobilia ,non et
neribus quærere cone : iarn voce,pater , mater , frater ,Soror, pa
mur. Genera igitur no-' truus,amita,auunculus,matercera. Sunt
inină principalia ſunt duo, quæ folano- aliavoce,non etiam naturæ ſignificatio
uitfacio naturæ ,maſculinum, & femini- nemobilia, vt lucifer lucifera ,frugifer
ninum .Genera.n.dicuntura generando frugifera.Siue.n.de fole,ſiue deluna,fiue
proprie, quæ generare poſſunt,quæ ſunt de agro ,fiue de terra loquar,nulla et di
inaſculinú & Femininum.Nácomune & ſcretio generis naturalis in rebus ipſis,
neutrum vocis magis qualitate, quá na: fed in voce ſola. Sunt aliaquaſi mobilia,
ſibi ſunt contra- cum aſe, non a maſculinis femininana
ria Nam cómunemodomaſculinimodo ſcantur,vt HelenusHelena,Danaus Da
feminini ſignificationem poſſidet:neu- naa,liber libra, fiberfibra. ynumquodq;
trumvero,quantum ad iplius vocis qua- enim eorum proptiam & remotam a fi
litatem ,necmaſculinum necfemininum gnificatione maſculini haber demon
eft.yndecomune, articulum ,liuearticu- Itrationem&poſitionem . Sunt alia quæ
lare pronomen ,tam maſculini quáfemi- differentiaſignificationis cauſamutand
nini generis alumis, vthic & hæcfacer- genera,vt hęcpyrus hoc pyrum,hçcma
dos:neuttrúvero ſeparatum ab vtroq; ge- lus hoc malum , hæc arbutus hoc arbu
nerearticulum aſçiſçit,vthocregnu.E- tum,hæcmyrtus hocmyrtum ,hæcpru .
picæna.i.promiſcua, velmaſculinaſunt, nus hocprunum . Ethocinplerifquein
velfşininina tantú, quæ vna voce & vno uenies arbotum nominibus,in quibus i
articulo.vtriuſq; naturæ animaliaſolétſi- plæarbores feminino ,fructus vero neu
gnificare.Dubia autem ſuntgénera,quç trogenereproferuntur,vel ligna,vthæc
nulla ratione cogente,autoritásveterum buxus arbor,hocbuxum lignum. Virgil.
diuerfo genere protulit, vthic finis , vel Dant arbutafylua : cruentag, myrta:cerea
hæchnis.cortex, filex,margo. Similiter pruna:volsibilebuxum . Defingulisigitur
grus,bubo,dam , panthera, quæ invtro- terminationib. quomodo poflint com
que genereſunt promiſcueprolata. 0. prchendi genera,prout potero,hinc tra
uid . & are incipiā.Maſculinigeneristermina
Fædaquefit volucris venturinuncial
X !! . lesinueniuntur licecxfeprein ,a olors
#ma, x ,vt ſcriba, Cicero,fol,Aamen ,Cæſar,bo .
Ignanus bubo dirum mortalibus omen. nus , rex.Feminini quoq; eadem ,vt Ro
Virgilius: Solaque culminibusferalicar ma,virgo,Tanaquil,Siren,mater,ciuicas,t
mine bubo.
N'tit: 1.11.
рах. In equoq; produ & am inucniuntu
femi
 641 LIBER'v. 642
feminitia, ſed Græca duntaxat, vt Tayge- nia funt tantum , & pene omnia a verbis
te,Eurerpe.& in vm figurate,vt Glyceriú ſuntcompoſita velderiuata,vthic & hæc
mea , & Dorcium & Philotium . Com- agricola,cælicola,aduena,parricida,Gra
munia in eafdem definunt literas,in quas iugena, conuiua. Pomponius in Aucto
&maſculina,vt hic & hęcaduena,homo, rato; Conueni omnes conuinas meas. Ho
vigil, cibicen, fidicen ,vtquibufdá placet. rariusin II. Sermonum, vt conuiua ſatur.
Nam vſus corumfeminina in a terminat, Alia vero omnia propria fiue appellatiua
cibicina, fidicina,hic & hæcpauper, ciuis, in a deſinentia feminina funt,vtRoma,
dux. Neutrorum duodecim inueniuntur curia, Muſa, Italia. In promiſcuis tamen
terminales literæ, a ciulmnr's cdt, inuenimus quædam autoritate veterum
vt poema,mare,gummi,cornu, mel,re- ſecundum maſculinum genus prolata,
gnum , numen ,tuber,ſidus, lac,aliud ,ca- Virgil. in I. Georg.
put. Comunia trium generum definunt Antoculis captifodere cubiliatalpe .
in i m rs x ,vt hic & hæc & hoc frugi,ne- Idem in Bucolico,
quam ,par,prudens audax. Cum canib. timidi veniët ad poculadama.
In À igitur deſinentia vel maſculina Horatius tamen feminino hoc idem
funt,vel feminina, vel cómunia, vel neu- protulit in 1. Carm . Et fuperiełło pauide
tra. Maſculinafunt, quæ cum fint propria nararuntAequore dama. Idem in 11. Epi
apud Latinos in a terminátia , apud Græ- ſtolarú : Si foret in terris rideretDemocri
cos aſſumút s, vt Catilina, Sylla,Fimbria, tus, feu Diuerſum confuſa genus panthera
Aquila , Καπλίνας , Σύλας, Φιμβρίας, Ακύλας. Camelo, Sine elephas album υκίgiconverterest
velcontra apud Græcos in as deſinentia, ora. Et hoc magis in quadrupedibus in
vel in es , apud nos in a terminantur,vt uenies. Ná in aliis animalib . fiſintpmi.
Mdporas, Iwoias; Buppias, Xospécs, Topias, Bca fcua in a,femininiarticulosaſſumunt.In'a
gpédoes, Marſya, Sofia , Byrrhia, Chærea, neutra non inueniuntur latinaſed gręca ,
Turia , Bagrada ; main this , vitaeensis,Erwsms vt poema, ſchema, toreuma, emblema,
ouvions, copisus, Mtaképtus, Atatásus,Poeta, peripetaſma. nifi tria monoſyllaba latina
cithariſta, Scytha,ſcnipha,Sophiſta,Me- eiuſdeingeneris literarūnomina,indecli
licerta, Leptálta. Salluſtius in Hiſtoriarú nabilia,a,ka,ha.Omnia.n.nomina elemé
II. Qužex Mauritania rex Leptaſta pro- torum propria neutra ſunt, tá apud Græ
ditiones infimulatü cum cuftodibus miſerat. cos quam apud Latinos,& indeclinabilia.
Excipitur,hæc charta , & hæc cataracta, Numerorum vero nomina,quæ declinā-.
margarita, catapulta : quæ cum fint ma- tur, mobilia ſunt, vel per duas; vel p tres
ſculina apud Græcos, apud nos etiam ge- terminationes,vnus vna vnum ,duo duz
nus cú terminatione inucauerunt. Quod duo,tres veltria,ducentiducentęducen
autem Turia, & fimilia Aluminum noini. ta. indeclinabilia vero cominunia ſunt
na, maſculina fint, oftendit etiam Sallus trium generum , vt hi & hæ & hæc qua
C ftius in am terminans cius accuſatiuum tuor, quinque, ſex, & deinceps vſque ad
2
in 11.Hiſtoriarum ,Inter leua mænium , & centum . mille quoque triū eſt generum,
dextrum flumen Turiă .Nam ſi ellerneu: quia eſt indeclinabile.
trum , fimilis eflet accuſatiuus nominati In E correptam neutra funt omnia, vt
úo.Ila quoq; in a definentia, quę officio mare,ſedile,monile.In e productam grę
rum funt ad virospertinentium ,maſculi- ca,feminina, Euterpe,Libye.
> na eſſe nulla dubitatio eft, vt fcriba , lixa, In I neutrú, hoc gummi.& agenitiuis
collega.Quęvero,cum apud Græcos có- compofitacommunia triumgenerum ,vt
munia fint,velmobilia ,apud Latinos in ciuſmodi.Nánihili,frugi,mācipi,obliqui
adelinunt cantum ,nec ex maſculinis in ſunt caſus, figurate cum omnibus caſi
vs deſmientibustransformátur,commu: bus adiuncti.
X
 643 PRISCIANI 644
In Ojiantecedente, quando non ſunt _lis.Terent.in Eunucho,quihabetfalemg
verbalia fiueparticipialia,maſculinafunt, in teest.Salluſtius in lugurthino Nesſa .
vt hicitellio,gurgulio:Quando funtver- lemneg,aliairritamētagula. Inueniuntur
baliavelparticipialia,femininaſunt, vto- tamen quidamvetuftillimietiam neutro
ratio, actio, coniugatio, interiectio, con- genere hoc protuliffe.Barbara in aldeli
iunctio. G quoq; veld antecedentibus, ſi nentia;maſculina ſunt; Annibal, Hiem
mutanto inigenitiuo, feminina ſunt,yt plal,Aſdrubale ;
virgo virginis, Carthagoginis, fuligo gi- In ElCorrepta neurri generis ſunt, vt
nis,dulcedo dinis,acrcdo acredinis,cupi- mei,fel,fubtel,7 koſmov.Po mosós.In Elpro
do cupidinis,quod tamen & maſculinum ductam barbarainueniunturmaſculina,
eſt,quando proprium eſt ipſius Amoris hic Michael, hic Gabriel, hic Raphael,
dei.Excipiuntar ſupradicte declinationis Nectabel.
maſculina,hicordo ordinis, cardo dinis. In Il vnum maſculinum , pugil: ynum
margo quoqueautoritate poetica, non femininum ,Tanaquil:ynum commune
ſolum feminini, ſed etiain maſculini ge- vigil:vnum neutrum indeclinabile, nihil,
neris inuenitur.Statius in Thebaid. lib. quodperapocopen.i.perabſciſionem ex
111.Solnerat Heſperii deuexo marginepon tremæ ſyllabæ, ab eoquod eſt, nihilum ,
ti. Propria quoq; inueniuntur feminina, factum eſt,nihil.
quæ apud Græcos inwvelin w definunt, In Olvnum maſculinum , fol folis.
vt Manto, Dido, Sappho, Ruſcino,Bibo. In Vlquoq; vnum reperitur maſculi
& vnum latinum , luno; & appellatiuum num latinum conſul:duo comunia, præ
in ro vnum ,caro.Alia vero omniamaſçu ſul, exul: & barbara ,Suthul,Muthul, &
lina ſunt, vt ſtellio, Anio , Cicero, Milo, funt propria ; quæideo quidá neutra ello
Apollo , mango, prædo , ligo , carbo,ſer . putauerút,quod appellatiuisncutris ſuge
mo,quaternio ; exceptis paucis commu- coniuncta,vt,oppidum Suthul.Sed melius
nibus,quæ communia eſle tam ipſa natu- cft, figurate ficeſſe appoſita dicere , vtfi
ra quam exempla Græcorum nobis de- dicam ,mons Ola , vel Tiberis fluinen ,
monſtrarepoflunt, apud quos vel com- quam neutri generis in ylterminantia
munia,velmobilia hecinueniuntur, hic fint.& maxime cum lingua Panorum ,ĝ
& hæchomo,ó añSpartas, kai ricom Spanos,hiç Chaldææ , vel Hebræx ſimilis eft , & Sy
& hæclatro , ó xusus,xavý ansus. Inueniun- ræ ,non habeat neutrum genus.
tur tamen quædam ex his in o , in a facié- In Am vnum inuenitur commune,triu
tia feminina,veleno lena.luuenalis in II. generum & vtriufque numeri,hic& hæc
Autapud ffiace potius facrarialene.Cau, & học nequam . ļ
po quoq; caupona facit,geſt tam taber Inlın quoq; vnum proprium neutrú ,
na quain mulier. & ad imitationem Græ- Cim ,nomé vici,vt dicit Cellus. Er barba
corum , leo leæna vellea, draco dracæna, ca indeclinabilia,no ſolum in am & inim,
ſtrabo (traba.. fed etiam in alias quoq; literas terminant,
In V neutra funt,vt cornu,gelu ,veru. in quaslatina vel græca nominanon fo
In C duo funt neutra, hoclac lactis, & lent definere,vt Abraham, Ioachim , Lot,
alec alecis. Ruch ,Lacob, Dauid ,Balach .Sed hxcno
In D neutra funt, quid,velq, & alius. mina nulla regula latina vel græcartunt
hæc enim ratio nomina cíle oltendit. & moderanda,niſitransferantur in aliquam
. Bogud Bogudis,nomen barbarum,quod formam declinabilem, quod quidain his
Liuius in ČXIII.declinauit ,Bogudis. rtorici fecerunt, vt Abrahamus Abraha
In Al-latina neutra funt omnia , vetri. mi,DaudDauidis.
bunal,ceruical,vectigal,excipitur vnuin oi In Vin neuçra funtomnia,vehoc tem
monoſyllabum maſculinuin,ythichillin plurn,iyun,teátū.Inueniuntursamen
apud
1
 645 : L 1 B É Ř ' V. 646
apudComicos Feminarú quoq; propria, tremitatis inuenit, hic & hæc & hoc par,
quæ in hanc terminationé diminutionis & quæ ex cocóponuntur, impar, diſpar,
fiue adulationis amatoriæ caufa proferú- compar, ſepar. Alia vero omnia in arde
tur, vtGlycerium ,Philotium ,Dorcium, finentia Latina , neutra ſunt , vt hoc la
Sophronium , Abrotonium ; quæquãuis cunar,inftar, laquear, lupanar. Farfarris
habeant articulos femininos, declinatio- differentiæ caufa afcifcit alterumr in ge
nem tamen & formam tam apud latinos nitiuo, ne fi faris dicamus, putetur a for
quam apud Græcos ſeruant neutrorum. faris verbo venire. Columbar , quod fi
In En correptam a canendo compoſita gnificat genusvtriculi.Plautus in Ruden
maſculina ſunt,vt cornicen ,fidicen, tubi- te. Nam in columbari collus haud multum
cen,tibicen .Quorum feminina quæ funt post'erit.
In Er fifint fecundę declinationis,ma
in vfu ,a genitiuo figurantur, niutata is in
a,fidicinis fidicina, tibicinistibicina. Alia fculinä lunt, vt facer, äger, Auſter, fiber,
vero omnia in en deſinentia correptam , puer ,oleafter: Sin vero tertiæ ſint decli
neutra ſunt,vt hoc numen, ftamen, fola- nationis in er deſinentia, b'velu loco co
men, ſemen , cuius nominatiuum tamen ſonantis quidé antecedente,neutra ſunt,
etiá hoc feminium antiqui protuliffe in- niſi ſint adiectiua, vt tuber, ſuber, cada
ueniútur. Plaut. in Militeglorioſo. Verri uer , ver,huber, quod fignificat o igrep.
affertur merces, nõhic ſmo feminioquenquã Virgilius in Vll . non vobis rege Latino,
porculenamimpertiturus est.ExcipiturAa. Diuitis haber agri Troicue opulentia dee
men facerdos Iouis, & pecten , quæ ſunt rit. Excipitur hic imbet, quod videtur a
maſculina. Trogus Hiftoricus in XXII. græco eſte o pe@pos,& illius genus ſerual
femininum a famine protulit,hęcAami- lc, & ex co compofita,September,Octo
nea : Papicio propter mortem Flaminea, ber, Mulciber. Terræ quoq; fætus,fi fine,
Flaminio obiit. In En producta latinage- in erdeſinentia tertiæ de. linationis,neu
neris maſculini ſunt, lien ,rien vel ren, tri ſunt generis,vt filer,papauer,laſer, ci
& fplen ſplenis. Græcavero in n deſinen- cer, ſiſer. Excipitur hæc acer,quod huius
tia , eadein genera feruant apud Latinos, aceris facit genitiuum . nullú enim femi
quæ apud Græcos habent, hic Titan, hæc ninumin erdeſinés,ſecundępoteft inue .
Siren . niri declinationis.Ouid . Etplatan' genia
In Ar latinum vnum duntaxat propriú lis,acerg,coloribusimpar. Solinus in Me-'
maſculinum diſlyllabum inuenitur , hic mořabilibus, de arbore thuris: Palam fie
Cæſar , & maſculina monofyllaba, Nar, ret intorto eam effe vimine,ramis ad aceris
Lar. Virgil. in VII. Sulphurea Nar albus qualitatem .Iter quoq; vel itiner veruſte,
aqua.Lar,quando ſignificat xa toimistonGiov, neutri ſunt generis;& fpinterquod axpo
Laris facit genitiuuin :fin autem impera- zielov, aut fibulam in humeris,aut armil
toré Veientorum , Larris , quem macauit lam fignificat. Plautus in Menachmis.
Coflus. Erteſtis eſt Ouidius in epigram . Iubeas pinter nouum reconcınnarier.Idem 1

matis ſic dicens, Larte feroxcaſo Coffuso: in eadem : Nifi mihi tu dederis pallam
pima tulit.Liuius in IV.ab vrbe condita: & ſpinter, nunquam factum reperies.
LarteTolumniorege Veientorum . Barbara Alia vero omnia maſculina funt, vt hic
vero plura,Haſpar, Boſtar,Bolinicar. A- frater, pater, aller , cancer ; vetuftiffimi
rar, quod etiam Araris dicitur.Lucanus in tamen hoc cancer de morbo protule
VI. Rhodanumg, morantem Precipitauit' runt.hic ager,anſer,carcer,& hoc carcer
Arar. Virgilius in Bucolico .Aut Ararim quidam protulerunt, quos nó lequimur.
Parthusbibet,aut Germania Tigrim.accu. hicequeſter, paluſter .Exceptisduobus,
fatiuum im protulit,quia nominatiuo eſt quæ ipſa natura defendit feminino ge
in is terminante, hic Araris. Vnum etiam nere ,mater& mulier. Linter quoque,
commune trium generum eiuſdem ex X 2
.
 647 PRISCIANI 648
quod apud Græcosmaſculinum eſt;one dir , quod quidam femininum effeputa
the, apud noſtros femininú eſt. Liuius in uerunt, fed Salluſtiusneutrum eſſe ofté ,
VI. Iam in altã expulſa lintre. Et adiectia dit in ſecundo hiſtoriarú, accuſatiuum ſi
uis;quæ,ſinon in is faciunt feininina, ne- milem nominatiuo ponés,vt alii tradide
ceſſário communia ſunt, vt celermaſculi- runt,Tarteſjum Hiſpania ciuitatem , quam
num ,celeris facit femininum , cuius neu- nunc Tyriimutatonomine Gaddir habent,
trum in e inuenitur.Ouidius inVIII.Me Nam li eſſet femininum , Gaddiremdi
tamorphoſeon. Predaque potitanefanda, xiſſet. & vnum neutrum indeclinabile,
Fertfecum polium celeris progreſſaq porta. hocir,sívdp.
Terent.in Phormione.NulusesGeta niji In Or , comparatiua quidem comunia
confilium aliquod celere repereris.Pauper, funt , hic& hæc clarior,felicior, melior,
cuius femininum in A quoq; vetuſtiſſimi minor; excepto yno,hic ſenior. Aliavero
proferebát.Plautusin Vidularia,Paupera omniamaſculinaſunt,hicorator,curſor,
bec res est. Terentius tamen in Andria: horror,furor, doctor, labor; exceptis fe
Quam honeftein patria pauper viuere.De- mininis quidem tribus, quorum duo ipſa
gener,huber,ó eugenisar eu somnis,zo jugan's. natura alterius generis eſſe prohibet v
, .
Lucretius in V I. fequitur grauisimber & xor,foror; arbor etiã,quod iure interfe,
buber. Cato in ſecundo originum : Itaque minina connumeratur,quod mater quo
res huberfuitantequãvaftaſſent legiones.A- que diciturpropriifætusvnaquæque ar
cer, & alacer & alacris, & faluber, & cele- bor,autore Virgilio quiin II.Georg. hoc
ber, quáuis alacris & acris plerunq; faciát oſtédit dicens: Parna ſubingentimatrisſe
& falubris & celebrisfeminina, in vtraq; fubiicit umbra. Vndeſpecialis quoque v
tamen terminatione communis etiá ge- niuſcuiſq;arboris nomina femininaſunt,
neris inueniuntur prolata. Virgiliusin excepto oleaftro ,& tam formatermina
VLAnchifes alacris palmas vtrasg, teten- tionisquam declinatioprohibuit effe fe
dit,de Anchiſa dicit.Idem in V. Ergo ala- mininum.nam ,filer ,nó eft inter arbores
criscunctosg,putans excedere palma.Teré- ponendú,ficut nec,rubus. Neutra quoq;
tius in Eunucho, Parmeno dicit ad Chę in or deſinentia quatuor inueniuntur,
ream : Quid tu es triſtis,quiduees alacris? marmor,æquor,ador.cor.Præterea com
Næuius in carinine belli Punici: famesa- munia,quæetiá apudGræcos communia
cerangeſcit hoftibus.Ennius in XVI. ſunt,memor , immemor; & a decore vel
Reftatem autumnusſequitur,post acer corpore velcolore cópoſita, vt hic & hæc
byems. indecor,dedecor,bicorpor,tricorpor,diſ.
Idem in XII. Omnes mortales victores: color, concolor. Autor quando wsírow
cordibus vinis
ſignificat commune eſt, quando wžárny,
Letantes, vino curatos fomnusrepente auctrix facitfemininum ,ficut omnia ver
In cấpo paſlimmollißimusperculitacris.. balia in or deſinentia ..
Hic volucer & hæc volucris & hocvolu- In Vr,fifinthominum propria vel deo
credicitur.Horatiusin IV.carminum :In- rum ,vel gentilia,velappellatiuaauium , f
clufit volucris dies.Frequentior tamévfus vel x veltante vr habentia , maſculina
in er profert maſculina, & in is feminina, funt,vt Anxur,Aſtur,turtur,vultur, fut
quorum neutra ſemper in e finiuntur. fur. Verbalia vero , q hominibus imponi
In Ir maſculina ſunt, vt hicvir, leuira: poſſunt,cómunia ſunt,fi fint tertiæ decli
viro compoſitú.leuir enim dicitur aides nationis,vtaugur,fur.Horat.in I.Sermo
dapos.Treuir autem gés Gallica,hic Tre- nū, Inlius & fragilis Pedatia furg,Voran '.
uir.Abadir Deus eſt.dicitur & hoc nomi- Vnum ſecundæ declinationis inuenicur
nelapisille ,quemSaturnus dicitur deuo- maſculinū , fatur, cuiusfemininŭ in ater
raſſepro loue,quéGræci BasTurovvocant. minatur. Alia vero omnia ciufdétermi
Vnum proprium ciuitatisinueniturGada nario
 1
649 LIBER V. Uso
nationis nominaneutrafunt,vt murmur, citur:ſignificat enim tardus, & tarda.Mi
ſulphur, Tybur, robur, iecuriecorisvel lesquoquehic & hæcmiles. Ouidius in
iecinoris, guttur, quod etiam maſculino ſecundo Metamorphoſeon de Calliſto
genere protulit Plautus iu Aulularia.Et. ne loquens:
sam ne obturat inferiorem gutturem , ne Mileserat Phæbes, nec Manalon attigie
quid animeforteamittat dormiens? villa
In Aslarina, ſi ſint patriæ , communis Gratior hac Trinie , ſed nulla potentia
funt generis,vehic & hæc Arpinas,Suffe- forma
nas, Capenas:quorú ideo extrema fyllaba Longa eft.Similiter,præpes qui & quæ
circumflectitur,quia per fyncopam tiſyl- in altum volat. Teresquoq; rotundus, &
labę,ſicut fæpe diximus,prolata ſunt. An- rotunda.Comes,acomitando,hic & hæc
tiquillimi enim hic & hec Arpinatis,Suf- comes , quod tam ad mares quã ad femi
fenatis, Capenatis,proferrefolebant.Alia nas pertinet. & omnia fimiliter vtriq; ge
vero omnia in as definétia feminina ſunt ; neri couenientia, hic & hæc diucs, ſuper
vt pietas, probitas, autoritas , excepto v- ſtes, quadrupes, inquies, ſoſpes etiam &
no proprio ,MecenasMecenatis.Efte- hoſpes. Lucanus inV. Hofpes in externis
nim Lenas,quod differentiæ cauſa in fi audiuit curia teftis. Frequéter tamen hæc
ne circumflectitur. Iuuenalis in primo: duo in generefeminino a terminantau
Quod captator emat Lenas , Aurelia ven- - tores.vt Virgilius in 111.Æneidos,bellum
dat.Inueniuntur tamen alia quoque pro- O terra hoſpita portas.Lucanus in V. tunc
pria in formam gentilium prolata , vt obtulit hoſpitatellusPuppibus acceſſus faci
Antias hiſtoricus. & monofyllaba asaf- les,legererudenics. Et,fo/pita luno. Oui
fis , mas maris , vas maſculinum vadis, dius in II. Faſtorum , Principio men
vas neutrum vaſis. Et hocfas, nefas nui- fis, Phrygiacontermina matri Soſpita delu
gas etiam omnis commune generis,quæ bris diciturau &ta nonis. Inuenitur etiam
lunt indeclinabilia. Græca vero tam in antiſtita pro antiſtes. Cicero de Signis:
as quam ir alias quaſcunque terminan- Poſtridie ſacerdotes Cereris atqueilliusfani
tia ſyllabus , eadem feruant genera apud antiftite ,maiores natu , probate ac nobiles
nos,quæ habent apud Græcos,fi eandem mulieres, remad magiſtratusfuos deferunt.
ſeruent terminationem etiam apudLati- Neurris quoque coniuncta hæc,ideft,in
nos, quam habent apud illos.In multis e- es communia inueniuntur,vtVirgilius in
nim videmus cominutatione termina- VII.fed hæc teretimos est aptare flagello .
tionis genera quoq; eſſe conuerſa, vt luuenalis in V. necunquam Depoſirumtie
xegetip,hæc cratera,özeptushæc charta, o biſofpes erit. Lucanus in V.rerum nos fum
xempos, hæc ccra,ó cijepopais,hæc amphora, ó maſequetur, Imperiumque comes. Sallu
Farmip hęcpanthera. Horatiusin lecundo ſtius in II. Hiſtoriarú. Nobis prima diffen
Epiſtolarum . fiones vitio humaniingenii euenere,quodin
Diuerſumcõfuſagenuspanthera camelo, quies atg, indomitumſemper in certamine
Siue elephasalbusvulgi conuerteret ora. libertatis, autgloria,autdominationis
agit.
In Es correptam , fi lint apud GræcosAlia vero omnia, id eſt, quæ nulla ligni
communia,vel mobilia,quęilli meinavñvo- ficatione naturalem communionem ha
cant ( hoc autem etiam ex ipſa rerum fi- bent cum femininis , maſculina funt, vt
gnificatione poteft cognoſci in omnibus gurges, trames, ſtipes , limes,poples,fo.
dclinenti .
appellatiuis , vtrum poflint nec nc femi- incs, celpes. exceptis in ges
effe adicctiua, vel etiam bus, quç in genitiuo e feruant.ſunt cnim
neutrorum .) quod fi ipſa exigat ſignifi- feminina duo, leges fegeus, teges tege
catio in es definentia cominuvia ſunt, vt tis. & vno arboris nomine, quod ratio
hebes, tam de marc quam de fomina di- neſupradicta feinininum eſt, abics abic
X 3
 65 PRISCIANI 652
tis, & compes compedis.Terentius,habe- & hæc Samnis . ædilis , quia dignitatis eft
decompedes. Aries & paries maſculina, e ad viros pertinentis, maſculini generis
feruant in obliquis calibus. In es produ- eſt. Sin tam ad homines quam ad alias
ctam , li lint quintæ declinationis,femi- res dici poffunt, in e faciunt neutram , vt
nina ſunt.cxcipitur vnum ,dies, quod tam hic & hæcſuauis & hoc ſuaue, hic & hæc
maſculini quam feminini generis in ſin- dulcis & hoc dulce, hic & hæc regalis &
gulari nuneroinuenitur;ex quo &dimi- hoc regale , hic & hæc amabilis & hoca
nutio fit, diecula. Terentius in Andria: mabile. Alia vero in is deſinentia , n , vet
Eho impudens, non fathabes, quodtibi die- duas conſonantes in eadem fyllaba, vel
culam addo? In plurali vero ſemper ma- duplicem conſonantem anteis habentia,
Iculinum inuenitur. non enim incertum & quæ penultimam ſyllabam vna ex li
tempusvideturſignificare, quod plerun- quidis terminant, maſculina ſunt, vt pa
que in feminino generenumeri lingula- nis, funis, amnis , ignis, piſcis, faſcis, fu
risinuenimus. Ideo autem diximus, ple- ftis, poſtis, vectis , axis,menſis, enſis,
runque,quia inueniturin vſu , & pro cer- anguis , vnguis, collis, follis ,corbis , or
to tempore femininum , & proincerto bis, torquis. Excipitur hæc bipénis, quod
maſculinum , & econtrario. Virgilius in ideo femininum eft, quod quafi adiecti
II. Æneid. Venit ſummadies, & inelucta- uum eſt ſecuris, vel, quod a penna,quod
bile tempus, Dardanie.Lucanus in VI.nõ ipſum quoque femininum eſt,componi
vſque adeo permiſcuit imis Longus ſum . tur Sed magis adiectiuum hoc efle ofté.
ma dies, vt,finon voce Metelli Seruantur dit Virgilius,ferro bipenni,ponens in XII.
teges, malint a Caſare tolli. Starius in pri- ferro fonat alta bipenni Fraxinus. Excipia
mo : Longumque in ſecula digne Promeri- tur etiam canis communc , quod & na
ture diem . Ex eo quoque compoſitum , tura ſic eſſe oſtendit. Finis quoq; & clu
femper maſculinum ,hic meridies : certú nis tam maſculini quam feminini gene
enim fignificat tempusdici.Terentiusin ris vſurpauit autoritas in vna eademque
Adelpho.Zpſo meridie ſtipulam colligendo. fignificatione Iuụenalis in V. Adterram
Alia vero ines productam deſinétia, quæ tremulo deſcendunt clune puella .Horatius
funt propria , maſculina inueniuntur, vt in primo Sermonum : Quod pulchre clu
Hercules, Vlyßles, Perſes, Achilles ,Ver- nes,breue quod caput, ardua ceruix : in ve
tes,Chremes,Laches.excepto vno femi- na eademque ſignificatione. multa ta
nino, Ceres Cereris . Appellatiua vero ſi men & in hac, & in aliis terminationi
fint ad homines pertinentia , quæ apud bus, confadiſſe genera inueniunturve
græcos communia ſunt , vel mobilia, a- tuftiffimi, quos non fequimur, vt hæc
pud nos communia ſunt,vt hæres , locu- amnis,funis,anguis.Cópoſita liueexma
ples ,quod & neutrum eſt. Alia vero o. fculinis , fiue ex femininis , fi adiectiva
mnia feminina ſunt, vt cædes, ftrages, fuerint, cómunia ſunt, vt hic fanguis,hic
ſtrues,vulpes,apes , lues , labes , clades, & hæcexanguis ,& hoc exangue hic ani
nubes.Excipitur hicverres,appellatiuum , mus, hic & hæc exanimis , & hoc exani
cum porcum ſignificat. me.hæc culpis hic & hæc tricuſpis. Inue
In Isfinita noinina,ſiſint adicctiua,vel nitur rainen hocetiam neutro generiad
deriuatiua appellatiua , communia ſunt: iunctum ,ſed per obliquos calus.Ouidius
& fiad homines proprie ſolospertinent, in I. Metamorphoſeon,pofitoque tricuſpi
non faciunt ex ſeneutra ,vt hic & hæccie detelo,Mulcctaguas rector pelagi. Peitis
uis, hic & hæc hoſtis. Starius in ſecundo etiam & neptis , & veftis, cum duas con
Thebaid. Turbidusincertusqueoculisvi- ſonantes ante is habcát,femininiſuntge
gilantıbus hoftem Occupat amplexu. Cum neris:& vallis,turris,pellis,peluis, quam
de vxore Helymi Gorge loquitur. hic wis
 653 LIBER v. 694
uis penultimę ſyllabę liquidis terminan- portus,acus,vnde aculeus diminutiuum ,
tur, tamen feminina ſunt.Illa quoq;ma- tefte Probo; ſed in vſu frequenter inue
ſculina ſunt, quæ creſcunt vna fyllabain nimus hęcacus.Lucan’in 8.Quod Nilo 1

genitiuo, vt lapis lapidis, puluis pulueris, sisacus cõpreſſum pectineSerã.Iuuenalis in

languis ſanguinis,vomis vomeris,cinis ci. II. Ille ſupercilin madidafuligine tinctumo
neris.Excipiútur, hæccuſpis cufpidis,cal- Obliqua producitacu . Idemin eodem: e
fis callidis, quorum extremę ſyllabçam- merita que ceſſat acu. Inuenitur etiá hoc
borum abs cæperút; quod in eiuſdě for- acushuius accris,quodGræciombaronvo
me maſculinisnon inuenies.lis quoque cant,id eſt,purgamentum frumenti.Var
litis. Alia vero omnia in is definentia,fe- ro rerum ruſticarum III. dcusfubfternen
minina ſunt,vt auis, claſlis,puppis, cutis, dum gallinis parturientibus, acus in area
fecuris,meſlis,bilis, trigilis,vis.Gręcave- excutitur.Idem in I. Argillam mixtăacero.
ro eandem habentia terminationem ,ge- Excipiuntur ſecundæ declinationis hæc,
nera quoque, quæ apud Græcos habent, humus, aluus .Virgiliusin II. Aeneid. In
ſeruant etiam apud Latinos,ficut & alia latus inque fericuruam compagibus aluü.
pene omnia, quod iam ſuperius diximus, Actius tamen maſculinum hoc protulit
vt Paris, Tibris, tigris, Thetis. Molaris Annalium primo. Muia nemus retinens
a mola deriuatum , poteſt eſſe com- granido concepitin almo.& ,domus, colus,
mune,cum adiectiuum eſt: ſed quia ple- quæ tan ſecundæ quam quartæ declina
runque adlapidem vel dentem refertur, tionis inueniuntur. Quartæ vero ,anus,
vſus frequensmaſculinum hoc profert. nurus, ſocrus, quæ ipſa natura feminina
Statius in V.Thebaid . vaſteque fudes,fra- clle oſtendit. & præterea manus, tribus,
Etique molares. porticus. & neutrum ,pelagus, quia & a
in Osterminantia cria feminina inue. pud Gręcos eiuſdem eltgeneris neutri. &
niuntur,dos dotis, glos gloris, cos cotis. vulgus,quod cam maſculini quam ncutri
communia quinque, cuftos, facerdos, generis inuenitur.Virusquoq; neutri eſt
bos,compos, impos.neutra duo, os oris, generis ,ficut & pus, quod eft indeclina
os oſis.Alia vero omnia maſculina ſunt, bile. Penus inuenitur vs maſculinum &
Viros,mos,flos,nepos,lepos. femininum & neutrum . Virgilius in I.
-

In Vs correpta,ſecundę vel quartę de. Aeneid . Cura penum ftruere. Terentius

clinationis , ſi ſint arborum nomina,fe- in Eunucho.Cum in cellulă ad te patrispe.
minina funt. propria quoque vel appella- num omněcongerebam clanculü.Horatius
tiua Græca,osinvs conuertentia ,qux'a- in l.Epiſtolarum .Annona profit,portetfrue
pud Græcos feminini ſuntgeneris, lica- menta penufg.In Vscorreptá tertię decli
pud nos,vt hæc cupreffus,myrtus,laurus, nationis nomina,neutra lunt,vt munus,
cornus, quercus, fagus, pyrus, platanus, opus. Excipitur hic lepus, hæc Venus,hiç
Scyrus , Berytus, Pylus,ilus. Appellatiua &hæc Ligus, hic & hæc & hoc vetus. &
vero, vt cryſtallus,cofus, faſolus,arctus. pecus,quod femininum hæc pecus pecu
nam dux arcti ſunt. Alia Græca commu- dis declinatur, teſte Capro, & neutrum
nia funt,quóvopos,hic& hæcphilofophus: hoc pecus pecoris. In Vs producta ſi ſint
Quróxanes, hic & hæc philocalus." Alia monoſyllaba, neutra fiunt, vt crus , rus,
vero omnia eiuſdem terminationis ſu- ius,plus,thus.Excipiunturhicmus ,hic &
pradictarum declinationum , maſculina hæclus,hæcgrus.Suprafyllabam autem
ſunt,vthic clarus, magnus,animus, ven- feminina funt,vt ſeruitus,iuuertus,ſene.
tus, ſomnus, lacertus, curſus, metus, ſe- & us,virſus,inçus,falus,palus,tellus.
xus; quamuis Plautus hoc ſexus,hui' ſexi, In Ax delinęcia, fi lint adiectiua, con
neutro gencreprotulis in Rudéte: Virile munia funç criūgenerum,vt hic & hęc &
ſexusnüquam vllum habui.fluctus, arcus, hoc capax, audax, contumax , peruicax, .

X 4

1
 655 PRISCIANI 656
rapax, fallax. Aliavero , etiamſiinterpo- gnificat, maſculini quoq; inuenitur. Lu
fita fit alia confonans, feminina ſunt, vt can ' in IX . Er natrix violator aqua.Poteſt
fornax,pax,fax,lanx, arx ,calx,falx . Pro- tamen hoc figurate ad ſerpentem videri
pria vero Græca & barbara , maſculina redditum, quod etiam feminino genere
funt.vt Aiax,Pharnax,Atax. profertur, vt Idem : Hincmaxima ſerpens
In Exmonofyllabamaſculinaduoinue- Python. ſicut, Prænefte fubipſa. Obſtetrix
niuntur.grex,rex. Alia vero omniamo- quoque pro obſtitrix. Excipitur hic for
nofyllabain x ,quacunq; vocali ſiuecóſo. nix, quod quamuis penultimam poſitio
nante antecedente, feminina ſunt,vt lex, ne longam habeat , tamen maſculinum
fæx,nix,pix,nox ,crux,lux,calx ,merx.Ex. eſt.Adicctiua fupradictam feruantgenc
cipitur vnum commune,hic & hæc dux. rum regulam , hic & hæc & hocpernix,
In ex fupra fyllabam ,iantecedente in pe- felix.Sciendum tamen , quod in verbali
nultima fyllaba,feminina ſunt, vt hæc vi- bus in trixterminantibusinuenimusobo
bex,ilex, lilex. Autores tamen & hic filex liquos caſus coniungi folere etiam neu
inueniuntur proferentes. Iuuenalis in II. tris,vt,victrici ſigno.vnde,vi&tricia tollite
Ncc melior , filicem pedibusque conterit a. figna. Quamuis,hocvictrix,non memini
trum . Ouid. in VII. Metamorphoſeon me legille, etfi analogia declinationis
Aut vbi terrena ſilices fornace ſoluti.Virgi- exigat.
lius in VIII:Stabatacuta filex præciſis un In Oxomnia adiectiua funt,pernox,fc
dig faxis.Pellex quoq; admulieres perti- rox, velox; excepto vno celox; quod fpe
nens, femininum eſt,necno etiam carex, cies cſt nauis; & monoſyllabis, de quibus
ſupellex.Virgilius in III.Georg. & carice ſupradictum eſt,hæcvox,nox.
paſtus acuta. Alia, niſi ſint adiectiua, ma- In Vx ſupra ſyllabá,maſculina ſunt pro
ſculina ſunt,hic vertex, culex,pollex , co- pria, Pollux, Volux. vnum commune,
dex, murcx , cortex. hoctamen etiam fe- n haber interpofitam in nominatiuo , &
minini inuenitur. Virg in VII. raptusde eam in obliquis caſibus amittit,hic & hęc
ſubere cortex. Idein in Bucolico, coniunx coniugis.Sunt tamen qui nomi
Tum Ph.scthontiadas mufco circundat a- natiuuin quoq;putantſine n ſcribendú.
mara In Yxgræca lunt , & feruant eadem a
Corticis,atq,ſolo proceras erigitalnos. pud nos genera , Phryx, Eryx, Styx, fan
Veruex etrā, cuiusfinalis ſyllaba natu- dyx.
raliter producitur,maſculinum eſt. luue- Breuiter quoq; de generibus in x ter
nalis in I. & clixi veruecis labra comedit. minātium ficpoffumus dicere, q in x de
Adiectiua vero omnia in x definéria, ſiue finentia adicctiua ,communia ſunt trium
e, fiue quacunq ; vocali alia antecedente, generum ,vt hic & hæc & hoc audax,arti
communia funt trium generū, hic & hæc fex, felix, velox. Appellatiua vero ad v
& hoc ſimplex ,artifex. trunq; ſexum hominum pertinétia,com
In Ix, li penultima breuis eſt,maſculina munia vtriuſquc, vt hic & hæc coniunx,
funt,vt hiccalix ,hic varix. Excipitur hæc dux. Quæ autem ad ſolosmares pertinét,
ſalix & hæc filix,veVirgiliusin I'I. Georg. maſculina, & quæ adfeminas, feminina,
Et filicem curuis inuifam paſcit aratris. vt hicrex , hæcpellex, Græca vero , fiue
Similiter radix, claxendix, ſignificat notha , eadem leruant & apud nos gene
concham,qua ſignum regitur.Plautusin ra,quomodo& barbara,vthic Phæax, A
Vidularia. Oppoſita estclaxendix ? At ego iax, calix ,amó to zu'ni , Pollux, Atax, Vo-.
lux, hæc Sphinx, nox. Reliqua fupra fyl
fignidicãquidfit.Alia verofearinina funt, labam
vt hæc matrix , cornix , lodix. Et omnia , niſi ſint fætus terræ ,cante x ha
verbalia ,vtnutrix, victrix , merctrix 13- bentia, inaſculina ſunt,vthicciinex, ver
wix; quod tamen , cum fpecicm anguis fi- tex,apex,exlex , veruex, excipiturſupel-
lex es
 657 1 LIBER v. 658
lex. Alia vero omnia in x definentia fe- vero feminina funt, hyems , cohors.
minina funt,vt hæc pax,nux,crux,ilex,ſa- In Aus feminina ſunt, fraus,laus.,
lix ,carex, filix @yowsts,fornax,vibex mómart, In Æs diphthongum vnum maſculi
celox.Excipiuntur,hic grex, varix,fornix, num , præs prædis; & vnum neutrum, as
hic & hæc cortex, ſilex . aris .
In T neutra funt, vt caput , ſinciput, Sciendum tamen quodvetuſtiſlimiin
occiput , gic artimuov, Nepet oppidi no- multis,vt diximus, ſupradictarum termi
men. nationum inueniuntur cõfudiſle genera,
In duasdeſinentia conſonantes,fi fint nulla ſignificationis differétia coacti, fed
adiectiua, communia ſunt trium generú, fola autoritate, vt bic & hæc aſpergo
vt hic & hæc & hoc expers, prudens, in- megapainois ,alưus, arcus, adeps vel adipes,
ops,inſons.In his ſuntponenda,& illa o- charta,cardo,cinis velciner,ceruix,collis,
mnia quæ apud Græcos, vel communia crux, calx, cupreſſus, platanus, populus,
funt, vel faciunt ex ſe feminina,princeps; laurus,aquila, crinis, carbaſus,colus , hic
idpgzds,xajn domandes.Virgilius in X. & hæc callis, clunis , hic & hæcconcha,
Tumibi nuncpugneprinceps,tu rite pro- callis,fornax, frutex, grex , frons frontis,
pinques, (ſecundo. hic & hæchumus , imbrex , limus, latex,
Augurium ,Phrygibusq;adfispede dina Actius :Non calida laricelaretus,lembus,
Municeps ó GW TERESYS ; xai owaita linter , lepus , agnus, leo , pampinus ,
sese,emuitas vezes si moniais. Iuuenalis in IV. perdix, hunc & hanc palumbem , hic &
musiceps louis aduexifſe lagenas. Parensó hæc fæx, rudens meótovos , ſocrus, fuppa
zovees,xol si goncus. Quæ quamuis poflintfi- rus rafolafuico, & hoc fupparum , fenex ,
gurate neutris quoqueadiungi,in plura- ftirps , torris ó seenos,tiaras, Tibris,amnis,
li tamé numero deficit corumſecundum torquis,trames,veſper,hi& hævepres.In
neutra terminatio. & fortaſſis,quia aliud multis aliis etiam confudiile genera ve
ſignificant principia , municipia ,paren- tuſtiſſimi inueniuntur, fiue in eiſdéter .
tia.nec apud Græcos tamen habent neu- minationibus, ſeu mutanres eas termi
tra zoveús, nec moritus, quæ non funt adie- nationes .Neutra quoq; quædam ſolebat
&tiua. Alia vero , fifintmonofyllaba,fc. etiam maſculino genere proferre, velc
minina ſunt ,vt ars,fors, gens, mors,lens, contrario ,vthic& hoc guttur, murmur,
frons,més.pars ,ſors ,ſcrobs. Ouid. in VII. hic & hoc globus, q etiam ,hoc glomus
Metam . Haud procul egefta fcrobibustels huius glomeris,dicitur, hic fretusetiam
lure duabus. & maſculino tamen genere & dorſus, huius fretus, dorſus, pro fretú
inuenitur. Plautus in Amphitruone . Ibi freti, & dorſum dorſi dicebant,hicgelus.
fcrobes effodito duplosſexagenos in dies.Ops vel gelum pro hoc gelu , Hiftrum pro
necmeia raj Pía, itirps,trabs, ſtirps, g etiá Hiſter, & Rhenum , Ta nagrum , Metau
nū
maſculinum inuenitur , &maxime in ar- rum ,Iberum ,Vultur ,Oceanu . Hoc m
boribus, vrbs, puls ; exceptis mons, fons , tamen quoties flumen ſequebatur fole
pons,dens,Mars.Quæ vero fupra fylla.. bant facere. Iubar quoq; tam maſculina
bam funt, fi fint propria, vel appellatiua' quam neutrum proferebant. Ennius in
in psdeſinentia, maſculina funt,Aruns , Annalibus. Interea fugit albusiubar Hy
Vfens, Cynips, Mauors, manceps , qui perionis curſum . Caluus in Epithala-,
deps , tó alaos , forceps, auceps . quæ ta- mio , Heſperium ante iubar quatiens,
men veteres etiam feminino genere pro- hoc iubar dixit. Si enim eflet maſcu
tulerunt. Varro in II. rerum ruſtic. adia linum vel femininum , ixbarem , dixiſ
pes illa ,pro,adeps Marſus:adipis pondo via fet , quatiens. hic & hoc liquor , hic &
ginti vetufta .Nouius in Lignaria : Signa -i hơc papauer , hic & hæc & hoc penus , &
ne oportet frontem calida fercipe . Cætera : hocpenu .Plautusin Pſeudolo,Miamihin
x Š
 659 PRISCIANI 660
annuus penushic ab amatoribus congera turamhabeat, vt cadere pollit, & caden
tur, Craspopulo proftituam vos,opuelle.Lu- do faciat omnes calus: quippe ſicaſus di
cillius: Magnapenusparsoſpacio confum- citur, non ſolum illud in g cadat aliquid,
pra peribt.Plautus in Captiuis,Dicam ſe- ſed etiam ipfa res quæ cadit.Vnde Aprora
ni curet fibialiud penus. Cæſar Strabo in dicunt illa nomina doctiſlimi artiú ſcri
oratione qua Sulpitio reſpondit : Deinde ptores , quæ nominatiuú tantum habent
propinquos noſtros Meſſalas domodeflagra- caſum ,in quo refutatur eorum ratio, qui
ta penore volebamus prinare. Afranius in ideo putant eum caſum nominatiuum , 9
Talione: Vos quibus cordi eft intra tunică agenerali nomine cadat.Poflumus etiã a
manns lana, dextra inpenumberile. Hic& maiore, & a frequentioreparte caſuum ,
hæc & hoc pecus.Enniusin Nemea: Pe- qui funt obliqui, hunc quoque accipere
cudi dare visa marito. Pocelt tamen hoc nominatiuum , quomodo & fyllabas ex
figurate elſeprolatum ,yt lidicam ,Aqui. ſingulis vocalib . dicimus.Ergo ſingularis
la maritusvel rex anium . Hic & hæc re, quoque numerus bene dicitur, quodipfe
tis & hocrete,hic & hoc ferus,hic &hæc geminatus & multiplicatus facit omnes
& hocfpecus, hic & hoc ſal. Cato in ſe- numeros: & qoinnes numeri ex ipſo co
cundo. Exfalequiapud Carthaginieſes fit. ponuntur , & in ipſum reſoluuntur. Et
Afranius inCompitalibus: Vt,quicquid lingularis quidem numerus finitus cft:
loquitur ,ſalmerum est. Etiá hoc ſale En- pluralis vero infinitus. Cum enim dico ,
nius protulit in IV.Annalium.Cæruleum homo,certum eſt de vno dicere: cum ve
fpumatſaleconferta ratepulſum ;pro mare.ro ,homincs,incertum eſtde quot.nam a
Supradictorum tamen nominum vſus, duob. vſq; ad innumerabiles extenditur
&apudCaprum , & apud Probum de du- ſignificatio.Itaq; natura numerorú quo
viisgeneribus,inuenies. que certorú inuenit nomina,quib adiun
Čis nihil vltra citraq; intelligere liceat,vt
DE NDMERO. homines duo, centů vel mille. Ergo du
bitationem pluraliuin diſcutit adiunctio
Vmerus eſt dictionis forma, quæ corum nominum , q in fingulis numeris
mer quantitatisfacere po.
Naidiſcretionem ſunt propria fuæ cuiuſdam pofitionis;
teft. Eft autem vel lingularisvel pluralis. quippe cum ſînt pluralia non a ſingulari
Nam Dualis apud latinos non inuenitur. busnata :omniaenim a ſe naſcútur. nam
Singularis eft,vt homo:Iluralis,vt homi duo non eft ab vno deriuatum, nec tres a
nes. Er ſciendum quod in vno proprie duobus, nec quatuor a tribus. Numeros
numerus non dicitur ,ſcd abuſiue, quo- autem hæ habent dictiones, quæ perſo
modo nominatiuus calusnon eſt,ſed ab- nas quoque habent, vel finitas velinfini
uſiue caſus dicicur,quod facit alios caſus: tas,id eſt, nomina,verba, participia, pro
quamuis multi de hoc dicant , quod ideo ' nomina. Vnde li deficiat perſonis verbú,
Caſus fit dicendus, quoda generali nomi- deficit etiam numero:qualia ſuntinfini
ne cadant omnium ſpecialium nomina- ta,imperſonalia,gerundia velſupina.Ad
tiui. Sed ſi ob hoc caſus eſt dicendus,om- uerbium vero quamuisfæpe demonſtret
nes partes orationis poſſunt videri ca- numerum ad fignificationem nominum
fum habere. Et verbum enim ,& aduer- numeralium, non tamen quali accidenté
bium , & coniúctio , agenerali verbo, & hunc habet. Accidentia enim gencralia
1 aduerbio, & coniunctione cadunt in fpe- fere ſunt ad omnes fpecies partiú perfe
ciales pofitiones fingularum . Alii autem ctarum . Quod enim dicas fingularis nu
dicunt, quod ipſa terminatio nominatiui meriaduerbiuin ,velquod pluralis, cum
cadens in alias diuerſas germinationes , fimiliter omne aduerbiu tain ſingularib.
non incongrue cafus nominatur, cūna- quá pluralibus verbis adiungatur ,ctiam
gume
 doo LIBER v. 662
numerale quemcunq; numerum figni- pluralis , idem eft, vthæc& ores , ſpes,
ficat,vt fingillatim circumeo , & lingilla- facies;hæ & has & o res, fpes, facies.Nec
tim circuimus; pluraliter loquor, & plu ſolum in nominibus,ſed etiam in prono
raliter loquimur; ſæpiſſimedico , & fx- minibus inuenies quædam communia v
piſſime dicim '? quod in nulla parte alia triuſque numeri, vt in his, quæ genitiuú
numerum poflidente poteft contingere, vel datiuum fingularem initerminant,&
niſi figurate,vt cum fint numeri ſingula- fimiliter nominatiuum pluralem,vt inci,
ris,plurali adiungantur:vel cữ ſint plura- tui,ſui, noſtri, veſtri, illi, iſti, ipfi, ei. Qui
lis,fingulari. Præterea nomen & prono- quoque,tam fingularis eft noininatiuus,
men,& verbum ,& participium declinan. quam pluralis. In participiis quoquemo
cur innumeros.Aduerbium autem quic- bilibus idem fit quod in nominibus. Ná.
quid fignificet, & quemcunque numerú, in verbis nulla vox cadem apud Latinos
indeclinabile maner. Hoc tamen inter- fingularis eft & pluralis ; quia id apud
eſt inter numerorum nomina, quæ ſunt Græcos interdum inuenitur , ingon ingo,
indeclinabilia,& inter aduerbia,quod ea ratov izővoi.
licet tamſingularibus adiung“ re, vt præ Sunt quædam nomina femper ſinga
dixi, quam pluralibus, vt millies dixi, & laria, vel natura,velvfu. Natura , vtpro
millies diximus:Illa vero non nifiplurali. pria , quæ naturaliter indiuidua funt,vt
bus, vt mille homines diximus.Necpræ- Iupiter, Venus, Ceres, Achilles,Hector,
poſitio igitur, nec coniunctio,necinter- Sol Luna, Italia,Sicilia.Cilicia.Vfu, quz
iectio numerum habét ; quippe necper- ſingulariter proferritradidit vlus, vt lan
fonas ſignificant.Inueniuntur quędā no- guis, puluis. In his tamen ipſis cſt quan
mina , quæ vtrumque numerum cadem do euentus,vel partitio regionum ,vel di
voce demonſtrát,vr in prima declinatio- verlę opiniones, vel autorizas veterú co
ne,fingularisgenitiuus,& datiuus, & plu- git,vel quádo pro appellatiuis quoq ;pro
ralis nominatiuus, & vocatiuus , huius feruntur,vt etiam plurali numero profe
& huic poetæ ,hi & opoetæ. Erin mobi- rantur. Euécus,quod eucnit læpeeodem
libustrium generum omnibus,ſingularia proprio nomine duos velplures nuncu .
feminina & pluralia neutra eandem vo- pari, vt Æneas Anchifæ filius , & Syluius
cem habent,hæc prima:iwegórn,meDeſõna: Æneas.Pyrrhus filius Achillis, Pyrrhus
ſacra witpa, naj Te iepa; maxima, rijeszísn, xai rexEpirotarī. Aiax Telamonius, & Aiax
Ti párosa. In ſecunda quoq; declinatione Oilei filius. Hæc enim non naturaliter
genitiuus fingularis, & nominatiuus,& communia funt, quippe nuHam qualita
vocatiuus pluralis idé eít, huins docti, hitem cómunem ſignificát, fed cafu diuer
docti,& o docti lu tertia omnia in spro fiscontingere perſonis. Non enim ideo
ductam terminantia , cuin pares habeat eodem nomine núcupati ſunt, quia qua
nominatiuo fyllabus gentius , nomi litatem ſimilem habeant, id eſt,quod duo
natiuus quoque pluralis, & accufitions, albiellent,vel duo nigri,velduo formo
& vocatiuus idein eſt, vt bic Verres, hifi.Idem facit partitio regionum ,vt Gallia
& hos & Verres : hæc caedes. hx & has citerior, & Gallia vlterior. Diuerfæ opi.
& ocædes.In quarta etiam genitiuus ſin- niones, quod quidam multos Soles, &
gularis , & nominatiuus & accufatiuus, multas Lunas elle putauerunt. Terra -
«vocatiuus pluralis idem eft; quippe quoque, virtus, pietas,iuſtitia,probitas,
in omnibus his cafibus producitur vs, & fimilia, quádo deas ſignificant propria
huius fluctus, hi & hos & o fluctus. In funt:quando vero partes,vel in hominib
quinta quoque declinatione onmisno. fitas res,appellatiuafunt.Itaq; fifint pro
m natiuus & vocatiuusfingularis ; & no . pria,non habent pluralem numerum :ſin
minatiuus & accuſatiuus, & vocatiuus appellatiua, habent.Autoritas,vt mellaga
663 PRISCIANI 664
frumenta, ordea, farra ;plurali numero DE FIGVRIS.
Virgilius, cum in vſu; ficut
tiore ſingularisnumerifint
protulit alia
frequen Figura quoque dictionisin quantitate
comprchenditur: vel enim Simplex
quoque plurima, vt fanguis,puluis,pax, eſt,vt magnus:velCompoſita,vt magna
quæ tam fingulariter quam pluraliter nimus: vel Decompolita, quam Græci
prolataidem poffunt ſignificare.fed plu- ale ou deny vocant, id eft, a compofitis
faliter non vtimur eis, quia autoritasde- deriuata, vt magnanimitas; quæ ratio
ficit , cui fi collibuiflet, quomodo dici- nabiliter feparatim accepta eſt figura a
mus cruores, dicere ſanguines, vel quo. Gręcis.Neque enim fimplex poterit eſſe,
modo cineres, fic pulueres, nihil imper quæ a compoſita deriuatur di &tione,
diret. Sciendum camen quod metallo- neque compoſita: quoniam , quod ſuum
rum, vel ſeminum , vel humidorum , ad eſt compolitorum ,non habet , id eſt,vt
menſuram velad penlum pertinentium , per fe ipfa ex diuerſis componatur di
pleraque ſemper ſingularia inueniuntur, & tionibus feparatim intelligendis,fub v.
vt aurum ,argentum ,xs,plumbum , ſtan- no accentu; & vnam rem fuppofiram , id
num ,vitrum , orichalcum , electrum , tri- eſt, ſignificandam accipiat, vt iufiuran
ticum, eruum, ópúſc, faba,lens,piſa, con- dum, reſpublica, & Italia. Vna enim eſt
chis,acetum ,liquamen ,lac,mullum ,oleu. res ſuppoſita, duæ vero voces diuerfæ,
Adeo autem hæcvfus,non regula,prohi- lub vno accentu prolatæ, quasinuenies
bet etiam pluraliahabere; quod quidam ſeparans compofitum , etiamſi ſit a cor
propria confiſi autoritate plurali quoq;, ruptis compoſitum , vt eſt parricida.hoc
vt dictum eſt,hæc protulere numero,vt, enim ipſumper fe compoſitum ,quæren
ordea ,frumenta, fabe,vina, mella . Simili- tes ex quibus dictioribus eſt, inuenimus
ter ſunt quædam ſemper pluralia, velna- diuiſione facta, cas per ſe intelligendas.
tura vel vſu.Natura,vt gernini,proprium Dicimus enim a parente, & averbo cæ
in lignocælefti, & piſces. Vfu ,vtmanes, do:quæ vtraque per ſeintegrafunt,& in
arma,menia,Floralia,Saturnalia,nundi- tellectum habent plenum , quod in de
næ ,Kalendæ , Nonx, Idus, Compitalia, compoſitis fierinon poteſt.Sienim dico,
Neptunalia ,& omnia penefeftorum die magnanimitas compoſitum cſt a magno
sum nomina. & animitate, nihil dico; animitas per ſe
Sunt alia ſingularia voce, intellectu non dicitur.necellc eft ergo dicere,quod
pluralia, quæ etiam comprehenfiua di- magnanimus quidem compofitum eſta
cútur, id citriciantura, vt populus,exerci- magno & animo, quæ ſunt intelligenda
tus,legio. Alia contra intellectu ſingula- per ſc;a magnanimo autem deriuatuin
ția, voce pluralia, vt Athenæ, Thebæ, eſt magnanimitas. Quamuis inueniun
Mycenæ ,Mænala,Gargara,Tartara,Din- tur multa dubia,vtrum decompoſita ſing
dyma,Bactra.Inueniuntur tamen etiam an compofita,vt impietas,infelicitas,im
in his quædam ſingulariter prolata,idem perfectio: quæ ſi abimpio & infelice &
ſignificantia. Virgilius in V. Argolico- imperfectodicamusderiuata,decompo
nemari deprenſus * vrbe Mycena.Statius fita ſunt. cum auteni jn duo feparatim
in VIII . Theb. Vineſuperftes,air,dirague intelligenda polluntdiuidi,videntur elle
ad mania Thebes Solus abi. Mænalus compofita,quomodo eriáparticipia, quç
quoque dicitur,& Tartarus,& Gargarus. acópoſitis verbis deriuantur, vtperfici
Virgilius in Bucolico ,Manalus argusum- ens,ncgligens, circundans, anteueniens,
que nemues pinosque loguenies Semper ha- Sunt tamen quædam , quorum ſimplicia
bet.Idem in VliumTartarus ipfeBispa- in víu frequenti non lunt, vt defenſor,
tetin praceps tantum tenditus repleo, compleo, ſuppleo, delco , relco,
fub umbras. detendo, oftendo,reipicio,afpicio, luſpa
cio
 665 LIBER V. 666
Gio ,deſpicio. Quodautem rationabiliter qua. Nam niſieſſent compofita , femini
fimplicia quoque horum poſſunt dici, num inædiphthongum feciſſent;ſiquæ ,
oftendunt nomina ex cis nata: Plenus nequæ; vti, quis,femininum facit, quæ.
quaſiapleoverbo:letum , quaſialco ver- Et componuntur vel a duabusdictionis
bo & leror. fpecto etiam verbum quafibus, vt leptentrio, ſemiuir: vela cribus,
atiuum
ſpicio verbo natum eſt frequenta- vt imperterritus, inexpugnabilis, inex
.
tricabilis: vel amplioribus, vt cuiuſcun
Componuntur autem nomina modis quemodi: quætamen ſolent etiam a co
quatuor,ex duobusintegris,vt cribunus- poſitis ſecunđam compoſitionem acci
plebis, iufiurádum . Ex duobus corruptis, pere. Primo enimcompoſitum eſt, pera
vt beneuolus,pinnirapus. Ex integro & territus,expugnabilis,extricabilis; & poft
corrupto ,vtinimicus, extorris.Excorru- imperterritus, inexpugnabilis, inextri
pro & integro, vt efferus, impius. Et cabilis. ſimiliter imperfectus,inelucta
Iciendum quod omnes partes orationis bilis, & fimilia. Eft ergo illud quoque
habent compoſita abſque interiectione, attendendum , quod ſeparata compoſita
& pleriſque participiis. Interiectiones non ſolum in fimplices reſoluuntur
enim ſemper ſimplices ſunt; participia dictiones, ſed etiam in ante compoſiras,
vero vel ſimplicia ſunt, vel decompoſita licut ſunt ea quæ a tribus vel ampliori
plerunque , id eſt , a compoſitis verbis bus componuntur. Ipſa tamen quoque
deriuata ſunt.Per ſe enim raro componi- ante cópoſita,neceſſe eſt in duas intelli
tur participium.Nam fi quis dicat,a faci- gibiles dictiones reſolui. Componun
ensparticipium cöpositum fieri, efficiens, tur tamen quædam etiam ex decompoſi
ſciathocminine poffe fieri, nifi ipfiver. tis,vtpotens,averbo potes , quod eſtco
bum compoſitum fuerit, vt efficio, at- policum a potis es. ex hoc componitur
que ex hocverbo naſciparticipium , effi- impotens, omnipotens, ignipotens, viri
ciens.Quæenim participia per imſe compo- potens,ex ſimplici & decompoſito.
nuntur, pleraqueannittentiav partici- Et ſciendum eft, quod fi duo fint no
pii,tranſeunt in nomina,vtpotens impo- minatiui,exvtraque parte declinatur có
tens,doctus indoctus. Ideo autem dixi- policum , vt reſpublica reipublicæ , iuſiu
mus,pleraque,quod illa participia viden- fandum infiurandi, quod Græcinunquá
cur elle ex ſimplicibus ſuis compoſica, faciunt in cópoſitis. Dicunt enim opor
quæ non verborum ſui temporis ſed par- tere compaginem , quacohærent in com
ticipiorum ſimplicium regulam ſeruant, poſitionedi&tioncs,immobilem manere.
vt contigi contactus, a fimplici tactus: Hoc igitur non ſeruantes latini, diuerſo
coegi coactus, a ſimplici actus : contuli rum quidemvtimur declinatione,accen
collatus, a ſimplici latus. Nomina vero tu tamen compoſitorum . In omnienim
componuntur,vel cum aliis nominibus, caſuſub vno accentu ea proferentesco
yt omniparens, paterfamilias: vel cum poſita eſſe oftendimus,& poſſumusdice
verbis, vtarmiger,lucifer:vel cum parti- re per ſingulos caſus ca componi: quod
cipiis, vt ſenatusdecretum , plebiſcitum : dicentes,non videmur contraſupradicta
vel cú pronominibus, vt huiuſmodi,illi- Græcorum de compagine rationem fa
uſmodi: vel ab aduerbiis , vt ſatisfactio, cere.Nec mirum per ſingulos caſus apud
beneficus,maleficus, caulidicus: vel cum nos nomina componi, củ apudillos quo
præpoſitionibus, vt imprudens,perfidus: que etiam verba quædam inueniuntur,
|
vel cum coniunctionibus , vterque, quæ per diuerſa tempora componuntur,
quiſque,nequis, ſiquis; quæ compoſita vt releypaipa nariyege qov,w'azuvdoru aviziva-
effc oftenduntur a femininis in a deli.σκων. Nani 1a prafenti καταγράφω dica
nentibus;vt liqua, nequa, quomodo ali- mus naſci, ramiyesepor,incipit labefactarii
1

1
667 PRISCIANI 668
compago compoſitionis, quod recuſat effe indignitas voluntatisad moleftiam ,niſi
ratio. Vnum apud Latinos inuenitur in magnitudine, autin longitudine alterini
nomen,quod quamuis ex duobus nomi- vtrins poſita? Cato de ambitu: Sed ſunt
natiuis ſit compofitum , non tamen ex partim qui duarum rerum alteriusutrius
vtraqueparte declinatur, id eſt,alteruter cauſa magiſtratumpetunt. Idem in primo
alterutrius,quod tamen ipfum nó abſque Originu: Agrum ,quem Volſci habuerunt,
ratione declinatur. Nam cum duæ pu- campeſtris plerus Aboriginum fuit.Pacu
gnant cótra ſe regulæ ,vt vnam ſeruet,ne- uius in Dúlorelte : Pater Achaos in Ca
ceſſario perdidit alteră.Omnia enim no- phareis fax is plerosperdidit.Idéin Teucro.
minavel pronomina, quæ genitiuum in Periere Danai, plera pars peſfundata eft.
ius terminant , debent hunc habere Alellio in tertio Hiſtoriarum aduerbiali.
communem trium generum ,vnus vnius, ter ſine que exculic,vt: Fieriſoletplerum ,
vna vnius, vnum vnius :folus folius,ſola vt in vičtoria mitior, manfuetiorquefiat.
folius,folum ſolius:ille illi',illaillius,illud Ergo nihil aliud eft in his nominibus
illius.Cum igitur femininum & neu- Que, niſi fyllabica' epectaſis, quomodo
trum ſupradičti nominis ex corrupto & Ce in quibuſdam pronominibus & ad
integro ſint compoſita, hiatus caula & uerbiis,vthiſce,holce,illicce.Ná & plerus
euphonix, alterutra, pro, altera vera& plera plerum,& pleruſque & pleraque&
alterutrum , pro alterum vtrum , neceſſa- plerunque idem fignificant.Veer vero &
rio extrinſecus habuerút declinationem , vterque diuerſas habent ſignificationes .
id eſt, alterutrius. Vnde Cicero pro M. Voer enim tonapos diuiduam vim habet,
Marcello. Quodfiinalterutro peccandum vterque éxcénipos collectiuam ; vbi 75 čty,
fit,malim timidus quam parū prudens vi- vbique tartozš. In his ergo & fimilibus
deri.Itaquemaſculinum quoq;eorum eſt que li coniunctioné accipiamus, cópo
declinationem ſecutum ,propter ratio . fita funt:fin fyllabá,deriuatiua.Similiter,
nem ſupradictá inilis terminátis genitiui vndique,deniq;,itaq;. Quæ vero ex vtro
qui communis trium vult eſlegenerum . que cafu obliquo funt cópoſita nomina,
Nec folú tamen in declinationib' nomi- manent indeclinabilia, vt huiuſmodi, il
num hoc contingit, ſed etiam in accenti- liuſmodi iſtiuſinodi,eiuſmodi,cui'modi.
bus,vt vterque vtraq; vtrunque,pleruſq; Sin ex nominatiuo & obliquo, velobli
pleraq; plerunque. Fomininú enim qua- quo & nominatiuo, nominatiuustátum
uis penult.breuis lit,accentū tamen in ea declinatur, vtpræfectusurbis , ſenatuſ
habuir acutum, ficut mafculinum & neu- conſultū.Et inuenimº per omnesfereca.
trum .Queenim,niſi ſeparata ſit,fiGræ- fuscópofita,vtiuriſperit”, legislator, præ
cosſequimur, coniunctio enclitica non fectusurbis, & pręfectusurbi,tribunuſple
debet effe :nifi aliud dicamus, quod Que bis & tribunuſplebiAgricola ,agrú coles:
quando cú integriscomponiturdictioni- cælicola,id eft ,cælu colens.Macte,id eft,
bus,quamuis ſignificationem ſuam amit- magis aucte, antiquitainé & mact dice
tat,id eft, coniunctionis, tamen encliticibant:menceps,méte caprus.Etſingularia
vim ſeruat, vt pleraq; ,vbique,vtraque: cum pluralib.componútur,vt orbister
exceptis differétiæ caufa, itaque,vtiq;.in rę & orbisterraru,paterfamilias & pater
his.n. non ſolum coniunctio, ſed etiam familiarum ,armipotens& armorūpotés,
præpoſita ei aduerbia vim proprię ligni- magiſtermilitum , alecreris , acalculis,
ficationis conuertunt compoſita. Vetu- arelponſis , abactis.poflunt tamen hæc
ftiſſimitamen & alterutra & alterutrú,& eadem etiam ſeparata elle, ſidiuerſos ac
alteriusutrius folebant proferre, &ple- centus his dederis,vel interponas cõiun
rus plera plerum ,abſqueadditione,que. ctiones,vtresquepublica,populusq;Ro
Cicero in Protagora. Qua igiturpotest manus,tribunusq;plebis. Siquis, ad imi
tatio
 669 LIB ER V. 670
cationem its gręci enclitice prolatú qui- gis omnia:niſi ca ad gręcã vel ad noſtram
dam putant,vtnunquis,ncquis.oſtendū . regulam Acctamus , velab autoribus fle
tur tamen ea fine dubio compofita,tam a xa inueniamus.In his ergo, id eſt,caréti
feminino fingulari quam aneutro plura- bus declinatione finaliuin fyllabarum ,
li in a deſinentibus. Compoſitio eniin, monoptotanominamus, videntur caſus
non encliſis, corrumpere dictiones ſolet: fieri no vocis, ſed ſignificationis dútaxat.
dicimus enim liqua,nequa,vt aliqua. Itaq; articulis diueclis vựimur pro varie
tate ſignificationis,nec non etiá tructu
DE CASV . ræ rationem ſeruamus,ficut in declinabi
Alus eſt declinatio nominis, vel libus per fex cafus.Velut autem vna voce
aliarum caſualium dictionum , quæ diuerlas poffunthabere fignificationes,
fit maxime in fine. Nominatiuus tamen tam declinabilia per quoſdam caſus, quá
ſiue rectus,velut quibuſdam placet,quod indeclinabilia peromnes caſus:ſice con
a generali nomine in ſpecialia cadat, ca- trario diuerſis vocibus ſæpe inuenimus
fusappellatur, vt ftylum quoque manu vnam eandemq; fieri ſignificationem , vt
cadentem ,rectú cecidiffe poffumus dice labor & labos , honor honos, huius cor
re.vel abuſiue dicitur calus,quod ex ipſo nus & corni, pinus& pini , huius quæ.
nafcuntur omnes alii: vel quod cadens a ſtus vel quęſti, ornatus vel ornati,tumul

{
ſuaterminationein alias, facit obliquos cus vel tumuiti, Achillis vel Achilli, aulai
caſus. & aulx, a felice vel felici, deis & diis, fa .
3
Quæritur autem ,quid fit inter indecli- pientium vel ſapiétum .necſolum in no
nabilia, & aptora & monoprota? Et ſcié- minibus, fed etiam in aliis partibus, ve a
dam ,quod aprota & monoptota indecli- mauerunt vel amauere, amaueram vel
nabilia funt. fimiliter enim non variant amaram , ei vel ii , eis vel iis , nimium vel
terminationem , fed immobilem ea fer - nimis,fatis velfac.
uant.Aptota tamen funt proprie dicčda, Eft autem Rectus,qui & nominatiuus
quæ nominatiuum folum habent,vt hic dicitur. per ipfum enim nominatio fit,
Lupiter:qui plerunque & vocatiuus inue. vt nominetur ifteHomerus,ille Virgili?.
nitur & non accipitur etiam pro obli- Rectus autem dicitur, quod ipſeprimus
quis, vt Iupiter, Dieſpiter, non enim li- natura naſcitur vel poſitione, & ab eo,fa
cet codem progenitiuovel alio caiu ob- cta flexione,naſcunturobliquicaſus.Ge
liquo vti.Idco aucé dixi,propriedicenda, nitiuus autem, qui & Poftelliuus& Pa
quia inueniunturantiquiaptora promo- ternus appellatur. Genitiuus vel quod
noptotis, & monoprotapro aptorispo- genus per ipſum ſignificamus, vt genus
fuifle. Neutrum vero fi fit aptotum , ne- eft Priami: vel q generalis videtur elle
ceſſario etiam pro accuſatiuo & vocatiuo hic caſus genitiuus, ex quo fere omnes
accipitur eius nominatiuus, quod gene- deriuationes,& maximeapud græcos ſo
** rale eſt omnium neutrorú , vi fas ,nefas, lét fieri. Poffeſiuus vero quod pofleflio
it,pus.Monoptota vero funt, q pro omni nem quoq; per eum caſum ſignificamus,
calu vnaeademq; terminationefungun- vt Priamiregnum :vndepoliefliua quo
tur,qualia funt nomina literarum , & nu- que per eumcaſum interpretamur. Quid
é
merorú a quatuor vfq; ad centum. Mille eft enim Priameium regnum ,niſi Priami
us quoq; indeclinabile eft . & fi qua inueni- regnum? Paternus etiam dicitur, q per
be. untur fimilia , vt hoca huius a, hoc alpha eum caſum pater demoſtratur, vt Priami
$
huius alpha, hi quatuor horum quatuor, filius: vnde patronymica pariter in eum
hoo gummi huiusgummi, hic & hæc& reſoluútur. Quid eſtenim Priamides,nisi
for hoc nequá huiusnequá, hi quot,tot ho- Priami filius ?Pofthunceſt Datiuus,qué
cum quot,tot;& barbaraplurima,ſed ma- étCommendatiuú quidam nuncupauc
1
 IA NI
PR ISC
C (671 672
runt,do hominiillam rem , & commendo vides,te Priſcianum video, illum Priſcia
homini illá rem.Quarto loco eſt Accuſa- num videt. Similiter ablatiuus tribus ad
tiuus,fiue Caulatiuus, accuſo hominé, & iungiturperfonis,a me Priſciano accipis,
in cauſa hominé facio. Vocatiu Salutato a te Priſciano accipio, ab illo Priſciano
rius etiá vocatur,vt o Aenea, & ſalue Ae- accipit. Non egent autem nomina pro
nea.Ablatiuus etiam Cóparatiuus,vt au- nominibus, quamuis omnes circumeant
fero ab Hectore, & fortior Hectore.Mul perſonas, ſí cum vocatiuis aut ſubſtanti
tas tamen alias quoque &diuerſas vnuf- uis verbis coniungantur,vt,Virgiliusno
quiſque caſus habctſignificationes, ſeda minor vel ſum , Virgilius nominaris vel
notiorib.& frequentiorib.acceperất no- es,Virgiliusnominatur vel eft.IgiturAb
minationem, ficut in aliisquoque multis latiuus propriuseftRomanorü,& quam
hoc inuenimus : vt Patronymica voca- uis ipfe quoq; tribus ſociari poſſit ,vtdi
mus,non quod omnia ,ſed quod pleraq; a ximus,perſonis,tamen quia nouus vide
patribus deriuatur. Neutradicimusver- tur a latinis inuentus , vetuſtati reliquo
ba,non quod ſolum cain hac fpecieinue- rum caſuum conceſſit. Quamuis hunc
niuntur quæneutráhabent ſignificatio- quoq; a vetuſtiſſimis Græcorum gram
nem, id eft, necactiųá nec pafliuam , ab- inaticis accepiſſe videntur , qui ſexcum
ſolute dicta, ſed quod ex maxima'parte. caſum dicebant sparóku, fuéti, qui pro
Syllabas nominamus, non quod omnes fecto ablatiui vim pollidet. nam etiam
comprehenſione literarum conftent;ſcd præpoſitionem affumit, vt iş imku, iš s
quod pleræque. Sic ergoetiam caſus ab paroKv. Homerus,és iu'veurdp pasikarse žu
aliqua notabiliore ſignificatione funt
nominati. Ordo quoque naturalis eis Sunt igitur formæ caſuales ſex:Mono
datus eſt:quippe nominatiuus quem pri- ptota, quæ vna terminatione pro omni
mum natura protulit,ipfe primum libi caſu funguntur , vt ſupra dictum eſt, vt
locum defendit: ynde verbis quoquein- nequam,gummi,alpha, beta, cornu, qua
tranſitiue iſte quaſi egregius adhæret. tuor, quinq; , ſex. his quidam addunt illa,
Genitiuus ſecundum locum fibi defen- quæ tam voce quam fignificatione vnum
dit. hic quoque naturale vinculum gene- calum habent, vt huiuſmodi, iſtiuſmodi.
tis poffidet, &naſcitur quidéanominati- Diprota,quæ duos diuerſos caſus babent
uo,generat autem omnes caſus obliquos tantum, vt verua verubus;nam,veruum,
ſequences.Dariuus, qui magis amicis.com in vſu non inuenimus.& fors forte.Te
uenit, tertium locum tenet, & quod vel rentius in Phormione. O fortuna, o fors
eandem habetvocem genitiuo,velunius fortuna. Virgilius in l. Forte fua Libycis
abiectione velmutatione licerç ab eo fit. tempeſtas appulet oris. & tabitabo. Alia
Quiveroad inimicos magis attinet, id Triptora, qualia ſunt omnia neutra ſe
eft, Accufatiuus,quartum.Extremum a- cundæ declinationis in ſingulari nume
pud Græcosobtinuit Vocatiuus, quippe ro, vttemplum templitemplo; & inplu
cú imperfectior cęteris effe videatur.ni- rali , tam in ſccunda quam in tertia &
fi enim fecundæ perſonæ coniungi non quarta , id eft, omnia neutra pluralia,
poteft; cum fuperiores quatuoromnes vt templa templorum templis , lidera
perſonas poſlint .complecti , figurate ſiderum lideribus , cornua cornuum
adiuncti pronominibus, vt cgo Priſcia- cornibus. Alia Tetraptota , qualia funt
nus fcribo,vt Priſcianº vel Priſciane ſcri- omnia in r definentia ſecunde declina
bis ille Priſcianus fcribit.MeiPriſcianie- tionis , puer pucri puero puerum. Alia
ges , tui Priſciani egeo ,illius Priſciani Pentaptota , qualia funt omnia mafcu
eget. Mihi Priſciano das , tibi Priſciano lina vel feminina fecundæ declinatio
do , illi Priſciano placet. Me Priſcianum nis in ys terminantia , doctus doctieto
do
 LIBER V 674
do doctum docte,VirgiliusVirgilii Vir- vel non ablatino,mutant eius vim , ac
gilio Virgilium Virgili.Hexaptota funt, cuſatiuo quoquc adiunctæ vel non , de
fex diuerlos calus habent,qualia maſculi- bent ſimilitermutarccaſum.Denique in
na in vs deſinentia,quæ fecundum decli- comparationibus abſque præpoſitione
nationem quorundam pronominum in folet proferri ablatiuus, nec tamen di
ius efferunt genitiuam , vnus vnius v- cit quiſquam ſeptimum tunceſſe caſum ,
ni vnum yneab vno ; cuius de vocati. ſed ablatiuum , cum dico , fortior Achil.
uo quia quidam dubitant, Caper do- les Hectore. In quo omnes artium ſcri
& ilímus antiquitatis perſcrutator, o- ptores conſentiunt; & fex eſſe caſus con
ftendit hocvſum Catullum & Plautum . fitentur, non ſeptem . Vno enim nóduo
Catullus, Tu prater omnes unedecapilla- bus Latini caſibus ſuperant Græcos.Sc.
tis Celtiberose Celtiberia fili. Plautus in primum igitur qui addunt,fuperuacuum
Fribolaria , O amice ex multis miht vne , faciunt , qui nulla differentia vocis in
Cephalio. Sole quoque Atticidas dixit in vllo nomine diſtet a ſexto. Sciendum
Hymenæo:Felix le &tule talibusfole amoria tamen quod hic caſus, id eſt, ablatiuus,
bus. Sunt alia,quodam quidé nominatiu eſt quando pro genitiuo, eft. quando
in vſu non eſt,obliquiautem ſunt, vt lo- pro datiuo accipitur græco. Progeniti
uis loui Iouem a loue. Quamuis vetu- uo , quando præpofitionibus vel aduer
ſtiffimi nominatiuum quoque hic louis biis ablatiui cafus fubiungitur, vt ex il
profercbant, ficut de nominatiuo tracta lo , de Nlo, ab illo , pro illo , coram illo,
tes,oftendemus.-Sunt alia,in quibustres. cum illo : & quando comparatur, fortior
obliqui inueniuntur,
frugi frugem precis preci tamen
fruge. vetuſtillimi prece, illo : & quando nominis & participiiab
latiuus, verbo & nominatiuo alterius
& frux & fruges nominatiuum protule- nominis cum tráfitione perſonarum ad
runt. Alia in quibus duo , vicemvice, iungitur, vt, fole aſcendente diesfit; & ,
çabitabo.Alia in quibus vnus, vt ſpon- Traiano bellante victi ſunt Parthi. Hac
te, laterem ; quamuis & ablatiuus eius autem vtimur conſtructione , quando
ſingularis, & nominatiuus & accuſati-, conſequentiam aliquam rerum , que
uus plurales inueniuntur, Plautus in verbo demonſtrantur, ad eas res , quæ
Truculento , quinmaceriailla ait , in hor- participio fignificantur, oftendere volu
to Que est , que in noctes fingulas Latere mus. Quid cnim eft Traiano bellante,
far minor , qua is ad vos Damni permen- victi ſunt Parthi , niſi, quod fecuta elt
fues est viam . Non mirum , vetus est ma- victoria Traianum bcllantcm ? & , Sole
ceria ,lateres.ſi veteres ruunt. Ain'tu ve- aſcendente factus eſt dics ,niſi,quod a -

teres latercs ruere? Fas, nefas, cepe. fcenfionem folis fccutus cft dies Inyc
E Illud quoque non cft prætermitten- niuntur tamen ctiam nomina loco par
dum , quod quibuſdam Septimus calus ticipiorum in huiuſcemodi clocutione
efle videtur Ablatiuus, quando finepræ- pofita , vt Virgilius in VII.non vobis rege
poſitione profertur, quod fatis irratio- Laino Dinitis huber agri Trosarcopulen
nabile videtur. Minimc enim præpofi-. tia derrit, Rege Latino , pro, regnante
rio addita vel fubtracta mutare valct , Latino, quamuis in huiufccmodi quo
vim caſus. Neque enim cum accuſati- quc cöftructionibus ſubauditur partici
uo caluimultæ præpofitiones ſolent ad-- pium ſubſtantiuum . Græci autem in hu
iungi, alius eſt quando habet cas , & iuſinodi conſtructione folent pro geni
alius quando abiquehisprofertur. Quis ciuo participii etiam infinitum verbum
autem dabirat , quod omnes præpofi ponere , vt :v 70 320:never reaüavdu, arto no,
tiones vel accuſatiuo, vel ablatiuo apud Baoineúcu tes Texïus. Etiam tunc progeni.
‫ر‬

Latinos iungi folent ? Ergo fi ad unite tiuo poniturGræco , quando per partici
Y
675 PRISCIANI
pium, habens, & 'accuſatiuú interpreta-
inur eum vī,pulchraformamulier, ideft,
pulchrá forma habens,magnia altitudine
domus,id eſt,magna alcitudinem habes.
Pro datiuoquoque, quando cum in ,vel lumen.
fub, præpoſitionibusiungitur,vt, in illo ,
676
lubillo: & quando ipſum ablatiuum in 13
terpretamur peraccuſatiuum ,& perprço
poſitionem per,vt,vinco temanu,id eſt,
permanum: video te lumine,id eft,per

QUQU09289290UANOROCAHONQULOQOQOQOnouououno
momenorrieronomenorrorrenceremononerved

PRISCIANI GRAM
MATICI CÆSARIENSIS.
LIBER SEXT V S.
PROOEMIV M.

REVITER regulas tibimeixfifti,Iulianeconſul acpatricie ,nominum

colligere, quibus Latinavtitur eloquentia: quod ſuſcepinontam reifacio
litate , velingeniiconfidentia , quam ne quidtibi , cui omnia debeo ,pror
ſus negarem . Et quoniam arnamentum te effe Latinorum , non minus
quam Grecorum ftudiisgaudebam ,igiturexcufatiomihi fit andacisin
cepri,difficilima recuſatiotue iuffionis. Nunc denominatiuo genitivo
fingulari, quibus inventisalii cafustam fingularisquampluralis numerifaciledignoſcun
tur. Pleraquequidem a doctiſſimis viris:paucula tamen ,& ameproingeniimediocritate
inuenta exponam . Ethæcmodo compendii caufa;poftea vero , Deo vitam prabente, deac
cufatino edablativofingulari, & genitiuo pluralitertia declinationis,cum deobliquis tra
Etauerocaſibus,multo labore inuenta, & diuerſo autoritatis vſu approbata fubiungama
De verbi quog prateritoperfetto, cum de eius temporibus diſſeram , explanabo , in qui
bus vos dubitare dicitis : nec mirum , cum etiam ipſiprobatiſſimiartium fcriptores non
omnino certis hac regulis diſſeruiſſe nofcuntur. Quoniam in ſuperioribuslibris de literis
& fyllabis, &accidentibus nomini, & de omni derinatorum fpecienominum ,quantum
potui, diligenterexpoſui, nuncderegulisinhoc quidem libronominatiui &f genitiui,in fe
guenti vero caterorum cafuum tractare incipiam .Nec mepigeat, dum vino ; 80 hæc, ES
quacunqueſcripfero , velmeadiligentia , velamicorum monitů , vel snuidorum vitupe
ratione , fi iuftafuerit, emendare. Solatio enim mihi ipſe eſſe polum , qui veterum ſcria
prorum artis grammatica vitia corrigere, quamuis audaciſſime, ſed maximis autoria
bus Herodiano e Apollonio confifus , ingredior, fiquidin meis quoque humani
errorisferipris acciderit, quod fit emendandumi

DE NO
677 LIB ER VI . 678
DE PROMINATIVO definentia feminina, quorum maſculina
genitiuo. in ius plerunque terminant genitiuum,
Vacuordecim ſunt literæ termina- & in i datiuum ,more quorundain pro
les nominum , quibus Latinus vci- nominum.Itaque feminina quoque, nec
tur ſermo. Vocales omnes; ſemiuocales non & ncutra,eoſdem habent genitiuos
ſimiliter omnes,abſquez& f, quam ma- & datiuos. Vnde quidam decepti inter
gis muram eſſe cum de litera tractabamº pronomina poſuerunt ea. Suntautom
in primo libro oftendimus ; præterea hæc :vnus vnavnum vnius vni, vllus vlla
murętres,cdt,vt ſophiſta,mare,gummi, vllum yllius vlli, nullus nulla nullú nul
Cicero, cornu , fol, templum , numen, lius nulli,folus ſola ſolum ſoliusſoli,totus
Cæſar, virtus, pax, lac,aliud, Bogud, ca- cotatotú totiustoti, alius alia aliud alius
put, In Græcis autem inuenicur etiamy, alii , vter vtra vtrum vtrius vtri, alter
vc Dory nomen oppidi Pontici, & Aepy. altera altcrum alterius alteri. Similiter
Statius in IV.Thebaidos.So
fummis inge- ab eis compoſita, vterque veraq; vtrum
ftum montibus Aept. que vtriuſque vtrique, alteruter alteru
In A deſinentia nomina ſiue Latina, tra vel alterautra alcerutrú vel alterum ;
ſeu Græca, maſculina vel feminina vel utrum,alterutrius vel alteriusutrius,alte
communia, addita e faciunt genitiuum rutri vel alceriutri, vtraque.n. declina
in æ diphthongon , vt hic ſcriba huius tio in yſu veterum eſt. neuter neutra
ſcribæ ,hæcMuſa huius Mulæ ,hic & hæc neutrum, neutrius neutri. Sedin nomi
auriga,huius auriga.Inueniuntur tamen ne neuter, ex contrario aliis, quæ fimili
quædam ex communibus etiam neutro forma declinantur, frequentior eſt vſus
figurateper
generiadiun &ta,fedium.Va amor:m
lerius
genitiui in i, & daţiui ino terminantis,
Te, vt aduena mancip autem in maſculino & neutro; in feminino ve
Maximus in II. Memorabilium ponit, roin æ diphtongum , hic neuter , & hoc
alienigena ſtudia,quod prima declinatio neutrum huiusneutri,huic neutro: hæc
non habet. Nullum enim neutrum nec neutra, huius & huic neutræ. Et ſcien
primæ, nec quintæ declinationis poteſt dum quod quoties ſuperiora maſculi
inueniri; nec idem eſte ſingularis no- na in i definunt in genitiuo , & in o
minatiuus neutri generis in a deſinens, datiuo, (hoc enim quoque rarior habet
& nominatiuuspluralis. Sed antiquilli- vlus, & vetuftior) neceſſario feminina
mi, hicalienigenus, & hæc alienigena, & ſupradictos in x diphtongum terminant
hoc alienigenum , dicebant, ex quo po- calus. Itaque non folum,vna vnius vni,
teſt hoc clleplurale. Nec non cætera fi- fed etiam huius& huic'vnæ , & fimiliter
militeragenere compoſita proferebant, vllæ, nullæ,folæ,totæ, aliæ, alterr , in vlu
caprigenus,terrigenus,taurigenus.Idque antiquiore inuenimus. Cicero pro M.
vlus confirmat. Pacuuius in Paulo :Que Tullio .Hoc iudicium ficexpectatur, Et non
via caprigeno generi gradibilisgreſſio eſt. una reiſtatui,fed omnib.conftituiputetur,
Cicero in Prognoſticis : Caprigeni pe- Idem ad Herenniu.Non restota reinecejſc
coris cuſtos de gurgite vaſto. Virgilius in eft fimilis fit. Terentius in Heautõtimo
1

111.Aeneid. Caprigenumque pecus, nullo rumeno. Hec ipſa in itinere altere dum
cuſtode per herbam . Hoc camen poteſt narrar,forteandiui.Idem Eunucho:Niina
& per fyncopam accipi,pro ,caprigenarú, quăadepol quicquam iamdiu ,quodmagis
ficut Idem in Vill. Optime Graiugenum, vellem enenire mibi , enenit, Quam quod
cuimefortuna precari. pro, Graiugenarú . modo ſenex intro ad nos venie errans, Mibi
Actiusin lone: Ex taurigeno ferrine or fola ridiculofuit.qua quid timeret fciebam .
tam fuiſſean humano eam . Illud etiain ob- Cæcilius: Nulle nasioni tot, tantas, tam
ſeruandum , quod octo ſunt nomina in a continuas vittorias, tam breni pacio
Y 2
 679 PRISCIANI 680
datas arbitror,quamvobis.Eluſdem ,id eft, obiiciemus,cumg,ita Faciemus,it good vi
primæ declinationis femininoruin , ge- derit ne videat. Quidam auté in Vm etiá,
nitiuum etiam in as more Græcoruin lo- teſteCelfo,huiuſcemodi nominum pro
Icbant antiquiſlimi terminare: vndead- tulerüt nominatiuos, hoc emblematum
huc pater familias & mater fainilias pro huius emblemati,hoctoreumatum hui
familiæ ſolemus dicere , & frequens hoc toreumati,declinátes. Vnde frequensv
habetvſus. Liuiusin Odyſ. Atg eſcas ha- ſus eorúdatiuos & ablatiuos plurales in is
bemus mentionem.eſcas,pro eſcæ.Ibidem : " terminat, his & ab his ſchematis, emble
Nam diua monetas filiam docuit. mone- mátis,peripetalmatis,toreumatis,quibus
tas, promonétæ. In eodem :Mercurius, frequenter caſibus in Verrinis vtitur Çi.
cumque eo filiusLatonas.pro Laconx.Ne- cero. Nama & ha& ka, nomina literaru
uius in carmine belli Puniciprimo : ?ne- indeclinabilia ſunt,ficut aliarũ quoq; o
rant figna expreſſa , quomodo Titani bi- mnium literarum ; necnon numerorum
corpores, gigantes, magnique Atlantes , a quatuorvſque ad centum : ſed & mille.
Rhuncus,atque Purpureus,filiiTerras:pro Nam a centum compoſiti numeri decli
Terræ . In eodem : Eivenit in mentem ho- nantur , vt'ducentiducentorum ducétis,
minum fortunas.pro fortunæ. Ennius in & ſimiles. Et literarum quidem nomina
VII. Annal.Dux ipſe vias,pro vix, Cice- neutrigeneris funt;numeri vero,qui ſunt
ro in IV. Verrinarum , Liberos, matres indeclinabiles, omnis ſunt generis , hoc
familias,bona fortunasqueomnes. Dicitur cft , & maſculini & feminini & neutri.
tamen & pater familiæ , & patres fami- Mulucha & flumen & Turia, &fiqua li
lix , & familiarum , & familiis. M. Bru- ' milia inueniuntur,magis figurate maſcu
tusde officiis: Itaque patresfamilia domi- lina cum neutris iunguntur, vt fi dicam
ni fumus. Salluſtius in Catilinario ,fedfic Tiberisflumen ,vel Hiſter Aumen. quod
liifamiliarum , quorum e nobilitate maxi- autem non fint neutra Turia & Mulucha
ma pars erat , parentes interficerent. Cia & fimilia , oſtendit etiam natura ipſius
cero in Frumentaria : fraqueex hisfcribis, fermonisPunici , in quo omnia nomina
guidigni ſunt illo ordine , patribusfamiliis vel maſculina ſunt vel feminina. Ergo
viris bonisatg, honeſtispercontamini.Neu- Capſa quoq; & Thala oppidum, & Thi
tra eiuſdem terminationis Græca ſunt, rimida,ſimiliter feminina, figurate neu
& addita tis faciunt genitiuum , vt hoc trisſunt coniuncta.Vnde Salluſtius in II.
peripetaſma huius peripetaſmatis, hoc Hiſtoriarum. Inter laua mcenium & dex
poema huius poematis. Hæctamen an- trumflumenTuriam ,quod Valentiā paruo
tiquiſſimi ſecundum primam declinatio- interualloprererfiuit.Turiam dixit,qui ac
nem ſæpe protulerunt, & generis femi- 'cufatiuus maſculini eſt generis,non neu
nini,ve Plautus in Amphitruone,cum fer-. tri. Plurima tamen , non ſolum in Africa,
niliſchema, pro ſchemate : Nunc ne orna- ſed etiam in aliis regionibus , noinina
tum hunc Vosmeumadmiremini, quodego Auuiorum in a inueniuntur deſinentia.
buc proceſſificcum ſeruili ſchema:Valerius. Lucanusin II. Nullasque vado qui Ma
in Phormione. Quid hic cum tragicis cramoratris Alnos. In eodem : Senaque ES
verfibus,& formafacis?pro,fyrmate.Plau- Adriacas qui verberat Aufidus undas;
tus in Perla: Theatrum lepida condecorat qui ſunt Italix. fimiliter Himella, & Al
ſchema. Cæcilius in Hippol. Filius in me lia.Virgiliusin VII. prope flumen Himel
incedit fatis hilariſchema. Pomponiusin la.Idem in eodem :Et quos infauftum in
Satyra.Cuiufuis leporis liber diademamde- terluit Allia nomen . Salluſtius in ií,Hiſto
dit, pro, diadema. Laberius in Cancro; riarum . Niſi qua flúmen Lurda Tauro
Nec Pythagoream dogmam doctus.Plautus monte defluens. Necnon etiam Græca
in Milice glorioſo :Glaucomam obeculos nomina tam fuuiorum quam aliorum
ia
685 LIBER VI. 682
in as apud illos deſinentia , quæ in faci- ptad faciunt in a diphthongum geniti
unt genitiuum Græcum , noſtri abſques uum ,vt HelenaHelenæ.
ſolent plerunq;proferre, vt Marſya,Ge- In I , Latina , Gue Græca inueniun
ta, Chærea,Solia.Lucanusin III.Quace- tur , & neutraſunt, vel omnis generis,
ler & rectisdefcendensMarſya ripis, Erran. & aptota , vt hic & hæc & hoc frugi,
tem Meandron adit. Hoc etiam ſcien- nihili, mancipi , huiuſmodi: nauci quo
dum , quod omnis nominatiuus in ade- que,quod putamen nucis ſignificat, &
ſinens corripitur,quamuis fit apud Græ- pro nihilo accipitur. Plautus in Moſtella
cos productus,vtLydia ,Syria , Phrygia, ria : Qui homo timidus erit, in rebusdu
Italia, Hiſpania. Vnde accentus quoque biis nauci non erit. Idem in Truculen
cum tempore mutatur. In paucis ta- to : Tympanotribam amas,hominem non
men inueniuntur noſtri poetæ Græcis nauci. Quibuſdam autem non irratio
ſeruaffe morem Græcum . Statius in IV. nabiliter genitiui vel datiui caſus iſti
Thebaidos. Non Tegea, non ipſa Deova- ſunt exiſtimati, qui figurate cum omni
cat alite felix Cyllene.Idem in V I.teplan- bus aliis caſibus & generibus poſſint ad
geret Argos, Te Nemea, tıbı Lernacomas, iungi. Nam frugi datiuus cit a nomi
Lariſſag,ſupplexPoneret. natiuo frux vcl fruges , & mancipi a
In E correptam Latina ſunt neutra, manceps , & nihili genitiuus a nomina
quæ ein is cóuerſa faciunt genitiuum , vt tiuo nihilum . Hoc gummi, hoc linapi,
hocmare, huius maris, hocmonile huius magis peregrina funt: quamuis quidam
monilis, hoc mantile huius mantilis. Om hæc ſinapis dixerunt,vt Plautus in Pſeu
uidius in IV.Faſtorum :Dixerat ,ad dex- dolo: Teritur ſinapis ſcelerata cum illis qui
tram villis mantile ſolutis Cumque meri terunt , Priuſquam triuerint , oculi vtex
patera thuris acerrafuit.Hoc Soracte hu- tillent , facit. Inueniuntur & barbara in
ius Soractis. Horatius in I. Carminum : i, vt Illiturgi oppidum . Liuius in XXIII.
Vides ut alta ftet niue candidum Sora- ab vrbe condita : Illiturgi oppidum oppu
Ete. Virgilius in XI. Sancti cuſtos So- gnabatur. Traianus in primo Dacico
ra £tis Apollo. Excipitur vnum indecli- rum : Inde Berzobim , deinde Aixi pro
nabile in ſingularinumero ,hoccepe hu- ceßimus. Herodianus gummi quoque
ias cepe. Apuleius in Medicinalibus:Cepe & piperi barbara dicit eſſe , fed noſtri
fuccummellemixtum.quodin plurali nu- piper piperis declinauerunt, vt Perfius:
mero femininum eſt primæ declinatio. Et piper & perna. Idem : Risgofum pi
nis , hæ cepæ ceparum ; quamuis anti- per. Et Iuuenalis :foluite funem , Frumen
quillimi in a quoque fingulare feminino ti dominus clamat piperisue coemptor.
genere hoc recte protuliſſe inueniun- De, huiuſmodi, iſtiuſinodi, illiuſmodi,
tur.Nruius in Apella: Vtillum diiterant, & aliis talibus multi dubitauerunt , v
quiprimum olitor cepam protulit. Lucillius trum compofita fint an non : ſed ea com
in V I. Satyrarum , Lippus edenda acri al poſita elle ipſe accentus docet, qui in fi
fidue ceparius cepa. frequentior tamen ne præcedentis dictionis poni non pof
vſus hoccepe protulit. Næuius in Apel- fet, nifieflent compofita. Idco autem in
la : Cus cepe edendo oculus alter profluit. declinabilia funt, quia vtraque pars ge
Nouius in Eculeo : Oleas , cepe, ficus. nitiuum calum habct. Quomodo igi
Varro do actionibusſcenicis tertio :Mul- tur , ſi vterque fit nominatiuus in com- .
tifariam in patellis coquere cepe.Caperta- poſitis, vterque declinatur , ficin his no
men & cepitius & cepitium veteres dixif- minibusquia vterquegenitiuus eft,man
feoftendit. In E productam Græca, ſunt ſit indeclinabilis.
feminina, & vel Græce declinantur , vt In O correptam , quam tamen veteres
Libye Libyes: vel mutata e in a , & acce- frequenter producunt, Latina ſunt: &
Y 3
68 ; PRISCIANI 684
fi feminina fucrint, gveld antecedenti- bonis in armisSpiritu. Anio etiam Anie
bus, mutant o in i, & accepta nis faciunt nis, quod antiquiſlimi ſecundum analo
genitiuuni , vt hæc Carthagohuius Car- giam Anien nominatiuum proferebant.
thaginis , hæc virgo huius virginis, hæc Cató contra Veturium : Aquam Anienē
duicedo huius dulcedinis, alcedo alcedi- in ſacrarium inferre oportebat;non minus
nis. Plautus in Pænulo : Quam mare eft quam XV . millia Anien abeft.Ouidius:
olim ,cum ibi alcedo pullos educatſuos.Alia quag Numici Aut Anienis aqua, curſus
vero omnia producunt o ingenitiuo, vt breuifimus Almo. Cicero pro Cornelio
hic Cicero , huius Ciceronis, caupo cau in I.trans Anienem . Horatius in l. Car
ponis,hæc lunohuius Iunonis , Caſtulo minum :Etpraceps Anio ac Tiburti lucus.
Caſtulonis, Rufcino Ruſcinonis, nomi- Apollo Apollinis. Præterea Cupido Cu
na lunt vrbium Hiſpaniæ. Hic & hæc pidinis, quod maſculino quidem gene
bubo huius bubonis. Excipiuntur hæc, re deum fignificat plerunq;,& eſt pro
quæ in genitiuo non ſeruant o , vt hic prium: feminino vero ipſam rem ;itaque
cardo huius cardinis. Quidam tamen ve- feminini præualuit declinatio. Margo
rerum etiam feminino genere hoc pro- quoque marginis notandum , quod tam
Atalanta.Ograta maſculini quam III.
tulerunt. Gracchus inindicans. femininigeneris inue
cardo regium egreßum Ordo et- nitur. Statius in Thebaidos. Soluerat
iam ordinis,homo hominis, quod eft co- Hefperii denexo margine ponti. Iuuenalis
mune .Cicero pro Cluentio,cum de eius in l. Autfummiplenaia marginelibri. Ex
matre loqueretur,ait: Cui' caftultitia eft, cipitur etiã caro femininum ,carnis. Ve
vt eam nemo hominem appellare poſſit. Et tuſtiſſimitamen etiam nominatiuú hæc
Lucanus in V.de Phemonoe: Atg homi- carnis proferebant, qui magisrationa
nētotofibicedere pectore iuſſit. Virgil.in l. bilis eſt ad genitiuum. Liuius Androni
Aeneidos, Nec vox hominem fonat;defe- cus in Odyſlea: Carnis ait vinum quo
mina loquens. Vetuſtiſſimi tamen etiam quequod libabantavelabatur:fimpérato. Ec
homo homonis declinauerunt. Ennius: T.Liuius in XXVI.ab vrbe condita :L4
Vulturis in (yluis miferum mādebat homo- tinaque inftaurate , quod Laurentibus
nem .Heu quam crudeli condebat membra carnis, qua dari debet, data non fuerat.
ſepulchro. nam & vultur & vulturis, & Itaque eiuſdem caro diminutiuum ca
vulturius dicitur. Nemo quoque,fiue ex runcula eft, vt virgo virguncula , ratio
hoc compofitum , vt quibuſdam videtur, ratiuncula. Varro in Andăbata: Sed quid
ſeu non, communis eſt generis, & fimi- vispotiuso homo quam caruncula noftra.
liter o ini conuertit in genitiuo ,vt nemo Ab eo autem quod eſt carnis carnicula
neminis. Lucillius in XXX.Neminisin . debet eſſe, vt canis canicula.Et ſciendum
genio quenquam confidere oportet. Plautus quod quinque inueniuntur in o termi 1

in Captiuis: Neminis miſerericertumeft, nantia, quæ faciuntin a feminina, vt leo

quia mei miſeret nemo. Titinnius, Quod leæna, vel lea,draco dracæna, leno lena,
rogas, neminem decet bonam. Terentius caupo caupona ; quod fignificat tam i
in Andria: Hoc ego fcio vnum neminem pſam taberná quam mulierem . Lucillius
peperiſſe hic. Nec ſolum de hominibus inIII. Cauponahictamen vna Syra.Strabo
dicitur, fed ét de diis . Virgil in IX.7 urne etiam ftraba facit. Varro de numiſmatis 1

quod optantidiuum promitterenemo. Tur- Nonhec res de Venere pæra ſtrabam facit
bo turbinis,quando de vi ventorum lo- énopéo ganngu. InO produciam deſinentia
quiinur. Nam fi fit propriuin , leruat oin Græca ſuntfeminina,& vel Græce decli
genitiuo, hic Turbo, nomen propriuin nantur,vtManto Mantus. Virgili in X.
marcris, Tuibonis.liclioratusin ! .. Fatidice Marius es Tufcífiliusaminis.Vel
Bom0.01 ). Corps: €17191 cm rides Tur addica

1
 683 LIBER V1. 636
additanis faciunt genitiuum ,vt Dido Di- roin Troadibus: Sedvtrü terramotusfoni
donis, Calypſo Calypſonis, lo Ionis;idq; tusne ixferum peruafit anreis intertonitrua
vſus antiquorum comprobat. Actius in turbines.
Ione : Cuſtodem affiduum ; loni appofuit C duo ſunt generis ncutri lac lactis:
In antiquiflimi
virgini.Pacuuius:filiosfibiprocrealledici- quod etiam hoc lacte protu
tur, eundem per Calypſonem autumant. lifteinueniútur ,tefte Capro , apudquem
Plaut. in Aulularia: Quod fi Argusferuet , exempla inuenies . Plautus in Menæch
qui oculeus totus fuit , quem quondam mis. Nequeaquaaqua , nequelacte eſt la
Toni funocuftodem addidit. Quod autem Eti,credemihi,vſquam ſimilius.Et alec ale
lonis , & Didonis , Calypſonis dicitur, cis. Sic Marcialis. Capparim , & putricapas
oftendit hoc etiam Cefellius Vindex in alece natantes , Etpulpam dubiodepetaſone
Stromateo , his verbis: Calypfonem ita voras. Horatius in II. Sermonú . Peruel
declinatum eſſe apud antiquos. Liuius: lunt ftomachum fifer, alec , facula coa.
Apudnympham Atlantis filiam Calypſoně. eſt autem alecgenus piſcis. Inueniuntur
Ennius in VIII. Panos Didone oriundos.
tamen quidam veterum etiam bæc alec
A&ius in lone: Cuſtodem aſſiduum loni feminino genere protuliffe. Quod au
inftituitvirgini. tem Caper oſtenditde dubiis generibus
In V latina ſunt generis neutri , & a Verrium Flaccum poſuiſſe, alecem hanc
ptotain ſingulari numero,non etiam in dicens, non habet plurale, nec halec nec
plurali,vt hoccornu cornu,tonitru,genu, lac.Nam hę lactes partes ſunt inteſtinorū
gelu, quæ tamen antiquiflimi inueniun a Græco ganax tidsdictæ , & feruauerunt
tur in vm quoque proferentes in eodem apud nos quoque idem genus, cuius ſin
genere; & invs genere proferentes
Iculino & quartæ declinationis,vt Luca-
gularchæclactis
ma: tinati:Cra:icula, cerebellum
eſt. Titinnius in Feren
, la &tis agnina.
nusin VII. Cornustibi cura finiftri.Idem Pomponius in Lare familiari :Oro re Baſſe
in codem : Seutonitrus actela louis praſaga per lactes tuas.
notanit. Cicero tamen in Arato, hoc ge
Dus, pro genuprotulit: Tertia lubcauda
In D quoque duo funt neutra , qur a
maſculinis nafcuntur in s deſinentibus ,
ad genusipſum luminapandit. Idem in eo
1A
dem : Acpropter lauum genusomni ex par aliud, & quid; & ex eo compofita, vt ali
telocatus Parnas Virgilias tenuicum luce quid, liquid,nequid. quorúgenitiuus in
videbis. In eodemn Hecgenus adlaužnixi ius profercur, vt alius& cuius, & datiuus
delapfareſedit, Atqueinter flexum genuses in i, alii, & cui, ſecundum quorundamn
caput alitis bafit. Actius in Prometheo: pronominum declinationem .vndequi
Profufusflamine hybernogelus.Illud etiam dam indocti pronomina ca eſle putaue.
notandum , quod cum plerunque com runt. Græcorum
ſed ipla ſignificationis ratio , & o .
doctiſſimi hæc nomina
polita ſimplicium declinationem ſeruét,- mncs
Capricornus ſecundæ inueniturdeclina eſſe comprobant Probus ctiam ,alius alia
tionis.Ciceroin Arato. Corporeſemifero, aliud, inter nominapoſuit. Latius autem
magro Capricornus in orbe .Idein in eo de his in pronomine differemus. Inueni
3
dem : Tum magni curuus Capricorni cor tamen apud Liuium in CXII. ab vrbe
pora propter Delphinus iacer, haud nimio condita , in d definens barbarum regis
$ luftratus nitore. Ouidius in ſecundoMe- Maurorum nomé Bogud,cuiusgenitiuũ,
tamorph. Dextra tenetcornum . Idem ſecundum tertiain declinatione,Bogudis
in quinto:flexile cornum . Lucretius ſimi- protulit, vt: Caftra quoque diuerſis parti
liter infexto: Propterea fitvti,queſemina bus Cali Dogudadorii,haudmultū ab
cunque habet ignis, Demittat,quum ſape fuerequin opera perriperent.in eode: Quo
firmădiregni Bogudis cauſaexercuñ
gelum ,quod continet inſc,Mutsit.Accióve- tēpore
Y 4
 687 PRISCIANI 688
in Africam velociter traiicere conatus ſit. In Amynum definit, generis omnis,
Idem in codem : Caſſius geßiſſetcum Tre- indeclinabile,hic &hæc & hoc ncquam .
bonio bellumfiBogudem trahere in ſocieta- In Im quoq; vnum indeclinabile,Cim ,
tē furoris potuiſſet.Idem in CXIII. oppidi nomen vici,vt dicit Celſus.
nomé in d deſinens per accuſatiuum ca- In Vm latina ſeu gręca,apud gręcos in
ſum neutro genere protulit: Et ipfe circa on deſinentia,neutra funt, & mutata vm
Pulpudoram tuebatur. ini, faciunt genitiuum , vt hoc templum
In T,hoccaput capitis inuenitur,& ex huius templi,hocPelium huius Pelii,hoc
co compoſita,lynciputlyncipitis ,occiput hoftorium huius hoſtorii,lignú quo mo
occipitis, Git,ueraisov, & Neper nomen dius æquatur. Inueniuntur tamen apud
oppidi Italici,indeclinabilia ſunt. Comicos multa huiuſcemodi neutrorú
In Allatina & barbara inueniuntur,& formam habentia , mulierum nomina,
ſunt maſculinigenerisvel neutri,quę,ad- quibus articulos feminini generis necef
dita is, faciuntgenitiuum ,vt hic fal huius fario ſignificationis gratiapræponere ſo
ſalis, hic Annibal huius Annibalis, hoc lét, ý sopio hæc Dorcium, Tauríecov hæc
cribụnal huius tribunalis, ceruical cerui- Glycerium , si x púorov hæc Chryſium , si
calis : ſed neutra a producunt in obli- sporóvrov hæcAbrotonium , neónov hęc
quis caſibus. Leontium , hoc autem folet fieri adula
In El deſinentia correptam ,latina ſunt tionis cauſa,ſiuediminutionis ætatis.
& neutra , & addita lis faciunt genitiuú, In An ,aut in On, aut in In definentia
vemelmellis,felfellis.In El productá, quę græca ſunt maſculina vel feminina, &
funt barbara , vel in Il vel in Ol velin Vi producăturomnia; & vel græcedeclina
deſinentia, cuiuſcunq; ſunt generis, laci- tur,vt Pan Panos.Virgilius in VIII.Par
na fiue barbara , addita is,faciunt genitie rhaſio dictü Panos de moreLyceivelex ge
uum , vt hic DanielhuiusDanielis , hægnitiuo græco fit latinus, mutata os vltima
Tanaquil huius Tanaquilis,hic folhuius in is,vt Tita Titaños Titan Titanis, diapin
ſolis,hic conſulhuius conſulis, hic & hæc sençīvos vel delphin delphinis. Dicitur ta
exulhuius exulis.Nihilindeclinabile eſt, men & delphinus delphini. In multis ea
quia per apocopen ab eo , quod eſt nihi- nim inuenimus a genitiuo græco factum
lum,prolatú eft. Sicut etiã apudGræcos latinú nominatiuŭ , vtérépas irépartos hic
xpī & Je & nuneco,proxeble & dăuce& w- elephas huius elephantis, & hic elephan
Xewna . Quidam taméaduerbium eſſe pu- tushuiuselepháti,a genitiuo græco, ele
tant , quod noméeſſeadiectiuum quan- phantos. Singulariter hic abacus huius a
titatisipſa oſtendit coſtructio. Quomo- baci,a genitiuo gręco,abacos. Arabs Ara
do enim dicimus multum bonum & bo- bos , Arabs Arabis, & Arabus Arabi, Ti
ni & bonorum , & minimum lucrum & tan Titanos , hic Titanus huius Titani.
lucri & lucrorum , fic nihil malum vel Plaut.inMenaechmis.Barbatū tremulum
mali vel malorum . Terentius in Andria: Titanū, qui lucet Cogno patre.Necnon &
Nihilhorum egregiepretercetera. Et Ci- ab acculatiuo gręco fitnominatiuuslati
cero de ſignis: Wihil minus ferendum , nus, panthera, cratera ; quod græciquo
pro , nihil intolerabilius. Poteſt tamen que inmultis fecere,quos in hoc quoque
etiam loco aduerbii accipi, quomodo fequimur,qui fępe& genitiuo & aliis ca
multum & primú. Nihil autem vel nihi- "libus pro nominatiuo luntvſi,vt oudprupa
lum ,anon & hilum eſt compoſitū, quod viðudptupos,xajou dptu:0s,pidprúps, innvikavos,
ſine dubio eſt nomen.Hilūcnim pro vllú xaj o isävosix nivo.Virgiliusin VII.Hyrcaniſ
Yetuftiflimi pferebant.Lucilli'in XIV. ne Arabisneparātſeu tendere ad Indos. qui
Naumachiā,licet hæc,inquam ,alueolumg eſt anominatiuo,hicArabus.Idé in Vill.
putare. Et calcus dele£teste hilo non rectius Omnis Arabs,oesvertebāt terga Sabai.Lu
vinas, cillius
 689 LIBER V I. 690
cillius Aethiopu.dixit,pro Æthiops, Rbin faciunt genitiuum Adramyn,nomen he
noceros velut Aethiopus.Titanºquoq;pro rois, Adramynis, Phorcyn Phorcynis.
Titan dicebát. Vnde Næuius in carmine Vnde Lucanº in libro IX . Squallebant la
belli Punici I. Inerant fignaexpreſſa quo- te PhorcynidosaruaMeduſé.Ná Phorcys
modo Titani bicorpores gigantes,magnique per s,Phorcyis declinatur, non Phorcy
Atlantes. Lucanus in IX. Nec tutus ſpacio nis.Euan Euantisnotandú,quod t aſſum
eft elephas.Iuuenalis in IV .Rurfu ad Ae- plitin genitiuo.Ouidiusin IV.Metamor
thiopum populosaltosque elephantos. Virgi- phoſeon, Nyetekusg, Eleleusqueparens
liusin VIII.pantheré terga retorquens. Či- facchus & Éuan.Statius in V.&afummis
cero in Arato :Tum magni curuus Capri- auditus montib. Euan.Virgilius in VI.plla
corni corpora propterDelphinus iacet, haud chorum fimulans Euantis orgia circum .
nimio luſtratus vitore. Horatius in II. Quidam tamen participium accuſatiui
Carm . Nec curatOrion leones, Auttimi- caſus pluralis hoc magis eſſevolunt, ne
dos agitare lyncas. Et notandum eſt etiam ſit communis extrema fyllaba, Euantis
de genere,quod maſculino genere pro- Phrygias pro Bacchantis .
tulit Horatius ,cum Virgilius feminino In On quoq; genitiui Græci ſupradi
in III. Georgicorum , Quid lynces Bacchi ctam ſeruantregulam , penultima lecun
varie ? Perlius: Crateram argenti;ſudabit dum Græcos manente producta vel cor
portrepidum cor.Iuuenalis in I.Lectuserat repta,Méurav Méurovos,hic Memnon huius
Codró Procula minor, vrccoli fex Orna- Memnonis, Eivor Einavos, hic Sinon huius
mentum abaci. Idem in IV. Quanto Sinonis , Aconów Aconówntos , hic Laocoon
delphinis balena Britannica maior. Hora- huius Laocoontis . Hæctamé antiqui ſo
tius in I. Carm . Nulla decempedus metata lebát ablatan proferre , & ſecundum La
priuatis opacam porticusexcipiebat Areton . tinorum regulan in o terminantium ,
Hæc decempeda , ab græco accuſati- quod vbique Terentius facit, declinare,
uo,dito iš dira hoda . Idem in 11. Epiſt.Dj- vt hic Antipho hui? Antiphonis , hic dra- .
uerſum confuſa genus panthera camelo. co huius draconis, hic leo huius leonis.
Caſlida quoque accuſatiuus eſt græcus,
græcus, . Si enim leon dicas, neceſſario ſeruas,
ab eo quod eſtcallis, quo vſus eſt prono- vt genitiuus quoque ſecundum græcos
minatiuo Virgilius in XI.aurea vati Caffi- thabeat,leótis.VndeCiceroin lib.Verri
da.Statius vero callis protulitin II.The- narú, qui eſt de Suppliciis,proprium no
baidos. Bellipotenscui tornagenis horroremen , Leon Leontis declinauit. Quid? in
decoro Caſſis afperſo crudeſcit ſangui- Leonte Macharenfinon idem feciftı? Idem
ne Gorgon. Quod autem græcumeſt in frumentaria: Tamiſte Veneris magna
hoc nomen, oſtendit etiam Probus in li- voce imperat, vt Xeno audiret. pro Xiva
bro, qui eſt de Catholicis nominum . Et Græco.Idem de Suppliciis: DexoTinda
ſciendum quod omnia in In deſinentia, ridanus homo nobilis.pro , Dexon. Idem
etiam in Is productā finiuntur. Arin pro- pro Muræna , Zeno,pro,Zenon profert.
prium nomen & Aris,delphin & delphis, idem pro Fundanio : Eſetne id quod Me
Eleuſin & Eleuſis, Trachin & Trachis.Et konunciaffet.Meno,pro, Menon . Statius
notandum, quod autores Græcorum in is in I. Achilleidos: Conclamant Danai, ſti
magis terminationelunt vſi. Noftrivero mulatoz Agamemno volentes. Horatius in
frequentius in in, quamuis Cicero pro III. Car.Diffiditvrbiñportas virMacedo,
Scauro, Cum dare noller,inquit, Aris,clam lubrit emulos.pro Macedon.
ex Sardinia eft fugereconatus. In cadem: In En definentia correpta latina, ſunt .

Arinis vxorem pellicatus dolo concio : maſculinivel'neutri generis,quæ mutant 1

tatam . ein i,& addita is faciunt genitiuum,vt hic:

In Yo quoque terminantia, addita is Aamen huius flaminis, hocnuinen huius
Y'S

.
 691 PRISCIANI 692
numinis, Alemen fleminis. In En produ- pofuit fpiramixa Narisad vndas. Par cor
ctam latina & græca generis funt maſcu- ripuit obliquos. Virgil. in Bucolico ,nu
lini vel feminini, & accepta is faciunt mero deusimpare gaudet.Lucanus in IX.
genitiuú, vt hic lien huius lienis, rien rie. Ergoparivotogeſiftebella ruuētus.Virg.
nis,vel ren renis. Horatiº in fecundo ſer- paribusſe ſuſtulit alis. Similiter Lar laris.
monum. Quod latus aut renes morboten . Virgil. in V.Pergameumg larē, & cane peo
tantur acuto. Splen ſplenis. Damen, no. netralia Veſta. Plaut. Egosù lar familiaris.
men proprium hiſtorici græci, Damenis. In Er correptam definentia, s & tan
Similiter Seben, nomen herois ſocii V- tecedentibus, niſi ſint poſleſliua, quo
łyſlis,qui habitauit Temeſe.Sebenis,Hy- rum in is deſinant feminina, erinri inu
men Hymenis,hæc Siren huius Sirenis, tant, & faciunt genitiuum , vt hic Auſter
hrc Troezen huius Troezenis. huius Auftri, hic oleafter huius oleaftri,
In Ar latina & græca inueniuntur, & hic apiaſter huius apiaſtri. Excipitur, ſe
barbara, generis maſculini vel neutri vel queſter ſequeſtris,quodduplici ratione
omnis,quę accepta is,faciunt genitiuum , compellitur ſecunda eſſe declinationis
vt hic Cælar Cæſaris, hoc nečtar necta- quoniam & t & s anter r habet,nec eſt
ris, hic & hæc & hoc par huiusparis,hic poflefliuum ; & quod in a facit femininú,
Aſpar huius Aſparis, hic Boltar huius id eft,ſequeſtra.Virgiliusin XI.Etpacefe
Boſtaris. Sed neutra, ſi deriuata fint,pro- queftra.Tertiæ tamen inuenitur declina
ducunt a in obliquis caſibus, a lupa hoc tionis apud pleroſque. Cicero in II. Vero
lupanar huius lupanaris , a lacu hoc la- rinarum. Aut ſequeſtres,antinterpretes cor .
.cunar huius lacunaris, a laqueo hoc rumpende iudicii. Sed Plautus hoc quoq;
laquear huiuslaquearis,a calcehoccalcar ſecundum analogiam declinauit,vtin Vi
huius calcaris.Horatius in 11. Epiſtolaru. dularia. animum adnortite ambo,fi vultis,
Ja munus Apolline dignum Viscomplereli- vitulum hic apponite. Egoferuaboquafife
bris,& vatibus addere calcar. Virgilius in queſtro detis:neutrireddibo,donicūres iudi
VI. Seu fpumantis equi foderet calcaribus cata erithac. In eadem : Haut fugio feque.
armos.Nar quoque naris monoſyllabum , . ftrum . In Er definentia græca quoq; ma
fingulariter producir a in genitiuo, & eft ſculina, ſupradictam ſeruant regulá, quæ
proprium fuuii.Nam fi naſum velimus in ros apud græcos finita, antecedéte alia
fignificare,hæc naris huiusnaris,ſimilem in eademfyllaba conſonante, mutant ros
genitiuo nominatiuü proferemus, ficut in r apud latinos, mé ardposMenáder Me
frequenter ponit Ouidius in 111. Meta : nandri, anižardpos Alexander Alexandri,
morphoſeon, panda lequétiNariseral. Mtabazpas Melcager Meleagri. Excipi
Idé in VII. Defluxerecome,cũ quis & na- tur congrus, quamuis gonger dixit Plau
ris Sauris.Lucanus in Il.genitiuú protu- tus in Perſa.memini, vt murana esgon
lit: Hic aures,alim fpiramina naris adunce gernecalefierent.Codrus, Petrus,hydrus,
Amputat. Far etiam farris, poſitione ha- Icombrus,Ebrus,Amphimacrus, Locius,
buit penultimam longam , quod folumr quæ no rosin er, fed o in umutant. Quá
literam geminauit, & puto differentix uis antiqui etiam in aliis nominibus eius
1
cauſa, ne verbum effe putetur ſecundæ dem terininationis eft quando ficprotu
perſonæ for faris fatur. Etſciédum quod lerine nominatiuos,vt Virgilius,Teucrus
par & Nar producuntur in noininatiuo, & Euandrº,protulit in III.Aeneid. Teucrs
vt Lucanus in IV . Par animi lauseft , & Rhoeteasprimü eſt aduectus ad oras.Idé in
quosfperaucrisannos. Et Virgilius in VII. vill.Rex Exădrus ait non bacfolennia na
Sulphurea Nar albusaqua.Sed Nar ſerua- bis.in codem .Tūpater Evandrus.dextram
uit 'a productam etiam in obliquis caſi- cõplexus euntis.Idé in X.Pallas,Euăder, in
bus. Enniusio VI Annalium . Sulphureus ipſis Omniafunt oculis. Illa quoque latina
nomina,
 693 LIBER V 1. 694
nomina , quæ femininain a faciunt, erin Neuter tamen pleriq;neutrideclinaue .
ti mutant in genitiuo, vt par ſit ſyllabis runt. Sed Plaut.in Vidularia, neutri red
ſuo nominatiuo , vt ater atri,facit enim a- dibodixit,datiuum, cuius genitiuus neile
tra,niger nigra; excepuisillis,quæsvelſp_trius fine dubio eft. quanuis vetuftilli
veln ,ante rhabent, & agerendo vel fe- mi ſolebant omnium genituum in ius
rendo compoſitis , qux accepta i faciunt terminantium & in i datiuum , & etiam
genitiuum , vnafyllaba vincentem ſuum inigenitiuum , & in o datiuum ingene
nominatiuum , vt miſer miſeri,proſperre maſculino & neutro , in femininove
profperi. Domitianusin ſenatu profe, vt ro fecundum primam declinationem in
proſper ditendiſucceſſus oftenderet audito- z diphthongon proferre. M. Cato in
rum beneuolentia creſcere dicentium facul Cenſura de veſtiru & de vehiculis:
tatem . Cicero tamen proſperus protulit Nam periniurium fiet, cum mihi ob eos
in ſexto de republica : Deinde eſt homi- mores quos prius habui honos detur , ubi
num generiproſperms & falutaris. Aſper datus eft, tum vti cos mutem atque alij
aſperi, nam alpri per fyncopam dicitur, modi fim , pro alius modi. Cæcilius in
Luciferluciferi,cornigercornigeri,tener quinto. Nullius alius rei, niſi amicitia com
teneri. Liber quoque, quando ingenuum rum caufa. C. Licinius in 11. Peruer
ſignificat,liberi differentię cauſa declina- fum effe aliimodipoſtulare. Cæſar in Ar
mus: neli libri dicamus , aliud ſignifica- ticatone priore: Vno enim excepto, quem
te putetur. dexter ſimiliterdextri , & aliufmodi,atque omnis,naturafinxit, fuos
dexteri , & adulter adulteri. Et notandú, quisque habet charos. vni pro, vnius. Ti
quod tot ſyllabarum eſt maſculini geni- tinnius in Barbato. Quod quidem polmw
tiuus,quot ſit nominatiuus feminini.Ex- tier dicit , nanque unscollegii fumus. Ipfi
cipiuntur,alter & vter, & ex his compofi- quoque pro ipſius.Afranius in Homine,
ta , quæ pronominum declinationem fe- ipli mevelle veſtimenta dicito. Toti pro
quuntur, alterius.n . & vtrius faciuntge- totius.Idem inSuſpecta : adeo ut te fatias
nitiuum ;ex quo quidam errantes,ea pro- caperet tptifamilia. Soli pro folius. Caro
nomina, ſicut fupra diximus , voluerunt in 1.Originum. Nam de omniTuſculan *
eſſe. Ex cis compofitum alteruter,quam- ciuitate fóli Lucilli Maniltibeneficiñ gra
uis in maſculino ex duobus noinina-
fit tum fuit.Idein Nulli pro nullius: Quitan
tiuis, tamen quia in feminino altcrutra, tiſper nudli res fies, dum nihil agas.poteft
& in neutro alterutrum ex corrupto & tamé hic datiuus accipi,nullirei,pro nulli
integro eſt , ex altera parte plerunque vtilitati. Terentius in Andria. Quando
declinatur, id eſt, exteriore , alteruter quidem tam iners,tam nulli confilii. Vlli
alterutrius ,vt ſit genitiuus& datiuus pro vllius. Plautus in Truculento.Quafi
trium generum fimilis, quod proprium vero corpori reliqueris poteftatem , coloris
eſt omnium in ius terminantium geniti- vlli capiendi, mala. Illi pro illius. Cae
uos.Cicero pro M.Marcello: quodſi in al- to in M. Cæcilium : & quis illemodieſſe
terutro peccandum fit.Lucanus in V 1.pla- vult? Idem demoribus ClaudiiNeronis
cet alea fari,Alterutrum merſura caput.In- Ifti pro iftius. Pecunia mea Reipub. pro
u.niuntur tamen & alterautra,& alterú- fuit quam iftimodivtitu es . Et fciendum
utrum protuliffe veteres, & exvtraq;par- quod in iusterminantium genitiuus pro
te ea declinaſſe. Cicero in Protagora, ducit penultimam , niſi poetica autori
Que igiturpotesteſſe indignitas voluntaris tas eam corripiat, excepto,alter alterius,
admolcftiam ,nifi in magnitudineautlon- quod idco magis correptá habuit penul
gitudine alterius.etrius poßia ? Cato de am- timam , quod duabus lyllabis vincitgeni
biru : Sed ſunt partimquiduarum rerum tiuus nominatrium . Quod igitur creuit
alteriusutrius canja magiftratum petunt . fyllabis, hocminuit tempore. Terentia
 695 PRISCIANI 696
nus tamen inuenitur huius etiam ipe- Anchiſa dicens: alacris palmas utrafque
nul.produxiſſe in trochaico metro, quod tetendit. poteſt tamé alacris eſſe pluralis
)
eft ex feptem pedibus & fyllaba; Seſcuplo accuſatiu . Næuius in Carmine belli Pu
vel una vincet alterius ſingulum . ſextus nici. Famas acer angeſcit hoftibus. Ennius
enim pes vult a longa incipere. Propria in XII. Omnes mortales victores cordibus
eiuſdem , id eft, in er, terminationis no- viuis Latantes,vino curatos fomnusrepente
mina ſi fint appellatiuis fimilia, eorum In campopafſim mollifſimus perculit acris,
fequuntur regulam , vt Alper proprium Alia vero omnia cuiufcunqueſint gene
& afper appellatiuum ,afperi & afpri per ris,acceptais, faciunt genitiuum ,vnafyl
ſyncopam . Liber proprium & appellati- laba abundante, vt aer aeris,carcer carce
uum , Liberi. Caper ſimiliter proprium ris, mulier mulieris, ſuber ſuberis , Mul
& appellatiuum , capri. Rcliqua vero ciber mulciberis & mulcibris, vt Cæſel
omniain ercorreptam ,fiue productam , lius in Stromatco docet; quod fi eſt a
tertiæ ſunt declinationis, Græca fiue mulcendo & ubri compoſitum , vtple
latina , cuiuſcunque ſint generis , & t riſque videtur melius ſimplicis declina
antecedente er in ris mutantia faciunt tioné feruat. celer celeris,agger aggeris;
genitiuum , vt pater patris,mater matris, Liger Ligeris, vomer vomeris, degener
equeſter cqueftris. Excipitur hic later degeneris, pauperpauperis, cadauer ca
huius lateris. Præterea lupiter , cuius daueris , cicer ciceris. Excipitur imber
genitiuus ad aliud noinen tranſit:dici- imbris. &ab eo compofita, September
mus enim huius louis. & hoc iter:dici- Septembris , October Octobris ; quod
fimilis eſt numerus ſyllabarum tam
mus enim huius itineris ; quamuis anti ſimilis
qui hoc iter iteris, & hoc itiner itineris in nominatiuo, quam ingenitiuo. Vetu
dixerunt. Plautus in Mercatore. Quin tu filimi tamen genitiuo quoque fimilem
ergo itiner exequi meum mefinis? Næuius nominatiuum eorun proferebant. Ca
in Lycurgo. Ignoti iteris ſumus , tute to de ſacrificio commiſſo, menſe O &tobri
ſcis. quæ funt nunc étpora.ru. Inue- fecimus , Nouembris reliquus erat. Eto
niuntur tamen apud vetuftiflimos hæc mnia quæ faciunt feminina in is ,fic ſole
ancipitis genitiui: hic accipiter huius bant etiam in maſculino proferre, vt
accipitris & accipiteris: Opiter Opiteris hic equeſter & equeſtris,alacer & alacris,
& Opitris: Maſpiter Malpiteris & Maſ- celeber& celebris, hic campefter huius
pitris: Dieſpiter Dielpiteris & Dielpi- campeſtris. Cato in primo originum :
tris. ſic etiam Iupiter Iupiteris & Iupitris, Agrum quem Volſci habuerunt, campe
vt Cæſellio Vindici placet, debuit decli- ſtris plerus Aboriginum fuit. Virgil.inVI.
nari. nam louis nominatiuo quoque de Anchiſa. Isque vbi tendentem aduer
caſu inuenitur. Cæcilius in epiſtola: fum per gramina vidit Aenean alacrispal
Nam nouus quidem deus repertus ejt louis. mas vtrafque tetendit. Hæc etiam contra
Actius in Civavocéxem: Lucifera lampade rationem ſupradictarum regularuin de
exurat louis arietem .Ex quo etiam plu- clinantur, puer pueri, cuius femininum
ralem numerum Plautus protulit in puera dicebantantiqui; vnde & puer
Calina , repente vt emoriantur humani pera dicitur, quæ puerum vel pueram
loues C quoq ; antecedente,ſupradictam parit , id eſt, puellam , quod eſt diminu
ſeruant regulam , id eft, cr in risconuer- tiuum puere , vt capra capella , tenera
tuntin genitino, fi fint communia, vel tenella,vmbravmbella, fic puera puella.
in is facientia feminina, vt alacer alacris, Ouidius etiá hoc approbat,quiin VI.Me
acer acris . Et fciendum quod in vtra- tamorphoſeon de puella Proſerpina nar
que terminatione vtriuſque generis in- rans,dicit : Tania que fimplicitaspuerilibus
ueniuntur học nomina.Virgiliº in VI.de affuit
 697 LIBER VI. 698
affuitannis.quod deriuatiuum non per- niter hic & hæc ſocrus proferebant.Actie
tineretadfeminas,niſi etiam puera eſſet in Arreo: Simul & Pifaapremia erepta4
dictum . Quod tamencomprobat etiam focrupoffeditſuo. Genergeneri differen
Suetonius diuerſos ponensvſusin libro, tiæ cauſa: neſigeneris dicamus, aliud fi
qui eſtdeinſtitucionc officiorú.Liuius in gnificate putetur. Aper apri , cuius femi
Odyſſea.Meapuera,mea puera,quid ver- ninum veteresprotulerunt,apra,ve Pli
biex tuo ore profugit? Idem alibi: Puera- nius Secundus in I. artium . Coluber et
rum manibus confe&tum pulcherrime.Non iam colubra facit.hæc acer arbor,acri,di
eft tamen ignorandum , quod etiam hic cit Seru. in commento Virgilii,cum nul
puerus, hic & hæc puer vetuſtiſſimi pro- lum in er femininum ſecundæ inuenia
tuliffe inueniuntur, & puellus & puella. tur declinationis.Ouidius nominatiuum
Lucillius in XI. Inde venit Romamtener protulit:Etplatanus genialis,acery, colori
ipfe atque etiam puellus. Cæcilius in Vm- . bus impar. Solinus vero rectius protulit,
bris : Age age puere , duceme ad patrios aceris ,in admirabilibus,dearbore churis:
fines ,decoratum opipare. Afraniusin In- palam fieret intorto eam effevimine ,ramis
cendio : 0 puere puerefine me profpicere ad aceris qualitatem . Quæritur Iber I
mihi. Plautus in Lenonibus geminis:Do- beri , an IberusIberi melius dicatur. Lu -r
let hic puellusfefe venum ducier. Lucil- canus enim vtrunque protulitin V.Siti
fius inIV. Cumque hictam formoſusho- bi durus Iber, autfi tibiterga dediſſet. Idem
mo ac te dignuspuellus.Liuius in Odyſſea: in IV. Qui praſtat terris,aufert tibi no
Sancta puer, Saturnifilia ,regina. Næuius men Iberus. Ergo vel differentiæ cauſa
in II. belli Punici: Prima incedit Cereris fuuii & gentis , apocopa vſus eſt, quo
Proſerpinapuer. Varro in ſatyra, quæ in- modo Arar pro Araris dixit; vel more
ſcribitur ámos mos megexañs, Granidaque ſuo aburens diuerſis terminationibus, 1

mater peperit foui puellum . Liber quo- quomodo Achillem & Achillca. Nam
que excipitur libri ,fiber fibri; quæ etiam proprie Iberes ſunt gens ab Iberis pro
rationabiliter videntur effe fecundæ de- fecta , qui vltra Armeniam habitant ,
clinationis. habent enim feminina in a quorumlingularis nominatiuus , hic I
deſinentia,quantum ad vocem , libra & ber huius Iberis facit, & apud Græcos
fibra, quamuis non fint eiuſdem ſignifi- IlCup TBnpos. Nam alterum t*Bupos I'Búps
cationis : ficut apud græcos quoquemul- dicunt..
ta inueniuntur feminina, a maſculinis In Ir definentia maſculina,accepta i fa
deriuata non eiuſdem ſignificationis, vt ciunt genitiuum , vt hic viryiri,leuir leui
Adrwv Adkappa,non ſimilemhabent ſigni- ri , Treuir Treuiri. vnum inuenitur, vt
ficationem , ficut sesiacov segéxayva , new quibuſdávidetur,femininum tertiæ de
régua , regulam tamen eandem ſeruant. clinationis,Gaddir Gaddiris, nomé eftci
Item excipiuntur culter cultri , cancer uitatis . Sed Salluſtius neutrum effe ofte
cancri, quod neutrum etiam inuenitur, dit in 11. Hiſt.accuſatiuum nominatiuo
ſed quando morbum ſignificat. Claudius ſimilem ponens,vtalii tradiderunt: Tar
in IV. Hiſtoriarum . Vivideretniereſpué- teffum Hiſpania ciuitatem ,quam nuncTy
ret, verminaret literis addinalis, quodver- rii mutatonomine Gaddir habent . Namli
minatione ad cancer peruenerit:Eiusgeni- eſſet femininum ,Gaddirem dixiſſet ac
tiirus canceris effe debet , vt cicer ciceris.. cuſatiuum , non Gaddir. & vnum neu
Præterea notandú ſocer foceri, cuius fe- trum Ir , quod eſt indeclinabile.quam
mininum,cum ſecundum analogiam ,hęc'uis quidam ( vt Chariſius ) Ir Iris decli
focera eſſe deberet , hæcfocrusin vſuelt. nauerint. abdir quoq; & abaddir,óBastua
lauenalisin 11. Deſperanda tibi falua con- nos , declinatum non legi.
cordia fooru.Vetuftiffimitamen commu. In Or definentia, ti lintmaſculini ge
 699 PRISCIANI 700
neris aut feminini vel communis , acci- Hæc arbor quoque huius arboris, quod
piunris, & producta o,faciuntgenitiuum , a tobore deriuatum illius declinatio
vtorator oratoris, Salinaror Salinatoris, nem ſeruans corripuit penultimam
hæc vxor vxoris , foror fororis ,hic ' genitiui; &a puero compofita, Publipor
& hæc autor autoris , pallor palloris, Publiporis,MarciporMarciporis.fic Pro
pudor pudoris, ſtridor Itridoris, calor bus.Ita cnim antiquipro Publii puer, &
caloris,humor humoris, macor macoris, Marci puer dicebant,quæ o non produ
pro macies , marcor marcoris ipſa res , cunt in obliquis calibus. Salluſtius
feruor feruoris, rubor ruboris, mador in tertio Hiſtoriarum hoc protulic. vnus
madoris.Salluſtius in IV . Hiſtor. Mons- conftitit in agro Lucano gnarus loci 20
menta madore infirmarentur. algor algo- mine Publipor. Neutra quoque & gre
ris, quod etiam hic algus huius algus ca omnia,correpta o & addita is,faciunt
dicitur. Plautus in Vidularia. Inopiam , genitiuum , vehoc marmor marinoris,
luétum , mærorem, paupertatem , algum, æquoræquoris, hic Hector Hectoris,
famem . Idem in Rudente: Tu vel ſuda, hic Actor Actoris , quando eft no
vel peri algu , vel etiam agrota ,vel menproprium græcum . Virgiliusin XII.
vale. Excipiuntur corripientia o etiam Aforis Anrunci fpolium , quaffatque
ingenitiuo, vt bic & hæc & hoc memor trementem . Ab eo autem quod eſt, hoc
memoris, immemor immemoris,quod ador, genitiuus in vſu frequenti non eſt,
a verbo memoro nacum , penultimam cuius deriuatiuum o productum habet
eius ſeruauit ſyllabam . vetuſtiſſimi ta- contra rationem aliorum , quæ ex neutris
Qien fimilem genitiuo protulerunt eius eiuſdem cerminationis deriuantur. Vir
pominisnominatiunm .Cæcilius in Epi- gilius in VII. & adorea liba per ber .
clero : Itane Antipho inuentus profluuia bam Subiiciunt epulis. Et puto ideo pro
fide? Itan' eft immemoris? isan'eft madida duci, quia a verbo deriuatur, producente
memoria ? Et hoc folum in or delinens ha o penultimam , id eſt, adoro. Ergo ador
buit comparatiuum memorior.Indecor quoque,cum ab eodem fit verbo deriua
indecoris. Virgil in XI. Non tamen inde- tủ ,neceſſario fi declinaretur, produceret
corem rua te regina reliquit. Idem in XII. in genitiuo o,quod rurſusregula neutro
Nec genusindecores:fine me hechaud mol rum prohibet , in or terminantium .
liafatu. Inuenitur tamen etiam fimplex, Duabus igitur ſibi aduetſis regulis repu
decordecoris, penultiina correpta apud gnantibus manfit indeclinabile. quam
vetuftillimos,quando pro decorus deco- uis inueniatur huius quoque apud quol
ra decorum, accipitur. Næuius in carmi- dam veterum genitiuus,modo produ
ne belli Punici: Magnamque domum de- cens, modo corripiens penultimam , ſe
corem , direm vexerant. aliter enim iam- cundum fupradictas diuerſas rationes,vt
bus ſtare non poteſt. Salluſtius in 111., Gannius in I. Hic adoria dasprimitias fi
.equis & armis decoribus cultus. Idem in bifanguine libat. Idem in II. Filam {pon
codem : Dedecores multique per terga te fatos adoris ſtranife maniplos. Idem in
ab hoftibus cedebantur. Quæ ab eo deri- 111. Emicat in nubesnidoribus ardor ado
uata ſuntvel compoſita, quod cſt decus ris.Excipitur etiam hoccorcordis, quod
decoris,illius declinationein feruát,ſicut allunit din genitiuo. Vt breuiter igi
a corporequoq; compoſita,ciuſdem de- tur fupradictam colligamus regulam , in
clinationem feruant, bicorpor bicorpo or deſinentia neutra latına & greca, &
ris,tricorporcricorporis,vt Actius in Éri- quæcunque deriuantur vel componútur
phyla : Pallas bicorpor anguium fpiras a primitiuis penultimam corripientibus
trahit. Virgilius in ſexto, Gorgones,Har- ea genitini penultimam corripiunt, cr
Pyieque Es forma tricorporis vmbra. tera

VINT
1
AIRLIOTECA
7 cente
 701 LIBER VI. 701
tera producunt,exceptis cor & ador. ſya. In os autem terminancia geniti
In Vrdefinentia, cuiuſcunque ſinege- uum græcum , o in i mutata faciunt la
neris,accepta is faciuntgenitiuum ,vthic tinum genitiuum , vt Kengas Kangartos,
vultur huius vulturis,curtur curturis , hoc hic Calchas Calchantis.quamuis hic Cal
fulphur huius ſulphuris,hic & hæc fur, chas huius Calchæ antiquiſſimi decli
huius furis. Excipitur hic ſatur huius nabant. Plautus in Menachmis : Noni
faturi. vnde Lucanus: faturum tamen ftın'illum ? nouicum Calcha fimul.ó llat
3
obfides hoftem . quod ideo eſtſecundæ de- Ads to demartos , hic Pallas Pallantis. »
clinationis, quia facit femininum in a Παλας της Ραλλάδος , htc Pallas huius
definens, id eſt, hæc fatura. Terentius Palladis . Et fciendum quod in as deli
.
in Hecyra: Sed cum tu ſatura atqueebria nentiamaſculina,ſi nt habcant in geniti
eris,puer utfatur fir facito. quod a Probo uo , vocatiuum in an volunt terminare
prætermiflum , doctiſſime præceptor moreGræco , & fimilem hunc nomina
nofter attendit Theoctiſtus , omnis tiuo feruare,vt o Calchan,vel o Calchas,
eloquentiæ decus; cui quicquid in & o Pallan , vel o Pallas.Virgilius ca
me lit doctrinæ poſt deum imputo. men autoritate poetica,o Palla,protulit
Excipiuntur etiam in neutris hæc, quæ in XI. Salue aternum mihi maxime Pala
prou, o correptum habent per obliquos la. In eodem : Quin ego non alio dignes
caſus, vt hocrobur huius roboris, cbur te funere Palla, in hoc ,
eboris, femur femoris. Horatius: Femur rum poetas ſecutus . Homerus in jo io
Cherinte tuum . Virgilius in X. ocyus dedos. Tovaudamas, ou may ove or inci pisze
enfem , Aeneas viſo Tyrrheni fanguine trūt' digopeleis.Traueréuce,dixit, ai si to 78A
latus , Eripit a femore. dicitur tamen dépar. Menander quoque in Dardanio ,
& hoc femen feminis, cuius nominati- Aela vſ. Acis dixit pro Ap lay.
Δρίαν.
uus in vſu raro eſt. lecur iecoris vel In Es correptam latina, mafculini vel
iecinoris, qui genitiuus videtur a nomi- communis generis cum fint, mutant e
natiuo iocinusvenire,qui in vſu non eſt. in i, & ablata s , & addita tis faciunt ge
Perſius: & quefemel inins fnnata eft, rk- nitiuum , vt hic miles huius militis, tra
pro iecore exierit caprificus. mes tramitis , termes termitis , merges
In As deſinentia latina,maſculinige- mergitis, hic & hæc ſoſpes ſoſpitis,pedes
neris ſunt, vel feminini, vel communis, pedicis, eques equitis , hic & hæcluper
ablata s & addita ris faciunt genitiuum , îtes huius fuperftitis, gurges gurgitis,
vthic Mæcenas , huius Mæcenatis,hæc hic & hæc diues diuitis. Excipiuntur
ciuitas ciuitatis , hic & hæc Arpinas hæc quæ habent penultimam z diph
huius Arpinatis. Excipiuntur monoſyl- thongon, vel quæ a verbis deriuantur
laba, hic as aflis, hoc vas vafis, quod in in penultima fyllaba e habentibus bre
fingulari numero tertiæ, in plurali ſecú- uem ; quæ e ſeruant in genitiuo, vt hic
dæ declinationis eft , vt hic vas vadis, & hæc & hoc præpes huius præpetis:
hic mas maris , & hoc fas , nefas , & tero teris , hic & hæc & hoc teres te
hic & hæc & hoc nugas, indeclinabilia. retis : hebeo hebes , hic & hæc & hoc
Græca vero eiufdem terminationis no- hebes hebetis: indigeo indiges, indiges
mina in ou vel in a definentia in genitiuo indigeris: impeto imperis , impes im
1 græco , primæ ſunt declinationis, vt ó peris. Ouidius in 111. Metamor,Impete
1 Avolas Tou Avoir, hic Lyſias Lyfiæ , ó s'rtas nunc vafto: pro,impetu .Similiter Statius
1 TIÙ AUTO, bic Antas huius Antæ. Huiuf- in VII. Thebaidos.Tranfiliút campos, au
cemodi nominatiuum nominum fre- rigiamg, impete vaſto Amphiaraetuum.in
quenter ſine s terminali ſolent Romani terpretor interpresinterpretis. Sic decli
proferre, vt hic Geta , Byrrhia , Mar- nantur ctiamiante e habentia, vthic pa
703 P R I S CIANI 704
ries parietis, bic aries huius arietis ,hic & manfit ,cam quintę quá certię declinatio
hæc& hocinquies inquietis:quodquá- nis inuenitur.Virgil.in IV.Aeneid. Tem
uis in nominatiuo e correptam habeat, pus inane peto, requiem fpaciumg,furori. +
ve Probo videtur,in genitiuo tamen ean- Cicero in dialogo de ſenecture .Vt mea
dem producit,fecúdum genitiuum quies ſenectutis requietem oblectamentumg no
quietis principalis. Sic etiam ſeruant fe- ſcatis.Nam inquies,cuius extremam cor
minina e correptam ,vt hæc ſeges ſege- ripi dicit Probus, inquietis declinatur,
tis,ceges tegetis. Illud quoq; notandum , quod trium factum elt generum ,vt ſupra
quod a pede vel a ſedendo compoſita, oftendimus; cuius etiam fimplex in vſu
per dis,non per tis, efferunt genitiuum . inuenitur trium generú . Næuius in Car
Et a pede quidem compofita, ſeruant c. mine belli PuniciII.lib.lamqueeius men ,
A ſedendo vero mutant e in i,vthic & tem fortanafecerat quietem . Licinius Ma
hæc & hoc quadrupes quadrupedis, bi- cer in I. Annal. Nox minimo opere milites
pes bipedis,compes compedis.luuenalis. quietes volebant elle. Salluſtius in II, Hi
in IV. Squallidusin magnafaſtidit compe- ftor. Quia corpore & lingua percitum es
defoſfor. Hic & hæc obſes obſidis, deſes inquietem nomine hiſtrionis vix fanı Bar
deſidis. Excipitur hæc apes huius apis, buleium appellabant. Alia vero eiuſdem
quia hoc folum a pede compoſitum , vt terminationis nomina e in i mutantia
quibuſdam videtur,e longam ſeruauit, faciunt genitiuum , vt, hic Verres hu
neque vlla creuit lyllaba in genitiuo:quá. ius Verris, hæc cædes huius cædis. exci
uis & alia compoſitaab eo ,quod eſt pes, piuntur hic pes pedis, hæc Ceres huius
autores producant. Virgiliusin IV.Ae- Cereris,merces mereedis, bic & hæche
neid.Statfonipes,ac frena ferox ſpumantia res hæredis, locuples locupletis; & cria
mandit. Idem in X. Tollit ſe arre&tum quintæ declinationis e corripientia tam
quadrupes , & calcibus auras Verberat. · in genitiuo, quam in datiuo, fides fidei,
Horatius in l. ſermonú.Omniamagnalo- res rei , ſpes fpei. Inuenitur & plebes
quens,modo,fitmihimenſa tripes,etConcha plebei. Salluſtiusin I. Hiſtoriarum . Ple
ſalispuri. Probus tamen inter correpta bei tribunitiam poteftatem . Nam plebs
hoc ponit. Ouidius tamen nominati- plebis facit genitiuum. Et fames famci
uum hæcapisprotulit in VII. Metamor- dicebant veteres, vnde adhuc fame pro
phofcon. Non apis inde tulit collectos fe- ducitur in ablatiuo. Virgilius in VI. Mel
dula flores.Quod etiá diminutiuú often- le fozoratam & medicatis frugibus offam
dit apicula; quomodo docet fidicula pri- Obiisit, ille famerabida triaguttura pan
mitiui ſui nominatiuum fidis non fides dens. Iuuenalis in V. inde autem cum ſe
elle , quod Seruio placet , de cithara. matura leuanit Progenies.ftimulante fame
In Es productam latina i antecedente, feſtinatad illam , Quam primum pradama
ablatas & addita i faciunt genitiuum, ve rupto guſtanerat ouo. Idem in eodem :
hic meridies huius meridici , hic vel hæc Membra alienafame lacerabant,eſſeparati
dies huius diei, hæc acies aciei. Excipitur Etſua. Quali quintæ declinationis pro
hæcquies quietis.vetuſtiſſimi tamen hoc duxerunt ablatiuum . In Es productam
quoque ſecundum ſupradictam profere- græca eiuſdem declinationis, in cus vel
bant declinationé. Afranius in Emanci- in tos vel in ms genitiuum græcum termi
pato : Sollicito corde corpusnon potitur nunc nantia,ou vel ovel so in imutantia faciunt
guie. Næuius in Proteſilaodamia, Com- genitiuum latinú,vt Tarawisho Ilanquá
plexafomno corpora operiuntur, ac fuani Sws, Palamedes Palamedis , ETOXAS E72
quiedicantur.Iureigitur compofitú quo- xalos Etcocles Eteoclis, Xpéums , Xpfpuntos
que ex co, requies, quod in codé genere Chremes Chremetis & Chremis. Te
rentinis
705 LIBER V I. 705
rcntius in Andria:Etiam puerum indeab- quentiſſime& tertia vtunturdeclinatio
iensconueni Chremes. Idem in eadem : E- nein propriis , quæ formam habent pa
gomet continuo ad Chremen .MivorimsMirdine cronymicorum , & in barbaris, vt Thu.
s,nomen eſt vrbis Ægyptiacę,cuius mé- cydides Thucydidæ & Thucydidis , Mi
tionem Pindarus facit,Mendes Mende- thridates Mithridatæ Mithridatis , Ti
tis & Mendis. Sic quoq; Peuuns Pauintos, granesTigranę Tigranis.huiuſcemodie.
Rhamnes Rhamnetis & Rhamnis,quod nim nomina Parthica etiam Græcianci
græcum eſſe oftendit aſpiratio poſtopo- piti terminant genitiuo ,modox,modo
lita, quod in latinis nominibus non fit. ous,Trypains Toyparou Terpasous. Virgilius in
Adézus Acizenzor,Laches Lachetis & Lachis. XII. nec Drancisdicta refellam . Et ſcien
Sic & fimilia in tos terminantia genitiuú dum , quod in huiuſmodi nominibus ,
gercum.Nec eft mirum duplicem decli- quando tertiæ ſunt , frequentiſſimeve
nationem hçc habuiſſe apud latinos,cum teres datiuum proferebant pro genitiuo,
apud gręcos quoque multa inueniantur, Ariſtoteli,Demoſtheni,Thucydidi, Eu
huiuſcemodiancipitéhabentia declina- ripidi, pro , Ariſtotelis , Demoſthenis,
tionem ,tefte Herodiano. rugms nomen Thucydidis,Euripidisponentes.Virguli
gigantis rózou & rúgnoos, Karens proprium usin I.Æneidos
KOMOU & Kauntos, múrns pérov & j'antos,ó Precipuepius Aeneas nunc acris Oronti,
Mla'ns Mlws & Mývatos,& ó Dians Triax xai Nunc Amyci caſum gemit. Idem in eo
Πέλητος, Μίγης Μίμυ και Μίγκτος, Γιύλης Πύλε dem:
núantes. Singulariter Thales, Menes, A- Troas relliquiasDanaum atque immitis A.
geles,Calles,Dares varie declinátur.Vn- chilli. In II. quis talia fandoMyrmidonum
de Virgilius duplicem accuſatiuum græ- Dolopumue aut durimilesVlyſſi.Terenti
cum protulic in V. Æneidos,Darera & us in Heaut. Archonidifiliam ,pro Archo
Daren illosſecutus , qui rédata & Pidle , nidis. Cicero in IV. Verrinarum . In Ti
Mýtnta & Mutlu protulerunt,vt Precips- marchidi poteftate ſociorum populi Romani
temg Darenardens agit æquore toto.In eo- antiquiſſimorum , atqueamiciſimorum li
dem :Sed finem impofuitpugna ,feſſumque beros,matresfamilias,bona,fortunasque o
Dareta.Sin in x terminantgenitiuú græ- mnes fuisſe.Idem in eodem datiuumlimi
.cum primæſunt declinationis,vt Ajarn literprotulit :neqz inpreſentia Timarchi
A'zare, Achates Achatæ , a'rpions avion, di quid refpõdeat habuit.& magis ſecundú
AnchiſesAnchiſæ .Sæpillimetamen hu- tertiam ea proferunt nominatiſlimiau
iufcemodi nomina antiqui & ſecundum tores.Idem in Arato : Subpedibusprofert
tertiam protuleruntdeclinationé, vt O- finita Booti.pro,Bootis.Terentius in He
rontes Orontæ & Orontis,Timarchides cyra: Callıdemidem hofpitem Myconium ,
Timarchidæ & Timarchidis , Herodes Ciceroin Protagora: "Quid tu,vndetan
Herodæ & Herodis. Horarius in II. E- dem appares,o Socrate, an quidem dubium
piſt. Preferat Herodispalmetispinguibres, non eft,quinab Alcibiade Trogus Pom
alter. Cicero in I.Tuſculan. Nonfinecax- peius in libro VI. inde Scepſim petit, quo
ſa cum Oreſtisfabulam doceret Euripides. Je media interfecta ſocru contulerat , is ab
Salluſtius in fecundo hiſtoriarum : Eam Herculide perito colloquio.M Velleius Pa
deditionem fenatusper nuncios Oreftis con terculus ,primus,nec minus clarus eatem
gnitamapprobat. Idem in IY . Hiſtoriarú. peftatefuit Miltiadis filiusCimon . Plinius
Nang primum Iafonem nouo itinere maris in II.naturalis Hiſtor. ab Euclide. Idem
Aeete hofpitis domum violaſſe.A. Gellius in Ill. Thucydide. Idem in IV. Philiſtide,
noctium Atticarum nono: Hiftoria ex li. Anticlide, Philonide. In V. Sotade. In VI.
Simonide minore. In VII. Agatharchide,
bris Heraclide Pontici iucunda memoratu
Emiranda.Sciendum tamen , quod fre- Apollonide, Duride,Heraclide Pontico,
Z
707 PRISCIANI 708
Aſclepiade: In XI. Menecrate. In XII. vero omnia eiuſdem terminationis cor
Menefide:In X V.Cõmiade. In XXXVII. reptæ ſimilem habent genitiuum nomi
Neuripede.Poſſunt tamen ea,ſiproducte natiuo: hic collis huiuscollis, hæcpup
proferantur, datiui eſſe græci pro ablati- pis huiuspuppis ,hic & hæc luauis huius
uis, quomodo Virgilius in l.Aeneid.v- ſuauis, hic & hæc ciuis huius ciuis. Exci
no comitatus Achate. Iuuenalis: Penelope piuntur,hic lapis huiuslapidis.vetuſtilli
melius , leuiustorquetis Arachne. mitamen etiam huius lapis, protulerunt.
In Is deſinentia longam , cuiuſcunque Ennius in XV. Annal. Occumbuntmulti
fintgeneris,latina,ablata es, &additatis letumferrog, lapig . Hicfanguis, huius
faciunt genitiuum ,vt hæclis litis,hic & , ſanguinis, quod veteres, hoc ſanguen ,
hæc dis ditis , vnde hi & hæ dites, & hæc dixerunt. Cicero in Horten. ut ait En
ditia: cuius nominatiuum ſingularem in nius : Refugiat timidosſanguen atqueexal
vfu non inueni , debet tamen fecundum beſcat metu. Idem in II.Annaliú : Ogeni
analogiam , hocdites eſſe: Naminisfini- tor, o ſanguen diisoriundum . Hæc pollis ·
ri neutrum -non poteft.Lucanus in VIII. pollinis.lic Charifius. Probus autem &
Nonillic Libyee pofueruntditia gentesTē- Cæſar , hoc pollen pollinis declinaue
pla. hic & hęcSamnis huius Samnitis.Sic runt.Hæcculpis cuſpidis,ſemis ſemiffist
Cæſar de analogia.Lucanus in ſecundo: Apuleius in Epitoma: Sed tum feftertius
Romanag, Samnis Vltra Caudinasfpera- dipendium femipem , quinarins,quinquef
uit vulnera furcas. huius neutrum Næ- fis,denarius, decaſſis,valebat.Hæccallus
uius ,Samnite , protulit in carmine belli calidis , quod etiam hæc caflida caflidæ
Punici, ad cuiusſimilitudinemdebete declinatur. Virgilius in XI. aurea vati
iam, hocdite,dici.Excipitur hicglis gli- Caſſida. A ſanguinecompoſitum non
ris, quod prot,r habuit , & hæc vis huius ſeruat declinationem fimplicis,hic& hęc
vis,cuius plurale fimiliter,vis,tam Lucre- exanguis hui' exanguis: a cuſpideferuar,
tiusquam Salluſtiusprotulerunt.Lucre- tricuſpis tricuſpidis. Ouidius in primo
ciusin Il. Sed quam multarum rerumvis Meram . pofitoq;tricuſpidetelo , Mulieta
poflidet in fe, Aig poteftates.Salluf.in 111. quas. Inuenitur etiam hæc capis capidis ,
Hiſtoriarum : Maleiam affuetum -ad om- cuius diminutiuum eft capidula. Arun
nes vis controverſiarum . Illa quoque tam rius : capis vaſisgenus eſt pontificalis,di
in is
quam in er finita nomina regulai minutiuc capidula. Lucilius in IX.Hinc
feruantiner terminatorum ,id eft,accep- ancilia ab hoc apicescapidash, repertas. Et
táis faciunt genitiuum , vt hic puluis & vide, quod magis græcum effe oftendi-
puluer pulueris,hiccucumis & cucumer tur, cum inas protulit accufatiuum plu
cucumeris , hic cinis & ciner cineris , hic salem . Hic & hæcporis & hoc pote,no
vomis & vomer vomeris. Præterea Cx= mina efle oſtendit comparatio , potior
far declinat, pubis puberis: quidam , vt & potillimus. Sineverbis autem raro in
Probus,pubes puberis : quidam , puber uenies ea , vel cum obliquo caſu prolara. ·
puberis. Ex eo tamen compoſitum inue- Perſius Qui pote,vis dicaminugaris cum
niturfimilem habensnominatiuum ge- tibi calue Pinguis aqualiculus protentoseja
nitiuo, hic impubis huius impubis. Virs quipede extet. Virgilius in Ill . Nec potis
giliusin V. impubis Iuli. ab co neutrum , Tonios flu &tusaquare fequendo. Idem in
impube,Horatiusprotulitin Epodo , vt: XI. At non Enandrum potiseftvisvllate-
Hectrementiquaſtusore Conſtitiipuer im- nere.In Is deſinentia, ſi græca in genitiuo
pubecorpus. Cicero tamen in IV Inuect. græco confonantem habuerint ante os,
Filiumque eius impuberem legatum a pa o inimutant , & faciuntgenitiuum lati
tre miſſum . Idem in II deOratore; Quod num,ve Stucets Espécutos, Simois Simoen
wifi puberem teiam ,inquit,baberem . Alia: cis, a deavie adevidos , bie Adonis huius 'A
donidis
 709 LIBER V1. 710
donidis, Edmons Eurónidos, Eupolis Eupo- Angopóker pro Amplopóar, AmoróFa, pro
lidis, Akers Asedos, Doris Doridis , oitis Axorow.Hecglos gloris,locos,correptú,
Oitidos, hæc Thetis huius Thetidis. quá- oſlis.Ouid.in V.Metam .Quipoftquace.
uis ablatiuum eius,ab hac Theti,Plautus cidit,ferrumg ex offerenullum eft. Quida
protulit in Epidico: Tum ille prognatus tamen veterum & hocoflun ,& hocoſlu
Thetifineperdat,alia apportabunt ei Nerei proferebant. vnde Pacuuius in Chryſe:
filia. Eixaers Eizdedos,EucharisEucha- Ofum inhumatum aftuofum auram . Actis
3
cidis, Etiyaers Enigdedos, Epicharis Epi- vero in Annal. Fraxinusfilſaferox infenfa
charidis. Sin in os puram græcus deli- infinditur offis. Caro tamen os protulicin
nat genitiuus, fimilis erit nominatiuo a- IV. Originum : Siquismembrum rupit,
pudłacinos, rc a'Swrsgadavros,hic Adonis aut osfregit , talione proximus cognatus vb.
huius Adonis , Nedmonus Nedrómos, hæc ciſcitur.os,productum , oris. Hic & hęc
NeapolishuiusNeapolis.Sinapud Græ- cuſtos cuſtodis, ideo in dis deſinit , quia
cos in as diphthongum terminent,nt ha- venit averbo.cuſtodio. Græca eiuſdein
bentin geniciuo latino, Evaders Elmortos, terminationisgręcum genitiuum ſequú
hic Simois Simoentis. tur , os finali in is conuerſa , ve Xpuripers
In Osproductam maſculina ablata -s, Xpusépartos, Chryſeros Chryſerotis, vipass
& addita ris faciuntgenitiuum ,vthicle . špeos, herosherois ,Mivas Mirwos , Minos
pos leporis, ros roris, mosmoris,flos flo- Minois. Salluſt.tamen protulit Minonis
ris. Excipitur nepos neporis , quod qui- genitiuü in V.Hiſtor. Dedalumex Sicilis
damcommune putauerunt, quamuis fe- profečtū,quo Minonisirãarg opesfugerete'
mininum ſit neptis. Alia vero omnia in Nec tamen hocfine exemplo apud Græ
is definunt, vthic & hæcſacerdoshuius cos quoq; inuento. Syraculii .n. Herou
facerdotis,hic& hæc compos compotis. pro Herosdicunt.SicSophron, špov pre
Liuius in XXV. Profe&tofariscompotem špas,dixit. Similiter ergo & Miverpio Mic
mentiineſſe. o tamen in hocfolo corripi- ows. Romani auté plerunq; ſolentinon
cur. Seneca in Phædra.Hippolytemenúc terminantia , etiam abiectione nprofer
compotem votifacias, in eadem :Compote re per o,yt leo ,dracic ergo Mino.Go
voto . & eſt Adonium metrum.Eius con- bio quoq; dicāt pywbos, abiectas. & qd
trarium ,impos impotis. Actiusin primo mirabili' eſt Athos Athonis protulit Ci
Didaſcalicon: Fallidica,andax ,guarima- cero in III de Republ. Quidergo illa fibi
ter peſſimi,odibilis,natura impos, excors, vultabfurdaexceptio, nifi quis Aihonépro
@fera. Siiniliter hæc cos cotis, dos do- monnmēto vult fundir efficere? Quis.n.eft
tis. Excipitur , hic & hæc bos bouis , Athos,axıOlympustantus? Sed hoc in vs
quod ideo 'allumitgenitiuo uloco digá- correptá,dehinc Attice prolatūeſt,quo
ma, quia Acoles quoq; ſolent inter duas modo apspózews.pro Avspózsos.
vocales eiuſdem dictionis digamma po- In Vs correptă deſinétia,maſculinala .
nere, quos in multis nos ſequimur, F4 tina,s veltvelxantecedétibus,fifint rerú
ouis, dákos Dauus, wFév, ouum . Vndein incorporalium vocabula ,quartæ ſunt de
nominatiuo
quoq; huius nominis illos clinationis, vt hic viſushuis viſus, hicca
fequimur. Nam & Aeoles & Dores são ſushuius caſus ,hic ſitus, huius fitus, hic
dicunt pro Basyx diphthongon in o longă poſitushuiuspolirus,hic partushui' par
vertentes. Et quod hoc verum eft,often tus; quáuis hæc partio hui' partionis an
dunt epigrammata vetuſtiſſima,quęlite- tiqui,ptuliſſe inueniátur.Plaut.in Truc.
ris antiquiffimis fcriptainmultistripodi Horreſcomiferamentionem quoties fit par
bus legi, & maxime in tripode Apollinis, tionis,hicfexus huius ſexhic luxus huius
quielt Conſtantinopoli, in loco quem luxus.Similiter quartęſunt, rerú voca
Expérepey vocant. Sunt autem fcripta fic, bulis homonyma inueniütur,
z
vt hic ma.
2
 711 PRISCIANI 712
giſtratus, cipzi @ódpxecov, huius magiſtra- tumulti, pro,ornatus & tuinultus. Idem
tus, hic ſaltus,ümüdrois recen n'vágon,huius in Adelphis,fru &ti, pro,fructus: Nunc ex
faltus, hicverfus, vispopa sci' ó siyos,huius a £ta ætate hoc fruéti pro labore ab hisfero.
verſus,hicexercitus,rguuvagia naj o spatos, Quæſti, pro quæſtus. Idem in Hecyra :
huius exercitus. Faftus,quando a faſtidio Nunquam animum queſtigratia ad malas
eſt verbo , quartæ eſt : quando veropro adducampartes. Aduenti,pro aduentus.
Annali accipitur, a faſtis & nefaſtis die- Idem in Phorinione: Patrem vt extime
bus ſic dictum , frequentiusfecundæ eſt. fcam ,ubi eius adueạti venitin mentem.Se
Inaenitur tamen & quartæ. Lucanusin nati, pro ſenatus. Salluſtius in Catil. Se
X. Nec meus Eudoxi vincetur faſtibusan- nati decretum fit,ficutille cenfuerat. Vergi
nus. quod tamen errore Lucani prolatú quoque , proverſus. Laberius in lacu A
dicit Seruius in Comment. III. lib. Vir- uerno : Verſorum non numerum numero
gil. cum antiquiores quoque ſimiliter i- ftuduimus. Valerius in Phorm . Quid hic
dem protuliffe inueniantur. Ouidius cã tragicis verfis e fyrma facis ? Leuius in
Faſtorum in fcripfit libros.nam apud Ho- Polymetris : Omnes funtdenisſyllabisver
ratium duplicem inuenio ſcripturam & fr. Hic victus, huius victi. Plautus in Ca
faftos & faftus,in III. Carm . Per memores priuis: Proin tu luiquotidianivilti větrem
genusomnefaftos, & faftusin aliis codici- ad meafferas.Idenrin Aulul.huiusgemi
bus. Varroin Ephemeride : Poftea hono- ti dixit: tātum gemiti & mala mæftitiæhic
ris virtutum caufa Iulii Cæfaris,quifaſtus dies mihi obtulit,famem Espauperiem . A
porrexit,menſis Iuliusappellatuseft. Sena- lia vero omnia eiuſdem generis latina in
tus quoque ideo quartæ eft, quodavo. usdeſinétia ſecundæ ſunt declinationis,
cabulo natus componitur. Era ante tus vt hicVirgiliushuius Virgilii,fomnus fo
alia fir in eadem fyllaba conſonans,etiam mni, lacertus lacerti, numerus numeri,
corporalia quartę ſuntdeclinationis,niſi ſanctus ſancti, ventus venti , cibus cibi.
fintpropria velmobilia,vt hic fluctus hu- quamuis & huius cibusantiquiprotuliſle
ius fluctus, hic quæftushui' quæſtus,hic inueniuntur. Plautus in Captiuis :Tan
rictus huius ričtus , hic victus huius vi- tus ventricommeatus meo adeſt in portu ci
ctus. Excipitur hic lectusýrnívn huius le- bus.Excipitur arcus, quod differétię cau
&ti, quod tamenetiam, huius lectus , an fa quidain rain ſecundæ quá quartæ pro
tiquillimi protulerüt.Cornificius in pri. tulerunt.de coeleſti.n.id eft ,de Iride,Ci
mode cænisdeorum : Ipfis vero ad Cere- cero dicensin III. de Deorú natura , ini
ris memoria renouande gratiam lectusſter- finiuit genitiuum : Cur autem arci ſpecies
nuntur.Plautus in Amphitryone:quam non in Deorum numero reponatur. inueni
lectus vbicubuiſticoncaluit locus. Muſtus tur tamen apud veteres etiam feminini
quoque muſti excipit Ptobus , quod ta- generis , fecundum quod bene quarta
men mobile videtur , cum veteres & fe- eft declinationis. Ennius in XV. Annal.
minino & neutro genere inueniuntur Arcus vbi afpiciuntmortalib.quæperhibe
hoc protuliſle, pro ,nouus noua nouum. tur. Acus etiam quartę eſt , quod tāma
Martialisin l. Quid teTucca innat vety ſc ulinum quam femininum inuenitur.
lo miſcere Falerno , InVaticanis condita Lucanus in X.Quod Nilotis acuscompref
multa cadis?Ouid.in XI V.Metam.Ter- ſum pectine Serã . Iuuenalis in I. Ille ſuper
-

centum meſſes, tercentum muſta videre. ciliúmadida fuliginetinctum Obliquapro

Cato Cenſorius de agua muſta paſcenda :. ducitacu. Idem in II.Emerita que ceffar
muſta agna, pro noua,dixit. Inueniun- acu. diminutio tamen fit a maſculino a .
tur tamen antiquiſſimi multa ex fupra- culeus, tefte Probo , quomodo ab equo
dictis in genitiuo etiam i terminaſſe. equule'.Et lacusquartę,& hic fpecus,qd
Terentius in Andria : Nihilornati, nihil tam mafculinum quam neutrum inueni
tur.Hoc
713 : LIBER V 1. 714
tur.Horatius Carm lib.III Qro me Bac-' quomodo colores & figuras,cum fintin
cherapistuiplinum , quenemora,autquos corporales (voluntatisenim ſignificat af
Agor in fpecues?Sed hocfpecusmeliusdici fecum )in facie intelligi; quomodomce
in lingularinumero , in pluralihi fpecus, cus,gaudium ,lætitia, triftitia, quæ omnia
Seruio placet. Feminină tamé hoc quo- rerum incorporalium ſunt vocabula.iu
que nomen inuenitur. A. Gellius noctiú reigitur quartæ eft. Similiter artus, hoc
Atricaram V I.Solemedio, inquit,& arido enim quoque cum neutro etiam genere,
& fligranti,ſpecum quandānactus remo- hocartu , veteres proferebant, bene fe
tam ,latebrofàmý,peneiro e recondo. En- cundum quartam declinatur. Omnja ed
nius in XVI. Annal. Tum caua fubmonte nim maſculina deſinétia in vs, quæ neu
latefpecus intusp.itebat. Pacuuiusin Nip- tra quoque in a deſinentiainueniuntur,
tris: Aduenio in fcrupulofam ſpecā . Dice- eiuſdem ſuntdeclinationis, vt hic toni:
bant tamen & hocfpecum & hæcfpeca. trus hoc tonitru , hic cornus hoc cornu.
Cato : Specaappofita;quoaqua deuia abi- ergolimiliter hic artus hoc artu . Plautus
ret.Sed Liuiusetiam in fingulari numero in Menachmis : Ita mihiimperas , vt ego
hoc ponit mafculinum in primo ab vrbe huiusmembra atque offa atque artua com
condita:Lucu erat,quem mediumex spa- minuam . Illud etiam poſſumus dicere,
to fpecu fons perennirigabat agua. Simili. quod artus ideo quartæ eſt declinatio
cer Ouidiusin Ill. Metam . Eft pecusin nis , quod a verbo arto artasrei vocabulú
medio virgis ac vimine denſus. Idéin VII. fit,arcatus, & perfyncopam , artus,quo
Specus eſt tenebroſo cacus hiatu. Idē in XI. modo a potoporas potatus, potus. idco
Eft jpeciesin medio, natura fa &tus án arté que nomen ctiam, quodfignificat ăpopov,

!
Ambigukm :Penus quoq; & maſculini & id eſt, arcus, quia vocabulo rei eft fimile,
feininini & neutriinuenitur , teſte Do- etiarn eandein feruauit declinationem ,
nato & Capro.Plautusin Pſeudolo : Nifi quomodo,exercitus, ſaltus ,magiſtratus.
mihi annunspenusab amatoribus congeris Ét forhran ideo etiá acus ab acutu , por
tur. Lucillie Magna penusparuoſpacio co- tus a portatu , lacusalaqucatu, ſinusa fi
fumpta peribit. Horatius in primo epiſt. nuatu, currusacurſu, gradus agreſfu na
Annine profit,portet fruméta penusgz.cui- 'ta,primitiuorum feruant declinationem ,
pis neutri genitiuus eſt penoris, ve pecus quomodo vniuoca fixa. A porcu'compo
pecoris. Cæfar Straboconcra Sulpitium litum rain maſcaſini quam neutri gene
Tribunú plebis : Propinquos noftros Mef. ris inuenitur & ſecundæ declinationis,
falasdomo deflagrata penorevolebamuspri- hic angiportus & hocangiportú, hisan
nare, hoc penum etiam Afranius protu- giportis. Sic Plinius Secundus in primo
lit: Inpenum herite. Etiam hic ficus, vitiú artis grammaticx . Terentius quoque in
corporis,quartæ eſt. Mareialis in primo Adelphis : Id quidem angiportum non eft
Epigrammaton: Cum dixificus,ridesqua peruium . Idem in Phormiont: Sed hinc
fi barbaraverba , Et dicificosCéciliane iné concedamin angiportum huncproximum .
bes. Dicemusficus,quasfcimusin arborena Gradus quoque eft quartæ , vt oftendi
fci, Dicemusficos Ceciliane tuos.Ex quo o. mus,& finus;dicitur tamen & hoc finum
ftendit &vitium & fructum pofle quar- iproducta in neutrogencre, & ſignificat
treffedeclinationis , gênere autem dif- vas. Varro de vita populi Romani lib I.
fere. Vultus præterea quartæ eft, quod vbi erat vinum in merila pofitum, autga
quafi reieſt vocabulum ,a volo verbo de leela, aut finum . Virg. in Bucolico. Si
-tiuatum, quomodo a colo cultus,ab oc- num lactis enhet te lib« Piiapequotannis.
culo occultus, ab vlciſcor vlcus. Nec mi- Sed hocetiam maſculino quidam protu
rum cum Ariſtoteles ſpecies incorpora- lerunt. Plautusin Curcul. Hic cum vind
les circæcorporavelitele,vuttam quoq;, finusfertur. Forte igiturŹ etiam
3
differen
715 PRISCIANI 716
ciæ caufa hoc fecundæ, illud quartæ de- lier. inuenicar tamen etiam in vr defi
clinauerunt. Currus ſimiliter excipitur, nens, Ligur,vt Lucanusin l.
quod quartæ eſt declinationis, vt ante Et nunctonſe Ligur , quendamper colla
docuimus, & poflumus fimilem de his o- decora
mnibus rationé , vt fuperius demonſtra- Crinibus effuſistoti prelate Comata .
uimus, reddentes dicere, quod ea quæa Quamuis etiam veter analogia exigit ve
participiis deriuanturin vsdeſinentia , ſi bene fic dictum . A ctius in Hecuba :Ve
lint fixa,quartæ ſunt,portatus portus ,ar- ter fatorum terminusfic iufferat,provetus.
catusarcus, arcuatus arcus,laqueatus la- Quod Capro quoque prudentilime via
cus,acutus acus, finuatus ſinus; a curſu detur, cum comparatiuus veterior , &
quoq; vel curro currus , agrellu velgra- ſuperlatiuus veterrimus, yeter deſiderét
dior gradus. Adeo autem cognatio eſt poſitiuum. Cato in I. Originum:Ante
currus ad curſum , quod diminutiuũ cur- mna veterior eft quam Roma. Plautusin
rus curriculus,pro curſu accipitur.Cicero Bacchid. Senem tibi dedo illum veterio
pio Marcello: Nefas effe ducebam verfari rem , Lepide vi lenitumreddas. Monolyl
mein vetere nofiro curriculo. Quomodo laba quoque in vs omnia cuiufcunque
igitur fi elient participia ſimilia fixa,quar ſint generis tertiæ ſunt declinatióis, qux
tie proferétur declinationis, ficut omnia & producuntur. Eft autem maſculinuma
quæ fimilia ſunt participiis non mobilia; vnum agręcis ſumptum pô ,hic mus mu
fic etiam per fyncopam prolata vel mu- ris,quod & per obliquoscafus producit
tatione conlonantium ante vs pofita- u ,muris muri. Ideoque aſſumplitr, quia
rum , eandem tamen declinationem fer non poterat u vocalis penultima produ
uauerunt.Necmiguin in nominibus hoc ci , vocali altera conſequente. Itaque in
fieri, cum etiam ipfa participiainuenian- omnibus monoſyllabis u longa eſt per
tur eſt quando per lyncopam prolata , vt omnes caſus, & fimilis declinatio ſupra
potus pro potatus, cretuspro creatus,di- dicti nominis, vt ius muris, plus pluris,
auspro di& atus, laucius pro lauciatus, ius iuris, thus thuris,crus cruris,exceptis
truncus pro truncatus,laflus pro laſſatus. grus & ſus,quæ ſola in monoſyllabis co
Tonitrus quoque & cornus,quando funt munia inucniuntur , & in nominatiuo
maſculina norantur,quod quarræ lune. producuntur, in obliquis vero corripi
nam plerunque neutra inueniuntur,hoc cs
untur , quod apud Græcos quoque
tonitru ,hoccornú,de quibus ſupra quo- productum in nominasiuo, reliquos ca
que docuimus. Quomodo autem quæ Ius corripit : & u penultima ante yoca .
dam quartæ declinationis nomina,etiam lem pofita longa noninuenitur apud la
fecundæ regula protuliffe fuperius vetu- cinos ,vt arduus,fuo, fluctuo , tuo. Suar
ftiſimos oſtendimus: fic econtrario quæ autem nomina in vs definentia commu
debuerunt ſecundæ elle , vetuſtiſlimni nia quatuor, duo in vs productam mo
quarix eſt quando declinauere, vt hicli- nofyllaba , & duo dillyllaba in vs correp
bilus huius libilus,vadus,vulgus, fretus. tam, de quibus ſupradiximus ,hic & học
Sifenna in X 11. Hiſt. Proculfibilasfignifi- , fus ſuis, grusgruis. Virgilius in l. Geor
careconſuli cæpir. Excipitur etiam lepus, gic.Strymonia danıfigna grues. Horatius
leporis ,quodfolum in.vs correptamde- in II.Sermonam : dcerptaferentes Mem
finens malculinum tertiæ declinationis bragruis , fparfsſale multo, non fine farre:
inuenitur. Nam vctus veteris communc vetus etianaveteris ; & Ligus quodin yr
eſt trium generum . Er Ligus quoq;Li- germinat nominatiuum Ligur, vtfupra
guriscomin'uneelt. Salluit.inII.Hiltor. dictum eſt,Liguris.Præterea,vnus,vllus,
Sed ipſiferenstaurumex grege;quempro- nullas,folus,torus,ahus,quamuisverif
pe lisoraregebat nomine Corfa Ligusmm linia rationc nomina cc oftcadantur,
vt in
717 LIB ER V 1. 718
vt in pronominedocebimus,tamen pro quidamquereretur, quod diceret, uxorem
nominum fequuntur declinationem il- fuam fufpendiffe fedeficu ,amabote,inquit,
lorum ,quæ in iusterminant genitiuum, damihideifta arbore,quosſeram ſurculos.
quanquam inueniantur apud veteres ,& Martialis inepigram . Dicemusficus,quis
nomiðum modo declinata, id eſt, geni- ſcimus in arborenaci. Sin vero in vs pro
tiuum ini , & datiuum in o definentia. ductam termincntur, ablata s &, addita
Necfolum hæc,fed omnia quæ fimili de- tis , faciant genitiuum , vc hæc feruitus
clinatione proferuntur, ficut iam in fu huius feruitutis, vircus virtutis,falusſa .
perioribus oſtédimus.Titinnius in Bare luris , ſenectus ſenectutis, iuuentus ilk
bato: Quod quidem polmulier dicet, nan- uentutis.Excipiuntur tellustelluris,pa
que uni collegiifumus:vni, pro vnius. A. lus paludis , qux duo non habuerunt tin
franius in Sufpecta : Adeo ut te fatias ca- genitiuo. palus tamen etiam correpta
peret toca familia , pro , totius. Cato in vsinučiturapud Horatium de arte poe .
primo originum : Nam d.omniTufcula , tica:
na cinitatefoli Lucii Manilii beneficium Debemurmortinos noftraque , fiue re
gratum fuit. ſoli, profolius. Idem in II. ceptus
Qui tantifper nulla reifies,dum nil ages. Terra Neptunus claſſes Aquilonibros
aullæ , pro nullius. Plautus in Trucul. arcet ,
Quale vero corpori reliqueris poteftatem Regis opus,fterilisque diupalusaptaque
coloris vllicapiendi mala. vlli, pro vilius. remis.
Alius quoque tam , huius alius,penulci- Alia omnia eiuſdemgeneris,id eſt femi
ma circumhexa, quain ,alii, genitiuus in- nini, in vs correptam definentia,quartæ
ucnitur apud veteres. Cæcil. in V.nul ſunt declinationis , vt hæc nurus huius
liusaliarei , niſiamicitie eorum caufa. a- nurus,hæc tribus, huius tribus , hæcma
lie , pro alius dixit. Cæſarin Anticato- nus huius manus : ex quo compoſirum
ne priore : Vno enim excepto,quem abus eius declinationem fequitur, hic centi
modi atqueomnis,natura finxit,fuos quif inanus huius centimanus.Horatius in II
quehibetcburos. M. Cacoin cenſura de Carm. Teftismearum centimanus Gyges
veiticu & yehiculis: Nam periniurium f- Sententiarum.hæcanus huius anus.Nam
ot, cum mihi ob eosmores,quospriushabui, Terentius contra hanc regulam in Ho
benos detur, vbi datus eft, tum vticosmeio auton.dixit, annis, more antiquo : ipfam
tem ,atquealii modijim .C.Licinin II.Pero ofendimus Mediocriterveſtitam, veftelu
werfum effe alii modi poftulare. Feininina gubri, Eins annis canía opinor , que erat
ciuſdem terminationis correptx , li fint morina. Excipitur hæcaluus huius alui;
arborun nomina , ſecundæ erunt decli: quod veteres frequenter maſculino ge
nationis , vt hæcornus huius orni, hæc nere protulerunt. Actius in Annal. vt
fagus huius fagi, hæcpyruspyri, hæc çi- quam fragiliſſimusaluus.Cato ad filium .
prellus cuprelli. Excipiuncur quercus, Exdoloro,ex febri,cx fiti,ex medicamentis
laurus pinus, cornus, ficus, quæ tamic, bibendis, ex cataplaſmati ,ex aluo lauan
cundæ quam quartæ inueniuntur. Ci. do. Cinna in Smyrna: Acfcelus inceſto
cero.in Chorographia:Ibiquercorumru- Cinyre creſcebat in almo.Itaquefecundum
miad terramisceni, utfuisquafi caprea ex hoc genus bene dcclinatur, aluus alui.
ramisglandepafcantur.Virgiliusin VIII. Virgilius tamen loc protulit femininu
Arma fub aduerfa pofuit rudiantia quer- in li. Aeneid. In latus inque fericuruam
cu.Star. in VII.Theb.cornu depreflies A- compagibus aluum . Humus humi, hoc
clima. Virg.in X I.ferro fonat alta biperné ctiam neutrum in vm deſinens invenia
Fraxinus , cuertuntactus ad fidera pinus. tur apud veteres, fecúdum quod oppor
Cicero in II. de Orat. Cum familiaris cunc hanc declinationem feruauit . Li,
Z 4
719 PRISCIANI 720
uius in Adonc,humāhumidő pedib.fodie. Neceft mirum declinationem fimplicis
Gracchusin Thyeke: Merfit fequétishue fui idquoquoſeruare, quamuis nomina
midum plansishumý.Domushuiusdom tiuiterminatione mutata,quod in omni
& domus huius domi . Terétius in Eun. bus pene fieri compolitis inuenimus :
Domifocig fac viciſſim ut memineris. Vir- hoc cor hui'cordis,hic & hæc & hocco
gil. in VI.Hic labor illedomm ,& inextri- cors huius cócordis:hoc caput quoq;hu
sabilis error . Ouidius in IV. Metamor. i capitis,hic & hæc & hoc triceps tricipi.
domnicommunisvtrique. Et colus coli& tis.Similiterhoc corpº hui' corporis, tri
colus. Virgilius in VIII. Cui tolerareco- corpor tricorporis, & omniatalia . Exci
lovitam tenuig Minerna. Statius in VI. pitur hic & hæc exanguis , quod quia
Thek. fed huins Extrema iam fida colus commune eft in is breuem deſinens, &
datur ordofene&ta.Venus Veneris quoq; in e breuem facit neutrum ,parem habuit
excipitur , quod ſolum proprium femi- nominatio genitiuum ,huius exanguis,
ninum inueniturlatinum in vs definens quomodo omnia fimilia. Græca quiza.
correptain . & forre ideo ficdeclinatur,ne pudgræcos in osdefinentia, murantoin
fi Venus Veni declinaretur, dubitationé in u ,fecundæ ſuntdeclinationis ,vt Kepos
haberetgenitiuuscum veni verboimpe- CyrusCyri,Húros Pylus Pili, wianzas pe
ratiuo. Incus etiam incudis , quod ponit lag'pelagi.Sic geios chauschai.Ouidiusin
Nonius Marcellus de doctorú indagine: Xilli.metá.Et nočlēno&tisa, deos herebog
ferri maſſa malleis cuditur , vnde etiam chaoque Connocat : id eft , ab herebo &
incus eſt appellata. Cuius quia & genitis achao; ſicut apelago.abfque illisquæ in
ui penultimacu,& in verbo cudo eadem rósdeſinentia', antecedente alia lub ea.
fyllaba producitur ,debet quoque in no. dem ſyllaba conſonante. pos in er conuer
minaciuo produci. Pecus quoquefemi- tunt plerunque,vt app's ager , Mirauspos
ninum pecudis facit, quod etiam neutru Menander. de quibus fupra docuimus.
eft,hocpecuspecoris.Cæſar in Augura- Sin eiuſdem fint & apud græcos term
libus: Sifyncera pecuserar.Virgilius in IV. nationis , in is faciunt genitiuum. a ge
Geor.Ignanum fucospecusa preſepibusar- nitiuo enim græco mutant oini , & faci
cent.Vetuſtiſlimienim hocpecu,hęcpe- unt genitiuum fatinum ,vrooidines moi
cua plurale dicebant. Hoftilius in l. An- dimodis , Oedipus Oedipodis ; quamuis
nal. Sæpegregespecunm ex hibernispasti. Plautus ablatiuo cafu ,ab Oedipo,dixit,
buspulk.Plaur’in Mercatore. Necpecha pro Oedipode in Poenulo:Namiftiquia
ruri paſcere,necpueros nwricare. Idemin dem hercle orationi Oedipo opeus eftconie.
Trucuk. Pecua-ad hanc collo nieruina ego {tore,qui Sphingisinterpresfuit. Merdures
obligatadefero.Idem in Ruden.Non vidis Mind peio fosMelampus MelampodisPá
referremeviduum rete fineſquamoſopeout
Et Solinus inMemorabilib.deBritannia
thuseniin & Eunus & Antinus, quæ per
fynærehin oos in x diphthongum apud
dicit:Itapabulofa,vt pecma, nifiinterduma græcos proferuntur, cum apud illos ſe
paftibusarceãtur, ad periculñ agatfatietas. cundum integrorum regulam declinen
Præterea inuenitur apud vetuftiflimos tur , id eft, in os definenţiuin ; ( ins e 1

interc’intercutis:& ,pprie intercus aqua nim diphthongum terminant geniti

dicitur,quágręciispota nominant. Plaut. uum ) apud nos quoquedebent fecun
in Fribolaria. Ismihi eratbilis,aquainter- dæ efTe declinationis. & ficuti, fi inte
sus, tuffis,febris. Cato autemquaſi adie- gracorum inueniantur , neceſſe eſtea
étiuo eo eft vfus,dicens,intercutibusftu- declinare,ITaitoas Tartós maus Perles Pails:
pris obftinatus,pro inteſtinis; vt fitſecun- Et nosergo , Panthous Panthoi , Pan
dum euin , hic & hæc & hocinrercus,id ' thus Panthi. Horatius, Alcinous Alci
eſt,quivel quç vel quod intracurem eſt. noi declinauit in primo epiſtolarum :
Nos
7ΣΥ LIBER V I. 712
Nos numerusfumus , & frugesconſumere fitum conſidero confideras , &deſidero
nati,Sponfi Penelopes,nebulones, Alcinoi deſideras, munusmuncris,muneromu
que. apud Vitgil. tamen nominatiuus & neras , genus generis , genero generas;
vocatiuus ſecundum græcorum regu- quæ pro o habent ein penultima fyllaba
lam inuenitur prolatus in Il. Æneid . Breuiter igitur poflumus colligereregu.
Panthus Oihriades arcus Phæbique fa- lam & fic dicere:Omnia neutra fuprafyl
cerdos. In eodem : Quo resfumma loco labam in vs definentia, fihabuerint ver
Panthn ? quam prendimus arcem ? Neu- bain cro exeuntia , per eris faciunt geni+
traeiuſdem terminationis,ſiſint mono- tiuum , vt pondus ponderis ponderopó.
fyllaba,producuntur,& ablatas & addita deras, vlcus vlcerisyvicero viceras, lacus
ris faciunt genitiuum ,vt hoc ius iuris, lateris,latero laceras,holus holeris,hole.
thus thuris,rus ruris,crus cruris. Aliave- ro holeras. Cn.Martius,meoshortulosplus
ro , d , vel l, veln , ante vs , pofita , mu- ftercoroquam bolero. Alia vero omnia o
taat vs in ecorreptam , & accepta ris,fam habent penultimam correpram , niſi ſint
ciunt genitiuum, vt hoc pondas huius comparatiua,vt tempus temporis,litusli:
ponderis, vellus velferis , holas holeris; toris.Excipitur virus , quod quidáinde
munusmuneris,onus oneris , fcelusſce- clinabile, quidam fecundæ declinationis
Jeris ,genus generis : quodlatinum eſſe eſſe voluerunt, ſecundum Lucretium ,
oftendit & declinatio & verbuin :genero quiſic protulit : Liquit enimſupra tetri
generas. Excipitur fænus fænoris. lu . veftigia viri.Idem : Contractosque fuocon .
uenalis in 111I.arepaterno,Acrebus mer- tractasperdere viro:Vulgasquoqueexci
fisin ventrem fænoris atque Argentigra- pitur ,quod tamneutri quam maſculini
mis , & pecorum agrorumque capacemi eftgeneris,& ſécunduin regulam maſcus
quod tamen antiqui fæneris dixerunt, linideclinatur. Similiter pus non habet
vnde & fæncor verbum & fænerator, in vfugenitiuum , no fi puris diceretur,
Et pignus pignoris & pigneris, vnde pi- effet quátum ad eandem fcripturam dus
gnero pigneras. Lucan. in II. Pignora bitatio,vtrum datiuus effe pluralis,a pu .
nulla domus,nullicoierepropinqui.Iuuen.ro puris, angenitiuus fingularis abeo
in Ill.viginti multiafænus Pigneribus pofs. quod eft pus indeclinabile.
ris. Alia omnia inutant vs in oprodu- In Ysgræca funt tantummodo & ter
ctam quidem ,fi fiút comparatiua, & ac- tiæ declinationis : mutant enim os geni
cepta risfaciuntgenitiuum, vthoc meli- tiuigræci in is, PhorcysPhorcyosPhor
ushuiusmelioris;hocfelicius huius feli- cyis,ErinnysErinnyos Erinnyis, amphi
cioris: correptam vero,finon fint com- brachysamphibrachyos amphibrachyis,
paratiua,vthoc decushuiasdecoris,hoc chlamys chlamydos chlamydis. Sed hæc
Itercus ftercoris,pecus pecoris,frigusfri- græcequoque prolata inueniuntur.
goris, tergus tergoris , nemusnemotis In As diphthongum duo inueniun
corpuscorporistempustemporis. Exci- tur,hic præs hvius prædis, hocæs huins.
piuntur ea, quibus verba adiacent eha. æris.
bentiainpenult.ſyllaba, vleus vlcerisvl- In Aus diphthongum deſinentia fe
cero,opusoperis operor, latuslateris la minina funt, & ablatas, & additadis , fa
tero , vifcus vifceris viſcero ,ex quocom- ciunt genitiuum ,vt hæc laus huius lau
poſitum , euiſcero, Ouidius in VI.Mene dis,frausfraudis.
quib.vnatrahes hærétia viſceretela. Et alia In Eusgræcaſunt , & mutantia vs ini,
pene omnia chabentiaante risin geniti- faciunt genitiuum , vt hic Tydeus huius
uohabent fimiliter huiuſcemodi verba, Tydei. In huiuſcemodi tamen termina
vtpondus ponderis ,ponderoponderas, tione quædam inueniuntur , mutatione
lidus lideris,liderofideras, vnde compo- cus diphthongi ig es longam , prolaça, vg
Z 5
7.23 PRISCIANI 724
* Meus Achilles,reporus Perſes, o'suaris 290,Aire Aérezos; vnde frux etiam frugis
Vlyfles. In quo Dores fequimur,quipro facit genitiuum , quia din tig ppuage verbo
Quevo Díans,& pro Oppeus,opons & oppinu græco naſcitur.Enni’ in XVII.Annal.Si
dicunt,pro Tudtus Tudw .SicAntimachus luci,finox.fimox, faiam data fitfrux.Idéin
inI.Theb.Túss To Oiveien . Et vocatiuum IX.profrugihomo,fruxponit,qd eftad
in e productam ,conrecaj parinmus megoipas Oi- iectiuum . Sed quid ego hæcmemoro, di
vodi Túch,celteHerodiano, quihoc ponit Etum factumque facit frux ,ideft, frugi
in 1. Catholicorú.Similiter ibycus ,roma homo. Alia vero omnia latina , ablata
kivi opple ,dixit. Et quia græciab hu- * & addita cis pro ferunt genitiuum , ve
iuſcemodinominatiuis,id eft,quæ eus in fallax fallacis,lux lucis,vox vocis,nex nc
es conuertunt,vocatiuum in e longam cis. Cicero proMilone:Infidiatorivero &
cerminant,vta Tud ,eioppn, in eoquoq; latroniqua potest afferriiniuſta nex ? No
caſu aliquando illos ſequunturlatini, vt ca tamen , quod li habeant e correptam
Achille Perſe. Ouidiusio XIII. Metam . antexpolicam ,finon fine monofyllaba;
Tuzinisarmis , neste:potiremur, Achille, velabillis compolita, mutant e in i cor
Ab Vlyfleusnominatiuo quoqueprofe- reptam per obliquos caſus, vt apex api
cunt laciniin ei genitiuum Horatius in l, cis ,vertex verticis remexremigis. Simi
Carminum . Nec curſusduplicis per mare liter in ix deſinentia maſculina tanrum
Vylſei.Idem inl.Epiſtolarum. ceritecera latina corripiunt i penultimam in obli
Digni,remiginmvitiofum Ithacenſis Vlyf quis,vt hic fornix fornicis, híc calix cali
fei.Ouidiusin XIV. Metamor. Nericius cis,hic varix varicis. Barbara quoque in x
Macharous,comes experientis Vlyffei. Eccorripiunt penultimam ,Volux Volucis,
ab Achilleus accuſatiuum græcum pro- Pharnax Pharnacis. l.licanus in II, Tis
culit Lucanus in X. famulumque tyranns granemquemeum :sec Pharnacis armare
Terribilem iuftotranfegit Achillea ferro. linquas.Alia yeroomnia in x definentia,
Ex quo apparet Latinos quoque tam in per obliquos caſus longam habent pe
ens quam ja cs hæcnomina folicos eſſe nultimam ,vel natura,vel poſitione : cxa
proferre;& contra tamenin quibuſdam ceptis,grexgtegis, dux ducis,crux crucis
es productam terminantibus fecerunt fax facis,nux nucis ,pix picis,trux crucis,
græci poetæ ,cus pro esproferentes, a'u coniuxconiugis, ſalixfàlicis. Excipiun
πφαπυς Ανηφάτης, Γηρυονεύς pro Γηρυόνης, tur ea quoq;,quæ nec c necg habent an
Adpow's pro administ Sappho;óAaptus qui teisingenitiuo,nix niuis.antiqui tainen
tav,dpitu,ayınCiz. etiain ninguis dicebant. vnde Apuleius
in X definentia yli a verbis fint in go in I. Hermag. Alpera byemserat,omnia
deſinentibus , ablatax;& addita gis,faci- ningue canebant. Supellex ſupellectilis.
untgenitiuum ,vt grego grex gregis. Sta verulliſlini tamen , hæc fupelle& ilis
tiusinl.Achilleidos,Qualiter Idalia vo- noninatiuum proferebant. Cato aduer
lucresubimollia franguntNubila,iamlon- ſum Tiberium Sempronium Longum :
gücælog, domog gregate.Remigo remex Sipoffetan £tio fieride artibustuis,quafifua
remigis,lego lex legis,regorex regis,co . pellečtilisfole .Senex ſenis,quamuis Plau
iungoconiunx coniugis, quodetiam in tusgenitiuum cius , lenicis , protulicin
genitiuodiffecentiæ cauſa n amittit , ne Ciſtellaria.Datares belleſfimi vosnegocioli
ii,coniungis,dicamus,verbum putetur. fenicis foletisesſe. Noxquoque noctis ſea
Nec mirum ,græcos enim in omnibus cundum græcos, quivošvuzris declinant.
fereimitati,in hacquoque regula fequi- Græca enimciufdemterminationis,eam
mur. Apud illos enim liia xdeſinentia ſeruant in genitiuo ante is conſonan
nomiga habcanc verbacum g, nominum tem , quam in græca declinatione ante
guoque genjciuus perg.declinatur , nc os habuerunt,Dajat vajaxos,Phæax Phxa
cis ,
725 LIBER VI 726

cis, Epipt sprozi's, Sphinx Sphingis , quž tis,ars artis , parspartis,hæc pulspultis.
ingos , onyx onychis , genus eſt lapidis. Excipiuntur duo differentiæ caufa frons
Compoſita ſimplicium declinationem frondis , quando de arborum foliis lo
ſequuntur, vc pernox pernoctis , exlex quimur;nam frons frontisad capitis para
exlegis.Cicero pro Cluentio : Non quod tem pertinet. lens lendis animal, ná lens
illi ani exlegem efle Syllam arbitren . lentis legumen eft. & glans glandis. Sic
Iur . Ouidius in XIV. Metain. ut lata plumbea
In Bsvel Ms vel Ps definentia , inter- funda Milafoletmedio glansintabefcere
pofitai,faciuntgenitiuum , ve vrbsvrbis, cælo.SimiliterLucretius protulit,& Liu .
hyems hyemis , inops inopis. Notan- in XXVII. Et eft non fimplicisbabena, vt
dum hic quoque eantebsvel psfit, & balearica aliarung gentium funda,fed tri
non ſint monolyllaba, mutatur eini,vt plex ſontalecrebris futuris duratum, nefis
princeps principis, municeps municipis, xa babena voluteturin ia tuglans ,fedlsa
cælebs cælibis. A capite ſolum compo- brata cumfederit,velut neruomiffa excuti
ſita, ablata s, & mutata ein i, & addita i- atur. nam quod apud Virgilium in III,
cis,faciunt genitiuum , anceps ancipitis, Georg. inucnitar, glandis in dubium yc
præceps præcipitis,biceps bicipitis. anti- nit,vtrum nominatiuus fit , an figurate
qui tamen,ancipes& præcipes, & bici- genitiuus: Necdeconcuffa tantum pluiti
pes proferebantin nominatiuo, & ficfe- lice glandis.Poteft enim ,tantum glandis;
cundum analogiam fequebaturgeniti. intelligi, TerörorBardín,vt,bocregni, & tā
uus, ancipesancipitis , vtſoſpesſoſpitis. tumlucri.A pendo quoquecompofitum
PlautusinCommorientibus. Saliam in libripens libripendis.Caiusin primo In
puteamprecipes. Idemin Rudente: Poft fticutorum : Adbibitis non minusquingue
altrinfecus est ſecuricada ancipu item teftibuspuberibus,itemlibripende.In code:
aurea. lidem tamen vetuftiffimi etiam Ouilibram encam rencat , qui appellatur
piæcipis genitiuum , qui anominatiuo libripens. Acordequoquc compofita ,ab
præcepseft,ſecundumanalogiam nomi- lata's & additadis,faciunegenitiuum ,ve
natiuiproculerunt.Liuius in lone:Segue corsvecordis,diſcorsdifcordis,cócors co
in altamariapracipem , inops, agra fanita- cordis. antiquiffimi tanné folebátgenici
tis Herois. Ennius in XVII. Annalium . uo ſimilem proferrein his nominatiuũ.
Occumbuntmantritecum ,ferreguelapique Cæcilius Cracino : Mode fir obfequens,
Am intra muros , ant extra precipecalu . hilaris ,comis , communis , concordis,dum
In Ns velRs;vel Ls deſinencia,ablatas id quod petit,peritur. Pomponius in Sa
& addita cis, faciuntgenitiuum , vt mons tyra:Blandafallax, impotens fuperba ,as
montis,lapicosfapientis, cobors cohor- fcordis. 6

0 .

‫; ؛‬. ;
4

p110 ... 18 p " 211 ;!

1
717 728

PRISCIANI GRAM
MATICI CÆSARIENSIS
LIBER 'SEPTIMV S.
D E C AE T E R IS & hæc aduena,homo, vigil,memot, cu
cafibus. " Itos,coniunx. Cómunium criú generum
funt quinque,i mrsx, hic & hæc & hoc
Erminales funt nominum frugi,ncqua,
par,vetus,felix.Er hzcqui.
literæ apudlatinos , vt fu- dem generales ſunt nominatiui termina
praquoq;docuimus,qua: tiones,de quib.in nominaciuo latius era
fuordecim . Vocales quis & arú eft. Nunc vero de genitiuo & aliis
demquinq acio u.Con: caſibus obliquis,perſingulas declinatio
fonantes vero nouem : Seiniuocales fex , nes doceamus.
Imrsx: Mutæ tres , cdt. Vocales vt
poema,mare,gummi,virgo, cornu. Se Deobliquis caſibus prime de
clinationis.
iniuocales,vt folcemplun,famen,Ceſar,
ciuicasim,Pollux-Mürz
hocen caput,aliud
nomen elleintlac,
& Probu .
s in Inſti- PRim
Ines in declinatuot
a nomin atiohabettermina
res, a as es . Intio
A
eutisartiumoftendit,& ratio ipfa,dequa tam latinorumquam græcorum , tá ma
inpnominelatius tractabimus. Often- fculinorú quam femininorumi & cómu
dit aurem Probushis verbis ,hocvnum nium . In Asvero & in Es græcorútan
nomen tantum , ideit,alius quá maxime cum & mafculinorum ,vt hic ſcriba, poc
propter ftructurasgenitiuo& datiuo ca- ta, hæc Roma,Muſa, hic & hæc aduena,
fornumerifingularisdicanomale confir- hic Æneas,hic Anchilęs. Eiusgenitiuus
matum fit declinari:hicdlius,huiusalius, & datiuus in a diphthongon delipit, &
huicalii.Ingeniūntucetiaminydelinen- pares haber fyllabas nominatiuo ,vo bic
cia gręca,hocDory,hocÆpy.nominaci- poeta huius poetę huic poerę,hic Æneas
uicatum funt, Státiusin 1 V. Thebaidos huius Æneæ huic Ænex , hic Anchiſes
Quos Thrian fummis ingeftum montib. huius Anchifæ huic Anchiſæ; niſi diuiſio
E-py. Igiturmaſculinorum nominum fi: farin genitiuo poetica, quafrequenter
rales lunt litcræ ſeptem , aolarsx, vt veteres Romanorum poetæ vtuntur,vt
ſcriba , Cicero,conſul,Pæan ,pater,Pria- Æneai , Anchilai , & pictai, & aulai, pro
mus ,rex. Femininorum quoq; cæde,nec Æneæ , Anchiſa ,pictæ , aulæ dicentes.
non producta in gręcis,& m figurarein vnde Virgilius in 111. Æneid .Aulsiin
comicis nominibus, vt hçc aurora,luno, medio bibabantpoculaBacchi.Idem in IX.
Tanaquil,'Siren, mater, virtus, lux,Tay- "Diues equum ,diues piltai veftis ES auri.
gete,Glycerium .Neutrorum vero duo- Cicero in Arato :Atz,oculos vrget pedib.
decim,id eft,omnes abſq; o & x,per ſe e- pectusg, Nepai.pro, nepr, id eft, ſcorpii.
nim neutrum in has literas nulluin deſi- In eodem :Seriushacobitusterrai iußu e
nit, vt hoc poema, ledile, gumıni,cornu, quinus. Lucret. in l. Effice vtinterea fera
tribunal,laxum ,numen ,marmor,tépus, munera milieiai. Idem in eodem : Aulide
lac,caput, aliquid. Comunium vero ma- quo pactoTriniaivirginisaram , Iphianaſ
fculini & feminini fex ,aolrs x, vt hic ſaiturparuntfanguinefædi.
De ac
7 :9 LIBER VII. 730 )
Deaccufatiuofingulariprima omnes Tedeosoro.Vocatiuú qui eſt ſimi
declinationis. lis in hac terminatione nominatiuo cor
Ccuſatiuus æ diphthongon genitiui ripit. Eft enim Choriambus & Bacchi
AGecedatiusmutat in anno e poetz us. Ex quo oſtéditur correpta effe in no
poetam, Mufæ Muſam . Frequétius tamé minatiuoquoque,Lydia, finalis a.Virgi
inuenimus ingræcisnominibus as & es lius in V. Troia ( riniſoconceptum flumine
terminantibus,accuſatiuum græcū pro- mater Quem genuit. ApudStatium vero
ferre autores,huncAencan &Anchiſen. Nemea, quiaferuauitaproductă, accétú
Virg.in V.Aeneid.Aenean credă quide- quoq; græcúſeruauit,id eft,penultimam
nim fallacibusAuftris? Er in VI. Isque acutam in V.Theb.NecfacilisNemeala
vbitendētem aduerſum per gramina vidit tas euoluere vires. Accuſatiuú quoq;græ
Aenean , alacris palmasvtrafgtetendit. I- cum in femininis in an inuenimus a poe
dem in Ill. Anchiſen facio certum ,remge tis proferri,ſed raro.Idé Statin VII.Nă
ordinepando. Romanæ tamen ratio de- queferuntraptam patriis Aeginan ab vn
clinationis exigit huncAeneam , & hunc dis .
Anchifam dicere. Horatius in II.Sermo- Devocatiuo cafu prima decli
num . Efcribere fortem Scipiadam , vtſa nationis.
piens Lucillius.Scipiadam dixit,non,Sai Vocatiuuscafus primadeclinationis
fecundum formam patronymicorú,quę Muſa;niſi ſitgræcus, & apud græcospro
eſt græca,hic Scipiades. Quáuis antiqui ducens a, feruet eandemetiam apud nos
huiuſcemodi quoq; nominú, id eſt, in as productam ,vt Aenea. Virgilius in X. vi
velines deſinentium primæ declinatio- gilas ne deum gěs Aenea ? vigila.Eft tamen
nis nominatiuosetiá in a finiebant,vt eſt quando in es productam terminantium
Geta,Soſia,Byrrhia, Chærea,Marſya, ſi- græcorum vocatiuus in e longam exit,ſe
militer poeta,lophiſta, Scytha. Terétius cundum græcos,velcómuniter,vel poe
in Andria,Poeta cum primum animum ad tice,vt Achate,Anchiſe, Polite , Laertia
fcribendm appulit. Lucanus. EGiuncto Sar- de.Virgiliusin l.quis iam locus,inquit, A
mata velox Pannonio. Terentiusin Adel- chate. Idéin III. Æneidos,Coniugio Ano
phis, Geta autem hic non adeſt. In eodem, chiſe Veneris dignate ſuperbo. Idem in V.
bic Geta preterea ,ut captus eftferuorū ,non tua clara, Polite,Progenies.Horatiusin II.
malus, xeğiners. Idem in Andria, Aut tu, fermon . O Laertiade,quicquid dicam ,ant
authicByrrhia. Idé in Eunucho ,hic Che- erit,aut nõ.Virgilius in VIII.Sitſatis,Ae
rea.qui Cherea : luué.in IV.Occurris frõte. nide,telusimpuneNumanum Oppetiiſſetu
obdu &ta ceuMarſja vi&tus.Oportertñſci- is. Nec folum inhis quæ ſunt primæ , ſed
rc quodin fomininis in a terminantibus etiam in illis , quæ tertiæ ,id eſt,in omni
græcis, etiam fi producta fitapud illosa bus græcis es producta finitis , fimiliter
finalis, plerunquecorripiunteam latini. inuenies vocatiuum in e productá pro
Oinnis enim nominatiuus latinus a ter- ferri, Chremc,Lache, Anchiſe. Teren
minalem corripit.Eft tamen quando fer- tiusin Andria: Imoita volo itag, poftulo,vt
uant eam productá,ſed raro. Ergo quan- fiat,Chreme. Idem in eadem 0
: Chreme,
do corripiunt cam ſecundum Romanam pietatem nati nonne te miferetmei?Idem
conſuetudinem , accentu quoquc latino inHecyra: A Myrrhina hecfuntmea vxo
pronunciantur,vt in his, Italia, Phrygia, reexortaomnia ,Mutatio fit, ea nosperfur
Lydia, Syria, Troia.hæc enim antepenul bat Lache. Ouidius in XIII. Metamor.
rimam habent acută, quia a finalem cor- Tug, tuis armis, nos te potiremur,Achile.
ripiunt,quáuis apud græcos ſitproducta. Idem in X I. Armigerilletuifueratgenito
Horatius in I. Carminum . Lydia -dic per ris,Achille. Nec mirum cum græcorum
734 PRISCIANI 743
quoque poetæfimiliter inueniátur pro- OrphéCalliopea ,Lino formofus.Apollo.
tulille vocatiuos in fupradicta termina. Nam cumfit datiuusgræcus,pro ei diph
tione.Anacreon ,vne namnaunan,poſuit, thongo,ilongam habuit inore ſcripture
pro kamnouziva.Hipponax,tõstesxpitup noftræ. Illudmiror,quod luuenalis Cal
seputad.& Apollonius Argon. III. Ainmnxei pe ablatiuum corripuit, cũ ſit finile hoc
vlw wiväpap frézavar cemcu , p , nihts. In eo- nomen Penelope, Arachne , Calliope,
dem, aintingopé.Mon maldi songs,on 28 aitws.In quorum ablatiuus nunquam in ecorre
femininis etiam Alcæus , vérn pro véans pra terminatur.Lucanus in I. Thebis ma
poſuit. Et Theopompus perm pro zapus. soribus andis Heſperiam Calpem fummúgy
Latina vero proportio in e correptam impleuit Atlanta luuenalis in V.nec Cars
vult vocatiuum primæ declinaçionis, fi- pathiumGetulag tantum Aequoratranſ
cut fupra dictum eſt, terminari etiam in liret, fedlonge Calpe relicta, Andiet Hercu
græcis.vnde Horatius in II. Sermonum . leoſtridentem gurgite folem .
Nequis humaffe velit diącem Atride ve
tas Cur? Feminina quoque græca eſt qua- Denominatixo e vocatiuopluralipri
do apud poetas græcum vocatiuum fer ma declinationis.
uant,in avelin eproductasdefinentem ,
ſccundum proprium nominatiuum , vt Ominatinus
& Vocatiuus pluralis
Taygete , Nemca.Virgilius in VII. Voso Neim
eiuſdé declinationis fimilis eſt ge
Calliope precor aſpirate canenti. Statius, nitiuo & dariuo ſingulari.Nam perædi
Nemea , vt oftendimus,aprodu &tapro- phthongon proferuntur, vthi& opoc
tulit more græco . tæ :fed in his nonpoteft diuifio fieri,lacut
in illis.
De Ablatiuocafu fingularipri
madeclinationis. Degemitino pluraliprima declinationis.
Blatiuus huius declinationis in a Enitiuus pluralis ciuſdem declinati
Aprodu &tam delinit,vt abhoc poeta, Geni
oniss fit addita ablatiuo ſingulari rú
ab hac Mụſa ,ab hoc & ab hac aduena.Eft fyllaba,vtab hoc poeta , horum poetarú ,
aucem quando hunc quoq , poetæ e pro- ab hac Muſa,harum Muſarum . Produci
duda.terminant in græcis nominibus , tur.n.a,tam in ablatiuo ſingulari, quá in
quæ datiuum græcum in » finiunt. Virgi- genitiuo plurali. Etnotandum , quodo
lius in l. Æn. vnograditur comitatus A- mnes caſus,tam fingularis, quam pluralis
chate, pro,Achata.Ouidi' in \'I.Metam . numeri , pares habet in vtroquenumero
Cumý Pheretiade & Hyänteo Iolao.Iuue- fyllabas in hac declinatione, exceptoge
nalis inl. Penelope melius,leuiustorquetis nitiuo plurali. hic.n.vna fyllaba abúdat.
Arachne.Ethocvel Metaplaſmus eſt di- Eft autem quando hunc quoq ; per con
cendus,qui fit more poetico mutata aló- ciſione proferunt,& maxime in cópoſitis
gain e productá, vel potiusdatiuus gra- & patronymi ,w Graiugenum , pro,
cus proablatiuo pofitus, qui quamuis a- Graiugenarumcis
. Virgilius in III. Æneid .
pud græcos,habeat poſtn,taméapud la- Graingenumý domus ſuſpectag,linquimus
tinos ſecundú eorum conſuetudiné ſçri- arna.In codem , Caprigenumi; pecus,nullo
pturam ſeruauit, apud quos ſcribii poſt cuftode perherbam . pro caprigenarum .I
vocalem , & pronunciari non folet.hoc & dem in VIII.Optime Graingenum , cuime
ex aliis poffumus coniicere , quæ quáuis fortuna precari.In codem :Omnigenumga
græce proferantur, fcripturæ tamen lati . deum monftra , &latrator Anubis.pro , o
næ rationem feruant. Virgiliusin Buco- mnigenarú. Sic cælicolum , pro cælicola
lico : sum
 735 LIBER VIL 784

rum , & trinundinuin,pro,trinundinaru. tamen alia quoque contra regulam vi

Cicero pro Cornelio : Primo ex promul- tiole, & in his & in aliis cafibusvctuftif
gatione trinundinum diesad ferendum po- fimi protuliſſe inueniuntur, in quibus
teſtasija veniffet:Amphorum ,pro;ampho- non ſunt imitandi. Ambæ'etiam & dux,
rarü , &Æneadum ,pro, Æseadarum.Lu- quamuis nulla ſimili differentiæ caufa
cretius in primo verſu , Aeneadūgenitrix cogente,fimilem habentdatiuum & ab
bomină dinãng voluptas.SimiliterDarda- latiuum , ambabus & daabus, quanquam
nidú pro Dardanidaru :Virgiliusin II. O genitiuum ambarum & duarum faciunt.
patria,odinādom ", Ilion ,inclyta belloMea
nia Dardanidum.Idem in XI.variwgper De accufatiso pluraliprimadeclina
ora cucurrit Aufonidum turbata fremor . tionis .

De datiuo & ablatiuopluraliprima Ccuſatiuus quoq;pluralis fit,addita

declinationis.
atim ,vthospoetas,has Mulas.
Dariaus pluralis
dictç declin ationi s mutanuus
&Ablati ta ſapra
extré- DE SECVNDA DE
mam ablatiui ſingularis inisproductany, clinatione.
vt a poeta, his & ab his poetis , & ab hac
Mulashis&abbisMufis.Inueniunturtá: Secunominatiui fex,in
men pauca feminini generis,quæ ex ma
ſcu tra ,no
er,init in vr,in
linis nsfigurantur n habentibus vs,in eus, in vm. In Ermaſculinoră ,că la
neutra , quæ & animalium ſunc demon- tinorum quam gręcorum ,vt caper capri,
ftratiua, naturaliter diuerſum genus ha- Alexander Alexandri. Iber etiam Iberi;
bentia,qur differétiæ cauſa ablatiuo ſin- quod perapocopă extremæ fyllabæ pro
gulari Busaſſumunt, & faciuntdatiuú & latumſolum in hacdeclinatione produ
ablatiuum pluralem , quod nulla alia ha- citer, & abeo compofitũ ,Celtiber ,Cel
ber declinatio in Busterminans fupradi- tiberi: Dicitur tamen & Iber Iberi, pro
Ctos caſus, vt a longam in cispenulimá Hifpanus'; & IberIberis , quandodeilla
habeat,vt his natabus filiabus,deabus,e- gente loquimur,quę eſtiuxtaArmenios; ·
quabus,mulabº,libertabus,aſiaabus.M . & Iberus Iberi, fluuius. VndeLucan .in :
Cato in originibus: Dotes filiabusfuisnon IV . Quipræftatterris aufert tibi nomēlba
dant. & filiis tamen in eodem genere di-, rus. InIr&in Vr latinorum tantum ma
{i ctum eſt. Ennius in Andromeda :filiis ſculinorum , vt hic vir huius viri,hic ſatur
propterte obie&ta fum innocēs Nerei,id eft, huius'faturi: In V's latinorum& græco-
filiabus.natis tamen pronatabus. Plau- rum , maſculinorum , femininorum , &
tusin Sticho. Egoibo intro , gratalabor neutrorum quoque , vt hic clarus hu
veftrum aduétum filiis.pro,filiabus.Idein : jus clari'; hic Homerus huius Homeri ,
qui taliseſt denatis ſuis:pro,natabus.Odi- hæc cupreffus huius cupreſli , hxc pla
dius deab.poluit in XIII.Metam .Eubea tanus huius platani, hoc pelagus huius
deabus,Erioridem natis Andros fraterna pelagi; hoc vulgus huius vulgi. dicitur
føtita eft.Cicero pro Cornelio 1.Vtab To- tàmen & hic vulgus. In Eusgræcorum 9

neoptimomaximo caterieg,diis drabusque tantum maſculinorum , hic Tydeushu

omnibus opē os auxiliõpetamus.Eabuset- ius Tydei,hic Orpheus huius Orphei.In
iam procisdifferentiæ caufa in feminino Vmneutroram cam græcorum quam la
genere Heminaprotulit in IV: Annaliú: tinorum , & figurate femininorum a
Scribapontificiusquicum eabus ftuprum pud Comicos,hocregnum huiusregni,
fecerat.dicit enim deVeſtalibus, Multa hoc Pelium huius Pelii, hæc Glycerium
35 PRISCIANI 736
huius Glycerii , hæc Sophronium huius nitiui. In aliis enim abundat,in aliis non .
Sophronii.Párhusp ſynerelim ,pro,Pan- Abundat quidem in huiuſcemodi,luci
thous , quomodo Alcinus,pro Alcinous ferluciferi,armiger armigeri,tener tene
prolatum eft.VndeHoratiusinI.epiſto- ti,miſer miſeri, proſper proſperi. Paces
larum . Nos numerus fumus, & fruges.con- autem habet in huiuſcemodi,Menander
fumerenati,Sponſi Penelopes,nebulones,Al Menandri,facer ſacri,ateratri.de quibus;
cinoique. Virgiliusin II. Georg. Pomaque ficutiam ſupradictum eſt ,cum denomi
SeAlcinoiſõlue. Idein Horarius,Alcio natiuo & genitiuo tractabatur,fufficien
noiqueplures. ter expoſuimus. Androgeo , Virgiliusin
VI.genitiuum poſuit Atticum :In foribus,
fecunda decli-
Degenitivo fingulari letum Androgeo:tumpendere pænas.
nationis .
Dodatino & ablatiuo ſingularifecun
Enitiuus fingularis ſecundæ decli de declinationis.
nationis in omni nominei lóga ter
minatur,fed in quibuſdam pares habet D Alucidi
Atiuuseclinat ionis fira
& Ablati uus geniti uo,mu
ſingularishu
ſyllabas nominatiuo, vtniger nigri , ma
gnus magni,templum templi:in quibuf- tatione extremei in o productá ,vt huius
dam vnaſyllaba abundat,vt tener teneri, luciferi ,huic & ab hoclucifero ,huiº facri
vir viri,fatur ſaturi,Tydeus Tydei, Cu- huic & ab hoc facro,huius viri,huic & ab
ius rationem quamuis in libro,quem de hoc viro,hui'faturi,huic & ab hocfaturo,
nominatiuo & genitiuo expoſuimus, la- huius Priami,huic & ab boc Priamo, hu
sius tractauimus,nuncquoque quantum ius Taurominii ,huic& abhoc Tauromi
poffumus percurramus. In It & in Vr & nio, huius Typhoci , huic & ab hoc Ty
Eus deſinentia , ſemper vna fyllaba vin- phoeo. Virgilius in IX. Inarime louis im
cunt in genitiuo ,quæ & penultimă bre- periisimpoſta Typhoeo.In X. Nec Clyrioge
uem habent , vt Treuir Treuiri , ſatur ſa- nitore minor nec fratre Meneſtheo. Eftia .
turi,Oileus Oilei.niſi productio poetica men quando græco datiuo, in huiuſce
fiat in græcis , vt Tydei. In Vsvero & in modi nominibus , id eſt, in eus finienti
Vm deſinentia pares habent fyllabas,vc bus nominatiuum ,vti ſolent antiqui. I
Priamus Priami,Virgilius Virgilii ,tom- dem poeta in Bucolico. Orphi Calliopea,
plumtempli , Taurominium Tauromi- Lino formoſus Apollo. Er oportet ſcire in
nii. Frequenter ramen inuenimusvete- bacdeclinatione,quod omnes cafus ob
resin huiuſcemodi genitiuis,id eft,gemi- liquitam fingulares quam plurales , nec
aantibus i,ſubtrahere ex cis alteram .Vir- no etiam nominatiuus & vocatiuusplu
giliusin III.Æneid . Hic tamen ille vrbem rales eundem numerum ſyllabarum fer
Patawi ſedesg, locauit:pro,Patauii. Idem uant,quem genitiuus ſingularis habue.
in Bucolico .Necipes libertatis erat,nec cu- rit;abfque genitiuo plurali,quivna fylla
rapeculi:pro,peculii.In codem : Pauperis ba vult ſuperare,niſi per conciſioné pro
Bruguri congeftum ceſpite sulmen : pro, feratur.vnde dii & diis, cum pro mono
rugurii. Idem in IV . Georg. Parthenope. fyllabis ponuntur , per fynæreſim ſunt
ftudiisflorentem ignobilisoci: pro ,ocii.lu- accipienda,ſiuemagis per ſynærelin e & i
uenal in IV . Antonigladiospotuitcontem- in vnam ſyllabam . Veteres enim finalem
nere,fific Omniadixiffet:pro, Antonii.hoc i,quæ longa eft,per a diphthongon ſcri
autem faciuntmetricauſa.Nunquam e- bebant; longasautem vocales vetuſtiſſi
niin minores vult habere ſyllabas geniti. mi etiam geminare folebant. Quæ vero
uus nominatiuo. In Erigiturtantum de- ſecundum analogiam proferuntur,ideft,
Jinentia ancipitem habent regulaın ge- dei & deis, diQyllaba funt. Lucanus in
VI.
 737 LIBEK VII. 738
V.1. Outendinteliquedeis herebique liceat indulgerer, In codem: Perfew adeffedicks
ret. Idemaccidit etiam in pronomineei iunguna Incodem : roruiserPerfeum bys?
& ii,eis &iis. E quibus illud apparctyl fus.In eodemsud Perſeum mifit: le code !
quod vecuftilemi ,vt fapra docuimus , tranfgrelns Perfeum filium .In Eode:Peria
pro vna longavocali folebant duasfaria feum Amphipolim mifit. Idə in XXXIK :
bere. Ecce enim veftigium antiquitatis Arenn es Alcibiadem . In eodem : Quod
in his adhæcferuatur,cumduæ i pro vna Arenn Alcibiadem rec"Látedamonit
. longa ponanco ,tam in ſupradictinomi- poffunt reprehendere.Statius in 11. Theb.
Ais qaampronoministernis calibus, li Pencheving trahens,nondumte Phædimus
dii, hisdiis, ab !sisdiis,ii, iis, ab iisznam equo,Bdochogenik .Plautusin Vidularia ,
fi dicas,dvi, dess & a dois, ei, eis & abeis; éiafdem Bacokafererunt noftram nanin
diflyllaba lant , ficut ofténdi hussihine Pentheon.com
‫! )۔‬
nalis in V.Fripletofad mæchordateifdem
fervecinadis.Putoautein ,quod in hisdit : Da vocativofingularifecundæ " !
forentiæcaula feruaraeftin genitiuo gex declinazianisa :'s epitaarsetur
minatio;id eft;neli di& dis,ide is dica y do och finitur nominatiuus
mus, dubitario fiat fignificationis matn
dietiam præpolitibet, & dispræpofitio fimiliselt ei, vr twic'lacifer oltreifer ; hic
eſt & nomen, & i & isverba.In pluribus facer o facer , hicvir o vir,hić ſatar o Yai
autem inuenies ,differentiæ caula huiul rur ,hoctemplum o remplő ,hæc Glycor
cemodi quafdam fieri fyllabarum velli- riumo Glycerium . Virgilius cuit páulo
terarum addiciones velademptiones,vel ante Tymber nominatiuum protuliffet's
accentaum mutationes, itaque in com- mox yocatiuú Tymbre poſuit in X. Dado
poſitione,idem &ifdem pervnam i ſerid tid Laride Tymberg,fimillima proles. & :
plulle ,quia nulla confufio fitſignificatio- Nātibi,Tymbre ,capke Éaandrius abjiwli
nis,inueniuntur,pro iidem &iiſdem . Et enfis. Sed nó eft hievocatia'a nominati
quia diximus omnes obliquos cafus gel uoine definente,ſed in us,accipiédus,vt
nitiuum ſequi,fcicndum quod vocatiuus hie Tyinbrus o Tyimbre.Solee .n. poéta
nominatiuum ſuum fequitur , de quo huiufcemodi læpe nominatá incr quam
mo do docebimu , ſed prius deaccuſati- in
o tractemus. s
us proferre ,vt TeucIdéin
uander & Euandrus. er &TeX.ucPallas
rus,E EL
uāderin ipfis Omnia funtoculis. Ide in IX !
De accuſatinofingularifecunde de Tunc rex Euandrús Romana cõditorarcis.
clinationis. Sed de his latiusde nominatiuo tractant
Ccuſatiuus quoq;agenitiuo fit ,mu- tes diſſeruimus.Notandum tamén qnod
A ,
Priaiú,luciferi luciferú , TydeiTydet puere,dixit in Mercatore:Egometmemor,
lohuiuſcemoditamen nominibus id eft, iupuereabi hinc intro ocyus.Idé in Curcu
! in eus definentibus.græco magis accáfát tiolie,Cedo puere fina.quid fa&turuses? iam
cidovtunturautores. Virgiliusin l.Æ ſcies.Quodquibuſdărectius a nominati
neid. Ilioneapetit dextra,layan, Sereftum . tio puerus,eſſevidetur.Si vero in éus dé
Idem in II X. & amicum Crater Mufis finae nominatiu ”, magis græcūferuainus
Cretea Mufará comită. Statiuis in I.necut vocatiaú . Horatiº in I.Serm , Pentheure
És viribus infra Tydea fertanimus.lnueni Etor Thebarā.Státias in HX.Theb . vade
cur tamen invlu etiam inum aeculariuus oprimispaer inclyte bellisArcas,& Argo
huiuſcemodinominam Cicero denat: rice Capaneu'tan Maximeturme. Probo
dcorum iri Hf. Theſeum , Hippolytum Li tainich, & quibufdam aliis aftium fetipto
uius ab vibe cond. XL Odéo csr Perfex ribus,& o Penthec,& o Tydce; & ollio.
Аа
 739 P.RISCIANI 740
ncc, pofſe diciſecundamanalogiam lati- natiuoſuo, vtSallufiuso Salluſti, Virgi
nam placet , quod in vfu non inueni. In lius o Virgili,Terentius o Terenti. Ergo
Vsvero terminantia, fi fint propria,ian . GPompeius & Vulteiustrifyllaba ſuntin
te us habétia,abiecta us faciuntvocatiuú, nominatiuo , neceſſário in vocatiuo diſ
vt bic Virgilius o Virgili,hic Sallufius o fyllaba eſſe debent; quod nó poteftfieri,
Salluſti,hic Pompeius oPompei.Hçc cao nifiiloco confonantis accipiatur. Vnde
nen cadem etiam in c proferebant anti- illud quoque poſſumusſcire, quod bene,
quiffimi, o Virgilie, oMercurie dicétes. cui, pro monoſyllabo accipiuntmetrici,
LiuiusAndronicusinOdyſſea: Neg enim & ,huic. Omnis eniin genitiuus in iusde
to-oblitusfum Laertio nofter. Liuius in Se- finens ,vnavult ſuperare ſyllaba ſuuda
reno : Cura nuncLaertie vellepara ire la tiuum ,vt ille illius illi, ipfe ipliusipfi,vn?
thacam . Laertius enim pro Laertes dicet vni' yni, alcer alteriusalteri.Aliusquoq;
bant; quomodo & græci A cópriospro Adio per duasiidebuiteſlegenitiuº,caufa da .
épzus. Espoxams en AlicanteMaritzopópwe atati, co tiniquod eft alii;ſed velhiatuscaufa eft,
16, ineptis, didopricot:*Iunidres auté gau- . vel quia inter duas vocalesivocalis eſlo
dentesbreuitate per extremçfyllabæ ab- nonpoterat. Datiuusautloco conſona.
feillionem protulerunt,proVirgilie,Vir- tis cam accipi prohibebat, quam ipſe du
gibi,& proMercurieMercuri. Horat. in plicabat vocalé,& credodifferentiæ cau
1. Carm . Mercurifacundenepos Ailan . Ja,ne,ali,verbú infinitum eſſeputaretur.
tis: la codem : Multis ille bonis flebilis ora Ideo pleriq; recuſauerunt eumfrequenti
cidit; Nulliflebilior quamtibi,Virgili.Va. vſuproferre. Vecuſtiſlimiramen fimilé
de accentusperfecti vocatiui in hisſer- genitiuum nominatiuo poſuiſſe inueni
uatur. Si enim nöeſſetabſciſlio , debue- unturſed accentudiffert. Quippe circú .
funt huiuſmodivocatiui, id eft, qui in i flectiturin genitiuo penukimaCæſar in
definentes penultimă correptá habent, Anticatonepriore:Vnoenim excepto,que
antepenultimam acuere,voVirgili, Mer- slinsmodsaig, omnis,natura finxit, quia
cori, quod minimelicet.nam penultimná fuosbabet charos. Cæcilius in V. Nullius
acuimus.In abſciſfionibus enim ;fi ea vo- alius rei nifi amicitia corâ caufa. Ei quoque
calis, in quaeft accentus , integra manet, cumrationabilitermonoſyllabú ellede
ſeruat etiam accentum integrum ; vtau- berer, cum genitiaus, eius,ſitdiſfyllabus,
diuicaudit, noftratis noftras, illiçeillic. perdiæreſim a poetis profcrri imuenitur
De Pompei& Vulcei, & Cai,& fimilibus differentiæ caula , ne li monoſyllabú fit ,
vocatiuis, quæiloco conſonantis ante us interiectio effe putetur. Virgilius in II,
habentinnominatiuo, dubitatur,vttum Æneid. Heimihiqualis erat,quantum mu
i extrcina pro vocali,an pro conſonante tarnsabillo He&tore: Nihiltamémirum i
fit accipienda, quomodo in alüscaſibus. loco confonáris pofitú tranfire in voca
quodmagismoreantiquo-racionabilius lé; cum u quoq; idem patiatur in quibuf
elle videtur. Nam ſolebant illi nonfolum damn dictionib. apud poecas, vt Horatius
in principio, fed etiam in finefyllabæpo- in Epodo: Ninesg, deducunt:Iouem , nung
nerei loco confonátis, idq; in vetuftiffi- mare nuncfolüe.Hicenim diuifionefacta
misinuenies ſcripturis, quoties interduo üæ extremelyllabæ , ua conſonante trás
as vocalesponitur, vt eiius, Pompeiius, fit in vocalein. Eft enim dimetrum iam
Vulteiius,Caiius. Quod etiam omnes, bicum coniunctum ſemiquinariç heroi
quide litera curioſiuslcripferútaffirmat. cæ.Similiter ergo,ei& eis eidem &eif
Necnó ctiá metraoftendunt, quod dici- dem ,per diærelim proferuntur.louenal.
cimus,& regułçipliusracioin ſupradi&to in v. lunena bontaneur vaillam .Ite vians
vocatiuo.Omnisenim vocariuini deli pergăt, & eidēincumbere fekte.In codem :
nens,vnafyllaba minor elle debetnomi, Cerasnuas hac dietante pufillusIomplet, S
adma
.
 741 ; LIBER VII. ? ,
ad mcchos dat eifdem ferrecinedis, Inco Degenitiuo plurali fecunda de
poſitionc autem nec aliterpoffunt pro clinationis ,
forsi, cum ſequens conlovans cogiti ſe
ueniuntur quidamditſyllabe proculille: omnigenere
El ab ablatiuoſingulari,
perdiærelim .Vt Albinusrerum Roma- allumenterum ,vt abhoc viro,horum vi
E Darum L. lllecui ternis Capitolia celſa tri rarum ,abhacplatano;harumplaçanorú ,
umphis Sponte Deum patnere , cui freta ab hoctemplo, horútemplorum. Inue
nulla repoſtos:AbfcandereJinus , non tute niuntur tamen per concifionem mediæ
manibus urbes.Quod autem Pompei, & ſyllabęmaſeulinerumplerunq; nominú,
Valtei, & Cai, & fimiliaifinalem ,& an ; quæ neytranó habent, hunccalum pro
te eam vocalem , pro yna fyllaba habent, ferentesmaxime poetæ .EA autem etiam
vfusquoq; confirmat. Horat.in I. Epiſt. apud veteres prolam fcribentes idem in
Durmait Vultei nimisattentusg, videris. uenire,ledrao. Virgiliusin l.Æneid. It
Vulteidiſſyllabum accipit ſecundum a . cælo clamorg virum firidorg, rudentum ,
nalogiam . Aliavero omnia maſculinaſeu pro virorum.Idem in III. Cura deum bis
feminina definentia in us,conuerla uşin Pergameiserepteruinis,pro ,deorum. Idé
cfaciunt vocatiuum , vt Priamus o Pria- in V.genus alsoa ſanguinedinum ,pro, di
me, pius opie, myrtus omyrte, Icyphus uorum . Numinum veco pro númorum ,
o ſcyphe.Excipiturxnum ,quod tamine & liberum proliberorum , & feftertium
quáinifacit vocatiuum ,quamuis fitap. proſeftertiorum ,& iugerumproiugero.
pellatiuum , o filie vel fill. Liuius An- rum ,modium proinodiorum ,medimnú,
dronicus in Odyflea : Pater nofter Satur.' fenum ,ſeptenum ,denum ,frcquenter et
nifilie. Catullus autem : Tu preteromnes iam oratoresper ſyncopam Colér profer
une de capillatis cuniculoſa Celtiberie fili. te. Cicero inIII. Vetrinará :Ifte unu in
Terentianusdefyllabis : Hicpriustu Ba- nentuseft ,quiex complexu.parentñ abre
fine fili e tugever. Nonatemi. E& tamen prosfiliosadnecem duceret, & parentes pre
quando nominatiuo quoquc terminato cium pro ſepultura liberum poſceret. libe- ,
in us,pro vocatiuo ſiuemetri, fiue eu- rum ,pro,liberoru .Ineodem : Cum allo
phoniæcaufa vtuntur. Virgilius in VIII. ratſeftertium viciesquingenta millia rem
Corniger Heſperidumfluuius regnator ac effeconftaret. In eodem : Quis eftenimqui
quarum . Lucanus in II. Degenero popko, tueripoffit liberam noſtrorumpueritia con
!! ires , vix fecula longa decorum Sic meruife' tra improbitatem magiftratui ? IdéinIV.
viris . Verrinarum :Etpueriannorumfenum f
,e
1
Denominatino & vocativo.pluralife- prenumg, denum fenatorum nomen pundi
cunda declinationis. natifunt. Senum pro ſenorú ,feptenum
denorum
pro
cundæ declinationis , cam.maſculini dixit.Idemin.Frumentaria:Sed triticiſe
quam feminini generis in i finitur, & cft pries medimuum ec Nympbonis arationib.
fimilisgenitiuo fingulari, vthuius docti, collit. medimnum ,pro medimnorüm . In
hi& o dodi,huius platani,bæ & o pla-' .eadem :: Minuste ingerum profeffum effe
tani. In neurrisvero extremam igeni. dico.pro, iugerorum . Namquod fingu
ciui ſingularismutantesin a breuem ,fa- larehuius,hoc iugerú, eft,iple oftédiğin
cimus nominatiuum & accuſatiuum & eadem : In ingerum Leontini agri medi
vocatiuum pluralem , vt huius templi, mnum fere frumenti feritur. Diciturta
hxc & o templa, huius muni , hæc & omč & hociugus iugeris. vnde luuen. Is
munia. Alia vero caſus pluralesin tribus gerib.paucis libes donareelientis. Cic.in
gcnerjb.communempoflident regulam . iv. Verrinar. Quidfidocea
Aa2
iudices cos,
745 PRISCIANI 744
qui quadringentamillia modium lucrifa- æqualemhabentia declinationem , vevas
cinnt? pro,inodiorum . Idem pro Muræ- infingulari nưinero,tertiæ eſt declinatio
na : Præfeétú fabrü ,pro fabrorum. Idem nis ,hoc uas huius valis:in plurali vero ,
pro Vareno: Deum fide,pro dcorū . Idem fecundæ,hxovalahorum valorum ,his86
pro Cluentio : Mohdgdragenisnum- abhis vafis.Feftorumetiam nomina die
mumpro numimot Imad Hereñiú rumin iadeſmentia femperpluralia, ge
lib.III. Peduma picenorum . nitiuú quidé cam fecundú formā ſecun
Frequentiustamen vtitur
titur && Cicero
Cicero dæ quátertiæ pfetūt ,datiuúvero & ab
& cæteriſyncopa, in eis nominibus,quæ latiúú fecundú terciā; vthæc Vulcanalia
numeros vel menfuras ſignificant. Re- horum Vulcanaliorum & Vulcanalium ,
culant autem hoc in maſculinishabenti his & ab his Vuleanalibus. Similiter Sa
busneutra,vel in neutris,nefimilis fitno turnalia, Floralia,Compitalia,Termina
minatiuo fingulari neutrotum: quam- lia,Quinquatria.Necnon adomo harum
uis inhis quoque quæ ex ſe faciunt neu- domorum & domuum, his & ab his co
trå, licet non frequens,inuenitur tamen mibus,non etiá domis.fuuenalis in I.Vi
vſus huiuſcemodicocifionis.Virgilius in fceramagnarum domun dominig,futuri.
IX.altağ,certant Prènderetettamunu f, o. Virgiliusinll. Æneid. Dardaniderontra
ciumg, attingere dextras : pro fociorum . turres ácte &tadomorãCulminaconuellunt.
idem in X. At Rúrulú acceſu iuuenis tum Idem in !!. Georgicorú.domibus cedrojga
suffafuperba:pro,Ruaillotum .Quamuis cupreffosq .Salluſtius in Catilinario : Do.
& fociusfocia fociumid Wa Kutular musfuasgloriadecorabant . Terentius in
Rutulumdicatur. Tam temat: Eunucho: Domifocig, fac viciſſimrtme
Quareomnes vosoratos volo, ne plus iniquü mineris. Virgilius in VI. Æn. Hiclaboril
poßit quamæquumoratio: proiniquorum kedomus inextricabiliserror.Per omnes
& æquorum .Statius in I. Thebaidos,illa igitur caſustam fecundæ quá quartæ in
nonosibar populata penatesPortarumin bic' uenitur,abfq; datiuo & ablatiuo plurali.
nio,lateriduocorporaparuum Dependent : bus, qui ſemper in bus excunt. Sunt camé
proparuorum. Virgiliusin III. magnani- quędam nomina,quorú aliquicaſus in ve
mum quondam generator equorum . idéin fu deficiunt: quos quamuisſecunduma
VI. Magnanimum heroum pueri innu- nalogiam poflinus proferrç, tamé quia
præque puelle. Quod in pronominibus apudautores nó inuenimus, recufandos
quoq; ferunt antiqui,meum pro mcorũ, puro , vc huius tabi huic & ab hoc cabo .
tanın protuorum ,Roftrum pro noftrorú Lucamus in VI. Srillantis tabi faniem .Vir
dicentes. Plautus in Trinummo. Vtrem gilius in III. Æneid. Erterram tabo macho
patriam & gloria maiorü fædarim meum .Y lant, mihi frigiduishorror. Cæterivero ca
Idem in Pænuló: Ecquid meminiſtitsumi ſusin vſu non facileinueniunrur. Maria,
parentum nomina? Idem in Menach.Al æra, vina,mella,hordea,genitiuos quidé
nertit predam ab hoftibus,noftrum falute & datiuos plurales in vfuraro habent,ni
focium . fiapud vetuſtiſſiinos: apud quosmulta
Dedatino Eg ablatinoplurali fecun præterea deficicntia inuenies. Oportet
da declinationis. Vi ' t igitur fcite quidem anatogiæ rationě;v
tum taméautorum magisæmulati. Due
Atiuus& Ablatitrus plurales fecun- præterea & ambo, genitiuos quidē&ace?
D dædeclinationis, fiunt fimtificer abcufariuosſecundumhanc declinationem
ablatiuo ſingulari,mutatione ofinalisin " pröfefünç duorum ambotu,duos & amn
is fongā,vt aviro,his & abhisviris a pla- bos, quamuisirineutro differentix'caus?
tano, his & ab hisplatañis, a teinplo,his f& dutun ;foleatdicit:necnon accufáticres.
&ab histemplis. Inueniunturpaucain-. málculiitórumeſtquando limilishomi
natiua
145 LIBER VII. 746
natiuo profertur ;quomodo in neutris. correptam ,in ox produ & am ,invx corrc,
Virgilius in XI. Si duopræterea tales Idem pram , in vx productam , in yx, in æx , in
tuliſſetTerra viros.Lucanus aút in I. Que aux,in alx, inanx , in vnx,in arx , in ab,in
mare,queterras,que totum poſſidesorbem , cc,in vt,in vd.In A correptá neutra & grę
Non cepit fortunaduos.Iuuenalis ſimiliter ca,vthocpoema hui' poematis.In E cor
in 11.7 uneduos una fewillimaviperacæna, cepram neutralatina, vt hoc monile hu
Tune duos ? Daciuos & ablatiuosin bus iusmonilis. In Ocorreptam , quam fre
terminant in omnigenere,duobus duab . queater & producunt poetæ , maſculina
duobus,ambobus ambabus ambobus. definune vel femininavelcómunia laci
da,vel notha, vt hic Cicero huius Cice
De accufatiro pluralifecundedecli- ronis,hicleo huiusleonis, bæcvirgo hu.
narronis . ius virginis ,hic & hæc homo huius ho
minis. Antiquiſſimitamen & græca in o
Cculatiuus pluralis eiufdem decli- productam definencia per hacdeclinati
A nationis in maſculino & in feminino onemproterebát, vt Sappho Sapphonis,
generc,fitabablatiuo fingulari,additas, Dido Didonis.In Alcorreptam maſculi
vt abhoc docto , hos doctos,a platano, na neutra latina,& barbara,vt hic ſal hu
has platanos.Neutra.n. ſemper accuſati- ius ſalis,hic Annibal hui' Annibalis, hoc
uum fimilem habent & nominatiuo & tribunal huiustribunalis. In El correpta
vocatiuo . neutra latina, vthocmel huiusmellis,fel
fellis. In El productam barbara , vt hic
TERTIAE DECLINATIO . DanielhuiusDanielis,MichaelMichae
nis terminationesſeptuaginta o & to . lis, Nechamiel Nechamielis. In Il corre
ptam maſculini vel feminini vel commu.
Ertia declinatioterminaciones ha- nis generisſunt latina,vt hic pugil pugi
octovel liszhęcTanaquilhuius Tanaquilis,hic&
betnominatiuifeptuaginta
paulo plus. Definit. n.in acorreptam ,& hæcvigilhuius vigilis. In Olproductam
in e correptam ,in o correptá , & in o pro- maſculinum latinum ,vt hic Sol huius ſo
ductam ,in al correptans,in elcorreptam , lis.In VI correptam maſculinivel comu
& in el productă,in il correpti,in olpro- nis latina,hic cóſulhuiusconſulis,hic &
ductam ,in vicorrepram ,in an products, hæc exulhuius exulis.In Anproductam ,
in en correptam , in en productam ,in in maſculina græca,vt hic Pæan huius Pæ
productá, in on productam , in arcorre- anis. In En correptam latina, maſculina
ptam , in ar productă,in or corrcpram ,in vslneutra, vt hic Hamen huius flaminis,
er productain ,in it correptam ,in or cor: hoc numen huiusnuminis. In En produ
repram ,in vrcorreptá,in vr productá,in &tam latinavelgręca,maſculini vel femi
as correptam ,in as productá, in es corre . nini generis,hic lien huius lienis, hæc Si
pram ,in esprodu & am , in is correptam , renhuius Sirenis. In In productá græca,
in is productam ,in os correptă,in os pro- maſculina vcl feminina,hic delphin hu
ductam ,in vs correptam ,in vsproductá jus delphinis,hæc Trachin huius Trachi,
in ys;inæszin aus,in ans,in ens;inons.p. nis.InOnproductágræca,maſculina vel
ductam , & correptam ; in yns,in yns, in feminina,hicMemnon huius Mēnonis,
ars,in ers , in ors , in ves,in vis ,in ems, in hæc Sidon huius Sidonis. In Ar correpta
in abs,in ebs correptam ,in ebsproductá latina & græca&barbara, maſculinivel
in obs,in ybs,in vrbs,in aps,in eps,in ops, neutri generis , hic Cæſarhuius Cæſaris,
in yps,in irps,in ax correptam , in ax pro- hic Boltar huius Boſtaris,hoc nectar hu
ductam in'ex correptam ,in exproduđá, ius nectaris, hoc calcar huiuscalcaris. In
in ix correptam , in ix productain , inox Arproductam latina,maſculinivelcom
Aa 3
 147 PRISCIANI 748
munis velneupigeneris,&funtmono- minationem non accipiunt,quæpropria
fyllaba vel exmonoſyllabis compoſita,vt eft neutrorum ,manifeftú eſ criú gene
HicNár
Kui' huiusNaris,hic
paris,diſpar & hợc & hui'far-
diſparis,hocfar hocpar cumnó eſſe cómunia,fedmaſculi
minini;figurate ni &fe
tamen per obliquosple
ris.In Eçcorreptá ,maſculina & femini- cunq; caſus , raro auté per nominatiuum
na & ncutra &contunia,vt hic paterhuii cõiungi etiam neutris,vtVirgilius in IX.
patris hæc materhuius matris,hoc tuber Nulla dies unquam memori voseximet&
huius tuberis, hic & hæc pauper huius 10. & luuen .in VI. Satyr.titulig cupido
pauperis.In Er productámaſculina græ- Hefuriſaxiscinerū cuftodib. quamuishoc
1

ca, & vnú latinum velmagis nothú ,neu- cuſtos raro, niſi figurate , inuenias, &
trigeneris,hic aerhui' acris, hoc verhu. hæc cuftodiapluraliter nemo dicat. Sic
ius veris.In Ir correptam , vnum femini- ergo neq; nemora, vel autora velpaupe
mum ,hæcGaddirhuiusGaddicis,quidam ca,neutraliter puto facile in vſupole in
addunt ,hic abaddir óBaytunos,huius abad : ueniri , fed , ficut ſupradictum eſt, figu
diris ,lapis quem pro Ioue deuorauit Sa- face funt prolata &hæc & alia plurima
curņus, ſed in vſu hocnon inueni. In Or huiufmodi apud autores. Inueniun
correptam ,maſculina & feminina & neu- tur tamen quædam ,quæ obliquos caſus
cra & cómunia,cam græcaquá latina, hic communes, pollident , quamuis nomi
Hector huius Hectoris, hic orator huius natiuus non fitcommunis, yt plus, cum
oratoris , hæc yxor huiusvxoris,hocæ, fic neutri nominatiuus duntaxat, geni
quor huius æquoris,hic & hçc & hocau- tiuus eius communis efttrium generum ,
tor huius autoris, hic & hæc & hocme- necnon datiuus & ablatiuus. Vnde plu
mor huiusmemoris. Virgilius in IV.Æ- ralia quoque tam in es quam in a inue
neidos.Tum fiquod nonaquofædereamă- nimus, hi& hæ plures & hæc pluria vel.
Ies Cure numenhaber,iuftumgmemorque plura,vndecópolicum , cóplurią. Teren
&hęc&o- tius in -Phormione. Multa aduenientine
precatur.Inucniuntur tamen
mnia pene comunia maſculini & femini- na,vtfit,cõpluria.Ablatiuusquoq; tamin
ni quæ eciālinon faciant ex-feneutra,lz- cquamin i terminans inuenitur,vtpote
petamen ncutris adiunguntur figurate, communis erium generum . Et accuſa
ve VirgiliusinX. Italiam petiitfatisauto- tiuus pluralis tamin es quam in is. Vir
ribus.ejto.Et in Bucolico.Pauperis & tu- giliusin I. Georg . Sen pluris calor ille
guri congeftum ceffite culmē.Et in VI.CH- Vias E. cacarelaxacSpiramenta.Horat-in
ribus paruis & paupere regno. Quamuis I.Epiſt. Tractus uter pluris lepores,zter e
pluralis nominatiu ' eorum ,hoceſt,neu- decet apros.In Vr correptálatina, maſcu
trorum , ex fupradictisnominibus in vſu lina & cómunia& neutra; hic turtur hu
Frequéti non lit cxeis,quomodo neq; ex ius curtaris, hic &hæc-augur huius au
aliis comunibusduumgenerum.Nam ſi guris.Horatius in 111. Carm.nifi fallitan
Sintcõmunia triú generó, fine dubio ma gør, Annoſacornix.hoc Tybur huius Ty .
ſculini quidem & femininiin es , neutri buris.In Vrproductam vnum inuenitur
vero profercntin a nominatiuum plura. commune duum generu ,bic & hæcfur,
lem ,vthi& hæſapientes & hæc ſapiétia, huius furis.In Ascorreptá græca malcı
crgo hic & hæc & hocfapiés;hi& hæ pa- lini vel feminini vel neutri velcómunis
ses & hæcparia,bic & hæc & hocpar; hi generis,hic Arcas,proprium ,huiusArca
& hæ ancipices & hæcancipitia; hic & dis,hæcPallas huius Palladis,hoc Ceras
hæc& hoc anceps;hi& hæ felices& hçc propriú locihuius Ceradis,hic & hçc Ar
feliçia,hic & hçc & hoc felix;hi& heve- cas gentile huius Arcadis. In Vsprodudá
teres& hæcyetera, hic & hæc & hocve- gręca& latinamaſculini yel femininive!
tus. Quæ igicur in plurali numcro ater- ncutri vel.communis generis , vthic A
tlas
749 LIBER VII. 75.0
tlas huiusAtláris,híc Męcenashuius Męæ huiusoſſis, quod etiſhocoffüm antiqui
cenacis, hæc ciuitas huis ciuitatis ,hoc vas protulerunt.Gelliuslibro XXX.Caluws
huius vafis,hic & hæc Capenas hui' Ca- meg, eius ipfum offem aspargnieruntinan
penatis.InEs correptam latina maſculina raneruntg .In Os productamgræca & la
Pel feminina vel cómunia duum vel triú cina maſculini vel feminini vel ncurti vol
generum ,vt hicCocles huius Coclicis, cómunis generis,hic heros huius hero
Kecſeges huius ſegetis, hic & hæc miles is hicneposhuiusneporis , hæcdoshu
huius militis.OuidiusinII. Metam .Mile ius dotis hoc os huius oris, hic&hæcco
erat Phæbes.de Caliſtone dicit.Hic & hçc pos huius cópotis. InVs correptam lati
& hocteres huius teretis.Virgiliusin VII. na , maſculini vel feminini velneutri vél
teretes funt aclides illis Tela ,ſed bec lento cómunis, duum vel coiumgenerum , hic
mos eft aptareflagello. Hebeshebetis,ſou lepus huiusleporis, hæc Venus hui'Ve
fpes ſoſpitis.Iuuenalis in IV . nec vnquam neris, hoc tépus huius téporis,hic & hæc
Depofitâ tibiſoſpes erit. Hic & hæc& hoc Ligus huius Liguris,hic & hæc & hoc ve
hoſpes huiushofpitis. Lucanusin V. Ho-' tushui'veteris. In Vsproductágręca vėl
fpes in externis andinsit curia teftis. holpes latina,maſculinavelfeminina vel cómu.
curia. Inuenitur tamen & hæc hoſpita. nia vel neutta,vthic Melápus huius Me
Virgilius in 111.Æneid.Etpater Anchiſes, lampodis,híc mus huius inuris, hæc vire
bellá oterra hofpita portas. Similiter & lo- huius virtutis , hie & hæcfus huius ſuis,
fpes & fofpita prolatum eft ab autoribus. hocthus huius thuris. In Ysgræca,ma
Ouid.in II.Faltor. Sofpita delubrisdicitur fculina vel feminina,hic amphibrachys
Autta nonis. Neutraquoq; ſupradi & orú huius amphibrachyis,hıc Capyshui’Ca
pluralia tradit vlas.Stati’in IV.Thebaid. pyis, hæc Erinnyshuius Erinnyis. In Æs
Accipias feffis ,libens iterum hofpita pan- latinum vnum maſculinū,vt hicpręs hu
das Flumina. In Es productam tam græca ius prædis, & vnum neutrú,vt hocæshu
quam latina maſculinigeneris veltemi- ius æris , cuius plurales obliqui in -raro '
nivelcommunis , vt hic Chremes huius funt víu , æra ærum æribus . Cato in
Chremetis,vel Chremis, hic Verres hu- oratione, qua in ſenatu faalit , vt plu
ius Verris, hæccædes huius cædis, hic & ra æra equeſtria fierent : Nunc 'ergol
hæcheres huius hæredis. In Is correptá arbitror oportere restitui, quo minus dro
tam græcaquam latinamaloulinigeneris bus millibus ducentis fet arum equeſtri
vel feminiini velcomunis,hic Paris huiusxm. Ineodem : De eribusequeftribus de
Paridis vel Paris ; kic collis huius collis, duobusmillibus a &tum . In Auslatina duo
hæc Thetis huiº Thetidis,hæccuſpishu feminina, vt hæclausbuiuslaudis , hæc
ius cufpidis, hic & hæc vtilishuius veilis .' fraushuiusfraudis.In Ans latina, maſcu
InIs produ & am græca & lacina, maſculi• linavelcómunia duum vel triú generū,
na & feminina vel communia,vt hic del. vt hic quadrans huius quadraneis,dodrás
phis veldelphin ,hai’delphinis,hic Aris dodrancis, bic & hæc infans cóvácuoihu
propriumi huiusArinis Ciceropro Scau- ius infantis , hic & hæc&hoc infans 6 -
ro.Arinis vxorem . hæc Soreris huius So- Accroc huius infantis.Er amans , quod no
terinis. Plautus-in Vidularia. Immo , id . men eſt,cu pro amarore accipitur; amá
gxod hec noftrweſtpatria, & quodhic me- tis. Inuenitur etiam vnum femininum ,
m eftpater ,illicautem Soterinis eft pater.. hæcglans huius glandis. Sic enim Lu
hic Dis,proprium id eft,Pluto,huiusDi- crotius, vt fupradictá eſt, profert, ECO
tis. hic & hæc dis , appellatiuum , hu-", uidius in XIV, Metam . vt lata plumbea
ius dieis. hæc vishuius vis , hic & hæc funda Mißafoletmedioglans intabefce
Samnis huius Samnitis. In Os corre- re cælo . in Ens Latina,mafculina ,fe-"
pram vnum latinum neutrum , hoc os minina, vel cómunia , duum
Aa 4
veltriūge
XI PRISCIANI 752
nerábic VfensbuiusVfentis , hæc mens ninuin , hæc daps huiusdapis.ſed nomi
huius mentis, hịc& hæcpaeus huius pa- patiuus frequenti non eſtin vlu, quem
récis, hic & hæc & hoc prudens huius Liuius Andronicusin H.Odyſſez ponit:
prudencis. In Ons latina; maſculinavel Quahac dupseft?quis feftusdies? Horatius
Feminina vel omnisgeneris, vthicmons accufatiuumprotulitin II. Carm , Erge
huius montis, hæc frons huius frontis, obligatam redde loui dapem . Idem geniti
hic & hæc & hocinſonshuius inſontis , uum in IV.Nuocin relu &tates dracones E
quod ſolum ,teſte Probo,o antens habet giramor dapis atquepugna. Idem inEpo
correptam ,&eius fimplex ſons ſontis.In. do : Mutatedapis memori ſpectaculo. In
Vns fimiliter latina maſculina, hic Aruns. Eps maſculina & omnis, vt hicmanceps
huius Aruntis. In Vns vnum inuenitur huius mácipis,hic & hçc & hoc particeps
femininum græcum , vt hæc Tiryns hu- huius participis.adeps vel adipes,in vtro
ius Tirynthis. In Ars latinamaſculinavel que genere inuenitur.Varro in Il.rerum
feminina, vt hic MarshuiusMartis, hæc ruftic. Adipesilla . In Ops lacinum femi
ars huius artis. In Ers latina omnis genc- ninum vnum , vt hæc Ops huius. Opis,
ris cómunia,hic & hæc & hociners huius nomé matrisdeorum & copia. eius quo.
inertis. In Ors latina maſculinavel femi. que nominatiuus in vlù frequenti non
nina vel omnis generis , vt hic Mauors eſt,ſedillius quod ex eo componitur, có
huius Mauortis , hæc cohors huius co- muneomnisgeneris,hic & hæc& hoc
hortis,hæc ſorshuiusfortis;cuiusnomi- inops huius inopis. Vetuſtiſlimi tamen
natiuum protulit Plautus in Calina,hæc hic& hæc & hocops, & cops, pro , opų .
ſortis,Vide ne qua illicinfit alia fortisſub ac lentus, &copioſus, dicebant. Adius de
qua.hic& học& hocconcors huiuscon- Herculedicens, quorum genitor fertur ef
cordis. In Vrs latina cómunia trium ge- feopsgentibus:pro,opem terens& auxiliú
nerum,hic & hæc & hoc TybursTybur- gentibus.Sic Caper. poteft tamen etiam
tis,gentile.InVlsvnum latinum femini- feminino genere hic intelligi figurare
num ,hæc puls huius pulcis.InEms quoq; coniunctú maſculino,vtfi dixiſſet, quo
vnum femininú , hæc hyems buiushye- rum genitor auxiliūfuitgentibus.tamen
mis.In Absgræca & latina, maſculina & nominatiuo eius vfus eſt Plautusin Ci
feminina, hic Arabs huius Arabis, hæc ftellaria. KaquemeSaturnus eiuspatruus
trabs huicrabis.vetuſtilfuni tń & trabes, & Caftor patcr.frag me Ops opulentaillius
op trabs, proferebant. Ennius in Medea: auia,imomater quidē.ErgręcąhicPelops
Vtinãne in nemore Peliofecurib.Caſaaccio huius Pelopishydropsbydropis,merops
diffetadterră abiegna trabe. In Ebs cor- meropis. In Yps græca,cinypscinypisla
repta latina, omnis generiscómunia, hic Irps latinú vnum , hic & hæcftirps huius,
& hæc & hocccelebscælibis.In Ebs pro- ftirpis.In Axcorreptá latina & gręca,hęc
ductam vnú femininūlatinum ,hęcplebs faxhuius facis, hicabaxhui'abacis,quod
huius plebis.diciturtamen & hæc plebes in &, hicabacushuius abaci,frcquenter
plebci. Lucanusin II 1. neſcie plebesiein . inuenitur. In Ax productágræca & laci
natimere.In Obs feminina lacina , vt hæc na maſculina & feminina & omnis,vthic
ſcobs huius ſcobis , & hæc fcrobs huius Phæax buius Phæacis, hæc pax huius pa
fcrobis.Sic alii,ſed Probus nominatiuúlio cis ,hic & hæc & hoc audax huius auda
miléprotulitgenitiuo, qdPlaut’inmalo cis.In Ex correptam græca&latina, mal
culino genere profert in Amphitruone, culina & feminina & communia trium
Ibifcrobes effodito duplos ſexagenos indies. generum , vt hic Lelex Lelegis, hicgrex
In Ybs vnum maſculinum ,hic chalybs huius gregis, hæcilex huius ilicis, bic &
huius chalybis. In Vrbs vnum femininu, hæc & hocartifex huius artificis. In Ev
bac vrbs huiusvrbis.In Aps vnum femi- productam latina, maſculina yel femini
na vel
 753 LIBER VII. 754
na vel communia trium generum , vt hic alec huius alecis. In Vt vnum acutrum ,
rex huius regis,hæclex huiuslegis,hic & hoc caput huius capitis.
hæc&
reptainhoc exlexmaſculina
latina, huius exlegis.In Ixcor,
vel feminina, Degenitimotertie declinationis.
hic calix hujus calicis;hæc pixbuius pia ETha quidem terminationes nomi
græca & latina , maſculinavel femini- uus aút ci'in Isdefinitcorreptá, excepto
na vel communia trium generum , vt hic vno monoſyllabo,hzcvis buiºvis; quá.
phænix phænicis, hæccornix cornicis , uis omnesaliæ declinationes producang
hic & hæc & hocfelix. Oportet tamen terminationem eiuſdem calus. Oportet,
{cire, quodgræcivantex breuem elſe vo- autem fcire, quod in quibuſdampares
lune, criamli in obliquis producatur,ve habet genitiuus tertiæ ſuo nominatiuo
pointcósminas , Bóp but bóp curos. A vero fc- fyllabas , in quibuſdam vna , in aliis dua
cundum genitiuum etiam in nominati- bus ſyllabis vincit. Er pares quidem ha
uo produci vel corripi dicunt, vt rónaš ró• bec in nominibus inedefinentib. corre
dcexas corripitur in nominatiuo, quoniam ptam , vt hocmare huius maris, hoc mo
&in genitiuo:paiašvero pajakes in vtro- nilehuiusmonilis.Et inquibuſdam iner
que producitur.Latini autem omnesvo- velin es productá, vel in istam corteprá
cales bitemporeas,id eſt, dizgines,haben- quam productá exeuntibus,vthicpater .
res , ad genitiuam reſpicientes, dicunt huius patrischic Verres huius Věrris,hiço :
produci velcorripi vocales antex policas cædes huius cædis biccollis huius collis,
in nominatiuo. Inueniuntur igitur in Ix hæcauis huius auis,hæc vis huius vis. In
productam latina , vt oftendi, feminina. aliis aut omnib.eiuſdé declinationis no
vel omnis , vt hæc nutrix huius nutricis, minib. vna fyllabalupatnominatiuuge
hic & hæc & hoc pernix huius pernicis.. nitiu ',vt ſchemaſchematis,Cicero Cice
In Ox correpram femininum , nox no- ronis,colul coſulis,pecté pectinis,baccar
& is, & exhoc compofitum commune, baccaris,lislitis, apexapicis. Excipitur
hic &hæc& hoc pernox pernoctis. lu- hæccaro huius carnis,in quo pares habét
uenalis in III.Si luditur alea pernox.In Ox fyHabas nominatiuus & genitiuus. Inuc
productam feminini vel omnis, vt hæc niunturtaméveteres, qui genitiuo fimi
vox huius vocis ,hic & hæc & hoc velox . lem nominatiuum protulerunt; vt hæc
huius velocis,atrox atrocis. In Vxcorre- carnis huiuscarnis. Et fenex ſenis; & fu-,
pram maſculina vel feminina vel com- pellex lupellectilis, in quo duabus fyl
munia,kicVoluxhuiusVolucis, hçcnux : labis vincit nominatiuum genitiuus.hu
huiusnucis, hic & hæc dux buius ducis. ius quoq; nominatiuum quidam fimilé
In Vx productam maſculinum hic Pol- genitiuo proculerút.Et omnia quæ a ca
lux huius Pollucis., femininum hæclax pite compoſita in ps deginant,ſimiliter
huius lucis. In Yx græca cam mafculina. Habent duab.ſyllabis ſuperancem geniti
quam feminina,ħiclandyx huius fandy- uă , ancepsancipitis,bicepsbicipitis,cen
cis,hæc Styx huius Stygis. In Æx femini- ticops centicipitis :quæ veteres in es pro
num ,vt fæx fæcis. In Auxvnum femini• ferentes ſecundúregulam declinabant,
num ,hæcfaux huiusfaucis.In Alxvnum ancipesancipitis ,bicipesbicipitis: ſicut
femininum , vt falx talcis. In Anxvnum hoſpes hofpitis, fofpes fofpitis. Iuniores
femininum , lanx lancis. In Vnx vnum vero gaudentesbreuiloquio, percircun
commune,bic & hæccóiunx huius con- ciſionem caprotulerunt, quod & in aliis
5
-
iugis. In Arx ynum femininum ,hæcarx dictionib.feciſſe inueniuntur,vt dic,duc,
huius arcis. In Ac vnum neutrum , hoc fac, fer,pro ,dice,duce ,face, fere. Nec
lachui lactis.In Ec, vnum neutrum hoc non etiam vocatiuos in ius terminanti
Aas
 755 PRISCIANI
775
uin propriorum , Virgili & -Terenti,pro memor huiusmemoris. Quando vero
Virgilie & Terentie dicétes,de quibusia producang, & quando corripiant, cum de
docuimus. Penultima vero eius decli- nominatiuo tractabainus , oftendimus .
natióis in quibuſdam producitur, in qui- Alia vero omnia quæ nominatiui termi
bufdam corripitur. producitur quidem nationem corripiunt, fimiliter penulti
in his, quoruin nominatiuus in longam main genitiui corripiunt, vt coreumato
deſinit fyllabam , ſeu natura, ſeu pofitio- reumatis, AnnibalAnnibalis,vigil vigilis,
ne, yt fól folis , Tiran Titanis , delphin cornicen cornicinis ,agger aggeris, verus
delphinis,fur furis,Mæcenas Mæcenaris veteris ,caput capitis, Excipiturinquies
merces mercedis ,Samnis Samnitis, Cre-, inquietis, quod fimplicis declinationem
nis , proprium nomen nymphæ ,Creni- ſeruauit in compoſito ,quamuis corripiat
dis , os oris,musmuris, præs prædis, vas extremitatem nomináciui. Similiter os .
valis, laus laudis ,infans infantis,Aruns offis,& laclactis;quod quibufdamplacet
Aruntis, iners inertis,vecors vecordis, in nominatiuo per apocopam te pro
puls pulcisalecalecis. Excipiunturin on ferri. hoclacteenim dicebant antiqui.
definentia græca; & in o tam larina quam
nocha: quod tam producere quam corri- De datino fingulari tertia
pere licet ea in nominatiuo . Nec enim declinationis,
vocalis, id eſt, o, quamuis in nominatiuo Atiuus tertiæ declinatióis naſcitur
producatur,in genitiuo nonſemper pro. a genitiuo abiecta s, & producta i,
ducicurpenultima, ſed in quibuſdam ,in vt huius ſchematis huic ſchemaci, huius
.
aliis autem corripitur. Quando autem inaris huic mari , huius Ciceronis huic
corripiatur,vel quando producatur,cum Ciceroni. Inueniuntur tamenpoetæ ra
de nominatiuo & genitiuo expofuimus ," riſſime in græcis , quæ apud græcos in i
dictum eſt. Præterea corripiunt prædi- correptam terminant ſupradictú cafum ,
ctam penultimam in msvel ps velbs vel ipli quoq; eum corripientes. StatiusinL.
xdeſinentia, li vocalem breuem ante cas Achilleidos. Palladi katores celebrabat
conſonantes habuerint , vc hæc hyems Sgrus honorem ,.
hyemis, manceps mancipis, cælebs cæli
bis, fax facis , artifex artificis. Necnon De accufatimo.
producentia terminationem nominati- Ccuſatiuus fit fupradi&tæ declina
ui, corripiunt penultimam genitiui, vt A
tióis,is genitiuimodo in em , modo
hic & hæc & hocpar,huius paris, Lar La- inimcóuerfa ,vt huiusfolis huncſolé,hu
ris,vas vadis , pespedis, Ceres Cereris, ius Alaminis húc flaminem , huius gregis
còmposcópotis, bos bouis ,ſus ſuis, grus huacgregé , hui°regis hucregé,hui' Ti
gruis. Corripientia quoque nominatiuú beris húc Tiberim ,huius Araris hunc A
in quibuſdam corripiunt penultimă ge- rarim ,hui' vis bácvim , huius turris hanc
mitiui,inquibuſdamproducunt. Produ- tarrim.In vna tané terminatiöe,id eft,is
cant in al& in elneutra,& in ar fimiliter definériú ,qui fimilé habétgenitiuúno
noutra deriuata , vt hoc tribunal huius. minatiuo , inueniútur quædă nomina ac
tribunalis, ceruical ceruicalis,melinellis, cufatiuum in im finiencia. Sunt aúthæc
fel fellis , calcar calcaris, lacunar lacuna- plerunquc græcavel propria , quæaccu
ris , lucarlucaris, In or quoque definen- latiui græcin in m conuertentiafaciune
tia, alia producunt,alia corripiuntpen.' accuſatiuum latinum , vt Tiberis Tibe
uitimam genitiui.producunt,vt hiccur- rim ,Fabaris Fabarim , Tibris Tibrim , A
for huius curſoris,hic & hæcautor huius raris Ararimu nam non poterit ab alio
autoris.corripiút, hic Hector huius Hc- nominatiuo ,vtdixim *,niliin is definéte,
focis,hæcarbor huiusarboris,hic & hçc inimaccuſatiuuspferri, Ergo Arar,per
apocopam
 757 LIBER VI 1: 758
apocopa is ,protulic Lucan .in VI.Rhoda nem. Quorundam tamen ex cisetiam
rūg morantePracipitauitArar.HæcNea in em inuenitur accuſatiuus , vt Luca
polis Neapolim ,Charybdis Charybdim . nus in III. in puppem rediere rates. Virp
Virg. in VI.Leucaſpim & Lyciedn &torem gilius in XI. Felague & aratam quatiens
claffisOrontem .Idem in Vill. Aquopost Tarpeiafecurem . Iuuenalis in IV.deſcen .
Itali flumium cognomine Fibrim Diximus. dunt ftatne reftemquefequuntur, Cætera
Idem in IX . Principio Fabarim , & fucciſo vero omniaſupradictæ declinationis no
poplite Gigen . Idem in VII. QuiTiberim mina in em ſolam proferút accuſatiuum ,
Fabarimg, bibunt.Mephitis quoquepro- hunc patrem , & huncleporem ,&hanc
prium eft, & a græco Mesitas, vt quibul vallem , & hunc & hanc vtilem . Ingræ
dam videtur,mutationcoin translatú, cis autem frequenter inuenimus auto
rationabiliter in im fecit accuſatiuum . res , tam inhacquam in aliisdeclinatio
Virg.in VII.fanamqueexhalat opaca Me- nibus, græcos plerunq;ſeruantesaccula
phitem . Idem in IX.Immanem veloti peco- tiuos, vtTitana, Sirena,thoraca, lampa
rainterinertia Tigrim . Idem in XI.Velo- da, pro Titanem ,Sirenem ,thoracé,lam
sem intereafisperis in fedibus Opim.- Alpis padem ; quamuis Plautus hanc lampadá
cum femper plurale fit , quomodo Syr- dixit in Calina:Tene lampadam .imo ego
tis, tamcn& tingulariter hoc, quomodo bancteneba.
illud , inuenitur apoetis prolatum , & in
em terminansaccuſatiuum Alpem , cum op . De vocatino fingularitertiæ declin
illud Syrtim faciat. Lucanus in I. Turia nationis.:
interRbenumpopulos Alpemg jacentes.I
deminde delegmine muhifemra rape farmin Vocaciausia tertia declinatione di
heit, oppofuit natura Alpemg,niremque. cero o Cicero, hic conſul o conſul ,hic
Lucanus in -VIII. Trans Pharon in medio rhetoro rhetor. Inueniuntur tamégræs
tanget raris aquore Syrtim . Idem inI. dm- ca, quæ vocatiuum græcum ſeruant,vt
biam fuperaquoraSyrtim . Prætereainue- Tibris o Tibri, Thebais o Thebai,Pallas
siuntur latina in Im terminantia accuſa- o Pátta. VirgiliusinX. DanuncTibripa
tiuum hæc,turrim ,burim , ſecurim ,pup- ter ferrum ,quod millile libro. Idem in ca ,
pim , fitim , reſtim ,vim ,maguderim ,Ti- demTequeinnas Palla,fedbellisacerA
berim , peluim ,tullim .. Virgiliusin II. keſus. Idem in XI. Quinegonon alio digner
Æneid.Turrim inprecipitiſtantem ,fum- te funerePalla . Ouidius in II. Faſtorum :
misquefubaftra. Idemin 1.Georg.Com- Chare nepos Pullafunefta quid induisar
tinuo in foluismagna viflexa domatur In ma? In quo Homicrum ſecutuseft. Ille
borim ,& curui formam accipit ulmus-ho enim , [ sudova , o vzít'imoi pína Twūr'
natri. Idem in Il.Æn. Taurus & incertam azopaters. Stacius in XII: Thebaidos: 0
excuffit service ſecurim . Idem in I. ingens mibi biffenos longum . vigilata per annoss:
averticepontus.fr puppim ferit. Idem in Thebai.
Bucolico : Dulcisaqueſaliente firim reftin .
gnererino: Terentius in Eunuch . Adre- De ablatimo fingulari tertia :
jtim mihi quidem resredie planiffime. Vir declinationis ,
gilius in V.1. Nec vimtelaferunt, licet in
Sen tibiconfidisforemultam magnaderente A Belatiuostertiæ declinationisin aliis
gensianitor Orci. Plautus in Rudente:

quod fignificatfrugisgenus,id eft, caulis, Ctá,inaliispere & pi profercu , Petiin

qui nafcitur ex ea parte ,cuius radix fir- neutris,quçin e correpta deſin ut per no
pis aụellicus ;vel, vtalii volunty filigis minarias ,& ſunt appellatiuas vt hocma
759 PRISCIANI 760
re, hocmonile, ab hocmari, ab hocmo- hoc Præneſte ab hoc Præneſte. Virgilius
nili. & eft fimilis huiuſcemodiablatiuus in octauo: Qualis eram cum primam aci
fuo datiuo ,vt huicmari,ab hoc mari.Ve- em Preneſtefubipfa.Figurateenim ad yr
tuftiſlimi tamen ſolebant huiuſcemodi bem reddidit ,fubipfa,cum proprium op
nominumablatiuumetiam in e profer- pidi neutrum eſt,quomodoReate:Idem
re. Varroantiquitatum humanarú XII. poetain V II. Quiq, alium Preneſte viri.
Ab Ergebrao mare erti. Idem in Funda- illorum quoq;ablatiui i terminátur neu
nio: In mare aguam frigidam oriri. Atacie trorum , quæinaldefinunc ,hoc tribunal
nus quoque dicit :Cingitur Oceano Liby. ab hoc tribunali, hoc ceruicalab hoc.cer
comare finmineNilo.Plaut.in Rudente: uicali. Similiter faciumt ablatiuum , quæ
Quippe quia extemplo in macellum pifces in ar definunt neutra , & in.obliquis cafi
prolati fi effenenemoemasSuam quifg,par- busproducunta penultimam ,vthoccal
tém piſcium pofcant fibi,Dicant in marecõi carhuius calcaris a.calcari, lacunar lacu
muni captos.Lucanusin VII.gentes Mars naris atacunari , lucar lucaris a lucari.
illefuturas Obrner & populos,anivenien- Quandoautemproducant eum , in libro,
risin orbem Erepronucaleferes,pro ,matali. quieſt Denominatiuo & genitiuo, do
Ouidius in V. Faſt Lur sibi pro Libycis cuimus. Maſculina quoquevel commu
claudunturreteicones.rete,proreci.Plau- nia in er vel in is definentia, Gifaciuntin e
tus in Rudenec:Menopera & rete & hor- neutrum ,ablariuú ini efferunt,hic pede
rea. quodetiammaſculinogenerepro- fterhæcpedeſtrishocpedeſtre,ab hoc &
tulic Idem in cadem : Non videsproferre ab hac&ab hoc pedeltri, faluber & falu
merridum retem fine ſquamofopecu . Idé bris & falubre,abhoc & ab hac & ab hoc
in cadem :Vidimifiretem arg bami,quig- Salubri. Virgiliusin I Gcorg.Balantumg
grid hafirextraho. quod etiam feminino gregem fluuio merfare fainbri. Hic & hæc
genereprotulit, ſecundum primam de- celervel celeris & hoc celere , ab hoc&
clinationem.Idem inRudente:Polmagis ab hac & ab hocceleri.Lucanus in I.Mo
Sapmiffor,fidormiuiſſet.domi,Nam nunca inggeler Cylleniusberet. M. Catodere
operam ludosfacit8 retiam , Vitempeftas militari: Saris celeris fisin tempore. Cæci
eft.Horaciusinli.Serm . His vbifublatis, lius in Epiſacomo: Siproperas, extedebuc
puer altecinctusacernam Gaufape purpu- in meam nauem ,ita celeris eft. exquo ce
reo menfam perterfit. Vnde Perſius, quafi leriflim'pro celerrimus fuperlatiuú pro
inc tantum deſinente ſupradi&ti nomi- tulerüt.Cn.Manliusin Iliade:celeriſſimus
nis ablatiuo , gaufapa dixitplurale , non aduolat Hector.EnniusinAnnal.Exinper
gaulapia: lam chlamydes regum,iam lutea terraspoftqvāceleriſſimusrumor. Liuiusin
ganſapa captis. Idem :balanarum gauſape Odyti. At.celer hafta volansperrumpirpe
pectis. antiquiſſimi tamen& hicgaulapes Etoraferro. vndeluperlatiuúVirgil. in X.
& hæcgaulapa & hoc gauſape, & plurale & qua fata.celerrima crndum . Terent.in
neutri,hæcgauſapa , quaſi a nominatiuo Phorm . Nvillus.es Geta , nifiam aliquod
hoc gauſapum protuliffe inueniuntur. confilium celererepereris.Virgilius inII
Vndc Caliius ad Mecenatem : Gaulapo Celerig fuga fubfidera lapſa .Idem in V.
purpureofalucarus.Varrovero de lingua Agmine remorumcelere venrisg, vecatis.
latinaait, talia ex greco fumpta exmalin- Lucanusin 111. & celeri venasmouetim
fino in femininum tranfire,&a litera finiri, probapulfu. Hic & hæc vtilis & hoc vtile,
i rozniesbec cochlea, öxspons bec charta, ab hoc & ab hac& ab hoc vtili,hic & hec
i govoresbecgauſapa.Seneca Ouidiu ſe- regalis & hocregale, ab hoc & abhac
quens : Gaufapaſi fumpft,gaufapa fumpta & ab hocregali. Sciendam tamen , quod
probar. Propria ciufdem terminationis fi inueniantur propria appellatiuis fi
Limilem habent nominatiuum ablatiuo , milia in i fintentibus ablatiuum illa
per
 761 ' L Í BÈ Å VIL. 762

pere proferunteum,vtIuuenalispropri- transfiguranturin e exeuntia in ifaciunt

uma luuenale, Martialis fimiliter a Mar- ' ablatiuum ,vt hic&hæcregalis & hocreta
ciale,Annalisab Annale: Cicero pro Fá- gale,ab hoc &abhac & ab hocregaliSie
2 danio:Nonmodohoca lilio Annale f, ed! ergo hic & hæc Capenatis& hocCapes i
1
vix mehercule a Quinto Murone faétum nare,ab hoc &ab hâc &ab hocCapenati.
probaripoteft.Idem pro Plancio: Confiteor Necmirum declinationem perfe&tifer
ſummain Lateren ſe ornamenta ele.Simili- uariin his , cum etiam accentum ſolear
ter ini terminant ablatiuum omnia quæ mus'ſeruare,quamuis à in finali fit fylla .
in im habent áccufatiuư,ve Tiberim aTi- ba,quæ in perfectis erat penultima,Ca
beti,Parim aPari,Charybdim a Charyb- penás, Arpinas,Ardeas.Quodautempen
di; Tigrim a Tigri,vim a vi.Virgilius in X. fợncopám hæcproferuntur , verufilisi
Mallicus ærata princepsfecat equora Tigri. morum vfus comprobát. Cato in primo
Idein in l. Æneidos:multum ille& terris Originum : Sed lucus Capenatis. Idem in
iactatus, & alto Vifuperum . Inuenalis in eodem : Siquismortuuseft Arpinatis, cima
V.Jaua dignum verag,Charybdi. Queves heredesfacranon fequuntur. Idem ineo -i
ro & inim & in em , hæctam in e quam dem :populus communiter,Tufculanus,As
iui, vthancpuppim & puppem , ab hac ' ricinus,Lanuuinus,Laurens,Córanus,Tän
puppi & puppe. Virgiliusin III. Stanscela burtis, Pometinus, Ardeatis.Idem in orari
fain puppi.Idem'in VIII. Prima in preppi.* tionequà ſuaſitin ſenatu,Sammitisdixit;l
Lucanus in X. Dextratenet puppim .Læ pro Samnis: Acceffitager,quem priuatim
can . in IV. Primum canafalix madefacto ' habént, Gallicus,Samnitis,Apulus,Brutus."
robore paruam Texitutin puppem.Idem in Laurentis etiam pro Lauréns dicebant.
IL Rapta puppeminorfubducta eftmontibus Ennius in Annal. Quoshomines quondam
Argo. Turris & turriin & turrem , ab ! Laurentis terrarecepit. Nxuius neutrali
hacturri&çurre. A diusin Medea:Aprd' ter;hoc Samnite,protulitin carminebeNk
vetuftam turrem . Virg. in II. Turrim in Punici. Ad cuius fimilitudinem debet
precipiti fantem fummisque fubaftra E- , etiam ,hoc dite;diči:'vnde plurale;dicia ...
duétam teftis. Idemin Bucolico. T'aletu- Lúcànus in nono : Non illic Libyca pofues .
umecarmennobisdiuinepocta , Qualefopor' runt ditia
gentesTempla. Lucilliustamens
feffispergramina ,qualepereftum. Dul- ousiónómus,oleum Caffinas,pro Callina
cisaque ſaliente fitim reftriguere riuo: I-' te.Titinniusin Pláltria : Ferentinatis po
dem in ITI. Georgicorum : aſperg ſitiar- , pulus res Gracas ftudet. Plaut. in Sticho:
que exterritus aftu. Idemin fexto Anci-! 'Ergooratorespopuli fummatesvirsSammis
dos : Sanumque fecuri*Apice Torqua-l accibent,ego infimatis infimus.Inucniúcar
tum , es referentens fignaCamillum.Cal tamen quidamin huiuſmodi nominibus
to in epiſtolaad filium : Ex dolore, ex fe- etiam in e ablatiuum proferentes,quod
brk exfiti,ex medicamentisbibendis, non moxvſus approbat. Similitermenliam
tamen conuertiturregula.'Noneniınin nomina in is velin çrdefinentia, ablation
e & in i definentia in ablåtitio ,eriam ac uiin peri finiunt,Quintilis aquintili,A .:
cafatidur omnimodo in citi &in im " prilis ab aprili,September a feptembri;>
terminant. In'as quoque dominanta Odober ab'octößt.Iuuenalis in V. Ho-t
quando funegentilla ablatiuuminipto fernum foliticsmedio feruareminutalSe->
ferứnt;vt Arpinasab Arpinati, Capenas piembri.Idem in lif.Þallere, & vinumto->
tuhen hæc:
a Capenari; & rationabiliter: "Veréres e *** to neſcireDecembri. Poflunt
nim intriuſtemodinomina in is profcre - etianicoinnúħia Ewe , vnde Kalendas
bant, &hic &hæc Arpiríatis dicentes, Septembres dicirfius Prætercafimplex
vndeneutrlim hoc Arpinate. Docuimiis eorum fimiliter intuémür faciens abla
zutent','quisidomanis, fi quibusnetira* riüüaini,imbèribri. StatiusinVL
 money PRISCIANI 764
Thebaidos.Nubib.bybernis & noftro paf ; falutet. & puto ideo magis iterminatio
citurimbri. Cicero de ſignis : Cumeffet nevti in hoc nomine vereres,quod, anti
vinctus,nud in aere, vt imbri,in frigore. quiffimi, bic & hæcmemoris & hocme
Idem in Frumentar. Ferebat banc quoque more, proferebant, ex quibusablatiuus
iniquitatemSeptitius, esimbrifrumentum iniſolam vula terminari. Vnde Cicero
inarea carrumpipatiebatur. Bipennis co quoque proPlancio : memorimenti per
inune eft , & habet etiam peutrumine, & foluunt. Ideo autemcommunis generis
idcoablatiuum ini, a bipenni, facit. Vir- cſt duplicis in ablatiuo terminatióis cau
gilius in X. ferrofonat altabipenni Fraxi. ſa; quod fimpliciavniusgeneris inueni
nus. In cautem & ini indifferenter deſi- untur,quorum ablatiuusia e folum exit,
nunt ablatiuo omnia , quæfuar commu- ' & tamen compoſita ab eis, ficommunia
nia trium generum , vthic & hæc & hoc trium generum ſint, tamin e quam ini
par, ab hoc & abhac & abhocparevel finiunt eundem calum .hæc Ops ab hac
pari. Virgilius in Bucolicis:numero deus Opeine deſinit folum , hoccor ab hac .
smpare gaudet. Lucanus in IX : Ergopari carde hoc caput abhoc capite,hic & bæc
votogeſiftibellaiuuentus. Hic & hæc & & hoc inopsab inope vel inopi Cicero
hocvetus,aveterevel.a veteri. Iuuenalis in frument. Hancpecuniam tantamsam
inill.Satyr. ex erario inopiatque exhauſto. Anceps ab
Intraustcalidum vetericentonelupanar. ancipite vel ancipiti. Virgilius ia III.
Cicero proMuræna: Cumex
familiave. Tumvero ancipitimentem formidinepref
teri & illuftri. Starius in primo The fus. Similiter ,hic& hxc& hoc concorsa
baid . Funditus & veterifpumanit Ler- concorde vel concordi. Vnde Perfius: .
NA Veneno . Idem in X I.veteriſtat før- Diuidit in geminos concordia fala duorum ,
dida tabo Viraque canicies. Idem in lnia aurem deſinensnominatiuus,plu
XII.Siquid in hoc veteri bellorum fangui. ralis fine dubio ab, ablatiuo eft in icermi
nemecum Quafiturayenis, fiquidno
fan. nante.Sciendum tamen,quodetiam ,hic
da Creontis Tuffa rimo. Hic & hæc& hac & hæc concordis & hoc concordedice
audax,triplex,artifex, ab hoc & ab hac & bant antiqui , & hic & hæc amentis &
ab hoc audaçevelaudaci,atriplice vel tri- hocamente. Nec mirum cum ſimplex
plici, ab artificevelartifici. Virgilius in quoque,mentis, Enniusprotulit in Épi
VIII. At.Caeſar triplici inueétus Romang charmo : Terra corpus eft,at mentisignis
triumphe Mænja. Statiusin I. Achillei- eft:pro mens. Lentis quoqueprolens, &
dos. 'Qualiter artifici picture pollice cere paris pro par. AçtainSocru:Ad hanc
Accipiuneformas.Similiter,ab hoc du- forindam acceſſit si fortunaparis. Vigil,
plice'vel duplici, ab hocſupplice vel ſup- quod quidam duum ,quidam trium ge
plici dicimus.Horatius in II.Sermonum : rerum commune putant effe debere, a
suncpenſilis vua fecundas Et nux ornabat vigile vel vigili facit ablatiuum . luuena
menfas, cum duplice ficu .Terentius in lis in y. Preterea lateris vigili cum febre
Phormione: Commodius effe opinor dypli dolorem ,Stațius inI. Achil. Aſpicitinten
cippe utier. Lucanus inVI. Nec fuperose-, tum vigilique bac anretrahentem . Teres
rát, nac canın ſupplice numen Auxiliare aterere vel cereti. Virgilius in VII.Tela ,
vocat.Salluftius inCatil. Demiffo vultu , ſedhec tereti mos eft aptare flagello . idem
voce ſupplici.Memor amemore velme. ineodem : Et tereti pregnant mucron ve- :
e
1 mori.Iuuenal.in IV . Fingendum ef me- ruque Sabello. Idem in X I. Etfundam ie
moritractandum pectore ,fiue. Horatius reti circum caput egit babena. Hebes ab
fermonum libro fecundo ad Mecenaté: hebete vel hebeti. Iuuenalis inly . hea :
memori fi menterecurras. Ouidius inVI, beti lausiffima ferro Cadetur , &tota ſo-,
Metaim. Abfentesprofememorirogat ore natulmea caena Saburra. Quæritur a
,n
cum
9705 LIBER VII. : 766

cum hic & hæc & hoc hofpes &ſoſpes uc velnaue:Cícero de fuppliciis : Quor
dicatur,vnde Lucanus in V. Holpesinex- nim tibinaxiopus fuit. Terentius in An
terrisaudiuitcuriate&tis, & Stati' inIV. dria. Nassi fracta apud Andrum infulam .
Theb. Accipia ,feſlis dibens iterum hofpi- Idem in Hćautont. Aduenientemenawi
tapandas Flumina, Et luuen.in V.nune egredientem illicoadduxiadcænam .Inca.
quam Depoſitumtibifofpeserit : poſfit ab dem :Diestriginta ausplusegoin nani fub
hoc foſpitivel ſoſpite dici , quod apud Virgilius vero pere protuličin V. Atmo
nullumadhuclegi,ſed abhoſpite & ſof- dia Mnefthensincedensnaneper ipfosHor
pite. Virgilius in VIII. quo fofpitenunquă taturſocios. Ciuis a ciue vel ciui. luuena
Resequidem Troia vietas, autregnafate- lisin IV. quidillociue ruliffer Naturain
bor. Et fortallis quiahæcfola in es rermi- terris. Cicero in Verrinar. IV . Quod Sicu *
mantium etiam in a faciuni feminina, e lus acini Romano , cinis Romanus darúr.
nitauterunt communem aliorum reguł paulo infra : primum ſua legis, quodeinis
tam -ablatiui : vel quod in heroico ftare cumcimiageret. Sic enim veterescodices
metronon pollit,nifi in eterminans,co- haben , quosimperitia quorundam cor
Tum ablatiuus. Quod autem etiamin a rumpitmuratium fcripturas. Idem pro
derinant fupradictanomina,vfusconfir- Plancio: Ouid dicam de C: Virgilio talici
'mat.Virgilius in 111. Etparer-Anchifos,bel W , viro? Etmox:innanituta . Idem pro
tumo terrahoſpita portas.Idem in IV.pro- Sexcið: Quod aufus effetprocini,probente
tulit compoſitumabeo : Et Numidein merito ciui. IdeminVI. Philipp. Sedin
freni cingunt,& inhoſpita Syrtis. Ouidius principe ciui non eftfatis. Vectisaveche
inII.Falt.Principiomenfis, Phrygia cõter- velveti,Terentius,in Eunucho: in me
minamatri Sopita delubris dicitur aucta diumhucagmen cum vetti Dorax.Ignis
ponis.Cic proMuræn.A facrispatriislisa abigneveligni. Virgiliusin IV. Ænei:
Bonis lopita.Tridensà cridentevel tride dos.
ti.Poteft enim efle trium generum.nam Vulinusalit venis, &ceco carpicurigni.
lectum eft ;Tridenti hafta telo.quamuis ldem'in 1. Georgicor. Et quamuis ignie
cum Neptonifufcinamperfe pofitum fiz xiguoproperatamaderet. Iuuenalisin V.
gnificat, maſculino genereinuenitur. inorignerogi,LucanusinII. Egnevago
Virgildus in l. Nepranues murdsmagnog luftrare iuuar tibinumine abomni. Hic
emotarridenti Fundamentaquatit. Locu- amnis abhocamnevelamni: Virgilius
ples quoqs,quia trium eſt generum, a lo- inIX.murorum inpartefiniftra Oppoſuere
cupletevel locupletifacitablatiuum.Ci aciem.namdextra cingituramni. Idemini
ceroinFruinen. In provincia locupleti ac I.Georgic.Prono rapit alueusamni. Lucas
referta.In er communia;quænon'exeunt musin VI.ferit amne citato Maliacas Sper
etiamin is , per e folam inuenio profe- thiusaquas. Anguis ab anguevelangui:
rentia ablatiuum , hic & hæc & hocpau- Starius in IV . Angue ter exculla.Horatius
per , a paupere, hic& hæc & hocdege- ' in I: Epiſt. Alter Miletitextam canepeins
ner adegenere,hic & hæc& hoc huber, &angui Vitabarchlamydem.Similiter,ab
ab huberejo cubaans,v sobchisi Tonikais.Si- vngüevelabvngui. Idemiin eode:adhæc
militer in e & in i faciunt ablatitium in egonaribusvti Formido & luctantis acuto
visvelmnisvel gnis vel guisterminaftia mefecerongui.Inuenituretiam, a minore
Aomina nominatiuum ;& alia fere omnia velmiñori,alcuiore velleuiori;amaiore
quorum extrema fyllaba in isdefinit; a velinaiori.Iuuenalis inV.Numinib.miſe
duabusincipiensconlonantibus; vťauis rūg, urgebat Atláta minoriPõdere.Statius
ab auevelaui. Horatiusinl,Carm . Ne- in VI.Theb. Nunquãhunc animum na
reus,fata mala ducis ami domum , Quyonis cludere
muko repete Graciamilite. Nauis ang
fura minori Corpore, nec tātas auefa eftin
vires. Iuuenalis in HI; non defuit
B
 P.RISCIANI
slli Vnde emeretmultapa sēdum carne leo- poftereolufo Duwait.Ouid.in V.Metam .
nem Jum domiums, sont leuioribelum Breagide dextro robufta repagula pofti
quoque circunflexa,
fumpiu Nimirum cupiantplusintelling
la quæ apud veterescriam in tis proferri
poeta .Lucanus in Vil, I izguerenufobo
maiori pondere presum signderimerlere docuimus,caminequani inifiniuntab
caput. Nec mirum , tam in ,e quam in i latiuum . Cicero pro Vareno : 6 Ancha
comparatiuorum ablatiuosterminari, rius Rufusfuitemunicipio Fulginate.In &
quando vetuſtillini etiain neutrúinor adem I: nprefe&turaFulginate. Idem pro
finiebarit, & erat cadem terminatioco- Cluentio: Ex municipio Aletrivati, Alia
munisopium gencrum ,quæcapax eſt,vc vero tertiæ declinationis noinina iin e
docuimus,vtriufq;ablatiui,tam in e quã deliñuntperablatinoscorreptam , cum
initerminācis. Valeriº Antiasin VI.An : omnes alia
aliæ terminarioncsablatiui in or
nalium :Heclenar confilium
priorfacti mui declinationeproducantus, Ergoli
eft. CalliusHemina Annale luum quar: qua ex his , quæ debentin eperablacius
rumhoc tituloinfcripfit,BellumPunică proferri,inueniamusperi peolata,
autor
pofterior. ClaudiusinIIX.Annaliú :Qui ritariadſcribimus,quæ fæpe crian dati
prior bellum ,quod cum his geftum erat,me- uispro ablatiuis,necnon etiam progenis
miniffent, Idemin code:Vbidecreverunt, ciuiselt vfa. Virgiliusin Vill.Aducetums
commemorant Graccho feedus priorPom Aencan clafli,vidiosguepenates.pro,aduc
peianum nanelle Serratum ,Propria, lilint Aunclafle; nifi dicanusimlouavfum
appellatiuisfimilia ini terminácibus ab- eflepoccam . Datiuoenim caļuiilli hoc
latiuum ,iplaper e eundemprqferuntca- adiunguntvcrbum.Ingræciseſt quando
fum,'ficut fupradictumeſt, luuenalis, inuenimuse productahiniri ablatiuum,
Martialis,Felix,propria,a luuenalc,Mar- tampriinx quá certixdeclinationis no
tiale, Felice. Rudis quando commune minum ,quimagis datiuuseſtgræcus po
eltfignificans recentem , & neutrum in fitus pro laținoablatiuo. Virgiliusin pri
c facit,hocrudc; & ablatiuumini,arudi: moÆneid.iplewograditurcomitatusAm
quádovero virgam , qua gladiatores do- chate. Lucanus in octauo.Signaqueab
naticellabant agladiatura, femininum Euphratecum Craſis captaſeguentem ?Si,
ſolom eſt, & ablatiuumini e finit. Iuue- militer a Demoſthene, Ariſtotele, Her
nalis inII. HicSergius idem Acceptarude mogen. Vetuſtiſſimi ramen etiam in
cepiffet Veiento videri. Strigilis,velderi- quibuſdain latinis, quæ nominatiuumin
uatiuum a ſtringo ,vel a græcogneyzicos. es productam terminant, parescumge
Itaque rationabiliter in i terminauitab. niciuo habenţſyllabasin hac declinario,
latiuum.Horatius in I1.Serm . An hicpece ne, ſolebant producere ablatiuum more
cauit fub noctem qui puer.yuam Furtiua quintædeclinationis, velfupradictorum
mutatftrigili?Inixetiamfemininaver græcorú,ve amole,fame,tabe,quodad
balia, quæ,poſſunt cfle communia cum hục ficprofertur. Virgil.in VI :offam 0.
Heuttis, vt victrix, vltrix, vnde &victri: bjicit,ille famerabide fringuttura pandés.
cia & vltricią , tain inequana in i finiunt Lucanusin X.Nonmandantefamemula
ablatiuum . Lucanus in l. Inſua vittrich tas volucreſque ferasque Aegypti poſuere
conuerfum viſceradextra .Idemincode: deos.Iguenalisin V. Membra aliena fame
Tollipe jampridem victricia tollise figna, lacerabant, elle parati Esſua. Lucretius:
Ścatiusin V. Theb: vltricia GraiisVirgin Imbribussuitabe ghimborum arbuſta va
nibusdaretelapater.Poftis etiam apofte çillent,
velpoſtiinuenio, quia, vtfupradiximus, De nominativopluralitertia !!!
a duabus conſonantibusincipiensfina, declinationis.se
lis fyllabainisdefinit.Lucanusig Votum No
ANOminativus pluralis.Sic genitiumve
fica geniti
fingulari
 769 LIBER VII. ! 770°
ſingulari mutata isin es productam in Degenirinoplurali tertia declinationis.
mafculinis & femininis & coinmunibus,
whuius
cardinishi cardines, huiuscon- Ghisinarcicur ab ablatiuofingulari
fulis hi confules,huius matris hæmatres,
huius varis hi & hæ vates . Neutra vero hocmodo.Cuminive
,
e , velin itan
lin
exablatiuo fingulari faciunt nominati- cum definit ,correptai aſſumit vm , vt a
uum pluralem hocmodo . Si ini,vel tam ſedili horum ſedilium , a ceruicali cerui
in equant in i, excat ablatiuus ,correptai , calium , abequeſtri equeſtrium , ab vtili
& addita a fitnominatiuus pluralis, ve ab vtilium , a ſapiente velſapienti ſapientiū,
liöcmati hacmaria, ab hoc ceruicali hæc a felice vel felici felicium . Mulcatamen
ceruicalia,a lacunarilacunaria, a pare vel per ſyncopam ſolent proferri,fapientum
pariparia ,felice vel felici felicia .Excipi- prolapientium , merentum pro meren
tur,a vetere velvereri,quod verera non tium . Scarius in 1l. Thebaidos:dabitur
veteria facit. Necnon , ab hoc ludicri , mihi crede merentum Confiliis tranquilla
quod ħòn tadicria, fed ludicra diciinus. dies. Idem in III. æternag,fontum Suppli
Virgilius in XII . Æneid . nec enim lenia cia.cæleſtum pro cæleſtium . Virgilius
autludicra petuntur Pramia ;ſed Turni de in ! X.Cæleftum vismagna iubet.Et icien
vita & fanguine certant.Similiter compa- dum tamen, quod rarillime hæc , quæ in
raciua , qux ablatiuum tam in e quam in folami finiunt ablatiuum , ſyncopam pa
iterminant. Maiora cnim & minora & tiunturi per genitiuum pluralem . Inue- .
plura diciinus : quamuis etiá antiqui plu- nimarum pro marium , quitamen in ra
ria dixerunt;vnde compoſitum eſt, com- roeſtvlu genitiuus ,apud Næúiū in car
pluria .Terentius in Phorm . Multa adue. mine beli Punici : Senex fretuspietatem
nienti, vtfir,nouahic complária. Cicero de deum allocutusfummideum regis fratrem ,
lignis:Imo vero compluria. In quibuſdam Neptunum regnatorem marum : pro,ma
tamen codicibus inuenitur, complura. rium . Eius ablatiuum Cæfar in V. belli
Idem ineodem : Diescontinuos compluris. Gallici ponit: Panlolatioresquam quib. in
Idem pro Cæcinna : Complures armatos. reliquis vtimurmaribus.Cóparativaquo
Gauſape quoque,ſicutſupradiximus, & que , quæ inueniuntur tam in e quam in
ablatiuumin e terminat,ab hocgaulape, iexcuntia perablatiuum , carenti penul
& nominatiuumpluralem in a finit.gau- timain genitiuo plurali,vt amaiorevel a
lapa enim non gauſapia dicimus. Hora- maiori horum maiorum , a minore vel
tius Serm . 11. Gaufapepurpureomenfam minorihorum minorum. In evero ſolá
perterfitacernam : Perlius:lam chlamydes finientiaablatiuūſi nominatiuus in duas
regum , iam luteagaufapa captis. Apluſtre terminetur conſonantes , mutant e ini
itidem quamuis faciat ablatiuum ab hoc breuem , & alſumunt vm , vt hic Mars a
-apluſtri, nominatiuum tamen pluralem Marte horum Martium , hicfonsafonte
non folum in a , fed etiam in ia terminat. horum fontium , bæc frons a fronte harú
& aplaftraenim & apluſtria antiqui pro- frontium , hæc vrbs ab vrbe harum vrbi
tuliffe inueniūrur. Cicero in Arato : Na- um ,hæcarx ab arccharum arcium . Ra
nibus abfumptis fluitātiaquerere apluſtra. riflime tamen & hæc ſupradicta,ficut illa
Cæfarin Arato: Pulgeni Argox ftellis ac quæ in iſolam terminant ablatiuum ,per
pluftria puppis. Alia vero omnia neutra, fyncopam i proferunt genitiuum plura
quæin e terminant ablatiuum ,mutata e lem. exceptisin ms & ps defineircibus, fi
in a faciunt nominatiuum pluralem , ab non ſint a capire compofita. hæčenime
hoc numineħacnumina, a tempó- i ablatiui in vm conuertentia, faciútgeni
retempora ,a tubercrubera , tiuú pluralem , hæchyemsab hachyeme
a capite capita. harūhyemá,princeps a principe princi
Bb
3
 771 PRISCIANI 772
pum, municeps a municipe municipum , ſtendit,vt Lucanus in IV.Tutelaquevalls
forceps a forcipe forcipum , mancepsa Pervigil alternoparet cuſtodia figno.Simi
mancipe mancipum . A capite enim có litermemoramenorevcl memori, ho
pofita,& duabus ſyllabis abundantinge- rú & harum memorú. Hor.in 11. Şerme
nitiuo , & trium lunt generum commu- Nam quamuis memori referasmibi putio
nia. Itaque &ablatiuum cam inequam recuncta.Raro tameninuenitur in eter
ini, & genitiuum pluralé rationabiliter minans eius nominis ablatiuus necaliam
in ium terminát,hic & hęc & hoc triceps cauſain.eſſe exiſtimo , vt ſupra dictum ;
atricipite vel tricipiti,tricipitiú; niſifyn- eſt, niſi eam quodapud antiquos, hic &
copa fiat. Illa quoque quæpareshabent hæc memoris & hoc inemore profere.
fyllabas tam ingenitiuo quam in nomi: batur. In quo teſtis eſt Caper antiquita
natiuo ,mutanteini, & allumuntum , vt tis doctiflimus inquiſitor. Oftendit e.
hic collis ab hoccolle horum colliú ,hæc nim Cæcilium in Epiclero ſic protuliffe :
ædes huius ædis ab æde harum ædium , Ita neAntiphoinuentusprofluuia fide, Ita
hæc cædes hụius cædis a cæde harumcæ- ne eft immemoris , itanc eft madidamemo
dium ; niſi etiá hæc per fyncopam i pro- ria?Necmirum, cum & hic celer & hic
ferantur, Frequentius tamen in ester- celecis, & hic concors & hic concordis
minantía abſque i inueniuntur,vc vacum protuliffe inueniantur vetuſtiſlimi,mul
pro vatium . Virgilius in IV. Multaque taque alia ineundem modum . Virgilius:
preterea vatum pradictapriorum . Cicero in X.. nec dominimemorā
proculcatequo
pro Seſtio: Veftrarum ſedum templorumgrum . Supplex ab hoc & ab hac ſupplice
canja. Menſum ,promenlū. Ouidiusin vel fupplici,horum & harum ſupplicum ,
VIII. Metam . Ei quosfuftinuis bis meno artifex ab hoc & ab hacartifice vel artifi
Sum quinque labores.Excipiuntur,iuuenis. ci, horum & harum artificum . Lucanus
aiuuene iuuenum ,canis a cane canum, in VIII.Sefimul& Romam Pompeio fup
panisapane panum : carét enim ipenul- plicemenfus. Salluſtiusin Catil. dencija.
tima ſemper . vultu , vocefupplici. Cicero pro Ligario:
In as quoque latina nautant e abla- Et nos iacentes ante pedesfupplicum voce
tiui in i, & affumunţium , a ciuicate ciui- prohibebis. Virgilius in l.Artificumgman
caium ,a probitate probitatium . In his nus interfe,operumg laborem .Puto tamen
tamen frequenter Solet fieri concilio i hæcetiam ab oratoribusdifferentix cau
in genitiuo plurali, a ciuitati ciuicatium falicproferriper fyncopam , quia luppli
& ciuitatum , aprobitate probicatium & cium & artificium neutra inueniuntar
probitatum . Reperiunturpræterea abla ſingulwia.Hic& hæcparens quando no
que ifaciencia genitiuum pluralem ,quá- men eſtduumelt generum , & genitiuú
uis ablatiuum & ine & ini proferant, in pluralemabíq; ifacit plerunque,horum
us & in il& in or trium generum ,& in cx parentum .Virgilius in 11.Aeneid, Deco
deſinentia, quandoſunt communis ge- ra alta parenium . Quod autem etiam ,
neris, vt hic & hæc & hoc-vetusa yetere parencium , non irrationabiliter dicitur,
vela veteri, veterum :Virgiliusin V.Ve oſtenditaccufatiuus pluralis in is ctiam
serum non immemor ille parentum . Vigil terminatus , qui proprius eft inium ter
abhoc & ab hac vigilevelvigili, horum minantis genitiui. Terent.in Heauton,
& harum vigilum , Iuuenalis in V .,- Pres. Quod voloautpeto,parentis meos vt com
terea lateris vigilicum febredolorem . Vir- monſtres mibi. Cicero de ſupplicüs :Na
gilius in IX. Interea vigilam excubiisobf- uium prafe&tosfinevlla cauſa decomplexi
dere portas. Sunttamen qui putauerunt parentumſuorum , hofpitumtuorum , ad
vigilis nominatiuum quoque fimilem morté crucialumg rapuifti.Notandúetiá,
genitiuo elle , vſus tamen in itelle: 0.- quod nominaſemperpluralia, quæ in es
dcfi
 773 LIBER ' VII. 774
definunt,quæ exfenonhabentfingula- Dodatino ablutinopluralitertie
harum virium ,hi penateshorum pena: Dácilinatideclinationis.
ria, genitiuum in ium faciunt, vehæ vires
onis, nafcitur a fingulari
tium . Inuenicur tamen apud veteres e
iusſingulare , hic penatis huias penatis , genitiuo, interiecta bu,vthuius hominis
hi Quinquatres horum Quinquatrium , his & ab his hominibus, huius exulis, his
hi & hæ cres horum & harum trium . Sj- & ab his exulibus , huius numinis , his &
militer hi & hæ plures & hæc plura vel ab his numinibus , huius difparis , his &
pturia ;horunr & harum plurium.Cicero ab his diſparibus ,'huiusfelicis ,his & ab
ad Heren . in III. Compluriam negotio- his felicibus,toreumatoreumatis , his &
rum . In is quoque longam deſinentia , vt ab his coreumatibus . In huiuſcemodi ta
lis a lite litium , Samois a SarnniteSamni- men nominibus, id eſt, neutrisa finitis,
tium , dis a dice ditium ; nox a nocte no- quæ ſunt græca , frequenter inuenimus
&ium. Vnde A. Gellius No £tiam Attica- antiquos datiuum & ablatiuum plurales
rum inſcripfit . Cætera vero omnia ab- in is productam proferentes , contra re
latiuum inefolam terminantia , mutant gulain tertiæ declinationis ,quam ſeruát
eam in vm , & faciunt genitiuum plura- in cæteris caſibus fupradictorum nomi
lem , apoemate poematum , a Cicerone num . VtCicero frequenter in Verrinis
Ciceronum ,a conſule conſulum , a Tita- toreumatis dicit , & peripetaſmatis , & ema
ne Titanum , a duce ducum , a patre pa. blematis. In libro de lignis: Nunc deperi
trum ,avirtute virtutum , acapite capicú , petafmatis quemadmodum te expedias non
äbalite alitum . Nam alicuum per inter- babes Idem in eodem : Scaphacum emblo
pofitionem addira u protulit Virgilius maris.Idem ad Hereu.in IV.de orationib .
in 1X. Alituumpecudum genusſopor al- aut poematis; quamuis neutro genere hoc
tus habébat. A boue quoque boum debet vbique ille profer.t Si enim ſicut Plautus
fieri; fed hocnotandum eſt,in quo v cõ: & alii vetuftiffimi femininım 'hoc pro
Tonantem affumunt obliqui cafus ſingu tuliffet , pares fyllabas omni cafui terual
fares,hiatuscauſa , abiiciuntautem eain ſet , abſque genitiuo plurali , fecundum
eſtquando plurales. Virgiliusin III. Huc analogiain primædeclinationis.Eftigia
vbidelati portusintrauimus, ecce Letabe- tur magis apud Ciceroné & eos, quifi.
umpaßim campis armenta videmus. Idem militerhuiuſcemodiproferunt, heteros
in VIII. Reddidit unaboum vocem vaſto- clitum : vel , ve videtur Cello ,a nomina
quefub antro.Datiuus autein & ablatiuus tiuo , hoc peripetalmatum , hocemble
eius nominis per fyncopá ſemper mediæ matum. Excipitur etiam bobus,vt dixi,
proferuntur fyllab.e, bobus pro bouib. euphoniæ caufa.pro bouib.Eftenim ge
Horatius in Épodo : Beatusille quipro- nitiuus ſingularis,bouis.Horat.in Carm.
cul negociis Paterna rurs bobus exercet ſeculari : Quique vosbobus veneratur al
Juis. bus.Idem in Mli. Carminum :folvbi mon
Nominaciaus vero pluralis & accuſa- ni Mutaret vmbras , & inga demeret Bo
riuus, & vocatiuus, qui ſimilesſunt,raro busfatigatis, amicum Tempus agens ab
abiiciant v conſonantis loco politam . eunte nofte.
Virgilius in Bucolicis: Ille meas errarebo
wes,ví cernis ,&ipfum Ludere quevellem . De accufatino piuralitertie declin
Idem in VIIl.diſceſfu mugire bones. mationis,
Idem in eodem : Abſtracted
bones abiurarega 3
Ccuſatiirus pluralis tertiæ declina.
rapina. A.ctionis
om ; ſimilis eſt proprio nominati
uo , ſicut & vocarius. In illis vero quæ
Bb 2
776 PRISCIANI 776
ciuſdemnumcriinvmfiniunt,plerunq; imbri,hos imbresvelimbris.IdeminIX .
per es longamprofertur, hi latrones hos Cum fremitad caulas ventos perpeſſus&
Laţroncs,hicălules hos cófules o coſules, imbris.December,quod proprium eſt,a
hi cubicineshos cubicines o tubicincs,hiç Decembri, hos Decembres vel Decem,
marres has matres o matres, hi & hæ fa- bris.Horatiusin Epiſt. I. Me quater un .
cerdotes hos & has ſacerdotes o facer- denosſciatimpleuilleDecembris.Similiter
dores. Inueniunturramen quædaminis celer velceleris a celeri.Virgilius in III.
ſolam productam terminantia hunc ca- Æncid. celerique fuga fub fideralapfa , Se
fum græca, quæ etiamnonfimiliterin is mefampredam eo veftigia fædarelinquit,
definunt,hæ Sardis has Sardis . Idem Al- ldem in V. Agmine remorum celeriven
pis,Syrtis,Trallis, quæapudgræcos in ſu- tisquevocatis.Hos & has celeresvel'cele:
pradi&tiscaſibus asdiphthongum habét ris,quod eſt frequentius. IdeminIV . Er
finalem.Horatius in I. epiſt. Smyrnaquid celerisdefer meadictaper auras. Similiter
& Colophon.quid Creefregia Sardis? Vir- faciunt accuſatiuumin nsveľrs termi.
gilius in X.In Syrtis,in faxavolēs vosTure nantia, vt hic fons, hos fontes velfontis,
nus adoro.Quorum autem in ium termi. hic & hæc & hociners , hos & has iner
nantium genitiuum frequentiusinis, & res vel inertis, hæc pars ,has partes vel
quorum rarius exeat accuſatiuus in cs ,vt partis. Virgilius in Il Georg. Aggredior
potero breuitercolligamn.Omnium quæ San &tos auſus recludere fontis. Terentius
tam nominatiuum quam genitiuú limi- in Heaut. Parentis patriamincolumem ,
lem habent , eorum accuſatiuus raro in micos,genus,cognatos ,diuitias. Virgilius in
es,frequenterin is ſolet terminari, vt hic VI. Hic locus eft partis vbi ſe via findisin
& hæcomnis,huiusomnis,hos& has o- ambas.Idem in II.penitusque cauernas In
mnis. Salluſtius in Catil. Omnis homines gentis, vterumquearmato militecomplent.
quiſeſe ſtudent. Terentiusin Andria . O. Idemin IV.Mactantlectas demore biden
mnisnos gandere.Virgilius in IIIGeorg. tis. Alia autem, quamuis genitiuum plu
Erpinguis unguineceras.Idem in IV. Ge- ralemin iun delinentia, raro inuenies
org. aquas dulcis"es frondea femperTecta & in paucis is finientia accuſatiuum ; ve
petunt.Idem in LÆneid.hicfeſſas non vin- in as exeuntia nominatiuo , ciuitas ciui
>

cula nauis Villatonen.. Idem in V. Quogo tatium , has ciuitates fere vbiq, legimus.
magisfeſſasoptem dimitterenakis.Idem in In xterminantia trium generumconu
codem : Munerag, innanisternasaptare nia,quamuisin pauciflimisgenitiuú plu
iuuencos. Similiter faciunt accufatiuum ralem abfq; i penultima proferant, (dif
ciuſdeinformę femper pluralia,vt hima- ficile enim inuenies audacú pro audaci
nes horum manium , hos manes velma- um,vel felicum pro felicium.Supplicum
nis.Virgilius in IV. Æneidos.ldcinerem , autem magis differentiæ cauſa , vt ſupra
autmaniscredus curare fepultos ? Tres tri- dictum eſt,profertur:neſi ſupplicium di
um , hos & hastres vel tris. Idem in III. cas ,aliud fignificare videaris , quomodo
ÆneidTrisadeo incertos caca caligine fo- artificum pro artificium , & iudicum pro
les Erramuspelago.Iner quoque delinen- iudicium.Cicero de ſignis: Didici etiam ,
tia,quæiniterminantablatiuum ,ſimili- dum miniftrum inquiro,artificum nomina.
terfaciunt accuſatiuum pluralem pleru- Virgilius in I.Æne.Antificumque manus
que per is,raroper es,vtacerabacri,hos inter ſe operumquclaborem .) tamen accu
& has acris.VirgiliusinXI.metuensg;mo- canus
latiuuminplerumque
neret,Acris effe viros.Similiterfaluber fa- l.
per esefferunr.Lu
bris a falubri,ſalubres velſalubris. Virgi- Et quitauriferis vbiſe Menaniacampis:
lius in XII. parſirquefalubrisAmbroſia Explicat audaces ruere in certamina tur
fuccos ,& odoriferampanuceam . Imber ab mas. Raro per is, Virgilius in IV.Georg.
deinde
 777 L IB ER VII. 778
deinde tenaces Sufpendunt ceras. Pluri- ius manus. Vetuftiffimi tamen inueni
um , quod ſolum in vs terminans talem untur corum nominum etiam in üis di.
habuit gentiuum pluralem , tam ines uiſas próferentes genitiuum . Terentius
quam in is finit accufatiuuin. Virgilius in Heaut. Texentem télam ftudiofe ipfame
ini. Georg. Sex plurescalorille viss Edce- offendimus , Mediocriter veftitam veſte
.

carelaxat Spıramenta , nouas veniat qua lugubri, Einsanuis caufa,opinor,quaerat

Succus in berbas. Terentius in Phorm .E- mortwa.
go te compluris aduerfum ingenium meum De datino.
menfes tali.Horat in I. Epiſt. Cum tibifol
repidus plurisadmonerit auras.Cicero pro Datiuusfingularis eiuſdem declina
tionis fit agenitiuo,abiectas & ad
Corn.Í. Qxe intermiffis coinplurisannos. ditai, ſedcorripitur penultima , vt huic
Harum licium has lites vel litis.Cicero in fenatui,huic manui. Eft tamen quando
Frumen. Sedaſti etiam litis illorum . poetæmetri cauſa pro eo ,ablatiuo vtun
tur. Virgilius in l. Æneid. Parce mein
DE NOMINATIVO QVAR Cytherea ,manentimmota tuorum Fatati
tadeclinatienis
bi.pro,metui.Idem in IV.Georg. Van
Varca declinatio terminationes in que alia vi&tu vigilant. pro , victui. In
ptam , & in u. In Vs maſculinorú & femi- bitui.
: .
ninorú tantummodo latinoſum , vt hic
ſenatus huius ſenatus , hæc manus huius
De accufatiuofingulariquartæ de
clinationis.
. In , quæ indecli tæ declinationis a
funt in fingularinumero,vthoc A nominatiuoquar
mbilia at,mut atasinm ,húc
genu huius genu,hoc cornu huius cor
ſenatum ,hancmanum .
nu. In quibus quamuis quibuſdam ar
tium ſcriptoribus videatur temporum De vocatiuo fingulari quarte de
effe differencia , dicunt enim nomina clinationis.
tiuumcorripi
tiuum quidem, reliquosvero
& accuſatiuum produci.)
& voca Vocatiuusfimilis eſtnominatiuo,vt
hic ſenatus,hæcmanus;o ſenatus,.o
ego tamen in vſu pariter in omnibus manus ,
produci inuenio calibus hæc nomina , De ablutinfoingulari quarte do
nec irrationabiliter. Omnis n. in qua: clinationis .
cunque parte terminatio in u definens,
enimfit a,a genitiuo,
Blatiuus
producitur :vtAuđu,Panthu,tu,diu. Aditur abiectas, p
ditur cnimu, ab hocſenatu , ab hac
Ouidius in VIII. Metamorph. dextro
que a poplite lenum Preſa genu , digitis manu..
inter fe pectine iunctis. Ecce enimhic ac- Denominatiuo, &accuſativo,& vocalisco
culatiuus eſt fine dubio , & producirur. plurali quarta declinationis.
Apud Virgilium quoque in l. Æneid. inatiuus & Acculatiuus & Vo
Nuda genu nodoque finus coleta flinen. Nomcatiuus pluralis in hac declinatione,
tis. Quomodo enim finus colle&ta accu- fimilis.elt genitiuo ſingulari, vt hi& hos
fatiuum iunxit nominatiuo,fic etiam ,nu- & ofenatus , hæ & has & omanus. Hæ
dagenu . Idus harum Iduum ,ſemperplurale eſt,vt
Degenitivofingulari quarta de- omnium feſtorum nomina.
clinationis.
Degenitiuopluraliquarta de
Enitiuus igitur in us deſinentium , clinationis.
fit productaus,vt huius fenatus,hu- Enitiuus pluralis a nominatiuo fit
Bb 3

/
779 PRISCIANI 786
fingulari ; abie&ả Ś & affumpta um. cornuá, genu genua. Genitiuus vero &
Corripitur enim u in vtraque fyllaba, datiuus vel ablatiuus, ad ſimilitudinem
quomodo&nominatiuus, horum ſena- fir ramimaſculini quam feminini,cornu
tuum , harum manuum. Et oportet fcio um genitiuus, his & ab his cornibus, da:
re, quod in hac declinatione omnes ca- tiuus & ablatiuus.'
ſuspareshabét fyllabas nominatiuo ſin
gulari, exceptis datiuo ſingulari,& ge- DE NOMINATIVO SINGV .
nitiuo & datiuo vel ablatiuo pluralibus, lari quinta declinationis.
qui vna ſuperant fyllaba. quod habebat
etiam genitiuusfingularis,cum apud ve- Vinta declinatio terminationé ha
tuftiffimos in iis diuiſas deſinebat. Inue Q bet nominatiuivnam , in es produ
nitur tamen , fed raro , apud poetas geni- ductam , & funt omnia femininigeneris
tiuus pluralis in hac quoq; declinatione & latina. Excipiturvnum ,dies, quodin
per fyncopam prolacus. Virgilius in VI. ſingulari numero tam maſculini quam
que gratia currum Armorumquefuit vin feminini generis inuenitur , vt Lucanus
nis. Quamuis etiam geminata u poſſet in 11. prob fata,quisille, Quis fuit ille die .
neutrum per fynalapham ſtare,cum fe- Virgilius in IV. Æneid . Ille diesprimusle
quens verſus a vocali incipiat ; nec non ti,primusq; malorum Cauſa fuit.Idéinll.
ctiam iun &tis duabus vocalib. prior po . Venit fumma dies & ineluctabile tempus
teſtin metro excludi,vt FerreiqueEume- Dardanie. In plurali veromaſculiniſem
nidum thalami. per inuenitur,hi dies : ficut etiam ab eo
compoſitum ſemper maſculini generis
DeDatiuo. eft, hic meridies. Terentiusin Adelphis:
Præterea meridieipſo faciam vt ftipulam
D declinationis , fita nominatiuo ſin colligat.
gulari, mutata uini , & interpofita bu , Degenitiuo & datinofingulari quinta
vt hic ſenatus, his & ab his ſenatibus,hæc declinationis .
manus, his & ab his manibus. Eft autem
quando differentiæ cauſa ſeruac u, vt ar- Enitiuus & Datimus eius declinatio
tus artubus, arcus arcubus , partus partu
bus. Artibus enim & partibus & arci- mas nominatiui abiecta, & affumtai, vt
bus , abarte , parte , arce naſcuntur , quæ hic dies huius diei huic diei , hæc facies
ſunt tertiæ declinationis, cuius datiuus huius faciei huic faciei. Erferuantqui
& ablatiuus pluralis penultimam aliam , dem productionem nominatiui, fiiha
niſii correptam ,habere non poteft,vnde beant penultimam , vt acies aciei,rabies
excipitur his & ab his bubus. In hac ve- rabiei. Sin autem conſonantem haber
ro, id eſt , quarta, in quibuſdam inueni- ant antes , corripitur e tam in genitiuo
untur veteres per ſupradi&toscaſus plu- quam in datiuo , vt hæc fides huius &
rales, quamuisnullacogente cauſa diffe- huic fidei, res rei, ſpesſpeizplebes plebei.
rentiæ , u penultimam pro iponentes , vt Veteres tamen frequentiflime inueni
portubus, ſpecubus, tribubus,lacubus. untur ſimilem ablatiuo protuliſſe in hac
Ouidius in III. Faſtorum : Premia de la declinatione tam genitiuum quam dati
cubus proxima muſta tuis. Neutrorum uum, vt Salluſtius in hiftor. primo: Du
vero ſingularia, quæ indeclinabilia eſſe bitauit acie pars,pro , aciei. Virgilius in I.
fupra diximus, corripientiau, aſſumen . Georg. Libra die jonnig,pares vbifecerit
tiaque a, faciunt nominatiuum & accu- boras, die,pro diei. Ouidius quoque in
ſatiuum & vocatiuum plurales, cornu Žil. Metam . fide pro fidci poſuit: Prima
fide
 LIBER VIII. ! 782
781
tencaminafumpfit.Idem Nominatiuuspluralis.&Accufatiuus
fidevacisquiratepignus dextras 2 fingulari, vt hæcres, hæ & has res, ores.
poſcit.
De accuſatiuofingulari quintede- Degenitiuo plurali quinte do
clinationis. clinationis .
.
A tas in m , & neceſſario correptae : fingulari polyetab hacrebaram tercih
nunquam enim artem terminalem ,lon-' a'die dierum : quitamen in aliis fere o
ga inuenitur yocalis , vt hanc meridiem , mnibusvfu apud plerofq;deficit.Itaque,
hancrem .
Cicero hoc approbat in Topicisdicens:
De vocatiuo fingulariquinta In diuifione vero funt forma , quas greco
. declinationis. idúas vocant, noftrifi quibecforterractant,
Vocatiuusfimilis eftnominatiuo ,vt fpecieappellant,non peffimeid quidem,fed
hic meridies o meridies.
enim , neſilatinequidemdicipoſſit,ſpecierā
De ablatiuo fingulari quinte de- Specieb. dicere, & fepehiscafibusvtendő
clinationis. eft:at formarum eg formis velim . Inueni
BiegMilis quoq; fit anominatiuo,ab- , unturtamen vetuſtiſlimifecundum ana.
vthic meridies ab hocmeri- logiam hoc vli caſu. Cato Cenſorius in
die, hæcacies ab hacacie. Inueniuntur oratione quam ſcripſit, vei prædain pu
blicum referatur: Miror audere atqucre
tamen huiuſcemodi ablatiuo veteres er -
iam progenitiuo vſi,vt Virg.in L.Georg. ligionemnon tenere,ftatuasdeorum exem
Libra die fomnig, pares vbi fecerithoras: pla earum facierum ,figna domiprofupelle
die poſuit,pró, diei.Salluſt. quoq; in hi- Etileftatuere.
ſtor. lib. I. Dubitauit acie pars :pro,aciei. Dedatino es ablatiuo pluralibus quin
Idem in I. At inde nulla munitionis aut re te declinationis.

gequici.Quidam tamenantiquillimorú Daciablaquo huntlingulari,adietta

fimilem nominatiuo genitiuum
etiam bus; ab hacre,die, his & ab his rebus,die
protulerunt eius declinationis. bus. Sicut autem genitiui, ſic & datiui
Denominatiuo, &accuſatino, & vocatine. plurales in aliis nominibuseiuſdem de
pluralibus quinta declinationis, clinationis deficiunt apud pleroſque.

ca w
PRISCIANI GR A M
3
MATICI CÆSARIENSIS
LIB " B " R VIII .
DE VERBO. Hac enim definitione omnia tam finita
quam infinita verba comprehenduntur.
ERB v m eſt pars oratio. EtNeutra enim , quæ dicuntur Abſolu
tionis cú cemporibus & ta , & Deponentia omnimodo natu
modis , fine calu , agendi raliter vel in actu funt , vel in paflio
vel patiédi ſignificatiuú. ne...
Bb 4
783 PRISCIANI 784
Verbum autem , quamuis a verberatu cauſa facias, petit vt ſibicócedas , preca
aeris dicatur , quod communeaccidens tur vt le cuſtodias. Quod cum fit,id eft,
eſt omnibus patribus orationis ; tamen quando eadem perſona agit & patitur
præcipue in hac dictione quaſi proprium vel a ſe vel ab alia, non indiget nomina-
eius accipitur,qua frequentiusvtimurin tiuo caſu ,ſed co ,cui ſotet adiungi verbú ,
omni orationc. Licet tamen pro omnib. quod a &tum fignificat, id eftgenitiuo
,
dictionib.dicere verba , frequentiq; vſu vel datiuo vel accuſatiuo vel ablatiuo ,
hocapprobatur:nec non etiam nomina, quos & habet hoc pronomen. Ipſum e
fed raro,vt Virgilius in VI.Æneid. foliisg , nim verbum agentis perſonæ nominati
notas eo nomina mandat.Terentius in A- uum in fe habet. Si enim dicam, rogat
delph. Kerbü deverbo expreffum extulit. te , vt ad fe venias, fine dubio intelligis,
Irem in And.Bona verba quafo in eo,quod dixi,rogat,fimul & , ille , qui
Verbo accidunt octo, ſignificatio ſiae eft nominatiuus. Hæc eadem ratio natu
genus tempus,modus,fpecics,figura,có- ralis , & in interrogatiuis & in infiniti
iugatio, & perſona cum numero, quando uis nominibus , quæ tertiæ fine dubio
affectus animidefinit. Sciendum autem funt perfonæ , & maxime folétiungi per
quedam verba inueniri defectiua quo- lonx abſenti , vel quafi abſenti, vt quis,
umaccidentiam , & qualis , quantus , & fimilibus, vocati
rundam ſupradictorlicate
hoc vel naturænecel fieri, velfor- uum eſſe prohibet , quia vocatiuusadas
tunä сalu . liquam finitam fit & præſentem perfo
Ergo naturę neceſſitasbipartita eſt: in nam , ad quam oratiodirigitur, id eft, ad
figniñcationem , & in commoditatem , fecundam . Incommoditate vero velin
id eft, in confonantiam elementorum . confonantia , quam græcidomowride vo
Sunt enim quædamnec ſolum in verbis, cant,deficiunt quædam ,vt fi velimusab
ſed etiam in aliispartibusoracionis,quæ co quod eſt, curſor & rifor,femininafa
fignificationis cauſa dici non debent: vt cere , ſecundum analogiam mutatione
fi velimus maſculinú dicere ab co quod or in rix,ablonum fit & incongruum na
eft nupta,nuprusvela puerpera,puerpe- turæliterarum. Vnde Cicerovolens ab
rus , oppugnatipſa rerum natura propter co quod eft expulſor,proferre femini
ſignificationem , quæ folis accidit femi. num ,mutauitsint, & ,expultrix , dixit.
nis , niſi figura vel autoritasintercedat. Tuſcul.V.O vita philofophia dux,o virtua
Figura, vt fidicam , Bonus animusvxoris tisindagatrix expultrixg; vitiorum Inco
mihi nuptuseft:pro , bonum animum ha- dem :Regie virgines, vt torffricula ,ionde.
bens vxormihi nupta eſt, Autoritas , vt bãt barbam . capillum patris.ab eo quod
Plautus in Caſina: Liber etiamnum quid eft confor,conftrix fecit femininum , ad
agat fcirenouum nuptum :pro , maritum ." ditat,& ex eo diminutiuum ,conſtricula,
Necnon etiam in Pronominibus , quæ quomodo a nutrix nutricula. & ea pes
fiat tertięperſonæ, primiridis,ſivelimus naturam.
vocatiuum proferrecalum , qui nonpo p - Per fortunam quoque duobusmo
teſt nifi ſecundæaccidere perfonæ, hæc dis prohibemur quædam proferte', vel
cadem naturalis neceſſitasverat.Pręter- quod inuſitara lant, vel quod inconcin
ea , ſui libiſe a fe ,nominatiuum hocpro. na & turpia,vel alpera prolatu videntur
nomen habere non poteft. ideo , quia efle. Inuſitara funt, quibus non inueni
quoties hoc pronomen ponitur, often- untur vſi autores , quamuis proporcio
dittertiam perfonam voliplam & agere nepoteſtatem facientedicendi, vt faux,
fimul, & patia fe , vepænitet illum lui, prex caus ditio ,for, dot. pofitiuum faris
inuidet fibi,accuſat le: velipſam agere& debet efle,forpallivú; dodebet efle,dor.
aliam extrinfecus iu cam , vt,fogar va lui Ea enim quanuis ratione regulæ bene
dican
 786 LIBER.VIII. 786
dicantur , tamen quia in vfu autorum nó omnia in neo definentia ſecundæ con
inueniuntur , reculamus dicere. Incon- iugationis ; in nui faciunt præteritum
cinna verovel turpia vel aſpera prolatu perfectum ,vtreneo tenui , moneomo
videntur efle , vrmecuturus,velmetui- nui,differentiæ cauſa, maneo manlı facit;
turus, nutritrix : quod quamuis ſecundú nemanui,datiuus, marius, eſſe putetur.
0
analogia debuiſſetdici ( intor enim ter- & neo neui ; ne ſi nuidiceremus,anuo !
, minancia maſculina, quæ ex verbis nal- elle videatur. Aulus fum , quia hauſi ab
cuntur , mutant tor in trix,& faciunt fe- hauriofit, quamuis huic aſpiretur. Fac,
minina,vedoctor doctrix, victor victrix. dic,duc, fer,magisplacuit per apocopam
cum igitur maſculinum ſit nurrior , ex proferri, differentiæ cauſa, ne li face, di
co ſecundum analogiam nafcebaturnu- ce,duce ,fere,diceremus,aliud fignificare
eritrix)euphoniztamécaufa concifio fa- putaremur. quamuis hoc nonin omni
eta eſt mediæ fyllabæ , ficut bobus, pro bus confimilibus vel vniuocis foleat fie
bouibus. Necnon etiamin contextu di- ri. Singula igitur accidentia verbis diſſe
uerfarum dictionum hoc folet fieri, vt, rentes,quæ in quibuſque deficiant, prow .
cum nobis, turpe eſt; itaque , nobiſcum , ut animo occurret, oftendemus.
præpoftere profercur. Vnus ergo ex his
plerunque quatuor modis inuenitur, DE SIGNIFICATIONIBVS.
qui facit tam verba quamalias partes O- velgeneribus verborum .
rationis efle defectiuas. Differétiæ quo
que cauſa multa ſolent vel taceri, vel co
tra regulam proferri , vt fas genitiuum vocant , verbi, in actu eſt proprie ,vt
non habet. nam fiuefatis,fiucfaris, liue dictum eſt,velin paflione.Eromnia ver
fallis dicamus , aliud ſignificare poteft. ba perfectam habentia declinationem
Coniunx coniungis ſecundum analogi & æqualem , velin o definunt, velin or.
am debuit proferri:ſed ne verbum pute-. Erino quidem terminantia duas ſpecies
car coniungo coniungis , abſque n pro- babentactiuam & neutralem . Et A &tiua
fercur,coniugis. Similiter accentus,po- quidem ſpecies ſemper actum ſignificat,
ne , ergo , differentiæ cauſa in fine poni- & facit ex ſe paffiuum abſque duobus
tur. Venus Veneris , cum omnia in vs verbis,metuo & metuor ; timeo & time
cocrepram propria ſecundæ fint decli- or. Hæc enim contrariasvocibusviden .
nationis, folum tertiæ inuenitur, nefi, tur habere fignificationes : quamuis &
Veni, dicamus,verbum effe putetur. Far ad fenfus pertinentia verba, li quis alius
fárris Columin e deſinens, geminauit r, conſideree ,in actiuis vocibus paffionem ,
ne ti farisdicamus,aliud monſtret. Simi- & inpalliuis actionem fieri inueniat, vt
lirer repugnantibus regulis, folent quæ- audio te,video re, tango te. oftendo.n.a
dan taceri veFador genitiuus in -vſufre- liquid me pati in ipſo actu.Cum enim di
quenti non inuenitur , quiadux contra- co, audio te , oftendo quod vocis tuæ a
rizin oo pugnant regule. cum enim ſit cum patiuntur aures mex. & econtra
neutrum , deber penultima o genitiui rio, audior ate, dico , quod vox mea agit:
corripi;vt æquor æquoris, marmor mar- aliquid in aures tuas. Sed tamen quia
moris; ſed cum habeat verbum , adoro, nobis agentibus , id eſt , fentientibus &
penultimain producens,debet produci oculi vident & aures audiunt , & tactus *

ador adoris, vnde & deriuatiuum eius; corpori euenit , non irrationabiliter
nem
acti
adorca, o producir; cum marmorea , æ uorum & vocem & conſtructio has
quorea o corripiant. Ergorepugnanti-. buerunt.. Neutra vero appellauerunt;
busregulis ',manlic, ador, in trequenti quæ in o delinentia ficut adiua, nonfa
Wa indeclinabile .In yerbisquoque cum ciunt ex fc palliua, quamuis habeant va
B ‫دل‬
787 PRISCIANI 788
rias ſignificationes, de quibuspoft doce- fanaturoculum ,rumpitur aurem.Virgi
bimus. In Orvero terminantịa cres pe lius in V.Aen. intentaque brachia remis
cies habent : Paſſiuam , quæ ex actiuis, Intenti , expectant fignum . Idem in Il
naſcitur , & femper paſſionem ſignificat, Miferosmorſu depaſcitur artus. Idem ia
exceptisfupradi&tis :Communem , quæ II1.Georg . Paſcuntur verofyluas & fum
vna terminatione tam a&ionem quam ma Lycei.
paflionem ſignificat:Deponentem , quæ
cum ſimilem habeat communibus poli De verbis neutralibus.
tionem in or deſinendi,tamen deponens
Vævero in o definentia , nihil ex
per ſeponitur : velquæ deponit alteram . Quis , propria eſſe actiuorum do
his,quæ
lignificationem , & vnam per fe tenet. cuimus,habent ,Neutraproprie vocan
quomodo pofitiuusgradusdicitur , qui tur vel abſoluta, vt eſt, viuo, diceſco, fer
abſolutus per ſe ponitur, non egensalte- uco,ſedeo. hæc enim non egent ſupradi
rius coniunctione. hxc tamen quoque ctiscaſibus ad complendam fententiam ,
ſpecies,ideſt,deponens, quomodo neu- vnde iuſtepaſſiuis quoque carent. Inuc
tra diuerlas haber ſignificatióes, de quib. niuntur camen etiam quædam verba,
latius in ſequentibustractabimus. Acti, quæ quanuisactiuam habeant ſignifi
ua igitur & Palfiua & Communia certá cationem , pafliuam tamen non habent,
& præfinitam habent fignificationem . quianec in homines corum actus tran
Neutra vero & Deponentiavariam . fit,nec ſemper egent ſupradictis cafibus
neceflario,vtprandeo,cæno , curro ,am
Deverbis actinis. bulo. Eorum enim prolationetranfgref
fionem fieri non eit neceflead aliquod
Æc auté verba proprie A &tiua vel rationabile animal, quæ eſt ſola cauſa ob
HAS
Rectavocantur, quæ in o definen- quam naſcuntur verba paffiua in prima
tia, & allumpta 'r facienția ex ſe paſſiua, &ſecunda perſona.Hæ enim de fe velad
confeſtim cum dicuntur,poflunt tranſireſeloquuntur , quod eſt ſuum animantiú ,
in quem fit actus ,& coniunguntur vel quibus natura iermonem dedit. Inter
genitiuo vel datiuovel accuſatiuo caſui, tia vero perſona ſæpepafliuum folet in
vt abſtineo irarum .Horatius Carm. lib. ueniri etiam ex huiuſcemodi verbis , ſed
iy.Mox vbi lufit fatisabſtineto Dixit ira- ad muta & carentia anima pertinens. di
rum.impero tibi,maledico tibi, inuideo cimus enim , conditurholus ,aratur ter
tibi;oro te,amote,accuſote. hxcenim ra,inſeritur arbor,curritur fpacium . Vn
faciunt ex ſe pafliua , quæ ablatiuo caſui de Terentius in Adelph. Decurſo iam
cum præpofitioneab vel a ſolent iungi, ſpacio. Bibitur vinum. Iuuenalis in IV .
ve abſtineor ate, imperor a te,maledicor ſed nulla aconita bibuntur Fičtilibus. Po
a te, inuideora te, oror a te,amor a te, ac- tatur fumé. In eodem : epotaque flumina
culorate. Poſlunt tamen paſſiua datiuo Medo,Prandente.Mendicatur panis. Idé
etiam adiungi,vtferuor tibi.Eteft quæ- in eodem : Et mendicatus victa Carthagi
rendum , cur a&iua ablatiuo per ſenon nepanis.cum eorum primas perſonas na
adiunguntur.& puto quod ille cafuspro- tura prohibeat proprie dicere. Quis.n.
prius eſt palliuorum . Ideoautem dixi, dicitaror,inſeror,curror,niſipoetica có
per fe, quia cum alio caſu ſociata iungun- formatio,id eft, mesemononuita inducatur?
tur,vt video ſolem oculis , prohibeo filiú Ergo proprie illa poffunt habere primá&
turpitudine. Accufatiuo quoque inueni- ſecúdã palliuorú plonā, in quib etiá fa
untur palliua coniungi, ledhigurate , vt teri pollunt eçdé plonę od in ſe fit,vt eft
abſcindicur manum , frangitur pedem , amote,cõlequitur,vt ille, adqué dixi,có.
fitendo
 789 LIBER ' VIII. 790
fitendoid quod a mc audiuic dicat, amor uiuojambulo ,pergo, quæ nec egétaliqua
ate . Latius igitur tractemus dehis,quæ coniunctionecalus , cum abſolutam &
videntur contra vocis formamſignifica- plenam perſe prolata ſententiam mon
se, quod non folum in verbis, fed in aliis ftrent; & proprie Neutra vocantur,ficut
eriam partibusorationis inuenitur, vtfi fupradictum eſt. Sunt alia in hac forma,
dicamus, Athenæ, Thebæ, voce pluralia id eſt,in verbis quæ in o deſinentia non
" funt, ſignificatione ſingularia:& contra, faciuntex ſe pafliua, quæ quamuis acti
plebs, populus,concio, voce fingularia, uam habcant ſignificationein, tamenvel
ſignificatione pluralia. vel Philotium , admutaanimalia, vel ad carentia anima
Sophronium ,Glycerium ,Dorcium ,vo- coniunguntur , ſicut ſupradi& um eſt, ve
ceneutralia, ſignificatióefeminina.mul- eſt percurro foram ,prandeo piſcem ,co
ta quoque alia huiufcemodi inueniun- no ouum. Quæ eft quando inueniuntus
tur. In verbisetiam ſunt quædam voce tertiam paffiuorum habentia perſonam ,
actiua,quæ ex ſe pafliuanon faciunt,quę necirrationabiliter, vt ante oftcndimus.
generali nomine Neutralia vocantur, Curritur enim fpaciã ,bene dicimus.Vn
quamuis diuerfashabentſignificationes. de Terentiusin Adel.Decurſoiam ſpacio,
Ex his enim quædam vim habent acti- dixit.Suntin hac forma quædā, quæ pala
uam , vr eit,facio te, calefacio te. quam- fiuamvidentur habere fignificationem ,
uis,facitur, quoquo a facio, pro, fit, pro- fed quæ non extrinſecusfit, quam græci
tulerunt autores, vt Varroin Cynico :Si aóto rabetarvel idorádover yocát,id eſt, quç
mebercule purgant,& deorumcura non fa- ex fein ſeipſa fit intrinſecus paffio, vtru
sis faciturReipub. Titinnius in Quinto: beo ,feruco,caleo ,tepeo , marcco,ægro.
Confilium bonum gratia paruifaciatur.Fa- to, titubo, vacillo. Itaquehuiuſcemodi
ceflitur quoque Cicero pro Cluentio: verba nó egent caſu , quanuis hæc quo
Sed hoc polliceoromnibus,ficuifortehacle- que autores inueniantur more actiuo
ge negocium faceſſitur. Beneigitur in ple- vel pafliuo diuerſis caſibus adiungentes,
riſquecompofitis actiuum elt, perficio fedhigurate. Virgilius in Bucolico,ardo
& perficior,conficio & conficior, efficio bat Ålexim pro ,amabat.
& efficior.Sic pene oinnia quæ cum prę De communibus.
poſitionibus componuntur. Nam cale
ficio,tepefacio,& fimilia,calcfio &teper SVnralia verbaquzquamuisnonab
pro fit dicebant. M. Cato Cenſorius in ſemper habent formam, & ex his quæda
Q.Thermú: Poftquamdiutius fuurildem cadem voce vtrunque ſignificant, id eft,
de L.Vecurio: Gracoritu fiebanturSatur- & actioné& pallionē, vt oſculor te , &
nalia .Similiter actiuam ſignificationem oſculor a te,criminor te, & criminor ate.
habent , officio ribi,noceo tibi. hæc Communia nominamus. Alia vero
De neutralibus paffimam fignificatio- quæ fimiliter eandé in or terminationé
nem habentibus . habéria , nec ab actiuis nata , vná dunta
Vedam vero ex eiſdem neutralibus xac habétſignificationé, ſed nó omnia e
lo ate.venéo ateaubo tibi;quamuis an- quædá actiuá vim poſlident,vtconſpicor
riquillimi etiam actiua fignificatione, te fequorte,præftolor te & tibi. Teren
nubo.te,dicebant. Vnde Plautus in Ca- tius in Eunuch. Quem praſtolare Par
fina:Lubet Chalinum quid agatſcire nouis meno ? Cicero in I. Inue &tiuarum : Qui
Muprum . Qurdam Neutra,id eſt, quiz ribi ad forum ,Aurelium præftolarentur.
nec nos in aliumextrinfecus, nec alia in caiur tibi. Ex his multa antiqui
nos aliquid agerclignificant,vt c !?,pilo, tam pafliua quam actiua fignificatio
792 PRISCIANI 792
ne praruliffe inueniuntur, & maxime.ca, ipodiutivas. Q.Hortenſius:Abulis iam ab
quæapud Græcos a &tiuam vim habent omnibus locis:abufis,va maxan Siww.Varro.
& pafliuam ,vt eſt, auxilior te, & auxilior. Vtile vtamur poriusquã abregeabutamur.
ate . Canutius. Turpe eft propter venuſtatěve
Siimiliter, adminiculor, adulor;au- ftimentorum admirari, vtpropter turpiffiam
garor,adhorcor,adipiſcor,abominor,có- mevitamaċlamcontemni:admirari tausch
icquor,amplector,adorior, abutor, mi- JoJoer. Ciccro pro Muræna. Publicis lite
ror,anceſtor, execror,machinot,pollice- ris teſtata funtomnia:teſtata pafliue, uapos,
or,conſector,cóteltor, dignor, deteſtor, upgrze.Liuius.Impubes libripons eſſenon
aggredior , aſpernor, architector, aſſe- poteft,neganteſtari: messieudosupplewer.Ca:
& or,argumentor,reor,vereor, ſolor, ac- to in IV . Origin. Exules duo lege publica
bitror,blandior,conſolor,confpicor, có- execrati:pafliue xa vaeseSantos. Salluſtius in
miniſcor,complector,calumnior, carni- 11.Hift. At Lucullum regis curamachina
ficor,defpicor,demolior,dominor,depe- ta fames breui fatigabat;machinata,palli
culor,dilargior,ementior,exordior, ex- ue dixit. Metellus Numidicus in oratio
perior , fruſtror,hortor , for faris fatur, ne, quaapud populum C. Manlio trib.
medicor,obliuiſcor,metor,morigeror, pleb.reſpondit: Nam utaliisplerung ob
aſſequor ,queror. HæcpleriqueDepo- uenienti magiftratu ob metūſtatua poilice
nentia eſte confirmant , ideo quia fre- antur: palliue itayamwitay. Reor quoque
quens vſus coruin ſignificationis eſt a- queror & lolor in fignificationepafliua
ctiuæ. Communia vero eſte defendit, inueniuntur. Cicero ad ncpoté : Hocre
cum natura ipfius ſenſus, cum veterum ftiterat etiam , vt a tefictisaggrederer do
nonimprobáda autoritas:a qua quæ po- nis:aggrederer palliuc dixit, ivedpevc. In
tuimus adiuerfiscolligere libris , exem- eodem : Quihaber,vltroappetitur , quieft
pla proferamus.Lucillius,ameauxiliatus pauper,aspernatur:palliue, išsireitoy,Ne
fieft : pafliue Boningeis. Caſſius ſimiliter: pos,edisMartis eft in circo Flaminioarchi
Adulatique erant ab amicis adhortati: iectata ab Hermodoro Salaminio: archite
1
adulari xoxoenev Siites;adhortati, megTexnív- ctata palliuepoſuit, dp3dtextovousoon. En
as. Varro :Tribunitio auxilio adminicula- nius, Alfettariſe omnes cupiunt :aſſectari
ti:Bonorge.no . Lucius Cæſar,certag,res au- palliue,cmensberatas. Alpheus Philologus:
gurantur : diavor KaTOUTE . cuius actiuum Tbemiſtocles,cã a formoſo affe &taretur:paf
Virgilius in V II.fiquid veri mens augurat liue enouxSoin .Aufuſius:Omnia argumen
opto.Cicero tamen Verrin . IV . Exnomi- tata nomina:paſſiuum argumentata, -
neiftius, quid ifte in prouincia fa&turus
effet, sativa. Cælius : ex ſcriptiseorum quiveri
perridicule hominesaugurabătur.C. Fan- Fa
arbitrantur:pafliucunda baboutay.Verri
nius,hæc adipiſcuntur :suxat :9784. us: Blanditusglabor molli curabitur arte;
bius Maximus: Amitti magis quam adin blanditus palliue,noscutubeis.Aſinius Pol
piſci.palliue omnia funt prolata.Verrius: lio: Sed cum obea, qua fperaueram ,dolebă,
Seuitiaq,corumabominareturab omnibus: confolabarobeaquatimui: cóſolabar pal
palliuedixit.Orbilius: Que vixab homie liue protulit. Varro : Paupertas enim hec
nibus confequipoifunt:avviatur. Petronius. tum non ita nutricata, ut nunc confpicatur:
Animam noftro amplexam in pectore:wer Jespētos paſliue dixit, Ap. Cæcus: Ami
adizbelow.Lucillius. Quin amplexeturqui cum cum vides , obliuifcere miſerias, ini
velit,ego non finam meample tier :ample- micus fi es commentus nec libens equa.
xetur , atenderíaw. Cicero pro Roſcio. coinmentus Cæco mi daouivos. Var
Quo uno maleficioſcelera omnia complexa ro ; Veſtales incesti compertas anſa pe
ele videantur.Aurelius:Abbis Gallos ad- tuntur incognita , conſecuta negliguntur
ortos,ex infidiisplurimosnecatos : adortos conſecuta,pro,impetrata,palliueait. La
uerius:
1
 7.91 LIBER VIII. 792
uerius : Vxorem tuam & meamnouercam Nunc oblita mihi tot carmina,voxquoſ
s populolapidibus confeftarivideo: conſe- Mærim lam fugit ipfa : oblica pafliuc
&ari palliue poſuit, drameatoy. P.Aufidius; poluit. Horatius in II. Carm . nulla de
Siquis alio vocitatur nomine tum cum bis. cempedis Metata prinatis opacam Portio
conteſtatur,atg alim vocitabatur : conte- cus excipiebatArcton. Similiter protule
tatur paffiue pofuit , συμμαρτυράται. Cic. runt tam in actiua quam in pafliua ligni
Cupioeum tāinuidiofafortuna comple&ti, ficatione, çutor, vador,venor ,velificor,
i. palliue. Sraucrius de proportione:non luuenalis in IV. Velificatus Athos. Voci-.
cele poſitionesregule, a quib. interdum ana. feror, veneror. Virgilius in III. Æneid.
logiacalumniatur: ouxopartatey. Siſenna: Curſusg, dabir venerata facerdos. Confi
Vitam cum dolore & infignicruciatu car- teor, tucor, aggredior, ſtipulor; in quo
1
nificatus amifit : carnificatus, Baoanabois. illud quoq; eft obſeruandum , quodtam
Cicero in Oeconomico : homo ex eo nu- actiua ſignificatione qua paffiua ablati
mero hominum , qui apud nos hoc nomine uo coniungitur, ftipulor ate , pro inter
dignantur : palliue , ežišiten. Horat.in l. rogote,interrogor
& ate, quomodo di
Carm . Bellaque matribus deteftata. Q. cimus,quæro a te, pro interrogo te, qua
Pompeius:Memiſerum quem mille femi- uis ſit actiuum . Iuuenalis in IV. Quan
ne despicarianfe funt.deſpicor,commune tumvisſtipulare & protinus accipe quod
accipiebant. Curio pater: Nuſquam de- do, Veroties illium paterandiat : & ſubau
molitur, nuſquam exoneraturpecunia:de- ditur; a me ſtipulare. Ecce hiceſtactiue.
molitur paffiue dixit. Terent.in Phorm . Suetonius autem paſligeprotulit in IV.
Meditatamihi funt omnia meaincom- Præt. Latoria qua vetat minorem annis
moda. μεμελετημένα meditata paffiue di- XXV Ripulari.επερωτά.Liu.in XXXIII
xit. Nigidius: Omne pecusindomitam abvrbe cond: Nec alieni momentisanimi
habet quiddam inſeferum,fed tamenca circumagiftipularig iratoconfuli,Tribuno
natura eft, vt curari Es dominari poffit: inde plebei.Plautus in Ciſtellaria: Me re
srcóliaty dominari paffiuc. Lucius Cæ- fponderepoftulas iniurium eft. Stipulari
lius:Vbifenatus intellexitpopulum depecu- ſempermevltrooportet, a viris eum que
lari: Sorondatay. C. Gracchus : Aerariñ stum facio, nihilinres.promittere,active
delargitur Populo Romano:delargiturpaſ. dixit. Idem inPſeudolo. Mineviginti
fiueprotulit.C. Memmius: Quam ſtul- ſalna acſana ſunt tibiHodie , quas abs teeft
teconfiéta,quam aperte ementita ſunr:itev- inftipulatus Pſeudolus. idem in Rudente
cuir . Ciceroin Antonium lib . 11.Quem palliue dixit : Ni dolo malo inftipulatusfis,
ipſeementitis aufpiciis vitiofum fecerat: e- niueetiam dă fiem Quing &vigintiannos
mentitis fivasãon. Viſellius:Boxeresper natus.Sunt vero alia exfupradictaforma,
illosararo initioexorſe, in te ad fummum id eſt,deponentium ,quę paſſiuam ſolum
pervenerunt : exorla ,id eſt,initæ.P.Ni- habent ſignificationem ,naſcorate,orior
gidius : Experienda ratio. Afinius: Cuius a te, patiorate , mereora te. Idq; often
experta virtus bello Germaniatraductoad dit coniunctiocaſuum . Namquæ vim
cuſtodiam Illyrici eft : expertapaſſiue..A- actiuam habentigenitiuum vel datiuum ,
{tius: Multa inuenta expertaqueexboc plerumq; accuſatiuum calum affumunt,
funt bona. Feneſtella : Frustratusigitur ve miſeccor tui', medeor & mcdicor ti
appe,deuicfus in caftraſerccepit:fruſtrare bi. dicitur tamen & medico &medicor
Matejades. Lauerius: Fruftramur, irride- & medeor te. Virgilius in primo Geor
mur. Varro A : b amicis hortaretær. Sue: gicorum : Semina vidiequidem multos
ton. in VIII. Prætorum : Fafti diesſunt in medicare ferentes. Idem inll. Georgico
quibus iusfatur,ideft,dicitur, vt nefajti rum : fenibus
& medicantur anhelis : daci.
in gribus non dicitur. Virgilius in Buc. uo caſui coniunxit.Idem in Vill. Sednon
793 PRISCIANİ 796
Dardania medicaricufpidis ictü Evaluit. tradidit, quod poetæ quoq; ſolet facere.
Terentiusin Phor. Quas cum res aduerfe Virgilius iniIl.Georg. incanaquementa
fint,minusmederipolis.Loquorverbum , Cynsphii tondenthirci:protondentur.Idé
precor deum . inli. Æneid. Accinguntomnes operi pedi
Quæ vero pafſiuam ,ablatiuum cum a busýrotarum :pro,accinguntur,velaccin
vel ab præpoſitionib ,veldatiuum , vưna- gunt fe:Idem in eodem : & iamnoxhu
(corate & tibi.Suntetiam ex his quædā, mida cælo Precipitat:pro precipitatur,vel
queabſolute dictanon egenttupradictis præcipitarſe.
Calibus,vt eft;labor,morior,lætor, glori- Sunt quçdam quæ cum ſint paffiua,fi
or,tumultuor,vagor,varicinor. ne dubio tamen inueniuntur ab autori
Alia vero,quæ cum videantur actiuam ribus pro actiuis prolata, vt Virgilius ja
habere conſtructionem.i.orwator, (nam XII. Pi&tisbellanturAmazınes armis:pro,
genitiuo vel datiuo vei accuſatiuocaſui bellant.Idem in II. Georg. Hoopinguél
iunguntur) tamen palliuain vim intrin- placitam pacinutritor oliua: pro, nutrico.
ſecus,id eſt,non alio agentevidentur ha- 'Vccultiſſimi tamen multaprotulerunt
bere,vt,obliuiſcor tui& te , & iniſercor confula terminatione,tefte Capro,adiu
tui & tibi. tor pro adiuto ,anclorpro anclo ,perfici
Sunt alia,quæ ſiablatiuo iungantur, orproperficio ,deſpolianturprodeſpoli
pafliua ſuntvelcómunia : fin per lepró- ant,deſperanturpro deſperant,difpenfor
ferantur,abſoluta,vt fi dicam,videorace, diſpenlo ,dilapidor pro dilapido.
páſſiuú eſt;ſın ,videor ellebon', vt ſigni- Sunt etiam quçdam actiua voce,palli
uam ſignificationé habentia,& e contra
ficet Tócorcó , eſt abſolutū . Similiter mo-
ror cómnune eſt, & abſolutum :modo.n . riopafliua voce,actiuam ,ſicutſupra dixi
actiuam ,modopafliuam habetſignifica- mus timeo te & timeor ate, metuo te&
nem ,modo abſolutam . Actiua ,quando metuor ate. Lucā.in V.Dū metuarfemp,
accufatiuo iungitur,vt mororte.luuena- terrag, expecter abomni.Idem in IV.fedre
lisin 111.morantur Panciridiculum fu- gnatimetur Obferrü.Cicero in IV.Tuſc,
gientem.ex vrbepudore.Terentiusin An: Venientia metuuntur.Nec mirum hocin
dria:nequod veftrüremorer cõmodū. Pal. veniri apud nos in his verbis , cum apud
fiuam vero,quando ablatiuo, vt moror a gręcos quoq; tam a& iuú quam pafſiuum
te. Abſolutamn, quandoper ſeprofertur, eius ſignificationis verbúacculatiuo ca
ve Virgiliº in IV.Ancid . Quid moror ?an ' fui iungitur contra conſuetudiné aliorú.
mea Pygmalion dum mænia frater De- Dicunt.n.qoca aradi pobinasa. Sunt tamé
ſtruat ? Etfecundúquodin actiuis etiam hæceadé verba abſoluta,cú non iungun
& in paſiuisverbismulta abſolute, ſine tur caſuiaccuſatiuo, ſed datiuo,vt Teré
coniunctione caſus alicuius, folent pro- rius in Andria. Eins vitetimeo.Idé in ea
ferriyo ſidicam ,deo volentefanus ſum & dem :Heu metuia Chryſide.
animo & corpore , nam & fapio bene, & Inueniuntur etiamquçdam paffiua,vt
audio acute ;quamuis.n.nullü cafum his fupradictum eft,qux figurate accuſatiuo
adiunxi, plená tamen fententia demon- coniunguntur,cum videanturagere ipfis
ftraui:hocetiá eſt in pafliuis, vt fi dicam, ad quos palliuụm refertur verbum , vt
perturbor, & angor,&findor, & rumpor, Virgiliusin II.Æneid.
& non addam à quo . Implicat, & miferos marfu depaſciturarte;
Sunt quędam in o terminantia, quęcú Híc.n.dracones aguntin filiosLaocoon
ſint actiua,pro paſſiuis quoq; ſolent po- tis.Er doceor rhetorică,inſticuorgráma
ni,vtlauo,tõdeo,duro,calceo,pro,lauor, tică,moncor iuſtitiam.Idé iny.Confurgit
& tondeor,& duror , & calceor .Sed hæc ſenior iunicuſ inducitur artus.Vel cá co
magis pereclipfum conſuetudoproferre túproparrepati ſigniificatur, vt abſcindi
tur
 727 LIBER V'111.
VIIL 798

tur caput,truncatutnares ,cæcatur ocu- luft.inlugurtha.Sed ego comperiorBocchi

los intenditurbrachia. Virgiliusin XI. magis Punica fide. nurrior quoq; pronu
indutusterga leonis. Idem in XII. formam trio , & bellorpro bello proferebant,vt
affimulat Camerte. dicti eſt. vnde Virgiliusin II. Geor.Hoc
Prætereaplurima inueniátur apudve. Ringuees placutāpaci nutritor oliuā:nutri
tuſtillunos ,quæ cótraconſuetudiné vel tordixit,,p nitrito.Idé inX I.pičtisbellă
actiuá pro palliua, vel paſſiná pro actiua sur Amazones armis: bellátur,pro bellát:
habent terminationé,vi teſto pro reſtor, Sunt alia quæcum ſint actiđa in palli
& opipopro opinor,& cúcto pro cúctor, uaquoq; & abſoluta ſignificationcitata
& conuiuo pro conuiuor, & contemplo niuntur,vt ruo. vt Virgittasin I. Acheid !
1
pro contéplor, &conſolopro cóſolor,& torumg,a fedibusimis na EurusqueNos
cominoro pro commoror, &auxilio protusgruunt. Idemteiuscompoſitum palli
1
1
auxilior,& auguro pro auguror, & aulpi- uumin XI. dixit: Nec mihicom Teucris
co pro auſpicor , & cómcntopro comé- vllum pofteruta bellum Pérgama: Teren
tor, & crimino pro criminor, & molio p . tius in Eunu,proruustſe. Tamen abſolu
molior,& digno prodignor, &execrop te quoq;prolata, reciprocani paffionem ,
cxccror, & cpulopro epulor,& eiulopro ideft, is omabdorſignificant, cum ipfam pero
ciulor;&lucto pro luctor,&luctitopro ſonamnon extrinſecus,fed per fe patide
lacticor,& luxurio pro laxurior, & læto monſtrant, vtru , procado. Virgil.in II..
pro lætor, &ludifico pro ludificor,& mi. Aeneid. vrbsantiquaruit, multosdomi
ſerco pro miſercor,vndemiſeret & miſe- naraper arnos:ruit pofuit,pro cadit.Simiä
ſeretur imperfonalia. Cicero p Ligario : literinundò, modòabfolutam ', modo a
Cauetefratrüpro fratrisfaluste precantium &tiuam habere ſignificationem inueni
mifereatur. vnde Terentiusin Phorm , túr; vt Virgilius in XI. dumdiftiner hoffe
Miſertãeft. Hortoquoq; pro hortor, & Agger mærorum, nec inundantfanguinie
largio prolargior,dicebant,quçfunt có- foſſas.Inuenitur tamen in quibuſdam ców
munia,vnde Salluſtiasin l.Hiſtor. Igitur dicibus,dum diſtinct hoftemAggermeros
venditis profcriptorāboris, aus dilargiris. rum ,nec inundantſanguine fofa.Similiter
Similiterproferebant, aucupo pro aucu- vergo,abſolutum & a &tiuum , Abſolutú,
for,alcerco pro altercor,vnde Terencias ve Virgilius in X11. Okem damnet labor,
in Andria. Scio,cã patre altercafti dudrem. ant quovergat pondereletum .Ačiaumin
Medicoquoqs,vt ſupra dictú eſt,pro mě, VI:fronsig,innergii vina facerdos.Ejus
dicor.Virgilius in I.Georgicorú Semina palliúum Lucanus in l. Necpolas awerf
vidiequidem multosmédicareferères.Ain: calidus quia vergiturAuftri. Afſueſco ab
plexo,p.amplexor, Q.Claud.in II. Ann. folutum eſt,inuenitur tamen pro, affue
Coprehenfare fuos quisq;eſeruare,amplexia facio. Lucanus in V: Adde quod affuefcist
reCicero pro Cluentio : Autoritarécen fatis:pro,aſſuefacis. Coeo quoq;, quam
fara amplexato.Amplecto quoq;proam- uismagis neutrùm eſſe videatur quam a
plectoc;&cóplecto procoplector.fed & ctiuum (pro conuenio enim accipitur,vt
corú & ſuperiorú omniú vſus, tamapud Virgiliusin X1. coeant in fodera dextré
Caprú,quá apud Pliniu & Probú inueni- Quadátur) Cicerotamé actiuo'effeov
es. Palliua quoq; pro actiuis vel neutra- fus in II.Philipp: Vtinam CncePompeicñi
lib.vocibus, ex cótrarioidéantiquiſſimi C. Cafare focietate,aut nunquã coiffes,aut
proferebant ; carcorpro carcodicentes: nüquădiremiffes.Patrioeius vſuseft Lum
& obfonor pro oblong ,& copulo pro. canusiň II.multüg coñturHumanigeneris,
copulo,caleorprocalco, quorú autores maioriin přelia dáno.Sedfciédú,qd'& cois
apud Caprũ legant, quieosicircdelide túr, pro colligitur,'&conuenitur, pro,
exigitur , palliuam vocem aflumentia,
capt.Similitercóperior,pro coperio Sals exigitur,
‫ از‬/
799 PRI S'CIANI 880
accipiuntur. Propinquo prærerea tam teſtor , rumino&runinor , tolero & ro
pro actiuo »,quam pro abſoluto inueni- leror, ſolero & foleror,præfigio & prx
tur. Virgilius in X. Tu mihi nunc pugna ſagiot, opino & opinor.
princeps ,tu rite propinques Augurium. a- Sunt alia quæ cum ſint actiua prima
& iuepoſuit.Idem in'tI.abſolute, fuge coniugationis, tranſeuntin neutra abfo
nate,propinquant. Idem in V. Iamg pro- luta ſiue reciproca id eft,idrowalm,fecundæ
pinquabantfcopulo,metamg,tenebant.Si- coniugationis,vt ſordido fordidas , acti
militer ſimulo , abfolutum & actiuum , & num primæ coniugationis ( facit enim
ab eo compoſita. Abſolutum , Virgilius fordidor,ex quo ſordidatus)hincnafcitur
in IV. Æneid. Nam quid diffimulo? ant fordeo. Similiter albo & albør & albeo
quemead maiorareſerwo? Idemin X.a. VirgiliusinXII. campig ingentes-offibas
& iue, inbasg,Diuiniaſſimulat capitis. 1 albent. Diciturtamen etiam albico pro
dem in XI.formam afſimulata Camerta.' albeſco. Horatius in l. Carm. Necprata
Sunt quætam actiua quam palluavo, canis albicant pruinis. Daro quoque &
ce ynumarque idem ſignificant, vtme. duror & dureo, & eius inchoatiuum du
rco & mereor. Lucanus in VI.Scana uz reſco.VndeLucan. in IV.totosý, indaruit
rakomen ,caftrorum in plebemerebat.Vir- artus. Idein in Vinam catera damna Dx
giliusin V.Æneid. merui quog fepefuro- rata iam mente malis firmag trilerunt.
res Compreßi. Ideinin IV.sibenequid de Virgilius inIN.Georg.Atg hinc atqueil
temerni fuitaut tibiquicquam Dulceme- linchumerosad vulnera durat. Idem inl.
um.Lucanusin IX f. anasmeritumPhy- Æneid.Durale,& vofmetrebus ſeruate e
câta rapinas. Multaliniliterancipiti cér. cundis.Lento & lentor& fenteo. Virgi
minatione in yna eademque ſignifica- lius in II.Georg.ad digitos lenteſcit haben
rione protuleruntantiqui , vepartio & do.nam alentco lentelco deriuatur,quo
partior, munero & muneror, mino & modo a dureo dureſco , a vireo virelco.
minor,minito & minitor,meridio & me, Lucillius tamen in VIII.lentetopus,pro
ridior,modulo & modulor,mero &me tulit. Humecto quoque & humector
tor,modero & moderor, mutuo & mú- & humeo,vnde huineſco. Notoquoque
tuor,mentio & inentior , obuerſo & ob- & notor & notco, vnde noteſco . Luca
ueclor, præuerto & præuertor, pignero nus in V. noteſcent litora clari Nominis
& pigneror,pacifico & pacificor, Icruto exilio.Liquo liquas,vndeeliquo eliquas.
&fcrutor, progredio & progredior,per- Perſius : Phyllidas, Hypſiphilasvatum et
conto, & percontor, prælio & prælior, plorabileſquidEliquat, ac tenerofupplan
iurgo & iurgor,potio& potior,prædo & rat verbapalato.Lucanus in VII.ereptaſ
prædor, præuarico & præuaricor , preco tela liquauit. ex co liquco & liqueſco.
& precor,quærito & quæritor, quadru- Virgilius in Buc. Limus ushic durefcit,es
plo & quadruplor,quieto & quictor,ne-" bacvtceraliquefcit. Diciturtamen &li
quito & nequitor,rimo & rimor ,,recor. quor liqueris , prima fyllaba producta,
do & recordor, reminiſco & reminiſcor, quæ in fuperioribus corripitur. Idem in
reuereo & rcuereor,ftabulo & ftabulor, 1.Georg. Verenonogeliduscanis că mon
fecto & ſector,ſequo & ſequor, ſortio & tibus humor Liquitur:pedetentim diſſol
fortior,ſciſco & ſciſcor,cuto& tutor, cu- uitur. A nigro quoque;& nigror, & ni-,
muluo & tumultuor , villico & villicor, greo & nigreſco ; a lacto quoque;& la
velito & velitor, vago & vagor ,vocifero cor, & la &tco & la &teſco. Inueniuntur
vociferor,vlciſco & ylciſcor,vto & vtor, tamen ex aliarum quoq; coniugationum
murmuro & murinuror , manduco & verbis quædam ſimilesderiuationes , fed
manducor, mando & mandor, oſcito & in paucis,vtpendopendis,pendor & pen "
oſcitor, palpo&palpor,proteſto & pro- dco iacioiacis,iacior& iaceo:acuoacuis,
acúor
8 ot LIBER vIII. 802
acủor & acco", exquo'acclco. conſpicor conſpicarisdeponens, in quos
Sunt alia , quæ in compoſitionemu- etiam coniugatiomurata eſt, conſpicor
tane fignificationem , ve,co, neutrum . conſpicaris. Terentius in Heaut. Nuu
fimiliter ,facio; quamuis vetuftillimiet- quamtam maneegredior,nequetam veſpe ..
iampallide hocpròtulifeinueniañtur. vi reventor, Quin confpicertefodereaut ai
Titinnius in Quinto. Bona gratia parui rare. A perio quoq;a& iuo,videtur qui.
vrfaciatur. Item venio, fedco,faciunta- buſdameſſe , experior commune, & op :
Qiua in compofitione. Etadeo & ade- : periordeponens. Virgilius in XI, experi
or,lübeo & ribeor,ineo&incor. Oni- to credite, quantus in clypeum allurgata
diusin ly.Faſt, Soladitus,quam quæris, quanquam ſimplex eius,peritus,fit,cuius
ait , ne vinalabores, Nupta louis fratri" verbum in vfu non eſt , quod debuit ſe
tertiaregna tenet. Iuuenalis in V. quodfi cundum analogiam ,perior, effe.Teren
fubeanturpropera catra. Virgilius in X. tiùs in fupradicta fabula : Hic ego interea
Morteobitaqualisfimaeft volisarefigu- virum opperibor.Nam reperio,comperio,
ras. Facio vero quandocumpræpolitio- cooperio,ſicut aperio,actiuaſunt:faciune
nibuscomponitur,a& iuuin fitplerunq;, enim ex ſe paſſiua,& poffunt magis a pa
vrèflicto'& efficior, afficio & afficior, te- rio videricompoſita,quod apud vetuſtiſ
ficio & reficior:Deficioquando prore. liinos quartæ coniugationis declinatio
linquo accipitur,habctpafiuum :quan- nem habebat. Ennius : Oxaparirefolet
do vero pro deferiſcor ,neuttum eft. Iu- genuspennis condecoratum. Facio cum ſit
uenalis in IIr. Sic Matho defecit.'A venio neutrum , vt ſupra diximus, ſicum pre
vero ,conuenio & conuenior,inuenio & politione componatur,plerumquetran
inuenior,in pafliuam tranfeunt fignifica- lit in actiuum , vt conficio & conficior,
tionein. A ledeo quoque & oblidco& perficio & perficior, afficio & afficior,
oblideor.Scntio ncutrum ,ex eo aflencio reficio & reficior , officio & officior
& áſfentior, & diſſentio & diſsentior, in luuenalis in I. quoties te Romatuo refi
vna eademque inueniunturſignificatio- ciproperantem reddet Aquino. Lucret. in
ne. Cicero de Repub .'Inquibus alentior 11. Quapropter fimul interſeretrahuntur,
ſolicitan el periculofam inftitiam non eſſe & extra Officiuntur, vri cogantur tardius
Sapientis. Lucillius in XII. Aſſenſus fum se.A proficio Statiusimperſonale pro
homini. Cælius in I. Qui intelligunt,qui tụfit in III.proficiturbello. Deficioaurem
faciuntdiffentiuntur. Ex aliis quoquef- loco paſiui ,defio,facit. Terent. in Ėu
gnificationibus, plurima ſimplicia in ali- nuch. Nihilcum eft,nihildefittamen.cum
as, cum componantur,tranfire inuenies, paſſiuam vim habeat,defio façit.Suntta
ve plecto actiuum . Vnde Terent. Ego“ men alia ex eo ipfo & ex aliis compoſita,
plečtarpendens. Sed ab eo compofita, quæ non ſolum ſignificationem ,fed etiã
tam deponentia quam communia inue- coniugationem ,vt dictum eſt.permutát,
niuntur, comple &tor & amplector.Ori-, vt facio facis, gratificor gratificaris. Te ,
or'deponens,fimiliterpartior:fed ex eis rentius in Heaut. Curego gratificor,ipfara
coinpoſitacam deponentia quam neutra experibere. Similiter, ladificor.Idéin Eu
reperiuntur,adorior &adorio , imperti- nuch.quin infuper fcelus Poftquam ludifi
or & impertio: Næuius in 111. He tore, catus eft virginem . Excarnifico vero a- 1
proficifcentetuncipfosadoriant,nequis hinc diuum eſt,& amplifico & velifico.Tei
Spariam referat nuncium . Virgilius in I.* rentius in Heaut. Vbi me excarnifices, ;
Æneid.Hincportum petite ſociospartitur Iuuenalisin IV. Velificatus Athos,
in omnes:TerentiusinEunuch. Plurima , quicquid Greciamendax Audel in Hiftor
SaluteParménonem fuum imperti Gnathoria:paſliueprotulit.Sciendutaméquod,
Specio, ex quoaſpicio actiuum , & exeo & facio, & facior, vt oftendimus,vetus
Сс
8oz PRISCIANI S04
ftiffimi proferebant. Sivero ,facióvel fio Sunt alia, quæ vna voce & vna coniu
integris manentibus, aliudverbuminfi- gationc diuerſastamen habente ſignifica
nitum ante ca componatur, non folum riones, vttorreo, cam uro , quá vertovel
fignificationes & coniugationes integras: voluoſignificat. Virgilius in IV. Georg.
in eisſeraamus,ſedetiam accentus,vt ca- lamrapedustorrensštientis Syrius Indos.
lefacio calefacis calefacit,tepefacio tepe- Lucanus in VII. Ingeniafatocorrente rui
facistepefacit. In ſecunda enim& tertia nas. Colo quoque pro díligo& habito & .
perſona penultimas acuimus, quamuis aro accipitur. Committo etiam ,pro cic
fint brcues. Similiter calefio calefiscale- do & pecco :necnon admitto , pro aſſu .
fit, tepefio tepefistepefit, finalesſeruant' mop& ecco. Iuuenalis in III: lam fasest
accentus in fecúda tertia perſona,quos admitto vires,dormitat adulser, Ila iubes
habent in ſimplicibus. Averto quoque ſumpto iuuenem properare cuculle . Idem :
actiuo ,rçuerto & reuertor, præuerto & in eodem : Quid Plecu admifis?quanan
præuertor, invna eademq; ponunturſia eft hic culpa puella. ,Sapio, pro prudentia
gnificatioue. Virgilius inprimo Æneid. & faport-Idem in IV . Quimeminis,cali
Harpalice volucreğ, fugapravertitur Ho- de fapiatquid vulvapopina . Deficio, pre :
brum . Idem in VII. Curſugpodumpre- deliſto& vincor. Salluft.inIugurt.Abreo
vertere ventos . Verſo fimiliter actiuum , ' ge defecerant.i.deſtirerant.Iuuen.in IV.
ex quo, conuerſor, deponens. Ciecto in fragor aurēPercutit,cuentā viridisqua
Protagora: Nunc a vobiso Protagora& colligopanni.Nam fi deficeres,id eft,livin
Socrate poftulo, vi de ifto concedatisalterceretur. Condo, pædifico & celo. Gra
alteri, inter vardehuiufcemodireb.com ' tulor, gaudeo paritercum alio, & gracias
troverſemini, non concerietis. ago. Afraniusin Cinerario : Sexte frater
Sunt alia, quæ & coniugationem mu- miſalue,cum falunusvenis,melinsquetibi
tant cum genere, in eadem manentia fic eft gratulerdiis, ideſt, gratias ago.Muka
gnificationc, yetabo labas, neutrum , ón- præcerca fimiliter,tam in verbis quam in
Taiwagóxiatainas, &laborlaberis,deponés. aliis partibus orationis, dupliceshaben
Virgil.in Hl. Æneid. låbat arjetecrebrola- tia ſignificationesinuenies.
nna. ldem in IV. Labitur infelix Dido. DE TEMPORIBVS
Similiter lauo lauas, & lauo lauis,ſed, la verborum .
uis,magis pro,humectas, dicitur.Virgi. Voniam quæ occurrere meinorix
lius in x. vifceribusfuperincumbens tanis de varia verború ſignificatione tra
sisproba teter Oracruor. ctataſunt,nāc de tépore dicamus. Tem
Sunt tamen alia , quæ cum coniuga- pus accidit verbo , ad diuerli actusligni-
tione murant ſignificationem , vt mãdo ficationem accommodacú;quodplerun
arrimomaymandas,mandoMaradonace man- que oſtenditurvelin principalibus velin
dis: fundo Supewów fundas; fundo irxia penultimis declinationis literis :exqua ·
fandis : obſeroHerbeémos tórMax nóvobſe- etiam perſonæ & numcri dignoſcuntur,
fas , obſero de accipw obſeris : appello ' fed perfonæ quidem & nuinetiiofinali
mo@ goptiw appellas ,appelto megrango ap . busliteris:tempora veto, vt di&túeft, in
pellis : volo miromajvolas, volo býrojices principalib. vel penultimis.Itaq;cúnomi
vis: confternor kavrulonas conſterna- nis declinatio in fine folomoucatur;vbi
ris, confternor rotasparnijas conſterhe- & in fine & in medio & in principio ple
tis. Nam lego legas, & lego legis,dico di rúq;inacnitur moueri.In nominein.ca .
cas,dico dicis,etiam in prima perfònaha- ſwim differétia &numeri;hic vero & tá
bent differentias temporum . nam lego poris & perfonatúex declinatione ofté
Jegas, &dico dicis producûtpenulcinas, ditur differentia & numeri. Sunt igitur
lego legis, & dico dicas corripiunt. tempora triayprzſcns,præterica & turu
QUY
875 11 BER VITI. 806
tú. Scdprztcritórurflis diuiditurintria, poreſt. Futurum quoque cumincertům
in præteritúimperfe& ú prçteritú perfe- ir,veoftendimus;& infinitú,vtrum pau
ctú & preteritum plaſquamperfectum . lopoftan multo erit,nonpotuitdifcre
Nec mirum tam late patere præteritum eisquibuſdam finibus declinationis ver
tépus,cum in notitiam noftram nihil foc itaqj vna voce contentum fuit.
naturaliter a longo feculorú ſpaciopol- " Et Indicatiuusquidémod omnia ha
fit venire,quomodo actuspræceriti tem- ber tépora. quippe eo modo omnia quæ
poris. In præſentienim & futuropleraki egimus,velagimus,velacturiſumus,ables
incerta nobisfunt, anguftillimaque et vllo impediméto indicam '.Inperatiuus
corum nobis cognitio,& dubia plerun- vero,præſens &futurum ,naturaliquada
que. itaquc fingulis vocib. perhæc duo necellitate videturpofleaccipere.caeco
tempora iure ſumus contenti. Quamuis nim imperamus, quæ velin præſenti Ita
Græci futurum quoque diuiſerútin quin tim volumus fieri, fine aliqua dilatione,
bufdam verbis,in futurum infinitum , vt vel in futuro . Non ſolum enim illi , qui
tútouch:paulo poft futurum quod &Ac. nondum cæpir,imperantes veimur præ
'ticum dicunt, vt titútomas, melius tanzen fentitempore, fed etiam illi quicæpit, &
Romaniconſiderata futurinatura , quæ in ipſo actu eft, vt permaneat in eodem :
omnino incerta eſt,fimplici in co vocev- veliquis ei,qui cæpit verſum legere, di
tuntur, necfiniunt fpaciumfuturi. Eft cat,lege vſq;ad finem.ApudGræcos eciá
autem ſupradi& orum temporum quæ- præceriti temporis ſuntimperatiua: quá
dam cognatio inter fe: ſedantequam de uis ipſa quoq;ad futuritemporis ſenlom
ea dicamus latius, fupradicta repetamus, pertineant;vt, atazdiru Gun, apertafic
Tempusacciditverbo, præſens, præ- porta videtur enim imperare, vt in futu .
teritum & futurum . Quamuis enim na- to tempore fic prætcritum :vt fi dicam ,a
turaliter inſtabili motuvoluitur, & pars peri nuncportam , vt craftino fic aperta.
cius iam præteriit, pars eiers ſequitur, ta- Ergo nos quoque poflumus in palliuis,
men ad ordinationem noſtrorum diuer- velin aliis palkuam declinationé haben
fa geftorum cemporà quoque diuidimus. tibus, vti præteritotemporeimperariui,
Vude iure præteritum in tres differenti coniungentes participium præteriticum
as partimur.Nihilenim certius , vt di&tú verbo imperatiuo præfentis , vel futuri
eſt, ad notitiam noſtram poteſt venire, temporis, vtamatusſit vele to plana,
quamgeſta per diuerſun temporis fpa- doctus fievelofto dotázba, clauſus lit vel
cium præteriti. Facileenim dignoſcitur, eſto nezatíaw. Quod autem vim præteriti
veruin multo ante,an nuper fint fa&ta,an habet huiuſcemodi coſtru &tio, oftendur
coeperint quidem , necdum tamen fint fubiuncta præteriti perfecti, quæ fimili
perfecta. Itaque quod acciditipfisrebus terproferuntur in pafliua declinatione,
quas agimus,nomen temporiipfimpo- vtamatus fum fis-ſit. Ergoli, amatusfit,
nimus, Præteritum imperfe& um rem- in ſubiunctiuo præteriti eſt temporis,
7

pusnominantes , in quo res aliqua cæpit benoctiam inimperatiuo præteriti tem

geri,necdum tamen perfecta eft : Præte poris poteft accipi. Quippe cum etiam
Titum vero perfectum ,inquoresperfe- in præſentitempore imperatiui, tertia
etamonſtratur: Præteritum plulquain- perſona fimilis eft in omni coniuga
perfectum ,in quo iampridem res perfeccione, cerciæ perſonæpræſentisſubiun
eta oftenditur . Inſtans autem indiuidu- & iui, ve amot , doceat, legat, ametur,
um eſt, eo quod vix ſtare poteft. Vnde doceatur , legatur. Et in paſſiuis qui
merito a quibuſdam inftans, Imperfe• dem vel fimilibus hoc poffumus dice
étum ;nominatur.Nifi enimfit imperfe- re. In actiuis verovel neurris, nullo mo
<tum , incoadhuc effe actusintelliginoa do , mifi participia præterici habcant.
Сс 2
807 PRIS G H A NI 808

Optatiutis autem , quamuis ipfe quoque dicam , viinan legiſſern ante Lannos, &
.videatur adfuturumpertinere (ca enim vtinanlegiſſem antehoram .necmiruin
optamus,quæ volumusuobis,nekin pig- ficinfinite
in hoc modo intelligipræte
fensyvelin futurum dari)rainen habec et ritum , quod quantum ad yeram intelle
iam preteritum tempus , quia cuenitfa- ctionein , nullum certuin necinceptum
pe de ablentibus, & de ignotis rebuspre- nec finem habait. Subiunctiuus cumz
cari, vt facta antenobis poflintinnotiti pud Græcos coniun & a habeat tempora,
am venire:vt,ſifilio meo, Romæ in præ- apud nos diuiſa haber:omnia quomodo
Lenti cempore degenti, optans dicam , V- indicatiuus. De cuius contextu,cum de
cinam Romæ filius meus legiſſet alito- conſtructione orationis tractabimus,la
res,propter quosnuncibimoratur. Vti- tius diſſeremus. Infinitiuus modus quo
nam profectus eller Romam ante XX. que coniuncta habet tempora , quomo
dies. Poffumus tamen hoc vcimodo , et- do optatiuus, præſens & præteritum im
iam oftendentes , quæ optamus,none- perfect.præteritum perfect. & pluſqua
ueniſle. Vt Virgilius in l.Aen. Atque u- perfect . quomodo apud græcos. Cum
tinamrex ipſe Noto compulfus codem Af- dicimus enim , legere , imperfectam rem
foret . Aeneas.Et,vtinam ,Cn.Pompei ,cum fignificamus, quæ velad præſens, velad
Caio Ceſare focietatem ,aut nunquam con- præteritum imperfectum attinec . Cum
iunxiffes ,autnunquam diremiffes. In hoc verbo,legiſle,perfectam ,quæ fuacft tam
autem modo duntaxac & infinitiuo , té- præteriti perfectiquam pluſquamperfe
pora coniuncta habent Latini , præſens eti. Nora autem , quod vim nominis rei
cum præterito imperfecto,& præteritú ipfius habet verbum finitum . Vnde qui
perfectum cum pluſquamperfecto, adi- dam ,nomen verbi,hoceſſe dicebant.di
mitationem Græcorú, quanuis hæc quo- co enim , bonum eftlegere , vt fi dicam ,
que conati ſunt quidam diſiungere : fed bona eſt lectio. Itaque omnis modus fi
melius eſt elle coniuncta . Nam præteri- nitus poteſt per hunc interpretari, vtli
-tum imperfectum rationabiliter idein dicam lego,quid indicaui :legere me:le
eſtetiam præſens.Dico enim ,vtinam le- ge,quid imperaui?legerete :vtinam lege
gerem nunc,& ,vtinam legerem heri.Ni. rem , quid optaui?legere me:cum legam
miaeſtenim cognatio eorum temporú , venio,quid iunxi?priuslegere ,poſtveni
,& maxime in hocinodo. quippe cum v re.
Gerundia quoque velparticipialia, cú
'crunq; imperfectuin intelligitur. Poreſt
aut ifte oprati & inc .&no participiorum vel nominum videantur
em uus ept us n
inceptus ante intelligi. Nam ſi dicam ,vt habere obliquos calus, nectépora ſigni
-tinain legerem heri quoquequamodo
, ficent, quod alienum efta yerbo,legen
nudiuſtertius; oſtenda cæpiſte quidem , di,legendo,legendum ,lectum ,lectu; in
non fuiſfe tamen.Sinautemdicam , vti- finitiui tamenvice funguntur, quodſo
nam legerem heri faltem , oftendo nec let apudGræcos articulis coniungi. Ita
cæpiffe.Similiter fi dicam , vtinain adhuc que pro infinitiuo, quiconiungiturge
legerem , oftédocoepiſſe quidem in prę- nitiyo calui articuli apud græcos, nos v
terito,inpræſenti autem ceflare. Sin au- tinurin Diterminatione, quæ fimilis eſt
tem dicam , vtinam legerein ſalcem núc, genitiuo nominis , legendi 78 asayostov,
oftendo nec coepifle adhuc. Sic & percę. @ri wanymordi", vai išq ayowaiorcate Pro
tera tempora eiuſdem modi.Prætericum eo autem , qui datiuo articuli adiungi
quoque perfectum& pluſquamperfe- tur, infinito apudGræcosantecedentes
cuinoptatiui coniunctafunrilicet enim præpofitione, nosin Do vtimur termi
vel multo ante vel paulo elle perfecta natione, quæ fimilis, eſt datiuo vel ab
hæceadem ; intelligere nos optare., wil datiuonominis; nifi quod verbum hoc
exilti
 809 LIBER VIII. 810

exiſtimantes, quidam etiam corripiunto mus, intelligendo Homerum profeci, a

finalem eius.Iuuenalis in II: Plurimushic mádo virturem legi,& ,inuidendum no
eger moritur vigilando.fed illum Languo- bis non eſt, & ,minime nocendum virtu
rem peperit cibus imperfe&tus. Alphxusti. quia fuperiorum accuſatiuo , inferio
Auitus in 11.Excellentium : Spaciādopaso rum vero verba datiuo adiungúcur.Præ.
latimtrabit. Eft enim dimcirú jambicú. cerca gerundia cam ab actiuis quam a co
vt legendo , tu araya to,kaj cu Tucroyva munibus nafcentia , tam actiuam quam
otev,najin Tulavazovadomestou. Pro eo quoqi, palſiuam habentſignificationem :nomi
3 quiaccuſatiuo adiungitur ,in Duin ter- navero mobilia fupradi&tæ formæ,id eſt,
minatione vtimur,quæ ſimilis eft accuſa- in dus & inda & in dum deſinentia, vnā,
ciuo nominis, vt , legendum , alaguasion. & magis palliu..Solemus enim per ver
Huic tamen frequentiusfoletetiam pro- bú palliuú ea interpretari: Quid eft enim
poni præpoſitioad , vt ad legendum. Ex amandavirtus,niſi digna quæ ametur ,&
quo oftenditur magis nomen eſle quain munitillimus habendi ſenatus locus, niſi
verbum . Verbo enim ſeparata præpoli- in quo habeatur fenat’: Vnde raro inue
tio per appofitionem præponi non po- niuntur a neutris abſolutam fignificatio
teſt. Indo quoque terminantia inueni- néhabentibus,vt ſto,ſedeo,furgo.Nemo
unrurante le habentia ſeparatam præpo- enim dicit,ſtandus,fedendus, furgendus:
Sitionem . Cicero proMilone:Huiusergo quorú lupina ſignificationem fuiferuant
interfe&tor fieffet inconfitendo. Quomodo verbi fimplicé. À ceteris vero neutris &
ergo frequentiſſime in dus deſinentia a deponencibas gerundia quidem ean
nominaverbalia, & eorum obliquos ca- dem ſignificationem habent, quam &
fus proferre folent Romani, pro infini- verba,vt,faciendi tó miciv,ſequendi mo axo
tisin Græca elocutione prolatis,vt, legé- 180cv,loquendim sanoiv :nomina vero lu
di Virgilii caufavigilo, is avayasir Ovipgi- pradictæ formæfimiliter , quomodo fu
als ze ee ayputra ,a Ti18, 1vayolicyo'upzi pradiximus, magis pafliuam ,faciendus
Arouzdev dypum.Cicero in l.inuectiuarú: mointios, id eſt , qui debetfieri ,ſequendus
Nihil hic munitiſſimus habendi ſenatus lo- ancaxAntios, id eft , quem debent ſequi,
cus, éxrias tās uzkaúte, aiti ts,to ixer su loquendus saantées , ideſt, quem debe
sirxanzov. Sic etiá gerundia vel ſupina pro- mus loqui.Præterea ex forma participio
feruntur. Hoctamen videturinterge- rum præteriti temporis duæ termina
rundia ſupradicta, & nomina, quorum & tiones inueniuntur,quarum prior in vm,
nominatiuus in dus profertur, intereſſe; altera in u finitur, vt venatum venatu.
quod quando ſuntabſque dubitacione Ec in Vm quidem eandem fignificatio
nomina, ſimili caſui adiunguntur , & diſ- nem fere habet , quam in duin delinens
cernunt genera, vt, intelligendi Homeri cum præpofitione ad. Quid enim eft,
gratia,& ,amandę virtutis caufa,& ,emen- venacum ,aliud, niſi,ad venandum ?qua
diandia
mancipii ſtudioveni.Quando veroge- litum , niſi, ad quærendum : Virgilius in
lunt, id eft, loco infiniti cum arti- IV. Aeneid. Vinatum Acneas vnaque
celo iuncti apud Græcos accipiútur , nec miferrima Dido In memus ire parant:id eft,
ganera diſcernunt nec numeros , quod ad venandum .Idem in IX. f fortuna për
luam eft infinitiuorum verborum , & il- mietitis vti Quafitum Aenean admenia
lum fequuntur caluni, qucm & verba ex Pallantea :ideſt, ad quærendum.videtur
quibus nafcuntur, vt fi dicam intelligen- tamen hoc quoq; quaſi ipſius rei elle ac
di Homerum cauſâ venio, & , amādivir- cufatiuus ,& fine præpofitione proferri:
cutem caufa laboro,& ,emendimancipiü quod quali ad locum habet ſignificatio
cauſa venio. quamuis rarus fit huiufce- 'nem , quéadmodú propria nomina ciui
modi conſtructionis vlas.Similiter dici- tatú ; quæ cũ locũ fignificant, carent pre
Сс 3
811 PRISCIANI! 812

poſitionc.Sequens quoq;forma, in V. do fupradi&um eft, fimpliceshabent lie

terminatur,ablatiuus mihivideturiplius gnificationes.
nominis,quo resipla ſignificatur, careris Imperſonale autem hanchabet diffc
ſimiliter præpoſitione.Quid.n.eſt,miſe- sentiamad infinitum , quod infinit'alte.
imper
cabile vilu,nili,viſione :Vilio.n.tam ex a- ro verbo finito omnimodo eget :
& ione quam expalione poteſt fieri.Di. fonale veroactum quidem perfectum fi
ximus autem & luperius , quod infiniti- gnificat per oés modosperfona vero fola
uorum visin nomenceireſoluitur.Quo- deficit;quæ ſi addatur ,perfectivice fun
modo aút & participia præteriti tempo- gitur verbi peroés , quomodo diximus
ris, & nomina rerumin vs correptam de- modos. Perindicatiuú , vr curricur a me,
ſinentia,ſolentante u, vels.veltvel x ha pro ,curro.Imperatiuú ,curraturate , pro,
bere:fichabeãt & ilta,vt lęłum lęſu ,mor- curre. Opratiuú,vtinā curreretura te,gp ,
fum morſu ,ainatum amatu , doctum do- vtiná curreres. Subiunctiuú, củ curratur
& u ,captum captu, fluxum Auxu, flexum ate,pro ,curras.Infinitiuú, curri a te opor
flexu.Sicut autem ſupra docuimus com- ter,p.currereteoportet.Hocautintereſt
munem habent ſignificationem ab acti- inter infinitiuú paffiuú , & infinitiuú qui
uis vel communib.nata ,vt oratum ,med's fir abimperſonalibus, ý naſcuntur a verr
To zagranaryacisniabonandatu,oratu , bis a&tiuis,quod infinkiuuspaßiuusver
dari no regra new,naj sto miwsgenandatay. I- bo eget ſolo ad perfectam ſignificationé,
dem.n.lignificamus. Supinavero nomi- . vt amari volo,pingiatesBúroucy:infinitiuus
nátur,quiaa pafliuisparticipiis, quæqui- veroimperſonalis, nonſolum verbo,
fed
dani lupina nominauerunt, nalcuntur, eciam ablatiuo caſu per fe indiget,abſque
Pro omni auté tempore infinitiui verbi accuſatiuo ,vt amarivoloa me,pro, ama
ſolent accipi.Dicimus.n . legendi cauſa in revolo.ideo aút addidimus,abiq; accuſa
honore fui, & ſum & ero , aito, aleyson tiuo, quodfi ad eŭreddaturaccuſatiuus,
révay,rajw aragvaboredu zaear,najtiajagalveno necefle eft eum infinitum pafliuú intel- 6

opoiews dinaj toanswaasay,xcel Faiazodonated, ligi,vt amariamevolo filium . Sæpevero

maj ti ajaywashinalas. Quod autem aba- etiánon pofitus ſubauditur acculatiuus, .
ctiuis & communib . venientia commu- vt fi dica,doceria te volo,& ſubaudiáme.
nem habent ſignificationem ,vſus quoq; DE COGNATIONE TEM
approbat.Virgilius inBucolico. Cantan
dotu illū ? aut unquam tibififtula cera pão porum .. "
Eta fuit? actiueprotulit. Idem in eodem : Voniam igitur de ſingulorum tem
Frigidus in praliscatandorumpuur anguis. Quyo
pore modorum, quæmemoriæ oc
palsue dixit.Idé in 11. Æn.quis talia fan . currerut,diſſeruim ?,de cognacione tépo
do Myrmidonum .actiuepofuit.Idem -in . súdeinde tractem '. Et.n.queda cogna
codem palhue: Fando aliquid fifortetuas tio præfentis quidem temporis cū præte
pornenit ad aures.Solebant.n.antiqui, fa- rito imperfecto S futuro; præteritivero :
tur,communiter proferre.Idéin lil. Ge- perfecti cū pluſquamperfecto. Præſens:
org. vritg videndo Femina,necnemorum . tempus proprie dicitur,cuiusparsia præ
patitur meminiſſe necherbe. pažlue pro- teriit,pars futura eft.Cum.n,tenpº, fú
tulit.Et,videndoperir, actiuc,id eft,um uii-more,inſtabilivoluaturcurfu,vix pū
videt. Quod autem hæc quoque nomi- ctum habere poteſt in præſenti, hoceft,
na ſunt,oftendit præpofitio ,quæ frequé- in inſtanci.Maximaigiturpars eius,ficut
tec inuenitur,vtfupra diximus,tam ante dičtú eſt,velpræteriit,velfutura elt. Exe
accuſatiuum , quamablatiuum eorú ca- cepto Sum verbo , quod imapeamos Græci
fum ,vt ad venandum ,& in venando. In vocant;quod nos poſſumus Subſtantiuú
neutris vero & in deponétibus , quomo nominace:idin.omniumn femper eft per 1
fectif
813 1. IB ER VIPI. 814
fectiffimum , cui nihil deeſt itaq; prætc- adhuc perfe& ione,dico,Scripli, propria
riti quoq;perfecti vim habet,quod ofté- ſignificatione: Sin dudú fitperfectú, in
ditur quando participiispręteritiiunctú, cipit tranfire in pluſquamperfectum.ita
officio fungitur præteriti perfecti, per que, Scripſerá, proprie dehoc dicimus.
palliuorum dedinationem ,vel fimilium Sciendum tamen,quod Romani præte
pafliuis. Similein huic vim habent etiam cito perfecto non ſolum in re modo có
Vocatiua, vc Priſcianus vocor,nominor, pleca vtuntur,in quo vim habet eius, qui
dicor,nuncupor, appellor.Alia auté ver- apud Græcos asortimavos vocaturquem
ba præſentis , ficuci diximus , inter præ- Stoici s'acov ivesare nominauerút,ſed.er
teritum & futurum ſunt. cxemplicau- iam pro coensu accipitur, quod tempusia
fa , fi incipiam verſum aliquem ſcribere, pud Græcos tam modo perfectam rem
& dicam fcribo verſum ,dum adhuc ad fi- quam multo ante lignificare poſt.Sed fi
nem eius non peruenerim , & cum parse- cut apud illos infinitum tempus, adiectia
ius iam fic fcripta, pars autein ſcribenda. one ñ ápn aduerbii,to ognimivo ,id eſt ,
Ergo præſens tempus hoc folemus dice- adiacenstempus,& adiectione frescu,mis
re , quod contineat & coniungat quali i napraw Torunóv,id eſt ,pluſquamperfectum
puncoaliquoiuncturápræterititéporis ſignificat;ſic apud nos hoc. i.præteritum
& fururi,nullaincerciſione interuenien- perfectum poteſt &modo,& multo an
te.vndeStoiciiurehoctempus præſens, teintelligi perfc &tu.& apud autores hoc
etiam Imperfectú vocabant,vtdictúeft, exemplis comprobatur.Euander.n.apud
eo quod prior eius pars , quæ præteriit, Virgiliú in Vill.de matreſua dicit :cecinie
tranfacta eft,deeltaút ſequens.i.fucura. que primafutarosAeneadas magnos eno
vt lain medio verſudică, ſcriboverlum , bile Pallanteñ.cecinit,dixit pro,cecinerat.
priore eiusparteſcripta , cuiadhuc deeft multo enim ante illam ceciniſſe intelli
extrema pars,præſcntivtorverbo , dicé- git.Et ipfe ppetaex ſuaperſona:Troia qui :
do, Scribo verlum : ſed imperfectum eſt; primusab oris Italiam fatoprofugus Lauia ·
quod deeſt adhuc verſui,quodſcribatur. nag, venit Litora.venitpofuit pro, vene
Ex hocigitur.i.præſenei,nalcitur Præte- rat.hicenim quoquemulto ante intelli
ricum imperfectú,cum nó ad finem per- git veniſſeÆneam adItaliam . Ergo pro
ferimus in præfenti id,quod cæpimus.vt prie li quis contempletur vim præteriti
non aliam vim iudicet hoc ha- -
téporepræterito verſum ſcribere, & im- bere, quam apudgræcos illud, quodáé
perfectum eum relinquá,tuncvtor præ- ensou vocant. Hoc autem differt a plul
cerito imperfecto, dicens, Scribebáver. quamperfecto ,quod illud per ſe prolatú
fum Exeodem.i.pręſenti,naſcituretiam noneget aduerbio, pridem, quod haber
Perfectum.Si.n.ad finem perueniat prę, hoc in ſe naturaliter; niſi veliinusexpla
ſensinceptum , ſtatim vtimur præterito nandæ quantitatis cauſa temporis adde
perfecto. continuo. n .ſcripto ad finem re , ante quotdies vel annos:neclicet illi,
verlu, dico , Scripfiverſum .Etfciendum modo , vel nuper , aduerbia adiungere.
quod plerunq; ad literas quaſdá,velfylla. Præteritum vero perfectum ad manife
barumtempora præſentis,mutat præte- ftandam ſignificationem ,eget vel,modo,
ritum perfectum ,& velpares haber cum vel pridem , aduerbiis. Futurum ex præ
ca velminores vel amplioresfyllabas, vk ſenti naſcitur;quippecum præſensmedi.
lego legi,doceo docui, facio feci , ſedeo um ſicpræteritiimperfecti & futuri. Ita
fedi,do dedi,domodomui,Ex eo iterum, que conſonantes præſentis ſeruat tam
id eft, præterito perfecto , naſcitur Plul præteritum imperfectum quam futu
quamperfectú, ſi inueterauerit resano- rum , ve, dico , dicebam ,dicam . Præ
bis perfecta.mox.n.Scripto verſu ,recenti teriți vero perfecti conſonantes ler.
Cc 4
 PRISCIANI 816

uat pluſquáperfe& um ,vt, dixi,dixeram . nomalocum.i.inæqualium declinatio,in

Sed camen in ſubiunctiuo modo , futu- quaex prælenrifit præteritum imperfe
rum quoq; præteritiperfecti feruat con- ctum ,& futurumrin omni modo,abſque
fonantes, ve,dixi , dixero.quod non fine fubiunctiuo ,vc fero ferebam ferrem : ex
ratione cucnire videtur. Nå futuro quo- preteritovero perfecto pluſquamperfe
que temporicognatio eft cum præterito atum ,tuli tulecá, tulerim tuliſem ,& fu
perfecto , quantum ad infinitatem tem- turum fubiunctiui, tulero. In participiis
poris,hoc eſt,adcóessor pertinet. Sicute- quoq; expręteritopalliui nafcitur futurú
nim præteritum perfectum , vel modo , actiui,vt latus laturus:ex præſenti actiuo
vel multo ante ,poflumusintelligere: fic futurum palliui, vt ferensferendus. Sed
etiam futurum ,velmox, velmulto poft tamenquamuispenitus mutentin qui
intelligere poffumus futurum , vtſi dicá, buſdam anomalis verbisſupradicta tem
faribam ,velſcripſero,incertum temporis pora omnes fyllabas, ſignificatio tamen
futuri ſpacium monſtro.Nec mirum , cú integra manet corum & cognatio tem
in nominibus quoq; comparatiuis fi di- porum ,vt,fum eram ero.Necmirum ,cũ
cam ,fortior ,incertum eſt ,vtrum multo in aliis quoq; partibus orationis hoc in
ánparuo ſuperet illum ,adquem compa- ueniatur,vtcognataſignificatio indiuer
fatur.habet igitur affinitaté,ficut often- fis inueniatur vocibus,vtputa in nomini,
dimus,cum præſentifuturum ,quod prę- bas,pater maſculinumeft,eiusfemininú
ſens medium eſt inter præteritū imper- mater.ſimiliterfraterſoror,patruus ami
fectum & futurum : cum præterito vero ta, auunculusmatertera.Bonus, eius co
perfecto pluſquáperfectum ,quiaincer- paratiuus melior, ſuperlatiuus optimus.
cumfignificat temporisfpacium .Cumi- lupiter,eius genitiuus,Iouis, quantum ad
giturin aliismodis præfentis, ficut dictú vſum iuniorum.Ego,eiusgenitiuus,mei.
eft,conſonantes feruet futurum , in ſub- Et ex contrario ſæpe diuerſa ſignificatio
iunctiuo præteriti perfecti regulam ſe- in ſimilib :inueniturvocibus , vt,liberli
quitur,oftendens cumeo quoq; fe habe- bra,fiber fibra,Helenus Helena,Tullius
reiura affinitatis.Idq;ex participiis maxi. Tullia. Propria. n. nominanon ſuntna
meeſtconiicere, quæin præterito tépo- turaliter perſe mnobilia,fed ex ſefe naſcú
tenonfiniunt fpacium temporis præte- tur, ſicut etiam fupradicta appellatiuorú
riti,vtrum breue fit, an longum . li enim feminina non ſunt amalculinis orta ,ſed
dicam ,amatus.vellocutus, incertum eſt, a ſe nata, quamuisſimilem mobilib , ha
ytrum modo;velmulto ante: ſimiliter in beant formam . Illud quoqz comprobat
fituro amatur”,locuturus,mox , an mul- cognationem temporum , quod infinita
ko poft,incertum.eſt.Ideoq; in plerisque verba a præterito temporehabentetiam
verbis expræterito fit futurum , vtannat futuri rationem ,dixiſle,dictum ire:læfil
amaturus,habitushabiturus,locutus lo ſe ,læſum ire:merliſle ,merfum ire: fluxiſ
cuturus, auditusauditurus. diximus aút; fe,fluxum ire. Sicut. n. participia præter
in pleriſq;, quianeutrapræterititempo- rititemporis rationem regulæ fumunt a
ris pleraq;carent participio. Sed quia ad verbo præteriti perfecti: fic eocum for
præſens quoq; eſt ei cognatio , fir etiam a mam ſequitur infinitum fucuri Infinita
>
præſentifuturú ,vt amane amandus, do- autein nominata funt, vt dictum cft ,ab
censdocendus,loqués loquendus,audi- co quod carent fignificatione definita
ens audiendus. Sedtamen fciendū quod tam perſonarum quam numerorum . fic
omnia huiuſcemodi formæ participia.i. vc neutra quoque nomina appella
in dus terminantia, etiá nominaeſte pol- mus , ab eo , quod carent vtroque ge
ſunt. Confirmat autem ſupradictam ca- nere:
tionem cognationis temporum etiain a. Defectiua temporis præteritiperfecti
1
&
 817 LIBER V111. $ 18
& pluſquamperfecti, necnon etiamfu- rzepávonow ,beestre .Orixá ; Titupequívostiles
turi fubiunctiui, quia ex ſupradictis na- vīns ein, Ritupeniva tín noueintle , Tiruppáros sáv
fciturtemporibus,ſunt in ſco delinentia: mar sinne sinonimomannud , ne tujepívos saison
1 inchoatiua,necmeditatiuorum tamé ſu- enrupemisa iwi mn nov,neruumidori amenn 6
pradicta tempora memini me inueniſſe, a.Sed cú apud græcos pene innumerabi,
vt ferueſco,caleſco,horreſco,tepeſco, c- lialint verba,quæ velliterarum inconſo
furio ,lecturio ,micturio ,parturio. nantia, vel regularum quibuſdam ratio
1 Sunc alia verba,quibus deſunt diuerſa nibus impediantur, vel vſu ,yt non habe
tempora , vſu deficiente ,non rationc fi- ant declinationé plenam per omnia tem
1 goificationis. Et quibuſdam deeft præ- pora, apud nospauca hocpatiuntur. In
teritum perfectum , & omnia quæ exeo ueniuntur tamen etiam in o definentia,
naſcuntur, vt ferio, liſto, tollo,fero ,aio, ſed non multa,in quibus prçtericum per
furo,quod Varro ponit. Ergo aliorú ver- fectumper participium folec demöftra
borum præteritis perfectis, quæ viden- ri, quæ Neutropalliua artium ſcriptores
tur eandem fignificationem habere,pro nominant. Sunt autem hæcſola :gaudeo
his vtimur,in quib.inuenimus,vt peccu- gauifus fum , audeo auſus ſum , ſoleo ſoli,
tiopercußi, ferioperculli. ftatuo ftatui, eusſum ',fido fiſusfum , fio factusſum .
liſto ftatui, vel,vt quidam ,fteti, quod eft quorum tamenantiquiſlimi folebant et
aſto.fed luuenalisin III. Gandentesfædo iam præteritum perfectum proferrehoc
peregrina ad pulpita cantu , Proſtitui. pro, modo , gaudeo gauiſi, audeo auli, ſoleo
prifti. fuſtulo antiq;fuftuli,tollo ſuſtuli, ſolüi,fido filifio hi;ſed nuchis nóvtimur,
luffero fuftuli. culo antiq;,tuli,fero tuli. Sunt verba quibus defunt & tempora&
infanio infaniui,furio infaniui.meto etiá perfonæ,vt foresforetforentfore,cedo,
quidá melliui, quidá meſsé feci, ſed vſus infit.cuiusVarro in Menſuralib.primam
vetuſtiſlimorú meſlui comprobat, quod ponit perfonam , infio : Aioquoq;, præ
cũ de pręcerito tractabimus,oftendetur. teritoperfecto deficit.Inquio etiam yer
cerno creui, & creſco creui, apud vetu- bum in multis deficitą Icem imperſona
ftiſlimosinuenitur.Amorco,yndeme. liaverba, quæ ex ſe naſcuntur, deficiunt
sor,mærui debuit facere, ſed in vſunon per tempus futuruinin modo infinito,
eſt mærui. mando mandis ,eius præteri- vt pænitere pænituiſle pudere puduiflc:
tum perfectum quidam ,mandi, alii,má- quamuis antiqui,puditum dicebant, & ,
dui,alii,mandidi, eflevoluerunt. Liuius puditus,participiú ;vt Plautus in Bacchi
in Odyſſea : Cum ſociosnoftrosmandiffet dibus. Negmenej tetni intuspuditüest
impinsCyclops.Aſtridoquoq; alii ftridui, factis que facis.Necnon metueremetuiſ-
aliiſtridi protulerunt.Ennius in XI.An- ſe deficit futuro ,& timeretimuiſſe, late
palium . Miſlag per pectus dum tranfit, relatuiſſe, apparere apparuiſle , obedire
friderat hasta. Inpalliuis & communi+ obediſſe.Ecpleraq; neutraſecundæ con
bus & deponentibus , id eft, in omnibus iugationis,horrere horruiſſe,tepere te
verbisin or terminantibus, delune cem- puille, rubererubuiſſe; pauere pauiſſe.
pota præterita perfecta, & omnia quæ ex İnchoatiuorú quoq; & meditatiuorum
his nafcuntur participiatamen coniun- in infinxişnon folum preteritum, ſed et
Cta.verbo ſubſtantiuo , idelt,lum , & iam futurum deficit tempus, horreſcere,
mni eiustempori,corum vicefungútur. tepeſcere , ferueſcere,parturire, eſurire,
Quod græciquoq;folent facerein mul- lecturire.Necnon perfecta,fi fintetiam
ris verbis temporis præceriti perfecti & formæ inchoatiuorum , plerunq; defici
pluſquamperfecti', & maxime in modo int futuro,ve diſcere didiciſſe, poſçere
optatiuo & fubiunctiuo atupepénios siri, popoſciſſe,compeſcere compeſcuiffe,
masini
..
$19 PRIS 820
DE MODIS. CI ANI
imperemus,illo optemus, vt fit indicati
uus;quinifiprius fit notus, nó poſſumus
Voniam de deficientibus perrem- ſcire quid imperemus vel optenas. Sub
Qpora ſufficienter dictum eft, nunc
de modis tractemus. Modi funt diuerfæ
iunctiuus vero, quem quidam Dubitatja
uum appellauerunt, manifeſtam habet
inclinationes animi , varios eius affectus indicatiui cognitionem . Ipfa enim dubi
demonſtrantes.Sunt autem quinque:In- tatio anceſe eſſeindicatiuum confitetur.
dicatiuus fiue definitiuus , Imperatiuus, nam ficollas dubitationem , non opus eft
Opraciuus , Coniunctiuus ſiue ſubiun- fubiunctiuo in re certa, ſed indicatiuo.
ctiuus,Infinitiuus.Indicatiuus,quo indi- Ergo non alius iure præponetur omni
camus veldefinimus,quidagitur anobis, busquam indicatiuus. Sicut enim in no-.
vel ab aliis.qui ideo primusponitur, quia mine , li quisproferatgenitiuum vel aliú
perfectus eſt in omnibus tam perfonis poft hunccalum , multo ante nominati
quam temporibus, & quia ex ipſo omnes uum cognouit, ex quo naſcútur obliqui;
modi accipiunt regulam ,& deriuatiua fic qui aliquem modum profert , ſcit pri-.
nomina fiue verba vel parcicipiaex hoc mum indicatiuum , qui eſt pene verbi re
nafcuntur, vt duco ducens, duxi ductus etus. ſicut & Præſens tempusideo aliis
dux:rego regens ,rexi redus rex:ferueo præponiturtemporibus, &primum ob
feruens ferueſco feruor:horreo horrens, tinet locum ,quodiniplofumus,dum lo
horreſco horror:intelligointelligens,in- quimur de præterito & futuro;& quia ad ,
cellexi intellectus: lædo lædens, læſilæ- præſens præterita & futura intelligun
fuslæſio.& quiaipſa prima poſitio verbi, tur ; quod G non fit ,alia intelligi minime
quævidetur ab ipſa natura eſſe prolata, poffunt : & quia poſitioindicatiui verbi
in hoceſtmodo: quemadmodum in no- abipfo incipit: & quod ex ipſo cæteratér
minibus eſt caſus nominatiuus. &quia pora trahunt regulas : & quod præteri
fübftantiam fiue eſſentiam rei ſignificat, tum nó poteftelle, nifi prius fuerit præ
quod in aliis modis non eſt. neque enim fens:futuri autem vox fine fignificatione
qui imperat,nequequi optat, neque qui eſſet,niſicogitantibus nobis, & notio- ,
dubitat in ſubiun & iuo, ſubſtancia actus nem fumentibus ex præſenti vel ex præ
velpaffionis ſignificat; tantummodo va- terito. Defuturoquoque lumimus no
rias animivoluntates de re carente fub- tionem ,velex his, quæ nobis in ore veni- .
ſtantia. Deinde kuncprimum autoritas unt velex ipſa naturarerum , velex cogi
do & ifſimorum tradidit modú in decli- tatione.In orc quidem, vt fi videam ſcri
natione verborů. Sciendum tamé,quod bentem in præſenti, ex hoc concipio &
quidam auſi ſunt Infinita ponere prima, fururi temporis ſcripturam . Natura, ve
fed male. non enim oportet ſtatim a rc cũ videam ſolé occidentem in præſenti
imperfe&ta aut dubia incipere . Quidam poſſum ſcire naturalimotu reuerſurums
cnim dubitauerunt; an verba Gnt hæc; & quodeftfuturi. Cogitatióevero,vtficou
inter aduerbia magis ponenda cenſue- gité diluuiú, quale ficinpræſenti,ex hoc
runt, quod nec numeros, nec perſonas, notionemconcipiofuturi. Similiter Pria
nec affectus animi certos habent, & cgét maperſonapræponitur aliis,quia ipfa lo
ſemper aliisverbis ,ficut aducrbia.dicimquitur, & peream oftenditur & fecunda
enim legere ftudeo ſtudes ſtudet; ficut ad quá loquitur,& tertia dequaloquiturz
dicimus,bene ſtudeo ſtudes ſtudet. led niti.n. c primaquæproferat ſermoné,a
hæc poftea refutentur: núchæc fufficiat lix eſſenon poflunt:&quodiftafineillis
oſtendere, non bencab infinitisquofdá poceſt inueniti, cú ſecú aliquisloquitur,
cæpille. Sed neque ab Imperatiuis neq; illç aŭtfine iftanõinueniúcur:& q & cau
ab Optatiuis eratincipiendum ,cum hoc la naturaliter ante cauſatiuam(quáajan
Græci
827 LIBER VIII . 811
Græci vocant) effe folet.caufaautem fit non ab vnaearum , ſedaconſtructione
ſecundæ & tertiæ perſonæ prima perſo- nomen accepit, veluti Denominatiua,
na. iureigiturillis præponitur ,quæfunt quæ diuerfas habétia fignificationes ge
cauſaciuæ. A Singulari quoque numero ncrale tamennomenmultarum fpecie
incipimus, quod hic naturaliter primus cum fibi defendunt. Eft enim quando
eftnumerorum ,quiduplicatusvel mul- dubitationem fignificar,vt,fi videam ,in
siplicarus facit numerum pluralem . Ertelligo. Eft quandoconfirmationé. Vir
Actiuaideo prima proferuntur , quod giliusin I. Æneid. Certe hinc Romanose
naturaliter præcedit actus antepallioné, lim ,voluentibus annis , Hincfore ductores
qux eſſe nó poteſt,nifi fit actus: & quod reuocato aſanguineTeucri, Quimure,qui
qui agit incipit , ſequitur autem quipa. terras omnidưionetenerent, Pollicitus. Te
titur: & quod verbum actiuum additio- nerent enim confirmatiue dixit. Eft qua
Ac eget literæ velliterarum ,vtfaciatpaf- doſuadentes ocvtimur, vtfi dicá,prod
fiuum exſe. eft vt legas. Elquando imperantes, vt,
Breuiterigitur de omnibus modis re- ne dicas,nofacias; in quo nec eget alio
peramus. Modi ſunt, vtprædictum eft, verbo. Eftquando oftendentes potuiffc
diuerfæ inclinationes animi, quas varia ficri', niſi quid impedimento fuiſſet, vt
conlequitur declinatio verbi. Indicatiu ' facerem fi placuiflet, dicerem ſi’licuiffet.
primusponitur , propter quas enumeral Poflunt fortaſſis præter eas,perſpicacias
uimus cauſas. Indicatiuus autem dicitur, inquirentibus & aliæ prædicti modif
quodper eumindicamus quid agitur. gnificationes inueniri,
Imperatiuus eft, quo imperamusaliis, Infinitiu eſt ;qui & perſonis & numen
vt faciant aliquid vel.patiantur, quiidco ris deficit, vnde & nomen accepit infini
fecundum tenuit locum , quod per ſe ab- ciui, quod nec perſonas necnumerosde
folutus, quemadmodum indicatiuus; nó finit,& eger vno ex quatuor ſupradictis
indiger auxilio alteriuspartis ad plenam modis,vt fignificet aliquid perfectum
hignificationem , licet per tépora & per- vt, legere propero, legere propera,vtiná
lonasdeficiatnaturaliter: Solemus camé legere properaré, cum legereproperem .
non folum imperantes,ſed etianrorantes Imperſonaleverbum lue cuiuſdam eft
fæpiffimeeovci, vt Virgilius in l.Æneid . ſignificationis. &folet velaneurçis,acti
Muſamibi cauſas memoraque numinele- uam &abſolutam vim habentibus, non
fo: Idem in IX.Vos;o Calliope,precorappi tamen pafſiuam ,plerunque naſci, vtfta
rate canenti. tur, curritur, vjuitur, ambulatur :vel ab :
Tercius eſt Optatiuusqui; quamuis actiuis, veamatur, legitur. A paffiuis ve
& temporibus& perfonis perfectioreſſero communibus veldeponentibus nun .
videatur imperatiuo; tamen egetaduer- quá, nifiabvno,miſereor,miſeret& mi
bio optandi,vtplenum ſignificetfenfum : feretur. fed magis id quoque a miſereos
& quod, qui optat,inferiorvideatur elle eft. Vetuſtiſlimienim pro miſereor,mi
imperante, itaq; iure poft imperatiuum ſerco dicebát, freut diuerſis fupraoſten
ponitur: dimus vfibus.
Quartus eſt Sabiúctiuas, quippein te Supinavel participialia, cum nec per
quieger nófolam aduerbio vel coniun- fonasdiſcernant, & temporibus careant;
dione;verametia altero verbo,vtperfe- fine quibus verbum eſſe nó poteft,& ca+
& ú fignificet fenfum ,vtVirgil.inBucol. las altamant, & præpoſitionibusſepara.
Gemfaciam
ta. vitula,profregibus,
Et-fciendum quod omnibusapjevenis tis adiungancurr',
mo- minaeſſe fine dubio
videncur,quæ camenmihinon
loco in
dis aliis ſociari poteſt" fubiunctiuus ", finitorum ponuntur cam actiuorumi
quicum aduerfashabeat ſignificationes; quam palliuorum , nec per ſe ea folum
82; PRISCIANI 824
polica , proinfinitis accipiuntur ,ſed eciá' in L. Plurimushic & egermoritur vigilan
ciufdem forma indubitabilia nomina a- do :fedillum Languorem peperit cibusim
läs adiuncta nominibus,fecundum eun- perfe&tus.,
dem cafum . vt Cicero inI. Inuect. Nihil
enim hic munitiffimus babendifonatus lor DE 'SPECIEBVS, VER
borum .
cus, id eft, tutushabere fenatum , dopunis
έχαν τίω σύγκλητον. Ιnter mobilia tainen Pecies funt verborum duæ , primiti.
nomina eiuſdem formæ ; & hæc , id Species de tiua,quæinueniuntur fe
ua & deriua
eft , lupina , hoc intereft , quod hæc , reinomnibus partibus orationis. Exi
fiue ab actiuis , fiue a communibus na- gitur Primitiua , quæ primam pofitioné
fcantur, communem habent ſignifica: abiplanatura accepit,vtlego,terueo,do,
tionem,vt amandi 75 cantio, vgpinan , mo,facio,garrio, albo. Deriuatiua, quæ a
recejtū piaciatowy : Illavero pafliuam ſolam , politiuis deriuantur, vt lecturio , fcruc
vtamandus ,ó Quartéos, id eſt, qui debet Ico ,domito,faceſſo,garrulo, albico. 1

amari, amanda,sipuanzia,quæ debet ama- Sunt igitur deriuatiuorum diuerfa

si, amandum , ròpianteov,quod debet a- {pecies, vtInchoatiua, quæ iniciú actus
mari. Et quod fupina, cum fint generis vel pallionis ſignificant, vtcaleo caleſco,
neutri, & femper.Gagularía,coniungun- horreo horreſco ,tabeo tabelco.quæple
tur diuerſis generibus & numeris ,vta- runq; a neutris , abſolutam vel intrinfe
mando vitum , & amando mulierem , & cusnatam fignificantibus paflionem ,quá
amando pueros. Et quodillis caſibus ad- Græciatore Anon dicút, deriuantur.quo
iunguntur quibus & verbum,ficutſupra cum pleraque ſecundæ ſunt coniugatio
quoque docuimus,venoceo tibi,nocen- nis , vr rubeo rubeſco, palleo palleſco,
dicaufa tibi, nocendo tibi,nocendum ti- marceo marceſco ,arco areſco , luceo lu
bi. Quod autem præpofitionib. ſepara- ceſco, pacco pateſco.ideo autem dixim ',
cis coniungantur , quod verbi non eſt,o- plerunq,quia inueniuntur etiam exaliis
ſtendit vfus. Cicero pro Milone: Huius verbis, led raro ,vt cupio cupiſco.Cicero
ergo interfe&torfi effetin confitendo. Idem in Oratore : Divino aliquo animi motu
in TV.Verrinar. Aquopecuniam ob-abfol- maiora concupifcat. Virgilius in IV . Ge
sendum acceperas. Virg.in Bucolico. Et orgic. animoſuqueregum Corda licet longe
potum paftasage Tityre, & interagendum præſciſcere.dormio dormiſco, fentio ſen
Occurſare capro,cornu feritille,caneto.' I. tiſco .Terentius in Adel. Hocvilli edor
dem in Georg. nang, antedomandum in miſcam . Idem in Heaut. Netuid præfen
gentes tollent,animos. Ec oſtendunt ipfæ tiſceres. labo labaſco. Idem in Eunuch.
præpoſitiones, fiue aduerbia præpoliti- Labaſcis viltusuno verbo. integro inte
ua,in O quidemterminationem ablatiui gralco. Idemin And. Vahperis, bocma
elle cafus :in Vm vero accuſatiui, quibus lum integrafcit.Et notádū quod inpalliua
& adiunguntur: in Ivero genitiui, cui bignificatione pofitú eſt inchoatiuú , cú
nunquam præponuntur præpofitiones primitiuú ciusactiuúfit. Similiter ,hio hi
ſeparatæ . Illud tamen eſt iciendă, quod Ico ,amoamaſco,miſereormiſereſco ,fed
in o fupina tam corripiunt quam produ- magisamiſerco eſt,quo vetu & iffiini ſunt
cuntaurores,moreverború ſiue aduer- vh ,vtſupra dictú eſt. Enniºin V. Annal.
biocum in o terminantium . Alpheus A+ Cogebant beſteslachrymātes,vt miſererent.
uitusin II. excellent. Tumliterator cre- ex quoimplonale eft,miſeret &mifere.
ditus,Ludo Falifcum liberosCauſatusin tur.L.Craſſusin legis Seruiliæ ſuaſione';
campipatens,Extraque muri ducere,Spa: Neg, me'minus veftriquãmeimiferebitur.
ciando paulatim trahit Hoftilis ad valli Last Ná amiſereor, quodeft deponés necin .
Sua Suncenim dimetrijambici.huenal. shoatiuumin o definchsdecimpcrfona
le po
1
 8:5 I LIBER . VIII . 826

le poteſt naſci.viuo viuiſco, vndereaiui. gis cogito.vndemergo , quia merli facit,

ico. Terentius io Hecyra : Illereuiuifcet iuperiorum ſeruat regulam ,id eſt,a ſupe
nãquã,Veſperaſco quoq; videturquaſi a no facit frequentatiuum ,merſu merlo
velpero velperas,verbo deriuari.Omnia merlas.Quæro ,querito,differentiæ cau .
tamen ea,id eft,inchoatiua ſecundæ per la facit,quia a quæſo, quæfito fit. Scitor
fonę primitiui addita co fiunt,ve labasla- ſcicaris notandum , quomodo & {çiſçitor
baſco,ferues ferueſco , cupis cupifco ,fcis ſciſcitaris, quodaprimitiuo actiuo depo
ſciſco. Excipitur,hias quod hiſco,non hi- nentia func nara.Virgilius in II. An.T
alco facit. ex quo Virgiliuscompohtum vero ardemusſcitari,&Squarerecaufas.Te
protulit inl. Ancid. Accipiunt inimicum rentius in Eunucho. Nifi quicquid est
imbrem ,rimisgfatifcunt.Idem in codem : procullibet prius quid fit ſciſcitari. Noſco
Hifummoin flu tu pendent,his unda debi quoq; noſcito facit.Liuius in III.Abye
scens.vetuſtiſlimi tamen faciſcor& feflus be cond. Circumſpectare omnibusforipar
dicebát,ex quo,deferiſcor defeflus:quod sibus fenatorem ,varog vfquamnofcitare.
quidam a fateor eſſe deriuatum volunt., Dicitur tamen etiam ,noto notas.in quo
Eft altera ſpecies deriuatiuorum in V. fimiliter notandum ,quod cumanoto fic
rio deſinens,quæ a participio præteriti deriuatum , corripuit tamépenultimam .
temporis ſolet fieri,lucafupino in u ter- Necmirum cum compofita a notus eft
minante,aſſumptione tio,vtlectus parti- quandomutát o in icorreptám ,vtagni
cipium ,lectu ſupinum ,ex his,lecturio ,e- tus,cognitus,fum ignotusferuauerito
ſus eſu elurio,mictu micturio,partupar produciam . Iuuenalis in II.Votamathe
curio ,amatu amaturio, nuptunupturio, maticis geneſis tua.VirgiliusinBucolico.
dictatu dictaturio.meditationem tamen namg, nataui fpjélocumaerie quo congelle
ſignificat hæc forma,vnde& Meditatiua repalumbes. Sunt tamen quædá defiçien
nominatur,& eſt quartæ coniugationis, cia in ſupinis, quæ raro faciunt frequen
quomodo & inchoatiuatertiæ: Sciendú taciua,veægreo ægrelco & ægroto. Vír
tamen , quodinueniuntur quædam pofi- gilius in XII.agreſcitg medendo: Et ſunt
tiua inchoatiuerum formam babentia, omnia frequentatiua prima coniugati
non tamen etiam mcditatiuoră ,vt quie- onis, & ſeruantfignificationem primiti
ſco ,pafco,compeſco ,poſco,diſco. uorum. quamuisvideantur quædam ex
Eft alia fpecies deriuatiuoruin in To his in alium ſenſum tranfire,vttraho tra
yelinSovelin Xodefinens, quæ frequé- Sto , cago cogito ,dico dicto.Sed fi quis
tiá actus ſignificant, faciuntq; plerumg attentius infpiciat,non penitusabſiſtunt
ex fe palliua. nam inchoactua & medita- neq; hæc aprimitiuorumſignificacione,
tjua magis neutra funt. Ea quoq; id eft, Notandumtamen etiam , ſector ſectaris,
Frequentatiua plenúng;a lupinis deriua- quod differentiæ cauſa puro perfyncopa
tur mutatione extremæuino, vt ſcriptu u penultimæ prolatum ,ne nomen pute
fcripto ,dictu dicto ,cutlu curſo , domieu tur fi,ſecutor diceremus,cum ſupinúpri
domiso,ttexu nexo,fexu flexo.fin aútprimitiui eius,fecutum fit.Raro tamende
pæ finecóiugationis, & habeárpenulis riuationes hujufcemodi fpecierú fiunta
má a ,mutiteáquaq; in i correptá,vtim- verbisin ordefinentibus.
peratu impicosragatu rogito ,volatu vo » Suntpræterea alięſpecies deriuatiuo .
lito.ldeoautdiximus,plerunq; ca alupi- rum yawiętam terminationis, qua fignifi
niş deriuari,quia in giterminātia præte- cationis,vt avidcolviſovilisi.cupio vide
ritum ,a præfentis ſecunda perlóna, abiek re.Virgilius in VHL NammeminiHefior
Atas & additacojfáciunt frequentatiuú , brevifentemregna ſonorisLaomedontiadem
velego legilegis legito , fugio fugibugis Prianam.vitentem dixit,pro,cupientem
fugitoago egi agisagitocogo coegi.com videre,quodGracidicunt,ofapiu.Simi
327 PRISCIANI 848
le eſt facio facelo,capio capeſlo,laciola ſtrationem ipfius dignitatis fignificant,
cello ,arcio arceſlo,quæ non efle frequé- vt oinovómos oinoropeo,apuranusarutaniw. A
tativaconiugatiooftendit.Poflumus ta . pud Latinos autem dignitatum nomina
menea
ininare.
non incongrac Deſideratiuano- pleraq; ex verbis vel nominibus nafcun
tur,quæ facuntverba,vt conſula conſu :
Sunt alia in Lodeſinentia ,qua Dimi- lendo,dictator a di& ádo,quæſtor aquæ.
nutiuaelle plaueſignificationis ipſe ſen- ftu ,& ædilis abędibus,prora præeundo,
Yus oftendit, quod apud Græcosin ver- ductor aducendo, imperator ab impera
bis inueniri nó poteft,vt a forbeo forbil. do. Ergorex ſolum quodaregendo-na
1o,garrio garrulo,caluo cauillo ,pro,cal- fcitur,peperitex ſe aliud verbü regno.A
uillo ;cuius primitiuú Salluft.in III. Hift. villico velvillicor dicebant antiqui.Caro
ponit:caluiratus. in orationequæ infcribitur, Vtibaſilica
Sunt &aliæ derivaciones diuerſas ter- ædificetur, antequãis villicarecæpit. Atta
minationes habentestáa nominib.quáa in Tyrone proficiſcente:Patervillicatur
verbis naſcentiū verború ,vt a patre patriſ tuwiam mater villicata eft. A metallorú
fo, agræcogræcillo & græcos, a grege quoque nominibus ſolent naſci verba ve
grego ,aphiloſophophiloſophor philo- abauro,auro auras, abære,æro æras ,vn
lopharis,apoeta poetorpoetaris.Inco, de auratus& æratus.Perſius:&verifpe
albico.Horatius
vt albo albas in l.Carm . ciemdignoſcerecalles, Ne quafubaratomës
Necprata canis albicant pruinis, ſimiliter dofum tinniatauro.Et amultis aliis nomi
vello vellico,fodio fodico.ité nutrio nu- nib.inuenimusverbaderiuari,vt a corni.
trico & nurricor.Cicero in II.Denatura. ce,cornicor,& a-frutice, frucicor.Perlius.
deorupa: Omnia que ficutmembra & par- Neſcio qd tecă gravecornicarisinepte. Iu
tesſwas nutricacur et continet, nec mirum uenalis in 111. Sed fruticante piloneglefta
Ciceronem ,nutricatur , pro nutricar di ſquallidacrura.A philoſophoquoque,
xiſſe,cúVirgil.quoq; Gcorg.I I.Hocpana philoſophor, & abarchitecto , archite
guće placităpaci nutritorolinam ,dixerit. ctor architectaris:a patre, patro patras&
Imperſonaliaquoq; omnia vel ab acti- patriffo: a græco , græciſlo :aſpuma ſpu
ais vela neutris deriuantur , vtſupra di- mo:ab vnda,vndo ab vndo,inundo :aba
ximus , vtamo amatur, lego legitur, fto qua,aquor aquaris.Virgili in IV.Georg.
ftatur,miſerco ancique, miſeret ; ſitnili- Sedicircum tute pro moenibm vrbisaqua
ter placeo placet.fic antiquißinorú con- tur.A frumento,frumentorfrumentaris,
fuetudinc apænitcopæniteya tędoorç- apabulo,pabulor pabularis,ab antiquo,
det,pigeo piget,pudeo pudet,liceo licet, antiquo antiquas ,id eft,infirmo, bæres
oporteo oportet.Cæcilius in V. Morbo- exhæredo, græcus græcorgræcaris , ave
jumfa£tü ,vt'eaque oportuerintfacta non ſpera, veſperafco,aluce ,luceo,anocte
fint.Et fciédum , quod omnia imperſona- pnocto,amarc vel a marito, marito ma
tia tertiæ pafliuorum perfonævoces ha- ricas,abhyeme, hyemo hyemas,a fortu
bent,exceptisſupradi&tis, & aliispaucis, na, fortuno fortunas.Perſius:Mercuriwa
vtcuenit,vacat,contingit;accidit,liquct. queArceffisfibra , da fortunare penates. A
Sunt alia verba,quz exverbalibusna Baccho ,bacchor baccharis ; a lympha,
ſcuntur nominibus vel ex participiis,vta lymphor lympharis. Artium vero no.
regorex , arege regnojaducar ductusa mina, cam apud Græcos pleraque quam
quo duoto ductas;alegor lectus,a quo apud nos omnia, poft verba naturaliter
lecturio & lectico,de quib? fupradocui. ſunt accipienda. Docco,poſt doctor,
mus.Et fciendumquod frequenter apud profiteor, poſtprofeſſor,fuo , poſt fucor,
græcos'ex nominibusdignitatum folenic fcribo, poft fcriptor; bro , port orator.
2engariverba , quæaçtum veladminin &funtfereomnia profellignumnomi
na
 • $ 294 LIBER VII 1. 830
naapud Latinosverbalia, & in or deli- fpicio;aperio,reperio,cóperio,cooperio:
nunc.nam grammaticus & philofophus, fuffragor , refragor. Inueniuntur qua .
& architectus, & fophifta, & poeta,Græ- dam ,quæ fæpenon folum coniugatio
ca ſunt.itaquoexnominibusiplishaben- nem , ſed etiam genus vel bignificatio
tur verba apudGræcos , vndc nosquo-, nem verbi permutantin compoſitione,
que,philoſophor,architector,poetor,in vt fperno ipernisadiuum , afpernor al.
7 vluhabemus. Ennius. Nunquam poetor pernarisdeponens.ſentio neutrum , al
mili podager.Omniaquoque quæ ex ipſo lemiordeponens,in quo cóiugatiomá
actu agencib. imponuntur,ex verbis non fit ; dicitur tamen & affentio.ſedeo ſedes
! mina , non ex nominibus verba nafcun- niearrum , infidior inſidiaris deponens
tur ,vt amb amator,moneo monitor,cur oblideo vero & allideo actiua funt: facin
!
1
rocurſor , lego lector : impero fimiliter unt enimobfidcor & affidcor. vnde Sala
imperator,colulo cófalcor,duco ductor. luſtius inIV. Hiftor. Amiffumg affideri
Exhisquædá dignitatumquoq;inueni- fimepraliisaudiebar.Eo& facioncutra a
,
untur , vt imperator,ductor.Ab adaer-. doo, tranſco; inco, præterco, ſubeo , cir
biis etiam & præpofitionibusinueniună cueo,perficio,reficioactiuafunt: faciunt,
tur deriuatiua verba ,vtperendie peren . cnimadeor, tranſcor, prætereor, incor,
dino ,cras,ex quo,caſtinus,&procraſti- lubcor luuenalis in V. Quod fi fubcantur.
no procraſtinas.intro velintras hint, in- proſpera caftra.Cicero pro Cornelio:Cion
kto intras.Supervel fupra,fuperofuperas. swiris roftriseiicerenturLapidibusbomines. -
conficior, perficior,afficior. Necnon ex
DE FIGVRIS VER neutris quædamin compoſicionefiunt
borum . deponentia. facio neurrum ; verfificor
c.verfificaris , gratificor gratificaris depo
Figura queseaccidie
donomini.Alia verbo quomo,
enimverborum medisia. Ciceropro
ſunt gratifeabatur Corn.I. Numalico
, ant bomininustordini : In:
fimplicia,vt cupio,taceo . Alia compoſi- quibusetiamconiugatio eſt mutata,fi
ta,vtconcupio,conticeo. Alia decompo cuci in amplifico amplificas, ædifico X
hita,id eft,a compofitis deriuata,vt cócu- dificas,lætificolætificas. Lucanus inlll .
piſco,conticeloo. Cicero in OratoreDio non illum gloria poolfi Latificat Magni:
nino aliquo animimota majorącócupifcat. Sentio affentio, & affentior, & aſſentorn
Inueniuntur camé quædam verba,etiam . allencaris, afpicio afpicis, conſpicor con-,
extribuspartibuscompoſita , vt perter- : fpicaris, fufpicor ſuſpicaris. fternoſter
refacio.Sunt item alia quæ in compoſiti- nis actium , confternor conſternarisde
one marant cóiugationes,vt do das rede ponens.Salluſtius inI. Hiſtoriarum : E
do reddis,prodo prodis, faciofaciş , am- quiſine re&toribusexterriti aut fanciicor
plifico amplificas, pello pellis c,ompello ſternantur. Medeormederis,remedior
compellis & compellas; appello appellis remediaris,téfteCapro . A fero quoque
& appellas.Sed in his, id eft apello com- actiuo & anomalo,vociferorvociferaris,
policis ſignificatio cunrconiugationcva- quod eſt primæ coniugationis deponés.
riatur. & fortaffis quomodo mando plecto aètiuum ,amplector deponens.
nhandis & mando mandas , dico dicis: Fio pälliyam ſignificationé habet, quá
& dicas ; ficetiam pello pellis&pel-, uis fit neutram :fuffiocx co compoſitum ,
las, dictumeſt. ſed nunc in vfu fimplex; actiua.vnde Virgilius; Atfuffire thymo ce
non eft , quomodonecfendo , occ"; rasgrecidereinands Onis Anbiter?In verbis
spicio , necperio ,nec fragor , exquiei copoticiseft quádo Gręciextrinſecusfa-5
bus compofita funt multa ,woffendo, ciúsdeclinationé ad limilitudinéfimpliás
deteade,zápicip ,seſpidioisfulpicio,de ciấveet inimestown,no suras,reapurov,naqual como
8311 P.RISCIANI 832
irelipiw ,inogens,nivaxasu.Efttamen quan- pofitio huiufeemodiverborü , quæ non
do &intrinfecusdeclinant,vt no ma vediqui cofdem modos compoſitionúper omnia?
retiyesepov,merres ou ateissezcev,ai aizvadovas feruártempora,perlingula ſeparatim lit:
aviziunokor. Apud Romanos vero ſemper. Nam cum toleat plerunq; compoſitio-a
intrinfccus fit declinatio id cft,in ipfa iu - l corteptam , velin e velinicotreptă con
& ura fequentis verbi,velpoft eam ,con uertere, per quæcunq,tempora eam.i.a
ficio confeci,abigo abegi,incipio incepi, i breuem , in verbis vertit,veliniveline,
{abco ſubii,confringo confregi, maledi- vthabeo inhibco ,habebam inhibebam ,"
co maledixi,exigo exegi.Et illud quoquel habuiinhibui,habueram inhibuerā, ha.
fciendum , quod principalem literam boboinhibebo:ago exigo,agebamexige
quamcunquehabuerit pofitio verbi, in bam , agam exigá:facio inficio ,faciebam
fuo loco férüamus per omnem declina inficiebam ,faciáin inficiam :iacioioiicio ;?
cionem ,veaino amatik;erto erraui , ineo ' iaciebam iniiciebam,iaciam iniiciá:frana
iniui,oro oraui,vro vlli, hæreo hæli hau- i go inftingo,frangebarn infringebă,fran
rio hauli,bibo bibi,ccdo celli ,domo do- gaminfringam :tangocontingo,tangebá
mui,fo faui,gignoģenui,lædo læfi, mi- contingebam ,cangam conciogam : arceo
cơmicui,narrónarratizparo parui, rápio coerceo:Spargorelpergo:pafco depercó ."
räpui,ſeco fecui terreo eerrui,veto vecai, Ideo autemdixi, plerumqió quiaeftvbi
Excipiunrurago egi', & co'iiveliui,quæ feruatura integrajvrparo reparocóparo,"
principalem luxpofitionisliceram mu- maneoteinianeo,caticoincaneo incanui."
cauerunt. ypancario. vnde Virgiliusin II. Gcorg.malosgeſſere
Quæritur in compoſitisverbis cur,cú valèresCaſtanea fagos,ornusz incanuitalbo
fæpeinpräſenti corrupta fit aliqua pars. Florepyri.Mano permano , narro enarro,
compoſitionís,in preterito integrainues aro exaro. Frequentius tanien ea feruant
nitur,vrperficioperfeci;efficio effecijin .. a,quæ primæ vel fecundæconiugationis
iicio inieci';pergo perrexi, exigo exegi, ſúnt,vt cano recino,eius frequétatiuum ,
confringo confregi;cum innominib to cum fitprinæ ,ſeruar a canto ,decanto.
tadeclinatio ,per omnes caſus nominati- Lucanus in V. Decantarg,tribus& vana
ui,figuras folet apud nos ſeruarc,exqui- verſatin urna. Laborperlabor, vado in
buſcunquemodisſine compohræ ;vtin- : uado ,candeb excandeo, pallco expalleo, i
doctus per omnes cálusex duob.integris ardeo exardeo arco exarco.Inueniuntur*
eft,efficax,peromnescaſusex duob.cors pauca in ſupradictis coniugationib. must
raptis. Similiter in omnibus compofitis tátiaa , ve dáno dánas,códěno condénas:
nominibus hoc inuenitur. Excipitur al- ,arčeo arces,coerceo coerces: amico ami
teruter alterutrius,quod cü in nomina ! cas,inimico inimicas:habeo inhibco :fa
tiuo fit ex duob.Integris, ingenitiuo nó .cro conſecro.In tertiç vero & quartę cõ
eſt.nam alteriusucriuseſſet,qui ramége- iugationis verbis multa inuenimusmu
nitiųus vetuftiflimis fuitin vſu , ficur de tancia a vecango cótingo, frango cõfrin
nominating tractantes oſtendimus. Tá - go,ago exigo, iacio iniicio f, acio inficio ,'
tundem tantidem prærerea quod cum gradior ingredior, ſcando cófcendo,face
in nominariuo fieexduobuscorruptis, in ot confitcor.pacifcor depecifcor,fatifcor
genitiuoexintegro eft & corruptoficar i defeciſcor,lalio infilio p, atiorperpetior,
& quicquam cuiuſquam ,& ,ideeiuſdem . pario reperio véteres.n.&patio quartæ
Eupboniæ ramen cauſa hoc fieri mani- cöiugationisdeclinabaar,parriorimper
feſtü eſt,quomodo& ; quenda& quan tio & impertiorzeado incido , fallo refel
dam ,in quibuszm ,quæterumnalis eltaco loliInueniütitür cathen in his quoque
culaţiaicaſuisveriulquegētieris,in,nkeft coniugationíbáš qeædain gamllefuat
conuerfa. Apparet'ergo exhoc,quodcov a in compoficione;vi naſcot febaftot,
pa
833 IP LIBER 'vill. 834
Pafco depaſeo,labor elabor,argüo coar- ueri, tune quando ex duob.nominatiuis
guo; largior dilargior. In præteritovero componuntur,velex nominatiuo & ob
perfc&to& pluſquamperfecto,cum fim- liquo ,velindeclinabili aliquadi&tione.
plex verbuni c longam habeat, non po- Poflumus tamen , quod illi deverbis in
icit compoſitio eam commutare, vt cgi trinſecus habentibus declinatione dicút,
excgi;egeram exegeram , feci'infeci,fe nos quoq; etiam de nominibushuiuſce
ceram inteceráin, icciinieci, icceram in , modi dicere, quod per ſingulos caſus fit
ſeceram , quæ fine dubio a ſimplicib.fuis compoſitio eorum , ve reſpublica reipu
coniponuntut. nam nonpoſſumusdice- blicæ,refpublica quidem ,exduob.nomi.
re,quodi breuis,quæ eſtinpræfenti té- natiuis, reipublicæ vero ex duobus geni
pore,conúčrtatur in e longam in prate- niciuisvel datiuis, Similiteriufiurandum
rito hac enim in nullo inuenimus fieri iurifiurandi, virilluſtris viriilluftris ,ina
verbo.'Id autem ;id eft ,quod per ſingula gilter equitum magiſtriequitu,cribunuf
tempora ficcompoſitio, participiorum plebis tribuniplebis, quifq; cuiufq;:quz
quo ; diuetlz figurationes ſepe;táprx. compoſita effe oftendit accentus.Quod
fentis quam præeriti temporis, olten . autem nén eſt nominatiuorum propriú,
dunt, vt effringenseffractus, cogensco . ſedetiam obliquorum caſuum per fe co
a &tus,fubigēs lubactus,exigens exactus. poni,oftenduntnominavel pronomina,
Hæc.n.omnia, cum in prælenti extremí quæ per obliquos inueniunturſolos co
părtem ,ideft, dictionecorruptam habe poni,vriſtiufinodi,huiuſmodi,cuiuſmo
ant,in præterito integram habent. Cur? di. Illud autem ſciendum , quod & ndini.
nifi quod ſéparatas habent compoſitio '. nibus & pronominibus compoſitisapud
nes per ſingula tempora. Non eft enim Latinos extrema pars poteft immobilis
dubium , quod interrogati,vnde compo : manete ,quod apud Græcosnon reperi
nitur cffiacy, ab ex ppofitionc& fract ' tur,vttribunuſplebis.perfectúsurbis, Cil
participioreſpondebimus;& fuba& usà iulmodi.Idem verbum autem velpartici
ſub & actus, & exactus abex & actus , & pium nec apud Græcosvllos,compofitā ,
de omnib ſiinilib. Anomala quoq; ver- nec apud nos, extremam patrein feruat
borum id poffunt oſtendere ,quæ ſine' immobilem . Idcoq; femper in compol
dubio per lingula tempora , fiue etiam tione extremam partem fibi defendit'i
per perſonas componuntur , vt profum plum verbum & participiú; quippe quod
prodes prodeſt,profumus prodeltis pro: exco naſcitur.
funt, proderam profui. Perrotam enim Componunturautēverba,vel cūno.
declinationem ,vbicunq;a vocali incipit minibus,vt amplú amplifico exquo par.
hoc verbum, interponitur iuncturæ có ” cicipiú amplificans : ſignum ſignifico li
pofitionis d . Siiniliter aufero abſtuli, in gnificans.Velcum alteroverbo,calefacio
præſenti pro ab,au ; in præterito,abs,ha- calefaciens.Velcum aduerbio,maledico
buit. Idq;ita efle confirmat Apollonius, maledicens;fatisfacio ſatisfaciens.Velcú
ſummusautorartis grāmaticæ, docensin præpoſitione,inducoinducens perduco
primo libro de verbo, immobilem figu- perducensabſtraho abftrahens,lubrideo
rationisiun & uram manere, & feparatim lubridens:Ideo auté præpofitioncs com
confirmáscóponi,còxaTappiowCraniypce poſitæ quidem cum verbo inueniuntur,
pov Stryezépesmatiiteyeqiqov,& his ſimilia, nuquă autéſeparatæ per appoſitioné; qa
quæcunq ; intus habét-declinationé ,hoc verbaper omnesperſonas in omnitem
eſt, polt poſitioné , quod apad nos ſem ’ pore nominatiui calus vim habent, cui
per tit in omnib .compoſitis verbis. Sci-? foli poſſuntconiungi,vt facio ego , facis
endi tancn quod in noininib.quoq kim tajfacit ille. Similiter per omnia tempo
pud nos iunctura cöpoſitionis ſoletmot rá. Ergo cum cafusnominatiuusnunquí:
Dd
835 PRISCIANI 836
per appoſitionemaffumat præpoſicio- pallio palliatus, a.prætexta prætextatus,a
nes,fed in ſola compoſitione,vt impius, trabea trabcatus,a taberna tabernatus,a
perfidus; verba quoque in compofitione manicis manicatus, a paludamento pa
duntaxathas poflunt adſciſcere.Necim ludatus,a ſtola ſtolatus,a lorica loricatus,
peratiuatamen verba ſecundæ perſong, a pictura pi&turatus , a fcuto ſcutatus, a
quæ vocatiuum adſciſcunt, vtfcsibe Vir. tabula tabulatus , a piłopilatus,a gladio
gili,lege Terenti,pofluntin appofitione gladiatus,ex quo gladiator, a ſtella Itella
habere præpoſitionem ; quia necvocati- tus,apelle pellitus, a dentibusdentatus ,
uus cafushoc habet. Participia veroquas barba barbatus, a plumaplumatus, a ba
lano balanatus,a géma gemmatus ,a ro
quidein præpoſitione s habent per no
minatiuum ,vclaverbishabent exquib' ftroroſtratus ,a ferro ferratus. Ex aliis
deriuanturper compoſitionem , vt exigo quoq; nominib?inueniütur, ſed nó adeo
exigens :velad imitationem verbi per le multa,vtaCerere ceritus,alymphalym
compolitafunt ,vtexcgi exactus. Poflunc phatus, & lymphaticus. Nec incongruú
tamen etiam perappolitionein affumere vel abſonum mihi videtur , pofſe verba
præpofitiones ad imitationem nominú quoq; ex his ipfis,ad fimilitudinem corú,
quia calusquoque obliquos habent ficut quibøvſa eſt autoritas,proferre. Quid.n.
nomiņa:fed non poffunt participia com impedit, nos quoq; aliquid copiæ ad o
poni,nifiper nominatiuum calum ,quip- pulcntiam Latinæ cóferrc eloquentię, &
adimitation é , armo & armor armatus,
pecum ſintcognata verbis, quæ vim no
minatiuipoflident, vt ſupradi& um eft. dicere , tunico & tunicortunicat'; & ve
Ergo, doctiſcus, id eſt,doctumfaciens, robororoboror roboratus,& vtæro & r
in vim nominum tranftulitparticipia, G roræratus,ferro ferror ferratus, plúbo,
cut iuſurandum iurifiurandi ,iurifcon. plūborplūbatus ; & vtvedio veftior ve
fultus, iuriſperitus,ſenatuſdecretum ,fe- fticus, togo & rogorrogatus?Si.n.auto
natuſconſultum ,plebiſcitum ,pręfectus rib.timiditasobftitifler,vtnullisnouisv
urbis , prxfectusfabrum . Et fcienduin terentur dictionib'ipſa natura & fignia
quod participsa ſineverbis eſſenonpof- ficationererum exigente, perpetuislati
funt. Si qua igitur videanturfine verbis nitas anguſtiis damnata manifesi
formamhabere participiorum , nomina DE CONIVGATIONIBV S.
funi dicenda,Sefarenttemporalifignific. Cocingario.cftcófequésverborum
galeatus, haſtatus, palliatus, caligatus,& cos quidétam cóſonantibus q vocalibus
his ſimilia. Sunt tamen quædam huiuſ. cóprehenditur. Conſonantib' quidéin
cemodi quz & nomina & participia eſſe his verbis,quçBapézore appellant,hoceft,
poſſunt. Nomina quidem, cum ipfum ante finc habentia accentum : vocalibus.
habitum agnificant; non paflionem nec vero , in circúfiexis. Apud nosvero in -fo
cempus , vt armatus, abarinis habendis. lis vocalibus ſecundæ perſonæ, ad imita
indims,nomen eſt. Cum vero a verbo ar- tionem circumflexorú. Suntigitur cõiu
mor pafliuo naſcitur, & præteritum tem- gationes quacuor apud Latinos, cū apud.
pas fignificat, armatus cadiaris, fine du- græcos decéfint. Cóiugatio auté noini
bio participium eſt.Exoniniautemfere, natur, velpropterconiugatas confonata
Kabitu huiuſcemodi nomina inucniun- tes,hoc eſt,cognatas,ex quibus pleræque.
turapudLatinos,vt a capillo intonſo, ca- apud Græcos cóiugatiócs regulá ſumát:
pillatus,a coma comatus,a cirro cirratus, vel ad viraeadéq;rationedeclinationis.
ab auribus auritus,a naſo naſutus, atuni- plurima cõiungátur verba, quod adLati
ca tunicatus, a lacernalaccrnatus, a pur- norūnominationé aptius eft. per ordiné
pura parpuratus , abrachis brachatus ; # igitur vocaliū locú ſingulę obtinét apud ,
nos ...
 837 LIBER VII1.
nös. Cú enim verba omnia, quæ æquali idem in l.Georg.& 'Imppiter bumides un
regula declinantur, in o ,veliordelināt; ftris Denfet, crant quararamoda , & quis
ia quidem terminantia, fi primæ fine denja, relaxa . Lucanus in IX. Denfátur
coniugationis, in as efferunt fecundam globus, quätumpede primarelato Aſtrin
perſonam , ve oro oras, fto ſtas:lin ſecun- xitgyros acies. Tucortueris;& tuor tucris.
dx, in es,vt monce moncs, hæreo hæres: Statius in l. Achil. Namq, modo infenfos
fin terrix ,in is correptam ,vt cupio cupis, vtero mihicontuor enfes.Lucrețius in VI.
carro curris:fin quartæ, in is productam , dilutaque contra Cumstuimur-miſceri ab
ve munio mavis ,clurio eſuris.In Orvero finthia , tangit amaror. Oleo olos, & oło
verba primæ coniugationis , in aris faci- olis. Afraniusin Fratribus: Non poteft qui
unc, producta penultima,fecundam per- inilla eft aéta,longes, & cun&tisolat.Plaut.
fonam , vr amor amaris , criminor crimi- ir Moſtellaria: Nöomnes poffuntolereun
naris , luctor'luctaris : ſecundæ in cris , guenta exotica. nam niſi corripias penul
producta penultiina , vt doceordoceris, timam , lambus ſtarenon poteſt. Teren
reor reris : tertiæ in eris , penultima cor. tius in Adelphis. Olet unguenta de meo .
repta, vt legor legeris , ſequor ſequeris: Excello excellis, & excelleo oxcelles.Lu .
quartæ in iris, penultima pducta,vt mu- crer in I. Omnibus ornatum voluiftiexcel .
nior muniris, molior moliris , audior au- lere rebus. Gic.in I. Epift.ad filium.Qua: 1

diris. Inueniunturtamé quædam verba, reeffice&elabora, utexcelleas. Fulgo ful

quæ exeadé pofitioneverbi primæper- ges, & fulgo fulgis. Lucanusin X. Fulget
fonæ ad diuerſas proficiſcuntur coniuga- gemma thoris , & iafpide fulua fupellex.
tiones,varięcaula ſignificationis,vt fun- Virgilius in VIII. auroque effulgerefiu
do , quod ad fuſionem attinet, fundis; Etus.Sono fonas, & ſono fonis.Ennius in
quod ad fundainenrum ,fundas.mando, - XI. Annalium : Tum alypei refonant, og
ad mandatum, mandas ; ad dences,man- ferriftrider acumen . Lucretius: Caligare
dis. dico, ad dedicationein , dicas, penul. oculos,fonare auris. Vno vnas,vnio vnis.
tima tamen correpta;dico vero ,ad dictio defingularum igitur coniugationú regu .
nem, penultima producta, dicis. volo,ad lis latius mox tractabimus .
volatum ,volas ;ad voluntatem , vis.lege Sciendū tamen ,quod vidcmurin pre
quoque penult.producta , legas;corre- terito perfectoplerunq; barytona quoq;
pra legis.compello & appello ,ad pullio . Græcorum imitari in commutationccó
nem ,compellis & appellis; ad compolla. ſonantium ,teſte Didymo, qui oftendens
* tionem vero & appellationem ,compel- omnia, quæ habentin arce Græci,habere
las & appellas. ſero ſeras ſeraui; fero leris ctiam Lacinos, exemplis hoc approbat.
ſeui& lerui. Sunt alia ,quç quamuis ean. Nam cum primam coniugatione dicunt
dem fignificationem ferucat, diuerlęta- Bepurów , quæ trescognatas habet con
men ſuntconiugationis in vſu, ve denlo fonantcs, id eſt, B 70 , .pro quanos ph
denſas,& denſeo denſes:ſtrideo ſtrides, ſcribimus in pleriſq;; & inomnibus hu
& ſtrido ftridis: ferueo ferues , & ferueo ius coniugationis verbis per 4 declinant
feruis :cieo cies , & cio cis :dureodures, dóersos , hoc eft , præteritum infinitum
vnde dureſco , duro duras. 'Lucanus in {pucio temporis ,vtrum paulo ante an
VI. Auribus incertum feralis ſtrideatum multo ſit perfectumn, ve xpúbos, vndeapós
bra . Virgilius in VIII. ftridung, cauernis too , ixpuole, neinwirela , reipa nasta :
Stricture chalybum ,&fornacibusignis an- nos quoquein præterito perfecto, quod
belat. Idem in codem : Feruere Lencaten , progrespuéis, id eſt,paulo ante perfe
11 Aurog effulgere fluctus. ldem in l. Æneid . eto, & pro doeirs, tefte Probo , habe
Feruetopus , redolentg, thymofragrahtiva mus, (nam amani nipinnur,& ipírnou fi
. mella.Idem inX.Poftremiaddenfenracia. gnificat,fimiliter, feci atminke & izvine
Dd 2
 PRISCIANI 845
i vidisaegnicamedicinen, & fic omnia cæte- effertur ,vtipningdiw , Bagratis , qualią
ga) nos quoqs cúin præſentiįn bovelpu funţapud nos omnia fecundæ & quartz
deſinatverbuin , plerunq; in pli facimus cóiugationisverba,quippe in co velinia
peæteritum perfectum in tertia coniu , deſinenria.inueniusturtaméetiá primą
gatione, vt:ſctibo ſcripfi,nubonupſi,ſcal & tertiæ conjugationis, non ſolume vel
po ſcalpli, repo repli. nampro Græca jantecedentibus, fed & aliis,vocalibus,
dupliciin principiofyllabarů pofita, Ro. yrinchoo inchoas,mutuo mutuas , meo
manips folét feribere.In ſecundaaútcó- mcas,hio hias,tertia ramena vel cantea,
iugarione B doputóvavGræci,4x xx habet p. fpirationem inuenitur habere penulti,
gefferuncprætericum infinitum, vt nézga mas,vttrahą rraxi,vehovexi: iverovely
niža faižomon Tortivomaišo indeters pixar apěco apa puras lingafpiratione, vtfacio facis ,ruo
&a. Nos quoque ingo velin co deſinen- fuis. Sed de omnibus formis præteriti
tibus,idem frequenter facimus in præte- perfectiquatuor coniugationum , & ge
ritis perfectis, id eſt,per x declinam hoc neralibus regulis ad omnem verbidecli
tempus, vt rego rexi pingo pinxi, duco nationem pertinentibus,latiusin fequé
duxi, dico dixi, nam in pho chothó nul- tilibro difleremus :nunc de perſonis tra
lum terminar Latinum verbum . Itaque atemus. Quas ideo cum Numero in ex
triumpho Græcú eft, &tomo diplerebouw ,led trema parte accidétiú poluimus, qd'non
translatiofuitaſpirationis aprimaadpo- omni verbo.quomodofupradicta acci
ſtremam fyllabam , quomodo súbose pro détia adherent;fibi ait ſemper ſociantur
zúñea, or sadte prograôso , quod eſt loni- in verbo , & in omnibus quæ declinari
cum ;ad cuiusiinicationem Latini pro Spi- pollunt partibus. nain in aduerbio pof
azebos triumphus ,per tranſmutationem lunt & numeri ſineperfonis , & perlonz
aſpirationis protulerunt.Ideo tamen bin line numerisinueniri. Numreri,vt quin ,
pconuerfa eft,quiab aſpirari non poteſt. quies,decies. Perſonæ, vtmeatim ,tua
Tertiam quoq;illoruin imitamurconiu- tim. Quamuis eniin a ſingulari prono.
gationem ,quam per dag efferunt, vt ã . mine deriuentur , indifferentertamen
noa,zeitw inclou ,ar tw wra , nos ardeo tam ſingulari quam plurali numero ver
arſi,lædo lęſi,ludo lufi concutio concul- borum coniunguntur,ve meatim dicis,
fi.Adquartæ quoq; imitatione, quæ per meatim dicitis. Sed in aduerbio ſpecies
&,vel duplicatam os profertur,& præteri- quædam inuenitur, hæc habens diuiſa;
tum per o facit,vt óeisccelote;atuarte éneroa : in verbo vero & nomine & pronomine
nos quoq; pitiſſo pitiſfaui, patrillo pacrif- & participio omnes voces velfingulares
ſaui,mullomullaui. Quinta per liquidas habent numeros,
numeros , vel plurales ; & perſo ,
apud illos profertur,easq;feruat in omni nas ſimul cum numero vel finitas velin
præterito , vt Timw ftAce,viuw iverse, Teide finitas. Nomen tamen & participium in
tava,oteipočathege.Nos quoq;inplerifq; omnicaſu tertiæ funt perſonæ ,abſque
ſeruamus liquidas , nontamen in omni vocatiuo, qui ſolus ad ſecundam profer.
bus , vt cælo cælaui, doleo dolui,domo curperfonam
domui,timeo timui, emo emi , tono to
nui, teneo tenui , cauo cecini, aro araui, PERSON A E.;
terreo terrui. Ideo autein diximus , in
plerifq;,quia inueniuntur&,m ,& . Sperimentos
Vnt igitur que debeloquitur,velfo.
perſonæ
f , in præſenti, quæ in præterito perfecto
vel abiiciuntur vel mutantur, vi rumpo la,vel cum aliis, yt dico dicimus. Secun
rupis, premo preſli,.ſterno {traui, tein- dasadiquam loquitur,deſeipla, vel ſola,
no templi ,tętofriui , vio:vlti..Sextain svelgú aliis,vtdicis dicitis. Tertia, de qua
coniugationen dicunt,quzpet putam extraſe da illain yadquain dirigitfermo
nem ,
 841 " LIBER VIII. - 841
né pofita loquiturprima, vt dicit,dicunt. ſecunda perſona, vt,Grammatice, legat
Et prima quidem & fecunda verborum diſcipulus tuus. Ergo fi abſit ſeçúda per
perfonæ ,finitæ ſunt;præſentesenimde. ſona,non poffumusimperaretertiæ ,ni
monitrátur :tertia vero infinita eft, itaq;: ſi figurate ad noſmetipfos loquentes,
eget plerunquepronomine, vc definia- quali ad ſecundam perſonam . Itaque
tur.Et prima quidem & fecunda perfonę quæ Latiniin pluralinumeroimperatiua
verborum pronominibus iungi poffunt primæ perſonæ accipiút,hæcGræciizos'
ſolis:tertia vero etiam nominibus,quai Denka vocant,id eft,fuppofitiuafiue hors
per ſe funt tertiæ perfonæ abſque vocal tatiua.Dicuntenim ,quodſuperior debet
tiuo cafu,quod antediximus,vtleggego; oftendi,qui imperat e
, ocui imperat: hic
legista,legitille,vel legitCicero. Nam li autemſuam quoque coniungens perſoas
dicam ,lego Cicero',ſolácilmus eſt , nifi nam ,fimilem ſeſociumque in hacipſare,
addidero pronomé;dicens,lego ego Cia de qua imperat , oſtendit futurum illis,
cero, vel, legistu Cicero. exceptis illis quibus imperat, ve pugnemus,legamus;
verbis, quæfunt ſubſtantiæ vel vocandi, quaſi adfocios viderurhocmodo vti.Ita
vc Priſcianusſum , Priſcianus vocor, Prif- quemeliusillisviſum eſt,hanc perſonam
cianus nominor, Priſcianus nuncupor.Ec numeri pluralis ſeparareab imperatiuis.
prima quidé poteft fibi & fecundá & tcr- Sciendum tamen, quod.frcquentiſſime
tiá coniúgere,veego & tufacimus,ego & ifte modus pro optatiuo ponitur velde
illefacimus:fecúda vero non poteftcon- precatiuo, vt, Muſamihi cauſasmemora ,
iúgere fibi, niſi tertiam, vt tu & illefaci- quo numine lafo. Et apud Terentium :Fao
tis: tertia vero nec primam nec ſecúdam , amabo. Ergo fiad deos, qui omnibus ſu
fed alteram tertiam ,vtiſte & ille faciunt periores ſunt,imperatiuo yrimur inodo,
Et prima quidem poteſt eriam ſecunda cur non etiam ad ſočios vel ad eiuſdein
& tertia abfentibus,perſeloqui,vt fæpif-, naturæ quoſcunquehomines, quamuis |
ſimeapud Comicos videmusinduciper-' maiores nobisvellimiles, per connume
ſonas,quæ ipfæ ad fe loquuntur, vt Simo rationem noftriquoque,quæfit in prima
in Andria: Non dubium eftquin vxorem • perſonaplurali, hocinodo, id eſt,impe
nolit filius.Secúdavero vel tercia ſinepri ratiuo vtamur:Infinita quoque & imper
manon poteft elle. poteſt tamen prima fonalia, & gerundiavellupina carét per
& fecunda line tertia , & prima & tertia fonis naturaliter. Præterea in nomina
fine ſecunda inueniri. eft enim vbi ipfa tionibus, id eſt, ósquatoriaus, fiuenomi
primaperſona ad le , quaſi ad fecundam num , fiue verborum nouis conforma
loquitur perfonam ,fedfigurare , vt Dido tionibus, non omnesdeclinationismo
inlV.Æneid. Infelix Dido,nīctefataim tusfunt quærendi,vt,tinniar.Perſius:Ne
pia tangunt, Tunc decuit cũ fceptradabas. quáfuberato mendofum tinniat auro. ta
Et quoniá funt quædam verbain quibus ratantara. Ennius:Attubaterribili fonitu
naturaliter vel omnes, vel quædam defi- taratantara dixit. vt etiam apudGræcos
ciunt perſonæ ,dehis breuiter dicamus. vilesombenziós ;čxaxyžar tn'cip vüsaú,aby&eBiis,
Inimperatiuis primaperſona fingula- proiecos. Pluit & conat, & fulminat, &
ris non poteft effe , quod naturaliter im- multa fimilia , quæ ad homines nonper
perans ab eo ,cui imperat,diuiditur. Cum tinent , proprie quidem ad tertiam di
crgo prima perſona fit,quæ loquitur,ipſa cuntur perſonam . Poflunt tamen et
15 fibi imperare non poteit. vnde hicmo- iam in prima inueniri perſona & ſecun
dus etiam vocatiuum caſum adfciſcit ,qui ' da , per poetarum egowo moitas , id eſt,
in ſecunda tantum perſona inuenitur,vt conformationes , vel per reſponſa dei,
docco Grainmarice. Nam tertiæ quoque &per apoſtrophas , quaſi adipfum lo
perſonæ imperantes,internuncia vtimur uempræſentem ; & funt quali propria
Dd 3
845 PRIS CFANI 844
verborum , quæ ad ſolum Iouem perti- busvtrunquc ſimul’inueniri,ficutfupra
nent. Reperiuntur tamen & alia verbas dictum eſt, numerum & perſonam . Sci
quæ in vlu deficiunt perſonis, vt cedo, endum tamen , quod quamuis & in no
todes, ſalue,furis,auezinfic,foret.Quam- minibus, & pronominibus, & partici
uis & infio & furo, apud Varronenin- piis inueniátur voces communes fingu
ueniuntur, & forem apud Terentiumin laris & pluralis numeri, vt poetæ , viri,
Hecyra: Nam fi vtrumnis horum mulier, Auctus ,genitiui fingulares , & nomina
nunquam tibiviſusforem . Forcquoque tiui plurales ſunt; ſimilitercædes,verres,
dicitur , ex quo, confore, Terentius in dies, res, nominatiui cam ſingulares ſunt
Andria compofitum protulit :Et idfpero quamplurales; iſtivero & ipli & illi, da
confore. i ciuifingulares& nominaciui plurales :in
verbo nunquam hoc inuenitur apud La
DE NV MERO. tinos. Quamuis apudGræcos in multisy
vt simr, tamſingulare eſt primæ perſona,
Vinerus accidit verbis vterqi, quo-- quam pluraletertiæ præteriti imper
m & omnibus caſualibus.
Nyimodo Sin- fccti, ficur in hoc,ixayper,tas
gularis, vt lego : Pluralis,vtlegimus.Ne 280 , idetov , facénouw ,
celle eſt autem in omnibus declinabili imire

200 Raporno
తరతరం COURUDUO

PRISCIANI GR A M
MATICI CÆSARIENSIS
L I B E R IX .
DE GENER ALT VERBI Vnde non folum in fine per genera & ca
declinatione .. fus & numeros, fed etiam inprincipio eft
quando mouenturper tempora,vi lauás
ICTION V'm aliæ funtv. lauaturus, fouens foturus,mouensmo :
niformes , id eft , indeclia turus. Verba autem & in principio & in
nabiles, vtaduerbia, con fine & in medio 'mouentur , non tamen

D iunctiones ; præpofitio. per langula tempora omnes motus necef

ines,interiectiones. Aliæ Se eſt parisficutoftendetur.Oportetigi.
declinabilesi, vt nomina, cur de his ratione congrua cxponere; cur
verba, participia, pronominai Ergo alię tamen apræſenti,ficutanominatiuo,de
earum in principio mouentur, vtprono- clinationis exordium fumimus ,fuperius
mina tranſeundo in perſonas,inci tuiſui, tractatum eſt, quod fcientes, de cæteris 1

mihi tibi fibi, me te ſe ,meus tuus fuus; dicemus. 1

meitui ſui, meo tuo ſuo . In genera vero Præteritum imperfectum apud Lati
& in numeros & in calus tranſeuntia; fi- nos principium nunquam mouet, ſed fi
nem mouent , ficut nomina. Pronomi nem ye amoamas amabam , doceo daces
na quoq; , quæ diſcernunt genera, vtille docebam ,lego legebam , facio faciebam ,
illa illud , ipfe ipfa ipſum . nccnon etiam munio muniebam . Erin prima quidem
participia , quibus omnia fere accidunt coniugationea habet antebam . Secun
tamnoininibus quam verbisaccidentia dacoimperſonain as delinens;abiecta s
allus
 84's I LIBER IX . 849
atſumit bam , amoamas amabam , mco ma& ſecunda perfona. Prima enim'mu,
meas meabam . In aliis vero omnibuse cato in as, & facitfocundam ,vtamo ainas,
productam , docebain ,legebamn ,audie: meomças,hio hias. In ſecundayerocor
bam . In quarta tamen coniugationeeſt iugatione prima perſona in eo deſinit,
quando antiqui tranſmutances locum quam in es productam mutansfacitſco
時

vocaliū, proi &ere diptongon profer- cundam . Itaque neceſſario vna fyllaba
reſolebant,quam poſteain ilongam ver- minor eftfecunda,doceo doces, moneo
時限

ferunt,vtipolibam pro poliebam ,muni- mones. In tertia vero, ſiiante o habue

bam pro muniebam . In Eo vero delině, rit,primaperſona, abiecta o , allumits &
tibusverbis eiuſdem quarcæconiugatior facit ſecundam . itaqueminuitur vna fyl
nis, nec poffumusaliterproferre præter laba,vt cupio cupis,facio facis,lapio ſapis,
ricum imperfe & um , nilii ante bam ſer- Alia vero quacunque literaante o pofi,
uantes, vteoibam , adeo adibam , eneo [2,o in isconuertens facit ſecundam, ve
yenibam , queoquibam .Necinirum, cú vehovchis, ruo ruis, lego legis ,gero ge
hæc verba ex ſecunda perſona faciunt tá ris.Excipiuntur,fero,volo, edo, quæ inæ ,
præteritum imperfectum quamfururú qualem habentdeclinationem ,vt Iuppi
ad fimilitudinem primæ & fecundæ con cer louis, iter itineris, femur feminis ; lic
iugationis. Nam tertia & quarta coniu- etiam in verbis , vt fero fers , volo vis
gatio ſoletex primaperſona gignere tain vult,edo 'eselt.dequibusnon incongru
præteritum imperfectum quam futuru. um videtur eflein præſenti , quæ pollur
Præteritum imperfectum ,mutatione o mus , rationabiliter tractare.
in eproducta , & additione bam , vtlego Fero per.conciſionem ,id eſt, perſy.n
legebam ,facio faciebam , audio audieba. copam iliteræ , ſecundam & tertiam fa
Futuru, mucatione o in am , vt lego legá, cit perfonam ,ferofersfert, pro, feris fe
facio faciam , audio audia. Exceprisin Eo rit.quod puto differentiæ cauſa fieri, ne
deſinentibus,quæ, ficut ſupra diximus,à liferis ferit diceremus, putaretur ab.co
ſecundaperſona faciuntpredicta tépora. elſe quod eſt ferioferis ,cum nulla ſcrip,
Preteritum perfectum tres habetmo- turæ ellecdifferentia , quainuis temporú
tus in principio ; & in medio plerunque, fyllabicorum eſſet. hocautem in multis
non tamen ſemper; in finevero ſemper. Colet fieridictionibus,vt præterregulam
In principio & in medio & in fine, cædo habeant declinationes, vel accentus,dif
cecidi,cado cecidi.In medio & in fine,de- ferentiæ cauſa , vt coniunx coniugis , pro
cerno decreui, porrigo porrexi. In fine coniungis, ne verbum putetur eſſe. Et
tantú, pando pandi,defendo defendi.Eſ noſtras,vltima circumflexa,quando el
etiam inucnirequædam verba,in quibus nominatiuusſingularis,ad differentiam
mouetur principium & finis,medio in- pluralis accuſatiuia,noftra , nominatiuo
regto manente , vt mordeo momordij ſingulari. Pluralia fupradictiverbi in pri
tondeo totondi. ma & tertia perſona, fecundum ratio ,
.. Pluſquamperfe & uin coſdem motus nem tertiæ coniugationis proferuntur,
haber, quos &prætericum perfectum , a ferimus ferunt; in fecundavero percon :
quo. & nafcitur, ciſionem , fertis, pro , feritis. In præte
Futurum principiüm quidem ſeruatin rito quoque imperfecto, &in futurore
omnib.verbis,finem aluémouet,veamo gulam feruat. tertiæ coniugationis, fe
amas amabo, doceo doces docebo , eo is rebam ,feram feresferet. In omnib. quo :
ibo,legolegis legám,audio audis audiam . quealiis modis ſeruat rationem eiuldem
Politio actiuorum vel neytrorú ver, coniugationis,exceptis illis, quæ ſolenta
borum in o definit , & inpriına quidem ſecunda perſonanaſci,in his enim ler
coniugatione pares habet fyllabas, prig at ejuſdem perfonæ conciſionem
Dd4r , vt
dones
847 PRISCIANI 848
fers fét,férte fertofertore,ferrem ferrei lui volueram ,volávolesvolet.In impera
nam quæ a prima perſona aecipiunt res tiuo deficit. nec mirum ,quippe corrupta
gulam , rectam declinationem fequun- fecundaperſona indicatiui , ex quafolec
tur,vt fero ferebam feram . 7 ) imperatiui fecunda perſona nala , tertia
A Volo quoqueſecundain perfonam quoque deficit : quanuis in hacconiuga
per conciſionem conſonantis, & muta- tione ex prima perſona indicatiui fierifo
tionem o in e , & adiectione is,per dipht- let; mutata,o in at, vt lego legat, dico di
hongum proferebant antiquiffimi,volo, cat, feroferat. & poteramus ab eo quod
veis,pro, volis. fed ei diphthongum ini elt, volo, dicere, volat;tamen ne dubita
longam poſtea conuertunt,more Bæo tio ficret ſignificationis, non eftab auto
tio. Etpoffumus in hocquoque dicere, ribus vfitatum.Vtimur ergo ſubiunctiuo
quod in ,fero fers, verbo dicimus, diffe- pro hoc,velis velit. Aliam quoq;quidam
rentiæ cauſa hoc efle factum , ne fivolis rationem de hoc conati ſunt reddere, di
diceretur, datiuus vel ablatiuus pluralis centes, quodimperatiuusmodusnecef
exiſtimaripoſſet nominis, quod eſt,vo- fitatemſignificat, voluntas autem libera
la. vel quod in Græcis dictionibusple- debet effe. itaq; hoc verbumquod care
runq; Latinigaudcntes breuitate,faciút re debet neceſſitate , carer imperatiuo.
conciſiones,vt in vocatiuis in ie deſinen- Ex hoc tamen compoſitum ,haberimpe:
tibus tam Græcorum quam Latinorum ratiuumin ſecundaperſona in idefinete,
nominum ,Palladi,pro, Palladie,& Te- noli. Licet tamen & fubiunctiuo, vt fu
renti,pro ,Terentie; ſimiliter Ponudkúras pra diximus,vci pro imperativoidelt,ve
Pollux , Sisas do, fuime; & in nominib. lis, facvelis. Inprima enim & tertia per
literarum , proalphabeta,a,b,dicentes : & fona plurali omniuin verborum ,impera
in his anomalis verbis , quæ fine dubio a tiuuspræſensfimilis eft fubiunctiuo. O.
Græcisfumpfimus, fero,volo,edo. Sum pratiuus quoq; eiuſdemverbi, taminpre
quoq; perabſcillionéi finalis & additio- lenti, ſiue in præceritoimperfecto,quam
nems in principio loco afpirationis, ficut in futuro, fiiniliter corrumpitregulam ,
iš ſex,inta feptem ,wulov ſeinis, & mutacio- ve vellem , & velim.Et præſentis quidem ,
ne a in u , sijui ſum , ve Sifão do. Búroucn quod & præteritum eft imperfectum ,
quoq; force breuitatiscaufa,volo,fecerut cauſa elt corruptionis ſecúda perſona in
diphthongo mutata , ve Bos bos, & oss dicatiui,ex qua oritur : futurivero,fyno.
pes. Tertia quoq; perſona per conciſio- nymia,id eſt,anceps ſignificatio, quæfie
nem i profertur, vult,pro, volit. In haeret ſi, volani volas votat,volamasvolatis
quoq; o in u conuertentes,vultdicimus, volant, diceremus. itaq; provolam , ve
quáuis rationabilius fit,volt,dicere,quo lim ,autoritas nő irrationabilitertradidit
magis vetuſtiſlimivtuntur. In pluralibus dicere. &volim raineripro velim profe.
prima quidem perſona, proi,u habetpe- ferebát antiqui. Cic. in Il.de natura deo
nult. vt,volumus, pro volimus. Secun- rú : Quo faciliusid ,quod docere volim ,ina
da vero perſona per conciſionem ipro- relligipoffit.Alia vero omnia,quæa prima
fertur, tertiæ perfonæ fingulariadditais, perſonalapradictæ coniugationis iolent
ficut in aliis quoq; foler verbis,vt amat naſci integram ſeruantdeclinationé,ex
amatis, docet docetis, legit legitis, fertceptisfupradictis',fynonymiæ caufa.
fertis,eſt eſtis,volt vel vult,voltisvelvul. Edo quoq; per fyncopam ,idcft,per
tis. Tertia ſecundum formulam ſupra- conciſionem d literęfacitſccundam per
dictæ tertiæ coniugationis, a prima per- fonam , & per fyneräſim , e, & i;in eidi
ſona indicatiui, o inuntconuerfa, pro- phthongon coacta , & ei diphthongo
fertur, volo volunt. Per cætera quoque in e produ &tam conuerfa differentiæ
tempora indicatiui hoc verbumſeruać cauſa ,ne fi eis diceretur ,aliud fignifica :
regulam tertięconiugationis,volebá vo reputa
 849 LIBER : IX. ' 89,2
te putaretur, edo es. quod non dubito, lo repetamus, vt ad cætera facili via per
differentiæ cauſa eſſe factum , ne ſi, edis, uenire poßimus.
diceretur, dubitationem faceret ſcriptu - Præteritum imperfectum diximus a
ra, quomodo deberemus pronunciare,e præſentifieri fic. In primaquidem , & in
productam an correptam .Huicopponi- ſecunda coniugatióe, & quarta in code
tur, cur igiturin prima perſona cum ſimi- finente, aſecunda perſonaablarasfinali,
lis eſſet dubitatio,hocnon eſt factum ad & addita bam ,ye amas amabá, doces do
quod dicendum ,quodetfi conciliod. li cebam , išibam . In terciæ vero omnibus
teræ facta eſſec, mulco maior fieret erra- verbis,& quartæ inio definentibus, pri
tio. Si enim eo diceretur proedo, nulla ma perſona mutato in e productam , &
effet,non dico ſcripturæ , fed nec tempo- allumpta bam facit præteritum imperfe
ris differentiaintercois,& co ,quod pro, ctum ,legolegebam , facio faciebá,venio
edo,ponerctur, itaqueiure manſitinte veniebam . Erin prima quidem coniuga
gra prima perſona. Tertiavero naſcitur tione, &tertia, & quarta inio deſinente;
a fecundaperſona addita t ,es eft; quodin vna'ſyllaba vinciturprimapræſentis per
hoc folo & aliovno inuenitur,fum es eſt. fonaa præterito imperfecto, mcomca
Et certum eftidquoque fieri differentiæ bam , dico dicebam ,munio muniebam :
cauſa, nefi,fecundü proportionem alio- in ſecunda vero , & in quartaineodeſi,
rum verborum ſecundaperfonasintcó. nente pares habet fyllabas, doceo doce
uertente, tertia proferretur, es,ec, vtdo- bám , eo ibam . Necmirum ,cum hæcmi
ces docet, coniunctio non verbum eſſe nuunt fecundam perfonam yna fyllaba, .
putaretur. Non ſolum autem in omni- ficut fupra dictum eſt,doceo doces,cois.
bus æqualibusverbis ſecunda perſonas Primaautem pares haberin ytraqueper
int conuertit & facit tertiam, fed etiam ſoņa fyllabas ,curo-curas. Tertia vero in :
fero fers fert facit , quod eſt inæquale, omnibusaliis,abfque inic deſinentibus,
Edo tamen in plurali numero ſeruat re: vt lègolegiš, ruo riiis, traho trabis. Sed
gulam tertiæ coniugationis,vtedimuse: quamuis in io deſinentia foleant minui
ditis edunt. fimiliter in præteritoimper + fecunda perſona tam tertiæ quam quar
fecto, & futuro, edebam , edam ;& ino tæ coniugationis, vtfacio facis, aperio a
mnibus, quæ ſolent in hacconiugatione peris; tamen non a ſecunda, fed aprima
a primaperſona naſci, hoc eſt , in tertia faciunt præteritum imperfectum ,ſicut:
perſona imperatiui,edat, & in futuroo- docuimus.
pratiui, quod eft etiam fubiunctiuipræ . DE PRAETERITO
lens, edam edas edat. In omnibus vero , perfecto..
quæ folent a ſecundanaſciperſona ,.coc: æteritiperfe &ti multiplices & va-
ruptam inuenies regulam coniugationis, PRO
riæ ſuntregulæ. Itaque commodum
estamen producta , quam a ſecunda ac- putauimus primo, quæ ineo generalia el
ceperuntperfona;feruatavbique:es; eſte le contemplariſumus;diſſerere, poftea
eſtorecſfent eſle. Nec mireris, ſinóvbi- vero per ſingulas ſyllabas tractarede eo.
que differentiam vel defectionem faciat Omnic igitur præteritu perfe &tum prima
anceps fignificatio . non folum enim in perſonam in Iterminar, amaui,docui, di
verbis;fed etiam in nominib. & aliispar- xi,coinperi;& affumptaſtifacit ſecundá
cibus orationis , eſt quãdo faciunt diffe- amauifti, docuifti, dixiſti, comperiſti. T
rétiam vel accentuum velliterarum mu- vero adſcita, & correpta i, certiá, amauit,
tatione aucotes; eſt quando non faciunti docuit,dixit,coperic.Mus. primápluralé,
0 Ergo quia de præterito imperfecto lo- addita , amauimus; docuimus, diximus,
quentes, anomaloram ratio coegitplu : comperimus ; i tamen penultima cor
ributi per mediana'verbis,breuiterde il. repra. Secunda pluralisafua
Da s
ſingulari
1
 PRISCIANI 852
fit,addita s,amauiftis,docuiftis d,ixiſtis; fentibus diſfyllabafiunt præterita , vt fea
coperiſtis.Tertia auté exprina fingulari deo ledi, videovidi,facio teci,capio cepia
nafcitur,i finali cõuerſa in e producta ,& iacio ieci, augco auxi , ardeo arli , fouco
additarum vel re ,vt amauerunt vel ama• foui,faueofaui. In creſcentibus vero , in
uere,docuerunt vol docuere,dixerútvel quibus repetitio fit principii per præteri
dixere,cópererunt vel coperere Ernafci- tum ,penultimę vel antepenúltimę prin :
turhoc quoq; tépus a preſenti,ficutmox cipalis fyllabæpręfentis tempora feruan
docebimus,& velpares haber cá cofylla• turin præteriti penultima , vtcædo ceci
bas,vt iuuoiuui, moneomonui , lego le- di,curro cucurri,parcopeperci,pédo pe
gi,muniomuniui:velminuiturvnafylla pendi,mordeomomordi;tondeo toton:
Ba,vt facio feci , fugio fugi, venioveni: di,fpondeo fpopondi, fallofefelli, pedo
vel vincitvna fyllaba, vtorooraui , curto pepedi,cado cecidi,canocecini,pario per
cucurri.Si finit primæ coniugationis abūk peri,polcopopoſci,tendotetendi. Exci,
datpræteritum vnafyllaba,acculo accu piuntur,pello pepuli,tango tetigi, panga
faui, domo domui,ſto fteti:exceptis duo- pepigi, pungo pupupi ,diſco didici, per
bus,iuuoiuui,lauo laui. Antiqui tamen cello perculi, & tundotutudi. Vnde Ho
hæcquoq; ſecundú analogiamlæpepro- ratlusepiſt.lib.II. Speratum meritisdiram
ferebant : vnde Terentius in Eunuchoi quicontudit hydram . Ec inprima quidem
Dum hacmecâreputo ,arcefiturlauatum coniugatione principium immobilema
interea virgo.lauatum dixit,quod eſt alat net in ſupradicto.tempore,exceptisqua
uaui.pro,lautum vellorum.Infecúdę vet tuor verbis, ſto ſteti,do dedi , lauolaui,
ro coniugationis & tertiç verbis in io de . iuuoiuui Illa enim duplicant conſonan,
Tinentib . & in omnib.quarcæ , nunquam tem ;hæcvocalem in præſenti correptam
creſcit præteritum perfectum ,ſed vel pa- . penultimam , in præterito perfecto pro :
reshaberpræſenti ſyllabas,velminuitur. ducunt,quod in nullo alio.lupradicte co .
Pares;vtpareo parui,habco habuicupio iugationis accidit verbo. Inſecundave
cupiui,muniomuniui,aperio aperui.Mi- ro & tertia.omniloco eft,vbiinuenimus
nuiturvnafyllaba, vt augeo auxi, ardeo moueri literas velfyllabas præſentis. Per
arſi,video vidi,faciofeci,comperiocom + ſingulas igitur tam vocales quam confo
péri. In aliisvero omnibus verbis tertiæ nantes,perordinem oftendemus, ſolitas
1
coniugationis ,modo pares habet,modo fierimutationes.
vna fyHabavincit,núquam aŭtminuitur. A brcuis modo manet eadem , vt
Pares,veago egi,frango fregi,vincovici. careo carui , capio rapui , valeo yalii,
Vincit,vt credo eredidi,arceſſo arceſiui, modo producitur , fauco faui. modo
occulo occului,curro cùcurri.Ernotádú mutatur in e correptam , vt cado cecidi,
eftin omnib. verbis dillyllabis, quib.in- tango tetigi.modo in eproductam , vta
terpoſita eſt căſonans,quod fi pares fint go egi,facio feci,iacio ieci, frangofregi.
præterito & in præfentifyllabæ ,penulti- producta vero nonmurabitur, rado rali,
ma vel natura velpoſitione producitur, pareo parui. Etfciendú quod cum abre
fiue fit'in præſenți longa,ſiuenó ,veiuuo uis in eproductá conuertitur, veldilyk
iuui,rego rexi,frango fregi,lego legi,lcá: labú eft tam præfens quam præteritu v, c
do ſcandi,ludo lufi:exceptisfcindolidi, ago egi,frangofregi:vela preſeoritrifyl
findo fidi;bibo bibi.Si.1. pura fitpenul- labo prxtecicúdiflýtlabúfit,vtfacio feci,
cima,in plerifq; corripitur,etiáin prerito, iacioleciine. verocorreptam excontra
veluolui, nuo nui ſpuofpui, ſuolui, tuo rio,quando a præfentidillyllabopræteri
rui,eo ii,inučitur & iui. In paucis produ- cum ficcriſyllabum ,vtcadocecidistango
citur,vt ſtruoftruxisfuo Auxi,neo neui. tetigi, E correptamoda eadémanet ;vo
Idem ficetiam ; cum a criſyllabis præ- egeoogui.modo producitucyclego logi,
fero
 LIBER 1X2 85 €
fero ſeuí,ſedeo ſedi , černo creui, venio ci.modo duplicadur,yrcano'cecini, cado
veni.modo mutaturin a productam , vt cecidi, cædo cecidi modo tranfit in s , vt
ferno ſtraui.modo in i correptá,vt eo ii. muiceo mulli , farcio farfi. modo in x, vt
modo in i productam , ve tero triui. mo- duco duxi,lancio ſanxi. D manet eademy
do in ur correptam ,vr doceo docui , mo- candeo candui,defendodcfendi. dupli
nco monai. Producta ſi fuerit,in præce- catur,perdo perdidi, credo credidi. tran
rito quoque producitur , vel natura vel fit in silędo læſi: vetin duas II,cedo cefli.
poſitione, vtcedo celli, credo credidi. I Fmanet , feraeo feruivelferbui, frango
correpta nodo manet eadem , vt nites fregi. duplicatur ,fallo fefelli.Gferuacus
nitui. modo producitur, vt video vidi, eadem ,egedegui, lego legi.mutaturins;
cupio cupiui. modo ineconuertitur vel vtalgcoalh , turgeocurfi,mergomerfis
Naturavel pofitionelongam,vt incipio velinx,vtfrigeofrixi, augeo auxi,pingo
incepi ,afpicio aſpexi. modo in u corre pinxi,mingo minxi,cingo tinxi.ſubtrahi
ptam , vt rapio rapui.productamanere- tur , gigno genui. Heltvbimanet inte
adem ,vt figo fixi, ridco riſs, niror nifus, gra, habeo habui. eſt vbi mutatur in xy
fido fiſus. Ocorreptamodo manetea raho traxi,vehovexi. L manetper ſe,vt
dem,ve doceo docai,condo condidimbi' oleo olui, alo-alui, occulo occului : vel
doproducitur, vt mouco moui,foueo mutatur in s, ve vello vulli: vel ſubtrahi.
foui,fodiofodi. Oproducta in quibufdá tur,vt percello percellui;pollopepuli. M
manet,vtoro oraui,dono donaui: in aliis inanee timeo timui,emo emiaffumit pſz.
corripitur,vt ponopolui, cogo coegi. V demo dempli.comocompli,promopró
correpta modo manet eadem , vtruo rui. pfi. geminatur mordeo momordi. ſub
modo producitur natura velpoſitione; itahitur, rumpo rupi. N feruaturcadé,
vifugio fugi, truo ftruxi,fuoAuxi. Pro- moncomonui. affumits,manco manli.
ducta quoquemodo manet, modomu- mutatur in s.pond polui:velinps,temno
fatur. manet, vt excudo excudi, ludo tempfi:velin vloco confonantis,ktorno
luſi. mutatur in u correptans , vtpungo ftraui,deeerno decreui.fuberahitur hins
pupugi, tundo tutudi. Ædiphthon- quo liqui,vincovici. Pmanec, fapio fa
gus in quibuſdammanet,quæroquæliui, pui vel ſapini,rapio rapui,parco parui,per
Ledo læſi. in aliismaratur ini productă; to peciui.: repetitur, pello pepulis parco
cædo cecidi. Au manereadem ; vt augeo peperci,pendeo pependi. affumits,repo
auxi, haurio haul mutaturin vnoano- repli,fcalpo fcalpli. conduplicacur,sepe
malo in abs,aufero abſtuli. Bmaner, bi- rio repperi. Q maneteadem ,quæro quęt
bobibi habeo habui.mutatur, in ps; vel fiui, queo quiui. tranfit in s, vetorqueo
duo ff, ſcribo fcripfi, nubo nupli, iubeo torſi.R manet, curro cucurri,terreo ter
iulli: Quæriturtamen de ſcripli & nupli, ruii tranſit ins quæro quæſtui, vrovni,
cür non perbſed per plcribantur: &elt haurio haufi : velin y conſonantis loco,
euphoniæ caula, quod in principio ſyl- cerotriui.Smanet,cenfeo cenſui, arcello
labæ ,b, antesvelantet,inuenirinon po- arcefliui. Tmanet,verto verti. tranſit in
relt,veyipte,aprus.- Nam , abſonus,& aba szmitto miſis concutio concuffi. Xma
ftinens, & obrinens, & fimilia non in ea. net, texotexui, nexo nexui.-...
dem ſyllaba habent coniunctas , b & s;80 Sunt igitur formæ generales: prætes
b & t; cum præpofitio feparatim cſt fyly ritiperfectiocto . In vi fyllabam sin ii;
kaba accipienda.Igitur participia quoque in uidiuiſas,in (i,in xi; & inijanteceden
fupradictorum verborum rationabiliter te confonante , quæ in præſenti tem .
per p &ot lcribuntur, fcriptus, nupulus;& pore ante o vel eo vel io imucnitury
noinina ex his deciuaralaripoorznupcia . & quæ a principio geminat confo
Cmodomanct,vtdooco docui,fadiofe nantem ; & quæ in fine. Et in: Viquis
1.
85S PRISC 856
IANI
dem quatuor coniugationum funt verba longa cft,vel natura,velpofitione. & vel
quæ terminant præteritum ,vc amoamas in præſenti quoq; habét v loco conſoná
amaui Aco fles Heui,cupiocupis cupidig tis, vt iuuo iuui,lauo laui , moueo moui,
murio munis muniui. In I vero tertiæ & caueo caui,paueo paui,fauço faui, foueo
quartæ , quæ in videlinentia interceptay foui,vouco voui,voluo volui,ſoluoſolui.
conſonante corripiunti penultimam , vt vel a fecunda perſona præſentis naſcun
cupiui cupii,arceliuiarcellii,ſuiſii,mu- cur,abiectas& aſſumpta vi,vt amas ama.
niuimunii,audiui audii. In Vidiuiſaso ui,oras oraui, fles feui,comples comples
mnium coniugationum verbaiņueniunt ui,cupiscupiui, audis audiui. Vel pron
cur terminantia : prinæ, ve sono conas yel vel ſc, quæ in præſenci temporeins
conui,ſecoſecasſecui:fecundæ ,teneo ce- veniuntur ante o , v habent loco confo
nestenui;habeo habeshabui:certiæ ,an, nantis principalem extremæfyllabæ in
nuo annuis annui,pono ponis pofui, alo præterito perfecto,vt lino ſiui, decerno
alisalui:quarcas profilio profilis profilui, decreui,rero-triui,quieſco quieui,palco
aperio aperis aperui. In Si, fecundz & paui.Et prime quidem coniugationis, &
tertiæ & quartæſecundæ ardeo.arfini tertiæ verba in viſyHabamfacientia præ
deo rikuluadeo luafitertiæludolulio.ge tericum perfectum , quæ a primaperſona
do cell , vco vMl,ſcalpofcalpa :quartæ naſcunțurspares habenttam inpræfenti
táudiosaqfjhaprio haut,farcio farfi, In quam in præterito perfecto fyllabas,vt
Xi fimiliterfecundæ & tertiæ & quartæ ; iuuoiuui lauolaui,ſterno ſtraui,ſinoli
fecundæsaugeo auxi,frigeo frixi,mulgeo ủi,tero triui,adſciſco aſciui;excepto que
mulxi:tertiæ ,duco duxi,pingo pinxi, co- ro quæfiui, ponopofiui, antique, quod
quo coxi,viuo vixi:quaccæ ,vinciovinxi, punc dicimus,pofui. Quęvero a ſecunda
Sancioſapxi.dhabentpoſt conſonantem perſona naſcutitur,ſuperant in præterito
pofitanzaniteovel eovelio præſentis té, eandem fecundam perfonam vna fylla
porist& inprima, vriuudiuui, lauo laại: ba,vt accuſas accuſaui,delesdeleui, cupis
& in ſecunda,vtprandéo prandi , ſedeo cupiui , munis muniui. Secundx vero,
ſedi,vidcovidi,foueofoui:&in tertia ,bi- quæv loco conſonantis anteeohabent,
bo bibi,lęgolegi,defendo defendi,fugio producunt antepenultimam ,quæ inprę.
fugis fodio fodi:& in quarta reperio rep- lenti corripicuc, & co in i conuertentia,
periscomperio comperi.Geininant con- vna fyllaba minuuntur in præterito per
fonanrem in prima quidem coniugatio- fecto,ve caueo caui,mouco inoui, paueo
noduomonofyllaba do dedi,ſtofteti.In paui, vouco vouifaueo faui,fouco foui.
ſecunda principales tantummodofylla- İn Vi diuiſas præteritū perfe & ú exirein
bas,mordeo momordi,tondeo totondi. omni coiugatione inuenitur.& li vocalis
In tertia alias principales , alias finales: Gt penultimaante o in pręſenti,pares ha.
Principales quidem ,vt diſco didici, cano beefyllabas eiuspræteritum . Inueniútur
cecini,pello pepuli:Finales vero ,vt credo autem eiuſmodiverbain ſecüda velter
crcdidi,vendo vendidi. "', tia vel quarta coniugatione,yt doceo do
... Formis igicur generalibus, prætoriti cui,moneomonui, rapio rapui , abnuo
cognitis, nuncneceffarium elle cxiſtimo abnui, aperio aperui , cooperio coope
deipenultimisquoq; vniuſcuiusque for- tui. Sin vero conſonans fitante o in
mulæ fyllabis generaliter tractare. non præſenti, præteritum vna fyllaba abun
minus.a.hx quoq; ad omnem rationem dat , quod in prima quidem coniuga
declinationis cam præteritiperfecti quá tione in omnibus in üi diuiſas cermi
pluſquamperfecti,necnon & participio- Dantibus prætericum inuenies , io domo
rumeiufdan temporis neceſſariæ funt, domui, veco vetui ſonoſonui, feca les
In Vi'oerminantium omnis penultima cul. In tertiavero hocidem obſeruatur
in
8572 LIBER 1X . 858
inhisomnibus, quæ non habent vocalé quoq; vnáfyllabā,vt cocutio cöcuſſi, ex
ante o, vtocculo occului,tremo tremui, cutio excuſi.Secunda.n.quoq;,& quar
pono polui, luccino fuccinui,quod in fe- taideo minuunt', quia vocaleshabétan.
cunda vel quartaconiugatione non po- teo. In Xiterminantia præteritum pera
teſtinueniri,cum hæci,illac, ſemperha- fectú fecundæ & tertiæ & quartæ coiu.
beant anteo finalem . Et attendendum , gationis inueniuntur. Et tunc tantum
quod penultimævelantepenultimę prę- natura quoque producunt penultimam ,
ſentis tempora feruant in huiuſcemodi quandoſit e penultima; yt rego rezi,te
præperito ,fiue pares habeant ſyllabas, fi- go texi, illicio illexi. In aliis enim pofi
ue abundent, vt domo domui, veto ves tionefunt longæ tantum , vt eraho traxi,
tui,treinottemui,volo volui, pareo pa- vincio vinxi , duco duxi , quod oftendi,
rui, candeo candui, habeo habui, aperio tur eſſe correptum ex nominc , quod ab
aperui. excepto vno , pono pofui ;quod eo deriuatur, & corripitur, dux ducis;lin
cum in præfenti producit penultimam cut rexi produci approbaturex nomine,
po, in præterito eandem arrepenultimá quod ab eonaſcitur, rex regis. Quæritur
factá corripuit. Necmirum , cum ſolum igituran luceo luxi debcat natura produs
hoc in no delinens & ins mutauitin prę- cta accipi, cum lux producatut ; in quo
terito , & in üi diuiſas terminauit, & licuc etiam illud quæritur, nomenne a verbo,
fupradiximus veteres io viquoq; fyllabá anmagis ex nomineverbum natum fita
hoc protulerunt. Omnis autem penul. quodeſſe mihi veriusvidetur, quomodo
cimaſupradictx forme, hoceft, in üi di- ab igneigneo & igneſco, &a Ráma flam
uiſas deſinentium corripitur.Raro.n.in moHammaſco.Quæpræfentis temporis
Latinis dictionib.vocale penultima ante coníonantes feruantia, ante ovel eo vel
alterá vocalé productá inuenies.Ideo au- io pofitas , eafdem ante i habent finalem
tem diximus,raro ,quiain, fio, verbo au : in præterito, penultimas vel natura vel í
tores producunt penulcima, vt Virgil. in politione habentproductas; fiuefintin
Bucol. Omnia velmediūfiant m -re, viui- præſenti correpræ ,fiue productæ , vt iu
te fylue.Inius enim terminantis genitiui io iuui, lauo laui, video vidi,ſedeo ſedi,
penultimaanceps eft.In Græcis auté di- faueo faui,legolegi, defendo defendi,
ctionib.ſæpe hoc inuenitur,vtMenela', fodio fodi, fugio fugi, venio veni. Exci
fpondeus,dia.Virg in XI.Italidesquasipſa piuntur,quæin prælentipenultimáihas
dec:ufibidia Camilla.In Siterminantium bent correpram ,eamq;feruant in præte
perfectum penultimæ vel natura velpo- rito quoq;penultimam.Ea enimnon p
Sitione producantur, Natura,vt rideo ri- ducitur in præterito per hácformam ,et
fi, ludo lufi, hagrio haufr, raucio rauſ. frin præfenti pofitione fit longa, vt bibo
Pofitione, vel geminata s, ve gero geſli, bibi,findo fidi, ſcindo fcidi.Etfciendum ,
cedo cefli, premopreſli, uro ulli percu- quod in his quoque inco vel in io defi
tio percufii: Vel nlrp , antefi, politis,vt nenria verba vna ( yllaba minuupcur in
algeo alfi, maneomanfi,ardeo arfi,tergo præterito, vt ſedeo ſedi,fouco foui,mo
seríi ,reporelt fcalporcalpſi. Etfecun- ueo mour, paueo paur, prandco prandi,
de quidem velquarcr mimiuntvnā fyl: venio veni, reperiorepperi; quod nota :
labam in prætcrico :, vt ridearifi;fuadeo dum eſt, quod antepenultimam produ
ſuali j vrgeo yrſi,ardeo arli; farciofarfi, xit pofitione: Alia vero pares habent fyle
raucia rauli, farcio Carli. Tertiævero.pa: labas cum præfenti,vtiuuo iuui, legole,
res habent fyllabas, tamín præfenti, quá gi, frango fregi, defendo defendi, ago e.
in præterito , dili'vocalem habeant ante gi. Repetunt conſonantes primæ qui
aveludaluli, mitcomihrado radi,rodo dem coniugationis duomonofyllaba, do
roli.Si.n.vocalem liabeant,minuuntca dedi,fto fteti, & ex his compofita, reddo
 859 PRISCIANI 860

reddidi, reſto reſtiti.habent aucépenul- cidi. Pariovero, quia ihabet antco, pa

rimas breues. Secundæ vero in principio res habuit fyllabas, tam in præfemi, qué
repetunt quædam , & habent penultimas in prçterito perfecto,pariopeperi.Quo
politione longas, ficut in præſenti ante- niam igitur de generalibuspræteriti per
penultiinas,ve tondeo totondi , mordeofecti temporis verborum formis colle
momordi,fpondeo fpopondi, pčdeo pe- ctim docuimus, nunc feparatim per fin
pendi. Tertiæ autem quædam in princi- gulas coniugationes , de variis eiuſdem
pio repetunt, quædam in fine. In princi- temporis ſpeciebus, cuiusdifficillima eft
pio repetencia ,fin præſenti penultimă tractatio omnium verbi quxftionum ,
breuem habuerint ,in præterito quoque diſſerere conemur.
corripiunt eam ,cado cecidi, cano cecini, DE PRIMA CONIV .
pario peperi.Sin longa fit in præfenti pe gatione.
nultima naturaliter,inpraeterito quoque PRim.coniugationisverba aſecunde
Sin poſitione fit in præſenti penultima definit,tam in actiua quam in neutrali ſi
longa, eſt quando feruatur in præterito, gnificatione, abie& as, & addita vi, faci
eft quando abiecta conſonante corripi- unt præteritum perfe & um ,vt amoamas
tur.Ceruatur in his, poſco popoſci, parco amaui, oro oras oraui, accufo accuſas ac
peperci, fallo fefelli,tendo tetendi,pen- cuſaui,meo meas meaui, hio hias hiaui,
do pependi,curro cucurri.abiecta conſo- flo Aas faui, no nas naui. Excipiuntur
nante corripiturinhis diſco didici , pello học,quçin üi diuiſasfaciuntpræteritum,
pepuli,tango tetigi,pango pepigi,pungo ſubtracta a , domo domas domui, crepo
pupugi,tundo turudi. Er attendendum crepas.crepui, frico fricas fricui,inico mi
quod omnia ea, quæ geminant principa casinicui,ſecoſecas ſecui, ſonofonas fo
lem fyllabam , ſeruant non ſolum conſo- nui, tono tonas conui , veto veras vetui.
nantem , verumetiam vocalem primz Plico plicas plicuivelplicaui ; quodma
fyllabæ præſentis temporis, tam in pri- xime in compoſitis dignoſcitur. nam
ma, quam in ſecunda fyllaba , niſia lit, cum præpofitione, inagis perüidiuiſas;
ea enim in econuertitur, vt.polco popo- cum nomine vero compolitum , per i au
fci,tendo tetendi , pendo pependi,curro terminat perfectum ,vt implico implicui,
cucurri,diſco didici,pungo pupugi. exci- applico applicuiexplico explicui,replico
pitur.pello pepuli. A veroin emutatur, replicui complico complicui.duplico vc
! vefallo fefelli,parco peperci, tágo tetigi, ro duplicaui,triplico triplicaui, multipli
„pango pepigi , cano cecini,cado cecidi, co multiplicaui.Inueniturtamé etiam cú
pario peperi.&vide , quod fipenultima præpofitioneinaui faciens præteritum ,
præteriti longa fit, ca quoq; ſeruat e , vt led in raro vſu.Pacuuius: Que teapplica
parco peperci,fallo fefelli: in breuis ,ini miſti tamen erumnis obruta . CiccroRhe
conuertitur,vt tetigi,pepigi,cecini, ceci- cor. II. Quodin itinere tam familiariter ſo
di. In hacenim coniugatione, id eft, cer- applicauerit. Varro de poetislib. I. De
sia, cciam in fine fit repetitio eiufdé fyl- inde ad Siculosfeapplicanit. Cubo quoq;
labx ,vbiquepenultima correpta,vendo cubui facit, a quo compofica tan prime
vendidi,credo credidi; reddo reddidi. Et quamtertiæ coniugationis inueniuntur,
fciendum , quod vna fyllaba abundat eundemtamen habent perfectum ,incu .
præteritum , in quo fit repetitio princi- bo incubasincubui,&adiecta m,incum
bo incumbis
palisvel finalis , tam inprima quam in nexas
tertia coniugatione , niſ i fit ante o , vt
incubui. Nexo quoque
, vel nexis, vcProbo placer, ne
do dedi,ſto ſteti, reſto reſtiti,curro cu- xui. Nirgilius tameninV.Nexantemno
eurri,parcopepercicano cecini,cado ce- dis ,fequein fuamembru plicantem ,ſecun
dum
 861 LIBER IX 862
dum ' primam protulit coniugationem . poris & futuricorripit, damus,datis,da
Liuius vero in Odyſſea. Nexebantmulta ris , datur , dabam , dabo , dare , datu
Et quæ ex hoc folentfieri,ve
interfefeflexu nodorum dubio. Actiusin rus, datus. Er
Deiphobo : Nos continuo ferrum eripie dabamini. Da enim vbique ante finem
mus,omnibusmanitasreximus.Nectota- corripitur in hocverbo fimplici;ve daru-:
men eius eſtprimitiuum . Namquomo- rus darum datu dator, vt Virgilius in I.
do aparticipio amplexus, quod ex verbo Æn. Vixe conſpectu Sicula telluris in al
naſcitur amplector,fic verbum frequen- tum Vela dabant.In eodem : Adfit letitia
Eatiuum amplexor amplexaris;ſica parti- Bacchus dætor,& bona luno, In codem : 0
cipio nexus,quod naſcitur averbo necto, paſigrauiora,dabit Deus bis quoquefinem .
fc frequentatiuum ,ncxo nexas. Vnde in eodem : Si datur Italiam ſociis grego
manifeſtum eſt, quod rationabilius hoc recepto.Idemin III. EtpaterAnchifesdaro
fecundum primam coniugationempr- fatis vela iubebat. Idem in VI. Cmidaras
tulit Virgilius. A necto tamen fimiliter herebam cuftos,curfusqueregebam . Perſi
nexui protulerunt plerique.Quidamra- us : Quisdamusid ſuperis,demagna quod
men etiamnexi,nccto nexi dicentes& dare lance Non poffit magni Meſſalalippa
nexus, vedecto flexi& Alexus.Virgilius propago!Afto quoquecompofita feruane
inV.Æne.Etparibus palmas amborum in- duplicationem præteriti, vt reſto reſtiti,
nexuit armis. Lucilliusin V. Hic folusvis confto conſtiti,proſto proſtiti. Ouidius'
gilanitopinor, Et cum id mihi vifusfacere tamen ,abſtit,pro ,abftitit,protulit in XI.
ef, tum retia nexit. Supradi& is addunt: Metam. Alcyones lachrymas , & quapars.
quidam , neco necauivelnecui , ficut & admonet,abftir. Et abliſto enim & abfto
Probus & Chariſi” & Diomedes. ideoq; abftiti facit.
participium præteriti paſliuum , necatus Supinum vel participiale in vmdef
a necaui, &nectus a necuifacit. Horatius nens,omnia prima coniagationis verba,
in l. epiſtolarum . Spem mencitaſeges,bos quæin aui præteritum terminant, viin
et eneEtwarando. Liuiusab vrbe cond. cum conuertenria faciunt,vr amaniama
XXI. Fame,frigore,illuuie,ſqualloreene- tum oraui oratum ,fauiflatum . Qui ve
{ti.Ciccro:Tuſc.II. Ene&tus fiti Tantalus. roin üi diuiſas definunt, ficante o habu
Sed proprie necatus ferro , nectus vero erint , mutant üi in tum , vt frico fricu
alia vi peremptus dicitur Ennius. Hospe- frictum . vnde luuenalis in II.fiprurit fri
ftis necuit,pars occidit illa duellis. Excipi- Etus ocelli Angulus. Similiter ſeco ſecuiſe
untur præterea hçc quatuor,do dedi, Ito ctum . Sicergo necui nectum fecit. Oui
fteti,imio iuui, lauo laui; quod antiqui diusin IV.Metam.nec tu iam poteras ent
tertiæ quoq; coniugationisdeclinatione Etum pondere terre Tollerenympha capat..
i pferüt,lauo lauis lauit.Plaut' in Pſeudo- Mico quoque micui, midtum debet fa
1
lo:Geftas tabelles,easlacrymislauis. Virgil. cere.Sed dubitationis cauſa , quiamingo
in X.lauit improbateter Oracruor. Idéin quoquc mictum facit,in vſunoninueni
1H.fluidum lauit inde cruorem . A do quo- tur; quamuis ab eo verbo compoſitum ,
quecompoſita& amonoſyllabis præpo- dimico dimicaui faciat& dimicatú.Liui
fitionibus , tertiæ ſunt coniugationis,vt us in XXXIII.fuſta quogacie, & collaris-
addo addis , reddo reddis, trado tradis, fignis dimicatum.Quidā ainores vfifunt,"
prodo prodis. Nain circundo circundas dimicaui, in cópofitione rationabiliter,
facit,quia,circum ,& diffyllabum ; &ma- quanquá cmico,emicui,faciat.Lucanºin
gis aduerbiumeſt. Er hocſolumverbum I. Qualiterexpreßi ventisper nubila fulmo
primæ coniugationis , a penultimam in Emicuir.Plico etiá & plicatū & plicitūfa
præſenti & præteritoinperfect. & furu- . cit, & plicaui & plicui. exco igiturcópo
to & infinito & çparicipio prçreriti tem- . lutapenultimam aveli habentin ſupino,
 863 PRIS CIANI 864
duplicani duplicatum , explicaui explica- iutum,& ab co compoſitum , adiutū. Au
| tum implicui,velimplicaui, quodin raro quoq;vnum ,lautum ,quanuis vetuſtilli
yſuçſt,implicitum & implicatum . Vnde nietiam ,lauatum.ſolebane dicere. Vnde
Lucanus in Ill. Implicitas magno Cafar Terenç.in Eun. Abounslakatumperftre:
torpore cohortes. Cicero veroin Pilon, punt.pro, laucum .& Ouidwin ! Lk Faſtor:
Onidanaritie, que criminib. infinstis ima Sylvia Veftalis(guid.n.vetu indemoueri )
plicita eft,fummam nunc explicem ? Idem Sacralauaturas mane petebat aquas. »
in eodem :Familiaritate implicatus. Sal- Potum quoq;proporatum .Virgilius in
lyftius in IV. Hiſt. Implicata ratesminit Bucolico:Et porum paftasageTityre,& in
Steriaprohibebant. Aliavcro in üidiuitas teragendam . Terétius autem in Phorm .
præceritum deGnentia , ui in itú conuçi: perfecte protulit. Nāpotaturus apudme
suntin ſupino,penultima corrspra , doa eft. Virgilius in Bucolico:Hucipfeporum
muidemnitum ,cubui cubitam ,tonyito- venientper prata iuuenci.ldeminiV. Ged
nituin , ſonùiſonicum . Horatius tamen or.Quomodo potisgauderet intybafibris.
in Epodo,intonata protulit fecunduana. Lucanus in V. Strymona fiogeiidū brums
logiam ,pro ;intonit: Non meLucrina in- pellente relinquunt Poturé teNilegrues.
werintcochilia, Magis ve rhombus,autfca- Sciendum autem ,quodin um definés
rijSignos Egisiptonata fluctibusHyemsad fupinum , accepto verboinfinito, quod
hec vertatmare. Verui vetitum , crepui eft,ire , facit infiniti futurun , vt oratum
crepitum ,accubuiaccubitum . Scatiusin ire, domicumire,lautumire vellauatuin
..Achile quem quiſquefacraſſet Accubitu ire ſtatū ire. Frequentertamen antiquiſ.
genioquelocum .Hæctamen ipla & fecun- fimineutro participio futuri addebant,
dum tertiain vetuſtiſſimi protuliffe in- effe , & infinitifuturum ſignificabant, o
ueniuntur coniugacionem ,vt Enn.in XI. raturum eſle,pro ,oratum ire,dicentes,&
Annal.Tunc clipei refonunt, & ferriftridit facturum efle,pro ,factum ire. Catoin V.
acumen.Idem in XIV.Litoralata ſonunt. Orig.Illipolliciti fefefsturum ómnia : per.
Accius in Clytemneſtra: Sed valuerefo-, eclipſim ,eſle,profactum ire.quodGræ- .
nuntregia. Lucretius in 111. Caligareocu , ci dicunt , nosnouit, quod eft infinitum fu
los,fonere aures,ſuccidere artus.Stetivero , curi. Lucillius in VII.ad Penelopam con
ſtatum , ſupinum penultima producta uerſus ait,Nupturum tenuptanegas, quod.
debetfacere. Vnde Lucanus inlI.Con- vincreVlyſem Speras.In hoc quoq; ſubau
Atatüra fides fuperum . cum datum & da- diendum eſt,eſſe , id eſt,nupturum elle,
tus,ficut ſuperius oſtendimus,corcipiant pro nuptú ire, saunonorates.Syllain XXI.
a penultimam.E tamen in hoc quoque , rerum fuarum : Ad fummam perniciem
ft
norádum , quod nomina ab eo deriuata, . rempublicam peruenturam effe,pro perué
a penultimam corripiunt & antepenul- . tumire,casuotatay .
timam , vt ſtatus ſtata ſtatum , ſtabilis.Lu . DE SECVNDA CON
canus in X. quorum ftata tempora flatus. iugatione.
Taemine.cent en prenan habilioreminds Secunda coniugatioinEcdefinir. Et
ab eo yaric yetuftiflimi protulerunt, a- iugationis , exceptis paucisprimæ coniu
fto altitum & aftatuin ,præfto præftitum gationis, meomeas,beo beas, laqueo la
& præſtatum . Æmilius Porcina orator qucas , nauleo nauſeas, enucleo enucle
in oratione, yti lex Æmilia abrogetur, as,creo creas ,ſereoſcreas,calceo calceas,
Tempore aftiturum atquepetiturű me ab- quod alii, calciocalcias ; & quartęduo
effe.Brutus in epiſt. Occifo C.Cæfarepoſt- bus, eo is,quco quis,&quçox his com
quam maro tranferat, preſtatum efl. V ponuntur;xadço,redeo,perco venco ,
quoque longam ante cum vnum habet, id eſt, venuanco,inco,naqacoil antece
dente
 865. LIBER IX. 866
A
dente vnum inuenitur, cieo cies, hoceſt, fummouiffes. Conniueo , quod etiam ,
voco .Vnde Virgilius in l. Bella cient, pri- conniuo,ſecundum tertiam protulerunt
mag, vetant confiftere terra . Idem in VI. veteres , præteritum tam in vi quam in xi
Aere ciere viros, Martemg, accendere can- habuit.Nimius Callius in XXII I. Iliad .
tu . Inuenitur tamen hocidem etiam in io Nam non conninioculos ego deindeſopore.
deſinens,quartæ cóiugationis.Vnde Sta- Turpilius vero in Parateruſa: Dumego
tius inIV . Theb.fuus excitin arma Anti- connixiſomno,hic fibi profpexitvigilās vir .
quam Tyrinthadem .Lucanus in 11.Nunc gine.Caluus,coniuere, infinitum , fecun .
vrbes excite feras,date gentib.arma Lucret. dum tertiam cóiugationem correpta pe
auragscimus adortus.Liuius in XIIX .Ad- nult.protulit,Cum grauisingenti,coniuere
nerſusinterfe&tores C.Cæfaris vltoribus m.3 . pupula ſomno.Perſius vero ſecundæ pro
7!!
num comparans concibar. Præteritum ta- tulit, Va niſi conniues,oleum artocreasg,po
men eius tam in vi quam in ii definit, ciui pello Largior.Ferueo quoq; etiam , feruo,
vel cii. Lucan in VII.quantas in prelianú inuenitur. Ab vtroq;tamen præteritum ,
quam Conciuere manus. Virgilius in V.Fa- ferui,dicitur. Terentin Adel.Sperabā iam
mag finitimos clari nome Aceſte Excie- deferuiſſe adolecentiam ,a ferueo.Virgilius
rat.Obſeruandú autemin omnib.eſt ver- in 1. Æn. Feruet opus, redolentg, thymofra
bis, & liminuar præſentis fyllabas præte- grantis mella. a ferueo. Idem in villa
ritum , neceſſario penultimam producit, feruo ,Feruere Leucaten , aurog, effulgere
fiue correpta, fiue producta fitin præſen- finĉtus.Lucillius:Feruit aqua & feruer fer
ti,niſi ſyncopam pariatur , vt cico ciui,& uit nunc, feruetadannū. Terent. in Adel.
per fyncopa ,cii,rideoriſi, faueo faui, au- Cummaximeferuit,tam placidum quaſio
gco auxi,mouco moui, ſedeo ſedi, facio , nemreddo, vndeferueſco Dicitur tamen
feci, fugio fugi, fodio fodi, venio veni. ét per b,ferbeo ,ex quo,ferbui.Horatius
Ergo liqueo licui, & langueo langui, p ?- in I.Serm ,Velatumgeſtola,mea cum cõfer
reshabent in pręterito,& in præfentilyl. buit ira. vnde & ferbeſco. Nec ſolum ea
labas.Corripiunt.n.penultimas præteri. diuerſarum cõiugationum inueniuntur
ti,idq; vfus comprobat.Ouid .in VI.Me- verba, ſedmultapræterea, ve ſtrideo ſtri
tam. Impofito fratrimoribundarelangnit o- des,& ftrido ſtridis,fulgeofulges, & fulgo
re.Idem in IV.nectare corpus Delicuit. Idé fulgis,denſeo denſes.& denſo délas,oleo
in VII. Delicuit ,ftagnumg ſuo denomine oles & olo olis. A ſtrideo , Lucan. in VI.
fecit. V loco contonantis anteco haben. Auribus incertumferalis ſtrideatumbra. A
ܰ‫ܩܳܪ‬ tia, eo ini conuerſa, faciunt præteritum , ftrido, Virgil.in VIII.ſtridunig,cauernis
& producunt penultimam neceflario, Stricture chalybā, & fornacibusignis anhe
ſecundum præmonſtratam regulam , ve lat.A fulgco, Virgil.in V.iplig in puppibus
moueo moui,foueo foui, caueo caui,pa- auro Ductores longe effulgent. A fulgo, Idé
uco paui , vouco voui. Inueniuntur au- in VIII. aurogzeffulgere fluctus. A denſo ,
tem autores , qui quomodo in præterito Ennius in VIII.Annal. Denfuntur campis
prime coniugationis in vi ſyllabam ter- horrētia tela virorum .A denſeo,Virgil.in
minante, faciunt in ſecunda tam ſingula- X. Extremi addenſent acies. Ab oleo, Te
ri quam plurali,& in tertia pluraliin runt rentius in Adel.Olet unguenta de meo Ab
delinente perſona, penultimæ ſyncopam olo ;Plautus infiniti verbi ſecundam fylla
fyllabæ, fic etiam in fecunda coniugatio. bam corripuit in Moftcllaria : Non omnes
ne, quando præteritum in yi deſinit. vt poffunt olere vnguenta exotica. Supinum a
Virgilius in IV. Æn. Hyrcaneque admo- præterito fit,mutata viin turn , vt ciui ci
runtbubera tigres.pro, admouerunt . Ho- tum mouimorum , foui fotů . Necfolum
ratius Serm.l. Hunc hominem fi vellestra- in ſecundæ cõiugationis verbis in vi præ
dere,difpeream ni Summoſſes omnes, pro, teritum facientibus, fed etiam in aliis eft
Еe
201 PRISCIAN 868
I
obferuandum ,vt amaui amatum accuſa- finentes, duplicatur ; ſıcramen , vtprior
ui accufatum , adiuui adiutum , cupiuicu- geminatarum extrema cóſonans ſubtra
pitú ,arcelliui arcellicum . Quæritur, cur, hatur;& ficco in i conuerfis fit præteritú
quum fpiroſpiras , & halo halas,fpiraui& perfectum , vt pendeo pependi, tondeo
halaui faciant,rerum vocabula i habeant, totondi,mordeomomordi,fpondeo ſpo.
fpiritus & halitus; quæ puto eſſe ante- pondi; a quo ctiam sin ſecundademitur
riora verbis ,idcoque non ſequi deriuati- lyllaba,euphoniæ caufa.In compoſitione
uorum regulam, quomodo iudicatus, id tamen hæc eadem non geminant fupra.
eſt, iudicatio, & dominatus, id eſt, domi- dictam ſyllabam , vt reſpondeo reſpondi,
natio. Excipiuntur laui lautuni,caui cau- dependeo dependi,demordeo demordi, 1

cum, faui fautum , differentiæ cauſa,pro præmordeo præmordi,detondco detódi.

a, longa, au diphthongum habuerunt, vetuſtiſſimi tamen etiádetotondi protu
propter latum ,catum ,fatum, quæ alias li- lerunt. Ennius in Annal. Er detocondita
gnificationes habent. Etfciendum ,quod groslatos atq; oppida cepir. AtVarro in Ma
in omnibus huiuſcemodi ſupinis penul- gno talento: Detotonderatforcipibus viti
tima producitur:exceptis,fatum ,a leroſe- carpiferis. Au ante deo habentia, perpar
ui,quod etiam , ſerui, habuit invſu anti- cicipium in præterito declinantur nunc,
quitas,vnde,fertum : & fino fiuifitum :& vt audeoaulus fum , gaudeo gauiſus ſum .
apono poſui,vel, poſiui, fecundum anti- Vetuſtiſlimi tamé & ,auli,pro aulus ſum,
quos,poſitum.Litum quoque & itum , & & gauiſi, pro gauiſus fum protulerunt.
quituin notandaſunt. Virgil. Gcorg. IV. Cato Cenforius in orationepro L.Anto
paribus luta corpora
guttis. nio: Beneficiipoftridieiuflifiadeffeindiem
In Deo exeuntia, longa vocali natura- ex dienon anfirecufare.Liuius in Odyflex
liter antecedente, vel ar lyllaba,deo in ſi Quoniam audini paucisgavif .L. Caffius
conuerſa,faciunt præteritum perfectum , Hemina in II. Annalium : Idqueadmirá
ve ſuadeo ſuaſı ,rideo riſi,ardeo arſi. Eve- tum effe gauif . In hoc verbo eriam illud
roveli breuibus antedeo pofitis, produ- animaduertendum ,quod aufim auſisau
cunt eaſdem vocales , & oinimutata, fa- fit,profubiunctiuo, audeā audeas audeat
ciunt præteritum ,vt ſedeo ſedi, &ex eo inuenimus.VirgiliusinIl. Georg.Aufim
copolita,inſideo inſedi,ſubſideoſubſedi, veltenui vitem committerefulco.Ouidius
relideo reſedi,vidco vidi,inuideo inuidi, in VI.Metam.Et nibilest,quod non inopia
præuideo præuidi. Et notandum, quoda nocaptus amore Auft,nec capiunt incluſas
ledeo compofita, quamuis in præfenti e pectoraflammas.Omnia autem ſupradiéta
in iconucrtant , in præterito tamen ean- verba , deo in fum conuertentia faciunt
dese produ &ta feruant, vt poſlideo pof- ſupina , vt rideo riſum, ardeo arſum ,
fedi.ftrideo quoque,ſtridi,facit,& etiam , video viſum , mordeo morſum , pendea
Atrido ftridis, tertiæ coniugationis inue- penfum , condeo tonſum reſpondeo re
nitur. I autem tam in præſentiquam in ſponſum ,audco aufum . Gaudco vero ei
præterito productá habet.Virgil.in Vill. iam i postu afluumpfit euphoniç cauſa,ga.
Aridantg canernis Strictura chalybum , & uiſum .A ledeo præterea geminanics,Icf
fornacibus ignis anbelat. Lucanus in VI. ſum ; & fortafle differentiæ caufa, ne liſe.
Auribus incertum feralis ſtrideat umbra. fum diceretur , duæ partes eſſe putaren
Starius in IV.Huiusinaſpetta lucoſtridere tur. Alia vero omnia in deo definentia,
fagitta. A &tiusin Aleeſtide: Cum ftriderat per ui diuiſas proferunt præteritum , vt
retracta rurſus inferis. Sin autem prima candeo candui , ſtudeo liudu , frondco
fyllaba in deo terminatorum poſtmutá frondvi,ſplendeo fplendui:quorum ſupi
aliquam vel m ſemiuocalem , e velo cor- na mutatione co ini,& affumptionecum
reptas habuerit in aliquam liquidamn de- dcbent fieri,vtcanditum ,ſtudicum ,fron
ditum
 869 LIBER IX . 870
ditum , ſplenditum . Rariſſime tamen ab bomine lugent. Quamuis a carco , futuri
omnibusneutris ſecundæconiugationis, participiū non,cablurus, ſed cariturus fa
quæ in üi diuiſas faciuntpræteritum ,in- ciat, ſicut fupra oftédimus luuenalem in
uenio vel huiuſcemodi ſupinum , vel 11.protuliffe. A pateo quoque paſſus na
participium futuri,vtcaleo calui, cerrco fcitur,teſte Virgilio ,quiponitin III. Æn.
terrui,iepeo tepui,horreo horrui,facceo Espater Anchoiſes paſſis delitorepalmis.Idő
Aaccui,rubeo rubui, languco langui,pal- in II.paßisPriamcia virgo Crinibus.
co pallui.Siqua tameinmeniunturibre- In Geo definential vel rantecedenti
uem ante cum habent.Vnde luuenalis a bus,geo in li cóuerſa faciunt præteritum
careo caruijn 1Lcolleredulcem Cogitat ke- perfeđú,vt indulgco indulfi,fulgeo full,
redem ,cariturusturturemagno.EtCicero, algeo alli,vrgeo vrli, turgeo turli, tergeo
valitnrus, a valeo.Excipitur,prandeo prá. terling & Probas, & Chariſius,& Cellus,
di.Plautus in Menäch .Prandi & poiani, & Diomedes comprobant, & ipfe omni
ſcorium accubui. Id quoq; camnen in ſumbusvalidior vfus.Iuuenalisin l.fedmox ef
facit ſupinú quomodo ſuperiora,vt pran- pocula torques Saucius, & rubra deterges
{um , quodtamen ,quamuis neutrum ſit, 'vulnera mappa. Idem in V. vaſa apera
habet participiú præteriti,pranlus,vtcæ- tergeat alter.Horatius in 11. Serm . pofito
Qu cænatus,iuroiuratus,carco caffus,pa- panone velis quin Hoc potius,quam gallina
teo paſſus, cicubo titubatus. Ec mulcaprę- tergere palatum .Terent.in Eunuch. Ego
cerea avetuſtiſſimis fimiliter luntprolata ne? imperatoris virtutem noueram & vim
participia præteriti a neutralibus verbis, militü, Sineſanguinehocnon poffe fieri:qui
vt a ſencolenectus, o megéons, diſcedo di- abſtergerem vulnera. Eft enim quaterna
Scellus,ó ajaxapes, intereointeritus, ó rius lambusquiſtare non poteſt, niſi pe
aicupaba's,obeo obitus, o'n Sriwis,occido oc- nultimaabftergerem producatur.Mulgeo
caſus, o Sanas, potus, o neman's , raj o rubeis; quoquemullifacit, quamuis differentia
vc iuratus, ó ómóvas nas ó ómoteis. Catullus: cauſaquidá,mulxi,protulerüt, quia mul
Sedhac fuere non recondita fene&taquiete. ceo quoq;,mulli,facit.ſed Virgilius in III.
Seneſco.n.inchoatiuumeft.Salluſtius in Georg. Quodfurgente diemuljerehorisg,
IV. Hift.Omnes ,quib.fene&to corpore ani . diurnis,Nottepremár.Enniusin VII. An .
mus militaris erat. CæliusinlV.Cuftodie nal. Mulferat hucnanem cõpulfam fluctib:
bus difceffis,multi interficiuntur.Claudius: pontus.Idem in IX.Cyclopis venter velut o
Pugnaacritercommiſſa, multisvtringine limturferataltiCarnibushumanisdifférus.
teritis.Liuius inProteſilao: Cupidius miſe- Lucill. in XX.Purpureo terſitūc latas gan .
rulo ebito.Lucilliusin II.quaboris fublata Sape mēſas.Idé in IV.Obrurfiebrius.Sylla
duab. Omnia funtfoleoccaſoductog. A de- ba vero naturaliter lóga ante geo , mutát
crelco quoq , decretú, Liuius protulitin geoinxi,&faciunt præteritumperfectú,
III.Erotopęgnion :noéte dieg,decretum . lugeo luxi, augeo auxi, frigco frixi. Alia
anctum . Terentius inHecyra: Quid ais ? vero omnia in geo definētia,eo in ui diui
cum virgine vna adoleſcēs cubuerit pluspo- ſas mutat in præterito, vt egeo egui,indi
tus. Hoctamen idé luuenalis paſiue pro- geo indigui,rigeo rigui,vigeo vigui.Supi
culit in IV.epotaq fumina MedoPrande na quædă in li præteritum terminantia,i
te Sicut & iuratustam actiue, quá paſſiuc in vm cóuertencia faciunt, fiue ſecunda ,
profertur. Cicero in 11. Verr. Malo eiia- fou terciæ ſint cõiugationis, (nam quartæ
I ratofuoquã ininrata aliorum tabellas come in tum faciuntſupinum ,vr indulli indul
mittere. Lucan.in VIII. Prifca manēt mihi ſum vel indultú. Vnde Marcellinus rerú
per Latium iurata tonante. A titubo quoq; geſtarú XIV.Tanquãlicentia crudelitate
titubat'. Virgil. in V.veftigia preſſo Haud indulta. Full fullum ,alli alſum ,arfiarſum,
tennit titubara folo,ldcm in Il.nunccaffum terſi cerfum , læſi lælum , luliluſum ,mulli
Ee 2
 870 PRISCIANI 872
mullum velmulētú.Salluſtiusin 111.Hi- dem ſyllaba,& ab oleo velleo compoſita,
ſtor. Dein lenita iā irapoſtero die liberali per viſyllabam faciunt preteritum perfe
bus verbis permul&tifunt. VndeCicero in aum, impleo impleui,copleo compleui,
cócione Metelli,permulſa atg recreata eft. ſuppleo fuppleui;cuius ſimplex verbum
Varro in fatyra: capite permulſo. Torſi nõ legi. Aleo feui,defleo defleui, cleo cle
quoq;, torſum & tortum facit.Cato in II. ui,oleo oleui,aboleo aboleuiadoleo ado
Originú. Marſus hoſtě occidit priusquam leui,obſoleo obſoleui,exoleo exoleui,dc
Pelignus,propterea Marrucini vocantur,de leo deleui, releo releui; quamuis oleo &
Marſo detorſum nomen.itaq;& tortores & oleui &oluifaciat. Et ſimiliter, redoleo
torſores dicuntur.Terent.in Phorm. Bo- & redoleui & redolui; quia non mutant
norum contortor,legumdiftortor.Cic.in IV. fignificationé.Horat. in I. epift.Vinafere
Verrin. Quod fanunc denique , quod non dulces oluerüt mane Camæna. Lucillius in
auerfum atque exterſum reliqueris? tergo XXX. Quis totum ſciscorpus iam peroleße
terſi, terſum , dixit ,ſecundum fupradi- biſulcis:pro,perolcuiſſe.Virgilius in XII.
ctam proportionem . Excipiuntur geſli moxcamatura adoleuerit atas.Varro tamé
geſtum , vilivſtum facientia lupinum . In etiam , adoluit,protulit in ill. Rhetor.
xi vero proferétia pręteritum ,cuiufcunq; Poftquă adoluerithæc iuuentus.Caſſius ad
fint cóiugationis,xi in ctum conuertétia Tiberium II.At contra Aegyptiosfacrificiā
faciunt ſupinú ,vt luxi luctum ,auxiauctū, vbi integrum anſeremadoluerunt. Pafliui
frixi frictum , afpexi aſpectum illexi ille- quoq; participium ,adultus,pro ,adolecer
ctum ,duxi ductu, dixidictú ,neglexi ne- platú eft. Antias in LXXIV.Eocèshoftie
glectum , traxi tractum ,ſtruxiſtructum , vituli XXVII.conie ti,& ita omnia adulta
finxi fi&tum , & pinxipictú,& ftrinxiſtri- funt.Obloleo quoq;,obſoleui facit.Non
&tum ,& minximictum ,q euphonix cau- eft.n. aſoleo, folitusfum , velſolui,le
fanin ſapino abüciunt; quáuisiunxiiun . cundum Salluſtium facit perfectú, qulin
ctum ,& tinxitinctum , & vinxi vinctum, II.Hiſtor.ponit:Neg ſubfidis,vtifoluerat,
& cinxicinctum ,& pupugi &púxipun- compofitis;ſed ab obs& oleo,ficut obſce
ctum , & fanxiſanctum feruet in ſupino nus,ab obs & canédo vel cævo,veldiso
quoquen .Excipiuntur flexi & fluxi,quæ xovš, vnde& inquino. Cicero deimperio
in ſupinis quoq; feruauerunt x , flexú Äu- Cn. Pompeii. Obſoleuit iam ifta ratio, re
xum; quanuis vetuftiſlimi& fluctus pro multo magis quam verbis refutata.Idem in
Auxus,& Aucturº pro Auxurusfoliti lint I.Rhetor. Hoc vero a plerisg, corum defer
dicere.Vnde & Auctus,ipſemotus aqua- tum obfoleniſſe. Idem pro Cælio : Charte
1 rum.Ingui verofaciétia præteritum ,quia quoqquaillampriftinam feueritatem obti
neutralia funt, non habent in vſu ſupina, nebant,obfoleuerunt. Exoleo quoq; exole:
debent autem ſecundum analogiam in i. ui , vnde exoletusexoleta exoletí. Plau
tum ea facere,ficut ſupradictum eſt. tus in Medico : Domireliqui exoletam vir
In Queo deſinens vnum inueniturſe- ginem . id eft, grandem quæ exoleuerat.
cundæ coniugationis in ſi terminansprę- Aboleo vero , velutredoleo,& abolui &
teritum ,torqueo torſi;& ex eo compofi- aboleui facit præteritum. vnde & abole
ta,diſtorqueo diſtorſi , contorqueo con- tum & abolitú & abolitio dicitur . Liuius
torſi, extorqueo extorfi. Supina ſecun- in X. Etfiomnis diuinihumanig, memoria
dum paulo ante expofitam regulam in abolenerit. Perſius: Hociuuat,hic,inquis,
fumproferunt,torlum , diſtorlum , con- veto quiſquãfaxitoletum . Ciceroin Verr.
torſum , extorſum . Inueniuntur tamen de pretur. vrbana: Vereor ne beccuipiam
ctiamin tum & frequentius. nimis antiqua,etiam obſoleta videantur. A
InLeodefinentia, fiantel aliam cóſo- deleo cuius ſimplex, id eft,lco, in vſu non
mantemhabuerint coniunctam ei inea eſt deletum :a delino, delitum naſcitur;
quodi
 8z3 LIBER IX . 874
quod Probus & Caper comprobant, vſu luxi,polluceo polluxi.Plautus in Sticho:
quoq; adiuuante.Virgiliusin IV.Georg. Vi decumam partem ex voto Herculi pola
paribuslita corpora guttis.Cicero inl. ' luceam .Næuius in Colace: Oui decumas
Epiſt.ad Caluum :Tulimoleſte,quodlitere paries quantum alienifuit poiluxit,tibia pu:
delite ſuntmihi a tereddite. Idem in IV. blicando epulo Herculis decumas.
Verrin.Tabule ſunt in medio,queſecorrü- Supina in üi quidem diuiſas facientia
prasg, atq; interlitaseffeclomant. Actius in -præteritum neutradeficiunt, ficut ſupra
od
Atreo :Epularum fictor, celerü fratris deli- diximus, vt canui, Itupui, cepui, horrui,
tor. Supina,ſecundum iam prædictain re- parui, egui. Deficit eciam ,metui ,timui.
gulam in vi ſyllabam præteritum termi. Nam a carui,velcaritū ,vel caffum videtur
nantium faciunt, vt compleui coinpletú, poffe dici,quiafuturi participiú caricurus,
defeui deflerum obloleui obſoletum , a- præteriti caſſus inuenitur.Iuuenalisin II.
boleui aboletum ,aboluiabolitum, dele- quomodo ante dictum eſt: tölleredulcem
tum a deleo ; vnde & lerum ipſa res quo Cogitat hæredem ,cariturustuture magno.
delervitá, quaſi a, leor, fimplici, quod in Virgilius in II.Æneid.Demiſéreneci,nunc
vſu non eſt, profertur. Alia vero omnia caßum luminelagent. Actiuavero plerun
verba in leo definentia, co in ui diuiſas queüi vocalesin i correptam conuerten
transferentia,faciuntpræteritū ,ve doleo tia,affumunttum ,vthabco habui habitű ,
dolui, calco calui, palleo pallui, excelleo inhibco inhibui inhibitum, præbeo præ
excellui, & excello inuenitur.Alia quo- bui præbitum, monco monui monitum .
que omnia ſecundæ coniugationis verba Pauca autem ui in tum verrunt , niſi con
quacunq; conſonante ante co polita, co ſonantium natura prohibeat,vt teneo te
in uidiuiſas conuertentia faciunt præte- nui tentum ,doceo docuidoctum . Cen .
ritum perfectum , vt habeo habui,rubeo feo verocenfui cenfum , quia in fimplici
rubui,doceo docui,arceo arcui, timeo ti- dictione, n, antecedente; s & t,ſine iſe
mui,iaceo iacui,teneo tenui,canco canui, qui non poffunt. Julli vero & mulli &
candeo candui, ſtupeo ſtupui, repeo te- manli & hæfi,fecundum prænunciatam
pui, pareo patui , carco carui, hot- regulam ,in fi proferentia pręteritum ,iin
reo horrui, Aorco florui, cenſeo cenſui, vm conuertentiafaciunt lupinum , iulli
pareo patui, liquco licui,ex quo liquefco iuſſum , muiſ mulſum , manſi manſum ,
inchoatiuum.Ouid.in łV.Meram .Proti- hælihæſum . A forbui ſorbitum , a ſorpſi
nus imbutü cæleftine&tare corpusDelicuit, vero ſorptum debet fieri fupinum ; vt ab
terram fuo madefecit odore.A liceo quo- habeo habitum , & præbui prxbirum : &
que, licui, facit. Excipiuntur hæc, iubeo afcripfi fcriptum , a nupfinuptum . quo
iuffi, forbeo, vel etiam forbo , vt Probo rum neutrum adhucin vſu non inueni,id
placet,ſorpſi velforbui.Lucan.in IV.Ab- eſt,nec ſorbitū,necforptum . A luxiquo
ſorphir penitus rupes, & tecta ferarum . Ci- queluctum , & a polluxi polluctú, exigit
cero in 11. Philipp. In fanguinem cinilēex- ratio in xi terminantis præteriti, led
hauſit, velpotiusexorbuit.Idem pro Murę. autoritas deficit. Neui vero in vi termi
na : Difficultatem exorbuit. Mulceo multi, - 'nåntium ſeruat regulam , in ſupino con
manco manli ,neo neui,hçreo heſi,lucco wertens vi in tum ,neui netuin .

Еe 3
875 876
QURUDCIRCOURUEGARAOSAUCZORAQURAOUIRUOUOUOMANQURO
monorannanore ఇలలు nunnerone లలలలలలలలకు

! oi

PRISCIANI GRAM
MATICI CÆSARIENSIS
LIBER DECIM V S,
N lo a antecedente vnum Serm. Mentior atfiquid,merdis capuis
inuenitur, aio, quod inpri- quineralbis Coruorum ,atqz in me veniant
ma quidem perſona i loco mictumatg, cacaium . Vnde etiammedi
conſonantis haberduplicis, tatiuum micturio, vt lectúlecturio ,par
quæ & geminabatur a ve- tum parturio, clum eſurio. A ſupinis.n .
cuſtiſlimis, aiio. In ſecunda vero & tertia meditatiua folent fieri. In io quoq; uan
'tranſit in vocalem neceſſario , quia con- tecedente ynum inuenio,inquio;o pleti
Ionans ſequitur , ais ait. Itaque pares ha- que artiuni fcriptores putant in vfu non
bet in tribus perfonis fyllabas, cum o- effe.Sed Cicero ponit hocin II deorato
mnia in io deſinentia , tertiæ vel quartæ re: Attendere & aucupari verbaoportebat,
conjugationis,vnafyllaba minores habe- inquio,vtea quafuntfrigidioravitemu.In
antprima perſona fecundam & tertiam , codem : Tu vero,inquiſti,moleftusnon erise
vt facio facis facit, audio audis audit.Sed Idem in Verrem de lignis: Quimevbivi
in hoc primæ perſonæ penultima poli- derunt , vbifunt Pamphile,inquiunt,foz
tione producitur,ſecundæ vero & ter- ' pbildem in IV.ad Heren. Quid enim tibi
tiæ corripitur. & ficut quibuſdam vide- 'vis?aliquis inquiat. Etex quoapparet ſe
tur,tertiæ eſt coniugationis, nec per totá cundum analogiam , inquiam ,quoq; dc
in vſu inuenitur declinationem . cuius bere dici. Idem ad eundem inl V. Annon
præteritum , cum ait in tertiainueniatur Africaninepotes,inquit,iftin [modifuerunt.
perſona, debuit aipriinam facere, quæ in In code:Videte nunc inquit,judice ,guem
vfu non cſt. poteft tamenaitquoq; præ- admodum mePlagioxippusifte tractarit.
ſens intelligi propræterito. Sed cumim- Perfius:Hoc iuuat hic,inquis,vetoquiſqua
peratiuus initerminansreperiatus,quar- faxit oletum . Terentius quoq; imperati
tæ magis oftenditur elle coniugaţionis. uum ejus,inque, in Phorm.pofuit: Tum
Næuius: Annaiaest fponfaprægnans? vel Antipbonemvideo ab ſeſc amittere Inuită
ai, vel nega. E quoque antecedente in io cam ,inque.Ergo fecundum analogiá ter
vnum inucnio ,meio,tertięcõiugationis, tiæ coniugationis inuenitur eius tota fe
in quo fimiliter i loco conſonantis eſt.lu- redeclinatio verbi. Supinum vero abco
kenalis eiusinfinitum profere in I.Cum nqninueni,necquxſolentab co nalci.
sus ad effigie non tantum meiere fas est. Per- In Cio , a antecedente,mutant eam inc
fius: Pingeduos angues,pueri
facereftlocus, produftam ,& abiecta o,productaq;i,fa
extra Meiite. Quidam tamen etiam mcio civnu præteritum perfectuin, vt facio fe
mcias dici putauerunt. Sedmingo quo- ci, iacio ieci . Ex his cópcfita cum præpo
que dicitur,ex quo præteritüin vfu ,mnin- ftione, quamuisin præfenti murentain
xi. Vnde Horatius: huncperminxereca'o. i,tamen præteriti reguláſeruant, quaeft
nes. Ex quo fecundum regulam nafcitur in fin pliuibus, vt efficio cficci, perficio
in cum lupinum ,nuictum .Horatiusinl. perfuadott dixi,cum præpofitione
comme
390 LIBER X
composta mutarea ini , quia,ficum alia aſpectum , illexi ille & um , elicui vero eli
parte cóponantur,feruát, vt calefacio ca- citum facit.Vnde Lucanus in IX. Viruis
fefeci,tepefacio tepefeci,tremefacio tre- & elicituminjung, exirerepugnat.Et Sta
mefeciffupefacioItupefeci. Abiicio quo- tiusin IV. Theb.dura quammortislimite
qucabieci facit,cónicio conieci,iniicio in- manes Elicitos.
ieci,proiicio proieci Inuenitur tamen et In Dip deſinensinueniò vnum , fodio
fimplex,icioicis. Vnde Virgil.inXI1.sető fodi, & ex co compoſitaperfodio perfo
iam fædus ,&omnes Copoſure leges.Alia ve di,effodio effodi:quod penultimam præ
rolante cio habentia , eandem in econ- teriti produxit'neceſſario ſecundum prę
uertunt,& cioin xi,vt afpicio aſpexi,con- dictam regulam ,quam oftédimus.Quod
ſpicio conſpexi,illicioiliexi , pellicio pel- a minuantur prafentis fyllabæ , in pre
lexi. Excipitur elicio elicui.Liuiusab Vi• cerito produciturpenultima,niſi per lyn
becond.lib. V. Adcolloquium vatom els copamvelapocopam proferatur.ſupinu
Guit, Esputoideo, neſi, elexi, diceremus, in fum facitgeminataT, vt fodi foſſuni,
neceſarioparticipium electus fieret,& Omnia enimverba, quæ in di finiūtpræ
eſſet dubitatio ſignificationis. Pellicui ceritum perfectum , infum faciunt lupi
quoque propellexi veteres protulerunt. num ,vt prandipranſum ,momordimor
Liuiusin Laodamia:Aut nunc quapiā alia ſum ,tetéditenlum ,pandipanſum , defen
te illo Aſiatico ornatuaffluens,aut Sardiano di defenfum , afcendi aſcenſum ,ſediſel
ac Lydia fulgens decoreEsgloria pellicuit. lum ;excepco dedi,quia prima eſt coniu
Sed Terentiusin Phorm .7s ſenem perepis gationis,quæ nunquam in ſumfacit ſupi
Holaspellexis,modonon monies auri policës. num ,& exco compoſitis,quæ in tertiam
Inuenitur etiam allicuit & pellicuit. Pi- tranſeunt coniugationem , & a penulti
ſo Hiſtoriarum I. Cuins vniuspremio mul- mam ſiinplicis lupini ini conuertunt, vg
sorum alicuit animos . P. Varro belli Se.
do dedi datum , reddo reddidi redditum ,
quanici lib. II. Deinde vbi pellicuitdulcis perdo perdidiperdicum ,vendo vendidi
lexis unda faporis. Supina ex illis quidem , venditum , credo credidicreditum , códo
quæ a habent ante cio , fiunt a præſen- condidiconditum . In Dior quoq; depo
u, io conuerſa in tum , vt facio factum ; nentia in fum faciunt ſupinum , ordior
jacio iactum. In omni enim verbo fiue orfum ,ingredior ingrellum .
penultima, ſiue antepenulrima ſit a, ſer In Gio ſimiliter producta antepenul
uatur etiarn in ſupino, quamuis mutetur
in præterito perfecto,yt faciofecifactú, tima,& ablato o extrema faciunt prętcri
jacio iecijattuin , capio cepi captum, ago tum perfectum ,vtfugio fugi, confugio
egi a & um , frango fregi fractum , cado confugi,perfugio pertugi,refugio rcfugi.
cecidicafum. Ex hiscompolita, quæ in Supinum o in tum conuertit,fugio fugi
præſenti mutant a in i, vt facio inficio, tum ,confugio confugitumperfugio per.
capio incipio ; & in fupíno a ineconuer: fugitum
In
,refugio refugitum .
Pio, ca antecedente, mucant aina
cunt, vtfactum infectum , captum ince
ptum.Illa vero,quæ componuntur a ver productá, & abiecta o productaq;i,faci
bisingo deſinentibus, quamuis mutentunt præteritum perfectum ,vtcapiocepi.
a in i, tamen in ſupino immutabilem ſer Abco copolita,in preſenti quidémutand
uanc cam, vt ago cxigo exacum , frango correptam fimplicis in i breuem , præ
infringo infra&tum ,tangocontingo con rericum vero integrum manet, ve incipio
factum ,pango impingo impactum .Quæ incepi,recipio recepi,ſuſcipio ſuſcepi.Su
vero in xi terininant præteritum ,fecun. pinum ram eius ,quam omnium inpivel
dum præmonftratam regulam xi in ctum in pli, vel in mi terminantium præte
conuertentia, faciunt lupinum, afpexi citum , per ptum profertur , vt cepi
Ec om

1
 879 PRISCIANI 180
captum,incepiinceptum ,concepiconçóa tuftiffimi tamen & fecundum quartam
prum , rupi ruptum , ſcalpli ſcalptuin , coniugationéhocprotulife inueniútur.
compli cõptum ,prompſipróptum ,dem- Ennius. Ova parireſoletgenuspenniscon
plidemptum ,ſcriplifcriptum,nuplinu- decoratum.Sed Terent.in Phorm .Neque
ptum ,einiemptum , ademi ademptū,ra- parereiamdin hec peratatempoteft. Idem
pui quoq; raptum facit.Similiter & ex eo in And.Hanc
fimulant parere,quoChremes
compofita, corripui correptum , arripuitemabſtérreant. Supinum ,partum , debet
arreptum.Cuvero ante pio habentia,o eſſe,vnde & partus,& parturio meditati
iniconuertụnt, &producunt penultimă uum.Plerunque enim regulam ſupinife
in præterito,vtcupio capiui vel cupii.& quuntur;tam meditatiuaquam frequen
exeo compoſita, vt concupio concupiui tatiua;excepțis quibuſdam , dequib.infi.
vel concupii. Vetuſtiſſimiautem etiam gnificationeverbidiximus, vélectum le
ſecundum quartam coniugationemifole- Curio&lecito,mịctum mitturio & mi
bant proferre hoc verbum .Lucretiuslib. Etito,dictum dicturio & dictito.Sic ergo
I.confringere vt ar&ta Natura primuspor- partú parcurio &partito.Statius tamein
tarum clauftra cupiret. In üidiuiſisfaciens XII.Thebparticipiofuturi addidit ijarg,
præteritum vnum inuenio ſuprádiete hoftiveniat paritura marito. Deponentia
terminationis, rapiorapui. & ex hoc cób in Rior deſinentia, orior & moriót,tam
poſita , eripio eripui, furripio ſurripui: ſecundum tertiam , quă fecundum quar
Nam ſurpuiper fyncopamprotulerunt tam coniugationem declinaueruntauro
quidam poetarum , vt Horatius in IV. res,orior oreris & oriris,morior moreris
Carm . Oua mefürpueratmihi Felix poft &moritis.Lucanus in ) V. Nongratismo
Cinarams. Sapio tain ſapiui vel lapiiritur, iuguli quiprouocathoftem . Ennius
quam ſapui protuliffe autores inueniun- in xiv.Annal.Nunc est illadies cum glo
tur.Probo tamen ſapui placer dici;Cha- riu maxim ,z ječ Nobis oftendit , fi vini.
riſio, ſapui vel ſapiui; Aſpro, ſapiui & mits,fine morimur. Turétius in Eunucho.
fapii,fecundumVarronem ; quod Dio- Rufu moriri ominosdenique.Virgilius in II.
Marcello approbat. Nonius tamen Æneid.telis Noftrorum obruimur , oritura
mutatis coniugationibus quemiferrimacedès.Lucillius in 111.Cox
ſicponit:ſapiui pro ſapui.Nquiusin virgi- iurbareanimāporis eft,quicung, adoritur.
ne prægnante:Quando ego plusſapini,qui Eorum ſupina,ortum &moritum ,quam 1

fullonem compreßi Quinquatribus. Teren- uis oriturusnonorturus,inueniaturpar

tius fimiliter : C'im intelligoreſipiiffe. pro; ticipium futuri; ſed præteriti ortusnon
reſipiuiffe.Capervtrunque in vfu eſſeo- pritus dicitur. Horatius epiſtolarum lib.
ftendit.AfraniusinBrunduſinis: Equidã 11. Niloriturum alias,nihil ortumtalefa
nunc refpuipoftquam pectus est lætitia o: tentes. A morior quoq; notandum , quod
Buftum.Plautus in Rudente.Polmagis ſa- cum moriturus ſecundum analogiam fa
puiſſet.fidormiuifſetdomi.Cæpio ,quod in ciat participium futuri , mortuus fecit
vlunon eſt,cæpi,facitpræteritum.Terć præteritum geminarą u,quod in nullo a
tiusin Adel.præteritum imperfe&tuſubilio participio inuenies,pro, mórtus vel
iunctiuieiusverbisquodpalcitur ex prize- moritus, o proportiomagisexigebat.
fenti profercofinerem egoillum ? aurnone In Tiodesnėsper lifacitpræteritum,
fex totismenfibusPriusolfeciſſem ,quamille geminatas,quatio qualſijo , telte Chari
quidquam cæperet? Supinum a cupiui & lio,in vſunon cſt,percutio percuſi,incu .
fapiui, fecundum ſupradi& am analogiam , tio incuſki.Supinum ſecundum regulam
mutata'viin tum profertur, cupitum & in ſiterminantium præteritum exit,quaf
fapitum . R ! fum ,ynde frequétatiuum ,quallo quallas.
In Rio vnuminuenipario peperi. Ve limiliter perculum , inculum . Namvi
yftumi,
33 881 ' LIBER X. 885
vſtum ,geſli geſtum torſitorſum vel tor- linquo liqui,vtvincovici.Ninguo quoq;
tum excipiuntur; & quæ quartæ coniu- 'ninxi, vnde & nix, ficut a duxi dux, a rexii
gationisin ſi terminant præteritum per- rex. Virgilius in 111. Georg. Interea toto
fectum ,farcio farſifartum ,farcio farſifar- non fecius equore ninguit. A &tius in An
tam ,fulceo full fultū , haurio hauſ hau- dromeda: cum ninxerit cæleftium molem
ftum.Pvero,ante fi.pofita, ficut fupradi. mihi. Extinguo etiam extinxi ; cuius ſim
ctum eſt, per prum faciunt ſupinum , de- plex ſtinguo in raro eſt vſu . Virgilius in
mo dempfi demptuin ,promo prompfi iv.Æn. Cum genereextinxem memetfu
promptum , nubo nupli nuptum , ſcribo per ipfa dediffem.pro,extinxiffem , protu .
fcripfi ſcriptum . In Tior deponens,tam lit. Cicero tamen in Arato,ftinguens par
tertiæquam quartæ coniugationis vnum ticipio vſus eſt, quod a verbo ſtinguo na
inuenitur, potior. Virgilius in III. Æ- fcitur:Quem neg,tempeſtas perimet,neque
neid.Fas omne abrumpit, Polydorum ob- longa vetuftas Interimetftinguenspreclara
truncat, & auro Vi potitur. 1, ſecundum inſignia cæli. Idem pafſiuum eius verbi
tertiam coniugationem ,corripuit penul- in prognoſticis protulit: Vt cum luna
timam , Lucillius vero in V. Deficit alma means Hyperionis officit orbi, Stinguun
Ceres, nec plebes pane potitur, ſecundum tur radii caca caligine tečti. Illud quo
quartam coniugationé producta penul- que fciendum , quod in üi diuiſas termi
tima protulit. ſimiliter Nçuius in Iliad.II. nantia præteritu perfectum , cum ſoleant
Facundopenetrat penitusthalamoque po- corripere penultimam , tamen vetuftifli
titur. Infinicum tamen ſecunduin quar- miinueniútur etiam produxiſſe eandem
tam ſemper inuenitur.Cicero in Ill. In- penultimam. In his maxime , quæ apræ
ucet. Rerum potiri volunt. Supinum ini. ſenti in üo diuiſas deſinente proficiſcun
tum delinit penultima producta, pocitū. tur, vt eruo crui, arguo argui annuo an
In Vo diuiſas quacung; antecedente nui. Ennius in II. Annuitſeſemecü decer ,
conſonante definentia , inacant oini,ve nere ferro. Supina eorú i præteritiin tum
acuo acui imbuo imbui, indao indui, di- conuertúc, & producunt u penultimam ,
lúo dilui, annuo annui,ſpuo ſpui,ſuo fui, acui acutum , imbui imbutú , induiindu
metuo metui, arguo argui. Virgil.in IX. cum annuiannutú ,innui innutum ,argui
Euryalus,me'nulla dies tă fortibusaufisDif argutum , vnde & participium argutus,id
fimilem'arguerit, tantum fortuna ſecunda. eſt,conuictus. Plautus in Pſeudolo. Ar.
Idem in XI.Verbaredarguerit.Excipiun- gutus malorum facinorum . & futurú, ar
tur, ftruo'ſtruxi, fluo Auxi , pluo pluui. guturus , & deriuatiuum ex hocverbum ,
ius in I'I.ab vrbe cond. & in XXI. & argutor arguraris.Inuenitur tamen in v
in XX11. lapidibus pluuiſſe. Et in XXIII. ſu etiam ,arguiturus,pro,arguturus.Sallu
Sanguine pluuit. Nam vnguo quidem ſtius inIIHiſtor. Quosaduerſum multiex '

j
Nilus & Papyrianus & Probus, tam vn- Bithynia volentes occurrere , falſum filiams
gui quam vnxi dicunt facere præteritu: arguituri. Plautus iterum in Pſeudolo de
Chariſius vero vnxi tantum . Coquo, fycophanta : Ecquid argutus es? pro ,con
yetvralii,coco coxi, linquo liqui, tinguó uictus.Excipitur rutum velruitú,quodu:
vel tingo tinxi. Hæc ramen non viden- corripit, vel quod i feruauit. Nam ſecun
tur in üo diuiſas terminare, in quibus u dum futuri participiú,id eft,ruiturus, de
vim literæ amittit: vnde in guo quidem bet,ruitum ,effe.Lucanusin IV.ruiturage,
fyllabam terminantia huiuſcemodi, fer- femper Statmirum moles. Secundum præ
úant regulam in goterminatorum , ſicut teritú vero debet,ratum ,dici penult.cor
& quæ in quo finiuntur rationem fequú- repta.Virgil.in X 1.Necmibicum Teucriss
tur in co deſinétium . Dicimus enim vn- vllum posterutabellum Pergama. Et video
so vnxi, vt lingo linxi & pingo pinxiy & tur hoc per fyncopam ivocalis
Ea
in pra
si
 83 PRISCIANI 884
cerito prolatum ,erutus pro,eruitus;ideo. Huberaqueebibèrant anidi laftantianati.
que tempus præteriti perfecti fimplex, g' Lambo quoq; lambi. Lucillius in XXIII.
habuit uante i ſeruafle.A ſpuo & metuo, Iucunda:que puer qui lamborat ereplacena
& pluo ſecundum analogiam, ſputum & tas. Similiter ſcabo fcabi. Idem Lucillius
merutum velmeruitum ,& plutum a plu- in IX.Scaberat ut porcus cõtritis arbore co
ui,velut adiutum ab adiuuidebent face- ftis. Vnum excipitur,incumbo incumbis,
re,fed in vſu ea non inueni. Alia vero ſu- q ctiam, incubo incubas, ſecundum pri.
pradiétæ terminationis verba extremam mam cõiugationéprofertur, & , incubui,
fyllabam præteriti in ctum conuertunt, facit præteritum ; & omnia a cubo cópo
vt ſtruxi Itructum , vnxi vnctum , liqui fita,liue primæ,fiue tertięlint cóiugatio
dictum . Excipitur, Auxum , vt iam ſupra- nis, vt accumbo velaccubo , accubui, in
dictum eſt. Deponentia in Quor,mutát cumbo vel incubo,incubui. Et nunc qui.
eam in cu , & affumentia tun, faciunt dem ſimplex corú , id eſt, cubo cubas pri
ſupinum , loquor locutum , ſequor ſecu- mæ eſt cóiugationis. Vetuſtiſlimi tamen
cú.Fruor vero fructum facit, ficut ſtruo & hæc,& omnia, quçin üi diuiſas faciunt
ſtructum.Cicero in Hortenſio: Et ama- præteritú perfe& um in prima cóiugatio
Mitate ſumma perfru &tus eft.Vlpianustamé nejét fecundum tertiam ſolebár declina
ad Sabinuin futuru, Fruiturum dixit, no re. Supinavero in pli quidéterminácium
fructurum ; quomodo ortum oriturum , præteritum , pli in ptum conuertunt,vt
crutum eruiturum ,mortuum moriturú. icripfi fcriptú, nuplinuptú.In bi veroal
Quæcum in præterito non habeant i, in fumunt cum ,bibitum ,lambitum ,accubi-.
futuro habent. tum; vnde & accubitus ,dicitur. Et nota
In Vogu loco coſonantis poſita, in 1 dum q,cum omnia in ſi terminantia prę .
quidem deſinente penultima, o extremá teritum ,ficutſupra docuimus,in fumter
iniconuertunt , & taciunt præteritum , minét ſupinum , exceptis quartæ cóiuga
vt foluo ſolui, voluo volui, caluo calui. tionis verbis;hæc quoq ;, õpvel mantel
Vnde Salluſtius in III. Hiſt. infinití pal- habuerint, li in tum conuertunt, venupli
fiui protulit:Contraille calui ratus. calui, nuprum ,ſcalpli ſcalptú, fcripfi fcriptum ,
pro ,decipi.Vocali vero natura longaan . dempli demptum , lumpli fumptum. la
recedentevo, in xiconuertitur in præte . quibus etiam p cuphoniæ caulainterpo
1
rito , ve viuo vixi , Supinum , i in tum con- nitur , quod etiá in præterito quibuſdam
uertentia,faciunt, v necellario invocalé placuitadſcribere. In Bor deponentia,
redeunte,ſoluifolutum , volui volutuin. inutant bor in plum , & faciunt ſupinum ,
Kcdebec etiam caluicalutú facere,quod vtlaborlapſum . Nulla autem cauſa alia
tamen in vſu non inueni. & puto Calu- eſt mutanda b in p, anteſ vel t in prin
mnia ex hocelle deriuatum. Vixi autem cipio ſyllabæ politæ ,niſi euphoniæ ,cuius
initerminantium regulá feruat in ſupi ratio apud Græcos quoque obſeruantil
no, victum . ſimos cius feruata eſt, in ſupradictarum
In By deſinentia verba vocali longa conſonantium ſcriptura , vt spuca expus
antecedente, bo in pli cóuertentia faciūt la réxpuria , nei wirela ainutten. Profe
prætericum perfectum, vt fcribo fcripfi, nim Græca, nos in principio fyllabæ pf
nubo nupſi. Nunquam enim b ante ſin fcribimus, vt nubo nupfinuptum , fcribe
ſyllabę poteftinueniri,vt Pleu- fcripfifcriptum ,ſcalpo ſcalpliſcalprum .
principio
dolus,ipſe. Alia vero o in i mutat in præ- in Conantecedente,abicctan,& oin
terito,vrbibo bibi. Cicero in Verremll. icóuerfa, faciuntpræterituin, penultima
In ifte unguam de fe bonam ſpem ba- quoqueproducta,vt vinco vici,conuin
berffet,nifidovobis malam opinionem ani- coconuici. linquo quoq; quodconſimi
maimbibiffent Quidiusin V 1. Metamor, lem videturhabereterminationem ,liqui
fact
 885 I E R X. 886.
facitpræteritu,abiectan ,ficutfupraquo- popoſci, & ex eis compofita ,quæ fimili«
que docuimus. S vero præcedente,mu- cer faciuntpræteritum , dediſco dedidici,
tantſco in vi, niſi ſint inchoatiua (illa e- depoſco depopoſci. Vocali vero natura
nim carent præterito perfecto) quieſco lóga antecedente in co deſinentia , in xi
quieui, paſco paui, creſco creui, adſciſco fyllaba finiunt præteritum, vt duco duxi,
adíciui,cófueſco conſueui, vel conſuecus dico dixi . R antecedente vnum inueni,
ſum . Chariſius tamen etiã, cõluco, ponit. parco, & peperci, & parli facit prçreri
Omnia tamen ca quę præteritú perfectú tum. Lucanusin II. paruúſed fera ſenectus
in viterminát adicată, frequéter inueni- Sanguinis effudit iugulo flammisg,pepercit.
mus perſecundas &tertias perſonas ſyn. Terentius in Hecyra : Hen meinfelicem ,
copă penultiinæ pati ſyllabę,cú ab uloco hanccine ego vitam parſiperdere? ico præ
cólonantis incipit, vramauiamauiſti vel terea penultima brcui profertur in præ
amafti amauit, amauimus amauiſtis vel ſenti, teſte Capro; ſed producit cam in
amaftis, amauerücvel amarunt:nco ncui præterito perfecto,& mutato finalemin
neuifti vel neſti neuit, neuimus neuiſtis ijico ici, vnde ictus. Cato Cenſorius de
vel neftis, neuerunt yel nerūt. Ideo auté Veturio: Hoſtem nummum icit.Cælius in
Ý addidim ',adic &tá;quoniam ,fiin poſitio- I.Qui cumiis ita fcedusicitis.Lucretiusta
neſicu conſonans,lyncopā pati non po- men etiam in præfenti producitpepulti
teſt,vt lauo laui lauiſti; non poffumusdi- mam ; exhinc corpuspropellit& icir. Supi
.
cere,laſti pro lauiſti, necpro lauiſtis la- na in ci quidem terminantium præteri
ftis, nec pro lauerunt farunt. fimiliter fa- ' tum ,iin tum conuertunt,vt vici victum ,
ueo fauiſti,nemodicit fafti;nec pro foui conuici conuictum . Eandem ſeruant re
ſti foſti; nec pro ſoluiſti ſolfti. Sed inue- gulam , liqui lictum , & ex co compoſica,
nio Horatium autoritate feciſſein qui- reliqui relictum , deliqui delictum. Nec
buſdam conciíonem , quamuis policio micum cſt,cum poft q,u poliravim literç
verbi habeat u confonanié,moucomoui amittat , in ci delinérium regulam ſequi.
mouifti,ex quo,fummoſſes,poſuit Hora. Quæ vero in vi fyllabá proferunt præte
riuspro, fummouiſſes,in I. Sermonum : ritum perfectum mutanteáin cum ,& fa
Hüc homincm velles fitradere,difperearani ciunt lupinum ,rcquicui requietum,vnde
Summofesorines, no iſtoviuimus illic Quo participiú fit futuri, requieturus. Cicero
tu rere modo.Item ,commorit pro cómoue- cótra Metellum :Nifieorum exitio non ra
ritidem Horatius ponitin Il.Scrm.at ille, quicturam.Creſco creui cretum ,adſciſco
Quime comorit, melius non tangere clamo, ad ciuiadſcitum , deſciſco defciui defci
Flebit. Vnum inuenitur in ſco defines tum.Liuius in XXV.ab vrbe cond. Deſci
verbum apud vetuftiflimos,cuiuspræte- tum ab Romanis. Er notandum q ab in
ritum perfectum in xiprotulerunt,tefte choatiuo fciſco cópoſita, primitiui,id eſt,
Capro, conquiniſco coquexi. Eft autem ſcio, habuerunt præteritum ; ſecundum
conquiniſco, caput inclino. Pomponius rectávero proportionem debentcotum
in Vacca vel Marſupio ait:Simulintro ve- quoq; perfecta aſcio& deſcio eſſe.Noſco
ni,acceffi ad patrem ,prendi manum in ter- noui notam . Similiter ex co compoſita,
ra,vt cubabatnada,adeum vtcõquexi,in- ignoſcoignoui ignotum . Terent.in Adel
terim mulieres con piciurr.Excipiüturprç- Ignotum est,tacitum est ,creditü est. vnde
cerea ciufdcrcrininationis,cõpeſco com- & participiú futuri, ignoturus. Cicero in
peſcui, difpelco diſpeſcui, quod ponit A- Catoncmaiore :Ignoturusa:teri, &parre,
puleius in dialogo, quieſt de deo Socra- alteri,quod tutorë ſecuerres effet.Cato in V.
tis:Cil Thabitaculoſumma ab infimi; tālá Originuun : Quod eorum nemo quiſquam
intercapedinef..ftigisdifpefcant.pro,diſtét. quicquã mihi ignoturus est. Quidamtamé 1

Excipiunturprætereadiſce didisi, polve coatra regulam apræſenti tempore hoc

 887 PRISCIANI 888
Heriuatumprotulerunt,ignoſco ignofci- mirum , cum in aliisquoq; plurimis eiuſ
iturum. Piſo Frugi in 1I.Annal. Quodcü- dem ſignificationis verbis inueniantur
gue deliquiſ t, ignoſciturum affirmabat, veteres prçteriti temporis participia pro
Notandumtamen,quodcognofco cog- ferentesvtprádeo prăſus,cæno cenat,
noui cognitum & agnoſco agnouiagni- placco placit?, merco meritus,pateo pal
tú,in frequétiori vfu faciút,pro openul- lus,careo caſſuspoto potus,pro,potatus,
tima producta,quá vetuſtigimi ſeruabát titubo titubatus.iuro quoqueiuratus, tá
analogiam ſequentes ,icorreptam adhi- in actiua quam in paffiua inuenitur figni
bentia. Vnde luuenalis in I. Agnitus ac- ficatione. & hæc quidem etiam iuniori
cipies , iubet a precone vocari Ipfos Troixe bus in vſu manſerunt.Illa vero obſolete
genas. Lucanus in 11. calida medius mibi rút,diſcedo diſceſſus,hoc eſt,qui diſceflit.
cognitus axis Aegypto atg, vmbras nufquã fimiliter intereo interitus,occido occa
flečtente Syene. Salluſtiustaméſecundum ſus.ſed eorú vlus in libro, qui inſcriprus
analogiam in 1 1. Hiſt. Neque inermesex eſt anobis,Departicipio,inuenies.Depo
pralio viros quenquam agnoturī.Pacuuius nentia vero in Scor deſinentia, in ante
1
ſecundum vtrunq;protulit:Inturba Ore- penultima quidé ſyllaba a velivel e cor
ſticognita,agnota eſt foror. Paſco paui,ſer. reptas habétia,in ctú faciunt ſupinum ,vt
uauit in fupinos ſolu ,paſtum.Compeſco paciſcor pactü,proficiſcor profectum ex
compeſcui,& diſpeſco diſpeſcui & polco pergiſcor,quia a pergo eſt,experrectúfa
popoſci, & diſco didici, a præſentitépore cit.Quáuisvetuſtiflimietiam expergitus
faciunt ſupinum mutatione o in i corre- dicebant.Lucillius in III. Etfomnopueros
pram ,& additionetum,compeſco cópef- cã maneexpergitus clamas. Cæcilius vero
citum ,diſpeſco dilpeſcitum ,poſco poſci- ſecundum analogiá protulit in Vmbris:
tum , diſco diſcitum. Vnde Apuleius par- MihifordidodormităJuadet vt eam quiſ
ticipium futuri protulit in Phædone, De quam ? Eſi ego obdormiero , ture idem ibi
anima fic auditurum,ſic diſciturum , qui erisexperreétus. Nanciſcor etiá nactú fa
melius ſoit hac ononia &fingulafic agere cit,abfq; n,vt Probo & Capro & Pollio
autpati,vtpatiuntur atque agüt.In xi tini- ni & Plinio placet. Sicut & pangor pa
entia præteritum perfectú,ſupinum ſe- ctum , & fingor fictum , & cangor tactú.
cundum ſupradictam regulă faciunt,dixi Sciendum tamen,quod funt verba, quæ
dictum , duxi ductum .Peperci vero vel feruant n in participiis præteriti,fiue in
parſi,parfum facit ſupinum ,ſecundum in fupinis,vt iungor iunctus, pungor pun
li terminantium regulam ,vnde,parſurus, & us,fungor fūdusemungor emundus,
participiú futuri. Varro in Laterenfi.Par- .extingor extin & us,tingor tinctus,plan
furuspecuniisbenepartis.Liuius in XXV. gorplanctus, angor anctus. Quæ autem
ab vrbe cond. Nedum eos Capua parfuros (eruant n,vel quæ non,de participio tra
credam . Seneſco, inchoatiuum eft: nam ctatum reperics. Quod autem corripitur
poſitiuum eius,ſenco,inuenitur in vſu. antepenultina paciſcor, & nanciſcor, &
Actiusin Telepho:famiăſtupidoTheſſala pficilcor, & expergiſcor,ex cöpofitis fiue
fomnoPectoralangucntquefenentg.Pacu- primitiuis corú potcft dignofci.Paciſcor
uius in Peribæa:Quanquam atasſenet fa- & depeciſcor, proficiſcorafacio, expgil
tis habeārem virium , vt te ab ara arceam . cor a pergo pergis. nāciſcor vero a nancio
A ſeneoigitur,non a feneſco fitpræteri- eſt, quodin vſu fuitvetuftiflimis. Grac
tum, ſenui. Salluſtius in I. Hiſtor. Nifi chuspro fe: Sinanciã populideſideriū , că
cum irabelli deſenuiſſet.Idem etiá partici- probxboreip.commoda.Alia vero abſq; c,
piú præterititéporis ex eo protulit, quá- in tum faciūtſupina, vt iraſcor iratum ,vk
uisadit neutrale, in IV . Omnis quibusaras ciſcor vltum ,nalcor natū,obliuiſcor obli
ſenecto corpore anizuamilitariserat. Nec tú.Excipiturdefetiſcor,defeflum ,faciens
ſupinum ,
 889 LIBER X. 8go
fupinum , &participium præteriti, defef incus dicitur, ş illic aliquid cudamus , id
fus,vt Terétius in Adel.Defeſſusfum am- cft,feriamus. Sciédum autem & eius fre
bulando. Idé in Phor. Neg,defetiſcar uſg quentatiuum.cuſo cuſas,eſt;ex quo com
adeo experirier. Nam ab eo q eft deficior, pofita,inculo incufas & recuſo recufas, &
defectus fit participium præteriti. Exci- accufo accuſas, & excuſo excuſas. Ado
piunturēt duo cöpofita, 7 quamuis ante. verbo,q funplex eſt primæ cóiugationis,
penultimam i habeant correptam ,in tum compoſita cum præpoſitione,tertię ſunt,
tamen non in etum faciuntlupinum ,có- &primitiui feruantpræteritum perfectú
minifcor cómentum ,adipiſcor adeptum. duplicantia di, quamuis in illo penultima
nam a reminiſcor ſupinum vel participiú chabeat,vt do dedi,reddo reddidi,prodo
præteriti vel fururi, in vſu non inueni, prodidi, perdo perdidi Credo quoque ab
quamuis ratio hoc quoque, rementum, co cöponitur,quali,cretum do;& vendo,
quomodo commentumexigat dici. venú do;& condo,ex,con,cöpoſitum , &
In Do definentia,li penultimam natu- do, & ex eo, abſcondo. Itaq; omnia præ
raliter lógam habuerint,do in ficouerté- teritumidéperfectum feruát,credidi,vé
tia faciuntpræteritüperfe&tú ,vt ludo lu- didi,condidi,abſcondidi. Plautus in Car
fi,rado rafi,lædo lafi,rodo roſi,vadovali, bonaria.Secundū upſam arā aurum abſcon
euado euaſi, illido illiſi, claudo vel cludo didi. N vero ante do habentia, o ini mu
clauſi vel clufi . Inuenitur tamen etiam, tant in præterito perfecto, & fi, ante n ,u
claudeo,fed & ,claudo,pro ,claudico .Sal- veli habuerint,amittunt n ,vt fundo fudi,
luſtius in Ill. Hiſt. Coniuratione claudit. & fcindo ſcidi.Vetuftiflimitamen etiam,
Cæcilius in Epiclero : An vbi vosfitis ,ibi fciſcidi proferebant, & folum quoq; in v.
confiliâ claudeat? Cedo celli geminauitf fu effe putat Afmonius in arte quam ad
in prxterito. Ex quo Virgilius,acceſtis. p, Coſtantinú imperacoré fcribit,fed errat.
accefliſtis,poluit in l. Æneid. peniturgjo- ná Lucanus in 11 l.fcidit ponit. Qua mare
nantes Acceſtesfcopulos.Excipitur cedo ce- tellurēſubitis aut obruit vndis, Ant ſudit,
cidi. Lucanus in IV.donec vetuer ütcaftra medias fecitfibilitora terras. Stat.in IX .
cecidir. Pedo pepedi.Horatius in I Serm . Theb. Orag, pectorag, & viride ſcidirbor
vinou Curtis Indais oppedereinulla mihi,in- rida veftě. Idem in X1. Alloquiofceditipfa
quam , Relligio est. Idem in codem : Nam nouo terrore cruenta Eumenis. Marcialis in
diſploſa ſonat quantum vefica,pepedi. Abeo III.Epigram . Vnguentū fateor bonñ deds
quod eſt,lido,præteritum nó inueni.Lu- fti Conuiuis here,ſed nibil ſcidifti.Sed Afra
canusin IV.fideria peffum Corpora caſate- nius more antiquo dixit in Homine : Sa
nent.Virgilius ex eo cópoſitum in V.Sub- tis fortiter paulo veftrasſciſcidiftis colus. A.
fidunt unde, tumidumque fub axe tonanti ctius Sotadicorú I. Non ergo aquila ita , ut
Sternitur & quoraquis eius paffiuum Sta- pdicant,ſciſcideratpectus.Neuius in Teſti
tius protulit in V. Theb.ſummisq;infidi- cularia:Imo quo ſciſcidimusconſcindam at
turaftris. Cudo fecundum Diomedem , & queabiiciam . Ennius in Menalippa :cum
x Chariſium , & Phocam ,cuſi;ſecundum a- faxum ſciſciderit. Et vidétur hi rationabi
lios,cudi Et videtur ét Virgilius fic pro- lius protuliſſe, ne minorūtemporü eſſet
tuliſſe in 1. Æneid. Ac primum filicisſcin- præteritum quá præſens,& rariffime in
tillă excudit Achates, Sufcepitg igne foliis. uenitur.Findo quoq; , fidi facit.licet qui
Excudit enim tam præſensquam pręteri- dam ,fili putauerunt.Sed Virgil.in IX.Et
tum poteſt intelligi;fed quiaſuſcepitſub- media aduerfi liquefalto tempora plumbo
junxit,melius preteritumintelligitur.Id- Diffidir,acmulta porrectum extendit hare
que etiamSeruius in comentario Æneid. na.Horat.in III.Carm . Demerſa exitio dif
co cóprobat hisverbis :Excudit auté,ferien- fidit vrbiñ Portas vir Macedo,es fubruisa
somhan do eiecit,quia cudereeſt ferire. Vnde & mulos. Cætera vero feruane n , xepande
 891 PRISCIANI 892
pandi, defendo defendi, ſcandoſcandi, cer, cuſum . Idem in codem: lapidemque
accendo accédi. Excipiuncur duplicantia reuertens Incuſum aut atre malſam picis
principalem fyllabă, pendo pepédi, ten- vrbereporiat.Cado quoque calum ,facit,
do retendi,cundo tutudi, penult.a pleriſ- ea tamen penultima producta. In omni
que correpta ,a quibuſdam autem etiam enim lupino fiue participio pręteritipro
producta propter fupradictain rationé,id ducitur a penultima; exceptis, datum &
eft,ne vincatur in compoſitis ab eo tem- ſacum & ratum & ftatum .Illud etiá fcien
poribus ſyllabàrum a præfenti præteritu. dum quod n ante do habentia,quæ amit
Horatiusin IV.Carm.correptá protulit: cuntn in præterito, amittunt eandem in
Quod regnum tumidas contuderut minas. fupino,& gemináts,lilitpenultima bre
eft enim ,contuderit, choriambus. Idem uis in preterito,vt findo fidi fillum ,ſcindo
in III. Non auſpicatoscontudie impetus, [cidi leiſfum. ſin producatur , vná s habét,
Noftris.Eſteniin dactylus,contudit. Vir- fundo fudi fulum.compoſita ſimplicium
gilius in VIII. lapfáancilia cælo Excude. terminationesſequütur.Cedocellum ,&
rat.Solét auté compolita feruare ſimpli- pando palſum faciunt.Quamuis eciama
ciun tempora,cado cecidi,concido coci- patior, & a pateo,paffum ,dicamus.Vnde
di,penultimacorrepta;cædo cecidi,cóci- Virgilius in 111. Aen. Atpater Anchifes
do concidi,penultima producta. Vetu- paflis de litore palmis. Idem in l. Crinibus
fillimi camě tam producebant quá cor- ladespaſſis peplumqueferebant. Abeog
ripiebant ſupradi&ti verbi,id eſt,curudi, eſt pedo lupinum in vfu non inueni. A
penutcimam.Ennius in XIV. Infit,ocines, coinedoquod eft anomalú, comelum&
que me fortuna fero fic Contudit indigno comeſtú inuenitur. Cicero pro Cluétio:
bello confecitacerbo.Ecce hic corripuit.Idé Abditum aliqua inpartepanis, quam pro
in XVI.Ingenio fortidextra latuspertudit tum colliquefaltum in potione elet, cele
is alta. Idem in Annalibus:Virosquevalēzes riuspotiuscomeftum quam epori, in VEBAS
Cin: edit crudelis byems.hic produxit pe atque in omnespartescorporis permanaret.
nulcima.Cado quoque,cecidifacit,neli, Virgilius autem ab eo, quod eſt,adedor,
codi dicamus homé e le putetur.Căpoſi- adelus protulit in IX . * poftibus hefit
2 : nóduplicant penultimá ſyllabá, adefis. Tendopræterea, & centum & ten
vt perpendo perpendi,excendo extendi, fum facit. Virgiliusin VII. Andiit 8,6
portundo percudi,incido incidi, concido quem tellus extenta plagarum Quatuor in
concidi: exceptis, a do,a ſto,cópoſicis, & a medio dirimit plagaſolis iniqui.Lucan.in
diſco& polco,vt prodoprodidi, rektore- Es varias ignis tenſo dedit aere formas.
Atici,dediſco dedidici,depoſco depopoſci. Idem in ILienfisque'rudentibus a &te.Ofté
A curro compoGravtroq; modo prolata doquoque abeo compofitum fimiliter
inueniuntur ab autoribus,vr decurro de- facit, oſtentú & oftenſum . Lucan . in II.
curri vel decucurri.Excipitur etiam diui- Vifcelushoc Sylla,cadesqueoſtenſa placeret,
do ,quod præteritum diuiſi facit. Supina Agnofcendus erat. Apuíciusin Phædone:
illa quidé,quę a docomponútur,mucant Et caufam gignediofteſurum, & immorta
oin i correptam , & alſumunt tú, vt red- litatë anime reperturá. Varro rerú ruſtic.
do reddicum ,credo creditum ,perdo per. 1.Oftenfusfol.ldédiuinarú ll l.Saluteoftco
ditum. Alia vero omnia do in ſum con- ta.Cato pro L.Cæſare ad populum :quod
uertunt,vt ludo lufum ,rado raſum , cedo egome peroofteturā. Oftencūquoq;, quá
ceſum ,defcndo defenfum ,tudo cunſum . domonftrú lignificat,nomen eſtpartici 1
$

Virgilius in IV.Georg. Proderit &tunfum piale, quomodo factum & dictum & vi
galleadmiſcerefaporem.Idem inI. corua- lum ;aboftédendo futura,di& ú.Strido& 1

dem :durú procudit arator Vomeris obtufi ſtrideo,cam tercizquáſecundę coniuga

dentem , canat arbore lintres. Cudo limili- tionis inuenitur. Virgiliusin VII Liftri
dunt
 893 LIBER X. 894
3
duntque canernis Strittura chalybum , & do compofita, go in ſi conuertentia fa
fornacibus ignis anhelat.Lucan’in VI.An- ciunt præteritum perfectum , vtmergo
ribus incertü feralisftrideatvmbra. Iuue- merſi,ſpargo ſparsi, tergo terſi. Dicitur
nalis in IV.Táftriduntignes, ia follibusarg, tamen & ,tergeo. Alia vero in xi conuer
caminis. Horarius Serm . II. Stridere fé- tuntgo præſentis, & faciunt fupradictam
sretadiuiſosaure ſuſurros.correpta penul- tempus, vt rego rexi , cingo cinxi, ango
tima Stati' vero eandé productá proru- anxi, tingo tinxi, pingo pinxi. A regendo
litin VIII.Nilftridere domi. Idem in IX. compofita , quamuis in præſenci lynco
21 Stridebit veſtros Tydeus inhumatus ad ig- pam penultimæ e patiantur, tamen iir
nes.Præteritú perfectú eius debet ſecúdú præterito perfecto cam euphonix cauſa
analogiá in do vel in deodeſinentium & feruant,vt porrigo porrexi,pcrgo perrexi,
penultima vel antepenultimá naturali- ſurgo furrexi. Nam porrigo & corrigo&
ter longam habentium ,in ſi terminari,vt arrigo, e in i conuertcntia, aptiſſime fe
rado rali,trudo trufi, ludo lufi,video riſi; cundum proportionem ſeruant fimpli.
ſtrideo ſtriſ; ſed puto euphonię cauſa nó cis declinationem . Excipiuntur frango
effe invſu ſtriki,led ſtridi. , vi ſuperius fregi, ago egi, lego legi; quorum compo
diximus, vſus quoq; comprobat. Starius lita lequuntur fimplicium declinatione,
in IV.Huius inajpecialuco ftridere fagitta. confringoconfregi , perfringo perfregi,
Actius in Alceſtide: Cú ſtrideratretracta exigo excgi, ſubigo ſubegi, cogo coegi,
rurfus inferis. Sido præterea, fidi, facit. perlego perlegi, relego relegi. Excipiun
Cuius ctiá palliuú lidorlideris, inueni- tur ex hoc compofita, neglego neglexi,
tur.Lucan. in 111.fidentia peffum Corpora & intelligo intellexi, quod antiqui in
caſa tenent. Stat.in II. Theb.ſummisque terlego proferebant, intellexi, & diligo
infiditur aftris.cuius præteritum in vſu dilexi. Pangoquoque pegi, & ex co com
non eſt,dubitationis vel alternitatis cau- pofitum impingo impegi facit. Pacuuius
fa. debuit enim lifi eſſe. Sed vtimur præ- in Medo:Tonſilla pegilevo in litore. Luca
terito fedeo verbi id eſt, ſedi, pro ſupra- nusin V. Sufficit ad failum beli favor :
dicti quoque verbi præterito . In dovnú ſte laborque Fortune, quod te naſtris impe
anomalum inucnitur, edo es eſt. Veru- git harenk. Simplex tamen pango etiam
ſtillimi tamen , edo edis edit dicebár,cor. pepigi facit, fecundum Chariſiú , & pan
repta prima fyllaba. Neuiusin Carbo- xi.Sed antiqui,pago,quoq;dicebant,pro,
nar.Tibiferuimu'ti apud merſam adftant, paciſcor. Cicero in li. ad Heren. Palta
Illeipfeadftat quandoedir. Non poteſt e. funt , quelegibus obſeruanda ſunt,bocmo
nim in hoc iambo penuleima fyllaba do,rem vbipaguntorationepagunt.Tango
longa effe,vt intelligatur præteritum ,ne præteritum tetigi facit, & pungopupugi
fit orálw .PlautusinLipargo: Nihilmoror velpunxi. Varro in I. Human.Vihabent
mihi fucã in alho Apibus qui peredit cibü. Pharii, qui vocantur ópiozeráis, & in Afri
corripit enim penultima.Lucillius in IV. ca Pſylli,quorum ophiogenitumarbitrantur
Quieditſe,hiccomedit me. Supinum eius fuppofitum eſſe inſtirpe aliquem , fi admo
tam elum , vt ſupra di&um eft, quam e- neant vtpungat colubra, cum pupugerit,
ftum ,vfus exigit,ve polic dici.Virg.in IX. degenere fit,vinere,finon fit mori.In code:
& poſtibusheſitadefis.Idem inlII.Æneid . Admota aſpis, cam pupugerit,ſinon occi
Ambefasfubigat malis confumere menſas. dat, ciatex *Pſyllorum fiirpeeffe.Næuius in
Cicero pro Cluentio : Abditum aliquain Glaucoma: Quoddeeo obſonioſtylo mihi in
parte panis, quam fitotum colliquefactum manum papugit. Expungo vero expunxi
in potione effet celerius, potius comeftum dicimus;at repungo repupugi& repunxi,
quam epotum , in venasalg, in omnes partes vt Capro videtur:Cum ei,quinospupit
corporispermanaret. git,talionem ,id eft ,vicć a nobisredditam
In Go ,r antecedente,finó lint a regen- oitendimus, repupugi dicimus. Quan
 PRISCIANI 896
do vero deratione vel calendario loqui- Ctú,diceremus,alias ſignificationcsmon
mur,repunxi dicimus A tango compofi- ftrare putaremur.Lucanus in IV.Impacte
canon duplicant primam ſyllabam , con- cefferefores. In Gor deponentia mutant
tingo contigi, attingo artigi. In quibus camin cum ,& faciunt ſupinum ,vt fun
notandum , quod penultima præteriti gorfunctum .
corripitur , præfentis vero producitur. In Ho definentia, mutant ho in xi , &
Ab ago & frango & lego compofita fer. faciunt præteritum , vt veho vexi, traho
uant fimplicium præteritum, vt exigo traxi & fecundum ſupradi& am regulam
cxegi,prodigo prodegi, degodegi, abigo in xi terminantium preteritum perfectú,
abegi infringo infregi,perfringo perfre. perctum proferunt lupinum , vi veatum
gi,colligo collegi, relego relegi;quod tractum.
differentiæ cauſa nomutauitle in li;quá- In Lo finientia præſens per lui exeunt
uis etiam perago a immutabilemſerua- in præteritò,vtalo alui, colo colui, molo
uit, & dego per fyncopam euphoniæ cau- molui confulo conſului,occulo occului.
ſaprotulit.Èxcipiuntur mutantia ſimpli. Statius in V.Theb.raptum quæ fola paren
cis ſignificationem , quæ ſuperius polui- tem Occului. Excipiuntur duplicantial,
mus,negligo neglexi,diligo dilexi,intel- quę ſi a muta incipiant, geminant princi,
ligo intellexi; quanuis Æmilius Macer palem (yllabam , & fi non ſeruant ean
in XVI.Annalium , Omnium noſtrum ne- dem vocalé , vt pello pepuli, fallo fefelli,
glegerit autoritatem , pro,neglexerit, ait. tollo teculi. Proquo nunc in vſu frequéti
1 Supina,in ſi quidem facientia præteritu, cít, tufuli. A tulo quoque,quod vetéri
per ſum proferunt, ſecundum lupradictá bus in vſo fuit, tetuli dicebant.In conipo
regulam , vt mergo merſi merſuin ,tergo fitione tamen non geminant principalé
veltergeo terſi terſum,ſpargo ſparſi ſpar. fyllabain
ſyllabaın , verefcilo refelli copello com .
ſum . Alia vero omnia go in ctum conuer- puli. Alia quoque ciuſdem terminatio
tunt,vt rego rectum ,iungo iunctum ,tin niso in iconucrrunt,vtvello velli;fed &
go tinctum legolectu.pungo punctum , vullidicitur.Percello quoqueperculi, &
ago actum . Abiiciunt tamen n euphoniæ excello vel excellco exculi,vel vtalii, ex
cauſa hæc,quæ penultimam a habent,vel cellui, quorum fimplex in vſu non eſt.
i,vt frango fractum ,pango pactum, tan- Pfallo etiam pſalli facit præteritú . Cicero
go tactum , fingo fictum , pingo pictum , defuppliciis: Reuelliſtesarque in profunda
itringo ſtrictuni, ringorictum .Excipiun- abiecijiis. Virgilius in Bucolic. Cu canerē
tur,cingo cincum ,tingotinctum ,& fin. Gleases pralia, Cynihus aurem Vellit &
goſtinctum , & ex eis cópoſita,ſuccingo udmonust.Lucan. in 1 V.Caftrorā fuccasde
luccinctum , extingo extinctum . Ango cefpite vul eratherbas. Idé in V I.percuſſa
quoq; differentiç caufa feruauit n in fupi- que viſcera membris Vulfit. Idem in eode:
no,anctum ,ná ab ago actum fit Quidam Illagena florè primauocorpore vulfit. Idem
tamen etiá ,anxus, eius participiú protu- in IX . Anulfi: quemanz,ieiumg,affixitha
lerunt. Er omnia in cópofitione integras rene.Lucretius abexceilo excellis ,infini
ſeruant fimplicis literas, quamuis in aliis tum protulic, excellere , penultima cor
modis inutétur,vt regorectum ,pergo & repta:Omnibus ornatum voluift excellere,
porrigo perrectú & porrectúago actum, rebus. Cicero vero in 1. Epift.ad filium :
cogo coactú abigo abactú,tango tactum , Quare effice es elabora vi excelleas 9 eft
contingo contacto,frango fractú,detrin- ab excelleo excelles,cui preteritu debec
go detractum , pango pactum , impingo efle,excellui, vocaleo calui , lccundú pro
impactum Et pollunius hoc exiſtimare portioné ſecundæ coniugationis. Idė ta
differentiæ cauia in pleriſqueheri,nefi, mé Cicero in Verrinis,percellum.protulit
perictum & abicium & detuctú & impi- ſecundum tertiá cóiugationé. Erin l.pro
Cornel.
897 LIBER X. 898
Cornel. Quieloquentiamateris antecellit. diuiſas faciunt prçreritâ,vt pono poſui, &
ex quo deber , exculi, quoque eſſepręte- ab eo compoſita lupponoluppolui,có
ritumperfectum.ſicutipercello, perculi, pono compoſui.Antiquitamé& ,poſiui,
Virgilius in V.Perculte,& fuluamoribun- protuliffeinueniuntur. Plautin Vidu
dum extendirbarena. Baſſus in IL.Lyrico- laria:Nuncvt apud fequeftrum vidulum
rum : Calliopeprincepsfapientipfalleratore. pofiuimus.Apuleius in primo Hermag.Ee
Supina in tum quidéexeunt,quæ naſcú- cibarum ,quem iucúdum effe nobis animado
tur ab vnam l habentibus, vt occulo oc- werterant,cum appofiuerunt. Gignogenui,
cultum , colo cultum , conſulo conſul- pro quo, geno,vetuftiflimiproculiſlein ,
tum. Quæ vero duplicant, per ſum , vt ueniuntur. Varro in Andabata :Sed quod
fallo falſum , pellopulſum , vello vulſum , becloca aliquid genunt. cuius infinitum
excelloexcellum , percello perculſum . A paffiuum Lucrecius in IV.protulit,geni:
pfallo fupinum non legi. Abalo vero , tanto magis inficiandum Totumpoffeextra
camalcus, qua alicus,dicitur. Cicero pro corpus duraregenig. A canendo quoque
Plancio,Vbi altuseft. Similiter Salluſt. in compoſita fimiliter præteritum in üi
Iugurth. Et omnem atatem Arpini altus. diuiſas faciunt, ſuccino ſuccinui, occino
In quibuſdam autć codicibus etiã alitus occinui. Quidá& occano occanui, pro
inuenitur. A collo quoque fupinum de- tulerunt, ve Salluſtiusin I. Hiſtor. Iuffu
ficit, ſed pro co viriur, ſublatum . Volo Metelli cornicinesoccanuere. Scd Probus,
quoque anomalumfacitprçteritú,volui, occini, quoque exiſtimatpoffe dici,cum.
ex quo nomen participiale nafcitur, vul- fimplexcano, cecini, faciat; quomodo a
cus; quomodo ex colo,cultus, & exoccu. cado cecidi, incido incidi, & a tango te
lo,occultus. tigi,contingo contigi.Mantecedente no
In Mo deſinentia, ſi vocalis longa an- in pli conuerſa, facit præteritú perfectú,
tecedat,oinpſiconuerſa proferunt pra- vttemno templi.Alia omnia per vi con
tericum , vt ſumoſumpfi, promopropli iunctasproferuntpræteritum , lino ſiui,
demo dempfi,como compli. Hæc aucem ſterno ſtraui,cerno creui. Non folú.n.ti
li in tum conuertentia , faciunt ſupi- versuvicov reiva fic facit præteritum, ſed et
num , vt fumo ſumpli ſumprum , promo iam cum pro video accipitur. Titinnius
prompfi promptum , demodempli dem- in Gemina:Simulvepueras has nolteſuſpio
ptum ,como complicomptú.Aliavero in rarecreui.pro,vidi.Plautusin Ciſtellaria:
definentia üi diuiſas exeunt in Cum ego te amauimes Antiphila , & mihi
præterito,vt vomo vomui,gemogemui, amicam eſſe creus.ſımniliter,pro vidi. Sper
Fremo fremui, tremo tremui. Excipiun- no quoque Ipreui facit, & lino liui, vel
Cur emo emi, & premo preſli.Et in ii magis,differentięcauſa ad nomé Liui, le
quidem diuiſas terminantium ſupina ui.quod a leo quoque ſimplici naſcitur,
fiunt üi in tum conuerſis,correpta penul- quod invſu non eft;ex quo deleodeleui.
tima, quomodo in omnibus, quæ ex hu vnde & letum dicitur, quoddelec vitam .
iusmodi pręteritis naſcentiai habent an- luuenalis in III. Năguis pluraliuitvictuero
te tum ,vevomui vomitum ,gemui gemi- dolin muſto? Terentius in Heauton . Rele.
tum ,fremui fremitum ,tremui tremitum . uiomnis dolia, omnesferias. Vecuſtiflimi
Emi vero emptū facit, quod ideo aſſum . tamen etiam ,lini,in præterito protuliſſe
plitp.quia non poreſtm ante t,ſinep,in- inueniütur,vt Varro rerum Rufticarum :
ueniri,euphoniæ cauſa,vt fumptus,pró- Cum oblinerunt vaſa. Supina' in ui qui
prus, comptus . Prelli vero ſecundum in dem diuiſas terminantium præteritum ,
li terminantium regulam ,iin vm cóuer. fubtractau & addita tū proferuntur,cor
tens facit fupinum ,vt preſli preffum . repta penultima , vt poſui pofitum , genui
In No,o velg antecedentibus , per üi gonitum . A cano tamé cópoſita primitiui
Ff

>
 899 PRISCIANI 900
fruant in lupino terminationem . can- producta,cam in ſimplici quam in copo.
cum enim & luccentum dicimus;quanuis litis ab eo, rumpo rupi, abrumpo abrupi,
in ipſo verbo a in i couertant ex eo com- corrumpo corrupi. E vcro breuempe
polica;ſed in lupino iterum iin e transfe- nultimam habentia,mutant o in üi diui
funt, ſuccino luccentum ,occino occen- fas in præterito,vi ſtrepoſtrepui,obftic.
tum.Temno vero templi cemplum facit, po obſtrepui.R vero,vel,.vel eproductá
ſicut omnia in pli per pręteritum exeun- ante po habentia,o in li comercencia fa
tiaIn vi vero fyllabam deſinentia, mu- ciuntpræteritum ,veſcalpo ſcalpfi,ſculpo
tant cam in tum ſecundum prædictam ſculpfi,carpo carpfi,repo repli,Terpo ſer
regulam ,ytſiuiſitum ,ſtraui ſtratum ,cre- pli,larpo farpG. Lucan.in III. Sed per iter
ui cretum ,fpreuiſpretum.ergo liui quoq; longum caufa repſerelatenti. Supina quidé
vel lini litum . Vnde Virgilius in quarto terminatorum in pi , fiunt mutara iin
Georgicorum: & paribuslita corporagui- tum ,vtrupi ruptum .In üi vero ſeparatas,
tis.Salluſtius in lugurth. Simul gladium fubtracta u& addita cum, ſtrepuiftrepi
ſanguine oblitum oſtentans. Et ſciendum tum.Inpfi autem exeuncia,ſecundumlu
quod tam litum , quam litum , & itum , pradictam regulam , mutata fiin tum , ve
quitum, citum,fatum ,corripiuntpenulti- fcalpfiſcalptum , ſculpli fculptum, repli
mas;quod in aliis ſupinis,quæ a preteritis reptum , carpfi carptum .
in vi terminantibus naſcuntur,non inue . In Rofinitaperviſyllabam terminant
nitur,vt amaui amatum , moui motú ,ne- præteritum , vt tero triui, quæro quæſi
ui netum ,fauifautú,cupiuicupitú ,muni- ui, ſero ſeris ſeui. nam ſeroſeras, a fera
ui munitum . Caper: vi fino litus fic ne- obdita natum , ſerauifacit.a fero ſeris ſe
queo nequitus,corripuit penultimam , q ui tamen compoſita , quando mutant
vſus vbique approbat. Ciceropro Cor- fimplicis ſignificationem ,per üi ſeparatas
nelio.Ceptum igitur per eos qui volebant, proferunt præteritum, oin üi conuerſa,
defitum eft per huncqui deceffit. Ecce hic deſero,pro derelinquo, deſerui, infero,
manifeſtiflime oftendit orator, a deſinor pro iminitro ,inferui. Si enim de arbore
eſſe deſitú.Sic ergo& a ſinor ſus.Quod dicam inſero inſeuifacit, & participium ,
autem penultimæ fupradictorum fupi- infitus, non , inſertus. Virgilius in Bucol.
norum corripiuntur, poctarum exempla Infere nunc Melibee pyros,pone ordine
docebunt. Virgiliusaprætereor in Vill. vites.Idem in II.Georg.mutatamqueinfita
O mibipratcritos referat fi Iuppiter annos. mala Ferre pyrum . Vetuftiflimitamen e
Idem in X.ab obeor: Morteobita quales tiamin ſimplici,ſerui,protuliffe inueniá
famaeft valitarefiguras.Ouidiusin Faſtis: tur,pro,ordinaui, & profeui. Ennius in
Soladitus,quam quaris,ait,nevana labores, præceptis:Vbi videtanenam loksumcreſco
Nupta louis fratritertia regna tenet.Tere- re Inter triticum felegit , fecernit, aufere
riusin Hecyra.Nam cum cõpreſſa eſtnata, ſedulo Vbi operam addidit,quamtantoſtran
forma in tenebris noſci non quita eft. Efte- dioferuit.Duo inueniútur ſupradictç ter
nim quaternarius lambicus. Lucanus in minationis verba,quæ duplicant (lantei
VIII. Hic fituseft Magnus, placet hoc før- in præterito,gerogeſſi, & yrovſli. Verro
inna ſepulibrum In eodem :Illita tela dolis, enim , ſecundum Seruium , verſi facit, ſe
nec Martem comin ' unquam . Virgilius in cundum Chariſium auré verri, & & vſus
IV.Georg vt prædictum eſt, & parib.lita comprobat. Licinius Macer pro Tuſcis:
corporaguttős.A Ciocópoſita,tá corripié- quos oportuitamiſa reftituere, hifce etiam
cia qua producétia penultimá inueniūť. reliquias auerrerunt. Publius in Muro
In Po definens m antecedente vnum Mutone. Cellas feruorum conuerri. Curra
inuenio rupo quod ſubtractam , & oini etiam repetita priore fyllaba,cucurrifacit
conuerfa, facit præteritum penultima præteritum ; & in compoſitionc inuenie
tuk
 gor LIBER X. 902
tur apudquoſdamautorú geminationé 1. Hiſtor. Domitium proconſulam excite
primx ſyllabæ ſeruans, apud alios mini- riore Hifpaniacum omnibus copiis,quaspa
me, vt Virgilius in IV. Æneid . Decurrere rauerat,arceffiuit.Idem in 11.Hiſtor. Ar
16 irgis,alia departepatētesTranſmittât cur- gentum mutuü arceſfiuit. Cicero pro Roſ.
fuecampos,Liuius in XXII.ab vrbe códita: Arcellinit aliquem :quemaut quando? La
Qua cuique proximum fuit,decurrere. Idé ceffo lacefliui,lic Probus.Et videturmihi
in XX . Etfi ferociusprocucurrißent.Cato melius diccrc,laceſſiui, quam lacefi. Para
contra C. Pifonem : Video hac tempeftate cicipium enim pafſiuum ,laceffitus.Caper
concucurriffeomnesaduerfarios.Terentius tamé lacelli dicitelle ,vt facelli. & profert
in Hecyra:Vna illari interea ppereprecu- exemplum Lucillii quovfus eſt Xiv.Na
currir.Cæfar ad Virgilium :Excucurriftia vetusille Caro laceflileappellari, quodcon
Neapoli.Plautusin Sricho: Precucurri,vt ſciusipfenon eratfibi.Sed poteſt,lacelliſſe
nunciarem nuncium exoptabilem . Supina per fyncopam eſſe prolatú vi ſyllabæ , vt,
eorumin vi fyllabam terininantium præ- cupiſſe,periſſe,dicimus.procupiuille,pa
ceritum , mucatione vi in tum proferun- tiuiffe.Salluft.in II.Hiſtor.Dinerſa ,vtiſo
tur, ſecundum fupradictam regulam , vt let rebusperditis,capeffiuit.Idemin IV.igi
criuitritum ,quęliui quæſitum.Seui,vero cur legionespridieinmonte pofitasarcefſinit.
fecundum analogiam ,ſerum ,debuitface- Faceſtovero & capeſſo & vifo , quæpof
rcled differentiæ cauſa veteres Sethum fumus deſideratiua dicere; ſignificat c
pro Zethum dicentes,hoc,ſatú ,proferre nim faceſlo, deſidero facere, & capeſſo,
tradiderunt. Et ſciendum quod in nullo deſidero capere, & viſo, defidero videre;
alio ſupino, ſiue participio , ſeu nomine ( frequentatiua.n.eflenon poffunt cum
participiali,a penultima corripitur,nifi in prima coniugationis non fint ) hæc ea
fupradicto,& aliis tribus,ſarus,ratus,dar , dem , ſecundă Diomedem & Chariſium
ftatus. Reor quoq; ratus facit participiú, o ini conuertentia faciunt præteritum
vt puco,differentiæ cauſa,quia ritusaliud perfectum , vt faceſſo faceli, capeſſo ca
ſignificat, & retus pro reticus dicebant, peſſi,viſo viſ.Similiter quæſo quæſi. Pro
quomodo ſaucius pro lauciatus , & laſſus bus tamen , quæliui,dicit, & melius; quá
pro laſlacus,&c lacer' prolaceracus, & po- uis primitiuum quoq; eius,id eft quæro ,.
tus pro potatus. Difficile enim inuenis e quæfiui,faciat præteritum.Salluſtius int.
verbi in a conuerti per participium ,fiue Hiſtor.Curionem quafiuit,vtiadoleſcentior
fupirum niſi in ſupradictis. In compoſio & populi fuffragiis integer atati concederet
tione vero a fupradictorum lupinorum Mamerci. Cicero in Diuinatione: Ipfe
fuc participiorum in i conuertiturcor profe&to metuere incipies, ne innocenti peri
reptam ,latiis,inſitus,oblitus.Virgil.in II. culum faceſſeris.Inuenitur tamen in qui
Georg mutstang, infira mala Ferrepyrã . buſdam codicibus,faceſſieris. Pinſo pinſui
Cicero in Frument.Vecum obfitum Leon- facit præteritum ,quodProbus vſu Pom
tinum -grun videſſes. Deſerui verodeſer- ponii comprobat: Weg,molis molui, nego
tum , & inferui infertum , & exerui exer- pilis pinfui.Supina corum in ſitum excut,
tuun faciunt fupina. Quæ vero duplicant'arcellitum ,lacellicum ,capeſlitum ,fecun
ſin præterito antei,mutantſiin tum in dum in vi deſinentium regulam , de qua
fupino gelligeítú, vfli vſtum . Duplicãtia fæpein ſuperioribusdiximus.A pinſo au
verorante o in prælenti , ro in ſum con- tem , piſtum , debet efle, vnde piſtor, no
uertentia faciunt lupinum , vt curro cur- men verbale, ve paſtum paftor, víțum v
ſum , verro verſuin . ſtor.geſtum geſtor.
In Su definentia , o inicóuertentia , al- In To c antecedente inuenio , pecto,
fumunt vi & faciunt prçrecituin ,vtlacef- cuius præteritumplerique, pcxui, Aſpec
fo lacelliui , arcello arceiliui. Salluſtius in tamen , pectiui, Chariſius,pexiprotułc.
Ff 2
 903 PRISCIANI 904
runt. Mäccnas in Octauia : Pexifticapil- Inuenitur tamen etiam , nixum .
lum natura muneribusgratum . Similiter, In Xo duo inueniuntur o in üi conuer.
necto nexui & nexi. Virgilius in IV.Et tentia in pręterito,texo texui, & nexo ne
paribus palmas amborum innexuit armis, xas vel nexis,nexui. Ouidiusin IV. Me
Salluſtius in l. Hiſtor. Nexuit catenamo- cam. Luna quater plenum tenuata rete
do.Lucillius in V.Hicfola vigilauitopinor, xuit orbě. Cicero in II.de Orat. Sic omnia
Et cum id mihi viſusestfacere,tum retia quæ fiunt,queg,aguntur , leuioribusprinci
nexit. Propertius:At tibiqui noftronexiſti piis natura ipſaretexuit.Virg.in V.Nexan
retia lečto.flecto vero fexi facit,& plecto tem nodis ſeg,in fuamembraplicantem.Idé
plexi antique. Liuius in VI. Erotopæ- in eodem: Etparibuspalmasamborum in
gnion : Andromacha perduduna manu la . nexuitarmis. Liuius:Nexabantmulta in
ſciuulaac tenellula , capiti meo trepidans, terſe flexu xodorādubio. Accius in Deiph.
libens inſolito plexit munere, nunc enim, Nos cötinuo ferrum eripimus, omnibus ma
plector& ample &tor dicimus.Sedple- nicasneximus. Supina alterum per cum ,
&tor palliuum elleTerentius oſtendit in alterum perſum finiunt,textum , nexum.
Phor.Egople&tar pendens.E breui antece- vnde Virgiliusin VIII . clypei non enar
dente in to definétia duo inueni,pero pe- rabiletextum . Idem in V. Qui primusno
ţiui, & meto meſſui.Cato in 11. Originá: dos vincula linearupit, Quisinnexape
Incampo Tiburti vbihordeumdemeſluit.I. demmalo pendebatab alto.
dem, inmontibusferuitibi bordeum . Idem
iterum mefuit. Caſſius Hemina in tertio Depreteritoperfectoquarte con
Annalium :In campo Tiburti,vbihordeum ingationis.
demeſfuerunt. R antecedente fimilicer
duo inueni , verto verti , ſterto (tertui. Vartæ coniugationis verba omnia
Perſius: Car iubet boc Enni,poftquam de- actiua vel neutralia in io deſinunt;
ftertuit effe Meonides Quintus panone ex exceptis,eo, & queo , & venco , & exeis
deſinentiadua
Pythagoreo. Geminata verotante o vo compoſitis. In Cio igiturſyllabarum
num ,mitro miſi : & in ſto vnú, fifto. Cu- rum excedentia numerū fim
ius prętericum ,quando actiuam habet G- plicia, n antecedéte, cio in xiconuerſafa
gnificationem , tam in ſimplici quam in ciunt præteritum perfectú, ve vincio vin
compoſito deficit: quando vero abſolutá xi,ſancio fanxi.Vetuftiflimi tamen etiam ,
& fimilem ,ſto,verbo, commune cum co ſanciuivel fancii proferebant.Pomponi
habet præteritum , vt reſiſto velreſtore Sccundus ad Thraſcam : Sancieras ius vti,
ſtiti,confifto & cófto conſtiti, perſiſto & le ciuitati.Sin autem n non habuerint,cio
perftoperſtiti. Supina corum ,quæ in xui in ſimutata faciunt præteritú,farcio Sarli,
velin xi præteritum terminant, per xum farcio farſı,raucio rauſi, fulcio fulfi;quod
exeunt, vt nexui nexu, pexuivel pexipe- & Probo placet ; quamuisalii differen.
xum, flexi fexum . Similiter faciunt ſupi- ciæ cauſa, fulxi, pofuerunt.Cicero in l.de
num , quæ in Ctor definunt deponentia, Orat. At Aeſopum fipaulum irranferit,ex
amplector amplexum.Peciuivero ſecun- plodi. In eodem , peranguſtereferfit in ora
dum analogiã in vi terminantium præte- tione fua.Idem pro Cornelio lib. II. Qui
situm ,petitum , facit penultima produ- eis rebus vrbe lialiamg, referferunt. Idem
& a. Similiter,meſluimeſlum ,ficutcenfui in II . Tuſcul. Ex quibus verbis etiã omnia
cenfum , Mifiduplicauit ( in lupino,miſ referferunt. Alia vero omnia ſupradictæ
fum .A ſterto enim ſupinum non inueni, coniugationis verba ſecundæ perſona
nec a fiſto.Deponentiain Tor definētia, præſentis,abiectafinalis, & addita vi faci
nulla antecedente colonante , tor in ſum uat præteritum perfectum ; quod tamen
conuertunt , vtor vſumn , nitor niſum , ctiam ſubtracta v conſonante & corre
pra
 90s IL IBER X. 906
pra penult.i licet proferre , vt fcio ſcis pratis vn&tosfaliereper utres.In quibuſdam
Iciui vel ſcii, & ab eo compoſica, adſcio tamen inuenitur codicibus etiamfaluere
adſciui vel adſcii. Similitercio cis, quod fcriprum.In XI.Aencidos.portisqueabee
& cieo cics dicicur, ciui vel cii, & ab co quo regina fub ipfis Deſiluit. Idem in V.
compoſita, concioconcis conciui velco- Hand mora profiluere omnes, ferit auren
cii,audio audiui vel audii, mollio molliui clamor Sidera, Lucanus in III. Influit ſolo
velmollii,muniomuniui velmunii,lçuio nociturus pondere puppim . Statiustamen
fæuiui vel fæuii, co iui vel ii, quco quiui inIX.Thcb.cxculi fakseruntcuſpide den
vel quis,venco veniui vel venii. Solinus tes. In eod .Infiluerevadis, magnoque fra
in Collectaneis: T atiusin arce, vbi nuna gore folutusAgger.Ouidius in XI.Metam .
ediseft lunonis Monete, qui anno quinto, Cum fapeafſiluit defenſa manib. urbis. Ide
poftquam ingreffies vrbem fuerat,a Lauri in IV. Faft.Por flămas faluiſſepecus,faluiſ
tibusinteremptus eft, feptima &vicefima fecolonos. Quadrigarius inVI. Ann. Ara
Olympiade hominem exiuit. Salluſtius in torius Taurea dexirum humerumfauciat
Catil.Sed neque precio nequegratia impeb atqueita refiliit. Cambio aueibruor ponit
liquiuit. Idem in l. Hiſtor. Nequeferecia Chariſius, & eius preteritum cápſi, dimo
pere aut inſtruere prelio quiuere. Suffio , o reunde excufa græco eſſe videtur.vnde
ſuffiuivelſuffii, quod quamuis a neutro & campſo camplas ſolebant vetuſtiſſimi
paffiuo componatur,tamé quia ſignifica- dicere.Enniusin deciino: Leucatemcama
tionem mutauit , mutauic etiam declina. plani.Aio ,cuius declinatio in vſufrequéti
tioné in præterito & infinito. Vnde Vir- non eſt,quartæ coniugationis eſſeoſten
gilius in IV.Georg . Atſuffirethymo,cerasg, ditur ab imperatiuo in Iterminante. Sic
recidereinanes. Su firedixit ſecundúrectã enim Probus de dubio perfecto tractans
rationis declinationem ,cum ſimplex ei', oftendit Næuium protuliſſe:Annata eft
fieri,ſit.Excipiútur haurio hauſi.inueni- fponfapregnans? vel ai,velnega. Accius in
tur tamé etiam , hauriui vel haurii. Varro Ione: Quibusnam te aibāt ortum locis.pro
in XXIV.ad Ciceroné:quúindehaurie- aiebant,quod in hac coniugatione fieri
rint. Sepiolepli,ſentio ,ſenli, venio veni, folet.Ecelt notandú in hoc verbo,quod
aperio aperui; qvidetur a pario copoli- pares habent fyllabas tres perſonæ, aio
tum.quod vetuſtiſſimi non lolum fecun- ais ait; quod in alio huius coniugationis 1
dum terciam ; ſed etiam ſecundum quar- verbo non inuenis. & quod penultima
cam coniugationem declinabant. Vnde primæ folius perſone producitur, quæ fo
Ennius.Onaparireſolet genus pennis con- ja i habet loco conſonantis. Vnde tertia
decoratum.Igitur ex eo cópofita,fiprinci- quoque pluralis, quæ ſolet a prima fieri,
palem ſyllabā puram,nec ex integra præ- fimiliter iconſonantem habés, producit
politionchabuerinc, io in üi conuertunt penultimam .Quod auté inaliis corripi
in præterito, vt aperio aperui, cooperio iur,oftendit vſus. Virgilius in l. Acn. Sic
cooperui: Reperio vero duplicauit p ait,&9.di&tocitius tumida equora placat.Et
in prçrerito, quippediminutavna fylla- NæuiusAnnata eftſponſa pragnans?velai
ba repperi,Simile eſtpræteritum a com-, vel nega . Nam niſi corripiatur a , lambus
perio ,comperi. Sunt & alia ex hoc ipſo ſtare nó poteſt. Inuenimus tamé tertiam
compofitadeponécia,experior,opperior, perſonam præteriti, ait, quaſi a prima,ai,
quorú participia, expertus & oppercus, aiſti, ait; quæ in vſu non ſunt. Vnde neq;
oſtendunt a pario elle compoſita, cuius perfecti neq; pluſquảperfecti,necfuturi
participium partus est. Salio ſaliui vel fubiunctiui in hoc verbo declinatio in
lalu & lalui. Virgilius in Bucolico. Dul- uenitur.Poteft igitur etiã ait prçſens pro
Gis aque filienie filim rejtingssere riso. præterito accipi. Supina in xi quidéter
Idempratelluin inll. Geor.Mollibusin minantiū ſecundū ſupradiétá regulan in
Ff 3
1
 907 PRISCIANI 908
&ctum
un ,exeunt,vinxi vin um Canxi fan . in memoriam.Virg. in VIII.O mihiprete
fanciuivero lancirú. Vnde Lucre. ritos referatſi luppiterannos.In cod. Am
cius: Quodporronoqueas,fancitum quädo- phytrioniades armerita abitumqueparatet.
quidem exiar.In li vero præteritú perfe- In V. Nunchosnunc illosaditus,omnemg
&ú finientialvel rantecedétibus, mutát pererrat.In X. Morte obita qualeis famoa
cam in tum in hacconiugatione & faciút eft volitare figuras. Ouidiusin IV.Falt.
lupinum , vt fulfi fulcum, farli fartum , Sol aditus,quam quaris, ait, ne vana labo
Carli ſartum , vnde & ſartores & fartores. res, Nupta louis fratri tertia regna tenet.
& ex his compofita,confercio confertú, ldem in Heroidibas. Tempore quo nobis
refercio refertum . Cicero in II. Tuſcul, inita eft Cerealis Eleufis. Terētiºin Hecy.
Tum iecoreoptimofarta & ſatiata.Alia ve. Namcum compreſa eſt gnata ,forma in
ro in ſi deſinentia, ſupradictam regulam tenebrisnoſcinon quita eft.Iuuenalisin IV.
feruant, id eſt,generale in ſi deſinentiú, nam coitus iam longa obliuio, velfi Coneris,
fenſi ſenſum ,rauſi rauſum.vnde Lucillius iacet exiguus cum ramicereruus.Antepe
in XIX.Rauſuro tragic guicarmina per- nultima quoq;in futuri temporis partie
dit Orefte.Haurio hauſi hauſtú,differen- cipio corripitur. Idem comprobar Virgi
tiæ cauſa allumplirt, quamuis & afpira, lius in II. Aeneid. Siperiturus abis,etnos
tionc differat.Sepſi vero, ſeptú,ſecundú raprin omnia tecum . Lucanus in V.tum
proporcioné in ſupradictis expoſită facit. lurida pallens Ora tulit vultu ,ſub nubem
Veni ventum,& aperui apertum faciunt; triſtis ituro.Cieo citus,correpta penulti
ficut pario partum ; & ex eis omnia com- ma,vt diximus, facit.Statiusin III.Theb.
poſita,aduenio aduentum , conuenio có- Atque hicingēti Capaneus Masortisamo
uentum ,comperio compertum ,experior re Excitus, & longampridem indignantia
expertum . Alia vero omnia quæ tam in pacem Corda tumens.A cio vero citus, pe
vi quam in ii terminant præteritum pero nultima producta,ve Virgiliusin III.Aen.
fecum ,in itum faciút ſupinú penultima Argenus efluis Cyclopum montibusal
producta,tam in hac quá in aliis coniuga- tis Excitãruit ad portus, & litora complet.
tionibus; vt audiui vel audii auditú, mu- Sinor fitus, & definor deſitus,penultima
niui vel munii munitum, ſciui vel ſcii ſci - correpta. Cicero pro Cornelio in l.Cæptă
cum ,arceſſiui vel arceſſiiarceflicum , cu- igitur pereosqui agi volebant, defitum eff
piui velcupii cupitum . Excipiuntur in co per burcqui decefſit.Idem in I. Rhet. Eife
deſinentia, & diffyllaba aliarúcóiugatio non ab eo, quod in proximo erit, deinceps
num ,quæ penultimam fupini corripiunt, incipietur. Ir.de etiam , ficus, dicitur pro
vt eoiniveliiitú, adeo adiui veladii adi- negligétia.Virgil.inVII. Sedte victafitx,
tú,prçtereo præteriui velpręterii pręter- verig effæta ſenectus. Idem in II. Georg.
itum , queo quiuivelquii quitum , fino mutatamqueinfita mala Ferrepyrum.Erin
Kui vel fi fitum , lino liuivellii,g rariſi- IV.corundem :es paribuslita corporaga .
moin vſu eft,litum ,cico quoq ciuivelciitis. Ideo autem diximus dillyllaba in vi
citum corripit penultima,quando vero a deſincntia ſecundævel tertiæ cóiugatio
ciocis , quod quartæ coniugationis cſt, nis, in fupinis, vel participiis præteriti
producit ca.Ponoquoq;, quod antique corripere penultima quia, fiue diffyllaba
poliui,in frequenti aucem vlu,poſui facit ſint quartę ve fcio ſcir',fiue yltra duas ſyl
pięteritú, corripit penultima in lupino, labas alterius quoq ;coniugationis, pro
poſitum. Veneo quoq; ſecundú analogia, ducunt,arcefliui arceflitus,cupiui cupie',
venitū,debetfacere lupinū,pro quo ma- nifi fint a diſyllabis cópoſita ,vr in fitº ,in
gis eft,vený,in vſu. Et ſupradicta omnia citus,illitus.Lucanusin VIII.Illita tela do
autoritate vet erú cóprobantur,ſicutiam lis, nec Martem cominus vſquam Anfa par
ſuperius oftédimus. Rurſusq; referamus ti virtu .Virgil.in XII.crebrofuperongu
lapal
 909 LIBER XI. 910
lapulse-Incita,necdomini memorumpro- frigidariaferre.Inde etiá fucuriparticipia,
culcatequorã.Similiter,impolitus,& pro- Tallicurus& fallurus.Næuius:Salliturussa
pofitus,corripiunt penultimam , luuena- facmitrā falem.Mummius:fftecfum mul
lis in I.Si te propofitinondum pudet,atge to ſalefallurns. Sed etiam præteriti parti
eadê est mens.Virgil. in III. impofitas auro cipium f,allitus& falſus. Cornelius Seua
dapibus. Prætereanotandú, q fepelio fe. rusin VIII.de ftatu ſuo:ad quem fallitipa
peliuivel fepelii,fepultum , in frequétiori milsonesafferebantur. Ambio, ab eo cópo
vfu eftfupinu.Apriquiſſimi eria,fepelitú, frú, folum mutauitpenultima e in i:itaq;
dicebát.Ýnde Cato inThermo:Mortheſt, in io quidé definérium regulam ſeruauit
fepelitus est. Salio quoq;faliuivelfalii,fal- in ſupino & participio , quippe producte
cum facit.VndeVirgil.in III.Cum faralis penultima , ambitus ambita ambitum .In
eguusfaltwfuperardua venit Pergama.ldc nomine auté, fiue vocabulo rei,differen
in XI. Atmediasintercedesexultat Ama- ciæ cauſa in eo terminantiú regulam ſer
zon.Solentenim frequentariua plerunq; uans, corripuit penultimam ambitus, vt
a lupinisvel a participiispræteritis naſci. Ouid.in I.Meram ,Inffit ambitæ circun
Sallio fallitumfacit,fàllo ſallum ,quomo- dare litoratorre.Lucan in l.letalisg, ambi
do vello vulſum . Siſenna:Sic in campals , tus vrbs Annua venali referens certamina
dēmulti piſcium falliendorü cauſa anauib. campo. Quamuis Scaurus fimilem eſſe in
femionuftus commeant.A fallio,falliendo- vtroq; tenorépatauit. Sed Velleius Ce
rum ,dixit,non fallendorum.Salluſtiusve- lesreſpondensHadriano imperatori per
roin 111. Hiftor. Parte conjunepta reliqua epiſtolam de hoc interroganti,declina
cadaucrum addiuturnitatem vfus fallerent; tione & tenore ambitus nomen aparti
fallerentdixit a fallo,non a fallio.Similitcr cipiooftendit diſcerni,quod vfu quoque,
Lucillius in VIII. Sallersmurenasmerci in vtoftendimus, confirmatur.

PRISCIANI G R A M
MATICI CÆSARIENSIS
LIBER X I.
DE PARTICIP 10 .
V 1 certio loco participiú tor artis grámaticæ . Stoici .n . articulú &
poſuerunt, re & ius fecifle pronomen voam partem orationis acci
videnrur.Cum.n.nomen piebant , infinitum articulum vocantes,
& verbum primum & ſe- qué grammatici articuluan , ei quoq; ad
cundum tenuerint locú, iungentes etiá infinita nominavel relati
participiū quod ex vtroq; ua; q etiam Didymus facit, cractans de
naſcitur,ſequentem iure exigit. Quæfitú lacinitate. Finitum autem arciculum di
tamen eſt an bene ſeparauerint id ab aliis cebant iidé Stoici,quod nunc pronomer
partib.grámatici. Et primus Trypho ,qué vocamus finitū; && vera rationeſolum
}
1
Apolloniusquoq; ſequiturmaxiinusau- pronomen eſt dicendum .Ergo Romani
Ff
 911 PRISCIANI gil
quoq; artium ſcriptores Stoicorumſecu- mina quoq;multa inueniuntur tempus
timagis traditioné, pronomina finita di- ſignificantia; reſpondebimus, quod hoc
xerunt, & infinita.nam articulosnon ha- intereſtinter participia , & nomina tem
bent. Sic igitur fupradi&tiphiloſophiet- poralia, & nomina illa nihilaliud fignifi
iam participium aiebantappellationé el- cant niſi ipfum tempus per ſe , vtannus,
fe reciprocam , id eſt, aitavakaasou @poongea menſis,dies,meridies,hodiernus, hcfter
eíar,hoc modo:legens eſt lector,& lector nus, craſtinus,necin propriis ſunt transfi
legens: & curſor eſtcurrens, & currens gurationibus : participia vero actioné vel
curſor: amatoreſt amans, & amans ama- paffionéaliquam in diuerſo tempore fic
tor.vel nomen verbale,vel modum verbiri demonſtrant, non tempusipſum per fe;
caſualem . vnde videnturnoſtri adſciuilfe & g eos ſequuntur cafus, quos& verbaa
inter verba, gerundiavelparticipia; cum quibus nafcuntur; & quod verborum &
videantur ea diuerſosaſſumere caſus. Id- gnificationes habent ; &quod pro verbo
eo autem participium feparatim non tra- ponuntur, quorum nihil eft fuum nomi
debant parté orationis, o nulla alia parsnisOmne enim noméa quocunq; verbo
orationis ſemper eft in deriuatione ,nul- natum ,vel genitiuum ſequitur calum ,vel
lam propriam pofitioné habens , niſi par- datiuum figurate percõpallionem ,quam
ticipium. Cæteræ enim partes primaim- Græci ovuna 4ev vocát,vt,amicus illius eſt,
politione inuentæ ſunt,ad quâ deriuati- lector illius eft, fpeculator illius, auditor
ua ér aptantur. Omnis enim parsoratio- illius, victor illius: & datiuum, vt amicus
nis quocunq; modo deriuata, vel in ean- illi eft lector illi eft, fpeculator illieft, au
demnocionem fiue definitione primitiui ditor illi eſt, victor illi eſt. Etnota, quod
1 ſui accipitur, & eandem habet ei diuiſio- plerunque ſubſtanțiuum verbum , quod
nem, & eadem accidentia :velin aliud Græciúmapmakòvvocant, folet adiungi hu
iam ante erat ei ſuppoſitum in propria & iuſcemodi figuræ. Inueniuntur tamen
naturali pofitione. Vnde etiam deriuati- pauca etiá ablatiuum fcquécia, vc, dignus
uum propter fimilitudinem eius, & iame illa re,mactus virtute. Accufatiuuntvero
tat ante ex ſe ortum ,ei addebatur, vt pa- figurate, vt exofus bella, præſcius futura.
ter nomen, & paternus nomen. ſimiliter Participiorum enim loco videntur poſita
rex & regalis,taurus & taurinus,nomina. illorum conſtructionem ſeruaffe. Verba
Quicquid enim accidit primitiuo, acci- aút & participia ,genitiuo vel datiuo ,vel
ditetiam deriuatiuo. Ferueo verbum & accufatiuo, vel ablatiuo folét affociari, vt
1 ferueſcoverbü.Similiterfacio & faceſlo, miſereor illius, miſerens illius, parcoilli,
video & viſo verba ſunt ab eodé in idem. parcens illi, oro illum, orans illum , careo
Sed etiam , bene, male,deriuatiua aduer. illo, carens illo. Et actiua quidé plerung
bia a nominibus, ab alio ad aliud,ad fimi- accuſatiuú ſequuntur , paliua vero abla
litudinem nata ſunt in propriapoſitione tiuumveldatiuú figurate ,genitiuú vero
inuentorum ,vt pene,nempe,fere: hæce- adnodúpauca. Sed de his,fi Deusannue
nim'aſe orta ſunt.Quicquidenim acciditrit,cum de diſpoſitionevelconſtructione
his,accidit etiain illis,& , quod fuú eft adó partium orationis ſcripferimus, ideſt, ito
uerbiorum ,peromniaverba percurrunt. ciowrážews, exponere latiusconabimur.
Quantum igitur ad hoc, id eſt, quodin Ergo fi verborum leruauerintcóſequen
primitiuis & in ſua pofitione non inueni- tiam , participia ſunt: fin amiſlis tempori
unturparticipia,videntur.Stoicibene fe- bus,calus quoq;,quos.nomina folent ver
cifle. Sed rurlus prohibet caelle nomina: balia ſequi, attrahant, tranſeunt in ea,ve
temporú diuerſorum aflumptio, quæ fit àmansillum , participium eſt; amo enim
in propriistransfigurationibus ad limili- illum dicimus:amansautem illius , nomé
audiné verborum .Sed fi quis dicat, & 10. eſt,vt amator illius. itaq; & tempus amir
tits,
 913 LIBER 914
tit , & comparationem aſſumit, vt, aman- nomen & verbum conftat, hoc eft,literis
tior amantiflimus.Acceptusab illo,parti- &fyllabis,& accentib.& intelle& u.Itaq;
cipium eſt: quia & accipior ab illo ,dicim ': ctiá per ſeprolatæ , & partes ſuntoratio
acceptus illinomen ,vtamicus illi. ideoq; nis,oftendunt. Quid enim eft aliudpars
tempore quidem caret, comparationem orationis, niſi vox indicans mentis con
vero adſciſcit,vc,acceptior acceptillimus. ceptum ,ideſt,cogitationem ? Quæcung;
Ec eaquidé funt,quibusoſtenditur parti- igitur vox literata profert ſignificans ali
*
cipium aliud eſſe quam nomen . Verbum quid , iure pars orationis eſt dicenda.
autéid eſſe nó poteſt, cum calus habeat, Quod fino eſſent parces, nunquam loco
& declinationes & genera ad nominum carum nomina ponerentur; cú loco ceræ
formá. nullum enim verbum poteſt hæc vel ftuppæ in naui tabula fungi non pof
habere.Itaq; cum & verbi quædá ſua pro- fic. Inuenimus auté loco aduerbii nomé,
* hibeant hoc effe nomé,id elt,tempora, & vna,multum , falſo,quam ; & pronomen
fignificationes;& nominis propria prohi- fimiliter,co ,illo: & loco coniunctionis tá
1 beant effe verbum , id eſt, genera & cafus nomen quam pronomen, quare, ideo: &
( quæcunq; enim pars orationis habetge- aduerbiumloco nominis,vt,manenouũ,
nera apud Græcos vel Latinos, & habet &, ſponte ſua,& ,euge tuum & belle, cras
caſus : & quæcunq; habet calus, habet & alterum. Sed fi,quia compaginem viden
genera; exceptis paucis indeclinabilibus) tur præſtare nomini & verbo, non funt
manſit participium medium inter nonné partes orationis dicendæ ;ergo nec partes
& verbú. Vnde rationabiliter hoc nomé corporis debemus accipere neruos, quia
eſt ei a grămaticis indicú, per cófirmatio- ligant membra, & articulos: penitusvi
nem duarum partium orationis principa- decur abſurdum.Multo igitur inelius,qui
liū.Necfolumparticipium nonab aliqua principales & egregias partes nomen di
propria vi, ſed ab affinitate nominis , & cunt & verbum ,alias autem iis appendi
verbi nominatiuum eſt ; ſed aliæ quoque ces. Quod autem participium nomen ac
quinq; partes orationis, non ab ſuavi, ſed cepit a conformatione nominis & verbi,
ab adiun& ione quá habent ad nomé, vel nihilmirum , cum inueniantur quædam
verbum ,vocabulum acceperunt.Prono- nominationes etiam ex abnegationena
men n.dicitur,& pro nomine ponitur, & ſcentes,vtNeutrum genus,necmaſcu
Aduerbium & verbo iungitur, & Præpo- linum eſt, nec femininum , & Infinicum
fitio q tam nomini quá verbo præponit, verbum,quod perſonam non habet.
& Coniunctio q coniungit ea,& Interie- . Participium eft igitur pars orationis,
dio q hisinteriacet.Vnde eft dicendum, quæ pro verbo accipitur, ex quo & deri
grinon ſit nomen nec verbum ',nec alia uaturnaturaliter,genus& calum habens
parsorationis cóftare poterit.Itaque qui- ad fimilitudinem nominis, & accidentia
buſdam philofophis placuit nomé & ver- verbo abſque diſcretione perſonarum ,&
bum ſolaseſſe partes orationis;cęterave- modorum .Ideo auté repertūeſt partici
ro adminiculaveliuncturas earum : quo- pium , quod nomini verbum adiungitur,
modo nauium partes ſunt tabule & tra- led non aliter niſi fitnominatiuº cafus eii
bes; cætera autem , id eſt,cera,ftuppa, & perfonæ adiūčtus ſecundú quam profer.
claui, & fimilia, vincula & conglutinatio- tur verbú,vt,facio ego bonus,facistu bo
nes partium nauis , hoceft tabularum & nus facirille bonus.Cúigiturflectasno-
trabiū,non partes nauis dicuntur.Sed'eft menin obliquos cafus,verbú ei adiüginõ
78
obiiciendum ad hoc,p cera & ſtuppa,nó poteſtIntranſitiuūzid'eſt,dépitábamov,hoc
ex eadem conſtat materia, ex qua tabulæ eft in fua manésperfona:Nam qerabanira
& trabes.coiun &tiones aūt & præpoſitio- dicuntur,id eſt, Tranſitiua, quæ ab aliaad!
nes , &fimilia, exeadem materia, cx qua alian tranſeunt perſona,in quibusfolant
918 PRISCIANI 916
obliq caſus adiūgiverbis, vt,miſereortui, & ſpeciale,quæ diuidi poteſt ,ſubſtantia
moderatur imperatormilitibus hic enim, indicant,vt animal,corpus,homo,taurus,
quia ab alia perſona ad aliă tranſit verbi equus,auru lapis,noegereconiunctionc.
lignificatio ,vtimurobliquis. Cum igitur diuerſz enim lubſtantiæ in vno coniug
ſunt ingráficiua,quia nó poflunt obliqui gi non poffunt.Itaque cum dicam ,Publi
culus his adiungi loco verbi fubit partici- us Cornelius Scipio Africanus,non egeo
pium , vtbonus homo loquebatur, boni coniunctionibus. vnam enim his indico
hominis loquentis orationé audiui,bono omnibus efle ſubſtancia. Similiter, homo
homini loquenci dedi,bonum hominem eſt animal rationale, murcale, diſciplinæ
loquentem audiui bono homine loqué capax, cum vnam ſignificem fubftantia,
te delectat' ſum.Vbique enim participiú quamuis multorú communé, non egce
loco verbi intráficiui accipitur. Vocatiu ' coniunctionibus, quæ diuerſas res folét
quoque,quoinodo nominatiuus,intran- coniungere. diuerfæ enim ſubftantiæ in
liciuis adiungit, vr docł loqués proficis, codem eſſe non poſſunt. Accidétia auté,
& docteloquens proficis velprofice.Sic- quçſubſtácięiá ante ſuperpolicę accidúc,
ut igitur pronomen ideo eſt inuentú,vt poſſunt elle diuerſa in eadem (abſtantia,
adiungi primæ & ſecundæ verbi perſonę vt fi dicam , Marcus Tullius Cicero, quia
pollit(nomina enimtertiæperſonæ con- vna eſt ſubſtácia,noneger cóiunctionib:
iungivolunt; abſque vocatiuo caſu , qui finautem dicam, ſapiens & eloquens,&
ſemperſecundæ adiungitur perſonx) licfelix Cicero,diuerfa oftendo accidétia in
participia inuenta ſunt, vequod deeſt voa ſubſtantia.itaque egent coniunction
verbis, id eſt, caſus, compleant, coniun- np.Illud quoq; admonédum , quemad
etanominibus. Nec ſolum perobliquos modum coniungitur aduerbiu verbo, lic
caſus vtile eſt participiú, ſed etiá per no- etiamparticipio,nec mirum , cúpro vera
minatiuum.Diuefla enim verba abſque bo ponitur,vt,bene legens delectar,pro,
coniunctioneadiügere no,pores,vel,lego bene legit & delectat. Ecquáuisabindi
diſco,vel, doceo diſcis,nó eft dicédū,ſed, catiuisderiuétur yerbis participia,porc
lego& diſco,vel,doceo & diſcis: nam hoc ftate tamé & vi ſignificationisomnesco
proprium ektam tranſitiuorá quá intra- tinérmodos;hoc pacto ,exponés docco,
Gtiaorú . Participiú autem fi proferas pro pro,expono & docco:exponésdoce,pro,
aliquo verbo,& adiūgasei verbum ,bene expone & doce:ytiná exponens docere,
finecóiunctione profers,vt,legensdiſco, pro,vtiņam exponere &docerem :cú ex
pro,lego & diſco:& ,docétemediſcis pro, ponés doceam ,pro, cu exponá & doceá:
doceo & dilcis. Contra auté diucrſa no- exponensdocere volo, pro, exponere &
mina,ſiad vnúreferátur, line coniuctio- docere volo.Eius igiturobrinet vim mo
ne oportet ea proferre,nifi adiectiua ge- di, cuius verbo coniungitur.Eç in hoc
minentur,vtpis Æneas, Marcus Tullius quoque quantam habeat cum infinito
Cicero. Si eniin dicas, pius & Æncas, vel conjunctionem oftéditur. Infinita enim
Marcus & Tulliº & Cicero,quali de alio fimiliter cum ab indicatiuonaſcũrur,pre
& alio dicis.Accidentia vero ſiueadiccti- omniaccipiuncurmodo.Dico enim ,icri.
ua,ligeminetur,neceſſeeſt interponicó- bere me indico, pro,ſcribo: ſcribere to
juctioné,ve bonus& pius& iuftº & fortis impero,pro,ſcribe:ſcribereme opra,pro,
Æncas.Verba quoquc & participia,fiſe- vrinam( cribá:ſcribereme volo,cálegere,
quáturfeſe,cõiunctione egent,vt,legit & pro ,cum ſcribam legere. Nec mirum in
fcribit doctor,loqués & currés facit.Nec hisvna voce tam diuerſasinueniri ligni
mirum propria,quç inſecabilé ſubſtantiá ficationes,cú in multis aliisquoq; di&tio
demoſtrant, vt Socrates, Scipio:nec ap- nib.hoc inueniatur ,vt circum ,nomen &
pellatiua,quçfecabilem ,id cit,gencralé, aduerbium :co,pronomé,& verbữ, & ad
uerbiunt,
 0917 LIBER XI. 918

uerbium , & coniunctio. fimilicet in aliis gantur generibus, vt legit vir, legit mu
plurimis hoc inuenis, ficut fupra dictum lier, legit mancipium, neceſſario parti
eſt.Igiturparticipiuminuentum eſt,vtin cipium , quod ex ipfo proficiſcitur, ciſ
nominatiuo quidem fine coniunctione, dem generib. affociatur. Et fiquidem in
proferatur cúalio verbo ,vt,leges doceo, ns delinit, quod fit in præſentitempore,
pro,lego & doceo;quęcõſtructio vel có- quod efteciam præteritum imperfectí,
pofitio intráficiua elt,hoceft,ipſam in ſe finc dubio trium eſt generūcómune,ad
$ oftendit manere perfonam.obliqui vero formam nominú adiectiuoru: qua cü in
cafus participiorum ad hoc ſunt vtiles, q duas definunt confonantes, trium gene
non folú fineconiunctione proferuntur cum ſunt communia.Sin vero in vs finiá.

m
eum obliquiscafib. nominum, ſed etiam tur maſculina,pariter ad fimilitudiné ad
ad alias tranſeunt perſonas, vt, docentis iectiuorum in afiunt feminina, & in vin
potior, & docentireſpondeo, & docenté neutra.quod fit in omniprçterito tépore
audio , & illo docente didici. Ergonomi- & futuro. Nec mirum ad formā adiecti
natiuus & vocatiuus intranſitiuus folet uorum hæc dirigi, cum pene viin habeát
elle, vt legens ego homo facio , pro, le participia quoq; adiectiuorú nominum .
go ego bomo &facio. Et ſimiliter voca- Accidentia enim propriis vel appellatiuis
tiuus, o homo bene legensfac , id eſt, o nominibus ſignificant velut illa, bonus
homo bene lege & fac.Cæterivero ma- homo, fcribens homo, & illud accidit,
gis tranſitiuiſunt,vt prædi&tú eſt,vt,bel- fortis Scipio , ſeribens Scipio. Nec nos
lácis hominis miſereor, pro,bellat homo mouear quod funt quædá verba,quæ na
& eius miſereor: imperanti homini obc- turaliter ad mares pertinent vel ad femi
dio,pro,imperat homo & ei obedio: do. nas,quęvidentur exigere vtparticipia vel
centé hominé audio,pro,docet homo & maſculina ſint ſolum vel feminina,vefu
cum audio:lucente fole video, pro, lucet tuo,nubo, furuens,nubens, nam illud ad
fol & video.nili ipſa in ſefe faciat,id eft, mares,hocad feminas pertinct folum.ſed
ni idrocabecer,proferat, tunc eniin vtimur illud attendamus,quod adeo natura iplis
conſuetudine trăſitiuorú,qux x'morebelde verbi & participii communis eft triuni
fignificant,vtmiſereor meilegentis,prę- generum quod liue vituperationis cau
beo mihi legenti , accufo melegenteni, la, fiue figurate ,licet maribus aprum ver
fruor me legente.& ad eú caſun maxime bum vel participium feminis quoque
referuntur,quéverba defiderát,vt ſupra- adiungere, & contra facere,vtputabona
dictum eſt miſereor tui, miſerens tui,in- anima furuit illam feminam ,pro bonæ
video tibi, inuidēstibi,acçuſo te,accuſans animæ vir, ergo & bona anima futuens
te, dignor te illa re,dignans te illa re. feminam gignit bonam animam , & bo
nam corpusfutuens gignit bonum cor
DE ACCIDENTIBVS pus. necvitiofam facioorationé , adiun
participtoruin . gens & feminino & neutro generi hoc
Ccidunt autem participio ſex, ge- verbum & participium, quod ad mares
A nus, caſus, tempus, ſignificatio, nu- folos videtur atrinere. Et contra vitupe
merus,& figura. rationis cauſa poſſum dicere,veluuenalis
Genus maſculinū, vt amatus Femini- in II.nubit amicus,& nupt vir.Ec figura
nū ,vt amata.Neurrú,vt amacũ. Cómune, te,bonus amicus mulieris nubit mihi, &
trium generú,vt hic & hçc & hocamans. nuptus eft mihi. Ergo finedubio omne
Nam cómune duum generum & brikouvor participium in duas definit conſonantes,
inueniri in participionatura ipſa prohi: & trium generum eſt: vel mobile, in vs
bet.Cum enim verba,ex quibusnafcun- maſculinum ,in a femininum ,in vm neu
tur participia , pariter omnibus adiun- trum terminat.
1919 PRISCIANI 920
De temporibus & formationepar- dem temporis participia fiunt a genitiuo
ticipiorum . participii præfentis temporis, tis finaliin
& præteriti imperfecti.præteriti & docens docétis docédus,legenslegentis
pluſquamperfccti,cam participia quam legendus,audiés audientis audiédus,prę.
infinita verba, ad fimilitudiné optatiuo- teriens prætereūtis prçtereūdus, tranſies
rum.Naſciturautem participium preſen- tranſeuntis tranſeundus. Præteriti vero
tis & præteriti imperfecti,aprimapræte- temporis participia,qin tus velin ſus vel
riti imperfecti perſona, in omni coniuga- in xus delinunt, ſimilitera ſupino extre
tione.nec mirũ, cum primaperſona ho- mofiunt addita s, & correptau.Naſcun
neſtior ſitcæteris. Ipfa enim line illis eſſe tur auté averbis palſiuis & cõib .& depo
poteſt, illæautem line hac eſſe non pof- nentib & neutropafliuis, & quibuſdam
ſunt: & ea illas ſibicóiungere poteft,illæ neutris. A paſſiuis,vt amatu amar”,domi
autem eam minime. Ego enim & tu & il tu domicus,docłu doctus,deletu deletus,
le facimus,licetdicere,tu autem & ego merſu merſus,pexu pexus, auditu audit”.
facitis, velillc & ego faciunt,nemo dicit. A communibº,criminatu criminarus,of,
Virgilius in II. Æneid. diuellimur inde l. culatu oſcular”.A deponentibus, forfatu
phitus & Pelias mecum . Fit autem partici- fatus,reor ratu ratus,vereorveritu verir,
pium mutatione extremæſyllabæ ſupra- loquor locutu locurº molior molitu mo
dicti téporis & perſonx,id eſt,bam inns, litus. A neutropalliuis,gauiſu gauilus, fa
vt amabam amås, docebam docens,lege- &tu fact'.A neutris veio paucis præteritu
bam legens, faciebá faciens ,muniebam naſcitur,cænatu cænatus, pranfupralus,
muniés. Exceptis in eo deſinentib.quar- placitu placitus, niliptu nuptus. excipitur,
tæ coniugationis verbis , quæ cótra alio- mortuus a morior, cuius lupinú cũ ſecun.
rum regulam i habent ante bam produ- dū analogia moritu & hincmoriturusfa.
ctam :quá tamé antiqui diphthongú ſcri- cere futurú debeat, & prętericú moritus,
bentestranſmutationé vocalium factam mortuus no morit facit. Præterea dubi
oftendebát,vtadeibam pro adiebā,quei- tabatur vtrum potatu potaturus & pota
bam pro quiebá; etiam in aliisverbis fę- tus, fecundum analogiam , an potu potu
peſolet fieri,vt poleibápropoliebam ,in- rus, per fyncopam ,meliusdicatur, quæ
ligneibam pro infignieba. nec tamen id in vluſunt.Virg. in Bucolico . Huc ipfipo
prohibuit participia ad perfectorum re- tum veniet per prata inuèci. Idé in IV. Ge
gulánaſci.dicimus.n.icns, adiens,quiens, org. Quog, modo potisganderét intyba fi
poliens ,inſigniens. Hæc tamen eadem bris. Luca.in V. Strymona fic gelidă bruma
participia, ğ a verbis in eo deſinentibus pellēterelinquunt Poturate Nile grues. Ex
quartæ cóiugationisnaſcuntur, anomale quo oftenditur,porus quoq; participium
per obliquos caſus proie , eu habuerunt, eſſe.nec mirum,cú lautus & lauturus,pro
iens euntis,quiens queuntis. Futuri vero lauatus & lauaturº,in vſu eſt, nam ſecun
temporis participia,ſiſint a verbis actiuis dum Terétium ,lauatus & lauaturus de
vel ncutris vel deponétibus ,fiunt ab ex- bet proferri,qui ſupinú,lauatum ,protulit
tremo ſupino ,addita rus,amatu amatur ', in Eunucho. Vix elocuta'ft hoc,foras fimul
doctu docturuslectu lectur', auditu au- oés proruuniſe,Abeunt lauatā perftrepunt.
diturus, ſtaruſtaturus, locutu locuturus. Vnde Ouid.in II I.Faſt.Sylusa Veſtalis.qd
A cómuni quoq; verbo, q in futuro tem- n.vetar inde moueri? Sacra lauaturas mane
pore habet duo participia,vnum quidem petebataquas.Quæritur, ortú ortu, vnde
actiuum in rus,alterum vero paſſiuumin ortus : an oritum oritu , vnde oriturus.
dus.illud gin rusdefinit ſecunduin præ- Horarius in II. epift. Nil oriturum alias,
dictá fic regulă, criminatu criminaturus, nihilortū talefatentes.Partum partu,vnde
oſculatu olculacurus. Palliua vero eiuf partus;
921 LIBER XI . 922
partus;anparitumparitú ,vnde pariturus: Inimicosfemper olafum obtuerier. Eever
erutum erutu ,vnde erutus;an eruitum e- bale ramen nomen ex coprotulit Idem
ruitu , vndeeruiturus. Lucan . in IV. Ime in Alinaria : Madidum , nihili, inconti
pendent cauafaxa mari, ruiturag Semper nentem , atque oforem vxorisfua. Er me
Stat mirū moles.Caffum caflu ,vnde cafſus; mini meminens. Liuius Erotopægnion
an caritú caricu ,vnde cariturus.Iuuenalis IV. Meminens Varro corde volutat. quia
in II.rolleredulcē Cogitat baredëcariturus memini tam præſentis quá præteritivim
turturemagno.Virgil.in II.Æneid.Demi. habet, quomodo odi. vnde& ,oſus, pro
ſere neci,nunc cala luminelugent.Quibuſ præfenti,& , meminens, pro præterito li
dam tamen hoc,id eft,caſſus,magisnomé cet accipere.nam noui pręſens,noſco no
eſſe videtur, vt laffus. In anomalis quoq; ſcens,facit.Similiter imperſonalia defici
fupradi&tæ regulæ feruantur,latu laturus untin lupinis,& participiis ,quæ ex ſupi
lacus,ferens ferentis ferendus, eſu elurus nis nafcuntur, vt piger, pudet ;quamuis
elus,edens edentis edendus.Et fciendum quidam ,puditum, poſuerunt,vt Plaut.in
gli deficiantfupina, deficiunrétpartici- Bacchid. Nequeme, nequetuite intus pa
pia tam futuri temporis in rusdelinentia, ditum eft,fattis quefacis,Tædet,pænitet,
quam præteriti:quæexipſis naſcuntur.g liquet,licet,liber, oportet. ſed cópoſitú.
inuenis in omnib. meditatiuis& inchoa- pertæſum, inuenitur; &pænitens,vnde,
ciuis, in quib.deficiunt ſupina duo extre. pænitentia, & libens & licens, vnde,lice
ma, quibus deficientibus fupradictorum tia & licitus. Virgil. in VIII. ES licito ran
quoq; temporūdeficiuntparticipia.Ra- dem ſermone fruuntur.Horatius: licentum
riſime inueniunt ſupradicta ſupinain v. Satyrorum greges.Sciendum tamen,quod
fu a neutris ſecundę cóiugationis vel cer- hæc omnia inueniuntur perfectorú de
tiæ in uo deſinétibus,q in uidiuiſas faciút clinationé habentia in vſu veterum , tefte
præteritú perfectú, vt lecturio,parturio, Capro,pigeo,pudeo ,tædeo, pæniteo ,li
elurio,horreſco,caleſco,ferueſco,amaſco , queo,liceo,libeo,oporteo ;quomodo,pla
miſereſco,labaſco,hiſco,horreo,tepeo,al ceo,concingo,cuenio,vaco,attineo,acci...
geo,egeo ,caleo,ferueo,ſtupeo,lateo,cá . do,iuuo,delecto :quorum tertiæ perſone
deo, nireo,albeo, renuo, luo. Rariſlime imperſonaliū vice funguntur , placet,có
tamé,vtdiximus,inueniunturex quibuf- tingit,euenit,vacat,accidit,attinet,iuuat,
dam huiufcemodi verbisſupina,vel futu- delectat.Non taméetiam fi participia de
ri temporis participia,vt doleo doliturus, ficiant,deficiunt & verba: illa enim ex eis,
careo cariturus. Et alia tamé multa inue- ' noiſta ex illis naſcuntur.Sunt taméquæ
niunturdeficiétia,in aliisquoq; ſignifica- dam participia , quorú quamuis deficiant
tionibus velgenerib.verború,tam lupina verba in vſu,ratio tamen analogiæ, & dici
quá ex eis nalcétia,vt vrgeo,ſpuo ,inciuo, poſſunt,oftédit, vt triumphatus, erratus,
timeo,medeor,diſco ,polco ,cõpeſco, cre- regnatus,laboratus,decurſus.Virg in VI.
ſco. Et quocunq; tempore defectiuaſunt illetriumphata Capitolia ad alta Corintho.
verba , deficiunt etiam participia ,vtam- Idem in VII. regnata per arua Saturno
bigo,fcando,nitco, vergo, areo, mando Quondā. Erin I.Æneid. Artelaborate ve
mandis,ſtrideo .quamuis apud vetuſtiſſi- ftes.Idem in Ill.errata retrorſus LitoraA .

moś corum quoque præterita inuenian - chemenides comes infelicis Vlyſji. Terétius:
tur.Ferior quoque & veſcor,quia prætc. in Adel.decurſo iam fpacio.Quid.n.prohi
ritum tempus nó habent,deficiunt ctiam bear verbis quoq; eorum vti, niſi autori
in participiis eiuſdem temporis. Cæpi nó tas deficeret:Necmirum hæc fieri in par
habetpræſens, nec futurum, nec partici- ticipiis,cũ in nominibusquoq; inueniun
pium ,ſed tantummodo præteritum , cæ- tur & in verbis quædá deriuaciva velców
prus. Similiter,odi,noui,oſus;ex quo per- pofita ,quorum primitiua vel fimplicia ira
fus & exolus, notus. Plautusin Amphi vfu nó lunt: vt dicimus, puclla diminutit

1
923 PRISCIANI 924
uum, quod videtur apueranaſci,vt enim ve a lego lector & lectario & legens, a
tener tenera tenella,ficpuer puera puella currocurſim ; ab aduerbiisnomina& ad.
debuit dici; quo tamé, quia autores, quo- uerbia,vevlera vlterior vlterius:a partici
rú maxime vlus regnauit,nó ſunt vai,nec puis participianon poſſuntnaſci,nec ver
nos vtimur licet inueniátur vetuſtiſlimi ba;ſed vel nomina,vrindulgés,indulgen
protuliffe,&hçc pucra, & hic & hęcpuer. tia;vel aduerbia,indulgenter.
Ocyor,quaſi ab,oco,quod in vſu non eſt,
licer a Græco fit wws. offendo, quaſi a, De cafibus participiorum .
fendo, verbo componitur, quod non eft
Aſus quoque participia ſex habent
ſpicio ,reſpicio ,lulpicio,averbo,fpicio, & C
quomodonomina ,nec ſunt in ipuis
in vſu non eft.fimiliter hoc idem in pluri. deficientia aliquo caſu. Nec miru,nam in
mis aliis inuenies. Sunt quædam , quæ cú coquoq ; imitantur adicctiua, ſnullode
formã habeant participiorum ,tamen ca- ficiunt caſu ,ſiue ſint mobilia, fiue in duas
rentiatempore,nominaelle oſtéduntur, conſonantesdefinétia. Quæ.n.deficiunt
vt galeatus, ſcutatus, pileatus, tunicatus, fixa ſunt,vt fas, dicione,Iuppiterlouis,i.
inanuleatus,caligatus,gémátus,baccatus, ter, preci & prece , vice & vice, tabi & ta
paludatus, togatus,prętextarº,trabeatus, bo,maria,æra.Ná,frugi, & nihili, & man.
comatus, braccatus, penulatus, ſoleatus, cipi & huiuſcemodi , & fimilia non defi
ocreatus,criſtatus,haſtatus,lunatus,ftels ciunt aliquo cafu certo, ſed pro omni ca
Jatus, literatus, turritus, ceritus, pellitus, ſu eadem terminatione funguntur; quá
cornutus, aſtutus, hirſutus. Quædam c. uis poflunthæc eadé figurate magis pro
nim primæ coniugationis participiorum lata,vtdi&tú eſt,per genitiuum & datiuú,
formam obtinent,id eſt, inatus deſinen- quá indeclinabilia effcvideri, vtfidicam ,
cia:quædam vero tertiæ, id eſt,in itus vel cordi homo eft mihi:cordihominis,hoc
in vtus terminantia.Sunt alia cadé & no- eſt hominisquieft mihi cordi: cordi ho
mina & participia, vt armatus, o intakis, mini: cordi hominé: & poſſum cú omnib.
raó ordusis.doctus,oFroydtube's najo túmajdv- calibus figurateiungere datiuum.Sicfru
nos, štoio maydurós.ſanctus,óSuomalais, xai ó gi homo,id eſt,qui frugi eft,hoceft, vtili
Stadisvormságos.acutus ,o Eu xisxaj o óžús. tati. Similiter omnibus cafib . adiungitur
ſapiens, opcev xa ó apóv.mos,öroudcopós.mo- figurate, & eft magis datiuus. Sed hæcet
nitus,oimumanis xa nium non.iudicatusė iam denomine latiustractauimus.Decli
xpofitisrai reicis. Armatura, indioyou xai's; nanrur auté participia ad fimilitudinem
0 54.fcriptura,unes trou nou siseseon vſu- & regulam nominum in ns definentium ,
ta, “ Xenorjaunnou óTóxo , itaongorow litura, velin vsmobilium ;exceptis,vtſupradi& ú
η απάλεψεσα και η απαλοιφή.fatti, το γινόμενον cft ,ilis dnafcuntura verbis quarte con
xai to izgov.dietū,tinez sérrau'o rózor,vilum , iugationis in eo dcfinentibus, quorum
moeg givxan tóü@ grua . Legédus, oavayowasm genitiuus, vocales nominatiui i e, mutat
euros xose'ó'wazurstas amandus,ogoragmota in cu, iens cuntis , quiensqueuntis. quá.
javos raí quantos.Sic & aliaplurima, quæ uis Plautus gerundium eius,abiédi, dixit,
cum temporibus participia lunt;abſq;iis, pro, abeundi, in Amphitruone: Abiends
nomina.Illud quaq; ascende, quodcum a etiam nunc#ybr occafio est.
nominibus noinina & verba, & aduerbia,
& coniunctionestoleát per deriuationes De Temporibus.
Aenea cadem
, que & verbisinfinitis,id eft,pręſens,
a qua & re,quare;& a verbis ſimiliter no- quod eſtetiam preteritum imperfe&tum ,
mina k yerba & participia & aduerbia, veofculari & ofculans;præteritum perfe
cum
2
 92 LIBER X 1. 926
cum , g cſt etiam præteritum pluſquam- phonix cauſa deficiunt, fiue quod in vſa
perfectum ,vt ofculatum eſſevel fuifle, & non ſunt,ſicut & in aliis partib.orationis.
oſculatus : futurum oſculatum iri , & 0- Ancutris,ve diximus,ficut ab actiuis duú
ſculaturus. Er ſcienduin . Qnon ex omni temporum participia veniunt, præfcitis,
lignificatione omnia cēpora inueniūrur. vt ftans:futuri,vt itaturus. Inucniuntur
Nam cú quinq; ſint lignificationes, id eſt tamé quædam ex eis etiain pręteriti tein
actiua,palliua,neutra,cómunis &depo- poris,vt cænocænatus,prandeo pranlus,
nens ab actiua quidem &neutra prælen- placeo placitus, nubo nupta,pateopaflus
tis & futuriveniunt participia , ve amans ( & patior tamen paflus facit ) aſſueſco af
amacurus.in quibus,quia præteritum de- fuetus; quod quibuldam nomen magis
ficit,loco participii verbo vtimur & no- efle videtur , ſicut quietco quietus iuro
mine infinito ,vt quiamauit ôs ipíanów , id etiam iuratus, & etiam in palliua fignifi
eſt, o pianoas. Quomodo enim loco verbi catione inuenitur. quippeetiam verbum
participium accipitur neceſſitatis cauſa ipſum Lucan.in V.protulit.Et lata suran
cumverboſubſtantiuo, fic etiam vbipar- turaues buboneſiniſtro. Scarius etiam in
ticipium deficit,neceſſario verbú infinito
VII. Theb.Numina captiuis etiã inrabere
nomini ſubſtantiuo iunctum participii Thebis.Virgil.in II. Georg .Autconiurato
officio fungitur. Paſſiuú quoq;præteritú defcédexs Ducu ab Iftro. Addunt quidam
& futurum habet , amatus amandus. In ét a careo ,callus; ſi ellet,deberet & cal
præſenti auté deficit,p quo fimiliter ver- furus facere futurum no cariturus, quod

-
bum cum prædicto nomine proferimus luuenalis in II.protulit: tollere dulcem Co
dicéces, qui amatur,osoubteu, pro ,o cons- gitathæredem , cariturus turiuremagno: vt
Leves. ex quo quoq; oftéditur ſignificatio Iupramemorauimus. ergo caflus magis
participii,quod tam nominisquamverbi noméeft,ficutlalus, &maxime cum va
vim obtinet , 8 & hæc pro illis, & illa pro num ſignificat,vt,caſſafrandeparar.Tiru
hisponuntur.dicimus enim , legés eſt qui bo quoq; titubatusfacit.Virg. in V. Æn.
legit, & qui legit eſt legens : cænatus eft veftigia preſſo Haudtenuit titubata folo.Er
quicænauit,& qui cænauit cænatuseſt. in aliismultis neutrorũ,præteriti partici
Illud
quoq; fciendum, & fæpe& præſenti pia vetuſtiſſimiproculifle inueniuntur,vt
pro præterito, & præterito propræſenti diſceſſus,interitus,obitus,occaſus,potus,
vtuntur autores neceſitatis caula; cúde. ſenectus. Neutropaſſiua quoq; quçſunt
ficiant & in or definentia preſenti , & in o quinq;,trium temporú habent participia,
terminantia præterito. Præſentis tamen vt gaudeo gaudens gauiſus gauilurus au
participium , quod etiam præteritum im- deo audés auſus aufurus, ſoleo ſolés foli.
perfectum ſignificat, ſolet coniungiver- tus ſoliturus,fiofiés factus futurus,diffe
bis præteritiperfecti, & pluſquamperfc- rentiç caufa:ne fi facturusdicamus,fimi
cti, & fignificationem eorundem tempo- le ſit participiio, quod venit a facioverba
rum complere;quomodo verba preſentis q vim poſlideractiuamfio verbi. vnde a
téporis, li adiungantur participiis præte- lupino eiusnafcitur paſſiuú preteritipa
riti,pręteritū fignificant,vt conatus fum , ticipiū, & futuri actiuum , fáctu factu fa
cænat es,cænareſt,pro ,cænauicæna- &us facturus.Fido quoq; fidens fifus fiſu
ſti cænauit. Sic ergo ſi dicam ,cænarº fui rus. A communi verbo quatuor naſcútur
fuiſtifuit, pro cænaui cænaſticænauit: participia,præſentis fiue præteritiimper
cænás fueram ,ras,rat,procanauerá cæ- fecti, 9 actiuam ſolú habet ſignificatio
naueras cænauerat,poteſt accipi. Itaq; q nem, vt criminor criminansó daComan
deeſt latinitatis linguæ naturaliter, com- innan o dabasaópavos :præteriti perfecti &
pletur iuncturæ ratione.Multatamen in pluſquampe:fecti quod communem ha
his quoq; quæ regula exigit dici,liyeeu- bet ſignificationem tam palliui quang
may 27 PRISCIANI 928
actiui,vt criminatus ódiobanev,xajódalan. cicipium , niſi prius verbum eius compo
Bes:futuri ynum actiuum in rus deſinens, natur.Ergo vel fimplicia ſuntvel decom
ve criminaturus: & vnum pafliuú indus, polita plerunque, quæ Græci ogow'Am
ve criminandus.Omnia tamen in dus de- vocant, id eft,acópofitis verbis deriuata,
ſinentia participia,eadem etiam nomina vc efficio efficiens,intelligo intelligens. Si
eſſepoſſunt, cú amittunttépus, vt aman- enim ipſa perfe componantur, non prius
dus, opiangmoópavos, xay ö qunnnos, docendus, verbis cópofitis, tranſeunt in nominum
iddazandómenos, naió didaktios. legendus,ó vim, ſicutét fi coparentur , vt nocensin
wawaanoóueros,najó aiagastos. Adeponé- nocens,fapiens inſipiens. Simplicia.n.co
ti trium téporum veniunt participia,præ- rum poflunt &participia eſſe & nomina:
ſencis velpræteriti imperfecti, vi ſequés: cópolita vero ſine dubio nominaſunt.Id
præteriti perfecti & pluſquamperfecti, co autem addidimus, plerunque; funt
fecutus:futuri, ſecuturus. Multa tamé ex quædam quæ non ſeruant compoſitionis
huiuſcemodi verbis inueniuntur apud verborum copaginem.vndeapparet caer
antiquiſſimos participia præteriti tem ſe cópolira,vt eftringor effractus,contin
poris tam actiuam quam pafſiuam figni- gorcótactus, & fimilia. Indulgens,amás,
ficationem habentia, vt meditor penetw, acceptus , fi comparentur, nomina lunt,
meditatus opetemi@ s,xa o perembois.Terét. indulgentior,amantior,acceptior,ficque
in Phorm. Meditata mihifuntomnia mea fimilia.
incommoda. Auxilior auxiliatus,ó Bonsaices, De diuerſis quoq; conſonantibus,quæ
maléBongmoois. Lucillius: A me auxiliatus ante vs in præterititéporisparticipiisin.
6. Sic etiam amplcctor amplexus, ó mer ueniuntur, quáuis perſingulasverbiter
Grareis majimentrex Beis.Petronius:animā minationes,cú delupinis tractabam ,do
noſtro amplexam in pectore. Cicero procuimus, tamen hic er generaliter cópre
Roſcio: Quo vno maleficio fcelera omnia henderenó incongruú videt elle.Omnia
videnturcomplexa effe.Adminiculor ad- igicurparticipia præteriui temporis,velio
miniculatus,o Confiras,najó Bongnbeis. Varą Tus delinunt, vt amatus, adiutus, dacus,
TO :tribunitio auxilio adminiculatus. Sed domitus,folitus, cultus, munitus,cóuen
ſciendum quod verbis quoque plurimis, cus: vel in ctus ,vt fectus, doctus,le& us,
quæ nuncin vſu deponencia ſunt,veteres ſanctus:velin ptus,vt raptus,captus,fum .
ficut communib.vſi ſunt,de quibus,cum ptus : vel in ſtus, vt quæſtus: vel in ſus, vt
de verbo tractabamus,docuimus. A ver- rilas, morſus, luſus, iuſſus :velin plus,vt
bo Sum , quod eft anomalú,veteres præ- laplus.velin xus, vt fluxus,flexus,pexus.
fenris temporis proferebant participium , In Tus definunt omnia , ģpræteritum
Ens,vndecomponitur,pocens. nam, fu- in vi ſyllabam terminant,mutatione vi in
turus , magis a fio verbo videtur naſci.po- cus,vt amauiamatus,oraui oratus, adiuui
ceſt tamen criam a,fui,eſſc exiſtimari. adiutus,deleui deletus cupiui cupicus, la.
celliui laceflitus, decreui decretus,ſtraui
De Numere. ſtracus ,muniuimunitus, audiui audicus.
Vmerusparricipiis accidit vterque. Excipiútur differentiæ cauſa tria,a longá
in au
rentes.Singularis
Et ſicut non deficiunt caſibus, fic caui cautus;ne ſi,latus,fatus,catus,dicere
nec numeris defcctiua inueniesparti- mus, aliasſignificationes habere putaré
cipia. tur. Etſciendú & hæc omnia penultimas
De Figura. productas habent, tam in verbis præteri
ti quamin participiis:exceptis, feuilacus,
quas a . ,
Nain per ſe nunquam cóponiturpar- mas corripiunt : & liui vellini litus. a ciui
quo
 929 LIBER XI. 230

1
quoque citus,licet & corriperc & produ- tur participium :ſednecatus proprie dici
cere penultimam . ab iniquoque vel ii cur ferro, ne&tus aliavi. Illud quoq; no
1
compoſita, & quiui vel quii, corripiunt candum , quod Horatius ponit in Epodo:
in participiisi ante tus, vt aditus,obitus, Non meLucrina iuuerintconchilia,Magis
præteritus,nequitus. Solui enim folurus, verhombus, autſcari ,fi quos Eois intonata
& volui volutus, abicctai, produxerunt fluctibus hyemsadhocvertat mare. Intona
tamen u . A vero correptain ante tusin ta dixit,non intonita , cú Virgiliusin IV .
quatuor ſolis inueni participiis , duobus Aencid. Attonitus tanto imperiomonituſ
primæ coniugationis, quæ duplicant in deorum.Sonaturus quoq;,pro,foniturus
præterito priorem lyllabam , dedi darus, Horatius in l. Serm . protulit : Ingenium
& fteci ſtatus,quod participio ſimile no- tuifit, cui mens diuinior atque os Magna
men elt,vndefuturum ftaturus.ſecundæ fonaturum , des nominis huius honorem .
1
quoque vaum inueni,a deponenti rcot, Virgiliusin VI. Dum flammaslonis, &
ratus;& rertiz vnum ,dequo ſupra dixi- fonitusimitatur Olympi.In ſecunda quoq;
mus, ſeui ſacus. vnde Virgilius in 11.Ge- coniugationeexcipiuntur in ůi diuiſasin
org. mutatamý, infita mala Ferre pyrum . præterito deſinentia ,quæ penultimami
1
Sepeliui etiam notandum quodſepultus in participiis non habent, vt hæc , docui
facit : antiqui tamen & , ſepelitus,dice- do & us,tenui tentus,cenſui cenſus. Ter
bant. Er ſaliui, ſalitus & fallus. Præterea tia quoq;,rapui raptus,&ex eo cópoſita,
notanda ſunt a faliui vel falui, ſaltus & corripuicorreptus ,præripuipræreptus.
falcurus:ab halo halas halaui, halitus no- Similiter a canendo compofita,abfq; i fa
men participiale, non halatus : & aſpiro ciunt participia,ſecundum primitiui for
{piras (piraui, ſpiritus, fimiliter nomen má,canor cantus,occinor occentus, acci
participiale, non fpiratus facit. Quæritur nor accentus: quáuis,occinui,&,accinui,
cur,cum {piro ſpicas,& halo halas,fpiraui faciátpræteritu. In rui etiá & inxùiperi
& halaui faciant,rerum vocabula i ħabe- dem tépus exeuntia nó haberi in partici
ant ſpiritus & halitus. quæ puto anterio- piis,vt differo diflerui differtus,delero de
ra elle verbis, ideoque non ſequideriua- ſerui deſertº,inſero inſeruiinfcre,aperio
tiuorumregulam ,quomodoiudicatus, aperuiapertus,nexui nexus,pexuipexus.
id eft,iudicatio , & dominatus,id eſt, do- meſlui quoq; meſſus facit , vecenlui cen
minatio.A paui,paſtus,non patus,ab am . fus. In lui vero deſinentia, ui in tus con
天 bio,ambitus, correptapenultima, quan uertútin participio,vicólocolui cultus,
do nomen eft:nam in participio produ- occulo occului occultus, conſulo conſu
citur.Ouidiusin I.Metam .Tuſſu ej ambis lui cófultus,alo alui alt ' & alit . Vnde etiá
te circundare litora terra . Quod autem volo volui vultusfacit, qd'noméeſt par
halaui ab halo eſt,oftendicvſus. Iuuena- ticipialequomodo coluicultº ,qñ quartę
lis in IV. & omnibellorum pompa animă eſt declinationis; quæ etiam o verbi in u
exhalaſſet opimam :pro exhalauiflet. Ive : conuertunt. Quæ vero in præſentiin uo
ro correpramhabér ante tus omnia , quæ definūt, i extrema præteritiin tus cóuer
præteritum in ui diuiſas terminant, niſi ſafaciuntparticipia, vt polluopollui pol
fintexpręſentibusin io velin üo diuiſas lutus,acuo acui acutus, ſuo ſuilurus , tri
deſinétibus,vt domui domitus, verui ve- buo tribui triburus , eruo erui erutus ;
ticus,attonui attonitus,habuihabitus,e- quod folum penultimam corripit. a
licui elicitus,genuigenitus,ſtropui ſtre- pud antiquiores tamen etiam ab hoc
pirus. Excipiuntur primæquidem cõiu- compoſitum producit penultimam , di
gationisduo,quæ per fynęreſimi profe- ruo
fira,dirui
runtur ſecui rectus fricui frictus. A neco
dirutus
i breué . A ante
habent do quoque compo
tusin participio
quoque verbonecatus& nectus inueni- præteriti, vt reddo redditus, credo cre
Gg
931 P -RISCIANI 935
ditus,prodo proditus,perdo perditus,vé- télus,tundo turuditunſus, prehédo pre
do venditus. hendi prehenfus, ſcindo ſcidi ſciſlus,fin.
Incitus faciút participiapræteriti pal- do fidififlus. Excipiútur ,vlL vſtus,gelli
ſiua,quæverbaperidem tempus actiuo- geſtus,torſi tortus, & corſus antiquidice
rumin xifaciunt, vt intellexiintellectus bant.a torreo quoq;toſtus fit. Similiter
duxi ductus,vexivectus,auxiauctus,tra- faciunt participia,quæ in li,vel in ti,velin
xixractus,pexi pectus, iunxiiunctus. ex- ti,terminantpræteritú actiuorú , vt velli
cipitur flexi,quod ,flexus,facit participi- vel vulfivullus, fefelli falſus, pepuli pul
um.Similiter in ci, velin qui, vocali lon- ſus,perculiperculſus. a ſuffero luftulia
ga antecedente, definentia in præterito, nomalú eft, & fublatus facit. Decucurri
fecifactus, ieciiactus, vici victus,reliqui decurſus,verri verſus, verti verſus. exci
relictus. Similiter ingi, vt legi lectus,te- pitur,peperi partus, differentiæ caufa:pe
tigi tactus,fregi fractus. perci enim parſus facit.Quartęconiuga
In Prus exeunt participia præteriti tionis in ſı,yel ri,præteritu terminātia,in
paffiua, cun actiua eiuſdem temporis in tus,no antecedentei,faciunt participia,
pi, vel in pli, veſini terminantur, vt cepi farciofarſi fartus,farcio farſifartus,fulcio
captus, cæpi cæptus, rupi ruptus, fcalpli fulfi fultus,hauriohauſi hauſtus, reperio
fcaiptus, compri comptus, fumpfi lum- repperirepertº,coperio cöperi copertus:
prus , prompli promptus, dempli dem- In Plusvnum inuenio a deponenti,la
ptus, ſcripfiicriptus nupli nupta (nuptus bor lapſus.
enim naturaliter filetur, nili per irriſio- In Xus tria inuenio paſſiua, nexusa
nem vel figuram dicatur; quamuis vetu- nexui,pexus a pexui, flexus a flexi.Simi
ſtiſlimi, nouus nuptus , protuliſſeinueni- liter faciunt participia in xus, amplector
antur;quod nuncin vlu elon eſt )emi em- amplexus,complector complexus.
plus,ademi ademptus, redemi redéptus, Supradictas formas ſeruant in partici
rapui quoque raptus facit; & ex eo com- pio præteriti communia & deponentia,
pofita , vt corripui correptus, præripui. quæ facile ex fimili terminatione palli
præreptus. uorum dignoſci poflunt, quomodofaci
In Stusynum inueni deponés, queror ant perfingulas coniugationes participia
queſtus, & palliuum , paſcor paſtus; cum præterititemporis. Neutra pauca habét
alia eiuſdem formæ ſoleant sabiicere , vt præteritum participium ,vt ſupradictum .
naſcor'natus,iraſcor iratus,obliuiſcorob- eft,cæno cænatus,prandeo pranfus,iuro
licus, paciſcorpactus,nanciſcor nactus, iurarus,careo caffus, quod & nomen eft,
proficiſcor profectus, vlciſcorvlcus, ex- paſſus a patco, titubo titubatus, placco
pergiſcor experrectus. deferiſcor folum placitus, quieſcoquietus. A ncutropaſhi
duplicauit ffin participio, defeſlus. Xuis quinq;funt, gaudeo gauilus, audeo
quoq;antecedente vnum inuenio in tus, auſus,foleo ſolitus,fio fačtus, fido filus.
atexui textus. Vetuftiflimi tamen , & ex aliis plurimis
In Sus definūt participia , quæ ex ver- neutris inueniunturprotuliſle participia
bis veniunt in fi, velin di,præteritum a- præteriti , quomodo fuperius oſtendi
&tiuiterminantibus; niſi ſinta do cópos inus, quæ nunc in vfu non ſunt.
Gta, de quibus ſuperius dixim', vclquar- Participium quoq; futuri actiuumvel
tæ coniugationis,quæ nullü participiū in neutraleaſupino fit, vt ainatuamaturus,
ſus terminant,vt lelilæſus, merſi merfus, domitudomiturus, doctu doduſus, file
iulli iuflus , mordeo momordi morſus; xu flexurus, fultu fulturus,factu factur',
prandeo prandipranſus,tondeo totondi ſanctu fan &turus. Pleraq;tamen neutro
conſus,oblideo obſedi obſellus,videovi: rú ſecundæ coniugationis in ui diuifas
di viſus, fodio fodifolſus, tendo tetendi deſinentia pręterito,deficiunt in lupinis.
vchor
 933 LIBER XII. 934

ve horruicubui,tepui,texui, ferbui , ſe- participiis etiam infátitemporevieban

nui, egui, frigui, rigui, dirigui, ſtupui, & tur;o épxómavos @inbau veniésdicentes.Si
fimilia.Ec quia ſuperius dixim ', qd ver- militer wegen wópavos roj o rab geymópavosad
1 ba actiua vel neutra carent præterititě- ueniens. Virgilius inX. Ceculus,& ve
poris participio, ſicut & paßiua præſens niensMarforum montibusVmbro. hice
tempus non habent,quia non hoc ſigni- nim, veniensoistais ſignificat. Terentius
ficant quod debent , & deficiunt in par-' in Phormione:Offendiadueniès,quicum
ticipiis inſtáris temporis, ſed pro his lub volebam , & ut volebam , collocatam filia
fanciuo nomine & verbo vtimur , vt ó am. hic enim quoq; adueniens ó macsgfué
Pianoas qui amauit,o poróuevosqui amatur: Hevos ſignificat. Starius in I. Thebaid.
ſciendum eſt , quod antiqui in actiuis & Et caligantes abrupto fole Mycenas: calia.
neurris verbis , pro præteriti temporis gante ,pro caligatas dixit.
Sl ?

age0 లలల goodnega

TOR

PRISCIANI GRA M
MATICI CÆSARIENSIS
L I B E R XII.
DE PRONOMINE. perſona & ſecunda ſingula pronomina
RONOMEN eſt parsora- habeant , tertiam vero lex diuerfæ indi
tionis,quæ pro nomine p- cent voces? Ad quod refpondendum eft,
prio vniuſcuiuſque accipi- quod prima quidem & lecunda perſona
rur,perſonasquetinitasre- ideonó egent diuerſis vocibus,quia fem
cipit, ſtra
per preſentes inter ſe ſunt & demon
Pronomini accidunt ſex, Species,per- tiuæ: tertia vero perſona modo demon
fona, genus, figura, numerus,caſus. ftratiua eft , vt hic , iſte ; modo relatiua,
Speciespronominum bipartita eft :a- vris , ipſe; modo præſensiuxta, ve iſte;
lia cnim ſunt primitiua , alia deriuatiua. modo abſens vel langepoſita, vt ille. Si
Primitiua, ego mei, turui fui. Deriuati- enim ſuper omnesalias partes orationis
ua, meus, tuus, ſuus.Primæ quidem per- finit perſonas pronomen, rectillimeter
Conæ primitiuum eft, ego, & reliqui ca- tiarum quoque perſonarum differentia
fus fequentes. Secundæ ,ru ,& eiusob- diſtincteprofertur, quæ plurimashaber
liqui. Tertiæ vero , ille, ipſe,iſte,hic, is, diuerfitates. vnde non irrationabiliter
& lui,quod nominatiuocaret,quomodo tertias verborum perſonas Apollonius
javíš apud græcos. & ea quidé octo pro- infinitas dicit, cum nulla in eis certa fi
nomina lunt primitiua vel fimplicia. niturperſona, & profunda multitudi
Deriuatiua vero funt feptem ,meus tuus, nis ſint capaces , quomodo & pluralis
fuus, nofter , vefter, noſtras, veftras. In
numerus nominum ; nifi adiungas cis vel
hisigitur quindecim pronominibus nul- nomen vel pronomen ; cum primadiſe
la fic controuerfia ,quin omnes fateátur cunda perſona eis non egeat. Si enim di
ea eſe pronomina. cam ,fcribo velſcribis,in iplavoce defini
Quæritur tamen , cur prima quidem ui etiáperſona fcribentis & oftendi. Sin
Gg 2
935 PRISCIANI 936
dicain ,fcribit,incertum quis, doncc addá id eſt, viļi, habeatin ſeintellectum pro
vel nomen vel pronomen. Et primæ qui- nominis quoqueeiuſdem perſonæ. In
dem perſone pronominum & ſecundæ tereſt autem inter demonſtrationem &
& tertiæ ,cum non diſcernuntgenera,in- relationem hoc ; quod demonſtratio in
æqualem habentetiain caſuum declina- terrogationi reddita , primam cognitio
tionem , tam in ſingulari quam in plurali nem oftendit , Quis fecit? ego : relatio
numero , vt , ego inei velmis mihi mea vero fecundam cognitionem lignificat,
me, nos noſtrum vel noſtri nobisnosa vezis, dequo ia dixi, lureigitur,hic, quod
nobis. Similiter ſecunda, tutui veltis.ná primam cognitionem indicae , præponi
tertia, quæ eft,ſuilibiſe aſe, non ſolúge- tur : vnde & Præpofitiuum nominatur.
ncra, ſed etiam numerosconfundit. nec. Is autem , quod fecundam cognitionem
mirum , nam cum relatiua ſit,exantece- ſignificat ,ſubiungitur: vnde & Subiun
dente cognitione poſſumus,ad quod ge. Ctiuum pro merito núcupatur ,quod re
nusvel numerum refeftur,leite ; quod digat inmemoriam cognitionis prima:
facit ingenere primæ & fecundæ perfo- vtlidicam , Æneas filius fuit Veneris , is
næ ipla demonſtratio,& præſentiavtri- eſt quiviçit Turnum. Ipſe quoq; in ter
uſque. Illa vero quæ diſtinguunt genera, tia perſona,ve dictum eſt, per ſe poſitum ,
certam habent & æqualem pes virunq; ad recordationem perſonæ refertur iam
numerum declinationis & caluum regu- cognitæ. Recte igicur demonſtratio
lá,vtille,ipſe ilte,& reliqua nouem.Sunt nem , quæ ſignificatur per ; ille, & ,iſte,
autem eorum aliademonſtratiua; alia re- pronomina , reparat memoriæ prono
latiua , alia & demonſtratiua & relatiua. men, quod eſt, ipfe. non tamen , ille,&
vnde notabiles & certæ fiuntperſonx . iſte, referri ad pronomen, ipſcpoſſunt.
Et primæ quide & fecundæ perfonæ pro- Prima enim cognitio eft per demonſtra
noinina, luntdemonſtratiua femper. v. tiua pronomina, ſecundavero perrelati
traq; enim,vt dictum eſt , præfensoften . ua. Hocidein pronomen, hoc eſt,ipſe,
ditur perſona, & eius quiloquitur, & il- quidá commune exiſtimauerút. quia tri
lius ad quem loquitur. Tertiæ vero ali busadiungitur perſonis ,ego ipſe,tu ipſe,
ſunt demonſtratiuæ ,vt hic iſte :aliæ rela. ille ipſe;nó eſttamen verú,figurateenim ,
tiuæ , vtis & ſui:aliæ modo demonſtrati- vel diſcretionis , vel ſignificantiæ caufa,
ux,modorelatiuæ, vt ille ipſe.Ille demó- primæ & fecundæ adiungitur. Quod au
ſtratiuum.Terentiusin Eunucho,Viden tem tertiæ eſt, oftenditur ex eo quoddi
tu illum Thais? Relatiuú.Virgiliusin VII. ciinus , ego feci, tu feciſti, ipfefecit. &
fic Iuppiterille monebat. Ipſevero,fiper fe quod tertiæ perfonæ in id transferri pof
proferatur in tertia perſona , relatiuum lunt; quod maxime in interrogationibus
eſt. Virgilius in II 1. Aen.Ipfearduus alta. animaduertiporeft.Nunquá enim inter
gpulſar Sidera. ſivero cú aliis pronomi- rogate aliquo, Quis dixit: quisfecit? quis
nibusiungatur , eorum accipit ſignifica- audiuit? reſpondemus, ipfe,pro,ego,vel
tioncm ,vridem Poetain V.Aen.Ipſeego up, tu,fed pro aliqua tertia perſona.Qui
paulifper protetuamanera inibo.Eftenim dam etiam nomen hoc putauerunt, quia
hic demonſtratiuum , quoniam & c, ego, eſt quando pro,folus ,accipitur; ve Vira
cui adiungitur,eft demonſtratiuum . In- gilius in V II. Fpſeratem conto fubigis,ve
ueniturtamenſæpiſſimeablq; aliis per e- lisque miniftrat. Sedhocquoque per fi
clipſim prolatum ,& tamen eorum habet gnificantiam , vel diſcretionem profer
fignificationem , quæ cum eo fubaudiū- tur. Nam cum pro
tur, vt Virgilius in ll. Aen. quaque ipſe quod fuum eſtpronominis,implet. Ver
miferrima vidi. ſubauditur enim , ego; ba primæ & ſecundæ perſonæadiuncta
quanuis verbum ipſum primæ perſonæ, pronominibus perfectionem faciunt ,
ego
 9 :7 LIBER xil. 938
ego fcripfi,tu docuiſti:nominibus antem ro deriuantur ?Ad quod reſpondendu m,
non, nili ſint verba ſubſtantiua velvoca- quod patriam ſeu gentem ſignificát. Pa
tiua,vt,Tryphodicor, Cicero lum . Ipfe tria autem velgens vnius eſenó poteſt,
vero omnibus verbis adiunctum perfe- ſed ſemper multorú eſt poſſeſſio.Itaque
ctionemhabet,iple dedi, ipſe dediſti. Er- Noſtras dicimus , qui eſt a noſtrapatria
gohocpronomen,id cft,ipſe, Enta yuan- velgenre , quam multi poſlidemus, hoc
14 xov etiam ,hoceſt , impoſitiuum vel ſub- eſt,rammea quain meorum ciuium . Et
. iun & iuumvocant Græci,quod vel fub • poffefliua quidem egent adiectione no
iungit vel fubiungitur alteri pronomini, minum ad plenam ſignificationein , pri
yt,ego ipſe. mitiua vero non ſemper. Itaqueperfe:
ctum ad diſcretionem eſt, ego quidéaf
Defeptem derinatinispronominibus. fui, cu autem non aderas : deficiens vero
quantum ad diſcretionem ,affui quidem
Ronomina deriuatiua ſeptemelle di- non aderas autem . fureigitur apud Græ
ximus. A prima perſona deriuantur cosprima & ſecunda perfona pronomi
cria :a fingularigenitiuo vnum ,mcime- num ,qux ſine dubio demoſtratiuæ ſunt,
us:a pluralıduo,noftrum vel noftri,no- articulisadiunginonpoſſunt: nec terţia,
Iter & noftras A ſecunda qnoq; tria: a fin- quando demonftratiua eſt. Nam ósitos
gulari vnum cui tuus , vnde & corripitur quando dicunt,relatiuo vtuntur , nó de
penultima, quomodo in primitiuo:aplu- monftratiuo. Cú igitur & arciculus rela
rali pariter duo ,veftrum velveſtri,vefter tionem , & pronomen relationem habe
& veſtras. A tertia vero perſona vnú , fui ant,bis eundem ad cognitionéreferri o
ſuus: & quia primitiuum tam fingularis ſtendunt. Ergo illos fecuti , nos quoque
quam pluralis eſtnumeri comune,deri- declinando pronomina, nõ addimushis
uatiuum quoq; intrinſecus,ex qua parte articularia Quid.n.ablurdius,quam cum
poſſeſſoris perſona lignificatur,per geni- Græci articulos pronominibus non præ
tiuum primitiui ex quonaſcitut,vtriufq; ponant,nospronomina pronominibus
eſt numeri comune,vtſuusillius , & fuus præponere in declinatione ad quãdun
illoru. In omnibus.n.deriuatiuis prono- taxat,hic,hæc, hoc, toco articulorum ac
minib.duæ intelligūrurperſone,intrin- cipiuntur.Nam in omnioratione prono .
ſecuspoſſeſſoris,extrinſecuspoſſeſſionis. mina ſunt.nihil n.aliud niſi, ino yežom, *
Vndeintrinſecus perſonæ,in quib.geni- m ,ſignificant.Necmirum loco articulorī
tiui primitiuorum ,ficutdictú eſt,intelli- ea nos accepiſſe in declinatione, cum a.
guntur,ex quib.deriuantur,confundunt pud Græcos quoq; iiſdemvocibus , & in
genera,quomodo & primitiua corú :ex- articulis, & pronominib. ſoleant vei, cớ
trinſecusvero diſtinguunt eapro gene- mo,ex quib.apud nos,hic,hæc,hoc,naſcũ
rib.nominam ,quib.adiunguntur,vtme- tur pronomina arricularia. Itaq; quia illa
us ſeruus,mea ancilla,meunmancipium . apud Græcos aſpirātur quę a vocaliinci
Numeraisvero intrinſecus hic intelligi- piunt, ea quoq;apudnos, & a vocaliinci
tur,quem habét genitiui primitiuorum, piunt,& aſpirationem habent.Poflclliuis
ex quib.deriuátur. Genera etiam poſlef- folent præponi articuli , ſed ad ſequentia
fiuorum demonſtratiooſtendit, quéad- nominaneceſſario intelliguntur osmós d'š
modú in primitiuis.Extrinſecus vero ter- 201 ,id eft,osignos após. Sic,hicmeus ſeruus,
minatio diſtinguit numerum, quomodo hoc eſt, hic ſeruus meus. Et primitiuo
& genera & caluspofleflionum ,in quib. rum quidem nominatiui , fi cum verbis
9
regula eorum conſequétiam ſeruatmo. iungantur,perfectiſunt, ego fcribo, tu
bilium nominum . Quæritur cur Noſtras vides, ille facit. Poffefliua vero tranſi
& Veſtras a plurali tantummodo nume . tiua ſunt ſemper,meus fcribit ,tuus dicit.
Gg 3
 939 PRISCIANI 94 .
Quemadmodum autem nomina tcrtiz quã meus a pretorereceffi. & Terentius in
funt perſonæ abſque vocatiuo;tuncvero Phorm.Egomeorum folusfum meus. Nee
2
etiá primæ & fecundæ ,quádo verbis lub- mirum , cum etiam tertia perſona foleat
ftantiuis velvocatiuis iunguntur: fic esiã figurate primæ adiungi,vt Virgilius : Ille
ea,vt meuscs amicus, meʼdiceris cogna- ego qui quondam gracilımodularusauena.
tus,tuus ſum filius, tuus nominor pater, & Cicero in IV .inuect. Egofum ille.pa
fuus vocor focius, tuusnuncupor ami: tres conſcripti,cuiforum ,in quo omnisa
cus,patronus.Etſciendum eft,quod vo- quitas continetur. Er primæ quidem pof
catiuum non habet aliud pronomen, niſi ſelliuum perfonæ tranfit tam ad fecun
fecundæ perfonę primitiuum ,o tu,ovos: dam quam ad tertiam, ficut fupradictum
& primæ poffefiuo, quando ad ſecundá eſt,vt,tu mcus es,& ille meus eſt. Secun
tranſit perſonam.nam poſſeflio eft , quæ dæ quoque pollelliuum, tam ad primam
vocatur abipfo poffeffore, ad quam lo- dicitur ,quam ad tertiam, vt, ego tuus
quitur prima perſona, vt Terétiusin Eu- ſum , & , ille eſt ruus . Tertiæ vero ad pri
nucho.O mea tu . Idem in Andria. O NO- mam vel ad ſecundam tranfire non po
fter Chreme.vno enim eodemq; prono- teſt,niſi figurate,vt, luusillius filius ſum ,
minc,tam prima quam ſecunda in hoc fi- vel, fuus illius es filius : fed ad aliam terti
gnificatur perſona.& primç quidem per- am ſuusillius ifte, vel, fuus iſtiusille. Es
fonæ poffeffiuum , tam ad fecundá quam attendendum quod quomodo , fui,fibi,
ad tertiam tranſit perſonam :ſecundæ vc- ſe , aſe, quod eſt primitiuum , ad omnes
road primam vel ad tertiam ,vttuus ſum , voces tertiæ perſonæ potefteffe relati
tuus eft.ipfa enim ſeſe poffidere non po- uum ,vt,fui cauſa facit ilte, & ille , &ipſe,
teſt,quoinodo necprima. Nam poffeffi- & hic,& is:ſic ſuus,quod ab eoderiuatur,
ua neceſario in duabus diuerfis intelli- poffefliuum eft omnis tertiæ perſonæ ,vt
guntur perſonis; & funttranſitiua.Siigi- luus illius iſtius,ipfius,huius,eius illud
cur tranſita fecúda perſonapoffeffiuum , quoquefciendum ,quod, fui,non folum ,
neceſſe eſt cum ſeparaturabea , vel pri- auri,vel 8;ſed etiam ausis, velſ ſignificat,
mx adiungi,vel tertiæ , quæ carent voca- ideft,non ſolum tunc refertur ad tertiam
ciuo,quiſemper inter primam & ſecun- perſonam ,quando ipſa in ſe agit perreci
! dam inuenitur perfonam . Prima enim procationem ,id eft,is a towanaow ,velawa
vocat ſecunda vocatur. Et quæritur, cur 7072bear,veille fui uniſeretur, vel fibipro
ſi prima non poteſt poflidere primam , deft,velſe cuſtodit:ſed etiam cum iplaa
Dec fecunda fecundain , tertia poffidet git, & fic aliainiplam , id eft, cum retran
certiam ? In quo pariter oftenditur mul- litiue dicitur , vt Terencius in Andria:
citudo diuerſa , quæ ſignificatur per ter Orare iuflit beraſiſe ames y.Ut adfe ve
tiam perſonam ,vnde & varias habuit vo- nias.
ces & loca,ficutdocuimus. Quamuis er
go alia fit poſſidens, & aliaquæ poflide De Perfonis.
tur , & in diuerſis perfonis & tranſitiuis
intelligatur,tamen poteftin tertiafimul persofecunda
Erfonæ ,ferria. Primactresft,cum
vtraqueinuen diuerſis,quod
iri.In in pri
ma & in ſecunda perſona non poteft, vt ipſaquæloquitur , de ſepronunciat. Se
ipfa habeat& poſſeſſorem vna, &poſlef- cunda, cum deca pronunciat, ad quam
1
fionem :niſifigurate dícamus,meus ſum, directo fermone loquitur. Tertia cum
tuus es,hocelt, meæ poteſtatis , & tuæ: de ea , quæ nec loquitur , nec ad ſe dire
vel pro reciprocis , quæ apud Græcos Cium accipit ſermonem . Nam fi dica
compofitæ lunt, fuaviš piros eigei , meus mus ; prima eít quæ loquitur ; potek
amicus fum , vc Perlius: Vindictapost, nihil de le loqui, led de ſecunda vel ter
tia, &
 941 LIBER XII . 942
tia, & fit dubitario. Similiter de ſecunda, nomen, vt,ego & tu, & ille, quem vides,
fi dicamus , ad quam loquitur ; poteſt vel, ego, & cu,& is de quo dixi. Namo
intelligi & ad priinam & ad tertiam. . mne nomen tertiæ eſt perſonæ abfque
Nam ipla locutio pertinet non ſolum ad vocatiuo ,ſicut ſupra dictum eſt,niſi lub
fecundanı, ſed etiam ad primam , & ad ftantiuo vel vocativo verbo coniunga
tertiam . Detertia quoque fi dicamus,de tur. & iure, quia ipfa poſitio prima nomi
qualoquitur;communeinuenitur rriun nam non ad aliquem , ſed de aliquo ha
perfonarum : nam & de prima, & de ſe- bet locutionem.dicimus enim, nomine
cunda, & detertia loquitur. Melius igi- enchic qui natus eſtVirgilius, nominaci
cur Apollonius, quem nos quantum po- un proferentes. Prima enim & ſecunda,
tuimus fequi deſtinauimus , præpofitisnili figurate, adiectione nominis none
perfonarum definitionibus eft vſus. E- gent,cum & fubſtantiam , & qualitatem
nucleatim tamen in fingulari nuinero , tam ſuam,ipfe qui loquitur ,quam eius ad
prima dicitur perſona. nam in plurali quem præfenspræſentem loquitur , vi
conceptionem facit aliarum perfona- deaturfcire velafpicere.Tertięvero per
rum , hoc eſt , ſecundarum vel tertia- fonæ ideo congrue adiunguntur nomi
rum :ſecundarum quidem, quando adi- na,quia poteft abeſſeperſona, velſpacio
plaspræſentes loquitur , ve ego & vosfa- eiusqualitasobfcurari. Itaque pronomi
cimus : tertiarum vero, quando ad alios nc quidein ſubſtantia per ſe ;nomine ve
loquens,id eft, ad ſecüdam perſonā alios ro etiam qualitas manifeftatur,de qua ſę.
fibivel præſentes adiungit vel abſentes, pe fit dubium in ea perſona, ve Virgilius
vrego & ifti fecimus, vel ego & illi feci. in VI. Quis,pater,ille virum quific comi
mus.poteft tamen & vtrafque fimullibitatur euntem ? Cum ignoraturpropria e
adiungere, vt ego& vos & illi fecimus. ius qualitas,quæriturnomen . Solame

!
Secunda vero tertiam concipit ſolam , tu nim ſubſtantia,non etiam qualitatem fi
& ille,velvos & illi feciſtis. Tertia autem gnificát propomina,quantum eſt in ipfi
certiam ſolam ,iſti & illi fecerunt . Itaque usprolationevocis.
etiain in hoc oftenditur lare patens çer .
riæ perſonæ copia, quæ omnibusadiungi Degeneribus.
poteft. Quidigiturquod multifimulio. Ghafculinum ,vthic:femininum ,vt
quentes dicunt,nos fecimus? non eftſu
Enera
pradicto contrarium . vnuſquiſque enim hæc:neutrum ,vt hoc : commune, vt no
loquentium conceptionem facit eorum, ſtras,veſtras: trium generum , vr ego, tu .
qui vna ſecum loquuntur, quippe cum Cum igitur omnia pronomina , vt lupra
vnuſquiſque pars eft totius : qui ſi velit docuimus, fint XV . alia omnia mobilia
ceteros indicareſecum loquentes,necef- funt.i. ex maſculinis feminina & neu
fariovel ſecundæ veltertiæ cos attribuit tra faciunt, abſque tribus primitiuis pri
perſonæ. Idque cam in pronominibus mæ & fecundæ perſonæ ,cgo & tu,in qui.
quamin verbis contingit ,in quibus et. bus demonſtratio ipfa fecum genusoſté
iam finiunturperſonæ. Etfciédum quod dit; & ſui,quod.cum fit relatiuum , vt do.
5
in prima quidem & fecúda perſonapro- cuimus,tam genus quam numerum ,non
nomen ponitur;in tertia vero non , niſi. vocis diſcretione, led priore cognitione
demonſtratione egeat , vel relatione. ſubiit. Relatio.n. eft cognitionisante la
namn plerunque nomen in eius locum tæ repræſentatio, vt, Scribit Virgilius ad
ponimus,vt, fi Pompeius dicat adCæſa- laudem fui,rogat teillevtcauſa fuifacias.
rem,ego & tu , & Craffus teneamus rem- Quod fi quisdicat,curergo etiam Is cum .
7 publicam . Sin autem egeat demonftra- fitfemper relatiuum , non eſt commu
cione vel relatione , tunc ponimus pro- ne prium generum ?Reſpondemus,quod
Gg 4
943 . PRISCIANI 944
fui,fibi, ſe,aſe, non ſolum relationis cau- mares. aut feminas exerceatur , quo
fa, quod fupra diximus, fedetiam ipſius rum funt primæ & ſecundæ perſonæ,
terminationis ſinguťorum caſuum , qui id eſt, a quibusprofcrtur, & ad quosdi
conſimilesſunt primæ & ſecundæ perlo- rigitur loquela? Ad quod dicemus, quod
nę,hoc habuit vt cófundat genera.Quo- pollunt equidem etiam hominum pro
modoenim Græci per tres perſonaspri- pria inuenirinomina neutri generis, vt
mitiuorum , obliquos calus fimiliter ha- in maribus, hoc Balion , hoc Heliconi.
bent terminantes,qui & communes ſunt on :quomodo etiam in femininis , Gly
omnium generum , époll of $, fuai ooi oi, ini cerium , Dorcium. Poſſumus tamen
ori : licnos.quoq; illorum autoritatem in etiam ad res , quæ non habent naturam
pleriſque fecuti per tres perſonas habe- - loquendi vel audiendi', per conforma
mus. pronomina ſimiliter terminantiationem hominú, id eft, megoun nišav,pri
per obliquos calus, & omnis communia mas & ſecundasadiungereperſonas, cr
generis,meituifur, mihi tibi fibi,inete iamli ſintgeneris neutri , vt foro , mari,
fe, amea teaſe .. Alia vero omnia,ſicuta- cælo. Illud quoque notandum , quod
pudGræcos,mobiliafunt, vt ,ille illa il- deriuatiuapronomina,quæ ſuntſeptem,
lud, iſteiſta iſtad, hic hæchoc, is ca id, i- vt fupraoſtédimus, Meus,cuus,ſuus, no
pfe ipſa ipſum . Deriuatiua quoq;, meus iter,veſter, noftras, veſtras,alteriusſunt
meameum ,tuus tua tuum, ſuuslua ſuü , intrinſecus generis,hoceft, cómunis tri
noſter noftra noſtrú , vefter veſtra ve- um generum , in quo poſſeſſor oſtendi
ſtru.Duo tantum inueniuntur cómunia, tur ; & alterius extcinfecus, hoceft,mo
noftras & veſtras;quorum perfecta, no- bilis,in quo poflellio denunciatur.quod
ftratis,erant, & ,veſtratis,vnde quia ti ſyl- terminatione confequenti diſcernitur,
labæſyncopa facta eſt, manlitina accen- quomodo & numerus,ficutfupra docui
tus perfecti,quomodo & in aliismultis, mus ; quanuis qualitatemiplius poſſel
Arpinas pro Arpinatis, fumat profuma- fionis non declarent, nifi adiungas no
uit,cupit pro cupiuit,ilticpro illicce.itaq; men. Et fciendum , quod intrinſecus
neutrum quoquecorunin e finitur,no- proprii loco funguntur; extrinſecusve .
ſtrate,veſtrate. ex quo oftenditurillorú ro magis appellatiui. nec folum in pro
quoq; nominatiuusin tis fecundum ana- nominibus deriuatiuis, ſed etiam nomi
logiam a vetuſtiſſimis prolatuseſſe: Cal- nibus poflefliuis , & quæ a propriis de
fiusHemina in III. Annal. Hos librosfi riuantur , infinitæ poffunt intelligipol
quis noftratis fapiens.M.Catoinlegis Me- fefliones, niſi adiećtione'nominisalicu
uiz ſuaſione: Rex Seleucus armanoftratia ius diſcernantur,ve,meus filius,Telamo
facit. Plaut.in Sticho: Ergo oratorespopuli nius natus, Euandrius cnſis. Etvide,
fummates virifummiaccūbent,ego infima- quod appellatiua magis adſciſcunt, quæ:
ris:pro ,infimas. Neceſſe eſt autem om- communis ſunt qualitatis. Tam autem
niapronominatria haberegenera, vel in poftelliua pronomina , quam nomina in
vnacademq; voce cófuſa, vel in diuerſis genitiuum primitiuorum refoluuntur.
diſtincta terminationib: Ideo , quia pro Quid eftenim , meus filius,niſi ,mei fi
vniufcuiuſq; rei propriis accipiuntur no lius 2 Euandrius enſis, nili, Euandri en
minibus, quæ tam in maſculinis & femi- ſis? Communehabentpoffeffiua prono
ninis , quamin neutris inueniütur gene. mina cum poſſeſſiuisnominibus, quod
ribus; quæ in pronominibus quoque ne- in vtrifq; poflellioſubauditur, & quod
ceſſeeſt oſtendi,ſeu demoſtratione,ſiue binæ intelliguntur perſonæ , & quod in
relationc . Quæritur tamen cur habeat genitiuos primitiuorum fimiliter reſol
genus neutrum prima & ſecundaperlo- uuntur cum poſſeſſione: non commu
na , cum naturaliter ſermonon nili interne habent, quod pronomina poflefliua,
omnis
 945 LIBER XII. 946
omnis funt communia poſleſſoris: no- natiuus quidem tam maſculini quáneu
rinaautem pofſefliua, non omnis. Hc- tri , ex duobus corruptis eſt, necnon ac
ctoreusenim clypeus vnius eſt propri- cuſatiuus tam maſculini quam feminini.
um poffefforis. Necnon ab appellatiuis mutaturenim m in n , anted , euphoniæ
quoque deriuata , quanuis fint multo- caula ,vt eundem, candem . quod in aliis
rum communia poffefforum ,non tamen quoque compoſitis fieri folet , propter
fic pollunt elle communia , quomodo candem conſonantem ,vtquendå,quan
pronomina , vt humanus , marinus. & dam ,quorundam , quarundam ; quæ ta
quod nomina tertię intelliguntur per- men poffunt & per adicctionem habere
fonæ, nifi adiunguntur verbis ſubſtantie extremam ſyllabam . Cæteri vero caſus
uis, vel vocatiuis : pronominaveto pri- fupradictorum pronominum, hoc eſt,
mæ & ſecundæ inueniuntur perſonx. eadem ,eiufdem , cidem , eodem, cadem ,
Dubitatur numeruspoſſeſſoris,in nomi- eiſdem , eaſdem , eoſdem ', ex integro &
nib . poflefliuis, quæ ab appellatiuis de corrupto inueniuntur. Itaqueregula ex
riuantur, vt fi dicam , taurina veſtigia, igit per duas i,velper e & i,tam nomina
poſſunt & vnius & multorum intelligi tiuum pluralem maſculini , quam dati
Taurorum : in pronominibus vero non, uos & ablatiuosomnium pluralium ſcri
quia tam per ſingularem , quam per plu- bi, id eft, iidem vel eidem , & iiſdem vel
ralem numerum pofitiones ſunt ; exce- eiſdem . Iuuenalis in 11. Satyr. Implet,
pro ſuus,cuius primitiuum , ideſt, ſui, có- O ad machos dateifdemferre.cinadis. So
iune cſt vtriuſque numeri. Poſſeſiua. lent autem autoresetiam per fynæreſim
etiam nomina aſcendentibus non folent vnam i ponere pro duabus, vt Virgilius:
adiungi, vt, Hectorcus pater, non dici- in l. & crudeliaſecum Fata Lyci.pro-, Ly
mus, frater verovel ſeruus dicimus:pro . cii.& ,ille vrbem Pataui,pro ,Parauii.Ju
nomina veroadiunguntur, vt meus pa- uenalisin 111. Antoni gladiospotuitconte
re
r. mnerel fic. pro Antonii. Iſte vero & hic
non componitur , niſi per eos caſus quæ
De figura . in c deſinunt, abſque datiuo , id eſt ,per
nominatiuum , accuſatiuum , ablatiuum
Igura ſingularem : per pluralem vero nullum
Figure
nim fiinplicia ſunt pronomina , aut niſinominatiuum neutri, qui eſt & ac
compoſita. Simplicia ſunt omnia alia.. cufariuus; nam hicfolus in plurali nume
Per nominatiuostria tantú componun- rochabet finalem ,ve,hiciſtic, hæciſtæcy.
tur , vnam interpretationem apud Græ- hociſtoc,hunc iſtunc, hanciſtanc. Ter .
cos habentia šros,iſte,hic,is.Componun- entius in Heaut. Sufpicionem iftancex il
tur igitur ,ifte& hic, ſecum , vtiſtic, & i- lis quere. hociſtoc,haciſtac ,hæc iſtæc;
ſtæc,iſtocIs vero cum aduerbio , idem , qui ſemper ſingularem ſequitur femini .
quod fignificat, is demum , ex quibus & ni . Quidam tamen hæc magis quoque
componitur,hoc eſt,iterum is.eius femi- per metaplaſmum finis quam per com
ninum , eadem: neutrum idem ,i correo pofitionem proferri confirmant, vnde
pta, quæ in maſculino producitur. Vir- nec aſpirationem ſeruant, quomodo nec,
gilius in IV. Aeneid. Idem ambas ferro illicillac Quodautem compofita feruát,
dolor, atqueeadem hora tuliſſet : Iuuenalis. oſtenduntaduerbia,abhinc adhuc. Nág.
in l. & tamen alter Sifecisſetidem ,caderet egomet , & cætera, quibus adiungitur,
fieb.iudicemorum . Inneutro tamen præ- met, magis per porrectionem vel allum
+ terea geminatur compofitio . Dicimus prionem , quam Græci vocant ézéxtasin
enim ,identidem , id eſt, idem & idem; vel abgegoogw , ſolent proferri. Et primæ
cuius obliqui deficiunt calus. Erņomi- quidem perfonæ omnibus adiungitur:
i
Ggs

1
977 PRISCIANI 948
calibus, met , vt egomet, meimet, mi- pofitionem vel adicctionem ,aliivero abr
himet ,memet : ſecundævero perlo- negent. Solent enim apudillos Artici,
næ obliquis ſolis,tuimet,cibimet. Sta-. özgorajčuoix perduos calus,id eſt, nomina
tius in VIII. Thebaid. Ccu ribimet tiuum & datiuum , addere ; quæ abgegoogel
ſceptra , & proprios laturusbonores. No-, per alioscaſus non inuenitur.traumos travaš
minaciuo autem ideo non additur , ne deficiunt nominatiuo. Cequoque folc
dubitationem faciat, cum etiam verbum bant per omnes cafus vetuſtillimi addere
intelligi poffit.fi dicamus, tumet. Itaque articularibus,veldemonftratiuis prono
breuem ,te,ſyllabam pro, met, ei addere minib. hoceſt, ab aſpiratione in cipien
ſolebant autores,vel,temet. Lucretiusin tibus,vc hicce, hæcce,hocce. vnde hoc,
1. Accipepraterea , que corporatateneceſſe quaſi duabus.conſonantibus cc fequen
eft.Idem in eodem : Twtemeta nobis, iam tibus, ſolent poetæ producere: vt, Hoco
quo vis tempore vatum . Ennius : O Tite erat almaparens, quodmepertela,perignes
tutetatitibitantatyranne tuliſti. Alpheus Eripis. Et fic in antiquiſtimis codicibus
Auitus in I I. Excellentium :Seu tuie ma- inuenitur bis cfcriptum , quomodo &a
Lis hofpites,Sextutecaptiuos habes. Sunte- pud Terentium in Andria. Hocc ne eft
nimdimetri iambici. vnde neque in alio credibileantmemorabile. Nunc veroco
caſu eandem ,tc,fyllabæ adicctioncmin. rundem pronominú his caſibus frequé
uenies, necnon pluralis numeri caſibus ter additur, ce, quiin sdefinunt, eupho
additur,met, aliis; abſquegenitiuo, nof- niæ cauſa,huiuſce,hiſce,hofce,haſce. nec
met nobiſmet, & volmet vobiſmét. Ci- ſolum poctæ , ſed etiam oratoreshis vtá
cero de domo ſua, vobiſmet ipfispontifices. tur ſupradi& isadiectionibus. Cicero in
Tertiæ quoque perſonæ triptoto , id eſt, IIinuect. Heſce egonon tam milites acres,
fuimet, fibimet ſemet. Pre quoqucabla- quaminficiatoreslentos eſſearbitror. Inue
tiuum quinque pronominum poſſelli- niuntut tamen etiam nominatiuú plu
uorum inueni adſciſcere,meapte,ruapte, ralem , hiſce, proferentes antiqui, vt Te
ſuapte, no trapte,veſtrapte. Sciendum rentius in Eunu. Hiſce hoc munere arbi
tamen quod & ,met, &, te addunturpro- trantur ſuam Thaidem effe. In quo viden
nominibus ſupradictis , vel diſcretionis tur euphoniæ caufa ,s, incerpoſuiſſe. nec
cauſa plerüque, vel ſignificantiæ , vt Te- non fimiliter illicce,vnde,illic,quaſi a
rentius in Adel. Egometrapui: intelligi- pocopa facta in fineſeruat accentum .
cur enim , ego , & non alius Ciceropro Terentiusin And. Illiceft huic reicaput.
Muræna:Quid quod cum admoneris tamé illiuſce, iſtiuſce, illucce, iſtucco, veteres
quaftute noris,itaſalutas.tate , dixit , pro ; dicebant, teſte Papyriano, quide ortho
cu ipſe per te & non per alium . Nam ,te- graphia hoc oftendit. TerentiusinHe
te,vtraque producta,accuſatiuus elſe ge- aut. Illanccine mulieremalerecum illa fa
minatus oftenditur, vel ablatiuus; quod milia ? Hæcigitur,hoceft,met, pte,ce,te,
& in prima& in tertia folet fieri perſona, adiectióes elle ipſe ſenſus arguit, qui nul
vememe , ſeſe. compoſita tamen hæco- lus in his feparatis poteft inueniri. Nihil
kenduntur accenta penultimo acuto. .n cópoſitü diuiditur,quod.că ſeparetur,
Nec mirum eam compofitionem in his quáuis fit excorruptis,nó tamé hæceadé
ſolis caſibus inueniri, quiſoliinter obli- corrupta ab integriseſſe oftendat, vtex
quos ſupradictorum pronominum fin- pers ab ex præpofitione, &pars : confi
gulares ſunt monoſyllabi.fupradictae- cio,a con & facio : idem ,is8c demum.
nim geminatio in aliis caſibus fieri non Ergo, egomet , tute , fuapte , huiuſce,
ſolet.Et fciendum , quod hoc quoquead illicce, minimedicenda ſunt.compoſita ;
giæcorum imitationem facimus, vtin. quia additio,ſiſeparetur,nihilſignificare
ueniantur quidam calus adhibentes con pollit per ſe,
Quæri
1

|
 9 49 LIBER XII. ‫وزو‬
Quæritut, eccum ,eccam , clluin , el- cum & fecum nobiſcum diximus, Cum
lain, eccos,eccas, mecum ,tecum ,fecum , prepoſitione, que facit obfcenum , affidue
nobiſcum vobiſcú, pronomina fint com- poſtpoſita. Antiqui tamen , abſque obſer
poſita an aduerbia ?Ad quod dicendum, uatione, naturali ordinc hæc protuliſſe,
+
quod aduerbia perſonas limul & nume- inueniuntur. Nulla tamen monoſylla
ros & cafus in eodem habere non pof- ba præpofitio anaſtrophen patitur, niſi
funt.Sunt enim quædá perſonastantúli- ea ; & fortallis ideo enclitici vice fungi
enclitica monofyllaba funt,que,
gnificantia,vt meatim facis & facitis:quę- tur, quiaNecmirum
dam cafus cerros videntur nominum ha- ve,ne. ſupradicta pronomis
bere, carent autem perſonis,vtdomi do- na vnius cauſa idem pati, cú in aliis quo:
modomum :quædam numeros,vtlemel, que quibuſdam ſtructuris hæc eademſom
bis. Omnia auté fimulſupradicta,niſiin la communes habeát quaſdam proprie.
pron ominibus , inueniri non poſſunt. tates. Intereſt & refert genitiuo ſolene
Sant igitur fine dubio pronomina Adeo adiungi omnium caſualium , abſq; ſupra
auternnon eft idem dicere , ecce, & cc- di&tis quinq;pronominibus , pro quorú
cum ; quod, ecce, aduerbium , licet tam genitiuis, ablatiuos ponimus pofleſino
mares, quam feminas, & vnum & plures rum , ve, intereſt & refertmea , tua,fuas
demonſtrantibus dicere : eccum autem , noftra, veſtra.Cuia quoque,infiniti pof
non niſi marom & vnum ; & eccam , non feſfiuum , cuin ſupradictis verbis proge
niſi feminam , & vnam ; eccos & cccas, nitiuo primitiui ponitur.Cicero pro Va
non niſi plures. Quid eft enim aliud ec- reno : Èacedesfipotiſſimum criminidatur;
cum ? niſi ecce eum .cccam ? niſi ecce eã. detur ei cuia interfuit ,nõei,cuia nihilin
eccos? niſi ecce eos.eccas ? niſi ecce eas . terfuit. Cuius gentile non ſolum ,cuias,
ellum ? nifi ecce illom : quæ omnia tam ſed etiam cuiatis proferebant communi
genera diuerfa,quam calus habent accu- genere. Plaut. in Pan. Quid fit,criaris,
latiuosvtriufque numeri , quos exigit undefit, neparferis. Quid eft? chiaris eftis?
verbum ,vide,vel afpice,velcerne; quod vndeautquo ex oppido ? Pre quoq; caſola
fæpe pereclipſımnſoletintelligi. Mecum ineodem ablatiuo aſſumere folent,mea
autem & tecum, ſecum ,nobiſcum ,vobi- pte, tuapte, fuapte, noſtrapte,veſtrapte.
fcum , per anaſtrophen cumpronomine Sed fi quem forte tangit quod in finefit,
præpofitio eſt. vnde & cafus qui ſeruiunt cum ,præpofitio,in cópofitionc aút plus
præpofitioni, cum, id eſt,ablatiui,in v- dicatur valere ea pars quæ in fine ſit;ſciat
troque numero trium perſonarum com- quod cóiunctiones & præpofitiones &
ponuntur. Quomodo igitur fidicam , aduerbia vim nominūvel,pnominū ante
propter te, & ,te propter, idem fignifico, fe pofitorum in compoſitione non mu
& củ quibus, & ,quibuscum ;ſic,cum me, tác,vevterq;,quiſq;,quicunq;, qualiſcūqi,
& ;, inecum .Nam antiquiflimi vcrun- totidem , idem ,tantundem ;cuiusgeniti .
qac dicebant:ſed in pluralıprimæ perlo- uus folus ex obliquis in yſu inuenitur
nx , cacephati caufa , folebane per ana- tantidem. Terentius in Adelphis : Tan
ſtrophen dicere,nobiſcum ,pro ,cum no- tidem emptam . Quod quamuis videa
bis. Itaquepropterhoc reliquarum quo- tur pro, eiuſdem , poni;tamen fignifi
que perfonarum ablatiuos fimiliterpræ- cat quantitatem , quæ in pronomineef.
poftere proferre cæperunt, tefte Plinio, feminime poteſt, quod fubftantiam ſo
quihoc in II. lib. ſermonis dubii oftédit: lam ; vt fæpe diximus , ſignificat. Eft i
& Cicerone , qui de oratore his vtitur gitur nomen quoque & fimplex eius,
verbis :Noluimus cum me, & ,cum re ,dice- tantus tanta tantum . vſus quoque hoc
rej ne eidem computationi adiungendum confirmat.T'artidem dixitempram ,quan
effet, cumnobis ;fed potius,mecum te- titatem fimilem preciioftendens.Tan
951 PRISCIANI 952

tundem ergo nihil aliud ſignificat, niſi Principales igitur duæ partes,nomen &
relationem & fimilitudinem quantita- verbum , & quæ loco eorum funguntur,
tis : quod etiam fi poflet pro , idem, acci- hoc eſt participium & pronomen fupra
pi , non tamen etiam pronomen eſſet. dictos numeros habent in declinatione.
Non enim id quod pro aliquo accipitur, Aliæautem quatuor partcs, hoc eft, præ
omnimodo etiam ex eadem ſpccicacci- pofitio, coniunctio , aducrbium , inter
piendum eſt. icctio , declinatione carentes, numeros
Componunturnominacuin prono- ſupradictos habere non poflunt. Quan
minibus, vt , huiuſmodi, iſtiuſmodi,hu. uis igitur aduerbia ſint quædam nume
iuſcemodi; ſicut apud Græcos , arredi roruin , tamen non ex eadem voce fin
201705,cemodiDextos,pinutos.Ecfunt omnia gularem & pluralem ſignificant: nec ad
nomina, etiam quæ in fine pronomina perſonas , vel ſingulas lingularem , vel
habuerint. cum enim qualitatemligni- plures pluralem , quomodo ſupradictæ
ficant, pronomina efle non poflunt. partes , reddunt numeros : ſed fimiliter
Componūrur etiam cum aduerbiis pro- vel vni,velpluribus eadem adiunguntur,
nomina, eccum ,eccam , eccos,eccas,el- fiue fingularisfint numeri ,liue pluralis,
lum. Cum præpoſitione etiam , ſe- ve, ſemelfacio,facis, facit, facimus, faci
cundum Donatum ,inecum , tecum, ſe- cis, faciunt;ſimiliter, bis, cer, quater, fx
cum. Nec mirum per ſingulos quoſ- pe : cum declinabiles partesneceſſario
dam caſus ea componi , quomodo,me- ſibi adiunctæ coſdem numeros feruent,
me,tete,ſeſe; quum nominaquoque lu- vt facimus nos, faciunt homines, faciunt
pradicta per genitiuos compoſita lintſo- ſcribentes :ecce omnesplurales. Erite
los. Quos enim caſus ſeparata per appo- rum, facio ego, facit homo, facit ſcribés;
ſitionem habere exigebat ſtructura, eos en , vbique fingularibusvtimur. Cum
in compoſitione feruauere. Quideſt e- igitur duo in pronominequoque, quo
nim huiuſmodi,niſi,modi huius? eccum , modo in nomine, ſint numeri, ſingula
niſi, ecceeum ? mecum , niſi cum me ? ris & pluralis ; ſunt quædam numero
quod vetuftiffimis erat in vſu, ſicut ſupra communia,vtidem . dicimus enim ,idem
dictum eſt. vir , & idem viri.Sunt alia non ſolum nu
mero, ſed etiam diuerſo genere commu
De Numero . nia, vt hæc mulier ,& hæc mancipia.Poſ
ſeſliua autem, quemadmodum iam dixi
Vmerus pronominibus accidit, qui mus, duplicem lignificantnumerum : &
N & nominib. verbis & participiis, eundem
id eſt,ſingularis & pluralis.Solacnim de primitiua eorum ; extrinſecus autem pro
clinabilia poſſunthabere ex iiſdem voci- terminationis forma, ſingularem& plu
bustam fingularein quam pluralem nu- ralem , meus mei , nofter noftri. vnde
merum , id eft, quæ lub perſonas finitas fuus,quia &primitiuumeius variuſq;eſt
fiue infinitas cadere ſolent; fine quibus numeri commune, id quoq; intrinſecus
numeri declinabiles, id eſt, fingularis & vtriuſquc eſt numericommune, tam per
pluralis inueniri non poſſunt.Itaque ſi ſingularem ,quam per pluralem decli
careat verbum perſona, quod dictum eſt nationem : dicimus enim ,ſuus
iam , caret neceſſario etiam numero , vt illius , & fuus illo .
infinita , & iinperſonalia , & gerundia. rum .

PRI
$
953 954

Qocaccipca
సంసారంలేనంతరం తననం 030OUKO23%

PRISCIANI GRAM
MATICI CÆSARIENSIS
LI B E R XIII.

+
DE CASIBVS PRO- Terentius in Andria, Patermi. Idem in
nominum . Eunuch . O meatw . Idem in eodem . O
Asvsquoq; accidit pro « mea Thais,meum fuauium .Idem in Adel. 1

nominibus, quemadmo- OnafterDemen. Noſtrasquoquegentile

dú & nominibus. Et pri- cundem habet nominatiuum & vocati
ma quidé perſona& ter- uu . Alia vero;ſicut ſupra docuimus,pof
tia plus quinq; caſib : ha- ſeſſiua pronomina, quia ſecundæ adiun
bere non poffunt;quip- ginon poffunt, carent vocatiuo. Sunt
pe cum vocatiuus in eisnullomodo pof igitur alia monoptota, vr, iſtoc, eccum ,
fit inueniri , qui proprius eſt ſecundæ, ecam ,eccos,eccas,ellum ,mecum tecum ,
quę ſola habens vocatiuum ,ſex caſuspo- fecum , nobiſcum , vobiſcum . Alia tri
teſt habere ; fcilicet ad quam ſermore- prota, vt fui, fibi, ſe,meuin ,tuum , ſuum ,
& tus dirigitur. vnde nomina quoque & noftrum , veftrum . Alia tetraptota, vt
participiain vocatiuo caſu fecundæ funt tuus, ſuus, illud, iſtud . Alia pentaprota,
perſonæ ſine dubio finitæ . Itaq; etiam in veille, ipſe, iſte. Nam hexaprota prono
appellariuis nominibus ipſa demonſtra- mina non inueniútur. quia fecundapere
tione ſecondeperſona propriorum loco fona, in qua ſola ſex caius inueniri por.
fungi videntur in eo caſu , vt fi dicam, funt, fimilem habet nominatiuo vocati
grammarice, neminem alium fignifico, uum ,vt Virgilius in IV.nominatiuú pro
niſi eum ad quem loquot. Si igiturin il- tulit: Tug,puerg,tuus. Terentiusvocati
lis partibus, quæ tertiæ ſunt plerunque uumin Eunucho. Omea tu . Deriuatiua
perſonx, tantavis eft vocatiui, vt trans- quoq; primæ perſonæ habent vocatiuos,
ferar illas ad ſecundá perfonam , quomo- quia poffunt fecundæ adiungi perſonæ,
do in pronomine,quod totum eft fecun- vedictum eſt,non tamen in omnibus va
dæ perſonæ,hicdeficiet caſus; vel ad alia riantut calibus,necin nominibus tamen
transferatur perſonam ; cũ nulla alia pars hoc inuenies, niſi tribus, quæ nominati
fic diſcernat trium perſonarum differen- uum in us,& genitiuum inius terminan
tia,ſecundumquorundam pronominum
tias,quoinodopronomen ? Primæquo- declinationem
que perſonæ poffeffiuum , quod folum fcctuntur, vndequidam
e ſecundæ poteftadiungiperfonæ, ficut: decepti pronomina ea eſſe putauerunt,
ſupradictum eſt, habet vocatiuum ;non vt vnus vnius,folus ſolius, totus totius.
pofleſſoris , qui eft in prima perfona; nam,vllus nullus alias, vocatiuoshabe
quæ intrinſecus ſecundum genitiuum re non poflunt , cum abnegent præſen
intelligitur primitiui , fed pofleflionis: tem dem nſtrationem perfonarum :
quæ cum intrinſecus declinetur, voca- vocatiuus autem præfentem ſo
tiuum quoq; propter fecundam aflum leat deinonftrare per
plit perfonam , cum ad cam dirigatur. Conam .
95 $ PRISCIANI 956
Deprimadeclinationepronominis. liguntur: ab extremis, cafus& numeri,
nec non etiam in poſſeſiuis genera, quæ
Vntigitur in pronominibus in pofleſſione ſunt; cú verba per
clinationú quatuor.Primus qui in tri- fonas in finemagisoſtendere, amo amas
bus primitiuorum perfonis.cernitur per amat. Quodigicur habent nominum , id
obliquos caſus. nam nominatiuusprimę eſt cafus & genera , in fine oſtendunt:
perſonæ diſlonus eſt a genitiuo ; tertia quod vero verborum , inprincipalibus
vero deficit, vt,ego meivelmis: tutui vel lyllabis,vitandæ cauſa confuſionis.
tis: lui, quod debuit ſecundum analogia Quæritur inter ,mei,tui , ſui, noſtri,
elle, ſui,vel,fis; quod dubitationis caula, veftri,genitiuos&poſſeſiuorum &pri
ne verbum eſſeputetur,recuſauerunt,p- mitiuorum quid intereſt? Ad quod dicé
ferre. Nam ad Græcorum imitationem dum , quod primitiuorum genitiuis o
his quoque vtimur duplicibus genitiuis mnes calus adiungipoffunt& numeri,vt,
pronominum . Apud illos enim euoc & mei ager eft, & mei agri inſtrumentum ,
buis Dorice, oš & pis , f & is dici folet. & meiagro dedi, & inei agrum colo : li
Insautem deſinensgenitiuus,ſolet apud militer ,mei agri,& meiagrorú,& mei
nosin is finiri , vt ammasives Demofthe- agris, &mei agros dicimus :fimiliter, tui
nis, Epuosives Herinogenis. In xvero,ini, agrum , & tui agros,ſui agrum& ſui agros,
Bescius, Priami,KupCyri. Sicergoduod, noftriagrum , & noſtri agros,vcſtri agrú
75,8 mei tui lui, iusūc, ošs,ós, mis tis,lis. & veſtri agros.Quādo aút ſuntpoflelli
led propter fupradictam cauſam tacitus ua, genitiuis adiungūrur folis eiuſdé nu
eft certiæ huiulinodigenitiuus. Ennius merimei ſerui filius,tui ſerui veſtis,ſui ſer
in II. Ingens curamis cum concordibus a- ui miniſterium ,no &tri ſerui frater, veftri
quiparare. mis dixit pro mei. Datiuus, ſerui ſoror. Necmirum cum in nomini
mihi, tibi , fibi. Nec mirum in eafdem busquoq;hocidem feruetur;náprimici
vocalesgenitiuum & datiuum exire,cum uorúgenitiuisomnes caſusadiungipol
in nominibus quoq; inueniuntur ſimili- ſunt,velnumeri,vt,Tulliiager,agri,agro,
ter definentes genitiui& datiui, camin agrum ,agri,agrorum , agris,agros.Inpof
prima quam in quinta declinatione. Ac. (elſiuis vero ſimilis calus adiungitur &
cufatiuus, me,te, ſe Ablatiuus ſimiliseft numerus , vt Tulliani agri , Tullianum
accufatiuo in ſingulari numero, necdu- agrum , Tullianos agros. In omnibusau
bium hoc quoque a Græcis eſſe acceptú . tem concidentibushockciendum , quod
Illi enim endev,ofbev,idev, accuſatiuos cum ſtructura vel ordinario orationis dubi
adicctione proferentes loco genitiui ac- tationem repellit. Nulla enim alia re
cipiunt; eumque quidam ex ipſis fextum diſcernuntur a ſe tam partes orationis
calum exiſtimauerunt, nec non eniamin quam accidentia eis , niſi ſignificatione,
nominibus fimili modo plurimainueni- ad quam & conſtructio fit. Nam inue
untur prolata, seqvóbev Sto segundooufor Sisi niuntur voce ſæpe ſimilia , vt amator,
oixx. & cum præpofitione , iš segevólev, rais accuſaçor , orator , & nomina lunt &
iz dinodev. vnde Romani ſextum caſumaf- verba. Similiter poetæ , mulæ , dici,
lumpſerunt.In pluralivero numero,quia rei , & genitiui funt & datiui. Signifi
tertia perſona,id eſt, lui,tam ſingularis cationeigitur diſcernuntur a fe q, uz
communis eft, quam pluralis numeri, attentiflime eſt in omnibus inſpicien
prima & ſecunda libicongruunt, vt,nos da.
vos , noftrum vel veftri, veftrum vel ve-Quæritur etiá illud,cur cú apudGræ
ftri,nobisvobis,nos vos, a nobis a vobis. costertiaperſonapronominū primitiuo
Ex primis igitur fyllabastam primitiuo- rú, & in fingulari numerohabeat nomi
rum quam pollegiuorum perfonæ intel- natiuú,vtipso,queés, & in plurali apud La
tinos,
 957 LIBER XIII. 9958
nos,Sui,& nominativo defecit,& pluralia fatiuo pluralibus. Quibus tamen frequés
feparatim non habuit: & exiſtimo cã eſſe terautores folét addere ce ſyllabam ,hu
cauſam ,quod neccſſeerat vel cuin afpira- iuſce; quomodo & pluralibus eius in eá
tione proferre nominatiuum , & ,hi,dice- dem terminantibus conſonantem ,vt hif
re , qui pluralis eratalterius pronominis: ce hofce haſce,quamuis reliquis quoque
vel loco aſpirationis spræponere, & , ſi, caſibus vetuftiflimi addebât candem ,ce;
dicere quod eft eõiun &tio. Ergo iure de- fyllabam ,hicce hæcce hocce.Vnde voca
fecit,ne dubitationéfaceret, ficut& , ſis, liquoqueſequence, cablata per ſynala
in genitiuo pro , ſui. Pluralis quoq;,qui phammanentib.duabus c,folebantpro
eft ciapud Græcos,in ,hi,transfertur. o. ducere hoc,vt Virgilius in Il. Æn. Hocc
mnia enim pluralia apud Græcos o defi- erat almaparens,quodmepersela,perignes
nentia,mutant cam ini,AaavoiLatini, fic, Eripis. Sed ſcriptorum negligentia prz:
o hi:& quomodo A ativar Latinorum , fic termiſit vnum c. Et ſciendum quod ac
áv horum . & ficut Aativos Latinis, fic, cis cuſatiui caſus fingulares, & genitiui plu
his : & quemadmodum Latinas Latinos, salesm in n onuertunt c fequente , vt
fic ,és hos.Femininum quoq;, nativas La- hunc hanc,horunce harunce. Genitiuus
tinæ,ficajhæ : Native Latinarum , á ha- & datiuus ſupradicte declinationis in ius
rum :Aativos Latinas,aś has. Vnde aſpira- terininantium communis eſt trium ge
tionem quoq; vbiq; feruauit, quæ eft & nerum ,ille illiusilli;& produciturpenut:
in Grecis ,ex quibusnaſcãtur, pronomi- tima igenitiui,quamtamen poetæ etiam
nib. Hoctamé intereſt, quod tertia per- corripiunt abfq;vno,alterius : quod quia
ſona primitiui , apud Græcos relatiua eft folum duabus vicit fyllabis proprium no.
cſt; quomodo & ,fuiſibi ſe aſe , & is cius minatiuum , corripuit penultimam ſem
ci:Hic vero, & hæc & hoc, apud nos de- per.Reliqui vero caſus fecundum mobi
monſtratiua funt proprie, &præpofitio- tium regulam nominum declinantur , il
ua ; quamuis a relatiuo Græco videantur lum illam illud,ab illo ab ilfa ab illo :ſimi
genita.Neceffario igitur cum tria prono : liter plurales, illi illæ illa illorum illarum
mina pro vno habuimus,defecit,Sui,no- illorum ,illis illos illas,illa , ab illis. ficcæ
minaciuo , & cómunes habuit numeros. rera eiuſdem formx , tam pronomina
Necmirum ,cum apud gręcosnominati- quam nomina.Etfciédum ,quod in equi
uus fupradictipronominis. i.1, rarus eft dem terminantiamafculina , mutatione
in vſa.præterea quod non folum í vela ein afaciunt,ille illa ipſeipfa, iſte iftà. Is
Tv,ſed etiain iaurt ſignificat frequentius; vero ea , facit , quod folum literamprin
quod nec apud Græcoshabet nominati- cipałem iniurauit in feminino ; maſculi
uan , quiaipſein ſeagere qui patitur per num enim abi , femininum ab c incipit.
hocpronomen oftéditur : necegetrecto Hic , enini , & hæc ; ab eadem videntur
calu ,quem verbam habetinfe.. fitera incipere , cuin afpiratio in prin
cipio vtriuſque afcribitur , quomodos
11 Defetunda déclinationepronominis. & apud Græcos ins & cim , vel ó & ń ,
quamuis diuerſas habeant vocales , ab
Ecundus eſtmoduseorum ,quæ infus codem autem incipiant ſpiritu. Eorum
SECH
terminant genitiuos,quorum datiui neutrum , hoc, quia & principium & fic
abiectavsgenxiuorum ,ſolentproferri: ném ſeruauitmaſculini, mediam voca
Illeilliusilli,iple iphusipfi, ifteiltius ifti, lem mutauit. Illud ctiam attendendum
is cius ci,hic huius huic; quod folum aló quod cum ,ille illud, iſte iſtud, is id , faci
lumplir cperoéscalus ſingulares,abfque unt neutra;ipfe folum quod & iplus ,in
illis quiin's delinunt, hoc eft , genitiuo ucnitur á vetuftiffimis prolatum ,neutrú
fingulari, & datiuo & ablatiuo ; &accur in vm definens fecit. Terétiusin Andria?
959 PRISCIANI 960
Iplies mihiDanns, quiintimis eft eorum & datiuum , tamen pareſt ſyllabis : fed
confiliis,dixit.Idem ineadem.Iftucipſum. produciti penultimam ſemper. Necnon
Aigui hoc ipſum nihilpericli eſt, mevide. etiam fecundum nominum ſecundæ de
illa enim,quæ quibuſdam viſa eſt ratio,
non adeo firma viderur: ideo in ym face
clinationis regulam in iquoque inueni
tur. M. Cælius de veſtiru & vehiculis :
re neutrum ,quia in vs deſinit maſculinu. Namperiniurium fiet,cum mihi ob cosmo
nam ,alius ,cú in vs terminetur , neutrum res,quospriushabui,bondo detur: ubi datus
camen ,aliud,fecit. Omnia neutra plura- fit,tum vti eosmutem , atquealiimodifint,
lia ſimilia ſuntſingularibus teinininis, vt Quintusin.l.Peruerfum elle eis alii modi
illa, ea, hæc. poſtularePyrrhum in te,arg, in ceteris fu
Supradictorum pronominum decli- iſſe.Cælius in I.Nequeipficos aliz modi ef
nationem ſequuntur nominaocto. In vs ſe,atque Amilcar dixit,oftendere poffunta
quidem deſinentia quinque:vnus,totus, liter,Idem in V. Nulliusalius rei nih ami
lolus,alius, vllus; quod tamen ab vno di- citia corum caufa. C. Cæſarin Anticato
minutiuum efle plerisqueyidetur,ſicuta ne priori : Vno enimsexcepto , quemalius
vino villum , &,quod ab ea componitur, modi,atque omnis,natura finxitfuos
, quis.
nullus. Iner duo,ver, alter , & ex eis có- que habetcharos. C. Fannius in I. Annali
pofita,vterque,alteruter, neuter.Inis vel um : Cum invitaagendadedicimusmulta,
inivnum ,quis vel qui;& quę ex co com- que impraſentiarum bona videntur,poft in .
ponuntur.Hæc tamen ipla ſecundú mo- uenta & multo amplius alius modi atg, an
bilium regulam nominum folebant a- te vifaeffent.Sed quod eft mirum ,femini
pud vetuſtiſſimos terminare eciamgeni, ni etiam generis genitiuum quidam ini
tiuos & daciuos, vt Terentius in Andria: protulerunt. Cælius in I. Antequam
Tam iners , tam nulli confili:pro nullius Barchaperierat, aliireicauſa in Africam
conſilii. Idem inHeaut. dum loquitur al- eft miffus. Quis,etiam communis ellege
iere:pro ,alteri. Etin Eunu. Sole mihiric neris putaueruntvetuſtiſlimi,licutapud
diculo fuit: pro , ſoli. Er,cuicuimodi,pro, Græcos öss.Terentius in Eunucho. Húc
cuiuſcuiuſinodi.Cicero pro Sex.Roſcio: oculisnoftrarum quisquam nonvidit Phe
Vercor enimcuicuimodieſtRoſci,ne ita hæc dria.Noftrarum quisquā ,dixit, pro,quæ
videarferuare,uttibiomnino non peperce- quam . Plautus in Vidularia. Dic mihife
rim.Cum igituriuniores frequentius ſu- andes,quiseaeft,quam visducerevxorem ?
pradicta nomina ſecundum inlus termi- Et obliquos eius caſus tam ſecundúter
nantium pronominum formain decli- tiam ,quálecúdam declinationétermina
nauerint, in vno ex cis magis nominum bant;vndenúcquoq;accuſatiuus maſcu
declinationem ſequuntur,neuter neutri lini in em ſecúdú terciæ proporcioné, p
neutro,dicétes; cum apudveteres etiam fertur,quamuis feminini in am ,vt quem,
in lus,fecundum ſinplicis ſui declinatio quam . Ablatiuus non ſolum in o, ſed et
nem inueniatur defiwens genitiuus, &in iamini, a quo velaqui, & a qua vela qui.
i datiuus.Plautus in Vidularia. Neutri Virgilius in XI. Accam ex equalib.unam ,
reddibo,donicumres diiudicata fit.Cumi- Quicumpartiri suras:pro,qua cum . Te
gitur fupradi&tæ formæ nomina ſolent rentiusin Eunu. Quicum ?cum Parme
in vin facere neutra , vnus vnum , folus none. Nominatiuum quoque pluralem,
folum ,totus corum , yllus vllum, voer v. non ſolum ini & æ , ſedetiam in es , qui
trum , alter alterú ; duo tantum ind fini- quæ ,velques. accufatiuum etiam , quos
untea,quis quid , alius aliud.Alis,quoq; quas,vel ques,vt Pacuui' in Medo: Ques
antiquillimipro,alius,protulerunt. eius fuentiſti? Ĉato: Queſcunque Romaregna
genitiuus rarus eft in vlu. Etcum debuituiſent.Accius in Neoprolemo: Sed ques
yna fyllabaviucere fuum nominatiuum dam . Nam datiuum & ablatiuum nunc
quo
 961 LIBER XIII . 962
quoquecam perisquam per bus proferi Detertia declinatione.
mus,quisvel quibus. Sciendum autem ,
quod ,Qui ,quando pro interrogatino Torinumemodu
nt,squiſequitur per omnia
vel infinito,id eft,pro,quis,ponitur ,cir
cumflectitur: quando autem pro relati- mobiliuni declinationem nominú,meus
uo,acuicur perlezin lectione vero graua- mca meum ,tuustua tuum ,ſuus ſua ſuum ,
tur . Similiter obliqui caſus generalem nofter noftra coſtrum , veſter veſtra ve
accentuumregulam ſeruant, quádo ſunt ftrum . Notandum tamen quod , meus,
infinita, velinterrogatiua: quando vero cum ſecundum regulam vocatiuum de
‫ܕ‬ selaciua acuuntur per ſe :in lectione gra- beret facerc,omce,euphoniæ cauſa duas
3 - uantur per oinnesfyllabas. e breues in ilongam conuertit. Terenti.
Quæritur inhoc modo declinationis, us in Adel.Omi Aeſchine, o migermane.
cum omnis daciuus vna ſyllabaminor fit Idem in Eun. Ebo Parmeno mi,noftin ? A
genitiuo ,vt illiusilli,iſtius ilti jpfiusipfi, deo autem maſculini eſt vocatiuus por
vnius vni,folius ſoli, vtrius vtri , alterius ſelliui,& non genitiuus, vel datiuuspri
alteri;an,huiushuic,cui cui, eius ei,mó- mitiui per fyncopam , quod quibuſdam
noſyllaba fintaccipienda in datiuo :quod videtur;quod nunquávocatiuepoſitum
regula exigit, & pleriq; poetarum metris feminino , velocutro adiungatur. cuius
comprobant, vt Virgilius in IV . Æneid. quidam nominatiuum etiam , mios, vel,
( wiquelocilegesdedumus,connubianoſtra mius,dixerunt,quod Chariſius & Cellus
Reppulit. Idéin l. Georg. Huicaftirpepe- oſtendunt.
destemoproientusin octo.Etvbiq;hoc fer
uar Inueniunturtamen ,fed raro , billyl- Dequartadeclinatione.
laba;& maxime, Ei,differentiæ cauſa ,ne
interiectio eſſe putetur. quod de nomi- Vartus modus eſt ,qui ſequitur per
De quoq; tractantes memorauimus. Vn- Qeyomnes caſus tertiæ declinationis
de pluralis etiam datiuus & ablatiuus fe- ' nomina, noſtras noftratis. quod ideo in
cundum analogiam in ius terminantium extrema circúflectitur fyllaba, quod per
genitiuum Gingularem ,quorum datiuus fyncopam profertur.vetuſtiſſimi.n.ſimi.
lingularis in i terminans, & pluralis in is lem genitiuo nominatiuum quoq; pro
delinens, pares habet fyllabas, ci, eis vel ferebant.
iis;vt cui.quis;huic,in quo c per adiectio da
nem differentiæ cauſaaccedit;his,quam . O non effe pronomen .
; uis & ,hibus,pro his,antiqui protulcrúc.
Plautusin Curcul. Eodem hercle vos pomo Non eſſe pronomen , nec articulus,
&paro,pariſſimieftishibus. Quod per di- multis modis oftenditur. Nam ex
æreſim aucem ,ci,& ,cis,inuenitur biffyl, quo fit nominatiuo ? Tuenim , quod eſt
labuin ,oftendit luuenalis in V.Implet. & fecundæ perſonæ,eundéhabet nomina
admechosdat eiſdem ferrecinædis.Štatius tiuum & vocatiuum , qui aſſumito, vt o
quoq;,huic ,videturprotuliffe perdiære- tu.Hic hæchoctertiæ ſuntperſona,quę
fim ſyllabaruminI.Syluarum.Letusbuic caret vocatiuo.nonelt igitur pronome.
donovideasdare thura nepotes.Idem in co- Nec articulus vero,cú ſemper in demon
dem : Falfus huic pennas,& cornua fumeret ſtratione ponitur o ,que contraria eft re
atiore.Cui quoq ;,Terentianus deliteris: lationi, quam articulusſignificat. Dein
Verum ut cuiq;eft proximitas locifonique. de articulumRomaninon habent Nam,
ERn.Soradicum exduobuslonicis ama. Idem , quamuis,ós'aìs,quod eſt articulus
iore, & tribus Trochæis.Idem incodem: præpofitiuuscum pronomine,fignificet,
Ex ordine fulgenscui dat locum fonipes. apud nos tamen non ex articulo & pro
Hh
 963 PRISCIANI 964
nomine componitur , quemadmodum eniin rc & te dicit,Apolioni' ambulo,Ari
apudGræcos ; fed expronomine & ad- ſtophanesambulas.Pronomina.n.primę
uerbio,is & demum . Qui,quoque is ,fic & fecundæ perſonæ ideo maxime aecipi
gnificatione & interpretatione videcucuntur, vtloco propriorum fungáturno
habere articulum fubiunctiuú, fimplex minum , cum verbis earundem perſona
eft tamen nomenapudlatinos. quomo- rum ,vt,ego ambulo ,tu ambulas. Itaque
1
alia inueniuntur a- loco tertiæ perſonæ melius noméponi
pudnosfimplicia, quæ apudGræcoscó- tur, & maxime ſi abeſt,ego facio,rufacis,
polica lunc, vtfelix evruzes, ſanctusăzies, Tullius facit: niſi velpræſensfit iuxta , &
pius tumbus, & aliamille.non tamen ideo demonſtratiuehocipfum volencesindi
lignificationem Græcam attenderes de care dicamus, hic veliſte : vellonge vi
bemus ea compolita dicere ; vel quæ ex deatur,& dicamus, ille: velGablit, quafi
contrario inueniuntur fimplicia apud il- deiam cognito vtamur relatiuo, is, dicé
los,apud nos compofita,vt inceftusMama tes,de quo iam nouimusaliquid vellocu
Ausuiros, ineptus umpis , fuperfluus meritis ti ante fumus. Cum igitur femperin de
Gcur & multaalia. Sinedubioigitur O monſtratione fitprima&fecunda perſo
eft aduerbium vocandi & optandi : eſt na, hoc autem nominis caret nominati
etiam interiectio. nihil tamen intereft uus, iure ad tertiam retrudirur perſoná.
inter o,hoc eft ,vocatiuú, & beus. Quo- Subſtantiuis autem & vocatiuis ſolis i
modo enim dicimus, heus iuuenis; fic, o deo adiunguntur verbis & primæ & fc
iuuenis. Itaque omnibus vocatiuispræ- cundæ perſonæ nominatiui nominum ,
ponitur,o tu , o mi, o noſter. quippe ad- quod videntur ipfa hæc verba vim de
uerbium eſt vocandi ; quod nullialii ca- monftratiuam habere. oftendunt enim
fui,niſi vocatiuo huiuſcemodi aduerbia fubftantiam ipſarum perſonarú, velno
poſſuntadiungi, ficut etiam verbafecú- minationem , in qua limiliter fubftantia
dæ perſonæ ,vt veniſtiadme Virgili; & demonſtratur.nec egene pronominibus,
pronomina,feciſticuHomere,veniſticu quædemonftrationem fubftantiæ figni
Terenti:niſi cum ſubſtantiuis ,vel voca- ficant. Cum igitur omnia,qua fibicon
tiuis adiunguntur verbis , tunc enim etiá iungumur.in diuerfis poſita perfonisca
nominatiuis vtimur, quomodo& in pri- ſuahia , fiuediſiungantur, fiue copulen
ma, & in tertia perſona , vt tu es doctus, uur., eundem ſeruant caſum , vocatiuus
egoſumprudens, Priſcianus egovocor, hoc folusferuaenonpoteft. dicimus:e.
tu vocaris Herodianus. .
nim ,vel Probusvel Donatus, & Priſcia
Male igitur quidam lecundam perfo- nus & Theoctiftus, & ego & ite,velmei
mam nominatiuum non putaueruntha- veltui, & mihi & tibi, velme velte , & a
bere. Si enim nomina , quæ ſemper ſunt me & ate. Vocatiuus auté,niſ in vnaca
tertiæ perfonæ,cnfi cum fupradictisver- demq;perſona conferantur diuerfano
bisantiuncta,poffuntetiã primá & fccì- mina iunginópotcft, vt bone& cafte&
dá ſignificare,vtSocrates ium , Socrates formoſe. Quia alia perſona húc calum
es, Socrateseft:Socratesvocor,Socrates . baberená poteftaillecunda, ideo ei di
uocaris,Socrates vocatur;quomodonon : uerfas perdonasiūgere nó poffumus:ca
in pronominib. quoq;, quæmaxime dif- teris vero cafibus diuerfas perſonas iun
icernúc perſonas,accipiamusnominaci- gimus,quippe cu in omnibus illiinueni
uú etiam inſecúda perlona,ego fumbo- anturperlonis.Ergoquando dicimus,&
aus,tu esbon ',illeet bonus? Non igitur ego & ille,&cu, finedubio nominatiuus
nominatiui nominú velparticipioru lem . eſt.cu.ldq; maxime dignoſciturinplura
per tertiçſuntperfonæ ,ledquando ca+ : li.numero,quodpluraliaconceptionem
iét verbo fubftátiuo,yel yocatiuo.Nemo babent perionarů.ergo quando dicimus,
cgo
 985 LIBER X111. 966

ego & ta docti ſumus, ſine dubio, tu ;no- habemus, ſed pro eis fimplicibus primi
minatiuusintelligitur. Et quod prono- tiuis vtimur ,quæ tam inreciprocatione
mina in iiſdem calibus adiunguntur no. quam in tranſitioncponipoflunt,vt mci
minibus, egoVirgilius, cu Virgilius,illc miſereor, & mci milcreris. Similiter,tui
Virgilius,meiVirgilii ,tuiVirgilii, illius mifereris, & cui miſercor. Necmirum ,
Virgilii. Er quod ad interrogationes no- cum apudGræcos quoque vetuſtiſlinus
minaciui redduntur, quis ſcriplit ? ego. omnium fereautorum Homerus ſimpli
1,1 quisſcripfit:cu.quisſcripſit?ille.Etquic- cibus vtaturpro compoſitis, vt iui nivo
quid habet vocatiuum , hoc &nomina pecu, pro inautór. Suiquoque tam iais
tiuumhabet : quicquid autem nomina- quam iſignificat , quod ſempereſt rela
tiuum , non omnimodo i & vocatiuum . tiuum . Necmirum ,cum hoc quoquc a
neque enim interrogatiua nomina, nec pud Homerum inueniatur ſæpe fimplex
infinita,nec abnegatiua,nec diſtribuciua, pro compoſico, vt vejo bev ētev prigouze, id
necimpercitiua, nec relatiua, quę omnia eft, ante le fugientem :élevpro cauri dixit.
carent demonſtratione, vocatiuospolli- Nominatiаum autem ideo nó habet hoc
cétur,vt quis velqui,qualistalis,quantus prorromen , id eft,lui,libi, ſe aſe,quia nc
tantus, alias,nullus,alter alteruter,veer cellceft , quando avri lignificat cam a
vterquc,finguli, bini, cerni,quaterni,& ctionem quam pallionem , in eadem in
lunília: nec primæ& tertiæperſonçpro- celligi perſona. nec aliter igitur poteſt
nomina. Cætera autem nominaper vo proferri is , in qué agitur aliquid, niſi per
catiuos caſus, etiamfi fint appellatiua, lo- obliquos calus. Euenitenim , vt anoini
copropriorum funguntur, cum denion- natiuis actus proficiſcentes ad obliquos,
Itratio ipfa definit præfentem ſecundam velin tranſitione perſonarum intelliga
perſonam , & habet in ſevim & lignifi- cur, velin vna eademqueperſona.In trá
cationem pronominis,cu, vocatiui.Illud fitione ,vt, Ariſtophanes Ariſtarchudo
etiam fciendum , quod omnia pronomi- cuit , ego te honoraui,cu mihi dixiſti. &
na apud Latinos abſoluta ſunt, & cã præ- per ſola quoq;verba nominatiuus incel
pofitiua quam ſubiunctiua , rectique ac- ligitur, &tranfitrurſus ad obliquos,de
centus, id eſt, opforovýmera , cū apud Græ- dicibi,honoraui te. In vna quoq;eadéq;
cos fint quædam inclinatiua,vtužmoigué, perſona hoc idem fit, vc,Phemiusle do
st
cgo dico , dico ego :tu dicis dicis tu : ille cuit: docendi enim tranſitio non adal
dicit,dicitille. Abſoluta autem dicuntur, teram fit perſonam ,ſed ad iplum Phemi
qux cũ aliisfociari pollunt vel aon.Nam um reciprocatur. Aixx ſeinterfecit :rur.
$
3
dicendo ,ego dico , pollum & folus intel . fas enim , interfecit, ad ipſum Ajacé reci
ligi & cun alio .Solet tamen ,mer, addita procatur. Huiulcemødrigitur ſtructuris
plerunq; ſignificantiam , veldiſcretione primitiuorum pronominum cum verbis
oftendere,quam Græci digesonlw dicunt, accidit, vna cademq; voce & tranfitiuam
egomet, ego & non alius. Necnon etiá, demonſtrare perſonain & reciprocam.
a
iple ego , vel, egomet ipſe, vt Terentius Vnde Homerus quoque antiquitatisau
in Adel. Egometrapui,ipſe ego folwiargen- torin fimplicibus ſemper pronominibus
sum.id eſt,ego & nullus alius. Sui foluin & intranfitiuas ponit, vc dictum eſt, per
apud Latinos reciprocum fit in cadé ter- ſonas & tranſitiuas., vt iui'r'oouos pro i
ria perſona,quodGræci aturanaa Sov Vo . Marten ; vnus enim , & idem loquitur :
cant, id eſt, quandoipſaio le actuin re qui antem iya, tranlitiue. Alter enim
Aexitperſona, vt eadé lit & agens & pa- cognouit, & alter eſt cognitus. Poft
tiens,quod idorábbar vocant, poreftli- ca vero iuniores addidere compoſita
gnificare tur lui. Nam fuard & own , pronomina , quæ intranſitiuas ſigni
quod eſt primz& fecundæ perſonæ ,non ficarent perſonas , ſimplicibus vero vfi
Hh 2
967 PRISCIANI 968
ſunt tranfitiuis. Itaqi , astorales, cópo- ab actu aliquo fiunt. In aliam ab ea , & in
ficas, id eſt, iplasagentes, caldemquepa- eandem ab alia,vt Idem in ead. Hanc fi
tientes dixerunt. Illasvero, hoc eſt,lim- dem Sibi meobſecrauit, quiſeſciretnon de
plices, amoralēs ,hoc eſt, in alias palfioné ferturum , vt darem . Huiuſcemodi vero
facientes,nominauerút. lure igitur nos, ſtructuranominatiuum habere,quátum
qui in pleriſque antiquitatem feruauim ' ad tranſitionem nó poteſt. Omnis enim
Græcię,in pronominibus quoque fecun- genitiuus vel verbo adiungitur ad perfe
dum Homericam autoritatem , fimplici- ctionem ſenſus,vt mci velillius potior:
bus vtimur etiam pro compoſitis, id eſt, vel poſſeſſioni, vt meiferuoloquor. Alii
non ſolum cum in aliam perfonam agit, vero calusnó ad poffeffionis, fed ad ver
ſed etiam cum ipla in ſe . In aliam , veVir- baſolum feruntur. Igitur ſui pronomen,
giliusin IV . Æn.cuime morituram deſen velad verbum femper ponitur rccipro
ris bopes ? Terentiusin Adel. Facio te a- cum, id eſt, ſui paflionem fignificans, vel
pud illum deum. In ſe. Idem in And.Nee retranſitiuum , vel ad poſfellionem ,vt,
guidnunc mefaciam ſc:o. Idem in Adel. ſui ſeruo loquitur, velſuimiferetur, vel
AedepolSyriſcerecuraſtimolliter. rogat me vidua vtfui miſerear.nunquam
Qurritur igitur,cur ſi mei,pro sui & aurem abſolute quomodo alia, vt egolo
fuccuris,& cui, prooš & vauti accipiantur, quor, & cu loqueris , & ille loquitur. Cú .
& tamen nominatiuos habeant; ſui,cum cnim ,ſicur diximus,necefle fit actum vel
proš & into accipiatur, non habeat no- a ſemetipſa in ſe, velab alia in eain intel
minatiuum ? Ad quodmulta funt dicen- ligi,nunquam poteſt verbum reciproca
da. Primum , quia filoco aſpirationis, vtri, veltranfireniſi in obliquos cafus. O.
fupra diximus quæ eft in principio terrię mnis autem obliquus nominatiuo adió
perfonæ apud Græcos,id eft,i, præpone gitur tranſitionem perſonæ adperfonam
retur s nominatiuo, eller dubitatio ad fignificans, vel verbo in fe nominatiuum
coniunctionem ſi:quomodo enim / lui, demonſtranti, vt, ego re docui,ille mihi
& offibi,& iſe ,licnominatiuus, i fi, de- profuit,vel docui te,profuiſti mihi.ſimi
buit elle. Ec in aliis enim dictionib. qui- liter per reciprocaciones, ego mihi pro
buſdam ſolent Latini, Acolesſequentes, fui, tu tibi profuiſti, ille profuit ſibi: vel,
vel in digamma u velin s conuertere a- me accuſo,tevituperas . Nominatiuus
ſpirationem , vuco ſemis, iš,ſex ,izlaſe- enim per le pofitus,tranfitionem non fi
prem . & fortafleideo exeo per anaſtro: gnificat,vtego ſcripfi. vna enim eadem
phen factum eſt, is, aliudpronomé;quod que perſona intelligitur. necpoteft elle
proptereaputo relatiuum eſſe, quomodo nominatiuus, cuius etiam obliquus eidé
iapud Græcos. Deinde,quod huius ipfi- verbo poffit fine tranſitione velrecipro
us ,id eſt, i nominatiui, rarus eſt etiam a- catione adiungi, vt, ego fcr:bo; meiauré
pud Græcosvſus. Poftremo,quod nun- fcribo, dicere non poffumus: ille facit;il
quam poteſt hoc pronomen inueniri , lius facit,nemo dicit. Cum igitur,fibilo
hoceſt, ſui, ſibi,ſe, åſe, ſiue reciprocum , quitur , dicimus,in verbo ,loquitur,no
ſiue tranſitiuum ; vt non intelligatur a . minatiuum intelligimus,ille :cum ,fibi,
ctus , vel ab ipſa in ſe,velab ipſa in aliam vero coniugimus ad eum caſum , hoceſt,
fimul, & ab alia in ipſam , niſi poffeßli- datiuum , quieſt vnus ex obliquis, referri
uis veladiun&tiuiscopuletur.tuncenim actum ſignificamus. Nonmirum autem,
agere folum , non etiam pati ſignificat, luipronomen , & reciprocum & tranſiti
ve, illemiſeratur ſui ſeruum ,& fibifimi- uuin aliquando eſſe : cum iuavri quoque
milem , & ſe ſequentem , & ſeducentem . & cauri apud Græcos, & ieurs, quando
Ab ipſa in ſe, vt Terentius in And . Ipfus quidem ad actum , hoc eſt, ad verbum
fibielleiniuriusvideatur.Palliua .n.quoq; proferütur,reciproca ſunt,vtiuariis azés,
id eſt,
 ‫واو‬ LIBER X111. 970 (

id eſt,egomet ipſemeaudio: quando au- Quis,ideo quibuſdam pronomeneſſe

tem ad pofleflionesadiunguntur , quod putatur, quod declinatur ad ſimilitudi
fit per ſolum genitiuum ,tranſitiuafunt, nem quorundam pronominem , Quis ,
vt iuaus Sštoviruta , ideſt,mei ſeruum cuius,cui ; ſicut ille, illius,illi: &quodp
cecidi. Hoc autem, id eſt, lui, libi, fejaſe, omni nomine ignoto nobis , táproprio
terrix elle perſonæ primitiuum ,coniun- quam appellatiuo poni poteft, vt,quis
ctum illis perfonis, quod ovcíze vApollo- fecic?quis dixit ? Vnde reſpondentes ad
nius vocat , comprobat eriamipſa decli- huiufcemodi interrogationem , velpro
natio.in qua fequiturdeclinationem pri- prio vtimur,velappellatiuo. Quis fecit?
mæ & fecundæ perſonæ,quomodo apud Virgilius, vel poeta. & quod fubftantiam
Græcos , čusu off, iuoi ooi ol, spirii; ſic & fignificat, fine aliqua certa qualitate, qd
apud nos, mei, tui, fui,mihi,tibi,fibi,me, eit ſuum pronominis. Ad quæ dicendú ,
te, ſe, a me, ate,a ſe. Er quod quemad- quod nó fimilitudo declinationis omni
admodum prædiximus , loco alpiratio- inodo coniungit veldiſcernitpartesora
nis,quam habetitcrtia apud Grçcosper- tionis inter ſe , ſed vis ipſius ſignificatio
fona, s habet principalem per omnes ca- nis. Nam & pronominamultadeclina
ſus. In hoc autem quoque, id eſt, vt hoc tionem nominum ſequuntur, vtomnia
pronomine modo tranfitiuo , inodo re. deriuatiua,meus,tu ',luus,nofter,veſter,
ciproco vtamur , Homerum ſumus , vt noſtras & veftras: & rurfusnomina decli
iam dictum eſt, ſecuti, qui tertia quoque nationem pronominum , vt vnus vnius
perſona primitiui modoreciproca,modo vni, lotus folius ſoli, totuscotiustoti,vl
tranſitiua vtitur, vt, Afúripovce odpoxa wel lus vllius vlli, nullus nulliusnulli,alius a
smdast idivevoil na orizonteioAuxáovos.nis dixit, lius alii :cuius genitiuus quia par ſyllabis
pro iš. Idem Odvarias y. Náp at kasignatus eſt nominatiuo, producit ſemper penul
Opkovurdi, kaj manier o. pro , tanier ato. timam ; cum ,alcerius contra ,quiaduab .
Idem fasádos u.mer xoj aimpenfarto Soi asioia vincit ſyllabis nominatiuum ſuum , fem
νοχοεύειν Κάλιος είνεκαοίο,ίν αθανάτισι μετά». per corripit penultimatm , alter alterius
rensos dio, ai to,rámcos sims. Itaque a- alteri. Vtervero vtrius, quiavna fuperat
pud nos quoque , modo pro 8 , mo- ſyllaba, licet in metris & producere &
do pro išporelt, lui,accipi. Similiter ſibi corriperc, & quæ ex his componuntur.
pro i & im, ſe proi& •. Et ſciendum , quamuis hæc quoque quidam , eodem
quodquoties hoc pronomen reciprocí errore declinationisinducti,pronomina
elt, eiuſdem perlonæ verbum habet ca. eſſe putauerunt. Cum enim omnia hæc
ụcnienticaſui adiunctum , vt, ſui memi- ad certum numerum , vel quantitatem
nit, libi placet. Er manifeſtum eſt,quod referantur, quomodo poffunt effe pro
adiunctio verbi vim habet nominatiui nomina, quæ omnia qualitate & quanti
.
calus, cum adiectione aliqua. Si igitur tate careant, & loco propriori, quæ funt
pronominis quoq; huiuſcemodi ſignifi- indiuidua, hoc eſt, nihilcomune velge
cationem habentis, hoceft , in fe recur- nerale habentia,accipi(cleant ?Supradi
rentis,ponas nominatiuum & cúco verº. Eta igitur, cum generalem ſubſtantiá vel
bum eiuſdem perſonx, erunt duo nomi• quantitaté ſignificét,ncq; loco proprio
natiui. Duoautem nominatiui per ſe , v- rum finitorum accipiantur , fine dubio
bi & actio & pallio oftenditur, coniõgi nomina ſunt appellariua. Similiter illa
non poffunt, fedobliquus & nominati- qurinfinitam qualitaté fignificant, qua
uus. Nec ſolum in reciprocis, ſedetiam lis, ralis. Quomodo enim infinitavelin
in illis, quæ in tranſitione habent alterá terrogatiua pro nominibus accipiantur
perſonam . Nonigicur, ſui,nominatiuus propriis , quæ ignorationem ipſius pro
poteſt conſtare. priæ vniuſcuiulq; ſubſtantiæ,vel quanti
H h 33
 971 PRISCIA NL: 972

tatis,vel qualitatis ſignificant?Quisquo. vero per nomen , non folú ipforum quz
que, quamuisfubftátiam ſine aliqua cer- oftenduntur , ſed etiam illorum ad quos
ta qualitate demóftret, hoc tamen inter- referuntur,demonſtrationem habet,vt,
etinter fubftátiamillam , quam fignifi- talis Pyrrhus apparet,qualis pater eius. &
cant pronomina, quod illa pro ſpeciali & q & pronomina demonſtratiua in eodem
propriavniuſcuiuſq; accipiücurſubſtātia, genere & numero manent cú eo, quide
quæ demonftratione præſentium , & rc- inonſtratur:nomina vero demonſtratiua
latione abſencium perſonarum intelligi- pollumus diuería oftendentes, ad diuer
tur :hoc aút generalem & infinitam fub- la referre.vt li aſpicientes mare,dicamus,
ftantiam , quæ pertinet ad vniuerſarum calem elle Nilum; cú fit Nilus maſculini,
recú genera,& fpecies,& pactes,demon- mareaút neutri : vel fi quis dicat ſtatuam
ſtrar.Quomodoigitur numeros & quã. Herculis cernens , tantifuerunt meipa
titates inter ſpecies qualitatis nominum rentes,quátus iſte Hercules.cum.n.vná
'accipimus,ſic etiam infinitam & genera- afpiciat,pluralivci potek numero.Siigie
lemfubftantiam ,quæ eftin hocnomine, ſimilitudinis cauſa huiuſcemodinominú
hoceft, Quisvel Qui,& quæ exco com demonftrationesproferuntur,quç eſtin
ponuntur,in hoceffe dicimus qualitaté. communiqualitate ,velquantitate, qua
Habet igitur etiam qualitaté,quã deſide- carét pronomina quædubitatio eft,no
rat nomen.Vabreuiterigitur totumcol. minamagis hæceffe appellatiua ?Itaque
ligamus, pronomina loco propriorúan interprecantes , quid eſt talis ,vel tantus.
cipiuntur nominum ;itaq;finitasexigunt dicimus,fimilishuic , de quo loquimur.
fibi perſonas, quas nullam ex ſupradictis Ergo cum adiungimus fubftantiam quas
poteſt habere nominibus. Quid auté fic litati,(nam huic,ſubſtancia ſignificat, ſl
incógruum , quam omnia numerorúno- milis,vcro qualitatem ) cantus, talis,pro
mina fine dubio,ab omnibus nomina ac- nominaeffe non poflunt:neq;pronomi
cipi.vnus autem,& alter, & vter, & Colus, nibus redduntur, fed nominibus,hoceft,
declinationis cauſa pronomina elle pu- quantus,velqualis. Tria autem ſuntdes
tare:Sin autem in declinatione,velin de- monſtratiua nomina,talis tantus,tor:&
giuatione quædam inæqualitas inueni- quod a pronominc cöponitur & nomi
eur,vt,quis quæ quod,alius alia aliud, ni- ne , huiuſmodivel , huiufeemodi. Vade
hil mirum;cum in omnib.partibus orati- hocquoq;aliudintrinſecus demonftrat,
onis, dequibus nulla dubitatio eft, hoc id eft ,ſubſtantiam : & aliud extrinfecus
an

inueniatur,vt in nominibus, fupellex fu- intelligitur, id eſt,qualitas ; quam per le

pellectilis, holpeshofpita ,gracilisgraci- pronomen line adiú ctionenominis ha
la. in pronominibus,ipſe veliplusipſai- bere non poteft.Sciendum tamen quod,
plum . in verbis, ſum fui, fero tuli.Illud talis; & cantus, & tot,fi ad præſentes di
quoq; quidam obiiciunt,quod demon . cantur,etiam demonftratiua funt: ſinaút
tratio eft propria pronominú,vt hic: er- adabſentes, relatiua vel reddicinarantu ,
& talis & cátus. Sed fallo . nam aduer- vt,qualis Hercules, talis Theſeusfuit.ll
bis
bia quoqi inueniuntur demonſtratiua, ludquoq;.notandú, quod invocatiuoo .
vien, ecce. ergo & nomina poſſunt efle mnia nomina ei capacia,poſſunteſſe de
demonſtratiua; & pronoinina tamen in moſtratiaa. Itaq; in hoclolo finitá vidé.
ueniuntur carentia demonſtratione,quę curſecundá habere perfoná.Nam in aliis
funtrelatiua,vt is,ſui.Hocaút intereſt in- calib.infinitæ ſunt perſonæ , & tertiæ ,nia
cer demonſtrationem nominum & pro- quando ſubſtantiuo.vel vocatiuo adiun
nominum ,quod id, quod demonftratur guntur verbo tunc enim & ſecundæ &
per pronomen , ſolum oſtenditurperfe, primæ copulantur perſonx,vt fuprame
mecad alium pertinet extrinfecus q: uod morauimus', Prifciamus ſum , Priſcia
nus
 973 LIBER XIV . 974
aus vocor:Virgilias es,Virgiliusdiceris. quoquearguit,hoc nonelfe,pronomos,
Omnia autem infinita ,velrelatiua,vel quod Ipſe,omnipoteſtſubiici pronomi
interrogatiua, cum femper de tertia di- ni, ve ego ipfe, cu ipſe,ille ipſc;non camě 1

cantur ad ſecundam ( ca eft enim ad quá etiam ,alius ipſe, dicimus. Alter quos
naturaliter interrogatio dirigirur ) non & Vter, & quæ ex his componuntur, &
poffunt habere vocatiuos , qui proprii Ambo vocatiuos habere non pofunt;că
lunt ſecüdæ. Alius, quoq;caret vocatiuo, vel partiátur velrcferantur. quod autem
cum abnegationem habeat cam primæ particur, in diuerfis perſonis; vocatiuus
quam ſecundæ. dicimus enim , neq;ego, autem ad vnam dirigi vult perſonam , i.
1
tieq; cu,ſed alius. Igitur quod care de- taquein his eſſe nonpoteftquæpartiun
monſtratione præſenti , vocatiuum ha- tur. Quid eſt enim Vter , niſi, ego vel
bere non potelt; ergonec pronomé hoc tu, fiue , tu velille ? Similiter ,Alter ek
elle, certum eft: non folum enim non fi- me & te, vel,te & illo ? Quomodo ergo
nit perſonas , ſed etiam abnegationem in ſignificatione diuerſarum perſonarum
habet finitarum . Tertiam quoque incer- politeſſe vocatiuus, qui ad vnain perti
tam ſignificat, quod eft illi pro qualitate; net ſolam ſecundam Relatiua quo
& quod in amplioribus ſolet dici,quam que , cum demonſtratione carcant, vo
duobus. Pronominaloco nominum ac- Catiuum habere non poflunt , vt ambo,
cipiunturpropriorum , vc, Cicero ſcribit, yterque, alteruter. Vllus etiam & Nul
idem recitat , & vnum idem fignificat. lus, cum ſemper pro abnegatione
Sin vero dicam , Cicero fcribit , & alius ponantur & Nemo,carent
recitat , non eſt eadem perſona. Plud vocatiuo,

Sun Repeat
ಇಳಿಜಶರಣನಕಿ ROK2017TUTUBRO

PRISCIANI GRAM
MATICI CÆSARIENSIS
LIBER XIV.
DE PRÆPOSITIONE. toritatemin omnibus ſequendam puta
VONIAM de omnibus, ui,ego quoqueab ea incipiam . Nomi
! vt potui , declinabilibus ni enim , quæ principalis eſt omnium
ſupra diſſerui, id eſt, de orationis partium , & cæteris,quæ caſus
nomine & verbo & par- ad nominis fimilitudinem fumunt,præ
ticipio & pronomine , poſita , vim poteſt ſibi dictionis defen
nunc ad indeclinabilia dere : aliis vero , id eft, carentibus ca
veniam , quæ iure extrema ponuntur. ſu adiuncta, vnitur.cum eis , iuſque di
Ea enim fine illis ſententiamcomplere ctionis proprium perdit. Eſt igitur
non poſſunt: illa autem ſine iſtis fæpil- Præpoſitio parsorationis indeclinabilis,
fimecomplent. Itaque cum bene mihi quæ præponitur aliis partibus , vel ap
videantur Præpofitionem cæteris inde. poſitione, vel compoſitione. Eft au
clinabilib. Græcorum doctiſſimipræpo- tem quando per appoſitionem prola
fuiſſe, & maxime Apollonius,cuius au- tæ præpoliciones præpoftere ponuntur,
нь
 975 PRISCIANI 976
poetica plerunqueautoritate. Nam ſine viervterque,vbivbique, vnde vndique,
metris fcribentes, rariſſime hoc inuenias plerum plerunque, quis quiſque,vtrum
facere,niſiin, Cum ;quæſolet quibuſdam vtrunque. Nihil mirum tamen eſt con
pronominibus apud omnes fimiliter iunctionis fimilem ſyllabam que addi,
poſtponi. Quandoautem ordinemmu cum apud Græcos quoque 8, in eundeta
tant,mutantetiam accentum , nildiffe- modum in fine additur, nec tamen con
réciaprohibeat,quodetiam coniunctio- iunctio accipitur,veědi, rod , tõdt. Sed
nes apud latinos præpoſitiuæ vel com- redeamus ad differentiam coniunctio
munes,ſipoſtponantur,facerefolent,vtnum , & præpoſitionum . Coniunctio
igitur,quoniam ; faltem .præpoſitæ enim præponitur etiam carentibus calu per
grauantur omnibus fyllabis, poſtpoſitæ appoſitionem folam ; cum contra pre
autem accuunturin principio. Sed hoc pofitio per compoſitionem duntaxat
intereſt inter præpolitiones & coniun. poflit illispræponi. Suntautem vel vnius
ctiones, quod cóiunctionespræpoſitiuæ fyllabæ præpoliciones, vel duarum , vel
nunquam componipoflunt,nifi cum his trium . Et aduerbia quidem deriuatiua
declinabilibusinfinitis, ve, liqua,nequa. poſſunt effe: præpofitiones vero poſiti
Præpofitiones vero quamuis in tranſi- uæ ,id eſt,primitiuæ ſunt omnes, ſi ſequi
tione ponantur perfonarun ſeparatæ, id murGræcorum autoritatem . Itaque,ad
eſt;per appofitionem prolatæ ,non con- uerſum , extra,infra,inter, intra, eum ſint
júgunt duas. fubftantias cum vno acci- deriuatiua, magis aduerbia eſſe videntur
dente, quod eſt proprium coniunctio- præpofitiua, quam præpofitiones. pof
nis, vt ego & tu facimus, homo & caurus funtenim hæc etiam fine caſualibus ver
arant : vel duo accidentia , cum vna ſub- bis adiungi, vt, ego in campo curro , tu
ftantia, vt ſcribic & legit homo,veliuftus extra;ego fupraafpicio,tuinfra. ficetiam
& fortis homo. Er vthoc ipfum planius fimilia . Sciendum tamen quod omnia
abſoluam ,non copulat præpofitio duas aduerbia,quæſolent caſibus adiungi.Ro
caſuales.dictiones, vel duo aduerbia cum mani artium fcriptores inter præpofitio
& tu facimus,doctus nes pofuerunt,quia ſuntpræpolítiuaca
& fapiensfuit Cicero, bene & fplendide fualium , & grauantur in omnibusſylla
loquitur:velduo verba,cum vno caſuali, bis : vel quiainterpretatio eorum apud
velcum vno aduerbio , vt vir docet & Græcosmodo præpofitionis, modo ad .
1
docetur , recte ſcribit & legit.Etpræpo- verbii vim obtinet:vt, ante ora patrum ,
fitionesquidem ante caſuales,camin có- hic, ante,ti mes ſignificat, quod eſtpre
poſitionequam inappoſitione ponun- poſirio græca.Atvero,Antelenesergopal.
tur: coniunctioveroniſi in appoſitione, centur in arhere cerui: & ,Ante perreraris
præponi.aliis partibus non poteſt : nec: amborum finibusexul. hic,ante , towejrpoo
Tupponi quidem ,excepto, que,vtvbique, ſignificat, & eft fine dubio aduerbium .
7 plerunque,vbique;vterque.In quo tamé Similiter, contra, quando xţ* ſignificat,
poſſumusadditionemmagis,vel deriua- loco præpoſitionis eſt accipiendum , vt
sionem ,que; fyllabæ , quomodo,ce; quo- çontracõcionem Metelli: cum vero toifer
que ſolet. fieri; factam accipere ; quam artias, quod proprium eft eius, fignifi
conjunctioneeſſe ,cũnecſignificationé cat , & aduerbium eft fine dubio , vt,c
ſuá coniunctionisſeruet,nec lege incli- goin hanc partem fpecto,tu contra. lu
nationis in omnibus,vt vndiq;, vtique. uenalis in 1. Stat contra,ftariquciubet. Ad
Deriuatiua autem per additionem -fina. uerſum quoqueideo præpofitionem ef
lis alicuius ſyllabæapud Græcos quoque ſe putauerunt , quia profi, Græca prz 1

folét inucniri,vtéparòs xparóder,iža izvlev,. poſitione folet aliquando poni. vtTc 1

Ampuivos Avsuvobev,Abu'n ablundu . Sicigitur, rentius in Andria : Id gratum fuiffead

ker

1
977 LIBER XIV. 97
uerfum te , habeo gratiam . Quan- pofito flexis,inueniuntur,vt indoctus in
do autem svartiovlignificat,magisad- docti indocto indoctum indocte indo
uerbiú oftéditur, vt Terétius in Phorm . Cto. Appofitæ autem , non niſicum ac
ei loco ex aduerfum Tonſtrina erat que- cuſatiuo vel ablatiuo, vt , in hoftem , pro
dam . Secundum quoque, quando pro patria. Cum verbo ſemper in compoſi
& M ,loco præpofitionis eſt. Sallu- tione, vt induco, extorqueo , percurro.
ſtiusinlugurthino.Secundumea vtidebi- Cum participiis in compoſitione quidé,
tis vterer. Lucanus in VIII. ſecundum ſecundum verborum figuram ,ex quibus
Aemathiam lis tanta datur. naſcuntur, vt inducens,extorquens,per
currens. Et præterea
Accentun habent præpofitiones acu- in perappofitionem ,
tum in fine, tam apud Græcos quam a accuſatiuo & ablatiuo ,fecundum no
pud Latinos , qui tamen cum aliislegen- mina, vt,in amantem, pro docente. Pro
do in grauem conuertitur,niſi præpofte. nominibus vero per appoſitionem ſolá
re proferantur. quod Aeoles quoque, præponitur, duobas fupradictiscaſibus
quamuis fugiant in fine acutum, in hac obliquis, vt in illum , deillo. Er fibi prę .
parte ſolentſeruare: quosin pleriſque ſe . ponitur in compoſitione ,vt imperterri
cuti,in hoc quoque fequimur. Cum vero tus,inexpugnabilis. Necnon etiam con
præpoftere ponuntur monoſyllabæ ,a- iun & ioni inuenitur præpoſita, ſed non
cuto;diſfyllabæ, penultimo acuto profe- ſeruat vim fuam ,absabſque. vnde,vt ſu
runtur,nifi aliquadifferétia, vt prædi&tú pra memorauimus, additio magisputa
eft, impediar, vc Virgilius in I. 'Aeneid. tur, que. ergo apræpoſitione, abs, deri
maria omnia circum .Finalem enim ac- uatam eſt, abſque, quomodo ab ex , ex
cuimus ſyllabamine ſi penultimam acua- tra. Similiter aduerbiis præponitur per
mus,nomen veladuerbium putetur elle. compoſitionem , vt perinde , delubito ,
Tantam autem præpoſitioni tenorum deinceps,abhinc. Igitur nomini quidem
mutationem facit ordinis commutatio; & per appoſitionem & per compoſitio
quod in quibuſdam pronominibus etiam nem, pronominivero per appoſitionem
enclitici vicefungitur,quæſunt hæcme- ſolam : licer quibuſdam ;mecum ,tecum ,
cum ,tecum ,ſecum ,nobiſcum ,vobiſcum . fecum, nobiſcum , vobiſcum , compoſita
de quibus in pronomine latius tractatú efle videantur. Participio per deriuatio
eſt. Nec mirum in hac parte orationis nem vel conſequentiamcompoſitorum
Romanos in fineponere accentus, quá- verborum , velper appoſitioné. Cæteris
uis finediſfyllabæ,necnon Acoles contra autem partibus perlolam compoſitioné .
conſuctudinemfuam idem facere ; cum præpolitio-jungitur. Loco etiá coniun.
annitatur ſemperpræpofitio ſequenti di- ctionis accipi ſoler cauſalis, vt, perdefidšā
ctioni, & quaſi vna pars cum ca effera- malitia naſcuntur, id eft, cauſa delidia .
tur,quamuis per appoſitionem proferă- Similiter, propter, & ob. Virgilius in IV.
tur ,,vnde & acutum in grauem conuer- Te propterLibycagentes Nomadumque.
tit.Idque Donatus etiam in ſecunda arte Idem in XI. Cuius obaugurium infasſtū.
de præpoſitione fe intelligere. confir- Sunt autem apud nos multo plures,
mat his verbis : Separatæ præpoſitio- quam apudgræcos. Apud illosenim cu
nes in fineacuuntur, coniunctæ vero ca- ſint decem & octo præpofitiones,diuer
ſibus aut loquelis, vim fuainfæpe com- fas ſingulæ habent ſignificationes, quæ
mutant & graues fiunt. Cenforinus ve- complent multarum apud nos demon
roplanillime de his dócer in libro quem ſtrationem ,vt mei,pro circum , &circa, &
de accentibusſcribit.Et compoſitæ qui- & erga, & de,&fupcr, quando nenorię
dem , tam in nominatiuo quam in ob- eft, ponitur. Similiter obes , pro apud,
liquis caſibus , ab eo nominatiuo com- & prope, & propter, & præter. Neclo
79 PRISCIANI 980
lum id , fed etiam illud cauſafit,vt fint que præpoficiones, vt, in,& adlocum ,&
ampliores apudnos;quod omnia aduer- in loco : A & ab & e & ex,de loco.Scien
bia localia,quæſolentcaſualib.preponi, dum tamen quod nulla alia parsin x de
inter præpofitionesnoftripofuerunt, vt finit apud latinos , niſi nomina, & , Ex,
ſupra diximus,tenoremque earum in eis præpoſitio ,quægræca eſt,& ,vix,& mox,
quoque feruauerunt, ve pone tribunal, & pax terries,
aduerfum hoftem , citra forum contra
, vtitur Terepciusaduerbium Comicú ,quo
;quod fimiliter græcum
inimicos, infratectú ,ſupramontem ,ex- eſt.Sunt quæ in compofitione elifionem
tramuros,intra vrbem ,vlera Alpes. Hu- patiuntur,vt,Con fequente vocali,coco,
iuſcemodi enim omnia græci aduerbia coarguo ,coarcto, coerceo,coæquo. Có
dicunt elle , quia & certam aliquam ha- cra Pro, ſequence vocali,affumit.prodes,
bentſignificationem etiain per le poſita, prodeſt,proderamm, prodeſſe. Quædam
quod præpofitiones habere nolunt per etiam fyncopam pallx ſunt, vt ſupra pro
fe prolatæ.Aduerbia vero haben . & ple- ſupera,&infrapro infera,& extra pro ex
raque corum componi non pollunt. O- tera. Nam antiquitriſyHaba caprofere-
mnes autem præpoſitiones apud illos , & bant , vt Cicero in Arato : Toruus drace
componi & apponi ſolent. Prætereahęs ſerpit fubterſuperaqzretorquens Sefe. Tear
quæcertiſſimam locorumhabeat ſigni- nuit tamé vſus,vtdiffyllabamagis eapro
ficationem etiamperfepofita, poffunt ferantur. Necſolum præpofitiones,ſed
apud latinos quoque fine caſualib. pro- ctiam aduerbia ſunt ea pro varia ſignifi
ferri, quodrariſſimepatitur præpofitio. catione accipienda.
Virgilius in 11.Æn.Ponefubit coniunx,fe- Oportet aucé ſcire , quodGræcipro
rimurper opaca locorum . Inueniuntur i- prium dicunteſſepræpolitionis,vt nihil
giturapudlatinos in præpoſicióibus tria certum perfepofitæ fine aliis partibuso
contraria obſeruationigræcorum ; quod rationis ſignificare poflint,vt lupradi& ú
certæ ſunt fignificationis quædam præ- eſt,quales lunt peneapudnos quoq; om
poſitiones, vt apud, erga, circa, inter : & nesmonoſyllabæ,vt:ad,ob,per,pro,præ,
quod quædam nunquam componuntur, a,ab,abs,cum ,de,e,ex :necnon etiamdif
ve hæ ipfæ, apud, erga : & quædam nun- ſyllabárum quædam, vc,ante,præter.Hz
quam ſeparantur,conſe,re,di,dis. enim ad ſenlum fequentium fignifica
Nulla præpoſitio habet aſpirationem ,
tiones ſuas accommodant,vt ,Ad,modo
ficutnec coniunctio,cum in aliis ſex par- perſonæ ,modoloco: eſtquandotempori
cibus orationis ſint, quæ habét aſpiratio- adiungitur,vel numero.Perſonæ,vtVir
nein,& quæ non,vt hara,habeo,habens, gilius in primo Æn. Adteconfugio,&fup
highuc, heu 'Rariffime apud proſam ſcri plextua numinapofco. Loco , vtIdem in
bentes præpoftere proferuntur præpofi- codem : Prima quodad Troiampro charis
tiones , monoſyllabæ vero etiam apud gefferat Argis.Tempori,vt Salluſtiusinl.
poetas difficile inutant ordinem,vt apud Hiftor. ad bellum Perfi Macedonicum .
Terentium in Andria. Ipre, lequar ;niſi Numero ,ad quinquagintamillia.In com
Cú. Ea enim ſola, tam apud poetas,quá poſitione quoq;,modo intentiuú eſt,vt,
rcliquos,præpoftere cum pronominibus approbat,affirmat:modoad perſonam a
ponitur, vtprædictum eſt,mecum ,tecủ , liquá velrem dirigitur,vt, alloquitur,ar
fecuin,nobiſcum ,vobiſcum , necnon et- rider . Similiter & aliæ fupradictx diuer
iam, quocum, quicum, quacum, quibuf- fas habent ſignificationes. Quæ vero
cum. Mediæ quoqueponuntur ,vequa certæ alicuius funtſignificationis; quãuis
deré , quam ob rem ,quas obres , qua in fecundum græcorú rationem pleræq;in.
parte Necnon habent quandam cogna- ter aduerbiaponi debeant, id eft ,fupra,
tionem cum aduerbiis localibus plerun- infra,extra,pone, & huiuſmodi alia : 1a
men

1
 981 LIBER XIV . 9824
mé quia& caſualibusplerunque præpo- pofitionis habeat ſignificationé,vt,idem
nuntur, & grauanturmore præpofitio- in VI. magnas obeuntia terras Tot marim
num , & loco plerunquegræcarum acci- intraui duce te, nec non cum aliis partib .
piuntur, vt dictum eſt ,præpofitionum , orationisconiuncta,fimulcum illis loco
vt ſupracælum ,útip zov šparov, infra ter- caulàlis coniunctionis accipitur, vt quá
can und mzño, idco non penitus irratio- obrem,pro quapropter,vtCic.in Innect.
nabiliter ab artium ſcriptoribus latina- Quamobrem , vifepeiam dixi,diſcede. Cu
rum inter præpofitiones quoq; funt re- apud Græcos ſeparatapræpoſitio trib.ſo
ceptæ. Inueniuntur tamen in aliis parti- leat caſibus pręponi,genitiuo,datiuo ,ac
bus eciam præpofitiuæ , non tamen fem- culatiuo : apudnos duobus ſolis prępo
per , nec omnes ad eandem fpeciem per- nitur, id eft, accuſatiuo & ablatiuo ,nifi
tinentes,ve, ne,aduerbium hortandi, & , helleniſmo vtaturautoritas , vtVirgil.in
hic , pronomen præpofitiuum : quod ta- III Georg. Et crurumtenu amento palea
men liceteciam poſtponere, vt,hicho- ria pendent, genitiuo eſt vſus ſecundum
mo & homo hic, nulla ordinis confufio- græcos,proablatiuo: quanuis apud Grę
ne , tam a poetis quam a fine metro ſcri- costo aggis, quod eft,tenus,non prxpoſi
bentibus bene dicitur. Iureigitur ſola tio, ſed aduerbium eſſe oſtenditur. itaq;
hæc pars, id eſt,præpoſitio, a loco, quem apud nos quoq, raro præponitur. Idem
proprium poſlidec, nomen accepit. Sę- inII. Georg.Hactenusarmorumculow ,es
pe & verbis deſunt prepoſitiones,vt Vir- fidera celi.Idem in II . Ænei. capulo tenus
gilius in l. Æneid.Vna Eurusg Noruſque abdidit enſem . Nominatiuo vero per com
ruunt. pro , eruunt. Et præpofitionibus poſitionem addita præpofitio,peromnes
verba, vtidem in III.Æneid. O mihi fo- mancrobliquos caſas. Ideo autem nomi
la meiſuperAltyanactisimago.ſuper, pro natiui per appofitionem non recipiunt
fuperes. Compofitæ præpolitiones cum
aliis partibusin illarum poteftatem co-
præpofitiones, quia per intranſitiuá di
cuntur elocutionem , id eft, non tranſe
incidunt, vt, incuruus, adoro, abhinc,p- uncem ab alia ad aliam perfonam ,vt,per
inde. Nam in , abſque, magis adiectio currit homo excelſus. eccequia nomina
eft, que, ſyllabæ , vtdiximus,quam con- tiui funt, nullam habent tranſitionem .
imctio. Verba, quia nominatiuú fem- Acculatiuus vero & ablatiuus,cum tran
per ſignificant vel vocatiuum , ideo in ficiuiſant, recipiūt ſeparatas præpofitio
compoſitionc femper babent.præpofi- nes.ſeparatx.enim hiæ femper tranſitio
tiones; quomodo & nominatiui nomi- nem ſignificant. Itaq;verba quoq;quia
num , & vocativi. Eft quando præpoſi- ſemper adiúctaſunt;quátú ad intellectú;
tio loco conjunctionis,vt dictum eft ,ac- vel nominatiuo vel vocatiuo,& carét ca
cipitur , tam apud Græcos quam apud libus, iureno poſuntperappoſitionem
nos , vt, propter te,hoc eſt,cuicauſa.Tóc adiungi prirpolitioni.Nihil.n.carés caſu
3 enim loco cauſalis coniunctionis accipi- per fe tranfitiui elle poteſt. Præpofitio
tur, quando de' græcam ſignificat. Vir. quando per defc & ioneverború profer
gilius in IV.Æneid. Te propter-Libyce tur,generaléſeruataccentuú regulam ,&
gentes Nomadumg, tyranni Odere. Qua- ab acuto incipit. Virg.in III. Æn. O miho
do vero canadie lignificat , præpoſitionis fola meiſuper Aftyanačtisimago.Et Teren.
vim ſine dubio defendit. Idem Virgilius in And.Adeo modeſta,adeo venufta,vtni
in IX. Siue Padi ripis, Athefim feu propter bil fupra.Ethoc ad fimilitudiné græcorú.
amanum . Similiter ; ob; loco cauſalis Honerus: an EveTOL Opéves , & , ndege din
folet poni coniunctionis. Virgil. in XI. uśp. & , xaneti M 6eofitipliõis. Necnon
Cuiusob aufpicium infauftum ,moreglio etiam li præpoftere proferantur,veVir
niftros: cumincópofitione femper præ- gil. in VII, decus imperiumg LatiniTepe
Ayo
983 PRISCIANI 984
nes.hoc quoqueagræcis. Homerus:max pud ſine métris ſcribentes. Præpoſitio
Svi mušaveipp. & , mo ba nóm' duóznou . & ,vão vero,vtfæpedi& um eſt, & præponi vulc
áno kajKrisida . Eft tamen quandopoſt- ſemper , cumrecto ordineponicur : &
poſita quoq; grauatur, li genitius fequa- verbis cæteriſque partibus indeclinabi.
tur , & redit ad ſuprapolicum accuſati- libus, niſi in compofitione , non adiun.
uum vel ablatiuum ,vt li dicam ,virtutem gitur.
propter imperatoris, vel , iuſtitia in le
gum . Sin autemin fine fenfus fit præpo- Depoteftate prapofitionum .
Litio , omni modo generalem ſeruatac
centuum legem , & ab acuto incipit,vt,
homines mille venerunt fupra : niſi dif- velablatiuo adiunguntur:compofita
ferentia prohibeat , ficut lupra dictum vero tam nominatiuo quam cæteris o
eſt, vecircum , Virgiliusin l. Æn.maria mnibus obliquis, qui ex compoſito no
omniacircum ,in fine acuitur , ne aduer- minatiuo naſcuntur. Et eſt quandocan
bium vel nomen elleputetur , ficut & a- dem habent tam incompofitione quam
pud græcos nid . Er, liloco aduerbiorum in appoſitionefignificationem ,vr , inua
vel interie&tionum accipiantur,fimiliter do hoftem , & in hoftem vado : in vtro
mutant accentum libi deſtinatum . Te- que enim ,contra , ſignificat.Elt quando
rentiusin Eun. Perpulchracredomunera, diuerſam ,ve deteloquor, id eft,cuicau
hand noftrisfimilia.EtLucanusin II.proh, faloquor: deprimo,ideſt,infrapremo.
triftia fa:a, Quisfuitilledies, Mariusquo Eſt quando abundat ſyllabice, ideſt ad
mænia victor.Hoc tamen quoque græcis ditionis fyllabarum cauſa cantummodo,
autoribusfacimus.ſicut enim præpoſitie nulla fignificationis adiunctione, vt e
ones loco aduerbiorum , ſic etiam ad . mori pro,mori . Eft quando localem vim
uerbia loco præpoſitionum ſolent poni. poflident quadripartitam , vt venio per
Homerus:zincosni cara medzdáv.oeipro forum ,proficiſcor adGræciam , inItalia
Tipit. præpofitionem poſuitproaduer- fum ,aSicilia venio. Ců apudGręcos pre
bio.Idem :Masoverom ,pro sislor. aduerbiū poſitio cópoſita cú dictionib. aliis qui
propræpoſitionc. Nihiligiturmirum a. buſdam penultimam habentib.acutain,
pud nos quoque prxpoſitiones pro ad- antepenúltiinam cam facit,fi addit ſigni
uerbiis , vel aduerbiapro præpolitioni- ficacionialiquid,vtmuncios age dieses : a
bus inueniri, cum etiam loco noninisea pud nos in vno aduerbio hoc folet face
ſoleant accipi;vt Virgilius in IV.Mane reinde,deinde,exinde,ſubinde,proinde,
nouum ,Sponteſua.Statiusin XI.at tulpu. ne ſi grauetur præpoſitio, per appoſitio
der Jboftisregni,Hoſtia,nate,iacescenmu- nem elle puteturante aduerbium : quod
tus, & egregefanguis, Hei mihiprimitiis fieri non licet.Eft quando ſignificantix
Ararum ,ürilenefaſtoLubatus.rite, pro, caula affumitur præpoſitio ,vt Virgili.
ritu poluir. Præpoſitiones quoque tam us in I. Georg. Nunquam imprudenti
pro aduerbiis , quam pro coniunctioni- bus imber Offuit. Eft quando priuatio
bus inueniuntur , vt oftendimus. Non nem, id eſt ,abnegationem fignificat,vt
bene tamen Stoici præpoſitionem inter impius, expes. Sunt quæ fimilem habent
coniunctiones ponebant, Prepoſitiuam poteſtatem ,vrab,a:ex,e;quæ etiam loca
coniunctionem eam nominantes, cum lem poſſident ſignificationem . Ex vero
coniunctio & nominíbus & verbis & o- & pro cauſaliconiunctionc poceſt acci
mnibus tam declinabilibus quam inde pi ,vt,ex inſidiis illius hoc patior, id eſt,
clinabilibus,per appoſitionem ſoleat ad- inlidiarum illius cauſa. Priuationé quo
iungi; nec ſolum prxponatur, fed etiam que fignificat, vt ſupra dixi,vt expes,ex•
ſubiungatur, tam apud poetas,quam a- lex. Et ordinem , vt Virgilius in vill.
Æneid.
c
 985 LIBER XIV . 986
Aeneid.Exin Gorgoneis Ale&toinfe&tave- rum pleraque componi non poffunt; cú
nenis. Er loco aduerbii extra fungitur,vt præpofitiones omnes apud illos talem
exul,extra ſolum : & excludo , extra clau- naturam habeant, vt& componi & ſepa
do;quanuis extra quoque & omnialoca- raripoflint. Noſtri veroideo inter præ- :
lia,vt fæpememorauimus,aduerbia,quz poſitiones cas dictiones poſuerunt, quia
caſibus Tolentadiungi, noftri inter præ femper præpoſitiuæ ſunt,niſilicétia hoc
poſitiones poſuerunt. Temporalia & lo- poetica mutauerit : & grauantur præpo
calia quoque aduerbiorum quædam in litæ ; quod præcipue luum eſt præpofi
præpoſitiones transferuntur & nomina, tionis. Suntautem pleraque huiufcemo
vr pridie calendas; & aduerſus vel aduer- diaduerbia localia,vt cis,trans,apud, an
3
ſum hoftes. Subtractæ quoque nomini- te,contra, circum , & reliquafimilia. De
bus quibuſdam ,loco aduerbiorum eafa- fingularum igitur vi & lignificationc, vt
ciuniaccipi, vt domo venio,pro,a domo: valemus, differere conemur,
& domiſum , pro,in domo:& domum eo, Ad,tam in compoſitione quam in ap
pro,ad domum . Er inuicem pro ſe po- . pohtione plerunque proximitatem li
núturpræpofitiones, vt in vrbemvenio, gnificat,ve, adeo ,adcurro, aduenio ,alli
pro,ad vrbem : & per vrbem ſum . pro, in deo:ad Troiam ,pro iuxta Troiam : ad vt
vrbc. Adeo autem plerunque localem bem , pro iuxta vrbem :ad balneas Pala
habent ſignificationem præpoſitiones, tinas , hoc eſt, iuxtabalneas. Eft etiam
quod aduerbia quoque ex his quædam caufalis, ùt , ad quid hoc feciſti:hoceft,
localia naſcuntur, ex, extra ,extrinfecus; cujus cauſa. Et fimilitudinis , vt, adcom
ſub,ſubter:in ,infra,intra, intus. Sed et modatus,adæquatus,adlimilis ,ad vngué.
iam hæc, vt ſupra dictum eft, quia loco Significat etiam contrarietatem , vt , ad
præpoſitionum læpe foleant.poni, cum illum mihi pugna eſt,hoceft, contra illú .
calibus adiunguntur , artium ſcriptores Pro temporali quoqueaccipitur , vt Sal
inter præpofitiones numerant. luftius in l.Hiſtor.adbellum Perfi Mace
Cum igitur, vt fupra memorauimus, donicum , hoceſt , vfque ad bellum Perli.
per appolitionem duobus cafibus adiu- Additionis quoque,vt , ad hæc mala.
guntur præpofitiones ,accuſatiuo & ab- Ob,can in appoſitione, quam in com
latiuo, deſingularum fignificatione diſ poſitione inuenitur: fedquando perap :
ſeramus. Et primodebis,quas accuſati- policionem ponitur , vim obtinet stom
uus ſequitur. Vniſyllabæ,vt pleriſque la- Græcæ præpofitionis,quæ pro cauſalico
-
tinorum videtur, ſunthæ :ad,ob, per, ianctione accipitur. Virgiliusin X I. ( n
poſt,cis, trans. Bidyllabæ, apud, ante,ci- in ob auſpicium infauftum , moresg fini
tra, circumcirca, contra,erga,extra, in- Stros. Vel loco, pro,vel reale Græce,cum
ter, intra ,infra, iuxta, prope,ponc,vltra, accommodatiua funt, intelligitur. Idem
præter ,propter,fupra,vſque, penes. Tri- pocta in IV.Georg.handquaquam obmo
Tyllabæ, circiter, aduerſum , ſecundum ritum , id eſt, pro merito ,ramai kier. In
Ex his pleræq; apud græcos inter aduer-' compolitione vero ſignificationem ,con
bia ponuntur, vt fæpe docuimus, quod tra,vel,circum ,complet. Contra, vt ob
certam habétſignificationem etiam per uius,occurro,oppono, obiicio: Circum
ſe policæ ; quod in præpofitionib.abne- vero,vt obumbro,obambulo.
gant eſſe per ſe poſitis. & quod licet tam Per, & cóponitur & ſeparatur, & figni
poetis quam oratorib. ſinereprehenfio- ficar se Græcam localā, veVirgiliusinl.
ne & præponere & poſtponere ea cali- Georg Circüperg duas, in more fiuminis,
bus;cum præpoſiciones,de quibus nulla Arctos.El perrūpo Sloppáxrom . Sciendum
dubitario eft , niſi poetica autoritas faci- autem quod omnia localia poſſunt eadé
at, poſtponerenon ſoleant. & quod eo- etiá téporalia eſſe ,vt per mediú forum , &
987 PRISCIANI 986
per medium diem ,dicimus.Necno etiam Sciendum ,quod omnesmonoſyllabę
aliisrebusadeandem figurationé omnia præpofitiones tam accuſatiuo quá abla
localiapoflunt adiungi,vt,pervirtutéfio tiuo caſui ſeruientes,& cóponi & ſepara
laudabilis,in quo quali locus laudis ofte- ri poflunt;excepta, Cum ,pro qua,Con,
ditur fuille virtus Eſt etiá iurandi in quo in compoſitioncſemper inuenitur præ
vim obtinet meisGræcæ, quæ apud illos pofita,eadem fignificationé habensquá
quoq;in iureiurádo accipitur, vt,perlo. Cuin præpoſitio,ve concurro , conficio.
uemmess To Asds. Virgiliº in XI.Perte.per, nec fcriptura tamen multumdiſcrepat.
quite talem genuere,parenies.Eft etiáper- Antiqui.n.pro,cum, com fcribebant; &
fectiuum plerunq;in compofitione, vt, ſçpetamenmin n,ficut& ninm cóuerti
perficio ,percurro,perſcucro, percipio, ſolet,vt cómunis,imperator,cundeov,ta
peroro. Aduerbii quoque vim obtinet, cundem.Præpofteretamen ,ve quibufdá
quandopro,valde,accipitur, vt Terenti- placet,cum ablatiuo pronominum com
usin Andria:Percaſtor cituspuer eftnatus ponitur,cum ,prępolitio ,vt mecum , tecī,
Pamphilo. Abnegationé quoq; ſignificat fecum ,nobiſcum ,vobiſcum .Aliis veroi
in compoſitione,vt perfidus, periucus. deo enclitici vice fungi poftpofita vide
Poft& componitur & -ſeparatur, & fi tur,ne fi acuatur, aduerbiu eſſe puretur.
gnificatta Grecam prepoſicioné:ſed só de quo tamen in pronomine latius dif
quando loco ou accipitur,fedquádo ar- feruimus.Clam. n.magisaduerbiúelt,
diné magis ſignificat, liue loci, liuecem- cum nec localem habeat aliquam ſignifi
poris,fiue cuiufq; alius rei, we Virgiliusin cationem ,quam plerunq; præpoſitiones
İL.Georg.Poftmomem oppofitum , fimili poſlident:&qualitaté demonſtret , quæ
ter dicimus,poft multum tempus, & ,poſt in aduerbiisinueniri folet: &:diminuatur,
pietatem vrilicas ponéda eſt. Loco etiam quod nulla præpoſitiohabet, veclancu
aduerbii ponitur,vt Terentius in Adelph . lum :& poflitetiam abſq; cafuproferri,vt,
Poft faciet tamen . propoftea. Virgilius in bona apertefacit , mala autem clam : &
ſexco: illeadmirás venerabiledonăFatalis quod apud Græcos abſq; vlla dubitatio
virge longo poſt tempore vifum nain quá neaduerbium eſt. Nihil mirum tamen ,
do śpofitioek ,ablatiuo iunginó poteft. quod præponaturcaſui, cú multaaduer
deriuatur ex hoc, poſterius, & ,poſtica. bia,&inaxime localia, & apud græcos,&
Cis & cóponitur& feparatur,& magis apud nos, ſoleantcalibus præponi ; quo
localem habetlignificationé, veCitalpi- rum pleraq; noftri,vt fupra diximus,pre
na Gallia, & cis Rhenú. Poflumustñ per poſitiones eſſe dixerunt. Sed ſciendum,
translationé,& in tépore,& in aliis reb ', quod aduerbia quidem & fine calibus &
ea vti.ve ,cis definitu tempus,ficut, vlera că calibusproferri poflunt,vt contra,cir
definitum : vel cis naturæ leges, vt, vltra cum , clam , ponc,cum eandem in vtroq;
naturæ.deriuatur ex hoc,citra. feruentſignificationem . Præpofitiones
Trans quoq; & cóponitur & feparatur, vero fuam fignificationéferuantes ſem
vt,transfero,tranſucho,transPadā,trans per caſibus adiunguntur, vt,per ,quando
Tiberim.Eft tamen quando in cópofiti. præponitur caſui, nua ſignificat : quando
onc aiecit:n & s,vt traduco, trado,traiiº autemaduerbium eft , mutat-lignificati
cio, trano.Etcópoſita quidē, ona græce, onem , & pro ,valde,accipitur.
vel abdi,velúziplocofungitur,vetrálue- Billyllabæ ſunt præpofitiones, quz
ho nuanopidav, trado geridep ,trálgredi- accuſatiuoiunguntur, fecundum plerof
or umaBajow ,,ve Salluſti..Cómunem babi- que artiú ſcriptores hæ :apud, ante,citra,
tum tranfgreffus, pro ſupergreffes. Tépen circum , circa, erga, contra , extra inter,
vero ſignificat,quod eft aduerbium apud intra, infra, iuxta, prope, propter, pone,
græcos, ſeparata , vt transmareTipar tūs vlera,præter-ſupra,vſque,pencs.
dardane. Apud
 989 LIBER XIV. 990 ។
Apudvnanı haberſignificatiorem in eanfubiungimus , & circumcirca dici
loco , vt apud Numanciam . adiungiturmus, quod & Donatus in ſecunda arte
ramenetiain perſonis , vtapud articun, docet his verbis : Aut verbum præcedit,
apud Athenienſes. & fignificat odgrę- ve perfero : aut aduerbium , ve-expreſie:
1
cam , quando locum apud illosdemon . aut participium , vt præcedens; aurcon
ſtrat. ca autempræpolitioin compofiti. iunctionem ,vt abfque:aut ſeiplam ,vt cir
one non inuenitur. cumcirca. Echoc tuncfit, quandoduqi
Ante & componitur, & feparatur,an- nei,ſignificare volumus;vt Heliod. Gjeqi
tepono,ante domnú. & fignificat vejgræ- afei reprown ioanía .
cam ,localem vel temporalem ,vt anteco Circiter vero tum fimilitet weigræcá
melipzona ,anteannum aes incorë. Inue- fignificat,cum pro,iuxta,accipitur.adté
nitur etiam fine caſu, in quoloco aduer• pus tainen ſolum pertinet,vtcirciter Caos
bii accipitur.ſignificat enim ancca,quod lendas lanuar.
eſt apud graxos-meinipoo , vt Virgilius in Erga etiam fiGræcum fignificat,
Bucolico. Ante pererraris amborem fins- fed quando affectum demonſtrat;vt bo
bus exulAut ArarimParthimbibet,ant nus efterga propinquos. ſeparata inue
Germania Tigrim . Deriuatur ex hoc no- nitur folum .
men ,antiquus, & antiqua, & antiquum , Contra & feparatur & componitur,
ex quo,antiquarias. quandoxt' velaiti ſignificat. & tunc pro
Citranunquam componitur, & pene prieeft præpofitio , vt,contra adulrerum
cádem habet ſignificationem ,quamcis. dico norsnézo,contradico anaigo;có
aam apud nos locum fignificar ledinuc- trouerſia as zippneus.quando vero fine caſu
nioquodpropriis nominibus, vel mon- ponitur tóikovarties indicat, quod eft ad
tium ,Cis Coletpræponi plerunque, rcli- uerbinm . Iineralis in 1: Stas,contraſta
quis vero magis,Citra;ve cisRhená, cis ' riqueiubet: Exeo deriuatur, contrarius. -
Alpes,cis Padums; citra faniem citracra- Extraquoq;, quod fignificat tò intós a
oremzcitra forum& a, cis, quidem deri- pud Græcos aduerbium eſt deriuatiuum
uatar, citra ; a citra vero , citerciterior a præpofitione ex , tam apud illosquam
& citiflimustefte Capro. Caro de agna apud nos. Noftri autemideo non ſolum
piſcenda: Citer agnui alligatusad facrae- inter adverbia, ſed etiam inter præpofre
rit. vtriuſque tamen interpretatio apud tiones acceperunt, quia & finecaſualib .
græcos aduerbiã eſt. i. now novelbiti midi. verbo adiungitur; & præpofitú caſualib.-
Circum quandomi lignificat, præ- grauatur; vePerſius: Pinge duos angnes
pofitio accipitur,tam in compofitione, puersfacereft locus,cxtra Meire. Teren
quain in ſeparatione,vtcircunfero wakio tius in Phor. Extra vnamanicutam . Ni .
pipw ,circum montem ali ovo : quando : hił tamen miruniloco præpofitionis,ex
vero zápiš demonſtrat;aduerbium eft lo- . tra,accipi;cum ,ex,quoque in quibuſdami
cale, ve Virgilius in quanto Æneid.Anne ' dictionib. loco extra fungatur,vt,exlex,
vides toto properarilittore circum . ex hoc qui extraleges éſt; exul, qui extra folum ,
- mulciturcircitor ó metropdienos. externsinatus,extra tèrminos,expes, ex
Circa quoque nei græcam fignificat, tta ſpem ,exco,extra eo.Et fciendū, quod
qaando proiuxta , accipitur, vrcircafo- extra perappoſitionem ſolam aliisiungi
rumcirca templū circa vigintiannos ; & cur partibusorationis. exeo deriuatar,
nunquamprępolitiua componitar.poft- extrancus & extèrnus.
pofita camen inuenitur apad Virgit.poſt" Inter quoq;& compoſica, &appoſi
ablatiuunr,quo ,lococoníanctionis pro- tá inuenitur, vt internuncius intercape
lára caufilis, vt in l. Æn : Quocircacapere" dós interuallum , interprés , cuius fim
ante dolis, cingereftámaReginămediror. plex, id eſt , pres, in vſu noninuenitur,
Eft tamen quando,circum ,præpofitioni interamicos , inter muros. hoc quoque
--
 ANI
291 PRISCI
apud græcos fine dubio aduerbium eft. Infraeciam ab in eſſe natum puto, &
fignificat enimtiustašu.nec ſolum caſua- ſignificat zo molto, quod cât apud græcos
libus præponitur apud nos, & grauatur, aduerbium . Id quoque propier lupradi
quod ſuum eſt præpoſitionis : fed ctiam ctas cauſas inter præpofitiones recipicur
verbis poteft adiungi, & penult.acui, vt a Latinis.Frequentiflimc enim præponi
fi dicam ,tu dextrolum , ille ſiniſtrorſum , tur caſualibus, & grauatur. Terentius in
ego currointer. Quomodo autem a ſub Eunucho. Ego te effe infra omnes infimos
fubter deriuatur,& acis citra, & ab ex ex puto. Ex hocderiuatur, inferus, velutia
traja pręquoque prçter, & a pro propter; nupernuperus , quod approbat Caper.
ficabin interproficiſcitur.Significat au- velinfer ,vt citer,exter; &infernus & in
tem modo to chci,vtinterrumpit didppózouo feriorinfimus. Et ſciendumquodomnia
6. , internuncius doautopos , intercapedo aduerbia locorum quæ ſolentcalib.prę.
diayapmus, interuallum quasnya.modoró poni , ideo noſtri inter præpofitiones
év,vtVirgiliusin XI. Conuerſig, oculos in. quoque enumerauerunt, quia læpillime
ter ſeatqueora tenebant. Inter te ar ieroit, inueniuntur huiuſcemodi aduerbia,loco
interealoci ov torsta. modo rò ustašú, vi præpofitionum accepta, velloco eorum
interreges , inter & vicinos. Hic ergo prepoſitiones policę:vointcavifcera,pro,
quoque admoneo, quod ſępc dixi,omnia in viſcera, & abſquelęgone,pro extralę
ea quæ fupra dicta ſunt,quz apud gręcos fionem , & in adulterum dicitur,pro, co-.
ſine dubio aduerbiaſunt , latinos etiam traadulterum , & fubterram , pro, intra
inter præpofitiones ponere,quia frequé- cerram .
tiſſime caſualibusprxponuntur , & gra- luxta etiam,quod ſignificat izzi's,
uátur, quod fuum eftpræpoſitionum : & quod apud Græcos fine dubio aduerbi
quod interpretatio oftendit, ctiam pra- um eft , quia loco prope , liue propter ,
poliţionum quarundam loco ca poni,vt quodeft adfungitur,( eſtautem pre
inter,modo tonie ,modotoooftédimus policio cosGræca )& quia cafum ſcqui
demóftrare.Interca ,vero quia nunquam tur,noftri
inter præpofitionespoſuerút.
præponitur caſuali, Gne dubio aduerbi- quando vero verbo per ſe coniungitur,
umaccipitur.verbo enim ſemper adiun- aduerbium id elle exiſtimant,vtSalluſti
gitur. Exinter præpoſitione deriuatur us inCatilinario.Horumenimvitam mor
interca to évízoner. temque iuxta uſtimo.
Intra quoquc videtur ab in derina- Pridic quoque more præpofitionis
cum ,velurab exextra,a ſubſubrer:ſic ab accuſatiuo adiungitur. Cicero in l. In
in inter & intra , & fignificat zò értos , ucēt . Pridie Calendas lan . Pridie nonas.
quod eft aduerbium apud græcos. Lu-' Pridicidus.Liu.ab vrbe cond.XVII .
can.in V. Intra caftrorum timuit tentoria
dułtor.huic contrarium eſt róóktó ,id eſt, Depræpofitionibus que ablatiuo cafui
extra. Quomodo autem inter & inira coniunguntur.
deriuantur ab in, fic etiam,intus & incro,
queline dubio aduerbiafuntetiamapud
nos. Sed , Monofyllaba prepoſitionis2.941,
quam præponuntur , inter vero & intra ſunt hæc,a,ab,abs,e,ex,de,pro,præ, cum .
frequentiffime, ſicur extra, caſibus præ- addunt etiani,clam ,quodapud Græcos
ponuntur:foris autem velforas minime. aduerbium eft.Diſfyllabç autem ,coram,
ab intra deriuaçur , intrinſecus, & inter- palam ,line, abſque,tenus.quorum om
nus: ſicut ab extra extrinſecus & externus nium interpretationes apud Græcos ad
& extrancus.Verbum etiam ab intra,in uerbia ſunt.Sed dixifæpiffime, quod no
tro intras. ſtri huiuſcemodi dictiones quando pre
ponun
1 993 LIBER XIV. 994
ponuntur caſibus accuſatiuis vel ablati- mihi non fimili pæna commiſſa
luetis. Ante
uis, pertranſitionem perſonarum , inter præpofitioeſtVirgilius in I.Georg. Ante
præpoſitiones accipiunt , & grauantur Tonem nullifubigebantarua coloni. At in
omnibus fyllabis. Quando vero verbis II.Aen.aduerbium : Ante Trinacria
coniunguntur, & intranſitiuæ ſunt,& ge- lentandusremusin unda . Supra præpoli
neralem feruant accentuum rationem , tio , Virgilius in V. Æn. Olli cæruleus fu
+ inrer aduerbia numerant, & tunc licet ea pracaput aftitit imber. Aduerbium, Sal
nominatiuo vel præponi velfupponi, vt luftius in Iugurth. panca ſuprarepetam ..
legit Cicero & vltra nihilfacit, vel vl . Contra præpoſitioapudVirgil. in VIII.
traCato fecit quam Cicero.Sinc,tamen, Contra Neptunum & Vererem, coriraj
& abfque, & tenus,non inueni niſi cum Mineruam . Idemaduerbium in II. Ge
ablatiuo, & fempertranſitiue. ve Virgi- org. Contranon vllaest oleiscultura. Pro
lius in XII. Acn.haudquicquamihidul pe præpofitio ,Virgilius in VIII. Æneid.
cemeorum Te fine frater erie. Suum vero Ejingensgelidume lucus prope Ceritisamo
elt aduerbiorú, vt dixi, intranſitiucpof- nem . Aduerbium ,Terentius in Andria :
fe proferri,&ſimiliter omnibus cafib.ad- Propeadeftcum alienomore viuendum eſt
iungi,ve non bonushomo ille eſt, nõbo- mihi. Vltra præpofitio apud Salluſtiú in
nihominis officium facit, non bono ho- lugurch . Mauriqxe vanum genus,vi alia
mini loquitur, fic & per reliquos caſus,in Africa,contendebant, antipodas vlera Ae
quibusnon aduerbii cauſa vlla tranſitio thiopiam cultu Perſarum iuftos &egregios
fierioſtenditur. At ſi dicam ,coram Ci- agere. Aduerbium , legoaſlidue nihilvi
cerone dixit Catilina, vel abſque conſule trafaciens. Hæc Cenſorinus,vt ſupra di.
egitprætor , tranſitioneın ſine dubio fa- xi, de accentibus tractans. Nec mirum,
cio diuerfarum perfonarum, id eft,ab alia accentum vel ordincm, differentiam fa
adaliam tranſeoperfonam , quod eſtlu- cere prepoſitionibus & aduerbiis,quam
um præpoſitionis Hęcigiturquoquera- uis eaſdein habeant fyllabas ; cum hocin
tio compulit artium ſcriptoresLatinos, aliis quoq; partibus inueniatur, vo , Po
huiuſmodidictiones quamuis interpre- ne, verbum & aduerbium fiuc præpoſi
tationes earum aduerbia fint apud Græ- tio accétu diſcernitur. Similiter, verum ,
cos, tamen inter prepoſitiones ponere - coniun & io eft & nomen.Sine, præpoſi
apud nos,quádocaſibus fupradictis præ- tio cft& verbum . Ergo ,caufalis & ratio
ponuntur. Quæ vero ex bis poſſunt ſine nalis eft coniunctio . In multis quoque
cafibus verbisadiūgi, etiam inter aduer- aliis dictionibus hocinuenies.
bia ponunt. quodCenſorinus quoque Nunc fingularem vim præpofitionā
de accentibusapprobat, ſic dicens:Super caſus ablatiuiinquiramus.A etab, & abs;
præpoſitio eſt,apud Virgiliú in l. Aene. & e, & ex , eandem fere ſignificationis
Multa fiuper Priamorogitans,fuper Heftore vim habent. Nam & locales & tempo
multa. Salluſtius vero in hiftoris aduer- rales & ordinales ſimiliter inueniun
bium hoc protulit , vbi multanefandeca- tur. Sed quando conſonans fequitur
: fu fuper anſi, atquepaſſi. ſedmihi videtur a & c magis præponunturin appoſitio
Salluſtiusquoque loco præpoſitióis hoc ne,vt a domo,eiure Abvero & ex,fæpiſ
præpoftereprotuliffe.led Virgiliusin ll. fimein compofitione, non ſolum voca
Aen. Satis una ſuperg, Vidimus excidia. libus, ſed etiam conſonantibus,vtabigo,
Aduerbium fine dubio in hoc loco acci- abduco ,exuro,excurro. In appoſitione
pitur.Idem Cenſorinushæc cadem fub- vero, vocali quidem ſequente ſemper,ve !
iungit : Poft eſtprxpoſitio apud Virgili- ab illo,exillo; conſonanteraro. Nam a
um in III.Georg.Paſcuapolimontem op- quidem &e, vocali ſequente, non præ
pofitum.Idem in L. Aen .aduerbium: Pojt ponuntur. Ab autem & Ex confonan
Ii
 9.95 PRISCIANI 998
cibus fequentibus, folent, vtdixi,præpo- priuatiuum eſt , vt eneruus , enodis :vel
ni, li nulla aſperitas vocis prohibeat, ve intentiuum , vt enectus , enarro , eludos
Virgilius in 11. Æn. ex quonediuumpac vel pro extraExaccipitur, vt educo , elimi
teratquehominumrex.Abs,tam incopo- no,egero. quoque modo pro extra
fitione, quam in appoſitione, conſonan- accipitur, vt excludo, extermino, extor
tibusſolet pręponi. Sed,ab,omnibusin cis, exlex, cxpes , excors: modo priuati
cópoſitione pręponiturliteris;abfq; cvel uum,vt explico,expedio,exero, extirpor
qvelt, vt abduco ,affatur. nam binfeſt modo intentiuum vel perfe &tiuum vi
conuerſa.Aufero,in quo bin u conuerti- expleo ,exoro , efficio , effundo, exten
tur,tam euphoniæ , quádifferentiæ cau- do.Deriuaturautem ab co quodeft,abs,
fa:ne li affero dicas,ab ad & fero compo . Abſque.nam Que, quando vim & ligni
ni videatur. Abluo, abnego, arripio, in ficationem coniunctionis nó habet,fyl
quo binrconuertitur.Alporto,in quoblaba cſt,non parsorationis, quomodoin
inscommutatur ,ficut& , alpello, diffe- vbique, vndique, icaque,denique,& fi
centiæcaufa:ne li, apporto & appello,di- milibus.abex quoquederiuatur extra.
camus, abad compoſita exiſtimétur. Ab De,non ſolumn to Sto ſignificat,ſed etiá
m vel.ulococontonantis incipientibus, iamemoratiuum ,vt de partibus ora
foletin compoſitione præponi , A , vta- tionis. accipitur etiam pro x locali in
mando,amens, aucho.Ante qin appoli- compoſitione,vt deduco, deſcendo, de
tione,abs,abs quolibet:ante vero cvelt, traho, deiicio , deſpicio, derideo. Eft et
in compoſicione, vt abſcondo, abſcedo, iam intentiuum , vt deprehendo, dedo,
abſcindo , abſtraho, abftrudo, abſtineo . deprauo,deprimo,deminuo,dehiſco,de
E, & in appoſitione & in compofitione terreo, decurro,deligo. Eft etiam priua
inuenitur antebdglmar ,& anceu & i tiuú ,vt deſperatus,demés,deſum ,deiero
loco conſonantium poſitas ,vtebibo , e- Pro ,eft quando localisinuenitur,tam
bullio,edo,educo;egero,elimino,eludo , in compoſitione quam in appoſitione,vt
eminco,emico,enarro,eneruo,enodo,e protemplo,pro curia, pro oculis. Sallu
tipio,eruo,eueho,euoco ,eiicio.Reliquis Itius in Catilinar. quodni maturafſetpro
vero ſequentib. Expræponitur, excubo, curia fignum fociis dure, pro curia dixit,
excludo, efficio, effundo, effero ,in qui- pro,ante curia.procurro,prouenio. Eft
bus & fimilibus x infcómutatur eupho- etiam temporalis, vtprouidco , proſpi
niæ cauſa , exhorreo, exhibeo , expello, cio.Terentiusin Heaut: Tibiprofpexi,o
exequor,expiro,quærationabiliusabſq; ftultitiarna. Proaunus, fed hoc quidem ab
sfcribuntur, vt de literis docuimus , ex- aduerbio procul compoſitum affirmat,
quiro ,extendo. Vocalibus quoque ſe- vnde & corripitur. & omnia fimiliter
quentibus tam in appoſitione, quam in pro correptam habentia , ve profatur,
compoſitione,Ex,vt fupra diximus, præ- proteruus. Alii vero ad imitationé Græ
ponitur,vt exaro , exegi, exigo, exoletus, corum , apud quos Pro præpofitio corri-.
exulcero ,exæquatus,exaudio. & omnia pitur noftrosquoque in quorunda com
quidem ſupradicta confimilem , vt dictú poſicione hoc fecifle dicunr. Loco etiam
eft,vim habent.Frequentius autem , a, & evel ſuper, accipitur , veprominet, pro,
& ab,& abs,verbis pafliuis, velablatiuo eminet,vel ſupereminet. Et ante, quod
iunguntur, vt amor a viro, velabilloac. ſupra quoqucoſtendimus, vt procliuis,
cipio,ab illo velabs quolibet,vel aufero. procumbens.proſtratus,profubigens.Et
Evero velex, frequenter temporalia in- ad, vepro viribus ſuis,hoc eſt , ad ſuasvi
res. Virgilius in V. fummis incuruant
ueniuntur , vt Virgilius in VIII. Ex illo
celebratus bonor , latique minores Serna- viribusarcu Profe quiſqueviri :hoceft,
were diam . E autem in compoſitione vel ad ſuas viccs. In quoque loco, inuenitur,
.vt.pro
 997 LIBER XIV . 90 %
ve,pro teſtimonio dixit, hoc eſt, in teſti- leamus in hoc quoq;imitari debemus,vt
monio.Plerunque tamenfeparata o υπερ συμζελεύω, εμβαίνω,συμμαχώ,έμμώνω,συμπλέ
ſignificat ;pro Milone,pro Clodio.Nec- noe,oumózgo,ouppío,éppas,imemw . Vides e
non etiam interiectionis loco ponitur,& nim in his omnibus præpofitionesou &
1 circumflectitur, vt Salluſtius in Catilin. mutare nin m, bvelp , ſequentibus ; 1
proDeum atý hominumfidem . vero vetr, in eas conuertere n.Cum ,pre
Præ, & per appofitionem , &per com- poſitio , quando pronominibus poſtpo
31 pofitioncm inuenitur. Significat autem nitur primævel ſecundæ perſonæ, velet
modo, ad, vt Terentius in Eun. Hucego iam ,fe,quæ efttertiæ , enclitici vicefun
çllum contempfi prame. pro,ad compara- gitur,velupradictum eſt,mecum ,tecum ,
tionem mei. Idem in eadem : Hic veroet, lecum , nobifcum ,vobiſcum : aliis vero
quifiocceperitamare, Indum iocumg,Di- poftpofica acuitut,vt quocum ,quacum ,
des fuiffe illum alterum , pra vt huiusrabies quicum ,quibuſcum .
quedabit. pro, ad quæ dabit. Modopro Clam,vt diximus,apudGręcos aduer
ab. Terentius in eadé: vtfit,mifera,pre bium eſt,apud nosautê ideopræpofitio
amore excluſiftibuncforas.pro,ab amore. accipitur,quia & caſualib.præponicur, &
Idem in Andr.Pra fiudio,dumidefficias, graui accentu pronúciatur, vt Terentius
quod cupis:pro ,ab ſtudio.Locoluper etiá in Andria: Necclam teeft ,quãillinunc v
fungitur, vt præſideo præfectus. Necno tragres inutiles.Poteſt tamen etiain apud
etiam pro ,valde,inuenitur, vt præcelſus, nos aduerbium oftendi,cum verbo inue
valde cellus, præualidus, valde validus. nituriungi,non feruiens cafui,vt Virgili -
Præco quoq;,a valde canendo eſt di&tus. us in I. An. Clam ferro incautū fuperat ſe
prægeſtio,valdegeſtio.Horat.in l. Car. curus amorã. Necin compoſitione inue
Ludere cum viulisſali&to pregeftientis. nitur, & adiungiturnonfolum ablatiuo,
-Progante,quoq; accipitur;vt predico, p. fed ctiam accufatiuo,teſteDonato.habet
curro, pręfero,ộcipio,prematurus,Luca. tamen etiam diminutionem ,quęin præ
inV. Adprematuras fegetă ieiuna rapinar. poſitione nunquam inuenitur; in aduer
Iuuen. in IV . Non pramaturi cineres. Vi- bio vero cft quádo inuenit, vt bene bel
detur deriuatiuú ex hoceſle,preter,quo- le, lógelongule.Sicergo a clam ,clanculú,
modo a ſubſubter, in inter,propropter, deriuatur,ex hoc etiá cládeſtinus.Etat
Cum, aduerbium poteft efle, quando conde quod ea , quæ funt aduerbiaapud
soomón lignificat; & præpofitio,quando Græcos, certá aliquá poſlidēt ſignificati
ou . Eteft copulatiua, ve,cum ducib. pu- oné , cú præpofitiones ſolcant eă variarc.
gno, cum imperatore proficiſcorcum a- Coram quoq; & Palam apud Græcos
mico habito,& per lolam appoſitionem aduerbia ſunt, quæpropterfupradictas
inuenitur. nec mirum , cum loco eius in cauſas noftri etiam inter præpoſitiones
compoſitione ſemper conponatur, ' vt affumpferunt.Sed mihi videtur,cú inter
concurro, cóiungo,contraho, conſpiro. aduerbia quoq; hæc eadé pleriq;ponant
Et fciendum , quod & con , & in ,tunc quippe quod line caſualibus verbisnon
mutant minn, quando bſequitur,velm , pofluntadiungi,aduerbia ea dicere, quæ
vel p ; tunc vero conuertunt earninſe- præpofitiua poffunt eflc etiam caſuali
quentes conſonantes, quando , 1, velrum.Vt Virgilius in l. Æn.coram , quem
fcquitur:combibo ,comburo,imbuo,có- queritis,adfum .Idem in eodem : Poftquã
spunis;immunis, compello iinpleo,col- introgreſli Escoram data copia fandi.Šal
ligo ,illudo,corripio,irruo, irritus.quan- luftius in IV.Hift.Sinibilante aduentum
uisraro l & r fequentibus foleant hoc fuum interplebem , &patresconueniffet ,
ſcribentes ſeruare. Sed cum Græcorum coram ſe daturumoperam . & habet figni
autoritatem in omnibus pene ſequi ſo- ficationemcontrariam ,clam
li 2
;femperque
999 PRISCIANI 1000

in appoſitionc inuenitur: ſed corainma- In ,quando as vel xT*fignificat.i.ſiad lo

gis ad perſonas , palam ad omnia accipi- cúvel contra demonſtrat, accuſariuoiú
tar.Terentiusin Eunucho. Si falfum ant girur,vt,in vrbē vado,vel , in adulterü di
fitum ,continuopalam eft. ko .Inueniturtamen etiá pro,ad , cú huic
Sineetiam & Abſq;, apud Græcos ad- calui præponitur.i.accuſatiuo, veVirgil.
uerbia ſunt,vt ſupra dictum eſt ,quæ prę- in l.& n.Impulit in latus.pro,ad lacus.Lu
dictaratio fecitapud Latinos præpoſiti- canus inIII.Inpuppim rediererates pro,ad
ones putari. habent autem confimilem puppim .Quandovero pro cv Græca prę.
ſignificationé,quæ eft negatiua, nec in politione accipitur , apud nos ablatiuo
compoſitione inueniuntur. Sine, autem feruit ,vt,in Italia,in vrbe,in tempore. In
etiam verbum eſt imperatiuum , ſed ac- cópofitione quoq;tam diuerfas habet 1
centu differt quandopræponitur , quo- gnificationes quáinappoſitione. modo
modo pone. præpofita enim grauatur v- n.priuatiua eſt ,vt indoctus,iniuftus,inu
traq; fyllaba, vt, line timore :poſtpolita tilis,iniquus,impius,infirmus,improbus:
penultimam acuit,vt Virgiliusin X.Sifo modo intentiua, vc imprimo , incuſo ,ir
nepacetua,arg inuitonumineTroes.Idem rupo , impingo,iniicio,immitto,incum
in I. Georgicor. Tefinenilaltum mens in- bo,incurro,irrideo.
choat. Sub quoq;, quádo ad locú habet ſignifi
Abſq;,quibuſdam compoſita a prępo- cationé,velpante,vel,pper,ponitur,ac
fitioneabs,& ,quę,cõiunčtione videtur, cuſatiuo iūgitur vt Virg.in II.Æn.poftes
ſed nunquam ,que, coniun&tio compoſi- quefub ipfosNutuntur gradib.Idé I.Georg.
tione luam viin amittit,vt atque, neque, Atfinon fuerit tellusfæcuda ſub ipſum Ar
quoq;.Ergo quando amittit lignificatio- Eturā. Idem in I. Georg.Subluceexportas
nem ,fyllabicemagis adiecta videtur. Eft calathis.pro ,ance lucem ,vel,per luce.Idé
igitur, vtmihividetur,deriuatio ab abs, Poeta in I. Æn.Vrit atrox luno, o fub no
abſq;,quomodo ab vndevndiq ,ibi ibiq;. Etēcura recurſat.pro,pernocté.Quando
ita itaqs,vtervterq;,quis quiſq ;,in quibus aút in loco fignificat, ablatiuo pponitur,
cóiunčtionis ſignificatio nulla remanec. vt Virgil . in VIII. Armalubaduerſapoſuit
Oftendimustamen in fuperiorib. quod radiantiaquercu. Idé in VI. Ibantobſcuri
etiam Græci ſoleantadderedi fine aliqua fola forb no&teperumbră.Idéin eodé.Quan
coniunctionis ſignificatione , vtödt,midt, leper obfcurănočlēfublucemalignaEft iter
Tod in ſylnis Omnes.n. prępoſitiones locales,
Tenustoăzgıs ſignificat,quod ſine du- ctiá in téporib. & rebus ſimilé habét co
bio apud Græcos aduerbium eft: & qua- ſtructione. Quomodo.n.dico,adtéplú,
uis peneſemper poſtpoſita inuenitur,ta- fic dico,ad tépus,ad dié,ad iuftitiá,ad ho
mé quia ſinecaſuali no poteſt poni,quo- mine;funiliterſubtemplú,ſub dié,fubiu
modo alia, quáuis fint aduerbia,tamen ſtitiá,fub homine; & ſubtemplo, ſubdie,
hoc ipſo quod cum caſualib. iunguntur, fub iuſtitia ,fub homine, ſub muliere. In
præpofitiones eas eſſe exiſtimauerunt; cópofitione veromodo localé vim reti
hoc quoq; inter præpoſitiones annume- ner,vt,ſubeo,fuppono,ſubiicio, ſummit
rant, quod non folúablatiuo,ſed etiá ge- to , ſubduco, ſubtraho : modo diminuti
nitiuo caſui , Virgiliusmore Græco ad- uā,vt lubrideo,ſubtriſtis, fuffundo. Mu
iungit,vt in III. Georg. Etcrurumtenusa tar bin fequenté conſonanté,quandoa,
mento palearia pendent. cvelf,velg.velm ,velp,incipiūtca, quib.
Reſtantquatuorpræpoſitiones, quæ adiungitur,vt fuccumbo,fuccurro, fuffi
pro varia fignificationemodo accuſaci- cio,ſuffero, ſuggero, ſummitto ,ſummo
uo ,modo ablatiuopræponuntur,in ,fub Deo,fupparo,luppono,
ſuper,ſubter. Super & Subcer contrarias babent fi
gniti
2001 LIBER XIV. 1002

gnificationes, vtraq; táaccuſatiuo quam apponútur,vt,di,dis,re,fe,an ,c6. Hæ.n.

ablatiuo cóiungitur.Quibufdá tamé vi- ſex ſemper in copoſitioneinueniuntur:
detur ablatiuo hgurate adiūgi,quomodo quæ ,quamuis cum per ſe poni non pol
poſt, & ante,& circum . Virg in Vieillead- lunt ſeparatæ in cótextu orationis, ideo
mirans venerabile donú Fatalis virga , logo quepatres orationis dici vera ratione no
pofttéporevifum.Idem in I.Georg.Omnia poflint:tamen quiavim & lignificationé
quemulto ante memorprouiſa repones. I. præpoſitionú habent,& in iplacompoli
dem in IV.Æneid. Annavidestotoprope- tione ſemper præpoſitiuæ lune, ideo &
rari litorecircum . Sic in VI. Sedib.optatis præpoſitionibusconnumerauere.Et Di
geminafuperarbore fidunt.id eft,in gemi- quidé&Dis eandem ſignificationem ha
na arborelidunt ſuper. Er in Bucolico. bent, quomodo ab & abs. Sunt aút ſepa
Frondeſwper viridi,ſuntnobis mitiapoma. rariuę,vt,diuido,diduco,diſtraho,diſcur
Erin 1 %. Ferre libet fubter denſatefiadinero ,quod apud græcos oud præpofitio fa
cafius.Quod fi accipiamus figuratein hu- cit.Erſciendú quod tuc Dis præponitur,
iuſcemodilocis prolacas, loco aduerbio- cum ſequitur c,velf,velp,vels,velt,veli
rum neceſſe eſt eas accipere,quomodo& loco colonantis,vt diſcúbo,diſcurio,dif
poft & ante & circú , quando cú ablatiuo fero,diffido,diffundo, in quibus sin fco
inueniuntur.Super tamen quandoloco, uertitur euphonię caula,diſpliceo,diſpu
de,ponitur,finedubio ablatiuo iungitur, to diſperdo,dificio, diſtraho, diſturbo,
vt, Multa ſuper Priamo rogitans,fuper He diſtorquco ,diſiectus, difiungo .Aliis ve
Store multa. Inuenitur tamen etiáverboro quibuſcunq; confonantib. ſequenti;
adiú &ta vel nominatiuo participii,in quo bus.Dipraponicur,dimitto ,diruo, didu
fine dubio aduerbium elle oftenditur, vt co,digero ,diluo.Et vbiq; producitur Di,
Virgilius in I.Æncia. His accenſaſuperis excepto,dirimo & difertus. Lucanº in III.
chaios & quore toto.Et in XI. Ecce ſuperme . dirimit tentoria gurges.Idemn in code : Oui
fi magna Diomedisab vrbe Legatirelpõſa mediis caſtris tută dirimebar llerdā. Idem
ferunt.In cópofitione quoq; inuenitur,ve in V.Etnonaniſſa dirimit fuffragia plebis,
fuperfedeo,luperuacuus,fuperuolo , fu- Virgilius in V. Cededeo ,dixitg, pralia
pereminet,ſuperficies. Et Super,tamen, vocediremit. Iuuenalis in III.didicit nădi,
& fupra,a lupera; illud per apocopá, hoc nes auarus Tunti admirari , tantã landare
per lyncopā,factaſunt.Sic.n.antiqui fre- difertos.Re,videtur aretro perapocopā
qiienterprotulerunt,& maxime Cicero factú, ſicut& ipſe'ſenſus manifeltar, re
incoferpit
poematib.luis,vtin Arato:Toruusdra- fpicio retroſpicio ,reuerto retro vertor,
fubter ſuperaq,retorquens Sefe.Idé recurro retro curro ; vel ex hoc natú efle
in eodé:Huicſupera duplices humeros ad- aduerbiū,quomodo ab ex,extra.Se,quo
fixa videtur Stella micans taliſpecie , talig que,pro sisi gręca præpoſitione,ſeparati
nitore.A ſuper deriuatiua fiunt,ſuperbus, ua elt ,vt fecubo,ſeparo ſeduco. Eft etiam
ſuperus,fupremus. abnegatiua,vtfecurus,fine cura.Præte
Cum apud Græcos oésprępofitiones, rea, ſcorſum , fit aduerbiū a ſe,vta dede
quæſunt decé & octo, velupradiximus, orſum,aſuper furſum . quibuſdam ſe aſe
& cõponipoſlint& apponi:apudLatinos mis, quod ſeparationé facit, quibuſdam
ſunt quædá,quæ & cöponuntur & appo : a ſecus videtur profe& um . Aliis aūtma
nuntur , vt,ad ,ob,per,a,ab,abs,de,e,ex, gis ea videntur a,ſe,præpofitionc cllc de
ante , circú, contra, iirter, poſt, trans,cis, riuata. Am, etiá mei græcam præpoſitic
.præter,pro ,præ . Sunt quę nunquá com- né lignificat,amplector,amputo,ambio.
ponuntur,vt,apudcitra,circa,erga,excra, in quo etiã additio bcóſonācis fuit pro
infra,iuxta,ponc, prope,ſecundū vlera, pter m. Con, pariter loco,cum ,præpofi
ſupra. Quorum pleraq; aduerbiorú vim tionis,cum deea dillerebamus,accipiſu
li . 3
labent,vtoitédimus. Sunt quæ nunquá pra docuimus.
T005 1004

nuovo RACCOMARQUOCONURNARQUOQUAMAMQUQUDU
Qururie you gurururunun QURURUut untukQURU

PRISCIANI GRA M
MATICI CÆSARIENSIS
LIBER XV.
DE ADVERBIO . gitur. Lucamus in II. O vtinam cælia
quedeisherebique liceret. Ni ſubiunctiuo
Dver BIVM eſt pars copulatur, vt Terentius in Andria. Nå
orationis indeclinabilis, metnam patrem . Idem in Phorm . Ni
cuius fignificatio verbis mihi effet fpes oftentata. Virgilius in III.
adiicitur. Hoc enim per- Niteneant curſus. Idemin. Æneid. N
ficit aduerbiú verbis ad faciantmaria ac terras cælumque profun
ditú , quod adiectiuano- dum . Sed & Ni & Ne , quando pro ,ne
mina appellariuis nominibus adiun &ta, que, accipiuntur , inter coniunctiones
vt,prudens homo,prudenter agit , felix plerique pofuerunt cauſales ; quamuis
vir,feliciter viuit. Suntigiturquædam fignificatio abnegatiua aduerbiis ea ma
aduerbia , quæ omnibusconuenienter gisapplicat.Quodautem etiain, ne,pro,
fociantur temporibus, vt ſapienter dico, neque,ponatur,vfus approbat. Cicero
fàpienter dicebam , ſapienter dixi, fapi- Inuect.M.Nediciquidem opus eft,quanto
enter dixeram , ſapienter ditam :recte fa- ta diminutione ciuium . Ni quoque pro,
cio, recte faciebam , rectc feci, recte fe- ne , accipitur, ficut fupra di& usVirgilii
ceram ,recte faciam . Sunt alia,que cuin verſusoſtendit. Niteneant curſus. pro,
féparatimtempora ſignificantneceſſario ne teneant. Quod etiam Donatus incó
ſéparatim eis coniunguntur, vt , hodie mento Æn. affirmat dicens,Ni, pro.ne;
facio, heri feci, crasfacia: nunc intelligo, ficveteres. Non , vero imperatiuo pro
antea intellexi,poftea intelligam ;quain- prie adiunginon poteft,nifi in compoſi
uis vſus in eis quoq; variatur. Sunt quæ tione,vt,noli:aptiffime autem indicatie
cum omnibusapte ſociantur modis, vt, no ſociatur, vel lubiunctiuo ,vel optati
diltgenter curas, diligentercura, vtinam uo.Indicatiuo, vt Virgilius in II.Æneid.
diligenter curares,cum diligenter cures, Noniibi Tyndaridisfaciesinuifa Lacana
diligenter curarevelis. Sunt quæ nono. Culpatws vé Paris;verum inclementiadiuz
mnibusmodis poſſunt coniungi,vt,Ne, Hasenertitopos.Subiunctiuo,vt Virgilius
cum eft dehortatiuam , indicatiuo non in VI.Non mibifitlingua centum fint ,ora
adiungitur,ſed velimperatiao,vt Virgi- que centum Ferrea vox ; omnes fceleração
kius in VI.Tunecedemalis,fed contra au- prendere formas, Omnia pænarum per
dentior ito.vel optatiuo,vt Terentius in currere nomina posfim . Optatiuo; ve Vire
Phorm .Quod vtināne Phormioni id fua- gilius in l. Georg.non illa qmifquam me
derein mentem incidiffet. autfubiuncti nocte per altum Ire , nequea terra moneas
uo , vtIdem in Adelphis. nedicam dolo. cornellere funem . Numquoqueindica
mit infinito, ve Cicero in Inuectivis . Ne tiuo ſoli adiungitur, ad quod pertinet
dici quidem opus eft , quanta diminutio- interrogatio .Terentiusin Phorm. Nun
se ciuium Vtinam optatiuoconiunt quidmeminiffi:Idem in eodem :num quid
fub
 loos LIBER X V .. .
IBOS
fubolat patris? Erverbumquidem ſine ad- Vel a pronomine,vt,hic ., illic, ab hic &
uerbio perfectam potefthabere ſignifi- ille. Vel a præpofitione,vtex,extra, in ,
cationem . Aduerbium vero fine verbo intra, con , contra, ſub,ſubter. Eft quan
vel participio , quod yim verbi poſlider, do etiam nominum terminatio diuerſo
non haber plenam fententiam .Quamuis rum caſuum conſtructionem aduerbia
cnimabaliqua perſona per ſe proferan- lem ſuſcipiens,loco aduerbiorum accipi .
tur aduerbia,neceſſe eſt ca,velad antedi- tur,vt Virgilius in VI. nimium vobis Ro
cta ab alia perſona referri verba,vt,ſi quis mana propago Vifapotens ſuperi. nimium ,
mc interrogauerit, bonacſt ſuperbia: & dixit pro , nimis. Similiter in I. Æneidos.
reſpondea,nominatiuo :vel perecliplim multum ille & terris iactatus ES alto. Idem
dici , vt ſi recitante aliquo dixero ,bene, in VIII. iam primum laxis fufpenfam banc
diſerte,eloquenter ;vbiq ;enim ſubaudi- afpicerupem. Idem I. Georg.ſublime.vo
tur,dicis. Similiter, fi dicam , non malus lans.Similiter idein in'l. Æneid. Vna Ex
komo quipro viribas ſuis ſubuenit cli- risqueNotusqueruunt.Pronomina quo
entibus,lubaudi, cft.In multis quoq; aliis que proaduerbiis ponuntur, vt Virgilius
per hanc figuram inueniunturfine ver- in VIII. Hoctuncignipotens cælo deſcendit
bis vel participiis aduerbia , vt Virgilius ab alto.hoc,pro,huc.Idem in l. Æn.Nun
in I.genus vnde Larinum.ſubauditur,eft. que videbat vtibellantes Pergamacircum ,
Et ſciendum , quod , vtfupra dictum eſt , Hacfugerent Graii ,premeretTroiana in
participiis qnoq;aptiffime adiunguntur uentus,HacPhryges.Neque enim ca in
aduerbia.Quid.n.eft aliud participiū ,nifi dubitanter aduerbia eſte accipimus; ſed
verbú caſuale?ve,benelego,bene legens, nomina vel pronomina elle dicimus, lo
Tapiéter loquor,ſapiéter loquens. Quod co aduerbiorum pofita , per diuerſos ca
fi aliud verbum verbo ſubiungas, idē li- lus.pernominatiuum ,vtVirgilius in XL.
gnificat.Sed hocintereſt,quod participi. Fors eg vota facit , cumulatque altaria do
um non eget coniunctione, verbum e- nis.Erin I.Georg. Sole recensorto. Per ge
ger,vt bene legens diſco, bene lego & di- nitiuum, vt, Romæ. Cicero pro Ligario:
Ico; ſapienter loquensdoceo , fapienter Rome nefit ?neve cumfratribus ? Salluſt.
loquor & doceo in I.Hiſtor. Ac deinde militia , & domiige
Accidit autem aduerbio ſpecies, figni- ftas compofui.Idem in eodem: AtqueSer
ficatio,figura. Species primitiua & acri- milius agrotum . Tarenti collegam priar
uatiua. Primiua quidein , qux a fenaſci trangrejo .Per datiuum , vi, velperi,
Iur,vt,non,ita, ceu ,clam ,fæpe. Deriuati- ruri, forci. Terentius in Andria, Ouem
*ua vero , quæab aliis nafcitur,vt a clam neego beri vidiad vos asiferri ve feri?Vir
elanculum , afæpe læpiusſæpillime, do- giliusin IV. Georg. Sun:quibus ad por
cte a docto , curſim a curſu ,ductim arveu- tas cecidit cuftodia forti. Terentius in
si, aductu. Deriuatiua igitur aduerbia, Phor. cuiopera vita erat, Rurifereſecon
vel ab aliis aduerbiisderiuantur,vta pro- tinebat. Per accuſatiuum , yo , Ro
pe propius , & vltra vlcerius, citra citeri- mam, Athenas. Terentius Andr. Quid
us.Vela nominibus,vt, TulliusTulliane, tv Athenas infolens ? Per ablatiuuin ,
latinus latine, felix fcliciter .Vela verbo Virgilius in Bucolico. Forte fub arguta
TH
ſiue participio ,vel participiali nomine, conſiderat ilice Daphnis. Idem in eo
vt fentio ſenſus ſenſim , ſto ſtatus ſtatim , dem : Alternis dicetis , amant alterna
ſingultio ſingultim.Horatius in l. Serin . Camæna. Cum autem loco aduerbi
Ut veni coram fingulim pauca locutus. orum accipiuntur, manent indeclinabi
tractus tractim . Virgilius in IV. Georg. lia ; licet iungantur nominum uel pro
tractimqueſuſurrant. Vel a nomine & nominum velparticipiorum diuerſis ca
verbo , vta pede & tento pedetentim . fibus, vt, ſublime volans, ſublime vo
li 4
1oor PRISCIANI rool
lantis, ſublimevolanti. Sicigituromnia tum
difcernas nomina vim aduerbiorum re.
Antiog,auxilia.Salluſtius in Catil. Nã
Brutus ab Romaaberat. Idem in lu
cipientia, vel non. Et primitiua quidem gurt. Ad Cirtham oppidum iter conftituit.
vniformia ſunt, nec regulam aliquam ad Liuiusin IX . Et Fabiusfupplementum ab
ſimilitudinem vel collationem aliorum Roma adduxit. Idem in Vill. guem autē
poſſunt accipere, vt , cras , cur,heus, ſic, ab Romapoffe accipi.Incodem :qua via ad
nempe. Deriuatiuavero, quæ ſubaliqua Veferim ferebat.Salluſtius in Hift. ad O
certaproferuntutforma,inter ſeſe adhi- lympum atque Phafelida. In codé: ad Co
bita collatione, rationem plerunque re- rycum, & apud Leteoppidum .& ,repulfius a
gulæ poſſunt accipere , pro fimilitudine Lete oppido. &, apud Ilerdam , cum multa
termiñationum .Plerunque, autem dixi- opera circundata.Idem : Preneſtelocatus.
mus propter excepta anomala , vt bene, idem : apud Mutinam . Plaut. in Merc.
male,duriter.Ergo per ſingulas termina- Nauem ex Rhodo, quaeft heri aduectiusfi
tiones neceflarium eſt eorum formas in- lius. Inueniuntur tamen quædam etiam
ſpicere. appellatiua ſupradictam regulam ſeruá:
A ,igitur terminátia vel primitiua ſunt, tia,vtmilitiæ,inilitia,militiam :doini , do
vt,ita , quod folum a correptam habuit: mum ,domo; humi humum ,humo.
quamuis quidam ,puța,quoque aduerbi- In E correptam , vel primitiua ſunt, vt,
um eſſe accipiant. Ideoque Perſiumid pone,pene,ex quo etiam alíud dcriuauit
corripuiffe, vt,Hoc puta non iuftum eft,il- Plautus in Mofiel.lia mea conſiliaperuer
ludmale , rectius illud. Vel compofita,vt, tit penilſin.e.Nc,prope,nempe, quippe,fa
præterca, interes, poſtea, antca ; quæ o- pe,inde;& ex eo compofita,dcindc, ſub
mnia producuntaterminalem.Velabla- inde , perinde,exinde,proinde ;quro
tiui nominum funt , qui pro aduerbiis mnia antepenultimam habent accentu
accipiuntur, vt, vna, qua, ncqua, Roina, acuto , vel quia pcr adiectionem habent
vt Virgiliusin l. Æn.ůnaEurusg, Norus. dc,vt quibuſdain videtur:vnde frcquen
gruunt,creberg procellis.Idem in eodem ter inuenimus , exin & dein. Virgiliusin
Qua data porta ruunt , & terras turbine VII.Erin Gorgoneis Alecto infefta vene
perflant.In eodem :Ne quaſcire dolos,me- fis.vel magisquia præpofitionesſepara
dius veoccurrerepoffit.Et ſciendum quod tægrauantur;& vt coniun &tæ effe often
propria nomina ciuitatum , fi primæ vel dantur, acutum in his aſſumpſerunt ac
ſecundæ fint declinationis , in genitiuo centum :quomodo & coniunctio, fi, & ,
quidem caſu , pro aduerbio in loco acci- ne,aduerbium ,cum præponuntur,quan
piuntur, vt Romæ ſum vel Tarenti.Ac- do,vt fiquando,nequando.nam ,aliquan
culatiuovero ,ad locum ,cuiuſcunq; fine do differentiæ cauſa ad , aliquanto, quod
declinationis, vt Romam eo, vel Taren- conſimilem ſonum habere videtur, acuit
cum , vel Carthaginem, vel Athenas, vel antepenultimam : velderiuatiuaſunt,vt
Delphos,velTrallis.Ablatiuo,de loco,vel peragro peregre, punio impune , abun
per locũ,vtRoma exeo , Tarento tráfeo . do ,abunde,rito ,vndeirrito ,rite.Nomina
Sin tertiçſint,ablatiuo,tam in loco quam quoque pro aduerbiis , in e correptam
de loco,vel per locũ,vt Carthaginefum, definentia inuenimus , vt Salluſtius in
Carthagine venio ,Carthagine tranſeo. iugurthino. Cetera handfacile comperta
idem & in ſemperpluralibus inuenitur , narrauerim .Virgiliusin II. Æn . Forte fuit
yt Athenis ſum , Athenis venio,Athenis iuxta tumulus quo cornea fummoVirgulta.
tranſco.Inueniunturtñ & cum præpofi- ldem in V. Sed ſublime volans nubi ſe
tionib. nomina ciuitatú ſæpe prolata, & immiſcuit atre . Quanuis, facile & ſub
maxime apud hiftoricos.Liuius in VIII. lime, accuſatiui ſint ; forte, autem ab
ab urbe cond. Venerantes ab Lanuwio latiuus. Sic etiam , fponte fua, & , ma
ne primo,
 1009 LIB ER · XV. 1010

neprimo,nomina eſſe oftenduntur có- fe ; ſed neceſſe, eget verbo ſubftantiuo. !

iunctione aliarum caſualium , vt , domi Terent in Eun. Quod des,paululum eft,

lux. Sunt etiam compoſita in ecorreptá neceſſe eftmultum accipere Thaidem. in
deſinentia aduerbia, vt ſupradicta, exin- ueniturtamen &, neceffàrium. Sunt ta
de, perinde, proinde, &, punio impune. men quædam ex eadem declinatione,
Virgil. inII. Georg. Etſapealteriusramos quorum neutrapro aduerbiis accipiun
impunevidemus Vertere in alterius.Vtpo- tur,vt, multum , nimium ,verum & vero,
te quoq; compoſitum eft ab aduerbio & primum & primo. Terent. in And. Pri
nomine. Potc enim ab eoquod eſt, po- mum hecpudicevitam ,parceacduriter
tis naſcitur, hic & hæc potis & hoc pote. Agebat.quod autem etiam, prime,dici
vade Perius : Quipote ? vis dicam ? nu- tur, oftendit idem Terentius quicompo
garis, cum tibi calue.id eſt,quomodopoſ- ſirum ab eo in Andria protulitinamidar.
fibilc eſt. Ab eo autem quod eſt, hic & bitror Apprimein viraeſſe vtile, vtnequid
hæc potis, & hocpote, fit comparatiuũ, nimis.Niinium quoq; pro,nimis,frequé
bic & hæc potior,&hocpotius,& ſuper- terinuenimus, & parum ,pro, paruú. Lu
latiuum ,potiſſimum ;ex quibus etiain ad. canusin V. quam nimiumg parumque
uerbia,potius & potiſlime. In Eprodu- Diſtulimus.Excipiúturaduro dure & du
&am primitiuanon inueni, niſi, Ñe:ſed riter,alargo large& largiter,ab humano
deriuatiua a nominib. ſecundæ declina- humane & humaniter, ab inhumano in
tionis , quorum datiuus in o deſinens, in humane & inhumaniter,a firmo firme &
elongam cóucrtitur,& facit aduerbiū,vt firmiter. Terent.in And.primum hacpu
huic claro clare,optimo optime, pulchro dice vitam ,parceacduriteragebar.Cic. in
pulchre, affabro affabre.Cic.in Ver.VI. III.Ver. Reſpóditilla,utmeretrix,no inha
Denm nullum ,qurci paulo affabre factus. maniter. Idé XIII. Philip. Putarealiquid
huic lano ſane , fero fere. ” Excipiun- moderate ,aut humanefačturum . Idem de
tur , bene.& male, a bono & malo, in e Repub. in VI. Firmiter .n. maiores noftri
breuem deſinentia. Multa autem ex ſu- ſtabilita matrimonia eſſe voluerüt.Idem ad
pradictis nominibus ipfa terminatione Pansã in l.de Antiocho, feciftihumaniter.
datiui pro aduerbiis accipiuntur , vt fal- Inueniuntur & alia , quibus tamennó eft
fo,conlulto,poftremo, ſedulo, auſpicato, vtendum. Pomponius in Autorato :Lu
augurato ,inanifeſto ,priuato, precario, ditnimium inſaniter.pro, inſane.ſeueriter
merito. Terentiusin Eunuch.Seu ni,ſeu quoq;, pro ſeuere. Titinnius in Proclia:
clam ,fer precario. Idem in Andr. Haud Seueriter hodie fermonem amica mecum ,
aspicato hucmeappuli. Idem in Phor. ' contulit.Idem ,blanditer, benigniter.Plau
Meritoteamo. Idem in eadem : Poffre- tus,amiciter,veraciter,auariter,munditer,
mofinulloalio pacto,velfænore. Liuius inſeneriter,mæftiter ,&quiter, afperiter. No
XIIII. Priuato nostenuiffemus. dicitur ta- nius,feſtiuiier. Lucilius, ampliter,igna
inen & , priuatim . Salluſtius in Catilin. siter. Varro, probiter,mutuiter. Ennius,
Ea priuatim es publicerapere. Et ſæpe proteruiter, ignauiter, inimiciter,iracundi
corripiunto terminalem ,quando in ad- ter, ſuperbiter, temeriter præclariter,torni
uerbia tranſeunt, vt , cito , ſero , modo. ter, puriter, reuerecunditer,miferiter, pro
Iuuenalis in III. Et cito rapturus,de nobi- periter.Dicitur etiā,abunde,ab abundo,
litate comeſa Quod fupereft. Virgilius in & abundans. Sciendum tamen quod
IIII. Æn. Tu modo pofce deos veniam fuo quædam aduerbia non plene feruant fi
crifquelitatis. Statiusin I. Thebaid. Sero gnificationem , quæ in nominibus eſt, a
memor thalamimæſte folatiamortisPhæ- quibusderiuatur,vt ferus fere,fanus ſa
be paras. Idem in II. quæriturque fidi við ne,ſenſusſenfim.Ideo autem diximus,nó
ferorepoſci. Necc.Cario dicitur & necef- plene; quia poteft efle aliqua ratio,vt,fe
li 5
TOIT PRISCIANI 1012
rx dicuntur , quæ omni corpore ferun- ſto, profecto. Alia vero nominaſunt vel
tur,quippe cum quatuor pedibus vtan- pronomina aduerbialiterprolata , vt fal
cur:fere ergopro , iuxta ; quodceleribus lo,merito ſedulo,cito,ſero, vero, vero,v
omnia iuxta lunt. lanus,pro ,validus acci- troq;. Liuius in VIII.ab vrbe cond.V :
pitur ;ergo & ſane,pro, valde. Hoc quo- trogexercitus mifſi.fimiliter,quo,aliquo,
quenotandum ,quodavalido,valde,pro, co ,illo. Sed quãdo pro aduerbiis accipi
valide, perſyncopam profertur. ſenlin, untur, inueniuntur interdum corripien
pro,paulatim ;quia ca maximefaciútſen- tia o,ficutoftendimus.
lum , quæ morantur. Arito vero verbo In V.pauca inueniütur denominatiua
velricu ,rice,prorecte;quia nihil traditur vt diu;& ex eo cópofitú ,interdiu,& a no
ritib. niſi quod re& um eſle credatur. A cte,noctu.Ná,aſtu , nomé eſt indeclina
quintæ quoq ; declinationis nominibus bile,quomodo cornu. Terentiusin Eun.
compoſita eproducunt, vt pridie,hodie, Hemquidamat ? an ſcitille quidmeretrix
poftridie.meridie, quoquepro aduerbio fiet: An in aftu venit? qd'nilieller nomen ,
accipitur, cum ſit nomen . præpoſitio ſeparata ei nó pręponeretur.
In I quoque delinentia inueniuntur In Æ dipchongú nomina luntgeniti
aduerbia, ſed pauca primitiua,vt heri, v- ui caſus, loco aduerbii pofita , vt Romæ,
bi,ibi.dicitur tamen& , here. luuenalis Cofæ ,Capuæ. Salluſtiin lugurt. Hec v
in I. Res bodie minoreſt here quam fuit,at- bi Roma comperta ſunt.Idem in l.Hiſt.Res
que eadem cras Deteretexiguis aliquid. populi Romani Marco Lepido, Catulogue
Horatius in 11. Ser. Nam mihi conuiuam Coff.ac deinde domi,& militiegeſtas.
guerenti ductus.bere , illic De mediopotare In hoe,hau,heu,hei,oh, ah,cerminan
die. Alia vero nomina ſunt loco aduerbiitia,interiectióes funt, quas Græci aduer
poſita,pergenitiuum pleraque, vt domi, biis connumerant.Horati in Carım .Hem
Taurominii,Lamplaci,Tyri,Epheſi,bel- hoe Bacche precor.idem in II.Carm . Heu
di.Liuius in II.ab vrbe cond. Duo nefar- hoe recenti mens trepidatmetu . Terentius
dafacinora decem viri belli domiqueadii- inEunu.Hau obfecro,necõferēdus hicqui
ciunt.Inueniuntur ctiam per dariuum ,vc, dēcüillo eft.Idem in eode: Hei hei.In eo
vefperi & ſorti. Terentiusin And. Quem de:Ohilludvide,os vtſibidiſtorſii carnifex.
neegoheri vidiadvos afferrive peri ? Vir- Idéin And.Di&tura nees,quod rogahan,
gilius in IV. Georg, Suntquib. ad portas hei. Virg.in II. Æn. Heimihiqualiserat,
cecidit cuſtodiaforri. Necnon etiam per quätü mutatusabillo Hectore.Idé in code,
ablatiuum ,vt,qui,pro quomodo,velvn- Heufugenatedea,teg, his ait,eripe frāmis.
de, vt Terentius in Andria : Nam quitibi In primitiua inueniūrur, fic, donec
ijt ec incidit ſuſpicio ? Quirquia te noram . quod etiá,donicú, antiqui dicebát. Plau
idem in eadé:audini e credo, multa con- tus in Capt.auſcultatūſcies,Egomeamir
currunt fimul Quiconie turam hanc nunc ti , donicú ille huc redierit. Erderiuatiua
facio. Eſt enim ablatiuus,a quo veia qui. pronominum ,illic, iſtic, huc illuc, iſtuc,
lu O primitiua quidem , vt , quando, hinc,illinc,iſtinchac,illac,iſtac.Et omnia
cemporalc;&ex co compoſita,fiquando, velnatura velpofitione producút extre
nequando, aliquando, quæ antepenult. máſyllabă, excepto,doncc; & in finc cir
habent acutan , neduæ partes, vt ſupra cumflectuntur, li vocalem longáhabue
dictüeſt , elle puțentur diuifx ; vel difte- rint neutra.Compoſita quoq; inueniun.
regtix caufa.Deriuatiua vero a cis, citro, tur, vt adhuc,abhinc,dehinc.
vnde dicitur , vltro citroque.Cicero pro InL pauca inueniütur,vt,ſemel,pol,ę
Roſcio:pofteahomines curſare vltrocitroga depol. vel,etiácóiunctio,pro,valde,fre
non deftiterűt. Abin quoq;,intra,& ințro, quenterinuenitur.Cicero pro Muræna.
& intus, & inter.Sunt etiã cópofita,pre- velmaximūbellū populo Rom.cã rege An
tiocho gelliler In
 1013 LIBER XV. 1014
· In Am primitiua,vt,clá,coră:deriuati- ,nimiú ,primú,patú pro,paraŭ.Lucanº
ua,vel cópoſita, nequicquá,nequaquam , inll. & quam nimiūgparūng Diſtulimus,
neutiquá.Præterea, quă,quádo eſt ſimi- pro, &multú& paruũ.Cicero in IIII.de
litudinis,vel cóparationis, iueelectionis, Rep.Non.n.fucile valentipopulo refiftitur,
aduerbiú accipitur.Virg.in XI. Quāfaci- fautnihil impriasiuris,autparū . p,paruú.
le accipiterfaxo faceralesab alto.Sallufti'. InN pauca inueniuntur, vt, cn , non,
Mare Ponticúdulcius, quam catera. quá- forſan ,forſican .
uis interpretatio eius , i. mas, apud Græ- In R primitiua, cur, & per, quádopro ,
„cos coniunctio fit electiua.Bifariam etiá, valde,accipitur. Deriuatiua a nominibus
trifariam , & omnifaris,compofita funta vet participiis tertiæ declinatióis veniūt
fando, & præpofitis dictionibus. in ter excutia ,fed fi in ens definatnomi
In Em primitiua, item ,tandem : com- natiuusisgenitiuiin er cóuertút,vt ſapiés
polita,ve itidé,ibidé,indidē,idétidé. Cic. fapientis lapienter, prudés prudétis pru
p Roſcio Amerino, Irdidem ,neAmeria. déter,indulgens indulgétis indulgenter,
In Im & denominatiua inueniútur, & diligés diligétis diligéter. Alia vero afſu
verbalia,frue participialia,vt aparte par- mūrdariuo,ter,penult.correpra, vt fortis
tim , a viro viritim , avice vicillim , ab ho- forti fortiter,vtilisvtili vtiliter,felix felici
ftio hoſtiacim , aſtacu ſtarim , araptu ra- feliciter, audax audaciaudaciter , ſed per
prim ,a faltu falcim , & faltuatim , acurſu fyncopăin vſu eſt frequétiore, audacter.
curfim ,a ſtricto ftrictim ,a furto furtim ,a Terétiº in Phormione: Minus multo ano
sēſu ſenſim ,afingulis ſingillatim , ab affa- datter quănūc ledit , lederet. Salluſti' ta
tu affatim ,vel magis aGręco,codtws.i.ab- men Hiſtoriarúl. audaciter, protulit fe
unde, & corripitur fa,a priuatopriuatim ; cúdúanalogia.Er Cicero pro Sexto Rok
a paulo paulatim , a fingultu fingultim . cio :Multa ſcelerate,multa audaciter,mul
Horat. in l. Sermy. Vtveni corā fingultim taimprobefecifti.Excipitur facilis, qe ,py
pauca locutus.præfertim confeftima tra- faciliter, facile aduerbii loco habuit in ve
itu tractim acarptu carptim ;aductu du : fu.Virgiliº in X. Quam facile accipiter fac
& tim . Plaut, in Curcul. Sinedu &tim , fed xo facer alesab alio.Difficilisaát , difficul
hac abiit,hacperfequar. ter,facit ,,p ,difficiliter:& ab omni,omni
1 In Vm primitiuia pauca funt,iteră,lur- no:Prætcrea a tribus& quatuornaſcútur
fum , rurſum & rurſus, prorsú & prorſus adaerbia ,ter & quater.Obiter.o.cöpofi
Deriuatiuavelcópoſita, dextrorsū, finió củeftab, ob, & iter. Similiter, pauliſper,
ftrorſum.Hor. Serm . ll. Tile-finiftrorſum tátiſper,parúper,cópofitafunt:Veruftif
hic dextrorsū abit: vnnsdtriğ Error. Sed ſimitamé quædã cótra ſupra dictá regu
antiqui etiam , dextrouorſum , dixerunt. lá protulerunt. Sed li quidé fint nomina
Plaut. in Rud. Sed dextroworsūauerfaeft neutra.pro aduerbiis, vtſublime volās,aſ
in mală crucem . furfum , deorſum , hörsú, fumátur; aliter vero reiiciátur, vt Po -o
verſum , orientem verſum , occidentem nius de Philofophia: Că iftec memore me.
versū.Ter.in Adel:Similiter,vtroq;vor- minit.pro ,memoriter. Aliter, quoque ab
fum . Plaut:inCapt.Vtroqu: vorfum reftü eo,qeſt,hic alishai' alishuic ali,paliº ali
eft ingeniummeâ. hæc enim quoq; com- ahi,fecúdú ſupradicta analogia pfertar.
pofica eſſe videntur,cum ſub vno accétie In As denominatiua inuenio ,as extre
proferantur. Meliustamé dicimus; quod ma circủlexa, alias:
inclinant ſibi ſuprapolitanomina. Simi- In Es pducta,ſodes,Hercules. pleraq;
liter, actutú , deriuatú eft abacłu ,id eft; tamé a numeris naſcútur, id eſt, a quings
celeritate.Virg. in VIII.snmcetera redder vſq; ad mille , vt femel, bis, ter , quater,
Altutumpius Aeneas, atg, integer axiAf: quiquies , fexies,decies, vicies, centies,
canius. Nomina quoq;loco aduerbiorú quingenties millies:
in cadéterminatiocinucciótur ,vt, mul. In Is correptam , nimis , quod ctiam
1015 PRIS 1016
CIAN
I
nimium ,diciraus. fatis, quod etiam loco ex ciſdé deriuatilia nominibus, vt a fors,
nominispofitiui accipitur, itaq; etiã có- forte,forſan,forſită,forſic, fortaſſe, for
parationem recipit, latius.Terentiusin taſlis. Virg.in XI.Fors & vota facit,cumu
Eunucho. Accede adigne hüc,iam caleſcos laigaltaria donis. Idem in Bucolico: For
plusfatis. Lucanus in 1,Tu fatis ad vires. 16fubarguta confederat ilice Daphnis. Ide
Romana in carmina dandas. Iuuenalis in l.Æneidos: forfan & hac olim memini
in IV . ſe iuuabit.In Bucolico: forfitan illum Aut
Hocfatius, quam fidicas ,fubiudice, vidi, herba captum viridi.Idem in X. cælog,a ..
Quod non vidifti.ſatius, pro melius. nimum fortaſeferebat. Er fors quidem,&
In Vscorreptá, penitus , rurſus & rur . forſan , & forſitan , dubitandifunt;forte
fum ,prorſus & prorſum ,ſecus, cælitus a vero cucntus, pre , forcuitu ; quoda for
cælo,ſtirpitusa ftirpe, funditus a fundo. tuitus deriuatiuo nomine fit. fortale
Virgilius in III.Aeneid.Rurfius alterius, autcm & fortalſīs, pro,temere . quomo
In codem :Rurſum ex diuerſocæli , facisó do a diuino quoque, diuinitusKiotr, di
latebris. Radicitus a radicibus. Virgitiº in uine Briws:fimiliter a fato, faruito maipuger,
V. Ænei.radicitus eruta pinus,Mordicus, fato & fataliterpipa ws:ab omni , omni
diuinitus, humanitus. dicitur tamen & no tantis. & omnifariam , in omnem
diuine & humane & humaniter , fed di- partem , vel ex omni parte. Deriuatiuo
uerfas habent fignificationes.nam , diui- fum aduerbiorum fpeçies eft etiá in co
nitus,a diuis,& humanicus,ab hominib', paratiuis & ſuperlatiuis. Prætereaindi
monſtrat. diuine aút & humane vel bu . minutiuis , quod apud Græcos non eft.
maniter, fimiliter diuis & hominibus,(i- Et plerunque denoininatiua ſunc hoc,
gnificat.Eminus quoque, & comminus, vr clarus clarior clariffimus, clare clarius
localiaſunt.Aduerſus quoque, quod et- clariflime,felix felicior felicillimus, feli
iam nominatiuus eft, quomodo nullus, citer felicius feliciſſime , bonus bellus,
pro,minime. Terentiusin Andria, Libe- bene belle, prinus primulus,primú pri
ratusfum Daue hodie tua opera. at nullus mulum,longus longulus, longe longule,
guidem.Similiter,fors,cum fitnominati .. Inueniuntur tamen pauca,quæ quamuis
uus,accipitur pro aduerbio . Virgilius in a nominibus non deriuentur, tamen ha
XI. Fors & vota facit, cumularg, altaria bent comparatiua vel diminutiua, vtle
donis. Er omnia comparatiua, quæ no- pe ſæpius fæpiſſime & fæpiuſcule. Anti
minum comparatiuorum generis neurri quicamen , & fæpior & ſæpiſlimus protu.
fimilia ſunt, vt clarius,prudentius,ocyus, lifle inueniuntur, ſicut, vltra vlteriusvl
fatius. time vlterior vltimus. Non enim aduer
In Ens totiens a tot , quotiens a quot, bia a nominibus ſed ab aduerbis huiuf
& a multo multotiens, & aliquoticns ab cemodi nomina naſcuntur, fupra ſuperiº
aliquot.Salluſt.in I.Hiſtoriarum . Neque ſupreme, ſuperior ſupremus ; citra cite
detruſus aliquotiens terretur. rius citime, citerior citimus : extra exte
In T ,fat , pro fatis, & duntaxat , quod rius extreme,exterior extremus:infra in
ab aduerbio componitur & verbo, & for- ferius infime, inferior infimus:diu diuti”
fit pro forſitan. Horatius Sermonu pri- diutiſſime,diucior diutifſimº: nuper nu
mo . Diffimile hoc illieft, quianon vtforſit peri' nuperrime,antiqui nuperus, nype
honoremlure mihi inuideat quiuis. rior nuperrimus. ocyor quoq; ocylimº
In X ,vix,mox,pax,quod eft Græcum, & ocyus ocylime, a Gręco eſt axus. Satis
quandoſignificat, tantummodo, quoq; quia p fufficiés,accipit quomodo
in Nc,nunc,hinc., fupra diximus ,ideo habuit cóparationé,
In Ps,deinceps. facius.Accédédúigitur , quod nó inueni
Inueniunturdiuerſx aduerbia formę, untur cóparatiua aduerbia,nififint adiú
cta
 MCHE 1018
1017 LIBER XV.
afc
&acomparatiuis nominibus. Diminuti- diuerſorum temporum ,vtolim ,dudum ,
ua tamen rariſlime, ve, clam clanculum . quondam. Virgilius in IV.Georgicorum
Terentius in Eunucho :Cum in cellulam Deprenfis olim ftatio tutiſſima nantis, infi
ad te patris perum omnem congregabam nite dixit. Olim,pro pręterito. Horatius
2. clanculum . Deriuantur autem aduerbia in 1. Sermonum. Olim truncus eram ficul
a nominibus,fapiens ſapienter. A prono- nus,inutile lignum.Præſentis.Virgilius in
minibus, ab ille illic. A verbis,deterode. II.Georgicorum :Ac iam olim ſeras poſuit
terius. A participiis,indulgensindulgen- că vineafrondes, Frigidus & Gluisaquilo
Ter. A prepoſitionibus, ex extra,ſublub- decuffit honorem , lam tum acer curasveni
ter,in inter. entem extenditin annñ Rufticus. Idem in
De figuris. V.quod tumidisfubmerſum tunditur olim
Fluétibus.Futuri.Idé in I. Aeneidos :for
Iguræ aduerbiorum ſunttres,fimplex olim innabit. Du
compofita & decompoſita Simplex, dum ,præteriti.Terentiusin Andria: Ego
vt diu,huc. Compolita, vtinterdiu, ad- dudumnon nibil veritusfum Daxe. præ
huc.Decompoſita, quæ a compoſitisde- fentistemporis.Virgilius in II.Aeneidos
riuantut,vt apotente potenter, a miſeri iamdudim ſumite pænas. Quondam ,
corde miſericorditer , ab indocto indo præteriti.Cicero in L. Inuectiuarum . Fu
& te, ab imprudente imprudenter. Hæc itfuit ista quondam inhac Repub. virtus.
tamcn, quæ & fimplicia habent aduer- futuri,Virgilius in Bucolico. quondātua
bia,etiam compolita poſſunt eſſe, vedo dicere fa&ta Tempuserit.Idemin II. Æne
&te indocte,pruicnterimprudenter.Ná,
efficaciter , ſine dubio decompoſi tum
idos. Quondam etiam viltis redit in pre
cordia virtus.Inftantis temporisprotulit
eſt; cum aſimp!iciaduerbionon compo- fimiliter,aliquando, Cicero in primoIn
nitur,ſed a nomine cópoſito deriuatur. uectiuarum :ibis tandemaliquando.Idéin
Il.tandem aliquando Quirites vel Catili
De fignificatione. nam . Quando quoq; limplex, & ex eo
Ignificatio ,
cies habet. , infinita
Sunt enim temporalia,quæ præteritú penultimæ accentu acuto proferuntur;
tempus ſignificant ſolum, vt pridem ,nu- quomodo etiamab, inde, compoſita, ex
per,antea,nudiusrerrius. Sunt alia, quæ indeperinde, ſubinde, deinde,proinde.
præſens,vt,nunt,præſto. vel &præſens, Quando, autem & interrogatiuum , &
& nonmulto ante præteritum perfectă, relatiuú eft , & infinitum . Interrogatiuú,
vtmodo.Terentiusin Andria : Modo do vt ,quando veniſti? Relatiuum ,vt, quan
loresmenin occipiuntprimulum . Idem in do eram iuuenis,peccaui.Infinitū, quan
Heautontimorum . Agemodo hodieſero do veniam , faciam . accentu tamen diſ
ar nequicquam voles. Idem in Andria: cernitur, quomodo & nomina interro
* preteriensmodo mihi apudforum ,Vxor ti- gatiua & relatiua. Inuenitur tamen etiá
3 biducenda eft Pamphilehodie , inquit. Idé pro,aliquádo, & pro cauſali cõiunctione.
in Eunucho: venit Charea. Frater ne ?ita. Virgilius in X. Aſpera quisnatura locidi
quando?bodie.quam dudum ?modo. acci- mittere quando Suafitequos. quando,pro,
pitur etiá pro infinito, quomodo &,nūc. aliquando.Idé in I. Aeneidos:Hic tibi fa
Idem in eadem :Modoait,modo negat. In- bor enim ', quando hæc te curaremordet.
uenitur etiam pro , duntaxar. Virgilius quando pro ,quoniam , hic accipitur.
in IV. Aeneidos: Si modo quod memoras Alia localia. hæc quoq; vel diſcretas,
factum fortuna ſequatur.Alia futurum , vt velcõinunes habét locorú ſignificatio
Cras poſtridie,perendic. Alia communia nes.Diſcretas ad locú,vt huc illuc,quo.In
torg PRISCIANI 1020
leco, vt, illic , hic, vbi ; quod interroga- Dehortatiuum eſt,ne: boc etiá accipi
ciuum penultimam acuit, vt fi dicam ,ubi curpro, acq;, & pro,vtnon, & pro ,valde.
eft Pamphilus ? Relatiuum grauatur,vt Pro ,neq;, vt Cic. in IV. Inued . Nedici
Virgilius in l. Æneid. Senusubi Aeacide quidem opus eft.pro , neq; opuseft dici.
telo iacetHeftor , vbiingensSarpedon ,vbi Pro, vt non , Terentius in Adelph . Ne
sot Simeis correpta ſub undis. quomodo dicam dolo.pro,vt non dicam .Pro ,valde,
&, Vnde, vt Horatius inII. Serm . Vnde Idem in Andr. Ne illa illum baud nouit,
&quo Catins ? interrogatiuum acutá pe- cuiuscaufa becincipit.
nulcimam habet; relatiuú grauatur, Vir- Abnegatiuú eft, vt,non,haud,nequa
gilius in l. Æneid. genus uudeLatinum .. quam , minime. Sciendum tamen , quod
Deloco, vthinc, illinc, iſtinc, inde. Per tamen alię partes accipiunturpro aduer
locum ,vt, hac,illac, qua. hoc quoq; quo- biorum diuerfis ſignificationibus : &elt
modo omniainfinita,ideſt, quo,vbi,vn- quando duæpro vna,nullomodo, nulla
de, quando relatiuum eſt, grauatur; ali- tenus; quomodo & aduerbialoco nomi
ter,luum accentum ſeruat.Communes, num polita inuenimus. Virgilius in VII.
vt peregreſum , peregre abeo,peregre Sponteſua, ſimiliter &, manenouum . Ve
aduenio, percgre cranico. Similiter, po. Lucanus in I. Tu ſatisad vires Romana in
ne , ſupra; intra infra , extra,vltra,citra; carminadandas.Et Salluſtius in Catilin.
quæ etiam caſib. frequenter ſolenciun. Satis loquentia,fapientiaparum .
gi grauarique,atq;ideo a quibuſdam prę . Confirmatiua, vt profecto , fcilicet,
policiones eſſe putantur. ſedilla propric quippe,videlicet,népe,vt Perlius: Nem
eſtpræpolitio q, uæ ſeparata nunquapo- pehocafſidue. Duæquoq; partesprohis
teft fine caſualibus proferri, ve, e, ex, a , ponuntur, vt, quidni,curno,liceſt, quid
abs,de, pro, ſub, in ,& fimilia. Aduer- iſtuc; quo frequenter Terentius vtitur
bia vero ,quæconiungiſolentcaſualibus, in confirmatione, vtin Adelph.Quidi
etiam per eclipſım calualium licet pro- ftuc? accedo ut rectius dicas. Similiter,mi
ferre, vt, Poneſubitconiunx. &, vltra ci- litiæ, in loco ſolum inuenitur, quomodo
traquenihileft. Er quod aduerbiaetiá per veſperi,intempore. Et fciendum , quod
ſe habeant aliquam certam ſignificatio. pleraq; aduerbialocalia pro temporalib.
nem ; præpofitio vero.non : vtfidicam , accipiuntur. Virgil. in II.Æneidos.Inde
de,velin,neſcio per le quid fignificent,ni- shoro pater Aeneasfocorfoes. ab ako.pro,de
li coniungantur cum aliquadi&tione. Si inde dixit.& in l.Hec ubidi&ta,canum com
enim dicam , de partibus orationis,aliam merſa cuſpidemontem..pro , poftquam . &
habet ſignificationem : & fidicam ,de lo- Terentius in Eun . Hic ego illum contēpf
coin locum , aliam . In fuperiore enim ,có preme.pro,tunc. Temporalia autem pro
mei: in ſequenti, tó Siri ſignificat.Simili- localibus nonaccipiuntur, vt,nunc,mo
ter, deduco na Tiggo,deſcendo katipxonas. do, nuper, poftquam .
Extravero ,& pone & ſupra,indubitabi- Iuratiua,zdepol,caftor,hercle,mediº
lem habent loci fignificationem , ex quo fidius.Per-quoque præpoſitio, poteftet
oſtendunturmagisaduerbia eſſe. Sunt iam pro aduerbio accipi iurandi,vtVirgil
quædam vnam loci lignificationem ha . in X. Per te,per,qui tetalem genuere,pa
bentia, quæ eſt ad locum ,vt,horſum , i . rentes. Idem tamen etiam confirmatiuum
ſtorluın ,deorſuin ,ſurſum , ſiniſtrorſum , eft aduerbium , vt Terentius in Andria :
dextrorſum . Similiter aduerbia oſten- Tu quoque perparce nimium ,non lando.
duntur compaſita , Italianouerſus, Sici- Sic quoq;, quomodo per , coniunctum
liamuerfus : quæ ipſe accentusoſtendit caſualibus,& grauiaccentu prolatum ,iu
eſſe compoſita. niſidicamus, quod verſus ratiuumeſt.Virgilius in Bucolico:Sicma
inclinat lìbi ſuperpoſita nomina. Cyrneas fugiantexamina saxos.
pratá
JOLE LIBER XV. 1032
Optatiua,vtinant, o,vtiſí, ve Virgilius tur?cã hodiernodiemaneperforñ meo influ
ini. Æneidos: Atg utinam rex ipfe Noto & cõiurati, & eorī indices in edë Cócordia
compulſuseodem Afforet Aeneas. Idem in ducerentur , eo ipſo tépore fignü ftatueretur.
VIII. Adfiso tantum , o propiusinanumis Ordinatiua ſunt deinde , continuo ,
na firmu. Idem in VI. Sinuncfe nobisille protinus ,poftea,præterea.
aureus arboreramus Oftedat nemoreinta- Intentiua,vtvalde,nimium ,prorſus;
8o.Vt,aūt & ,fi, ſuntetiamconiunctiones penitus omnino:
cauſales.fed ,vt , eft etiá Gimilitudinis ad . Comparatiua,vt magis,minus.hoccú
uerbium.poreſt etiam pro temporali ac- aduerſaqualitateconiunctum ,contrarię
cipi,Vividi, utperii. & ex hoc componi- qualitacis cóparatiuum ſignificat, vtmi
tur,vtinam . Inuenitur etiá, vt,pro vtiná, nusprudens,pro, ſtulcior; & minusftul
vt Horatius in II. Sermonum . Opater og tus,pro, prudentior.
rex , fuppiter, vt pereatpofitārubiginefer- Suplatiua,maxime,minime,ocyſlime.
rū .vt,provtinam.vci.n .& ,ve, idem funt. Er ſciendú,quod omnia qab aliis deris
Hortatiua, eia, age.Et notádum quod uantur,illorú ſignificationevel qualitaté
videtur hoc aduerbium etiam
pluralem generaléſeu fpeciale feruant.Vrappriis,
habere,vtagite, vt VirgiliusinVIH.Ergo DemoſthenesDemoſthenice dicit,Tul
agite, o junenes,tantarãin munerelaudum . lius Fulliane,Salluſtiº Salluſtiane.Simi- y
Remiſliuafunt ſuperiorib. contraria; liter ab appellatiuisgeneralib ',a corpora
vt pedetentim , paulatim fenfim . corporaliter, a quali qualiter , ab alio ali
Qualitatis,vebone,male.Quantitatis, ter,ageneregeneraliter,aſpecieſpeciali
ve nimium , parum . hæc aútplerunque a ter,a latinolatine,a greco gręceja virovi
nominibus adiectiuis fiunt, vt diſerti di- riliter , a muliere muliebrieer. Ernora, gr
ferte,celſuscelſe,maxim'maxime,paul pleraq; ex nominib: fiantderiuatiuis. A
paulatim.Necnó etiam aparticipiis,fiue græcisquoq;nominibus deriuantur adu.
verbis, vt curfim , ftri&tim , minutatim . uerbia ,vtww's ocyus ocyfſime.habétta
Dubitatiua,forſan,fortaffis,& fortaf- men nomina,ocyor ocyflimus.Præterea
ſe,fors,forfit.Virgiliusin XI.Fors & vota quomodo apud græcosanomale, sitovouis
facit,cumulatq,attaria donis.Idé in L.Æn. Ámě aduerbiumdicit,fic & apud nos in
Porſan & becolim meminiffeiunabit.Te æqualiter abz vno,ſemel,pfertur.A duo
rentius, in Andr.Forma bona fortaffe:Ho- bus quoqisp græconis,nosbis dicimus.
ratius in I.Ser.Diffimile hocilli eft,quiano, Cæteri. a. mumeria vocib . fuis faciát ad
vt forfit bonoré Turemihiinnideatquinis, uerbia,ttes cer;quatuorquater.A quing;
ita te quoque amicum . vero vfq;ad mille in es productá definúti
Congregatiua loci ſunt & temporis aduerbia,vt,quinqes, ſexies,ſepties;ſicre
communia,vt fimul,vna,pariter: Ineodé liquivt ſupra dictú eſt.A quotvero & tot
loco , & in eodé tempore. viVirgit.fimul in ns terminantur, quotiens & totiens:
boc,fimulingens.Evini.Vna Eurug, No. ſuntigiturhæc numeralia. Inueniuntur
tusgueruunt. apud nos præterea aduerbia diminutiua
Diſcreciua,feofſum , deorfum , fecus, quæ apud græcosnonfunt,ve clam ,clan
ſeparatim ,ſecretoverinq;,diuiſe,lingilla- culum , bene;belle,belliflime.Quomodo
tim ,bifariam ,multifariam.Similitudinis, aútſantnomina fynonyma, & polyony
vt,quaſi,ceu ,velut,veluti,fic,ficutive, v . ma, licinueniútur aducrbia,velin vna fi- ·
ti. Hæc etiam coniunctionú vim habent gnificatione multas habétia voces,vel in
caulaliú ,quando iva & ón ſignificantGrę. vna voce multas habétia ſignificationes,
cas coniunctiones.Virgiliusin XI.capias vt,vbi ni @ orx.Similiter,quo ,qua, quádos:
vt digna Camilla Premia .Cic.in IV.Inue- & infinita funt, & interrogatiua , & rela
Ctiuaru.illud verononneita prefens eft ,vt tiua. Quando aútetiá & ;p cóiunctionc:
Aneulonis OptimiMáximifaktüelle vidca , cauſaliinuenitur. Tádé & quoq;noſolo
1023 PRISCIANI 1014
pro aduerbio temporali, fed etiam pro iungitur verbis, vel verba ci ſubaudi
coniunctione repletiua inuenitur,vt Ci- untur, vt fi dicam , papæ quid video ? vel
cero in 1. Inuectiuarum : Quoufque tan- perſe, papæ , etiamli non addatur,miror,
dem abutere Catilinapatientu koftra? O habet in le iplius verbi ſignificationcm ;
quoque diuerſas habet ſigniticationes. quæ res maxime fecit Romanarum ar
Eft enim aduerbium vocandi, vt Virgil. tium ſcriptores ſeparatiin hac partem ab
in l.Æn. Oregina nouamcui conderelup- aduerbiisaccipere;quia videtur affectum
piter urbem . Eft admirandi , vt luuen .in habere inſeſe verbi,& plenam motus a
IV.O qualis facies, & quali signa tabella. nimi ſignificationem , etiamfi non adda
Eſt indignandi, vt Cicero in I. Inucci- tur verbum , demonſtrare. Interiectio
uarum : O tempora,omores. Eſtoptandi, tamen non ſolum illa , qux dicuntgræci
ve Virgilius in Vill. Adfis o tantum ,& getAlaouos,ſignificat; ſedetiam voces,quç
propiustuanumina firmes. Eft etiam no- cuiuſcunq; pallionis animipulſu per ex
men ipfius literæ . In aliis quoque mul- clamationem interiiciuntur. Habenti
tis aduerbiis inuenis diuerlas lignitica- gitur diuerſasſignificationes. Gaudii,vt,
tiones in vna eademq; voce . Quomodo euax; Doloris ,vt,hei. Virgilius in L. Æ
neidos
ctiam ex contrario in diuerfis vocibus v- mihi qualis erat quantum
: Hei ,
nam ſignificationem , vt , quando ali. mutatus ab illo Hectore. Et: O dolor atque
quando, olim duduın , citopropere, ce- decus magnum redirureparenti,Virgilius
Icriter actutum . in XI. Erin Bucolico : ab filice in nudacă
De ordinequoq;aduerbiorum quz- nixareliquit. Idem in eodem : Ab tibi
ritur vtrum præponi, aut fupponi ver- ne tenerasglaciesfecetaſperaplātas. Timo
bis aptius pollint:&manifeſtúeſt,quod ris,vt , Atat, mi homo, num formidolofu
aprius quidem præponuntur, quomodo es ? Terentius in Eunucho : "Admiratio .
adiectiua nomina,yt, bonus homo,bene nis, ve Idem in eodem . Pepe, hæc fuperat
agit, fortis imperator, fortiter pugnat. ipfam Thaidem . Interhas ponuntetiam
Licet tamen tam hæc quam illa præpo- fonicuum illiteratorum imitationes, vt
ſtere proferre : exceptis monoſyllabis riſus, haha, hehe, & phi, & heu,hoe,&
quidem omnibus , veo, non, ne, dum , hau. Poſſunt tamen elle quædam du
cum temporale, per,fic ,quod aduerbiú biæ inter aduerbia & interiectiones,ve
eſt quando affirmationemfignificat, lic . O, quando indignationem fignificat,vel
ut etiam ,vel, cum pro, valde, ponitur, dolorem ,vel admirationem ,interie&tio
Demonſtratiua quoque & interrogati- nemhocaccipiunt: quando vero vocan
ua præponuntur verbis,vt,en , ecce,cur, di eſt, veloptandi,aduerbium . poteſtta
quare,quamobrem. Similiter hortati- men etiamnomen eſſe ipſius literę,vt lu
ua & limilitudinis & vocandi & optan- pra diximus. A, quoq; & præpofitio eft,
di, vt, eia,age,quaſi,ceu, veluti, heus,o, & interiectio , & nomen. Præpofitio,
vtinam . Terentius , vrinam quod cum va fummo adimum. Interiectio,vtprę
Saluteillius fiat velimu, ita fe defatigarit. monftrauimus inBucolico effe pofitum.
Virgilius in Bucolico : Sic tua (yrneas fu- Nomen, ipfius literz. Pro quoquc, tam
giant examinataxos. Idem in VIII. Non, præpoſitio quam interiectio. Præpofi-.
stamereferat tibimagnusouantem Iup- tio , vt Virgilius in XII. Pro Latioobte
piter. ftor,promaieftate tuorum . Erin V. Profe
quiſque viri, depromunt telapharetris. In
DE /NTERIECTIONE. terie & io, vt Lucanus in III.pro firemeal
ſet in vrbem , Gallorum tantum populisAr
TN -eriodionen Græci inter aduerbia stoquefubalta,Optimerame deaccen
m2 , odiam licc quoque velad- tibusearum docuit Donatus,nquodnon
lunt
 102 LIBER XVI. 1026
be ſuntcerti: quippe cum & abfcondita vo. in I. £ , Nawibus,infasato,amiffisvnius
ce,id eſt,noplane expreſſa proferantur, abirā. Infandã , pro intericctionc protu
& pro affectus commoti qualitate, con- lit. Propric camen vocesinterie & ionum
fundantur in cis accétus. Aliæ tamć quo . primitiuæ ſunt , vt, papæ , cuax,
9; partes orationis , lingulæ , vel plures, hei , heu , heuhoc , hoe,
Lolent interiectiueproferri, vt Virgilius & fimilia .
*

30,00 సంచలేనం అనందం సందరసంతనలేని

.

PRISCIANI GR A M
MATICI CÆSARIENSIS
LIBER XVI.
DE CONIVNCTIONE. priua, aduerſatiua, abnegatiua, collecti
** ua vel rationalis , completiua.
ONIUNCTIO eft pars Copulatiua eft, quæ copulat tam ver
orationis, indeclinabilis. ba quam ſenſum , vt, et,que, ac , atque ,
coniunctiua aliarum par- quidem, quoque quando pro que poni
cium orationis , quibus tur , at, aſt,led ,autem , vero quando pro
confignificat, vim vel or- autem accipitur. hæc enim copulant
dinationem demonſtrás. cum confirmatione intellectum . 'Inue
Vim , quando ſimul eſſe res aliquas fi• niuntur tamen multæ , tam ex ſupradi
gnificat, vt , & pius & fortis fuit Æne- ctis, quam exaliis coniunctionibus , di
as, Ordinem , quando conſequenti. uerſas ſignificationes vna eademquevo
am aliquarum demonſtrat rerum , vt, fi ce habentes, ficut ex vſibus oſtendemus,
ambulat , mouetur. Sequitur enim vt , Que, inuenitur etiam completiua,
ambulationem motus, non tamen etiam vt Virgiliusin IX. Æneidos : Alcan .
TE
motum omnimodo fcquitur ambula- drumque Haliumque Nomonaque Pris
tio. Poreſt enim aliquis & ſedens & taniumque. ac non ſolum pro , et , ſed
accumbens moueri ; ambulare autem etiam pro,quam , accipitur. Virgilius in
ſine motu non poteſt. Accidunt igicut III. Æneid . Haud fecus ac iufli faciunt,
coniunctioni figura & ſpecies , quam te&tosque per berbami. Terentius in
alii poteſtatem nominant,quæ eft in fi- Phormione. Nunquam eque , inquit,
gnificatione coniunctionum , præterea ac modo pampertas onus viſa est mihi i
ordo. miferum graue. Salluſtius in Iugur
Figura ſimplex quidem , vt at , et , thino : Præterea tranfuerfis itineribus quo
ſed : compoſita vero , vt atque , etenim, ridie castra mouere, iuxta :ac fi hoftisad
ſed enim . Hęcenim exaccencu compo- effet, vallo atque foſſamunire. Similiter,
;‫ܬ‬ ſita effe nofcuntur. acque,Terentius in Phormione: Ne fi
Species ſunt copulatiua , cótinuatiua, mili vtamurfortunaatquevfifumus.
ſubcontinuatiua , adiunctiua, cauſalis, Continuatiuæ funt,quæ continua
å effectiva , approbatiua, difiun& iua,fub- tionem & conſequentiam rerum figni
difiun & iua,diſcretiua,ablatiua,præſum- ficant, vs, li, cum - Græcum
« Kk
ſignificat;
 1027 PRISCIANI 1028

quando enim ia, cauſaliseſt. Similiter, Adiunctiuæ funt, quæ verbis fub
liue , ſin , ſeu , tam continuatiuæ ſunt, iunctiuis adiunguntur , vt , fi, cum , aut,
quam cauſales. Proprie autem conci- dum , quatenus quando iseGræcam
nuatiuæ funt , quæ ſignificantordinem coniunctionem fignificat. Similiter ,
præcedentisreiad fequentem , vt, fifter- cum , quando irai Græcum intelligitur,
tit,dormit, & fi ægrotat, pallet, & life. vt,livenias, faciam ; &, vt profit tibi,fa
bri vexatur,calet. Non enim conuerſo cio. Virgilius in l. Æneidos. Multa quo
ordine in his conſequentiam ſententiæ que es bello paſſus, dum conderet vrbem ,
feruat oratio ; non enim qui dormit , o Inferretquedcos Latio. Similiter , quati
mnimodo ſtercit; quomodo qui ſtertit, nusid libenterfaciat. ve Virgilius in Bu
omnimodo dormit : nec qui pallet , o- colico. (um faciă vicula profrugibus,ipſe
mnimodo ægrotat ; quomodo quiægro - venito.Inueniunturtaméex his quædam
tat ,omnimodopallet: nec qui calec,o- fimul & cauſales,vt,exerceo te vi lislam :
mnimodo & febri vexatur ; quomodo eris doctus fi legas. Et hocintereſt inter
qui febri vexatur, omninodo & calet.Et adiunctiuas & proprie cauſales quod hæ
hæ quidem , id eſt,Continuatiuæ ,qua- cú affirmatione,illæ cu dubitatione,pro
lis eſt ordinatio & natura rerum , cum feruntur. Inueniuntur tamé nominavel
dubitationealiqua ellentix rerum ſigni- pronomina,vel etiam præpofitioncs, vel
ficant. Subcontinuatiuæ vero caulam aduerbia , quæ loco cauſalium accipiun
continuationis oſtendunt conſequen- tur coniunctionum . Pronomina,vt,i
tem cum eſſentia rerum , vt, quoniam , deo,eo. Nomina, qua caufa, quagratia,
quia ; vt , quoniam ambulat, mouetur: quapropier, quam obrem , & , quas ob
quiaſolſuperterram eſt, dies eſt.vtrun- res. Ne , quoque quando iva un ſignifi
que enimfignificat fieri ordine conſe- cat conjunctioeft cauſalis. Virgilius in
quenti. Quidam tamen & has Conti- II.Æncidos. Neurecipiportis,antduciin
, nuatiuas & Subcontinuatiuas inter fpe- mæniapoffit , Neu populum antiqua ſub
cies cauſalium pofuerunt, quomodo & relligioneteneri. Etnora,aut,quoque&
Adiunctiuas, & Efectiuas . Nec irrati- neu,hicpro copulatiuis effe coniunctio
onabiliter. Et continuationis enim & nibus. Inuenitur etiam , ne, pro neque,
lubcontinuationis , & adiun & ionis , & quæ copulatiua eft coniun&io. Subyna
effectionis, per has caufa oftenditurred- enim abnegatione copulat res, quomo
di. Continuationis, vt,fiambulat, mo- do & nec. Lucanus in I. Nec fe Romafe
uetur. Subcontinuationis, vt, quia am- rens. Cicero in IV . Inuect. Ne dici ques
bulat,mouetur.Adjunctionis,vtmouca- dem opus eft , quanta diminutioneciuium .
tur,ambular. Effectionis, mouetur ; am. Terentius in Eunucho.Non cam ,ne nung
bulat enim . Et autem quando ,vt,etiam quidem , cum accerfor vlıro ? pro , acque
pro in Græca ponicur. Terentius in nunc. Hocautem , id eſt,ne, quando mi
Phormione. Siest patrue, culpam vt vel matív ſignificat,aduerbium eſt. Inue
Antipho in ſeadmiferit,Noncaufam dico. nitur tamen etiam verbumpro aduerfa.
Sunt etiam Cauſales qualiproprio tiua coniun & ione cum aduerbio , Vicy
nomine: quoniam prodeſt tibi, lege. & , quanuis,pro quanquam & procifi;quo
New quianam tanticinxerunt athera nim- modo , licet& licebit. Virgilius inXI.
bi, Virgilius in V. & , quamobrem diſce- Dicam equideme , licet arma mibi mor
de. Caufalesigitur, quas alii in vna ſpe- temqueminetur. pro ,quanquam minc
eic poſuerunt , Apolloniuspater Hero- tur. Lucanus in VII. Omnia maiorum
diani inquinque ſpeciesdiuidit,quasſu- vertamus buſta licebit, Etfantestumulos;
pra oftendimus, id eft, Continuatiuas, & qui radice vetufta Effudere fuas viltis
Subcontinuatiuas, Cauſales,Adiuncta- campagibus vrbis Ples cinerum Humor
yas , Efcctiuas.. M2
 TO29 LIBER XV1. 1030
be.
niefulcis telluris arstw . Et proprie cau- mulvtrunque faccre,fed aliishoris lege
Cir fales funt , quæ cauſam antecedentem re,aliis cogitare.Similiter , remex velex
cauſaciue( id eſt,resex cauſa anteceden- pellit reinum ,velatrahit; cum fimul pe
te euenientes ) fignificant , vt , doctus nevtrunque fieri intelligo,ſeddiſtincte.
fum , nam legi. Acole, nanqueubidinum Alius eft enim motus pellentis,al ustra
pater aiquehominum rex , Er mulcere de- hentis. Similitcr fi dicam , veltunicam
die fluctus,& tollerevento, Virgilius in l. mihi accommoda , vel ctiam penulam;
Æneidos. Hicribi,fabor enim , quanto ſubdifiunctiuum eft : videor enim in al .
bec te cura remorder, Idem in codem. cerius petitione libenter vtrunque acci
Approbatiuæ funt , quæ approbant pere. Sed poteſt hic etiam difiunctiua ef
res , vi Virgiliusin XII. Equidem merui, ie. Aliud eſt enim alterutrum petereja .
necdeprecor,inquit. Terentius in Phor . liud vtrunque. Ergo fi dicam , veltuni
mione. Ira cognaram equidem ad nos ? ? no cam , vel penulam , alterutrum oftendo:
de?Inueniuntur& cauſales pro approba- cum vero addam ,vel etiam tunicam , o
tiuis, vt Virgilius in II. Æneidos. Dii ſo ſtendo vel vnam rem velle , vel duas;
quaeft cælo pietas, que talia curet. Idem quod dilundiuum eft. Inuenitur tamé,
in l. Siquid vfquam iuſtitie eſt. Idem in vel.coniunctio etiam diminutionem fi
V.Siconceſſapero ,fidant ca mænia Parce. gnificans,vt Lucanus in III. Ofelix ſite
Et fciendum quod quando approbati- velfic tusRoma videret.
uæ funt , indicatiuo modo iunguntur. Diſcretiuæ vel Electiuæ ſunt, quan
Diſiunctiuæ funt,quæ quamuis di- do diuerſis præpofitis aliquid ex eis nos
ctiones coniungant, ſenſum tamen dif- eligere oftendimus , vt , diues volo elle
iunctum habent , & alteram quidem quam pauper. Terentius in Andria. Que
rem elle , alteram vero non eſſe ligarifi- inhonefte hic voluit diuitiasparare,Onam
cant , vt, vc, vel,aur. Virgilius in VI. Sic honeſte inpatriapauper viuere. Eft autem ,
ne errare via ,ſeu tempefta.ibus atli. & , vel quam ,accuſatiuus Quç infiniti nominis;
dies eft, vel nox. Iuuenalis in l. an dic; & aducrbium ſimilitudinis . Vc Terenti
ant accipe calcem . Virgilius in ll . Aenci . us in Phormione : Quam iniquo compa
dos : Aut aliquis baiet error , equone ratumefi.pro,vt.& duplicatum pro con
credite Teucri.' In codem : Aut hec iun & tione aduerſatiua quoque accipitur,
in noftras fabricata eft machina muros .Er ve Virgiliusin VI. Quanquamo,fed fupe
eſt quando indicatii-edicuntur,eftquan- rent quibushocNeptune dediſti. Idem in
do dubitatiue . Indicatiue , vt , aur lux 11. Aencidos. Quanquam animw memi
eft, auttenebræ . Dubitatiue , vt , aur nifehorret.
prodeſt,aur'nó prodeſt diuitias quærere. Aduerfatiuæ ſunt,quæ aduerſum con
Subdifiunctiuælunt, quæ voce dif- uenienti ſignificant,vt tamen , quanquá,
iunctiuarum , vtrunque tamen effc fi- quanuis etti,etiamfi, falcem . hæc etiam
gnificant,velfimul,vtcopulatiuę; vel dif- diminutiuam fignificationem habet , ve
crece. Simul , vt Terentius in Eunucho. Virgilius in IV. Aeneidos. Saltem fi qua : 1

Vel rexfemper maximas mihigratiasage- mihide teſuſceptafuiſſet Antefugamſobo.

bat.pro,etiam rex. Idem in Phormione. les. Idemin II. Ermagisarg, magis, quan
Veloculum excludito, est ubi vos vlcifcar quam fecretaparentis Anchife domus, ar
locus. Et , Alexander ſiue Paris,pro, Alc- boribusg obrečta recefſit,Clarefcuntforitus.
xander qui & Paris dicitur. Similiter, Aduerlum enim conuenienti ſignificat.
Mars ſiue Mauors , Gradiuus vel Maſpi- At, quoq; pro, faltem ;& ,Vel,& ,Autin.
ter , præſulelt bellorum . Diſcrete v- uenitur. Virg.in VI.Sitenulla mouer tãte
an crunquc tamen eſte ſignificant , vt , tota pietatis imago, Atramūbunc(aperitrami,
die, vel legit iſte, vel cogitar. Significat quiveſte latebat ) Agnoſcas.Et,fi non vis
eniin , & legere, & cogitare , ſed non fi- ediſcere vel intellige, pro, faltem intel,
Kk ‫ܐ‬
1034 PRISCIANI 1032
lige.Similiter,finon fadis debitum red- . tamenhæ cædem interrogatiuæſunt, vt
dis,autverbis age gratias,pro,laltem ver- Virgilius in III.Æncidos, Hectoris Andro
bis.Ne, quoq;in eademinuenitur ligni- mache Pyrrhin' connubiaferuas ? Idem
ficatione. Salluſtius in Catilinario: quip- in X, Tonton mecrimine dignum ?Hæc
pe fecundaresfapientium animosfatigant, eadem inuenitur & pro confirmatiua, vt
neilli corruptis moribus victorie tempera- Horatiº inII. Sermonum . Clarus erir for
rent. Inuenitur etiam in hacſignificatio- tis,iuftus,fapicns,neetiam & rex . Idem in
nenec,& , neque, vt, necuna horaauarus codem.Ojeri,? ndiorã ,qui ne puteris Dif
negligitlucrum , nequepiusiuſticiam ,neqz ficile , & mirum Rhodio quod Pitholeonti
unn allem praſtatille egenti,nechicabnegat Contigit. Terentius in Andria. Nuncne
petenti aliquid prorfus,quod poteft&decet. demum iftud verbum in teincidit. Hice
Abnegatiuæſunt apud Græcosniv & nim ,ne,coniunctio , nec interrogatiua,
as .quæ verbis coniunctæ poffe fieri rem nec dubitatiua,ſed confirmatiua elt.Vir
oftendunt , ſed propter caulam aliquam , gilius in X.Tanta nemetenuit viuendina
nefiat,impediri,vt iminonci di drwngainy,& te voluptas , Vtprome hoftilipatererfucck
kasnerzmońcti TIpíapos Termón Trafores. Nos bere dextra.Eft enim ,ne,pro, etiam .Sola
autem ſineconiun &tionibus, ſubiuncti- hæc apoſtrophum accipit apud latinos.
uis vtimur verbis in huiuſcemodi ſenſi. Necne,quoq; pro ,& an non,accipitur,sc:
bus, vt feciffem ſipotuiffem , & , gaudeat Sit fenfusinmorte necne,pdeftrecieviuere.
Priamus , fi audiat. Virgilius in Xi. Tu Completiuæ ſunt,vero ,autem ,quidé,
quognuncftaresimmanis truncusin armis, equidem , quoq;enim ,ná,nanq;. & fere
Ejet par étas,& idem firoburabannis.Sta- quæcúq; cõiunctiones ornatus cauſavel
ru , isntas ai. métri , nulla ſignificationis neceflitare
Collectiux vel Rationales ſunt,ergo, ponuntur,hocnominenuncupătur, O
igitur,itaque,quando antepenultima a- mnes tamen hæ inter alias fpecies inue
cuicur,quin ,alioquin,imo,vtique,atqui. niuntur,vt ſidicam Æneas vero & pius&
hæ enim per illationem colliguntſupra- fortis fuit completiua eſt, quia etſi tolla
di& um , hoceft, ratione confirmant,vt tur vero, ſignificatio integra manet, fin
Ciceropro Ligario: Habesigitur,quodest aút dicam Æneasquidem piusfuit,Vlyß
accuſatori maximeoptandum ,confitentem fes vero afturus; hicpro copulatiua acci
reum.Lucanus in IX . Ergo parivotogelli- pitur.quia vtriufque rei limuleflentiam
fti bella innenew . Inuenitur tamen ctiam fignificat cum ſubitantia.poteft ramen &
pro expletiua, vt Terentius in Andria. diſtributiuadici, quia diſtribuit diuerſas
Mihineltibi ergo. Virgilius in X.quinoc- res diuerfis perſonis.Completiuam auté
sidoruna Sarpedon mea progenies.Teren- elle, etiain Salluſtius oftendit in Catili
cius in Eunucho. Atquiita opuseſt. Cice- nario. Verüenimuero is demã mihi viue
roproLigario.Itagquomevertam neſcio. re, & fruianima videtur. hic. n.ornatus
Dicuntur tamenhæ eædem Illatiuæ , caula,vero adiuncta eſt;quamuis poſfir
quod præpofitisaliis inferuntur, vt , ete- etiam approbatiua eſſe. Similiter Virgil.
nim Catilinam Cicero folusfapiëtia domnit, in XILequidem merui,nec deprecor,inquit.
Solus igitur Ciceropatriam fernanit. pocerat ſenſusſtare etiamline, equidem ,
Dubitatiuæ ſunt quæ ſignificantdu- lidixiſſet,cgo merui, nec deprecor.Sed
bitationem , vt,an ,necorrepta, necne, fiuemetri cauſa,fiueornatus, addidit ,6
vt Virgilius in III. Æneidos. Eloquaran quidem . Vndenecintulit,autem ,vel,ve
fileam gemituslachrymabilis imo. Idem in io,ſubiunctiuas eius,vel,tamen ;quæ ipla
1.Æneidos.An Phabi foror ,an Nympha- quoque ſæpiſſime completiua inuenitur,
room fanguinis vna.Idem in XI.fufticiene ye StatiusXI. Memileram vinces,prins
prins mirerbellinelaborū ? Frequétiſſime hoc tamen arma neceffe eft Experiare do
mi.
 1033 LIBER XVI. 1034

7
mi.Sciendum tamé,quod quidam, eqai- quiangmtanti tinxerunt etheranimbi. I
dem , coniunctionem compofitam effe dem in l. Æneidos : Aeole nanque tibi
exiſtimant, abego & quidem :fed errant. diuum pater atquehominamrex .hic cau
1
fimplex enim eſt. & hocmaximeex ipfa falis eſt coniunctio.
quoque conſtructionc orationispollu- Ordo accidere dicitur coniunctionin
mus intelligere. Nam , equidemfacio ,e- bus,quicommunis eftpene omnibusdi
quidem facis,equidem facic,dicimus.'Ecctionibus. Quædam enim naturaliter
poteſt, cquidem , & ad primam & adfe- præponuntur, vt præpoſitionescaſuali
cundam & ad tertiam transferri perfo- bus,& aduerbia pleraque verbis. Erin
nam ; quod minime fieret,ſieſſer compo- terrogatiuis vel infinitis relatiua fubiun
ſicum ex ,ego & quidem. Nemo enim di- guntur,vel redditiua nomina, vel aduer
cit, ego quidem facis, ego quidem facit: bia. Adiectiua nominapræponuntaraps
ſed,ego quidem facio , tantummodo ad pellatiuis,vt,ſapiens homo,& citusequ ’.
primam perſonam.Et hocvſusetiam au- Eft tamen quando autoritas præpoftere
torum approbat,quicquidem præpoſita, his vșitur.Similiter igitur coniun &tiones
ego ſubiungunt , vtSalluſtiusin Catili- pleræque tam præponi quain fupponi
nario : Equidem egoficexiſtimopatres con- ' poflunt. Sunt tamen quædam quæ lem
fcripti,omnescruciatus.Sieſſerenim com per præponütur,vt,at,aſt,aut,ac,vel,nec ,
polita,equidem ,ex ego & quidem ,mini- nequc,li,quin,quatenus,lin,ſeu,ſiue,ni.
me ei,ego,ſubiungeretur. Quoque,qua- Aliæ ,quæ ſemperfupponuntur, vt que,
ne,ve,quæ etiam Encliticæ ſunt,quidcm ,
do pro ,etiam ,velpro et, accipitur, com-' ne,ve,quæ
pletiua cſt,vtVirgilius in VII.Tu quoq; quoque, autem ; quod tamen antiquiſo
litoribus noſtris Aeneia nutrix. quando lebant etiam præponcre. Aliæ peneo
autem fuperuacua ponitur , completiuá mnesindifferenter & præponi &ſuppo
elt,vt Virgilius in l . Multa quoque es bel- ni poſlunt,vt,et,arque,quępoetice poſt
lo paffus. non egeret ea ſenſus, lidixiſſet: ponuntur, aliter non , vt Virgiliusin IX.
Multa e bello paffus. niſi quod quidam Suſpiciens altam lanam & fic vocepreca
exiſtimant,vt pro aduerbio ſimilitudinis tur.Horat.in I.Sermonum :Cum me bor
accipiatur,quomodo,item . Enim,quoq; taretur parce , frugaliter atque Vinerem
cúfit caufalis, visdp ſignificat, vt, colo pru- vricontentus eo ,quod mihiipſe parafſet. &
dentiam :hac enim fundamentum eftomni- cquidem ,ſaltem ,tamen,quanquam , quá
um animi virtutum . Inuenitur tamen do,quatenus,nam , enim, itaque ,quoni
etiam cópletiua,quádo di ſignificat Græ- am ,quapropter, ergo ,igitur, quia.Et ſci
cam coniun &tionem , vt, Progeniem ſed e- endum , quod pleræque coniunctiones,
nim Troiano a fanguineduci Andierat, Vir quomodo præpofitiones, diuerſashabet
giliusinI. Inuenitureadem etiam pro af- in vna eademque voceſignificationes,
firmatiua,vt Terentius in Andria:Enim . quod in multis iá oftendimus. Hoc quo
nero Dane , nihillocieſt ſegnitie, neque ſo- quenon eſt prætermittendum , quodcõ
cordia. & maxime præpofitiua hancha- iunétiones ſibi præpofitæ inueniuntur,
bet ſignificationem ,vt idemin Adelphis: tam eiuſdem poteſtatis cum fint, quam
enim non fincm . Similiter Nam , quomo- alterius , vtCicero in Prognoſticis: Aft
do enim ,eft quandoyd,eſt quãdo M Gręc autemtenui ,qua eandem lumine Pharna.
cam coniunctionem completiuam vel Virgilius in I. Atque equidem Teucrum
affirmatiua fignificat, yc Virgilius in IV. memini Sidonavenire. Idem in 111.Nam
Georgicorum : Nam quisteinuenum cöfi- neque erant aftrorum ignes , nec in
dentiſſimenoftrasIuflit adire domos sistemos cidus atbra Siderea
hic repletiuæ vim habet. Idemin V. Het polus.
Kk 3
f
 1031 1035

Gopana.coreace.neRenanananananananaananaananaananacecame
Qurumumunogen Ugunos Meanene ReinupununuQURU

PRISCIANI GRAM
MATICI CÆSARIENSIS
L I B E R XVII

DE CONSTRUCT10NE , SI- Necnon etiam aliceris fyllabæ idem re .

we de ordinatione partium cipiunt, quum ex his cocuntesiun & urz
orationis . pro debito dictionem perficiunt. Igitur
manifeſtum eſt ,quod conſequens cft, vt
Vontaminante expolis etiam di&tiones,cum partes (mt per con
tis libris de partibus ora- ſtructionem perfecta orationis , id eft,
tionis in pleriſque Apolo wd. we tal ou matu au'nnnedsaózou , aptam
lonii autoritatem fumus ſtructuram , id eft , ordinationem re
ſecuti,aliorum quoq; fiue cipiant. Quodenimex ſingulis di& io
noftrorum fiueGræcorú nibus paratur ſenſibile, ideft , intelli
non intermitte ites neceſſaria , & fi quid gibile, quodammodo elementumefto
ipſi quoque noui potuimus addere:nunc rationis perfectx . & quomodo elemen
quoq; ciuſdem maxime de ordinatione, taiuncturis ſyllabas efficiupt fuis;fic et:
Isue conſtructione di&tionum ,quá Græ- iam ordinatio intelligibilium imaginem
ci ou'ožis vocant, veſtigia ſequentes; li quandam ſyllabæ perficit adiundione
quid etiam exaliis velex nobis congruú dictionum . Eft enim oratio compre
inueniatur,nonrecuſemus interponere. henfio dictionum aptiſſime ordinata
In fupradiétis igitur de ſingulis vocibus rum ,quomodo fyllaba comprehenfioli
di& ionum , vt pofcebatratio, tractaui- terarum aptiſſime cóiunctarum :& quo.
3
bus :nunc autem dicemusdeordinatio- modo ex Tyllabarum coniunctione di
1
oc carum , quæ foletfieri ad conſtructio. etio, ficetiam exdi ionum coniun & io
nem orationis perfectæ , quam admo- ne perfecta oratio.cóftat. Poflumus auté
dum necellariam ad autorum expoſitio- exaccidentium quoq; fimilitudine hoc
nem omnium diligentiffime debemus contemplari. Bis idem elementum ac
inquirere. Quod quemadmodum literæ cipitur, vt relliquias., reddo. Sed etiam
apex coeuntes faciuntfyllabas, & fylla- fyllaba, Leleges,cutudi, peperi Similiter
bæ di&tiones,ſic & dictiones orationem . & dictio , vt,Meme,adfum guifeci. Fuit
Hoc enim eciam de literis tradita ratio fuitilla quondam in hac Republica vise
demonſtrauit, quæ bene dicuntur ab.A- tus, Cicero in IV. Inuect. Peruenit tas
pollonio,primamaceries.vocis humanz men hoc vfquead plenas oraciones,cum
}
indiuidua. Ea enim nonquocunquemos ſemeldicta iterum repetamur , vel ne
do iuncturas oftendit fieri literarum , fed cellario , velinorz caufa , vt fi dicamus:
per aptiſſimam ordinationem . vnde & Magnuspoeta Virgilius fuit. Virgiliusfuit
liceras veriſimiliter dicunt authoresap- magnus poeta. Iuuenalis in II. Tu ne duar
1 pellari, quaſ'legiteras; quod legendi i- vna faniffimavipera cena ? Tu ne duos?
1
des prakeanı ordinc congruo poſitz. Abundát lítera non eadem , vtprodeft,
pro
 1037 LIBER XVI . 1038
pro,procft;& ficubi, pro ,fiubi. Abun , queconſtructio plenæ orationis : Ego
dat etiamfyllaba , vt buiufcemodi,pro, ne illam digner aduentu mco, quæ illum
huiuſinodi, induperator, pro , impera- prxpoſuit mihi, quæmefpreuit, quæ me
tor.Necnon etiam di&tio cam in compo- nonfufcepit heri? Et fi femeldicta ora
fitione, quam in appoGtionc. In compo- tiobis veltervel fæpius cadem intelliga
V. Krione,vt Terencius in Phormione:Ex- cur, ve, magna viris gloria est prudentia
aduerfumei loco.pro ,aduerlam.ErinAn- & fortitudo, pudicitia , & iufticias
dria: Athiretrien sinm.pro, hinc. & in temperantis. vbique cnim ſubauditur ,
Eunucho : Emoriſuiiuseft.pro , mori . In magna viris gloria eft , quod ſemel di
appoſitione quoque,vt Virgilius : fic ore ctum eſt. Quomodo autem literarum
locuta eft:abundat enim, ore. Idem in XI. rationem velfcripturæ inſpectione , vel
103 lachrymis ita fatnrobortis , Tene , inquit, aurium ſenſu diiudicamus, ſic etiam in
miſerandepuer cum , lata veniret, Insidit dictionuin ordinatione diſceptamus ra
fortuna mihi ? Nam cum dixiffet ,fitur, tionem contextus , vtrum recta Gt , auz
{uperuacuum eft, inquit. Necmiruin ,'cū non. Nam fi incongrua fit, Soleciſ
expletiuæ coniunctiones , quantum ad mum faciet , quali elementis orationis
ſenſum,plerunque ſuperuacue ponátur. inconcinne coeuntibus ; quomodo in
Necnon orationes inuenimus funi'icer concinniras literarum velfyllabarum ,
fuperuacue policas vt, Ibant quapoter:ni, vel eis accidentium , in fingulis dictio
&qua non poterantnonibant .Contrariz nibus, facit Barbariſmum . Sicut igitur
fimiliter paſſiones per defectioné funt recta ratio. ſcripturæ docet literarunn
literæ , & lyllabæ ,& dictionis , & oratio- congruam iuncturam , fic etiam rectam
nis. Literæ, vt,fciit,pro ,ſciuit;audacter, orationis compofitionem ratio ordina
pro , audaciter. Syllabæ , vt cominoris, tionis oſtendit. Dicimus præpoſitiua e
pro, commouerit. Horatius in Il. Serm. lementa , tam in confonantibusquam
aille Quimecommorit ,melius non tange- in vocalibus : fed etiam in fyllabis lunt
reclamo,Flebit. Deuin ,pro,deorum ,ac quædam præpofitiua elementa vt in
ceſtis ,pro , acceliftis. Horatius in IV. diphthongis , a & e & o , prxpoſitius
Carm . Quameſurpueratmihi pro , lurci lunt, vt , acau.eu oe ei: Ivero & u poſt
puerat. Dictionis, vt : Vrbs antiqua fuit, ponuntur. Ec aſpirationes vocalibus ad
Tyrii tenuere coloni.deeſtenim ,quam . Si- iunctæ in principio fyllabarum inueni.
milicer, Hetfecum : Mere incepto def- untur ,vthabeo heremus , hircus , ho
ſtere victam :deeft enim ,dicebat,in com- mo , hora, humus , humanus . Eruloco
politis quoquc idem fieri folet,vt :Incu- conſonantis polita , & q, & k,femper in 1
buere mars,totumg, afedibusimis Vna Ev . initio ſyllabarú ponuntur Syllabæ quo
susz, Notugruunt pro,cruúr.deeft enim que præponuntur ,ve ,Præ ,inprincipio
præpofitio e ad perfectionem plenæ o- inuenitur femper dictionum , præmium ,
7.M
rationis. Inhis func etiam illa, quibus de- præco,præcor,prædium ,prælium . Poft
eſt in fine verbum , ve Virgilius in III. politiuçquoq quça gm ,velcm ,vel chm
Æncidos. Oefte folameiſuper Aftyana- incipiuntur,yragmen,Pyracmon,Menę
mibinim
2
Etis imago.de ,es,verbum ad per- us les ue in ls,velrs,
chm . Fina quoq , quæ
fectionem orationis . Nec enim apoco- velms,velnsterminátur,vtpuls,cohors,
vous pam poflumus eam dicere,quæ fit inple- hyems, ſapiens. Idem etiain in dictioni-.
na dictione, fed quæ in litera vel fyllaba nus inuenis. Vnde & Præpoſitiones no
ſenſuperſe carentibus. Orationis quo . minantur, & Præpolitiua pronomina &
que fit defectio , vt, apud Terentium in Subiunctiua vel relatiua.nec non verba
Eunucho . Ego ne illam ? que illum ? Subiunctiua ,quæ magis ab ordinatione
que me ? que non ? Deeft enim vnicui nomen acceperunt, qua m a demonftra
K k 4
 1039 PRISCIANI 1040

cioncquomodo impcratiua, & optatiua. mutantur;vt Teucre, pro,Teucet. Sed

In oratione quoq; hunc modum poſlu- etiam ſyllabæ, vt diſplicina, pro, diſcipli
mus inuenire, quádo antecedétia li con: na. Nec non etiam dictio ,vt plebistri
iun &ta ſequentibus fuerint, vera eſſeo- bunus,pro ,tribunusplebis, & publicares
fenduntur,dum anteponuntur confe- pro respublica. Orationes quoq;, vt, nu
quentibus perprimamorationis coniú- truit filios ac peperie, pro , peperit & nu
Zioné,vt fialiquisdicat:fiambulat Dio- triuit. Virgilius in II. Æneid. moriamur,
nyfius , mouetur Dionyſius. Sieniin có- & inmedia armaruamus. pro , in media
uertas , non eft verum. non enim ,a mo- arma ruamus , & moriamur. Præterea
uçtur Dionyſius,& ambulat Dionyſius quemadmodum elementorum alia ſunt
neceſſario.nam poteft & moueri,& non vocalia, quæ per ſe vocemperficiunt; a
ambulare. Elementum eſt quádo in duo lia conſonantia, quæ line vocalibusper
diuiditur, modo ſyllabico, id eft, cótem . ficere vocem nequeunt : fic etiam in di
platione temporum,vt fieri, pro, firi; lo- ctionibus animaduertimus quaſdam ad
ga enim vocalis in duas breues diuiſa eſt. ſimilitudinem vocalium , per ſe efle di
limiliter ,admittier,pro, admitti , farier, cendas,vt in verbismaxime imperatiuis,
pro,fari.Sed etiamduo in vnum coeunt, vel nominibus , velpronominibus ſæpe
yotibicen, pro, tibiicen. vnde & folú hoc vocatiuis, veladuerbiis, quæ adiiciuntur
1
ex fimiliter compoſitis penultimam pro- antecedentibus actionibus,velorationi.
ductam habet. etiam , binæ,pro , biunx. bus,cum clamamus,bene,recte,diſerte,ad
Syllaba quoque in duasdiuiditur , vt au- illos qui opportune aliquid agunt,veldi
læ aulai. Virg.in III. Æn . Aulai in me- cunt. Aliæ vero dictiones ſuntquæ ad G
dio, libabant pocula Bacchi. Et fylua pro militudinem conſonantium , line adiu.
fylua. Horat.in Epodo: Niues ,deducunt mento aliarum partium orationis,quæi
Tonem , nunc mare nunc ſylüe. Eft enim mitantur in hocvocales ,ad perfectioné
dimetrum iambicum coniunctum pen- fenſus non poffunt proferri,vt prapofi
themimeri heroicæ . Sed etiam duæ fyl- tiones & cõiunctiones.Hæ etenim fem
labæ in vnam coeunt ,vt Virg. in III. Fic per conſignificant,id eft, coniunctæaliis
xeritaripedemcernam licet,aut Eryman- fignificant;perfe autemnon. Itaq; varia
thi Placarit nemora. eripedem , pro, aeri- turearum ſignificatio ad vim coniuncto
pedem , tetraſyllabú protulit pro penta- rum eis,vt,In,aliud ſignificat,cum accuſa
fyUabo. Sic etiam di& io diuiditur, vt fi tiuo iungitur , & aliud, cum ablatiuo, in
dicam : respublica felix est ,& , resfelix vrbem & in vrbe ; ad locum & in loco.
oftpublica. Magiſtermilitum forts ;mili. Coniunctiones quoque copulatiuæ &
tum fortis magifter. Virgilius in III. Ge. difiunctiux effe dinofcuntur ab aliis par
orgicorum : Septenſubiectatrioni. pro, tibus orationis, quæ cis ſociantur,vt,vel,
ſeptentrioni ſubiecta. Etiam diuiſapor aut,non ſolum difiunctiuæ,ſed etiamco
funt cóiungi, vt malefida, argiletum ,hu- pulatiuæ reperiuntur , vt Terentius in
iuſmodi,maleſana. Orationibus ſimili- Eunucho. Velrex ſemper maximasmihi
teraccidentes coniunctiones eft quando gratias agere , quicquid feceram aliisnon
coniungunt duas velpluresorationes,eſt item. pro, & rex. Virgilius in IV .Ænei
quando ſubtractæ diſſoluút. Virg. in II. dos : Aut ante ora deum pingues ſpacia
Åneid. Conticuereomnes intentig, ora'te. iur adaras. aut, pro , et. Que , etiam
webant. Idem in eodem : Athamasque, non ſolum copulatiua, fed etiam diſiun.
Thoasque, Peliduque Neoptolemus,pri- &tiua inuenitur , vt Virgilius in II. Æ
nousqueMachaon. Contra: aliinauali- neidos : Aut pelago Danaum infidias,
brusite , Ferte citi flammas, date tela, ime ſuspe&taque doxa Precipitare iubet , ſub
politeremos, Idemin III . Literæ tranf- iečiufqueprere flammis.que , poluit pro,
yel.
 1041 LIBER XVII. 1042
vel.Necnon etiam aliæ pro aliis partibus aliam orationem exigit. Ergo li tollas
accipiuntur, neque id aliter poffumus nomen aut verbum , deficit orario , deli
ſeire,nig ex adiunctis: vt , per, laverbo derans vel nomen vel verbum , re li di
apponatur, pro , valde , accipitur, id eſt, cam , Idem lapfusbeu hodie concidit ,vel,
loco aduerbii;etiam {i nomini coniunga. Idem homo lapſus ben hodis. Sinſubtra
tur fub eadem intenGonis ſignificatio- has aduerbium , non omnino deficiet o
ne,veTerentius in Eunucho.Perpulebra, ratio , ve, Idem homo lapſus heu concidit.
credo , dona, band noftris fimilia. alio . Nec non etiam participium fi adimas,
quin præpofitio eft. Atque, & ac quo- nequefic deficiet ,vt,Idem homo ben bo
que, li aduerbio aliter , velſecus,velfi die concidit. nec li præpofitionem & in
1 milibus fubiungantur, vim aduerbii ob- teriectionem , vc , Idem homo concidit.
1 tinent , vt Virgilius in III. Æneidos: nec ſietiam pronomen , vr , homoconci
Haudſecusac in lifaciunt.pro,quam iuf- dit. Non camen dico quod non etiam
ſi.Er, Horrendum clamat. pro , horren- ex pronomine & verbo perfecta conftet
de : nomen poluit pro aduerbio.Sublime oratio , cum dicimus , ego ambulo , tu
volat,pro ,fublimiter. ambulas. Tuncenim conftat perfe & io
Solet quæri cauſa ordinis elemento. orationis , cuin loco nominis ſumitur
ruin , quare a ante 6 , & cætera : fic et- pronomen , & vim nominis complet or
iam deordinationecaluum , & generum dinatione. Quando autem loco nomi
& temporum , & iplarum parcium ora- nisper ſe ponatur , & quando non , in
rionis folet quæri. Reſtat igitur de fuo partibusoſtendetur conſequentibus: &
pradictis tractare , & primo deordina- quæ verba ad nominatiuos coniungan
tione partium orationis. quanuis qui- cur folos, & quæ obliquos deſiderent
dam luz ſolatium imperitiæ quærentes caſus. Ante verbum quoque neceſſa
aiunt, non oportere de haiuſcemodi re- rio ponitur nomen : quia agere & pati
bus quærere ; fufpicantes fortuitas eſſe ſubltantiæ proprium eft, in qua cſt poli
ordinationum poſitiones. ſed quantun tio nominum e
, x quibus proprietas ver:
ad eorum opinionem , euenit generali bi, id eft, actio & paffio naſcitur. Ineft
ter nihil per ordinationem accipi, nec igitur intellectu nominatiuus in ipfis
contra ordinationem peccari; quod exi- verbis, fine quo ſubſtantia fignificari nó .

ftimare penitus ftultum eſt. Si autem ' poterat. In prima quidem perſona &
in quibuſdam concedenteſſe ordinatio. fecundadefinitus , in tertia vero,quiain
nem , neceffe cft etiam in omnibus eam numerabiles funt perſonæ tertiæ , infini
$ concedere. Sicut igitur apta ordinatio- tus, nifi excepta fiat actio,ficutfulminat,
ne perfecta redditur oratio, fic ordina- tonat pluit . Ea enim , quanuisnon ad
tonat,, pluit.
tionc apta traditæ ſunt a doctiſſimis ar- damus nomen , definita effe videntur,
tium ſcriptoribus partes orationis , cum cum ad folum pertineant louem . Ob .

primo loco Nomen , ſecundo Verbum tinuit itaque vſus, vt eiufdem verbi no
poſuerunt. quippe cum nulla oratio fi- minatione aliæ quoque partes verba vo
se his compleatur ; quod licet oſtende- centur , vel excontrario illarum com
re a conſtructione, quæ continet pene inunem nominationem per excellen
oinnes partes orationis , a qua ſi tollam tiam hæc pars quaſi egregia propriam
nomen aut verbum , imperfecta fit ora- poſledit. Non irrationabiliter tamen
tio : ſin autem cætera ſubtrahas omnia, illud quæritur, quare poſt nominis po
non neceſſe eſt orationcm deficere , vt fitionem non eam partem , quæ prono
fi dicas : Idem homo lapſus heuhodiecont mine ipſo accipitur,ponimus,id eſt, pro
cidit. en omnes inſunt partesorationis, nomen , qux vice nominis cum verbo
abſque coniunctione : quz fi addatur, continet orationem , de quo manifeſta
1043 PRISCIANI 1044
probatioerit hæc,quodverboruin quo- iurepræponitur verbú pronomini;quod
que cauſainuentaſuntpronomina. No- verbiquoque cauſaexcogitatum eft.Sed
mina enim tertiarum lunt perſonarum quod eſt maius,verba perſonarum , quæ
indicatiua, id eft, tertiasindicant perſo- per nominatiuum intelliguntur, & lunt
nas:quippe quæ nomina ſubſtantiam & indicatiua, & abſolute accipiuntur. Qui
qualitatem vel generalem vel propriam enim pronunciat,ambulo,velfcribo,no
fignificácia, ſimiliter in omnibuspoflint ad diſcretionem alterius perfonæ deti
intelligi plonis ineſſe. Omnis enim per- nit: pronominavero nominatiuiprima
ſona& generalis & fpecialis capax eſt & fecundæ perſonæ ad diſcretionem al
fubftantix & 'qualitatis.poteft enim ho- terius perſonæ excogitata ſunt, vtli di
moelle, & quiloquitur, & ad quem lo- cam , ego fcribo , tu legis ,vel, cgo & tu
quitur, & de quo aliquis loquitur; & Ci- ſcribimus,illelegit cu & ille fcribitis, ego
cero dici,qui loquitur,& ad quem loqui- lego : & fi dicam , ego & tu legimus , nihil
tur, & dequo aliquis loquitur. Itaque, addens, ad cæteras omnes perſonas diſ
quia confufio infinitam faciebat perlo- cernitur.Nifi enim diſcernere aliam per
nam ,conceſſic ad fibi aptam, id eft,certi- fonam velimus , non eft opus nominati
am.Vnde verborum quoque tertiæ per- ui calus pronomina addere verbo. Obli
fonæ infinitæ ſunt. Nam prima & fecun- qui enim calus pronominum apud lati
da & præſentes ſunttantum , & demon- nos abſoluti funt omnes. Nam græcicó:
ftratiuæ femper, & figurate aflumúcno- pofitum iuxuñ , abſolute dicunt; ipimund
mina, vt , Virgilius ego, ſicut&, ille ego, vcro diſcretiue. Similiter alios calus ob
Poſſumus tamé etiam illuddicere, quo liquos. Abſoluri autem dicuntur, quib,
niam eorum,id eft,nominum ,pofitiones licet & fine diſcretione aliarum vti per
cum fiunt, neque in perſona indicatiua fonarum , & cum diſcrecione. Sinedif
funt, id eft,loquentis, quodeſt ſuum pri- cretione, ve, da mihi panem :en hocnul
mx perſonæ (neque enim ſibi imponunt lam diſcretionem habet alterius perlo
infantes nomina)neque ad ipfos pronú- næ.Sin autem dicain, damihipanem ,illi
ciantes,nominationesfacinius , quod eft autein vinu.n; diſcretionemfaci, in quo
fecundæ perſonæ :ergo tertiæ funt nomi- nominatiuus inaxime valec , cumaddi
na perſonx. Verba autem in tribus erano tur verbo,vt,ego facio hoc, tuf.cisillud.
perſonis. Ideoquc excogitabantur pro- cum enim perie,facio primam perfonam
nomina in perſonas definitas diſcreta, vt oftendat, & habeat in te vim nominariui
& nominis pofitionem , & verbi ordina- abſolutam : tamen additio pronominis
tionem, id eft, & ſubſtantiam , & defini- diſcretionem aliquam deſiderat alterius
tas perſonas indicarent, vt, ego fcribo, perfonæ, vt,ego lego, cu ſcribis. Teren
cu( cribis. Et ſubftantiam eniin ſignificatiusin Andria: Vosoftecintroasferte , So
loco nominis pofitum pronomen , & fa adefdum . Idem in Adelphis:Egocoin
perfonan, verbo fibiadiuncto,congru- tro,vique opusfuntparétur :tu facut dixi.
am indicat. Itaque nihil prohibet in rer . tamen etiam adiunctionem alterius re
tia perſona dicere , Aristarchus legit: cipit, vtoftendimus,perſonæ ,vt ego&
quippecum duætertiæ cõiungantur per- cufacimus.Participium ctiam opportu
fonæ. Non tamen ideo tertix pronomi- ne poft verbum ponitur, ex quo & naſ.
num perſonæ ſuperuacuæ ſunt,quia pof- citur,ficut de verbo tractantes oſtendi
fumus in tertia perſona ponere nomina. mus,quod neceſſario translationes ver
Quare autem in tertiis etiam perſonis borum fiebant etiam in calualesfiguras
inueniantur pronomina, in partibus o- cum generibus quæ eis accidunt;cum
ftendeturconuenientib. Ergo filupra- verbanon pollent cõſequentiam(uiprç.
dicta ratio vera'eſt
manifeftumeftquod fentarezycetiamper obliquoscaſus adió
gi
 1045 LIBER XV 11. 1046
gi poffent , & fine coniunctione conſo- tionem a propria aliqua ſignificatióe ac
ciari, vt , me legente proficio , & legens cepit , ſed quia ſupradictis præponitur
proficio,pro ,lezo &proficio. Maniteltu partibus,quę li non antelintaeq; ea co
eft autem , quod iplius quoque poſitio Itare poſſet,quod etiam de participio di
nominationis, quaparticipium nomina- ximus,ex quibus etiam ordinem accepit:
ciuum eſt, non bene feruaretur, niſi poft fcilicet cum modo per appoſitioné, mo
nomen & verbum poneretur participi- do per compoſitionem præponitur an
um,cum ex eis vtrifque per confirmatio- tedictis partibus. Ergo natura quidépe
nem pendens,ea pars accipiatur,quomo- Aterioreſt, conſtructione vero principa
do poſt maſculinum , & poft femininum , lis. Aduerbiū vero,quod verbi eſtviad
corum abnegatiuum neutrum.niſi eniin ieciuú ,pofitio, id eſt, nominatio quo
præpofitarum partium patiamur prio- q; eius oſtendit. Quomodo igitur in ſe
rem po fitionem , reliquum eft, vt nec cundo loco verbum poft nomen eſt, fic
1
participium vocare poflimus, nequc etc etiam aduerbium in ſecundo loco poft
iam neutrum : quoniamduorum præpo- præpofitionébene ponitur , quæ per ap
fitorum generum fit abnegatiuum . Par- poliționem dictionis vim fibi defendés
ticipium quoqueneceſſe eſt ex quibufdá præponiturnominibus, vel aliis caſuali
præpofitis partem capiens conſtare, fed bus.Compoſica enim vim dictionis non
neque aliam recte interponimuspartem , babet,concedens in eam partem , cui ad
id eft,pronomen , vel aduerbium ,velco- jūgitur. Poft ſupradicta vero omnia Co
iun & ionem , vel aliam aliquam , cum imctio iure accipitur,cum nullumpoſleç
nullam ex earum proprietate partem ca- perle fignificare lenlum abſq; fuprapofi
piat participium . Poſt participium græ- carum dictionú materia. quomodo cor
ci Arriculum ponunt: quem nos, ficut in porú quoq; vincula inutilia ſunt,linõſint
pronominc oſtendimus, non habemus. corpora, quæ ab eis vinciantur. Poſſum ?
Nam ,idem ,quod fignificato wais, & qui, auré& ampliorib. ratióibº deordinatióe
ösis , quamuis videantur quantum ad in- partiú demóftrare:ſed quia nó de ea pro
terpretationes & præpoftiuos& fubium pofitú nobis eſt, fufficiat hucuſq; dicoce:
etiuos habere articulos, tamen , ficut lati- Illud etiam primum quærendum , án
us docuimus,cum de pronominetracta. teqnam de conſtructionc fingularum ó
bamus, non ſuntarticuli. Ilic vero , & rationis partium tractemus, quareinter
hæc , & hoc , indubitanter pronomina rogatiuadi& ionúin duas partes oratio
ſunt:quæ ,nifi in declinationenominum , nis folasconceſſerunt,id est,in nomen &
a grammaticisloco articulorum non re- aduerbium . Et quare non in vnum no
cipiuntur. necmirum , cum apud græcos men , & vnum aduerbiú , fed in ampliora,
quoque arciculi inueniantur loco pro. vt quis,qualis,vter,quátus,quot,quocus,
nominum pofiti. ve apud Homerum : quotenus,cuius,cuias;qualiter,quá, qua,
isp.babe fasctivas Axaya , pro , štosgs. quo ,vbi, quando,vnde, quotiés. An hæc
ossdp pat mainisse Hivdane ampúxev,pro ,bras.mod etiã eſt approbatio, principalesduas par.
anduabuanos megoéon zódoes wire's Axtasis, tes orationis elle nomen & verbum ,quæ .
pro,totoode. Quod autem poft participi: quádo in noticia nolunt, habétde ſe in
um pronomen Tequidebet, no eſt quę terrogationem frequenteraccipiendama
ftio,cum pene poſt nomen debeat poni, Inueniuntur autem in pluribus, ficuto
nifi propter fupradi&tas cauſas. Apparet ftendimus, & noninibus & aduerbiis,
autem etiam , quod Præpoſitio ,non pria propter rationem huiuſcemodi: quodin
wam habens poſitionem , neque anci- his folisdubitatiopoteſt,fieri ſubſtantia ,
quiorem aliis dictionibus, poftfupradi- vel qualitatis,vel quantitatis.Ná ſubftá-
das bene ponitur: vndenequc nominas tiam alicuiusfuppofiti quærentes , dicit
 1047 PRISCIANI 1048
mus , quis mouecar? quis ambulat ? quis fulgentib.armis,Sed frösleta parā ,& deie
loquitur:cum manifeftus fita &us.i.mo. Etoluminavulis ) Quis,pater,ille,virã qui
tus velambulatio , velloquela ; perſona fic comitatur eunte?Etfubftantiá.n.& qua
vero agens incerta. Ideo ſubiunctiones litatem ,videns, & quantitate,tńproprie.
nominatiuæ fiunt appellatiuorūvelpro- tatem quęrens,quis,dixit.Aduerbia quo
priorum ;propriis manifeſtantibus etiam quereferútur ad ignoros verbi affectus,
generalem ſubſtantiam . Reſpondemus velper qualitatem ,cum dicimus, quali
enim , vel homo ambulat velequus ,vel ter legit?reddentesque ei aduerbiú,quod
Trypho ; in quo etiam homo intelligi- adiectiui vice fungitur verbo ,reſponde
tur. veletiam pars ſubiicitur; quæ pro mus,bene , rhetorice, ſapienter. Sin au
nomine accipitur proprio , id eft,prono- tem non qualitatem quærimus,ſed cein
men , quando dicimus, cgo. Et quiain- pus in quo a &tum eſt aliquid , dicimus,
certa erant accidentia præpoſitis nomi- quando ? cique iteruin redditur , he
nibus ( ipſum enim per ſe, quis,interro- ri,nuper,pridem . Vellocum in quoali
gatiuumnomen,fubftantiam ſolam quç. quid ,vbi?quo ?qua:vnde?Sed vbiinloco
rebat ,cuiaccidebat quale & quantum quo ad locum , qua per locum , vndede
excogitabatur etiam de iis interrogatio, loco ſignificat . Videmur tamen etiam
cum qualitatem querentes dicimus,qua: ſubſtantiam ipſius actus quærentes dice-:
lis : quantitatemvero , quantus: nume- re,quid agit:cui reſpondetur,nil, vel,cur
rum vero ,quot ,& quotus,& quotenus: rit;vel,loquitur. Quomodo & quantita
& per deriuationem , quæ apud græcos tem quærentes dicimus, quantum'cur
noneſt, pofTefiuum , cuiuscuja cuium : rit?mulcum ,vel,parum . Cauſam quoque
&gentile, cuias;cuius nominatiuum et. quærentes,interrogatiuis vtimur,vtcur?
iam , cuiatis , communigenere profere- quare? Numerum etiam ,vt quotiens?ad
bantantiqui.Plautusin Penulo:Quifit, quod exomnibus numeris aduerbiared
quoiatis, undefit, ne parſeris. Quid est? di poflunt,vtter,quater, & reliqua. Pre
quoiates eftis,autquo exoppido ? Idem in terea, totiens & aliquotiens , &fæpeſa
Menæchmis. Rogitant,quoiatis fit,aut ex pius ſæpiſlime;quæ funt infinita.Quam
quo oppido.Ergoli prænoſcicur quid fit,id obremigitur præpoſitiuæ partes,id eſt
eft, fide fubftantia fciamus, & qualita- interrogatiuæ ,velnominatiuæ fiant,vel
tem quærimus , tunc ſupradictis vten- aduerbiáles,oftendimus: quarum decó
dum eft,vtputa,quis legit ? Trypho. ftructione in ſequentibus demonſtrabi
qualis ? ſapiens vel doctus.vter , gram- tur. Ergo quia reliquæ partes orationis,
naticus anorator? & in omnibus quæ- ad nominis & verbiconſtructioné refe
rendis quæ poſſunt accidere per adiecti- runtur, ex quib. etiam nominationé ha
uam ſignificationem eis, quæ ad inter- buerunt,oportet deſingulis tractare.i.&
rogationem , quis,referunturnomina. decoqdin loco ſumitur, vel affumitur,
Eft tamen & cum ,ſubſtantia & qualita- vt Pronomen loco nominis, vt, ego feci,
tein ore poſita,& in aliis coaccidentibus affumit nomini,vt Virgiliº fcripfit Buco
additur interrogatio , pertinens ad pro- lica,ipſe ſcripſitetiam Georgica. & deeo
prietatein nominis , vt fi dicam , quis eſt quod aſſumitur ſolú, ve Aduerbium ver
ille Romanus , formoſus , & magnus ? bo , & Coniunctio verbo & nomini.&
poſſum enim videns aliquem , ſcire cius pterea de Participio quod loco verború
& ſubſtantiain , & gentem , & qualita- ſumitur,& cúverbisaflumitur.Sed quo
tem , & quantitatem : proprietatem ve- niam Apollonius de conſtructione.iimei
ro folam quærere, quodoſtendit Virgi- oe Tačicas,fcribés ab articulis, q nominib.
ljus in V.Atquehic Aeneas( una nanque adhærét,cæpit:nosquoq; ab eisqux lo
ire videbat Egregium formaiuuenem , & co articulorú fumi poſſunt apud nos,Arti
in
cipiamus.

1
 1049 LIBER XVII . TO ;
Articulus ſecundum notitiam fuppo- lorum altera dexoluxit ab oriente,altera ab
litorum demonſtrar. Si enim dicam , occidenze. Er e contrario quam ſupra di
au spusmai nadev, primam noticiam oftendo: ctú eſt, ſi ſingulare verbú pręponacur,li
finowow nosindu, fecundam.Deficit au- cet nominatiuo vti,vt, Genushumanu est
cem præpoſitiuis articulis lingua latina. Partim bonum , purtim mală . Quod ſi ge
Nam pronomen , Hic , quod grammatici nitiuus præferatur ad id quod diuiditur,
in declinatione nominum loco præpoſi- necefle eft verbú ad ea,quæ diuiduntur,
ciui, vt dictum eſt, ponunt articuli, nun- præferre,liue fintilla pluralia ſiue ſingu
quam in orationelenlum articuli babet. laria.ve, Generis humani,hoc eft bonâ, illud
Vnum folum pronomen compoſicum malum :& ,Generis humani hi funtboni,illi
inuenitur apud nosto ldem,quod ſecun- mali, nec mirum hocfieri, cum verbum .
dam noticiam eiufdem perfonæ lignifi fiue prçpofitum fiue conſequens,jured
cat,cuiusinterpretatio apud græcos cum bi exigat nominatiuum .Itaq; li & quod
præpoſitiuo articulo relatiuum prono- diuiditur. & illa in quæ diuiditur,volum '
men haber óautós. Et apudillos quidem per obliquos caſus proferre ,neceſſe eſt
dux partes orationis ſunt, ówntos, ó,quod participio vti , quod loco verbiaccipitur
eſt articulus præpofitiuus, & auris, quod obliquis adiungendum , & tranſitionem r
eſt pronomen relatiuum . Apud nos ve- facece, vc,Aguilarum volantium ,alterius
rovna pars eſt cópoſita ab, is, & demum, ab oriente ,alterius aboccidente , fimilis est
per apocopé um, quomodo exin pro ex- celeritas,vel per datiuum ,Aquilisvolanti
inde,& dein pro deinde. Qui vero (quod bus huic oriens, illirelinquituroccidens. &
interpretaturósu, quod eft fubiunctiuus per accufatiuum , Aquilas volantes hans
artical cum nomine infinito apud illos, oriens , illam mifit occidens. Autoricas ta
apud nos vero vna pars eft & fimplex, men veterum eſt, quando pro genitiuo
quæ relatiua eft quis, infiniti vel inter- plurali nominatiuum prçponit, quamuis
rogatiui) poreſt ſubiunctiui loco articu- ad fequentes res id eſt, diuiſas, ſingulari
li accipi,quomodo & græci toőses frequć. ter verbareddantur,vt Homerus en Tod Mh.
tiflimepopuncloco ósarticuliſubiunctis inuc.Oi di zuconómnou,óMarseasivsúporinasu.
ui; nifi in diuidendis. In illis enim nec Cum ars exigerer genitiuũ dicere,id eft ,
nos , qui , nec illi ösı referunt. Sed illi i de que o Kotiman , pro co nominatiuo eft
articulis ſubiunctiuis vtuntur, nos vero vlus Similiter ſi quis dicat,duo fratres al
pronominibusvelnominibus,vt, SS as- termaior,alter minoreft, vitiú facit.debet
Apórwy, oipiveisur dyaboi, oi di numpos. Nos enim dicere , duorum fratrum altermajor
dicimus , bominnm bi funtboni ,illi mali: et ,alterminor. & , duorum oculorum alter
vel aliifuntboni, alii mali. o dúo Adár That's dexter , alter finiftereft,non,duooculi ,alier
os på Traauwres, odi Orrios mais égfúero ,duo- dexter,alter finifter eft.Liuiusin XLI.Pe
rom diacum alterTelamonis,alterOilei ritireligionum iurispublici,quandoduo
filius fuit : vel, hicTelamonis , ille Oileifor ordinari confules eiusunni, alter morbo,al
liusfuit. Et fciendum , quod in huiuf- ter ferro periiffet,fuffe&tum confulem nega
cemodi conſtructione diuiduorum , fi bant rečte comitia habere poffe.Sedinter
per præſumptionem , id eft , ramai mes eſt etiam hocinter os articulum ſubiun
impio, præponitur plurale verbum ad v- & tiuum ,& .qui: quoniam apud illos óset
trumque fequens , licet nominatiuum iam loco pronominis accipitur demon
anreferre, vc , Aquile denolancerunt , ftratiuións,quod fignificarapudnos,hic,
bec ab oriente , illa ab occidente. Sin d'oeisowquoq;hocidemnós nominantmé
ad ea quæ diuiduncur, fingulariter ver- evov,id eſt, infinitam particulam , quando
ba conſequantur, genitiuum oportebit proosts accipitur, quod proprie eſt apud
pręponi pluralemdiuidendum ,vt, Aqui- nos , qui , vt , Quiinterficiattyrannum ,
 1051 PRISCIANI 1051
premium accipiat. & neceſſe eſt eandem Andria. Ita tum diſcedo ab illo, vt quiſo
Inanc elle partem orationis, quanı, quis; filiam Neget daturum . deeft enim vtab
cum cciain obliqui in omnibus fimiles eo , quineger. & ,venit, cuius camaeft,
fint corun calus abſque accentibus. Er, deeſt ,iſte.& ,exigit cui debeo, & , nana
qui,quidem pro quis, infinitovel inter- turquem timeo, & ,floretquo valeo. Ino
rogatiuo accipitur: quis, vero,prorelati- mnibusenim lubaudiendus eft nomina
uo nunquam .Quomodo ergo, qualis & tiuus. Nam vocatiuum relatiua non ha
quantus, fiue interrogatiualint,fiuein- bent. Qualis quoque& quantus ,
finita , ſiue rclatiua ; quamuismutentac- quot , relatiua, per defectionem , talis,
centus , non funtdiuerfæ partes , ſicneq; & tantus, & tot, frequenter inueniun
ſupradicta. Sed latius de eorum potefta- cur.Nec mirum relatiuis pofitis, quæ{c
te,cum depronominefcribebamus,tra- cundam cognitionem fignificant,etiam
Ctauiinus.Hocidem idcſt,qui, quotiens antecedentia vel redditiua intelligi,li
fubiungitur nomini, quomodo ós apud cer non ſint dicta,vt,qualis Homerw fuit
græcos, neceſſe eſtnon lolum ad nomen Virgilus.vt in II. Æneidos: M liaquot
prxpoſitum , ſed etiam ad ei ſubiunctum magnis nunquam venere Mycenis. Ho
alterum verbum proferri, vi , Virum ca- ratiusinEpodo : Senene, qued omnesride
no qui venit. Sin nominatiuo nominatiu ant adulterum , Lairentſuburbane canes
adiungitur, ad eandem perfonam verbá Nardo perun tum , quale non perfectius
referuntur,vt, homo venit qui ſcripſit . Sin Mee laboraucrunt manus. pro tali, qua
duo obliqui funt,ad aliam perſonam trá- li non perfectius.Et notafiguram , quod
ſitio fit verborum , velin ſe reciprocatur, pro noininatiuo , vel accuſatiuo, vel ab
vt,homir.em ,quem viupero,accuſo,& ,me- latiuo,folum poluit nominatiuum , quo
met, quem vitupero, accuſo. Sin alcerum modo & Terentius, vt fupra dictum elt,
fit nominaciui, alterum vero obliqui , ad in Andria :Itatum diſcedoabillo, ut quiſe
nominatiuum non fit tranſitio verbi ab filiam negetdaturum. Horatius in l. Ser
alia perſona ad aliam ; ad obliquum vero monum . Occurrunt anime , quales ne
fit,vt, bomovenitquemaccuſo ,vel, bomi- quecandidiores Terratulit. pro, talesa
nis, quivenitmiſereor.Omnia tamen quæ nimz , quales candidiores nequeterra
in tranſitione fiunt, poflunt etiam in re- talic. Relatiua autem niſi ſint pofita,in
ciprocatione fieri,quomodo,qui, & eius telligi minime pollunt , nifi in demon
obliquiomnes ad nominatiuosomnium ftratione. tunc enim & ſine relatiuis
cafualium bene referuntur,vt, Virgilius poflumus redditiua proferre,vt lioſten
quiſcripſit, Virgilius cxius fcripta extant, dentes Virgilium , dicamus, talisfuitHo
Virgilius cuigloria contingit, Virgilius quě merus: velTheſea demonſtrantes, dica
laudant, Virgiliusquodocentebeneproficie mus , tantus fuit Hercules. Huic nomini,
tur. Sic& ex contrario nominatiuocius“ id eft, quis, quod eſt interrogatiuumvel
omnes aliorum cafusbeneadiunguntur, infinituin , redditur, qui , relatiuum ,vt,
vt qui fcripfit Bucolica,Virgiliuspoetama- quisfcripfit Bucolica :qui etiam Georgica?
gniu fuir.quifcripfitAeneida, Virgiliifunt Hoctamen idem,quis, interrogatiuum,
Georgica.quifcripfitAeneida, Virgilio glo- proprioquoquenomini adiungitur, cu
ria contingit, quifcripfitAeneida, Virgi- verbis fubftantiuis vel vocatiuis fimi
lism lando quifcripfifti Aeneida,Virgili, lem vim habentibus;et pronomen etiam
vinis memoria. quifiripfit Aeneida, Virgi. redditur huic , QuiseftTrypho ? vel , quis
1:0 florent ftudia. Licetautem & præpo- nominatur Trypho? egoveltu , velille; vel
sterchec dicere.Sciendum tamen , quod econtrario cum pronomine adiunctum
pere'lipfim aliorum caſualium hæciæpe quis, nomen dcliderat libi reddi , Quis
78

inueniuntur relatiua , vt Terentius in ejt slic ? wel,quis ille vocatur ? Achile. &
mani .
-
 1053 LIBER XVII 1ost
manifeſtum eſt ex hoc quoque , quod fum , Trypho vocor. Non tamen ſubſtan
quando nomini adiungitur, fubftantiam tiuis,quæ funt pronomina ineſtpropria
definicam in aliqua certa perſona quz. pofitio nominum , id eſt, verba vocatiua.
rimus ſuppoliti.Hanc enim ſolain oiten . Nemo enim dicit, ego nominor, veltu vo
dunt pronomina , quorum demonftra- caris , vel , ille nuncupatur, ad pronomen
tio ſibi quoque accidentia conſignificat. referens verba : quomodo,Tryphorioni
vnde ad omne fuppofitum pertinent. nor,vel, Cicero vocaris, Virgiliusnuncupa
Quando vero pronominibus iungitur, tur,bene dicimus. Nec mirum , diuerfæ
quis, ſubſtantiam quidem intelligimus, poteſtatis verba diuerlis conuenirecon
non etiam proprietatem qualitatis, quz Itructiõibus,cú voluntariaid eſt affecti
nomine explanatur. Er eſt manifeftuin , ua, quoq; videmusſolere infinitisadiun
quod loco propriorum nominum pro- gi, vi,volo legere , cupiofcire.ſtudeodiſcere.
nomina accipiuntur, cum ex eorum in- Quæritur hic ,quamobrem eſt ,cú no
terrogatione propria intelliguntur.Cú minaciux interrogationes per nomina
cnim dico , quis es tu , velille?Gine dubio ſoleant fieri,non etiam verbales fiant per
de quibuſdam finitis hoc dico ſubſtan- verba. Ad quod dicendum , quodnomia
tiis, in quibus etiam proprietates defide- num quidem & ſubſtantiæ qualitates &
roſcire. & cum apropriis quoque pro. quantitates & numeri,& omnia ſubſtan
nominatiuæ redditioncs funt , vt,quis tiis accidentia , in his ipſis funt ſpeciebus
eft Trypho?ego, velille. Cum autem per nominum.ſubſtantix ,vt aniinal, homo:
ſe, quis, ponitur interrogatiuum , poteſt
qualitates, vt bonus prudens : quantita
verba cuicunque adiungi, vt quis ambu-'tes,ve maximus,paruus: numeri, vt mul
las ? quis loquitur ?quis legit ? & ſiprono-
tus,modicus, paucus. Itaque ſunt nomi
men redditur, non eget altera interro- na generalem fignificantia vel ſubſtan
gatione : fin vero nomen potius , eget tiam ,velqualitatem ,vel quantitatem ,vel
altera interrogatione , propter mulco- numcrum ;quç neceſaria & infinita ſunt:
rum fimilitudinem nominum , vt , quis quippe cum omnia ſuarum generaliter
currit ? Ajax . qui Aiax ? Telamonius, (pecierum comprehendát in ſe nomina.
velLocrius. Qui vero dicit, qualis homo vnde quidá ca & pronomina eſſe exiſti
vici ? de hominis qualitate adiectiua du. mauerunt.quia generaliterpro omnibus
bitat , cum ſubſtantiam atque actum co- aliis accipiuntur nominibus, quomodo
gnouerit. Qui autem dicit , quis bomo & pronomina. Sed pronomina & finita
vicit ? generalem quidem feit Subftan- volüreſle,& loco propriorúaccipiuntur;
siam & qualitatem perſons , ſpecialem & ſubſtantia fola line qualitateſignificát;.
autem deſiderat , quæ proprio redditur quátú in iplavocc eſt coru; cūſupradicta
nomini,vt,quis homo vicio Pompeium ? generalianomina penit' fint infinita co
Ceſar . Cum vero dico , quid eft animal fuſione omniú fub fefpecieru.Itaq; eis v
rationalemortale ?ípeciemmihivolo ma- timur ad ſpeciales interrogationes fub
nifeitari, id eſt, hominem. quæ quan- ftantia ,vel qualitatis,velquantitatis,vel
uisvideatur elle communis omnium ho- numeri. Subſtantia ,vt quis:qualitatis, ve
minum, tamen eft ctiain propria ipfius qualis:quantitatis,vt quantus:numeri,vt
fpeciei incorporalis. Quivero interro- quot. Verba vero generalē ſubſtätia, vel
ji
gat,qualiterhomo.vicit ? dehomine non qualitaté,vel quantitaté ,velnumerú per
dubitat,ſedde modo actus. Et nomini , fe fignificare nó poffunt.Ideoq; quemad-
quidem cam -ſubſtantiua quam vocatiua modu officio adiectiui funguturaduer
adiunguntur verba;pronomini vero tan- bia ad ſignificandā verborüqualitaté,vel
tum lůbſtantiua; quia in his quæ nomi- quantitatem ,vel numerú,veltempus,vel
nantur , inet ſubſtantiuum , vt, Trypho locuin : fic etiam ad generales corum in
1055 PRISCIANI 1056

terrogationes eadem accefferunt. Quo- ctionibus, quomodo & fupradi& a no

modo igiturnominum fubftantiam quç mina,dequib. in libro,quieftDeaccen
rentes, quis,dicimus: fic etiam verbia- tibus,latius tra&tauimus. Necmirú tamé
&tum ,velpaflionem quærentes,quid agit aduerbia in interrogationc verború po
vel quid patitur,dicimus.cun enim defi- ni,quæloco adic & iuorum eis ſunt; quo
ciunt aduerbia, loco corum fubeunt no- modo enim dico,bonus home, celerequus,
mina,vt Terentius in Eunucho: Quid 4- Sapies vir,ſicdico, bene vinst, c.leviter cur.
gitur?ftatur.Qualitatem vero cum qua- rit,fapienterdiſputat: cun & pronomina,
rimus, qualiter, dicimus,vel , quomodo, quæ loco nominúſunt, ad interrogatio
vel,vt.Horatius in II. Sermonum :Vt Na- ncs nominatiuas folcapt loco nominum
fidieniiuuit te cena beari ? Quantitatem reddi, vt, quis dixit? Virgilius , vel Home
vero ,quantum. Numerum ,quotiens. Ec rus,velego,veltu vel ille.Erfiendüquod
notandum quod non folum aduerbia, omnibus pene di& ionib. pollumus in
fed etiamnominaloco aduerbiorum , vt terrogatiue vti, fed ciſdé fufficienter re
di&tum eſt, pofita frequentiflimeinue- {põdetur nomine vel aduerbio negative
nimuscan verbis. Erquomodo ſupra- vel cófirmatiuo,vtfi interrogé,homoeſt
di&ta gencralia nomina iunt infinita, vel ille: & refpondeas,homocít.vcl,legitne?
interrogatiua,vel relariua, velrcdditiua: legit vel non,vel ctiam.doces:vel,doce
fic aduerbia quoque inueniuntur, vt 110- ris: & doceo,& doceor,vel non,vel etiá,
men infinitum , quis & aliquis;aduerbiú, aduerbium confirmatiuư. Supradi&tis
aliquo,& aliunde , & alicubi, & aliqua. vero nominibusvel aduerbiis, quia ge
Nomen interrogatiuum & relatiuum , neraliter omnes in fe ipecies cóprehen
qualisæñosxajówios.& quot,sósa esej omodi dút,omnibus ſibi ſubiectis fpeciebus be
Similiter & aduerbium interrogatiuum nereſpõdetur,vt fi dicá ,quis eft ille ?po
& relatiuum ,qualiter , nice raj omis;vel teft ad hoc omnis fubftantir ſpecies re.
The rajote , quotiens, nooánus uaj oncoénisi fponderi,quæ eſtſuppoſita interrogatio
Nomen redditiuum , talis & rot ; aduer- ni, vchomo,equus,coruus,piſcis.Simili
bium ,taliter & totiens. Et quemadmo. ter fi dicam, qualis, omnes ſpecies quali.
dum interrogatiua nomina generalem tatis huiuſcemodi interrogationi benè
accentuum legem feruant, relatiuavero redduntur,vtbonus,malus,albus,niger,
in fine acuuntur, ſed in contextu ora- & fimilia.Similiter quantus interrogan
tionis præpofita,ipfum quoque acucum cibus,omnes fpecies quátitatis apcillime
ingrauemconuertunt, vt, qui, cuius, cui, fubiunguntur, vt longusbreuis,magnus,
qualis, quanras: ſic aduerbia ,qualiter, paru ', & funilia. Numeri quoq; omnesh
quotiens. Lucanus in l. Qualiter expres- interrogatiue proferantur , quot, con
jum ventisper nubila fulmen . Idem in eo- gruereferuntur,vt, quothomines,tres,
den.curſumquefuroris Tezionici :quonie's decem , mille,& fimilia.Similiterpoſſel
Romam fortunalaceffit, Hæc iter eli bellis. fiuum infinicã ,cuius cuia cuiú, ad omnes
Hoc idem etian localia & temporalia ſpecies poſſeſſiuorum pertinet,vt fi dică,
feruántaduerbia quæ omnesgeneraliter cuia eft filia hæcrecte reſpondeas,mea,
fpecies localium vel temporaliū, cam ad- veltua,vel illius, vel Priameia, velEuan
uerbiorain quam nominum ,fibifubiun- dria. Necnon etiá infinito cuias gentili,
gunt, quæ tanmutertogatiua funt quam cpportune reſpondemusnominib .cun
Podacina :quatuor differentias habencia : ctis gentilibus ,vt cuias eſtifte:fi quisin
ad locum , vt quo:inloco, vbi : deloco, cerroget,perite reſponderur,noftras,ve
Vale:perlocam , qua. Hæc enim quoq; ftras,vel græcus,Romanus,Syrus, & fi
relatia quideni grauantur per omnes milia. Sicigitur etiá aduerbiorú ſupradi
(yl.23 :5 , quando præponunturaliis di- ctorú ad omnes fpecies libi ſubiecas ine
tender
 107 LIBER XVII. 1058
tendere poffumus interrogationem, ve, mortak ?homo.Idélicetfacereper omnes
qualiter interroganti,reſpondeo ,bene definitiones. Quamuis quantum adge
2
vel male, velcito, vel tarde, & fimilia. nerales& ſpeciales formas rerum ,quæ in
Quotiens,vero interroganti, ſemel, vel mente diuina intelligibiliterconftiterút,
bis,vel centics,& fimilia lubiicio . Sicer- antequá in corpora prodirent, hæc quo
iam localia,ſi interrogem ,quo ? reſpon- quepropria pollint eſſe ,quibus genera
P
des,huc,velilluc, domum v, el militiam, vel ſpecies naturæ rerum demonſtran
Romain , vel in Italiamn . Si vero,vbi? re- tur.
fpódes,hicvel illic domi vel militiæ, Ro- Eſt prçterea notandum ,quodtam no
mavelin Italia. Sivero quæratur , vnde? minainfinita,quam aduerbia, ligenera
reſpondes hinc vel illinc, domi vel mili- lemhabent pronunciationem ,colligen
1
tiæ.Siquæratur, qua? reſpondes hacvel gem yniuerſalitatem numerorú, dequi
illac, domo vel militia. Non ſolum enim bus loquimur,geminantur apud latinos,
aduerbia huiuſcemodi localibus interro- velaffumunt,cunq;, vtquiſquis vel qui
guionibus , fed etiam omnianomina lo- cunq;,qualiſqualis & qualiſcunqi, quan
cos ſignificantia licet ſubiiccre. Ad locos turquantus quantuſcunq;.Terentius in
quidem præcedente, quo :in locis vero, Adelphis. Tu quantuſquantuses, wihilnifi
vbi:de locis vero,vnde per loca, qua.Eo- Sapientia es.pro, quantuſcunq;. quotquot
dem modo & temporalia inuenis.Infini- & quotcunq;.Horatiusin II.Serinonum :
cum,aliquando ; interrogatiuum & infi- Viuere Vertumnisquotquotfunt natusini
cum & relatiuum , quando; ad quod om- quis.vtur & vtcunq;.Terentius in Phor
nia non ſolum aduerbia, ſed & nomina mione.Vtut hæcfunt.vbiubi & vbicun
temporalia bene reſpondenius, vt, qua- que,yndeunde &vndecunque, quaqua
do hodie,heri,cras ,antedecem dies, & & quacunque.
fimilia. Appellatiua quoq; nomini finito, Intcr aliquis & vllus; & alicubi& vf
quodeſt,quis,folentlubiungi,ſed magis quam ; & aliquando &vnquam,hoc inte
generaliaaut ſpecialia ,vt, Quis inuenit li- reſt: quod aliquis & alicubi& aliquando
teras?homo.quis vriliseſt aratro?bos.quis abſoluteproferuntur,vt, aliquis venitad
natat in mari?piſcis. Sed videturhic quo. me:ſimiliter & alicubifuimus ,id eft ,in a
queres indiuidua elfe, cuin de ipſo gene- liquo loco: & , aliquandocontingit,id eſt,
raliter animali eſt interrogatio. Similiter in aliquo tempore.Sin autem dicam , vl
fi dicam multis præſentibus , quis eft de lus,pendet ex infinito omniumnumero:
nobisgrammaticus?quisorator? quis medi- neceſſe eſt. n . vllusomniumrintelligere,
cus? & reſpondeatur,ego quidem fumgrä- & cunctos poſlenumerosad hocreferri,
maticus ,tu orator , illemedicus; locopro- nec incongrue diminutiuum elle vnius
priorum hicaccipiunturnominum ,cum dicitur. & videtur hoc ad aliquid elle ,
de propria fubftantia vniuſcuiuſque per- quomodo,ſummus & imus,primus& vl
fonx, quam ipfa habet grammatica ,veltimus,ad omnia dicuntur,tam locis, quá
rhetorica ,velmedicina,reſpondetur.In temporibus ,velordinibus ſubiecta ,vel
definitionibus quoque folet adincerro- ſuperpoſita.ſimiliter,vſquã,ad omnialo
gationes omnium rerum , quæ definiri carefertur,& ,vnquam ,ad omnia tempo .
poflunt, ncutrum ſubftantiuum præpo- ra. Er ſciendum quod compofira quoque
ni , & multa appellatiua differentiarum corum abnegatiua funt omnium genc
nomina adid referri, vt , quid eft animal? raliter ,quæ per ea poſſuntſignificari, vt,
fubstantia animata : & per conuerſioné, nullus omniü deorum velhomini ,vel eorá
gud eft fubftantia animata ?animal. Quid que funt.i.quæ caduntſub nomine. Simi.
oft homo animalrationalemortale. & per ter,nuſquã,omniú locorum cſt abnegatiº
conuerfionem , quid eft animalrationale uum ,& ,núquã,omnium temporú . Ean
il
1059 PRISCIANI 1060
dem habent differentiam ad ſimplicia dem relatiue: & altis vrbibus vltime Ste
infinita,illa quæ componuntur ex eisge- tere caufa cur perirent Funditus. Cur Siózsp.
minatis, vel quæ affumunt, cunque, vt, Idem in eodem :nou miſerabiles Decantes
quis,infimitum , ad vnum perſcintelligé clegos, curtibiiunior Laſapraniteatfide.
dum pertinet. Horatius in Il.Sermonú. cur, orcém . Quia nam fimiliter. Virgil.in
Et leporum anullos ,.Vimultofuauius, ar- V. interrogatiue : Heu quia nātanti cin
mos, Quam ficum lumbisquis edat. pros xerunt ethera nimbi ? quia fixé. Terenti'
aliquis.quiſquis vero vel quicunque, ad in Adelphis : Quiapreter fpemeuenit.re
vniuerſos confuſe dicitur. Similiter & , latiue dixit Siént. Omnes enim ſpecies
quot,certum deſideratnumerum : quote cauſarum eis reſpondentur , quomodo
quot,vero ,vel quotcunque ad vniuerſos illisomnes localium vel temporaliú ad
confuſe.dicitur:Et,quis: quidem ſimplex, uerbiorum vel nominum . Quævero no
poteft & infinitum & interrogatiuum ad diuerſas pertinent ſpecies,aduerbiain.
effe;compoſitum vero abeo, aliquis,tá- terrogatiua eflenon poffunt , vthortan
tummodo infinitum .Similiter aduerbia, di, cia,vocandi,heusreſpondendi,hem,
quo, ybė, vnde; qua, & quando,poflunt & fimilia. Inuenitur tamen , quiſgi,pro,
& interrogatiua & relatiua & infinita ef- quicunq ;;qualiſq;, pro,qualifcunq;. Sie
fc. Virgilius in X. Aſpera quia natura loci militer aduerbia,quoq;pro ,quocunque,
dimitterequando Suaſitegxos.quando,pro quaq;, pro, quacunque, quandoq ;,pro,
aliquando. Aliquo vero & alicubi, & ali- quandocung...Quorſumquoq ;, ex quo
cunde,& aliqua,& aliquando, fine dubio & verfum compolitum ,tam interrogari
infinita funttantum .Ér,quis, vero quod uum , quam relaciuum & infinitum eſſe
eft fubftantia infinitum ,pro, qualis, & poteftomnium localium ad regionem an
pro, quantus, inuenitur ;qualis vero & liquam vergere demoſtrantium , vtfiin
quantus, pro quis,non. Virgilius in IV. terrogem ,quorſum vadis:beneredditur,
Æneidos. Quis nouushic noftrisfucceffit horlum , iftorlum ,fiurſum,deorfum , dex
fedibus hofpes:quis,pro,qualis.Idem in VI. trorſum , ſiniſtrorfum, oricatem verſus,
&re
Quismuenes quartasoftendantapice vires. occidentem verſus, & fimilia.Idem
qui, pro , quales. Similiter aduerbium , laciuum eſt,cum grauatur,vtfi dicam ,
qui, quod eſtanominelubftantino ,quis, quorſum ille ierat, & egoiui:& iofinitú,
pro q, ualiter ,accipitur. Qualiter, vero vt quorfum ille vadit, &ru vade.Quoad,
pro, qui, cuius propria fignificatio eſt, quaq; & infinitum & interrogatiuum &
propterquid , non accipicca . Terentius relatiuum eſt; accipitur enim pro ,quo
inAndria,Quistibivideor:miſer equeat- ufque, & pro, quando,quod triplicé ha
que ego.quis,pro ,qualis dixit.Idéin Phor- bet ſignificationem , vt oftendimus. Te
mione: Onotme cenfesbomimesiam diuer- rentius in Phormione: Quid fenem quo
beraffe vfquead necem Hofpites, tum ciues ? adexpectatis veftrum ? interrogatiue di
quo magis nouixantofepius.quo pro, quá- xit. Idem & relatiuum eft , vt, Quoad
to.Idem in Eunucho.Qui iftuc? qui, pro, iuffifti, parui. Ec infinitum , vi, Oxond.
quomodo. Idem in Andria: Quisquiate libet fcribo. Similiter quoufque , vique
noui.qui,id eſt, propter quid. Et hocta- ad quod tempus, velyvſque ad quem lo
men&alia quoque omnia aduerbia in- cum , & interrogatiuum & relatiuum &
terrogatiua ad mulcas tendunt fpecies infinitum potelt elfc. Interrogatiuum,
interrogationum , quomodo & fupradi- vt Cicero in l. lauectiuaru : Quouf tax
&ta localia &temporalia. Etfunt eadem dem akutere Catilina patientia noftra?Rc.
& relatiua,vt,cur,quiagonami noér.Ho- latiuum , vt , quoxfque vifum eft doctori,
satius in I. Carminum interrogatiuc: didici. Infinitum , vt,quonſque videatur
Eurapricumederic campum ?Idem in co- tiki, yenio. Ex localia quidé aduerbia pro
tempo
 1081 L IBER XVII. 1062
temporalibusfrequencillime ponút au- diſcernens efficit,meimihímezperfoná
torcs: temporaliavero prolocalibus nū- vero,meitusſui:perfonam vero & calum,
quam. Virgilius in V. Hic patris Aenea mei tibi ſe. & in omnibus definitum et
fufpenfam blanda viciſſim Gaudia perten . fupradictis, id eſt, perſonis & caſibus, in
tant mentem.bi ,pro,tunc.Idem in II.Æ- quibus etiam numeri manifeſtătur, pro
neidos: Inde thoropater Aeneasfic orſus ab prer diſtributionem , quæ in vtramque
ako.Inde,pro,poftea, &, deinde. partem eorum diſcellit, id eft,principiã
& finem.Vtraquctamendeclinatio, tam
DE PRONOMINVM caſuum quam perſonarum ad proprias
3 conſtructione. partes abîltens, ideft , ad nomen & ver
bum ,fincvtebatur,vtbonus bonaboní,
Voniam de his quæ loco articulo. bonibonæ boni,ſcribo ſcribisſcribit.No
rum accipi poflunt apud Latinos in arbitror autem' neceſſarium efle,fi quis
ſupradictis oftendimus & degeneraliter quærat ,quate in pronomine non conce
infinitis, vel relatiuis , velinterrogatiuis debatur perſonismagisterminatio, qué
nominibus, quę relationis cauſa Stoici admodum in verbis, quam principium ?
inter articulos ponereſolebant, & de ad- quia oportebat femel yni concederepar
uerbiis quæ vel ex eisnaſcuntur, veleo- tifinem , & fi eft dicendum rationabili
rum diuerfas fequuntur fignificationes: cer,caſuali. quippe cum prius eſt nomea
conſequens eſſe exiſtimo, depronomi. verbo, quemadmodum oftendimus. Et
num quoque conſtructione differere. manifeſtum quod eius proprietas, id est,
Articulienim cum nominibus in oratio- caſus,iurcobrincac finem . Præterea pro
ne accipiuntur ; ea vero pronominibus. nomen eft, quod pro nomine accipitur,
Neque apud græcos tamenpronomina vt imitatur nomen. Et certumquidem
demonſtratiua, quippepræfentes oſten- accidens eft eius ſignificationi,id eſt,ſub
détia perſonas, quæ in primaſunt cogni- ſtantiæ ,quæ innalcitur,perſona. & liter
tione articulorum , capacia elle poſſunt minatio obtinet maxime partes oratio
præpoſitiuorum , quibus latinitas caret, nis,finis autem pronominis cafus eft,ob
ficut docuimus.Er manifeftum eſt,quod tinebit per finem vt pronomen vocetur:
ideo & caſus recipiunt pronomina, vt quippe quo imitaturnominis proprieta
pro toto nomine ſubeant, id eſt , proo- tem ,id eft, cafum , quamuis criam verbi
mnibus eius caſibus, perſonarumquco- fubit proprietas,id eſt,perſona.
mniú diſcretiua ſunt, ve quoddeeft no- Oportere autem iudico ,antequam de
mini,id eſt,perſonarum diſcretio,ea loco fingulorum conſtructione pronominú
illorum prolata compleant. Et nominis dicam , differere de eorum proprietati
quidé habentcalus, verbi vero perſonas. bus ex quibusmanifeftum tradendæ fiat
Itaquevndiquedeclinantur ,duasgene. documentum conſtructionis. Quoniam
Tales declinationes affumentia , vná no- igitur prædictú eftde præcipua & ſingu
minis,alteram verbiznec per confufioné, lari demonſtratione pronominis , quæ
fedper aptillimam partitionem . Termi- fit in ytraque parte , in principio perſo
nationi enim iniecerunt caſualem decli- narum ,in finecaſuum ,de cæteris videa
nationem , principio vero perſonarum mus. Apud græcos alia ſuntdemonſtra
diuiſionem.Eftenim planum , quod liin tiuorum pronominum abſoluta, alia dif
eadem parte duæ fierent declinationes, cretiua. Abfoluta dicuntur,quæ non egét
contingebat caſusmutationem impcdi- alterius adiun&tione perfonæ,quæ inu
mento fieri perſonarum diſcrecioni : Etre, id eft, inclinatiua apud illos funt,
contra perſonarū tranſitione corrumpi vt, anis pe, inaanotvfor. Diſcretiua funt,
-4
cafuumproprietatem . Quare calū quidé quæ egentadiun & ionc aliarum perfona
LI 2
1063 PRISCIANI 1064
rum ,quæ epsonovégancevocant,vt,binor lui quod ad prædi& ú nomé refertur. Quo
ir ónórov. Neceſſeeſt.n.aliam inferre per- tiensvero , ille , vel, hic , non oſtenden
fonam ,quomodo in comparatiuisnomi- dum ante oculos aliquid referunt; opor
nibus neceſſe eſt adalias eafieri perſo- tet intelligere , quod eorum demonſtra
nas.Abſolutavero, id eft,poſitiua,per ſe tio ad intellectum refertur. Itaque quz
proferuntur.Apud nos autem pronomi- dam ſunt oculorum demonſtratiua, vt,
na eadem & abſoluta & diſcretiua ſunt. ego & tu : quædam & oculorum & intel
Abſoluta,vt,videtme.diſcretiua,videt te, ' lectus. oculorum , vt, Hicvir, hic eft,tibi
del me , illum autem non . Nominatiuus quem promitti ſapinsandis. intellectus,ve,
tamen primæ vel ſecundæ perſonæ pro- Hicpietatis hones: fic nos in fceptra reponis?
nominum fiverbo iungatur, quia verbú Præterea fola pronomina diuerſisvo
per ſe abſolutam magis perſonam ligni- cibus diuerſas tertias faciunt perſonas,
ficat,plerunquediſcretiuascſt, vt,egodi- cumverba vna voce ad plurasperſonas
co ,ille autem non . Acciditpronomini re- pertineant tertias.Dicimus enim , fcribit
latioin tertia perſona, per quam prædi. Probus aut Seruius,vel quicunque pot
&ta nomina per recordationem prono- eft huncactum ſuſcipere,non tamen hoc
minantur, id eſt, per pronomenſignifie etiamin pronominibus.Ná relatiua qui
cantur,vt,Iuppiterpoftquam Troas, & He- dem funt,ipſe,vel,is,vel,fui, quod primi.
Etora nauibusappulir, ipſe reiecit oculos cla- tiuum cſt. Demonſtratiua vero,hic,iſte,
ros. Et ſcienduin , quod demonſtratiua & ille. Sed intereſtquod, ille,ſpaciolon
pronomina non aliquorum prædi&torú giore intelligitur;Ilte, vero propinquio
loco nominum , quomodo relatiua; ſed re. Hic , autem non ſolum depræſence,
corum quæ proferri demonſtratiue non verum etiam de abſente poflumus dice:
poſſunt, accipiuntur,Relatiuavero præ- re;ad intellectum referentes demonſtra
dictorum quidem loco nominum , fed tionem, vt prædictum eſt, ve,bocregnum
quæ iterum accipinon poffunt. fi quis e- deagentibus effe , Virgiliusin l.ad abſen
nim pro ,ipfereiecitoculosclaros, ponati- tem Carthaginem retulitdemonſtratio
terum ,Iuppiter :non colligit duas oratio nem. Iſte, vero plerunque ad oculorum
.nes ad Iouem , ſed qualiprincipium alte- demonſtrationem profértur, vt, Virgili
riusfacit orationis.Poteft autem propri- usin VI. Non hocifta fibitempus fpe&tacu
umnomen , & ad diuerfas proferriperſo- lapoſcit. Inueniuntur tamen böc deab
nas , vt fi dicam , Aiaxvenitad Troiam , fenuibus protulifle autores,velde eis que
Aiax fortiter pugnauit contra Troianos; ceroi non poffunt,vtfupradi& ú eft.Vir
dubium eſt, an deeadem dicam perſona, gilius in X 1.ſednấc(eft omnia quando !
cum duo eiuſdé nominisfuerint:ad quos šte animusfupra ) Terentius in Adelphis
fupradi&ti a & us pertinere poflunt. Sin lftetuus ipfe fentietpofterius. cũ deabſen
autem dicam , Ajaxvenitad Troiam,idē teÆſchinedicat. Ille, quoq; cum eſtetiá
fortiter pugnauit contra Troianos; devna relatiuú tam de abſente quá dc præſente
intelligo perſona. In omnibus igitur re- poteſt accipi , vt, fic Iuppiter ille monebat.
latiuis pronominibusvoa cademquceſt & ,Tuneille Aeneas?& ,llleego quiquonda
oratioexfupradicto nomine pédens. Li gracilimodulatus anena Carmé. Licet ta
cet autem pro relatiuis pronominibus mépfigurá cóuerfionis, id eſt,x ' Sitos po
nomina ponere, & orationem mutare, pw ablentis quaſi præſentis loquédo,vti
vt, Iuppiter ronat, Iuppiter fulminat.Hæc. fecúda perſona, yi luuenalis in . I. Tune
nimoratióes fingulæ perfepoffuntpro- dros vna faniffima vipera,cana,Tuwedu
ferri,& inuicemconuerſoordinepræpo- os?Quomodo tameapud græcos addicur
ſtere dici, cum non adpriorem refertur , quibufdá pronominibus ad vim ſignifi
fecunda , quod facit pronomen relativă, cationis intendendam , vt ókovosi, štoi,
>
164 1063 'LIBER XVII. 1066

id lic etiam apud nos,mer,te, pre,ce,ad- aptus genitiuo,ex quo rcliquę figuratio
JS nes ,, cam
dicæ intendunt ſignificantiam , vt , ego- nes numerorú quam caſuum red
tam numerorú
met,cute,meapte,noſtrapre, huiuſce,de dátur ,vtitineris,genitiuus fecit,itineri,
lie
quibus cũ de Pronomine tractabamus, & itinera & ex hoc nominatiuus quoq;,
CH? latius diximus. Definiunturautemper- itiner,neceſſario accipitur.Similiter,pre

,,
fonæ pronominum non ſolum demon- cis , & vicis, & frugis,& lateris, qui lunc
ftratione,quæ præſentium cognitionem genitiui,faciuntpreci,& vici, & frugi, &
ſub oculis oſtendit , ſed etiam relatione, laceri; & preces, & vices, & fruges, & la
qux abſentium recognitionem haber.l- teres. Quapropter opportune inerung
taque benedicebat Ariſtarchus, Coniu- nominatiui ſupradi&tis nominib ”,& prex,
gaelle perſonis pronomina, cum fimili- & vix, & frux, velfrugis,& later. Ergo,
ter & coniuncte peromnes perſonas de- mei, genitiuusnon declinatus,ſed poli
finiuntur, vel demonſtratione vel rela- ciuefactus,cöſequentia tam caſuum qua
tione;verbavero Inconiuga, cum in pri- numerorú reculauit,illeauté & iſte & fi
ma quidem & ſecunda perſona finiútur, milia,cú genitiuú a nominatiuo habeant
3.
in tertia vero non;niſipræcipuus fit ad a- declinatum , habuerunt etiam reliquos
liquem vnum pertinens actus, vtfulini- caſus, & numerosconſequentes.
nat, & tonat, deIoue ſolointelligimus: Sed forte quærat aliquis , cur conſe
non quod verbum tertiæ perſonæ finitừ quentiá cuitauerút pronomina.& curno
eſt , ſed quod is qui eius lignificationem nomina? Nominā poſitio inuenta eſt ad
agit,proprium habet hunc actum .Mani- ſignificatione qualitatú,velcómuniú vel
feſtum eſt igitur,quod ideo diuerſæ ſunt propriarum ,quæ funt innumerabiles,vt
pronominispoſitionesin tertia perſona, homo,Plato.Etquoniá neq;demonſtra
nevna voce diuerſæ fignificentur perſo- tioné habét ea neq; relationć, quibus fi
næ. Conſequebatur enim , vtiplx quoq; niuntur perſone pronominú, innume
infinitæ ellent,quomodo in verbis tertię rabilis ineis,id eſt,nominibus poſitio fie
perſona, quod contrariuin erat proprie- bat,vt fingulorum figurationominú,lin
tatipronominum. quippe cú vnadi& io gulisreddat ſuppoſitorú ſua qualitatem :
plura ſignificans infinitatis caufa fit. quare no mediocriter diſturbant quali
Præterea alix quidem partes caſuales tatis ſignificationé , cú inunáconcidant
anominatiuo genitiuú , & cæteros caſus vocem nominum poſitiones,tam in pro
ad conſequentiam nominatiui ſolet per- priis quam in appellatiuis.Inde caruit de
ficere. Principalia vero pronomina, id finitione perſona ea , quæ in nomine i,
eſt,ego,tu,mei,ſui,mihi,tibi,libi,pofitiue prointelligitur. necmirum ,cum propria
magis perſingulos caſus declinantur; cú quoq; nomina , quáuis ideo ponantur,vt
non pollit, ego , fecundum rationem ca- vnumquenq; ab aliisomnibus diſcernát,
ſualium mei genitiuum adhibere, neque incertaſunttamen , cũnó poflint omnes
çamen ,meigenitiuus,mihi &mcoppore eius qualitates quæ illum leparant ab a
tüne aſciſcit : numeris quoque politiucliis omnibus oftéderc, abſq ;demonſtra.
cominútatis, ego ,mei ,nos,cu ,tui,vos. tionis auxilio , quæ fit per pronomen .
Nullusenim genitiuus, qui non ex no Quamuis eniin ſciamus, quod poeta ſic
minatiuo ſic conuenienter declinatus, Virgilius, & filius Maronis, cernentese
poteſt numerum pluralem nominatiuo um lipoſſet fieri, neſciebamus eius elle
conſequentem exhibere: Declinatuse- hocnomen ,niſi quisnobiseum demon
nim anominatiuo congruc , huicconde- ftrans dixiſſet, hic eſt Virgilius. Propter
clinat cam ſequentescalus, quamnume- quod per ſingulas figurationes ſepara
ros.Itaquc & impónuta.i.diuerſiclinịane- tius nominatiuus exigebat obliquos ca
ceſſario conſequitur aliquis nominatiu ſus congruos proprietati fuæ , ne fieret
LI 3
1067 PRISCIANI 1068
incorta ſignificatio tam confuſa. Indeet- præſentibus , & longe veliuxtapoſitis,
neceſſario fubeunt, vt cum definitionis cauſa manifeſtandæ ,ctiá ge
iam genera
qualitate ſignificationis diſcernantetiam nus cú cófequéti declinatióe acceperút.
genus . Iade inuentæ ſunt etiam adfecti Quemadmodum nomina , ficetiam
uæ poſitiones ,vr conſequentia nomini- pronomina perfingulos caſus fimiliter
bus communibus vel propriis comple- cum verbis conftruuntur : & nominati
antur, vt equo ,albusvelfortis ; Platoni uis quidem intranſitiue, obliquisvero
vero,ſapiens velbonus,adiicitur;Marti, tranſitiueverba coniunguntur,vt, Theo
gradiuus, & alia multa quæ poffuntac- Etiftu veliſte currit , Theo&tiffi vel iftim
ciderc. vnde etiam compoſitiones ſunt miſereor,Theoctiſto veliſti prabeo,Theolli
inuentæ ,vt beneficus, maleficus, omni- jtum veliſtum video.Ablatiuusetiam ca
potens; quæex accidentib. conficicban- terosobliquos ſequitur , Theo &tiſtoveli
tur;quæ funt qualitatis vel quantitatis. ſtogaudeo.Nam vocatiuusquoq;intran
Pronomina vero ea , quæ ad nihilaliud fitiue fecúdis adiungitur verborum per
aſpiciunt per demonſtrationem , niſiad fonis,cum propriusfit naturaliter fecun
propriam aliquamfubſtantiam , & adcidæ perſonæ, vt, Theoétifte velnofterdo
accidentesqualitates,quæpoſſuntoculis forlegis,vellege. VirgiliusinX.Vigilasne
conſpici, ve, album velnigrum , longum deum gens Aenea?vigila., Obliquitamen
vel breue, voce autem ipla pronominis conſtructionem verborum , quæ fit in
don manifeſtantur nifi fubftantiæ, iure tranſitiue, cum nominaciuis excipiunt
plurimas recufàueruntvocum figuratio tranſitiue , nifi fint verba abſoluta , vt,
nes. quippe cum ſingulæ earumper ſin- Theo tiſtus veliſte viuit fpirat,floret,viget,
gulos cafuspro omnibus accipiantur no- & fimilia. Ea enim non egentobliquo
ininibus.In omnibus enim rebus fubfta- rum adiactione , id eft,tranfitione in alias
tiæ quidem fingulæ funt, qualitatesvero perſonas; affectustamenfingulorumo
multæ ,quæ nomine volátintelligi.quod ftendentibus verbis, vt , doceo iftum ,vel,
fiverum eſt naturaliter abſtitit ab eisno- Theo&tiftusdocet Priſcianum ,egodoceor ab
minum conſequens declinatio , necum ifto,tudoceris ab illo.Sciendum antéquod
pro omnibus accipiantur nominibus, vt imperſonalia, fiue tranfitiue fiae intran
nicoram terminationi ſuccedant;& cum fitine proferantur, obliquiscaſibus iun
vnicamad omnia, quæ funt, habeant fi- guntur ; niſi perdefe& ionem proferan:
gnificationem , ve vna vocegeneralipro- tur. Intranfitiue , vt , curritur a me, pro,
prietates omnium demonſtrarent, vni- curro : vel ftatur ate, pro, ſtas : & fedetur
cam habuerunt etiam vocis declinatio- ab illo pro,ſederille.Quamuis in eis quo
nem , vt fingulasvarientperſonarum & que poteſtipſares intelligi voce palliua,
caſuum prolationes,nulli obnoxiaregu . vt,curritur curſus,& ,bellatur bellum . Vn
Læ ,quæ in vnicis nec locum habere voci de etiam finon addatura quo , poteftta
bus poterat. Manifeftum eft auté, quod menſenſum complere ipſius rei quz a
& prima & ſecüdaperſona, in quibus ſo- ģitur. VirgiliusinXII. certatur cominus
la eſt demonſtratio ; ſingulas habentvo- armis. Terentiusin Eunucho: Quidagi
ees. Itaque genera quoque omnia non tør?ftatur. Tranfitiue, vt, miferet metri,
abſcilla propriis- terminationibus", ſed puder temeipænitet illum ſui.Mei, autem
per eundem finem congruam habuerüt & rui , & fui, genitiuos hic intelligimus
poſitionem ; quippe cum per eademon- primitiuorum , qaiüidem etiam poſſcli
Atratio ſubſtantiam per felignificet, abf- udrū funt genitiui. Necmirú candévo
quc diſcretione generum . Illeautem& cé mutatione ſignificatióis ad alia ſpecie
Ipfe & Hic & Iſte & Is,quia in diuerfister tranfire, cum foleat diuerſa ſignificatio
siispoterant elle perſonis,abfentibusvel eaſdem voces etiam ad alias partes tranf
ferre;
 1069 LIBER XVII. 1070
ferre,vr nomina in aduerbia,futkimevo- nis præpolíti accipitur. nec dubiū eſtqd
lant, pro , ſublimiter ,ſolerecens orto, pro ſublatisnominib.antepofitis, etiam pro
recenter. Et contraaduerbia in nomi- nomina infinita fiunt. Eſt aút cauſa pro
Aa , vt,fpontefua, & , mane nouum . & pterquam nominanon poſſuntaccipiin
participia in nomina, vt amans i jegesnis, prima & ſecundaperſona, qua fuperilis
fapiens i supos,doctus órūzas Atuais,factú quoq; dixim , vel quod ſubftãtiæ & qua
riiezer.carenx enim tempore in his figni- litates generales,& cómunes &ſpeciales
ficationibus. igitur non vocesmagisva: & indiuidu -, ir: quib. ſuntnomina, nog
8 Sent in partitione dictionú, quam earum habér certā diſcretione perſonarú ,vtpu
Ugnificatiuncs. ta omnis homo , & ſubitátiapoteht dici,
Loco nominum pronomina ponun- & animal & homo,& nominariPlaro,vel
tur , non vt quidam exiſtiinant,propter Cicero,vel Virgilius,vel quodcüq; ex f
nominum ignorantiam.qux enimigno- priis nominib.poteft imponi vni alicuicu
rantia nominum eſt, cum dicit Æncas omnib. Prima aút perſonaad nullú per
ad Didonem , ego te quaplurimafando E- tinet, niſiad ipſum quiloquitur: necla
1 uumerare vales:ſed manifeftumeſt,quod cuda ad aliú,nifiad eū, in qućintcnditur
! quia non poſſunt nomina in priina & in ſermo. Vel propter hoc,vel ctia propter
fecunda elle perſona, yt oſtendimus. Ac illud, quodnóipfinobis imponimus no
dicec aliquis , quid igitur? non etiam ig- mina,quod luum eſt primæperſonæ :ncc
noratis nominibus dicimus , ego & tu? ad eos qui naſcúturintendétes ſermoně,
ad quem rcſpondeuduin eſt,quod ex ac- quod eſt ſecundæperſonæ,eorú poficio
cidente hoc tit, id eft , deinonftratione né, id eft, nominationě faciin. Neceffe
propriæ qualitaris,cum fimiliter etiá co- eſt ergo in tertiá perlonā cócedere nomi
gnita noinina pronominalem ſæpe exi- naper omnes calus,abſquevocatiuo,qui
gant conſtructionein, nonminus tamen primus transfert poſitionéa tercia perlo
lic quoq; loco eorum accipiuntur. Vi.n. na ad fecundá,propterea quod per eúfit
proprium nomen intelligiturper prono demonſtratio præſens eius in qué facta
men.nondicovocis nonien,led quod ex lit pofitio nominis. Illud quoq;manifc
ca oftenditur,id eſt,propria qualitas ſup : ftuin eſt,quod a nobis verba facientes,id
poſiti in qua funtpropria noinina. Qua- eſt,proferentes, ad alias debemus perſo .
obrem adnihil vtilepertinent pronomi. nas eaintendere,& apparet quodnó li
na, ſi carcát perſonisoftendentis, & eius cet nominibusvti , quodtertiarú ſunt ca
qux oftenditur.Itaq; cum ſcribunturper perſonarum , ſed ratio exigit a prima ad
ſe pronomina,nimium infinita funt,fcili- fecundam fieri verba. Quamobrem ſub :
cet cū aſuamateria excidūr,id eſt, demó- ieruntpronomina,hoc ,quod non pote
ftrationepropriæ qualitatis.Vnderatio- terat nomen, complentia, cum dicimus,
3
nabiliter,qui libi inuicé fcribūt,ſolēt no ego tibifcripfi. Prædicta autem eſt cauſa,
mina propria præponere, ſine quib.per- quapropterpronomé vnú proomnibus
fe & io orationisnon coſtaret,cú ponátur accipitur nominib.id eſt, quod demon .
pronomina tamprimnę quá ſecundæ per- ftrationé vel relationenı habeat alicuius
Ionæ propter accidentesactus , táſcribě. certæ ſubſtantiæ , quæ in omnibus pro
ti,quam illiad qué fcribitur. Præpofitis priis eſt nominib. vna eademq;voceli
igitur nominib. propriis,vtCicero Bruto, gnificanda.Nemo taméputer quod nihil
viad ea demonftrationesfaciunt prono- vlus habeát tertię pronoininaperſone,cũ
mina. Si.n. ponă,ego tibi dudum ſcripſi, nomina in eam poffunt perſonā accipi;&
oltendi per pronomě,ego, nominis præ- dicat,fipoflent in prima& ſecunda inuc
politúnominatiuú:per,tibi, aúc datiuum niri nomina perſona,fortallis necexco
Iecundæperſonæ ,qui locodatiui nomi- gitarentur pronomina. Nam pollu
Ll 4
1071 PRISCIANI 1072
musadhocdicere, quod pronomina fe- verbis. Cum enimipſa verba per ſe ſub
mel nominum loconata , ex accidente (tantiam vniuſcuiuſque propriam colli
habuerút etiam demonſtrationem . Sub gant,vel ſubſtantiz nominationem ,ne
oculis enim omnes eorum perfonæ ple- ceſſario relictis pronominib, quæ ipſam
tunq; cernuntur.demonſtrationein
Itaquepræcipuumha- quoque ſubſtantiam , quantumad vo
buerunt accidés , quæ cem lolam ,ſignificát,adnomina fe appli
profecta per coniunctionem primæ & cant, quæ propriam qualitatem demon
fecundæ perſonæ peruenit etiam ad dcr- ſtrant, ſeu generalem ſeu ſpecialem ,vt,
tiam . Non igitur quod non habet tertias homofum ,Apollonius vocor.vnde ego fum,
perſonas nomen , ideo excogitata ſunt vel,ega.vocor , per ſe nemo dicit;cum du
pronomina : ſed quoniam expers eſtde- plicata ſubſtantiæ demóftratio fine qua
monſtrationis, quęeſt in pronominibus. litate nihil perfectum ſignificaret.none
Itaqueineſtvtrunque inillo Virgiliano, nim erat poflibile propriam poſitionem ,
bic Cafar & omnisIuli Progenies, latis ne- quæ ſignificatur nomine proprio,attri
ceſſarium .Quia enim cerniturAuguſtus, buere voci cominuni,id eft,ad omnesge
demonſtratione vſus eſtperpronomen, neraliter pertinenti , quod eſt pronome,
quæ nomine fierinon poterat, hic.ytaūt ſi diceremus egofum ,egonominor, verba
qualitatem quoq; propriam oftenderet ad pronomen referentes.nam ſignifica
perſonæ, quamdemonftrabat addidit, tionem non propriæ qualitatis,fed, quæ
Cafar.Hisitaq; fehabentibus certum eſt, communiter omnibus accidit, ellentix
quod li dicá, Priſcianus fcribo,& hisſimi- demonſtratiuæ faceremus,ad quamper
lia,ſine dubio incógruedico.ncc propter ținet,ego.Eadem eftratio in ceteris quo
aliud quid niſi propter perſonarum con- que perſonis. Manifeftúeft igitur, quod
ſequentiá.Tertiæ.n.perfonæ eſtnomen, quiaconfitéturſuam poſitionen nomi
verbú vero priimç.Elt igitur conſequens, num ſupradicta verba,id eſt,nominatio
quodin duabus tertiisprofertur,yt,Pri- nem,euocant ea a tertia ad primá, quan
ſcianus fcribit.Non tamenomnino vbiq;. do dico, Priſcianusfum ,vel,Cicero vocor ,
hocobſeruamus. Quæ n . fubftantiam fi- cum ſpecialem ſubſtanțiam , quam pro
nificantverbavelnominationem , adſci. nomen additum ,deinanftraret , habcac
ſcuntaptiſſimenomina, & in prima & in in fe ipſum verbum ſubſtantiuum velvo
ſecunda perſona,id qdeftin aliis incóſe- catiuum . Itaq ; frequéterinuenimus de
qués, vt,fumpius Aeneas, Ciceronominor, monſtratiuispronominibus poſitis, non
& his ſimilia.Quamuis.n.Gręcorúauto pofita fupradicta verba tamen intelligi,
res inueniantur licentia ſolitavtentes, & vc Virgilius in VI. hic Cæfar & omnis Iuli
aliis quoq; verbis primæ & fecundæ per• Progenies. Adeo quoque demonſtratio
ſonæ coniungentes nonina , vt Homer. huiuseſtcaufa,quodaduerbiis quoqide:
Qolboranímavce zouocéopov os oerépootep p'- monſtratiuis fæpe pofiris, non eſt neceſ
mw.Euripides in Hecuba:Hºxeverpadlo Reve ſe addere ſupradicta verba,yt Virgilius in
fuva,raj exótx túras Nutely Toaúdwpos. Idem I. Æneidos. Tune illeAeneas,quem Dar
inBacchis:Hºxco' de Treijs Teint mBalasgoiode danio.Anchiſa? Idem in III. Nam Polydo
Axóvuoos.Osasidus.@ fusoxañs ángo amador. In rus ego.Idemin eodem : Ecce tibiAufonie
quibusomnibusdeeſt, ego.Noftri quo- tellus hâcarripe velis.Necnoetiánominc
que,vtIuuenalisin IV. Nam com ſiscon- ſubſtátiæ pofito frequéter deficiút verba
nina mihipromiſins, habebis Euandrum , ſubſtantiua.Lucanus in I. Quis furor,ocio
venies Tirynthius haud minor illo Hoſpèsé nes,qua tanta licentiaferri?Virgiliusinlv.
deeft eniin , tu. Supradictis vero, id eſt, Æneidos:Quis tibi tunc Dido cernentita
ſubſtantiuis , & ſine pronomine,beneo- lia ſenſus?Quosue dabasgemitus?Et, qua
mnes adiungunturperſonæ, & vocatiuis lis ,&quantus, pofitis infinitis ,pro qui
bus.
 1073 LIBER XVII. 1074
bus etiam ,quis ponitur,fæpius deficiunt referuntur , quomodo & nominum ,vty
verba ſubſtantiua, quomodo etiam par- illisas mifercor,illinoceo,illum accufo,illo ni
ticipiis.vt luuenalis in IV.O qualis facies, tor. Ex qua conſtructione intelligitur,
E qualidigna tabella. Virgil.in I. Ænei- qualis naſcitur affectusperſonæ;ſed non
dos. Certe hinc Romanos olim poluentibus reciprocatur quod dicimus. Non enim
annis, Hinc foreductoresreuocato a ſangui- omnia verba obliquos deſiderant caſus
neTeucri, Quimare,quiterras omniditio- nominum velpronominum , quomodo
15
setenerent Pollicitus. Non tamen etiamſi omnes obliqui calus verba deſiderant.
dicamus , Cicero accuſo , bene dicitur fi. Quoniam quædam ex his perfecta ſunt
cut,Ciceroſum.No.n.accuſationisverbú & abſoluta , quædam defe &tiua, vt ſi di
opprietaté fic ſignificaretſubſtantię quo- cam , ambulathomo , viuit',currit,fedet,
modo ſubſtantiuú verbú vel nominatio- & fimilia; quæ ſunt abſoluta , non egent
nisquæper vocatiuum verbū’indicatur. obliquis calibus. Sin dicam ,accuſat,
Participiis quoque, quæ tertiæ ſunt per- vides , infimulatur ; imperfecta ſunt, &
fonæ , quomodo nomina ſubſtantiua, egent obliquorum caſuum adiunctione
benefociamusverba , vt poffint loco tri- ad perfectionem ſenſus. Sed de his op
um verbi perſonarum fungi, vt , amatus portuniusfeparatim ,cum dc verbi con
lumes eſt,doctusſum es eit. Quæ ſide - ſtructione tractabimus. dicetur. Qui
ficiant , infinita pro his ſubeunt nomina dam tamen putauerunt perfectiorem
ſubſtantiæ cum verbo , vt , ego fum qui a- eſſe verborum conſtructionem , fipro
mor ,ideſt,i pensuevos, vel,tu esquiamaſti, nomina affumant,vt , egoſcripſtibi,ego,
id eſt, qurkoos , Hæc enim deſunt apud loquor tibi,& fimilia ; cuius approbatio
nos participia.Et attende in his quoque nem dicunteſſe cain,quod cum dicain, e
quanta viseſt ſubſtantiam fignificanti go quidemaffuitu vero non , fi tollas pro .
um ,quod & loco participii, quod & ſub- nomen , incongrua erit locutio. Sed
ftantiam ipſius qui agit velpatitur,& a- hoc facit hic maximeconiun & io , quia
&um yel paſſionem lignificet,accipitur, dem . itaque ego non arbitror , quod di
nomen ſubſtantiuum cum verbo , vt, cunt,verum eſlegeneraliter. Non enim
grid eft amans? quiamat.quideſt naſcens? omnimodo egent pronominibus verba.
qui naſcitur. Et loco verbi participium , idque affirmatur non ex poetica ſolum
cum verbo ſubſtantiuo , vt pranſus fum , conſtructione,cuilicer & deficere & ab
pro prandi , meritus fum pro merui. Et undare,ſed excómuni elocutionedocto
nota,quodcum & nomen , vt ſupra dixi- rum,& maxime a ſcriptorum conſtructi
mus , & verbum ſubſtantiuum inuicem; one,qui ſine metriş ſcribentes perſpica
hoc cum participio poſirum loco verbi, citermagis ea vtuntur,&ex viipſiusora
illud cum verbo loco participii fungitur, tionis folent quod neceſſarium eftappo
ad omnes quoque perſonas pronomi- nere. Cum manifeſtum ſit de obliquo.
numrefertur:Ego quifcripiztu guifcrepe- rum conſtructione,fciendum quod qui
fti,ille qui fcripfit. Quomodoautem pro- buſdam infunt in partibus orationis alia
nominibus vocatiua verba non adiun rum partium intellectus,vt li dicam , A
guntur,fic nec participiis, quippe ad no- iax , intelligo & hominem ,& vnum per.
minationem pertinentia. *Subſtantiua numerum ſingularem :fi dicam , Anchi
vero aptiſſime adiunguntur ,cum actus fiades, intelligo genitiuum fingularem
vel pallioniseſſentiam cum participiis ſi- primitiui,& filius cum nominatiuo fin
gnificent,vt,amatus fum ,es,eft. . gulari. fi dicam , diuinitus, intelligo no
Deinde dicendum de conſtru & io- men cum ex præpoſitione, id eſt,ex diis.
ne pronominum ad verba. Obliqui ca- li dicam ,fortior, intelligo magis poſiti
ſus pronominum omnimodo ad verba uum primitiui,id eſt, fortis. Innumera
-
 1075 PRISCIANI 1076
bilis eſt eniin huiuſcemodi cxemplorunium abnegationem dicimus,nullus ambu
copia.nec eſt dicendum , quod fi dicam , lat, neminem inuexi , ſingulari numero,
Anchiliades, deeſt & debereiaddi , filius: fingularem numerum adiangentes. Eo .
& li addatur,poetica eftlicétia.Quomo- dem igitur modo cum abſoluta , & non
do & præpofitiones ſolent addere & mi- diſcreciua ineft prolatio ,dicimus abſque
nuere , vt Terentiusin Andria:Adte ad- pronomine, difputo, diſputas. ſin autem
menio,fpem ſalutem ,auxiliã expetens. Vir- alicuius rei diſcretionemvolumus mani.
gilius in I. Aeneidos.ſcelereante alios im- feftare, addiinus pronomen , cuius eſt
manior omnes .Ante.n.cuin comparatiuo proprium diſcernere perſonas. None
poſitum ,auctioné auctioni addidit. Te- nim ve indicem perfonam ,hoc facimus.
récius in Andr. Poft deinde, q infici date čam enim habent in ſe verba. Vnde infi
bibere.abảdat,poft.Idé in cadé:Pernimi nita eorum ,quia deficiuntperſonis ,egér
non lando.per, ſuperuacuú eſſe videtur;q- verbis indicaciuis , ve quod deeft ex his
uis ampliorisſignificátiæcauſapoteſt ac- aſſumant. Ergo diſcretioniscaulà,& ma
cipi.Idem in eadem :Abhinctrienniū.pro, xime ſiconiandio affumitur,pronomen
hinc. Virgilius in I.Æneidos.ftaliam fato additur verbo:vt,ego quidemaffui, tu ve
profugus.deeſt, ad, præpofitio.Neq; li di- ro non.vel, ego quidem ſcripſ,ille vero légit.
cam ,Aiax, quod eit ſingulare,deelt vn'. Vcl amplioris caulaſignificantiæ,in quo
I verbis igitur ſimiliter accidunt, quçve tamen ad alios omnes viderur fieri di
na cum eisintelliguntur,vt in indicatiuis ſcretio ,vt Cicero in !.Inuectiuarum : Nos,
ipla indicatio,& q exeaintelligitur,affir- nos dicoaperte,nos conſules defumits Intel
matio. Vnde ad interrogationes reſpon- ligimus enim , quod nemo alius niſinos.
déres,etiamaduerbiuin confirmatiuum, Terentiusin Andria . ego iampolhodie, fi
velnon , vel verbum indicatiuum reddi- vino,oftendam tibi, Herum quid fis pericu
mus,vtpote habensin le affirmationé. ve li fallere, & illipatrem . Et prima quidem
.
interroganti,legis? etiam , vel non reſpon- & ſecundaperlonaverborum ,nili difcrc
demus,vel,lego. Sed & de hisin conſtru- tionis vel ſignificationis cauſa,nonegent
&tione verború ſubtilius tractabim '. In- pronominibus: quippe cum ſint finitilli
efteciá fingularis numerusin verbo,fcri- mæ , lingulisque vocibuspares habeant
bonecegetvt addatur,vnº.manifeſtum- & præſentes demonſtraciones. Tercir
que eft,quod etiain nominatiuus prono- yero ,cum fint innumerabiles , vnaverbi
minis inelt verbo.Ergo fi ſupradičta non voce vtentes,neceffario confufionem fa
delunt,quiaintelliguntur, nec pronomé ciunt infinitam . Itaquc conuenienter ad
decft.Nectamen li addatur,vituperanda candem diſcernendam pronomina, quæ
fitconſtructio . Eſt enim quando ampli- ſunt finita , tertiis verbi perſonis adiun
oris cauſa fignificationis adiunguntur ea guntur ; vt per eorum adiectionem in
quæ poffunt,etiamfi nó addantur, intel. certa ſignificatio finiatur: vt, fcribithic,
ligi,vt,legis.etiamlego. Ecce.n.hic quam- fcribit ille, fcribitis,fcribitidem . Salluſtius
uis aduerbiuin ,etiam , per fepofitum in- in Catilinario. Verum enimuero , is des
tellectum habcat verbipredicti,ininter- mum mihi vivere atque frui anima vide
rogationetamen additum non fecit viti · tur. Is , in hoc loco & relatiuum & di
olam orationem , ſed magis certioré. Fir- fcretiuum eſt ad omnes. Imperſonalia
mior enim fic promiſlio duplici confir- quoque verba, cum per ſe infinita fint
Inácione. Similiter, vnumhominem dici- perſonarum & numerorum , additione
mus ambulare,ad diuerſoruin multitudi- pronominum definiuntur , & loco per
nem , non quod ipſi homini,cum ſingu- fectorú per oés modos accipiuntur ver
lariter dicimus, non inhæreat etiam yni. borum ,vt,curritura me,a te,ab illo , a nobis,
gus-numeri intellectus. Iterum adomni, a vobis ,ab illis. Intwperatiuo , curratura
me )
1077 LIBER XVII. 1078
me,ate,ab illo,anobis avobis,abillis.Simili- fum ,vt diximus , vt , intereſt imperatoris,
ter optatiuo, vtinam curreretur ame,ate, intereſt meorum natorum intereſt Coceniu,
ab illo, a nobis ,avobis, ab illis. ſic etiam id eſt, prodeſt docenti. Nam participia
per cætera. Frequentiflime tamen fine tam nominum quam verborum fibi de
additione pronominum proferuntur, & fendunt ſtructuram . & verborum qui
ipſum actum ſignificant , licet deficiant dem conſtructionein ſeruant , quando
pronomina, vt luuenalisin Ill. Curritur vel abſoluta ,vel tranſitiua ſunt ad alia ca.
ad vocem iucundam ,& carmen amica fualia , quibus ad conſequentiam verbi
Thebaidos.Virgiliusin l . Æneidos. O dea, coniunguntur. Abſoluta, vtſpirans viuo,
frprimarepetensaborigine pergam ,Et va« ambulans cogito ; quia ſpiro & ambulo
cet annales noftrorum andirelaborum.de- abſoluta ſunt.Tráficiua,miſercortui,mi
cft enim ,tibi.Idem in eodem : mecumque feréstui:noceo tibi,nocenstibi:laudo te,
fouebit Romanos rerum dominos gentem laudáste:potiorilla re,potiés illa re.&hoc
togatam , Sicplacitum . decſt, mihi.Et pal- quidem ſecundum verbú. Secúdum no
fiuam quidem vocem habentia, ablatiuo men autem participia conſtruuntur, &
veldatiuo more pafliuorum iunguntur, quemadmodum verba vel intranſitiue
& intranſitiueintelliguntur, vt,curritur cum nominatiuo,vel tranſitiue cum obo
Ame,velmihi.Actiuam vero ,li fint aper- liquis nominum ponuntur , fic etiam cú.
fectis verbis,corum conſtructionem ſer participiis intranſitiue, vt, Virgiliusforin.
uant,vt iuuatme,quia, innote . Virgilius bensfloret ,ego intelligens dele&tor. Tranſ
in II. Georgicorum . Et inuat undantem tiue, vt, egeomiferantas,cöfentio miferanti,
buxo ſpettare Cytorum .Placetmibi, quia, video miſerantem,potior miferante. Hæc
placeo tibi. Contingit mihi; quia contingo nim conſtructiones obliquorum quoq;
tibi. Similiter,euenit,accidit,cætera quo ad fimilitudinem nominum vel prono
que datiuo copulantur , & intranſitiua minum fiunt,vt , indigeo illius, indige
lunt, ve, licet, vacat ,liber mibi : exceptis paſcentis, fauco legenti; quomodo,fa
quæ accufatiuum fimul &genitiuum af- uco amico,fauco illi,accuſoillym ,accuſo
fumunt,pæniter,puder ,tedet,pige ,mije- hominem , ſimiliter accuſo legentem ,di
ret me illius. Duo inueniuntur quæ , gnor te laude, dignor reilla re , dignor to
cum genitiuis aliorum omnium caluali- celebrante. Eft autem quando in nomi
um applicantur , quinque tamen ſolis numvim tranfeunt participia, & geniti
pronominibus, quorum fimiles funtgc- uo.coniunguntur, relicta verborum or
nitiui primitiuorum genitiuis deriuati- dinatione,ve, fugitans lites, participium
uorum , ne concidant, ablatiuo poflelli- eft :fugitans litium , nomen. Amans illú,
ui pro genitiuo primitiui.conſtruuntur, fimiliter participium :amansillius,nomé;
vt,intereftmea,tua,fua,noftra,vestra: fi- vnde & comparatur,amantior amantiffic
militer,refert mea,tua, ſua,nostra,veſtra : mus. Præfectus vrbi,participium ; quia
in quibusſubauditur, in re , id eſt,in v- & præficior vrbi:præfectus vrbis , nomé
tilitatemea,tua,fua, noſtra,veſtra.Nam eft. Participium autein comparacionem
fi dicamus, intereftvelrefertmei, tui ,ſwi, haberenon poteſt, cum loco verbifun
nostri,vestri, non ad primitiuain perſo. gatur,quod comparatione penitus caret,
nam , ſed ad pofleffionem intelligitur; quantum in ſua voce.namadiectionead
intereſtmeifilii, velfratris , uelta ,velfui, uerbii poſſunt comparari, vc Virgilius.in
velnoftri,velvestri.Cũ cæteris ...quoq; I.Æneidos.Quam Innoferturterrismagis
omnibus caſualibus, id eſt, nominibus, omnibus una Pofthabita coluiffe Samo.ma
pronominibus , participiis , fupradi& á gis coluiſſe. Similiter participio additur,
verba coniuncta, genitiuum exiguntcar vi,magishiccolēsquam illam .Etadnomē:
1979 PRIS ĆIANI 1080
quidem loco verbi fungitur , ad verbum vel difiunctiua , omnimodo conſimilem
vero loco nominis , vc, facienseloquen- cogit partem repetere , id eſt, vclcaſua
sem dico , pro , qui facio eloquentem :law- lem vel carentem calu & cundem calum
do legentem , quomodo , laudo le &torem .
velmodum , ve , &s ſcribo S intelligo , vel
Necmirum pro vtroque fungi, cum v- ſcribo velintelligo , & meusferuus& tuus,
triuſque accidentia pollideat.Ec ſciendú,
vel meus feruus vel tuus. Sciendum ta
quod , fi præponatur coniun &tio caſuali,
men, quod licet genitiuis in huiuſcemo
necelle eſt aliam quoque partem caſua. di conitructione copulare nominatiuos
lem copulari, & ad vtramqueverbumre- poſſeſſiuorum , quippe qui vim geniti
ferri, vt, & Dionyfiusloquitur eg Trypho:
uorum primitiuorum ſuorum poſlidét,
& Apolloniusforipſit etego; & vigilanspro-
vt , pulcherrimifunt & Homerici verſm,
fecit & legens. Et contra,la verbo præpo- Virgilii. Similiter licet dicere , & A
natur coniunctio , neceſſe eſt aliud ver-
gamemnonis filius , & Menelaifilia fo
bum ci coniungi , &ad vtrumq ; aliquid ciati ſunt;& frater nofter Es veftri:85 ml
caſuale referri,vt,& fcribitelegir Trypho:
usſeraus, & illius. Nec ſolosnominati
Es pugnat& vincit Aeneas. Licet tamen uos poleſliuorum , ſed quoſcunque ca
verba primæ & fecundæ perſonærepe- ſus bene poflumus cum genitiuis pof
tenti nihil caſualium adiungere , & per- feffiue prolatis coniungere,vt,meus eft
fedam orationem oftendere , vt, 6 lego agere fratris, tuaeft ciuitas & omnium ,
intelligo; & doceo & doceor; & fcribis8 meifiliiesthereditas & cognatorum , meo
cogitas. Nam ipfa demonſtratio,loco ca- ſeruo & fratris dedi, meum amicum &
fualis alicuiusfungitur, cum & pronomé patrisdiligo, mei filii & vxorismee, meo
& nomen per eam intelligatur , tam in filio delettor & cafta matris. Similiter o
prima quam in ſecundaperſona .Nam mnia poffeßiua poſſunt profertitam no
tertiaverbi perfona,quæ infinita eſt, eget mina quam pronomina.Genitiuosquo
aliquo caſuali. Quod autem fit in nomi- que & ablatiuosinuenimus cóiungi ver
ne,hoc etiam in aduerbio , quod vi adic- boimperſonali , quod eſt , intereſt &
étiuum eſt verbi,exigit ratio fieri,vt,& refert, de quibus fupra diximus, vt , in
bene e dočte fcribit. Neceſſe eſt enim tereft mea & patris , referttua & impera
cóiunctióes præpoſitas, vel diuerfasper- toris.Modos quoque,vt diximus, neceſ
fonas cõiungere, quæ ſunt in caſualibus, fe eſt ſupradictis coniunctionibus præ
vel qualitates, quæ funtin aduerbiis : có- pofitis coſdem plerunque adiungi, vt,
muniter autem actum velpaflionem có. Elegis & difcis , aut legis ant diſcis. 8
ſequi,quæ eftin verbo vel participio ;vel lege es diſce, aut lege aut difce. vtinam
acus vel paſſiones copulari, communes & legeres es diſceres , vtinam aut legeres
autem perfonis conſequi; vel qualitates aut difceres. cum & legas & diſcas,cum
ipli actui accidentesgeminari, & tunca- antlegas aut difcas. cupiselegere& dif
&tum inferre. Si enim non præponatur cere cupis
, autlegereant diſcere. Licet ta
coniunctio , licer diuerſas inferre partes , men variare, vt, & legifti & lege , & legi
vt fcribit Dionyſius,& Trypho:fcribitDio- fti & vtinam legas. Calus quoque cof.
nyius , & legit. Sienim præponam con- dem ſociari exigunt copulatiuæ vel diſ
iun &tionem , dicendo, & fcribit Dionyf- iunctiuæ , præpofitiuæ vel interpolita
us,neceffeeft alterum verbum fubiunge- coniun & iones , quando vnum verbum
re& dicere, & fcribit Dionyſius, & legit. ad eos refereturvt,,ego es tu legimus,vel
Rurſus, ſi dicam, & Dionyſius fcribit,nc- mei veltui miferetur, & mihi & tibipro
cefle eft alterum caſuale inferre & dicere, deft, velmevelte ladit, vel Ciceronevel
& Dionyſius fcribit, & Apollonius : quippe Virgilio dele & tor. His conſtructionibus
cum præpoſita coniunctio copulatiua inueniuntur contraria quædam apud
autores ,

1
 1081 LIBER XVII . 1082
milie
autores , licet non repetantur coniun- lam appofitionem obliquis caſibus eo .
&iones ſupradictæ, ſed licinterponátur, rum præponitur; apud græcos quidem
quomodo fi repetantur. Virgilius in l. fere omnibus,excepto vocatiuo: apud
o Ån. Succinctam pharetram , & maculoſa nos vero , accuſatiuo ſolivel ablatiuo, vt,
Co tegminelyncis, Aut ſpumantisapri curfum adnos ,in nobis. Vnde mecum, tecum , ſe
clamore premětem .Sedmelius in quibuſ- cum ,nobiſcum ,vobiſcum ,non accipien
damn codicibus line m ,pharetra ablatiuus da ſuntcompofita , quomodo nec,quo 1

inuenitur, Quidam camen,lyncis curſum, cum ,quacum ,quibuſcum ,& fimilia . De

a communi accipiunt.Idem in VII. Ouod accentu autem eorum in libroquieſt De
fcelus ant Lapithis tantum , aut Calydona pronomine fufficienter di&tú eft.Nomi
1973
merentem . Sed melius hic quoq; in qui. nibus vero prepoſitiones adiiciuntur, tá
buſdam codicibus inuenitur, Quodfcelus perappoſitione, quáper compoſitioné.
Aut Lapithistantum , aut Calydone meren- Per compofitionem quidem quæ fit in
te. Vel, aut Lapichas tantum ,aut Calydona nominatiuo, cuius feruát compolitioné
merentem . Eandem quæſtionem habet etiain obliqui,vt indoctus,indocti,indo
etiam illud, Inftitianepriusmirer ,belline eto, indoctum , indoctc. Per appoſitio
laborum . Sed inuenitur etiam , Iuftitienenem vero , ſupradi&tis duobus obliquis
priusmirer,quod eft aptius. Similes enim caſibus. Verbis vero & aduerbiis per ſo.
hæc quoque coniunctio dubitatiua vellam compofitionem adiunguntur præ
interrogatiua exigit cafus.' Hoc autem poſitiones. Participiis autem tam ſecun
fæpe fit , vbi anceps eſt conſtructio di: dum verbi compoſitioné,quam ſecundă
etionum . Nam & ſuccingor hanc rem, nominis appolítióné,vtperlegens a per
& fuccingor hacre, dicimus.Virg.in VII. lego, efficiens ab efficio,ad legentem , a
palla ſuccinctacruenta.Idem in IV . Ænci- legente; vt,adpuerum , a puero.
dos:tnūſ, Dulce caput ,magicasinuităac- Sciendum tamen qood recta ordina
singier artes. &: Mars perdere gentēIm tio exigit, vtpronomen vel nomen præ
manemLapitbum valuit ,conceſſit in iras ponatur verbo,vt,ego rulegimus, Vir
Ipfe deū antiquãgenitor Calydora Diana. giliuses Cicero fcripferunt.quippe cu ſub.
Quod fcelus autLapichistantumautCaly. Ifautia& perſonaipfius agentis vel pati
done merentes: & , Quod fcelus aut Lapi- entis, quæ per pronomen velnomen fi
shastaniumant Calydonamerente ?Vtrú- gnificatur,priorelle debeat naturaliter,
quebenedicitur,mirorteiuſtitia, & iufti- quam ipfeactus,qui accidés eftfubftan
1. se. Et rectiusquidé, ad præpofitú caſum tix. Licet tamen& præpoftere ca pro
eſſe etiam conſequente interpofita con- férre, autorum vſurpatione fretum . Et
iunctionc;nõ tainen penitus abfq;ratio- prima & ſecunda perſona vel in ſe reci
ne eſſe videtur, fi quid tale inueniatur procantur,id eſt,refringuntur ,velina
apud autores.Pronominum obliquis ca- lias diuerſas tranſeunt, cum non abſolu
fibus coniuncta verba duas exiguntper- tis verbis adiunguntur. Inſeſe quidé re
ſonas,efficientis & efficiendi, id eſt,agé- ciprocantur,ve,miſereor mei, miſereris
tis & pacientis, ki , mifereris mei, das mi- tui, noceo mihi,noces tibi,laudome, lau
hi,vides me, dignaris me. Similiter in o- daste. In alias vero diuerſas tranfeunt,vt,
mnibus caſualibus , & in reciprocatio- miſereorillius,miſereris mei,noceo tibi
nibus perſonarum , hoc eſt, quando ca- nocco illi, laudo te,& laudas illum .Ter
dem perfona & agit & patitur , vtimur tia vero perſona,non ſolum eadem pati
ciſdem conſtructionibus , vt , miſereor tur , ſed etiam in aliam tertiam intrinſe
mei, inuides tibi, orat fe ille, & fimilia. cus poteft tranfire. quippe cum diuerfæ
Nullapræpofitioper compoſitionem in eapoſſint elleperſonæ,quod & inpri
poteſtpronoinipi adiungi. Itaq; per ſo- ma & in fecundanon inuenitur, quippe
1083 PRISCIANI 108
cuin lint finitiflimæ, & vocibus vnicæ ,vt, bus coniunguntur, vt, meus pater , tuus
ifteaccuſat illum,& ille hunc : & in ſereci- filius. excepto vocariuo, qui lolus in pri
procatur eadem , vt,illeaccuſatſe. Prima mæ perſonæ poffefſiuis inuenitur , cum
autem in aliam primam tranſirenon po . fecundæ topuieturperſonæ , vt , o mipa
teft , nec fecundainaliam ſecundain : Ici- ter , o mes tu,onofter Chreme. Omnia ta
licet quia necpoſſuntelle diyerſęprimę, men poffefiua in genitiuos primitiuo.
& fecundæ.ſed velin ſe reciprocantur,vt rum, etiam verbis Cociata, poffunt reſol
dictum eſt ; vel tranſit primain ſecun- ui , vt , amicummeum monco , pro , ami.
dam vel certiam , & ſecunda in primam cuin mei . & , Erandrium filium Turnu
vel certiain ,ve,videote,& video illum : & interficit,pro ,Euandrifilium .& ,Darnius
vides me, & videsillum . Tres igitur pero filiusab Aenea viltuseft, pro , Dauni fiti
Sonx eandem quidem habent conltru- us. Hoc autem intereſt inter primiti
dtionem reciprocam , vt , prolum mihi, uum & poffeffiuum ,quod voce poffel
prodes tibi prodeſtſibi: tranſitiuam ve fiui genus & caſus & numerus iplius
so , prima quidem & fecunda ad binas poffeflionis oftenditur. Et ſubſtantiua
perſonas, vt , proſum tibi , proſum il- quidem verba poſlefliuis coniuncta, ad
lis, prodes mihi, prodes illis : tertia vero poffeffores referuntur,vt , tuusfum fili
ad tres ; ſuperat. n. hæc vna , quod tertiaus , meus es pater, fuus eftillius ferum . la
in aliam tertiam tranfitiue profertur , vt, vna autemeadeinque perſona poſſeſſor
ille prodeftmihi,prodeſtcibi, prodefti- fimul & poffeflio intranſitiucintelligi
Ai Poſſelljua tame, quia duas continent non poteft , niſi figurate dicat aliquis,
perſonas, id eſt , poſtefforis& poffeffio- meus ego ſum ſeruus es domino ;& fimilia.
nis,neceſſario tribus conſtructionibus Perſius, Vindiftapoftquammeusa preto
ordinantur,cum eorú primitiua duas ha- rereceffi. & Euripides , thedi imóseiui. Sin
bát,reciprocam.i.ſuſpallam ,quam græci autem aliquibusea verbis ſociamus adi
imuomala vocant, & tranſitiuá. Suipallam , pſarum poffeſfionum actum velpaſſio
vt,video memer:tranſitiua, video tevelil- nem pertinentibus,neceſſe eſt,cum& in
lum . Poffefliua vero modis conſtruun- prima & inSecunda eſſe perſonaintelli
cur tribus,cum verba vela poſſeſſore in gantur , primitiua quoque eispronomi
pokleſioncm ,vela poſſeſſione in poſlef- na adiungi , quomodoetiam in omni
Lorem, vel extrinſecus transferuntur. A busſolet fierinominibus, vt,tu meus fili
poffeflore in poffeffionem , vt , doceomeu uslegis ,ego tuuspater doceo , & , tu Virgili
filium ,docestuum diſcipulum , docet ille fu- doces, ego Priſcianusdoceor. In eis enim
umauditorē.A poflellioncvero in poſſel- conſtructionibus , verba , quænonfub
forein , ve,parer mihimeus filius,parettibi ftantiam fignificant , ad ipfas poſſeflio
tuus cliens ,paret illi fuusferui . Extrinſe- nes , non ad poffefforespertinent, id eft,
eus,vt,docestu, veldocex illemeum filium , quando nominatiuis pofſeflivorum ad
doceoego veldocet ille tuumfilinm ,doceo e- iunguntur verba. Sin autem in vna ca
gorel in fuum illiusfilium .Ted inelius hoc demque perſona,verbum obliquocon
perretranſitionemdicitur, yt , rogat me iungaturpronominiscalui , necelle eſt
ille utdoceam ſuum filium . Cum enim ſu : reciprocationem , id eſt,ſuipaflionem fi
um ſitrelatiuum ,exigit vt prius cogno- eri, & eandem perfonam agere aliquid
fcatur perſona ſui pollefloris , ad quem inſe ſimul, & a fepati,vt, miſereormergin
refertur. Et fciendum , quod oinnia iſta uideomihi,incuſome. Et fciendum ,quod
poffefliua,poffefforis quidem perſonam Græci quidem compofitis vtuntur pro
fecundum primitiuum ſignificant ; pof- nominibus in luipaffione , id eſt , ido
ſellio vero ipla terciæ cftperſonæ, vtme- raleia ,vt iuautóv hudongo,atèdidáoxes,
ustuus ſuus: quomodo & nomina qui- isutenotondoxa.bocidemetiain in potles
fionem
 1085 B E R XVlla 1086
3
fionem tranſitione factaa polleſore, fa- cum ,id eft,fuipaſſumidretatiseſt ; vetre
siunt,id eft , genitiuo compoſito primi- tranſitiuum ,in quo neceſſe eſtprius per
tiui pronominisvtuntur pro quocunque fonæ tertiæ figuificationem vocealiqua
obliquopofſeflionis,vt isinauño ujar rúšite, fieri , ad quam iſte genitiuus, veſreliqui
Tóv sau tedonor cunters, zor équis cujou aadiva. eilks calusreferantur,vt,ille ju :miferetur,
Pro his autem omnibusLatini fimpli- ille fibidonat , Virgiliusſecelebrat. Ec pro
cibus vtuntur pronominibus , Home- compofito Græco fueis ,vt diximus, ac
rum ſequences, qui fimplicibus-vbique cipitur,quod apud græcosquidem in tri
etiam procompoſitis vtitur pronomini-. businuenitur perſonis, & velin ſerefle
bus, vimeimiſereor ,&meifilii miſereor: &ic actum ſuum ,vel inpoſſeſſionemfu
mihinoceo , & mei filionoceo :meaccufo, & am , έμαυτά κήδομαι και είμαι ρέλι κώδη
meifilium accufo. Sæpe tamen etiain in May,rawit Tuzles kai i pavñ nónov tumas,sava
reciprocationibus folemus νει afarmen- τρίχαείζεται και τονεαοή ακροατη χαράζεται. Γ
cibus ſyllabas pronominibus, quibus di- gitur apud Latinos fupradictorum com
ſcretionis quoquecauſa vtimur,vt, mi- policorum pronominum nii in tertia
himet innideo, tibimetipfe nocu , fibimerin non habemus fignificationem perſona,
Bli prodeft. Illud quoque notandum , id oſt,ſui,fibi,ſc, a ſe. Ideoque ctiam no
quod poffeffiua pronominaprimæ & fe- minatiuo caret , quomodo fupradictaa
cundæ perſonæ , fiue poffefforis fui , li- pud Græcoscompoſita.Et illi quidem ,fi
uc extrinfecus perſonæ bene copulan- uc idoradec ſit ideſt, reciprocatio,vel fui.
cur, tam agenciaquam patientia , ſiuein paflio ; fiuc in poſſeſfiúatranſitio fiat, v
ſeipfa reflectantur, id eft, reciprocentur, tunturſupradi&tiscompoſitis , vtoften
vt, meus filius veltuusdiligit me,diligitte, dimus. Nos vero primitiuis quidem , ſùi,
diligitillum , diligitfe,filium meum velin- fibi,ſe ,a ſe,vel per reciprocationem , vt,
um dilige ego d,iligis tu , diligisille. Ter. fuiporitur,fibiindulger; velper retráficio
tiæ vero perſona poffeffiuum fine vo- nem vtimur,vt,hortaturmeille ut ſuipoti

ti
ce altera ſignificantepoſſeſſorem ſuam ar rogatte ille vtfibiindulgeas. Poſfelluís
non poteftadiungialiiperfonæ per ſe.fi vero , cum in ea pofleflorumfiat tranſi
enim dicam , fuus feruus ministrat mihi tio, vtſuiſeruimiferetur, & ſuo feruopra
veltibi , foleciſmumfacio; quia in pol. deft ,& fuum feruum diligit. Nec aliter ta
lefiuo primæ& ſecundæ perſonæ , ficut mé poteft fupradictum pofleſſiuam ter
oftendimus , . recte conſtruitur , cum tiæ perſonæ conftrui cum aliis extrinſe
quacunque perſona copuletur. Nec cus perfonis, niſi per retranſitioné, quó
mirum cumprimæ & ſecundæperſonæ inodo primitiuum eius , id eft', niſi pri
goflefliua , finitas habeant poffefforum us a poſleſfore eius proficiſcaturin ali
perſonas, quippe in vnicis vocibus pri- am verbun perſonam , & fic ab illa rur
mitiuorum conſtitutas , & demonſtra- fus ad poſfellionem tertiæ , ficut & ad
tiuas. Terriz vero perſonæ poffeſliuum ſe , vt , rogat me ille utfuusferuus mini
non folum ad omnes voces pronomi. Stret mihi vel tibi,precatur vtfui patris
num tertiæ perlonx ,verumetiam nomi- mifercar.petit te utſmo profis filio,obſecrat.
num poteſt referri ,vt, fuus iftius ,illius, Cicero Varronem ut fuum erudiatnatum ..
ipfius hominis, finequibusadditis perfe- Ernorandum , quod cum a tertia in ter
cum ſenſum non haber. Idem fit etiam tiam fit retranſitio perſonam , in du
per obliquos,vel ille velikte, velhomofue bium venit poffeſfioad quam pertineat
opisindiget, ſuo filio parcit,fuum morem ſe- earum ,vt , rogatiſteillumne ſuonoceat fi
quitur. Nec mirum hoc fieri in terciz lio,ambiguumeſt ,cuius ſuo filio,iſtiusan
perſona polieſliuo, cum vim genitiui illius,id eſt,rogantis,an eius qạirogatur,
poſlidcat lui primitiui, quod vel recipro- quomodo & apudGręcos,cogenans Flaming
 1087 PRISCIANI 1088
souve n'esotians in it lewat pinoy tayduong quoque cauſa vel abundanciæ folet cum
dubium fit, vtrum Platonis an Ariſtote- genitiuo poflefforis addi nominatiuus
lis ſuum . Omnium poſſeſſiuorum tá no- poſſeſſiui, vt,fuuseft Homerimos ; intel
minum quam pronominum per quem- gitur enim non alterius: & ,fuus Ciceronis
cunq; cafum prolatorum loco,licetgeni- filius heres eft patrisconftitutus;ſuus , dici
tiuisvti primitiuorum ,vt, Euandri filius, tur ad diſcretionem illius , qui ſecundum
pro,Euandrius filius, & Euandri filii,pro, leges ſuus non eft, id eft,lub poteſtate
Euandrii filii, & Euandri filio ,pro, Euan- patris legitimi non eft. Quod autem ,
drio filio , & Euandri filium ,pro, Euádri- ' luus , pro vniuſcuiuſque proprio accipi .
um filium ,& Euandri fili,pro, Euandrie atur; vſus confirmat. Virgilius in l. Ge
fili, & ab Euandri flio, pro, ab Euandrio orgiccrum : molles fua thura Sabai. Te
filio . Similiter per omnes caſus tam fin- tentius in Phormione : Quot homines tot
gulares quam plurales, licet tam prono- ſententia ,fuuscuique moseſt. Sin autem
minibusquam nominibus vti. Itaq; licet in poffeffionem fit a poffeffore tranſitio
genitiuosquorumcunq; caſualium cum intrinſecus,obliquispolleſiui vtuntur,
poſfelliuis per quemcunque calum pro- ye, Cicero miſeretur filiifui,prebet ſuofilio,
fatis coniungere, vt, meacauſa laboro es aſpicit fuum filium ,potitur fuofilio. Sin
illorum :meü patrem honoro & Catonis;tuo extrinſecus fit tranficus in polieſionen
patripare & fratris:trum imperatorem & tertiæperſonæ, fufficit genitiuo vtiipſ
comilitenžſequere: o noster & fratrismei us poffefforis , vt , mifercor filiiCiceronis,
pater:ſuaillecöfidis, patris virtute.Simi- donofilio Ciceronis,accufo filium Ciceronis,
liter figuratur conſtructio in nominibus potior filio Ciceronis. Licet tamen adde
poffefliuis. Terentius inAndria. Meotu- re etiam poffeſfiui caſus conſequentes,
dio atg, hofpitis. Eft tamen aliquadifferé- vel diſcretionis cauſa , vel abundantix,
tia ad genitiuum primitiui in poſſeſſiuo vt ,egeo ingenii ſuiCiceronis, benedicoinge
tertiæ perſonæ , cuius nominatiuo tunc niofuo Ciceronis, & fimilia. Illud quoque
vtimur, quando ad ſuum poffefforépof- fciendum , quod cum in aliis omnibus
fellio tranſitionem facit,& non adalium . poſſeſiuis liceat genititiuovtiprimitiui,
vt,indigetillius vel Ciceronis fuus fili',pra- pro omni eorumcalu ,quod oftendimus,
Stat illivelCiceronifuus filius,vidorillum in hoc quoque poſleſliuo pronomine
vel Ciceronem fuus filius , bene mereturde tertięperſonæ ,quomodo inaliis,tunc v
illoveldeCiceroneſuus filius.Similiterpal- timur ,cum ipfe pofleſſor aliquid agat in
ſiua,quæ a poſſeſſoreſolo fiunt, nomina- poſſeſſionem ſuam ,& cum in aliam per.
tiuumpofleflionis exigunt,vt,amaturab lonam tranſitum oſtendatur facere pro
illo vela Ciceroneſuusfilius.Necnon tamé ſua poffeſione,vt, amat ille fuum filia,&
tam nominatiuo, quam aliiscaſibus pof. amat illeſuifiliü ,bene dicit fuofilio,& beno
ſelliuis licet vti, cum poſſeſſorem oftédi- dicit fuifilio,petit ameut plimfuofilio,&get
mus extrinſecus facientem tranſitionem pſim fuifilio.Siipſa tamépoſſeſio in poſ
ad aliquam aliam perſonam , pro ſua pof- Tefforem faciat tranſitioné,non eft con
fellione,vt,rogat meille, vtſuislegatapud gruum vti primitiuigenitiuo pro poſlel
mefilius,&, vt fuusdoceatur a mefilius,& , liuo , quiavim habetcompoſiti Græci,
ut ſuimiferear filii,& ,vtſuodonem filio, & , vtCiceroni reditfuus filius ;non ſatis com
vt fuum feguar filium , & , vt fuopotiar filio; mode pro hocdicitur , Ciceroniredit fui
cum inpoſſeſſiuis primæ & fecundæ per- filim . Nec, Ciceronem landat fui filius,
fonæ , liceat etiam non poflidentes con- pro, ſuus filius , & fimilia. Quia neca
ſtruere fic: accuſasmeum filium ,miſereor pud Græcos bene dicitur , Kixépond pa
tuifilii , inuidetillemeo filio. Diſcretionis tão ficourage los , niſi more Attico pro fim
plici
 1089 LIBER XVII. 1090
plici accipiatur. Etfciendum quod quia fox izlp ipcosaltwy. On ole povos imone
primitiuú eius, tam ſingulare, quam plu- rulumai exauri ina , i si ipines . E '
iale eſt, licet in poffellino &vnum & tu apo's Kamaria wizaeir Erdens. Topuro
plures poffefforescius intelligere, pro ſie 28 xwpion ou nogatay kaha dp av Thon zimowe
gnificatione genitiui, ad poffefforem juír poridiou svoj. Phrynichus noaspíays.
pertinentis, vt fuusillius,& fuusillorum . Socepindo ancū irov. Pro quo nosdici
Nec mirum , & per retranſitionem Ro- mus,meum proprium , & tuum proprium :
mani vtuntur his pronominibus ; id cft, dicitur tamen & , ſuum proprium illius,
fui, fibi; ſe,a fe, & cius porſellino, vro- vt non putetur abundare , fuum , ſed
ſtendimus: necnon ſi ad coniun & ionem indubitabilem diſcretionem ſignificare.
fui etiam in alias perſonas aliquid agat,vt, Illud quoque notandum quod tertiæ
ille vocatme ad fe ,ducit te focum , trabit - perſonæpoffeffiuum ad innumerabiles,
mnia in fe: vel cum tranſitum facit in ali- vt diximus , refertur perſonas poſſeſſo
quos fibi coniunctos, vt, ille miſeretur cum . quippe cum ad omnia tertiæ per
corum qui ſecum viunnt , velfibiparen- ſonæ pronomina, & ad omnia nomina &
tium , velfecum degentium, datfibifauen- participiapoffit referri, vt,fuusillius,ſuus
tibus,inculat fecum certantes,inuidetſein- iftius,ipfius, bouins,ciusfuus Virgiliiverſus,
digentibus. & videntur hæc omnia pof- ſua dicentis diligentia. Primæautem per
fefluorum vim habere, & fimilia :nec ſonæ poffellius & fecundæ non egent
incongrue huiuſcemodi conſtructionem per fe prolata adiun &tionealicuiusgeni
habuille,cum Attici quoq; foleant com- tiui, cum vim genitiui finiti in fe habe
pofitis in huiuſcemodi vti conſtruction ant, quomodo nec, fuus , eget genitiuo
nibus.Xenophonan unuovevue Twvaa'a- ſui primitiui, quem in ſe poſlidot, ſed ex
na'Emxecms y , eon ó xarizopos, nous ne pieces trinſecus alterius vocis,proptermultitu
apcannawilev idinaone, ne saw puis nous owis- dinem tertiarum perſonarum , ad quas
mas lazū roçaripos museo mu na tépw . ama neceſſario & primitiuum ,ſwi, & poffeffi
και τους άλλους συγγενώς έποία α απμία να uun ipſum refertur. vtraq; enim relati
Robes mois jautã owoñar. Demoſthenes : ua ſunt.nam ,meus & tuus, nifi ad ſuorú
Kaj épernóta Tūmor euautóv, pro gué. Xe- primitiuorum , quæ ſunt demonſtratiua,
nophon απομνημονευμάτων β.Χαρεφώντα δί- non intelliguntur genitiuositaq; extria
ποπ και Χαιρεκράτίω , αδελφώ μεν όνπ αλή- fecus genitiuis non egent.
λουν , εαυτό δε γνωρίμω αιθόμενος διαφερομέ- Quæritur quæ fit differentia inter ge
Yw . Quod autem etiam genitiuo vel da- nitiuum primitiui & pofTefliui , mci, tui,
siuo , qui loco fit genitiui pofleſſoris, fui,noftri & veſtri. Er quantum quidéad
bene additur etiam poſſeſiuum , vt ſu- yocem , nulla : quantum vero ad fenfum ,
pra diximus, non ſolum noſtrorum , ſed hæc eſt differentia, quod genitiuuspri
etiam antiquorum vſus comprobar. Vir- mitiui fimplicem polTeſlioné ſignificat;
gilius in Bucolico: Et me Phæbus amat, poſſeſſiui vero duplicem . Si enim dicam ,
Phæbo fua femper apud me Munera ſunt mei estferuus,pro, meres estferuus, ſim
lauri, & ſuave rubeus hyacinthus.Teren- pliccm demonſtro pofleflionem .Sin au
tius in Adelphis: Suoſibihunc gladioin- tem dicam , meiest filii feruus, duplexo
gulo. Et Plato inTimæo: Min beg ypu Atenditur poſſeflio ,mea quidem in filio,
dos rexist sögupes runas amo po te x taua écu tão filii autem in feruo. Frequentertamen et
istov vopía. Ec, quod mirum eſt, hoc i- fine nomine licet huiuſcemodi poflelli
pſum zo idrow etiam primæ & ſecundæ ad, uaproferre ,& maximecum dedominis
iungiturperſonæ apud illos, vt llæus á vel coniugibusvel amicis mentio fit, vt
Two abbi's Evensidiw. Oux au mai da te imau- Terentiusin Andria : Cuius hicpuerum
wi. Demoſthenes o tuo campos Teenséc.[74- appofuifti? veftri.casi noftri
Mm
intelligitur
Ο των διωτιδιων μαλυν τιμωρηθητη Περικλία ,
 IOGI PRISCIANI 1991
enim domini, velherilis filii. Idem in ca. quam ſeparata omnibus adiunguntur
dem. Cur meam tib?ſubauditur, coniun- cafibus.Sui, quando eſt primitiuum , no
gem velſponſam . Idé in Eunucho:Omex minatiuum , vt diximus,non habet; quia
tr. ſubaudiendum cft ,amicavel ſoror.Et neceſſe eſt ad aliqué aliumnominatiuum
omnibus maritis mos eſt de vxorib. fuis tertiæ referre perfonæ hoc pronomé: &
dicere, mea , & inuicem vxoribus,de ſuis quia tranſitiuorú feruat cõitructionem,
maricis dicere,me',perdefectioné nomi- nam velin fe reciprocatur,ideft,ipſe in ſe
nis. Et primitiuorum quidem genitiuus aliquid agere oftenditur, aut ipfe a ſepa
per le profertur,non egens alteriusgeni- ti,in quoneceſſe eſt obliquú aliquépo.
tiui,vt,meifilius ambulat, tuifilium video, ni calum ,vt,miſereturſui parcit fibi,accu .
meimiſereris,tui miſeretur. nam & ad o. fatſe,potiturſe.vel per tranſitionéaliquá,
mnem numeri ,genus & caſumbene có- vr prædictum eſt conſtruicar,id eft,qua:
ſtruitur primitiui genitiu '. Poſſeſſiui ve- do ab ipſa in aliam fit tranſitio perfonam ,
ro genitiuº cget ſemper alterius genitiui, & ab illa in eam retranſitio,quæ ſimiliter
hoc eſt, eiuſdem numeri &generis, Mei obliquum exigit,ve,rogatmeferuusutmi
filiimiferere,tuifiliimiſereor,ſuifilii miſe- ferear fui, petit me amicus vt fitsproſim ,
retur ille.niſi per eclipfim ,quomodoprę. commonetmeinimicus ut ſe accuſem, hero
diximus, proferatur. Ec nó ſolúgenitiuo taturmevirtus vtfe poriar.Erſciendum
primitiui pro omni caſu pofſeliui licet quomodo compofita pronomina apud
vri,vt,meiager,pro,meager, & meiagrũ , Græcos nominatiuo carentia, omnimo.
pro,meum agrum , & , noftrum vel noftri do in a&u ſunt,& hic actus vel ad eaſdem
filius vel filium ,prognoſter filiusvel no- perſonas reciprocatur,id eſt, reflectitur,
ftrum filium , & fimilia,vt oſtendimus:fed vel ad pofſeflioncs earum ; itaq; neceſſa
etiam ipſorum poſſelliuorum genitiuus, rio verbis copulantar,in quibus nomina
cum omni cafufecundæ pofleflionis,id ciuus earumintelligitur, vt iuauis whdon
eft quça poſſeſſione poſlidetur,ponitur, pay, @eueursSinar 10,creu fosredu, zalouvir
vili vxor loqués de agromarici ſuivel de Sãror tuztens, iw ti metten ,najiwas dénoy tio
alia re,dicat,Iſte ager med eft nö ius,ſemi- fter. Sic apud nos in hoc pronominene
ne mei pragrans fum , prolem mei diligo, ceſſe eſt fieri, vt,fuimiſeretur, vel ſui filit
thalamismei cafte pareo.Nec aliter poteft miferetur. Aut cum prius atertia verbum
duplex pofſeflio conſtrui fine geniti- proferatur perſona tranfitiue in alizan
uo poſfelliui. Apud Græcos etiam arti- perſonam , & iterum per tranſitionem ab
cul huic coniúctus diſcernit ambiguita- illa in eandem actus aliquis referatur, ve
cem , o to iperaggós, ni75iu8 ozopuzwin .Quo fupra oſtendimus: Rogat mo ille vt adſe
deficiente fæpe Latini autores faciunt veniam : peritteille , utfuimsferraris:rogat
quæſtioncs vt Lucanus in IV.& reppulit Turniu neam , ut fiboparcat. Neceffe
ajtus Fortior Oceani.I Qusavõ.Idem inl. eft eniin obliquos caſus ad nominatiuos
Et Taranis Scyrhıcanon mitior araDiana: referri,interpofitis verbis,actum quidem
Tūv ths a'primesos.Similiter dicitur,minor ad nominatiuos paflionem vero ad obli
viginti annorum ; tv diconiTwo Nec quos reddentibusvt Ceſar vincit Pombe
mirum tancam vim in poſſeflionibus ha- i gote dolago. I'aflio vero facta per obli
beregenitiuú, cum in compoſitis quoq; quos actiuo coniunctos verbo, irausfer
immobilismancat idem cafus ,ne ſidecli- turin nominatiuum pertinenté adiplam ,
netur,fignificatio quoq; eius euanefcat, quę patitur,perfonainpaffiuo coniunctá
Vi tribunu plebis, plebiſcitum , fenatuf- verdo;prædictum veronominatiua , qui
confultum . Et lia duobus fic genitiuis, ad agentem pciiner, bisferrin ablarini,
vierque manet immobilis,vt.humino ! Vi, Cefur vu .cit Pompeum ,vinci,ur Ponze
itiuinicdi , iliulnodı; quæ tan copulita CH
 tog } LIBER XVII. 1094
peius a Cefare. Ego diligo te,in dligeris e paflionis & poffeffionis vim aliquam o
me Et Græci quidem compofita inuene- ſtendere ea etiam inueniet. Itaque apud
runt pronomina,id eſt,iqueuro,rawi,iawn , Græcos quoq; cum compoſitis pronoinin
quibus vtuntur, quando cadem perſona nibus proferuntur, ázer meg iawnd t'rpinor.
in ſele, vel in fuam , vt dictum eſt,pol- Prçterca ſciendum gillud quoque,quod
feffionem facit aliquid, quæ idozata, vel apud Græcos dicitur per ſolos obliquos
airevenaasa vocant,id eſt, luipaſſa, vela compoſitum calus, mincovsú doutou ,amainoso
ſe patientia , fiue refractiua;translatiue a mapigesoin, ainúars consou , necellario inui
corporibus,quæ in fe refringuntur.Sim- cem actum & pallioncm alterius in
plicia vero erora y nominant, id eſt, ex- alteram perfonam vno eodemque calu
srinſecus paflionem facicntia , vel patié- ſignificat,necpotcft nominatiuo profer
ria, vt , docco te, doceor a te. Nos autem , ri, led habet eius intellectum in ipfo vere
quomodo fuperius memorauimus , fim- bo. Noftri vero frequenter pro accuſati
plicibus quidem pro vtrifque vtimur ,ti uo huiuſcemodiconſtructionis,accuſati
in prima quam in ſecunda perſona, ſecứe uis vtuntur, antecedente ,inter, omnium
dum Homericam ,vtſupra dictú eſt,con- perſonarum pluralibus, vt Terentius in
luctudin .In tertia vero perſona,id eſt, Adelphis : Video amareinterſe.ideft ,pie
em
1 ſui libiſe aſę,quod illi ſeruancin compo- amo inasus. Idem in eadem : Age inepte,
fitis, ſeruamus; quamuis hoc quoque fit quafi nunc non norimus nosinter nos,Cte
fimplex.itaq; & nominatiuo caret, quo- fipho. pro, quómuovamón:u..Virgilius in XI.
modo iawfo, & omni verbo copulacur, q Conuerfique oculos interfe , atque ora tene
eius vicem compleat nominatiui,vt, fui bant. inter ſe ,mens denúncus. Sæpe tamen
eget,fibi nocet,fe incufat. Et in huiuſcemo- explanandi caufa adiicitur , inuicem .
di quidem conſtructione,id eſt, quando Nec ſolum in tertia , ſed etiam in prima,
ipfain poſſellionem ſuamagit,pro com- vt oſtendimus & ſecunda perſona plura
polico Græco pronomine , id eſt, ievo, i- li, quippe quæ poſſunt in fe diuerfas
auth ,awriv,accipitur.ve,fus eget lause she colligere perſonas , ad imicationem ſu
{4.fibi indulget iaurū meili teed .fuiſeruum pradicti Græci pronominis , quod caret
vendit edutor done twis . Quando vero nominatiuo , limili vtimur conſtru
extrinſecus actus in ea aliquis fieri ligni- ctione, vt,egoe tu nofmet opfos inuicem
ficatur, pro fimplici Græco, id eſt, we amamus inter nos,tu & ille inuicem amatio
etw ,witiv accipitur.nec alicer tamen hoc inter vos aliis autem calibus line, inter.
fic,nifi prius acercia perſona verbum ali- quod accuſatiuum exigit ,vtimur adden
quod, vr diximus, proficifcatur ad aliam ces, innicem , vt , ego og tunoftriiauicen
extrinfecus perſonam , & fic ab illa per miſeremur , ami.com incomov . Tu & ille
retranfitionem ad eam reciprocetur a- innicein vobis indulgetis, amíncus zepifies.
liud er bum , vt , rogai me ille ut ad fe ve- Ite e ille inuicem ſe potiuntur, imman
*11**, perrtte vt fibides,hortaturmilites im- Sonzu'xoi. Quod li nonaddatur, inuicem ,
perator ut ſe largo poriantur. Illa quoque dubitatio fit verum per fuipaflionem lin
verba , quæ tertiæ perſonæ acquititioné gulæ in le agant , an altera in alteram ,
aliquam fignificant, quanuis nec ſuipal- li dicam ifte fille ſe amunt;dubium enim
lionein , nec cetransitionem habeant , fit vtrum autisülémars ſignificet. Esin
lupradi ti pronominis cafibus frequen- priina quidem perſona licet per conce
ter conftruuntur, vt, augot ille fübitan- prionem ſecundam alluinere & tertiam ,
sium ſui, defendut Brutus fibilibertatem , vt , ego et tu legimus, ego e slle ſcribi
videt ille fimilem fui vel fibi borcinema mus. a fecundi vero prima concipi non
ducit ſecum esneas Acharen . Quanuis poteſt, tertia autem poreſt ,vt, tú & vlie
A quis hæc quoque altius infpiciat, fui vefmetipſos lad: ris.
Mm £
 1095 PRISCIANI 1096
Quæritur,cur pronominapatria ,no- ille Moneas , quem Dardanio Anchife
ftras & veſtras, a lolis pluralibus ,tam a- Alma Venus Phrygii genuitSimoentis ad
pudnos ,quain apud Græcos muedamos & undam ?Per excellentiam igitur hocpro
Sudan's deriuantur?ad quod dicendum , nomen , id eſt , Ipſe, quafi proprium,
quod ideo a ſolis pluralib. fiunt; quia pa- quod multorumeſt commune,appoli
tria ad plures pertinet, non ad vnum. Et tionis nomen poſlidet. Et ſciendú, quod
ſciendum & quomodo pronomina, quæ tertiæ omnes perſonæ pronominum
finitaſunt,habent & patria &poſfellina, poffunt perſupradictam figuram apponi
ve meus, tuus, ſuus,noſter, & veſter, no- primæ & fecundæ perfonæ; excepto, ſui
Atras,veſtras:fic etiam nomen infinitum , libiſe a ſe:primaauté & fecundaperfona,
quis,vel,qui, habet apud nos nonſolum nec libiinuicem ,nec tertiæ apponipoſ
patrium cuias, quomodo apud Græcos ſunt. Nemo enim dicit , ego tu es, velta
Andamos; ſed etiam poffeffiuả, quod tam egofum .nec , egoillefacit.,vel,tuillefacit.
interrogatiuum elle poteſt quam relati- ille, autem ,egofacio, & ,tu ille facis,dici,
uum ,vt,cuius cuiacuium. ſed huius ma- tur.Nam id elt appofitum ,quodapponi
fculinum in fineacuitur differentiæ cau- turilli,ad quod verbum redditur. Grą.
fa.Quod autem tam interrogativa quam ci quoq; primitiuam tertiam perfonam,
relatiua pollunt eſſe, quomodo & primi- & ex ea compoſitam ,ideſt, savni, tarih,
ciua corum , vſus cóprobat. Virgil.inBu- ievtov, primæ & ſecundæ perſonæ non
colico interrogatiue protulit: Dic mihi apponunt; quomodo nec nos, ſui, quod
Damata cuium pecu ,an Melibeei? Teré- vim tam fimplicis primitiui tertiæ perſo
tius in Eunucho: Quid virgo,cuia est ?I- næ Grçci,quain compoſiti poſlidetapud
dem in Andria : Quid cam tum ?ſuam nenos. Pluralem tamen compohram ter
elle aiebat? non.cuiano igitur? Cicero ve- tiam , quia nonhabent cópolita a pluralie
to in Verrinis,de præturavrbana, relati- bus primæ& ſecundæ perſonæ ,necefla
ue poſuit: Heccadem cuiaresest, cuium rio adiungunt & primæ & fecundæ , vt
periculum . &neceſſe eſt omnibuscagra- iu tavanošus sou,prognju
veurado, & inuminá
uari ſyllabis, quando funtrelatiua,quo- diar, pro , hãycurls. Nos autem nec in
modo & primitiua corum relationem ſi- plurali numero poſſumus apponere pris
gnificantia. mx & ſecundæ perſonæ ſupradi& um
Pronomina quaſdam habent proprias tertiæperſonæ pronomen, id eſt, qui G
obſeruationes ſingula,quaſdam commu- biſeaſe.quia & fingularis eft vox, quz
nes, tam cum aliis pronominibus, quam nec apud Græcos apponitur primæ vel
cum quibuſdam partibus orationis.Cuin fecundæ perſonæ, nec apud nos, quan
de propriis igiturmaxime fingulorum uis etiam pro plurali accipiatur. & quo.
ſuperius dictum ſit, nuncde commu- modo ſimplex fingulare accipimus ef
nibus dicamus. Ipfc, additiuum vel ad- iam pro compoſito, peromnes perſonas
poſitiuum dicitur , quod Apollonius ficetiam fimplexplurale, vtmeicauſafa
Επταγμαπκών nominat ,non quod folum cio,έμαυτού χάριν ποιώ,& noftri caufafaci
hoc pronomen aliis pronominibus, vel mus,ngon, aiti ni, iawthr zaien moicīguar.
etiam nominib. apponitur:fed quod fre- Nec mirum diuerſas aliquando perſonas
quentius quam alia ,vt, ego ipſe, tu ipſe, figurate inter ſe copulari, cum etiam
ille ipſe, Virgilius ipſe, Ciceroipſe. Inue- diuerfos cafus eft vbi bene coniungi
niuntur.n.& aliapronomina appoſitiua, mus , vt in illis, quæ ex generalibus in
ideft , formaquanza .Virgilius: Ille ego qui fpecialia,velex pluralib. in fingularia di
quondam gracilimodulatusanena.Idem in tribuuntur, vi,animalium quedam ſunt,
Bucolico:Nec tuus hic Mæris,necvineret mortalia, quedam immortalia:literarum
ipfe Menalcas.Idem in I. Acncidos:Tune elic funt vocales , alia confonantes;
trius
 1097 LIBER XVII. 1098
na dva trium Saturni filioran ,unus in cælo , alter hic centimanus , Horatius : Centimanus
in mari,tertius apudinferos dicitur regna. Gyges.hic fanguis,hic & hæc exanguis,
re.non enim bene dicitur, Animalia pars &hoc exangue. học caput, hic & hæc
eft mortalis , pars eft immortalis. nec, & hoc triceps. hoc cor , hic & hæc
tres Saturni filii unus in celo , alter in & hoc vecors. hæc mens , hic. & hæc
TCC mari, tertius apud inferos regnat. quan. & hoc amens, demens. hæcarma, hic &
uis Homerus autoritate poctica dixit: hæc inermis & hoc inerme, inermusy.
2741 διδε δύο σκόπλοι, ο μεν ουρανώ ευρω κάνει. ma, mum. Plurima fimiliter compofita
quomodo & alii quidam tam apud Græ- ex diuerſis generibus,vel caſibus,vel nu
HA
cos, quam apudnos. Cum autem non meris,in alia per deriuationem traſeuntia
fit diſtributio , bene vtimur nomina- inuenis. Nihiligiturmirum tertias quo
6,7
riuis, vt , litera ſuntnote vocum : vel cum que perſonas pronominum ,tam primæ
verbum ad id,quod diſtribuitur , non ad quam fecundæ figurate adiungi , quo
ca,quæ diſtribuútur,redditur, vt,homines modo ſuperius oſtendimus.
opport uni ſunt, alii quidem ad pacem ,
alii vero ad bellum . & hoc quidem , quia DE CONSTRVCTIONE
in plurale diſtribuit ur ni bum
habet.linvariaue ris , a cómu ver
numerum ,quod prę.
omnium partium orationis.

. gilius in Bucolicis: Curnon,Mopf e; P.Artium orationis,quædam habent

s
boni quoniam conuenimu ambo , Tu cala- meros & calus & genera , vt nomen ,pro
mos inflare leues, ego dicere verſus.poteft nomen ,participium .Quædã perſonas &
tamen & fingulare, pluralem ſignifica- numeros ,vt verbum& pronomen.Que
tionem habens, vel in ſingularia vel in dam tempora,vt verbum & participium .
pluralia ſupradicto modo diſtribui, & ea- Quædá nihil ex eis, vt præpofitio, aduer
dem conſtructionis feruare rationein ,vt, bium , coniunctio, interiectio , quæ nec
gencis Romane,parsfuitfortis,pars ſapiens; declinationem aliquam habent. Quæ
vel , gentis Romana alii fuerunt fortes, ſunt igitur declinabiles,cum ex propriis
alii fapientes: vel ,gens Romana fuit, alii figurationib.ad cóuenientes fupradicto
fortes, aliifapientes. Liuius XLI.ab vrbe rum numerorum , vel generum , vel ca.
cond. Periti religionum iurisque publici, fum, vel perſonarum, veltemporum có
quando duo ordinarii confules eius anni,al- ſequentias accipiuntur,in orationis con .
ter morbo , alter ferroperiiffet , ſuffectune ſtructione, id elt, difpofitione, adaptain
conſulem negabant comitia habere pofle. coniunctionem referri debent, vtpote
Ecce hic autoritaté Homeri ſecutus, no- fingulare ad fingulare, & plurale ad plu
minatiuum poſuit pro genitino, duo or- tale; cum ad vnam eandemqucrcfertug
dinarii confules, pro, duorum ordinario- perſonam intranſitiue, vt, ego Priſcianus
rum conſulum :ad diſtributiuaenim red- ſcribo intelligens, & ,nos oratoresfcribimus
didit verbū, non ad cõiuncta. Ex diuerſis intelligēres. Cum enim tranſitiua funt vel
quoq; cafibus ſolenr deriuatiua fimul & refraštiua, licet diuerfisvei numeris , vt,
compoſita fieri, vt a medio terræ, medi- docemusdifcipulum ,docemusdifcipulos,do
cerraneus, & a inedio amnis,mediamna,a ceo diſcipulum ,doceo diſcipulos, accufo vos,
cauſis & dicendo, cauſidicus,a vana lo- proſum vobis. Eade n ratio eſt in generi
quédo,vaniloquus, & fimilia,quç ex ſim- 'bus, vt, Bonus homo, &iuftus & rectusest
plicibusderiuata ſimul & cópoſita ſunt. ille:Bon.i'milier,& cafta &pudica est illa.
in huiufcemodi ramé deriuationib' fre- Boni homines , & iufta e rečtifuntilli: Bo
quenter inuenis tranſitionem etiam cx ne mulieres, es cafta, & pudica funtille. Si
alterisin altera fierigenera,vt hæc manus, militer & in caſibus,meiipfiusdolentismi
Mm 3
 PRISCIANI 1100

ſereor, Re,illises vsluwi dolenii: miſereor :tes. Virgilius in Bucolico : Dulcefatishumor,

pasan legătem video,& ,meipſum intelligena depulfisarbutus hædis , Lenta ſalix fæto pe- .
tein feniio. Cumigituradvnamn eandem- cori,mihiſolusAmyntas. ad , dulce , enim ,
quc perſona & calus & genera,& nunc. quod eſt neutrum , tam feminina quam
rireferuntur, fupradicta cófequentia eſt maſculina reddidit. Idem in codem : Trin
obfcruanda. Variantur auré, vtdictú eſt, ſtelupusftabulis, maturis frugibusimbres,
per tranſitiones, & reciprocationes non Arboribus vents,nobis Amaryllidis ire. I.
folum cafus & numeri, fed etiam gencra, pem in l.Æneidos:Nimborum in patriam
vt ,illosladit mulier,& , illum ladunimulie- loca fæta furentibnsauftris, Aeoliam venit.
res.Superuacuum eſtigiturin're tam ma- Idem in I.Georgicorum : Sunt & Aminee
nifeſta vfus autorum teſtimonia profer- vites,firmiffima vina.Idem in 1.Æneidos:
re. lilud tamen ſciendum , quod per figu- Cymothoe fimul & Triton annixus acute
ram quam Græciamo.ótta vocant , id eft, Detrudunt nauesfcopulo.Lucan. in I. hinc
variationé ; & megafov, vel omnfov,id eſt, leges & plebiſcita coaste. Virgiliusin VIII.
præceptionein ſiueconceptionem ; & Qualis eram cum primam aciem Pranefte
per fitue, id eſt, adiunctionem & con- ſub ipſaStraui.Cum enim Preneſtenomé
.cidentiam , quam owiuniwei Græci vo- oppidi proprium neutrūſit,ad intellectú
cant; & procidentiam ,id eſt,wristwow ; & vrbis reddidit,fubipfa. quomodo Teren
numeri diuerfi & genera ,diuerfi caſus tius in prologo Eunuchi: InEunuchum
& tempora & perfonæ , non ſolum tran- ſuam ,dixit, ad comædiam referés prono
ſiriue & per reciprocationem, ſed etiam men.Virg.in XII. Dictamũ genitrix Cre
intranſitiuecopulantur: quæ diuerſis au- tea carpit ablda ,Puberibus caulē foliiset
torum exemplis,tam noftrorum quain flore comantem Purpureo, non illa feris in
græcorú,neceſfarium eſſe duxinus com- cognita capris Gramina, cumtergovolucres
probare. hafere fagitta.Hoc Venus obſcurofaciem
Conſtruuntur igitur diuerſi numeri. circundata nimbo Detulit, hoc fuum ,
vt Virgilius in I. Æneidos: Pars in fruſta labrisfplendentibus amnem Inficit occul
ſecant,verubusg,trementia figunt.Adlen- te medicans , fpargitque falubris. Vide
ſum eniin, quia pars Troianorum plures quomodo & diuerlagenera, & diuerſos
in hoc locointelliguntur,pluralereddidit numeros in ſupradicta figura emcrimas,,
verbum ,fecant; quomodo & Homerus, id eft , variationis , autoritas confundir.
s's pasara zangus.Salluſtius in Catilinaria; Græcorum quoque autores, frequenter
Interea feruitiarepudiabat, cuius initio ad huiuſcemodi vtuntur figurationibus,vt
eum magna copia concurrebant. Cuius e- Homerus Ιλιάδος π . Πασιν ορίνθη θυμός,έ
nim ſingulare ad rem retulit, id eſt, cuius nívngendi parayles, E'atóuerolase vacū PIto
rei feruitiorum . Thucyd. Ewemptoßebovzadóksa linneiwra. Thucydides ſecundo , si
δε αυπίς € Δώριον η μητρόπολις των Λακεδαι- μέν τινες ο υιών καθεισαι τας και απίση
Moriwr. Sophocles on A'rozóvn. 0 ° 75 78 ans σου το πλύ , αξύμφορον δρώνπς Φeός τίω έξο
mo's ñ opoverv Móvos doxen, H ' gaūrlav, o óx öx- λίγο απξόρμηση, βελόμενοι τας πλάκς σει
λος , ή ψυχίω έχον , ούτοιδιαπυχείνπς ώφθη- μείναι. Demofthenes φιλιππικόνα. Και όλως
rus kavoi. Terentius in Eunucho: Siquif any, ciuas, tais monsteícus ni megurie. Idem
quam est , qui placere fe ftudeat bonis à tū artei sipais. Normpir , ã aifpes*a
si
Quamplurimis , et minime multos lade- olwaſon, noumpor o rukopaimas, kai 7 elezo
se, In hispoeta bic nomen profiteturſuumu. Czovavoy secaj Qiraj toor.Thucydides a. Tiwa
quiquans, enim ad multosintelligitur; imod taitur ongnonsuivlw õensov arcu ciprslw.
quomodo in Adelphis : Aperite aliquis Plato o oupemoiw. Ezedni v nji puois siga én
actutum . τμήθη, ποθεν έκαναν το ήμισυ η αυτε,ξωήeι , και
Diuerfagencrafimiliter conftruuntur. σουβάλουπς τας χώρας καισυμπλεκόμενοιαλ
NAM
 LIBER XVII.. 1102

ańas, SMJUMBūves op uway ,ani sononovuc lius in I. Aeneidos :Parce metu Cytherea,
ni ToŰ Aspioü , xcej tñs ämms dpzius. Aeſchines manentimmotatuorum Fata tibi. pro,me
áy tū a'nsbedding, used euisonnées. Autai cui.Idem in I.Georgicorum : Libra die ſo
30501, excids aš a'ourajous rapei mis owweich, mniz,pares vbifecerit horas.pro ,diei.Ho
cara að skeivos mes ardy Bovasuojno. Ho- ratius in III. Carm . Hicdies veremihifeſtº
merus isuarties noHoChi fugen Onbahs atras Eximetcuras.mihi, pro , a me. De
Tepecico Xpuosov oxi tipos éxwr. mofthenes ώ τω σίρ Κτησιφώνης . Μετα και
Diuerfi quoque cafus,vel cafus pro ca- τηςμάχης ευθύς ο δήμος εδώκαι έωeακώς παί
ſibus,figuratetama noftris quam a Græ- Te ose tregetareggo , óv atrois mois devoãs naujo
cis ſæpillime ponuntur, vt Virgiliusin l. Gobepois diuinues,pro,discimui Te Sova @ 4o
Aeneid. Tumibi quodcunquehoc regni,tu beesé. Homerus:lia't mincep depójelw ,dua di
fceptra louemque Concilias.hoc regni, pro, heniw ramadru ' kammo & Arperw. Idem ,
hoc regnum . Idem in I.Vrbem quam fta- Kátnody or novin.Xenophon amournuoveva
keto veſtra eft , fubducite naues. pra , vrbs των α. Λέγεται ο Αλκιβιάδω, Φριν είκοσιν ετών
quam ftatuo. Terétiusin Andria:Dii vo- civay,Ilternati, opózumir õun auts, aposatu
ftram fidem , Quid turbe est apud forum ? di täs mónews , tolauta Senegoñoa meirópx. nó
quotillic hominum litigant? pro ,quot ho potou a'rubiedle ,ait F,Anrubiadus.Et noſtri
mines.Idem in eadem :Ex Androcommi- hac figurafæpe ſunt vfi, vt Terent. in Eu
granithuicvicinie.pro, in hanc viciniam . nucho: Apparetbãcferuü eße domini pau
In eadem : Quascredis effe has,non funtve- peris, Miſérique. pro ,apparet hic ſeruus.
renuptie.Idem in Phormione. vbiin mã. Et in aliis tamen pleriſquc inuenies Grę
tem cius aduenti venit. genitiuum poſuit corum autoritatem , & maxime anti
pro nominatiuo. Cicero in Verrinarú I. ' quorú ,imitatos latinitatisautores ,quod
¥ amita mihi deos velimpropitios , vt cum poftea oftendetur.Homerus,Ziv aia dos
illius temporismihi venit in mentem , non ίσαθαι ό με ωeύπρος κάκ' έοργκ . huic fimile
folum commoueor aximo, fed etiam toto Terentius in Andria: Ita tum difcedo ab
corpore perhorrefco.illius temporis, pro, il- ' Tilo, ut qui ſe filiam neget daturum.
lud tempus. Idem in II. Verrinarum : Fac Diuerfa tempora,ve,Poftquam res Alie,
tibipaternalegis e Acilia veniatin mentem . Priamique euertere gentem Immeritam
pro, Acilia lex. Virgilius in III. Georgico. vifum fuperis,cecidirquefuperbum Ilism ,
rum : Et crurum tenus a mento palearia & omnis humo fumat Neptunia Troia;
pendent,pro ,cruribustenus.ldem in VIII. Diuerſa exilia, e deſertas quærere terras
Aeneidos : volat haſta Tagoper tempusv- Auguriis agimurdiuum ,claſſemg; fub ipfa
9
trunquc.pro,in Tagum . Salluſtiusin Ca. Antandro, & Phrygiamolimurmontibus
tilinario : prater rerum capitalium conde- Ida. Cecidit ,eſt præteriti; fumat autem &
mnatis.pro ,condemnatos.Idem in I.Hi- 'agimur & molimur præſentis. Idem in iV. .

. ſtoriarum Nam a primordio vrbis,ad bel Æneidos. Atregina grauiiamdudum ſau .

lum PerliMacedonicum pro, Perlis. Vir- cis cura Vulnusalit venis, Es caço carpitur
gilius in I. Aeneidos: TroasrelliquiasDa- igai:pro,alebat & carpebatur.Etfciendu, 1
nasm arque immitis Achilli. pro,Achillis. quod tam poetæ quam proſarum ſcri
Horar.inHl Carminumn : Hic dies anno ptores frequenter præſentibus vtuntur,
redeunte feftus,Corticem aftriétum picedi- tam pro præteritis quain futuris.Contra
mouebit Amphore.pro,amphora. Teren- autem raro. Teréciusin Andria:ſedfiquid
tiusin Andria: Nec quid mefaciam ſcio. narrare oscæpi, continuo dari Tibi verba
pro, quid de me fiet.Idem in Eunucho: cenfes.pro,occipio vel occipiam . Idem in
Quid illo faciemus pro illi. Similicer Ci- Eunucho: Que veraaudiui,tuceo Sconti.
cero in Verrem de prætura vrbana, Quid neo opiume.audiui, pro,audio velaudiam .
Mm
illo pro illi,myoparonefaétum eft? Virgi >
 1103 PRISCIANI . 1104

Idem in Phormione : cur non inguam Romulea.Degenerun & numerorum &

Phormio, Vides inter vos.inquā ,proinqui caluum variationibusin ſupradictisofté
dixit,quod in raro eſtvſu.Sicenim ſolent dimus. Figuræ quoq; aliæ pro aliis ſolent
pleriq; ponere , inquam , quod eſt futuri, ab autoribus poni,vt Virgiliusin I.Ænei
loco præteriti vel præſentis accipientes. dos: totumg a fedibusimis, Vna Eurusquo
Diuerfæ perſonæ, vt Virgilius inII. Notusqueruunt.pro,eruunt,fimplex pro
Æneidos:diuellimurinde Iphitus & Pelias compoſito. Similes inuenies variationes
mecum . Terentius in Andria: Tu ſihicfis, conſtructionis per omnia cæteris quoq;
aliter ſentias.Et nota, quod ſeſe oftendés, ' dictionibus accidentia.
bic,dixit;in qua demonſtratione intelli- Aliæ quoque pro aliis partibus vel di
gitur etiam ,ego.Liuius XXXVII. ab vr- ctionibus ponuntur, vt Nomen pro ad
be condita: Certarepio certamine cuiusli- uerbio, vt,fublime volat, pro, ſublimiter,
bet bone artis & virtutis anſi ſumus,cum & folerecens orto,pro,recenter.Etcontra,
parentibus quoque ciuitas fuis Virgilius.Il- Aduerbium pro nomine, vt, genus unde
le ego,qui quondam gracili modulatusane- Latinh.pro, ex quo. & Cicero pro Deio
naCarmen.Idem inII.Æneidos:quaq, ip- taro:En crimen, en caufa, cur regem fugiti
fe miferrima vidi, Et quorum pars magna nus,dominum ſeruusaccuſet.cur,pro, pro
fui.ldem in Bucolico: Nec tuus hic Mæ- pter quæ. & iufte, pro,vere,vel,vere,pro,
-ris,necvineret ipſe Menalcas. Idem in IV. iufte.&cfatis,pro,fufficiens.Euripides.ar
Georgicorum : Illo Virgiliūme tëporedul- αντης δίκαιος μόνος. pro, αληθής . Lucanusin
cis alebat Parthenope, ſtudiis florentem so primo: Tx fatis ad vires Romanain car
grobilis oci. Terécius in Phormione:nam mina dandas. Idem in Y ll. Ouippe neceſe
ego meorü folus ſum meus. Perſius:poft- putat. pro ,neceſſarium .Homerus órz.in
quam meus apratore recefli. Mados, Aim & auf Erévlu xaxéro it, shin
Nec ſolum per genera & perſonas, & inizave Tiúpyqip inação ali di spous a
numeros,& caſus,& tempora, quçmaxi- dos nou , á'ais dixit, quod eſt facis, mul
me declinabilibus accidunt , de quibus tum promulte. Virg.in l. Æneidos:mul
fupra oſtendimus, ſolent autores variare tum ille & terris iactatus alto, Vi fupe
figuras, fed etiam per omnia vnicuique rum.nomen pro aduerbio,
partium orationis accidentia.vt poteno- Præpofitiones eſt quando abundant,
mini accidunt ſpecies, genus, numerus, eſt quando deficiunt,elt quando alię pro
figura,caſus.Per eosigitur quinq; modos aliis ponuntur, tam apud Græcos quam
inueniuntur variationibus, id eſt, amoró- apud nos.Abundant,vt llocrates in Ægi
Thorv,vſi autores. Per ſpecies vt Ennius: netico,e'vanīs y8Tómus in ce pisepov xaypai
Optima cælicolam Saturnia,magnadeårū . Anivenedeičcul Tiu tvolar,üvBizow eis ixfivov.
magna,dixit pro,maxima,pofitiuum pro Noftri quoq; frequenter vtuntur liaca
fuperlatiuo; cum aptiſſimeſuperius,opti- bundantia præpofitionis. Terentiusin
ma cælicolum , dixiſſer. Et Virgilius in I. Andria:accedo ad pedeſſeguas.Idem in Eu
Æneid. Triftior, & lachrymis oculosfuffa- nucho:nunquam accedo ad te,quin abeam
fanitentes. Triſtior,pro ſubtriſtis. Home- doctior. In eadem : Edicit nevir quiſquam
rus : nóv nix tant sapdavos apip. Dardanos, adeam adeat. Idem in eadem : Adeon'ad
pro,Dardanius, primitiuum pro deriua- eum.In eadem:Adte aduenio, Iſocrates: a
tiuo;vt Virgilius quoquein IV.Æneidos tonwerợ. A'Msepnuéves fi fos soumyo mas
Hauriat bunc oculis ignem crudelis abal- š ownkonómnou .Ariſtophanes Bonsois. Eigs
10 Dardanus.pro, Dardanius.Erin II.ipſe tú aperthy or Cónomas.ts aizess;orus puer' ius
deosin Dardana ſuſcitat arma.pro, Dar- čuvéon.Virg. in V.Æneid.ſpacio postdein
dania. Simile huic eſt, Romulus popu . dereli&to Tertius Euryalus. Iſocrates apo's
bus; &, Romula gens, pro, Romulcus & Nixonnéa. Dinaus XTW HÁ Tahtas tous boutiqué
VOUS
 5 LIBER XVII. , 1106
1105
pivous, emce of quotas dižlous õumas, pena de mied' : tem :non ego , non tk , non ille, non facto,
ώ ήδησα πωδιαίψης, αλλάμεθ' ών άeισα τίω nonfacis, non facit. Similiter, bene ,male,
monsteia sosnons. Hyperides tớ ratei no recte,praue, poflunt ſupradictisomnibus
πείχους. Μετά ταύτα ύσερον ήλθον αiαθημμένη 1pre adiungi. Sunt autemalia aduer
To mierzos. Virgilius in VIII. Æneidos: · bia,quæ non poffunt omnibus copulari
Post binc ad nauesgraditur, focioſquere- ' accidétibus,vt,o,quando eſtvocatiuum ,
wifit. Præpofitiones deficiunt, vt Virgi- vt Virgilius in l.Æneidos: Oreginanouă
lius in IX . Æneid. Enolat infelix , fo- cui condere luppiter vrbem.Et,heus.Idem
minco vlulatu Sciſſa comam muros ac in eodem :heus,inquit , iuuenes monſtrate
mens atque agmina curfu Prima petit. mearum, Vidiftis fi quam hic errantem for
deeft, cum vlulatu. Homerus. Autim nev ' te.fororum.Aliicaluinon adiunguntur ni
Jauým épuraiſi'airūs fondoon. deeſt ow.ou a fi vocatiuo. Alia vero ſoli accufatiuo, vt
Tỳ.Virgilius in V. Hismagnum Alciden ponetribunal, velponedomum , vltra fines.
contra ſterit , his ego fuetus. dceſt, cum. Quædam ablatiuo , vt, coram iudicibus;
Aliæ pro aliis ponuntur: Ariſtophanes, quod etiam in præpofitionibus videmus
Kamwaiveir owmoveis a'ovannioù rpáisóv 31. fieri. Proprie aurem illæ ſunt præpoſitio
>
os pro ér. Virgilius in primo Æneidos: nes accipiédæ ,quę fine caſualibusprofer
Multa fuper Priamo rogitans,fuper He- ri non poffunt feparatæ ,vt, in illum ,perila
& tore multa.fuper Priamo, pro, de Pria- lum , pro illo, de illo, ſubillo ,ex illo, ab illo.
mo. Idem in primoGeorgicorum :fub Nam ,pone,& ,coram , poffunt etiam fine
Incem denfa inter nubila ſeſe. pro , ante : caſualibus proferri, quia aduerbia ſunt.
lucem. Virgilius in I. Æneidos:coram ,quem que
Coniunctiones quoq; tam apud nos, ritis,adfum , Troiüs Aeneas.Idem in II.Æ
quam apud illos, modo abundant, modo ' ncidos: Poneſubit cõiunx,ferimur peropa
deficiunt , modo aliæ pro aliisponuntur. ca locorum . Sunt aduerbia quæ diuerfis
Abundant,vt , Multa quoque& bello paf perſonis non conueniunt,vt eia. Virgil.in
fus,dum conderet vrbem. Horatius in E- İV.Æneidos : Eis age rampemoras variñ
podo : Aco deorum quiſquis in cælo regis & musabilefemperFemina. Ad fecun-
Terras, & humanumgenus, abundat, at. dam dicuntur enim folam .Sunt aduerbia
Deficiunt vt Virgilius in IV. Æneidos: quæ proprie diuerſistcmporibus adiungi
Ferte citiflammas, date tela, impellite re- " non poffunt, vt,herifeci, nunc facio,crus
mos.Alię pro aliis accipiuntur,vt Virgilius faciam . Sunt alia quæ fingulismodisſo
inll.Æneidos: Autpelago Danaum inficiantur per omnes perſonas, & numeros
dias,ſuſpectaquedonaPrecipitare iubent , & tempora,vt vtinam , optatiuis. Sed hæc
fubieétisque urere flammis.pro , fubiectif- ide aduerbiis , in loco latius tractabun .
ue: Euripides : 901 ma te oustevas tedéma'tur. Cóiunctio quoq;communiter cum
vuonna', dixit pro,faltem , vtnoftriſimi- omnibus fupradictis inuenitur,id eft, ge
liter dixerunt. Terentius in Eunucho:fi neribus,cafibus,numeris,téporibus,per
nequeas panlo, at quanti queas.cat,poſuit fonis, vt,vir & mulier, virorum Et mulie
pro faltem . rum ,doceo es docui, &doceboego, etu , &
Aduerbiorum vero quædam ſunt,quç ille. Si facio, & fi faciam ,fifacerem , & fi
eum ſupradictis omnibus accidétibus, id faciebam , fi fecerim , & fi feci, fi feciffem ,
eſt, diuerſis nuineris& generibus, & cas Es fi feceram , fo fecero ,& fi faciam .Sed
fibus, & temporibus, & perſonisindiffe- ad pronominis ordinandi tractationem
prenter ponuntur, vt, non bonus vir,non redeamus.
bonamulier,non borum mancipium offen- Sciendum quod coniugata pronomi.
dit me : non boni viri, non bone mulieris, na ; quæ o lugar Ariſtarchus vocat , trium
non boni mancipii est vituperareinnocen- polonarum primitiua,ſeuderiuatiua,in
Mm 5
1407 PRISCIANI iros

uicem pro fe inuicem poni per confuſin- perſonas, cas,extra ſc,aliis accommodare
nem perſonarum ideo nec figuratepof perfonis non patiuntur. Et quid mirum
funt,quomodo'necverba;quia tres lolasin perſonarum diſcretione coniugata
voces,in tribus perſonis habent,mei, tui, rum hoc fieri,cum liceat etiam ex cótra
fui,mihi,ribi,libi,me,tc,fe,a me,a te,a fe. rio ex indiſcretis generibus, vel numeris,
Quomodo nec pluralia corum ,nosvos, vel calibus,vel temporibus, hoc manife
noltrum vel noftri,veſtrūvel veſtri,nobis , fte intelligere? Quippe cum ipfa confu
vobis,nos vos. Necderiuaciua,meus,cu ', . fione licentia detur in diuerſis ca ſigni
fuus,nofter veſter.Ipſe,auté & ille, & hic,.1: ficationibus accipere.Nam ,mihi, tibi,fi
& ifte, & is figurare,& pro prima& fecú-. : bi,me,te,fe,cum non,diſcernant genera,
da folétaccipi. quippe cum non habeant licet quibuſcunque placet generibus ea
fibiconiugaras primas & ſecundas ,qui- coniungere, vt, meipfum meipfam , tei
busimpediantur, pro illis accipi. Quod plum teipfam.clari claræ clara ,non fecer
autem , ſui, proprie coniugatum primæ nuntnumerum ,licecergo fingularibus &
&fecundæ perſonæ,ipla declinatio con- pluralibus ea lociare. Tenatus , currus,
ſimilis illi cum eis oſtendit, mei, cui,lui, vultus, facies, res,fpes, ſimiliter diuerlo
mihi,tibi,libi;me,te,ſe,ame,ate,aſe. Ita- rumſunt caſuú cómunia , licet ergo qui
que ea tria pronomina, luas defendentia buslibet eorum aprillime ca copulare.
proprias perſonas, ad iura ſuæ ſignifica- Omnia verba præteriti perfecti lubiun
tionis non admittunt libi coniugatas etiua & futuri,eaſdem voces habét,ables
voces. Idq; comprobatur etiam ex deri- prima perſona. nihil igitur prohibet in
uatiuis eorum meus enim ,tuus,ſuus,quia vtrouis tempore ea accipere. Participia
ſibi ſunt coniugata ſimilitudine decli- præfentis temporis & infinita, eadem
nationis, & maxime quod fingulæ ſint etiam præteriti imperfecti ſunt, licet
in vnaquaque perſona carum voces, quo- igitur ea vtrobique proferre, vt,fcribens
modo etiam in verbis, pro ſeſe poni inui- hodie proficio, & , ſcribens heri proficie
cem ,vel fibi coniungiin yna eademque bam , & , fcribere volo bodie, & fcribere
perſona poſſeſſorum nonpoffunt.Nemo volebam heri. Sciendum tamen, quodli
enim dicit, ego tu ,nec , fuimei,nec,tuus cet etiam præteritis perfectis & pluſ
meus,nec,ſuusmeus,nec noftrasveftrasni. . quamperfectis participia vel.infinita fu
di addita coniun £tione dicam ,feruus tuus pradicta, ſenſum præteriti imperfccti G.
& meus eſt:cinis noftras eft &veftras. In gnificantia coniungere:vt fcribensprofeci
guo tamen poſſeſſio quidem communis velprefeceram , id eſt, cuin in ſcribendo
ſignificatur; pofleflorúvero perfonæ di. . cram profeci vel proteceram :ſcribere vo
ucrfæ.Poteft tamen & fine coniuctionc, lui velvolueram ,id eſt, incipere fcriptio
dicimea restua eft,animusmeustuus eft in :nem volui vel volueram . Scimus enim g
quo tamen diuerſas intelligo, perſonas præteritum imperfectum inceptionem
poffefiorum Ille autem ego tu ipfe, & quidéreiſignificat , nondú tamen perfe
hic ego & iſteego , & omnia tertia perſo étioné,idq;vſusauto cóp
robat.Có
ox pronomina,excepto , lui,& eius deri- munia verba tam aâirum
.
uam, quam palli
uatiuo, fuus,licet & primæ & fecundæ ua conſtructionem concipiunt,ex qua
figuratevnieideqi.coniugere perſonz,in diſcernitur varietas lignificationis, cri
vexbis vero. quia vna eft fola vox terrix minor te & ate hortorte & a te. Amet,
parfonæ , cum fecunda vel prima,in vna doceat, legat , audiat, ſunt imperatiui
cademq ; perſona accipi no poteft. nemo præſentis,lunt optatiui futuri , & lubiun
enim dicit , facio tu vel ille,vel,facis ego etini präſentis nec aliter poſſunt eorum
vel ille, vel facit ego vel tu . Singulis c- fignificari varietates , nili per conſtru
nim verba vocibus hingulas lignificanţia ctionem cis accidentium aduerbiorum
vel
 1109 LIBER XVII. I100

vel temporum ,vtimperantes quidem lis reddenda. Itaqueper diuerfas figurasva

ne aduerbio dicimus,amet,doceat,legat, riare ſolent autoresin coſtructione acci
audiat: optantes vero cum aduerbio,vci- dentia, de quibus iiam fupra docuimus:
náamet,doceat ,legat, audiat:fubiungé. quç quamuisquantum ad ipſas dictioncs
tes quoque, cum amet, doceat, legat, au- incongrue diſpofita effe videantur, tamé
diat.Amato,doceto,legito, audito, & te- ratione ſenſus rectiflime ordinata elle
cundæ ſunt & tertiæ perſonæ: additionc iudicantur. vtputa prima perſona & ter
igitur pronomină diſcernuntur, vt ama- tia in vnuin figurare coeunt, vt Virgilius,
to tu,amatoille.In omnibusigitur huiuf- lle ego,qui quondam gracili modulatus a
cemodi dictionibus,quç diuerfas habent nena Carmě.eſt.n.intellectus, ego Virgi
fignificationes, conſtructiomaxime ad lius ille qui quondam ſcripſi Bucolica &
cas explanandas eſt neceſſaria. Sicut etiá Georgica.Diuerli quoque numeri hoc
innominibus, in quibus fimiles inueni- modo figurare reperiuntur,vt Virgilius
untur vocesdiuerli caſus vel genera vel in l.Æneidos: Pars in fruſtafecant, verum
numeri: vt puta genitiu ? & daciu ' ſingu- busque trementia figunt. Pluralem fingu
laris, huius poëtę& huic poetæ : & nomi. lari,non ad dictionem , ſed ad ſenſum re
natiuus& vocatiuus plurales,hi& opoe. culit, quiapars Troianorú multi intelli ,
tæ. ſimiliter, docti, genitiuus fingularis; guntur. Etperdiuerſa genera: Qualiserat
huius docti,nominatiu ' & vocatiu' plu- cumprimam aciem Preneſtefub ipſa , Vir
rales, hi do &ti & o docti. fimiliter cædes, gilisin I. Quanuisenim Præneſteneu
res , facies, nominatiui ſingulares, & vo- trum fit,ſed quiavrbs intelligitur,adid
catiui,vthæcfacies, & o facies,hæccædes intelligitur magis,quam vocem nominis
& ocædes, hæc res & ores. plurales ve- reddidit, dicens,fubipfa. Similiter pom
ro & nominatiui & accufatiui & vocati- nia accidentia nominü partium orationis
ui,hæ facies & has facies & ofacies. Mult frequenter inuenim huiuſcemodi figu .
ta quoq; etiá in aliis partibusinueniesſi: ras, & calus pro caſibus,vt, Corniger Hefpe
milia, nec aliter ea diſcernes,nifi ex con- ridum fluuius regnator aquarum :flusius,
ſequentia ordinationis, id eſt, caſus cafi- pro,fuuie,Virg.in VIII.& ,Tumihi quod
bus& gencrageneribus,& numeros nu- cungue bocregni,iufceptra louemque Con
meris, & perſonas perſonis, & tempora cilias,in l. Regni,pro regnum.de quibus
temporibus congrue diſponendo. Non fufficienter in fuperioribus diximus,
igitur, fi quid fimile eſt voce , hoc iiſdem De Tu quoque quidam dubitauerít,
necefle eft omnimodo accidentibus có- an nominatiuus fit tantú, an tantú voca
iungi ſed ad intellectum referri:vt puta tiuus.fed vterquein co eſſe oftédit,quo
omnis datiuus & ablatiu ' pluralis mobi- modo & in omnibus fere latinis nomini
liú nominum vel pronominúvel partici- bus,abſquein vs terminantibusſecunda
piorú ,fimilis eftper tria genera,vi bonis, declinationis. Et quoniam Trypho ,
illis,accuſatis.Er tamen cum demaribus quem Apollonius arguit , eum vocatiuá
loquimur,maſculinis ea coniungimus ,cú folum putauit,deceptus nominum voca
de contrario ſexu , femininis ; cum extra tiuis , qui coniunguntur ſecundæ perſo
vtriuſque ſignificationem ,neutris:yt bo- næ verborum , cum dicimus , tu legis &
nis viris loquor bonis mulieribus,bonis mão diſcipulo legis; fed & cum prima &tertia
cipiis:&s accuſatis viris, accuſatis mulieri- verbi perſonaconiungitur bene vocati
bus,accufatismancipiis,fic & fimilia, quæ vus,qui fuus eſt ſecundæ;nec tamen ideo
confuſionem ſignificationis per ordina- dicimus primam veltertiam vocatiuos
tionis iuncturam & accidentium difcu- habere,nec fecundę vocatiuum non effe,
tiunt.Omnis enim cóſtructio; quáGræ- vi,lego diſcipule, &, legis difcipule: No
ci ruszačne vocant, ad intellectú vocis eft celle eſt , illos maxime calus habeant
1111 PRISCIANI

pronomina,quibusdeficiunt in vtraque dimus, funguntur pronomina. Relatio

perſona nomina,& maximenominatiuú. quoque cum ad cæteros fiat caſus,advo
vocatiuo enim pronomina non egét,qui tiuuin non fit, vt, egolego quifcripfi,tule
nec demonſtrationem , nec relationem , gis quifcripfifti, ille legit quifcripfit, memo
quibus funguntur pronomina,poſſidet, eft feruus, cuiusare emptuseft.Vocatiuus
fed ſolum conuerfionem ,id eſt,apoftco- autemideo in relatiuis eſſe non poteſt,
phen ;ſed hocipfo ,quia vel nutu , velvo- quia antecedentem cognitionem fignifi
cis directione,non folum ad eos,quos vi- care non poteft.Similiter quando diuer
demus,fed etiam ad illos,ad quos vox no- fævni ſociant perſonæ,neceſſe eſt nomi
ftra poteft peruenire ,etiam abſentes vo-natiuos coniungi, non vocatiuos, vt,ega.
care ſolemus,velignorantes propria eo- tu ex ille dicimus. Nemo enim dicit,
rum nomina,velconfule hoc vtentes et- ego e grammatice, & ille docemus, niſi
iam ad multos,vt vnus ex eis reſpondeat, attentionis cauſa ponens nominatiuum
ve ad ſeruos, Tu dicimus. Illud quoque pronominis,adiungam ei vocatiuum no
ſciendum quod ſuum eſt pronominis in minis, vt, ego ES tugrammatice Et illedo
prima & ſecundaperſona habere nomi- cemus. Et nomina quidé quanuis tertiæ
naciuum. vocatiuum vero non ſolum ſint perſonæ , tamen habent pleraque
pronomina , fed etiam nomina & vocatiuum ,vt diximus. Nec mirum cum
participia habent , qui caſus proprius verbis quoque vocatiuis, quomodo &
eſt ſecundæ perſonæ, vt , ſcribe Virgili ſubſtantiuis coniun & a, poſſinttam pri
& , ſcribis Virgili. Sed quod etiam no- mæ quá fecundæ eſſe perſonæ. Quomo
minatiui omnium caſualium primis & do ergo ſidicam, Virgilius vocaris,a tertia
ſecundis verborum eſt quando coniun- in ſecundam tranfero nomen perfonam
gantur perſonis , oftendant ſubſtantiua ficvocando eundé,intellectu ipſo vocádi
verba & vocatiua; quæ niſi nomina- facio ſecundam perſonam ,o Virgili,ideſt,
tiuis non ſociantur.vt,ego grammatie tevoco Virgili. Excipiuntur infinitano
cos fum , tu orator es , ille pbiloſophus eft: mina, vel interrogatiua, velrclatiua,vel
ego Priſcianus nominor, tu Apolloniusvo- redditiua, vel diſtributiua; quæ quia in
caris, ille Virgilius nuncupatur. Virgilius certæ ſunt perſonæ ,vel diuerfæ ,vocatiuú
in l. Æneidos. Tune ille Æneas, quem habere non poffunt, quis, qui, qualis, ta
Dardanio Anchifa Alma Venus Phrygii distancus, quantus,quot,tot,vterque,al
genuit Simoentis advndam ? Ergo line cer,finguli,bini,terni,& fimilia. Ad huiuſ
dubio hæc conſtructio hic, tn , nomina- cemodi enim noniina vocatio fierinon
tiuum effe oftendit. Præterea hoc ap- poteſt;quanuis licet etiam ad ſecundam
probatur,cum diſtincte, Ipfe, qui eſt no- ea coniungere perſonam , ſed per nomi.
minatiuus, trium perfonarum nomina, natiuos: vt, quieftis:quales eftis? vterque
tiuis neceſſario coniungitur,vt, ipſe ego. Scipiones vocamini finguliveniatis adme,
Virgiliusin V.Ipfa egomet dudum Beroen terni prandete apud me. Virgilius in l.
digrella reliqui. Idemin eodem : 7pſeego Ancidos:Sedvos qui tandem quibusaut
,
pauliſperprote ina munera inibo. Tu ipſe veniſtiab oris? Pronomina vero prima
facis.Virgiliusin Bucolico :Verãid quod veltertiæ perſonęminime poſlunchhabe
multo tuteipſe fateberemas'.Cicero inIV. revocatiuum ,niti poffefliua primæ quá.
Verrinarum.Tuse ipfe exedi&to Siculo hoc doconiūguntur vel diriguntur ad ſecun
fuftulifti. Ille iple facit. Cum igitur no- dam perſona. Quippe cum poflit aliquis
mina prima & ſecundæ perſont nomi- adſuam loquipofſeflionem , id eſt, ad fi
natiuum non habeant , neccæteros obli- lium , vel ad feruü , vel ad matrem ,velad
quos,vocatinum tamen habeant pleraq; vxorem , & dicere,o mi,o mea ,o meň ,ono
locodeficientium , vt paulo ante often- ſter noftra noftrum.Et eſt propriu pofſel f
rum Ho
 1113 LIBER XVII. *
TIR
uorumpronominú ,duas fignificare pec- enim i to mpi aw reliblastertio clariustram
laube ſonas,iplam quidem quæ pollidetperge- ctat.Şecundæ autem perfonæ,vt fupradi
' nitiuum vbique,cam veroquę poffidetur ctum eſt deriuatiuum, ideo non poteſt
per omnes caſus.Itaquefecundęperſonç habere vocatiuum ,quia neceffe eftgeni
poſſeffiuú , cú in genitiuo fitipfe poffel- tiuun primitiui incelligiin poſſeflorei
for intelligendus, ad quem dirigitur fer- plo ad quem loquimur, & vocatiuum in
mo,vocatiuú quoque habere non poteſt, poſſeſſione: fed pofleſſio ſecundæ per
niſi figurate velim dicere;o tue & nonali- Tone ' neceffatio vel ad primam , vel ad
ene,id eft,cuipoteſtatemhabens,quomo. tertiam perſonam refertur;quæ natura
do ,egofum meus.Euripides iggo Ni tugs digu. "livercarent vocatiuo, Twusfiliusfum ,vel,
i Sed quamuis non carcat ratione, camen tuusfiliuseft ille. Et quamuis figurate, vt
1 in vfu non eſt,quomodo nec fueillises fupradictum eſt, dicam , tu ipſetuuses el
te,vt proprieilius nate.Cum igitur in om. dominus & feruus;tamen vocatiuum non
nibus poffeffiuis , tam posleffor quain inuenies, nec figurate in hoc pronomi
1 poffeflio intelligatur,nec alii pollint ca- ne prolatum , vt eundemn & poſſeſſo
lus,quantum adpoſſeſſores, nifi genitiui rem& poſſeſſionem in vna cademque
intelligi, non poffunthabere vocatiuos, perſona videatur aliquis affari dicendo,
niſi peripfas poffeffiones;cum in fecunda otne, quomodo apud Græcos & or ,dood
cffeintelligantur caperfona.Nec prima odscodem teſte Apollonio:Quemadmo
tamen primam ,neclecunda fecundăpot- duin igitur nomina tertiæ perſonæ ſunt,
cft poflidere , nifi fic, vt oftendimus, fi fic ctiam pofTefliga pronomina ; quæ
gurate dicat aliquis, ego fum meus domi- quanuis quantumad perſonas poſliden
nus& feruus,two tuns 88 doktor ở diſci- cium finitáſint, & primæ &fecundæ &
pulm ,vt Perſius:Vindifta poftquam meus tertiæ , tamen quantum poffeffiones i
a pratorereceffi: Tercia vero tertiam pſas, tertiæ ſunt perfoniæ ,nifi fubftanti
poteſt poſiderc, quia multæ & diuerfae his , vel vocaciuis coniungantur verbis ,
poffunt elle terriz. Vocatiuum ramen " ficut & nomina:meus es filins,meusvoch ..
aliud pronomen in vfu non habet ,niſi ' turferuus, tuus nominor parens,tuus eft
primitiuum ſecundæ perſonę, &poffeffi- pater, ſuus illius ſum filius,ſuus illiusfi
uum primæ, quando ad id fermo dirigi- lius es , ſuusillius eft filius. Pronomen c
tur,id eft,quando fecundæ fociatur per- nim ,Ipſe,tribus aptiſſime, vt ſupra dixi
fonæ.licet enim naturaliter ad fuam lo. mus,coniungitur perſonis.Itaq; Apollo
qui poſſeſſionem . Tertiæ vero perfonz niusSminyatixò hoc vocat,id eft appofi
pofleffiuum , etſi naturam habet, 've per tiuum ; eo quod aliis pronominib.appo
vocatiuum poſſit dici, vt prædictumeſt: nitur,vt,ipfeego,vel,ego ipfe tu ipfe,ille ipſe.
poſſumus enim etiam ad alienamn poffef- Etquamuis inuenianturetiam alia pro
Tioncm dirigere ſermonem , vt, Ogenitor nomina figurate ſicconiuncta per diuer
moſter Saturnie maxime diuum : & , Enan . fas perſonas, vt , ego ille , tu ille, hic ille.vt
driefili, vel,Telamonie Aiax.Itaquequam . "Virgilius: Illeego quiquondam gracilima
uisquantum ad ipfam rerum naturam re- dælatus anena Carmen. Idem in I.Æneid.
1:
ete videatur pofle dici, o fue fili Enandri, Tune illeAeneasquem Dardanio Anchiſe?
oſua vxorEuandri, vt fi dicam, Euandrie Terent.in Andría: Hic eft ille, ne credaste
fili,& ,Euandria vxor, cum in hoc duz Dauã ludere. non tamen quomodo,Ipſe,
tercia intelligantur perſonæ poffefforis fine alio pronomine pollunt primę &le
& poſſeffionis; vfus tamen deficit quo- cundæ perſonæ verbis adiungi,vt,ipſe fa
modo etiam apud Gręcos ,teſte Apollo- cio,ipfefacis.Virgil.in l.Æneid. quaq;ipſe
nio , opétape, cum rationabiliterpoiler di- miferrima vidi. Idéin Bucolico : Cüfaciã
ai, in vſu tamen non inuenitur. De hoc virulaprofrugibus,ipfe venito, Aliasaucen
 15 PRISCIANI
voces tertice,pronominum perſonæ per quod vocatiuis frequenter vtimur fino
Le fic verbis primæ & fecundæ perſonæ verbis ſecundæ perſonæ, vt, mirorseVora
non pollunuscopulare. Nemo enimdi- gils,intelligoteHomere:nominatiuosvero
cit, illefacio,& illefacis ;niſi addas etiam niſi per eclipfim nunquam fine verbis
pronomina primam & fecundam de- proferimus ciuſdem perſonæ ,vt , bonus
monſtrantia perſonam , vt Cicero Inue- s , Apollonius nominatis. Omnia autem
diuarum ll. Huc ego vehemens illeconful, pronomina, quæ vocari poflunt, fimilem
qui verbo ciues in exilium eiicio , quafini nominatiuum vocatiuo excepto,
habent ,
Catilina. Sed ille ego,vel,ille ta , cun dici- mi,promcc. Nec mirum cum etiam no
mus , relationem lignificamus antece- mina pleraque apud latinos, vt diximus,
dentis cognitionis; Ipfe ego , vero diſcre- eoſdem habent nominatiuos & vocati
.
tionem ,ideft , ego iple per me & non a- uos. Atcicis quoque mos eſt nominati
lius Hocautem appofitiuum pronomen , uos provocatiuis proferre. Homer': 'Hi
id eft, ipſe,quamuis & imperatiuo focic- Anos $ 'ós rakt forpati nei not' iraxma . Qué
tur ( dicimus eaun spfefacis, &, ipfofac) ſecutus Virgil.in VIII. Corniger Hefperi
non haber tamen vocatiuum. Nullum c- dum fluuius regnatoraquarü .feuius,pro,
nim pronomen habere vocatiuum pot- Auuie dixit. Es Lucanus in II. Degener o
eſt,vt diximus , niſi primitiuum ſecundæ populus , vix fecula longa decorumSicme
perfonæ , ad quod dirigitur ſermo; & de ruiffe viris.pro ,popule. Macedones au
riuatiuum primæ ,quando coniungitur tem & Theſſali econtrario vocatiuos ſo
primitiuo ſecundæ ,velvoce vel intelle- lebant pro nominatiuis proferre.Home
&u,vc, o mea tu , o nofter Cbreme. Præterea rus or Tas B.indd. autopoachen Olu' a zapate
vocatiuus ſubſtantiuo vel vocatiuo yer- pero,s sãm poplay. hic vocatiuus eſtprono
bo per ſe non coniungitur, ſed nomina- minatiuo, ovega dixit, pro ,Ovims. Vnde
ciuus.Nemo enim dicit, do&tees,clare ve- , Romani frequentiſlımc huiuſcemodi
caris, Virgili diceris, fed , doctuses , cla- nomina , & maxime appellatiuaper vo.
rusvocaris,Virgilius dicerí. Iple, igitur cațiuum Græcum , etiam pro nominati
niâ nominatiui vice nominis funginon uo ſuo proferunt ſophiſta cithariſtapogo
poteſt. Nihil autem mirum ſecundx per- ta,Scytha,Sarmata,ſophia.Perſius tamen
Ionæ nominatiuo imperaciuum adiungi; indubitanter vocatiuum pro nominati
cum & tertiæ perſonæ, quæ prorſus vo- uo pofuit: Cenforennetuum ,vel quodtra
çatiuum non habet,adiunguntur impe beate ſalutandrabeate ,dixit pro, trabeatus.
fasilia, vt, faciat es facitoillo, faciant Er Horatius: Malle virtuie efto:pro, ma
& facuneo allo. Illud quoque fcienduin, ctus virtute.

PRISCIA

3
h
w

PRISCIANI GRAM-..
MATICI CÆSARIENSIS
LIBER XVIII.
DE CONSTRUCTIO NE.
Nfuperiorelibro de articu- cundamſuavoce finiaeperfonam ,vt, M
larium dictionum & pro- pollonilegis vellege, Terensi fcribis velferi,
nominum tra & ances con- be. Virgil. in X.vrgslasne Deum gens Ae
ſtructionibus , neceſſario nea ?vigila.Perſius:Conforemne tuum , vel
plurima etiá de nominis & quod trabeate falutas. Quanuis ad perfe
verbi conſtructionibus, fine quibus illa & tam fignificationem bene additur indi
orationem perfectam complere nequc- catiuo verbo tu,nominatiuº.Si vero tol
unt, diximus. quippe quæ ex maxima lamus pronomina ab hac conſtructione,
parte cominunes eis fintcum illis. In hoc qnominatiuo conſtruitur,dicendo, Pri
quoque de nominibus & verbis præci, ſcianus fcribo,Apolonius ( cribir ſolve ciſmú
pue (quanuis & de cæterispartibuscum facimus. Nam nomina per fe & partici
eisetiam plurimainueniuntur commu; pia ,abíq; vocatiuo caſi tertia ſuntperſo
nia)exponemus. Ergominimemireris,li næ. Quomodo ergo no dicimus, ille lego,
eadem exempla conſtructionum repe- velilledega: licoö dicimus, Prifcianuile
fantur, cum in pleriſque conſimiles tinc ganec Apeil nous legis. Quomodo aurem,
fupradi&torum& dicendorum rationcs. ille ego lego, & , tuille legs, rectedicitur,
Singulorum igiturcaſuum per ordinem fic, pr ſcian ego lego, & in Spoilonius le
conſtructiones videamus. givel, Apollon .Licet enim & nominati,
Nominaciuus & vocatiuus abfoluri lium & vocatiuum nominis, fecundis ad
ſunt, id eſt,per vnam perfonam intrantia iungere pronominú perſonis. Virgilius:
tiue poflunt proferri,vt, ego Prifcianus ille ero gurquondam gracili modularus.com
ambulo, in Plaro philofopharis ,Arfioieles senu ( urmen Horatius in primo Sermo
difpuiut. Et fi fubſtantiuis verbis vel vo- num . Tune Syridume,aut Drony filiusnuk
catiuis iungantur primæ & fecundæ per- des: Virgilius in 1. Aencidos: Tume alle Ar
fonz, non eger: pronominibus , quippe neas quem Dardanio Anchiſe ! Er ſcien
ellentiam fui vel nominationem fignih dum, quod has quidem conſtructiones,
cantes, vt, homofum , Cicero nominor. Sia quæ per nominatiuum abſoluútur, Stoi
autem aliis conſocientur verbis, tuncnc- Ciαξιώματα vel συμβ: μαπα , id eft , dignita
ceſſario adiunguntur pronominibus, vt tes, vel congruitatcs vocabant,vt,ego Pri
ipfius eilentiæ præfentisdemonftratione fcianus feribo , Apollonius ambulat , Cato
tranſeant a tertia perſona, conexione,p- philoſophatur. Illas vero , quibus tranſi
nominum , ad primam vel ſecundam , vt, tiones ab alia ad aliam fiunt perfonam ,
ego Profiianusfcribo,ty Apollonius velA. in quibus neceſſe eſt cum nominatiuo
poldoni feribis. Et ſciendum quod vocati . etiam obliquum aliquem caſum profer
uus non eget pronominc quippe cum ſe- ci, a gorubapara dicebant, hoc eft, mi
-
 1119 PRISCIANI 1120
nus quam congruitates, ve, Cicero patrie Verba quoq;tranfitiua ſimiliter folétva
am ſeruar.Quandovero ex duobusobli- riis caſibus adiungi,vt,milesegetimperato
quis conſtructiofit,diovuliwata, id eſt,in- ris, Æneaspremium donat Euryalo,Plato
.congruitates, dicebant, yt, placet mihi erudit Ariftotelem , Cicero potiturlaude.
venireadte,ſiuenominibus iplis tantum, Quomodo autem nominatiuus obliquis
feu verbis hoc exigentibus. Nominibus aptepoflit conſtrui, quátum ratione po.
quidem exigentibus obliquos,neceſſe eſt tero comprehendere,docebo,quostamé
ſubſtátiuum verbum velparticipiū.con- etiam ftexus ſibi defendit ,vt, & neastex
ſequi,vt,filin Herculis fum ,vel, filiusHer- Trcianorā , Ænea regis Troiaxorā ,Ænee
suliseffe dicor.& , commodus deciſum , & , regi Troianorū. ſicp reliquos caſus quoq;.
commodus duci ello videor: bonus fum Nominatiuus igitur caſus nominum
Aninoam , &, bonus eſſe animam intelligor: genitiuo adiungitur , quando poffeffio
fortis fum virtute, & , fortis eſſe virtute aliqua & poffeſlorſignificatur; & nomi,
appareo. Eft autem quando per ellipſin natiuo quidem pofleflioné,genitiuo auté
verbi vel participii ſubſtantiui , huiuſ poffefforem proferimus, vt, Hector filius
cemodi caſuum , ideft, nominatiui cum Priami,Dauusferuus Simonis, Æneasřex
obliquis, conſtructio foletproferri,vt, fi- Troianorum ,Patroclus amicus Achillispa
lius Pelei Achilles bellans multos inter fe tronus Verris Hortenſius. Quæ fic inter
cit Troianos. ſabauditur enim partici- pretamur, vt adiuncto verbo poſſeffioné
pium verbi ſubſtantiúi, ens, quod in vſu lignificante, poileflio quidem muretno
nuncnobis non eft. pro quo poſſumus, minatiuú in accufatiuum , poffeffor vero
qui eſt,vel,qui fuit Pelei filius, dicere,vel genitiuam in nominatiuum, verbi huius
ſubaudire. Similiter aliis caſibus nomi- natura hoc exigente, vt intráfitiuequidé
natiuum conſequentibus,vel fupradi& ú nominatiuum ,tranſitiue auteaccuſatiuú
participium , vel quæ pro eo accipiuntur exigat. Quid eft enim , Hector filiusPris
Tubaudire necefle eſt ad nominatiuum , mi,niſi,Heftorem filium Priamus poffider
commodusmibi amicusproficiſcitur,id eft, velkabet?patronusVerris Hortenſius,nifi,
gei mihi eft commodus amicus: honeftus patronum Verres Hortenſium babet? Li
faciemvircernitur, hoc eſt, qui eft hone- cet tamen hæc eadem , cum ſubſtantivo
Jotus faciem :celer pedibus currit homo, ſub- verboadiunguntur, tam genitiuo quam
auditur, qui eft. Et hæc quidem conſtru- datiuo conectere,vt,filius Priami Pria
ctiones ipſorum nominum exigente na- amofuit Hector.& ,Dauus feruus Simonis
Iura fic variantur cafibus,quibus licetvel & Simoni,& , Patroclus amicus Achillis &
pronomina vel participia per eofde calus Achilli.Similiter,comes focius,affinis,co
coniungere, vt,ille filiasPelei Achillesbel- gnatus,vicinus,propinquus,& funilia,id
Lunsmultos interfecit Troianos.& ,illiusPer eſt,omnia ad poffeffionem pertinentia,
lei florentis virtutefilius Achilles fuit.Idem vt Virgili' in VI I. Eft mihi nata, virogērio
licet per omnes caſus facere. Eoſdem e- quamiungere noſtra.pro,poſlideo natam.
nim obliquos cafus, quos ſibi adiungit Sed magisdatiuo quaſi ad ignorantes vci
nominatiuus, poteft criam flexus idein mur,vtin ſupradicto verſu .Náadiciétes
babere,ſed non tamen in cadem conſtru- effe natam , nomen auté proprium igno
& ione verborum. nam ad alias tranſeunt rantes,dixiflet, mea velmeinata, Lauinia
verba perſonas, quippenominatiuú defi- eft,ſubdiſtinctione pofita poſt natā.Con
derantia, vt,filii Peleifuit vi&toria Graio- traautem nomine quidem cognito,igno
ržfilio Pelei cofit Hector, filiū Peleit.nrsit fata vero cuius effe nata,dixifier, Lavinia ,
Heltor, filio Pelci fiorstGracia. & hoc mibi nata eft , poſt Lauiniam fic diſtin
quátum adnáturamipforum inter fe no- guendo,ve VirgiliusinBucolico :Sinecir,
minwa pet vaios cafus cóftruendorum . wowsille caper fuit.ad ſcicutem caprum ,
ad
D 1121 LIBER XVIII. II21

ad neſcientem autem eius poſſeſſorem , .vimhabentibus, addito .Virgiliusin VII.

dixit,meus.Idem in eodem : Ėft mihinang non vobis rege Latino Diuitis huber agri,
domipater,eft iniuftanouerca. ad neſcien . Treique opulentia deerit: id eſt, dum Rex
tem,li fit pater & nouerca, dixit,mihi.A. fum Latinus, vel donec Latinus regnat.
lio quoq;Icoſu inuenis datiuospro geni. Licet enim velnominatiuú pro ablatiuo,
tiuis,vt Virgil. in X fuſos ceruix cuilactea & maxime nominú, cum verbo fubftáti
5% crines Accipit.pro,cuius crines.potcftra- uo poncre,velverbum cognatum ſigni
men & hoc acesteindików effe , id eft, acquiſi- ficationi ipſius nominis, vt,me doĉtore flo
tiuum , cui, ad cuius ſimilitudiné. Omnia rent Muje, id eſt,dú cgo doctor ſum . Ná
enim q bonum aut malú aliquod acqui- participia raro fic proferuntur, pro, me
runt ,dariuo adiungunt, vc, vigilo tibi,aro docente,vt dicá,dum ego docensſum :verbú
tebi. Virgilius: manent immoratuorü Fata vero cognatum fignificationi ipfius no
tibi. Supradictis veroe cótrario videntur minis,quod per abatiuúprofertur poni
illa proferri quæ laudem vel vituperatio- mus, vt, me doktore, dum ego docco: illo
nem vel accidens aliquod oftenduntab imperatore,donec ille imperat:pietate ma
aliquo poflideri.pernominatiuum enim , nente,dum pietas manet: virtute florente,
poffefforem ,in huiufcemodi ſignificatio- uoad virtus florct. Comparatiua quo
nis ſtructura, per genitiuum vero ,poffef- que & fuperlatiua Græci genitiuo ad
fionem proferimus in soius, id eſt eſſen- iungunt. Nos autem Comparatiua qui
tiæ demonſtratione, vt , magne virtutis dem ablatiuo, ve fortior Achilles Hectore:
vir,id eſt, magnam virtutem habens:ne- Superlatiua vero genitiuo, vt,fortiſſime
mia tenacitatishomo,id eft, nimiam tena- gentis, de quibus latius in libro tertio de
citatem habés: egregia pulchritudinis mu. nominis comparatione dicentestracta
lier, id eft, egregiam pulchritudinem ha- uimus.Verbalia quoque in or definentia,
bens : extreme turpitudinis animal, id eft, vel in trix tranfitiua, id eſt, quæ a verbis
extremam turpitudinem habens : albi actum aliquem fignificantibus fiunt, ge
quidem coloris est cycnus,nigriverocoruns, nitiuo iunguntur,vt,amo ilium ,amator &
id eſt, album colorem cycnus habens, amatrix illius,do&tor do&trix ,munitormu
coruus nigrum . Et Græci quidem in hu- nitrix , le& tor leEtrix, tonſor tonftrix, mi
juſcemodiſenſugenitiuo tantuin vtútur. rator miratrix. Lucanus in IX. Impreſie
Latini vero etiam ablatiuo frequentius, dentes hemorrhois aſpera Tullo Mugnani
vt , magna virtute vir,pro,magnam virtu- mo iuueni,miratorique Catonis. Similiter
ten habens,egregiapulchritudinemulur, genitiuo adiunguntur participialia plc
pro , egregiam pulchritudinem habens. runque vel participiorum tranfitiuornm
fic & limilia. Terentius in Andria : forte abſque tempore vim habentia. Tranfiti
vnam afpicio adoleſcentulam , Forma ac ua autem participia ſunt, qux a tranſiti.
vultu , Sojia , Adeo modefto,adeo venuſto, uis verbis naſcuntur,vt, amo illum ,amans
ut nihilfupra. Similiter quando conſe- illum ,fido rll!,fidensilli ,inuideo tibi , inui
quentiam aliquam rerum per geniti- denstibi: niſi lint palliua , id eft, futuris
uum fignificant Græci , ve Homcrus.paſliuorum fimilia; tunc enim datiuo
Ουπς ήμου ζώντος,και οι χιονι δερμομόνοια vel ablatiuo coniunguntur, ficut & par
Lui sóiaus ce vuoi beepesar xbieges 10e . ticipia eiuſdem formæ,id eſt, in dus deli
Huiuſcemodi fenfum nos per ablatiuuin nentia,vt,amanssllıus;ſimiliter,abundans,
proferimus,nõmeviuo, & in terra viden- ſapiens, patiens,fidens.Virgilius in II. Æ
do,id eft,dum viuo & in terra videor.Ne- neid. Obtulerat fidensanımi,atg, in vtinn
celle eſt enim huiuſcemodi ſtructura queparatus.Similiter,inops,praceps.Virgi
fiue nomen ſeu participium prolatú ,ver- lius in IV.Æneid.Seuitinops animi. Idem
bo interpretari, dū aduerbio,vel eandem inlX. Et praceps animi Imarus & Ma.
Nn

:
 1123 PRISCIANI 1124
Hortius Himon.Similiter ,cupidus,rapidus, genitiuo adiungituromnia, quæ obtine
anidu . Virgilius in IX. Ergo anidumpu- rivel defiderarialiquid oftendút, velco
gna dictis ac numine Phabi Afcanism traria bis. Quæ obrinerialiquid often
probibent. Fidus illius.Virgil.in X 11.Pre- dunt,dines,copiofus,opuleius; capax,renax.
terearegina,tui fidiffima, dextra Occidit Virgil.in l. Æneid. ditu fimm agri Phæni
ipfafua. Doctusgrammatica,prodigusani cum. Idem in II. Georgicorum :Diuesopi
ma.Horati' in 1. Carm .Regulum & Scau- variarü.Et quæ deſiderari aliquid often
ros animæquemagna Prodegum Paulum . dunt,vt,anarus illius rei,cupidus ſtudioſus,
Abundansilliusrei, nomen eft.nam par- anidus.Contra verodeelle aliquid ſigni
ticipium ablatiuo, quomodo & verbum ficátia,egenus,indignas,inops,pauper,vack
eius,coniungitur. Virgilius in Bucolico: us. Horatius in I.Serm .horum Semperego
Quam diues pecorisninei,quam lactis abă. optarim pauperrimus effebonorū . Idem in
dans.Ciceropro Cluentio: Mudier abun- 11. Sicvacuñ cerebripopulum Pheaca pe
dans audacia.Idem pro Cornelio II. Quis tanit.Licetautem ,vt dictú cft,in omnib.
tam abundans copiis. Similiter, patiens, poffeffionibus & pronomen vel nomen
quando nomen eft, genitiuo fociatur. poſſeſſiuú pro genitiuo primitiui,& dati
Lucanus in IX. Qranigeraſtriferisconne- uum pro eo ponere, vt, Enandres filios
{tituraxibus aer, Quodq; patet terras inter Pallasfuit; &, Euandrifilius;&, Euandro
buneque meatus,Semidermares habitant, filiusfuit Pallas; Telamonius filiusfuitet
quos ignea virtus Innocuos vita patientes. iax; &, Telamonis, & , Telamonifiliusfuit
etherisimiFecit, &eternosanimam collegit Avax patermeus fuit Ariftarcbus,&, mi
in orbes. Virgil.in II. Georgicorum :patie- bu: cliens Tullianus fuit Refcimus ; & ,
tem vomeris vnci.quãdo participium eſt, cliens Tullii, & , cliens Tullio fuitRoſcius.
accuſatiuo, licut verbú ex quo venit , pa- Similiter omnia ad aliquid candem con
tiorillam rem ,patiensillam rem . Virgilius ftru & ionem feruant. & hæc enim pof
in III.Æncidos:Handimpune quidem ,nec fidentur.
talia paffus Vylles. Amans illius,nomé eſt. Maxime autem , quando ad gratiam ,
Cicero pro Cælio: Clariſſimiacfortifſimi, vel advtilitatem alicuius ,vel contra, ali
patrieque amantiſſimi.Salluſtius in Cati- quid fieri volumus ſignificare,datiuis vti
linario: Alieni appetens,fui profuſus.Er at- mur.Lucan.in.l.vrbipater eft,vrbig,ma
tende quod voce paſſiua, profuſus, quia ritus.id eſt,ad vtilitatévrbis,& pater fieri
magis actum ſignificat, genitiuo eſt con- palius eft & maritus. Similiter ergo poſ
iun &tū. Similiter fi dică, doctus grāmati- lumus dicere,fortispatria fum , &, multis
tam ,participium eſt;doceor enim.grāma- fortior patriafum ,&omniñ vtiliſſimuspa
ticam dicimus.Er neceffeeft, vt diximus, tria fum , & ,cunétorü pirſimus patria fum .
cafum qué verba ſequütur,etiam partici- Nam poſitiuorum cóftructio, & compa
pia ſequi.doctusgrammatice,nomen eſt, ratiuis & ſuperlatiuis feruatur,extra luar
fugitanslitium ,nomé eft.namfugitāslotes, illorum conſtructionem , quam habétin
participium eſt.dicimº enim fugitofugi- cóparando: Huiufcemodi autem cóftru
tarlin . Terentius in Phormione:Herus ctiones, id eft, quæ datiuo adiunguntur,
liberalis eft,& fugıtanslitiū .Siniiliter,pre- tamnominum quam verborum,acquiſi
feet urbis noměeſt;prefe &tº vrbipartici- tiuas,græci vocauerunt WertunTina's ,quæ
pium.verbü.n.datiuo coniungitur,prafi- nobis aliquid bonimaliue acquirút.quo
cior tibi. Et poftremo omnia, quæ fimilé rum pleraque a verbis deriuantur,velge
habent ſignificatione in or definétibus nerant verba , ſuntq; adicctiua, vt , vtilis
verbalibus tráſitiuis,genitiuo folét adiū- fum ribi, vel inutilis, commodus illiſuma
gi,vt,dubius illius rei;limiliter,ancepsöllius velir.commodus, fidusilli.cuius tamen ſu
rei,nefcimu ,expers,do&tus,peritus, fimiliter perlatiuú etiá genitiuo adiunxit Virgilius
in XIL
73 1125 LIBER XVIII. 1126
in XII. Præterearegina,tuifidiffima,dextra bum colorem habens.Et in omnibus ſub
Occidit ipſajua. Similiter,damnofus,perio audiendum eſt ,quieft, etiamfi obliquen
3 culofusfacilis,charus, difficilis, quaftuofus, cur,vt,albi coloriequi,id eſt, equi eius,qui
vendibilis, & omnia fimilia , quæ ferre a- éſt albi coloris ; albo colorem equo,album
liquid commodi vel incommodi demon- colorem equum .Sic etiam perplaralia, albi
ftrantur. Quid eft enim aliud , vrilis tipi colorem equi oblati funt imperatori, albo
fum ,niſi,vtilitatem tibi ferens? & calami rum coloremequorum magnum corpus fuit,
10jws,calamitatemferens? Et poftremo o- albis coloreequis vehitur,albos colore equos
mnia verbalia in lis velindusdeſinentia, iungit. Nam quicunque caſus nominati
participiis futuris fimilia, dariuum aſci- uo adiunguntur, etiam declinato con
icunt vt,mirabilis,legibilis,orabilis,amabi- ftrui poſſunt. Virgil.inl . Æneidos:Nuda
his muchieft,penerabilis & penetralis,extri- genu,nodogfinus collecta fluenteis.Idem in
eabiles,dicindw , amandus, docendus, & fi- VI. Æneidos:lacerum crudeliter ora , Ora
milia dacilise docibilis Sed docilis eft, qui mannag, ambas , populated tempora raptis
facile docetur:dôcıbilis, qui facile diſcit: mis
quomodo penetralis, quiin intimis eſt
Auribus.Idem
Intenti.
in Vintentaque brachiara
partibus ,penetrabilis,qui facile penetra- Ablatiuus etiam coniungitur nomina
cur. Æquiparantia etiam genitiuo vel da- tiuo,quando pereuin aliquid cuenire de
ciuo adiunguntur;quú & verba quægræ- monftratur illi, qui per nominatiuú pro
ci iGraanvocát, & ſubiecta vel ſuperpoli- fertur, vt, acutus oculis,id eſt, per oculos:
ta , quæ græci imavabıEnméve dicunt. Quæ validus viribus, id eſt , per vires : gloriofus
tamé & ipfa ad aliquid funt dicta, dequi- lande,id eſt,per laudem.In hocfenfu grę
bus iam diximº. Subie &ta vero vel ſuper- ci quidem datiuo, nos vero ablatiuo vti
poſita dicuntur , quod licer ea & ſubiice- mur. Et quod ſupra quoque oftendimus
re & præponere, vt,paterfilii,vel,filio est quando habere aliquid vel confequi, per
pater,& vel,filiuspatris,vel patrieft filius. genitiuum græci oſtendunt,nos ablatiuo
Similiter,dominusferuus,imperatormiles, vtimur,vtuireans åpernis ainp,id eft, magna
tyrannus armiger,ſatellesrex ,herusfamu- virtutem habens vir; latini, magna virtute
lus,clienspatronus,licet quouisordine per vir,dicunt. Frequenter tamen & geniti.
vtrunq; cafum proferre. Similisquoq; & uo ſecundú græcos inhocſenſu vtimur, ,
diffimilis,parimpar, aquusiniquus,amicus vt ,magna virtutis vir.Virgilius in l.ditiſi
inimicus,comes focius,affinis cognatus, pro- mus agri Phænicum . Idem : Dines equrm ,
pinquus vitinus , commilito contuberna diuespictaiveftis & auri. Salluſtius in lu
lis. Terentius in Eunucho : Quid tibi e- gurthino, Homines veterisprofapie,multa
go plura dicam ?dominiſimilis es.Iuuenalis rūimaginum ,ac nulliusſtipēdii.Terent.in
inll. haud fimilistibi Cynthia. Cicero pro Andria:fortevnam alpicio adoleſcentulam ,
Marcello:ſimillimum deo indicio.Lucanus Forma ac vultu , Sofia, adeo modeſto , adeo.
in X.Quenos metuis parhuius erat. Idem in venufto:hoc eſt virginé quæ habebat for
I X.Pargeminis Chiron ,& idem quod Car- mam ac vultum modeftum & venuftum,
cinos,ardens Scorpius. Similiter in conſequentiæ fignificatione,
Accufatiuo quoq; nominatiuus adiun- illigenitiuo,nos ablatiuo vtimurtantumn,
gitur figurate,quando quod parti accidit, vt fpes épartes con trai de frutas, mei videntis
hoctoti redditur: & totum quidé per'no- puerú cecidifti:id eſt, dum ego video, pue
minatiuum , pars autem peracculatiuum rum cecidiſti, quod nos dicimus,mevideo
profertur, vt,fortisdextram , pro, fottem tepuerum cecidifti. Augufto imperatore A
dextram habens : celer pedes,pro, celeres lexandria prouincia faéta eft, id eſt, cum
pedes habés-fapiensanimam , pro,fapien- Auguſtus erat imperator. Bruto defenſore
tem ani;nam habés:albus colorem ,pro,al- liberata eft a tyranno reſpublica , id eſt,
Nn 2
 IT17 PRISCIANI 1! 28
cum defenſor eius fuerat Brutus. Sylla litudinem nominum habent participia.
villoreperierunt Romani,pro,cum victor Verbi vero conſtructionem ſeruant eius
fuerat Sylla.In hocauté ſenſu, vtoftédi- fingula participia,ex quo naſcuntur,& vel
mus, non licet genitiuo vti pro ablatiuo. abſolute dicuntur, hoc eft, intranfitiue,
Illa quoq; nomina,quęvim habent palli- quomodo & verba,quænon cgent obli
uain , ablatiuo iunguntur , lufſus labore, quis caſibus,vt,ambulo,fedeo,furgo,ambu
felſuscurſu ,caſſus lumine,quod etiam par- lans,fedens,furgens:vel tranſitiue,hoceft,
ticipium poteſt eſſe.Virgiliusin II.Ænei- in diuerfas perſonas,velin ſeiplas per re
dos:Dem ſereneci,nunccaſſum luminelu- ciprocationem , id eſt, luipaflioné, quam
gent tamen ſine dubio nomen eft.Idem græci inuomebesar dicunt , vt,mifereor tai
in XI. Caßafrandeparat. Orbus prole,vi- velpe, miſerens tui vel mei: inuideo tibi
duuspbaretra.Horatiusin l. Carm. puerű vel mihi,inuidens tibi velmihi:videote vel
minaci Voce dum terret, viduus pharetra me , videns te vel me : potior te vel me,
Riſit Apollo. Iuuenalisin lib.Ill. Dignus & illo vel illum , tui vel mei, poriens te
morte perit,cænetlicet oſtreacentum.Vucu ' vel me, & illo vel illum , & tui vel mei.
cerebro,mentecapius. Eft tamen inuenire Et attendendum eft ,quod nominatiuus,
in his quoque quædam autoritate veterú qui verbo adiungitur, immobilis caſibus
genitiuis coniuncta.Virgilius in XII. De ipſe manet,& velnullum ,vel eum ſolum
jcendam magnorum haud unquam indi allumit alteriuscaſualis obliquú,quiver
gnus auorum . In comparationibus quoq; bo conſtruitur.Nullum quidem ,quando
ablatiuos ponimº pro genitiuis,vt fortior abſolute dicitur, id eft ,intranfitiue, vi,
Scipio Annibale. Licet aut& nominatiuú Terentius ambulat,Salluſtius quiefcit.obli
cum nominatiuo interpofita, quam, có- quum vero,quádo tranfitiue,velino atas
parare,vt fortior Scpoguă Annibal: & q id cft luipaſiuc,vt,Cafar vicit Pompeizm,
ſæpe fuperius docuimus, Alexis quoque Cicero arguit Catilinam pater indulgerfilio,
nominatiuisin obliquoscalus, eadé con- dominuimifererurſui& Servifur.Illeauté
ſtructio in obliquis quoq;cafibus feruat, nominatiuus qui obliquos, exigente i
vt,fortioris Hectore Achilles muxima virius plius nominis natura, libi aſciſcit ctiaper
fui, & ,Scipionis quam Annibalis mirabi. omnes, vt fupra oftendimus,caſus dedi
Lior ſtrennitaserat . natus,eadem conſtructioné caſuum fibi
Neceſſe eſt autem omnia caſụalia cof- defendit,vt, vi &tor Pompeii Cafar interfe
dem caſus in eade ſtructura feruare, fiue étus eft a Bruto, viftoris Pompeii Cafaris
coniungant, quod ſupradictú eſt,nomi- filia fuit Iulia , victori. Pompeii Cafari
Aibº,ſiuepro eis lint poſita. Etpronomi- ceffit refpublica, vi&torem Pompei ( afa
na quidem loco nominum etiam per ſe rem placauit Cicero, victor Pompeii Cafar
poſita inueniuntur,ideoq; conſtructioné clemensfuiſti;victore Pempeii Cafare Ro
eorum fibi defendút, vt.gloriofus egofum mana libertasperiit. Sic & oninia caſualia
doctrina,laudabilis eft ille fortitudine.Par- licet conſtruere. Poltellina omnibus fuis
ticipia vero & cuin nomine, & cú prono- caſibus cum genitiuis aliorum benecma
mine,& per fe pofita conſtructionem tá iunguntur,quippe vimeius vbiq; haben
verbineceſſario ſequuntur, quam nomi- tia, vt,pugna Troiana e Gracorummul.
nis, quia vtrique cognata ſunt: nominis, tis exitio fuit, filiusTelamonius ES Hefiona
vt,Ciceroaccuſans vicit,Ciceronis accuſan- Teucer fuit,Terentie Tullian filii mifer
tis oratio valuit, Ciceroniaccuſanticontigit tum eft , Creula & Æneio nato datum
gloria,Ciceronem accuſantem timuit Cuti- eft regnum Latii, Hectoreum ES Andro
lina,o Cicero accufans Catilinampatriam machefilium precipitauit Vlyſſes, O nofter
fernaſti,Cicerone accuſante victuseft Ver- & fratris amice, Tua patris tui Here
res.Ec easquidem cóftru &tiones adfimi- diane proficimusarte. Datiuum quoq;lentlo,
-
 1129 LIBER XVIII. 1130
lent Romani acquiſitiuorum vel effecti- tum hanc poffe difcere, & , poffe cognito
uorumcum omnicaſu conſociare,vt, cu- diſcere. Terent. in Eunucho. Apparetbão
ra mibi ifta resest, cura mihi est iſtius rei feruum eſſe domini pauperis. Salluſtius in
cauſa,curemihieftiſtireiadeffe,cura mihi V.Hiſtor. AtLucullusandito Q. Martiñ
esthanc rem noſſe, mihiefthacrepro-
curæ Regem pro conſule per Lycaonians,cum tri.
ficere.Similiter,cordi,lucrodamno.Poffu- buslegionibus in Ciliciam tendere. in eodé:
16
mus enim dicere, cordihomo, cordibomi- Legiones Valeriana comperto lege Gabinia
xis ,cordi homini, cordi hominem , pro, iu- Bubyniam & Pontumconſuli datam ,mif
cundus iucundi iucundo iucundum. Si- fos eſſe.Participiorum auté accuſatiuifre
militer per omnes reliquos caſus tam ſin- quenter proinfinitis verbis ponuntur, vt
gularesquam plurales,quomodo & ,fru- Salluſtius in V. Sape celebritatem nominis
gi, & nauci, &mancipi;quicum ſint dati- intelligo timentem.pro,timere.& ,video in
ui , omnibus tamen aliis caſibus coniun- gentia dona quæfitum ire properantem .pro, 1

guntur: quomodo etiá genitiui per quos properare. Ablatiui quoque eorum pro
pofliderivel haberi alii quid ſignificatur, infinitis, vt Idem in Catilinario. Names
vt , huiuſcemodi, illiuſmodi magnæ virtutis priufquam incipiascöfulto, & ubi cõſulueris
bomo , magna virtutis hominis,magna vir- mature facto opus eft.pro conſulere & fa
tutis homini. Similiter per cæteros caſus. cere. Græco ſimiliter more infinita, pro
Ita etiam ,nihili homo , nihili hominis, ons gerundiui genitiuo caſu proferuntar.
penderos. Similiter in eodem fere ſenſu fi- Significat auté infinitum ipſam ré, quam
guratur nominatiuus & obliqui eius continet verbum.Currere enim eſt cur
cumaccuſatiuo alterius nominis, quod& fus, & fcribere fcriptura, & legere lectio.
fupra oftendimus,clarusgenus,clarigenus, Itaque frequenter & nominibus adiun
clarogenus,clarum genus clare genus.Idem guntur , & aliis caſualibus more nomi
inucnis& cum ablatiuo,dignus lande,di- num , vt Perfius: Sed pulchrum eſt digito
gni lande , digno lande, dignum laude, & 'monſtrari, & dicier,hic eft. Terentius in
reliqua. Adelphis:Quapropter teipſum purgare ipfis
DE ORDINATIONE
coram placabilius eft. Idem in Eunucho:
Certeextrema linea amare nonnihileft . & ,
verbi. bonum eft legere, utileeft currere, aptumeft
B infinitiuo incipit exponere verbi fcribere, optimum eft philoſophari. quod
A
hoc verbum generalc eſſe, & proomni ſumnus,vt nomen cum ſubſtantiuo verbo,
poſle accipi modo verborum.Coniungi- id eſt,eſt, eis,id eſt,aliis modis verborum
tur aút frequétius voluntatiuis verbis, ģ adiungamus, ſignificantes loco nominis
græci zapociperxa vocant , vt , volo legere, ipfius reihas voces nos accipere. Cum e
cupio diſcere, deſidero videre. Inueniturnim dico , bonum eſt legere, nihil aliud ſi
tamen & aliis fæpiſlime verbis coniun- gnifico ,niſi,bona eſtle&tio.Itaq; apud grę .
ctum.Terétius in Adelphis: video fapere, cos etiam articulis adiungiturinfinitum
intelligere eos, in loco Vereri,inter ſe amare, more nominum.Cum autem ſiné, eft,vel
ſcire liberum ingeniū.Virgilius in XI.Rem alio huiuſcemodi verbo,id eſt, ſubſtanti
nulli obſcurã,noftra nec vocisegentë,Confunuo proferam ,bonum ,vel commodum , vel
lisobone rex ,cun&ti ſeſcire fatentur, Quid viile, vel aliud huiuſcemodi caſuale, non
fortuna ferat populi , fed dicere maßant. ipſius verbi qualitaté, ſed illius rei, in qua
Necfolum nominatiuis, ſed etiá accuſa. fic actus verbi, fignifico: vt ſi dicam, bona
tiuis & ablatiuis cafibus,ad imicationem lego,neceſſeeſt, vel carmen , vel opus, vel
græcorum ,autores coniungunt infinita tale aliquid intelligi. Nemo enim dicit,
verba,vt,cognitus eftpolfediſcere, & cogni. bonum eftlego, quomodo,bonum eft legere.
No 3
IT : 1 PRISCIANI 1132
Nominatiuis quoq; adiectiuorú , & ob- apud nos,hoc fit per figuram iureitas,id
liquiscorú,pulcherrima figuracóiungi- elt,defectionis. Gandere enim dicút,pro;
tur infinitú ,vt,fortis bellare,prudensuniele gaude; & ſubauditur, inbeo, vel volo, vel
ligere,ſapiens prouidere,peritus docere, & opto. Sic enim antiqui,gaudere te iubeo,
liinilia. Horatius in l. Carminum : ce- pro ,gaude. Terent. in Adelphis : Saluere
lerem ſequiAiacem.ideſt,celerem ad ſe- Hegionēplurimuminbeo.pro ,lalueHegio
quendum. ſic & alia. Illud etiam in hoc plurimum . Sic ergo & apudnos cum im
modo contemplandum eſt, quod verbis perfectú ſit,dicerecæpi,pro,dicebam ,fcri
præceptiuis,quibusdatiui adiunguntur, berecæpi,pro,ſcribebam;per eclipſin ver
poffumus & accuſatiuos copulare,infini- bi,cæpi,ſolent autores proferre verba in
tis conſequentibus, vt iubeo tibi currere, finita,vt Terentiusin Andria: ego illudfe
iubeo tecurrere:impero tibi proficiſci,& ,im- dulo Negarefaétü:deeft enim ,capinegare,
pero teproficiſci:precipiotibilegere,& ,pra-
cipio te legere,fic & fimilia. Sciendum pro,negabam. Nec mirum
ta- cognationem habent infinita, quz'
ad omnes modos,
men quod in hoc ſenſufrequenter inue- proquibufdá eorum poni,& maximepro
nimus pro infinito verbo lubiunctiuum defectiuis;cum ſint &ipſa defectiua.Im .
poni, vt, iubeo facias, iubeo dicas, impero peratiuus enim deficit tam perſonis qui
venias, hortor legas,in quibus deeft, ut, bulda quam temporib ', & præteritu im
quod licet addere,vel non. Verborum perfectum actuipſo deficit, quippe ſemi
quoque omnibus modis, & participiis plenum eú ſignificás: & infinita deficiúc
poffunt infinita verba coniungi, vt,amo numeris& perſonis. cũ etiã alios modos
difcere,amadiſcere,vtinam amaremdifce- pro aliis inueniamº ab autoribus profer
re,cum amauerim diſcereveldidiciſſe,ama- ti,vt,Muſa mihicaufas memora,& ,Dicite
rediſcereprodeft,amansdiſcere. Similiter, Pierides;imperatiua pro optatiuis,&con
intelligo ſentire, intellige fentire, vtinam tra optatiua, vel ſubiunctiua, vel indi
intelligerem ſentire ,cum intellexerim catiua,pro imperatiuis, ve Terentius in
ſentire, intelligere filium fentire cupio. Eunucho:nihiltibi quicquam credo,deſa
Horatius in I. Carminum : Dedocet uri nas:pro ,deſine. Virgilius in IV . Gcorgi
falſis Vocibus. participio eriá , volo intelli- corum : Sin duram metues hiemem ,parces
gensſentire.Sicomnia.Eft tamenfrequé- quefuturo,Contufosque animos, & res mi.
ter inuenire nomina pro aduerbiis toti ſeraberefractas.pro,parcito,& miferator.
verbi declinationi bene accómodari, vt, Idem in Bucolico : Alternisdicetis, amant
ſublimevolo, ſublime volas, ſublimevolat, alterna Camæna.dicetis,pro,dicite.Hora
Igitur a conſtructione quoque vim rei tius in l. Epiſtolaru: Site forte mea granis
verborũ, id eſt, nominis, quodſignificat vretſarcina charte, Abiicitopoti",quä quo
ipſam rem ,habere infinitiuum poffumus perferreiuberis Clitellas fer impingas.pro,
dignoſcere.res autem in perſonas diſtri impingito. In eodé: Viribus vteris per cli
buta facit alios verbi motus. Quid eſt nos,flumina,lamas, Victorpropofiti,fimulac
enim aliud,surro curris currit, niſi, cur- perueneris illuc , Sic pofitumferuabisoras.
ſumago agis agit ? Itaque omnes modiin pro,ſeruato.quomodo,vteris,pro, vtito..
hunc,id eft,infinitum tranſfumuntur,fiue in codem : Inter cuncta leges perconta
reſoluuntur,vt,ambulo,indicome ambu- bere do&tos. pra , legito & percontator.
larc:ambula ,impero te ambulare: vrinā, Græci quoque frequenter hoc vtuntur,
ambularem ,opto me ambulare:cum legă modos verborum , pro modis ponen
ambulo ,dico me prius legere,poſtea amn- tes; de quibus in Arciciſmis , qui
bulare.Itaq; apud græcos quidem ,pin- bus Romani quoq; vtuntur ,
peratiuo ponitur,apud nosauté pro prę poſt oſtendetur,
terito imperfecto.Ec apudillos tamen, &
De
Deia
 !
1113 LIBER XVIII. I134
Doimperſonalium conſtructione. græcos dixit, quemneg,pudet quicquam .

S
Mperſonalia actiuam terininationem idem in eadem : heumibi, Non tebecpu
then
IM
habentia infinitis coniunguntur, vt, dent ? Hoc etiam fciendum , quod tria
placetdiſcere,licet diſcere. Similiter,oporc quidemhabent præteritum fupradicto
,
ter,dele tatybibet,decer,liquet,vacat,cótin- rum quinque imperſonalium pænituit,
git,accidir,exenit, innat. Virgilius in I.Æ- puduit,piguit: duo vero participia more
neidos. Et vacet annales noftrorum at- neutropalliuorum ,miferium , & pertafum ,
man dire laborum . Idem in III. Georgicorum. cuius fimplex in vſu non eſt, quanuis, td
tas inuat arun videre, non vllis hominum, dium , dicatur. Quæ vero habent pafli
non vliobnoxia cura, Poffunt camé & ca- uam terminationem imperſonalia , non
fibus adiungi;datiuo quidem, placet mi poſſunt infinitis adiungi,vt,ftatur,curri.
thi,licet mihi,libet,vacat,contingit, accidit, tur,ſedetur, & intranſitiue intelliguntur,
euenit: accuſatiuo vero innatme,delectat vt Virgilius in VII. bellatur cominusar
me, decet me, oportet me:accuſatiuo fimul mis.pro, bellant. Idem in VII, Itur in
& genitiuo,poenitetmeillius rei,pudet me antiquam ſyluam.pro ,eunt. Nam ſi addi
ellius rei,niſeret me illius rei,tadet, piget.li- dero nominatiuum ,bellaturgens,trăſitio
cet tamé dépereclipſım datiui dicere,pla- fit abaliain aliam perfonam ,& incipit el
Cet mefacere,libettecurrere,vacatteaudi- ſe paſſiuum . QuamuisApollonius in III.
re;vel etiam iplius accufaciui,' t placer di- catei de Teasoftendir,in perſonalibus et
fcere,vacat audire,miſeret,pudet,& fimilia. iam poſſe intelligi nominatiuum ipſius
Sciendum tamen, quod fi ab aliis fint rei verborum ,his verbis véres Lampáni.i
verbis actiuis vel neutris, corum con- το σπινοώ και αυτό αναδέχθαινουμένίω ευθειαν,
ſtructiones ſeruant, vt ,placeotibi, placet tw ramalsi mepupisau vou moodustas év 7,
tibi,contingo tibi, contingit mibi, euenio illi, Móra. Ex hocpoffumus attendere, quod
suenit mihi,iuuoillum iuuat illum . Quæ imperſonalia fimiliter omnia, quibus nos
vero nó habent primas vel fecundas per- frequenter vtimur , quæ ipſa quoque ab
fonas, quęſunt admodum pauca:vel dati- huiuſcemodi verbisgræcorum , penet, da ,
ao,vc ,licet mihi,libet mihi: vel accufatiuo, xpn', accepimus , telte fapientiflimodo
vt,oportet illumſerre,quem decet ; nam de- mino & doctore meo Theoctiſto ,quod
ceo illum ,dicimus. Debet quoq; imperſo . ' in inſtitutione artis grammaticæ docet,
Aale accipitur,quando infinitopalliuam poflunt habere intellectumnominativi
vim habenti cóiunctum tres circuitper- ipſius rei , quæ in verbo intelligitur : nam
fonas, cum maxime ſubjunctiuú verbum duin dico, curritur, curſus intelligitur; &
confequitur, vt, debetfieri ame,ate,ab illo, fedetur,ſcilio; & anbulatur, ambulatio; &
ve autores legantur. Sed fi quis & hæc o- enenit, euentus; ſic & fimilia . Quæ res
mniaimperfonalia velic penitus inſpice in omnibus verbis criam abſolutis ne
re, ad iplas res verborum rcferuntur, & ceffe eftvt intelligatur, vt,vivo vitam , &
funtrerriæ perſonæ , etiam ſi prima & ſe- ambulo ambulationem , & fedeoſeſſionem ,
cunda deficianr; quod etiam in librisde & curro curſum . Infinita vero imper
Verbo oftendimus.vnde & participia in- fonalium neceſſe eſt, vt ablativem pro
ueniuntur , curritur curſus,hinc,decurſo nominis , vel nominis, vel participii ad
fp 2010,Terentiusin Adelphis. Sunt alia,vt perfectam ſignificationem affumant, yt,
diximus,quça iunguntur genitiuo & ac- ſtari a me volo, pro , ſtare volo :curri a te
Culatiud, vt,pudetmeillius rei,tadet.piget, vis, pro, currere vis : ſederi aſcult, pro;
miferet,parite: Infinitis quoq; tamen hçc federe vult. Nam pafliua non egent ab?
cadem conjuncta accuſatiuun ſolum af- latiuo caſu, nifi fint tranfitiua, vt, legi co
ſamunt,vt,pudermediſcere.Terentius ta- lo , aiagevoorratu bónomics ; hic palli
dictum. Sin di
méo nouo more in Adelphis ſecundum uum eſt intranfitiue Nn
 1133 PRI S CYANI 1136
cam , legia me volo, ſimiliter intranſiriue mio,dignandampramio,dignatumpremio,
actiuam habet fignificationem , & cftin- dignatu premio.Sciendum tamen , quod
finituin'inperſonalis:nam pro,legerevo præpoſitiones frequenter ante fupradi.
lo ,accipitur. Sin autem tranſitiue profe- cta in dum vel do deſinentia ponuntur;
tatur,hoceſt,vt ab alia in aliam perfonam exquo magis nomina eſſe oſtenduntur,
pallio fieriſignificetur,etiam ſi ablatiuo nifi & in metro in o terminatio more
adiungatur,pafliui eſt infinitum ,vtdoceri verború etiam corripitur, vt luuen.in I.
a mecupis,amaria te cupio.hanc autem Plurimus hic egermoriturvigilando,ſedil
conſtructionem ſeruát etiam reciproca- lumLanguorem peperit cibus imperfectus,
tiones , id eſt, luipaſſiones, vt amaria & herēs Ardentiſtomacho.AlpheusAuitº
memetipſo debeo , vituperari a teipſo in II. Excellentium , Spaciandopaulatim
debes, & fimilia. Poſſumus tamen & im- trahit. eft enim dimetrum iambicuni.de
perſonale ſimili modo proferentes dice. quibus pluradiximus de Verbo tractan
re,vt,amariamevis,pro,amare me vis,de tes. Illa quoq; nomina in dus deſinentia,
quibus iá diximus. Sed hoc quoq; inter- verbalia frequentiſlime, & maxime in
eſt,quod infinitú imperſonale in infinitú obliquis caſibus pro infinitis accipiútur,
reſoluitur actiuum ,vt, amari a me volo, cum articulis apud græcos copulatis. Sed
pro,amare volo,quomodo ambulariame hoc interſunt gerundiis, quod genera
volo,pro ambulare volo :ſin auté in ſigni- & caſus, & numeros nominum, quibus
ficatione paſſiua proferantur,necefle eft cóiunguntur,feruát. Cicero in Linucci
etiam accuſatiuum ſubaudiri, vt, amaria uarum. Nihilhicmunitiſſimus babendife
me volo illum ,pro,amarevolo illum.Hoc natus locus.Similiter dicimus,legendi Vir
quoq; ſciendum ,quod imperſonalia quæ giliicaufa vigilo,in legendo Virgiliovigilo,
accuſatiuo fimul calui, &genitiuo copu- Virgilium legendum puto,vel,adlegendi
látur,vt,pudet metui,fimiliter, pæniter,te- Virgilium venio,in legendo Virgilio laboro.
det,miferet,accuſatiuo quidem ſignificant in feminino fimiliter, celebrande virtutis
perſonam ,in qua fit pallio:genitiuo vero gratia fcribo:& pluraliter, inuocandarum
illam, ex qua fit act'.Nec elt mira huiuf- Muſarum gratia fcribo.Gerūdia vero eiſ
cemodi ordinatio,cum in eoſdé caſus re- dem terminationibus, & genera diuerſa,
foluitur.eſt enim ,pudet metui, pudor me & calus verbo fuo congruos tantum ,&
habet tui;tedetmetui, tædium haber me vtrofque numeros ſibi coniungunt, vt
tui:pænitetme ini, pænitentia habet me legendi Virgilium , & Mufam & Muſas.
tui:miſeret metui,miſeratio me habet tui. fimiliter legendo Virgilium, legédo Mufas:
Infinita vero verbi ſui conſtructionem & legendum eft mihiVirgilium ,& Mufas, 1

ad caſus feruant, vt, miſercor tui, mila. Omnia verba tranſitiua,velgenitiuo, vel
reri tui volo : nocco tibi, nocere tibi voi datiuo,vel accuſatiuo,vel ablatiuo adiú
lo: accuſo te , accufarete volo: patiorillare guntur,vt, egeo tui, infidiortibi,metuo te,
illiusrei&illārem , potiriilla EGillius& fruor illa re . Ergo liconiungantur duo
illam rem volo. Similiter eiſdé caſib.adiu- verba , quorum alterum fit infinitum ,
guntur participialia vel ſupina, quæ vim coſdem cafus adſciſcentia, fit dubitatio,
infinitiuorum habet,quęcū articulis co- vt mifererituseget animus mei.Cum enim
ftruuntur apudgræcos,miferèditnicauſa vtrunqueverbum genitiuo foleatiungi,
facio,miſerendotui moueor , miſerendű rui dubium eft, cuius animus miſereatur vel
oft,mifertum tui venio , miſertu tui doleo:' egeat. Similiter per datiuos , male dicere
nocenditibi caufa facio ,nocendo tibi profi- fibi placet mihi: & per accuſatiuos,cupio te
cio ,nocendumtibi eft ,nocitum tibipropero, vincere me: & per ablatiuos, dignor gloria
nociiv tibigaudeo:pro, in nocédotibi. Si- potirilaude.dubium eſt cnim cum vtriq;
militer alia,dignandipramio,dignādo pre- calus ſimiles funt,& vtriquc verbo con
gruie:
 1137 LIBER XVIII. 1138
‫מזל‬
grucpofluntaptari,quiscui reddatur. Et ftantiam vel eſſentiam rei comprobant,
aptiusquidem eftprioricaſui priasſocia- 'vel abnegatiuis ,quæ eam abnuunt,vt
ri verbum . Sed autores frequentiſlime Virgiliusin III . Vino equidē, vitamg, ex
L'apbatoīs,id eſt, tráfitionibusvtuntur,vt, "tremaper omnia duco. Salluſtius in Cati
io te Acacida Romanob vincerepoſſe.eſt line.Vert enim vero is demũ mihiviuere
-enim ordo: Ajo Romanos vincere" te acfruianima videtur.& perabnegationé.
Aeacida poſle, id eft, quod Romanite -Virgilius in III. Æneidos: Non tibiTynn
poffunt vincere; 9 & naturaliter paflio . daridis facies inuiſa Lacane , Culpatusue
fra nes fecundæ ſunt actionum , & actio in Paris, verum inclementia dinsim Haseuer
Romanis,pafſio vero in Pyrrho ſignifica- tit opes. Etinueniuntur quidem etiam cú
tur.ſed aptiffimú maxime fuit relponſo, aliis modis fupradicta aduerbia vel con
etiamin confugionc ordinis propria ora- iunctiones, frequentius tamen indicati
culi obliquitatem ſeruare.quãuis & apud uo-fociantur.Iſte auté modus eſt oppor
omnes autores huiufcemodi figura latif- tunus ad pleniam rerum expofitionem .
fime pateat. Omnibus modisaliis poteſt Virgilius in II.Æneidos:fuimusTroes,fuit
infinitum coniugi verbú,vt, ftudeolegere, Jliam , & ingen: Gloria Dardanidum :ferens
ftudelegere,vtinam ſtuderem legere,căſtu. omniaIuppiter Argos Tranftulit:incenſe
deam legere. Erinfinitú infinito , vt,video Danai dominantur in orbe. Vnde hoc
filium ſtudere legere.Participiis quoq; co modo frequentiſſime vtuntur hiſtorici.
iungitur,tudenslegere.Participialibus et. Cuicunque autem caſuiindicatiui iun
iamvellupinis, vt,caufaſpectandi curre- gantur,neceffeeft cæteros quoque mo
requos afcendo, circumſpectando currere dosconiungi,de quo poftea dicetur.
equos dele &tor,fpectádumeft currereequos,
ſpectatum currere equos eo, iucundum eft Drymperatinis.
fpe &tatucurrere equos.Et nominib tamen
' infinitum , Mperatiua primas perſonas fingulares
vt,bonus iudicare,fortis bellare.prudensin- IM
non habent
telligere,iuftus diſceptart. Virgilius in Bù- imperare, nifi figurate, quaſi ad alium
colico:Curnon, Mople,boni quoniam con- loquens,in ſecunda perſonafeipfum pro
senimus ambo, Tn calamosinflare lene , forát, vt luuenalis in I. tecum prius ergo
ego dicere verſus. voluty Hec anime ante tabas. Er Teren .
.? !
tius in Adelphis: Hedepot Syriſce te curaſti
De Indicatinn . molliter , Lautéquemanus adminiſtraſti
tuum , abi. Pluralis vero numerus apud
Ndicatiuus, quia eſſentiam plerunq; i- nos,omneshaberperſonas. poteft enim
pliasreifignificat,hoc nomine nuncu- pet connumerationé aliquisfeleillisqui
patur. Ideoautem diximus, plerunque, bus imperat adiūgcre,vedux fuosmilites
quia inuenitur ſæpiſſime etiam dubitati- iubens committerepræliū , aptiflimedi
uus, vel interrogatiuus, vt Terentius in cit,pugnemus,confligamu . Græci tamé ea
Phormione:fic fum ,ſiplaceo vtere.EtVir- in hoc ſenſu imovincë nominant,id cft,
gil.in 11 1.Pro quofi ſceleris tanta eſtiniuria hortatirta,dicenres; 9quaſiad fimiles &
noftri.fi, dubitatiuepofuit.In eodem :He- ſocioshuiuſcemodiverbafolentdisi:im
&toris Andromache Pyrrhin' cõnubinfermare pératiua vero ad fubiectosab eminētio
In eodem :Veranete facies verusmihinun- tibus;' g minime eſt verű.Cum etiam ad
cius affers? Pate dea vinisne , aut ſi lux ala deos frequétiffime imperatiuo modo ini
mareceffit, Hector vbieft? Itaque oppor-i ſupplicationibus & inuocationibus vta
tune aptaturaduerbiisvel coniunctionic' mur, & ad reges quoq; & imperatores,vt,,
bus affirmatiuis,velcaſualibus, qıræ ſub - i Mufamikscanjusmomora.Es,
Nn
Pandüreníci
s
1139 PRISCIANI
Helicona dex,cantwg, mouete. Ergomulto rovt ſtatim claudarur, & mož fic claula:
aprius eft covri ad pares, cum adexcellé- vel li dicam , posthoram prinsam firiura
ciores tan in frequenti fit vlu.Et fciendú, tus , oftendo me imperare, vt iutet ante
quod ad ſecundam perſonam ſermodiri- horam primam finitam . Illud etianimo- .
gitur imperantis,cuicunq; imperat per- nendum ,quod imperatiua verba vocáti
fonæ.nam qui dicit,pugnemus fortiter oco- pis adiuncta nominum, perfectionem o
militones, cum vocatiuo vtitur , ad fecun- rationis habent, vt, Apollonidoce, Trypho
dam loquitur perfonam : nam connume diſce.Nominatiuienim egent plerunque
-rádo fefe eis,cum ſit.ylus yoce primęper- ſubſtantiuis verbis, & nominib. ſimiliter
Ionx pluralis,oftédit paratiflimum quo. ſubſtantiain lignificantibus relatiuis,vt,
que le ad id,p illis imperat, efficiendum . quies Apollonius doces, qui esTrypho diſcis.
& qui diçit ,pugnetexercitus, imperat, vt Græciaurem participio vtuntur ſubltan
internuncia fecunda perſona, efficiatur tiuo, vt a momentos con diedadores, T púpu
per tertiam q imperat. Eft tamen quan- Martares. quo nos quoq; ſecundum ana
do ſignificantiæ caufaiinpcratiuis adiun- togiam poſſemus vu ; niſi vſus deficeret
guntur fubiun &tiua,vigila vt legas,id eſt, participii frequens. quanuis Cæfar non
diligenter legendo vigila. Ciceroin Ill. incongrue protulit, ens, averbo ,fumas
Inuectiuaruni: Crra it vir fis.Teréciusin eſt, quomodo a vcibo , pollum potes,
Andriafacvtadme venias: Eia & age, ad potens.
uerbia hortatiua aptiflime imperativo De Optatiuis.
cóiunguntur ,vt Virgil in IV.Æneid . Eia
Feminampemo
ageru VI.Nuesncmintabı
.Idemrasin, variū ageDalerſemper ua ve; rbaduer
det opta& tivotum cantvero,
a indibium perfe&rem ,a
utinam ,
prolemque deindefequatur Gloria,quima- tantum votum ſignificat. ad ampliorem
neant Itala de gentenepotes,Expediam di- igitur demonſtracionem addicuc verbis
Etis, & ve tuafatadocebo.Dceft enim ,veni optatiuis, quomodo & confirmaciuaad
vel audi Etiam li ſecum ille loqués, & ſe- uerbia indicatiuo, ve, profe&to facio,certe
hortás
fifead aliquis
fecund hoc vitatur
ain loquit figurate;qua: lego,ſcilicet intellig.e Et apud Græcosquidé
ur perſonam . Inue- cit , id eft, vtinam ,aduerbium ,nonfolum
njuntur tamen autores & indicatiuis, & optatiuo , ſed etiam indicatiuo modoad,
optatiuis, & ſubiunctiuis vſi pro impera- iungitur ,& facitid loco optatiuiaccipi,ve
ciuis, quomodo ſupra oftendimus , Et Homerus.nisiqenes con conuein ásempur's
Græci quidem habent imperatiua præte- @athuw Hary.Idem :478štwc bi cao góros
vititéporis, nos autem in actiuis velacu- anion a'ymuiuirar. Apud nos tamen,vti
tralibus yerbispenitus ca habere nó pola nam ,indicatiuo non adungitur.Et Græci
fuimus: in paſliuis vero & omnibus quæ quidem , maximc Attici,etiam fine de
habent participia prxteriti temporis ,per precacione ſolent hocmodo ,id eft,optas
circumlocutionem pofiumushabcre , vt, tiuó yti pro indicatiuo ; nos vero mini
doctus es velefto,dedidažo : dečiu fixvel efto, me , quanuis fimiles fint eius voces ſub
dididamen : ornatus ex vel efto , ryxócsmo iunctiui vocibus, quibus frequentilliine
ornatus fit vel efto, nenootenaw. Similiter , proindicatiuis vtuntur autores noftri.O
veneratuspr vel efto, placatus fit velefto, pratiui autem præteritum ideo habeat,
clauſurſit vel efo,fecutus fit veleſto; & per ( quanquam eadebemusorars, quæ non
omnesluc perſonas , fecurifimusfitis fint , dum fuerint quiafæpe cuenit abelle cos
imperatiue dicta inueniuntur, cum (inc. pro quibus oramus , & optamus, vr id illis
.Sed hanc vim habent, iam perfectum fit quod cupimus, vt, vti.
It inpetiremu
præteri s ,vtisin futuro lingtranſacta ;: mõfilius meus,qui Athenis eft ,doctuseſſetvel
tempor
yi fi dican , caufa fiimez feneftra ,impe- fuſer, idek ,vtina perfecta in ipſodoctri
na lit,
 1141 LIBER Xviii. 1143 -
na ſit,vel vtinam cognofcamus id illieue Cum á vero coniunctionem Græcam fi
271 niſle.Eftautem quando optatiuo vtimur gnificat,q apudillosswatirès nominatur,
præterititemporis,dolentes quod nõfa- id eſt, coniunctiua, quod rem rei conti
&am ſit,vt, vtin am bamines contra feferri nuari demonſtrat indicatiuocõiungituf,
non moniſſent,vtinam marenunquamna. vt,fivinitfpirar,& ,fipirai vixit,fiambulari
nigaffent, & fimilia. O etiam aduerbium , monetur. in hocnon poflumus reciproce
& , Si,coniunctio , & ,Vt,pro vtinam inue- dicere ,fe moueturambulat;non enim qui
be
hitur. Virgiliusin VII. Adfisotantum, & mouetur; omnimodo & ambulat : qui
propius tuanumina firmes.Idem in VI. Si ambular vero , omnimodo & mouetur.
3,4
nuncfe nobis ille aureus arbore ramusO. Inuenitur , tamen ea coniunctio apud
ftendat nemore in tanto . Et Terentius in Græcos,id eft ei, nóſolum indicatiuo,fed
be
Eunucho : Vt illum dii de &que fenium etiam optatiuo, & maxime apud Articos,
perdant ,qui me bodie remoratus est. Eri & ſubiunctiuo ſociata, vt Homerus ixias
per ſetainen verborum optatiuum ſæpe dos co a poartas set suudronus aitačov éscr.cz
ponitur, ſineprædictis particulis, veLu. Nireun drowow . eidónepini dawon , pro tai reint
canus in I. Dii viſa ſecundent, Etfibris ſit dow .Subiunctiuum poſuit. Idem , a'n'ei
nullafides, ſed conditorartis Finxerit ifta pas de covor rieges usza Jujuci a zauoi. Indicari
Tages. Et nota quod fubiunctiuo fimile uovfuseftproſubiunctiuo , & pro iais
protulit præteritum perfectum optatiui, Demofthenes vero in oratione case this
quod multisplacuitartium ſcriptoribus. abgemptoßrices. Tôv Živíar o peregorev,optati
uum protulit,qui mos eſt Acticis frequé
De Subiunctimo. tiffimus.Xenophon Απομνημονευμάτων pri
mo , .Eϊ της δριτίω επαγγελλόμενος Αργύριον
Vbiunctiuus & dubitatiuus dicitur. Megittim . Noſtri quoque frequentiſſime
ſubiunctiuus, vel plubiungiturcon- Atricos imitantur, &fubiunctiuos fiue
iunctioni, vel quod alteri verbo omni- opratiuos (nam exdem ſuntvoces ) non
modo fubiungitur,vel quodſubiungit fi- folum cum ſupradi& isconiunétionibus;
bialterum verbum , vt Virgilius in Buco- fedetiam fine his ponunt, quando con
lico : Cum faciam vitula profrugibus, ipſe firmatiue vel dubitatiue quid proferunt.
veniro.Idem in III. Aeneidos: Inter vtran- In quo Græci ai vel apa ſolent adiicere:
que viam letidiſcrimineparuo , Ni teneant Nilmirum igitur, Si, coniunétionem a
curſus, certumeft darelintea retro. Et fci- pud nos quæ tam pro tai Græca coniun
endum quod neceſſe eſt alteri modo cú &tioné, quæ caufalis eſtvel perfectiua;
fociari,vel eiuſdem modi alteri verbo,et- quam pro e ,quæ cóiunctiua eſt,ponitur,
iam fi fit cuin infinito , vt, cum doceam le- vtriuſq; conſtructionem quam habent a.
gerediſcipulum expono es,vel.cum docerem pud Græcos fupradictæ cóiunctiones ad
legereexponerem , & fimilia. Omnibus igi- verba ſeruare,vt & indicatiuo& opratiuo
tur modis poteft ſociari, vt ,fi doceam di- & fubiunctiuo poffit adiungi.Indicatiuo,
fcisfidoceam diſce,vtinam difcas fidoceam , vr Virgil. in 1X. Sitibi,qua pofco ,promit
ut doceam difcas. Similiter omnibus mo- tunt . nammihi facti Fama ſat est. Teren
dis imperſonalis quoq; verbi poteft con- tius in Phormione: Sicfum, fiplaceo vte
iungi,vt,cum veniamcurritur,& curfum re. Optatiuo, Virgiliusin VI. Sinunc ſe
fit,& curratur , & curſum erit , & fimilia. nobis ille aureus arbore ramies Oftendat .
Frequentiſſime tamé,Si, coniunctio du- Subiunctiuo , Terentius in Adelphis: fi
bitationem fignificans ei ſociatur, id eft, attigiffes ferres infortunium.Sed indicatiuo
proDias Græca coniunctione pofita , vt fæpe coiunctum oſtendit,magis cófirma?
Terét.in Adelph. Situfis bomo,bicfaciet. ri, & crediré ſiceffe vel ficripoſſe, quam

j
1143 PRISCIANI 1144
dubitari.Virgiliusin II. Æneid. Dii,fiqua officium facio, quod peccatum anobis or
eft cælo pietas. confirmatiue enim potius tums, carrigo.Nifime in illocredidiftinu
quam dubitatiue dicitur.Idé inIX.quod mero bominum effe, qui ita putant , Sibi
fupradictum cf.: Sitibi, que pofco,promita fieri iniuriam , vltro fi quam fecereipſi ax
tunt, nam mihi fafli Famafarelt,tumulo, poftulent.Ecce hic,nifi credidifti,dixit,pro,
videor reperireſubillo Poſſe viam.credit c. credis.Similiter indicatiuis vtuntur quã.
nim facile promiſluros.Terentius in An- do in ipſis elle vel fuiſſe rebus, aliquid
dria:ſi impetro,Quidalias malim quam hos volunt oftendere, vt Cicerodeprætura
die hasfierinuptias? hic enim quoque ſpe- vrbana: Quiſicondemnatur,definentbo
rat ſe impetrarurum . Idem in eadem :ſed, mines dicere , his iudiciis pecuniam pluri
fiquid tibinarrare occepi,continuo dariTia mumpolle :finabſoluitur,deſingmus nosde
biverbacenſes. Et cft hoc loco etiamillud iudiciis transferendis dubitare. Virgilius
.attendendum , quod pręteritum indicati in VI. Si pornit manes arceffere coniugio
uicum preſentilolentautores coniunge Orpheus, Su fratrem Pallux alterna morte
te,quandoperfectionem reires ſequitur redemit, Tique reditque viam toties. De
alterius altera,& inillius quidé quæ prior rebus quas line dubio factas effe often
perficitur ſignificatione,præterito perfe- dere vult , indicatiuis eft vſus cum fu
cto vtuntur,præſenciyero in conſequen- pradicta ,fi,coniunctione. Quando vero
tis demonſtratione,vt hic:í quidtibinar, dubia res oftenditur vtrum fieri pollit
rare occepi, continuo dari Tibi verba con- nçone perinductionem ,id eſt, xat'ia
ses. Idem in Eunucho : Que vera andimi korv, ſubiunctiuis magis vruntur.Virg.in
taceo, & contineoopiume;Sinfalfum , aut IX. Sed fiquis,qua muita vides diſcrimine
vanum , aut fictumſt , continuo palamist, tali, Si quis in aduerſum rapiat cafusue
Plenus rimarumſum ,hac atque illacper- deusne, Teſupereſſe velim . Idem in Bu
fino.Idem in Andria,ſi, confirmatiue po- colico:fiquis tamen hac quoque hi quis Casa
ſuir,Si te in germanifratris dilexiloco,Sine ptus amore legat.Cicero tamen:Siquisves
þac,te folum ſemper fecit maxumi, Sert Strum iudices, aut eorum qui adfunt forte
tibi morigerafuit in rebus omnibus. Luca- miratur. additione, forte, cum indicaciuo
nus in I.necfite pectore vates Accipio, Cir- eſt vſus, loco ſubiunctiui cú dubitatione
rbea velim ſecreta momentem Sollicitare poſiti. Terent. in Andria:Sieueniat,quod
Deum . Indicatiuo enim vſus, comprobat Diiprohibeant,diſſidium . Cicero in l.la.
hocfieri, & velim ſubiunxit promittens, uectiuarum :Siteparētes timerent algjodif
cum hoc fit ,poſleminime egere Apolli- fenttui. Nec aliterpoflunt ſuppoſiciuafi
ne , quod Græci oux au Bousósu lw dicunt, ue inductiua, quægrægi 'mokrra vocant
ideſt, nolim penitus.Idem in X.Situare. proferri,niſi per ſubiun &tiuú.Idemin eo
ftituit veteri medextera fato, Amplector dem :Nunc intelligo,faiſte,quo intendit,in
regina pedes. Terentius in Phormione Malliana caftraperuenerit, neminem tam
fi placeo,vtere,abſque dilatione oftendit ftultūfore, qui non videat coniurationeelle
hocfaciendum . Idemin Eunucho:fidiis factamiós sx ápsideinin vx ãege eidein,affirma
placet , Spero me babere , quihancmeo ciue dixit.Et erunt quiillūſihæc feceritnon
excruciem modo. Rem enim , quam fpe- imprebum.fedmiferum: menon diligentiſſi
rat,firmameſſe oſtendit.fi enim dixillet, mum confulem ,fed crudeliffimâtyrannum
fi diis placeat, dubitare feoftendiffet. I. exiftimari velint:Crnom opa hæc quoque
dem in Andria : Siillum relinquo, cims vim affirmatiue dixit. Similiter Virgilius in
tæ timeo : fin opitulor,huiusminas.Vtrun Vill.fimilis ſicura fuiſſet.Idem in XI.Ef
que cnimfibi cercumeſleoftendit.Idem fetpar etas,& idemfiroburab annis. Eftra
in Adelphis: Ego in hac renihil reperio, men quando etiá in dubiis vtuntur indi
quamobremlander tantopere Hegio.Meum catiuo cum ,ſi,coniunctione,vt Virgilius
in IX
 LIBER XVII .
m ,,,,,,,,,

1148 1146
in IX.autfi qua id fortuna vetabit,Abſensi non pertafum thalari redeque fuiſſet,
ferat inferias :vetabit , pro , veret, dixit Huicvni forfan potuiſuccumbere culpa.
metri cauſa. Nam in eodem ſenſu ſub- fuiſſet, izzóver dpc Et notandum quod & ,
iunctiuo eſt vſus: Siquis in aduerjum ra- forſan, dubitationis aduerbium , & ,potui,
piat caſwue deusue. Eft tamen quando poflibilitatis verbum cu infinito poſuit,
per defectionem ,ſi, quomodo etiam,vt, pro quibus ſufficerer ſi ſubiunctiuum
fubiunctiua proferútur & fubaudiuntur pofuifler , buic vni ſuccubuiffem culpa.
fupradictæ cóiunctiones; vt luuenalis in Docuit igitur poera, quæ ſit vis ſubiun
1. Greculius efuriesin cælŭ iuſſeris ibit:pro, Ctiui poflibilitatem fignificantis.Idem in
fi iufferis. Statius in fecundo Thebaidos: codem :Sed mihi veltellus optem prius ima
mutaloſque volent tranſſumere cultus; Et dehiſcat,Antepudorquãie violem . optem ,
Pallas doceat pharetras, & Delia criſtas: rigon le au affirmatiue dixit. In eodem :
pro , fi velint. Virgilius in VI. tu quoque feſe interea, quando optima Dido Nefciat,
magnam Purtem opere in tanto, fnoret do- tantos rumpi non fperetamores. Ne-,
lor,Icare habere : deeſt enim , li.Horatius ſorat & non fperet , affirmatiue dixit. Si
in primo Carminum :ſapias, vina liques: militer Cicero in principio Verrinarum :
pro, li ſapias. Er ſciendum quod quo- Si quis veftrum indices, ant eorum qui
modo apud Gręcos to sci ſubiúctivo, toall adſunt forte miratur me , quitot annis in
verv & indicatiuo,& optatiuo, & lub- cauſis iudiciisque publicis itafim verfatus,
iunctiuo inuenitur coniunctum : fic & ut defenderim multos,laferimneminem . ita
apud Latinos,fi, coniunctio quæ vtrun- fim ,dixit, non dubitans, fed approbans,
que demonſtrat,quando conſequentiam šac ápa avæseapeis dilw . Sciendum tamen
ſignificat, fine dubio indicatiuo adiun- quod tam, vt coniunctionecauſali,qua,
gitur, vt , fi ambulat mouetur, es fi viuit fi, fequentibus, cum verbis ſubiunctiuis,
fpirat; quando autem caufalis eít, magis vel antecedentibus, etiam antecedentia
ſubiunctiuo. Eft tamen quando indicati- velfequentia quoq; frequentiſſime per
uo cauſalis conſociatur, ve ſi doceam diſce ſubiunctiuum modum proferre ſolent
' vel diſcis, vel diſcas,& diſces. Et,fi prodeſt Romani, & maxime qui, adiuncto, vel
tıb1fuc, es facis,& facias, es facies.ſteigi- qua vel, quod, rationem colligentes, vel
turinodus,id eſt,ſubiunctiuus, vi breui- dubitationem oftendentes, ve, rogabam
ter eius vim collig m , apud Latinos eft vt te ostenderes que fueris, &, placebas fa
quando dubitationem , quando com- dicere quod feceru. Quod per åpa cõiun
probationem , quando poflibilitatem (i- ctionis addicionem folent Græci ſigni
gnificat; in qua lunt etiam illa quæ i20% - ficare Virgilius in VI. Quere focium ex
nincs,id eft,luppoſitiue,inducuntur. Du- animum vares, quod corpus humandum
bitationem ,veVirgiliusin 111.Æneidos: Diceret. néze. dpd. Cicero Inuectiuarum
Eloquar an fileam , gemitus lachrymabilis ſecundo: Quafiui, an Catilina nocturno
smoAnditur tumulo. Idemin 1. O quam conueniu apud M. Leccam fuiſſet nec ne?
tememorem virgo, namque handtibi vul- izegóveråpe, hic interrogatiue protulit.
tus Mortalis.enomães .Terentiusin Eu- Virgilius in IV. Æneidos : Eloquar , an
nucho: Quid igitur faciam ?non eam ,ne fileam . ñ ápa oiwtio dubitatiue poſuit.
nunc quidem , Cum arceßor vltro ? an por Horatius in primo Carminum : Cur apri,
tim ita me comparem , Non perpeti mere- cum oderit campum Patiens pulueris atque
tricum contumelias? Approbationem , vt folis. Oderit,pishodi e’po, quanuis idem fit
Virgilius in IV. Æneidos : Si mihi non a- indicatiui futurum . Cicero Inuectiua ,
nimo fixum immotumque ſederet , Necui cuin ſecundo: Cum ille bomo audaciſſimus
me vinilo vellem fociare iugali, Poftquam confcientia conuictusprimoreticuiſſet,pate
primus amor deceptam norie fefellit : Si fecit cetera , quid ea no &te egitſet , inmedxd
1147 PRISCIANI 1148
sóce, quid proximaconftituiffet, 8Lo TiTuTaxos fet facta eſſe, non eſſe factam . Præſenti
zoo ,quemadmodum ei effet ratio totius belli vero vel futuro ſubiunctiuo viétesin hu
Deſcripta,liê spastiga pels ó dogsomos. omnia iuſcemodi coſtructione,oftendimuspof
affirmatiuc dixit. Idem in prætura Sici- ſe fierialiquid,niſi quid impediat ,vc,do.
liensi: Quare cuiuſmodi putamus illa effe, ceam fi velis,id eft,poſium docere ſi volú.
que negat., cum hectam improbafint ,qua tas tua non impediat.Similiter in futuro,
fateatur? Græce eniin hoc quoque inter- docuero,fi volueris,id eft,potero docere &
prctantes dicimus, aap apa cipuertas ,ratio- volueris.Horatius in l. Carminum : Quis
ne colligentes confirmantesq; quod di- Martem tunica rectum adamantina Digne
citur.Idem in code : Hocpoftulatum deſta ſcripſerit? pro, ſcribere poterit.Illud quo
tuis ridiculum effe videatur,quirem ſenten . quefciendum , 9 quotiens pænitere rei
tiamg, non reſpiciar: xx dpc xatidor. Teren- nos non factæ demonſtrare volumus,
rius in Phormione:Ita fugims,nepraterca- ſubiun & iuo vtimur, vt Virgilius in IV.
fam ,quod aiunt: $ Tw.cece puzsis. Idem in Aeneidos: faces in caftrainiſſem , Implef
'Andria: Que fit, rogo ; tisöpa is . In ea- femg,forosflammis , natumquepatremque
dem : Quam timeo quorfumeuadas : 77 ápa cum genere extinxem , memet ſuper ipfa
Siyobws. Nam ſi illum obiurges vira gai au." dediſſem . id eſt,cur faces in caftranon
xilium tulit, Quid facias illi qui dederit tuli, quod debui facere? cur non impleui
damnum aut malum ? ti a mimodis exer- foros flammis ?cur non natum patremq;
ww ,ôs đpa didascosîn Impian i naxóv. cô quoque extinxi, & ſuper memet ipſa dedi? Poteft
Græca coniunctio , quotiens apudGræ- tamen & hoc poſſibilitatis eíſe. Oftendit
cos ponitur poſſibilitatem ſignificans, eniin ſe potuillc, niſi demens fuiſſet, hæc
quæ apud illos indicatiui quidem modi, facere, ideoque ſe pænirere. Quod au
vel præterito imperfecto, velaveisa, que tem Atticum morem fequentes his vtan
nos non habemus, niſi quod pro eo , & tur Romani:neceffarium cfle æſtimo ,il.
witi ti zadxapávcu, præterito perfecto lorum etiam autoritatehoc comprobare.
vtimur; & cum pluſquamperfecto adiun. Plato in 11. Alcibiade: [lau tasšiu as pains,
gitur. Optatiuis autem omnibus,quippe ad a'rubiéd , musãopovas uape Jou,opts all
coniunctis cuin ſupradictis tribus tem- paimper. In codem : Kaj niyeigano, wzés
poribus, ( præſens enim optatiuú & præ- meros não arīs ta' resusce , opening out oudere
teritum imperfectum idem eſt, & præ- a cinbein, a'me tizóza tas ar sporto iran's divan
tericum perfectú & pluſquamperfectum aitos iawTN Tel Biansa sižaatou , a'm'oo ni
& futurum, & αόριο», φ νοcant tempus) κάκια , τη μεν και ως αληθώς και κατάρα π.
coniungitur.Noftri ergo quoq,in omnia " ,ám'oix six ñ õugiesarár. Kakav žex, as
illos ſequentes, quando poflibilitatem xiv , 30 nū Bratisou ãyroice, kai to groen
demonltrare volunt, optatiuis ſiue ſub- to Binasov. ecce & W & ape affirmatiue
junctiuis vtuntur verbis. Terét. in Phor- poſuit. Idem in Lyſide: Kaj ten uav good
mione: Negdeferiſcar uſg, adeo experirier, a operepov idman erbarev, ruãs dinas si covo
Donec tibi id quod pollicitus fum effecero. népestee spáža uaves this aww , ewn di erbaxciv.
što ižanyúcou ai.Sicergo quod illi ſolent, rws go ou. ecce hic & interrogatiue &
& per indicatiuum , & per optatiuum fa- comprobatiue poluit ar. In codem : A
cere,addentes a coniun &tioné Græcam, ouw nei rê ama raim nur knapini ai mare
aos ſubiúctiuis per le poſitis ſolemus de- dov ñ {wtã @ Tm , mei coon a sözwuso
monftrare,vr docuiſem , fi difcerevoluiffes, ara nopaitapos ixeiravit). wéyan , ion, a só.
afisata aiei peabão migénmoos, id eft,poteram regnis. būsas åpee özer, we digo, co pias aús
docere, fimiliter , decerem ſi diſcere velles, o . In eodem: Tidai mus op facauou's ó jós avo
id eſt ,docere poteram . Et præteritis qui poudarvoi; öege iun a wriv astrata Twv ino
dem vtentes, oftédimus rein quæ potuil- iq Sanricãopesi isompin nykyavos , ñ xooneos ai,
&
 LIBER XVIII. NIJO
1149
za & apæ quoque tam interrogatiue quam indiciis publicis ita fim verſatus, vtdefen
confirmatiue in hocloco poluit. Idein in derim multos,laferim neminem ,ficquoque
Theage: oj gS vides isip omuarms vowý č- intelligi,itafim ,pro, ita inueniar vel co
xww uõ mowcomedio. *i raspon yios durd, omos ais gnofcar.Nec mirum ,cú etiam indicatiuo
Biancosisen,om der ö idetica 7870, as iggo a vtantur fæpe futuro de rebus iamdudum
μάλλον τον σον τον ολοκ πιώ ωφελνσται. Inuenis preteritis in fupradicta fignificazione,να
tamen & per eclipſım ápa & ar apud il- Lucanus in l. Non tu Pyrrhe ferox ,nec
los proferri.Optatiua verba in ſimiliſen- tantis cladibus autorPænus erit. Erit , di
ſu , quomodo apud Latinos proferun- xit, pro cognoſceretur veldiceretur. Vt,
tur, vt idem in Charmide: õuws di durdi- caulàlis cóiunctio omnibus temporibus,
partisautos, si scule to tās nemacañs peep- & quæcunq;pro'ca ponuntur cauſali, id
ti 64 amxerv
sv,no os ,as
Manov,Mózes euleomon,
; roning on ati lw.
, onCrasca mil tur. ſignifi
eſtiveLicet canti,ſubiunctiuo adiungun
auté & indicatiua & fubiuncti
oin pumów 11 , inwei M as bi tÕ papucéro ua eis anteponere vel fubiungere, vt, do
sin. w si pév as etados šuce, @zemme aural, ces vtproficias,& ,doceas vt proficias:docebus
TanTakTaw ugiã mia zo papuanos.aštu ģt tas vt proficeres,& ,doceres vt proficeres: docua.
itwows shiv operos sin ni Qúms. Ecce more fti vt proficeres,&, docuiſes ut profeceris,
Romano fine di c vel añ hoc totum pro- docueras vtprofeciffes, docuiſſes ut profe
tulit. Electiue quoque læpillime hocciffes, docebis vtprofeceris, & ,docueris vt
modo vtimur, ve, imperem potiusquam profeceris. Sed indicatiuis vtimur rem ,
moneam ,difcam quam doceam.quæ & có- quæ fit,indicantes; ſubiunctiuis vero, $
firmatiue dicuntur. Tamen & præterito debuit fieri oſtendentes, magis ſuaſorie.
pluſquamperfecto præteritum imperfe- Imperatiua quoq; & optatiua benepos
dum coniungere, & præſenti præſens, funt his adiungi, vt, lege vtdiſcas, vtinādi
vel futuro ſolent, vel præterito, ve,feciſ fcas vtdoceas. Pro imperatiuis quoq; ſub
fem ; nifi impedires; &, contra, facerem iun &tiua frequenter ponunt autores, vt
niſi impediffes. & , faciam niſi impedias &, Terent. in Andria : Quaſo adepol Charine
nifiimpedieris. & , feceroniſi impedias, &, quoniam nonpoteſt id fieri quod vis,id velis
impedieris.Virgiliusin II.Aeneidos: Non Quod poſſit.Idem in Phormione: definas,
priusafpicies vbifeffum ætate parentem Lic Siceſt ingenium.pro,deſine.Quodautem
queris Anchifen:ſuperat coniunxne Creuſa, in plerisq; intellectæ ſupradictæ coniun
Aſcaniusz,puer ?quos omnes vndig, Graie Aiones Græcæ ,id eft a & žeg, faciūt po
Circumerrant acies,& ni mea curarefiftat, ni ſubiunctiuos, etiã aliis coniunctionib .
lamflamme tulerint,inimicus & bauferit poſitis,vfibus autorum iterű aliis quoque
enfis propoterant tuliffe, &,poterat hau- cóprobabimus .Virgilius in II. Georgico
fille. Horatiusde arte poetica: Dixer ise- rum.tamebac quog fiquis Inſerat,autſcro
gregie,notum ſi callida verbum Reddiderit bibus mādet mutata fubaétis, Exxerint fyl
sunctura wouu: id eſt, poteris dicere cgre- ueftrem animum , ixdvoort al Idem in eo
gie. Frequentiſſime tamen autores vtun- dem : Nõalios primacreſcētis origine mun
tur ſubiunctiuis, cófirmantes etiain præ- di Illexiffedies, aliumuehabuifſetenorem
terito temporeres perfectas. Et fciédum Crediderim , misvoolu aw. Idem in l. Aenei
quod hancviin habét, vt ad cognitionein dos : AtpiusÆneas per noctemplurima
intelligantur futuram . quippe cum ſub- voluens,Vi primumluxalmadata eft exire,
junctiua ét pręteriti temporis,quomodo locosque Explorare nouos, quas vento ac
optatiua,vim habét fururi.poreſt n initiú cefferit oras, begannudais apce tin novas,
Verrinarum , & fupra quoque poſuimus, Oni teneants, tives dépae reparoñer , homines
Si quis veftrum indices, aut eorum qui ad- ne ferene , Querere conftituit. Horatius
fantfortemiratur,me qui tot annosin caufis Carminum libro ſecundo : Ilum
I !!! PRISCIANI
patris crediderim foifecernicom.con- vis. Quod fi tanta pecunia columnasdeal
firmatiuc,71155V Bila aä dixic.Virgilius baripuiafem , certe nunquam adilitatem ,
in VIII.fimilis ſicurafuiſet,Tumquog.fas petiiffem.hic quoq; affirmatiuc dixit,vix a
nobisTeucros armare fuiſſet.igazévet a.Ci- moa. Et notaquod, fi præpofita,ſubiuo
cero de prætura vrbana, Voconia lex vi- ctiuum ſubiunctiuó coniunxit. Similiter
delicet te dele &tabat ; imitatus effes illum in eodem : Nemodubitat,quin multo ma
ipfum Voconium , qui hæreditatem legeſua iusfit,maicoudpa án,nouam facere.Similiter
ademitnulli.imitatus eſſes,pro,imitari po . in eodem : Cum inftaret Habonius , in me
cuiſſes, équenow as. Idem in eodem :M. Cisſam conferebat ,quod eum codicem ob.
Iunius defenfor , tutor & patruusMartius fignaſſem , toppagina'sviiw äpa, affirmatiue.
dixiſſet , fi vineret , eipuxei aš ci ilu. Et fre- Idem in codem : Hac conditione fi quisde
quentiflime apud omnes autores , hunc populo redemptor acceffiffet ,non eſſet vſus .
ſenſum hac ordinatione proferri inucnis, confirmatiue dixit , non effet ufus, vir aii
quomodo etiam Græci dpc coniunctio- xpńcamo, nam ,fi quis acceffiffet, dubitatiue
nem affirmatiuá ſiue dubitatiuam , vtſu- protulit. In eodem : Quid ifte in boftium
pra dictum eſt,ponunt. Terent. in Phor- preda molitus fit, qui manubias fibitantas
mione:quid för denig, quid fiat, dpa 340017o. ex L. Metelli manubiis fecerit, qui maio
Subiunctiuo eſt vſus, vt intelligatur etiá re pecunia quatuor columnas dealbandas,
spa. Idem in Andria : Quin in vno verbo quãille omnes ædificandas locarat. ecce hic
dic,quid est quod me veliseini vóra doce quoque omnia affirmatiue dicuntur.I
Córció ue; Idem in eadem : Confilium meum dem in eodem : Quis a ſigno Vertumniin
Cognofces, &quidfacerein hacrete velim , circúmaximăvenit: quisin vnoquog gra
raj ti moramo or Tštw @ meséguari a dpc Boue du deauaritiatua commoneretur? quam tu
aéiule , ecce hic affirmatiuum eſt,in fupe- via thefaurum , atq;pompaeiufmodiexegi
rioribus vero interrogatiuum . Cicero de fti,vt ipfa illa renon audeas, or anhaurrais,
Prætura vrbana : Quid ageret cogitare cæ- id eſt,prorſus nó audes.In eodem : Quie
pit , opus pupillo redimeretur. quid ageret, dem Caftoris teſtē futurorum tuorú elje vo
dubitanter dixit, ti äere megéžo. Et notan- lueris, siSensinous äpce, quam Populi Romani
dum quod latini quando de rebus tranſ- quotidieindices,ēttunc cumdeteſententias
acto tempore promiſlis vel cogitatis lo- ferrent,viderent, ópev džpa, pro, omnimo
quuntur,pro futuro vel præſenti græco, do aſpicerent.In eodem :Qui adduétus eft
prçterito imperfectoſubiunctiuivtútur, in indiciū verbo,quod cum effet tribunussin.
quomodo in ſupradictis, quidageretcogi- terceffiffet contralege Cornelia , renera, & in
tare cæpir, timegéžou ( oei nipgan. Similiter tribunata dixiſſet , contra alicuius hominis
Virgilius in l. Æneidos: Certehinc Roma- nobilis voluntate. dixiſſet, cipákos ape. In co
nosolim voluentibus annis,Hincforedu &to- dem : Hic etiãqueritur qanobis nouem ſo
res reuocato a ſanguine Teucri, Qui mare, lis diebus prima actio fuiiudicii trăfa &tafit;
qui terras omni ditione tenerent , Pollicii sis. cum apud iftūtribus horis Quintus Opimi
Kepamevoiev aï. Cicero de Prætura vrbana: SenatorpopuliRomani bona fortunas,orna
Quietiam ad extremâ adſcripſerit,redini. menta omnia amiſerit.hic quoq; affirmati
walibhabeto , quafi quicquarediuini ex o- ue ponuntur ſubiunctiua verba.In eode:
pere illo tolleretur ,ac nonopus totã exredi. Cumpropter indignitatéiudiciiſæpiſſime eft
miuis conſtrueretur.pro,inasporto aw,nataga- aftú in fenatu , ut genushoc totummuleta
Snooite dõa.In eodem : Aig is illiscolumnis rum , atg, eiufmodiiudiciorátolleretur.vt,
dico eſſe, que a tuo redemptore commote quia pro ivæ accipitur , ſubiunctiuú attra
nonfint;dico effe,ex qua tantum tectorium xit. In eodé : lamgex calamitate ſenatoris
verus derectum fit, & nouuminductum populi Romani , cum pretoriudiciociuspro
afirmatiue hic quoq; vfus eſt ſubiuncti- fuiffet.fpolia domum fuam referre & mans
bias
 1123 LIBER XVIIJ. 135+

ten
bias detrabere conatusfit,is vllam calami- ftituiffet , devaixosdépæ , idneminem me
satem * fefe poterit deprecari ? Ecce hic twijffe,ne quisreperiretur, qui iftiusinsti
quoque de reindubitabili poluit ſubiun tutum ſequi vellet, sanooi åpee ,probia
étiuum , conatus fit. snyaipnoen äeg . In befipotes ſibabesquiteandiat , fepoteft ti
codem : Multos anteviros primarios bidi&to andienseſle quiſqua, eripia tu vo
BOL
andiſſe, cumdiceres , ignofcioportere,quod luntatémortuis,bonaviuis,iusomnibus,hoc
falſumcodicemprotuleris. Nam quainui- populus Romanus nonmanu vindicaffet,ór
'dia Caius Iunius conflagranit, ca, nifipro- ar iftsinnav,nifi te huictéporiarg, indiciore
nidiffes,tibi ipſitum pereundum fuiſſet. In
feruaffet ? In eodem : Etfimuldum eft, vn
codem : Dicent, inquam , & religionead.
deius ciuile diſcatur , adoleſcentesin difci
!!
duéti, & domeſticarum legum metu , quidplinam eitradite.In eodem : Si quisteſta
illo myoparonefa &tum fit. hic quoque có-
mentoſeeſſe heredem arbitraretur ,quodiže
firmatiuam habet vim ſubiunctiuú ver- non extaret,lege ageret in hæreditatem ; aut
bun. In eodem ; in quibus non dubito prodelictis vindiciară, cum fatisaccepiſſet,
quin offenfionem negligentie vitare atque fponfionefaceret: ita de hereditatecertarer.
effugerenonpoffim, 8x ai trwajulu. Qua- In eod.Videteut bociſtecorrexerit,cupbes
propterita me de preture criminibus audi av ape . In code : Quidad pretoré vterpoſ.
te, ut ex vtroque genereiurisdicendi,& fefforfit?nonneid querioportet, vtrú pofféf
fartorum tectorumexigendoruns, ea poftuo forem effe oporteat? In code: Quid ergo in
letis,qua maxime dignafunt eo reo,cuipar- tereft proferanturnecne ? In eodé : Valde
kum , ant mediocreobiici nibiloporteat , boceft mirum ,neminemfuiſſe qui iftiusſe
73 dese xem. Nam vt prætorfa &tus eft, quia fimilem dicivellet. In code : Virãdigniores
aufpicato a Chelidone furrexiffet ,fortem homineseſſeexiftimafticos quibabitant in
načtus eſt urbaneprouincie. docet homi- prouincia,quâ nosquiequoiureuteremur.
nem ,quidpoffetfieri.taterespecuniampre- vbiq; ds. vel aứ græcæ coniunctiones in
torifi dediffent,quemadmodum rationem telligédæ ſunt in interpretatione. In eo
inducerent, qucmadmodum fine periculo dein : Ercum editãrorãcorum arbitratu ,
fuo darepoffent, d'auto a docúcy,non vide- gnamdiu fuitdefignatus componeret,quiab
bant. In cadem :lſte ad arbitrium eius,cui iſtoius ad vtilitatem fuă nundinarentur, tâ
condonabat hæreditatem ereptam liberis , vero in magiſtratu côtraillud edi&tum fu
quam aguum edictum conſcripſerit, owia um fineulla religionedecernebat.In eode:
receber deg novteresépoiäege ,quaſo cogno- Namqueforeducite in memoria, Quirites,
ſcite , quiteftamentumfecit ,fecerit.præ- qua libidoiftiusin iure dicendofuerit,rige
terito indicatiuo vſus eſt quali indubita- vev apa.In eodé:Sacerdotem execrabantur
bili. futurovero ſubiunctiuo, in quo eft qui Verrētam nequã reliquiffet, ramademoi
aliqua dubitatio, vtrum faciat necne. de molepa . On ego non commemorare,nifi vos
iure vero ciuili , fi quis noui quid inſtitue- illud vellem recordari, non commemora
rit, SITUTModev ães , is non omnia que ante rem ,xx cm iuinuóvevov. In code: Oblitos ne i
actafunt,rata eſſepariatur,id eft,non de- gitur bosputatis elle,quemadmodum fitifte
bet pari rata eſſe.Ergo hicquoq; confir- ſolitus virgisplebem Romanam concidere ?
matiue pofita funt lubiunctiua. In eo- In eodé : Superbia vero qua fuerit,quisig
dem : Ac fibociuris nõunius hominiscar- norat:quemadmodü ifte tenuiffimí quengs
Jadixiſſes,cautius compofuiffesyowionxes añ, contempferit, defpexerit ,liberum ejjenun.
quod eſt confirmatiuu.In eodem :Quod quam duxerit ? omnia confirmatiue di
fiplus legarit quam ad heredem hæredesuecuntur. In eodem : Impetrant , vtneiu .
perueniat. In eodem : Iam hoc magnum rent , adimas tuei qui iurauit,quo exem
indicium bominum de iftius fingulari im- plo ,coénoso épa. In codem: Is mortuus eft
probitate, quod Caius Verres fuafponte in- Caio Sacerdotepretore,neſcioa#
Oo
antequam
155 PRISCIANI 1156
Verres praturampetere cæperit . In co- ſua liberarint,' vixendépwrow äex. Ideo cx v
dem : Docebat edi&tum eius non opor no libro Ciceronis tot vſus proponere
tere in eas hereditates valere , qua ante ſtudui,ve docerem quam frequentiſlime
cum pratorem veniſſent , tanniboom äeg . hac conſtructione vfi funt autores elo.
Rem demonſtrat ,quampridem fibiheredi- quentiælatinæ; in hoc quoque maxime
tas veniſſet, docet.An vero dubitamus quo Atricos imitati , quorum fimiliter vſus
denique ore ,quosnunquam liberosputanit, neceflarium exiſtimaui collectosfubii
libertinos hominesfolitus fitappellare?In co- cere. Plato in Alcibiade priore. Ilpès
dem : Optatum negotium fibi in finum de- va teósní vos pinos rajoungfu@is zaisus in), ni
latum eſſe dicebat ,monumentum illa am- spises of on doi, competien av odl . Quod
plitudine,illo opere,quamuisſartum tectum nos, ficut fupra oftendimus , per ſubiun
integrumq; effet; tamenaliquid feinuentu- ctiuos proferentes,non egemus a græca
rum ,in quomoliripredarique poſſet,duarto coniunctione, vt, Expatretibi amicos e
aeg.Ineodem : Haboniusquilegem noſſet, agnatosplurimos effe& optimos,quifiquid
quainlegenumerus tātum columnarñtra- opus fitminiſtrenttibi. In eodem.oʻeedig
deretur;cabatidoilo ar, perpendiculi mentio ou itp zorion Saunasov, ciñaip pégesapžájulw ,
fit nulla. Etquinon putaretfibioxpedire in Ou Tesrózus xojzavenjul . Vide autem ;non
ta accipere; neeodem modofíbitradendum enim fat mirum , fi quomodo vix cæpi, fic
effet.In eodem : Quiderat quod reſcinde- vixdefiero. Et attende quod illi quoque
ret, cum fuoquemque loco lapidem repone- eft vbi fine coniunctione arveldes ver
ret:In eodem :Quarimusquid in extremis bis vtuntur optatiuis , quomodo hic,
Pamphylic partibus fecerit ,qualis in bello Tavoajulw , quodnos vbique in huiuſce
predonum prado fuerit, quiinforo populi modiſenſibus facimus, id eft, quiad ſu
Romanipiratanefariusreperiatur ? Ineo- pradictas coniunctiones græcas atti
dem : Quodnemo quenquam tam audacē, nene , lubiunctiuisper ſe verbis vtentes ;
tam amontem , tam impudentem fore arbi- cum illi non ſolum optatiuis, fed etiam
trabatur, quitam nefariis criminibus,tam indicatiuis, vt fupra diximus, eas adiun
multisteftibus connićtus, ora iudicum afpi- gant. vtidem Platoin eodem ,E'qwgs ,&
sere , aut osfuum populo Romano oſtendere Arrobsádn , si mér az idépwv, å vcã din domasouery,
anderet. Eftidem Verres, quifuit femper, ázatūre, xej vibuerer den er tóTISUS Ermato
vt ad andendum proiectus, fis paratus ad ráncos añcannagpalu rõ éperozwonedi ipecu
Andiendum . Nam fiidfeciffet,quod ſtatue- so zeilw.necelle eſt , ve ſubiunctiuo vta
rat ,ut non adeſet, minusaliquanto,quam mur, dicendo , dudum expeditus eſſem a
mihiopuseffet,cognofceretur , quidegoela- more.In eodem.vw ,ipno ,wc gsp að ur dixi
boraſfém : uefra verolanstenuis effer.ficon- cous. nunc inquit,nunc enim meaudias.
demnatusfit is,quiadeſſe noluerie.Etfifor- confirmatiue dixit In eodem.Erisoon timu
tesfueritisineo quem nemofit aufus defen- rely, Anubickên.Per inductionéoptatiuo
dere.vbique alterutra ſuperdictarum con eſt vſus:Siquis tibidicat Dens.In codem.
andtionum gracarum cum fubiuncti- νεωτέρω οων όνη σου, καιαν εσειότης ελπίδες
uis eftintelligenda. In eodem : Deimpu- gaueio, ass fugi dexa , qux sñccófeos Sexigeatas
dentiafingulariſuntquimirentur.In eodé: un méowdiaxezeipales. Nota tamen nop
Ifte vnus inuentuseft , qui a complexu ſolum ei, fed & ives, & omws etiam opraciuo
parentum abreptosfilios ad necem duceret, coniúgi Articis; cum apud nos tam , ut,
eyparentes precium pro ſepultura liberum cauſalis coniun & io , quam ,ne,quando ivet
pofceret. Intodem , Si populus Romanus pri fignificat, ſubiunétiuo focientur, qui
proiftius unius ſupplicio contentus fuerit, tamen ſimilis eft, vt fæpe diximus,opta
Acnonficſtaruerit, non iftumaiusin feſce- tiuo : vt ne fruſtra diſputarem . Idem
luesconcepiffe, quameos quiifum ſententia in Gorgia. wist tuore xai Then sipuéparo=
Bluet
 1157 LIBER XVIIK: 3158
aw ibéxorn Bloniseadus jaciñatas. fi velitis petro te, impetror ate : temno te , temnorm.
bogui. Homerus : Aive usi wis poucíce te: negligote,negligorate :defpicio te, de
gesahns Inauxcom . ašu por Søn Zres aizio fpicior ate : fentio te,ſentior a te: impedio
zos rai A bien. Interrogatiue quoque a te,impedior a te :inchoose, inchoorate :ine
ponentes cum optatiuis proferunt Pla- cipiote,incipiorate. Similiter etiam neu
toin primo Alcibiade: o no rese av dežasó tra , vel deponencia actum ſignificantia
anthrzata nuova '. Quod autem latinicum tranſitionc in quodcunque acti
quoque omnibus temporibus fubiun- uum ſequuntur, ve,facie domum , coiter ,
diui modi, etiam in optatiuo vtuntur, nauigo Pontum , ardeo vxorem , quando
3 oſtendit tam vius quam antiqutoresDo- pro ,amo , accipitur . Virgilius in Buco
nato ſcriptores artis. Virgilius in V 1. lice : Formoſum paftor Corydon ardebat,
Hac Troiana tenus fuerit fortuna ſecuta. Alexim . Dedifioillam rem . Lucanus
Ecce hic , fuerit, optatiue poluit in pre- in I. Dedidicit iam pace ducem . Cicero
Eatione Aenex hocverbuin , quod tam tamen ſimplicis eius pafliuum protulit,
præteriti perfecti quam futuri poteft ef- de prætura vrbana, dum eſt unde ius ci
le : quod Donatus,& quidam alii lubiur. nilediſcatur.Terentius in Adelphis. Niſ
ciui tantummodo putant elle , cum a- dum hæfileſcunt turbe, interea in anguluna
liæ omnes voces optatiui communes Aliquo obeam ,atque edormiſcam hoc vil
fint etiam fubiunctiuo. Ergo non im . li. pro , villum ; quod eft diminutiuun
meritoin ſupradicta Atrica conſtructio- vini. Virgilius in II. Æneidos: Parsſtupet
ne , quia illi optatiuis vtuntur , hoc quo- innuptæ donum exitiale Minerua. Ho
que cemporeindifferenter noftri ſunt v- ratius in I. Carminum . nec muliebriter
fi. Inueniuntur tanien etiam noſtripoe: Expauit enſem . Siiniliter dicimus , doleo
tie ſæpe, metri cauſa, indicatiuis pro lub- pedem , ferueopectus,ambulofpacium. Sic
iunctiuis vſi, vt Horatius in II. Carmi- etiam deponentia tranfitiua actum fi
num : Metruncisillapſuscerebro Suſtu. gnificantia, fequorhominem ,loquor fabu
lerat ., nifi Fannus ictum Dextra leuaffet. lam , exfiſcor focium ,experior rem , arbi
fuftulerat, pro,ſuſtuliſſet,peluitpropter troriufticiam ,reorveritatem ,fufpicorini
metrum . micum . Sunt tamen tam ex his quædam
quam ex actiuis , quæ cum acculatiuo &
QV AE GENER A , VEL SI datiuo adiunguntur, quæ ſuntacquiſiti
gnificationes verborum ,quibus ca- ua , de quibusmox dicetur, vt dotibiau .
fibus conftruuntur. rum.dono illi feruum . dicitur tamen & in
eodem ſenſu, dono illum feruo,more Ar
Voniam igitur de cóſtructioncmo- tico. Virgilius in V.Sergefum Acneaspro
Q dorum verbi dictum eſt, qui omncs milo munere donat. Similiter ,prabeo pre
eundem calum ſequuntur, quem genus fto,exhibeo,mando,polliceor,muneror,in
17
ſiue ſignificatio verbi exigit, quam sick dico,exprobrotibiillam rem . ſimiliter di
Soow græci vocant , de hac quoque dili- cimus , præpono sibi illum , & præfero ,&
gentiſlimeeſtquærendum . Sciendum praficio. Pauca lunt , quæ actiua voce
Kaque quod omnia actiua apud latinos, tranſitiue foli datiuo adiunguntur , vt,
quæ faciunt a le palliua, quæ & tranfiti- noceotibi, inuideo , maledico , benedico ,
1
ua ſunt in homines , fine dubio accu- predico praniteo.Horatiusin l . Carminú.
fatiuo adiunguntur , vt, oro te , curo ts : curtibiiunior Lafapraniteatfide. Diſſideo
quæ etiam palliuum habent, curor a te. tibi. HoratiusinII. Carminum : Reddit
Siniliter , accufo te , accufor a te : audio Cyri folio Phraatem Diſidens plebinume
te , andior a to : patro te, patror a te : im ro beatorum Eximit virtus. Quamuis fi
Oo 2
)
 II ‫ور‬ PRISCIANI 1160
quisattentehæc quoque inſpiciat, inter vituperamur, & accingimur diuerſis re
acquiſitiua velęquiparantia funt ponen- bus. Naſci enim & exularcad vnam rem
da:noceo tibi.i.nocens tibi fio:inuideo tibi, pertinet ipſius natus & exilii.
quaſı non videns tibi fio,hoc eſt, non fe
rens te bene agentem videre : maledico De Communibus.
tibi, contra te dico male. Inueniuntur
eat in aliam perfonam ,nó habentramen Communi
tamen pauca, quorum quáuis actus tráf a quando acum ſignif
cant , actiuorum conſtructionem :
palliua, vt, facio,& ex eo cum infinitis quando paſſionem ,paliuorum ,fequun
verbis compoſita, vt calefacio, tepefacio, tur,vt criminor te & criminor a te,vineror
obftupefacio: pro paſiuo quoq;eorum , te& veneror a te.
fio, & ex eo ſimiliter compoſitaaccipiun De Abſolutis.
cur,vt, calefio,tepefio ,ftupefio , & fimilia .
cumprępofitionibus.n.cópofitum facio A Bocis,cum nominatiuoperfe&áha
cior,afficio affictor,inficio inficior ,& fimilia. bent conſtructionem ,vt, Plato viuit, A
Illa quoque verba a& iuorum vocem ha- riſtoreles deambulat , Socrates philoſopha
.

bentia, quorum actus ad res carentes lo- lar, ego eſurio ,tn dormis, ille velat . Etre
quela pertinent, primas quidem & fecú- ciproca vero ,ſiue ſint paffiua, quæ idioma
das voces non poflunt naturaliter palli- onvocant græci, licet abſolute proferre ,
uas habere : quippe cum nec de ſe loqui ve, rubeo , horreo, tepeo, ferueo, & coniun
ipfx, quid patiátur, poſlint, quod eſt pri- gere his ablatiuos ,vt, rubeopudore ,bor.
mæ perſonæ ; nec ad eas,cum careantau- reo frigore,tepeo auſtro,ferneo aftate. Nec
ditu , qui proprie pertinet ad ſecundam tamen folummodo his , ſed omnib. ver
perſonam , loqui poflimus. Tertiam ve- bis licet ablatiuum adiungere, cum call
ro habent perſonam , de qua inter prima, lam pereum indicamus iplius actus, vel
& lecundam loquela recte fieri poteſt, paflionis, quod licet in omniſpecie face
vt, laboratar veftis ,vnde Virgil. in I. £. rc verborum , vt, Plato viuitanima,id eſt,
neidos , Arte laborate veſtes. potatur flu- per animam . Ariſtoteles deambulat pedie
nius luuenal.in II. epotag,flumina Medo bus,id eſt, per pedes. Socrates philoſopba
Prandente.Similiter dicimus,cænatur pif- tur fcientia ,id eft,per ſcientiam.fimiliter,
cis prādetur holus,decurriturfpacium.Te borrco frigore,id cit, per frigus. Nec mi
rentius in Adelph. decurſo iam fpacio. rum abfoluta poſleobliquis adiungere
calibus; cum etiam tranſitiua liceat ab
De Paffimis. ſolutaproferre ,cum maxime aliquam
fuipaflionem ipfo a &tu ſignificant , vt,
Afliua ablatiuo & datiuo cranfitiue bic amat, illeluger, ifterider. itaq; Virgi
adiungútur, vt,doceor a te tibi,vide- lius huiuſcemodi res oftendit animorum
orate Egidi. Similiterpalliuávim haben- ellepaſſiones,in VI.Hincmetuunt,copia
tia, & neutralia vel deponcntia,vt, vapu- entg ,dolent,gaudenta .In eodem : luget
boate, &tibiexulo, naſcor,patior.Licet ta- res campi. Idemin V.rifit pateroptimus ob
men etiam accuſatiuum addere his, qui- li. Terentius in Adelphis : Amat.?
busper diuerſas res fieriſolet pallio , vt, dabitur ame argentum d, um erit commo
doccorate literás,pafcor carnem ,vituperor dum . Et curſus eadem verba cum caſi
incipientem . Virgilius in IV. Aeneidos: bus tranſitiue dicuntur,amo clementiam,
Teltor chara deos, Estegermanatuumque iugeo miferiam , rideoftultitiam . Quz
Dulce caput , magicas inuitam accingier vero non egent obliquis caſibus , ea nec
Arta . & docemur enim , & paſcimur, & paſſiua habent , vt , piro, vino , navigo,
profics
 161 LIBER XVIII . 1162
1
proficifcer: quamuis hæc quoq; figurate, Erborum vero alia ad corpus , alia
vt ſupra dixiinus,coniunguntur obliquis Verbo
ad animam , alia ad vtrunque , alia
caſibus,vt,fecuram visit vitam ,& ,expirat ad extrinfecus accidentia pertinent. Ad
animam ,nanigo mare, & ,nauigarur mare, corpus vero , vt , lane te, tondeo te ,vulne
& fimilia. At quæ egent cafibus, & tranf- ro , fordido. Ad animam , vt , erudio, do
itiue dicuntur, vt actus in hominein fi- 660, inftituo , moneo , confulo,fuadeo. Ad
at,habent & palliua, vt,fersoTryphonem ; vtrunque, ve , lado, offendo, moneo,noces,
quem actum illeinterpretando,inquem maledico,binedico,prouideo. Ad extrin
fit,facit verbum palliuum ,ferior a te :vul- ſccus accidentia ,vt , dito, impero ,fubigo,
nero hoftem ,vulneror abhoſte. Excipiútur do:no. Sunt alia communia omnium lu
parıca, qux quamuis fint actiua, & tranſio pradictorum , vt, facio te do&um , vel
tiue dicantur in homines,tamen non ha- formofum , velfelicem . Inueniuntur que
bent pafliua, vſu deficiente,vt, noceo tibi, dam cum fintactiua voce & cóftruétio
facio te dočtum.fed hocverbú loco palliui ne, tamen paffiuam habent ſignificatio
habet alterum verbú ſimiliter actiuevo- nem, & palliua actiuam , vt ,timeo te ,
cis, led ſignificationis pafſiuæ ,fio.Poceo timeor aie,metuote,& metuor a te. Lu
quoq;,& maledico,benedico,inuideo cuius canus in V. Dum metnar femper terra
tamcn pafliuú Horatius in Arte poetica que expecterabomni. Et ſunt alia lauda
autoritate vſus protulit:ego cur,acquirere tiua, velvituperatiua, ve , caro , predico,
pauca Sipoffum
cufatiuum eiverbo cum ?datiuo
, inuideor etiá ac-
Idemadiunxit laudo, celebro ,amplifico, vitupero, culpo,
reprehendo, incufo , accuſo, infimulo , fuc
in primo Epiſtolarum : inuidet vſum Li- cenfeo. Alia artihciorum , vt , philofo
gnorum & pecoris tibi calo argutus,es hor- pbor , pretor , architector , modulor, me
ti. Er hæc tamen , ad imitationeid græ- dicor , medico, & medeor. Virgilius in
corum , datiuis adiunguntur. Nam illi 11. Georgicorum : & fenibusmedicantur
Aurecivou ajons , & 2018op oor. Herodotus , anhelis. idem in primo Georgicorum:
dujia vou évn tớ vexpū. Cætera vero omnia, Semina vidi equidem multos medicare
nili ſint acquiſitiua,vel æquiparantia,vel ferentes. Sunt alia deceptiua , vt,fallo,
ſupereminentia , vel ſubiúctiua, a nomi- decipio, eludo , induco , illicio , pellicio.
natiuo actum tráfitiue ad homines faci- Acquiſitiua , vel fupereminentia , vel
entia, vt prædiximus, ad accufatiuos có- ſubiectiua, vel æquiparatiua , quæ da
ftruuntur, cum vtraque perſona fuppo- tiuo adiungunturcuiuſcunque ſint ge
natur tam agentis quam patientis, vt,do- neris vel ſignificationis verborum , vt,
ceo te , doceor ate. Nam is qui patitur in laboro tibi ,metuo ribi, profum tibi , timeo
ſignificatione pafliua transfert accuſati- tibi , vigilo, propugno ,largior , dono,mu
uum, qui ad fepertinebat ,cum actiuum neror, indulgeo , praſto, prabeo, exhibeo,
proferebatur verbum , in nominatiuum do , annno,confentio , aſſentior : medeor
adiunctum palliuo, quiin iplo verbo, vt tibi, id eſt, fanitatem acquiro. dicitur ta
fæpe diximus, intelligitur, etiamſi appo- men & , medico, quod actiuorum ſeruat
natur: contra vero nominatiuum agen- conſtructionem . Virgilius in II. Geor
16 tis in ablatiuum , vt, erudio te, erudior a gicorum : & ſenibusmedicantur anbelis.
te , tangote, & tangor a te. Itaquc com- Idem in primo : Semina vidi equidem
munia vtrunque habent modum con- multos medicare ferentes. Terentius in
ſtructionis . Andria : Eius labore , atque eius dolore ,
gnato ut medicarer tuo. Idem accufati .
DE CONSTRVCTIORCE uo , in Phormione , Quam fcitum eſt,
verborum deſcendendo ad di- ciufmodi parare in animo cupiditates ,
What
25,4
uerfasſpecies. Quas,cum res adsorſa fient,paulo medo
0 03
 163 PRISCIAN
I 1 ! 64
ri poſſis. Moderortibi Egte. Salluſtius in nitum fubftantiui aſſumunt cum accu
Catilinario: Fortuna cuisis libidogentibus fatiuo, vt,fufpicor inimicum ejſe, opinor a
moderatur. Intelligimus enim omnes res micum effe , arbitror alacriter profuturum
pertinere ad felicitatem velmiſeriam gé- effe. Sed & aliis infinitis iunguntur,opi
tium . Lucanus in IX . Sideribus qua- nor me intelligere & intellexileVirgilium ,
cunque fugam moderantur Olympi.niode- exiſtimo recte legere & legiffe Ciceronem ,
rantur,pro regunt. Maledico tibi.Cicero & ſimilia. Voluntatem quoque ſignifi
pro Deiotaro: Eius enim nomine virio- cantia accuſatiuo coniunguntur cum in.
ptimi, nec tibi ignoti,maledicebat.Tibibe- finito alterius verbi , volote currere; ſimi.
nedico tibiparco tempero. Virgil.in I.Ge- liter,ſtudeo,propero,cupio, affeéto , feftino;
orgicorum : lam ſibitum curuis male tem- nili infinitum a verbo alii Git calui iun
perat unda carinis. quando pro parco ac- gendum. Tunc enim neceffe eft infini
cipitur. Supereminentia vel ſubiecta tum quoque verbi ſui conſtructionem
funt, vt impero tibi. Virgilius in I.Geor- ſeruare, ve, miſereor tui, mifererituivolo;
gicorum . noceo tibi, nocere tibi volo : dignor te laude,
Exercetquefrequenstellurem ,atque impe- dignari telaude cupio;mersorlaudem ,me
rat aruis . reri laudēaffe £to. Abſolutis veroſupradi
Regnotibi, dominortibi,pracipiotibi.fua- cta ſi cõiungantur, accuſatiuú allumunt,
deotibiprouideo tibi,proſpicio iibi, conſulo vt,deſidero videre filium ,{iudeo tecurrere,
tibi. Nam, conſulo te, interrogatiuum eſt, propero me deambulore. Similiter interro
& tunchabet palliuum , quomodo & , gatiua , interrogo te rogo te , ftipulor.Iuue
tempero. Eorum tamen quædam poſſunt nal . in II . Quanlam visftipulare,etproti
etiam acquiſitiua clle . Subiecta ſunt, vt, nus accipe quod do, Vi totiens illum pater
feruio tibi, obedio, pareo, ministro, miſceo, audiat. Frequentiſſime tamen , stipulor
tibifamulor.Æquiparantia,vt,lu &tortibi, abste,pro interrogo te dicimus,quomo
fermocinor , certo, loquor, altercor, inuideo do & quaro abste. Cicero Inuectiuarum
tibi ; nam plerunque ad pares fic felicius II . Quafiui a Carilinanocturnoconuentu ,
agentes , autorque huiuis eſt Heliodus apud M. Leccam fuiffet nec ne. pro ,in
dicens: terrogaui Catilinam . Inucnitur tamen
Kaj ziwyös max @ 18.vés, mixlov nixtwy. in palliua fignificatione fimiliter di&tú,
i Defideratiua vel inquiſitiua accufatiuo ftipulor abste,pro interrogor abste .Suc
fociantur,quæro te;ſimiliter ingenio,reps- tonius in . V. Prætorum ; Minor viginii
rio , expecto, afpicio,defidero, operior,fcrm- quisque annorum ſtipulari non poteft,paf
tor,fequor ſector,preſtolorie e presto- liue dixit. Confulo , quando interrogati
lor tibi. ſed magis quando datiuo co ?. uum eſt, vt ſupra dictum eſt , accuſative
iungitur, acquiſitiuum eft. Terentius in rationabiliter, acquiſitiuum vero dativo
Eunucho: Quem præftolareParmeno? Ci- copulatur. Fanebria quoque verba ad
cero in I. Inuectiuarum : Qui tibi ad fo- accuſatiuum feruntur, vt,fugeo te,lachry
rum Aureliumpræftolarentur. Etquæ per mote,plungo,queror teEtibi,pro,apudie.
obtinentiam ,id eft, vtCirecétdar dicun- Virgilius in Bucolico: Dum querord
tur Superpofitiua,vthabeo,poſſideo,teneo, 3o ,quanquamnil teftibus illis Profeci.
contineo fustines,feruo,cuftodio,tucor ,15- luuenalis in 11. Necquereris patri, necter.
tor , defendo,prohibeo, arceo, impedio im- ram cufpide qualas. Intelligitur Roma
plico,ſolno, vinco, ſupero,domito ,fubiicio, nos queri apud patrem. Vocatiua quo
deiicio. Adoratiuaquoque , colore hono- quevoco te , imploro ,clamo, nomino, nuen :
ro,adoro,erubeo,adulor testibi.Suſpecti- cupo , inuoco ,arceſſo . Illa quoque no
ua etiam vel opinatiua fufpicor,opinor ar- tanda , quæ cum nullum lgnificent a
bitror,exiftimo ,reor . Quæ maxiineinf- ctum , fed magis paflionem demonſtréc:
camer
 1984 1166
159 LIBER XVIII.
**
tamen quia actiuam habent vocem , ac- ex ipfa vi ipfius intellectus aliquid pati
cufatiuo coniunguntur, vt , trepido, bor. videantur,accufatiuis tamen adiungun
roo.formido, vito , fugio ,recuſo; ſimiliter, tur, vt, amo , deſidero,& ardeo. Virgilius
metso ed timeo ; hæc autem cum pafliuc. in Bucolico, Formofum paſtor Corydon ar
dicuntur, magis actum ſignificant ; & e debat Alexim.Neutra & deponétia,quod
contrario , cum actiue dicuntur , magis ſuperius dictum eſt, liactum ſignificent
paflionem ſignificant, vt , timeorate ,ti- & habeant tranſitionem ab homine in
morem facio: timeo,vero, timorem pati. hominem , accuſatiuo coniunguntur , vt,
or. Lucanus in V. Dåmetuarſemper,ter- faciote dostum , ſequor hominem , miror,
xaque expecter ab omni. Idemin Ifæcun- afperror, fufpicor , contemplor, confpicor.
da virorum Paupertasfugitur,fugamfa. Vnde non irrationabiliter antiquiflimi
cit,quod eft fugat. eandem vimhabent ctiam in pafliua ſignificatione ea profe
& - liinilia. Horcatiua quoque accuſatiuú rebant, quod latius deverbotraciantes
adſciſcunt,excito illum , hortor ,incito, mo- oſtendimus. Sin hæceadem ,ideft,neu
neo, agito , ftimulo. Precatiua etiam ac- tra,vel deponentia.paflionem ſignificát,
culatiuo coniunguntur,oro, obſecro, ob- palliuoru conſtructionéfibi defendunt,
teſtor,qua,o, litor,precor,ſupplico;hoc non idcft,datiuo vel ablatiuo coniunguntur,
ſolúaccuſatiuo,led etiam datiuo cóiugi: vt fio ate doftus, vapulo at illo,exulo, nag
tur.Teréti'in Andria,huicfupplicabo Xit cor,puiior. Ad eos auté cafus,ad quos co
.n . ſubiunctiuum plus aliis omnib.quæ igitur indicatiuus, necefleeft toti' ver 1

funtillius fpeciei Multifida eft cü accufa. bideclinationéconſtrui, & participia, &

tico cóftructio,iuro,caſtigo,do.co ,illido, ſupina, vt, amoillum ,amans ilizamande
calefacio, frigefacio. Ad fenfum perti- illum vigilo, amandicauſacurro ,amandă
Mentii,quæ Græcigenitiuo coniungunt, eft illos,amarñ eo illi . Nam in u deſinens
quafi paſlionem quoque ſignificantia in nomiuatiuo adiungitur. Virgilius in Ill.
ipo actu, esouw os, atiloucas, cop alocus Æneidos:Nec dictu facilis, nec riu affa
zitou.ca Todos, ñ aj táropa .Excepto, video, & bilis vli. Nemireris tamen omnia actiua,
A
fimilibus qux plus actus habent qui alii ex quacunque voce actum fignificantia
fenfus, nosaccufatiuo copulainus, quip- cum tranfitione, Romanosaccufatiuo
pe ex actiua pafliuam vocem facientia,vt coniungere ; cum Açrici quoque tam
audiote, andior a te,tangote, & rangor in cisquam in aliis conſtructionum ple
ate.guto e guſtor,fentio & fentior. Si- riſque idem feruent. Quamobrem
-milicer omnia actiua fere. Impetro illam neceffarium eſſe duximus, multos & di
rem , quia & impetror,patro & patror , cu- uerfos vfus ab autoribus vtriuſque lin
ro e curor , impedio es impedior, neglige gux colligere omnium orationis parti
& negligor. Separariua Lue dilcreciua um ,quorum exemplis gaudeant, confi
cumaccufatiuo, & cciam ablatiuo con- dentiuſq; veantur, quilaudibus vtriufq;
iungūtur, vt,auerto illum hac re & ab hac gloriari ſtudent doctrinx.
re. Similiter,pello,amoueo,torqueo,feparo, Latini,Cüro & Impedioill.mrem Vir
dirimo, educo, & fimilia. Virgilius in l. gilius Georgicoruml. Inuider a : g, homi
Aeneidos, Nec poffeItalia Tencrorum a- num queritur curare trium ;hos. Ecco
sertere regem .Cicero in Philippicarú V. Gav siti peynuoviuuátwy primo. 2.ma ein's
Ab urbeM. Antonii impetus in Galliam & postizovite: Ti Thiūta uuepasvoves adexvuel
Anzertere. Idein Inuectiuarum II. Onis Ev mas eural. Tretie 75 ohu išv, iglevben is
tam auerfus a vero ? Nec mirú verba fen- Kasas en Hw zas Lexis sompengerik um
fum fignificantia,quæ habét aliquid pal- Silvisn .Lucan.in V. Quo temporeprimas 1

fionis, accuſatiuo iungi, cum multa alia Impedit ad noftë să lia extrematenebras.
quoq; lint & actua& neutra,que.quáuis Nos ex :io illamrem , 00
fimiliter illi.Virg :!.
4
 1161 PRISCIANI ΙΣ

in decimo : Hoc patris Anchiſe manes, quod quaris, ſcies. nec enim aliter ſtat
hoc entit Iuliu. Ισοκράτης παρανέσεσιν. ού- lambus , qui eftquaternarius ; quod etia
τω το τίω εκείνωντε διανοιαν αίσθηση & σεαυτόν και Donati commentum approbat. Potion
KATA Parñ meihods. Nos, audio illum . Vir- illaus rei, & , illam rem , & , illare. Cice
gilius in XII. Andiat bee genitor ,qui ro in 11.Inuectiuarum : Rerum potirivo
fæderafulmine (ancit. Anulations Dinam- lunt. Terentius in Adelphis : Ille alter
krovy. O teudi mejs te begizuale sito@nitas, fine labore patria potitur commoda. Vir
Götar seg's tou 16304 ous dévouc . Patior il- gilius in primo, Egrefſi optats potiuntur
lum . Lucanus in I. Pellimur e patriis la- Troes harena. Similiter Attici , annaduro
ribus patinourgκε υolentes Exilium. Δη- τούτο € από τότε τετο. Ισοκράτης και των
μοσθένης εν τω ια Κτησιφωνης . Ει μεν ίσε ωθεί της ειρώης. Και κατ' αρχαι μεν απολαύ
με τοιούτον , οίον ούτος κτιάτο , ου τον άλλοθί που ωσιν, ώναν λάβωσιν. Infequentibus vero i
ιδίωκα , ή σαρ' υμίν , μη δεφωνία αναχη . derm : Δέδοικα μή παρόμενος υμας ευεργετών,
Memini illam rem , & , illius rei. Vir- aitas ditolaeGo71 prcôpor. Plato i titoEx
wa
gilio in Bucolico: numeros memini , ver- κραίτες απολογία και ει μόνο από τούτωναπή
batenerem . Idem in IV. Aeneidos.nec law. Illi, donosypoúueros Ti to vej Třty. Huic
meminiſſe pigebit Eliſa. Anjostiums év tudi fimile nos dicimus, Paſcor hancrem , &,
κατ' Αίνου. Ινα τω , ότ' άδωροδόκητος ύα- hacre . Virgilius in 11. Eneidos: Ει mi-
hoxe , wegzípion durs' as tonithas aiswa. feros morſu depaſcitur artus. Idem Geor
asé tis ,as tegltbanuiviw , wajaris06 l wegs gicorum tertio : Pafcuntur vero filmas &
τον Φίλιππον . ομηρος ίλιάδος ω. Μ. ήσαι πα : ſumma Lycæi. Idem in Bucolico: Fron
após otio grīs borea' Axımcū. Impero tibi. dibus hirſutis & carice paftusacuta. At
Αρχω συ . Virgiliusin primo Georgico- rici , απογευώσκω τέτων. Δημοδίνης Φιλιππι
rum : Exercerquefrequenstellurem atque roīs. Ego vivido ove cam iniuos DirTTO, 67
imporat arκr. Αttici ήρχεν Αθηναίους. La- και τα es τα βιασθείς ακων έφραξεν , ούτ' αν
tini , Aufero tibi, & ,ate. Similiter, E- di rc a niyaxe on ajous is incivar ixópois
ripio, Adimo, Amolior, Amoueo. Teren- orvegūs varat i atut Latini , Delpero il
tius in Phormione : Aufermihioportet. lam rem . Lucanusin V. Defperare viarn .
Lucanus in V. How quantumfortuna hu- Ευριπίδης: Ούχ εαυτgς φάσ' ακα και μεσημ
meris iam pondere feſſis Amolitur onus. Geiας τέτες αφες ήκασιν νμι -αντρίτίμ ατύρου .
Virgilius in 11. Aencidos: teque his ait Et nos, Abfum tertium diem . Atrici ,
cripo flammis. Ηomeruς Οδυσ. α. αν απέδραμε και απείρα μου. Πλάτων αναρτα
αν ο τοίσιν άφίλετονόσημον ήμαρ. Et per ac- γρα, ο δρ οι παίς με οΣάπρος απεδeg . Lu
culatiuum tamen idem inscidos a : Món o canusin Il. Heu demensnon te fugiunt ,
τόνο αγαθός το ιών Αποαίρεο κούρίω, 11li , ά- mecunftatquuntur. Illi dicunt ,απελθeν
χθομαι τώδε τόδε. Nos quoque , Doleo ταύτίω τίω οδον, και ταύτη τη οδώ.Nos quo
illam rem & illa re. Similiter, Indignor. que, Ite viam , &, via. Cicero pro Mu
Salluſtius in Catilinario ; Et quaſ dolens ræna : Hanc viam dico , ite viam . Vir
rius cafums. Virgiliusin II. Acneidos : gilius in IIII. Æneidos : Longam incom
Et cafum , infontis mecum indignabar 4- mitata videtur Ire viam : aprins Cape,
mici. Idem in primo: Notaribi, Eono- & præteritum paulo ante & præſens fi
ftro doluiſti ſepe dolore. Auſculto tibi ex gnificat apud illos. Evenidos • I'770
te.
Attici ακροωμαί σου ή σε. Αιγίνης ών τω τω στεφανηφόρω. Η'ν αρτίως έλειπν εις φας
και Κτησιφώντος. οιδε δικαςαι , ώσπερ επω- τόδε , σ'υπωχρόνον παλαιών είςεσέρκελ. Μέ
δω ή αλλοτριάντι ωραμα ακροώμενοι. Τe- ανδρος διηιποδσιν. Είσαμε σε σε : κ
ren ius in Andria : Pamphilum ne adiu- direts, dpa odpvoed. Romani quoque ad
tem ,an auſcultemſeni. In eadem : Au- uerbium Modo,in eadem vtriuſquc tem
forltapanca, & quid ego te velin , etu , poris ſignificatione ponunt. Terentius
in
 LIS 1169 LIBER XVIII. 1179
in Phormione : Modo apud portum genere atque forma praterea viro atque
meum ne ? modo, dixit pro nuper. I- berisfatis fortunata fuit. To coniunctio.
dein in Eunucho : modo ait, modo negat . nem illi, & proro , & pro zoù ponunt;
L pro , nunc ait, nunc negat. Donatus in quomodo & nosA1, & Vel, & Aut, pro,
lecunda arte de noinine, Sed modo nomi et, & pro faltem ,vel,autem , etiam pro,
na generaliter dicimus. pro, nunc , dixit, valde, inuenitur. Illi , pinos wurde noj dite ,
modo. Illi ,Bapuuou ajtoto @ ixò toutou Mgios , regonawr, Eivos, our fuis, adapidis ,
2012 Bapuórcy. Nos , Grauor hanc rem , & xoj roj to
ta omoia
poia.. Nos quoquc, Similis illius,
hac re. Virgilius in X. Quid fi , quod & ,illi, Affinis, Cognatus, Hospes, Neces
voce grasaris , Mente dares. Lopoxans farius, Patruelis, & fimilia. düro, apud
ex OnoxTÁTN Tel op Tpoia oʻopañspóvor wispani illos , & loco verbi & loco aduerbii po
Papaw9moasi nou. ajti 70d , i'wzas osueñs. nitur, quomodo apud nos Agc, & Agite.
Κρατίνος αν πλούτοις . μη ξωτυχία βαρωόμε- Virgilius in VIII. Quare agite o iu .
101. Virgilius in Bucolico : Neſcio quis uenes. -
teneros oculus mihi faſcinat agnos. At- Idem in XIV.
rici, βασκανει αυτον . Δημοσθένης ώ τω τα Eia age rumpe moras , varium og my
Κτησιφωνης .. o' di cri@s, sivisa ide négav, tabilefemper Femina
αϊ π δύσκολον συμβά , πυτο βασχαίνει . illi , Similiter , Agedum . Græci quoquc
βουλομένους και ημίν. Δημοσθένης α του- πάνε και δέκα , δέκα και πίνη. Nos contra ,
me Ktmosphotos. tas di mouweias cautus, Quindecim , & , Decem & quinque. Li
This articles sóTwoi reyfunuévns , úszpor , ai uius tamen frequenter etiam ſine con
e,
Bornovávons to-moi enotev,uimashoonecs. Sal- iunctionfeptemdecim , & , decem feptem
lultius in lugurchino : neque plebei mi- dixit. di coniunctio , cam completiua
liria volentiputabatur. rap coniunctio quam confirmatiuainuenitur apud il
caulalis inuenitur , & repletiua & con- los. Thucydides: Kiunous stop arta Merion din
firmatiua apud Græcos , quomodo & Tois Emusiigfútro. quomodo apud nos,
apud Latinos. Homerus : OvMávTouge Vero, &, Autem . Salluſtius in Catilina
3 doo os aórus tioggis ápæpüa. Am' cv odp'.Tpccon rio; Verum enimuero isdemum mihivine
πδίω πύκα θωρηκτάων Πόντω κεκλιμένοι , ί- re atque fruianima videtur. Terentius
xa's nue to zarpidos ains. abundat enim , in Adelphis: Id autem angiportum non eft
rbe. Prasav. ñ recevgodepos oujpaxtiar oc- peruium. Cicero in Prognoſticis :
τως ήρξαντο . εγώ γαρ υμίν τω Φρέσω. Vir- Aft autem tenui , qua candetlumine 1

gilius in quinto , Heu quia nam tanti Phatna.

cinxerunt athera nimbi . Similiter , e- Similiter , Nam ,Enim ,Ergo, non fo
nim-, Terentius in Adelphis : Enim- lum caufalesvelrationales, fed etiain có
vero non finism . Aflroi serotomeid mas- pletiuæ & confirmatiuæ inueniuntur ,
di dicunt. Terentius Eunucho: Quin & prxpoſitiuæ, & fubiunctiuæ, quomo
7.
infuperſceluspoftquam
ginem ).
ludificatuseſt vir- doSiapud Græcos.iš suéter, Homcrus:
Illi, lies nodemo's ,roca gféos. H- εξεμίθεν του φασι και έμμεναι άπαντες . Ηinc
ρόδοτος α. Κροίσος μώ λυσός μεν το θύος > Romani omnibus caufalibus affumple
pas di Axuxiliw. Anugations on to a $ runt ablatiuos, quia præpofitio ſeparate
απλειών . Ε'τι οι θύει μεν ο Λεύκων δή που aduerbiis non præponitur, a me,a te, a ſe,
živos. Virgilius in V. abillo. Et quia huiuſcemodi caſus apud
Creffagenus Pholoe geminique fubube. Græcosin comparatio ne ſinc præpofi
renali. Idem in VIII. tioncponitur,hoc quoquc noftri lunti
Quigenus ? unde domo? pacemne huc mitati. Homcrus , os rèp &Dev 651 Zopaswr.
fertis, anwarmi ? Præpofitiones enim per compoſitionem
Salluſtius in Catilinario : Hee mulior anteceduntaduerbii. Illi ogów, aš išovias
Oo s
 1171 PRISCIANI 172
im . Lucanus in X. Omnia maiorum accipitur;& ,Dum , & , Vt, quando pro ó
vertamus buſta licebit. id eft, fi licentia e- ww .velõva ponuntur,tam optatiuo quam
rit. Duplicant illi præpofitiones. llo. ſubiunctiuo inueniuntur coniúda. Vir
crates, er ty signal. O'palu te' untiese gilius in VI. Sinuncfenobis ille aureus ar
the iceri naj the adtaple in pivo mergidos boreramus Oftendat. Idem in I. Æneid.
Onnealoxūær. Aigions, E' opgerices on ths nó Multa quog es bellopalſus, dum conde
atas. Terentius in Andria : Adeon' ad ret vrbem .Terentius in Phormione , Vo
eum ? Cicero in I. Inuectiuarum, Egre- illum dii omnes perduidt.pro ,perdant. :
dere ex vrbe Catilina , iubet conful. Illi , autor proprie quidem eſt certix perfonæ,
itipxettyrode moj zid. Virgilius in XI. & inuenitur tamé & primæ & ſecundæ ad
vim viribusexit. Lucanus in VIII.ex junctum . Mérardpos. Pri oux éac tru tape
i
eataula Quivult ejſepins. Solinus:poft- spáplw, aná ooi. T87'sı , oux iwaway'.Roma.
quam Tatiushominem exiuit. Illi , ita ni autem ipfe, quidem ,quomodo & ilk
Tsjesos cóndi raj o St.Terentiusin Andria, s'aitis, & pro prima& pro fecunda ac
Ercam co hanc iniuriam expoſtulem . Illi, cipiunt perfona; Swi, vero nunquam nifi
čepxci aitoišdidq7vrućew any rejdisgavexil.cy in tertiainuenitur. Virgilius in 11. Ac
Nos,fufficit illis pranfis effe, & ,prandille neidos,quequeipſemiferrimavidi. Illidi
Huicconfimile effe videtur,Fieriopus eft, cunt, eauto'sadiacion, pro, emanes. Bxwedia
& ,fa£toopus eft:dici opus eft, & , diftoopus dus in III.Hópos te dia pernokoukvÓxetwas,
eft: pugnari opus eft, & , pugnato opuseft. se rapeapóra la medicu su predčas, vis
Quomodo enim illa,licctiamiſta parti ride na Sývěsa tas murdewelous mateiv. Demo
cipia pro infinitis verbis ponuntur. Sal- ithcnes pro Creſiphonte, tubos swifti,
luftiusin Catilinario, Nam et priuſquam Caesséautis tepatter. Romani , Interje,
incipias conſulto, & vbi conſulueris mais. dicuntpro hoc. Virgiliusin I. Æneid.At
re fa&toopus est. Hæc autemelocutio ad tificumg, manus inter ſe operume,laborem
palliuæ fignificationis pertinct partici- Mirantur.Terent.in Adelph.zideo ama.
pia, ſiue ablolutx. Illi,Eisw.zide code reinter ſe.Cicero in I.inuect.nefariesſie
ancoratives év tele aciI attaj@v. Itip di-dó- lere inter ſeconiunctos. Ego,adiungiturpri
Ens & Siva rumon isdiwos išisnar. Aessopao mę perſonę verbi,ſignificantięcauſa,tam
uns Berpáxois. Elemeiv dã xciiseaday mois apud Latinos quã apud Græcos. Demo
suetipolos wow . Huic fimile eſt, propu- fthenes in Androtionem. To eripuo'sa'm
gnotibi ecte. Statius in 11. Thebaidos: nixtova igo zin oxucurs. Virgil.in 1V.Acnci
hoſtili propugnans pectora parma .. Con- dos,egote, queplurimafar.do Enumerare
iunctioni, e, quæ eftini,apud illos tam vales,nãquamregina negabo Premeritan .
ci , quam ius redditur in partitione. pro Sin autem addatur etiam , Ipfe, diſcretio .
ytraque Romani, ſi,ponunt; in reddi- nem & ſignificantiá auget. Virgil . in V.
tione tamen partitione plerunque, fin, Ipfe ego paulisper prote tua munera inibo.
ve Virgilius in ll. Georgicorum , Sinkas fuxia,& , Prope ,& datiuo & accufatio
nepoljim natura accedere partes. Idcm in iunguntur.Plato legum decimo : Nwill
1. Sin orty quria, nunque is certiffimus η τέτων εγγύτατα φιλοψυχίας ένεκα. Lyfias
aktor, Lucidius orbiserit. Apud illos tam tas nes m Agnea Nou. Itoostos izgótate ofiés
cs, quomodo & öwe , & iva , opratiuis & σιωτικoίη Ρlatolegi XIK.O' το πλευτήσαν
& fubiunctiuis coniunguntur. Plato in 170;.gfue invous.Virgilin Vill . Eft ingens
Gorgia. o's*ipo174 xailwiseg või ku idi- gel dosm lacusproje Čeritisamnem. Idem
Aun orezes zarietats comuspos,Aire pe see's in eodem : propiuſ periclo It metus. Cic
meuaüe robosciains racuxon . Idem ,ac- proMilone:proximedecs acceſſit Clodius.
XEV per Son Zivs aizi xos @ AS 3.Similiter illi, fasce ToGv@ résons @ riool. Xenophon
RomanisS:, quod rá pior quam pro ici Ageſilao, L'zeivis turinios ir bók
Græcis conuenior his , vt dictum eſt, dur
 1173 LIBER XVIII 1174
αιο , αντη ο Κορίνθω μαχη, οκτω μεν Λακε- θριαμβεύειν. Αυτογαύης. Ε'οξεν αυτώ τόδι
δαιμονίων, εγγύς 3 μωρίων πθνεσι η πολεμίων . αράξανε την επιζεράπεδα . & rurfus : Ε'δο
Και ο τρίππαρχικώ. Και η πόλις ανέχθ δαπα- ξεν αποδε ραξαν τα τόδεεπεξεργασθαι.Η
Φώτα έγγος πταράκο τα τάλαντα . Αλκαιος όνδυ- ρόδοτος , Είτε και αυτό έδειξε πίμαι και την κόν
μίνι. ο τιγέχελονμας έχει τρείς όλους φρουρα επηρεά αεί της νούσου. Notri quoque ,
mis adoplava. Salluft. in Catilin . Quod ta- Placet illi vincentitriumphare , &, Placet
men vitiam propiusvirtutem erat.Idem in illi vincentem triumphare. Illi,eisgés,pro és
Iugurth. Propius mare Africum agirabāt. ponunt. Ariſtophanes squživ. Núr timp
Virgin I Georg.propiusſtabulis armenta κατέκλινεν αυτόν εν Αοκληπιού. και Θουκυδίδης
teacrent. Idem in IV . Neu propiuste!!.. Bucótr. Teibe dinimátoy na ?'uavui eis te H'
Idem in III. Etfaciem tauro propior.Nam pañun idiot. xej Eivo par cikovopuixõ Hispenze
genitiuo,neq; prępofitio,nec aduerbium Paris, iam, eis no toca imoi benséuevos.xou
loco præpoſitionis politú apud Latinos, Hpófotos. Tär spóvor , bis zey mengaliTevidi
benc adiungitur;excepto, Tenus,quod tá nater. Frequenter Romani , In , pre
ablatiuo quam genitiuo adiunxit Virg.in poſitionem , qux eis quidem fignificat
III Aeneid .Pubetenus poſtrema im nani accufatiuo præpofita , c vero ablatiuo,
corpore Poftris. Er Georg. III. Et crurum accuſatiuo pro ablatiuo adiungentes ,
tenus amentopaleari.ipendet.Avulsastins por hoc imitantur. Tercntius in Eunucho,
SATim B. O'rajuiz.oo'o rad upgoa efecspsov, In quem exempla fient. pro, in quo. I
û spes allwas.Romaniquoq;frequen- dem in Adelphis , Vereor in oste landare
cer haiuſceinodielocutione vtúcur,Lax- amplius. pro, in ore. Cicero Inuectiua
dem dico in te. Perſius, Siue opus in mores, rum i Siminus in præfenstempus, at in po
in luxú in prandiaregum Dicere. izxoxxiei ſteritatem impendeat. Osuxudions a . @ n
Grzci, & de probabilib. & vtrillimis re- 72 af Saray to autors mémortes. © loupámns na
bus dicunt. Δείναρχος αν πε5' Πο υεύκτου. ραινέπκω. ούτω δρ πω εκείνων η δια μαι αι-
Ανθρώπυκαι μαθω & και παντα τα εγκύκλια α- αθήση , ο σεαυτόν ου καταφανή ποιήσεις . Luca
dixius de freinótur . Hinc Romani, In or- nus in IV . non ſentiet ictus. Virgilius in
dinem reda &tus eft , hoc eſt, inter viles & IV. Aeneidos, fenfit enim fimulata mente
abietos connumeratus. Liuius in trige- locutam . Demofthenes Philippicorülll.
fino ab vrbe condita:Tribuniplebis in or- zar ne dis ta meséguesedobréfw ,noi orar dis
dinem redals, procótemptiſlimis habiti tos aózss, o axośw. Virgilius in Bucolico,
func. Hinccriam, Extra ordinem redacti, Audiat hec tantum , vel qui venit ecce
pro,egregii,dicuntur:Attici,évzapatuón Palemon. Idem in XII. Axdiat bac
pos op:tas. Etvo pão em.wixõvdhe lirštos ó genitor quifædera fulmineſancit. Nec li
aripezzel , oxeños mi olubpavos užurnä сee aliter Latinis {upradicta-verba con :
sui rayhivos usj i7Xerpnixótiposdplémās. Ci- iungere nifi cumaccuſatiuo, vt ,Sextio
cercin Verrem :Experiens virtutis. Vir- illum , Andioilli . Quomodo &, Curo,Pa
gilius in X. Quem tamen hand expers tior;Impetro,Impedu,quæ Græci etiá ge
Valerus virtutis anite Deiicit. Simili- nitiuis folét fociare veldariuo. Iſocrates
ter dicimus, Experienscauſarum . Eto . Panegyrico, Oix apumpovãv o'rt éxeiver.De
mnia fereparticipialia præſentis tempo- mofthenes Philippic.oin duonoa testé.
ris vocem habentia genitiuis ſolent ad- Sess, finema's ungdom 1pas tas tipiers.inxu.
iungi, Amansillius; fimiliter,Patiens, Virgilius in IV. Acneidos, nec meminiffe
Fidens, Fugirans.Tegér.in Phorm .Herus pigebit Elia. Idem in Bucolico, numeros
liberaliselt,et fugitanslitium .Virgil. in II. memini fiverbatenerem Iſocratesin Ar
Georgic. Etpariens operum paru ? que af chidamo, Erbusem birtas ó se'muós Bivaini
fueta iuneniss.Illi , dépénes igi rabeljivomíra Santo o mitos , aháraton dobar aniralama
Splace @ rigu , & rurſus : apioxa moi vinco Ecats. Ambations on ainakin jauts nettsdou com
1177 PRISCIANI 1176
αλά. Ουή αίτηλαξάμωαυτί παύτης ουδέν. ά των κατ' Αλαίνου. Γνα πω , οτ άδωροδόκα
Salluſtius in lugurthino : Pro metu re- τος υπήρχε wesαίρεσιν αυτι της πολιτείας α
pente gaudium mutatur. id eft, metus vojevnadívats ; ws megltCamuérn nos amigos le
gaudio mutacus eſt. Horatius in I. Car- pels tio minamy. Homerus Inádos inMic
minum : Sape Lucretilem Mutat Lycæo. rernuan nicht ipgsvigwyéov, štt záposza. Vir
pro , Lycæum mutatLucrerili. Demo- gilius in IV. necmememiniſſepigebit E
fthenes, é tu wati aigisou weine web grapes- life. Idem in Bucolico , numeros me
Coids. OÚr se sa teóriya xoj zee's vwmaxias mini, ſi verba tenerem . Attinet ad il
Aszórtwvavixeats. Idem pro Cteſiphon- lam rom , ahmet wegs náde. Avoias é mai
te: ά μενίσο με τοιούτον , και ούτοςήτιάτο,ού τορ κατα Μικίνου. Φόνων ου προς εταίρας απίας α
άλλοθι που βεβίωκα ή παρ' υμίν, μα δε φωνωαλά- νήκειν δικοωα αφαλελειψεται. Terentius
quat . Lucanus in l. patimurque volentes in Eunucho , Scin' tu turbam hanc tepro
Exilium . Nec aliter dicuntLatini. Ho- pter eſſefattam ? & aden adte attinere hanc
merus, Ειρμά π ξαίνειν και δουλοσπώμω ανίχι- Omnem rem . illi , άξιοι μισείται τη πόλει.
3. Ξενοφών Μπομνημονευμάτων α. Αλλα & της Hyperides , ά τω κατι πασικλίους. Pro
oporricoles ze to cite mucopalvoutes in Seixvuev. hocLatiri dicunt, Dignus eft odio effe
Virgilius in Bucolico, amor non talia cu- urbi, & , Digursquiodio fit vrbi. Vir
rat. Nec aliter dicimus Romani, fmpe- gilius in VII. Dignus patriis qui
dioillum . Xenophonin eodem , to these effet Imperiis, & cui paterbaud Mezen
ορτίω' έξιν υγενίω' π ικανώς είναι , και τίω τiκι εfer. ανάγειλα προς τίω βουλία και
op fergens ouersar cúx fu modi{su . Lu- tñ Bovañ, dicunt illi. Cicero Inuectiua
canusin VIII. Quo tempore primas Im- rum 1 1. Nuncio ribi , inquit, hodiernis
peditadnočtem iam lux extrema tenebras. comitiis te effe abfolutum . Illi , arixo
Sicomnes autores, Posior illius & illum uas TOUTEU MC Tour . Nos quoquc, db. Ab
& illo . Anugations év med nær' aigivou. I've ſtinco illius & illum , & illo. "Plato, 7o.
τω ότ' άδωροδόκητος υπήρχαν ωesαίρεσιν αυ % λιτειών primo. ουκ απ ρομίω π μη δία του
η πολιτείας αναμνησθέντες,ως « esβεβλημένωνκαι τον έλθείν. Ιdem legumXII και Sλοι α
άπιος ο Θεός τον Φίλιππο ». Terentius mixedmy be a morteio . Terentius in A
in Adelphis : Ille alter fine labore patria delphis , non manum abſtines maftigia?
porirer commodo. Cicero Inuectiuarum Horatius in libr. Carminuin Ill. Nox
fecunda , Rerum potirivolunt . Virgilius vbi lufit fatis, abſtinero Dixit irarum ca
in primo , Optzita potiuntur Troes harena. lideque rixe. Virgilius in VIL. Ab.
aighins, Tnazeye tus ons dicer'las ēr pics 34• ftinuit tactu pater , auerfusque refugit
moutors ( youtíwn Simidawówego. Idem , Kal Fæda miniſteria. Demoſthenes , kas
Σόλωνος , έφίω εγώ, ουτοις νόμες πθένος ομοίως eulώ αν βαρούς τεθνάναι τω δία τον Φίλιπτον.
CA βαίοις έτι €να μεγάλα αγαθα απελαύο- Huic fimile cft illud Virgilianum : fre
Mev. Impeiro illam rem dicimus, ficut mit arma inuentus. Erin Bucol. Formo
& Atrici. Eupolis ó shpe s. Aix to éton fumpaftor Corydon ardebat Alexim .Artici
θυμείς, καιουδέν άτυχήσης εμού. Ιdem, ves - dicunt, αποστρούμενος του και πίτου. Ηuic
mentiois. naita so zugev än . Prospicio fimile eft, Puſciturillam rem & ilure.
& prowideo illi & illum. Aliquis , ev meni Virgiliº in Il. Æneidos, Es miſerosnerfun
receta Kthoip@tto '. Kajó uende tutti perinta depaſcitur artus. Idem in Ill. Geot.
Carcs non fuiouslonge
Prospexit arubaétas. Virgilitis
venienten . Idem in V in
I. gicorum , Pafcuntur vero ſylans & fum
ma Lycai. Idem in codem : Frondibus
primo, & alio Prospiciens. Terentius hirſutis, & carice paftus acuta. Idem in
in Hecyra : Tibiprospexi. Memini il- Bucolico Hinc tibi quæ femper vics
lius rei e illam rem . Demoſthenes no ab limite ſepes Hyblais apibus fiorem
depafts
Florence 1177 LIBER XVIII. 3178
depaſta falita. HoratiusinIII. Carmin. tiuo, Virgilius in I.Geor:Exercetquefre
Gi Menunc Threſſa Chloe regit Dulcesdo&ta quenstellurē arg imperat aruis. Frequen
modos & citharam ſciens.Homerus :nori cer illi eis præpofitionem pro é ponút.A
μων εύ εδώς.Ευριπίδης,Ούχ επίρας φασίν ,άλ . riftophanes ών σφηξίν. Νύκτωρ κατέκλινεν αι
λά και μεσημβρίας , της αφεσήκασιν ημέραν τον είς Ασκληπτά.& Ηerodotus, Θρόνον εις τον
Teiru Huic fimile eſt illud Virgilianum meine i(ar edinater. & Thucydides megóry,
in VIII. Parte alia Marti currumg, rotas- Kabetódavor eis to Hpcov ixí tay @ Etvopū aixe
gue volucres Inftabant. Idem etiam dati- rouixo livrenza carns,on,eis tēto @ Tau Taingi
uo adiunxitin primo Aeneidos : inftans omsáueros. Frequéter & Romani,In,præ
operi regnisý futuris.Exebluto tpos ósous poſitione accuſatiuopro ablatiuo iungé
uwas a Maxedovią. Virgilius in I. Aenci- tes, hoc imitantur. Terent.in Eunucho:
dos : vna cuin gente tot annos Bella gero. In quèexemplafient.pro, in quo.Idé in
3! Idem in IX. Omne anum ferro teritur. Adelphis: Vereor in os telandareamplius.
Nosdicimus,Deſpero illum . Lucanus in p,in ore. Attici,tioñadin ye rodios, dimité
V. Deſperare viam , & ventos conuertere mos. Irozedmus on TW deitas ciplu'ns. Ilteiks
curfu Sola falus.Attici quoque,vt Demo- undois reómont nogiques aunis cionadev. Tlnému
thenes , ΕΦμανη ηγύμαι Φίλιππου , ούτ ' πολιτίας α. σέρχεται αυτώ δέος e φροντίς.
Tai apora Biccastis ärwv imesecev, otr' ai circü Lucanus in X. Intrauit Cleopatra do
animaxe Orbajxs mīs ónáirw ix bpoisowrxão mum . Virgilius in X. Aencidos :fubiit
evarnisty. Illi,dzidpa ut & anidpaux.Pla- mucronem , ipfumquemorando Suftinuit.
to in Protagora: Oʻrdp tol tahs uus ó Eetupos Idem in VIIl.lamque propinquabant ca
enidpc.Similiter Romani, Fugio illum & ftris murosq;fubibant .Idem in VI. lam
ab illo. Lucanusin II. Heu demens nonte fubeunt Triuielucosarg aurea te ta .Et il
fugiunt, me cunétafequuntur. Virgilius in li , canónonites tov oqbaxuós. Virgilius huicfi.
Ili. EffugimusfcopulosIthace, Laertiare- . mile in I.Nudagenu,nodoquefinus colletta
gna. Attici dicunt: 71506 TýTOU wen's 7ge fluentes. Frequenter a pro las ponunt
7.v. Similiter nos , Perfidus , & , Infidus, autores græcorum . Homerus :
& Fidusifti, & ad iftum.Lucanus in VIII.
6 Quamg fuitletopertreis infidatriumphos, ErTip rdp negónovyo @withuprabemitu ,"
21 Tammifero fortuna minor. Virgiliº in IX . Αλλα γε &μετόπισθεν έχω κότιν,ίφρα πλίση .
bic Dardanio Anchifa Armigerantefuit,
fidusquead liminacuſtos. Illi, amuomo re' Idem : APOWTHS XT Sangir ows aimelžios isowa
ifón noch in odm. Sic eciam latini, vt Cicero Eid noun crawon . Romani pro ni & pro i
pro Muræna : hanc viam dico, iteviams. W ,Si, ponunt.cirimor dicunt Attici etiam
Virg.in IV. Aenei. longāincomitatavide- ad multos. huic fimile Terentius in Eu
tur Ire viam . Illi,apiow autòn, rai apioro- nucho : Aperitealiquis actutum . Idem
Mayaw . Nos, Placo illum ,& placor abil. in codem : Neſcio quid abſente nobis domi
7
lo,vel placor illi, & Placcoilli. Attici:7pxas turbatum eft. Illi, as alontor, Terentius
Föde xsi mód , wit , xe tepxean. Lopoxañissic . in Adelphis:vbi ad Dianeperueneris.Nina
καιναις. Θεοίς άρ ού ποτ' εΐπ χρή βροτόν λέγειν, τωνπολιτώ.γ.Οπως έκατς, ώ μεν αι πτήδευ
άρξασι Φρυξί τίω κατ' Αργείους ύβριν ξωαινώ μακαλώς επιτηδεύεις πολλα 3. Salluftius in
saüte un Maxou bicy. Nos quoque ſoli ac- Catilinario : Vnumquengnomitans lan
cuſatiuo,Incipio Excipio, verba coniun- dare. Cïcero ,fingulas vniuſcuiuſque do
gimus. Virgilius in Bucolico : Incipe mos. Participia pro verbis ponuntAtti
Menalios mecum mea tibia verſus. Im- ci , quod frequenter faciunt Latini.Xc
pero vero quando tò apz @, id eſt, vizapo- nophon Hieroni ,Et di TRūta wund -
3
reta fignificat,datiuo coniungitur, quan- xUOR o Emerinns , im Voixev, špn , à l'é
do vero segreww ,datiuofimul & accuſa- por,mézce to Given touw, ño ópezópavos oi að
‫פלון‬ PRISCIANI 118
Downol. a Titod, opéyouter. Phrynichus. quomodo etiam apud nosinueniuntur,
a pistate aidpão cumjus ativades glun. pro , Doleo, & , gaudeozleier his eshec. Sallu
píme druhons. Terent. in Andria: Quid ſtius in Catilinario , Eapapulusletari, &
meritus? pro, quid meruiſti? Hoc ko- merito dicerefieri.Virgilius in Bucolico:
manifaciunt in omnium palliuorum , & QuitePollio amat , veniat quo te quoque
deponentium , & communium præteri- gaudet. Salluſtiusin Catilinario: Et qua
tis,per quæ participiis vtuntur pro ver- fidolenseiuscafum . Attici,šaabediulu , tá
bo, adiungentes verbum ſubſtantiuum . de accuſatore,quam de reodicunt.Simi
frequenter tamen & per eclipſin eius,per liter nos, Virgilius in IV. Æncidos : Vita
feparticipia loco verborum funguntur, virum pænasinimico a fratrerecepi.Idem
ve'Virgiliusin l.Æneidos: CertehincRo- in XI1.Pallastehoc vulnerePallas Immo
manos olim voluentibus annis Hinc forelat , & pænas inimico ex fanguine fumit.
ductores reuocato a ſanguineTeucri, Qui Idem in 11. Æneidos. Idque audirefateft,
mare quiterrasomniditione tenerent Pol- iamdudum ſumitepænas. Atrici , incificer
licitus, deeſt, es. Gicero pro Ligario : oorwinou zó is. Similiter nos , Minor tot
gueritur ſe prohibitum .deeſt, eſle. illi aunos, nam , minor triginta annorum ,
eis opgov oporã, naj sis sauslw aerosos. Sallu, cum dicimus ad genitiuum ,deeſt , illo,
ftius, in hunc modum diſſeruit, pro , hoc quieſt triginta annorū,šian Tölu mpiakor
modo. Illi,musiela a tle iglu, pro, sisuwo Coins, & fimilia. Horatius,maior Nero
siena . Virgilius in l.Italiam fato profu- num , dixit in IV . Carininum : Deiecit
gus, pro , in Italiam. Illi eis en pro pode acer plus vice ſimplici Maior Neronum .
Nos quoque, In vnum , pro , fimul. Sal- Subaudiendum enim eſt , atare. Item ,
luſtius in Catilinario , in vnumco,nuocat . minor fratrum ,dixit , pro, vnus fratrum
Illi, os ósov úsenías, así oudivós xapov. Nos qui minor eſt, Lucanus in IV. & repu
quoque, Hoc atatis, & , Nihilo minus. lut aftus Fortior Oceani. Intelligicur x
illi, on ucérusoe ,Terentius : Cum maxime ſtibus. Idem in primo:
Parmenoneopus eſt. incesforde plebe du- Et TaranisScythica non mitior ara Diane.
plici apud illos dicitur. Simile Virgilius Subaudiendum eſt hic quoq; ablati
in 1. & fanum ambobus Achillem . Illi, uus, ara.Demoſthenes á tour mess Enxdiar
οι παντός τύπου , και πανης τρόπου και παντα απ' αροικός. Επιτα ως ελάλων ταις χιλίας -
τρόπον, και κατά παίπει τρόπον. Nos vero , κομιστάμίω, εμποδών, pro prafenti dicunt.
Omnimodo. ireesos ingresov deduobus non Thucydides in VIII. me's iu moda's anties
dicunt, quomodo nec apud nos , Quif návov Moxotáv.,Terentiusin Adelphis
que. Homerus : A'vopou d'apusñow ,onws Iſtuc'eſtfapere,non quod ante pedes mo
ibírnowire'sw. Idem : ^ « oid Boos in viños - doeſt
κασοι έσκίδναι . βιάζομαι , και βιάζομαι - Videre,fed etiam illa que futurafunt
zó or , tam pafſiuam quam actiuam ha- Profpicere. Attici , iu nosi ju muãs wid.
bent ſignificationem . Et nos multa ha- I'voregimus meis a'rrirampov. ing @ tórw na
bemus variæ fignificationis verba , vt , nov sirevès öv, am exav aidscom crómite testo
Ruo , Moror , Propinquo , tam actiuam nudavator meesoma is megzuátur . Ro
quam abſolutam habent lignificatio. mani quoq;,Impedio illum , vtiam often
nem . enrico non ſolum debono illi di- dimus. Sopexans aiert. Aixalos gfios.pro,
cunt , ſed etiam de malo. Herodotus in vero.Noftri quoq; , Verum , pro , iuſto ,&
1. E'aziça odpé Arweins oilsilw i mi luftumprovero frequenter ponunt. Vir
guplu' án zņ Meantw, Raj Tv Realu terpasayis gilius in XII.Quacung, eft fortunamearejf,
na igalov xaxod. Virgilius in IV. Æneid. me verius vnum Pro vobisfædus luere , &
Hunc ego fipotui tantum ſperaredolorem , decernereferro. verius , dixit proiuftius.
Ελαθεμαι ούτοις και ταλα Αττicum cft , Artici , εμμένω τούτοις και αν τύπις, εμπίλιγ
May
 1181 LIB E R XVIIT. 118$

:, ‫ܘ‬
peces Témois nog?Sotónis. Nos quoq;, Perma- &finiliter per cæteros denarios nume
‫الف‬ nco his & in his.Implicor bis & in his.ibré- ros. Horatius , Vndeoctoginta, dixic in
ba te wurde a'ris @ ois autóv. Sic & nos,profpi- 11. Sermonum . Vndeoctoginta annosna
cioilli& illum & in illum .Virgiliusin pri- tus,cuiftragula veſtis. hoc eſt octoginta
mo:& alto Profpiciens. Terentius in He- annos ætatis habens, vnde vnú. Attici ya
autontimor. Tibeprofpexi.Ariſtophanes artiov rod ,pro, coram illo . Terentius in
.
in Babyloniis :E WEUH ut pauzen oirade, nos Andria. id gratum fuiffe aduerſum te haa
quoq; fimiliter. Annuitme fugeredomum . beogratiam .Demoſthenes á tal vect'Ai
& ad datiuum dicunt tam illi quam nos, givou. Auris išmeiro no vónov med rýpuri, aità
ov:ívesmos Aditiv,Annuitmihifacere. Attici, ņi ,ianzópever. Romani,Verbis præire,& ,
ivfor, pro, eis ; & vobivpro ivdov ponunt iurarein verba illius,id eft, quomodo illi
aduerbia,quęfuntin loco,pro ad locum . dictaret. Horatius in Epodo: fi ver
& quæ ſunt ad locum ,pro in loco ponen- ba iurebasmea Arctins arquebedera pro
1
tes.Noſtrosquoq; autores inuenim'hu- cera aftringitur ilex . Attici,áropézouar f
iufcemodi figura vtentes.Virgiliusin IV : 6xarštou. Hinc Romani , Pudetmei
Æneidos. erectum litore egentem Sufcepi. ftius rei , dicunt. Plato. Nu & ovn
pro,ad littus.Illi,&pretiounter os móvde tiroho xeives To's aozousaiguna ,ota sução ount mov vóc
myrej nTop terineimood .nos quoque,A. Moverrette. Idem in Phædro : O'M
ſtirit illă locum ES illo ES illi, & circaillum . π κέντρων ώιοχικών , ούπ μάπως έπ εντρέ
Virgilius in V. MTY. Euripides in Alcmaone, Tinout
Ollicaruleus fupra caput aftitit imber.εκώντης ουδέν ντρέπει πατρός . Sophocles
in Oedipode
Ifocrat. in Areopagitico,Ενταις αυλητοί- υφλού i stavý. 'H εξαν.
roj domani
Ιdemin
πν εντροπία και φροντίδα
IN,pro,inlocoin quo habitanttibicines. in tyranno ,Mún resaparpparñs nde. Ale
huic fimile Cicero in l . Inuectiuarum . xis ' e'nions aptarna A'xórasós'62 ,tudi me
Dico te veniffe priore nocte inter falcarios. nai oux curpinta . Terent. in Phormio
id eft,in locumvbi funt falcarii. oryxor o- ne:Nonpuder vanitatis? Idem in Adel
vous. Attici dicunt proixa . Virgiliusin phis : Fratris me quidem pudor &piger.
IV. Æneidos. Egregiam verolaudem , & idem in Phormione : Vi nihil pudet: L
fpolia ampla referiis Tuque puerquetuus, dem in Adelphis : Quem nequepudet
Cracinus in πυτίνη. Απαρ έννοοι μαι δη τα μο
7
zonesas süs winsgebonds this funs, fimiliter nos, quicquam . Et nota quodtam adreue-
rentia m honeſ
Cogito quefunt difficultatesftoliditatesmee dorem curpis , tæperfonæ, quam adpu
refertur ſupradi&ti
illi,ivooinives,noſtri, Certiquidam . Ti Everes ftructio verbi, vt , Pudermepatris , con
proj,
eft quando prætermittunt Attici. Thu- erubefco patrem :& , Pudermevanita
cydides.Tasairiasmegtéveseifo necorey Cra's , tis pro
, erubeſco pr opter
va nitatem
.
δίαφορας , μήπνα ζητήσει ποτεέξόζυ τουτος Ανδοκίδης ών του ωθεί μυςηρίων .. Της λ οχης .
πόλεμος τους έλλησι καύση. Romaniquoque και έχρησάμι δικαίως αν υφ'υμών ελευθερίω
frequenter hac prætermiflione vtuntur
ingenitiuo nominum , quæ ſupimorum Hinc Romani, Mifereor
övdibicevsej creepiscege antepenulti
, Articig,
tuis mo
acu
terminationeshabent,vt,Populi feruandi to aduerbialiter proferunt. Similiter
laborat , Reip.defendendapericlitetur : de nos , Dextra illum , & , Siniftra illums.
eft, cauſa. Salluſtiusin lugurthino Salluſtius lugurthino Dextra
. Que in , Ada.
poftquam glorioſamodo,nequebellipatran- berbalem affedit. Homerus, Amaia .
di cagnouit. Thucydides I. Kajbibil éves projavasur. Virgilios in II 1.Aeneid. O
desTeicnosở čta , proivos séculos : & ducive mihi folameiſuper Aftyan atisimago. Just
darbiv. dicunt noltri, Vndeuigin :i , Vn« per, pro, fuperes. Demoſthenes év Turecates
detriginta , Duodeuiginti, Duodetriginta, antesdo coma ztrâise autu xznccéje ,
 1183 PRISCI
ANI 1184
mantas izris praetoplas ainassa nei 5 Sons litore . Virgilius in IV. Eneidos. cisa
ndioca no75síndwo izisnow , ame' mai ma's in Etum litore egentem Sufcepi. Idem in IX.
Siasousias aegrowanionouns ifinow .Ariſto. volat hafta Tagoper tempus virunque.
βατράχους : ευφημών κή καξια τουςμε pro,in Tagum. από τότε χωρίςκαιεπίτου
τέροισι χοροίσι, ότιςάπερος οίωνδε λόγον, ή γνώ- τω ίσησαι τρόπαιον. Latini frequenter, &
einun acelapeúd.Solinusinmemorabilibus: maximc hiſtorici, ablatiuis vtunturcum
Taatiushominem exiuit.Virg.in V. Corpo- præpofitione progenitiuis & datiuis, in
Te telamodo atque oculis vigilantibus exit. loco ſignificationem habentibus , ve , in
Actici imisation uncov kajuziv.Océmouemossexo Tyro, pro , Tyri; & ,in Taurominio,pro,
Hóty.Iwri Besarnanesupcov,zwi,kandeom- Taurominii; & ,in Serte pro Sorri. fo
πτήση.Ρlatoνόμων δυολεκάτο :Γυμνικώνπ @ crates er med ei tas ciple'ns. Oide sise ci
izmixu a facebrisams. Cracinus Orgétilaus. Tos išszéveno olu dpxl'cutd. Illi , ételyOK
me .
The sipuri Bouano ipesas.Romani, Infto illi TWI & inri nos mais dicunt . Noſtri accuſati,
Egillum . Virgilius in l. Æneidos. inftans uo & ablatiuo ; inueniuntur tamen &
operiregnisg , futuris. Idem inVIII.Parte genitiuo vſi , veCicero in 11. Inuectiua
alia Marti currumg, rotasy, volucres In . rum . Qui dies futurus effet ante diem VI.
Atabant.Idem in VIII. Henquanta miſeris Calendarum Nouembrium . Calendarum,
cedes Laurentibus inſtant. Attici,bron . pro , ante Calendas. Cuius teſtes lunt
VHU a TivC dirt.Noſtri accuſatiuo foliiun- commentatorum probatiſlimi. Virgili
gunt hoc. Virgilius in V. Tutaturfunor us in I. Æncidos. vna cum gentetoran
Euryalum. Attici,imlenon tuone miniapzé nosBellagero. Terentius in Eunucho.
Žu,é ruime tu zaživ. Romani , Conorit. At ille alter venit ad nos , annos natusfex
lam rem . Virgilius in IX . acconantem plu- decim.deeſt enim,ante Et,Tot annu, di
rima fruſtra. EmaižusTorvKOLAWS,@ maso citur.im zagova's moralūta xaj ithinnow di Ave
Lancos.Similiter lacini, Oferdes faciensbe- ríos ór Tu Weizi Alozáves. v 28 wtryss on
me &$ facere bene.Virgilius in ſecundo Æ- Degrípy winpis,itūv zegova's ixrainine. Ar
neidos,fenfitmediosillapfusinhoftes.pro,ſe tici, éruxe nuiespías ó nocirconrojo peugeon. Si
illaplum eſſe.Starius in Vill.Thebaidos. militer latini. Virgilius in IV . Æneidos.
Apon aliter caco nocturni turbine Cori Scit Vltavirum , pænasinimicoa fratrerecepi.
peritura ratis.pro, ſcit ſe perituram . Illi, Illi,iurapoviča oštne , rej ivordmovitou a no
Credencéages fine, & nos,Damnatuspecu- de. Noftri quoque autores hanc fæpiſſi
niarkmrepetundarum. Attici,baianouco meimitatiſunt figuram . VirgiliusinXL
five @ tóc. Homerus,röd, bx imanoogas. Iuftitienepriusmirer,belline laborum . Iu
1 Xenophon hayotiCS 5.0*7ws,cins aimitano uenalis in l. Etparrergo animifelicescre
révos in , peti29.1. Menander wu @sprátoys: ditauaros. iuruxas Tusupro, roj suorajnovas
Emeralme wrivists in. Virgilius in II. Æ. Suuóv. Licet autem accuſatiuo & abla.
neidos : Quisquis es amiſoshinciam obli- tiuo adiungere & dicere , Animum fels
miſcere Graios.Idem in III. Oblitus vefuieft res, & ,animo felices.irenzue as divas pri za
Ithacus diſcrimine tanto. Illi , inžéven Tod dle tlu zdew,co luxepar moisgoois rai acosta
máyuan,cameagua .Nos,Exequi rem , Sons,roi mesoiuzorces tos Soós. Et nos,Supo
folum.Illi,émywereſubas a'suvcs, rajas Am- plico te & tibi. Terentius in Andrial
vache.Et nos,Habitat Roma,& , babitat Ro- pfum hunc orabo, huic ſupplicabo, amo
mam . Virgiliusin VIII. Hoc nemus ,hunt, remhuic narrabo meum . Precor ,ta:
inquit,frondoſo vertice collem ,QuisDeus, men & Oro, & Obfecro, & Quafo, accu
incertum eft , habitat Deus. Idem in faciuo iunguntur in multis Tocis. Atti
III. Æn eidos . no Il
ndum arc
ium es ci , axcited this sólows you the next. Πλέον
Pergamex fteterant ,babitabant, vallibus Miv
imis. Simile eft huic : Eiciturin litu
eri,o'uxdpa oopie musé dicapoi õvas, eini
τοι αύδρες ήγώτι τας πόλεσιν, οι αμφί Θεμι
prsia

>
 1185 LIBER XVIII. 1186

SOXHLIQ , read our dipo avutos odřeze. Hinc iamfidereterra. Attici,savue etvcu Toska
nos , Preficio vrbi, & , prefe&tus vrbi, &, oil, naj omis. Latini, Miror illum ,ildus
vrbis. Sed quando datiuo adiungi- & illo. Virgilius in Il. Æneidos , Et mo
tur, participium eſt : quando vero ge- lemmirantur equi, primuſque Thymætes.
nitiuo , nomen. quomodo , amansil- Idem in XI. Iuftitienepriasmirer, belli
lius, nomen ; amans, autem , illum , par- nelaborum . Tounyisumta .idious aurelio ciga
ticipium : & ,natus illius, nomen ;natus, θούς. Ifocrates, πανηγυρικά . Και μάλλον χαι
vero,ab illo, vel,illi, participium. Er fe- puurwoninis cimos rakais ñ rois aurals isous
re omnia participiis fimilia nomina di- dyabois, huic fimile eſt illud Terentii in
uerſa caſuum conſtructione diſcernun- Adelphis: Swo ſibigladiohunc iugulo. Ac
tur. Participia enim neceſſe eſt verbo- tici , natüoxe no sózou, roejdis nógov. Plato ,
rum ſuorum ſeruare conſtructiones.At- Oavpasov rdp sive , wo Keitwv, ainp xatüexe nó
tici , κράμω πόλεμον εις τον , και ούτω. μν , ού σοι άξιον άκουσα . Latini accufati
Πλάτων, αειλάκος . Φeαμέν κλίωνι πλε- uo, Incipio & Copi, & Inchoo,& Ineo ad
mov mpaéulw . Tale eft illud Virgilii in VIII. iungunt. Virgilius in Bucolico : Incipe
volat bafta Tago per tempus vtrunque. Menalios mecum mea tibia verſus. Idena
pro , in Tagum . Anebastions or tal xez' aie in V. Vix ea fatuserat,cepit că talia virgo.
závou. Auriv spið ñcepair Gūta Amedžiates. Idé in eodé: nocturnas inchoat aras. Atti
και ημερών τόσον τίδε έσαι. In eodem : Διούν ci , ακούω σου , πείθομαί σοι, και καζακροάσθαι
ή τριών ημερών , οίς μέν εχθρός ήχοι, φίλον αυτόν πύου και την. Eupolis , συσπαλτίοις . τι
κυημένον, οίς δέ φίλος , ζώαντίον. Similiter καζακροαπαι μου τα κουσοδονήματα. Νoftri ,
per eclipſin. Cicero in II. Inuectiua- Audio , quidem acculatiuo adiungunt,
fum . Sed triduo tamen audietis. pro , in- Auſculto vero tam datiuo quam accuſa
tra triduum . a abranuevosinta , Tluso- tiuo . Terentius in Andria: Pamphiluma
alw' tautw rau tau , fndutus veftem & ne adiutem , an auſcultem feni? idem in
vefte. Virgilius in VII. Ipſepedestegmen eadem : Auſculta pauca , & quid ego te
torquens immaneleonisTerribiliimpexum velim , E tu quod quæris, ſcies. Sic e
fera cum dentibus albis Indutus capiti ſic nim habent antiquicodices, tefte Dona
regia te&ta fubibat . Idem in Xi. Ha- to commentatore eius. Acrici , xe bené
rum vnam iuueni,fupremum maſtus ho- XPMODY TOUTHNOT Tottw . Cicero in primo
norem Induit. Terentius in Eunucho, Inuectiuarum , Quoufquetandem abute
Meam ipſe induit. Idem in eadem : tere Catilinapatientia noftra ? Salluſtius
Et ea eft indutus. ws noémievaj tis. Plato, in Catilinario : Quippe quas honefte ha
πολιτάας γ. Μαλακά προι αν γίνονται, ή ως κάλ . bere licebat , absti per turpitudinem pro
10v sérii, asting, asmesore. Similiter perabant,ſed poteſt ſubaudiri,his. At
nos, Milliores fiunt,quam utmelius illis. tici, xabicoats , roj eis tóvde, xoh ini
Haic finiile eft Salluftianum in lugar- δε καιεπί τωδε. Θουκυδίδης α. Καθεζόμενοι
thino , Romanos ficut plerofque remoto δε αιχμύης ικέται εις τον Ηραίον έδέοντα , οκαθή -
metu laxius licentiuſquefuturos. Demo- pada ģ cu tñ są. Noſtri quoque autores
ſthenes PINTTIKO g . Yañoxov o’rwbro dús frequenter huíc verbo diuerſos ſociant
yapiv tive mixTHu 6vo1,ota Qinates ibappen tous caſus, Sedeo in monte , & , in montem ;
τοις , ουπ συ τον Φίλιππον. Statius in fecun- &, monte , &, montem , finepræpofitio
do Thebaidos : Martiſque ex ſemine nibus , vt Virgilius in V 11. Tali intus
Theron Terrigenas confiſus anos. Beppw tý- templo diuum patriaque Latinus Sede
TO XO 7879. Nos, Fido huic rei, & hac re. Jedens. Idem in quinto: Summa perit fco
‫تهک‬ Virgilius in X 1. dum Troia tentat Ca- puli ,ficcaque in rupe reſedit. Salluſti -
ſtrafuge fidens, & cælum territat armis. us in Iugurthino , Iugurtha extenua
Idein in VII . Moliri iam te &ta videt, ta ſuorum acie montem inſedit. Attici ,
Рp
1 :187 PRI S CIANI 1128
Hetugopos sou reáderoj Twvde. Et nos , Ac- rus. Liuius frequenter, in milites, pro,
cuſo te furti,&, Accuſotuifurta. Demo- in ſingulosmil tes. Virgilius in quin
fthenes , ών των κατα Μεδίου" αμινομώ , ώ αι- to : Bina boum vobis Troia generaties
δρες Αθίωαίοι, αρανόμων,ή αθεατρεσβείας , ή Aceftes Dat numero capita in names ,
nivos ämns tolautus ajriasžuemos sutl xatnyor adhibete penates. Illi, domprépas, nosQuc
1lli , κατάγμαι ,
pav. Attici , koních Seivo , roi Ti Sen tidie , & , quotannis.
xncis. Similiter latini , fractum illius , & rei meelamuw , non opuizou oy , & ad locum ,
illicrus. Atrici , xaleppovńcs toute xoj tô TOV, & in loco , ponunt. Similiter noftri,
Herodotus αρώτη καταφρονήας τίω υeαν- Diuerto domi , & , domum . Illi , xá
videñoaps mpirlw scow . Romani , & , Te per ta pñuale, pro , dillerere . Teren
mno , & , Sperno, & , Despicio , & omnia tius in Heautontimorumeno : verum
verba actiua, quæ faciunt ex fe paſſiua, interea dum_fermones cædimies, Tilefunt
accuſatiuo coniungunt. Virgiliusin Bu- relista . 1lli , κοπιάς αύτον , pro, in latis
colico : 0 digno coniun &ta viro dum de- tudinem ducis. Huic fimilia ſunt apud
spicisomnes.Illi dicunt , rata ursplw , wie nos tam actiuam quam pafliuain haben
Tito,ascéunucy .. & , ne ta sõja eipzoom évlu . tia ſignificationem , vt ſuperius often
Noftri quoque, Pro viribus,id eft,fecun- dimus , Propinquo, Rwo , Morer. Illi,
dum vires. Salluſt. in Carilinario . Pub . Nooreet man atikow usvor , xonwave noten ad
licum miferorum caufam.pro mea confue- xerais, & nos, Prohibet illum periclitan
tudinejuic pi. Virgilius in V. Tum vali- tem , & , prohibet illum periclitari, Vir
disflexosincuru ant viribus arcus Pro fe gilius in 11. Aeneidos : fenfitmedios il
quiqueviri. id eſt, ſecundum ſuas vires. lapſus in hoftes.pro, illaplum ſe eſſe. Sal
Hæctainen eadem præpofitio ,id eſt,pro, luſtius in Iugurthino , Et bercule, Syllit,
quando verbo adiungitur in ſupradi. ante te cognituis, multis orantibus aliis vb
da ſignificatione , aſſumit ut, prout poftro egometopem tuli, nulliusindigui, pro;
fum ,prout valeo,prout intelligo. Illi, nec te- antequam recognofceré.nazen zames
μελείν τέτων,και ταύτα. Αntiphon πολιτκώ.. WY, roj.Senag entå octwa. Nos, Sortior ,
Mún pononótlw xandria, roi doxeiv te mesé- ad accuſatiuum . Virgilius in XII.Sorti
ματα καπαμελαν του δίνο ηαπώμενον . Sic& tusfortunamoculis. illi , rigouri sos A
noſtri, Negligo illum . Terentiusin Adel- ozfueto, roy' négOLAY Gs Tét regsvivas. Noftri
phis : Pecuniam in loco negligere maximü dicunt , Vt illa xes facta fit ,&, illam rem
interdum eft lucrum . ve topa se tapów & , factum elſe. xlzetay ődte atwinniva sodi voi ai
wij ni mois tapodou. Nos ad accuſatiuum . και τόνδε πεποιηκέναι άδι. Εtnoftri frequen
Virgilius in III. Æneidos, Haud impune ter. Terentius in Eunucho: Apparet bēc
quidem , nec talia paffus Vlyſes. vale toy feruum effe domini pauperis Miferique.
Toúro. Horatius Sermonibus: tibinon Virgilius, Apparent rari nantes in gurgite
referendaprecati. Illi , kaleyerős nuclər voel vaſto. Ili ,Atxtívn 631, pro, oporter dicere.
kuiv. Terentius in Adelphis, Rideo hunc. Plato routeias y. oʻriqajev, če jis nexting
Idem in Eunucho, Forte habuifcortum , ñón cipñados , a's di mexenio Coxertion ).
cæpit ad id alludere & irridere. Idem in Hinc Romani gerundia vel lupinaiz
codem : Hifce ego non paro me vt ride- uenerant , dicendi dicendo dicendum ,
ant ,ſedhis vltro arrideo. Illi , xe Toxopa- dictum diéta. Proprie aurem in dum
Žoucí a nej moblohosu ajas real or. Ariſto . terminantia Atticum ſignificant aduet
phanesιαπύσιν Καζακεκράξομαι a. σε . Nos,
Νος, bium , quod omni generi& numero. &
Increpo illum . llli, Kahnuépor , kadó- perſonæ & tempori poteft adiungi, vt,
xoslw niepan.. Noſtri, fn dies , & , per legendum eſt mihitibiilli, nobisvobus illis.
fingulos dies, & , in annos , & per ſingu- & legendum eft, &, legendum fuit , legen
los annos , & ,in horas , & , per ſingulasho. dum eritpoetam ,orationem , carmen. Au
tici,
 1289 LIBER XVIII. 1 19.0
tici,nogicetreuvas irip nuc vČATETXÁ .Nos Tótw . Nos , Curo hasres. " Illi, missis ius.
dicimus,Confitetur oſculatus virginem , & Nos,Vſquedum. Attici,miudetaj col xaj os.
criminatus innoxium . Virgilius in II. Similiter noftri, Queror tibi & te. Iuue
fenfitmedios illapſus in hoftes.pro,illapſum nalis in I. Nec quereris patri,nec terram
le eſſe. Scarius in XII.bortaris euntem. cupide quaſſas. Virgilius in Bucolico :
pro, hortaris ire. Artici , nodoperatescó- Dum queror & dinos, quanquam nil te
785 xoh! aircis. Hyperides nota Anucesivos' ftibusillis Profeci. Xenophon ,maideias
Αλά τις νεωτέρας ότι βοήθειαν καλάς , ους - ζ . Τοις δε οίς ουδέν αν έχοιμεν μέμψασθαι .
βιζες και ελοιδόρου ακραικοθωνας Δπκαλών. Μίναι δρος, Μίμφομαί σοι τεθ' , όπ Zensa ME
Er Romani, Maledicotibi es te. Cicero negouse o'x équinoy megodoxãs. Anucesivas ó
pro Deiotaro : Bleſamius, inquit , eius e- dcbiarê y. Kahoixi u iu ponech tolv nosocute
nim nomine optimi viri, nec tibiignoti,ma- π ' διόντων υσέρ υμών. Αttici , μεθ' ημί
ledicebat tibi. nuuajve toy TV You touds. pour ponunt per fe, & vúrtwp xajmuiegen. A
Ηρόδοτος α . Λυμαινομένη δε τω νεκρώ τ ' έλε- eμο αύης: Ούτε νύκτωρ παωιται ούτε ημέegν.
de torcede, najviacion muuajvanas r . Ro Noſtri quoque frequenter huiuſcemo
mani , Lado te , noceo tibi, dicunt & , re. divtuntur cóftructionibus,Notu E die,
Lucanus in III. In fluitſolo nocituruspon- inzerdiu & noéte. Virgilius in I. noétem
derepuppim . Sed magis per eclipſın in non amplius vnam Falle dolo . Idem in co
prxpofitionis prolatum eft, infiluit pup- dem : vna cum gente tot annos Bella gero.
pim, pro ,in puppim .Ifocrates in Aegi . Hibere , pro , elle. Demoſthenes ,őxw
netico, οκ πτία , ο αι οικίας 7ον μον είδεν αυτω ενταύθα ημέρας δή πνας . Ident , κατα Αιθένου
κατα της τόμες εις πιηθέντα μάλλον πολύ. pro αφ'της αμορεσβείας. Μηδενί υμών εισεως
πολύ μαλον. μάλιστα , και πολύ μάλσα. Νο- έχεν αποψηφίσασθαι αυτg. Terent. in Phor
ſtri, Mulic magis, & ,multomaxime , vt mione, Benetibife habent principia . At
Virgilius in l. Pigmalion ſcelereante alios tici , mirepor ulja . Nos ,Plus minususe,
immanior omnes. Attici ,martais tóde nos & huius fimile. Terentius in Andria :
Todde huic fimile eft illud Terentianum Quo iure quaque iniuria. Illi, pustolūces
in Eunucho: Reuiſo quidnam (barea bicsde xoù tódí. Homerus Iliadusa. Muñ
rerum gerat . pro, quasres. Et Virgil.in 2014 marços os Diois imeinen' a'xime . Ampö
XI. Iufturianepriusmirer belline laborum . asions Pasan. 5. Kamp ouas oudevoi 78's e for
Similiter,Infimulo anaritie, Accufo pecu- xowites meurnage. Similiter noſtri. Vir
niarumreperundarum , velfurii, veladul- gilius in quarto Aeneidos , nec memi
terii , & fimilia. Sciens, autem quando niſſe pigebir Elje . Idem in Bucolico, nu
participium eſt, accuſatiuo adiungitur: merosmemini , fi verba tenerem . tapu
quando nomen ,genitiuo ; quomodoa- va ore erbeny zes's viuās. Admoneo te illius
mans, diligens,patievs,negligens, & fimi- Es illum . Salluſtiusin Catilinario : Sed
lia. Artici, ust' fues'ofi tai Sincyd . Cicero quoniam tanti viri nos tempus admo
in III . Verrinarum , Heres erat filia ; fu- nuit. Virgilius in decimo, Lucagıs vt
ciebant omnia cum puella ,leges, aquitas, pronus pendens in verbera telo Admo
voluntas patris,edićtapretorum . Illi , nuit biiugos. Illi , oles arapdevovizuzetno
μίλω αναγινώσκήν, μίλω γράφει και γράψαι. σαν μονονουχί ποσχόμενος μίαλα χυσου.
Aucias en tu vei H'gnouisor. Karpov csöpen. Similiter Terentius in Phormione , fe
Asv bi 785 Beurs ty), @womisurve ne mon- nem per epiſtolam Pellexit, modo nonmon
E EV , Pro hac conſtructione Romani tes auri pollicens. Attici multa per el
participio vtūturfuturi,cum omnitem- lipſin proferunt , vel pleonaſmon.Phe
pore ſubſtantiui verbi, vt , le&turus fum , recrates , cv zesposoi New on Spotimos zó gün
pina aizivadoxav,le&turus erã & fui,& fue exsdirbnor vocõ. Noſtri quoque , Nunc
ră, fuerov ajaywared lecturus ero velfue- nuper. Eajvet xsta ted vátou amas, de,
το,μελω αίαγνώστοθαι.lli , μίλα μοι τανίακαι Рp 2
1191 PRISCIANI 1192
eſt plagas,quomodo Terentius inEunu- dem in codem. Tu faciem illises noétem
cho. Plurimafalute Parmenonem Summā non amplius vnam Falle dolo. Idem in III.
fuum impereit Gnatho:deeft enim, amicú. Æneidos. Tres adeo incertos caca caligia
Idem in eodem :Egoneillam :queme?que nefolesErramuspelago, totidem fineſidere
Mon: Pherecrates απτάλοις.Ω', πι κακόν "ζει κοξts. ολίγα εις χλίες , αιτι τε,παρ' ολίγον και
Tabuadriyama zauw .Terentiusin Adel- airs.nos, Paulo minusmille. Thucydides
phis:olet vnguēta demeo. Iuuenalis in pri do in this ongoi Trahtes simonádov Maxadówear žur
mo: olebir laternam.oίδα πνας ποιοντας το δε, Χαλκιδεύσιν ολίγες ες χιλίνς. 'Ολίγα δει , και
οίδα πνας ποιεινή πεποιηκέναι τόδε. Ξενοφών απο- ολίγα δεν , αίτι ή , σχεδόν. ολίγαέπλαθά
μνημονευμάτων σε.Οίδας δέπναςάλλα ποιών, και α μίωό εβαλόμω ειπείν, αντι 8 , λίγα δεί. Τe
eſovray sv. Terentius in Adelphis: video rentius in Andria. Soſia ade dum paucis
Sapere,intelligere eos in loco , Vereri inter ſe, te volo . Ολύμπια κα ολυμπίοις Βίκα. Iu
Amare.άχθομαι τους κακούς , αχθήση τύπις ποπ, uenalisin 11. Fidibuspromittere. & Te
Coκνώ τύποις.Ξενοφών.Τους Λακεδαιμονίοις - rentius in Eunucho. Fidtbκι(cire. Αt
að oiTerasaicóxxv.Hinc Romani,piget, tici , õuevuue gou's. Virgilius in Vl. Du
ως 48

genitiuo & accuſatiuo coniungunt,piget cuius iurare timent. Es fallere numen . I

me hoftium . Eiuſdem coſtructionis ſunt dem in eodem : maria apera iuro. Nec
Pudet,Teder,Miſeret.Inueniuntur tamé mirum ,cum ctiam paſiuum haber. Vn
etiam accuſatiuis folis coniuncta. Teren de Lucanus in V. Et lata intantur Alles
tius in Adelphis. Hei mihi,non te hecpu- bubone ſiniſtro.Homerus lliadosž.Aypti,
ait ? Idem , στ nihilpader.αισχωομαι τίω - νω μοι όμοαστον αάατον Στυνοι ύδωρ , Η μία μοι
λικίαν τίω σιω, εδένα κίνδωνίδιον ουδέ ονήσας δώσειν χαρίων μίαν οπλι πρων. Μίναιδεες
Γλυκέρα .. Τί κλαίεις και εμεύω σοι τον Δία πνο
δε απολογησάμενος . Αttici dicunt θαρρώ α- Γλυκέρα
τες Ο αυτοίς. Similiter noftri. Statius II . λύμπιον, και τίω Αθηναν φιλτάτη ομοσχας Και
Thebaidos .Terrigenas confifus auos . Iu- meotspovësh mornánus. Idem in Myſogyno.
uenalis in III. Fidimus cloφκιο ? Ciceroni O'μνυμί σοι τον ήλιον , ή μίω πιέστιν σοι χα
nemno ducentos Nunc dederit nummos , nifi Planchons. Terentius in Phormio
fulferitannulusingens. Virgilius etiá dati- ne : En vnquam iniuriarum audifti mi
uo coniunxit in XI.dumTroia tentarCa- biſcriptam dicam ? Et Lucanusin VI.
ſtrafuga fidens ,& ccelum territat armis. I. Ejfera damnarat nimiæ pietatis Erich
dem in IX. Er haere notti. Attici dicunt, tho. Αττιci , όμοια πί , και όμοια . Θου
ολίμνούπρον ©ολίγωΦόπρον. Nos quoq;, κυδίδης ζ. Το γοργονος του την Θρακών , ομενα
Antepaulum ,& ,Paulo ante ; quomodo trīsmáriseto pour foreš cv ai saporion,fouisia
& , Poftpaulum , & ,paulo poſt. Plato a76,631. Virgilius in Bucolico. Vrbem
Μένονι :ουκάν ούπων έκασον ολίων ωeόπρον μό- quam dicunt Romam,υMelibας , putast
οιον δρετης έφαμεν είναι. Ισοκράτης πανηγυρικώ: Staltun ego hnic noftrafimilem. Terenti
I'πι3 μεγίων την αυτον τρόπον όναρ ολίγω us in Eunucho. Quidtibi ego multadi
esπρον πειράσομαι και αειτέτων διελθείν.Ci- cam ? domini fimilis α. Αττici , έμεινή
cero in II. Inuaediuarum. Εt vocαρακla 6 λόγο και αegίρον, αυτι δος και το
Antecaudire potuiti. Sirmiliter Atrici , προν. Πλάτων Κύπων. Α' » ώθαυμάστε,και
λίγω ύπρονκαι ολίγονύσερον,quomodo & nos. τός π ο λόγος , όν διεληλύθαμεν , έμοιγε δαν
Plato Ευθυδήμω.Ολυγωύπρου εισέρχεδονή- ανόμοιος είναικαι και ο σύπρος. ατι , οίος και
Tw.Horatius illam post paulo ,fedpluris. Deómpos. Virgilius. O focii, nequeenim
Artici, ολίγας ημέρας,pro, ανολίαις ημέραις. ignari επικι αηte malorum. ideft , ille
Αriftophanes γήρα . συ δ ' έχ ηγημ εν τη rum quæ pertulimus mala. Et nota,quod
enigers njućeges. Similiternos . Virgiliusin ex huiuſmodi ſtructura græca,frequéter
1. vna cum gente tot annos Bella gero. I- Latini,Ac,& ,Atq ;in ſignificatione fimi
lira .
 1193 LIBER XVIII. 1194
litudinis accipiunt,ve,fimilis eſthecorario lent nóſolum præteritis imperfectis, ſed
atque ante. Virgilius in II. Æneid. Hand etiam prçteritis perfectisvei,pro preſen
fecusac iuſſi faciunt.Terentius in Andria: tibus vel futuristam fubiun &tiuis quam
Itatum difcedo ab illo, vt quife filiam neget indicatiuis. Virgil. in 1. Æneid . Certe binc
daturum.i.ab huiuſinodi homine, qualis Romanos olim voluentibus annis, Hinc fore
eſt qui filiam negat.Facio atquefeci ante, ductores reuocato a fanguineTeucri, Qui
pro,ficutante feci.Atticijosrektov, co só mare, quiterras omni ditionetenerent,Pol
licitus.tenerent,aitini, xa!!Eorty. Idem in
ww,@iš mpóno, @nagav rómy. Nos,quem
ad modum , &, quomodo. vaat isoft @ zodt, eodem:Cum venit, aulæis iam fereginaſu
@ sme to do. Trátwo Xapuifm.Tzipãos, w or perbic,Aurea compofuitfponda.Cicero in
1900, w Xapuidia , terveigaraxtd ,etoù 7018775 ‫ ون‬uect. I. Non enim illud peto,quod folco ,cũ
riditar, C pels týmw rlu' fogkel oropposésac vehementius contêdi,impetrare,reus ut ab
tus, under ovúon dito tous as ou ppoow'ns. foluatur. & Terent.in Eunuch. Qua vera
Virgilius in VII. fruiturg, deorum Collo- audiui,tacco & côtineo optime. audini,pro,
quio luuen.in I. Exulab octaua Marius audiam , vel audiuerim.Idem in Andria,
bibit, & fruiturdiis Iratis ,attu victrixpro- fedfiquid tibi narrare occepi, continuo dari
wincia ploras.Similiter, Porior illius rei, &, Tibi verba cenſes. occepi,pro,occipiam vel
as noémisos.
illare, & illam rem . Cicero in II. Inuecti- occeperim. Attici xemigos,pro,me
uarum , Rerum potiri volunt. Terent. in Platon Anxibicdn. meos TitaX TOY as an
Adelph . Ille alter fine laborepatria potitur gluva uivou may dos Cotws on remisas escu
commoda. Idem in eod. Miférium omnem ungeavãat, aranha'flavrasti mean to wadós maj
capio,hic potiturgaudia.Salluſt.in Iugurt. nemplowtas. Similiter noſtri. Terent.in
Priufquan legatosconueniret , Adherbalis Eunuch . Munus noftrum ornato verbis
poriretur. Virgil.in l. Egreſſioptata polinn- quoadpoteris ,Et illumamulumquoad po
turTroes harena. Illi,dompipan,@ õsu nuópay. ierisab eapellito. quoad poteris,pro,vt po-.
I'meidus annexcê , crtati guetau TIL A rómain teris, quantum poteris. OʻTomaízes ue,pro,
conueópez Cueis aurel, Seimou a atide toy. ας έμι Αriftophanes Bonθoύς.Μισώ σε ότιλί
Hinc Romani Quotidie vel, Cottidie,pro, 745 me ta aigga.Huic fimile eft illud Terét.
quot dies ;& Quotannis,pro , quotquot in And. Quidmefiat ,p,in me fiat.Attici,
erunt anni. Artici,oow jóvw. Mivardp's puse muenisa Noſtri,cümaximeprosincérisce
σογύν. χαρ' ω Γλυκά . Εσύ, πoλoσω χρόνω frequέter ponit Πλάτων Χαρμίδη. άσ ' οώ,
Oʻpå at . Nos,Longo tempore. ooppeura - ώ φίλε ότι μαλισα μηδέν έλάθους αι ησύχιοι και
δ. α τοδε. Εύπολις αξι». Προσήνεγκί μοι έγις σφοδρών πe ταχίων ωράξεων τυγχάνεσι καλλίας
To souce dopparing tooor. Nos quoque , el- ovou. Plato in eodem :Oidi Cou'onowppucci's
facio alla rem. Terent.in Adelphis, Hae- và cả tínHCM.v = T ,Matxa aeg74 nô dođó
remillum , ac non ſex totis menfibus Prius π & ταχέως , ούτε αν βαδισμό , επ αν λέξη , ούπ
olfeciffem ,quam ille quidquam cæperit? O- άλλοθι ουδαμού Similiter Virgilius inI. Ac
doror,quoq; accuſatiuo coniungitur. Lu- neid. Quam lunoferturterrismagis omni
can.in Vli.tabem ,cruente Cadis odorati bus vnam Pofthabita coluiſſe Samo. Attici,
Pholoen liquere leones. Attici , ö & vērbu, de zoon accipiūt robezampeonecelimov.Prátw To
futuro dicunt , llxus etiam de præterito: malo : da zápas o pódpa 78 8v jeuvmuaj. No
OʻTavčnap fowlev,tepéreou nee testats.Etice:" ſtri quoq; frequenter Ergo, repleciuilo
rum : o'tariala zapínavounemogólw An- coaccipiunt. Terentius in Andria : Mi
tiquiorestamen, indsi de præterito di- bene? tibiergo. ovde zóde éminov, viditório
cunt. Λυσίας ή των υφ' η Διογρώες και οροι εκ εποίησεν , pro eodem ponunt Artici , ex
Argfúe sixdorala nuitwy wibómur izsaucefee.@ fuperuacuo duplicantes abnegationem.
šasze uzíciven iz diges ónitan indos , tap" Terentius in Phormione : nonfic futu
Sretato. In huiſcemodi ſenſu Romaniſo rumeſt. Lucanus in primo. Aut hic er
Pp 3.
.
1195 PRISCIANI 196
rat ,ait , nulla fine legeper auum Mundus. militer,öbovaoucessi fugepisodiveitev. TTia
Terent.in Εunucho,nihil minus,pro, mi- των εν τούρωίππαρικώιούσε εί, ότι ο Πλάτων
nime.έτως, η αυτοντρόπον. Πλάτων ευθυδήμω. Ιππια : Ο'π , φήσομεν, κατέκλώ αν ημών εδε εις
Και οίπ τρατηγι,έφη,τον αιτον τρόπον.Δημοσί- όις και , φαμεν μη κδυ είναι φαγείν . Terent.
νης & πορότω Φιλιππικό: Mή πν αυτών στό- in Eunucho : nemo quidquam. abundar,
movãoramooi Savar óuevo.atifs,óvrata.Terent. quisquam . odinon tam in præterito quam
tius in Andria : Quid vos ? quopacto bic ? in futuro; quomodo & nos , Nunquam.
fatin re &te?noſne? Vtquimus,aiunt,quando Ariſtophanes exxanwaçouoas. Ti dom
τυolumns Non licet . Ιdem in Eunicho : ίχν εν ούτος, ούπ μη Ιέρωνα το κήρυκι πομπή
Nuncegoeã ,mi Phadria,Multa funtcauſe mium ; Noftri quoque frequenter du
quamobrem cupiam abducere. Frequen- plici abnegatione vtuntur pro fimplici,
tillimętamen ſunt huiuſcemodi figuræ, vt,Nihilominus, pro , non : & Recuſone
quibus aduerbia nominibus , vel partici- faciam,pro recufo facere.Artici ;ουχ όπως
piis vel pronominibus redduntur , & πδε ύκ εγίνιο , αλ ' έδε τoδι . Ισοκρατης Πλα
maximelocalia.Virgilius: Arma virum- ταϊκο . Πολύ δε μάλιστα αγανακτάμεν , τα
gwe cano genus vnde Latinum.pro cx quo. τοσέτι δέομεν των ίσων αξιεσθαι πίς αλλούς έλ
έχέτως ήσανανόηζι ,ώςε όδε ποιήσαι,και ως λησιν , ώσε ειρήνης και στωθηκας μυημένωνία
δέ π εποίκσαν , Λυσίας α τετκατ' Αγeας - όπως της κοινής ελευθερίας μετέχομεν , αλ'έδε
δείξεως. ου 8 δή πε ίυτως εκείνοι ανόητοι ή- δελείας με τρίας οχίν ήξιώθη μεν . εν δε τιεις
σαν , και άφιλοι, ώςπ εείτηλικίων πραγμάτων ξης. Και Λακεδαιμονίων μεν επ' αυτούς σρατο
Φράθονπς Αφeατον , ως πισόν εύνοιω δε- σάντων ,δι' υμάς σωθένπς, έχ όπως του ονχά
λον και εκ δόλων όνα παρεκάλεσαν . Αττici ως ριν απέδοσαν , αλ' επειδή διελύσασθε τον πλέ
δεηθείησαν , και το είπον , ως δεηθωσιν , νtro- Moν , απολιπίντες υμας , εις τίω Λακεδαιμονίων
gauerunt. Talisiunξtura frequens efta . συμμαχίαν εισήλθον. Αttici , απαγγεύω με
pud nos, quotiens, Vi , procaufali con- λίγη, και απαγορεύω λέγειν. In fequentibus
iunctione pofitum , præterito fubiun- vero, εκ όλισε με Ζεύς ή Παλλάς με κατάθλι
ctiui copulatur, vel etiam præfenti, vel &c.
št. Hæc autem figura ſolet fieri, vel
futuri , quando loco , őzı , id eft,quod , abundante abnegatione , vel deficien
ponitur.Cicero in VII.Verrinarum : pri te a communi ſubaudienda. Virgiliusin .
mum ut iudiciis , qui decem laudatores da- III. Æneidos. non me tibi Trou Exter
re nonpoteft , honeſtius ei nullum duret, num tulit , aut cruorhic deſtipite manat.
guam illum quafi legitimum numerum pro , neque cruor . Idem in IX . Non
conſuetudinis non expleret. Attici , 8x řsa- hic Airide , nefandifiktor Vhfles. ne , di
sa ,Romani , Non minus, non purum , ni.. xit , ſed tamen pro , nec, ponens , vel
hilo minus.Illi,8x aduwatu Tano . Cicero in et,ant nec non etiam, et. LucanusinIV.
Verrem I. Ad hominem non inertiffimum . Quippe vbi nõſonipesmoi" clāgore tubară,
Attici,ex hiflorpro,fimiliter, & pro,magis. Saxa quatitpulju,rigidos vexantia frenos.
Noftriquoqi, Nonminus non fecus.Vir- Oraterēs,ſpargitg iubas, & fibrigutaures.
gil. in III.Nonſecus ac iuſſi faciunt. Idein . Incertog, pedā pugnatnā ſtare tumulta.
in eodé.Non ſequior.pro,ſimilis.Orxu films Hic enim econtrario ,quc,atq;, & .p:0»
και έχ ήθoν λησαι ήσανοινησιώται , αντί ,και nec, poſuit; & adomnia, non in principiu .
μάλλον έλήστευον. ο δρχή έδεις Σωκρέτες ήλον pofitum acommuni accipitur. Ιdemin.
αμαθής έγένετο . Τerenc. in Euoucho. Hoc eodem : fluuios non ille cruoris Membro
nemofuit minus ineptus , pro, magis pru- rumque videt lapſus. Anisasiums xat Asgavs.
dens.illi,εδαμώς, τοπικών. Nos , Μαίημam. Μηδέν λελοιπόσα μοχθηρίας. Salluft . in Cari
Avoices or rul medsKutóspatoy. Oudisiastico- lin. Poftquam victoriam funtadepri, niki
ιητος παθος έδεις αποτρεϊ τω μετρα αυτή των reliquί fecere υιδts. lli , οφείλει μοι
χημάτων. Abundar altera abnegatio. Si- οδονα,και οφείλει τόδε πονέσει . Ετους, bet ε
 1197 LIBER XVIIT . 1198
bei mihi ille vfuram , & , debet illam rem citu locis aguiorib.expeditos in fuga ſeque
facere. Nam infinitis verboruin tam illi retur.Hinc videtur etiá illud,dignºpatriis
qua n nos frequenter vtimur loco no- qui latior eſſet fmperiis, & cui pater band
minum : & illi quidem pro omni cafu, M.Zentius ejer,Virg.in VII Attici, zapea
nos autem pro nominatiuo vel accuſati- xmpus su idi @ modt. Latinorum quoq;au
uo , vc Perfius : Sed pulchrum eſt digito étores , cocedo tibiilliusrei Eg ellárem.Lu
monſtraro, & dicier,hiceft . ldem , Euge can. in I. tibi numine ab omniCedetur,in
trumes belle. Lucanus in IV.Vi&turosg risqz trinaivrar: linquer,Quis De effe vee
Dei celant, vt viuere durent , Felix effe lis. Attici,comcincas ourfurun .Xenophon
CO01
mori. Locoenim genitiui,veldariui, vel Σπμνημονευματων II. Συ μεν ούν, ώπα, αν
ablatiui , & accuſatiui , cum prxpoſitio- & pornicets , nouspar Seous massaginnon ostueoporce's
negerundiis,velfupinis vtimur;de quib. σοι ειναι είη παρημέληκαι της μητέος . Liuius
de verbo tractantes, ſufficienter docui- CVII. ab vrbe condica : Qui Pompeium
mus. Attici,romance imonos 78TC , Kai mess að- morbum excufaffe ferunt,ne,cum intereſſet
Ty. Demoſth.pro Cteſiphonte, Ipis exei- deditioni, animos Numantinori irritaret.
18 SZETáiCesvC rote bedrijven .Romani quoqi, Attici, med os, pro age oul. quomodo &
Comparo tibi,ellă estecum.Cic.pro Deio- nos, Apudte. Ariſtophanes, noinxer.
taro. Etfi inig,Caſtoremcũ domino cöfero. ylwringe di (a Tow Tas,iva icikov, vai tas ira ei
πανταχύ,ramin loco,qui peromnes par- αα' σε. Πλάτωνπολιπκώ. Σκοπεμενό ωes, όλο
tes ſignificat.Demoft.Philipp.!V.Kan- souw, zů nãmor. raeón porpart's užimov cw Twoč
naw rol martayinpéno tas upucas, raj rommuévous que lepopa '. Virg. in primo: Quã luno ter
Tabessoixilares paraxx. Ad locī , Demoſth. ris fertur magis omnib.ună Poſthabita co
weeks apoetbalou C ve tayoS n ämoscigetas.lc luiffe Samo. ae apud illos &præponitur
dem in Philippicis : tās éxeiva bega pics, & poftponitur, & diuerſas habet lignifi
ś zuprwidwar xayduvestido 67 ye1DOWūtes rexpa- tiones;quomodo & apud nos,de & , pra,
& ,pro, & pleræq; prçpofitiones.Herodo .
THXZEW marta yf.quodeft in loco. Nos , om.
mifariam , quidé pro,per omnes,ponimus, tus Ηiftor. Ι. Παιδός μεν ειςεμού μη μνη
e big,autem in loco, & ,vndig ,de loco , añr.Virgil.in IV.Tepropter Libycagentes 1

& quoq; ad locu .raita Tov xpóvov xai tarTim Nomsdăý,tyranniodere Et, Quadere,p.
Xpów.xej erwarti med xpóvo meséite . Similiter de qua re.Terét.in Andr.Ipre ſequar. P.
nos , Virgil.in IX . Omnecuum ferroteri. præi. Atrici,mecopãoao tas w7, Noftri,da
tur.Illi sauc rovdiuTówjavov,@ xumizo, un ſpicio,conteno,fpernoilla ,ad accuſatiuú lo
noism Todt. Et noſtri Compeſcoillum inſani. lú.llli, menisku choo , imó cou. MéværSpos 67
entem ,& ,infanire,&, neinſaniat.radi, a- kúpw. O®UTW ODI Tenistupa .Nosquoq;,credo
pud illos & genitiuo, & datiuo & accuſa- tibi,& , credorate.Attici, Tripãozy Tow Tiw @
tiuo adiúgitur:& apud nos, Præter,accu- tams.Douxididus in IV.Borómavos talpinangga
fatiuo coniungitur & ablatiuo tum , cum KAINA TIAYNATI épzw of Nicojas segas.
pro,fine, accipitur,vt Salluſt. in Catilin . Ariſtoph. if müei. Ilomãozaip diri adeg vartais
b
Preter rerum capitaliã condemnatis.pro, aw SS,baizeisgaciones. Latini ad accuſatiuú
linecondemnatis. & , Tenus, tam ablati. folú . Virg. in II. Antterebrarecauasuteri
uo quam genitiuo, vt,pubetenus. Virgil. Ettentare latebras.Expertus,tamé, & illam
inl V.Pubetenuspostremaimmanicorpo- rem & illius rei.Virgil.in XI. Sexcentosilli
repiftrix. Idem in III . Gcorgic. Et cru- dederat Populonia mater Expertos belli iz
rumtenus a mento palear!a pendent. ſe- uencs , aft Ilua trocentos, fed magis no
cundum gtæcos dixit. Atrici ; taperkevá- men eſt. Attici mei rólus C trei roosi .
You to as mamoorns tódt, C 7o.MozessóSt.Similiter Theopóp Philippico IX.Tòpia peñmos adici
noftri.Salluſt.in Catilin .Neg, tamen An- misseascape movta sasius. Lycurgus ir turmed
coniusproculaberat,vtpote quimagno exer- epeias. ywe'tinoon asSpareis. Hinc noftri,
Pp4
1199 PRISCIANI 1200

viginti paffus , & , viginti paſſibus aberat. lo.Lucanus in VII. Plus eft quam vitaſa
Attici,deimomodCzecisou.Terentius ſimi- lusque Quod periit. Cicero in Frumen
liter in Andria : Siue hæc te folum ſemper taria:pluris dimidio. émagnaw.hocår.
fecit maximi. Illi , szerint nemuinas deixo. tici conſtruunt omni cum caſu abſque
Huic fimile Virgilius in II. Senfit medios vocatiuo , quomodo & noftri, Nift, &,
illapfusin hoftes.pro,illapfum ſe eſſe. Illi, duntaxat, vt,nifiille dicat,niß illiusiuſju,
cafeípokós BBv mesõnes mones, vou monocy. Ae- nifiilli congrue,nifi illum doceam wifi illa
ναρχος Τιμδόχου. Περίφοβος ω ους υμάς prafente. ππίgreci frequenter in locum,
Giacociv. Similiter nos,Trepidus eft ad faci- wõin loco. Honerustamen ,a iveia Tpaís
endum , &, Trepidus eftfacere.Virgilius auBrancópe 7od70d'adraj. Romani,Quo,
in Bucolico. Cur non Mopje , boniquoni. ad locum, vbi, in loco mond dã nov @ Maa
am conueninausambo , Tu calamos inflare ovuna , @ w toni'mariso. Noftri ad ab
lenes, ego dicereverſus.pro, boni ad cala- latiuum,multo magis, & multomaxime.
mosindidos,& addicédosverfus. Actici, Πλάτων πολιτείας είτω. Ρολύ λ ήδικος παις.
αμπίχε τριβώνιον εκείνος , κυκλίω αλφίοις τίω Salluftius in Catilinario : Ea tempeftare
ráépdonor. Er noſtri, Circundare illum ca- mibiimperium Populi Romanimulto ma
fibus, & circundare illi caſus, quomodo, ximemiſerabile vifum eft. Attici módszer
Tot voluere cafus, & , Tor volui cafibus. montunoas. Similiter uexlu sudyan.
Virgilius in l. Quiduedolensregina denm Thucydidesin prima , Aa xedzepénur diáo
tot voluere caſus. Idemin eodem ,Argen. To see too ispår sensuerov zoasmon expérneau.
tum Pariusnelapis circüdatur anro. Simi- Et noſtri,feruitutem , velferuituteferri
liter,Indrote veſte, & , induotibi veftem . unt. Terentius: Cărilevam eandem canis.
Virgil in XI. Harum vnam iuueni fupre. Illi comod zgor @jivo zomw @ g'nor Torwa ,@
mum mæſtushonorem Induit. Idem in X. óvos menus módt oix igfús6 .Maatw mei fos
Anſefe mucrone ob tantum dedecus amens xñs. oürins tiros acīstoyyirouoogood ixtibu.
Induar ? Tonn nws apud græcos infinitum , Romani , Multum tempus, & , Multo
grauatur; interrogatiuuin circumflecti- tempore. Virgiliusin VI. Nec plura bis,
tur, fimiliter apud nos,qua & quo. At- ille admirās venerabile donnm Fatalis vir
tici, mstún Taüma no Tomis. Amuoasins ræt galengopoſt tempore vifum . Terentius
nigívov•ofnemisiúdo iCoanon ta in äсītos zig- in Eunucho :Ilum liquet mihi deierare
ygtev. ſed hoc ſynemprolis eſſe videtur, bismenfibusfex velfeptem non vidiſe pro
ad verbum enim ſequens accuſatiuo v- ximis. Virgilius in primo : fouisg Etfo
ſus eſt. datiuo autein & accuſatiuo fi- ror & coniunx vna cum gente totannosBel
mul, frequenter iungitur credo verbum . la gero. Illimaepciuosreinongue veis me.
Terentius, in Adelphis, Quidcredas ant Nos quoq;,Pugnatmihi,& pugnatadme.
cui credas ? Idem in Andria : Credon tibi Similiter, certat, & huiuſcemodi alia, &
hoc nunc ? Attici, Treiw népets Theis mecum .Virgilius,vna cum gente tot annos
muepalumedy. Nos quoque, plus tres dies, Bellagero. Illi min @ary betwover two times
& , plus diebus. Πλάτων όπιπφίω· Και μοι C nei tasmirews. Noftri quoque, Fasiems
Attici minion
aütn ni Auvírus cabosuere nápas chew Tecã . curam urbis, & ,fuperurbe. Adeo
Similiter addors ivós Czeous es. Aigions co may wegs atímany. Et noſtri, urbem ,
medvarme.KTNOUpartos.einy ciosówo metus at & , in urbem . Virgilius in ſecundo: My
spapepivo ali ixtisus medičews ois. Amuoasions gdonides illis qui ad Treiãfortediebus Ve.
quoque mess Eubxride . E'poueron adcious nerat. Idem in Bucolico : Ono te Mæri
xvd. Noftri quoq; hac conſtructionead pedes, an quo via ducir in urbem ? nemoj a
omnes caſusvtuntur, Terétius in Eunu- Ser. Nos Eget verbú tam genitiuo quam
cho : Nonplus triduum . Virgilius in pri- ablatiuoconiungimus,egeo illiusrei &il
mo : Noctem non amplius vnam Falle do- lare. Illi nad locum & nos, Oko. illi,
Titos,
 1201 LIBER XVIII. 1201

Puloi, lobusi, Mszcepoi, oixi, erTaubow ,pro his fed etiam totocorpore perhorrefco. Idem in
nosgenitiuis, li prinie lint vel fecundæ VIII. Cum mihi Tyndaritaniilliusvenit
nominavrbium ; ſin tertix,ablatiuisvti- in mentem , cum Segeftani, cum iura ſimul
mur & in ſemper pluralibus, ve , Roma, ciuitatum atque officia conſidero. Attici
Tyri, Carthagine, e Athenis.Arcici zóntes meschrespor tódi. Terentius in Eunucho :
& lingulari &pluralı numeroadiungit. Et adeo ad te artimere hancomnem rem .
Il netwy monsteias I. nótese énero douã ãodos megonswv xt'zfuos raiThed gfúet, vai neonacor
miatas, mastai stat dinperpjár. Nos vero Virum wrazlúc, megońscy ofcregmati, xoj meso
vtrique numero adiūgimus, virnm bona mares. Noſtri frequentius , Attinesad
funt heres an ille. Artici, mump's the tixunx. illum , & illi. Artici , mesiquívous toutW moi
Φρύνιχοι γρασω . Τ' οις αν εκείνον uκαι mompos લે Taūta . Romani quoque, Fugitans, A
di vi toXVw .Virgilius inprimo : Yudage- mans, Patiens & multaſimilia, tam geni
nu ,nodoque finus collecta fluentes. Ilido tiuo quam accuſatiuo adiungunt : ſedac
Turbo rapim . Anioù megmozetes, a Sarpan', cuſatiuo iuncta,participia ; genitiuo no
T'S PÁToeges. Terentius in Eunucho : Sor- mina funt. Plato in Lyſide. 7990 di mes's
te habui fcortum , cæpit ad id alludere Min Taüle nimiausixw, medis di se ona xrñon
meirridere. Virgilius tamen in ſecundo: mallu spannws. pro , opamas dixit , id eſt cle
certantque illuderecapro . Similiter , Ar. menter , pro , non nimium. Hinc Sallu
rideo tibi,pro, irrideó. Terentius inEu- ftinus in lugurthino. Sedis rumor cle
nucho Sed his vltro arrideo. Atrici nego-
: , menserat.pro, non nimis. Attici , messa
prostoy Tóthy Crow Ta.10010 undärz,un regalSeño épxous aimed autor, webs amiv Anugati
Cis.AMMONS ns as Kaiparasãow wegme- uns nat' Aigávov. To mirowi ämous OCIPPO
! Movos, idow begopauer:s. Virgil. in l. 68 alto TAKONTEIA dinajws @egaipxonte Dound
Profpiciens.Idem in VI. Profpexi Italiam S.ans. mesaiexoun asABAENTHH. Teren
ſumma ſublimis ab vnda. Terentius in tius in Andria:Adeon'ad eum .Virgilius
Heautontim . Quicquid ego huiusfeciti- in X. Regem adit & regi memorat nomen
bi prosperi &ftultitie tue. Attici, megis quegenusque. Idem inGeorgicorú III.
χονπς tútar mais moitois , noh naon ñ raitwy. aditoppidapaftor. Ariſtomenes Bonborse
Πλάτων: αεί πασης άλλης οώ έoικ ' αδρίας πόλ- οιγ ήδη τις πρυτανείς οCοσήλθομεν.προσηύχοντο
aģ maitu mesixortis. Terentiusin An- aterroj auto. H'pódotosa.megonóxorri xi thu
dria : Quod plerique omnes faciunt adole- enSpamu. Terentius inPhormione, Adi
Treneuls. Europar aiußertes apítw. uv mývor magiſtratus. Attici,izenów,aaropasa mej's
merixonasia missipias. Nosquoque, pra- galvo.Virgilius in V. Superosque precati
fto tibi este. Virgilius in XII. Ibo animis Trinacris Teucrig,viri. Terent in Andr.
18 contra, velmagnum preftet Achillem . Te-. Huic fupplicabo , amorem huic narrabo
rentiusin Eunuchos Dür immortales, ho- meum . mero pavavTÓÚTOIS NG) T810. Ironpaſtas
mo homini quidpreftat ,ftulto intelligens nepouvioon . isi di piromegongopias in iwessa
Quid intereft? Illi dicunt, segonkornes 706 PareioTsis di Fertüitas. Virgilius in ſexto :
Tinaj Tolers, uti to ,ouysfuas, cognati, vel extremum fato quod tealloquor hoceft. l
Affines; vel Fratres vel Amici vel Inimici demin ſecundo:Affaturquedeos Esſan
yr
börum . & his, lic. & ,ſiinilia omnia. Illistum fidus adorat. Atticijpegomvégenous an
GeganesToutes orampas raj nie zaśpou. Frequé- wî Careys wijzási Romani quoque,oblari
ter & noſtri huiuſcemodi vtuntur figu Sunt vobis,&, ad vos. Attici, mais modão e
ra,vegenitiuos ponant pronominatiuis
nominatiuis.. Dega nepasñó. Nam sed's præpoſitio tam
Cicero in 1. Verrinarum , Ita moshi deos accuſatiuo quam genitiuo coniungitur,
velim propitios,vt cum illius mihitemporis ſed indiuerſa ſignificatione; quod nos
venit inmentem , quo diecitato reomihi in multis facimusprepoſitionibus,vtin ,
dicendum fit, non folum commoueoranimo, fub,fuper ,fubter, dequibus ſufficienter
Рp 5
 1203 PRISCIANI 1 204
Donatus docet. Præter autem , quando inuenies quos clamor & audax Sponfio,quos
loco,fine,accipitur ablatiuo coniungitur, culte decetaffediſle puelle. Illi , aer repon
vt Salluſtius in Catil. Preterrerum capi- peer, mit dé, vel dtútepor de,vel ruü A.No.
talium condemnatis. nam alias accuſati- Itri vero , primovel,primum quidem ,de
uum ſequitur.Tenus quoque,quod apud inde vero, vel,poft vero,vel nunc vero,vel,
græcos aduerbium eſt , ficut & fine , & ſecundo aut,ſecundum vero. Atriciaba
multa alia , quæ a noftris inter præpoſi- Le Tou PSV ToutDo You wees 708709. 'Annonserns as
tionesponuntur,tam ablatiuo quain ge : Τιμοκράτες. Προσέχεπ εν ονν δν αιαγχνωεκόμε
nitiuo lociantur fecundum græcos. Vir- dos mis vómois. Et ,wesoége rózou róvše ä mismo,
gilius in III. Pube tenus poftrema imma av i to na gópuse .Hiposomesa. Kai pasitas bo
ni corpore Priſtis. Idem in Georg. III. Et virms is Tupov me:górtas dp zasoy zod Barraños
crurum tenus a mento palearia pendent. I. Suzazipo.Terencius in Andria:Nuncquă
dem in X. cui laterum tenus hifpida nanti rem vitio dent quafo animum ad orcute. I
Fronshominem prafert. Hocautem ,vt o- dein in Eunucho. Aduerti hercle ani
ſtendimus fecundum græcos.Nam apud mum. Virgilius in VI. Ceruleam aduertit.
Latinos nulla præpofitio , nec aduerbi: puppim , ripaque propinquat .Artici zegare
um præpofitiuum caſualium nifi accula- Caw.cuori megiGémetve Virgilius in XI.
A fixoi , Impreffoque genu nitens terre applicat ;
riuo vel ablatiuo coniungitur. Atlikoi
Regionó larta núTWO nou maūta . Aynpalvia- pſum .Attici wessuipos , you os pésar. Noftri
κανικώ. Και του έκαι της μέν των άλλων πολι quoque, Adpartem & in parte , & , Ex
των ταλαιπωρίας westσκίψαντο. της δε σορας parte.Illi οραμα πουείθαι, αυτι , μέχηγοί
wurdo dropias šx čvegurorismu. Simile Cicero asy. Terentius in Andria. Id ſibinegerii
Verrinarum primo : Cum illius temporis credidit folum dari. Degretinten is goixen
mihi venit in mentem . Illi megrzaną je nou auto, reu' cells to góru aid ourd'. Huic fi
wegoga @ uol. Aigions XT' xTnopautos.Ouiva'- mile eſt illud Virgilii in II.Æneidos. Dia
μιώτας ωροσκλών πϊς Φωκικούς ξένους . Teren- xerat &gerua amplexus,gen:busquevo
tius in Eunucho. His ego non paro me ut tutans Herebat. Amuoasivns afei 12amp. Tois
rideant , ſed his vltroarrideo. Idem inA- de' mejs wuas Tabsory. Hoceft
quod dicimus,
delphis: Rideo búc. Idem in eadem:Nul- Secundum voluntatem veftram , & ,fecun
liledere os , arridere omnibus.Idemn in Eu. dum vos. Lucanus in ſeptimo ,fecundum
nucho:Cæpit ad id alludere og meirridere. Aemathiam lis tanta datur. Attici zesum
Artici,σεσκείας τύπους καλίους είναι των λό- 9ούμαι πδδεκα τωε. Πλάτων ανακρίτρινα. είπί
990u. Noſtri quoque huiuſcemodilocu- μοι ώ Σώκρατες , άραγε μηεμυ Φυμηθεί. Η '.
1
cionibus vtuntur , vt , Præpono hunc o- pédomos á Is.wegungebuevos torcedtapeco.Quo
primum efle amicorum . Illi mesoo.co modo & apud nos , conſulo & prouideo,
modo
**s nou om ... Qourutidusemegoorziou azvoi proſpicio , tam datiuo quam accuſariuo
Terainos B spcctpor, I'muesnoviizros. Noſtri coniunguntur,fed datiuo prouidentiam
quoque , Accoluntflunium , &fluuio. fignificant. Illi,men's wa mpis nouwes'spuntas
oesσίβλεψα ωον. Βλατων πολιτείας α. Νω δε Aquchos' isiv. Nos , A patre & amatre 4
ηνίκα αιήρξατο εξακμαίνεται προσέβλεψααυτόν thenientseft.
GESTEPOS. Sic noftri.Cicero in Verrinis :
Αttici , πεις το διαιτητη,αίτι
ms, og var sartuta. Romani quoque, 4
Et adpexitmeillisquidem oculis. Virgili pud arbitrum ;& Ad Troiam tamen , pro
us in primo Æneidos: Biffenos latantes a- apud Troiam . Virgilius in primo. Prima
gm necygnos. Attici meos ivos webs ta név. quodad Troiam pro charis geferat Argus.
τρα μηλακαζέτω. Τerent . Phorm. Nam Artici , πυνθάνομαι η τελευτικό τα , Ξενοφωνα
greinfcientia eft,aduerſusftimulum calces. Gottardías.078 ci o'tiv zu gelioto croce. Fre
Berrueti ovajle tirso Douwesidus. Pposka- quencillime noftri quoq; participia pro
Gt?uerosrues zónv.luucnulis in IV. Spektent infinitis, vt, Andsomierfeëtum mortuum,
cafum ,
 I205 LIBER XVIII: 1-206

cafum . & fimilia in quibus omnibus fu- 36w stw epidemeida.Similiterlatini , Ignoſcit
1
baudicur, effe ,Iuuenalis :perituros audio culpam.nouze's @ ó azguos & magis femini
multos. Eeueruvstou to bezma,c6 zesér núipſe fetus eſt; quomodo apud nos,kic
quan . Salluſtius in Catilinario :Eapopulus & hac ftirps & finis & filex,& multa fimi
latari & merito dicere fieri. Attici , sépeton lia. Herodotus in III. štispivaiórrow épou
Tudt @mode. Et Romani Coronaturillam rě TETENCÚTNXON iait touw oice orétur. i. obiit
& illare Horatius CoronariOlympia.Vir- velmortuus eſt a fuus TousTOV T Tsiv,C Tow
3 gilius in VII. Indnit albosCum vitta crines. is noſtri quoq;, Idem
Tiv özeptód C tódaist.
idem in X. din fefemucroneob tantum de- buic illud eft,& , fdēquod hociliud eft. lu
decus amens Indsat Prepoſitio apud illos uenalis in II . Implet & ad ma hos dat eisdē
frequéter abundat & deficit.Demoſthe- ferre cinedis. Tituloy na páxqipās.Ilocr .. The
nes or to iz ep Ktnospalvos. Kai megs on ens meses cipúuus: A sta taitas ppónys ittar.cyTwpixet
εξεπζιν @ αβάλαν την συζωνα μεθ' ημών. Εt ήμας,αντί , κααππoγήκει ημάς . Quomoda
noſtri,Cõnenitmecum tecum .Ariſtopha- & latiniſæpeeademverba diuerfis pro
nes autem inmool.Karcos Maquazovac Tiv vedio ferunt ſignificationibus, vt, Ruo ablolu
tum & actiuú.Virgil.in VII.ruit omnis in
νηπι κακό αυτασιβελας πολίστ αν οι θεοί, de-
eſt enim ,ow . Homerº. Autā nov zajrépúoje vrbe Paſtorum ex acie numerus,hicenim .
at seendoon Noftriquoque vtraque fi- eſtabſolutú .In I, aút actiue protulit:In
gura vtuntur. Virgil.in IX. Tum demum cubuere mari , totumga ſedibus imis Vna
pracepsfaliu fefeomnibusarmis Infinnium Eurusg Notusgrunnt. Similiter Moror
dedit, deeſt ,cum . Attici,cungua unsaxistav tam abloluta quam actiua ſignificatione
uns id eſt.neminida veniam . Ampossívnsés ponitur.Virgil.in l. Hunc Phæniſſa tener
on werpcon Timeds 1l artajveror.fioziasmóv- Dido,blandisg,moraturVocibus.Iuuenalis
To! Ti a's ai tikórus uduus ooiniyone to weã qua in Ill.morantur Pauciridiculú es fugientē
πεπιωμένοι μη συγγνώμης , μήτε άλλου πνός είσιν ex vrbepudorem.hocin actiua fignificati
ámý fo antiovos. Salluft. in Iugurth. Ho- one. Virgil. in IV.Quid moror? an mealy
mines veterisprofapie,multarum imaginã , gmaliondum menia frater Deftruat ? Illi,
nulliusftipendii.Frequétius tamen in hu- Tikusipov hoda , @ Tüdt. Prátwom Capiw :
infccnodi fenfa Romani ablariuo vtun- Μέγα δε πκμήριον τούτω τώ λόγωόπ ήδε έπκαν και
tur : Terentiusin Andria: Ibi vnam afpi- zñ tous sino C mpetépous weszóvous. Simili
cio adolefcentulam Forma.lonafortaffe. ao ter nos dicimus,Argumêtum huius rei, & ,
vultuSofia , Adeo modeſto, adeo venufto, huic rei eft illud,quomodo dicimus,pater
vt nihilfupra. Cicero in Philipp. contra huiuseft, &huicille.Virgilius inIX. Huic
Antonium . Tunec foluendo eras. id eſt, monfiro Vulcanus eratpater.Attici, niwsi
folueredebita non poteras. Illi,owo.doc é- ws.quomodo& noftri,Intereadum . Ari
μαυτώ τόδεπεποιηκότ @ τόδε ποιών. Ισοκράτης Φι tophanes ειρήνη. Μη παύσανμήποτ'έθίων -
λίππω: Α'λλ' οπόταν καμηθε € αοπι σώοιδεν οέ . as ouvreund ons dispraxis. Virgil. in. IlI.
Os

Šapidpravw . Noſtri quoque inueniuntur. Georgicor. Sed fugit interea fugit irrepa
hacforma ſæpe vli, Conſciusſum mihibe- rabile tempus,Singula dūcapticircõnečta
nefacienti,& ,bencfaciens;quomodo dici- muramore.Idem in codem : Interea fupe
mus, Nomen eſt mihi lulus, & Inli & Iulo rutgregibusdum lata iuuentus Notádum .
& Iulum . Virgiliusin II.fenfitmedios illa- ergo,qd quomodo apudgræcosas con
pfus inheſtes. Illi, Evanec tousSous Tais dere iunctum cum ríws fignificat taosta, per ſe
Tors,C S 9swr mais dans tesEt noſtri, Depilac autem vizsıt: 0 , vel o tu pe careEu , veló Tom
tusDeosdecumas, & ,Decrüdecumas. At . ców. Sic& apud nosinterea cu mulpuslaEU ,
τici, στιυίημι Ο λόgν & τους νόμους .. Πλάτων και τοσούτα vel έως . cft ctiam vbi pro ,ta
Σ'ωνιου γδ α γενοιτο αγαθός εαψωδος, ει μη σωί, men inuenitur poſitum . Virgilius in
τα λεγόμενα του ποιητοδ.Noltri accufatiuo ,, primo Georgicorum : Nec nulla inter
Intellego, Sen :10 illamrem . Hp0f0706. Luvé- ea est snarare gratia torre. Interea ,po
 1207 PRISCIANI 1208

Luit protamen, natutavTor Biev. Frétur,co iſta, Aeſchine,noſtra, aut quidnobiscum

Keitw ..Kaj ai zendin eis aüerovéscy, Eampao illis ? luuenalis in tertio , Quo mibi te
165, Tov Biov a nasutậv.vitam finire,id eſt, ſolitum fallas fignare tabell.cs? Plato à
mortem obire. Attici : indi tó suépes,move Σωκράτης Χολογία . 4 πμωρήσεις Γαστοχλό
κι όλη εμεί , α της ημέρας ή νυκτός, Gog των επίρω τον φόνον. Νοttri in utraque fi
* oswoim putegerävúr sledi,öruieces ä vuxtos gnificationc accuſatiuo vtuntur. Vir
nejrw neipar vúxle. Virgil . in primo,No- gilius in quarto, Vlta virum pænas in
Etem non amplius vnam Falle dolo. Idem imico a fratre recepi. Idem in ſecundo :
in Ill. Noctem illam te&tifyluis immania nunquam omneshodie moriemur inulti.
monftra Perferimus. Attici, Soñs ze iepga' Vindico quoque in vtraque fignificatio
Ta navíniaidues. Huic fimile eft Virgilia- ne inuenitur, cam pro læſo quam con
num :Itum iam fædus,pro, fæderis ho- tra lædentem accipiendum ; vnde Vin
ſtia. Illi , tñs usepajas tūs megtu paej cesminé- di ta non ſolum pæna , ſed etiam libe
pas, @ Tmi megtipą . Nospridie aduerbiali- ratio accipitur. Perſius : Vindıčtu pojte
ter dicimus , & poftridie ; & prioridie ta- quam meus a prætore receli. Vnde & al
1

men & pofteriore & poftero,&noéte & fu- icrtio tá a ſeruitute in libertatem quam
periore.Cicero in l.Inuectiuarum : Quid a libertate in ſeruitium trahi ſignifi
proxima, quid fuperiorenoéte egeris.Illi, cat , quod apud Liuium in multis legi
Tudi moj tiw saíxiu šokw . Iſocrates a pxoe mus locis. Attici , tiva mótv insges , re
δάμω. τίω δεν το παρόνη τηλικαύτίω κίνημέ- θεν έλεγες. Simile Terentius in Adelphis:
vlw , oslu odeis tunon potatoes welat SoundEv. Aperitealiquis a & lutum oftium . Atticini
huic fimile luuenalisin III. Hunc qua- ex fuperuacuo adiiciunt . Plato a cupio
lem nequeo morfſtrare &ſentio tantum . mim. E at all , ivétorgóal Tedto 124. Teren
pro , talem ,qualem . Etfciendum quod tius Andria :Subtriſtis vifuseft effealiquid.
frequenter huiuſcemodi pronomina de- Plato Con Tapig. Tivos aga oo : pro cuius
monftratiua velredditiua,& infinita no caulla. Cicero Philippicarum II. lind
mina,loco infinitorum qualitatis & qua- Caffianum cui bono , id eft, cuius gratia,
titatis inueniuntur apud auctores. De- aut ad cuius bonum . Attici As the1.266 i
moſthenes ræt' aigivou. Tlučmes Citaw suvörlos. artin , weil mero tal vipda ist.Fre.
Ja. Virgilius in fecundo : Dis alter vi- quentiſſime hac figura vtuntur noftri.
ſum . Illi , Karni un o'w sépar. Salluſtius in Salluſtius in lugurthino. Homine ve
Catilinario , Pro deum atquehominum teris proſapia , multarum imaginum , ac
fidem , victorianabis in manu eft. Illi, nullius ftipendii. nos , auti tofvera. Osvo
πμ. και πμώμαι το αδίκημα. Nos , Lie- ωδης π @ esοιμία . Και τας αιτίας σωί
Aimat. Multis verbis tam actiuæ quam rece la v psi Five Gunthosh non iE oT8 7366TO
palliuæ vocis, fimiliter in vnaeademque rómsmos Tois émnei xatis . Α Ν Ν ΓΟΥΗ.
lignificatione vtimur , Mereo & Me- NOI ANTOY MHNYIPT IMH
recr, Populo,& , Populor,Nutrio ,& ,Nu- seuri con noustrva . Anugativas en tu izcep Kor
trior, Bello,& , Bellər. Virgil. in II. Ge- IPWCs. A egy penes Bontmoey Toſs nivaen su
orgicorum : Hoc pinguem & placitam danco; in pussepa cvatalosy av, iðund Toe Siroja nie
paci nutritor olisam . pro, nutrito . l. tiv esinev oi micror ; Pro hac conſtructi
den in X I. piltis bellantur Amazones one > id eſt , pro articulo genitiui
armis. Illi, zivis deiv , avis dt. pro quo no- quod coniungant græcicum verbo in
ſtri :ficunt , quidum boni , quidam ma- finito , nos gerundiis in di terminan.
li, Alii boni, aliimali &, Hiboni, &, bi tibus vtimur addentes tamen , cauja ,
mali. Attici , ti mos no Tov naj tino dettoú- vel , gratia , vt , difcendi cauffa logo
Terentius in Adelphis , Sed quid Virgilium , accufandi caufa& defendiis
der
 ‫ ܐܐ‬9 LIBER XVIII. 1210

di in forum procedo. Iſocrates thataiką. etas mea postulare : tum in hac cauſa ita
in de zo séta cincóuevos répoomev, naj munad NI multa neperturbanti. Toivu apud illos
OHMOI. Noſtri, Egeoillius rei,& ,illam fupponitur , morzepoữr præponitur : apud
rem , & , illa re. & fupplico'tibi&, quafo te. nos autem & Igitur & Ergo tam præ
Terentius in Andria : Huicfupplicabo,a- ponuntur quam ſupponuntur., Attici,
morem huic warrabo mlκm. Cicero pro τέτω τω χρόνω τόδε γίνεται και τότε χρόνο,
Roſcio. Namper Deos immortales quid xo Tótu zgévo , roj motor Tiv zgóvor , raj
eſt in hac cauffaquod defenfionis indigeat? Kata Bimov tin zeivor. Omnia hæc & a
Deinoſthenes Philippic . IV. Motoraa pud noſtros inuenis. Virgilius in IX.
τον τόπον, όντας οιδανειζόμενοι , ραδίως ότι πίς Notte fuper media turi kb matribus ago
Mezaérois purpcovevropioanes póvwv, Ústpor resej Balatum exercent. Cicero in Verrina
Η δραίωναπέςησαν . Ούτως και υμείς αι rum I. Vatnm illius temporis mihi ve
το λασιο ΛΗΜΕΝΕΡΔΔΗ ΖΜΙΚΟΤΕΙ.. nit in mentem . Idem de lignis : Venit
Er noſtri frequenter hac figura vtuntur, enim mihifani , loci , regionis illiusin
Quemadmodü dicisfic facio.pro,vt dicis fic mentem . Αττici το πει όρθρον, το ωρα '
facio.Ξενοφών παιδείας IV.Ενωτο μενεπ' εμοι παίτων μερών , το ωρα κήμα , το αυτίκα.Νο
oikooraj zódt ti moim asoousy ajoiws. ad accu- ftri quoque aduerbiis eſt quando caſua
faciuum . ret troeg 78 cudziłems vai ir énão lia adiungunt , vt Perſius, Fuge tuums
you toze doréins. Cicero pro Ligario. At- belle , nam belle hoc excute totum .Idem ,
que in hoc quidem cum mendaciofi visglo- Heſternum cras abiit. Virgilius , mane
riari,perme lecet. II na TWYrepitos. Kai tovor nouum , & , fponte fua , & Lucanus pri
μέρος , όταν τυχωσιν τουτο ωράξωσιν.quod ple. mo : Tu fatisad vires Romana in carmi
rique dicunt τοόσον ότι σοι, τόσον, το αν σοι, το na dandas . Artici . , όταν τον τρόπον και πύ
08. Accici ** * κάνω πο λιδορεάν ενόμιζον τατουτόπε ποιμεν τόδε.. Salluftiusin Ca
ocou reperton ISVAINEPHAIH KO E. Doon tilinario : Cum domos atque villas vide
xpémus ertus nei ciprums . Torcūzo de marcepiesa as inmodum urbium exedificatas. Oou
TU TITOYXaison grans, es Bią toe's supervidoes xesta κωδιδης δευτέρα . έωςμεν τον τρόπον τούτον ανο
πχόντων,όσον οι μεν τους τοιέτους αποκπίνανες μοθέτουν. illi, τρίτηημέρα και τείτίω ημέραν
Tas puyisas drapead's coge taw ouje70 Tivopiva ridimessilov. pro , nudiuftertius. Hinc
walau betwoi . Et Romani, Tantum Romani , Tertium & tertio Calendas,vel
quartum ,& ,tanto quanto, differt, diftat, Nonas, vel Idus, vel Calendarum ,Nona
intereſt ,praſtat. Attici , moštov naj Torý rum , Iduum . pro , in tertio ante Calen
7x idina AKÓSTW T1 TOITV TAS Simili- das vel Notas vel Idus. Cicero Inuecti
ter Latini , tantum og tanto defuit inuitis. uarum I. Meniniſtine mein antediem
ciuib. aliquid facere.Cicero.pro M Mar. XII. Calendarum Nouembrium dicere
cello.Faktumabes a perfe£tionemaximo. in fenatu ,fore in armis certo die,qui dics
rumoperum , vtfundamenta , qua cogitas, futurus eſſet inante diem fextum Calenda
nondum ieceris. illi now is nou trois rum Nouembrium . pro , in diem ſex
δε ίπσιν ο δι αιτίνης ώ αλκιβιάδη. σε 1 eg- tum Calendarum Nouembrium . ante
sa ainpestav zapovasima 11 ENTEKOKAI- frequentius tamen accuſatiuo adiungi
Terentius in Eunucho . Ille al- tur, ellipam præpofitionis. Atti
tur , & per ellip.i
ter ad nos venit annosnatus ſedecim . Illici , maxsovras autors nojawift . Anugativas
τίπ μεν , τόπ δε , και το μεν κα τέτο '.. φιλιππικών 11. Υπήκουε διοιωτίω τίω χώ
pro quonos,cum ,tum . Cicero pro De- pariyan wrois Beoireus . Et
iotaro :Cum in omnibus caufisgranioribus , phonte . Ei săuos u'Anxovou ToTU DINTTY.
C. Cæfar,initio dicendicommoueri ſoleam Hinc Romani, obedio tibi, & , auſculto
vehementius , quam videtur vel vſus vel tibi. Salluſtius in Catilinario : Quana ,
 ‫ܙܐ ܐ ܐ ܐ‬ PRISCIANI I 212

turaprona atque ventri obedientia finxit. Attici, izomivenesu rówdi moTo mi xay is-
pro , obaudientia. Terentius in An . η ποιοωα και το ποιοωος .. Sic & nos ,
dria : Pamphilumne adiutem an auſcul- Paiimurillum hocfacere, &, hoc facien
tem feni. Attici ozumcon No autcīs neai ca- tem , &, hoc faciente. Illi , dp's pro meolu
dicunt , quod paulo ante velinox fuit.
. Ξενοφών παιδείας δ . Διό και υπήκοοι και
A’arpiwnow . Hinc Romani dicunt, Au- Ex hoc Romani , eveftigio , dixerunt ,
diens tibi ſum . Attici vefs , pro meiac- vel quod ſtans aliquis in eodem veſti
cipiunt , ficut & nos , Super, pro,de.De- gio facit, vnde ftatim quoque dicitur ;
moſthenes in Philippicarum IV .si racis vel quantum tempus eſt in vno veſti
1
κανε πνος ωραίματος ωeουάτο Αθηναίοι σκο- gio faciendo , quod eſt breuiſfimum .
m . Et poft pauca : l'archi di tras av ei- Cicero in primo Verrinarum . E vefti.
princeoun oi stes megnépwr. Virgilius in primo : gio quaſi quodam Circeo poculo fa&tus eft
Multa ſuper Priamo rogitansSuper Hecto- Verres, rediit ad fe atque ad mores fuos.
re multa. Attici ; iz epigd Todde xocu modt. illi , iaip rode vs Témou empat , & liinilia
Πλάτων ει ψυχής. και το δίπηχυ το πηχυαίου dicunt. Sic Virgilius in texto : Gemins
uricov sin , äuce tu muhou ow'78 izrip zen.Hinc ſuper arbore fidunt . Et idem in Buco
Romani , Dimidio ſuperat. vnde luue- lico : Frondeſuper viridi, ſunt nobis mi
nalis in V. pares , quod vendere poſſis tia poma. Idem in primo Aeneidos :
Pluris dimidio. Similiter , praſtat, pro, fama ſuper athera notus. Attici , 156
ſuperat. Virgilius in l . Iboanimis con- par @ úszpabor , C mestipo @ megtipaior ,
tra, velmagnumpraſter Achillem . pro , non addentes , diem . Hoc & noftri fa
fuperet. Idem in primo : Gradiens ciunt. Demoſthenes pro Ctefiphon
que deasſupereminet omnes. Illi ; imip- te : Kou'rov Emícostoy up to the maiource
οραπλε και τόνδε. Δημοσθένης κατα τιμο- vos. Idem in Philippicis : r'@' lauTiv mei
objavos. Et noſtri , Sub imperiofuo, & ,
κράτες. Τοσίτον υπερείδεν άπαντα . Ro- oύμενος.
mani ad accufatiuum , Deſpicio & Con- ſub imperium fuum facit gentes. Artici,
temno & Apernor illum . " Artici , iwo upisa no autor. Et latini ,Suſtinebat il
Cicero pro
βλέπει με , και υποβλέπει μοι. lum . Illi , imeapebarw , pro , reſpondco.
Milone. Et aspexit me illis quidem Plato in Protagora, tomci ov evrel izi
culis, quibus tum cum omnibus omnia mi- dobov ipfis ratequeimpotvwr , pas Bornozo
rabatur. Virgilius in primo : & alto oûtos ateičias. Hinc Virgilius in fex
Proſpiciensſummaplacidum caput extu- to , Suſcipit Anchiſes atque ordine fingu
lit unda. llli iaó ornaj izí ooikaj izoba. la pandit. pro , reſpondit ad interroga
Δημοσθένης φιλιππικων α. μάλιστα την οροτέρων tionem Aenea , φαίη λέν. Α'esoφαίης
ρη θέντων υπ' εμού μνημονεύσιπς. Ηerodo- Γεωργίς είγε Κιλικίας αίμα εξολοίμω ταία
εus in . Ε'τρατίυντο διαο συρίγγων και πη- λέγων. Ιnueniuntur & noftri abundan
xridan xoei' a'awu. Demoſthenes Philip- tia vtentes , vt , loquere dicens, & , ftede
picis : Tã de imóvevoipivudupio ,oidi iwo properans, & fimiliter. Actici , Perizza
Λακεδαιμονίοις ήσαν , Herodotus , Υπο τον ζηλών ούτε και έζηλωκέναι ούδε . Δίχθης
snöv xo Carac éve. Hinc & , Sub , apud nos AcPACIE φαινη δρ έζηλωκ έκαι τους αν τα
accuſatiuo & ablatiuo adiungitur. Ge- dikasiew xaj izo de iaurtles xaj izrip aman
nitiuo enim præpoſitio apud Latinos diggóvulouévous. Hac figura frequentili
præponi non poteít ſeparatim . Vir- me quoque Romani vtuntur , vt infi
gilius in fecundo ,poftesque ſubipſos i nita verba pro participiis ponant , vt
iuntur gradibus. Idem in octauo ,fub Terentius in Adelphis :Video fapere in
se tolerare magiſtro Militiam . Sub ocu- loco, amare ixter Je. Qed sov ina's. Et
bis, quoque diciipus, pro, ante oculos. vopalv Azmaindo. Latini plerumque accu
fatiuo
 1313 LIBER XVIII. 1214
fatiuo vtuntur in huiuſcemodi interie Two Baidya . A'r' ei dorei 001, motípois xapro
; ei ctionibus, Pro Deum fidem ! Terentius ex ”. Hincnos , Vicem tuam doleo, pro,in
in Phormione : Pro Deum immortalium tuam , & ,feptimo Calendas, pro, ante Ca
fidem , negat Phanium effe hanc ſibi cog. lendas. Virgilius in primo', Italiam fato
natam Demipho ! & ad nominatiuum profugus, pro, in Italiam . Terentius in
tamen ſolet proferri, vt idem in Adel- 'Eunucho : At ille alter venit ad nos an
phis, Pro,dirimmortales,facinusindignum nos natus fedecim . pro , ante ſedecim .
Gera quod narras ! Attici , peóvov poi wa Frequentiſſima eſt hæc figura apud au
ctores, in qua præpofitio deficit. xams
78. Et nos , Inuidiam mihi colligit. Illi ,
s
Qirol Modpec TOUTO , raj zoutw . luuenali bev , quod eſt a loco , Cratinus pro in lo
in primo , audenti ſeſe indulffle tribuno. co poluit : oʻs ole nitu iraustiniscis xao
Αττici , φορεν (αθητα , ή σέφανον , βακτη- μόθεν άκρας της κόμης καθέλκων . Μelius ta
ear. Virgilius in ſeptimo , detiara & men diſtinguendum xaucej humi , xamón
ſceptro : Hoc Priami geſtamen erat, cum Bev ab humo,xauate ,in humum . Nos ge
sura vocatis More daret populis. Idem nitiuo quidem in loco, & ablatiuo vero
in primo : Virginibus Tyriis mos eſt ge- deloco , & accuſatiuo ad locum vtimur,
ftare pharetram . Idem in eodem : Pre humifum es , eft. Salluſtius in lugurthi
terea fceptrum Ilione quodgeferat olim , no : Que bumi arido atque arenojo giga
Maxima natarum Priami. Illi , opó- nuntur. Virgilius tamen in quarto Ae
unais 631Mou ride , roj delta . Et nos , Eft neidos , eiectum litore, dixit , pro , in litus;
nobis prudentiaillius rei, & , deillare. At quanuis quidam diſtinguentes , eiectum ,
cici, oporriţiat tadi, xoei Twvde, roy' arei tão ad conſequens verbum ,dicunt, litore o :
dt. Mévarspos Mocywn. a'm'ou Ta Bix NS- gentem Suſcepi, & regni demens in parte
NICac SH oportious. Sic nos ad accu- locaκι. χορταζόμενοι δε και τόδι. Κραή
fatiuum , Curo illam rem . Illi , χάριν έ- νος Οδυστύσιν. Ηθε πανημέριοι χορταζόμενοι
χω σοι και οίδα σου . Δημοσθένης οι εφαίου, γάλα λευκών . Simile Virgilius in III. Ge
ñisTempapxias ou des mois novovou aux dépovna orgic. Pafcuntur veroſýluas , & fumma
μας έχεν, αλα πις ποιήσαι ασκούσιν . Ισοκρά- Lycεί . Ιdem in fecundo Aeneidos: Im
Tu inévns égxwuiw. Ireiw xáápu sifónes mois plicat , & miferosmorſu depafcitur artus.
Toma meesaholaiy . Terentius in Eunu- "Sicergo poſſumus dicere : Satior illius rei,
cho : Magnas vero agero gratias Thais & illam remo Terentius in Adel.
mihi ? Idem in eadem : & habetur & phis : Sed postquam intus
refertur Thais tibi, vt merita es, gratia . fum omnium rerum
Αττici , χάριν οιω, pro είς τίω χάριν, Πλά fatur.

‫ܠܳܐ‬
 1
1216
1215

monorenomenomenomenonomuneraలలదలగలలలలలలలలలగుణం
BoxeDauTOKUBURUT none లనలజలగలతలగలగలగలగలగలగలగల

PRISCIANI GRAM
MATICI CÆSARIENSIS
1

1
Partitiones verſuum XII. Æneidos
principalium .
RmA virumque cano, Troie fiti, quales inuenies apud Horatium &
quiprimusaboris. alios Lyricos , mixtos ex dactylis& iam
Verſus ' genere vniformis, bis , vteſt apud Flaccum : Scribere verf
fpecic dactylicus, compoſi- culos amore perculfum graui.eſt enim ſe
tione (unplex , nec fimilis miquinaria penthemimeris heroica cum
pedibus, depoſitione terminalis in dif- dimetro iambico. Heroicus vero lim
fyllabum ;qui diuiditur in ceſuras,per co- plex eſt compoſitione, id eſt,a pedibus
la quidem in nouem , per commata vero vnius ſpeciei componitur.d. Quid eſt
in duas , ſemiquinariam & ſemileptena, nec ſimilis pedibus ? u. Quia licet vel
riam ; per pedesinquinque,quiadacty- dactylos vel fpondeosponere. d. Quid
lus habet tres fyllabas. d Quid eſt ge- eſt depoſitione terminalis in diſfylla
nere vniformis ? Mo Quia generalia bum? i. Caralecticos dicunt,quibus
metra nouem ſunt: Dactylicum ,Anapę- deeſt in fine aliquid : Acatale& icos, qui
ſticum ,lambicum , Trochaicum , Chor- bus nihildeeſt. Heroicus autem,quile
iambicum ,Pxonicum , lonicum a maio- gitimos habet dactylos , qui triſyllabi
ri,fonicum aminori,Antiſpaſticum . & lunt , ideo in dillyllabuin deſinerevulc,
ſunt in quibuſdam generibus diuerfæ & minuit in fine vnam fyllabam , ne fit
{pecies verſuum , vt ChoriambicumAl impedimento ſequenti verſui quin ce.
clepiadeum ,ex fpondeo & duobus cho. leriter incipiat. Præterea dicuntur hy
riambis & pyrrhichio : Choriambicum percatalectici , quibus abundae yna vel
Glyconicum , ex ſpondeo choriambo & dux ſyllabæ , vt nouenarium Pindaricí:
pyrrhichio. Similiter alia huius generis quod cum ſic dimecrum iambicum , ha
plurima inueniuntur metra,vr illud Ho . bet tamen vnam fyllabam plus in fine.
ratianum : Lydia dic per.omnes. quod ha- Horatius: Sylualaborantes geluque. Bra
bet choriambum & bacchium . Dacty- chycatalectici dicuntur in iambicis &
licum vero vniforme eſt. d. Quid eſt ſimilibus , quibusdeelt vna fyllabavel
ſpecie dactylicus ? y. Quia legitimos duæ , vt eſt ſenarium iambicum Colo
pedes dactylos & fpondeos accipit , qui phonium, vt Horatius : Mea renidet in
in dactylos reſoluuntur ratione tempo- domo lacunar. Per cola diuiſio ſeparatur
rum . $. Quid eſt compoſitione velra- in certas integras partes orationis:per pe
tione fimplex ? M. Qua ſunt verſus cx des vero ſecundú metri rationé; & per có.
diuerfis gencribus metrorum compo- mata ſiniliter. Cõmata aŭt funt tria,tro
chaica,
 1217 S.V PER XII. VER. Æ N. LI B. I, 1218
chaica , ſemiquinaria , & ſemiſeptenaria. duos; bis o & o,fedecim :& quintusduos;
quarta cnim Bucolicamagis pallio eft,fi- bisſedecim , triginta & duo. &in Iambi
cut teinipes , & quarca trochaica, & quæ co fimiliter primus locus accipit pedes
inueniuntur per ſingulos pedes. Cælurę quinque, ſccundus tres ; ter quinq;,ſunt
vero curſum & rhythmum lcuiorem lo- quindecim :tertius quoq;quinq;; quin
lent perficere, & neceſſe eſt vel vnam vel quies quindecim ,ſeptuaginta quinque: 2

duas cæfuras in verlu inueniri : nam tres quartus tres , ter leptuaginta quinque ,
rariſſime poffunt inueniri in codem ver- CCXXV : quintus quinque; quinquies
fu. nam fi femiquinariam habet,trochai- CCXXV , cią cxxv . Sicin omnimetro in
5 cam raro habere poteſt,niſiquando mo- quo diuerſorum pedum ſunt eadem loca
nolyllabainterlicdictio ,vt, Munera cla capacia, vtin Anapæſtico & Trochaico,
raded:t, dat eidem debitapater. & e con- hacratione figuraspotesinuenire. Nam
trario fi tertiain trochaicam habet, ſemi. in illismetris,in quibus ſingula loca fixos
quinariam raro haberepoteſt. Perpedes habent pedes, id eſt,ſingulos, vnius ſunt
in quinque diuiditur hic verfus cæluras, figurç , vt in Aſclepiadeo ac Sapphico
quia ſex pedesquinque habent interru- hendecaſyllabo & fimilibus .
ptiones. 8. Quot figurarum eſt heroi .
cus verſus ? p. Triginta & duarum . $ . Arma virumque cano,Troic qui pri
Quomodo? p. Quia quinquedactylos mus ab oris.
vel ipondeos habentes vniusfane neng AqueScande
ca,noTro,iequi, pri musab,oris.
verſum . tho Arman i,rum
ræ . Similiter quatuor dactylos, & vnum
ſpondeum habentes, quinque faciunt fi- d Quot habet figuras ? M. Decem .
{ guras : & econtrario ,exquatuor ſpon- 8. Quare ? M. Quia conſtat ex tribus
deis & vno dactylo quinque figurarun dactylis, & duobus ſpondeis.d . Quot
eſt.Vnus enim inter quatuor murans lo- cæſuras habet ? Mo Duas. d. Quas ?
ca, quinq; facit figuras. Sic & duofpon- to : Semiquinariam & ſemiſeptenariam .
dei inter tresdactylos, & duo dactyliin- d. Quomodo ? M. Arma ui, rumque
ter tres (pondeos mutantes loca , denas C ,no Troia. d. Quot partes orationis
faciunt figuras.Habeinus igicur tres mo- habet iſte verſus ? . Nouem . d. 0
dos , & primus fingulas tiguras habet ex ftende. M. Arma,virum , q , cano,Troia,
quinque fimilibus . Poneigitur duas fi- qui,primus,ab,oris. d. Quot nomina ?
guras. Secundus , qui ex quatuor & vno u. Sex, Arma, virum ,Troie qui,primus,
diffimili mutanteloca, quinas. Pone er- oris. 8. Quotverba ? p. Vnum , cano,
go hic decem figuras. Tertius modus eſt .d. Quot præpofitiones ? p. Vna , ab.
ex duobus & tribus diuerſis commura- m . Quot coniunctiones ? M. Vna,que.
ris, in quo denæ inueniuntur figuræ.Ad- d. Arma, quæ pars orationis eſt? M. No
de etiam ,viginti. Omnes igitur ſunt tri- men. d.Quale?p. Appellatiuú. 8. Cu
ginta & duæ figuræ. Etvtíciasetiam a- ius fpeciei? p .Primitiuæ . d. Cuius ge
liana rationem numeri figurarum , in o neris? . Neutri. d.Curneutri?m .Quia
mni metro computa, quot pedes accipi- omnia quæ in plurali numero in a deli
unt fingula loca,& multiplica numeruin , nunt , fine dubio ſunt neutrigeneris. d .
quem accipiūt ſingula loca priora, ad nu . Cur ſingulare non eſt in vlu ? u. Quia
merum pedum , quos accipiunt loca ſe- multas & varias res & plures hoc no
qııentia: ve inHeroico ,primus locus ac- men ſignificat. Arma enim dicuntur hoc
cipit duos pedes , hoc eſt, dactylum & nomine inſtrumenta non ſolum bellica,
(pondeum , limiliter fecundus duos ; bis ſed etiam fere omnium artium , vt Vir
duo, quatuor fiūr : tertiusſimiliter duos; gilius de agreftibus in I. Georg. Dicen
bis quatuor ,octo fiunt: quartus quoque dum & quæ fintdurisagreftib.arma.Nau
Qq
 1219 PRISCIANI I 220

tarum quoque & piftorum inſtrumen- nationis, arma? H. Sccundæ . d. Qua

ca armadicuntur.Virgiliusin V. Colligere re ? m . Quia genitistuarmorā facit.O
arma iubet , validisque infurgere remis. mnia auté neutrapluralia a finalé nomi
Idem in I. Cerealiaque arma Expediunt. natiui in o longa cóuertunt, & addita rú
Cum igitur ſit ouerumov,quod quidam y- faciút genitiuu,lifint ſecüda declinatio
niuocumdicunt , & varias reshignificet, nis.Illudquoq; poffum dicere ,quoniá al
ficutipſe demonſtrat,ſingulæ earum ha- teriº declinationis noméin madeſinens
bent luanomina,vt ſcutum ,galea & cæ- in plurali numeronó inueniturniſi ſecú
tera:non igitur opus eſt in hoc nomine dæ,vt.primaprimorü fummafummora, d.
lingularis numerus, cum ſemper in plu- Fac deriuata ab co. . Armarium,arma
caliſignificationeponatur. Poteſt etiam menthyarmamentariš, armille, quæbra
& differentiæcaulà hoc lingularetaceri, chialia vocantur.Ciceroinlv.de Repu
neab armo artu corporis , obliqui eius blica. armentā , & ab co, armentarim . d.
caſus proferri exiſtiinentur , hic armus Dicverbūdenominatiuú. H. Armo As at.
buius armi. d. Cuius figuræ ? p . Sim . Vnde certú eſt quando verbú a nomi
plicis. d. Fac ab e compoſitum . H. ne,an nomcn a verbo naſcitur? H. Exip
Armiger , armipotens, femermis, inermis fa ſignificatione & rerú natura cognoſci
ESinermus. d . 'Cuius cafusin hoc loco ? cur.ná nó poffumus dicere,armo,nili pri
M. Accuſatiui. d. Vnde hoc certú eft ? lint arma quibus armemur, nec auro My
. A ſtructura, id eſt,ordinatione& con- fiec,fuberofuberas,vnde Perlius: Nequa
iunctione fequentium . cano enim ver- fuberato mendoſumrinniat anto,niſi prias.
bum accuſatiuo cóiungitur. Ergo liquá- Sit autú velas. Consra auté a verbonaf
do inuenies talem ordinationem , ponc citur nomé, qď nó poteſt eſſe, nifi prius
loco neutri maſculinum vel femininum , actus verbiin eo intelligatur, vecá dicas,
quorum accuſatiuinon funt fimiles no- leitor, intelligo eú prius legille,& liceiid
minatiuis, & manifeftabitur tibi calus, nomen do. Ergo armo, ficutdixim ', ver
vt in hocverfu , cano virum dixit : fimili bú eft denominatiuú , qd'a nominenal
ter , cano illam rem , dicimus; ex quibus citur ;altor auté nomen verbale. 4.Pal
Deutra quoque fine dubio poſſumus in- fiuú eius dic. M. Armor. d. Declina. f.
telligere, ſecundumquem caſum profe- Armorarmaris velrentur. d. Dic partici
tantur, tam in fingulari quam in plurali pia actiua. M. Armansarmaturus;paffiua
numero. Nec ſolum tantum in neutro auté ,armatus armandus. d. Fac nomé.
genere,in quo nominatiuus,accuſatiuus verbale aparticipio præteriticéporis. Ho
& vocatiaus fimiles ſunt, ſed etiam in a- Armator, armairix.d. Cur ?m . Quiao
liis generibus in quibus inuenies ſimiles.mnia participia præterititéporis, vs in or
•
calus, & dubitas ſecundum quam ftrum cóuertentiafaciút nomen verbalein o
Auram poſitiſint , cóponecum illis qui mni cõiugatione maſculiná;ex quo iterú
Bon ſunt fimiles, & foluiſtitibi dubita- orinrixmucantes facimus femininú,nik
tionem , vtputa fi dicas , oratoribus vtor euphonia.id eft, fonus, prohibcat. quod
magiftris, & dubitesvtrum datiuus an ab. euenit in illis quæ in ſordelinút,veprat
baciuus fit cafus,oratoribus & magiſtris,nó for ,curfor,confór. nemo.n.dicit,pranfrix,
folum , quod vtor verbum ablatiuo ſem - curſrixztõſrix, propter aſperitatem prolas
per cóiungitur,hocpoflis agnoſcere;ſed cionis , vc Teréti tonftrina dixit eupho
eriá fiſecundú fingularé numerú hance- ' niæ cauſa,addéstcótra regula.Sicut.n.a
andé ordines orationem dicendo,oratore do&tore doctrina conſonantes eas habuit,
magiſtro vtor.Omnian.terminantiaire quas ſuú verbú primiriuú, lic debuittonfa
ablatiuú maſculina velfeminina,nullu fi- . rina abiq; c effe, niſi ſonoritas cocgiſſeta
milé cafum habét. A Quotæ eft decli Defenftrix quoq; Cicero in Timro.pro
culit.
 1221 S V PER X11. VER . N. LIB . I. 1222
To tulit addita t. d. Fac alia deriuatiua ab fiuis hoc euenit ſemper, inactiuis autem
‫ما‬
codě fupradicto participio.f . Armatus non ſemper, ſed in quibufdam , &hocin
sus tui,armatura, quæré ipſam ſignificat. femininis, vtarmatura ósdois nomen, &
& ſcicndú quod plerunq;quædánomina dioguérn participiū ;lituranamenopa' no
rerú fere eandéhabentcú participiis ter- men ,newadrato participium : ſcripturan
minationé, differunr auté dcclinatione. gsoon nomen, n'zgástec participium . Ef
Ná nomina quartæ ſunt, participia vero autem inucnirinomina adiectiua homi
fecundæ ,vt indicatus ó rentis , buius iudi- num & mobilia in omnib. Similia parti
Cati ſecundæ, indicarus vero virpious huius cipiis præterititéporis,etiá in ſecúda de
indicatus quartæ :monitus ó izoumeris hu- clinatione,vt,doctus nomenó sunajdutos,
ius moniti,monitusń izimous huiusmoni- participium o Faydeugais ,armatusnomeno
14 tus:leftusó aiagregishuius le&ti,& huiuste inritus,participiū oorwaris. Ergoſciendú,
Etusraiáywois.aditusó megatreuSisbuiusa- quod li fint nomina mobilia hominum ,
diti,aditus ni Begoénevois huius aditus. Qui non poflunt eadem etiam rerum elfe ,vt
dá auté ſtulte & cótra vſum aurorú par- do&tus , armatus : & contra , di Gint recum
ticipiipenultimá producunt,& dicút hoc incorporalium ,non poffunt eadé & ho
ſe facere differentię cauſa. Nullü.n.par- minum adiectiua,vt,metus aditus. Sunt
ricipiū veniens averbisin eo deſinétibus etiam rerum vocabula quçdam , quęneu
fiue focundæ ſeu quartæ ſint cóiugatio . cris præteriti temporis participiis limilia
nis,iproductá haber penultima antecus, funt, vt factum nomen to'üpjov,participiú
ve moneo monitus, habeo habitus, pratereo ni yeysuós: vifum nomen n' isteria , partici
preteritus.Virgilius in IX.O mihi praterie pium ró opbés. Eft aut quando participiis
tosreferatſiIuppiterannos.Obeoobitus Idé præſentis temporis fimilia inueniuntur
in X. Morte obita quales fumaeft volicare nomina adiectiua , vt fapiensnomen icon
figuras. Adeo quoq; facitaditus.Ouidi'in pós, & participium ó opovãv :amans.nomon
Faftis:Soladitus,quâquaris,ait,nevana la- o spasis, participium ó épớv.Sed nomen ge
-bores,Nupta louisfratritertia regna tenor. nitiuo,participiumaút accuſatiuo iungi
Deaditus igitur, quantú ad prçlens,luffi. tur ſecundum verbi naturā,vt, Natus&
cienterdiximus. Larius auté tractatu eſt ipſe dea,oxsxbtis ók becs. natus aút dea , om's
De participio hocin libro ſingulari. Núc · Kaš dicitur. Virum , quæ pars orationis
auté hoc eſt ſciendú,qďgenitiuusquoq; eft? pa. Nomen.d. Quid eſtnomen.?:pho
ſupradictiparticipii pene in omnibus al- Pars orationisvniuſcuiuſq; reiluppoſitæ
ſumpra o facit reinomé,vo, indicatiiudi- communem vel propriam qualitatem fi
Gatio,orati oratio,rati ratio, monitimonitio, gnificans.4. Quotaccidunt nomini? M.
le&tile&tio, i penultima in omnibus corre- Qualitas quefpecies, genus, numerus,
pta Quáuisigiturreguladecnobis copiã figura, caſus ſiue declinatio. Nam com
táin us quáino terminantibus vti , in fi- paratio non bene inter accidentia po .
gnificationibus cerá incorporaliū; tamé teſt poni , quia non eft generale acci
autorú nobis vſus ſunt magis obſeruádi. dens, necin omnibusinuenitur nominis
Illud quoq;fciendú, quod multanomina ſpeciebus, ficut ſupradictaquinq;. Non
verbalia participiis futuri téporisfimilia enim eſt ſpecies nominis, in quanonin
inueniuntur. & a pafliuis quidé ſemper, uenias qualitatem & genus & numerum ,
vtamăduso quantios nomen , amandus que figuram & calum . comparatio aút in ſo
anoncouevosparticipium : legendus ó aiazia- lis,vt dictum eſt , adicctiuis inuenitur.d.
stos nomé legēduso'avaywanoóuevos parti- Dic igitur , Virum , cuius fpeciei eſt? flo
cipium : fimiliter & docendus o'shadextros Primitiuæ. poceſt tamen & a vireo ver
nomen , & didexonoópesosparticipium , & bo eſſe deriuatum . & eft appellatiuum ,
in futuri.quidétemporis participiis pal- & lignificar .corpus animale. 4. Cu
2
--
1225 PRISCIANI 1224
iusgeneris? M. Maſculini. d. Vnde hoc & hac virilis, &hoc virile,& virilitas.vir-.
pollumus ſcire ? M. Tam ab ipſa natura tatem quoque hincvoluntderiuari qui
eius rei quam ſignificat,quam a termina- dam. &. Fac aduerbium. pl. Viruim ,
tione & declinatione. Omnia enim in ir guod Græci aidienaisdicunt , id eſt , per
deſinentia, quæ propria ſunt hominum , fingulos viros. d. Que quæ pars eſt?
maſculinaſunt,& ſecundę declinationis, M. Coniunctio eſt. d . Quid eſt con
vt vir viri,leuir leuiri,treuir treniri, & fi- iunctio ? Me Pars orationis conne
milia. d. Curper u ſcribitur ? M. Quia nectens ordinansq; fententiam.d. Quot
omnia nominaavi ſyllabaincipiétia per accidunt coniunctioni ? M. Tria, pote
u ſcribuntur , exceptis bitumine & bili ſtas,ordo,figura. d. Cuius eſt potelta
quando fel ſignificat, & illis quæ a bis ad . tis ? M. Copulatiuæ. 4. Cuius ordi
uerbio componuntur,vt biceps , biparens, nis ? M. Suppofitiui. d . Cuius figurx?
binium . d. Cur fonum videtur habere po Simplicis. . Quem habet accen.
i vocalis u literæ Græcæ ? . Quia omnis tuni ? u. Hæc & aliæ duæ coniunctio.
dictio a vi ſyllababreui incipiens d velt nes, ve videlicet & ne,ſunt apud Latinos
velmvel vel x ſequentibus , hoc fono inclinatiuæ, quasGræciéyarinna'svocant.
pronunciatur, ve video,videbam ,videbo: Solent.n.ſuosaccétus in extremafyllaba
& quia in his temporibus vi corripitur, præcedentis dictionis remittere , Ft, vi
mutauit ſonum i inv.in præterito autcm rumque ,fubie&tis ve , tanto ne. Ne autem
perfecto,& in aliis in quibus producitur, fæpiſſimee amittés apoſtropho notatur,
naturalem ſonum ſeruat,vt vidi videram non ſolum vocali, fed etiam conſonante
vidiſſem videro. Similiter mutat ſonum ſubſequente , vt tanton' me crimine di
vitinm , quia corripitur : vita autem non gnum Ducis ? d. Fac compoſitum ab
mutat,quia producitur.vim mutat , quia ea. H. Quodque ,atque , neque, quoque.
corripitur : vimen autemproducitur,id- nec quoque aneque factum eſt per apo
coque non mutat. Similiter vir & virgo copam extremarum vocalium ; & quia
mutát,quia corripiuntur:viresauté & vi- in fine ſyllabęg ſcribi non poterat, tran
rus nonmutant q, uia producuntur. vix fiuit in c. d. Cano , quæ pars orationis
mutat , quia corripitur : vixi non murat, eſt ? . Verbum , S. Quid eft verbum ?
quia producitur.Et hoc quidem plerique Mo Pars orationis cum tempore &mo
folent & in illis dictionibusfacere , in dis ſignificatiuum . d. Quod accidunt
quibus afibreui incipiunt ſyllabæ ,ſequé. verbo ? M. Modi, formæ ,ſignificatio
tibus dictis conſonantibus d mrtx , yt nes , coniugationes, numeri figurę,tem
fidus,perfidus,confiteor ,infimus, fimus. Sút pora,perſonequoq;inpleriſque.&.Cuius
董
qui non adeo hoc obſeruant cum de vi eſt modi caro ? . Indicatiui. d. Cuius
nemo fere dubitet. d. Cuius numeri eſt formæ ? H. Perfectæ ? f. Quam a
virum ?u . Singularis. d . Dic pluralem . liam formam habet hoc verbum ? M.
Hi Viri, d. Cuius figuræ?4. Simplicis. Frequentatiuam , quæ eſt , cantocanta
S. Facab eo compolitum . M. Seminir, .cantat. d. Vnde ſolent naſci frequen
duumuir,triumuir,quinqueuir,ſeptemnir, tatiua ? M. Plerunquea participiis piz
decemuir, centumuir, lenir, frater mariti. teriti temporis , vt Gantus canto cantas,
Virbiumquoq;virum bis dictum tradűt. habitus babito habitas,ſcriptus fcriptofcri:
viripoters,virago,virgo,viriluftris ,virde- ptas, captus capto captas, curſus curſocur
Hotus,virmagnificus,virſpectabilis. Quæ fas, domitusdomito domitas, volutus volu
omnia ideocompofitaaccipimus , quia to volutas. Ideo autem diximus plerun
fub vno accentupronunciantur. d. Cu- que , quiaagoagis facitagito , & legolegis
ius eſtcaſus, virum ? H. Accuſatiui fin- legito, & noſconoſcito , & diſco diſcito, &
gularis. d. Fac ab co deriuata. th. Hic fcifce ſciſcito. &. Cuius fignificationisCANOeft
 1225 SV PER XII, VER . A N. LI B. I. 1226

Cano ? pk. A&iux. 4. Cur ? y . Quia tilium & propria ſolent effe ipforum
facit palliuum canor. S. Cuius eſt con- conditorum vrbium ſiuc gentium ,& ap
iugationis ? k. Tertix correptę.S.Vn- pellatiua,vt ftalus, Danans, Latinus,Tros.
dehoc certum eſt ? Mo Quia perſona d. Cur Troia cum apud græcos diph
prima vocalem correptam ante conſo- thongonæ in priore habeat lyllaba,non
1
nantem habet,quæ in tertia producta li- feruaretiam apud nos ? Mo Quia in dif
uequarta coniugatione inueniri no po- fyllabis,inquibusa velo diphthongian
teft: & quod non folum in fecunda per: teccduntapud græcosſequcnte vocali,
fona is finalis corripitur ,canocanis : led diæreſim ſolenttacere latini plerunque,
in plurali numero , & in prima & ſecun- & pro conſonante daplici acciperei, &
C
daperſonai penultima corripitur.itaque eam a priore fubtrahere fyllaba , & ad
antepenultimain his acuiturperſonis,vt iungere ſequenti; quanuis antiquiſolc
sarimus canitis. nec non imperatiuus & bant duo ii ſcribere , & alterum priori
infinitiuus e correptam habentes , ficut fubiungere, alterum præponere ſequen
etiain Donatus docet , manifeſtiilime ti , vt, Troia ,Maia, Aiiax : hancta
id oftendurrt. d. Cuius eft numeri ? men cõſuetudinem habuerunt Æolesi
Singularis. d. Dic pluralem M. Cari- mitantes , qui sono per diuifionum di
mus. d. Cuius figuræ ? p. Simplicis. d. cunt prowirov , & multa fimiliter diui
Fac compoſitum ab eo . M. Succino, ac- dunt. d: Qui,quæ pars orationis eſt ? k.
cino,concino. d. Cuius eſt temporis ? u . A quibuſdam pronomen eſſe putatur
Præſentis. d. Dic przteritum perfe- hoc, ſed non recte. proprie enim pro
Etum . ll. Cecini. 8. Cur ? M. Quia nomen eſt, quod pro nomine proprio
verba in no deſinentia , ſi tertixconiu- ponitur,& perfonam finitam habet. Er
gationis ſint, in vr faciunt præterituin , go cum quis velqui& qualis & talis ,tan
vifternoſtraui,cerno creui, jpernoſperui, ius & quantus, & fimilia infinita ſint vel
lino leui , pono quoque antiqui pofiuiſe- interrogatiua,vel relatiua,nechnicas ha
cundum analogiam dicebant,quod nunc bent perſonas, potius ſunt nomina. Nec
p ?fui dicimus.cano autem ideo cecini di- mirum fi quædam exiplis declinationem
xerunt , ne ſi caui ſecundum analogiam habent pronominum : cum pronomina
dicerent , nenacano naſcivideretur, ſed quoquc multa , de quibusnon eft dubi
ab eo quod cſt caneo. ab eo tamen com- tatio quin pronomina ſint , nominum
poſita in üi diuiſas faciunt præteritum , habeançdeclinationem ,vtmeus tuus,no
concino concinui,ſuccino ſuccinni, occino ster,& veſter.& eft fciendum , quodqui
occinui. Š. Dic participia actiua. M. Ca- pro quisponitur:quis autem ,proqui,no.
nens & canituruspalliua,cantus & canet- & omnia huiuſcemodi relatiua nomina
des. . Fac ab eis nomina. H. Cantus per ſeacuuntur, in contextu autem ora
woring& cantio, & cantor,& cantrix ,& can • tionis grauantur,id eft, pro acuto in fine
tilena : & a frequentatiuisduo , cantita- grauem accentum accipiunt hoc tamen
tus,cantitatio , & cantator & cantatrix & ipſum ,qui pro aduerbio lepe inucnitur,
cantatio. concinnus quoque a canendo quando accipitur pro quomodo. eſt et
compoſitum eſt. d. Troia , quæ pars iam ablatiuus
. . Fac ab co compoſi
Quisquis,quisque aliquis,aliqui,
cit ? u . Nomen. d . Quale ? u. Pro- tum . M.
prium. A. Cuius ſpeciei ? u. Deriua- fiquis,neques ,quisquam , quicunque, quis.
tiur. A Troc enim rege nominata eſt piam , quidam ,quin , quod fignificat,qui
Troia. di Dic ab eo alia deriuata. M. non , & cur non , & vt non, & necnon,
Troianus, Troicus : Tros quoque quan- Atqui& atquin. d. Primus, qua pars o
do pro appellatiuo , id eft, gentiliacci- rationis eſt? . Nomen. d. Cuius fpe
- pitur. Etfciendum quod pleraque gen. cici eſt ? m. Ordinalis.& eſt a græco,
Qg3
 N I
1217 PRISCIA 1228
quod eftweons.d. Cuius gradus eft?. natiuo, & cumeius declinatione , aur
Suplatiui.d.Vnde hoc certú eſt?u . Quia cum illis dictionibus , quæ carent caſi
omnibus folet numeris præponi , & ge. bus : in appofitione vero cum ablatiuis
nitiuo pluraliſeinper coniungitur, quod' caſualium , vt ,abducoabducens abducen
ſuum eſt ſuperlatiui , vt ,primus illorum . tis , abigo abigens abigentis. Et ſciendum
Ergo proprie illorum eſt nominum ſu- quod candem ſignificationem habet a
perlatiuus, quz numerum ſignificant * & ab & abs : & ^ quidem velabsvocali
tribus & vltra. Nam comparatiuus eius, fequentenonponimus, ab vero non ſo
id eft,prior , qui ad vnum folet fieri ſem - lum vocalibus fequentibus , fed etiam
per inter duos ponitur. Ergo poſitiuum conſonantibus quibuſdam non maleſo
numerorum nominanon habent. Quod nantibusantecedente ab , vt abduco, abs
autem comparatiuum cſtprior ,oftendit do.abs vero fequente q , vt absqualibet,
in vs neutrum,quod ab eo naſcitur,prius. velc,vtabfcondo,velt,vi abstineo,abftra
Nullumrenim nomen in or definenscó- bo. d. Quo accentu pronunciatur,ab?
mune,in vs facirneutrum niſi ſit compa: M. Perſe, acuto ; in verſu vero , graui,
ratiuum , vthit & hec melior, & hocme- ficut & aliæ omnes præpoſitionesin fuo
lius, hic e hac doctior , eo hoc doctius:fic, loco pofitæ , id eft , præpofitiur. nam
ergo,hic & hec prior,& hoc prius.S.Facab eſt quando mutant ordinem & poſtpo.
co aduerbium :p.Prime, primum ,& pri- nuntur, & mutant accentum, vc, te pro
mo.d.Fac deriuatiuúnomen.p . Primitia, pter eundempropter;hic penultima habet
primitiuus a um primarius, primulus,pri- acutum accentum '; quod fi præponere
mores,priſcus ,priftinus ,primas priwatis. tur , fine dubio grauaretur.d. Oris, quz
f. Cur in finecircunflectitur primas ? Hoe pars eſt ? m . Nomen. d. Cuius numeri?
Quia antiquihicEg hæc primaris dicebát, fi Pluralis. 8. Dic ſingularem . f . O.
penultimam circunfcctentes. ti igitur ra. d. Quando habet aſpirationem ho .
conciſa manſir accentus integer in ea- ra ? Hao Quando tempus fignificat :
dem alitera,quæ extrema fyllabæ facta quando autem fines ,fine aſpiratione
eſt, quæ eratin pleno penultima. Ergo eft: & quando plurale eft, neutrigenc
hoc idem in omnibus fimilibus obſer- riseft , a fingulari, quodelt esoris.
uandum eſt,vt Arpinas, Suffenas,Capenas,
& fimilibus aliis. F. Fac conipofitum a
primo. Ho Primordium , principium ,pria
mipilarius,primicerius,decemprimi, quo- Conticuere omnes ,intentique oratinee
modo decemuiri,primogenitaswestitoxot, bant.
primotinus mesóimos, quomodoferotinus Š.
Homos, pridie,princeps.d.Ab;quæ pars 'eſt? . Scande
Scanin de,tenis,
A ;mnes um Hi Contich , oro,
verſum
verfquorate
Hi Præpofitioeft: d. Quid eft præpoſi- , nebunt . &
tio ? . Pars orationis ,quæ præpofita Dic cxſuras no Semiquinariam .
aliis partibus orationis , ſignificationes Quot babet figuras ? p . Decem..
earum aut mutat, att complet, aut mi- Quare ? No Quia habet duos da
auit: complet , ve facio perficio : mutat, ctylos & tres ſpondeos. & Tracta po
vt do &tus indoctus : minuit , vt rideo fub- des. M. Conticu , er o mnos in , ten
rideo. d. Cui caſui'adiungitur ab præ- ti , ga orate , nebant'. A.f Partes 0
pofitio ? p. Ablatiuo in Tola appoliti- rationis quot funt ? No Sex. d
one. d . An etiain in compoſitione a- Quot nomina ? Mi Duo. 8. Quæ ?
liis partibus orationis præponitur. H. Mi Omnes & ora . Quot ver
Tain in compofitione quam in appofi- ba ? po . Duo , conticuere , & , tent
sione , fed in'compofitione cum nomi bat. 8. Quid aliud habet: ?fh. Partiai
pium
 ( 121 ) S V PER XII. VER . EN . LI B. II. 1230
pium intenti, & coniun&ionem Que. di modo ,cum conticeatur, conticeretur ,com
Cõticuere, quæ pars orationis eſt?M.Ver- ricitum fit velfuerit , conticitum effet vel
3 bumn . d. Quale? y. Perfectum . d . Quo- fuiffet ,conticitum erit velfuerit. Infini
modo dictum ? . Indicatiuum . d. Cu- tiua imperſonalia fimilia ſunt pafliuis,
ius coniugationis ? 4. Secundæ. . Cur conticeri, conticitum eſſe velfuifle.contics
fecundx ? . Quia in præfenti tempore tumiri. d. Quid ergo intereltinter in
fecundá perſonain es productam deſi finita imperſonalium & pafliuorum ? M.
nit , conriceo montices , quanuis a prima Quia infinitis imperſonalibus nccelle
quoqneperſona hoc manifeſtum eſt in eltverbum & pronomé fiue nomen ad
hac coniugatione. Omnia enim verbain iungere, vt , taceri amevolo ,id eſt , tace
co delinentia , fecunde furt coniugatio- revolo. Sin auteni verbum tantum ad
nis , exceptis paucis primæ coniugario- das , dicendo , taceri volo , palliuumo
nis, quæ fere ſunt hæc:beobeas, creo creas, ſtendis fine dubio. Licet tamen palli
6
fcreo ſcreas,meo meas , nanſeonauſeas, la- uo adiungere ablatiuum caluin , led ita
queo laqueas,calceo calceas, nucleonucleds: vt ſubiungatur accuſatiuus primæ vel
& quartæ ,queu quis & cois, & quæ ex his ſccundæ vel tertiæ perſonæ , vt , legi vo
componuntur. 8. Cuius ſignificationis? lo me ate, legitevolo a me, legiillum volo
M. A diux . d. Dic paffiuum . M. Contice. ate , vel, ame, legiillefe vultate , vel, a
or. 8. Cuius numeri ?k . Pluralis: d. Cu- me. Ecce hoc palliuum eſt line dubio,
ius figuræ ? u Copolitæ . .Ex quib.co- quia & accuſatiuus & ablatiuus adiun
ponitur? p .Ex integro & corrupto.com gitur infinito : quod ſi eſſet imperſona
præpofitio eſt integra, quamuisſeparata le , fieri non poffet, nam accuſatiuun
in appoſitione non poteft inueniri , ſed ei nunquam poffumus adiungere. Ex il
lemper in compofitione. ticuere autem lo quoquc eſt facile dignofcere , quod
corruptum eſt,quia a, quod habuit ince- imperſonale haber ſignificationein a
grum ,mutauicini,tacuere,ticuere. 8.Cu- aiuam etiam in infinito. namn , taceri a
ius eſtperſonæ ? k. Tertiæ pluralis, quz me volo dicimus, pro , facere volo. Ta
tam in, re, quam in,runt in hoc tempore ceri autem illum volo, eam perſonam o
finicur. d. Cuius temporis ? p.Præte- Itendo pati , quam protuli per accuſaci
riti perfecti. d. Dic primas perſonas in uum . Imperſonalibus autem pati qui
omni tempore per fingulos modos. Mo demneminem ſignificamus , agere au
ludicariuo,conticeo, conticebam , conticui, tem eam perſonam oſtendimus, quam
ponticueram ,conticebo. 8. Dic totum im- per ablatiuum proferimus, vt , taceri a
peratiuum . p. Imperariuo, contice conti- mevolo , pro , tacere volo:raceria te volo,
ceat,conticeamus conticeteconticeant, con- pro , tacere te : taceri ab illom ,pro tacerc
contice-
ticeto tu conticeto ille , conticeamus. illum. d . Cur conticitu ire facit fu .
10 : 6 conticesto. Optatiua, vtinam contice- turum ? Quia per formam parti
rem ,conticuiffem.conticeam. Subiunctiuo, ticipii præteriti temporis neutri , & in
cum conticeam , conticerem , conticuerim , finiciuum ire vel iri tam actiuum quam
conticxiffem ,conticuero. Infinita,conticere, palliuum profertur , vt tacitum ire,
conticuiffe,conticitum ire,velconticiiurum & tacitum iri : vel per futurum actiui
effe. Iinperſonalia indicatiui , conticetur, participium & effe vel fuiſſe iaci
conticebatur, conticitum eftvelconticitum turum eſſe vel fuiſſe. taciturus enim
fuit , cont citumeratvelfuerat ,conticebi- eſt participiumfuturi , præteriti vero
tur. Imperatiuo , conticeatur, conticetor. tacitus sacita tacitum .
Optatiuo, vtinam cobriceretur, conticită tris verbis , quanuis non lint partici
slet velfuiſſet,conticeatur. Subiunctiuo pia præteriti ad fimilitudinem haben
Q9 4
1231 PRISCIANI . 1232
tium hocproferimus,vt,ftatum ire,ſicut, fuiffe; & fupina duo, conticitum conticitu:
amatum ire. & duo lupina,tacitum tacitu , & futuriparticipium actiuum , conticitu
ftatum ftatu,ex quo,ftaturus, vt amatum rus. & hæc quidem oriúntur a partici
th amatutus,ficin cæteris quoq ;. d. Cur pio præteriti. A participio vero præfen
conticui facit præteritum perfectum ? u . tis , quod naſcitur in prima quidem &
Quia omnia in ccodeſinentia, mutant ſecunda coniugatione a ſecunda perſo
coin üi diuiſas , & faciunt fupradictum na , cum extremæ ſyllabæ interponimus
tempus, vt arceo arcui, taceo tacui, jaceo , vt , amoamas amans, doceo docesdocens:
iacui, excepto , mulceo mulli. d. Facin- in tertia vero & quarta a prima perſo
choatiuum . m.Conticeo conticefco. quidá na , mutato o in ens, vt, lego legens,audio
tamen conticifco protulerunt. ſed regula audiens,faciofaciens,venio veniens : ex
magis in inchoatiuis e penultimam fa- ceptis,coqueo, & quæ ex eiſdem com
gitat, in his quæaverbisſecundęconiu- ponuntur. Hæcenim antee , i habentin
gationis deriuantur, vt , horreo horreſco, nominatiuis participiorum. nam , ievs
ferueoferueſca, caleo caleſco . Inueniuntur & quiens faciuntparticipia. ingenitiuo
enim ab aliis quoque coniugationibus, quoque per tranſmutationemvocalium
ſed raro ,vt,amaſco,hiſco, labaſco,fciſco. d. ine , & einu declinantur , vt iens euntis,
Declina paſlauum indicariui. k.Conti. quiens queuntis , contra omnium pardi
ceor,conticebar,conticitus ſum velfui,con- cipiorum morem. A præſenti vero par
ticituseram velfueram ,conticebor. Impe- ricipio actiuo nalcitur futurum palliui
ratiuo ,conticereAturmurminiantur, con- sfinali abiecta, & additadus, yt ,Amans
ticetortu concitetorille,conticeamur conti- amandus,docens docendus, tegens legen
ceminor conticentor. Optatiuo , vtinam dus, faciensfaciendus, audiensaudiendus.
conticerer,conticituseſſemvelfuifſem ,con- lensautem & quiens , & ex hiscompoli
ticear. Subiun &tiuo , cum conticearcerer taagenitiuo faciunt fururum , adiensa
conticitusfim vel fuerim ,conticitus eſſem deuntis adeundus. gerundia quoquetria
velfuiffem.conticitusero vel fuero.Infinita aparticipio futuro naſcuntur,extribus
conticeri,conticitum eſſe velfuifle,conticitú
eius calibus , id eſt, genitiuo , datiuo &
iri. d. Dic participia. Mo Conticitus con
accuſatiuo , amandi do dum , faciendi do
ticendus. d. Cur Tolent Romani præ- dum , docendidodum , cundi do dum , de
teritum perfectum in or deſinentiú ver-
Dic nomen verbale ex eo. Ho Contici
borum , & omniatempora ,quorum re- for conticitrix : qux quamuis regula con
gula a præterito perfecto naſcitur , per cedat dicere , tamen niã in vſu inuenia
participia declinare? u. Quia apudgrę. mus autorum , non temere debemus
cos quoquein plurimis verbis, in quibus proferre. ipſa res conticinium . a tacco
ſecunda & tertia perſona indicatiui defi- fimplici fit iaciturnus & taciturnitas , 14
cit in præterito , per participium eas de- citurus & tacitus participia. d. Onsnes,
clinant,& optatiui quoque& fubiunci- quæ pars eſt po Nomen. d. Quale?
. Appellatiuum . d. Cuiusſpeciei:4.
ui preterita,νεπτυμμαι, τίπψαι,ίυθαι,π-
nýj pee Yee, topepárosést, nitukemévosfios . Sic & Numeralis. Omnia autem nomina nu
optatiua & ſubiun &tiua. quod Romani merum fignificantia , appellatiua funt,
in omnibus in or deſinentib.faciunt. & quamuis fint quædam cognomina pro
fciendum , quod aparticipio ,vtſupra di- pria , quæ vocem habentnumeralium,
&um eſt,præteriti temporis ,ſolent naſci non tamen etiam ſignificationem , vt,
infinita futuricam actita quam pafliua, Quintus Catulus , Decimus Bråtus. d.
vt , conticitam ire & conticitum iri : & Poteft habere hoc nomen comparatio
palliui quoque ſiue imperſonalis præte- nem ? M. Non. S. Quare ? u. Quia
ritum infinitum , vt , conticitum effe vel nullum nomen numerum ſignificans
com
 1233 SVPER XIL. VER. EN. LI B. II. 1234
comparationem poteſt habere, cum v- cipia communia ſunt trium generum
3
nuſquiſque numerusin ſe cóſtet, nec au- vt, hic eg bec hoc amans, & tertiæ de
. geri,nec minuiin ſua qualitatepollit,ex- clinationis. Et ſciendum quod ſunt
cepto,prior.quod in duobus ordinem fic quædam verba , quorum ſignificatio ad
gnificat. d. Cuiuseſt generis? H. Com- lolos mares , vel ad ſolas feminas perti
munís.8. Cur?4. Quia omnia nomina net : ad mares , vt , futuo : cuius parti
in is deſinentia,ſi apud græcosvelcomu : cipium quoque ad maresſolos pertinet,
nia lunt vel mobilia, quæ illi terzliä vo- ve futuens. nemo enim dicit , hacfutu.
cant , apud nos ſinedubio cómunia ſunt, ens, niſi figurate in epiconis nominibus
ināsnità a ti nav, ut hic & becomnis, & hoc animaliú, vt , hee aquila futuens. in quo
omne: 6χρήσιμος και χρήσιμος ετοχρήσιμον , hic quantuis femininuum proferamus, tamen
& hecvtilis & hocvtile: odúoxenos vi dúoxenos marem intelligimus. Sic etiam infemi
To Nuorodos, hic & hac difficilis & boc diffi- nino, nubo vir non dicit,niſi abneget ſe
cile. d . Cuius numeri ? u. Pluralis. & eſt xum , & quali feinina loquatur. ergo
ſciendú quod hoc noné,id eſt, omnis,eá- nubens quoque proprie de femina dici
dem vimhabet ſignificationis fiue lingu- tur . Sed aliquando poſſumus figura
lariterſiue pluraliterproferatur. Omnis te maſculinis quoque generibus adiun
homo, enimfi dicam , & omneshomines is gere talia, fi dicam : magnuseftignis nu
dem ſignifico. & omnia, quæ fimilévim bensmihi,ignis,pro amata, dicens.d.Cu ;
habent ,id eſt , cun £ tus ti , vniuerſusfi. d. ius caſus ? . Nominatiui, idem tamen
Cuius figuræ ?4.Simplicis. d. Fac ab eo eft & vocatiui. d. Cuius ſignificationis ?
compofitum . j. Omnipotens, omnifariā , M. Hoc primum debes ſcire , quod figni
omniparens, omnigena. Virgiliusin VIII. ficacio participiorum , tam a generibus
Ononigenumg deum monftra. d . Facad- verborum , quam a formis ſumitur.ergo
uerbium ſimplex. i. Omnino; compoſi- a quinque generibus, id eſt, actiuo, neu
cum omnifariam . d. Cuius calus eft hic ? tro, paſſiuo ,communi, deponenti, toti
M. Nominatiui. idem tamen eſt etiávo- dem'naſcuntur fpecies participiorum : &
catiuiin omni plurali numero . Accula- aformis quatuor,id eſt,perfc & a,medica
tiuus vero& vocatiuus huiuſcemodi no- tiua, inchoatiua,frequentatiua,cotidem
minum, id eſt,quæ nominatiuum &ge- formæ participiorum. d. Dicigitur, cu
nitiuum ſingularem ſunilem habent,ac- ius ſpeciei. j. Palliuæ . naſcitur enim
culatiuum pluralemtamin esproductá, ab intendorverbopalliuo. S. Cuiusfor
quam in is longam terminant. d. Inten mx ? u. Eius, cuius verbum ex quo na
Ho Participium.
ti, quæ pars eft ? Mr Participium . 8.Quid
d. fcitur,id eſt, perfectæ. 8. Potcſt aliam
eſt participium ? . Parsorationis parté formam habere hoc verbum ? u . Poreſt,
capiensnominis , partemque verbi. d . frequentatiua. Intentoraris , ex quo par
Quot accidụnt participio ? M. Sex, d. cicipiuin intentatus. d . Cuius temporis?
Quæ? u. Genus, caſus, tempus,ſignifi- m . Præteriti. d. Cuius figuræ ?'. Com
catio , numerus & figura. d. Cuius ge- pofitæ ex duobus integris. & fciendum
neris ? M. Maſculini. d. Cuius nume- quod fimplex eius in vſu tam per tus
ri ? p. Pluralis. d . Dic ſingulare. p. In- quam perlusinuenitur, tentus & tenſos.
tentustatum . & fciendum quod omnia Lucanus in l. Et varias ignis tenſo dedic
participia præteriti & futuri temporis aereformas. Ettentus tamenateneorfit:
mobilia funt , & maſculino quidem & poteſt tamen etiam nomen eſſe,inten
neutro genere fecúdum nomina fecun tus, vnde intentior intentiffimus. Tento
dæ declinationis declinantur : in femi- rium quoque hinc deriuatur, & tentigo,
nino vero primam declinationem ſer . & tentor. .. Que , quæ pars orationis
uant , præfentis autem temporis parti- , eſt ? p . Coniunctio copulatiua. d. Cu
1
1233 PRISCIANI 1236
ius ordinis ?p .Poftpofitiui.d. Ora, Quæ cidunt. crgomclius eſt pro comparatio
pars eſt?p .Nomen appellatiuum , neu- ne addere accidentibus aduerbio Speci
orum plurale, ſimplex, caſus inhoc loco em . Quædam enim aduerbiorum arco
accuſatiui.Idem tamen eſtin neutris no- rum, id eſt, primitiua , vel primæ impo
minibus ſemper, & nominatiuus & ac- fitionis ; quædam deciuatiua. primitiua,
cuſatiuus & vocatiuus.d.Dic ſingulare.po vt,fæpe,fatis:deriuatiua,vifæpius fatins.de
Os oris. nain fi correpteos dicas,aliud ſi- Poftquam igitur cuius Ggnificationis eſt?
gnificat , & offis facit genitiuum .d. Fach. Temporis. S. Cuius figuræ : . Com
diminutiuum . H. Oſeillum . d. Fac de- policæ ex duobus integris, poft & quam .
riuatiuum . M. Ofculum & ofculor o- Quem habet accentum ? ph . Si per ſe
ſcularis. Oſtium quoque inde deriuatur, proferatur, vel præpoſtere, acutum ; in
ex quo oftiarius Oftatim . Oro quoque verſu grauem. d. Da deriuatiuum apoſt.
yerbum ab ore eſt, &oraculum . d. Te Mo Poſterius ,poftea,pofterns,pofteritas, hu
nebant ,quæ pars orationis cſt ? p. Ver- , ius comparatiuus pofterior , ſuperlatiuus
bum adiuum , perfe & um , indicatiue di- poftremus, & aliudpoſticuscacum , & po.
& um , temporis præteri imperfecti, nu- ftea , & pofthac,& poftmodmin .Poftes quo.
meri pluralis,perſonætertiæ, coniugati- que indevidentur dici , quod poſt fores
onis fecundæ. d. Declina. 4. Teneo te- ſtant. Poſthumus etiam ab hoceft com .
nebam , & cætcra. d. Quam aliam for- poſitum , & poftliminium , & pomerium ,
mam facit boc verbum ? u. Frequenº quaſi poſtmurium ,& , pofthabeo .c. Res,
tatiuum ,tento tas.compoſita ,attineo,re- quæ pars orationis elt ?4. Nomen. d.
tineo,contineo,ſuſtineo,pertinco , continens, Quid eft nomen ? M. Pars orationis, &
continentia ,retinaculum . Deriuatiua , te- cætera. d. Quot accidunt nomini?
nax , tenacitas, Quinque.d. Quæ ? p . Qualicas ,genus,
Poftquare Afía ,Prismig euerteregentem . numerus, figura & calus.
ciei appellatiuorum ? Ho . Generalis
Caius ſpe.
Scande verſum . H. Poftquam res Quanuis enim quidam grammatici in
,
A;Af1,4 , & cætera. d. Quas habetcx. corporalia Coleánt res dicere , tamen
furas M. Semiquinariam & ſemiſepte- vera ratione omņia quæ ſunt fiue core
nariam . 8. Quot figuras habet ?u.De- poralia ſiue incorporalia, medyuata res
cem. habct enim tres dactylos , & duos poflunt nominari ſicur hic, res Afia, dixit
fpondeos. d . Diuide angulos pedes. No pro opes. &refpublica, & resfamiliaris, &
Postquam ,res Afi,« Pria, mique ,vertere, res vxoria.Ergo ficut ſupra diximus,ſigni.
gentem . S. Quot partes orationis habet ficationem habergeneralem , & ek pri.
hic verſus ? p. Septem . d. Quot nomi- mitiuum. d. Fac igitur ex.co deriuaciuú,
na?4.Quatuor,res, Aſe, Priami,gentem . He Recula . Quidam & reum inde di
8. Quot verba ?k . Vnum ,enertere. . ctum putant , quod rei alicui obnoxius
Quid aliud ? M. Aduerbium ,poftquam ,& eſt. d. Cuius generis ? M. Feminini. d.
coniunctionem , que. 8. Poſtquam ,quæ Cur' ? M. Quia omnia nomina quin
pars orationis eſt ? H. Aduerbium. d. tæ declinationis feminina funt ; exce
Quid et aduerbium ? 4. Pars orationis, pro dies , quod in fingulari numero tam
quæ addita verbo ſignificationem eius maſculinum quam femininum inueni
explanat, atq; implet. d.Quot accidunt tur , in plurali vero maſculini duntaxat,
aduerbio ? k . Duo. d. Quæ ? p. Signi- & etiam quod ab eo componiſur, meri
ficatio & figura. comparatio enim non dies. Cur autem quintæ fit declinationis,
omnibus aduerbiis accidit, Accidentia in regulis , quasde nomine ſcripſimus,
vero debent generalia elle & communia inuenies. d. Cuius numeri hic ?* . Plu
omnibusfpecicbus dictionis cius cui ac• ralis. , Ynde hoc poflumus ſcire ? Men
Quia
1137 S V PER XIL. VER. Æ N. L 1 B. 11 . 1238
Quia addit euertere. verbum enim verto cta fit , accentus mutatur ? Mo Quia a
accuſatiuo plurali vel fingulari necefle finalis apud græcos producitur,apudnos
eft adiungi; ſingularis autem acculariuus corripitur , accentus quoque apud nos
rem eft. 8. Cuius figuræ ? M. Simpli- mutatio facta eſt. hoc rainen icire de
cis. d. Fac ab eo compofitum M. Ref bemus, qnod liue temporis fiue'litera
publica, resuxoria, d. Cuius cafus? . Ac- rum frat in nominatiuo conimutatio,
cufatiui pluralis. Omne autem nomen melius facimus ſi accentum ad latinica
quintæ declinationis nominatiuum lin- tem proferimus : patronymicis exce
gularem , & vocatiuum , & nominatiuum pris,quæ per omnes calusmagis græcum
pluralem , & accufatiuum & vocatiuum libi defendunt accentum , quia leruanc
fimilem habet. d. Dic regulá in es pro- græcum nominatiuum , vt Priamides
ductam terminatorum non.inum con- Priamida , licet tamen in illis etiam acó
fonante antecedente. . Omnia in es centum ſeruare latinum ; quæ cum fint
productam terminantia nomina , con- græca ,non tamen aliena videntur for
fonante antecedente, tertiæ funt decli- mulis terminationum latinoru , vt.Creu
nationis,vt,cedes cedis,VerresVerris,Vlyf ja, Arethuſa ;-quæ cum latine proferun
fes Vlyffis,Achilles Achillis. & omnia ha- tur , licet eciam in nominatiuo circun
bent pares ſyllabas in nominatiuo & flecti duntaxat in penultima fyllaba..
genitiuo, exceptis paucis,locuples locuple- non eft tamen abſurdum & fi græcum
tis,merces dis heresdis,Ceres Cereris.pespe- accétum feruabimus in noininatiuo dúa .
dis,prapes tis,perpestis:&præterea quintæ taxat.. di Priami, quæpars orationis eſt:
declinationis , res rei, ſpesſpei,fides fidei. Ho Nomen. d. Quale ? M. Proprium
Antiqui , vero & plebes plebeideclinaue- fpeciei deriuatiuæ, dipo Apícasey näiyes
runt,quod nuncplebsplebisdicimus, & çev. d . Fac ab eo deriuatiuum poffeffio
fames famei,quod nunc famis. d. Alie, uum .-pho. Priamcius Priamcia Priamcio.
quæ pars orationis eſt ? j. Nomen . o . um, patronymicum , Priamides, Priamis .
mnia enim nomina prouinciarum , & L. Cuius generis ?. fl. Maſculini, nume
vrbium , & montium , & fuuiorum , & ri ſingularis , figuræ fimplicis, caſus ge
hominum , & dcorum , vel aliarum re- nitiuišdeclinationis fecandæ. d. Quare ?
rumindiuiduarum ,propria funt. d. Cu- p. Quia omnia nomina cuiufcúq;gene
ius fpeciei? Mi Primitiuz. 8. Fae ab eo ris apudgræcosinos deſinentia nomina
deriuatum . 4. Afins aum . Nec mirum, tinú,apud nos mutát osin us,& fecundæ .
in mulcis eniin prouinciarum nomini. ſunt declinationis , vt IIpíamos Priamus
bus inuenis funilia deriuatiua pro pri- Priami, kū os Cyrus; Kúpers Cyprus, Ilúaos
mitiuis & appellatiuis , vt Italus propri- Pyle ,aixazospelagus.Namgenus a genero
um eſtgentile. Similiter,Danaus, Lari. magislatinu , quomodo muni amunero:
325, Hifpanus,Siculus, & Sicanus. f. Dic quib ?.n.huiuſcemodi adiacér verba , fine
& aliud deriuatiuum ab co , quod eft dubio lacina ſunt. d . Que quę,pars eft o
Aſia. jo Aſianus, & Afiaticus: & inui- rationis ? Mio Cóiū &tio . d. Cui poteſta
cem ſupradicta tria pro poffefiuis pro- tis ? Mi Copulatiuæ ,ordinis poſtpoſitiui ,
ferri poſſunt :proprie autem Afióes & A- figuræ ſimplicis: S. Faeab ea cópofitú.pti
fraticus poflefliuaſunt. Inueniuntur au- Åtg,reg ,inq ,quod ,& cęteraſupradicta:
tem hæs eadem etiam propria ,vt, Sci- . Cuius eft accétus?..Enclitică eſt , id
pio Afiaticus,Afanus gentile, Afiaticus eſt,fuú accétum inclinatin ſyllabá extre
victor. d. Cuius eeft declinationisa? k. mäan te fepofitædi& ionis.hoc auté & a
Primr. d . Quar ? u . Quia omni de dix coniunctiones habent , ne , ve.-d. E
fiñentia in amaſculina-vel feminina vel uertere quæ pars orationis eſt ? H. Ver
comitunia , primæ funt declinationis . bum infiniti,, formæ
„nodi infiniti
bum „modi perfecta ,
d. Curcum literaruin mutácio nulla fa coniugationis tertiæ correptæ. d. Quar
1239 PRISCIANI 140 .
re ? M. Quia correptam habet epenulti- men. S. Qyale ?.. Appellatiuum, gene
man. d. Cuius generisvel ſignificatio- ris feminini', numeri fingularis, figuræ
nis? . Actiua ,figuræ compofitæ. d. Ex fimplicis,caſus accuſatiui. d. Dic nomi
quibus? 4. Ex duobus integris, exe prę, natiuum . p. Gensgentis,atq; omnia in ns,
poſitione & verto. d. Diſpone verbum . rs,ls,deſinentia , interpoſitioneri, facit
Mi Temporis præſentis. Numeros enim genitiuum ,vt, mors montis,Mars martis,
& perſonas infinita non habent , vnde & pulspultis : exceptis differétiæ cauſa, frors
nomen acceperunt a defectione nume- & lens; quæ cum faciunt per tis genitius
rorum &perſonarum. d. Declina. k . frontis,ſignificatgræce tojitwmv, &lentis,
Euerto, bam , everti,teram , euertam . Im- Thi parlw :cum aút per disfaciuntgeniti
peratiuo modo , enerte,euertita. Optati. uu, ſignificatfrondis,tlu qumáde, ledis aút
uo modo,utinam euerterem , euertiſem , Tó Kovidov. Præterea,lıtripes libripėdis,quia
euertam . Subiunctiuo modo , cum euer- a verbo pendocomponitur conſonantcm
tam , cuerterem , enerterim , cuertiffem , 6- verbi ſeruar, faciensgenitiuú perdis, li
uertere. Infinitiuo modo ,euertere,euer . bripēdis. S. Fac a gente deriuatiua. p. Hic
tiſſe, euerſum ire. Imperſonalia , exerii. & hac gentilis & boc gentile .Videtur etiá
tur ,cuertebatur , euerſum eft velfuit, e genus agente deriuari, vnde &genius, &
uerſum eratvelfæerat , exertelur. Im- genialis,& generofus,& compoſitayindige
peratiuo, in præſenti ,euertatur , futuro, wa, ingenuus,degener.
enertitor. Optatiuo, vtinamekerteretur,
enerſumeſſet velfuiffet ,euertatur. Sub- Arregina graniiam dudum fancia cura .
nerfum fitvelfucrit
iunčtiuo ,cuerfimefer
, cum euertatur vil finif.
, enerteretur , be Aricanderwerfum.4. Atregina gra,

See,euerfum eritvelfuerit Infinitiuomo- furas. . Semiquinaria, Atre ginacra, usa

do, euerti, euerfum effe velfuiſe, euerſum 8. Quot figuratú eſt? . Decē. haber.n.
iri. Gerundia velparticipialia nomina tres pedesIpondeos & duos dactylos. d.
ſunt hæc , euertendi, cuertendo , euerten- Tractapedes.m . Atreyginagra niiam ,du
dum , euerſum ,euerſu , Participia actiua, dū,fancia ,cura .d. Partes orationisquot
enertens,enerfurus:paffiua, cuerſus euer habet ? p .Septé:quatuor nomina,regi
tendus.d. Cur exerta cuertifacit ? p . Quia nagraui,fancia,cura.d. Et quidaliud ? to
hoc ſolum antet , r habuit in hac coniu . Vna coniunctioné,at, & duo aduerbia,
gatione, id eſt, in tertia , &mutauit o in iam dudū .d. Atquępars eſt?4.Cóiun
i, & facit præteritum . In participiotamé &tio.d. Cóiunctio quid eſt ?m. Pars ora
præterito paſlui prot,shabuit,vt, cuer- tionis annectens ordinásq; ſententia. d.
fius. etiam inverbo verro,verfusfit parti- Quot accidunt coniúctioni? p. Tria. d.
cipium eiuſdem temporis. d. Fac ab eo Quęłu.Poteſtas,ordo,figura.d . Cuius
frequentatiuum. 4. Enerſo ,enerſas, e poteſtatis ? p .Copulatiuæ ;efttamen er
uerfat; euertiso, cuertitas, cuertitat. Etiam & aduerſatiuæ, quam græci wes Trio
ſciendum quodplerunq;folent frequen. Matirovvocant, ſicutetiam hic. Nam£
tatiuaa participiopræteriti temporis fie- neaquieſcente reginaturbatur,quodeſt
ri, vt,fcribofcriptus,fcriptito fcriptitasfcri- contrarium .d. Cuius ordinisu. Com 1

pfitat:domodomitus domiti,domitodomi- munis. licet etiampoſtponere eamquo

tas domitat:currocursº,curſo curſus curſat, modo, e, ſed cauſa merri : quod fere in
& curſito curfitas curfitat, video viſus, viſo in omnibus poteft inueniri præpofitiuis
vifis viſit : ergo & verfus verſo verſas. coniunctionibus. d. Cuius figurze ? the
hinceſt & verfurus,& Vertūnus, &vertex, Simplicis. d. Fac ab ea compofitum .
& vertigo , & verticulum , & verfura. d . Mo Atque. : -. Quem habet accen-.
Gentem , quæ pars orationis eſt ? 4. No tum ? M. Grauem in verſu , quomo
do O
 1241 S V PER XII. VER. Æ N. LIB. V. 1142
do omnes præpofitiux coniun &tiones. rentiæ ratio prohibeat, vt, Ne, quádoun
. Reginaquę pars orationis eſt?u. No- fignificat,grauatur :quando veroro mavu,
men, ſpecici deriuatiuæ. d. Dic primi- circumflectitur. Sic,quando ſimilitudi
timum. 4. Rex. c. Hocquoq; vndenaſci- nis cſt,circunflcctitur: quando iarantis,
tur? p. Arego verbo , vnde genitiuum grauatur, vt, Sic tua Cyrneasfugiantexa
in gis terminat. dicitur autem hoc gfúcs mina taxos. c.Duduń , quæ pars oratio.
noiden aliouo.orgetaanxtov,nec in toto fixum , nis eft ? M. Aduerbium temporis , & eft
necin toto mobile, & omnia quæcunq; fciendum quod vtrunque , id eſt, iam&
maſculinum habenttertię declinationis, dudum ,non ſolum de præterito tempore
femininum faciunt primæ, vt, rexregina, dicitur, ſed etiam de futuro, vt, lam du
leo leenalea,dracodracąna ,hofpes hoſpita, dum fumitepænas,quomodo etiam,qua
sopesfofpita , leno lena ,ftraboſtraba,& ſi do, aliquando, olim ,vnquam :: hæc omnia
qua fimilia inueniátur. Eft auté hoc no- tampræteritum quamfuturum poflunt
men,id eft, rex 83 regina, verbale, quia a ſignificare. & putant quidam , dudum ,
verbo naſcitur. ex hoc tamen quoq; fit quali, diudum , dici :hæcenim fyllaba,id
verbum denominatiuum, id eſt, anomi- cit,dum, ſoler expletiua inucnici : vt,qui
nc deriuatum ,regnoregnas.d . Qualeno- dum, agedum ,adefdum . d. Sancia , quid
menelt? . Appellatiuü, generis femi- eft ? M.Nomen.4. Quale? p. Appella
mini,numeri fingularis,figuræ fimplicis, tiuum ,ſpeciei deriuatiuæ ,fiue participia
hic cafus nominatiui, declinationis pri- lis. Nain a participio ,fanciatus ,naſcitur
mæ. d. Quæ deriuatur cx eo ? M. A rege, ſaucius, quomodo a laſſatus laffus,alace
regius,regalis.c .Quid intereſt interregiã ratus lacerus & lacer : licenim Ouid.VI.
& regale? Ho Regius poflefliuum , regalis Meram. d. Cura, quæ pars eſt. u.Nomé.
vero ad claritatem pertinet,ideít dignus d.Quale? 1.Appellatiuum ipfiusrei:po
rege. n. Dic diminutiuum cius. j. Regu- teſttamen & dealia re intelligi. Scimus
lus & regillius,quæ etiam propria inueni - enim , quiaVirgilius apudinferos inter
untur. Inde puto etiam regulam dici,qua monſtra habitantiain faucibus inferorú,
menfura exæquatur, quafi menfura re- ponit etiamCuras quaſi deas aliquas , vt,
gens. 8. Dic compoſitum ab eo: Mo In- Vltricespoſuere cubilia Cure . Et quçritur
terrex , regifiius. d. Grani, quæ pars ora- vtrum verbum ex re, an res ex verbo na
tionis eft? p. Nomen adiectiuum ípcciei ſcatur ? & potius anteceditverbiactus in
primitiuæ ,generis communis. Oinnia hoc nomine,quia finere eſſe non poteft:
enim adiectiua in is definentia commu- nec enim curſus intelligi poteſt line cur
nia ſunt, & in efaciunt neutrum.numeri rente , nec cogitatio line cogirante ; ſic
fingularis,figurę ſimplicis,calus ablatiui. ergo nec cura line curante. videtur ergo
Omnia enim ſupradictæ formæ nomina elle deriuatiuú verbale a verbo CUTOCH
ini terminant ablatiuú . d. Facab co de- rascurat ... Dic nomina deriuata ex eo.
1

1 riuatum . M. Grauior graniſimius,graui- M. Curioſus, curagulus , curator, curatio,

tas & grauida,hic & hacgrandis, & hoc . citratura, curia , curialis: compoſita,ſe
grande, & grando, & verbum grauo gra- curus,obſcurus, tricurinm . & quidam pu.
was. delam , qua pars orationis eſt ? Mo tant ab eo curam dici, quod cor vrat vel
Aduerbium . n. Aduerbium quid eſt ? agitet .
M. Pars orationis , & reliqua. d. Quot
accidunt ei ? p. Tria, ſignificatio , & re Interea mediñ Aeneas iam claffe tenebat.
1
liqua. d. Cuius eſt ſignificationis ? po ?
Tenporis do nariam , vt, Intereamediñ Aeneks. d.
habet accentum ?u . Grauem , & omnia Quotfigurarú ?p. Decem : habet enim
feremonofyllaba prepcitiua , wifi difc- tres dactylos & duos fpondeos. 6. Tra
12 43 PRISCIANI 1144
áta ſingulos pedes.m . Intere,a medi, de- bonus,na,num.o inopópos nitrogleg tóczka
ne,asiam ,claffete,nebat. d. Quot partes pepov, armiger armigeraarmigernm, oispis
orationis habethic verſus ? p . Septem , mirese to iep ",facer,a ,um.d. Cuius nume
nomina tria,medium , Aeneas, claffe: ver- , ri?p. Singularis,figuræ ſimplicis, caſus
bum ynum, tenebat. & Quid aliud ? the accufatiui. tenebatenim verbum ,accuſa
Duo aduerbia , interea & iam . d. Interea tiuum exigit: & tamen in omnibus neu
quæ pars orationis eſt ? M. Aduçrbium . trisidem caſus nominatiuus,accuſatiuus,
& Cuius fignificationis?4. Temporis, & vocatiuus eſt. d. Cuius declinatio
poceſt camen & loci efſe,ſpeciei deriuati- nis ? M. Secundæ. Omnia enim in vm
uæ ab in enim deriuatur inter,ex quo hoc deſinentia ſecundæ ſunt declinationis fi
aduerbium cóponitur ex integro & cor- ne dubio. d. Fac ab co deriuatiuum . .
rupto , interea. Idco aút corruptum dici- Medietas, mediocris, meditullium . Me
mus ea,quia cuin ſit neutrum plurale,de- dicus quoque videtur inde dictus;quia
.buitcertipi:ſed quia factumeſt aduerbi- temperantia medium eſt inæqualitatis,
um ,producit a.in omni.n.aduerbio cum quæ folet fieri ex contrariis elementis.
Lac finalis a producitur,excepto ita.poteft Mediaftinus quoqueinde videtur com :
tamen ablatiuus intelligi ſingularis, qui poni , quia medias partes balnei tenet,
in compoſitione ſolet huiuſcemodi in- hoceſt,in medio lauantium ſtat.d.Dić
ueniri,vt, quocirca, quapropter. d.Mediš, aliud compoſitum . M. Mediterraneus
quę pars orationis eſt ? u Nomen ...Quid & mediamina.aduerbium medie.verbum
elt nomen ?y . Secundum Donatum ,pars abeo compofitú, dimidio dimidias, inde,
orationis cum cafu ,corpus aut rem pro- dimidiatus. f. Aeneas, quæparsorati
prie communiter ve ſignificans. ſecundú onis eſt ? M. Nomen propriz qualita
Apollonium,Pars orationis ,quæ fingu- cis,fpeciei primitiuæ , generis maſculini,
larum corporalium rerum vel incorpo- numeri fingularis, figuræ fimplicis,calus
calium ſubicctorum qualitatein propri- nominatiui,declinationis primę.d.Qua
amvel communé manifeſtat. di Quotre ? M. Quia omniagrecain as defi- '
accidunt nomini? do Sex,qualitas,fpe- nentia , fi apud illos in x diphthongum
cies,genus,numerus,figura,caſus.ná có- effertur genitiuus, apud nos ſine dubio
paratiogenerale accidésnóeſt. d. Qua- ſuntprimx,mutatav in ,vt aivoine ainer,
Iceſt hocnomen ? p . Appellatiuum.d. AeneasAence. Antiqui tamen huiuſce
Cuius ſpeciei ? M. Adie& iur. eft camen modi nominaabſq; s Tolebanr proferre,
adaliquid & mobile:& videturetiam de. quod Terentiusvbiquc facit, Sofia,By .
riuatiuum ellc amodo, hoc eſt,menſura, shia, Cherea,Geta ,ponens , vrin Andria:
vnde eſt & , modius; & differentiæ cauſa Anttu authic Byrrhia. Iuuenalis : Cex
modius mutato o in e :vel agræco dictum Marſya victus. d. Facab co quod eft de
eſt misos medius.Sciendú tamen qomnia neas deriuatiuum.pt. Poflellíuum Aene
adiectiua appellatiuorú in vs delinentia, ius Aencia Aencium : & ſecundumApu
mobiliaſunt: excepto vetusveteris, quod leiū, AencicusAeneica Aeneică . Licenim
antiquiſimi veterdicebát.d.Cuiusgene- ponit in epitomis hiſtoriarum , Aeneica
ris? ué Neutri.d.Dicmaſculinū.p .Medius, gens. patronymicum Aereadesſecúdum
ex quo fit,media,medin.Omnia n. tam in analogiam . Nam in asvelin es delincn
vs,quam in er deſinentia adiectiua,fi fint tia ,li faciuntinsgenitiuum Græcum ,in
ſecundæ declinationis,cum apud græcos ades faciuntpatronymica. Itaque hocv
vel communia vel mobiliainueniantur, ſus vbique eſt poeta : Aeneadé in ferrums
finedubio mobilia funt,o suzuze'srai vturu- pro libertaterrebăr. Defeſli Aeneade. Inv
ren's mai to rutuze's , hicfortunatus hecfortu- 'no tamé loco autoritate poetica Aenides
Bata bocfortunată :azongo's uiaza mizo azargöra dixit.Sit
fatisdenide telis impuneNuma
AND
lia 1245 LI V.
N. LIB.
SV PER XII. VER .. AN. 1246
num Oppetiiffetuis. quaſi ab Aeneus no- le,teneamus toteneant,veltenento.Oprati
minatiuo , ſicut a Peleus Pelides. Vnde et. uomodo,temporepræſenti,& præterito
iam poemariſuo Aeneisinſcripſit, quod imperfecto ,viinam ieneri, preterito per
eſt femininum Aeneide, quod per fynæ- feco & pluſquamperfecto , utinātenuif
reſin Aeniden dixit,ſicut Pelides.pro,Pe. femfuturo, vtinam teneam . Subiunctiuo
32 leides. Ceterum ſecundum analogiam ab modo,tempore præſenti,cum teneă ,præ
Aeneade, Aeneas Aeneadis debebat di- cerito imperfecto,cum tenerem ,prçterito
ci . d. lam , qua pars orationis eſt ? the perfecto,tenuerim , præterito pluſquam
Aduerbium temporis,ſpeciei primitiuæ, perfecto,tenuiffem , futuro , tenuero.Infi
figuræ fimplicis .Me Quem accentú re- nitiuo modo ſinc numeris & perfonis,té
cipit? M. Per ſe acuitur, in verſu autem pore præſenti, & præterito imperfecto,
grauatur, niſi encliticum ei adiungatur, ienere.præterito perfecto & pluſquaper
51
vt samg , tunc n.acuitur. d. Claße, qux fecto,tenuiffe,futuro,tentum ire veltenim
pars orationis eſt ? M. Nomen appella- rum effe. dicitur tamen & atendo tendis,
tiuú, fpeciei deriuatiuæ ,ſecundú quofda. tentum ire; ſed in illo etiam tenfum poffum,
quidam autem inde deriuatum effe pu mus dicere,in hoc autem tentam ire dun
2
tant too' noenav. Eft autem homonymú taxat & fimiliter in omnibus quęper hu
vel vniuocum náplura ſignificat & naui. iuſcemodi voces participiales proferun
um multitudiné & hominú collegia, quæ tur. Sunt autem ſupina duo & infiniti
muy pociągræcivocant, & equitum ordi- vum futuri,necnó præteritum in palliuis.
pes. S. Fac deriuatiuum . M. Claſicus ca & infinitiuis imperſonalium ,quæfimilia
cum . Sonitus quoq; tubarum claffica in- funt paffiuis,teninm efle velfwille, & , ten
de nominatur: quia claſſes equitum ordi- fum efle velfuiffe:tentum iri veltenſumiri.
nes vocant, vtdictum eſt,qui maxime ve I. Qux differentia eſt inter infinita paf
tuntur tubis. d. Tenebat , quæ pars ? M. fiui,& imperſonaliszu .Quia paſſiuú ver
Verbum . d. Verbum quideft?p.Secú- bo eget tantúmodo,vt amari volo:often
dum Donatum, vt fupra dixi: fecundum do.n.mepativelle aliquid ab alioImper
alios vero , pars orationis cú tempore & fonalevero infinitú no ſolum verbo, yt
modis ſine cafu actionem ſiue paſlionem pote infinitum , ſed etiá certa aliqua per
fignificans, non enim omniaverbaper- fona fiue perpronomen, Guepernomé,
fonas habent, vrinfinita & imperſonalia eget,vtpoteimperſonale.Si.n.dicá,ama
& gerundia: oportetautem definitiones ria me volo,pro amareaccipitur,quod eft
generaleseſſe. 8. Cuius eft modi ?p. In- actiuum . Imperfonalc aút ſemper a &tiua
dicatiui. & formæ perfecta, & coniuga- vim habet. Gerundia, tenendi do dum ,ten
tionis ſecundæ , & generis fiue ſignifica- tum tentu . Participia veniunt averbo a
tionis actiuæ ,ſingularisnumeri, figuræ ctiuo, duo præſentis temporis & futuri:
ſimplicis, temporis præteriti imperfecti, præſentis,tenens,futuri,tenturus.d.Decli
perfonæ tertiz. d. Qualitas vcrború in na etiá palliuum.d.lodicatiuo modo, té
quoelt ? n. Inmodis & formis.d. Quot pore præſenti,tencor, præterito.iin perfe
accidunt verbo ? Ha Qualitas., coniu- ato tenebar,prçterito perfecto,tentus fum
gatio,genus,numerus, figura , tépus,per- velfui,præterito pluſquamperfecto,ten
Tona. 7. Declina. f . Indicatiuomodo , tuseram velfuerane, futuro, tenebór. Im-
8 senco ,præterito imperfecto tenebā,præ- peratiuo modo,tempore præfenti,ad ſe .
terito perfecto,tenui,præterico pluſquá. cundá & tertiamperſonam , teneretenea
perfecto tenueram ,futuro ,tenebo. Impe- tur,teneamurminiantur.Futuro , tenetor -
ratiuo modo,temporepræſenti ad ſecun- tutorille,teneamur teneminortenencer.O.
dam & tertiam perfonam .,tene teneat, te- pratiuo modo tempore præſenti,& præ
meamuateneant. Futuro,tenetosu teneto ila terito imperfecto vtinātenerer , præteri,
1247 PRISCIANI 1248
to perfecto & pluſquamperfecto , vti- næ tertiæ. d. Declina. . Indicatiuo,
nam tentuseffem velfwiſſem ,futuro, vtină for,fabar,fatusfum velfui,fatuseramvel
tenear. Subiunctiuo modo,tempore prę. fueram ,fabor .Imperatiuomodo,tempo
ſenti, cum tenear, prxterito imperfecto, repræſenti, fare fetur,femurfamini fen
cum tenerer,præteriro perfecto,cumten- tur.nam in primaconiugatione , impaci
tusfim velfuerim , præterito pluſquam- uo modo,fecunda perſona habet penul
perfecto ,cum tentuseſſem velfuiffem , fu- timam a:tertia veroe, quam feruat pri
turo ,cum tentusero velfucro. Infinitiuo ma & tertia pluralis perſona. nam fecun
modo, teneri,tentum effe velfuiſſe,tentum da indicatiuum fequitur in omni con
iri. Participia duo præteriti,ičius, futuri, iugatione, amare,ametur, amemurame
tenendus.Nomen verbale tentor, femini- miniamentur. In ſecunda vero coniuga
num ,tentrix , ipfa res , tentio . d. Cur te tione ſecundà quidem perſona produ
neo tenui, & teneor tentia fum ? u .Quia o- & tamhabet e penultimam ; tertia autem
mniain neo dclincntia ſic faciunt præte- apoft e, vt docere doceatur, quam ſeruat
ritum , vt, moneo monui, &, moncor moni- prima&tertia pluralis , vt doceamar do
tusſum feneo fenui.excepto maneo manſi, cemini doceantur. In tertia vero coniu
& ,maneormanfusfum ,&, neoreui, & neor gatione e correptam habet penultimam
netusfum . lecunda perſona, vt legere; tertia vero a,
quam ſeruat
Sicfatur lachrymans claſſique immittit legere legatur,prima & tertia pluralis, vo
legamur legiminilegantur.
habenas. Inquarta vero i penultimam habet pro
Dic cæſuras. p. femiquinariam ductam , vt munire:tertia vero perſona a
• & ſemiſeprenariam , Sicfatur la- pofti, quam ſeruat prima & tertia plura
chrymansclaſſi. s Quot figurarú eſthic lis,ye muniatur munismůrmunimini mk
verſus? . Decem . d. Cur? . Quia ha- niantur. fed hæc in regulis verbalibus
bet duos dactylos, & tres fpondeos. No latius tractata inuenies. Futuro , fator
Tracta ſingulos pedes.pe.Sicfaturlachry, tufatorille ,femurfaminor fenturvelfan
māsclaf,fiquim ,mittitha,benas. di Quot for. Optatiuomodo, vtinam farer ,præ
partes orationishichaberverſus? 'u.Ie- teritoperfecto& pluſquamperfecto,fa
ptem , nomina duo ,claffi, habenas: verba tæseſſem velfuiffem , futuro , vtinam fer.
duo,fatur , immittit : participium vnum, Subiunctiuo modo tempore præſenti,
lachrymans:aduerbium vnum ,fic: & con- cum fer , præterito imperfecto , cum fa
iunétionem ,que. d. Sic , quæ pars ora- rer ,præterito perfecto , cumfatus fim
tioniseſt? u .Aduerbium , lignificationis velfuerim , præterito pluſquamperfe
ſimilitudinis, fpecieiprimitiuæ , figuræ eo, cum fatus efſem velfuiffem , futuro,
ſimplicis. & eſtīciendum quod omnia in cum fatusero vel fuero. Infinitiuo mo
cdeſinentia producuntur, excepto , do. do , tempore præſenti ,fari, præterito
nec.nam ,nec inter coniunctiones ponút. perfecto & pluſquamperfecto , fatum
d. Quem accentum habet ? . Circun- effe velfuiffe , futuro , fatum iri. Gerun
Aexuin ,niſi ſit iarandi: tunc enim graua- dia,fandi dodum . fupina,fatum tu : Par
tur, ut apud Virg. Sic tua Cyrneasfugiant ticipia veniunt a verbo deponenti tria,
examina taxos. & quando ve vel virlub- præſens, præteritū & futurum . præfens,
iungitur ei , vt,fic vti dixit, fic eti iuf- fans, vnde,infans ,qui loqui non poteſt:
it. . Fatur qux pars eft ? M. Verbum , præteritu,fatustatu:futurú,faturiesrarā.
modi indicatiui,formæperfectæ ,coniu- Et eſt ſciendum quod in omni verbo ,
gationis primæ , generis vel ſignificatio- quod habet participium præteriti tem
nis deponentis , numeri ſingularis, figu- poris,ex hocper interpofitionem ru faci
tæ fuplicis, temporis præfentis, perſo- mus futurum ,vt , amatu amaturus ,do
Etus
 le 1249 S V PER X11. ..
VER A N. LIB . VI. 1250
Etus docturus, dictus rus , cxceptis paucis de dor. ipfares fatus,& fatio , fatum , in
mortuusmoriturus, in quoſecundum ana- de putant quidam etiamfas & nefas di
logiain præteritum debuit elle, moritus. ctum , quod iuſtum eft dici, vel taceri,
Nullum enim participium v geminar.Si. ex quo faft:& nefaſtidies ,& faftimerte
milicer orior oriusoriturus, pro, orturus , porózia. d. Cur participium huius ver
partus pariturus, erutus eruiturus , caritus bi præterito tempore a habet ante tus?
Cariturus: ſed hoc quoque in regulis ver- u. Quia omnia quæ in aui faciunt præ
borum planius tractauimus. d. Cur im- tcricum in actiuis, & omnia cómunia &
perſonale non haber hoc verbum ? p. deponentia prima coniugationis, in a
PB
Quia nullum in or delinens generat iin- tus, apenultimaproducta, præteritum
perfonale,id eſt,necpalliuum ,nec depo- participii faciunt,ve amoamaniamatus,
nés,neccommune; excepto vno,miſère accuſo accufaui atus , lu &toratus , ofculor
or,quod miſeret facitimperſonale, ex có- latus, criminor atus. d. Lachrymans, quæ
trario illorum , quæ ex actiuis velneutris pars orationis eſt ? y. Participium . d .
nafcuntur. nam pleraque illorum vel Quid cſtparticipium ? p. Pars oratio.
magis omnia , exceptis paucis, palliuam nis partem capiensnominis , partemque
habent declinationem tertiarum perło. verbi. d. Participio quot accidunt ?
narum , vt ſtatur,amatur,quiefcitur,itur: No Septem . A. Quæ ? M. Genus , nu
Excipiuntur autem a contingo contingit, merus, figura , calus, terspus, fignifi
placeoplacet, euenioeuenit , & vacovacat, catio , forma. d. Cuius generis ? p.
& inuo iuuat. In quib° tertiæ ſimiles ſunt Communis trium generum . Omniae
actiuæ perſonæ , vel neutrali imperlona- nim participia præſentis temporis tri
lium.nam pænitet piget,tader pudet, licet, -um generum ſunt, & in duas deſinunt
libet , politiuaſunc,quanuislibeo es liceo conlonantes n & s. nam etſi naturali
dicatur, ſed alterius lunt ſignificationis. ter quædam verba ad ſolos pertinent
libeo enim tòmensdrēmas, liceo vel liceoromo mares, vt futuo & denirgino ;vel ad femi
Stuatit» ſignificát:antiquiſſimitamen & nas , vtfutuor, nubo , deuirginor : pofTu
pæniteo, & pudeo,& pigeo,& mifereo dice : inus tamen in alterum fexum transfer
bát.Noméparticipialevelverbale fandus re , vel figurate, vel per irrifionem , vel
fandafandum , pleraque cnim verba , ct- per epicænon , vr li dicam , bona anima
iamſi participia futura pafliua non ha- eft, gueiftam virginem dexirginanit, vel,
bent, nomina tamen huiuſcemodi for . bonus animusquiilli marito nupfit. bene
mæ pleraque habere inueniuntur. Præc igitur dicitur, quodomnia verba & par
terea quoque pleraque participia in tus ticipiaapta funt ad omnegenus dici.
delinunt, & mutant cus in cor, & faci- £. Cuius caſus ? . Nominatiuiin hoc
unt nomen verbale , vt amatus amator, loco : poteſt eſſe ramen & vocatiui. O.
do&tusdoctor , lectus lector , auditusaudi- mnia enim nomina ſiue participia no
tor . ſic ergo, farusfator,poilumus dicere. minatiuum & vocatiuum fimilem ha
Antiqui tamen etiam palliue profere- bent, exceptis græcis & in ius delinen
bant ,fatus prodictus dicentes , vndefa . tibusſecundæ declinationis ; cuius pro
tum , dictum & iulum Dei. Idem enim pria ſi anteus i habuerint,abiecta us vo
effe dicit Plaro , fatum , voluntatem , & catiuum faciunt,vt VirgiliusVirgili, Te
iuſſionem Dei. d. Fac compoſitum ab rentius Terenti. Alia vero us in e con
eo quod cſt , for faris. th. Affor « ffaris uectentia , faciunt vocatiuum , vt7ur
affatur,vtapud Virgilium : Affaturquede- nus Turne, fociusfocie,myrtusmyrte.Vir
os, ES ſanctum fidus adorat. Et ſcien- gil.in Bucolico :Et vosó lauricarpam ,&
dum , quod rariſſime ſimplicis prima per- te proxima myrte. Eft tamen inuenire
fona inuenitur in yſu ,for , quomodo & a etiam in huiuſcemodi fæpe euphonix
Rr
 D27 PRISCIANI 1252
vel metri cauſa nominatiuum pro voca ta di do dum , vt amans amandi do dum
catiuo pofitum, vt Lucanus : Degener lachrymans lachrymandidodum; & parci.
opopuliss,vix fecula longa decorum.popu- cipium futuri palliuum , lachrymandus a
lus, pro popule poſuit. & Virgilius: Cor- lachrymor.eſt tamen etiã nomen ,i fanpu
niger Heſperidum fluuius regnator aqua- Thos. S.Declinaverbum eam actiuú quam
rum . fluuius,pro ,Huuie poluit. d. Cu• paſliuum . Lachrymo lachrymas lachry
ius eſt temporis ? M. Præſentis ; nulla mat, lacbrymoraris vel are arur. d . Quo
enim participia in duas conſonantesde- tæeft declinationis, lachrymans ?u .Ter
ſinentia temporis præteriti velfuturi in- tiæ. Omnia enim partícipia præſentis
ueniuntur.Sciendum autem quod quo- temporis tertiæ ſunt declinationis , vt
modo participia præterititemporis con- pote in duas deſinentia conſonantes.
iuncta cum verbis temporis præſentis, præteriti vero temporis participia & fu .
præteritumtempus ſignificant, vtlectus curi cum fint mobilia , maſculinum &
ſum os eft : fic participia præſentis fi con- neutrum ſecundzhabent declinationis,
iungantur cum verbis præteriti tempo- femininum vero primæ, vt, hic es hace
cis, loco præteriti temporis accipiuntur, boclachrymans , lachrymatuslachrymata
Vt amans feci,ſtudens legi. d. Cuius fi- lachrymarum , lachrymandus la hrymanda
gnificationis ? m. Actiuæ. nafcitur e- lachrymandum , lachrymaturuslachryma
niin a verbo ,lachrymoas at , cuiusacti- turalachrymaturum . d. Claffis ? ú . De
uum vim paffiuam , pafſiuum vim acti- hoc ſuperius fufficienter tractauimus. do
uam videtur habere. nam patitur dolo- Que, quæ pars orationis eft ? M. Con .
rem qui lachrymat , & facitqui lachry- iunctio. Š. Quid eſt coniunctio ? k .
matur. Multa tamen fimilia inueniun- Pars orationis adnectens ordinansque
tur , lugeo & lugeor,ploro & ploror. For . ſententias. d. Quot accidunt coniua .
mas ſuorum verborum vel ſpecies ha- ctioni ? p. Tria p,oteſtas, figura, or
bent participia, ve,lecturio le&turiens,fer- do.d. Cuius eſt poteſtatis? M. Copu
seſcoferneſcens, curſo curſans, curſito cur- latiuæ , ordinis poſtpoſitiui. eſt autem
fitans. . Cuius numeri ? M. Singula- encliticum , & hæc & aliæ duæ coniun
bis , figuræ fimplicis. d. Cui cafui ad- & iones, ve ne. Ne, vero folec etiam ab
iungitur ? k. Accuſatiuo , lachrymans iecta e encliticam viin poſlidere, vt, Pyr
illum . Neceſſe eſt enim omnia par- rhin' tanion . Enclitica , que ,ve ,ne,
ticipia iis caſibus adiungi , quibus
verba ex quibus naſcuntur
& præpofitionibus ante ſe politis, erigunt
vt , la- extremıæ fyllabæ faftigium , vt ,propter
chrymo illum , lachrymansillum ;inwideo que illum , interue bomines. . Cuius
sibi , inuidens tibi ; miſereor tni, miſe- figuræ ? M. Simplicis. CompoGta que
rens tui. Nam fi in alium caſum tranſe- femper poſtponitur, vt , atque, quoque,
ant, perdunt vim parccipii, & ad nomi- namque. Syllabice quoque additur in
Da transferuntur, vt fi dicam , amans il fine, & vim coniunctionis amittit. & en .
Inm , participium eſt, quia & ,amoillam, clitice,vt vndique, denig , staque,quando
1
diciinus. Sin autem , amans illius , no. antepenult.acuto profertur,id eft,quan
men eſt ; quod fignificat ó épassis ékeive. do coniunctio eſt racionalis. Vtraquer
Vnde etiam comparationem accipit , -- pleraque, quæriturcum fint vna pars ora
mantioramantiſſimus. Similiter timens tionis., necque diuiſa pro coniunctione
illum , & timensillius, fugiensillum , & fu- accipiatur,curnon tertium ab vlimo a
giensillus,vt Terentius in Phorm .fagi- cutum habuerút:in quo poflumus dice
tans litium . Semper tamen ex participio re,quodaccentus maſculinorum & neu :
præſentis temporis & tria.gerundia vel trorum , quipenultimus eft acutus,acu
participialia ſolent naſci,i.blatas, & addi- it & feminina in ſuam legem concider
cia ..
 1253 SV PER X11. VER . EN. LI B. vt. 124
tia. Nec mirum euphoniæ caufa hoc in tv ,immittitorille,immittamur, immirimi
8.821 his eueniſſe, cum in aliis quoque quibuf- norimmittuntor. Optatiuo modo, vtina
dam compolitorum hoc idem inuenia- immitterer, immiſuseljem velfwiſſem ,im
tur , vt , calefacis , tepefacis, fuauerubens; mittar. Subiunctiuomodo,cam immit
que omnia debent fecundum analogiã tar, immitterer , immiffus fim velfuerim ,
in antepenultima habere acutum , in pe- immiſſuseljem velfuiſem ,immiſusero vel
nulcima tamen habuerunt. d. Immittir, fuero. Infinita palliua, immitti,immilum
quæ pars orationis eſt ? u. Verbum ,mo- eje velfuffe,futuro,immiffum iri. Partici
di indicatiui , formæ perfectæ , coniuga- piapailiua,immiffus,immittendus, nomé
tionisterti.e correptx, generis actiui,nu. verbale , immiſſor, immifſio ipſa res.
meri ſingularis,figuræ compoſitęex cor- Cur mila facit præterituni ? u. In tode
cupto & integro.Nam compolitio muta- finentia verba , c quidem antecedente,
uit ninm , quia fequens verbum ab m in- tria funt,quorum vnum in xifacitpræte
cipit.Solet enim velpvel nivelbſequen . ricum perfectum ,ficēto flexi;duo autem
tenin m conuerti in copoſitione,vt com- in xui, mecto nexui pecto pexui, lic Alpet
pono , committo , immitto , imbuo d. Cu deverbo. Chariſius vero pexiprotulit.
ius temporis ? u . Præſentis, perſonæ E brcui antecedente in eandem to fylla
tercix . d. Declina. Mo Indicatiuo mo- bam terininantia duo inucniuntur, quo
do,tempore præſenti, immitto , immitte- rum alterum in vi fyllabam , alterum in
bam immifi,immiferam ,immittam .Impe . üidiſiunctas faciuntpræteritum ,petope
ratiuo modo, tempore præſenti, immitte lini,metomeſſui. Cato in II Originum :
immittat , immittamus immitite immit- In campo Tiburti,vbihordeum demeſluit.
tant. Futuro , immittito tu immittito ille, Caflius Heinina in V. Annalium : vbi
immit:amusimmittitoteimmittunto. Op- hordeum demeluerunt. Pantecedente v
tatiuo modo,tempore præſenti, & præ- num inueniturinepto ineptui. R ,antece
cerito imperfecto , utinam immitterem , dente dao , verto verti, & , ſtertofterti, T
immifflem , immiltam . Subiunctiud mo- antecedente vnuin inucnitur , immitto
do , tempore præſenti , cum immittans, immiſi.Sed antecedentes vnum , fiftofte
immitterem , immiferim , immififfem , im- ti, quodetiam a ſtoſteti fit. Cum igitur
mifero. Infinitiuo modo immittere,im . in li faciunt præteritum perfectum , ſu
mififfe, futuro, in miſumirevelimmiſſu . pina in ſum vel in ſu faciunt , vtlafi,luf,
rumejſe. Imperſonalia , immittitur, im . rift ; arſi, lafum, luſum ,riſum ,arſum , vel,
mittebatur, immiffum eftvelfuit, immiſ laſu,luſu, riſu arſu . vnde & bafus luſus, ri
fum erat velfuerat ,immittetur. Impera- fiesgarſus,lafurus,lufurus,riſurus, arſuras.
tino, immittatur, immittitor. Optatiuo, S. Fac alia a verbo mitto compoſita. Mhe.
viinam immitteretur, immiſſum eſſet vel Amitto,demitto,ſummitto,comitto,admite
fuiſſet,immittatur. Subiunctiuo modo, to , permitto , promitto ,pramitro, emitto,
immittatur,immitteretus, immiſſum firvel omitto, remitio. Abadmitto, admiffarius,
fuerit, immiſſumeffet velfuiſſet, immiſſum ab emitto , emiſſarius naſcitur. Er a lim
erit velfuerit.Infinita,in mitti,immiffum plici m ſlus, hic & hac miſſilises hoc mif
cffe velfuiſſesimmiſſum iri. Gerundiaim- ſile. Poflumus eriā, hic Eghæcmifſibilis es
mittendi immittendo immittendum , im- locmiſſibile dicere , quomodo, penetralis
miſum immifft. Participia actiui , im . & penetrabilis. . Habenas quępars eſt: .
mitens es immiffurus. Paffiuum ,immit. Nomen. d. Quale ? M. Appellatiua. d.
tor, immittebar , inmiſusſum velfui,im . Cuius ſpeciei? i. Deriuatiuæ. d. Vnde
mifuseram vel fueram ,immittar. Impe- deriuatur ? p. A verbo habeo. inde et
ratiuo , immittere immittatar, immitta- iam aſpirationem habet , & per bmutam
murimmittiminiimmittantur,immittitor ſcribitur nam auena quæ cóBpónov figni
RE2
1255 PRISCIANI 1256
ficat,& fine aſpiratione eft, & peruſcri- tis ſeparant a pronominibus.Pronomen
bitur. Eftigitur habena cum alpiratione proprie cſt , quod pro proprio nomine
nomen verbale. 8. Cuius generis? Ho ponitur. Itaq; quia propria nominaplus
Feminini. d. Cuius numeri ? 4. Plura- aliis omnibus nominibus finita ſunt,cer
lis,figuræ ſimplicis,caſus accuſatiui, de- tam enim aliquam rem fignificant, pro
clinationis priinæ. 8. Cur ? .:Quia 0- nomen quoque quod loco proprii ro
mniain adelinencia declinationis primæ minis accipitur, debet finitas perſonas
ſunt , exceptis neutris, quæ Græca ſunt, habere. Sunt igitur pronomina,dequi
& apud in Græcis in nos faciunt geniti- bus nulla dubitatio eſt, quindecim ; octo
uum , apud nos autem os in is cóuerten- primitiua ,& feptem deriuatiua.Primiti
tia tertiæ ſunt declinationis, vt cópavuce ni- ua quidem perſonæ primæ , ego , & obli
peruatos toreumatoreumatis,gmuce gmpatos, qui caſus eiuſdem pronominis; ſecundæ,
ſchema ſchematis.Literarum veronomi- tu;tertiæ vero ſex,fui, ille, ifte, is, hic , ipſe.
na tam in a, quamin alias quaſcunque li- Deriuatiuæ primæperſonæ, meus,nofter,
terasdeſinétia, & apud nos, &apud Gre- noftras; ſecundæ,tuus,vefter,veftras; ter
cos indeclinabilia ſunt, vtárpa ,Bata ,yiga- tiæ , ſuus.Hæc tam apud nos quam apud
uc.non enim recteDonatusdigammum Græcospronominaab omnibus accipi
poſuit. Ab babeofit habito,habitudo,habi. untur.Cætera vero quæ funt infinita, vel
taculum habilis.compofita ,inhibeo,cohi interrogatiua,velrelatiua,fubftantiæ,vel
beo,prohibeo, exhibeo. qualitatis , vel quantitatis , vel numeri,
magis nomina dicenda funt quam pro
nomina : ſubſtantie infinitum velinter
Tu quoquelitoribusnoftris Aencianu- rogatiuum ,vt,quis:relatiuum ,vt,qui:in
trix . terrogatiuum vel infinitiuum vel relati
uum qualitatis,vt,qualis; lignificat enim
Quot cæſuras habet ? M. Duas mãos penultimo acuto , quod eftinterroa
ſemiquinariam & ſemiſeptenari- gatinum , & musvltimo acuto,quodeſt
am . Tu quoque litoribus noſtris.d.Quot infinitum ; & onios, quod eſt relatiuum :e
figurarum eſt ? H. Decem ; habet c- ius rcdditiuum , talis. quantitatis interro
eniin tres dactylos , & duos iponde- gatiuum vel infinitiuum vel relatiuum ,
os. d. Tracta fingulos pedes. M. Tu quantus; ſignificat enim inoses, penulti
quoque , litori, bus no,Aris Ae , neia , ino acuto , quod eſt infinitum , & i82s,
nutrix. d. Quot habetpartesorationis.? quod eſt relatiuum;redditiuum eius,tan
Hi Sex,nomina tria , litoribus, Aencia ,nu- tas.numeri interrogatiuum & infinitum
trix,pronomina duo,tu,noftris, coniun- & rclatiuum , quor; ſignificat enim noci
& tionem ,quoque. d . Tractaper ſingulas penultimo acuto , & vltimo,quodeft in
partes. . To quoque.d . Tu ,quæ pars o- finitum, & imodi, quod eft relatiuum ; e.
rationis ek ? u. Pronomen. d. Quid eſt ius redditiuum , tot. Deriuatiuum eius,
pronomen ? p. Pars orationis, quæ pro quod eſt quis, cuiuscuiacuium ,& , cias:
proprio nomine vniuſcuiufq; accipitur, & ab eo ,quod eft quot ,quotus & quaten
perſonasque finitas recipit. Itemaliter, ris & quorenus. quibuſdam ab eo quod
pronomen eſt pars orationis , quæ pro eſt,tot,videturelle ,totus, ſed alia videtur
nominepolica ,tantundem pene lignifi- eſſe fignificatio . Hæc tamé nomina pra
cat ,perſonamque interdum recipit.Idco dicta plerique Latinæ artis ſcriptorum
autem dico,pene, quia quamuis ſubſtan- pronomina elle infinita dixerunt. Nec
tiam ſignificat, non tamen etiam quali- iniruin , cum Didymus quoque, & mul
tatem ,quomodo nomen.Bcncigitur vi- ci alii vetuſtiſſimi Græcorum , inter ar
denturfecifle, qui carentia perſonis fini. ticulos hæc numerauere.. Romanive
ro cum
 0 1257 S V PER X11. V E R. Æ N. L IB. VII. 1258
ro cum articulos non habeant,inter pro- fententiam . T. Quot accidunt coniun
nomina hæcpoſuerunt.Tanta autem vi- & tioni ? th. Tria ,poteſtas, ordo & fi
detur eſſe cognatio articulorum & pro- gura. d . Cuius eft poteftatis, quoque ?
nominum, quod Stoici in vna parteora- . . Copulatiuæ. c . Cuius ordinis theo
cionis vtrúque eſſe pucát, articulos finitos Poſtpoſitiui. vetuſtiſlimi ramen ſole.
pronomina dicentes : quæ vero grāma- bant etiam præponere eam . 8. Cuius
ticigræcorum inter articulos ponunt,il- figuræ ? p. Compoſitæ, ex corrupto &
liinfinitos dicebanteſſearticulos. Necnon integro. quo enim corripitur ; quod fi,
data etiam ſupradictas dictiones, quas Apolo produceretur,eſſerintegra pars. 8. Qué
lonius Herodianusque & Dionyſiusin- habet accentum ? pho Penultimum a
ter nomina rationabiliterpoſuerút.Hæc cutum. Omnes enim fere coniun &tio
autemlatius in libroqui eſt Depronomie nes poſtpoſitæ generalem feruant accé
ne tractauimus. Sed , vtbreuiter dicam , tuum regulam. d. Litoribus, quæ pars
locopropriorum nominum nonpoffunt orationiseſt ? M. Nomen. di Quale?
accipi ea quæ generalia ſunt eciam ap- p. Appellatiuum , generis neutri, nu-.
pellatiuoram , quod ſuum eſt pronomi- meri pluralis, figuræ limplicis,caſus da
num.Nam dicentes, quis, interrogamus tiui , declinationis tertiæ correptæ . d.
de omni ſubſtantia;vel, qualis, deomni Cur? H. Quia omnia in us delinentia
qualitate;vel,quantus,de omni quantita- neutratertiæ declinationisſunt, & in ris
te,vel quot,deomninumero.Pronomen faciuntgenitiuum . Excipitur pus inde
aucem definicæ alicuius perſonæ vult ef- clinabile, & virus , quod Lucretius ſe
ſe, & rem certam ſignificare. d. Quotcundæ poſuit declinationis: diri primor
accidunt pronomini? .f . Sex : ſpecies, dia viri.pelagus vero Græcum eft, hocpe
genus,numerus,figura,perſona,&calus. lagus pelagi; & vulgus vulgi, tam maſculi
d . Cuius ſpeciei ? thi Primitiuæ. S. Facnum quam neutrum . . Quor differen
ab eo deriuatiuum. p. Tuus tua tuum , tias habet-penultima genitiui in tis ter
& aduerbium tuatim , & per imixTC500Tx- minantium ſupradictorum neutrorum
te , quæ cſt correpta ,vt, o Titetute Tati nominum ? M. Si verbis adiacent, quæ
tibi tanta Tyranne tuliſti. d . Cuius ge- e correptam penulcimam habuerint,ler
neris ? 4. Communis trium generum . uant e anterisgenitiui, vt , munero mu
Quomodo enim apud græcosing',oi,ius, nus muneris, vulnero vulnus vulneris, fi
og,ov,triuin ſunt communiagenerum ;'ſic dero fidusfideris,ex quo componitur con
& apud nos,ego & tu,mei,tui,fui. Numeri fidero& deſidero , latero latuslateris, ope
ſingularis , figuræ fimplicis , perſonæ ſe-
ror opus operis. Si vero monofyllaba ſint,
cundæ, caſusnominatiui, &vocariui , hic & producúturin nominatiuo, & feruant
autem magis nominatiuus eſt, cum per quoqueu anteris in genitiuo productá,
apoſtrophen dicatur , quæ exigit nomi- vt ius iuris thusthuris rus ruris plus pluris.
natiuum , & cum quoque coniunctum , Si vero finecomparatiua , maſculinorum
JUNE
quod ad alios nominatiuos relatum eſt, eorundemque femininorum ſequuntur
id eſt,ut Miſenus & Palinurus, tu quoque. genitiuum ,openultimam feruantia ante
13 , 8. Quoque, quæ pars eſt ? p. Coniun- ris,vtminor,minusminoris; maior , maius
83/ ctio .accipitur enimpro,et tu. Efttamen maioris. Alia vero o correptá habét ante
etiá loco aduerbii inuenire hac dictioné ris, vt , corpus corporis , pectus pectoris , li
poſitam , vt, Multa quoque • bellopaf- tus litoris , pignuspignoris & pigneris ,fee
fus dum conderet vrbem . hic enim pro, nus frenoris , & fæneris. quamuis verba
ſimiliter , neceſſe eſt id accipi, cum ſe- eorum magise penultimam habent, på
quitur,et. d. Quid eſt coniunctio ? jo gnero & fænero. d. Fac ab eo deriuati
Pars orationis adnectens ordinansque uum quod eft litus. p. Litorens &litora
R r 3
0259 PRISCIANI 1266

lis. quidam autem litus ST atâvolunt ftratis veftratis. d. Aencia , quæ pars
eſſe, quia proficiſcentes & reuertentes orationis eſt ? H. Nomen . d. Quale?
folent ibi vota cócipere. d . Noftris , quæ M. Appellatiuum ; quamuis enim pof
pars eft? Mo Pronomen. d. Quale:? fefforis nomen proprium fignificet,
Poffeffiuum & deriuatiuum . d. Exquo men omnis poflellio eius commune
caſu ſolentderiuari? M. Exgenitiuo,vt, hoc nomen poteſt habere , vc Aencia
nos noftrum vel noftri , nofter , idque finc mater , Aenein nutrix , Aeneia mens , Ae
dubio ex ſingulari numero oftenditur, neia fames, Aencia facies,Aeneia manns,
Ego mei meus,tutaituus ,fuiſuus,vnde Aeneins ager , Aencius filius, Aeneius en
& penultimæ corripiuntur. di Cuius fis , Amcium lumen , Aencinm munus ,
generis? u. Neutri. Sed fciendum quod Aencium regnum.d. Cuiusgeneris ? Mis
omnis datiuus& ablatiu' pluralis cam in Feminini, numeri ſingularis,figuræ fim
nominibus mobilibus, quam in prono. plicis , declinationisprimæ. d. Ex quo
minibus & participiis communis eſt tri- nomino derivatur ? i. Ab, Aenea ,de
um generum. 8. Cuius numeri ? M.Plu- quo ſuperius latius diximus. d Nu
ralis, figuræ fimplicis, caſus datiui. Q- trix,quæ pars orationis eft? p. Nomen ,
mnis autem datiuus & ablatiuus pluralis 8. Quale ? f. Appellariuuin. d . Cu
fimilis eſt,vt di&tú eſt.: . Et vnde poſlu- ius ſpeciei? i Appellatiuorum , verba
mus fcire differentiá ? . A iunctura & lis. 8. Ex quo verbo maſculinum eius
ordinatione, item sinou tečews, quod naſcitur? M A nutrio.folent autem in
facile poreſt (ciri ex ſingularium iunctu- tor verbalia in trix facere feminina,mu
1a , quæ non habet fimiles datiuum & tata torin trix ,vtlector Leetrix , in ſupra
ablatiuum , vtin omnibus primæ decli- dicto vero euphoniæ caufa velalternita
nationis nominibus , & tertiæ in eter- tissid eſt, wasgeminaómtos,tri fyllaba ſubtra
minantibus ablatiuum , & quartæ & cta eſt contra regulam . cum enim nu
quintæ. In his enim manifeſte oftendit triior fit maſculinum , debuit femini
caſus differentiam . Cum verbum igi- num nutritrix elle , fed abfurditas ſoni
tur dedifti fine dubio datiuum exigat, minuit fyllabam . d. A quo verbo deri
& quod ſupradictarum declinationum uarur? A nutrio nutris-nutrit. d. De
nominum ordines , neceffe eft datiuum clina verbum. u . Nutrio verbum acti
adiungere, vt, dedifti poete velbomini num ', indicatiuo modo dictum , tempo
velſenatui vel rei. Non licet enim nifi ris præfentis , numeri fingularis , figuræ
datiuum huic verbo adiungere. Et no- fimplicis, coniugationis quartæ , perſo
fa quod quatuor habent declinationum næ primæ, quod declinabitur fic : Nu
differentias pronomina. Sunt enim quæ trio iristrit,nutrimus itis vnt.Eodem mo
cam genitiuum quam darium in i cer- do, tempore preterito imperfecto ,nutri
minant, quæ ſunttria & communia tri- ebam bas bat,nutriebamustisbant.codem
um generum ,vt, egomeimihi,tu tuitibi, modo, tempore præterito perfecto , nu
fuifibi. Sunt quæ genitiuum inius , da- triui nutriniftinutrinit; & pluraliter, nu
ciuum vero in i proferunt , quæ ſunt trinimusftis runt velre. eodem modo ,
communia triumgenerum , vt , ille illius tempore præterito pluſquamperfecto,
illi, ipfe ipfiusipfi, iſte iſtius ifti , hic huius nutriueram rasrat, ramusratis rant. co
huic,is eius ci. Sunt alia quæ fequuntur demmodo, tempore futuro, nutriam es
fecundá declinationem mobilium no- et. Imperatiuo modo, tempore præſenti
minú, qualia ſuntpolieſliua, mens a um ad ſecundam & tertiamperfonam , nutri
Intwaa uim , fuus, nofter & veſter. Sunt nutriat,nutriamus teant.eodémodo , té
& alia tertiæ declinationisnominum de- porefuturo, nutrito tu nutrito ille,nutria
dinarionem ſeruantia, noftræ veftra ,ne mus tote triunto vel triuntote. Optatiuo
modo
 1261 SV PER XI1. VER AN. L'IB. VIII. 1262

modo, tempore præſenti, & præterito nutritum , futurum , nutriendus nutriendo

imperfecto, vtinam nutriremresret, nu- nutriendum . Nomen verbale, nutritor &
triremus retis rent..eodem modo,tempo- nutrix ,ipſa res,nuiritie. d. Facab eode
re præterito perfecto & pluſquamperfe- riuatiuum . M. Nutricula, quæ eſtdimi
ato , vtinam nutriuiffem fer fje , nutrimis nutiuum , vt luuenalis: Gailia velpotius
fernus tis ent. eodem modo , tempore fu- nutricula caufidicorum .
turo, nutriam as at , vtinam nutriamus a
tis ant.Subiunâiuo modo,temporepre Vebellifignum LaurentiTurnus abarce.
ſenti , cum nutriam as at , amus atis ant.
codem modo, præterito;imperfections AggnnuScand
cum nutrirem res ret, nutrirensus tis ent,um .
venti,.TurMonu Vebel,
m Laen,verſum ab,arceli.fi ,
5 codein modo , tempore præterito per. Quot cæſuras habet ? M. Semiquina
fecto ,cumnutrincrim risrit,nutriuerimus riam . d . Quomodo ? m.Vt bel,lifignă .
tisrint.eodem modo ,tempore præteritos, Quor higurarum eſt hic verſus ? p.
pluſquamperfecto , cum nutrixiffem les Quinque. di Quare ? M. Quia conſtat
ore ex quatuor fpondeis,& vno dactylo, &v
let,emus etis ent. eodem modo , tempiti
futuro , cum nutriuero ris rit, rimusr s no trocheo. d . Tracta per fingulos pe
rint. Infinitiuo modo fine numeris & des. p. Vt bel,lifi gná Lan , renti, Turnus
perſonis, tempore præſenti, & præterito ab,arce. d. Quot partes orationis haa
imperfecto , nutrire , preterito perfecto bet ? 4. Septem . . 'Quot nomina ? Mo
& pluſquamperfecto , nutrikijje , futuro, Quinquc ,belli,figni , Laurenti,Tu rnus,
nutritum ire, velnutriturum effe. Verbo arce . d. Quid aliud ? u . Aduerb , ut ,
ium
imperſonali , nutritur tatur , nutritum eft & præpofitioné, ab. d. Vi, quæ pars oraa
vel fuit , nutritum erat vel fuerat,futuro , tionis eſt? M. Hic aduerbiuni temporales
nutrietur. Imperatiuo modo, nutriatur alias auté fimilitudinis poteſtelle, & ad
nutritor. Optatiuo , vtinam nutriretur, iecta i tamé eandé ſignificationem habet
nutritum ejſce velfuiffet , nustriatur. Sub- vti,cui additur nam ,& fit aduerbiú oprá
iunctiuo modo , cum nutriatur , nutrire- tis, vtinā . ſimiliter cópofitú cum vel, ve
tur , nutritum fit vel fuerit, nutritum effet lut & veluti aduerbiu lumilitudinis eft.Et
velfuiſſet,tum erit velfuerit.Gerundia vel quádo ows velivæ Græcū lignificat ,p có
participialia nomina , nutriendi nutrien- iun & ione cauſali accipitur ;eft ctiá quan
do Dutriendum , nutritum nutritu . Duo do optatiuum eſt, vt Terentiusin Phor,
participia veniunt a verbo actiuo , præ- Vtillü dii omnes.deaga perdant . d. Belli,
ſens, nutriens, futurum , nutriturus nutri- quæ pars eft ?4. Nomen. d. Quale ? p .
tura nutriturum . Eiuspaſſiuum ,indica- Appellatiuú . d. Cuius ſpeciei? u . Deri
tiuo modo , nutrior ,nutriebar , nutritus uatiuæ ab eo quod eft bonum bellă dimi
fum velfui, nutritus eram velfueram , nu- nutiuum eſt.per aitimpaow igitur, hoceſt
triar. Imperatiuo modo , nutrire nutria, per cótradictioné,pro malo belli dicitur,
tur, nutriamur nutrimini nutriantur. fu- id qd malo hominú eft inuentū . abono
turo , nutritor tu nutritor ille , nutriamur ergo maſculinū , bon'bellº, & femininuin
nutriminor vutor . Optatiuo, utinane nue bona bella , & neutrum banü bellū facit , O
trirer, nutritus effem velfuiffem , nutriar.mnia.n in usdeſinentiamafculinagemi
Subiunctiuo , cum nutriar , rer , nutritus nantllin diminutiuis, vt ,geminusgemel
fimvelfuerim , nutrituseſſem vel fuiſſem , løs, geminagemella ,gemidūgemela. Et
nutritus ero vel fuero. Infinitiuo modo, ſciédum d'inueniütur etiam ipforú di
nutriri,nutritum eſſe velfuiſſe,futuro,nuo minutiuorum cóparatiua & ſuperlatiua,
tritum iri.Duo participia veniunt a ver- quomodo cóparatiuorum diminutiua ,
bopalliuo, præteritum , nutritus nutrita quę apud Gręcos nó inuenics.Terentius
Rr 4
1263 PRISCIANI 1264
in Adel. Atque vnumquodque, quod erit fitum ab eo quod eſtlaurus lauriger , vn
belliffimum ,carpam.exbello,quodbonum de luurigeros currus.alauro etiamlaurea
ſignificat,bellaria dicuntur, ta opazýuceta. tus ata atum , Cicerofaſceslaureatos, hoc
Dicab eo quod cft,bellum ,quodpugna eft, victoriæ lauros habentes. & ex ea
ſignificat,deriuatiuum aliud.p . Bellicus proprium ,LaurentiusLaurentia . & com
sa cum bellicofus.Bellienus , quod propri- prehenſiuú quod Græci allename vocát,
um eft a bello deriuatum ,bello as verbú , lauretum , veluti myrtetum , rofetum . S.
ex quo,bellax, quod efttrium generum . Dicpoffeffiuum . j. Laureus, quomodo,
bellatus enim participium , bellator & bel- myrteus, corneusa um . 8. Lanrus, quota
latrix facit . ab eo etiam eſt Bellona dea declinationis eſt ? No Inuenitur & ſe
bellorum. Duellum dicebant antiqui , cundæ & quartæ . Omnia enim arbo
pro ,bellum ,ex quo,perduellio.ab eo com- rum nomina in vs. deſinentia feminina
ponitur,bellipotens, & belliger, &imbelles, funt, & fecundæ declinationis, vt, cupref
& rebellis, & rebello verbum , & debello ſus cupreſſi, myrtusmyrti, olmus vlmi, er
quoque compoſitum eft verbum . Inde nus orni,pyrus pyri: exceptisquinq; ,quæ
etiam debellatum eſt. belli enim porta , tam ſecundæ quam quartæ inueniunturg
quanuis duæ ſint partes ,pro vno tamen quercus,laurus pinus,ficus, corrus.Laurea
nomineproprio accipiuntur, quod figni- etiam pro lauro accipitur. d. Turnus,
ficar fores lani tépli.d.Signum , quæ pars quæ pars eſt ? u. Nomen. d. Quale ?
orationis eſt? M. Nomen . d. Quale? p . . Proprium . d. Cuiusfpeciei? HoV
Appellatiuum . d. Cuius fpecieišp.Pri- niuocx.poteft enim etiam appellatiuum
mitiux. d. Fac deriuatiuum ab eo , vel intelligi piſcispaluſtris , & fluuius. d. Fac
diminutiuum u.Sigillum. verbúfigno as , ab eo poilelliuum . 4. Turniusavm . fi
& fignio fignis , & exeo compoſitum ,in- cut a Saturnus,Saturnius a um . patrony
fignio inſignis,vnde,infignitus.præterea fe- micum potelt peranalogiam dici Turni
grifico as,& fignifer , & antefignanus,hoc des. ſedraro inLatinis nominibus folene
eſt , propugnator ſignorum. & defigno, eiuſmodi formæ patronymicæfieri, quá
conſigno,reſigno,id eſt,aufero, vnde Vir- uis poeta , Scipiadas figurauit a Scipione;
gilius in IV. & lumina morte refignat. id ſed & ipſum Siti o outzwros, quod Grze
eſt , aufert, eſt aurem vniuocum , id eſt, cum videtur eſſe. So Ab,quæ pars orati
irusivumoo.lignificat enimrli operazide, raioniseſt ? p. Præpofitio. d. Cuicalui
mi zamarai ar new opcion , To ſeruit ia ka Ablatiuo. d . Quid inter
róvtW ,Xai Tósu uc ,vtin codem libro :dat eſt inter ab & a & abs ? Hi Quod con
bello tefferafignum ,rai ste oétoryja , vt Lu- fonante ſequente , a plerunque fcri
canus : Signa canunt. S. Laurenti, quæ bendum eft ; vocali vero , omnimodo
pars eſt ? M. Nomen appellatiuum ,ſpe- ab. inuenitur ab etiam confonantibus
ciei deriuatiuorum pofleſſiuæ.eſtramen ſequentibus , ſed quæ non aſpere poft
etiam patrię,fi eft ablatiuus, ab eo qdeft, blonant : a vero vocali ſequente , nifi
hic Es hac eo hoc LaurēsLaurentis.poteſt loco fitconſonantis, i velu nunquamin
tamen &proprium ipfius ciuitatis eſſe fi uenitur,vt, a lowo, a Vinere. abs autem
genitiuusaccipitur,hocLaurentum huius veltvelc fequentibus,paucis anteponi
Laurenti,vtfit,abarce Laurenti, hoceft, cur tam in appoſitione quam in compo
abarcevrbisLaurenti.Sed fi eft ab eo qd fitione. In appofitione,vt abste, pro ,
eſt,hic & hac & hoc Laurens, ab hoc & ab ate : in compofitione , vt abftuli,abſcon
hac Laurenti,pro ,Laurentina,poſuit.vn- do, abſquevllo modo, pro , fine vllomo
de Lucanus : Laurentinosque penates. do. d. Arce, quæ pars orationis eſt? Ho .
Laurentum nominatum elt a lauro in- Nomen. d . Quale ? po Appellatiuum ,
uenta in arce,teſteipſo poeta. Compo- ſpeciei deriuatiuæ.ab Arceo verbo dicitur
47x ,
 1265 SV PER XII. V E R. Æ N. L I B. IX. 1266
arx ,quæ facile munimento ſuo arcet ho
31
ftes. Inde etiam fummitates montium , Atque eadiuerfapenitusdumpartege
runtur .
ex quibus facile poflunt depelli hoftes,
arces dicuntur:& arcu , quodlonge are Auerfapeni
at Gimiliter hoſtes. d. Cuius eſt coniu
Scande,tusdum partege runter:
gationisverbum ,arceo ?y.Secundæ,ge- . Quotcæſuras haber? p. Duas, ſemi
neris vel ſignificationis actiuæ. d. De- quinariam & femiſeptenariam .d. Qyor
clinaverbum ,arceo. M. Arceo verbum a- figurarum eſt? M. Decem. d. Quare ? p .
etiuum , indicatiuo modo dictum , tem- Quia conſtat ex tribus dactylis & duo
poris preſentis. Arceobam ,arcui eram , busſpondeis.d. Tracta ſingulos pedes.
futuro, arcebo. Imperatiuo,arce at te ant j. Aiquca , diuer ,fa peni,tus dum ,par
velcento. Futuro,arceto in,arceto ille, & te ge,runtur.d. Quot partes orationis
pluraliter ,arceamus arcetote argento vel haber hic verſus? M. Septem . d. Quot
arceant. Optatiuo modo tempore præ- nomina? p . Duo, diuerfa, & ,parte.S.
ſenti & præterito imperfecto,vtinam ar- Quot verba ? y . Vnúgeruntur. di Quot
cerem arcuiffem ,futuro , vtinam arccam . pronomina? k . Vnum, ea . d. Quorad
Subiunctiuo modo, tempore præſenti, uerbia? Ho Duo , penitus, & , dum ...
cum urceam , præterito imperfecto, arce- Quot cõiunctiones? p. Vná,atq.d.Atjo
rem , arcuerin , arcuiffem , futuro, cum ar . quæ pars eſt ? . Coniunctio, d. Cuius
cuero. Infinitiuo, arcere arcuiſſe,arcitum poteſtatis ? . Copulatiuæ, ordinis co
ire velarciturum eſſe. Gerundia velparti- munis,id eft,cam præpoſitiui quam poft
cipialianomina, arcendiarcendoarcendã, poſitiuiinuenitur. ſed raropoſtponitur,
arcitum arcitu. Participia veniunt a ver- quomodo etiam ,et,& ,quia . d . Quidin .
bo actiuo duo: præſentis temporis,arcés: tereſtinterque & ac & atque? p . Quod
futuri,arciturus. Palliuum , arceorris vel que ſemper poſtpoſitiua & enclitica, &
Cerearceturarcebatur, arcitusſum velfui, ſignificat non modo, et, ſed etiam ni græ
fecundum analogiani, quanuisin vludes cam ,quando repletiua eſt;ac autem ſem .
ficit,compoſitum tamen eius,coerceor co- per præpofitiua eſt , & accipitur etiam
ercebarcoercitusfum , in frequenti eſtv. pro aduerbio fimilitudinis, quomodo
fu.præteritumpluſquamperfectum , ara arque, ve Haud fecusaciuflifaciunt. & at
citusoram velfueram ,futuro,arcebor.Im- quetampræpofitiuc quam poſtpoſitiue
peratiuo modo, tempore præſenti, arce- poſita , copulationem lolam ſignificat.d.
nearccatur,arcemini arceantur. Futuro, Cuiusfiguræ ,atque? M.Compoſitæ, cx
arcetor tu arcetor illa , arceminorarcentor. duobus integris, at& que. d. Quem ha
Oprariuo modo, temporepræfenti,vtin bet accentum ? Ho Præpoſitiua omnis
namarcerer , arcituseljem velfuiffem , fu- coniunctio & prxpoſitio grauatur,poſt
turo,arcear.Subiunčtiuomodo, cum are poſitiua vero generalem accentum fer
Gear,arcerer,arcitusfim vel fuerim ,arcitus uat dictionum . d. Ea , quæ pars oratio
effem vel fuiſem ,arcitusero velfners. In- nis elt ? Ho Pronomé. d.'Quale ? M. Sub
finitiuo,arceri, arcitum eſſe velfuiffe,arcio iunctiuum vel relatiuum . £. Primitiuum
tum iri. Gerúdia vel participialianomina eſt; an deriuatiuum ?4.Primitiuum Pri
...
communiafunttam actiuo quam palli- Quot pronominaindubitabilia?
uo , arcendi arcendo arcendum , arcitum mitiua quidem octo ; primæ perfonæ v
Arcitu. Duo participia veniunt a num ,ego,lecundę vnum ,tu ,tertiæ ſex, il
verbo palliuo , preteriti le, ip, é ifte,hic, is, fui.d. Et quare prima
arcitus, futuriar periona & fecunda ſingulas habét voces,
cendus. tertia vero tot & tam diuerſas? H. Quia
prima perſona & fecunda ſemper ſunt
Ris
 1

1267 PRISCIANI

præſentes, & iuxtaſeloquuntur: tertia ficant , grauantur. Qualitatis, qualis,

vero modo longe,modo præſens,modo quod penultimam circumflc tit, quan
abſens , modo demonſtratiua , modo do interrogatiuum eſt; quando vero in
relatiụa , modo diſcretiua. L. Quid in- finitum eft velrelatiuum ,acuit vlcimam,
tereſt inter ,hic & ifte & is? f . Quia quæ tamen in lectione ſopitur. eius
hic præpofitiuum eſt , & demonſtrati- redditiuum , talis. £ Dic quantica
uum , & in declinatione nominum a gra- tis. M. Quantus , quod Gmilicer tria fi
maticis pro articulo accipitur. Ife vero gnificat, interrogationem , relationem,
demonſtratiuum eſt. is ſubiunctiuum , infinitionem . quando vel infinitum ,
vel relatiuum . Ille poteft & in loco ali• eft vel interrogatiuum , acuitur ; quan
quo longe poſito eſte demonſtratiuum , do vero rclatiuum , in locutione gra
& relatiuum tainen idem ele & cum ſi- uatur. cius redditiuum , tantus. Nu
gnificantia aliqua proferri,vt, fic Iuppin meri , quor, quod fimiliter cria ſignificat,
terille monebat. ipſe autem relatiuum & interrogationem , infinitionem ,relatio
diſcretiuum eft, vt , ipfe modo Aeneas, nem : fed quando interrogatiuuin eſt ,
noſtri fitanta cupido eft ; diſcretiuum eſt, acuitur , vel infinitum ; quando autem
vt, ego ipſe, tu ipſe,illeipſe , vt, quæqueipſe relatiuum , in lectione grauatur. cius
miſerrima vidi. Ideo autem diſcretiuum redditiuum,tot. d. Dic deriuatiuum ab
eſſe dicitur , quia diſcernit perſonam , eo quod eſt,quis. p . Cuiuscuia cuinmu,
cui adiungitur ,oftendensper fe facere, quz ſunt poflemua infinita, quæ græci
& nonper alium, hoc eſt, ipſe per me, & non habent. Præterea,hic&hec cuiatis
non per alium. 8. Dic deriuatiuapro . Eshoc criate, huius cuiatis,quæ ſuntgen
nomina quot ? . Septem , mew , taus, tilia & infinita. & eft fciendú, quodhæc
fuus,nofter, vefter,noſtras, & veftras. d. declinationem pronominumhabet,quis
Quot ſuntdeclinationespronominum ? velqui,cuius;& cam tameninæqualem ;
ni Quatuor. Illorum vna, quæ in i faci- cum accuſatiuum quem faciat, & abla
unt genitiuum & datiuum,vt, mei mihi, tiuum, a que vela qui, & datiuum plura
tạitibi,fuiſibi. Sccundaillorum ,quæin lem ,quis vel quibus. d. Quæ funt alia.
iushabentgenitiuum ,illiushuius.Tertia, nomina quæ declinationem prononi
quæ ſecundum mobilia declinaurnominum habent? M. Inus quidem deinen
na,vt,meus, tuus,ſuus. Quarta,quæ ter- tia ſex, vt , vnus,nullus, vllus,folus , totus, 1
tiam nominum declinationem feruat, vt alius. In er vero duo , vter & alter ,& ex 1

noftras veftras. f. Quęſunt dubia? the his compoſita. excipitur, nexter neurri. 1

QueStoici quidem antiquiflimiinterar . . Dic nominatiuum ab eo quod eſt,id. 1

ticulos cuin præpofitionibus ponebant, M. Maſculinum eius, is, femininum , lá, 1

1
Romani autéinter pronomina infinita .. Quid habet notandum hocprono.
vel interrogatiua vel relatiua vel reddi men ? M. Quod nominatiuum pluralem
1
giua ; Dionyſius vero & Apollonius & datiuum
maſculinumtam
Herodianus rationabiliter inter nomina
in ei facit quam in is,&
& ablatiuum in eis & in iis ; & 1

poluerunt. Sụnr autem ſubſtantiæ vel quanuis ii duplicetur,tamen proynaac

qualitatis, vel quantitatis, vel numeriin- cipitur fyllaba in metris, quomodo dii&
finita. Subſtantiæ , vt , quis, quod tam diis, pro, dei & deis. d. Facabeo quod eſt
interrogatiuum eſt quam infinitum ; is compoſitum .tho Idem ,eiufdem . .. Ep
cuius rclatiuum eſt,qui,quodper ſe qui- quid intereſt inter maſculinum & neu
dem acuitur, in relationc verograuatur. trum ? Mes Quia maſculinum produci
Inuenitur tamen etiam pro quis, atque tur, neutrum vero corripitur. p. Diuer 1

tunc circumflectitur. Obliqui autem fa, quæ pars eſt? p. Nomen appellatiuú, 1

coruin caſus quando relacionem ligni- {peciei deriuatiuæ, averbo vertor, verfus
parti
 1269 SV PER XII.
XI V E R. Æ N. LI B. IX . 1270
participiú,vndeeſt factum nomen com- paratiuum , penitius, ſuperlatiuum , peni
poſituin ,diuerſusdiuerſa diverſum gene- rifime. d. Cuius figuræ? M. Simpli
ris feminini,numeri ſingularis,quando cis. d. Dum , quæ pars elt ? Aduer M.
femininu eft ; quando vero neutri , plu- bium temporale quoque hic. eſt etiain
ralis. Ernota,quod ornniamobilia in a coniunctio cauſalis, quando pro iva græ
facientia feminina nomina & pronomi. ca coniūctioneaccipitur;vt, Multa quo
na , & participia, ſimilem habent femi- que & bella paljus, dum conderet.vrbem .
ninum ſingularem & neutrum plura- Et fciendum quod dum aduerbium in
lem , vt , primus prima primum ,& plu- dicatiuo coniungitur'; coniunétio vero
raliter prima pulcher pulchra pul- fubiunctiuo. eft tamen ,quando pro co
chrum ., & pluraliter, pulchra : armiger iunctione repletiua accipitur,vt , Sofia
armigera, pluraliter,armigera : Saturfa adeſdum ,panciste volo: Ec,nedumilli cor .

fura , & pluraliter fatura :ille illa illud , ruptismoribuswictoria temperarent. exvel
eo
& pluraliter ;illa : iſteiſta iftud :is ea id : deriuatur, dudum . Poftnec quoque
bic hac hoc, ſingulariter eſt femininum , non poſita aduerbium eſt temporale , vt. 1
& pluraliter neutrum . necnon etiam , necdum nondum . d. Parte,quæ pars eſt :
quis que quod, tam in ſingulari femi• M. Nomen. d. Quale ? p. Appellatiuú.
ninum ,quam in plurali ncucrum . Par- d. Cuius fpeciei ? . Primitiuæ, & gene
ticipia quoque amaturus amaturis an ris feminini, numeri ſingularis, figuræ
maturum , pluraliter amatura ; amatus fimplicis , caſusablatiui. $. Curpartis
taum , pluraliter amata . . Cuius nume- facit? k. Quia omnia in rsvel ls vel ms :
Fi ? M. Singularis, quia femininum eſt in deſinentia ,interpoſitari faciunt geniti
hocverſu;figuræ compofitæ, cx duobus uum, vt,pars partis,pulspultis monsmon.
integris, id eft, di præpoſitione, quæ fe- tis; exceptis a corde compoſitis, quæd
paratim non inuenitur per fe , & verſa. habent prot, vi , vecors vecordis, diſcors
Sunt autem inſeparabiles præpoſitiones, diſcordis. ſeruant enim primitiuiconſo
quęperſe ſeparatę nunquam poflùnt in- nanté genitivi.& differentiæ caufa,frons.
ueniri, hæ, di dis re ſean & con. quas ta- frondis & lenslendis.præterea, glans glan
méprępoſitionesideo dicimus,quod in- dis, libripens libripădis;quod averbopen
terpretatio quoqueearum apud græcus do componitur. L. Facabeo quodeſt,
præpoſiciones eas eſſeoſtendit, & præ- pars, diminutiuum . p. Particula. verbú
polítiuum locum ſemper librin compo- veropartio& partior ,quod in eadem in
fitione defendunt. Diuerſus tamen apud uenitur ſignificatione. & ex eo compo
3
latinos frequenter, non ſolum pro , va- fita fimiliter, difpertio & difpertior , im
rius, ſed etiam pro , ſeparatus, accipitur pertio Es impertior. di Dic ab eo com
&, diſcretus; ex quo deriuatiuum etiam pofita. Ni Participiam & participo
diuerfitas. d. Penitus, quæ pars eft? te verbum. fimiliter componitur ab eo,
Aduerbium. di Cuius fignificationis? expers & particeps , & proportio , & bi
H. Hic localis, alias qualitatis.Significat partitus & tripartius, & ſimilia. d. Ge
enim prorſus , vel in intimam partem ,vt, runtur, quæ pars orationis eft . Mo Ver
caufas penitustentare latentis. & hic tamé bum . .. Quale ? M. Perfectum . d.
fimilem habet fignificationem penitus, Quomodo di&tum ? *. Indicatiuomo
id eſt, in penitiſliinapačce,hoceft, in in- do... Cuius ſignificationis ? p . Paſ
tiinaItaliæ. antiqui enim & ,penitior, &, fiuæ , coniugationis tertiæ correptæ ', 2

Renitiffimus, ſolebant ab co dicere, velut, numeri pluralis , figuræ fimplicis ,

ulterior vltimus. 8. Cuius fpeciei ? no. temporis præſentis perſonæ ter.
Primitiuæ, exeo enim fit nomen penitior tiæ. d. Declina. M. Gero geris ge
& penitiffimus.naſcitur& aduerbiumcó- rit. di Quare præteritum geli tik 1

1
 1271 PRISCIANI
1272
cit ? p. Quia in ro deſinentiatertiæcon- plicantia vero primam ſyllabam , pendo
iugationis in vi faciunt præteritum per- pependi , tendo tetendi, túndo tutndi. d.
fectum ,vt,quaro quafiui, tero triui: exce- Declina palliuum. m. Pandor,pandebar,
provrovfli gerogelſi,curro cæcurri; licet paflusfum . d . Curpaſſusfum facitpræ
ex eo cópolita duplicentin prerito per- teritum perfectum ? . Quia omniapas
fe & o cu velnó :decurro,decucurrivel de siuain dor deſinentia tertiæconiugatio
curri, percurropercurri, velpercucurri. nis verba, niſi ſint a dor verbocompoſi
quarege igeftusfacitparticipiú,quomo: ta,participium præteritiin ſusfaciunt,vt
do &vflivftus. Quaſini quoq; quaftus,o ludorlafus,cador caſus, defendor defenſus,
trópos,differentię cauſa facit.nam quafitus incendor incenſus. Sed notandum ,quod
Guinbeis. d. Facfrequentatiuú. p. Geſtoge cum aliaomnia quæ nhabentante do,&
ſtas geſtat. A participiis enim præteriti in participio ante ſus ſeruent n, vt , offen
plerunq;fiuntfrequentatiua, & ageſto, dooffenſus, defendo defenſusincendoincen
H
geftio geftisgeftit, id eft, motucorporis ſus,tendo tenſus,pendopenſus,tundo tun
fignifico gaudium . ab codem deriuatur ſus, hoc differentiæ cauſa,ne femininum
gerulus, vnde componitur,nugigerulus eius ſimileinueniatur proprio maſculi
& geſticulorgeſticularis gefticulare geſti- no,quod eſt, hic Panſa , ideo paſſuspaſa
culatur, & ipfa res,geſticulatio. fecit ; quanuis apatior quoquepaffusta
Panditur interea domus omnipotentis cit; & apateopaſſus
de litorepalmis.& in. Virgilius in III. paffis
primo: Crinibus Ilsa
Olympi. des paſſis. Fundo, etiain , fudi fuſusfacit,
Scande verſum . u. Panditur, & c. nec duplicauit s ; quia producta
A: Vnam .. non egebat tali geminatione. ſcidivocalis
quoq;
d. Quam ?M. Semiquinariam . 8. Quo- & fidi,quia corripiunt penultimam , du
modo ? . Panditur,imere,a.d. Quotfi- plicauerunt in participio s ,ſciſſus esfiffus,
gurarum eſt ? y Vnius. 8. Quare? No Virgilius in IX . Es fiffotranſit precordiali
Quia quinq; dactylos habet. d. Tracta gno.Imperatiuus,optatiuus, fubiuncti.
ſingulos pedes. m . Panditur,intere,ado- uus & infinitiuus ſupradi&i verbi, ſecú
mus, omnipo , tentis 0 ,lympi. d. Quot dum analogiam declinatur. S. Dic ſu
partes orationis habet hic verſus ? Mi pina. u Pandendipandendopandendum ,
Quinque. d. Quot nomina ? p . Tria, paffumpaſſw.participia actiua,pandenspaß
domus,omnipotentis, Olympi. oo Quot ſurus.paffiuapræteriti palſus, futuri,pan
verba ? 4. Vnum,panditur. .d. Quid a- dendus.nomen verbale, paſſor.In ſor auté
liud? 4. Aduerbium ,interea. 8. Pandi- deſinentia, velin xorverbalia , feminina
tur, quæ pars eſt? u . Verbum . d. Cuius facere
Indicatiui Cuius formæ
non poffunt, literarumdeſinentia
prohibente
diſſonan
modi ? Mo . d. ? tia . In cor enim ,
pe. Perfe&tæ , coniugationis tertia ,vel fi- mutant tor in trix ,amator amatrix ,do
gnificationispafliuæ ,numeri ſingularis, Etor doĉtrix , raptor raptrix , fartor far.
hguræſimplicis,temporispræſentis,per- trix.Nomen verbale rei, hic paffushu
fonæ tertiæ . d. Dic actiuumeius. p. Pan . ius paſſus ,quod ſignificat melõua, quod
do pandis, pandebam , pandi, panderam , pater in ſpacio diſtanciæ pedum . eſt ta
pandam . d . Cur mutata do in di facit men & e , panduscontra
præteritum perfcctum ? H. Quia omnia ' dum.aliud verbal
Donatus, pandaatque
pandi pan
&tior.
verba tertiæ coniugationis , quæ ante do Ec Ouidius: parda naris.nampafſio magis
n habent, mutata doin di faciunt præ- a patioreft .8. Interea quæ parseſt?p .Ad
seritum , vtſcando ſcandi, oſtendo oftendi. uerbium d. Quid eſtaduerbium ?”. Pars
excipiuntur quædam ,abiicientia quidem orationis quæ adiectaverbo fignificatio
n ,fundo fudi, ſcindo ſcidi, findofidi: du- nem eius explanat atque implet.d. Quot
acci
 1273 SUPER XII. V ER . ÆN. LIB . X. 1274
accidunt aduerbio? M. Significatio, fpc- tens eſt. Antiqui enim dicebant ens
cies, figura. d. Cuius eſt lpeciei? p. Ino participium , ab eo quod eſt Sum es eft.
ter quidem ab in præpoſitione.videtur ideo a poſſum verbo,potens naſcitur tam
eſſe natum, quomodoafubfubter , & ex- parţicipium quam nomen. ſed quando
tra abex. Ea vero primitiuum prono participium eſt, tempus ſignificat, & ac
men eſt, ablatiui calus ſingularis,vel ac- cuſatiuo nominum , velinfinito verbo
cuſatiui pluralis. d . Cuius eft figuræ ? rum coniungitur, nec comparationem
j. Compoſitæ, ex integro & corrupto, accipit, vt,potenspugnare, vel,potensbella
fi ea pluraliter accipiamus.Inter enim in- facere : quando autem nomen eſt, caret
tegrum eſt, quod plerique;latinorü præ tempore, & genitiuo coniungitur ,&
politionem accipiunt, græci autem ad- comparationem habet ,vt potens maris,
uerbium ; ea vero corruptum, accuſatiu & amans illius;potentior & amantior. Sic
enim pluralis a producitproptergenera- ergo omnia participia fimilia poffumus
lem regulam aduerbiorum in a terminá- diſcernere, tempore, conſtructione &
tium , quæ omnia producuntur,vt,in- calu , & cóparatione. Si enim verbi ca
terea , & propterea, & præterea ; excepto, ſum non fequantur , in vim tranſeunt
ita. Poſſumus tamen dicere , quod in nominum : ſimiliter ſi tempus amittant,
cópoſitione non neceſſe eſt ſeparatorum & licomparationem affumunt, vt , fugia
conſtructionem ſeruare, & licere etiam tanslitinn,doetusgrammatica;doctiordo
in his ablatiuum fingularem recipere, vt { tifſimus. d.,Cur in tis finit genitiuum ?
in his aduerbiis compoſitis cum præpo- no Quia omnia nomina in Is rs ns deſi
ſitionibus, quomodo,quocirca, quapropter. 'nentia interpoſitione ti faciunt geniti
ſic, interea,propterea. Frequenter etiá & uum : vt ,puls pultis, mors montis ,ars ar
ſimplices ablatiui pro aduerbiis accipiū. tis : exceptis differentiæ caufa,frons fron
tur,vt, vna, qua, qui, quo, modo, dextra, dis, & lenslendis. præterea glansglandis,
finiftra. d.Domus, quæ pars eſt?p . No- cuius quidem etiá funilem genitiuo qui
men appellatiuum , ſpecieideriuatiux , a dam protulerunt nominatiuum . libri
græco enim deriuatur. Græci enim dopuna pens quoque libripendis facit,feruata con
oastoy dicunt, edificare, inde& dównois & Tonante verbipendo. præterea a corde
ó dóuos.græce enim maſculinum eſt, & la. compoſita ſeruantia d notanda ſunt,cor
tine femininum hec dom :4 , quomodo corsconcordis ,difcors difcordis,vecors ve
öxegetip heccratera, ó derénu becdecempe- 'cordis. Cóparatiuum quidépotens,poten
da , o zariiphecpanthera ,ó zeptus hæccharo tior potentisſimusdicitar. Omnipotens au
ta, ó jaucazus becgauſapa. 8. Dic deriua- temideo non poteſt habere conparati
tiuum adomo. p . Domicilium ,domeftich , uum , quia eft fupra omnia,& nemini po
domo as at,hoceſt , ſub dominio &pote- teſt comparari. 'S. Pacabeo quod eftpor
ſtatemea facio. vndemarisdomitor, pro, tens,ipſam rem . p. Potentia,poteftas do
dominator; inde & , dominus ; hinc Do- Quid intereſt inter potentiam & potesta
mitius & Domitianus. d. Dic aduerbia · tem ? M. Hocintereſt; quod potentia
ex hoc. m. In loco domi , ad locum do- magis pro vi accipitur ,poteftas autem pro
mum , de loco domo,quæ græci dicunt dictione. quidam autem etiam poten
växor, onaft , cixday. diminutiuum eius , tatum dixerunt. d. Declina verbun .
domuncula. d . Omnipotens , quæ pars po Poffum potes poteft ,poteram potui po
orationis eſt ? M. Nomen. S.'Quale ? tueram potero. Imperatiuo , potes poffe ,
Me Appellatiuum . d. Cuius ſpeciei ? 'x. poflimuspoteſtepoffint,poteſto su poteftoille,
flo Adiectiuæ, figuræ compoſitæ. S. poſſimus poteftote poſſunto. Optatiuomo
Ex quibus ? M. Ex tribus corruptis , 'do, vtinampo ſem potuiffem poſſim . Sub
omeni & potis & ens , qui omnium po- iunctiuo modo , cumpoſſim poffem potue
1275 PRISCIANI 1176
rim potuiffem ,petuero.Infinitiuo modo, sme,vt,umSaturniusa xms . S. Dic patro
des,
poffe,antiqui , potefe. Terent. in Eunu. nymic . f . 'Quaro' wras, Oceani
ſednihil tamen poteffc. Præterito , potu- femininū, Oceanis,velut, Priamus Pria
iffe. in futuro deficit. Deriuatiua ex hoc, mides & Priamis. & quamuis fit propium
Oceanus , etiam pro appellatiuo accipi.
posſibilis , compos, prepotens , & impotens. tur
S. Olympi, quæ pars eſt ? . Nomen. , quando partes eius fignificat, vt fi
Quale? pe. Proprium . Significatautem dicam , Atlanticus oceanus,& Indicus o
Ceanus, & Erythræus, & Boricus fiue Ae
montem
græco & cælum
ónórdejtov . Olympus
, quod luccat. d.a thiopicus. quomodo Mare cum totum ſi
vndique dictum
Cuius fpeciei ? j. Deriuatiuævel com- gnificat,proprium eſt; cum partem ,ap
politæ ,a græco,id eſt, Förs róutav. S. pellatiuum. -d.Interea, quapars eft? ;.
Fac ab eo deriuatiuum . . Olympicus Aduerbium . fignificationis hic tempo
Olympica Olympicum proprium ,& Olym- ralis, aliasautem etiam localis, vt Virg.
pius a um. & Olympium certamenvel in l.Æneid. Interea ad templum non equs
Olympia, quæ in honoré louis celebrá- Palladis ibant ( rinibus Iliades paffis , pe
tur certamina Piſis. Inde componitur, plumque ferebant. d. Cuius figuræ ? 'p.
Olympiodorus, & Olympionices,Olympias, Compoſitæ, ex duobus integris, hocelt,
cuiusſecundum analogiam , Olympiades, inter & ea , qui cſt ablatiuus perfectus.
debet effe maſculinum . Solent autem componi ablatiui cum
præpoſitionibus, que etiam accufatiuo
feparatim ſolent coniungi , quapropter,
quocirca ,propterea,fic etiam , inieres. d.
Oceanum intereafurgens axrere reli- Inter, primitiuum eſt, anderiuuiuum :
the Deriuatiuum , ab in , quomodo ab
guit. ex extra , & aſub ſubter , & adeantiqui
Scande verſum . H. Ocea,ninter , & deter, vnde deteriordeterrimus. quæ ta
A men alii a verbo detere facta eſſe putaue
cætera. .. Quot habet cæſuras ? m. runt. Quomodo autem ab exter extra ,
Duas, ſemiquinariam & ſemiſeptenariá: & aſuper ſupra,fic ab inter intra, hinc in
Oceanum interea, ecceſemiquinaria ;fur- tro & intus.& intra quidem fpaciumté
gens, ecce ſemiſeprenaria . $.Quot figu: poris, veldociſignificat,intro veroadlo
rarum eſt ? 4. Decem . habet enim tres
dactylos, &duos fpondeos. . Tracta cuni,iptusin loco.comparatiuus interior,
ſuperlatiuus intimus, verbum intro as at .
per fingulos pedes. m .Occa,nintere,afur, .. Surgens, quæ pars orationis eft?4.
gensax,vorare,liquit. $. Quorpartes o Participium præſentis téporis, & in duas
rationishabetiſte verſus? j. Quinque: confonantes definit , hoc elt, n & s , &
Oceanum interea,furgens aurora,reliquit. commune trium generum . 8.Cuius ca
I. Quot nomina ? v. Duo , aurora , O- lus ? Mo
Nominatiui & vocatiui. hic au
ccanum,verbum vnum ,reliquit,partici- tem nominatiui,temporispræſentis, &
pium vnum ,furgens, aduerbium vnum , gnificationisneutrę,formęperfectę,nu
interea. d.Oceana, quępars eft? .No: meri ſingularis,figuræ cópofitæ ex duo
men. d. Quale? M. Proprium ,fpecici bus corruptis. tam ſurfum enim quam
deriuatiuæ,
lerimotu áte wxlws
dictus græceváev, hoc eſt,8.a Fac
Oceanus. ce regocorrupta ſunt. Ecnotandum quod
abeo deriuatiuum . u. Oceanitides mar cuin in präſentiex duobus corruptis fit,
culinum , & Oceanitis femininum .vnde in preterito ex integromulta
nitur,vt,furrexit.& & corrupto inue.
inueniuntur
Virgilius in IV . Georg .Oceanitides am huiuſcemodi,non folum verba, ſed &
be . d. Dic poffellinum . Ho Oceanias a nomina,vt,alteruter alterutrum , in no
mina .
1 277 SVPER XIL. VER." Æ N. LIB. XI. 1278
minatiuo cx duobus integris, in geniti- goneglexi. di Aurora, que parseſt? jó.
uo ex corrupto & integro.cogo girgit,in Nomen. d. Quale ? M. Proprium.po
præſentiex duobus corruptis cit,in præ- teſt tamen quando prodie accipitur, io
terito perfecto ex integro & corrupto . co appellativi accipi. qxando cnim deain
pergo perrexi, in præſenti ex integro & lignihcat, proprium eſt. d. Cuius fpe
corrupto, in præterito autem ex duobus ciei? M. Deriuatiuæ , abauracnim axa
integris. $. Declina verbum eius. Mo rora. Proprie enim ipſe aſcenſus ſolis ,
Indicatiuo ,furgoſurgebam .ſurrexiſurre- ideſt, prima pars diei aurors dicitur , in
xeran ,furgam . Imperatiuo,furge furgat, qua lolet pullu ſolis aer motus auram fa
furgamusſurgite furgant. futuro , furgito cere. Aliiautem a ſplendore folis dictam
tu,furgitoille, furgamusſurgitote furgant putant. ponunt autem auram pro fplé
vel furgunto. Optatiuo ,furgerem furre- dore, teſte Poeta in VI . Per ramos au
xiflem ſurgam . Subiunctiuo, furgam fur- ra refulfit , id eſt, ſplendor. inde etiam
gerem ſurrexerim furrexiffem furrexero. aurumdicitur , & aurarii, quod fauori
Infinitiuo, furgere , furrexiffe,( urrectum bus ſplendidos , hoc eſt , claros faciunt:
ire velfurre&turum eſſe. Imperſonali in- & auriga ,quod fplendorem fibi agant
dicatiuo, furgitur,furgebatur furrectum auris, id eſt , fauoribus populi, hoc eft,
eft velfuit,ſurrectum eratvelfuerat ,fur- clamoribus. d. Cuius generis ? u. Fe
getur. Imperatiuo,ſurgatur. Optatiuo, minini,numeri ſingularis, figuræ ſimpli
ſurgeretur,furrectum effet velfuif- cis, caſus nominatiui & vocatiui; hic au
vtinam
fet,furgatur. Subiunctiuo, cum furga- tem nominatiui. ablatiuus aurem in a
iur,ſurgeretur, ſurrectum fit vel fuerit, productú terminatur declinationis pri,.
furrectum effet velfuiffet, ſurre tum erit mæ. d. Quare? u. Quia omnia nomie
velfuerit. Infinita imperſonalis,furgi, namaſculina, velfeminina,velcommu
furrectumeffe velfuiſe,furre&tum iri. Su- nia tam græca quamlatina in a deſinen
pina,furgendi do dum ſurrectum furre tu. tia prima ſunt declinationis,exceptis il
Participia preſentis téporis,furgens,futu- lis quæ naſcuntur a maſculinis in iuster,
ri,furre&turus. etiã nomen eſt c,urrectus, minantibus genitiuum , quæ funt hæc,
quomodorectus,cum carettépore.Scié- vna, vlla, nulla,fola,tota, alia, vtra,alteraz.
dum tamé,quod ſimplex eiusverbiacti- & quæ ex his componuntur. ſimiliter
uú eſt,rego;facit enimregor.cópoſita auté a qua compoſita , fiqua,neque, aliqua.
ab eo quædam in neutralium tranſcunt ca enim genitiuos & datiuos maſculi
ſignificationem , quædam permanent in norum ſeruant ſuorum . vnde quidam
finplicis, vt,pergo,furgoneutralia &ſunt:
ar .
non ad ſignificationem , ſed ad declina
dirigo autem & porrigo fiue porgo , tionem attendentes , pronomina ea eſſo
rigo,actiua ſunt. d. Dic ab co quod eſt putarunt. £. Reliquit, quæ pars eft ? jo
furgonomen verbale. tho Surrector,jur- Verbum . d. Cuiasmodi ? . Indica
rečtrix , ipfa res , furreétio & furrectus. tiui,formæ perfectæ , coniugationister
Notanduin quod in go deſinentia r tiæ ,numeri fingularis , figuræ compoſi
antecedente , ſinon funt arego compo- tæ , ex duobusintegris, re, & liquit. ſea
ſita , in G faciunt præterita , xt, mergo paratim tamen re dici non poteſt, quod
merfi , tergo terfi. . Alia vero omnia in tamé quidam volát a retro velrurſus eſle :
xi per x , vt.ango anxi apungo punxi, tin- quod li ſit, ex corrupto & integroinue
go tinxi. Exceptis,frangofregi,lego le- nitur ca pars, liquit enim perfectú eſte
gi, impingo impegi, tango tetigi, pungo pu- . Cuius temporis ? Mo Pręteriti. A.
pugi punxi, Item a lego compoſita Quare linquo liqui facit præteritum ?Hió
mutantia primitiui fignificationem ,mu- Quia n habentia ante quo vel co, abiows
cant præteritum , intelligo intellexi,negli aan faciunt præteritum , vt , linquo lir
 1272 PRISCIANI 1280

qui,vincovici.fimiliter abciscompoſita, noméproprium regisRutulorum,& ap

deuinco denici ,conuinco conuici , relinquo pellatiuum piſcis paluſtris. inde deriua
reliqui, derelinquo dereliqui, & producúc tur,TurniusquomodoSaturniusa Satur
i penultimam in præterito naturaliter. d. no , ſecundum regulam : patronymicum
Declina verbum.x . Relixquo,& cætera. debet heri,Turnides,quomodo,Priamus
3. Declina ctiampafſiuum .H. Relinquor Priamides.d. Quareſecundæ declinatio
relinquebar, relictusfumefui , reli &tus e- nis cft, Turnus Turni ? . Quia in vs cor
ramés fueram ,relinquar.Imperatiuo,re- reptam deſinentia propria fecundæ funt
linquere relinquatur , relinquamur relin. declinationis ; excepto , Venus Veneris.
linquimini relinquantur. futuro,relinqui præterea, LigusLiguris,quod proprium
tor tu relinquitor ille , relinquiminerrelin- eſt, poteft& gentile effe Etſilit prop: i .
quantarvel relinquuntor. Optatiuo,vti- um ,eftmaſculinum ſolum , hic Ligus Li
nam relinquerer ,relictuseffem velfuiffem , guris. Sigentile eſt, inuenitur conima.
relinquar. Subiunctiuo ,cum relinquar, ne, vt hic& hec LigusLiguris. &. Quare
relinquerer,reli&tusfim velfuerim ,relictus Turnus,Turnefacit vocatiuum ? u. Quia
sfjem velfuiffem ,reli&tus ero vel fuero. In- omnia in vs definentia ſecundæ ſunt de
finita,relinqui, reli&tum effevelfuiſſe,reli- clinationis , & in e faciunt vocatiuum ,
Etumiri. Gerundia vel fupina r,elinquen- exceptis propriis, quæihabentante vs,
direlinquendorelinquendum :relictumre- quæ perapocopam proferút vocatiuum,
lietu.Participiaactiua, präſentis tempo- vt Virgilius Virgili,pro ,Virgilie, & Mer
ris, relinquens,futuri ,reli turus , paſqua curi,pro, Mercurie. Ideoqueaccentus
prçteriti,relictus,futuri,relinquendus.no- manet penultimus , quanuis breuis lit
men verbale,reli£tor&relictrix , ipſares penultima fyllaba. Exquibus enim ali
reli&tio.poteſt tamen & reli&tus dici, ſed qua ſubtrahiturfyllaba, li integra illa re
quartæ declinationis.hinc deriuatur re- maner,in qua eſt accentus,integrum ct
liguus reliqua reliquum , & reliquia. iam ſeruat accentum ,vt hic es hecArpi
quodpoctæ interpoſital, relliguie,metri natis perfectum , circumflexum habuit
cauſa proferunt. eft etiam adelinquo,de- penultima ſyllaba , quæ manfit in concis
liitum propeccato, quia delinquitoffici- lione, dicimus cnim bic & hec Arpinas
um ſuum ,qui peccat. perfectum . Similiter fi dicamus munit,
pro , muniuit, circunflectiturnit ; quia
integra di &io ſupra ſe habuitcircumfle.
xum ,ſicetiam ,tuguri, pro,tugurii,acutum
Turnus ut infrałtosaduerſo Marte La- debet habcre , & Terenti, pro , Terenie,
tinos.
Salluſti,pro, Salluſtie. Euphoniæ tamen
caulavelmetri , eſt quando nominatiuis
Quothabet
Anamlemiquinariam.J.Quotfigu- funitu pro fluxie,vt Virgilius:Eeriga
rarum eſt ? k . Decem , quia habet duos Heſperidum fiuuiusregnaior aquarum .&
da@ylos ,& tres ſpondeos.d. Tracta fin- popeles propopule: Lucanus: Degeneropo
gulos pedes. M. Turnus ut, infr.3, Elos sant, juizes. Vnum autem inuenitur appellati
nerjo , Marte Latinos. d . Quor partcs cum foluin , quod ini & pc rofertvoca
orationis ? p. Sex.d. Quot nomina?pe tiuum , vt filiuso filie & o fili.d. Vt, quæ
Quatuor, Turnus,aduerſo, Marte,La. pars orationis? j .Aduerbium . d.Quid
tinos.ynum participium ,infractos. vnum eft aduerbium ? Ho Pars orationis , &
aduerbium , td. Turnus , quæ pars ? p. cætera. d. Quot accidunt aducrbio ? y .
Nomen. d . Quale ? p . Proprium . d . Tria , ſignificatio,fpecies & figura.d.Cu
Cuiusſpecici ? p.Vniuocæ.ſignificat.n. ius ſignificationis eſt ; p . Hic tempo
rakis :

1
 1281 SV PER XII. V ER . Æ N. LI B. XII. 1282
ralis:accipiturenim pro,poftquam . quá- linum quam neutrum ex duobus eft cor
do autem fignificatīva græcam coniun- ruptis ,eiuſdem vero ex integro & corru
& ionem , loco coniunclionis accipitur pro :contrario alteruier, ex duobusinte
1
caufalis. cſt ramen eciam fimilitudinis gris, alterutrius vero exintegro & corru
aduerbium. folet autem ei adiicii, tam pto. d. Declina verbum . H. Indicatiuo,
coniunctionem fignificanti quam ad- infringo,infringebam ,infregi,infregeram ,
uerbium. addicur eciam ei,nam, & inue. infringam Imperatiuo,infringeinfringar,
nitur optandi aduerbium ,utinam .Igitur infringamus infringite infringant, infrin
& vt, & vti aduerbium quidem , quando gito tu infringuto ike, infringamus infringi
tempus,vel fimilitudinem , vel qualitaté tote infringuntvelinfringunto. Optatiuo,
fiueinterrogationé, id eſt , quando quo- infringerem , infregiffem , infringă Subiū
modo lignificat: quando vero ivæ velinws ciuo,cum infringam ,infringerem ,infrege
græcam coniunctionem ſignificat, con- rim ,infregiße,infregero.Inħnitiuo,infrint
iunctionis loco accipitur. Compoſitum gere, infregiſſe,infračtum ire velinfractu
nanquc ab vti,vtinam aduerbium eftop- rum elle.Gerūdia velparticipialia,infı ın
tandi,vt diximus.præterea pro , videlicet, gendiinfringendo infringendum ,infractú
utique,affirmandieſt aduerbium . d. Qué infračtu.Participia veniūt ab actiuo præ
habet accentum ? u . Vt, vti, & vtinam, fens, infringens, futurum ,infracturus.d.
præpolitæ grauantur per omnesſyllabas, Declina palliuum.y.Infringor, & cetera.
lubiunctiuæ autem generalem accétum nomen verbaleinfractor femininum ,in
feruant. Sciendum tamen eſt, quod vt fractrix , ipſares infractio. nomen rei , in.
quoque inuenitur etiam pro optandiad- fractus infraliura.Oftendimusenim ſa
uerbio. Vt Terentius in Phormione. pe,quod participia actiua futuri tempo
Vtillum diideague omnes perdant. cum ris, feminina etiam pro ipfare accipiun
vel quoque compoſitum tam vt quam tur,vt,pictura,vfura ,natura, iun & tura. fic
uti, limilitudinis aduerbium faciunt, ve etiam ,fractura cariſſimein orrerum no
lut,veluti,vt Virgilius. Ac velutimagnoin mina inueniuntur, ex quibusmagis ver
populo cum fape coorta eft. d. Infractos, banaſcuntur,non ex verbis nomina , vt,
quæ pars eſt ? p . Participium . 8. Quid labor alaboro , color a coloro,amor ab amo,
eſt participium ? p. Pars orationis par. bonor ab honoro.d. Dicalia compoſita.f .
tem capiens nominis , partem verbi. f. Confringo perfringo,defringo,fuifringo.d .
Cuius eſt generis ? 4. Maſculini,caſus ac. Cur frango fregi facitpræreritum ? u .
cufatiui, temporis præteriti,ſignificatio- Quia tertiæ coniugationis verba in go
· nis paffiuæ,formæperfectæ,numeri plu- delinentiar antecedente, ſi ſint fimpli
ralis,figuræ compoſitæ ,ex duobus inte- cia , faciunt præteritum in ſi, vt mergo
tegris. Etnota quod inueniuntur parti- merfi.ſpargofparf :alia vero in xi, vtpingo
cipia ex verbis, quæ non ex duobus inte- pinxi,tingotinxi, regorexi, vnde & ab eo
za gris componantur, integrain vtraq; par- compofita pergoperrexi,furgo furrexi,ex
teinuenta,vt infringor, ex integro & cor- ceptis legolegi,& ex cocompoſitis, quan
rupto; tamen infraétus ex duob. integris do eandem fignificationem feruant, vt,
fit. Ideoque pollumus non a verbis deri- relegorelegi,perlegoperlegi: mutata autem
uata accipere,ſed magis a ſe compoſita. ſignificationein xi,vediligodilexi,intelli
Similiter,impingo impactus,contingocon- go intellexi, negligo neglexi. Excipitur li
tałtus. Similiter ,perficioperfeci,deficio de- militer , frango fregi,pango pegi velpepigi,
feci, conficio confeci. Necmirum in ver. ex quo , impingo.excipitur etiam , tango
bis & inparticipiis hæcinueniri, cum et- tetigi, & pungo pupugi velpunxi, & ,ago e
iam in nominibus poflint huiuſcemodi gi,& ex eis compoſita.d.Ćur, infractus?pa .
compoſitiones eſſe ,vt, idem , tam maſcu: Quia omnia in gi vel xi præteritum faci
Ss
1283 PRISCIANT 1284
entia, per &tusfaciuntparticipia, vt, le- ciusin Phor. exaduerſum tonftrina erat
gile&tus, dilexi dilectus,tetigitáctus,fanzi quadam . A dinerto fit deriuatiuum di
Janetus, Excipiuntur duo,flexiflexus,& , verticulum. Dinerſorinns quoq;dicitur
fiuxi fluxus. S. Aduerſo, quæ pars oratio locus , inquo diuerimus. Verſus quogi
nis eſt ? No Nomen hic , quia caret tem- literarum ordinatio , velquodvertimus
pore , vnde licet eius comparatiuum fa- ſtylum a fine adinitium , vel ab initio ad
cere,aduerfior , & ſuperlatiuum , aduer- finem : vel quod antiqui a dextra parte
fiffimus. do Quale clt hoc nomen ? po in liniſtram ,vela ſiniſtra ad dextram ſci
Appellatiuum . £. Cuius fpeciei ? M. bebant. Vertigo quoque & vertex ,a
Adiectiuæ qualitatis, & mobile, & deri- verto verbo fiunt: & Vertumnusdeus,&
uatiuuma principio, id eft ,participiale. Verticordia compoſitum ,dea. di Mar
& Fac ab co deriuatiuum aliud. M. Ad- te , quæ parsorationis eſt ? p. Nomen
uerfarius aduerſaria aduerfarium . d. De proprium ſpeciei primitiuæ. d. Fac ab
clina verbum . 4. Aduerto tis tit , & eo compofitum . Ha Martius,Martia,
cætera. ... Dic eius frequentatiuum . Mürtium folemusetiam & Martiaticus,
p. Aduerfor aduerfaris , quod ab actiuo Muttistica , Martiaticum dicere. vndo
factum eſt deponens: quanuis, aduerto ſtipendia militum martiasica dicuntur.
& aduertor , aliam lignificationem ha- inde etiä deriuatur Manors, ex quo Mo
bent.Scias autem ,quod omnia frequen wortius. dicitur tamen Mafpiter ,quaſi,
tatiua primæ ſunt coniugationis, & ple- Mars pater , quomodo, Duesbiter, id eſt,
runquea participio præteriti ſolent fie- diei parer, luppiter. hic & bac Martialis
ri , verfus verfor, aduerſusaduerfør. exce- & bocMartiale. poteft tameeſke & pro
pris in govelin ſco deſinentibus :illa e- priumMartialis & appellatiuú .d. Quid
nim apræſentifaciuntfrequentatiua, vt; intereſt inter propriumMartialis&ap
ago agito, legolegito. & fcifcofcifcito,& no- pelatiuum ? M. Quod fiproprium fit
ſco noſcito. vifo enim vifis, & laceffo lacef- maſculinum eft, & ablatiuum in e teru
fis, & arceffo arceffis, non ſunt primæ, fed' minat: fi autem appellatium fit ,cómu.
potius tertia coniugationis. Frequen : munè eft, & ablatiuú initerminat,quo
fatiua primæ ſunt coniugationis, & in- modo , luuenalis, Felix . 4. Cur Mars
choatiua tertiæ , meditatiua quartæ . di Marris facit? u. Quia omniain is rs ns
Dic aliud compoſitum ab eo quod eft delinentia interpofita ti faciunt geniti
verto. Ho Aduerto ; conuerto , euerio , & uum , vt pukspultis,ars artis,mons montis,
fubuerto; animaduerto,prenetto,& pene excipitur differentiæcaufa frons, quod
cum omnibus præpolítionibusindubi . quando folium ſignificat , frondis facie ;
cabilibus inuenitur,circumuerto, ante fronsenim capitis,frontis. &lensquando
werto.Er notandum quod aduerbia quo- pullos pediculorú ſignificatlendis: quan
queinueniuntur non ſolum ex obliquis do aút ſignificarlegumen ,lentis.Pręterei
caſibụs nominum maſculinorum velfe- glansglandis,cuiusquidam nominativum
mininorum ,ſed etiam ipfi nominatiuo & genitiuum fimiles elle voluerunt. bé
fimilia , vt aduerfus : quod quidam ,quia bripens vero, quia a pendo verbo compo
accuſatiuo coniungitur;magis præpofi- nitur, confonantein verbi ſeruauit, librin
tionem exiftimauerunt. verſus quoque pens libripendis.præterea a corde cópos
ſappoſitum localibusnominibus,aduer- ſita habent genitiuum fecundum -ſimpli
bium efle inuenitur , vt Italiam verſus, cis genitiuum ,concors concordis , diſcors
Galliam verſus. · Salluſtius canyen etiam deſcordis. di Latinos, quæ pars eft ? Ho
præpofitionem ei antepofuit in Cat. In Nomen deriuatiuum , generismaſculini,
Galliam verſus. In Hifpaniam verſus.ex- numeri pluralis ; figuræ fimplicis , ſpe
aduerfum quoq; compoſitum , vtTeren- cieideriuatiuæ poteſt tamé & proprium
ellere
 126,5 S V PER XII. V ER Æ N. L IB. X11.' 7287
eſſeregisſoceriÆncæ ,& gentilcaLatio modo Troingona, Graingena. ſed in cis
Latinus, & poffeffiuum Latinus ager.La geminatio i mutauit fequentem i in u,
tium autem vel a lacendo,velalatitudi. alternitatis cauſa ,proTroiigena,Graii
Reeft nominatum. a Larino Latinitas ; a gena, Troixgena & Grainge
Latio deriuatur etiam Latius & Latiaris. #4faciens,
8. Fac compoſitum . 4.- Latinigena, quo

TOONMAGADAMOURCOIRORROGR000QUQUQCACQU09RZANO200002200
QUQURURUQUQUQURURUQURURUQUQURUQURUMQUrugugugugugugugu

6
PRISCIANI GR A M
MA TICI CÆSARIENSIS
17
DE ACCENTIBUS LIBER.

(Tera eſt nota elemő- vocis articulatæ ? Illud vero quod re

ti , quæ cum ſcribitur , & manet, nora velfigura elementieſt. Di
in voce minime refonat, ftat aurein illud inter literas & elemen
nihil aliud quam nota ad ta, quod elementa proprie ipfæ pronun
formandum elementum ciaciones dicuntur :notæ autem eorum,
este comperitur : fed cum in vocem ex literæ . Sed abuſiue & elementa pro li
ſono prorumpitur , elementi vocabu- seris, & literæ pro elementis ponuntur.
lum concipit. Quod cum ratioita (c- Nam aliud eſt litera quæ videtur,aliud
ſe habeat, quaſi imago huius rei elle vi- quod per cam colligitur. Videntur au
detur , quippe cum ex aere percullo i- tem literæ elle longæ , aut rotundæ, aut
ctu linguæ, vnde vox formatur, perfici- quadratæ . colligicur namque per eas
tur. Vox nanque corpus cfle oſtendi- res gefta alicuius, dumcolligiturin fyl
itur. Nam & corpus nun eiſet ; auditus labis, de fyllabis in partibus , & de parti
aurium minime vi percuteretur. Sed bus in orationibus. Sed noslocuturi de
10 dum tangic auditum , & reuerberat ele- partibus,ad accentum , quiindictionibus
mentum , tripartite diuiditur , fcilicet al: eft neceflarius,tranſeamus:cuius reimy
titudine, latitudine, longitudinc. Ha- ſterium , præbente Deo vitam , latius
bet quidem litera altitudinem in pnun- tractemus.
.ciatione, latitudinem in ſpiricu ,longitu- Accentus nanq; eſt certa lex&regula
dinem in tempore ,hoc eft , aut alte, aut ad eleuandam &deprimendam ſyllabam
Late, aut longe auditur. Habent etiam vniuſcuiuſque particulæ orationis , qui
yllabæ fuum elementum ,quod Produ- ftad fimilitudinem elementorum ,lite
Ctio dicitur :fed inter literarum elemen- rarum atq; fyllabarum ; quietiam tripar
;
tum , & ſyllabarum hoc diftat, quod li- tito diuiditur, acuto , graui, circunflexo.
terarum.elementa, ſunt ipfę pronuntia- Accentus nanque acutus ideo inuentus
tiones :fyllabarum vero elementa ipfæ eſt, quod acuat,fiue eleitet ſyllabā.Gra
productiones. Quid eft enim aliud e- uis ideo , quod deprimat aut deponat.
lementum, quam pars minimapartium Çircunflexus eo, quodSs
deprimat
2
atque

4
1:287 PRISCIANI 1288
acuar.Sunt aucem accentus X. quosita nulli ſunt certi accentus. Ideoquein po
huic operi dignum exiſtimaui prænota- teftate vniuſcuiuſq; confiftunt, vt quod
re. Acutusaccentus,Grauis , Circunfe- neceſſarium videat licin metro ponat.
xus,Longalinca,Breuis virgula, Hyphé. Tres fiquidem res accentuum regulas
Apoſtrophos, Daſea, Phile. Quid est 4. conturbanc,diſtinguendi ratio,pronun
cuiusaccentus. Nota per obliquum aſcé- ciandi ambiguitas atque neceſitas. ſed
dens a ſiniſtra in dextram partem ita'. qualiter hæcfantintimandum eſt. Ra .
Quideft Grauis ? Nota perobliquuma tio nanque diſtinguendi legem accen
fummo in dextram deſcendens ica'. Quid tuum ſæpe conturbar , dum fi quis pro
eft Corcūflexus?Nota de acuto& graui fa- nuncians dicat , poneergo,velquia, quod
& a ^ Quid eftLõgalinea?Nota a ſiniſtra in apud latinos in vltima fyllaba,niG diſcre
dextram partem æqualiter ducta ita— tionis cauſa poni non poteft accentus: &
Quid eft Brewis linea ? Nota iacensſimi- hoc eft quod diximus poneergo: pone i
liter,ſed panda,ficut pars inferior circu . deo diximus,ne putetur effe verbum iin
li,itav. Quideft Hyphen; Virgula ſubiecta peraciuimodi,pone:ergo diximus,nepu
verſui circunflexa, ita.v ,qua duo verba tetur eſſe coniunctio rationalis , quæeſt,
cum resexigit copulainus,vt, Antetulit ergo. Ambiguitas vero pronunciandi
greffum : & , Turnus ut antenolanstardum ſæpe legem accentuum perturbat, vt fi
preferat agme.Huic eft cótrariaDiaſtole; quis dicat intercalosi , qui neſcit vtrum
Diaſtole quidé dextera pars circuli adi- dicat alteram partem interes, & alteram
mas literas depofita,quę fitita . & hac no- loci;quod non ſeparatim ,ſed fub vno ac
tamalecohærentia diſcernuntur, vt eſt, centu pronunciandum eft, neambigui
Tum Danaigemitu ,atqueereptevirginis catem in ſermone faciat. Neceſitas pro
ira.& ,Procubuit,viridiſ,inlitoreconfpici- nunciationis regułam corrumpit, vipu
tur, fus. Apoſtrophos eft circuli alcera ta li quis dicat , in primis doétus, & ad
parsdextra,ſed ad ſummam literam ap- dat que coniun&tionem , & dicat,doitus
pofita;quæ fit ita ' Hac nota oſtendimus que: ecce in pronunciatione accentum
parti orationis deeffe vltimam vocalem , mutauit , cum non in ſecunda fyllaba,
cuius conſonans remanet, vt eſt :Omni. fed in prima accentum habere debuit.
potens genitor tanton'mecriminedignum Sunt quidem tres ſyllabæ , in quibus ac
Duxiſti ? Daſean vel Philen apud lacinos centus corrumpitur,que, megúe,vt,itaque,
H , vocaliveladdita vel detracta ſignifi. quando aduerbium eft : nam quando
cat. Quid eft Dafea ? Flatilis quæhacno coniunctio eſt, itaque dicimus , venerunt
taturfigura,. Quid eft Pfile:Siccitas quæ neviriad vos ? carbonibusve lumbosalfa
Rotatur fic.Notandum eciam ,quod A- were ſuos. Syllabæ quæ correpram voca
cutus accentus apud latinos duo loca ha- lemhabent,acuto accentu proferuntur,
bet,penultimum & antepenultimum : a- vt , fax , pix , nix , nux , dux . quæ et
pud græcosautem penultimum ; antepe- iain tali accentu pronunciandæ funt ,
Aulrimum , & vltimum .Circunflcxus au- quando funt longæ pofitione , quia na
tem penultimuin tantum . Ponitur nan- turaliter breues lunt. Quæ vero natu
queGrauis,vel cum acuto , vel cum cir- raliter eft longa , circunflexo accentu
cunfcxo in eadem dictione , ſed non ta- exprimenda clt , vt, ros , dos , pos , re .
men in cadem fyllaba. Obſeruaturnan- Billyllabæ vero li priorem productain
que vnus accentus in integris dictioni- habent,& pofteriorem correptam ,prio
bus , ve, Romania , Hifpanus : in compo- rem fyllabam circumflectunt , vt Me
ſitisvero vnus fimiliter , vt,malefanus,' ta , Creta , Roma. Ille vero quæ ſunt
intercaloci. Sed in peregrinis verbis & ambæ longæ , vel prior breuis , & vi
barbarisnominibus yelinterie&tionibus cerior longa , acuto accentu pronunci
andz
 • 1289 DE ACCENTIBVS LIBER . 1.290
andæ funt, vt,nepos, leges,reges. Hæ ve- tuna , carina. Compofita vero candem
lo que ambæ funt breues, limiliter acu • pronunciationçm ſibi defendunt, quain
to accentu pronunciandæ ſunt,vt, bonus, habent in fimplicitare ,vtconcaxa, trans
malu . Sednotandum , quod fiprior po- fuga : fx enim in fimplicitate breuis eſt,
ſirione longa lit, non circunfexo, ſeda- & idcotransfuga ,& non transfuga dicia
cuto accentu pronuncianda eſt,vt,arma, mus. homicidiquoque &parricida ideo
arcus. quia quanuis fic longa politione, longams in penultimolocohabent, quia
tamen exprimenda efttaliaccentu,quod elongam in i productam conuertunt,
non eſt naturalis, ciovöxnos. Triſyllabæ Compoſita vero a cane penultimam cor
vero,ciovajquor ,&deinceps, li penultimam ripiunt, vt,cornicen, fidicen,lyriceutică.
correptam habuerint,antepenultimaa- excipitur,tibicen, quod cuphonix caufa
cuto accentu profertur , vr I sellus Hofti- pro duabus ii breuibus vnam ſeruat lon
lins. Nam li penultimapoſitionclonga gam . Notantur autem pleraque quzi
fucrit,acuetur: antepenultima vero gra- ' longam vocalem habentantevocalem ,
1 uabitur , ve Catellw , Metelliu . Si vero ve , Philofophia , Papia ;quemadmoduly
ex muta & liquida longa,in verſu con- vnum verbuinfio, quod ſolum i produ
ftat, in orationemutat accentum , vila , Etain ante o vocalem habet. Idco autem
tebra,tenebre. Syllaba vero vltimafibre- diximus ,pleraque, quia omnia vocalem
uis fuerit , & penultimam naturaliter iante vocalem habentia , in antepenul .

1
longam habuerit,ipſam penultimam cir- tima mutantaccentum , vt , Veneria,
cunHectet,vt,Cethegus, peroſus. Vltima Marcelia, Placentia , Auſonia , luno
vero ſi naturaliter longa fuerit,penulti- nia: & illa quæ in itta finiuntur, vt iusti
ma acuecur,vt, Athena,Mycene. Ad tia,fapientia , maſtırm . hanc autem rc .
hancautem rem árlis & Theſis neceſſa- gulam fequuntur omnia quæ fic finiun .
riæ lunt. Nam in vnaquaque parte ora- tur, præter illaquæ ſupra diximus , quo
tionis arlis & theſis lunt, non in ordine rum alia differentiæ cauſa , alia ſolo vſu
fyllabarum ,ſed in pronunciatione, ve- pronunciantur. Excipiuntur , iftins , s
lur in hac parte , natura ; vt quando di- pfius,illius , genitiui quorundamprono
cognatu ,eleuatur vox , & eſt artisin tu: minum , quorum penultimæ differen
quando verora , depriinitur vox , & eft ter ponuntnr. Illa autem quæ a verbis
thelis. Et in quantum fufpenditurper celo& gigxo componuntur,breuem pe
arlin , tantum deprimitur per thclim . nultimam habent , vt agricola , cælicola
Sed ipſa vox quæ per dictiones forma. Fluicola, rurigena, terrigena. Reliqua
tur,donec accentus perficiatur, in arſim vero omnia in a definentia , participio
deputatur:quæ autem poft accentum ſe- futuri temporis fimilia ', penultimam
quitur,in theſim . Hisautem prælibatis, producunt , vt hæcfcriptura ,nutura, li
nunc de conſequentia huius libri videa- tura , literatura. quæ omnia quando
mus. ſunt nomina , carent tempore. Ea vero
Latina quidem proprianomina nomi- quęx velquamlibetvocalem habent an.
natiuum hngularem inaterminantia, in tea, corripiuntur omnia, vt, Mantun,
penultima ſyllabaaccentum ſeruát; quá- Capua , Danaa. Corſica vero & fimilia
quam nonnulla vocalem ante vocalem breuiátur; & omnia quæ ſuntpoffeßiua,
habere videantur,quorum alia differen. & quæ funt eis fimilia, fi i habent in pe
tiæ cauſa , alia ſolo vſu producenda ſunt, nultima fequentecconſonante, vt , Cre
vt Catilina, Vrania, Stephania. Appella- tica , Ifaurica , Alemanica . excipitur
ciua vero eundem accentum ſeruant a vefica , quod producitur. Quæ enim
terminantia,vt,poeta , regina,babena.for. habenın , producuntuSr , vt Romana ,
s 3
 1291 PRISCIANI 1792
Campanx , Hiſpana , Cumana. & hæco- Abrotonium , Dorcium , Philorcium . Er
mnia ſecundum diuerſas regulas per ob- fyllaba finita, li ſint a prima coniugatio
liquos caſus producta ſiue correpta pro . nevelquarta,producendafunt, ve, folor
nuncianda funt E finita fixapenultimam folamen ,manio munimen, farcio farcimë
habentia ; , in eadem fyllaba omniapro- lin autem a ſeconda vel tertia,corripien
ducuntur ; alias vero vocales habentia, da ſunt,vtſedimen ,regimen . Præpofita
fimilem regulam fequuntur, vt , fedile, itaque confonante corripicnda funt, vt
monile,fingulare,verbale , qux æqualiter tubicen , fidicen .excipitur tibicen ,quod
per omnes cafus producendaſunt. Oli folum producitur, vt prædiximus. Ar
tera terminata præpofitavocali e penul- fyllaba terminara producuntur ad inftar
cimam corripiunr, vr,ganeo , labeo, alco; ſupradi& orum nominum , vt torcalar,
quæ folos corripiuntnominaiiuos & lacunar,puluinar, notaturlaquearquod
vocatiuos. Ea vero qaziante o habent, breuiarur'; quæ omnia in obliquispro
fimiliter corripiunt, led per cæteros ca- ducuntur. excipitur inbariubaris,impar
fus, exceptovocatiuo, producuntur, vt; imparis,quæ in obliquis breuianturce
mullo mulionis, quaternio quaternionis. Ate Virgilio, ve , iubare exorto: & Idem :
prępoſita autem qualibet confonante, numerodeusimpare gauder . & propria
penultimam productam fcruant, vt , s. nomina vt Arar Araris , Cafar Cefaris,
mago ni , vlijonis , fuligonis; caligo-nis, Boftar Bojtaris. Er fyllaba finita-li-lme
diſimilitudonis,magnitudonis. Quorum neatri generis, in penultimaproducen
alio o in obliquis calibus ſeruant & pro- dafunt,vt cadauer,papauer :ſímaſculina
ducenda funt,alia in iconuertunt, & cor: aurfeminina funt,corripiuntur; nifi fint
ripienda ſunt, vt, carbocarbonis , bubo bu- pofitione longa, vt , alacer , volucer, ma
bonis , caligo caliginis , altitudo altitudi- diocer, & , hæc mulier , & omnia hæc&
nis. I litera terminatum vnum inuenitur fimilia in obliquis.corripiuntur, vteada
triſyllabum indeclinabile , quod in pe- ner cadaueris , volucer volucris, excepto,
multimo breuiatur, vt hice hechoc nis mulier mulieris. cætera autem omnia,
hili. V litera finitum vnamr inuenitur cadsneris,papaueris, buferis ,& tuberis,
aprotum in ſingulari, in plurali déclina : itineris, fiteris,cineris corripiuntur.In la
tur , quod in penaltimo liquefcit, vt 10- fyllaba terminata breuiantur, vt,ſemi
nurk . Al finita,fi fint appellatiua,in pe- uir, dunmuir , triumisir, ſepremair, des
nultimaproducta funt , vt velligal, iri- cemuir, & omnia in obliquiscaſibusfub
bunal, conſonante antecedenteal, ex- yno accentu proferenda funt. Orfylla
cipitur animal. barbara autem propria ba terminata i vocali præpofita breui
breuiantur,vt'Annibal Annibalis, AF antur ; vt , melior , doctior , & hæcomnia
.
drubal Afdrubalis. quæ omnia in obli- in obliquisproductionem fibidefeodūt.
quis cafibus in neutro a productam ha. Propria vero nomina corripienda funt,
bent , in inaſculino breirem habent: il ve Hector Hektoris, Neftor Neftoris. Pro
fýllaba terminata corripiantur in penut- ducuntar appellatiua iamy ntafculiniquá
timo,ve,hic &hac vigil huiusvigilis,quod femininigeneris, quanuis non habcam
videtur magis per lyncopamproferri ; i ante or', vtodorodoris, amor amoris;Eto
& hoc in obliquis penultimam corri- tor vxoris foror fororis:neutraautem bre
piti Ol fyllaba terminatum inuenitur ciantur'; vtaquor& quoris. Noteturme
vnum , quod in penultimo corripitur; mor, & ab co compofita , vt immemer,
yt,eliól. Vl fyllaba terminatum vnum quæ ſunt omnis generis, corripientia o
inuenitur proprium , quod breuiatur , in obliquis : & indecor , cuius fimplex,
vthic Herint, quod barbarum eft: Vm decor , penultima correpta inuenitur a.
terminata breuiantur , yt , Sophronium , pud vetuftiflimos , quando pro , decorus
 DE ACCENTIB V S LIBER. 1294
rarum accipitur : & arbor arboris ,quod lapidis, iapisiafpidis,palnis,fanguis ,vo
alt generis feminini: & a puero com- mis vomeris, pollinis. excipitur, impubis,
pofita ,vt Publipor & Marcipor : & oinnia quod corripiturta in nominatiuo quam
in or deſinentia neutra vel grrca , & genitiuo. Os fyllaba terminata , in pe
quzcunque deriuantur velconponun- nultimis producenda ſunt , vt , facerdos
tur a primitiuis. vnum.communis genc- facerdotis,leposleporis,quod eloquentiam
ris.quod producitur ,vt, biceg hacautor. ſignisicat,nepos neporis.Vrfyllaba finita in
Vrlyllaba terminata breuiantur, vt his penultimna productionem fibi defen
kepifur, Sapifur: & omnia in obliquis ca. dunt,vt,tribunatus, conſulatus,magiltre
libus brcuiantur , Sapifur Sap-fures; fi- tus , principatus :& omnia quæ a verbis
12 militer,futurfaruris,hociecur,bocgatiur, veniunt, quæ funt fimilia participio , vt,
boc fulphur, iecur iecoris veliocinoris. As amaties,delectus, ſiratus, laceſſirus,cupicus,
finita producuntur, vt , dignitas , felici- munitus,auditus.excipiturhic fitus litres,
tas , & omnia a literau ſeruant in omni quitus , quæ corripiuntur non ſolum in
cal u productam , in qua terininatione fimplicitate ſed etiam in compofitione,
quædammaſculina, partim propria, par- vt ,infitus , illitus nequitus.citesvero licet
riin a nominibus ciuitatum translata, corripere & producere, dicimus enim in
LA per fyncopam proferuntur , & accen- citus producte, & incitus correpte. Con
fum in vltimo feruant , quod eft con- polita vero ab eo corripiuntur, vt aditus,
tra regulam latinorum , vieMacenar, obirus , præteritus. A do quoquc, & afto
Larinas, Arpinas : ſed in vetuftiffimis corripiuntur compoſita , vtditus,vnde
libris inueniuntur proferri, Larinaris, fit indirus: ftatus, vndeinfiiius. A reor
Mecenatis , vndc ſubtractati , accen- quoq;ratus,vnde fitirritus. A ſpiro quoq;
tus reinanlit. Es ſyllaba finita breuian- & halo nominavenientia breuiantur, vt .

tur , vt , Herculos,fonipes, adipes, mics, fpiritus , halitus, Ab ambio quoque fit

gurges , ftipes. excipitur, hares bæredis, limiliter ambitus ; fed quando partici
locuples locupletis: quæ in cbliquis pro- piale eſt leruat penultimam productam
ducuntur. Et eft notandú, qucdomnia, licut ambitus. A ruo quoque compo
3 quæ funt quincæ declinationis , produ- lita penult. corripiunt, vt erutus. No
cunrur in obliquis , quando eorum pe- tandum eſt autem , quod hæc quando
nultimæ in nominatiuo corripiuntur, funt nomina,carent temporibus: quan
vocali ante es poſita, vc , faciesfaciei,di- do participialia , tempus cum ſignifica.
.es dici: con!anante autem ante espofita, tionc demonſtrant , vt , amatus fum ab
corripiuntur in obliquis , vt fides fidei. illo. Nomina autem tertiæ declinatio
Præterea.vnum notatur in eadem clau- nis terminancia in vs., nominatiuum
fula es finitum , quod non.quintæ , fed breuiant , quæ a fupradi&tisregulis non
tertiæ declinationis eſt , quod produ- inueniuntur, vt feruitus , fraxinus,quod
citur, vt quies quietis. cætera in obliquis eſt ſecundæ. excipitur papyrus , quod
corripiuntur,vt, abies , paries, aries. Is producitur,vthac
*
papyrus buiuspapyri.
fyllaba finita , & fint accidentia, produ Alia autem omnia quanquá
cuntur, tamen hæc omnia fune com- non fine longa in nominatiuo , in obli
munis generis, facientia neutrum in c, quis producuntur , vt,feruitus feruitutis,
& producuntur in obliquis , vt , hic & paluspaludis inuentus inuentutis. Exci
bacfuauis & hac fuane,memoralis,fpe- piuntur hæc , quæ corripiuntur, Venus
cialis. Appellatiuaautem quædam funt Veneris , Ligus Liguris , lepus leperis,
producenda, vt , ſecuris, finapis, lebetis: quod eft animal. ° Propria vero vel
cætera corripienda funt in obliquis,quæ appellatiua mafculini generis , fiuc ex
Lupt diſfyllaba in nominatiuis , vi, lapis le feminina faciunt , live in aliud See
Ss 4
1295 PRISCIANI 1296
nus minime transformantur, ſi ſunt tri- quis producuntur, quiaferuantpoſitio
fyllaba vel tetraſyllaba , ac deinceps ha- nem. Excipuuntur quæ non ſeruant, vt
bentiai,corripiuntur,Terentius ,Marti- inops inopis, hyems hyemis, celebs cælibis,
us. Excipiuntur hæc quæhabentia a vel adeps adipis.
iin penultima, vel poffeffionem fignifi- Regulis accentuum nominum expo
capt, aut a poſſeſſoribus deriuantur, vt, ficis, tractanduseſt accentus,qui in ver
Terentianus, Martianus, Capuanus, Be- bis confideratus certis dctiniendus eſt
nowentanus, Hiſpanus, Placentinus, Tau- regulis. Vniuerſa eniin verba primæ
rinus. Qux aüten habent c inter i &u coniugationis, quæ in ſecunda perſona
corripiuntur, vt,porticus,rufticus , Galli- as ſyllaba finiuntur, cum in criſyllabis &
644 , Romanicus. Excipiuntur quæ ha- in tetraſyllabis veniunt , in penultimis
benta, vt Tauricanus. 'Axſyllaba finita fyllabis per omnes modos producenda
breuiantur, vt ,pertinax ,contumax ,per- funt, vt,amo amas,amabam amani. Ex
xicax : &omniain obliquis caſibuspro- cipitur præteritum pluſquamperfectum,
ductam a habent, vt , pertinacis, contu- quod corripitur folum , vt , amareram.
macis. Ex Yyllaba finita breuiantur , vt, Et futurum ciufdem modi in primis &
artifex ,aurifex,opifex,quæ omnia in ob- in ſecundis perſonis pluralibus, cuius c
liquis e literam in i breuem conuertunt, xemplum hoc eſt , amabo amabis ama
vt, opificus,anrificis , murex muricis , fo- bit, & pluraliter,amabimusitisamabunt,
rex ſoricis.Excipitur vnum maſculini ge. Ab his nanque regulis exeunt nouem ,
neris , ſcilicet vernex , quod in obliquis quæ in üi diuiſas Tyllabas micrunt pre
caſibus producitur, vt veru :x veruecis, teritum perfectum & pluſquamperfe
quod animal eſt. lx ſyllaba fịnita pro- & um , & primas & fecundasperſonas
ducuntur, vt bellatrix , venatrix. Exci- plurales futuriindicatiui corripiunt, vt,
pitur,meretrix ,genitrix : ſed hæc in obli- ſeco fecas , fecui ſecueram fecabimus feca
quis producuntur, vt , venarricis, genio biti :cętera nanq;producuntur, vt domo
tricis , meretricis , radicis. Excipiuntur domas domabam domabodomabunt,, ſece
hæc quægrauantur, vtfalix ſalicis,ca'ix ſecas fecabam ſecabo ſecabit,fricofricas fri
calicis ,filix filicis . Ox terminata breui- caban veto vetas vetabam ,ſonofonas fona
antur ,vt, velifox, atrox ,celox . led in ob bam ,tono tonas tonabă mica micas micabā,
liquis producuntur, vt velifocis , atrocis, crepo crepas crepabam ,plicoplicæplicabā .
celocis. Vx finita fyllaba producuntur, vt Annexis præpoſitionib . præſens breuia
Polinurux , Galinurux ,Pollux . Excipi- tur, qd'in dillyllabis venit ,niſipoſitione
tur coniunx coniugis , quod quidam in aut natura ipfa verba producta fint,ve,
nominatiuo cum a fcribi volunt , quod reparo ,refono,refeco, replico. Notatur au
in obliquis caſibus amittit , ne verbum templico , quod præteritum plicui & pli
puretur. Tlitera terminata , tam in no cani facit . Quatuor ab hac regula exe
minatiuo quam in obliquis caſibus bre- unt,sto,do,lauo, iuuo : qux cum compo. 1

uiantur , & omnia neutri generis ſunt, nuntur , ficut in fimplicitate , nec in axi,
vtcaput capitis , finciput fincipitis,occiput necin ni exeunt , formulam fuperiorem
occipitis. Perſius : fiffa fumofum finciput ſequuntur ,reſtoreſtiti, reftiteram , refta 1

mure. Quæautemin duas conſonantes bimusreftabitis,reddoreddidireddideram,

deſinunt, fi fint longa in fimplici figura, reddemus, reddetis. Excipiuntur relaxo
productionem in compoſitionc fibide- & reuiuo , quæ in præterito fic excunt,
fendunt,vt, cedensrecedens, clamanscon- relani reuixi. fequuntur etiam regulam
clamans. Cætera vero breuiantur , vc fuperiorem . excipitur relako , quod in
omnipotens,plenipotens, andiens. Et hæc præterito perfecto & pluſquamperfe
omnia tam longa quam correpta in obli- cto , & in vno futuro coniunctiui mo
di
 1297 DE ACCENTIBVS LIBE R. 1298
di ſyllabamla ,longam habet : in cæteriscio fecifeceram fecero ; ſimiliter fugiofu
vero temporibus breuiatur , relani rela- gifugero , fodio , ago , emo. Abhis ergo
seram reianero. Notantur nanquequæ regulisdiſcrepant duo verba,quæ in prç
in ſimplici figura ſunt longa,quia ipłam terito breuiantur , & in præſenti pro
productionem quain habent in fimpli- ducuntur , vt,pono , cogo, dicimus,repo
2 citate , retinent' libi in compoſitione. noreponis repofui, recogo recoegi . co enim
Sic & præpoſitio quando componitur fyllaba in præſenti longa , & in præteri
cum aliqua parte orationis , qualis ipfa to breuis . Similiter vero alia duo ver
fuerit præpofitio , & talis remanet in ba excipiuntur, quæ ſunt primæ coniu
compoſitione , vt redimo, fubigo, inbe- gationis, quæ ctiam , vtfuperiorain præ
reo . Omnia verba ſecundæ coniugatio- lenti ſunt producta, & inpræterito bre
nās , quæ es fyllaba finita in ſecunda per- uiata , vt, do,fto : dicimus enim ,reddo
fona præſentis temporis cum in triſýlla- reddidi, restorestiti. Notandum nanq;
bis , & in tetralyllabis, vel etiam in po- eſt, quod omnis dictio quæ in criſylla-:
lyſyllabis inueniuntur , om omnia pe-
nia in pe bis autin cæceris polyſyllabis exir, an
nultimo corripiuntur, vt , rubeo ,habeo, tepenultimam fyllabam ſeu correptam
miſcco ,larguco , iaceo, rigco: ſedper cæ- ſeu productam ,licenter quod fert Poe
teros modos ſuperiores formulas , quas ta in metro eſt fiducia , quanos prote
in prima coniugatione præfcripfimus gac omnipotens Rex. Quartæ con
ſequuntur. Notantur quæ in præterito iugationis verba , quæ in i literam pro
perfecto & pluſquamperfecto, & in v- ductá deſinunt in ſecunda perfona præ
no futuro coniun & iuimodi producun- ſentis temporissin triſyllabis aut in cæ
tur, & incompoſitione & in ſimplicitate, teris polyſyllabis veniuntomnia,penul
in cæteris autemtemporibus & modis timam fýllabam breuem habent ,vt,an
breuiantur , vt,fedeo Jedifederam ,refideo. dio,accio, mollio , ſepio. Excipiuntur, co
refedi refederam , cameo cani canoram , & queo , & quæ in diſfyllabisveniunt, vt
vouco voni veneram voucro ,video vidi ſcio. fed hæc& his fimilia regulam pri
videramvidero. Verba tertiæ coniu- mæ coniugationis ſequuntur. Notahæc
gationis quæ is ſyllaba finiuntur, fi in : quæ in præſenti tempore, & in cæteris
triſyllabis velin polyfyllabisveniunt,cor- temporibus brcuiantur , in præterite
ripiuntur in præſenti & in cæteris tem- veroperfe& o& pluſquamperfecto , vt
poribus, niſi ſint poſitione longa : excc- iam in aliis diximus , & in vno futuro
.
pto præterito imperfecto præfentistem- coniunctiui modi producuntur , vt ſcie
poris, vbiſemperpenultima fyllabalon- ſciui ſciueram ſciuero , venio veni vene
ga fit, vt,tribuo tribuebam tribui tribue- ram venero , queo quins quimeram qui
ram tribuant tribuero. Notantur autem nero :
quæ in iui, velin eni,cxeunt in præteri. Quoniam , vt opinor,lacius & con
.
to , quæ productionem feruant in eo- nenicnter tractatum eſt de his accen
41
dem præterito perfecto , vt, cupio cupi. tibus, nunc de ſequentibus videamus.
ni, quieſco quieui, fapio fapiui. Cætera Participium nanque illos accentus,
vero breuem fibi regulam defendunt, quos nomen ,habet in omni loco , vc
nifi pofitionem habeant , vt , contemno diximus, cum de his tractabamus. Pro
contempfo , gero geffi. Excipiuntur hæc nomen vero fimiliter eiſdem regulis
quæ in præſenti tempore,& in cæteris: vtitur. Notandum nanque eft , illa
temporibus breuiantur , in præterito pronomina , quæ in vltimis ſeruant
veroperfecto & pluſquamperfecto , & accentum , vt,hicce , noftras , veftras, i
in vno futuro coniunctiui modi pro- deo apud modernos ita habent , quia
ducuntur, vt,lego lege legeram legero fa- apud antiquos , biccine & noftratis,ve
SS S
 2

1299 PRISC LANI 1300

fratis , dicebatur, vnde retinent acccn- vt , falſo. fimiliter in vltima, ne putetur
tum in vltimaquem habebant in penul nomen eflc, vt vna : alias siin er, breui
cima. & non ſolum hæc erant apud illos, antur,vt breuiter : fi in ol fimiliter,vt ade .
ſed etiam multa alia quę differentiæ cau- polilinc, in vltimo, vtiftic illic : fiin vs,
ſavelſolo vſudicebantur, vt ,egomerfeci: breuiantur,funditus. Notandú eft, quod
nanque ſyllabica adie&tio eftın ,ego,vt in aduerbia omnia quæ præpofitionibus
aliisvidelicet, ne, ce , vt,illiccine,huiuſce. componuntur,ſub vnoaccentuproferé
Aduerbia nanque li oterminantur, bre. da ſunt, vt , deinde exinde. Hanc autem
uiantur in penultima,vt,hodie,ſedule:ſed regulam ſequitur omnis coniun &tio , &
ea quæ a nomine veniunt, producuntur, in compoſitis, & in fimplicibus,vt inter
vt , Tulliane,Martiane. Siin m terminan . ca , etenim . Præpofitio vero lemper in ti
tur,vt meatim ,tuarim ,ſnatim ,producun- neaccentum ſeruat,vt,apud, ante. Inter
tur: fi in i,breuiantur,vt,vefperi:lio,cauf- iectio nullá certā regulamretinct;tamen
fa differentiæ in vlcimo ſeruat açcentum, in fine & inmedio acuitur,vepapa ,cuax .

BURUORURQUOQRACOQQUNCRUCUDUQCQQADARYOCHOCOMOT:0900
Forenomenomenorrenenomenomeremonenericaneneronomenone

PRISCIANI GR A M
MA TICI CÆSARIENSIS
de Declinatione nominum Liber.
Mnia nomina , quibus deſinentia,ſeu græca ſint,ſeulatina,ma
latina vtitur eloquentia , ſculina vel feminina vel communia,pri
quinque declinationibus mæ declinationis funt , vt hic citharifta
inflectuntur , quæordiné huius cithariſte,bicſcribahuiusfcribe ,hec
acceperunt ab ordine vo- Calliopea huius Calliopea,becreginahuims
calium formantium geni : regine , hic & hac aduena buius aduene.
tiuos. Prima igitur declinatio eft,cui'ge. Excipiuntur nouem mobilia nomina, e
nitiuus fingularis in æ diphthógon deli- na, vlla, nulla ,ſola ,tota ,alia , utra , neu
nit,vt,bic poeta ,huiuspoeie.Secúda decli- tra, altera , quæ declinationem prono
natio eſt,cuius geniti' luogularisin ipro- minumhabent, in ius terminancium ge 1

ductá deſinit,vthic do&tºbuiºdocti.Tertia nitiuum : quomodo ca quæ compolita 1

in is breué,vt,bic pater bui' patris.Quar- funt , vt aliqua , nequa ,figua. Neutra

ta in vs productá,vthicſenatus,buinsſena- vero in a græca tertiæ ſunt declinatio
tus. Quinta in eidiuiſas ſyilabas , vt hic nis. genitiuus enim græcus , tos in tis
meridies,buiusmeridici. Habet ergo pri- conuertit apud nos , vt,hocpoema, bu
mx declinationis nominatiuus literas inspoematis, hocemblemaemblematis, hoc
terminales duas , a & es. Terminatio- toreuma huiustorenmatis. Literarum ve
nes vero tres , a as es productas, vt hac ro nomina indeclinabilia funt tam apud
fyllaba buius ſyllabe , hic Aeneas buius græcos quam apud latinos , & neutra,
Acnee,bicAnchifos busins Anchiſe. In A vozalpha ;beta ;aybe.ln As vel in Esgir
C3 ,
 rzor DE GENERIBVS LIBER. 302
ca , quæ apud græcos in x diphthongum generale, & hic vir huius viri: & ex eo
terminant genitiuum , funt primæ de- compofita nomina, duumuir, triumuir,
clinacionis,vt Anchiſes huius Anchiſee feminir , lenir.præterea neutra duoinue .
Arions yox, hic Lyfias huius Lyſia Av- 'niuntur in ir, vnum tertia declinationis,
sias Ausis ,hic Aeneas hrius Aenea nic vt , boc Gaddir huius Gaddiris, noinen
Veiss Aireis , hic Priamides huius Priami. ciuitatis : &hocir, quodGræci Sávap di
de Mesaepedus Tercepite. Sciendum eſt au- cunt, indeclinabile. In Vr vero vnum
tem , quod fi patronymicorum formæ inuenitur , cuius femininum in a deli
inueniantur propria nomina , fecun- nit , fecundæ declinationis , vt , hicfatur
dum terriam magis veteres declinatio- faturi. Alia vero omnia funt tertiæ de
nem proferunt, vt hic Thucydides huius clinationis, vt , bicfurfurbuiusfurfuris,
Thucydidis ,bic Euripides, huius Euria munities : hic eshacfur, huiusfuris,paip
quod græce béton
pidis. Similiter proferunt barbara no popis : hoc fulphurris,correpta
mina eiuſdem terminationis, ve, Tigres atupov dicitur. In Vs delinen
nes buius Tigranis , hic Mithridates bu- tia , svelt vel x antecedentibus , fi fint
ius Mithridatis , hic Ariobarz anes ha- rerum incorporaliú vocabula, maſculina
ius Ariobarzanis. & in aliis tamen qui funt; & quartæ declinationis,vt, hicriſus
bufdam græeis autoritate idem feciſſe bui'rifus,hic viſus bwi'viſus hic verſus busa
inueniuntur,vt , hic Orontes huius Oron ins (usztumult' tusmetus,mor) tus fexty
sis. Secunda declinatio habet très ter- luxus, ſimiliter ſunt quarta declinatio
minales literas,rsm :terminationes ve- nis, & quæ ex eiscomponuntur, vc , bis
co ſex , er iryr vs cus vm , vt , facer facri, fenatus,aſenibus & natu ,huiusfenatui,
vir viri ,faturfaruri, magnusmagni,Tya hicmagiftratusbuiusmagiftratus bicexer.
deusTydei, templumtempli. In Er defi* citushuiusexercitus,& quçcognominará
tentia, ſi a græcis ſint, rosin er conucr- ex hisprolatisfixa ſunt,vthicmagiftratus
titur apud nos, & ë quz ex ſe faciunt fe: deputandov xai aputantùs,huius magistratus,
mininain a deſinentia, & quæ s & tan- bicexercitus seatsraisegnindo huiusex
te er habent ( niſi fintpoffolkua) ſecun- excirus, bicfaltus casos assimpune, buiusfal.
dæ declinationis ſunt, vt,hic Alexander tus. eiufdem præterea quartæ declinati
Alexandri, hictener huius teneri, hic fa onis quædam lunt,quæ cum fint fixa,in
ter buius facri. faciunt enim , tenera , tus definunt , aliquapræcedente conſo
fatra. hicoleafler buius oktaftri, bis apia- nante in eadem fyllaba ante o poſita , vt
fter buius apiaſtri. excipitur, hic ſeque- bic f « Etu Elus,quæftusftus, hicri &tus bu
fterſequestris : quod quanuis tercit de- ius rictus. excipitur , le &tus ariyrwone
clinationis fit , tamen femininumin a vos buius lecti : nam muftus facit mu
facit, hacſequeſtra;quanquam vetuftiffi. Sta. Similiter funt quartæ declinatio
mi declinationis ſecundæ rationabilius nis ' , quæ per fyncopam a ſupradictis
hoe protulerunt , hic fequefter hwirufe- incorporalibus profecuntur , vt porta
queftri. Alia vero omnia , exceptis fu- rus portus , certatus certus , artatus ar
pradictis , in er deſinentia ; tertiæ funt tus: & arcitus , a verbo arceo , arcus,
declinationis , vt hic pater bæius patris, laqueatus lacus. vulius quoque ipſares
biecmulier buinsmulieris, hic becpan. elle videtur a verbo volo , quomodo
perhuius pauperis , hoc tuber huius inbe. cultus a.colo. Aliavero omnia ſupradi
ris. Excipiuntut , puerpueri, focerfoce• ctæ terminacionismaſculina;ſuntlecun
mi ,gënergenèrı , fiber fibri,carcer cancriz dæ declinationis, ve , bonus boni,Homerus
teber libri , culter culori. In Ir duo inue- Homeri, ventus venti : quanuis videatur
niuntur maſculina ſecundst declinatio hoc quoq; clle fimile incorporali,quod
nis, vt bic breuir buius treuiri; quod eft avenia verbo naſcitur;ex quo compoſis
 1303 PRISCIANI 1304
1
cum eft aduentus ,fan &tusfan &ti, fomnus - linentia, fi apud græcos in dos finiunt
fomni: excipiuntur, gradus finus,currus, genitiuuin ,apud latinos dos in Jis con
ficm , quod eſt vitinm corporis, & toni. uertiturper eundem calum , vtó Oinimus,
orus, & , cornus, quæ etiam natura ſunt in Oinimdos, bic Oedipusbuius Oedipodis, i
a definentia: & vnum tertiæ declinati- Merau mus Mundus modos ,bic Melampus bu
onis, vt hic lepusleporis. Nam ,penus & ins Melampodis. Latina vero quæ in
fpecustam maſculini quam feminini & fupradi&ta fyllaba in vs productam deG
neutri generis inueniuntur , & ſecun- nunt,ſinedubio feminina funt, & ter
dæ & tertiæ & quartæ declinationis , vt , tiæ declinationis, vt , bec feruitusferaitu
hic penus huiusponi,& hocpenumpeni, & tis,ſenectusſenectutis,inuentus inuentutis,
hoc penushuiusponoris ,& bec pennspenus, tellus ,falus ,palms. Scd de eorum & alio
penui, & hoc penu buins pens. Similiter rum nominum vltimis& penultimisfyl
hicfpecus huiusfpeci,hecfpecushuiusfpecie labis genitiuorum , latius in libro De
chocſpecus huis ſpecoris,& hocfpecü buius nominc docuimus. In Vin deſinentia,
ſpeci, & hocfpecu buiºfpecu.In vs correptá omnia funtfecundæ declinationis, vt ,
deſinentia feminina , ſi ſint propria vel hoc templã huius templi, Palladium Palla
appellatiua, aut græca in osapud græcos dii. In Eus deſinentia græca ſunt, &
delinentia, vel arborum nomina,lecun- fecundæ declinationis ,vt , bic Tydens
dæ declinationis,vt,hecTyrus huine Tyri, Tydei , Oilews Oilei , Orpheus Orphei.
arētus arkti, Cyprus Cypri,pyrusri, cupref Tercia declinatio habet terminales lico
fusfipilus li, arbutus, alnus. Excipiuntur cas decem ,a coclnrsex , vt,boc loren
quinque, quæ tam ſecundæ quamquar• ma tis, hocmonilelis , bic & hacvirgonis
cæinueniuntur declinationis, vtquercus, boclac,bic fabbocnomen ,hic orator, hacci
pinus,cornus ficus laurus:& vnum tertia, mitas, hoc caput , bicechac hoc felix,
vtVenus Veneris.Aliavero omnia nomi- In A neutra, & in E correptam , & in
na in vs correptam deſinentia feminina, 0 , tertiæſunt declinationis ,vt , boc to
quartæ ſuntdeclinationis,vehecmanus, reumatis , ſedile lis ,monile lis, hic Cato,
huiusnus,nurus,focrus,porticus,anw . Ex hac virgo, hic es bac homo.Excipitur,hoc
cipiuntur,aluns alui,humus humi, & ,her cape , quod aptotum eſt, & tamen dici
domusdomiveldomus, & colus coli velco- tur,beccopa sepe. In C ,vel in L , vel in
lus. Neutra in vsdeſinentia , ſeu produ- N , vel T , vel X deſinentia , omnia
& ta, ſeu correpta , tertiæ ſunt declinatio- funt tertiæ declinationis , vt , halec ha
nis , & in risterminantgenitiuum ,vt , in lecis ,piſcis,hic conful , Titan , bocfincia
iuris ,plus pluris , munusmuneris,pondus put ſincipitis , hic & hac es bocfallax.
ponderis, corpus corporis , pectuspectoris, In å definentia , fi non fint declinati
maius,minus.Excipiuntur, hoc pelagusgi, onis ſecundæ , vt ſuperius docuimus,
quod græcum eſt; & hoc vulgusgi,quod fine dubio ſunt tertiæ ,vt bicBostarha
& inafculinum eſt; & hoc virusri, & hoc ins Boſtaris, hic agger huius aggeris, lan
pus indeclinabile. In vs correpta com- guorris, hac foror ris ,hic & hec memor
inunia duo inueniuntur tertiæ declina memoris,felicior, melior, hoc laquear rin
tionis , vt hic & haceo hocvetus veteris, In Esvero deſinentia quintæ declinati
Ligus Liguris, quod eſt gentile : & duo onis inueniuntut , per antecedentes i
nionofyllaba quæ producuntur in no- gitur vocales ea diſcernimus. In As
ininaciuo, vthiceshecfusfuis,grusgruis: vero definentia latina quidem tertiz
nam , mus muris epicænum eſt, a græco ſunt declinationis; græca vero ſunt,quæ
püs , & v mutatur in u longam . Nullum in osterminantgenitiuum apud græcos,
cnim maſculinum in us productam de- vt MecenashuinsMacenatis, Arpi
finit. Græca igitur in vs productam de• nas tis , piesas buius pietatis , hic átlus
bins
 1305 DE GENER IBVS LIBE R. 1300
buius Atlantis , hec Pallas buins Palladis. rebamus , vt,meridiesmeridiei. Hinc de
In Es correptam vero tertiæ ſuntdecli- obliquis caſibus quinq;declinationum
nationis, vt,miles,feges,biceg hæc Eg boc docebimus. Primæ declinationis geni
terestis. In es productam deſinentia qui- tiuus & datiuusinæ diphthongum deſi
dem ,quæ gcnitiuum græcum in es velos nit , vt, huius & huic poeta. Accuſatiuus
terminant, tertiæ ſunt declinationis, vt, in am ,vt,huncpoetam .Vocatiuus & ab .
• 'E puogfins § Epuogfúss , hic Hermogenes latiuusin a , vt, o ab hocpoeta. Nomi
huins nis,Eteixans, ETEÓkatos, hicEteocles natiuus & vocatiuus pluralesin æ diph
elis. Latinavero, li ante es , i habuerint, thongum , vt, bi go poeta.Genitiuus in
quintæ ſunt declinationis : vt,faciesfa- arum ,vi horum poetarum.Datiuus & ab
ciei,feries riei, dies diei. Excipiuntur hæc latiuus in is, vt, his & ab hispoetis. Femi
quies , cuius compofitum , requies , facit ninamobilium duum generum , quæ na
genitiuú , requietis velregniei. Alia vero turaliter mobilia funt,differentiæ cauſa
omnia tertiæ ſunt declinationis, vt,Vyf notantur, deabus,filiabus,natabus,equa
fesfis , Verressis, hecceder dis, nubesbis,his bus, afinabus,mulabus,animabus. Accu.
&hec heresdis;commune duum gene: fatiuus inas , vt,hospoetas. Sciendum eſt
rum vel trium ,locuples tis. Excipiuncur, tamen , quod in græcis nominibus eſt
te rei,ſpes fpei, fides fidei,plebesplebei, quod quando græcis vtunturterminationibus
& plebsplebisdicitur. In is omnia tertiæ autores per diuerſos caſus , tam fingula
ſunc declinationis, vt colliscollis, Samnis res quam plurales , vt huius familias ge
ritis , Neapolislis, lis litis,veilislis. lo Os niciuo cafu ; latine autem huiusfamilie.
quoque omnia latina,& in os productá Secundæ declinationis genitiuusini de
Græca ,tertiæ ſunt declinationis, veftos finit, vt, hicmagnus magni. Datiuus &
floris, neposnepotis,hec dosdotis,hic hac ablatiuusin o productam , vt , buic esab
cuftos, huius cuſtodis, hic heros herois, hec bocmagno. Accuſatiuus in um,vt, hunc
Erinnys huius Erinnys. Sed de penulti- magnum ; niſi fint neutra, quorum accu
mis eorum & aliorum omnium in fexto fatiuus vbique ſequitur ſuum nominaci
libro Denomine inuenieslacius,vt ſupra uum, vt, hoc pelagus,accufatiuo,pelagus:
dictum eſt. In Aesvelin Aus diphthon- boc laquear, acculatiuo, boc laquear.Vo
gum deſincntia, & omnia quæ in duas caciuus,quando nominatiuus in er,velia
conſonantes definunt,terrix ſunt decli- m definit, Gimilis erit ei, vt, bicvir, e vir ,
nationis , vt ,hic prespredis , hoc as eris, hoc templum ,otemplum :quando verono
frausfraudis,lauslandis,hacarxarcis, ars minatiuus iniusfinitur, fi fintppria no •
artis, mons montis, morstis. Quarta decli- mina,abiectaus fit vocatiuus, vtbic Vir
natio habet terminales literas u & s ; ſi giliuso Virgili, Laurentius o Laurenti,Te
militer habet duas terminationes, us & rentius o Terenti. In aliis vero omnibus in
u, in us quidem maſculinorum & femi- us terminantib.in nominatiuo, inutatio
ninorum , inu vero neutrorum , vt,hic neusin e fit vocatiuus , vt , hic magnus
1'1 vultus vultus, hæc manusmanus, hocgenu magne ,focius o ſocie .Inueniturautem v
buiusgenu .Sed in Vs terininacorum re- num nomen , filonso filio filie , duplici
gulam fuperiustractauimus , quando de prolatum vocatiuo. Veteres tamen ali
Secunda docebamusdeclinatione. In V. quandometrivel euphoniç cauſa nomi
vero deſinentia neutra inueniuntur in- natiuisvtuntur provocatiuis. In eus de
declinabilia in numero ſingulari; in plu- finentia, græca funt , quæ tantum voca
rali vero ſecundum quarram fecuntur. tiuum feruant græcum ; vt , Orpheuss o
Quinta declinatio vnam haber termina- Orphes ;quomodo & accuſatiuusin a,vt
tionen in Es productam ,dequa fupe. hunc Orphea. & hoc frequentiſſime in
'rius oftendimus, quando detertia dille- omnibus græcis nominibus, quomodo
** 307 PRISCIANI 1'30 %
diximus ſuperius, inuenics inmulcis fic- ſenatibu.. Quintæ declinationis geniti
ri caſibus. Nominatiuus & vocatiuus uus & datiuus ſingulares in ei diuilasfyl
plurales ſecundæ declinationis , per i fi- labas proferuntur, vt, buius & huic rei.
niuntur,vt,hief o magni. Neutra autem Acculatiuusin em, vt, banc rem . Vocati
tam eiuſdem declinationis quam aliarum uus ſimilis eſt nominatiuo,vt,ores. Ab
declinationum , in quibus inueniuntur, latiuus in e , ab hac re. Nominatiuus &
nominatiuum , accuſatiuum & vocatiuú accufatiuus & vocatiuus plurales eiuſ
pluralem in a terminant , quomodo & dem declinationis in es productam exe
apud Græcos. Genitiuus pluralis abab- unt , vt , he EChas ores. Genitiuus ad
latiuo fingulari , addita rum profertur, dita rum ſyllaba ablatiuo ſingulari, vi,
vt,ab hoc magno horum magnorum . Da- abhac re barum rerum . Datiuus & ab
ciuus & ablatiuusin is , vt,his & ab his latiuus in bus, vt his & ab his rebus. Er
magnis. Accuſatiuusin os, vt, hosmagnos. hoc quidem compendii cauſa ad inſtru
Terriæ declinationis genitiuus deſinit endos pueros fufficiat in præſenti dixiſ
in is correptam , vt , rexregis. Datiuus in ſe; perſpicaciorem aucé regulacum ratio
i ,vt buic regi. Accuſatiuus in pleriſque nem tain penultimarum quá vltimarum
in em , vt,hunc regem :in paucis vero in fyllabarum , quæ pertinent addeclina
im ,vt,Tiberim & reſtim ,puppim , turrim , tiones omnium nominum , in libris illis
fitim , de quibus in fexto libro expoſui- quos Denomine fcripfimus, diligéterin
mus. Vocatiuus ſimilis eft nominatiuo, uenire licet , & maxime in ſexto & fepti
vt , bicrexorex . In Græcis autem nomi. mo , qui De noininatiuo & obliquisca
nibuslicet vocatiuo vti Græco , ſicutſu- fibus compoſiti, teſtimoniis multorum
perius dictum eſt,vt,o Tiberipater. Ab- confirivantur aucorum .
fatiuusinquibuſdamperecorreptam Ronomina de quib. nulla dubitatio
PBA
vt, abhoc rege:in quibuſdain peri,vt a Ti-: eft apud Latinosſunt XV. Primitiua
beri: in quibuſdam per e & peri , yt a feli- quidein octo hæcſunt : primæ perſonæ
se velfelici. Nominatiuus , accuſatiuus, vnum , vi, ego :& fecundæ vnum ,vt,tu:
& vocatiuus plurales terciæ declinatio- certiæ vero fex , fui, ipſe , ifte , hic , ille , iso
nis in es productam deſinunt, vt, hie Deriuatiuaſeptem ,meus tuus.,ſuus,no
hos e o reges. In quibuſdam etiam in is fter & veſter,noftras & veftras. Habent i
finitur iple accuſations , ve, hos & has gitur primitiua duas declinationes, deri
omnes ei omnes . Genitiuus pluralis ple- uatiua duas.Et vna quidéprimitiuorú eft
runquein vin , non antecedente i, vt a declinatio, quæ tá genitiuũ quam datiuú
rege,regum ; in quibuſdam autem ante- initerminat, acculáciuum & ablatiuum
cedentei, vt , horum montium , de quibus in e productam ,vt,meitui fui,mihitibifi
in libro feptimo docuimus. Datiuus & bi,metefe,ameate afe. Vocatiuü fecunda
ablatiuusin bus , vt , his ab his regibus. perſona tamé habet, quiſimilis eft nomi
Quartæ declinationis genitiuus fingu- natiuo. Pluralia vero primæ & fecundz
laris in us productam definit, vt , bic fe- perfonæ fimiliter declinátur,nam tertiz
natushuiusfenarus. Datiuus inui, vt,fe- perſonæ pronoınć ſuprapolitū eſt,idelt,
natui. Accuſatiuus in vin ,ve, huncſena- ſui, quod vocatiuum non habet, com
tum. Vocatiuus fimilis eft nominatiuo, mune eſt vtriuſque numeri, nos vos, no
vt , o fematus, Ablatiuusinu , vt , ab hoc ſtrum vel noſtri , veftrum velveftri,nobis
Eiuſdein declinationis nomi- vobis,in plurali autem numero ſecunda
matiuus pluralis , accuſatiuus & vocati- perſona tamé habet vocatiuú quifimilis
trusinus, vehieg hos egofenatus. Geni- eft noininatiuo,vto vos.Ideo autéſuino
tiuus in uum , vt horum ſenatuum . Da- minatiuú nó habet,quia nec apudGręcos
tiuus & ablatiuus in bus, vt, his ab bis savas id eft,fui.hoc autem in libro qui eft
(ccun
 I'gog DE GENERIB VS LIBE R. 1ZTON
fecundus De pronomine,latius tractaui- listalis:quantitatisvt,quantus tantus: nam
mus.Altera declinatio pronominum , in merive,corquot: & qux exhiscompofita
reliquis quinque primitiuis quorum ge- funt feu deriuata.. led pronomina eſſe:
nitiuus inius & ablatiuus in i definit, per non poflunt , quia finitas perſonas non
tria genera.Accufatiuusautem& ablati- habent; quod proprium eſt pronominis,
uus ſingularis,& omnescalus pluralesin fignificare certam perſonam cum calu
maſculino quidem genere & neutro ,fe- coniunctam .
oundæ declinationis nominum termina
tioncsferuant, infemininoquidem.eri. Omiam declinantur,definuntino
inæ , vt , ille illiusille , illa illius illi , illud il
linsilli,illumillam illud (neceſſe eſt enim inor, & habentconiugationes quv
ate
uord.
neutra nominatiuum & accuſatiuum ſi Prima igitur coniugatio eft, cuius perſo
milem habere ) ab illo ab illa ab illo. No- na prima in o deſinens, mutat eam in as
minaciui plurales,illi illeillo.Norandum productam , & facit ſecundam perfonam ,
tameneft, quod, hic es bac & hoc , huius vc, amoamas. Secunda vero coniugatio :
bnic ,datiuum ſemper inc terminar-dif- eft, que co primpæerfonæ in es produ
3 ferentiæ cauſa, propterbuiinteriectio- ctam conuercirin ſecunda perſona, quæ:
' nem .Ex ſeptem autein deriuatiuis quin- femper in ea coniugatione vna fyllaba.
1 que quidem ſecundum regulam mobili- minor eft, vt , doceo doces. Tertia conia
um nominum declinantur, maſculinum gatio eſt, quæ in io quidem definens , in
Si & neutrum ſecundæ declinationis,femi. prima perfonaabicēta o , & affumptas,
ninum vero primæ eft, & funt hæc, meus, minuitur vnaſyłaba in ſecunda perſona,
tuus ,fuusnofter & veſter . Reliqua vero vc facio facis .Alia vero verba quacunque
1 duo communia ſunt & -tertiæ declinati. litera antecedente ;o in is breuem cóuer
onis ,vt, hic Es.hec noftras noftratis ,bic By cunt,vtrnoruis,lego legis.Quarta cõiuga
bæcveftras veſtratis. Inueniuntur tamen tio eſt.quæprimam perfonam in io velin
nouem nomina mobilia: quæ quia decli- eodeſinit, eisq; in is productá conuerfis
nationem pronominum habent :, inter facit ſecundam perſonam , minorem vna
pronomina quidam poſuerunt , vt quis fyllaba, vt andio andis ,coss. Svero finali
vel qui,que,quodvelquid, cuius cui,enus ſecundæ perfonæ int conuetfa; fit tertia
vnavnum vnius vni, vllm vella vllum ulo perſona in omni coniugatione , vocali.
liu ull
s fola fol fol
i,folus um ius foli ;tótsa tota tamen correpta antet, vt amas amat,do
totum retinstorij alius alia alınd alinoalii
ces docet , facis facit , legis legit , andis an
vter vtra vtrum vtrius vtri; alter altera dit. interpofita vero mu, in eadem ſe
alterum alterius alteri. ſimiliter declinan-
cunda perſona ſeruans,s , facit primam
turquæcunq;ex his componuntur. Ex pluralem , vt amas amamwi, doces doce À
cipiuntur,hicneuter huius neutri:vetuſtiſ mus , legis legimons ,audisaudimus. tive
fimi tamen neutrins , protulerunt: · Quis ro interpolica , façit ſecundàm plura
vel qui accuſaciuum in em terminat , vt lemr, ve amas asis , doces etis , legis itis ;
quem , ablatiuum tans in o quamini, vt, andis itis. Tertia vero perſona pluralis
Aquo vel qui , & datiuum & ablatiuum in prima quidem & in ſecunda coniu
pluralem tam inis quami
m
nibus , vt , quis gatione interpoſita tertia, ſingularis
vel quibus. Quida tamen omnia no- Tolet fieri ; vt amat amant ' , docet do
mina infinica vel interrogatiua ; vel rela- cent . - in tertia vero coniugatione &
tłua , vel redditiua fubftantiæ vel quan , quarta prima perfonæ o finalem in vno
titatis, vel qualitatis ,velnumeri ſignifi- conucrtentes facimustertian ' pluralem ,
catiua , pronomina eſſe putauerunt.fub- vtfaciofaciunt,lego legunt,andio audiunt,
ftantiæ vt,quis vel que qualitatis vt,qua- coeunts. . Præteritum imperfectum pri
1311 PRISCIANI 1312
me quidem & fecundæ coniugationis a aliis vero rariſlime inucniuntur . Igitur
ſecunda perſona,abiectas, & addita bam omnia tempora in omni coniugatione
proferimus,vt,amasamabam, docesdoce- indicatiuoapparent, & in omnibusmo
bam. Similiter fit in verbis quartæ con- dis abſquepræterito perfecto, & ablque
iugationis deſinentibus in co,vecoisibā, imperfecto trifariæ declinationis etiam
queo quisquibam : in aliisvero quartæ & præſens tempus trium coniugationum ,
tertiæ coniugationis primæ perſonæ o & omne quidem prætericum imperfe
finalem in e productam conuertimus , tum & pluſquamperfectum ſecundum
&affumpta bam , facimus præteritum primæ cóiugationis præſens tempusde
imperfectú, vt faciofaciebam , audio au- clinatur, vt,amabam basbat,amaueram
diebam.licet autcm , & hoc maxime poe- ras rat, docebam bas bat , docueram rasrat,
tis ,etiain per fyncopam in quarta coniu. legebam bas bat, legeram ras rat, andiebam
gatione, andibam &munibam dicere ,& basbat,audiueramrasrat.Similiter fecun
Limilia Eandem autem habetdeclinatio. dx & tertiæ & quartæ coniugationisfu
nem præteritum imperfectum in omni turum optatiui, & præſens lubiunctiui,
habet primæ con- fecundum primæ coniugationis ſecun
iugationis præfens tempus; & omnia quę dam perfonam declinatur, vt doceam us
in asfecundam perfonam faciunt , cuiuf- at,legam gasgat,audiamas at. Secundum
cunque finttemporis,velmodi, vel con- præſens tempus ſecundæ coniugationis
iugationis,fimiliter declinantur , vt amo declinatur futurum indicatiui in tertia &
amas amat, amamus atisamant,amabam in quarta coniugatione , vtlegamges get,
bas bat, amabamus atis bant , amaneram andiam es et ; & omnepræſens & præte
rasrat,amaueramusratis rant. Optatiui citum imperfectum optatiui , & præteri
quoque futurum , & præſensconiuncti tum imperfectum ſubiunctiui & pluſ
ai,fecundæ , tertiæ , & quartæ coniuga- quamperfcctum vtriuſquc, vt , amarem
tionis,legam legaslegat,legamus garisgant. resret , amaniſem iffesiffet, doceren.deceres
Inesquoque definentia in ſecundaper- ret,docuifſemdocuilles docuiffet,legerem le
ſona,cuiufcunque finttemporis,velmo- geres legeret,legiffem legiffeslegiffet. Simili
di,velconiugationis , fecundum prælens ter & optatiui futurum fibifubiunâiui
tempusindicatiuimodi ſecundæ coniu- præſensprimæconiugationis, vt,amem
gationis declinantur ,vt,doceodocesdocet, Amosamet, cremores oret. Tertiz vero
docemus etis ent,amarem res ret,amaremus coniugationis declinationem quam ha
rstis rent, amem ames amet , amemus etis bet præſens indicatiui , futurum primz
ent, legerem resres, legeremus retis rent. In & fecundæ coniugationis ſeruant, vt , a
is vero definentia fecunda perſona ter- mabo amabis amabit,docebo docebisdoce
tiæ coniugationis, declinationem quam bit. Similiter fitquartæ in eo deſinenti
habent in præſentitempore feruant, vt bus,vt, iboibisibit. Similiter fubiunciui
legogisgir, tegimusitis vnt, amabobis bit, præteritum perfectam , & fururum vni.
amabimus itis bunt , docebo bis bit , docebi- uerfarum coniugationum , vt amaneriat
mus bitis bunt, ibo ibis ibit, ibimus iti vnt. amauero amaneris, docuerim docuero de.
Illud autem notandum eſt, quod in ſub cueris , legerim legero legeris, audierim as
iunctiui tertia perſona pluralis non con- diero andieris. Šisigitur de generalibus
uertiti in u, vt amauerimrisrit ,amaueri. trium coniugationum declinationibus
mus ritisrint: & in anomalis quidemfis collectim tibi expofitis , de præterito
& velis tam finalis ſecúdæ perſonæ quam quoque perfecto generaliter doceamus.
penultima primæ pluralis & ſecundę lyl. Omnispræteriti perfe& i prima perſona
İaba producitur, vt,fim fisfit, fimusfitis inidelinit ,cuiusde penultimis literis&
fint, velim velis velit, velimus litis lint : in fyllabis in libro II. Deverbi præterito la
rius
 1 313 DE GE N'E'RIB V'S LIBER. 1314
tius tractauimus. Hæcaffumptaſti,facit amemus, doceat doceamus legatlegamus,
fecundam perfonam ,vt,amaniamaniſti, audiat andiamus. ſecunda veropluralis a
docui docuifti, legilegifti,audini audiuifti. fingulari ſua fit adiectateſyllaba, vt,ama
tvero 'affumpta, Ted correptai, tertiam amate,doce docete, audiandite. Et notan
facit perfonam ,vt,amauit,docuit.Simili- dû quod in tertia coniugationeefinalis,
tercorreptai, & aflumptamus,facit pri- quæloco i correptæ ponitur, in plurali
mam pluralem , vt,amauimus,docuimus. numero eiuſdé perſonæ in penul.loco ,in
ſtis vero afſuinpta ,ſecundam facit plura- quo liceticorreptum inuenire,redit ini,
lem , vt,amauiftisdocuiftis. in tertiavero legelegite. Tertia autē pluralis imperati
plaralimutatin cprodactam , & affumituiinodiin omni cõiugationé a ſingulari
runțvel te,'ve , amauerunt vel amauere, ſua fitinterpoſitan litera , ve, ametamet,
docuerunt vel docuere. Pluſquamperfe- doceat doccant,legarlegant, audiataudiat.
Ctum tempus in omni coniugatione à Futurú imperatiuiſecüda veltertiæper
præterito fit,i finaliin ebreuemconucr- fonæ comune eft, & fit adiecta ſecunde
fa, & aſſumptaram , vt amauiamaueram , perſonæ præfentis téporistoſyllaba, vt,
ama amato,doce docero,legelegito,audiaú
audiui vel audii , audiueram vel audie-
ram. 'Futurum quidem primæ & fecun- dito. Hoc quoq; notandú eſt, qd'efina
dæ coniugationis aſecunda perſonapræ- lis in i reditin penultima fyllaba propter
lentisindicatiui modi,abiectas & addito ſupradicta rationé,legelegito. huic adde
bo, folet fieri, vr, amo amas amabo. Idem teste ſyllabá facimus ſecundam perſoná
firinverbis quartæ coniugationis in eo pluralé,vt,amato amatote,docetodocetote.
deſinentibus,vt, co is ibo. Tertiä сõniu- Tertia vero pluralis futuri imperatiui a
gationis omniuin verboruin futurum , tertia plurali preſentisindicatiui in omni
& quartæ in io definentium , fit a prima cóiugatione fit adiectoo, vt amāt amā
perſona præſenti,o finali conuerſa in am, to,docent docento, legăt legăto,audiūt audi
vt,lego legam leges , audio andiam audieš. unto, eunteunto. Optatiui modipræſens
& notandum eſt, quodnullo alio modo & præteritò imperfectúin omni coiuga
#
inuenies in prima perſona ante m lite- tione a fecúda perſonaimperatiuifitallua
ram vocalem , quae in aliam tranſeat in més ré,vt amaamarē,docedocerë, legele
ſecunda, niſi in fupradicto futuro,vt, le- gerë, audiaudire: præteritú vero perfe
gam leges,audiam audies. Omnis ſecunda &tú & pluſquáperfectum eiusmodifit a
perſonaimperatiui inodi præſentis tem- præterito perfecto, addita s& ſem , vt a
poris,a ſecunda perſona fit indicatiui, mani amauillem ,docuidocuifſem ,legilegif
abiecta s ; 'in tertia vero coniugatione fem , andiniaudiuiffem . futuru optatiuia
etiamiin e correptam conuertimus , vt, prima perſonaindicatiui, o in em cõụer
amasama,doces doce, legis lege, andisaudi. tésin prima cõiugatione, in aliis vero o
Ideo autemi in e conuertit tertia, quia in am ,vt amo amė,doceo doceă,legolegam ,
debet ſeruaretempusquod habet ſecun- audio audiā.Futuro quoq; optatiui fimi
da indicatiui, quæ nonpotcratifinatem leeſtpræſens ſubiun& iui,vt legolegā,au
corripere. In omni enim verbồi infine dio audiā.Præteritu quoq; imperfectum
poſitaproducitur. 'Tertia veroeiuſdem fubiặctiui ,& præteri
fimileoptatiui,vt,cú
eſtpræſenti amare,cum
imperatiuiperſona'a primaindicatiui,o to imperfecto
finaliinprima coniugatione quidem in docere,cülegere,ckaudiră. præterituper
et ; in aliisveroinar conuerſa,fit,vt'amo fectumſubiunctiuia præterito perfecto
amet, doceo dóceát , legolegat, áudio indicatiui fit, quod mutat i finalemin e
audiat.hæceadem rertia perſona,abie correptam ,& allumit rim ,vtamaniama
& ta,t;fcdproductae, vel a,& affumptà nerim ,docui docuerim ,legilegerim ,audius
mus,facitprimam ploratis ſuam ; vtamet andinerim . idem eſſe futurum
Τι
eiuſdem ,
izis. PRISCIANI 5315
prima tantummodo perſona mutante Multisigitur modis,ficut in aliislocisdo
timinro, vt amauerim amanero risrit,4- cuimus , nomina accipiendaſunt magis
mauerimus tis rint. Similiter , docuerim quain verba. vnde & præpoſitiones in
docuero risrit,docuerimus tisrint , legerim ueniuntur ante ea , quæ in dum.deſi
legero,andierim audiero.præteritum pluf nunt,qui eſt accuſatiius,vel in do, qui
quamperfectú ſubjunctiui ſimile eftprç: elt ablatiuus ,,policæ , vt., ad amandum ,
terito perfecto,& pluſquam perfecto o- vt,in amando.Paffiua ex actiuis fiunthoc
ptatiui,vt, vtinam amauiſem ,docuiffem , modo : omniaactiua, cuiuſcunque con
legiſſem ,audiuiffere. Infinita in omni co- iugationis , inquocunquetempore, mo
iugatione fiuntapræſentitempore ſecu- do, vel perſona , in o deſinentia ,affu
dæ perſonæ imperatiui, additare, vt ama muntr, & faciunt ex ſe palliua, vt,amo 4
amare,docedocere, lege legere;andiaudire. mor,amaboamabor,amato amator : doceo
Præteritum perfectam& pluſquaperfe- doceor, docebo docebor,doceta docetor :le
etú a præterito perfecto & pluſquáperfe- golegor , legitolegitor , legunto leguntor.
&o optatiuifit, abiecta m-, vt amauiffem audio audior , audite Auditor , audiunto
amaniſſe,docuiffem docuiffe,Legiſſemlegiſe; audiuntor. Omnis ſecunda perſona pal
audiuiffemaudiuiffe. Futurúvero ,lupinú fiua, in præſenti& præteritoimperfecto
delinensinum ;& verbū ire,vt amată ire. indicatiui& optatiui , ab actiua ſua fit,
dostī ire , lectuire, auditā ire.Vel partici- interpoſira tiled in tertia , proi penul
piū futurúneutrū & effe ýbū ſubitátiuú, tima , c correptam habet; ſed etiam ris
Vi,amarrãe Te,duéturum eſſe,le &turü effe, in reconuerſa ſolet eadem ſecunda per
anditurielleParcicipialia velſupina,quæ fona in omniconiagatione proferri, vt,
tres caſus vidéturhabere,& loco infiniti amas amaris vel amare , deces doceris vel
ui cú articulo coiúctiui apudGræcos ac- docere ,legis legeris vellegere, andisandis
cipiuntur,11aſcutur aparticipio preſentis, ris vel asedire. Quomodo docuimus in
sind cóuerſa, & addita ivelo velvm , vt a&tiuo, lic in palliuo præſencis declina
Amansamandiamădo dū, doçēdidodñ le tio docet &reliquorumtemporum , abb
gendido dū ,audiendido du.Sütalia quoq; que præterito perfecto , &bis quæ ex
duo quæ ad formam participii præteriti hoc nafcuntur , per diuerſos modos de
téporis definútia um velinu, vt, amatā clinationem , quæ fitſecundum vnam ex
amatu .Sedhoc intereſtinter amandū& uibus coniugationibus. Tertia vero
amatu, & inter amando& amatu; quoda- perſona ab actiua fua adiecta ur folet
mandā,neceſſitaré ſignificat,amatā,ini- fieri, ve, amatamatør, docet docetur ,le
tiationéad amorem .Similiter amandò in gir legitur, andisauditær. Sed penultima
ipſo amore eft,amatu pro amatione, vel in omnibusconiugationibus producitus
pro amore, id’eſt,pro ipfa reaccipitur. & excepra tertia plurali. Prima & ſecun
hocmanifeftateciáipla interpretatioGrę, daperſona a ſecunda perſonaa & iuaab
ca,quod ſuperiora,id eft,amandi amando iedas & additamur & mini fiunt, yz,
amandã, & amatā ,infinitiuorúnó folum musamamur amamini,doces doceburde
cũ articulo ;ſed etiá cũ præpoſitione vim cemini , legislegimurlegimini, andii axdi
habent, vt, in hoc facičdo,ad bocfaciendü, mur audimini. Er in omni coniugatio
faciendi, pro, oportetfacere. Sequentiŭ ne penultimaprimæperſonæ , antepci
veroalterú cú præpofitione Græca &ár- nultiina vero ſecundæ producitur lyl
riculo infinitum ſignificat, vtvenatī;vel lába, abfqueterţia coniugatione. Ter
magis pro ipfare ad locum accipitur, ve- tia perfonaplúradis ab a&tiua ſua fic, ad
natum ,pro ,ad venationem ;quomodo & iecta ur, vt, amant amanthr, doceni do-
venatu , pro , venatione, ficut miferabile centur, leguntleguntur, audiuntandinn
rifu,pro , viſione dietu,pro, dictionc. tur. Quæ veroinm deſinuat,actiua pri
mr
1317 DE GENERIB VS LIBER : 1318
mæ perſonæ , per omnesconiugationes dicatiui modi mutationc i finalis in or
& modos in præſenti & in præterito im- fit , vt , amamini amaminor , docemini
perfecto, vel in futuro, m in rconuerſa ' doteminor , legimini legiminor ,audimini
faciunt paffinum (namomne præteritá audivinor. Omnium modorum præte
perfectum & pluſquamperfectum per ritum perfectum & plufquamperfe&tū,
participia declinaturinpalliuis) vt,ama. ſicut ſupra dictum eſt, per participium
bam amabar,amarem amarer,docebam præteriti temporis & lubſtancjyum ver
docebar,docerem docerer, legebam legebar, bum profertur:ſubiunctiụi vero futurú
legeremlegerer, andiebam audiebar,andi- ficureft, vt amatusfum, amatus fui,amai'
rem audirer,amem amer , doceam docear, eraamatus fuerā ,amatusejem velfuiffem ,
legam legar, andiamandisr. Cæteras ve- amatusfimvelfeerim ,amatuerovelfuera.
co perſonas fecundum ſupradictas regu « Infinitiua pallina ex actiuis fiūt pautatio
lasdeclinamus. Omne præteritumper- neefinalisin i,abſq; tertia coniugationc:
fectum & pluſquamperfectum paffiuo- in illa.n.abiecta re vltimafyllaba, penul
rum vel fimiliuin pafliuis, per participiú tima e iniconuertitur,vt,amare ri,docere
præteriti temporis, & per ſum verbain ri, legeregi,andireri. pręteritūplusqua
declinatur, vt, foleo folitusfum ,vel.com- perfectú per participiū neutrigeneris, &
munia vel deponentia. Paffrua vero im- ýbú eſſevelfuiſſe fit,vt,amatā eſſevelfuif
peratiua ſecundæ perſonæ in omnicon- ſe,doctü eſſe velfuiffe,le&tú eſſe velfuiffe.au.
irigationefimiliaſunt infinitiuis actiuis, ditūeſſe velfuiſſe.futurú perparticipiūfi
vt, amare,docere,legere,audire.Tertia ve- mile & peririvbūve,amatā iri,dočtū iri,
po a ccrria ſua verbi actiui fit adiecta ur, lectü iri,audită iri. Omneparticipiū præ
ve, amet ametur, doceat doceatur,legar le- ſentis quidē temporis in ns deſinit, & in
gatur , andiat andiatur : pluralia vero fe- prima quidé & ſecīdacóiugatione inter
cundum terminationem rertiæperfonæ pofita n ſecundę perſonæ plentis indica
æqualiter terminantur addita niprotir tiui modi,vt,amasamans,docesdocens. In
prima,& tertia perſona interpofitan, vt, certiavero & in quarta a prima pfona fit
ametur amemuramertur. Nam fecunda cóuerla o in ens,vt,lego legens,audio audio i
perſona imperatiui (imilis eft indicatiui ens. Excipiútureo & queo,quæ euphoniæ
fecundæ ,quomodo & apud græcos, a- cauſa iens,p,cens,quiens, P.queens,& faci
mumini, docemini, legimini: hæc enim rá unt genitiuoseuntis,pro,ientis, & queun
in indicatiuo quam imperatiuomodo,li- tis,pro,guientis.Omne participiū pręteri
militer proferuntur,idq; comprobar au- dtéporissvelvelx habet ante us, vt, a
toricas,Terentius in Phormione: Dum matus,doétus fus, fixn ;excipitur mortuus.
dicer,dumg adfum ,loquiminimecum . & l. Omne participiū futuri in rus vel in dus
eté: Er contemplaminime codem vultu. & deſinit,vt, amaturu & amandus,do&turus
Idem in Eun . Vosmefequimini.Salluſt.in docendus,le &turuslegedus auditurusandić
Catil. Expergifcimini aliquando,Escapef dus. Nomina verbalia plerunq;a partici
fise Rempublicã. & Idem in lugurth. Vos pio pieriti frút,mutata finalius inor, vt,
police obſerwatotetalem húc virum , imi- amarus amator ,do t' doctor.in tor deliné.
tamivi virtuteseius enitiminine ego me. tia murát ror intrix, vt, amator amatrix ,
liores liberosfumpfiffe videar, quan: genuif doctor doctrix ,lectorlectrix ,auditoraudi
je. Futurum imperariui ſecúdum fupra- trix , & faciūt femininum.Rerum autcm
dictamregulam fit ab actiuo definente incorporaliú vocabulaplerunq;pręteriti
ino, additar, vt, amatoamator,doceto do- téporis participiis fimilia inueniuntur ,
cetor, legito legitor,andito auditor. Simili- ſed quartędeclinationis funt,vt, indicar ,
cerin tertia plurali, amantoamantor , do- monitushabitus anditus. Fiuntetiã a ge
cento docentor,legunto leguntor, andiun , nitiuofupradi&tiparticipii, addita o, cor
10 audiuntor. Secunda veroperſona, in , Tt 2
1319 TE PRISCIANI 13.0
rcptai , vt , coniun&tus coniun &ti coniun .. or,factum diétum , Losbor amor. Ino deli
Etio, ratus rati ratio, penultima correpta. ,, nentia ſeruant regulam actiuorum,in or
Eft tamen quádo nomina participiisfu- vero paſiuorum ; de quorum ſpcciebus
turi temporis femininis in a deſinentib.in libris , quos Deverbo,poſuimus,
ſimiliaſunt, vt;ſcriptura , pictura , arma latius differtum effe
tura. Eft quando in umdeſinuntvel in inuenies.

Qoco
ASSESSORIESBUS com OZ

PRISCIANI GR A M
M A TICI CÆSARIENSIS
De VERSIBVS COMICIS LIBER,
V m non ſolum Teren ; nunciationis rhythmicæ caufa & diftin
tius , ſed etiam Plaucus, ctionis. - Ideo autem fpondeum vel da
Ennius , Acciusq; & Næ- ctylum in ſecundo vel quarto loco po
uius atque PacuuiusTur- fuerunt, quod inuenerunt etiam apud
piliusque. & omnestam græcos Comicosvetuſtiſlimos ,quanuis
tragædiæ quam come- raro, fieri tamen hocidem.Solentautem
diæ veteris latinæ Scriptores, codem me- latini in multis initium aliquod accipien
tri modo lambici fint vſi , vt omnibus in tes a græcis,ab anguſto in effufum licen
locis indifferenter ponerent
ponerent quinq; pe-
pe tiæ fpacium hoc dilatare, quomodo fe
des, id eſt, iambum , vel tribrachum ,vel cerunt in ſexto caſu, ſecundum vetuſtiſ
anapæſtum , vel dactylum , vel (pondeū, ſimos græcorum grammaticos. Sextum
absque poftremo loco, in quoveliambú, enim calum illi dicebant filev, ribev, Aev,
vel pyrrhichium omnino poſuiſſe inue- id eſt,ame,ale,ate, quem in omnibus
niuntur; miror quoſdam vel abnegare caſualib.ſeruauere latini. Similiter im
eſſe in Terentii comædiis metra , vel ea perſonalia, a paucisGræcis accepta , dini
quaſi arcana quædam , & ab omnib. do - Saxpu,nézni, mínus, in omnibus fere actie
&is ſemota, ſibi ſolis eſſe cognita confir- uis & neutris. Squoque , cum rariſlimo
març. Quorum vtvel imperitiæ vel ar , neceſſitate carminis vim conſonantis a
rogantiæ vitium effugiamus,breuiter de mittit apud Græcos,yt Homerus in Be,
fupradictismetrisautorum exponamus : tia : monusaéquxór oʻrsiajar. Idem in q. Ilia
& vetuſtiſſimorum teſtimoniis, etiam dos : oudt Exámarspesianglu sovmíves, an in
metrorum verſuumquc approbationib. Mêmev. Idem in Odyſſea : terw samoin
vtentes. Sciendum igitur, quod lambici idi orémaprov. Noſtri tamen, cum licentia,
verſus vel monometri ſunt, ex duobus & maxime vetuſtiſſimi, ſubtrahunteam
pedibus fimplicibus cóiuncti: vel dime- in metrisfrequéter. Hocigitur.idem fe:
tri, ex quatuor: vel trimetri , ex ſex : vel ciſſe arbitrorin ſupradictismetris, vt qd
tetrametri, ex octo.nam pentametri ex illi rariſſime poluerunt, hi'frequentiffi.
decem, & hexametriexduodecim rariſ- meiniambicisponerent. Sunt tainé,qui
Timeinueniuntur. Ergo triinetris &te. altitudinis caula etiam & pompalitatis,
trametris frequenter vtuntur Comici,a : qux ſtylo elocutionis conuenit latine
liis vero raro , & in medio diſperſis, pro- fhocautem frequentia facit dactyli vel
oc, ;? .. ipon.
 1321 DE METRIS COMICIS 1922

(pondei) & ve pene dillolutæ& pedeſtripedum iambicorum celerior effe, quomodo

fimillima elle videatur perſonarum fer- & ipfi iambi,Accipereautem folet cafuras
mocinatio ,id illos feciſſe arbitrātur.Tro- duas ,quas Esheroicum , id eft femiquinaria
chaicisetiam vtuntur,plerunq; tetrame: & femiſeptenariam . Erit autem probabilis
tris catalecticis. i. quib. vna deeſt ſyllaba iambicus verfus,& tragediis aptus,fifecka
in fine,in quibus oés iambicos ponunt in dum quartum pedem non alios feceris
quocunq; loco pedes , commixto tamen quam iambos, aut eum ,qui appellatur tri
metro trochaico: in eisplerunq; inueni- brachus,aut anapaftus, quoniam funtpares;
mus ante finem verſus longă. Sunt tamé cacometros autem ,fi aliter.Nam primusES
& vltra citraq; tetrametro vſi trochaico. tertius & quintus hanc admittunt permu
Eorum igitur exempla proferá , fi prius tationispedis licentiam.cauſa obſcuramul
M mecris de ſupradictis (cripta proponam. tiseft,fedaperiatur anobis.Nam quoniam ,
Terentianus de Comicis & Tragicis terferitur hic verſus neceffeeft ,vbicung, ab
verſbus: ictu percuffionis vacat , moram temporis
Culpatur autem verſusin tragædiis adiečti non reformidet. Inprimo astempe
Etrarus intrat exiambis omnibus, de & tertio incipit & in quinto ,feritur in
Veille contra,quifecundo& talibus fecuados quarto fexto.Attende lubain
Spõdeon ,aut quemcomparem receperit. quoque fcire,inueniri quoſdam iambos,
Sed quipedeſtresfabulas foccopremunt, in quibusfecundus & quartus abſq; ob
C Ut qua loquunturſumpta deviaputes, ſeruatione ponitur , quos cacometros vo
24 Vitiant iambum tractibus fpondaicis, cant.Idem in Vill . Quiergo confuderunt,
Et in fecundo,&cæteris ague locis. & multiformiter coniugauerunt hocgenus
Fidemgfictis dum procurantfabulis, verſuum , omnibus vel locis indifferenter
In metrapeccant arte,non inſcitia, poſuerunt trochæos ,aut proſpondeisautpro
Nefintſonora verba conſuetudinis , dactylis , & hac eft quoque vitiofa confu
Paulumg, rurſus a folurisdifferant. fio,ut:
Magisiſta noftri.nam fereGrecistenax Siqua flagella ingabis,ante putaredecet,
Cura eft iambi ,velnouelliscomicis, Nerefoluta & vidna vlmus & cornus
Velquiin vetuſtapracluent comedia. Agridiſſidium dare Nyſia rura queant.
Vide Terentianuin quoque ſcire , quod Haccöfufione vfi funt Comici noſtri
non penitus caruerint hoc Græci, vt in vel in trochaicis ſuis, vt indiſcrete dacty
fecundo & talibus ponerent ſpondeos los vel ſpondeos vel trochæos ponerent.
.
vel dactylos, quod oſtendit dicendo: Atillud quoque ſciendum , quod omnes
Magis iſla noſtri.nam fereGracistenax. quidé crebrisſynalæphis & epifynalo
Cura eft iambi. phis & colliſionibus & abiectionibus s
Almonius idem etiam confirmat his literæ fint vfi fcandendo verſus ſuos. Te
verbis:Comici poeta laxius etiam in verſib. rentius autem plus omnibus. Igitur in
fuis,quam Tragici,ſpaciumdederunt: & il• pleriſque prologis & primis ſcenis tri
la quog loca , quepropriedebebanturiam- metris vtuntur . Plautus in Truculenti
bo dačtylicisoccupantpedibus, dum quoti- prologo :
dianum fermonem imitari volunt,& a ver- Perparuampartempoftulat Plautus loci
fificationis obferuatione fpectatorem ad a- Deveftrismagnis, atqueamabis mani
&tum rei conuertere, utnon fi&tisfed veris bus.
affectionibus intereſſe videantur. Iuba ideo Athenas quofinearchitectis conferar.
in fecundo & quarto &fexto loco iambos
non recipit , niſi a breui incipientes , quia Erin eiuſdem prima ſcena:
in his locis feriunturper coniugationempe
deftrium metrorum : & vultextrema pars' Non omnisaetas adperdifcendum fat eft
Tt 3
1323 PRISCIANI T24
Amanti,dum
modis
hicperdiſcat , quotpereat Populo vt placerent quas feciffet fabulas.
In I. - ſcena.
Neque eam rationem ea ipſa nunquame- Vosiftacintro auferte , abite. Sofia
docuit Venus. Adesdumpaucis te volo. dictum puta..
Idem in Milite glorioſo ; in prima In prologo Adelphorum :
fcena : Poftquam poeta fenfitfcripturam fuam
Curate vtfplendormeo fitclypeo clarior, Abiniquis obſernari, &aduorfarios.
Quam ſolisradiiefſe olim ,cum fudum eft, In prima ſcena:
folent , Storax. non rediit bac no &te a cena Ace
Vi, vbi vſus veniat ,contra conferta manu Schinus,
Oculorum praftringat aciem in acie ho- Neque feruolorum quifquam , qui aduore
ftibus. fum iorant.
Idem in Amphitryonis prologo : In Eunuchi prologo :
Vivosin voftris voltismercimoniis, Si quisquā eft,qui placereſeftudeat bonis.
Emundis vendundisg, melatum lucris Quamplurimis,& minimemultos ladere.
inrebus omnibus,
Efficere, atg adiuuare In prima ſcena eiuſdem :
In ciufdem primaſcena : Quid igiturfaciam ? non eam ? nenune
Qui me alter eft andricior homo, ant qui quidem
confidentior , Cum accerfor ultro? anpotius ita me com
Iuuentutis mores quifciam ,quihoc noctis parem ?
folus ambulem ? In Heautontimorumeni prologo :
Quidfaciam ,finunc tres viri meincarce. Necui voſtrum mirum fitcurpartes ſens
rem compegerint? Poeta dederit, qua ſuntadolefcentinm .
Ecce quamnis prima ſitſcena, hic ta, In primaſcenaeiuſdem :
men tetrametrisvfus eft. Ideo in plerif- Quanquam hac internos nuper notitia ado
que diximus. Vtitur tamen in hac ipſa modum eft ,
ſcenadimetris brachycatalecticis,id elt,a Inde adeo quod agrumin proximohicmer
tribus ſimplicibus pedibus, ve, catuses .
Ita peregreadueniens,& fimiliter, In Hecyraidem :
Qui hoc noctis a porta Hecyra eft huic nomen fabula,beccum da
Veldimetris catalecticis,id eſt, quibus. ta eſt noua ,
vna deeſt ſyllaba, yt, Nouum internenit vitium &calamitas.
Ingratis excitanit. In prima ſcena eiuſdem :
Vel dimetris hypercatale &ticis,id eſt, Perpolquam paucos reperias meretricibus
quibus vna abundat fyllaba , vt in eo- Fideles enenireamatores Syra.
dem : In Phormione idem :
Hofpitiopublicitusaccipiar. Poſtquampoeta vetuspoetam nonpoteft,
Vtitur etiam monometris , vt in Tru : Reirahere a ſtudio,& tradere bominemia
culento : Otium .
Peſſima mane : In primaſcena :
Optime odio es. Amicusſummusmeus, &popularis Geta
Similiter Terentiusin omni prologo, Heri
& in omni prima ſcena trimetris vtitur,
admevenit,erat eidemratiuncula.
Itemtetrametro inmultis vtitur iam.
niſi confundant verſus ſcriptores, vt in bicoſcenis,vtin Andria: -
Andria : Mirabar hoc fi ficabiret, Eheri ſemper
Poetacumprimum ; animam ,ad fcriben- lenitas.
dum appulit, Dimetro quoq; diſtinctionis cauſa va
Idfibinegoticredidit folum dariz: ſus eſt per medium :
Ferebar
 1325 DE METRIS COMICIS. 17326
Verebar quorſum euaderet. Turpiliusquoque in ſuis comædius i
Poft quem iterum poluit tetrame- dem facit,vtin Lindia :
tros : Profecto vt quiſque minimocontentusfuit,
Qui poftquamandieratnondatum iri filio fta fortunatamvitam vixit maxime,
vxorem fuo, Vtphilofophiaiunt,ifti quib.quiduisſareft.
Nunquam cuiquam noſtrum verbum fe Idem in Epiclero:
cit , neg, id egretulit. Similiter : Quaſo adepelquo antelucem tefubito rapis
Enim vero Danenihillocieft fegnitie , ne- Here cum vnopuero?PH .nequeo effe intus
que focordia Stephanio.
Quantum intellextimodosſenisſententiam Quid ita ? PH . vt folent,mecurafomno fo
denuptiis. gregant,
Nec folumComici huiuſmodivſi ſunt Foraſquenoctis excitant ſilentio .
iambicis,fed Tragici vetuſtiſſimi, vt En- Idem in eodem tetrametris voitur:
nius in Medea: Currendoficeft,fic datur,nimium vbi ſopo
Vtinam ne in nemore Peliofecuribus poriferuias
Caſa cecidiffent abiegna adterram trabes. Potius quam domino & ſeucroimperio que
Ne ve inde nauis inchoande exordium funt.
imperata
Cæpiffet,qua nuncnominatur nomine Terentius trochaico mixto velcon
Argoquavetti Arginidele £tiviri fuſo cũ iambico vtitur in ſermone per
Petebant illampellem inauratam arietis fonarum ,quibus maxime imperitior hic
Colchis imperio regis Peliaper dolum . conuenit,quem ,puto, vr imitetur , hanc
Nam nunquam hera crrans mea domo confufionem rhythmorum facere.Sunt
efferret pedem . autem trimetri acplusminusque, & ha
Accius in Argonaucis,experſona pa . bent penultimam verſus ſyllabam in qui
ftoris, quiprimam vidic nauem Argo : buſdam longam,& in quibuſdam breuč,
Aut forte Triton fuſcina euertensfpecus ytin Andria :
Subter radicespenitusvndanti in freto Adhuc Arcbillis qua affolent,quæq; opor
Molem ex profundofaxeans ad cælum vo tent
mit, Signa eſſe adfalutem ,omniabuic effe vi
Fremebudaex alto ingenti fonitu Es ſpiritu , deo.
Prefe undas voluit, vortices vifuſcitat , Nuncprimumfac iſtec ut lanet, poft do
Ruitprolapſa,pelagus refpergit,reflat. inde
Idein in Perfidis : Quodinfidari bibere, quantum impe
Satin' ut quem cuique tribuit fortuna or- ravi date.
dinem ? Hæcſequitur dimeter catalecticus fi
niendi ſermonis cauſa,quem ad Archilli
Nunquamvlla humilitas ingenium infir- da
mat bonum. habuit :
Idem in Phænifis: Date.mox ego huc reuertar.
Solqui micantem , candidocurru ,atque 8 SimiliterPlautus in Truculento co
quis dem metro vfus eft in fermone ancillæ
Flammam citatis feruido ardore explicas, Aſtaplii.
Quianam
om
tamaduerfo augurio , &inimico Adføres auſcultate,arg afſeruate ades ,
ine , Nequis aduentor
grauior abeat atque ad
Thebisradiatum lumen oftendis tuum . ueniat .
Idem in Telepho . Neu qui manus attulerit Steriles intro ad
Quantam Tyndareognata ,es Menelai do nos ,
mus Grauidas foras exportetnouiego hominum
Molem excitarit belli.paſtorque llim . mores .
-'T
1

1
 1921 PRISCIANI 1328
Turpiliusin Lindia nautæ perfonam oxidien matip le terrowds. In hoc quoque
inducit hoc metro loquentem: iambo trochęum in tertio loco poluit, &
Di aduenientem perdant.hic quidem nos in quartoſpondeum Idem :dido cego
perdidit. αίτέων έφ' τζαμω πι. hic fimiliterin quar
Feftum efſe diëhic quartum hodieiterant . to loco ſpondeum habet. Itaque puto
ita conuentum . Horatiú propter huiuſmodi verſus Pin
Cicero quoquein IV.Tuſculanarum daricos dixiſſein IV.Car . Cumper as
Euripidis iambos transferens, in locis. daces noua dichyrambos Verba deuoluit,
paribus tam dactylos quam ſpondeosſę- numerisque ferturLege folutis. Anacre
pe ponit, vt : on tefteHeliodoro : οιαν, αν μια πολοισι
Negtam terribilis vllafando ratioeft, 8pings. Hiciambusquartum ſpondeum
Necfors nec iracælitü inue £tum malā , habet. Eupolis ſeries, cum in aliis iam
Quod nõnatura humana patiedoferat. bis eiuſdem fabulæ recta eſt obſeruacio
Hisigitur exemplis facillime diligentes ne metrorum vſus ,hostamen poſuit in
omnium poſſunt comediarum metra finc habentes fpondeos, a'vória waigu tai
comprehendere, & verſus ſi quos iinpe- reglajpe to Númpas,Ilomoimir švsixaja ,vai
ritiaſcriptorum confudit adintegrum uci Tos regéu bas.Æſchylusinitalianlais.
reſtituere muſicæ locum. Neceſſarium iu Tomádortos onua @ uszes túmos. In princi
autem eſſe diximus multo exquiſita la- pio enim trochæum poſuit. Quem imi
bore , inuentaque exempla diuerſorum tans Sophocles ,teſte Seleuco , profert
nominatillimorum Græciæ autorum , quædam contra legem metrorum , ficut
quorum quçdam ctiam Heliodorus pro- in hoc : A' ptriboiar aroglurnaasmanip. Hic
tulitmetricus,& Hepbæſtion, fubiicere, quoq; iambus a trochæoincipit. Simoni
vt oftendamus non imperite , ſed ſcien- des & Alcinæon in iambico, tefteHelio
tiſſime hoc quoq; & adillorum iinitatio. doro,non ſolum in fine ponunt fponde.
nem autores fecille noſtros. Heliodorus um, fed etiam in aliis locis. Simonides
metricus ait , I'rtávašmona mapien rüwere in Eparterniſio naumachia , in dimetro
quivwv är rois idubois, hoc eſt, Hipponax catalectico: E Cóm @noey Saxacas , in lecun
multa preteriit,id eſt , prætermifit , prafi- do loco fpondeum poſuit. w'aspipet
nita in iambicis.Hipponax in prinio :E péw wcala Antpézou ei xñegis. Atcmxon autem
opoitw Kumlast Marados eppeña Ifte enim in primacatalecticum trimetrum fecit,
verlus cum fit choriambus , in quarto habentem in quarto locomodo iambú ,
loco & in quinto habuit dactylos, cum modo fpondeum , fic :Neogórapx" taplévex
invtroquedebuerita breuiincipiens pescadokajvads affvāstizúpla niegrapes.In IV.
poni. In eodem : Tous ardeges tétous, odúm loco ſpondeum habet. Similiter: Xipoondo
présee Patt. Iſte iambicus,habet in ſccun- xwpår en púrear mind. Quarto loco fpon
do loco ſpondeum , & in quarto dacty- deum poſuit. nam qu producitur, teſte
lum . Pindarus, teſte Heliodoro ,aitispe- Heliodoro, qui ait, Simonidem hoc fre
fov, hoc eſt, conuertit rhythmū iambicú , quenterfacere. Idem oſtendit Pindarú
1
hoc modo : παρωμένα έθηκεν μοιeαν μετα- etiam triſyllabos in fine verſus poſuiſſe:
τραπών Ανδροφθόρον, δε σιγά καπρρύη. In fe- Νόμων ακούονης θεόδμητων κέλαδον. Ecce in
cundo lambo pyrrhichium fecundum & hociambo in fine tribrachum poluit, qui
trochæum , & quartum ſpondeum po- necconcatenatus effe poteft cum conle
ſuit : Idem : Tpozonmenosoch ö xoipuvos ir- quente, quippe in conſonancem definés.
Tondes. hic iambus in tertio trochæum SimiliterBacchylides : Xpuoor Bporar you
habct, & in quarto ſpondeum . Idem: mayorparte rebapír. hic quoque Iambicus
sõngua mpásov išapzianzvallen. hicquar- in finetribrachúhabuit. Hipponactem
to loco fpondeum poluit. Idem : nao etiam oftendit Heliodorus iambos &
chori
 1329 DE METRIS COMICIS. 1330
chociambos confuſeprotuliffe: E *pum qia' quæ dicitur xpuod's gfúos ó xenisu wines mas con
Lapun Myadko Kumlu'reimixoucestoi, xe cópeta y vel @s xnéwu ipopos, a'scudziuwe weinipou yo ci
rangos pizo.ná pozooſpõdeuseſt.Hephæſtió vui ts mémov ini. Idem : id veroter uin
quoque metricus oftendit comicum e. izárzeit wahrwv iongee or tws ov, xx arriso
ρίonicumfpondeos paribuslocishaben- μλονχαίροι του αίδι πόλεις ώ έξις παλιοί
rem iambicarum ouluzeão,id eſt, coniu- raxo Xethuidiar. Hiomnes locis paribus
pa gationum , vt eſtapud Eupolim in fabula ſpondeos habent.
sepupupus
BOQUOQUC ಪಡಿತದಿರದರದಿಗಾರ

PRISCIANI GRA M
‫ܠܐܐܕܐ‬ MATICI CÆSARIENSIS DE PRÆ
these
exercitamentis Rhetoricæ ex Hermogene
Liber.

ABVL A cſt oratio ficta , ſermo inductis fingaturperſonis.Exem

veriſimili diſpoſitione i- plicauſa: Simia conuenerunt, & conſilium
maginem exhibens veri- habuerunt de vrbe condenda : & quia pla
tatis. Ideo autem hanc cuit illis ,parate erant incipere adificatio
primú tradere pueris ſo- nem : ſed vetusinter eas prohibuit abince
lent orarores , quia animoseorum ad pro eas docens, quod facile capientur, fi intra
huc molles , ad meliores facile vias vitæ muros concludantur. fic breuicer dices.
inſticuunt rite. Väi lunt ea tamen vetu- ſi velis producere, lic: Simia conuenerunt
ftiffimi quoque autores , vt Heſiodus , & confiliabantur devrbe condenda , qua
Archilochus, Horatius . Heſiodus qui- ' rávna inmedium veniens concionata eft ,
dem ,luſciniz : Archilochus autem , vul- quia oportet ipſasquoqueciuitatem habere.
pis :Horatius,iuris. Nominantur au- videtis enim ,aiebat, quod ciuitates haben
Eh
tem ab inuentoribus fabularum , aliæ Æ- do homines etiam habent domosfinguli,&
fopiæ , aliæ Cypriz , aliæ Libycæ , aliæ concionem vniuerfi,& in theatrum afcen
Sybariticæ. Omnes autem communi- dentes dele&tans animos ſpectationibus &
ter Æſopiæ , quoniam in conuentibus auditionibus variis. & fic proferes o
frequenter folebar Æsopus fabulis vti. rationem , in orando dicens , quod &
I Etpertinetad vitæ vtilitatem . Et eſt ve- plebiſcitum ſcriptum eſt, & fingesetiam
Di riimilis, fi res quæ ſubiectis accidūt per- Orationem veteris fimiæ . Expoſitio au
ri ſonis apte reddantur, vtputa, de pulchri- tem fabularum vult circuitionibuscare
tudinc aliquis certat ; pauo ſupponatur re , & iucundior effe. Sed oratioqua v
hic : tilitas fabulæ retegitur, quá Cmpubor vo
oportet alicui aſturiam tribuere ;
vulpecula eft fubiicienda: imitatores a. cant, quod nos affabulationem poſſumus
liquos hominum volumus oſtendere ;. dicere, a quibuſdam prima, a plerifq; ra
Oportet igitur mo-
hic fimiis eft locus. poſtrema ponitur. Scien
tionabilius
do breuiter , modo latius eas differere. dum vero, quod etiam oratores in
Quomodo autem hoc fiet ? fi nunc nar ter exempla folent fa
ratione ſimplici proferantur,nunc etiam bulis vti.
 1331 PRISCIANI 1332
vel fa & i, vel vtriuſque fimul,celerem ha
DE NARRATIONE. bens demonſtrationem , quæ vtilitatis a
Arratio eſt expofitio rei fa & x , vel licuius caufa plerunq; profertur. Vluum
quaſi factę.Quidam tamen xpiar;id autem alii orationales,alii a &tiui , alii mi
eſt, vſum , poſuerunt ante narrationem . xti.Orationales funt, quibus ineſt oratio
Species autein narrationis quatuor ſunt, ſola, vt,Plato dicebat Mufasin arimis ix
fabularis,fictilis, hiſtorića, ciuilis. Fabu- genioforum effe. Actiui vero ,inquibus
laris eſt, ad fabulas ſupradictas pertinés. actus ineſt ſolus, vt, Diogenes cum vidiffet
Fi&tilis , ad tragedias , fiue comædias fi- puerum agentem indecenter , padagogum
Aa.Hiſtorica ,adres geſtas exponendas. virgapercuſſit. Mixti,fi addas ; percuſſit,
Ciuilis, quæ aboratoribus in exponcn- dicens, quareficerudiſti? Intereſt autem
dis ſumitur cauſis. Nunc autem de ca , inter Vlum & Commemorationes hoc:
quæ ad exercitationem pertinet , dice- quod vſus breuiterprofertur; Comme
mus , quam variis proferre modis ſole- morationes vero quas soumovévuete
mus;per rectum , per inclinatum ,per co- græci vocant, longiores ſunt. A Senten
iunctiuum ,per diffolutum ,percompara tia vero differt : quod Sententia indica
ciuum.Per re& um , vt, Medea Aecta filia tiue profertur ,Vlus vero fæpeetiam per
fuit, hacprodiditaureum vellus, & ſequé. interrogationem & reſponſionem . Pre
tia. Re& um autem nominatur , quod terea quod Vlus etiam actu ſolent inue
per totam vel ampliorem orationem , niri, Sententiæveroin verbis tantum. Et
caſum ſeruat nominatiuum . Inclinatá quoniam Vlushabetomnino perſonam ,
dicitur , in qua obliquis veimur caſibus, quæ fecit vel dixit, Sententia vero line
vt, MedeamAcetafiliamdicuntamaniſ perfonadicitur.Tradunturtamen diffe
ſe lafonem , & reliqua ; quia alios quoque rentiçvfuumplures a veteribus. Aliie-.
calusaffumit. Coniun& iua vero figura nim ſunt indicatiui , aliiinterrogatiui.
cít, qua arguentesvtimur, vt, Quidenim Sed nunc ad inftans veniemus, hoc eſt,
nonfecit Medea malum ? non amanit ad operationem & ordinationem ad v
quidem laſonem ? prodiditaureum vellus? ſus pertinentium capitulorum. Diſpo
interfecit fratrem & ſequentia. Diſſolu . nenduin igitur ſic, primum vt laus bre
tum vero fit lic: Medea Aceta filia prodi- uiter dicatur eiusquifecit vel dixit:dein
dit aureumvellus , Abſyrtum interfecit, de expoſitio ipfius vſus:hinc cauſa, vt, I
& fequentia. Comparatiuum eſt hoc, ſocrates dicebat; Stirpem.quidem dactrine
Medea Acetefilia debenspudicitiam ferua- efle amară ,fructum vero dulcem . Laus: /
re , turpitudine amoris prodidit eam : 88 focratesſapiens fuit. & producis per tem
quam decebat cuſtodem fraternefierifa- pora locum. Poftea lequatur elocutio
Intis, interfecitfratrem :& que debuit tu- iplius. non enim oportet nomen iplom
tari auream vellus ,tradidit inſidiatori. Et per ſeponere, ſed latius eam interpreta
Re&tum quidem hiſtoriæ conuenit; eſt ri. Deinde a cauſa:Maxima cnim fatia
enim platius : Inclinatum vero magis rum per laborem perficifo'ent ,perfecta ve
certaminibus rhetoricis. Coniunctum ro afferunt iucunditatem . Deinde vtendú
quoque ad arguendum accommodatius, a contrario : Nam viliſima rerum non e
"Diflolatum autem perorationibus que gent labore, & finem terminum babent.
concluſionibus;eft enim paſliuum ,id eft, Stadioſiſſime verores econtrario.Poſt hæc
affectus animi commouens. comparatione : Quomodo enim agricolas
DE VSV. oportet laborantes in terraacciperefructus,
fic etiam eloquentes. Deinde ab exemplo:
Sus eſt , quem græci xpãev vocant, Demofthenes inclufit feſein edicalis adlege
Sustent
V commemoratio alicuius orationis, dū multo labore,pojt accepitfruétü,corenas,
pre

i 1
 1333 DE PRÆ EXER C. RH ÉT. LIBER. 1334.
prædicationes. Deinde a teſtimonio , ve, cio,a concluſione. Fit autem ſententiam
Heſiodus quidem dixit:Virtutis viam afpes exemplicaulla , Non oportet per totaim 10
ram diifecere. Aliuspoeta dixit: Laborio item dormire virum multis conſulentemu.
bus venduntdei nobis omnia bona. Pofto. Laudabisigitur eum , quidixit,breuiter.
mnia inferes exhortationem ,Quodopor. Deinde timplici expolitione eloqueris
tetparereilli qui dixit aut fecit. ſenrentiain , vt , Non decet virum in ſum
DE SENTENTIA. mapoteftate ,multis praſidentem ,abocca
Ententia eſt oratio generalem pro- ſufolis
cauſa vſque
: Debetprafes
in curisſemper A
ad ortum opprimifomno.
effe;
nunciationem habens hortans aliquá fomnusverocurasomnibusaufert. A con
rem , veldeterrens,id eſt,dehortans,vel trario :Contrarium eft enim rex esprina
wania demonſtrans, quale ſit aliquid. Dehor tus; & fomnus& vigilia. Quomodo ergo
tans quidem , quomodo in illoHomcti moleftum non est, fi priuatu , homoperto
co , Non oportet per totam noctem dormire
ho tamdormiat noctem :fic intolerabile,forex
conſultorem . & in illo Virgiliano: Henni non vigiliis conſulat cuiuſq fibiparentium
bilinuitis fasquenquam fidere diuis. Hor faluti. A comparatione : Quomodo e
tans vero,vt inillo,Oportet pauperiemfu- nimgubernatores.Etficeteri dormiant,fo
gientem etiamlatiffimum pontum penetra . li procommuni vigilant falute: ficoportet
79 , & ad fcopulos inclinareprecipites.' De ores profuis . Ab exemplo :
monſtransvero qualitatem rei ,vt , pro- imperat
Hester enim curare
..

nočtu vigilans curans ,fpe

Spere enim agentes indigni, occafionem ac culatorem ad nauesGracoram mittebat!
cipiunt inſapiètem malefaciends, Precerca Dolonem A.biudicio,vt, Salluſtius quoga
m
aliæ ſententiaru ſunt veræ, aliæ veriſi bac comprobat dicens : Sed multi mortales
miles , aliæ fimplices , aliæ coniuncta , dediti ventriarg fomno , vitam ficuti pere.
aliæ ſuperlatiuæ . Veræ quidem , vt,Non grinantestranfiere .Concluſio vero habet
poteft inueniri vita hominis carens mo exhortationem plerunque, vt, Oportet&
leftia. & , Hen nihil innitis fasquenquam nos neceſſarias res fufcipientes, nimia cura :
fidere diuis. Veriſimiles autem , vt , Si vigiliiſque eis confulere.
gasis cum maliscornerſatur libenter , nun
quam de boc bene interrogaui viro , fciens DE REEVTATIONE..
quoniam talis eſt , quales illi cum quibus
eine interno deleft improbatio
carefalutem. Simplices vero,vt,Polfin R Efutatio mocant reipropofita.
2 ެ‫އ‬ diuitia, & clementesfacere .& , Quid non Confirmatio vero econtrario compro
www . mortalia pectora cogis Aurifacra famos ? balios Quæ vero planiffime ſunt falla,
Coniunétæ , vt,Non bonum multoseffe vel vera , necréfucanda ſunt,nec confir
reges, Vous rex fit. & , Obfequium amicos, manda; quales ſunt fabulæ Æſopi,vel hi
veritasodium parit. Superlatiuæ ,vt, Ni- ſtoriæ indubitabiles. Oportetenim re
mad
bilimbecillius homine terra paſcit. -& ,Fa- futationes de illis rebus fieri, quæancipi
ma malum , quo non aliud velocius vllum , tem adhibentopinionem . Refutandum
Mobilitat
Det : riget. igitur ab incerto,ab incredibili,ab impoſ
DE OPERATIONE. libili,abinconſequente,ab indecente, ab
Peratio vero ſententiæ confimilis incommodo. Abincerto, vt, fncertum e
na eſt meditationi vſus, de qua fuperi- rat tempus in quo Narciſſum fuiffe dicunt.
us dictum eft. Prouenit enim a laude Ab incredibili: Incredibile est Arionem
o
breui eius qui dixit , a fimplici expoli- malis affe tâ voluiffe canere . Ab impolla
tione ipfius fententiæ , a caufa,a contra- bili : fmpoſſibile erat Arionem adelphino
rio , a comparatione,ab exemplo, a iudi- feruari.Abinconſcquenti, quodcētraria
 PRISCIANI 1336
1335
dicitur ;vt , Contrarium erat voluiſſe per- Poſt has igitur formulas principii, anto
dere libertatē eum ,quieam feruafſet.Abin- quam in iplain rem veniamus, de con
decenti : Indecens erat Apollinem , cum trario eſt dicendum , quod leges conſtitue
fit deus, voluiſſe mulieri vim inferre. Ab runt prudentiſſime, deos arisplacari,tem
incommodo, cum dicimus , quod neque plaets deuouerunt, donariis ornarunt , bo
prodefthæc andire.Confirmes vero a con- ftiishoneftauerunt,feſtis diebus redeunti
trariis. bus celebrauerunt ; & inferes etiam ap
probationem , tractando cauſam , quod
DE LOCO COM . iuftiſſime has leges conſtituerunt. Deo
muni. rum enim placatorum prouidentia cuftodi
tur falsa reſpublica,violatorum veroprodi
Ocus communis exaggerationé ha- tione corrumpitur.Sicprogredere ad pro
L
cationibus iam peractis.Non enjin quæ- facere? & exponisré, non quaſi docens,
rimusin hoc, an iftefacrilegus,vel vir for- ſed quaſi exaggerans, quod vninerfano
tis fit : ſed rei conuictæ & manifeſtæ ex- cuit ciuitati , & communibus & privatis
aggerationem facimus , cui tamen legi- rebus: & timendum eft, ne taleſcelus con
bus ſupplicium ſit definitum , velpræini- ſequatur fterilitas frugum , nehoſtinem ſu
um.Dicitur autem communis locus,quia peremur armis , & fimilia. Poft hæcad
conuenit contra omnem ,verbicaufa,fa- comparationcs venies , quod homicidis
crilegum :veletiam ,vtquibuſdam placet, multo eft ifte peior. Quanta vero fit dif
pro omni per . Oportet
viro forti fic ferentia , coniicerepolumus ex lafis. ho
autem
em contrarii,
progredi inquiſition micide enim contra hominesandent. Sa
deinde ponereipfam rem ,poft compara. crilegus autem in ipfosſceleratam exercet
tionem , quam fequitur ſententia. poſt audaciam deos. Tyrannis iſte fimillimus,
eam coniecturaliter præteritam vitam ſed tamen &illis non omnibus, fed peſſimis
crimineris a præſentibus;dehinc amoue- omnium . Illorum enim facinus eft lexif
as miſericordiam per capitula , quæ fina- fimum , quod facratas diis diuitias aufe
lia dicuntur , id eſt, vtili, iuſto, legitimo, rune. A maiore vero ad minus compara
honeſto, & finilibus, & per demonſtra- tiones per increpationem inducens , nc
tionem huius rei actæ. Principia enim minuere crimen videaris : Non eft ini
inloco communi pure non inuenis , ſed quiſimum furem vel iniuriofam afficiſup
vfquead formulam quandam ſeruantur. plicio , facrilegum vero abſolni ? licetau
Er ve ex mplo tibi manifeſtum fiat , ſit tem præteritam eius vitam a præſenti
Locus cómunis contra facrilegum Brin- criminari , quod a parniscæpit, & adhoc
cipia igitur dicenda funt vfque ad for- peffimum facinusprogreſſus eft. Ergonor
mulamhoc modo : Omnes quidem opor- folum facrilegum , fed etiam furem atque
tet maleficos homines in odio efſe vobis, inte effractorem adulterum habetis. Excu
dices , maxime vero eos qui contra deos ali- ties & ſententiam , per quam venit ad
guid audent. Secundum quafi principi- tale peccatum , Quod nolens ingenuela
uin : Ergo fi vnliisfacere,vtcateriquoque borare , vel arando cibum acquirere, per
fint peſſimi,iſticoncedite:fin hoc placetmi- facrilegia vultdiuitias querere,ſidicis con
nime, iftum fuppliciisafficite meritis. Ter- tra ſacrilegum vel homicidam. Præte
tium : Videtur enimreus inpericulum de- rea a conſequentibusdicis , quod per
cifolus, reautem veravos quoqueindifcri- hunc imminuta maieftas templorum ,
menextremum venietis. contemptio enim infamati ſacerdotes , fegniores ad offeren
iurifiurandi & fidei religionisque violatio, dú ornamenta delubris redditiciues. Vre
nefcio an minores habeatfacrilegiopanas. reauté amotionemiſericordiz. Amoue
tur
133.7 - DE PRÆ EXERC. RIKET. LIBE R. 1:38
tur autem mifericordia finalibuscapitu- rhetoricum suelmilitare.Oninibus autem
lis,id eft,iuſto,vtili, poflibili,decenti,& eftexquiſtiſamum degeſtis dicere,vt,
deſcriptioneipfiusiniuriæ ,vt,Non iftum militarem vitam degeris,quid in ea ge lite
mihiattendatis , quinunclachrymat ante. Laudabis etiamvel vituperabis extrinſe
veftrum conſpectum :fedillum contemnen . crisideft,acognatis;amicis,diuitiis,fami,
tem deos,adeuntem faná,euellentem doña- lia fortunis,& fimilibus: Præterea etiam,
ria ſacrorum .& poſt omnia peroresin ex- a tempore, quantum vixit ,multum vel,
hortationem deſinens. Quid moramini?' parum.Vtrunqucenim occaſiones laus
quidcogitatis qui iampridem omnibus disvel vituperationis præbee,Ad hæcex
deco,
videtur damnatus . IV : 16 qualitate mortis ,vt propatria pugnans,
Jogos vel fi quidmirabilein ipfa morte euenit;
DELAV DE vel etiam ab eo qui eum interfecit,vtindri
chilles ab Apolline interfectus eſt:& exqui
>

L cui acciduhrperfonæ veicommuni- tem ,fi certaminain tids honorem funr cele
ter vel priuatim.communiter,vtlaus bo brata,quomodo Patroclo ab Achille,& An
minis : priuatim vero, vt laus Socratis. chiſe ab Aenea ,fi ptaculum aliquod datum
Laudamus tamen etiam res;vtiufticiams eft déoffibuseius,quomododeOreſte Es Pg.
& muta animalia,vt equum : necnon et linuro.Sifiliós habuit laudabiles ,quomo-
iam arbores, & feminas& montes,& Aus do Achilles Pyrrhum . Maximam vero
uios, & fimilia :Sciendum eft auté , quod ' occaſionem in huiuſcemodiorationibus
& Laus & Vituperatio ſub vno eodem; fuppeditant comparationes, quas poness:
que genere referuntur demonftratiuo, in quoloco tempus admonear. Confi
quod ex iiſdem locis vtraque proficiſch- militer aạtem muta quoque animalia ,
tar.Quid autem intereft inter has&lo: quomodoconuenit,& locoin quo nas
cum communem videntur enim in quis fcuntur, laudantur. A diis,in quorum
buſdam nimium elle coniunctæ . Hoc, funt rutela; vi columba Keperi,equus Nes
quod in Loco communipro viro forti prano dicitur effe confecratus. Præterea din
dicentes,eo confilio dicimus,vt præmiū ces,quomodopafçitur,qualem habeat a
petamus : Laus autem per fe teſtimoni- nimum , quale corpus ,quod opus, aut
um virtutis habet. Loca vedo laudis vel quid vtilicatis , quale fpacium temporis
vituperationishæcfunt. Gens,vt,Latit vitæ :necnon etiam cóparatione, &om
nus, Græcus. Ciuitas, vt, Romanus, Athe: nibus accidentib . locis ytaris.Res autem
nienfis.Genus,vt Aemilianus, Alcmaoni: laudes ab inuentoribus, vt, venationem ,
des.Dices autem ,fi quid nafcendo euenit Diana inuenit , & Apollo : &ab his quicą
viro,vel ex ſomniis, vel ex ſignis,vel hu- vfifunt, vt , Heroes venationibus uteban
iuſcemodi quibuſdam prænunciationi- tur. Maxima autem facultas in huiuſce
bus.Deindeſequiturvičtus, vt in Achil: modi rerum laudationibus datur,ex con
le, quod medullis leonum paftus eft. Hinc templationc eorum,qui eas res affectant,
Educatio , quomodo eruditus est apud qualesfint tam animisquam corporibus,
Chironem . Necnon etiain naturaanimis vc, venantesfortes;audaces,acuti,integri
corporisq; tractetur,& eorum vtrunque corporibus. Hic non ignores, quomo
perdiuifionem. Dices enim de corpore do etiam deos debeas laudare. Similiter
quidem , quod pulcher,quodmagnus,quod arbores , a loco in quo gignuntur ,& a
fortis. Deanimovero, quodiuſtus,quod deo in cuius funt tutela,vt olinaMiner
moderatus,quod fapiens,quod ftrenuus.Po- Ha, laurus Apollinis:etiam apaſtu, quo
ſtealaudabis a profeſſione, id eſt,quod modopafcuntur: & ſimulta cura egent,
officium profeſſis eft philoſophicum , vel admireris : ſi fint parua,id quoque lau
11:39 PRISCIANI
4340
dabis. Dices autem quomodo decorpo- bus volensoſtendere. Exigit autemhu
rc,ſtaturam , pulchritudinem , pullulati- iuſcemodi locus fortem oratorem& 'cal
oncm , quomodo de mali arbore, & quid lidum & celerem ,vt agiles poflit ſæpefa
vtile habeat,in quomaximemorandum . cere tranſitioncs.
Comparationes autem vbique aflumné
da. Quinetiam vrbiumlaudes exhuiuf- DE ALLOCVT10.ME.
cemodi locis non difficulter acquires.
Dices enim & degenere,quodindigeno Amor
Llocutio eft imitatio fermonis ad
ese luppolicas perſonas acco
a
& devi& u ,quod deis nutriti:& deeru
ditione , quomodo a diis erudici ſunti modata,vt,Quibusverbis vripotuiffet Are
Traêtes vero quomododehomine,qua- dromache Hektore mortuo. Conformatio
lisfit ftatura ,quibus profeſſionibus eft vero ,quam Græcimegolamentarnominát,
vfa,quid gefferit. et quando alicui reicontra naturam da
turperſona loquendi,vtCiceropattię &
DE COMPARATIONE, reipublicæ in Inuectiuis dat verba. Ed
præterea ſimulacri fictio , quam græci si
>

uerforum ,vel minorum ad maiora, dátur, quod facit Cicero pro Cælio, ver
vel maiorum ad minora collatio. ca vdi ba dans AppioCæco contra Clodiam .
famusetiamin communilocoaugentes fiuntautem Alocutiones & finitarum
per comparationem crimina.Aflumitur perſonarum & infinitarim , vi, Quibus
tamen & in laude & vituperatione eiuſ verbis uti potuiſſetadfuos aliquis profeétum
dem rationis caufa. Er quoniam tamen rus apatria.Finitarum vero ,vt, Quibus v
doctiſſimi oratores ea quoque per ſe protipotuiffet verbis Achillesad Deidamiam
exercitatione ſunt vſi, dicamus'etiamdc iam profe&turus adbellumTroiani. Allo
hac. Procedentes igitur per loca lauda- cutionum vero quædam funt fimplices,
cionis, comparamus & vrbein vobi, ex quando fupponitur aliquis ipſe perſelo
quaſuntviri, & genusgeneri,& victum quens:quçdam duplices,quando ad alios
victui,& profefliones profeſionibus &
, loquitur.Per ſequidem ,ví,Quibusverbis
geſta geftis, &ea quæ accidunt excrinſe- vti potuiſſetScipio viltor reuertens. Ada
cus , & diuerſos mortis modos, & quæ lios vero , Quibus verbis vti potuiffet Sci
cam ſuntconſecuta. Similiter li arbores piopoft victoriam adexercitum . Vbiq; au
comparare volueris,conferes etiam præ- tem eft feruandaproprietas & perfona
fentia eis numina,& loca in quibus na rum & temporum . Alia funt.n.verba iu•
kunțur , & fru & us, & vtilitatem , & fi- uenis,alia ſenis,alia gaudentis,alia dolen
milia Res quoque fi compares, dices qui tis.Sút autem quçdam Allocutiones paf
primi casinuenerint , & eos conferes. ſionales,quædam morales, quçdam mix.
Prætercaqualitatem anini &corporis. tæ. Pallionales ſunc in quibus palio ,id
Idem tibi’ſit præceptum in reliquis. Sic eft,commiſeratio perpetua inducitur,vt
enimvalin ainnibusvel in pleriſq; ſimi- Quibusverbis vti potuiffet Andromache
lia oftendimus , quæ comparamus. El mortuoviro.Morales vero,in quib.obri
autem quando alterutrum prxponimus nent mores ,vt, Quibus verbis vti potuif
comparando. El autem quando altcru- ſet rufticus , cum primum afpexitnauim .
trum vituperátes, alterutrum laudamus: Mixtævero vtrunq;habent,vt, Quibus
vt fi comparemus iuſticiam & diuitias. verbis utipotuiffet Achilles interfecto Pa
Fic autem comparatio etiam ad anelius, troclo. Habet enim & pallionem funeris
vt lilaudans Vlyfem , comparem illum amici, & morem de bello cogitantis, ſed
Herculi,minorem fimilé maiori yirtuti- operasio procedit per triatempora,& in
cipit
 1341 DE PRÆ EXERCRH ET. LIBER. ' 33 427
cipita præſentibus, recurritadpræterita, Lissu
1
& tranſit adfutura.Habet autem ftylum . DE POSITIONE.
fuppofuis apbum perſonis.
Ofició eſtdeliberatio alicuius reigen
DE DESCRIPTIONE. Polic ia ad nullam perſonam certam
nevalis
pertinens,vel aliquam partem circunftár
Eſcriptio eſtoratio colligés & prę- tiæ ,vt,fitractemus,an nauigădum ,andu
fentans oculis quod demonſtrat.Fi- cendumvxorem ,anphiloſopħandum ,'non
unt autem deſcriptiones tá perſonarum addentes cui ; ſed ipſam rem per ſe & per
quam rerum & temporum ,& ftacus, & accidentia eius requirences, yt, an illa
locorum,& multorú aliorum . Perſona- resfitfacienda, qaam facientibusſoletilluin
rum quidem ,vtapudVirgilium :Oshabis illud accidere. Quod fifpitam aflumą.
tumquegerens & virginis arma Spartana. mus perfonam , & ſic deliberemus, non
Rerumvero , vt pedeſtris prælii , vel na- Poſitio iam ,ſed Suppoſitio eft, quæ mas
ualis pugnæ deſcriptio. Temporumau- gisad controuerfiaspertinet.Sunt igituc,
tem ,veveris,æſtatis Status, pacis velbel- politionum aliæ ciuiles,aliæ priuatæ.Ci
li Locorum ,velitoris,campi,montiú ,vr- uites quidem quæ communibus, & adcia
bium.Poreſtaút& comixta eſſedemon- uitatem pertinentibusfubiacent opinio
ftratio , vt , fiquis defcribat pugnam no nibus,vt,an Rhetoricadandum ſtudiñ ,& c
cturnam , ac fimul deinonſtret & rem & hisſimilia. Non ciuiles vero vel priuatæ,
tempus. Conuenitigiturresquidem de quæ funt proprie aliquarum difciplina
ſcribere ab antefactis,&quę in ipfis eue- rum , & eas profitentium , vi, anpila fora
niunt,velaguntur,vt,fi bellidicamus de- mam habeaimandis,an multifintmundi,
ſcriptionem , primum quidem ante bellú an ignis fit fol. Hæ enim quæſtiones ad
debemusdiceredele& ushabitos,fumpre philofophospertinent. Namoratoresin
paratos,timores qui fuerunt : hinc con aliis funt exercitandi. Nominauerunt
greflus,cædes,mortes,victorias, laudes aucem quidam has Actiuas , illas autem
victorum ; illorum vero quivictiſunt la- Infpectiuas,ſweIntelectiuas. Hæenim
chrymas,ſeruitutem .Sinvero loca velté- polluat agizillarum autem finiseſtinſpe
pora vel perſonas deſcribamus, habebi- fiueintellectus.Eft autem interLo
&tio,
mus aliquam etiam narrationem ,de qua cum communem & Poſitionem hoc :
ſupra docuim °,& abonovel vtilivellau- quod Locus communisconui&tæ & ma
dabili rationem :Virtus aúc deſcriptionis, nifeftæ reieſt exaggeratio : Pofitio au
maxime planities , & præſentia,vel;figni- tem dubiæ rei quæltio. Poſitionum au
ficantia eſt.Oportet.n. elocutionem pe tem -aliæ ſunt ſimplices , aliæ ad aliquid
neperaures oculis vel præfentiam face. comparantur, & duplices videnturelle.
reipfius rei,& exæquaredignitati rerum Sicnim dicainus,an luctationemexercen
ſtylum elocutionis:Si clara rescſt, fic & dum,ſimplexpoſitio: (invero, luElatione
oratio ſimilis:(în ſummillä, huic quoqia cxercendum an agriculturam , duplex.O
prabitur qualitas verboru.Sciendú auté, portet.n. ab'altero dehortari,in alterum
quod quidam non poſuerune Deſcripci- horçantem.Diuidūrur autem pofitiones
onem in Przexercitamentis, quali præ- capitulis, quæfinalia nominantur, id eft,
occuparam & in fabuia & nartacione. In iulto ,vcili,pollibili,decenti: Veiuſtum
illis enim qaoque deſcribimus & loca & eltyducerevxorem ;&quodaparentibus
fluuios, & perfonas & res. Sed quoniam accepimus, reddere vite: Quod prodeft:
quidam eloquentiſlimorum eam quoq; Multa enim ex nuptiis accidunt. ſola .
tradidere inter Præexercitationes , non tia. Quod poffibile : A fimilibusenim
incongruum eſteosimitari, facile poffumus ducere. Quod non de
1
1343 III S PRIS CIA :NI ! ... " 1344
cet more ferarum degere.Hoc modo con- citatione non eft:vt.fert aliquis venden
firmes.Refutesautem ex contrariis,nec- dos eſſehonores, fine tempore, & fine reli
non etiain incidentes obiectiones re- quis circunſtantiæ partibus. Diuiditur
probes. In peroratione vero hortatio autem manifeſto , legitimo,iufto ,vtili,
nibus vteris , & communibus omnium poſlībili, decenti. Manifeſto , vr apud
moribus hominum . ni Demoſthenein eſt, facile eſt id bomini
bus,difcere & cognofcere,fimplicia e ma
DE LEGISLATIONE... ) nifefta eſſeiuralegum . Legitimo, li dica
mus,quod contra veteresleges.Iufto ,quana
Egis quoquelationem in præexercit do dicimus ,quod contra naturam
,
in negociali, & clationibus legum , & ac- & nunc, & infuturumúladit. Poflibili,
quod
cufationibus vtuntur quæftione. Diffe- quando dicimus , quod neque poteft fiers.
rentiam autem hanc elle dicunt,quodin Decenti, quando dicimus, quod és föža
negociali circumſtanti
i
a eſt ,in præexer- Brázta .
ROQUooo cococooncongeze QonareaccioneocQCACH

Qonunc BURUQURURO U
. RUGU onununununununununununu

PRISCIANI GRAM
MATICI CÆSARIENSIS DE FIGV
ris & nominibus Numerorum , & de Nummis vel Pon
deribus Liber.

PRISCIANVS : SYMMACHO S.

Mnite, Symmache , nobilitatis fplendore celebratum , ac omni nature

IN

munerepráſtantem ,omnique virtutis luce fulgentem ,ftudiis etiam opti

V
A marumartium diſciplinarumque florentem ,iuftiffimequeprosperafor.
tuna , meritis vitæprobantem , famaquidem antea nobis abſentem ,vene
rabilemfaciebat:nuncautem præfentem veritasſupergreja laudespredi
cationis oftendit. Mediocritatisenim altiſſima, qua fuperbia calcas tk
mores, & pietatisponderibusgrauiſſimisſuperasomnia. Itaquegloriofum mihi credens,
aliquidatanta auctoritate, interrogationismereri,de Figuris,ficutinſiſti,numerorum ,
breuiter collecta demonftrabo, & de nummis velponderibus, praterea de Terentiimetri ,
necnon etiam de Præexercitamentisrhetoricis, quæ Graci megrepváopiata vocant . Quo
niam diligentius eafophifta juniores, quosfequimur , aptioribusque diuifionibus adomne
rhetorica genusexpoſuiſſe credantur. Perimus igitur ſapientem eloquentiam veftram
(hacenimdignitatenihilin hominemeliusnouimus) vt eo nos huiufcemodi frequentius
queftionibusiamprafentisquamabfentis cumfelicitate exerceatis: & Romanorum dili
gentiam veftrorum adartesfuorumalacriores reddatisanctorum ; quibusfoliscater.as
cum Graiisgentesfuperaffenofcuntur ; quarum decus& munimen induſtria veftri niti
tur culminis.

DEFI
 1345 I 1346
tienen

.
DE FIGVRISNV MERO
2. Rym . QVA'Ss ANTIQ
odgovornosti
VISSIMIAHATV21
beņr codices.
,
. !!! can
CIENDVM , quodquum cio Tarrhæo:vndeLatini quoque Lym
ab vno ad’millies millenu. phadicunt pro Nympha,aquam velfone
meri nocentur, apud Lati- temvolente s monſtrare.Virgilius inpri
nośnon plus tredecim cos mgÆncidos:
figuris notari inuenimus. Dant famuli manibus lymphas , Ceres
Nam principales repetuntur quater lin- remque cañiſtris.
gulitam ante quinarios ','quilantmedii, Centüm autem per principalem nomi
numeros , quam poftcos. Sunt igitur nis literam c. Quingenaperſequentem
principalium figuræ ſeptem ,mediorum litcram conſonantem .Nam poſt coſe,
vero fex : quarum rationes diu exquiſi- quitur. Mille'fecundum Acticos perx
tas , vt potero , breuiter diſſeram . Vna Græcam , ſed vt ſit differentia ad decem ,
per iſcribitur antiquo more 'Atticorum , circumſcriptis lateribus cxɔ. Quinque
qui folebant principalem nominis nu: millia perı, & duas a dextera parte apo
meri literam ponere , & lignificare nu- ftrophos, 155. Decem millia perſupra
1 merum.Ergo iapro uia dicétes,1 fcribe- di& amformam , addicisin ſiniſtra parte
bát :& r,rim :& A ,Mix ,& fic mytíxovra , contrariis duabus notis, quam ſunt apo
CI FEU Taxasdera ſignificantes: & H ,irotiv.Ve- ſtrophi cciɔɔ . Et hoc ad imicationem
tuſt iſſimi enim quique Græci pro aſpi- Græcorum , quiuiera , ynius noca , fub
ratione, H ſcribebant : quam habebant dita linea nunc
quoquefcribunt, lici.
HECATOn in princiqio. & ſic[ ],nó Quinquaginta millia per imediam , &
Tenoore,id eft,nevrinis brator. X, xin @[X]mx- tręs in dextera parteapoſtrophos, 1937,
άκις χίλια, id eft, πεντάκις ταχίλια. Μώρα Centummillia por I mediam, & tres in
vel lic x , quod ſignificat dexsexis xinc. dextera parte apoſtrophos, & in ſiniſtra
Quidamautem & licfcribebant .Non totidemcontrarias , ccciɔɔɔ. Vel,quod
incongruum tamen videtur etiam verſus veriſimilius eſt, decem millia notantur
Græcosaptiflime de his numeris com- per a circumſcriptam ex vtroque latere,
pofitosfubiicere. ; : 13 lic, cm ): quomodo mille per x circum ,
Xária X sidetoy ;xa nêmirovHTa mipornos ſcriptam ex vtroquelatere,lic ( x). Es
Huuou mipaum.E'ketovSãesHtaminor). hoc adimitationem Græcorum . quiaza
D Δέλτα δίπμνομίμοιο μέσον Πάφoρέονης , 1.0. eam literam habent principalem fui
Mutaxovt debu onunca , @ Sánce sbatd. nominis. Sed differentiæ caufa .media
nëSäleg TiVTET'ng xebepov,@ 10TQ #viva linea altior factaeſt , quia millies quoq;
276
Hosigitur Latini quoquc in pleriſquei milleperm circumſcriptam ſolet notari.
cie
mitaciſunt.Nam per I , vnum norant il ſic,cmɔ. Ergo quinquemilliaquumſint
los ſecuci. Quinque per V, quia quin- dimidia pars decem millium , dimidiam
ta eſtvocalis, A,E , I,' , V .Decem per partem fcripturæferuauerunt, fic 173;
X ,quia decima eſtconſonansapud Gize quomodo quinquaginta millia dimidia
cos, B , 1,4, 7,9, K,A , M,N,z:vel quod pårscentum millium , quinumcrus per
poft V apud Latinos X ſequitur. Quin- candemnotam decem millium ſcribitur,
quagintaper L ,quia apud antiquosGrę- additistamen exvtroque latere ſingulis
cos,L,proN, quæ nota eft quinquagin- circumſcriptionibus. Quingenjamillia
ta,ponebant, teſte Apollonide, & Lu- per q»,quod eftinitium nominis,&
Vu
apo
 1947 PRISCIANI 941
Atrophon. Mille fimilitermillia per x , Vnciæ duodecim ,Libra,
vndeincipicpomen ,ex ytraqueparte cic- Libravelmira Attica,drachmęſepte
cuaſcriptam ,video,veletiam licccm.- ginta quinques Libravel Mina Graja,
dgachmanonagintaſema
DE NOMINIBVS ET MEN Talentxet Sehenienfe parkum ,minz
furis Pondorum.boosfexaginta :magní ,minz octoginca cecs,
& vnciæ quatuor.
Ponderibus etiam receffaçium Libravel As,vnciæ duodecim .
DSeffeputauimusadderé. Deunx ,vnciæ vndecim .
1
As, nummus éft libralis,per a perſcri: Desunt veldextans, yncia decem .
pramtnotatus,vt fignificct, vaam.ba Dodrans ,vnciæ nouem .
bere huric nurimum libram . Bellis,ynciæocto.
Dupondius, nummus eſt bilibris,per
perſeriptas
Septionx, ynciæ ſeptem ...
dúas . Semis, vnciæ ſex.
Seftertius, nūmus duarum ſemillisli- Quincunx, vnciæ quinque.
brarum , per duas E £, & s ex qua incipit Triens, vnciæ quatuor .
femis, perſcriptas, tŁS: vndeſeftertius Quadrans, vnciæ tres.
dicitur ſemistertius : de qao Aruntius Sextans,vociæduz .
hæc ait: Seltertius, olim dupondius & Vncia ſesonnx , vel, wali , Seſcencia
femis , quafi femiſtertius , quo tempore tres dimidiæ partes vnciz.
denarius decullis valebat. hoc eft , poſt Semuncia , femisvnciæ.
duo,ſequenstertio loco eſt ſemis. Hoc Dux Sextula , ſunt tertia pars vacia,
quoquefecundum Atticos& Ionas, qui id eſt, ſcripuli octo.
Sicilicus,ſcripuli ſex.
ήμισυ τρίτον dicebant pro δύο ήμισυ , tcite
eriam Didymo, qui hoc ponit, oſtendés Sexisła,feripulīquacuor:dimidiaSex
in omniparte orationisrum & conſtructio . cula, ſcripul i duo.
nis , analogiam Græco fecutós effe Rurſus fextula & dimidium fextulz
Roinanos . Vnde & Herodorus in pri Sicilicus appellatur.
mo hiſtoriarum , Ethé707 xatNiortis fixo Scripulus, filiquæ ſex.
να χρεών απέφθoυ, έλκουσων αθμών ταλαιπ Siliqua eft, quod dicunt Græci wegian
κα . ούτος λέω», έπά τα καπκαίετο, α . Δέλ . 7:0v, velasatos
griaunos, katimousivo e muindo biwv87 pa .
moutourwisputo : sai veelnarray ofTel Koen bicom DE EXEMPLIS AO .
ασπωρώ ,έλαβον αθλον έβδομον ήμιπίλαντον. *. Ateran
δυλών και δέκα πλαστώνγια τον λίόντα ..
Petarijo,igienic
Hereare made Septimana femitalentum, Necefirianda fupradi&a,adiuerlis
dixit, pro ſex femis talenta :
Denarius quoque decem librarum auctoribusdehis dieta ſubiicere. Linius
nummus per * perſcriptam * notarur, ja triechimoquarto ab Vrbecódita:Muld
Hórúpleraque in Verrinis Ciceronis iudiniseorum argumentum fit:quodPos
licet inuenire , antiquiflima fcripturæ bybiusfcribitcentum talentis cam vem et
emendacis codicibus. cheisftetiffe,quum quingentosdenariosprea
Obolos dicitar'; vt Dardanas docet; eium in capita: gnodredderetur dominis
keripulus efle, ideft;fex filiquæ: * featuisſent. Miſe enimducentosex ra*
Drachma,fiue Argenteus,ſcripulitres tione Achaia habuit captiuos Italicos.
Vincia, drachmz o &to, ſcripuliviginci Quarationcoſtenditur fexmilliadena.
quatuor. ‫دارد‬.
talentum
•D . wineoli quia
1
 1349 DE PO NDÉRIBS!LIBER:
quingenidenariipromilleducéciscapti pradi&torum pleraque comprobemus:
uis dari colligaturfexçétamiltia dena. Vatro De lingua Latina libro quarto :
riorú centum eaoftenditfuifferalentij Multipetanicfignate cucibuta fanto
Centelima-auréparsſexcehtorúmilli, mi argentthat. ,abbre. Dupondi
fei miiljainueniuntur: Denariiautem sa duobus ponderibus. Quod unum ponas
illotempore, nummiargenteierant,vis dui, ellipondium dicebaturidideò,quod
gimiquatuor filiquatum : quodin.co." Aserat lorepo -dues. Deinde'animerov
dem libro oſtendit Liuius : Signati,octo- queend Centurem : 86 tribus affibusTref.
ginta quatuor millisafuere Attiorum . - fis, es fupra fic proportione ufgåe ad No
oppispeecusvocant. Trium feredenáriorsm nullis en decuario"numero hoc mutat . "
on ſingulisargenti estpmdus. Vide, quod Quod primim éft abitecersaffilosas, Decup
quatuor drachmä lunt ſeptuaginta duæ fis. Secundum abdubbris decuilibus, Utd
Étique: Diximuseniin fuperius,quod coffisa Reliqui conuentune, ütTriceffis,
tres(cripuli, quorum finguli fèx filiquas proporcionevf , ad Ceniuffis, ( quod Perfi
habeant,drachmam faciunt. Tres autem usoftendit:
denarii idem habebant,id eſt,ſepruagin " Erceniam Grecosunocedruſſe licetur. )
ta duas Giliquas.Idem Liuius in tricelimo quo maius eris proprium vocabulam non
octauo ab Vrbe condita , oftendit ma- eft. Nam ducenti, fie proportionequa
fuum talentumAtticumoctogintahabere dicuntur, non magis affes, quam denariiau
libras, & pauloplus,quum ſupradi&torum liaqueres
fignificantür. Aerisminimapars
computatioinanifeftet , octoginta tres Sextula ; quod fit fexta pars vncia. Semur- !
libras & quaruor vncias habere talen- cia , quod dimidia pars vncia. Vnciaab
tum:quod eft fex millia denariorum.Li. uno dicta. Sextans ab eo ,quodſextapars
vius: Talentum ne minuspondooctoginta, affiseft. Quadrans, quod quarta : & Trio
Romanisponderibus,pendat,id eft, licde- ens,quodtertia pars. Semis , quod ſemis,
creuitſenatus, vt non plus , quam rernz ideft, dimidium aſlis ut fupra di&tum eft.
libræ , & quaternæ vnciæ fingulis deſint Seprunx, afeptem & vncia collifum . Re
talentis.Ec et lciendum , quod fecúdum liqua obſcuriora, quod a diminutione:
Liuii computationem centum minę Ar- ea , que diminuuntur, ita funt vt extre
cicx ,quarum ſingulæ ſeptuagintaquin- masſylimbas babeant . Vna dempia vncia
que drachmas habent, faciunt talentum Dennx. Dextans,dempto fexrante. Do.
magnum . Nam minus ſexaginta habet, drans,dempto quadrante:Bes, vrolim Des,
ſecundum Dardanum. Quod autem eft dempto triente. In argentonummi,ideft, a
1. magnum & minus oftendit Terentius in Siculis.Denarii,quod deposaris valebant .
Phorinione.Act.Ill.ſc. III. Quinarii,quod quinos. Seftertins,dnebus
Siquisdaret talentum magnum , femu. Dupondius enim & ſemis,antiquis
Italica autem mina drachmas habet , vt Seftertius eft , & veteris confuetudinis, vt
fupradictum eft, nonaginta fex :quodeft rétro-sera dicerent. ita , ut ſemis quintus,
libraduodecim vnciarum ,id eft,denarii femis quartus,ſemistertiuspronunciarento
ſeptuaginta duo. Hacigitur computati- Ab ſemistertius, Seftertiusdi&tw . Nummi
one , octoginta tres libræ Romanæ & Denarii decima libella . Didymus etiam
quatuor vnci. quod eſt magnum talen- ita ea confirmat.
tum , centum minas Atticas faciunt. Se- ΔΙΔΥΜΟΣάντουί της αρα Τωμαίους
neca in decimo epiſtolarum ad Nouat aérovías r ."laves @ a Armoi ; 7afioñmou, ño
um : Viginti quatuorſeſtertia,id eft , tz- Mirotektov qadri @ritte nipu ou metterla ,ICsokio
lentum Atticum paruum. Viginti qua- sipasminarter. "kai Tes Tarteses wou mixes;
cuor enim ſeſtertia , ſexaginta libras ha- riundle spombailw ,nadamp onowyHpódonia
ac bent. Varronisquoqueauctoritatefu- megbes roindexstions. There V
is no ates Moussans.
u 2
im A & TARI S CIANUM 1

Enpipe Triton ngalangqanitroligsmerumai ducente, trecenzt.presenta trecentajgiran

de, Kai pedepan, Bounouyenseedduan, pove dringeneiquadringētaquadringentesquina
mpou k
, omento personen und gentedwingenta quingente , fexcentifexia
HowTod desdugu.net have contos na Conscenta fexcenta, fepringenti feptingentafeat
awpaaiv. oor tedemuur .Edouanñusou paqe ptingenta,oltingentiochingenteodiingenta,
Touinte "Csokon,ås Moránt saleqvalet,ti ição eta noningentiESnongenti, noningente &nona
Micoverov nabórns. KajPapajos o supesoorten gente , noningenta &nongenta,bishet
τέτω χρώμενοι του σχήματι, τα πρ δύο ήμισυ hacmille .
aarderos,f. Ti swaerer,wisasToiAsyouardwar
elous andade mi sia iguatiopvous , onséps DE ORDINALLIB VS
IBVS
τιουμ φασί, ο μεν ση, το ήμισυ δηλοντος ως numeris.
any odonudouji, choxonas, monovada ,Toll Top
xorinq msiprie musi sering mother and Friends Ewhæc
τιουμ , το τρίτον. και 6.ν ήμισυ τρίτου. Τα
x hisinæqnafuali turquid
cunter naliaquan
Ordiein ina
nomtum
eiu apgues , Since Ô Xourã , arep med mine advocem primus,& fecundus: æqualiter
všymicos pari. Tó EHEKOTAE, ouýkrá verotertius, & quartus , quintus , fextus,
Pav Sird Toll on , @ Toukouy , & tell as dans, kai ſeptimus ,octauus, nonus, decimus, undecia
Bavusou own carapico, Tot ésiy, ir ómiou diara'n mins, duodecimus , ab undecim & duode
prov. *mepä mijeé'duron nézouen afixes, airi cim . Nam reliqua ex vtraquepartedecli
ημμέδιμνου , ούτω καιούτοι σημόδιουμ , πλεονέ- nantur contra confuetudinem Greco
ζοντας το σ. rum vſque ad nonumdecimum : vtterti
DE CARDINALI. #fdecimus, quartu,decimus,quintuſdeci
busnumeris. mus , fextufdecimus, ſeptimuſdecimus, o
Etanu(decimus, noxuſdecimus, vicefimus,
Eceffarium eſſe exiſtimauimus et.. vicefimusprimus, vicefimusfecundus, vie
iam ipla nomina numerorum , & cefimustertius , vicefimuſquartus , vicefi
quæ ab eis deriuantur vel componun- muſquinmas, vicefimusfextus , vicefimusfe
tur, fubiungere. primus. Sicomnes ſequentes ,velut in
Et fciendum cos declinari numeros, primitiuis, ad imitationem Græcorum ,
qui variant genera ; qui vero vna voce a vicefimo & fupra, maiori minorem ad
sria genera continent,indeclinabiles eſſe dunt numero plerumque : ante decem
tam apudGræcos , quam apud Latinos. vero minorem ponunt , quando compo.
Vnus,unagunum :Duo, & duc,es duo:bi& ſiraaccipiuntur, & ſub vno accentu pro
be Tres, & hec tria; hi ha & bac Qua- feruntur. Nam licet , diffoluta compo
suor:fimiliter,quinque, & fex, & feptem ,o- fitione , diuerfisaccentibus ca proferen
& to , nouem ,decem , undecim ,duodecim , tes , mutarc ordinem ; quomodo & 2
sredecim ,quatuordecim , quindecim , fedex pud Græcos, & dicere, decimus & feptin
sim decem feptem decem & o&to, decem mus, pro , feptimusdecimus ; & , tertino
Ononem ,viginti, vigintiunus,vigintinna, &vicefimus, pro , vicefimustertius.Sic&
vigintinnum . Sic deincepsomnibuscar- limilia. Tricefimus,quadrageſimus,quin
dinalibus numeris minoresvfque adno- quagefimus , ſexageſimus , ſeptuageſimu,
wem adduntur:quamuis contrarium ante octogefimus , nonagefimus , Centeſimus ,
decem fiatvſque ad fedecim .Licet tamen ducentefimus, velducefimus, trecenteſimus
& præpoftere maxime coniunctioncin veltrecefimus, quadringentefimus velgua.
terpolita hæc proferre , decem & unumy, drigefimus , quingentefimus vel quingefin
decem &duo. Triginta , quadraginta ,i mus. Liuius ab Vrbecondita cricelimo
quinquaginta ,fexaginta,ſeptuaginta,otto- prino:Anno quingefimo. Sexcentefimus
ginta nonaginta,centum , ducentiducenta vel fexcefimus,feptingentefimusvelfeptigen
fimus,
1
 DE PONDERIBVS . LIBER: 1354
1353
fimus, oEtingentefimus vel o&tigefimus,no- & vna & una ſemper pluralibus adiun
ningētefimus & nongentefimus vel nonige- guntur, quæ pro lingularibus accipiun ...
18
+ fimus &nongefimns,millefimu . tur , vc Salluſtius in Catilinario:Hepoſt
quamin una mania conuenere. pro, in v.
DE DISPERTITIVIS nam vrbé. Virgilius in fecúdo Æncidos.
numeris. -fatio vna,ſuperque
Vidimus excidia .
Abent ex omnibus numeris Ro- Pro, vnúexcidiú. Er Lucanusin quarto ,
HabriDecoticida, quæ Græci voGræci vo-
cantuepisómera: quę naturaliter ſemper
totumque inpartibus unis
Bellorum
fecere nefas.
3
pluraliaſunt ; quippc in multos diſtribui pro ,vna in parte. Donatus in arte prima:
cundem ſignificant numerum :vt ,fingu . Atque excepto amphibracho & epitrito,
losoculoshabebant Cyclopes, quod Græci quorüalterâ tripla,alteru epitrita diuifione
dicunt,&véto, na do,and impia. Sic vſque partimur,uniuerforü pedum trina conditio
ad mille habent Latini,vt finguli,bini,quę reperitur.Trina,pro ,tripertita, dixit.
ſunt anomala
& duorum , quantum
. terni ad vocem
vel trini: fed ternsvnius
, aya DE ALIIS DERIVAT10
pastrini,reizoimagis ſignificat, vcl reco nibus numerorum .
moi, triniludi, quaterni, quini,feni, ſépieni,
očtoni, noneni deni, Rimanus ,primæ legionis :Secunda
nideni , ex integris legionis: fimiliter tertia
os
tértiuſdecimus : & deinde quaternideni, nus, vndctertiana febris :quartanus,vnde
quinideni ,ſenideni, feptenideni,octonide- etiam quartana febris:quintanus, vnde &
ni,nouenideni, viceni, vicenifinguli, vice- quintana partacaftrorum : fextanus,feprie
nibini , viceniterni. Similiter ceteri ,tri- manus,vndefeptimana dierum : o£tanus,
ceni, quadrageni , quinquageni, fexageni, nonanus,decimanns, vndedecimana porta
Septuageni , octogeni yonigeni,cen :eni, caftrorum . decanus quoque a decem , &
ducenteni , per fyncopi duceni trecenienii decuria, & decurio nomen & verbum de
0,93 per ſyncopa,tréceni: quadringereni,quad- curia decarias,vndedécuriatus,ex quo de
ringeni: quingenteni & quingeni , fexcena curiata comitia: vt acentum centurio no
tens & fexceni , feptingenteni & ſéprings- men & verbum , & centwriatus, ex quo,
ni, o tingenteni & o &tingeni, nongenteni, centuriata comitia ,ex quo,fuccenturiatus .
& nongeni, milleni. Auctores tamen non: Terentius in Phormione,
propric etiam ſingularinumero ca pro- Ego in fubfidiusbicero
tulille inueniuntur:vt Lucanus, Succenturiatus,fiquid deficias. “
ſepten ,gurgite Nilus.
Pro , ſeprenario . EtVirgiliusin dccimo DE ALIIS DERIVATIONE
neidos : bus in Rius terminatis .
It grauisAnletes :centenaque arboreflu St & alia formaex omni numero de
Etum
Verberat ,aſfürgens. riuatiua,in ri' delinés(exceptis vnus
el Hæc tamen ipla.etiam in ſemper plu- & duo,e quib . fingularis& dualis dicimº)
ralibus congeminatisponuntur : vtbina vt;ternariwiambus, qui tres habetpedes:
menia, terna arma. Cicero in fecundæ quaternarius,quinarius, vnde & femiqui
Verrinarum , Inter binos ludos .. quia lu . narius:ſenarius;feptenarius,vnde & fomi
di quandoſpectacula ſignificantlemper: ſeptenarius:o£tonarius, nouenarius, denari
pluraliter dicuntur. Liuius in triceliinous,vnde & denariusnummus:vndenarius,
quinto:bina equeſtria arma.Vni quoque duodenarius, ternariuſdenarius: ſimiliter
Vu 3
 f } 26 PRISCIANI
* 396
cçrcri,vicenarius,tricenarius,quadragena- Tot le tiproceresbisdenisnonibus ibant.
rius,quinquagenarius,fexagenarius,feptuan pro,bis decem . Et Lucanus,
genarius,octogenarius ,nonagenarius,cen- - ſeptenogurgice Nilus,
tenarius, ducentenarius & ducenarins,tre- pro, feptenario.
Gewtenarius & trecenarius , quadringente
nariusesquadringenarius,quingentenarius DE PONDERALIBVS
& quingenarius,fexcentenarius & fexcena numeris.
rines , feptingentenarius & feptingenarius,
1
gentenarius& noningenárius(tedmelius Sampræterea,fimplum,
o&tingentenarius odtingenarius, nonin duplum,tori
plum ,quadruplum ,& fimilia,quæ pro
per fyncopam proferuntur) millenarius. pric ad pondus , vel numerumdicuntur:
fimplex ;duplex , triplex & fimilia, qurad
: DE ADVERBIAL. omnem rem dicuntur : & verba ex iis,
busnumeris duplica duplicas,triplıcotriplicas:multiplex,
multiplico multiplicas. dupondius, tripox
-

Duerbia quoque ex omni numero dius, & fimilia.

1
ALinueniuntur,ab unus quidem & duo
inæqualiter,femel& bis: a cæteris vero ę- DE COMPOSITIONIBVS
qualiter,ter,quater. & derinationibus multifariis
Reliqua omnia in es productă delinút, verborum .
quinquies, ſexies,fepties,ofties,nonies,decies, Llud quoqueſciendum , quod vndeui,
undecies, duodecies,terdecies, quaterdecies, ginti dicimuspro ,decem & nouem.id eſt,
quinquieſdecies ,ſexieſdecies ,ottieſdecies, vndevnum deelt.viginti. Vel undenigin
moniefdecies,vicies tricies,quadragies,quin . tipart quem viginti numerus eft, quod
quagios,fexagies, ſeptuagies octogies, nona. eſt nouem & decem numerus. Poſte-.
gics,centies,ducenties, trecenties,quadrin- um enim ſequiturviginti numerus. Ho
gentios,quingenties.ſexcenties, ſepringenties, ratius in ſecundo ſermonum ;
o&tingenties noningentieses nongenties,mil- -unde
lies. Infinitis tame numerorum aduerbiis O & oginta annesnat', cuiftragulaveftis.
ctiam n interponitur, quotiens, totiens,fi- Vindecătoginta ,dixit, id eſt,leptuaginta
militer , multotiens , aliquotiens. nouem annos habens ætatis : hocelt,o
etoginta vnde vnum.Egiam duodeuiginti
DE ALIIS DERIVA dicunt,pro,decem & odo : quod Attici
tionibus. Dueño dártwy dicunt. Idem inuenituriacę.
teris cardinalibus numeris, id eft ,trigin
[Nueniuntur & aliæ deriuationes,vel ** , & quadraginta , & reliquis:duodetri
Ін:
cópoſiciones multæ a nominibus nu- ginta,pro,viginti octo, & funilia.
mcrorum , vt,vnicus, vllus, vnitas,unio, v- Vniformis,biformis ,triformis, & fimilia.
niuerfus & vno verbum , vnas,vnat:terni . Duo affes,dullis,dupõdiº:Treſfis, quadref
tas vel trinitas,ſeptimana,ſenio.Perſius: fis, decuſſis, vicellis,triceſſis,quadrageflis,
Jure etenim id fummum ,quid dexterſe- quinquageffis ,fexageflis,feptuageſſis, octo
mio ferrel . geſſis, nonagefis, centuffis: poft quem nu
Millia femiquinarius,ſemifeptenarius,ni- merum ,telteYarrone, non componun
dinum ex nundina , trinundinum , trinum tur cumalle numeri. Dennx , dextans,
nundinum .Er ſciendum , quod poetæ fæ- dodrans,beſlis ſeptunx, ſexcunx ,quincunx,
pe deriuatiuis vtuntur pro primitiuis,vel triens,quadrans,fextans,fextula .
contra; vel aliis ſpeciebus pro aliis.Virgi- Libra, bilibri ,trilebris,quadrilibris, &
lius in dccimo Æncidos, fimilia.
An
 1357 DE PONDERIBVS LIBER: 1378
Anniculus vel annuus,biennis,triennis, Geminus , tergeminus, centumgeminsan
quadriennis,quinquennis, & fimilia. bien- & fimilia.
sium ,triennium , quadriennium , quinqué- Vnimanus,bimanus,irimanus,centimai
nium , & fimilia.bimus,trimus,quadrimus, nus, & fimilia.
& frvilia.biduum ,triduum ,quadriduum , Vnicolor,bicolor;tricolor, & fimilia.
& Gmilia. Duãuir, triumuir,quinquenir,ſeptewa .
Binoctium , trinoctium ; quadrino- mir,decemuir,centumuir,& fimilia.
& tium ,& fimilia. Bigarriga,quadrige ,& fimilia.
Bicorpor,tricorpor , & fimilia. Blingus, vnde Virgiliusin quinto Æg
Bipes,tripos,quadrupes,decemspes & do- neidos:
3 kempeda,& fimilia. ---Bingo certamine campuma
Biceps , triceps, quadriceps, centiceps, Corripuere
& fimilia . Ec,bigati nummi.trüingus, quadriingus,&ë
Bifariam , trifariam , quadrifariam , & fimilia.
fimilia . Triangulism . Cæſar in Araro :
Bipatens,tripatens, & fimilia. Curdiuitelingua,
Bilinguis, trilinguis, & fimilia . Greciaprecurram , poriuſquetriangula
기 Binium ,irininm quadriniñ,& fimilia. dicam . quadrangulasmo, quinguangulum
Bifidus,irifidus,quadrifidus,&fimilia ſexangulum ,& limilia.
Bifulcu trifulous,&fimilia. Bifurow trofurous,quadrifurcu , & for
milias

1 N 1 S

AD DEXTHE
TNIVERSID
BIB
DELAFICL
HIE OTECA 01
11,95
1

"
1

4
.